ISBN, 975 - 551 - 035 - 4

nehir yaynlan: 6 0 inceleme aratrma dizisi: 9

Kapak, dizgi ve idzen Anajans'ta hazrlatld. Kapak basks Orhan Ofset'te, bask Umut Matbaaclk ve cilt ileri ise stanbul Ciltevi'nde yaptrld.

ATLAS & NEHR LETM A., STANBUL, 1991

TAHIR'UL-MEVLEVI
HAYATI ve ESERLER

Dr. A . Atill entrk

Tadirek

eme Sokak 9/5 emberlita-lstanbul Tel: 518 04 21 - 518 41 35 Fax: 518 41 34

 N D E K L E R NSZ BBLYOGRAFYA THR'L-MEVLEV'NN HAYATI Doumu ve Ailesi ocukluu Tahsili ve lk Memuriyeti Neredilen lk iirleri Mevlevilie ntisab, Hac ve ile Thir Dede Ktphanesi Orman ve Ziraat Nezareti Yllar Mahfil Mecmuas ve Fatih Camii Mesnevihnl mam ve Hatip Mektebi Hocal ve stiklal Mahkemesine evki Ankara Dn Sonras Yllar Vefatna Drlen Tarihlerden Bazlar THR'L-MEVLEV'NN E S E R L E R NDEKS FOTORAF VE VESKALAR 38 44 59 61-115 117-128 1 - XVI 31 VII-VIII IX - XIV 1 - 60 1 4 9 11 15 20

NSZ ir, muharrir, Mevlevi dedesi, gazeteci, mderris, mesnev-hn ve edebiyat tarihisi gibi ok ynl bir kii lie sahip olan Thir'l-Mevlev, Osmanb ile Cumhuri yet nesilleri arasnda adeta bir kltr kprs tekil eden bide ahsiyetlerimizdendir. Gen yalanndan itibaren yetmi be yla varan m rnn son gnlerine kadar youn bir tehf faaliyeti gste rerek ardnda irili ufakl yze yakn yazl eser brakan Tahir Olgun, Farsa ve Trke ile eski nazm formlarn da yazlm yzlerce manzumeden oluan bir dvn sahi bi olmak hasebiyle eski edebiyatmzn da son temsilcilerindendir. 1979 - 1980 ders yb ierisinde stanbul niversitesi Edebiyat Fakltesi Trk DiU ve Edebiyat Blmnde Prof. Dr. . Faruk Akn ynetiminde mezuniyet tez a lmas o l a r a k metnini Latin harflerine evirdiim Dvn- Thir'l-Mevlev 'nin bana ir ve eserleri hakknda ksa bir bilgi verme maksadyla balayan bu alma, sene sonunda derlenen malzemenin gzel bir tUh eseri mid edilmedik miktarda zenginlemesi ze rine bir kitap halini ald. yle ki: Thir'l-Mevlev'nin baslmam eserleri nin ellerinde bulunduunu rendiim Merhum Fethi Sezai Trkmen'in ailesine mracaatmda beni alka ile VII

karladlar, itimada lajak grerek ellerindeki malzeme leri en rahat ekilde incelememe msaade ettiler. B u sayede o gne kadar kayp olarak bilinen Matbuat Ale mindeki Haytm b a t a olmak zere mellifin btn metrukatn elden geirme imkann buldum. Daha son ra gerek hocamn gerekse Sa3fin Muammer lker'in tel kinleriyle Thir'l-Mevlev'den Fethi Sezai Trkmen'e intikal eden byk bir kitap koUeksiyonunu gnmzde eine ender rastlanr bir licenaplk rnei gstererek Sleymniye Ktphanesi'ne baladlar. Nezhet Trkmen ve Adalet hanmefendilere bu vesileyle burada minnet ve teekkrlerimi bir kere daha ifde etmek iste rim. almalarm srasnda karlatm mkillerin halb iin her frsatta kendilerine mracaat ettiim ho cam Prof. Dr. . F a r u k Akn'e, ayrca Thir'l-Mev lev'nin Sleymniye ktphanesine nakledilen kitapla r n n t i t i z l i k l e t a s n i f ve k a y d n a emei geen ktphaneci arkadam Hasib Bar'a ve tezimle ilgi:i bulduklar hususlardan beni zevkle haberdar eden dier arkadalarma burada teekkr bir bor bihrim. Yeilky 1981

VIII

BBLYOGRAFYA

Ali Kemal, "Mahfil-i rfan", Peym- Sabah, nr.597, 13 Zilhicce 1338 - 3 0 Temmuz 1920. Aytan. Sdi, "Thir'l-Mevlev, Hayt ve Eserleri", Mesnevi, (Tercme ve erh eden Thir'l-Mevlev), Konya 9 6 3 , c.L cz.l, s.9-16. , "Thir'l-Mevlev, Hayt ve Eserleri", slmn Nuru Beynlhak, nr.50, 2 0 Safer lU 3 2 8 - LU 3 2 5 . Cerde-i lmye, nr. 14, a'ban 1333, s. 133. , nr.37, Zilka'de 1336. Cemleddn Server Arivi, Galata mevlev-hnesi, dosya 193 ve 245. Cemiyet-i Tedrisiye-i slmye Salnamesi, Drlhilfetillye 1332, s. 146. Cumhuriyet, nr.569, 8 Knunievvel 1341 - 21 Cemdilevvel 1344. , nr. 582, 21 Knumevvel 1341 - 2 Cemdilhir 1344. , nr. 585, 23 Knumevvel 1341 - 8 Cemdilhir 1344. r, nr. 69, l.B.Terin 1938. Diret'lmarif, Dersadet 1333, c.H, .1378-1379. I^rafaka Trkiyede lk Halk Mektebi, stanbul 1927. Edebiyat Alemi, nr. 24, 2 9 Eyll 1949. Eflk, Ahmed, Ariflerin Menkbeleri, stanbul 1 9 7 3 , tere. Prof. Tahsin Yazc, s.75.

IX

Ergin, Osman, Trkiye M a r i f Trihi, stanbul 19391941, c.I-III. Ergun, Sadeddin Nzhet, Nmk Kemal'in iirleri, s tanbul 1 9 4 1 . , Trk Msiksi Antolojisi, stanbul 1943, c.l-Il. , Trk irleri, stanbul, c.l-lI. Fatin, Htimct'l-efr, [stanbul] 1269. Gktulga, F a h r i Celal, "Thir'l-Mevlev Merhum", Cumhuriyet, n r . l 2 0 0 7 , 29 Arahk 1957. Gkyay, Orhan ik, "Gazh (Deh Birader)", Trk Dili, nr.223, Mart 1970-nr. 2 2 4 , Nisan 1970. Glpnarl, Abdlbk, Mevln'dan sonra Mevlevilik, stanbul 1953. , Mevln Mzesi Yazmalar Katalogu, Ankara 1951, c.II. Gvsa, brahim Alaaddin, Trk Mehurlar Ansiklope disi, stanbul 1946, s.291-292. Grsoy, Dr. Reid Sreyya, "Thir Olgun'un Hayt ve Eserleri", Bilgi Yurdu, nr.30, kinci Knun 1940. Habb, Hat ve Hatttn, Kostantnye 1306. Hak, nr.lOl, 9 Haziran [IJ 328. Hkimyet-i Millye, nr. 1 6 4 2 , 12 Receb 1 3 4 4 - 2 7 Knunsn 1926. , n r . l 6 4 8 , 18 Receb 1344 - 3 ubat 1926. , n r . l 6 4 9 , 19 Receb 1344 - 4 ubat 1926. Hey'et-i Idre ile Mu'aUimn ve Mstahdeminin Kayd Defteri (113189 Trihinden tibaren), vr.lO, Dr-afaka arivi. Hseyin Vassaf, Es'ad-nme, ( 1 3 3 9 ) , Sleymniye ktifphnesi, Y B 2098 (yazma). , Sefine-i Evliya, (1318), c.I, vr.321-330, Sleymniye ktphanesi, Y B 2305 (yazma).

tihad, n r . l 4 4 , 1 Mart 1922. kdam, nr.1801, 3 Rebilev\'el 1317 - 2 9 Haziran 1315 11 Temmuz-i Efrenc 1899. , n r . l 9 0 8 , 12 Cemdilhire 1317 - 14 Terinievveli Rm 1315 - 26 Terinievvel-i Efrenc 1899. , n r . l 9 1 0 , 14 Cemdilhire 1317 - 16 Ternievvel-i Rm 1 3 1 5 - 2 8 Terinievvel-i Efrenc 1899. lmiye Salnamesi, Drlhilfetillye 1334, s.239. nal, bnlemin Mahmud Kemal, Eukf- Hmyn Nezretinin Trihe-i Tekilt ve Nzznn Terceme-i Ahvli, stanbul 1355. , Son Asr Trk irleri, stanbul 1 9 4 0 , cz. 10, s. 1857-1862. , Son Hattatlar, stanbul 1955. Islm-Trk Ansiklopedisi Muht'l-marif, stanbul 1941, c.I, nr.4,15. slam Yolu, nr.37, 16 Haziran 1949 - 13 a'ban 1363. , nr.64, 22 Aralk 1949. istanbul Ktphaneleri Trih-Corafya Yazmalar Ka taloglar, Biyografiye Ait Dier Eserler, stanbul
1948, C Z . 8 , s.715-717.

stanbul Ktphaneleri Trke Yazma Dvanlar Katalo gu, stanbul 197, z, Mahir, Yllarn zi, stanbul 1975. Kaya Nuri, "Mahfil" Mecmuas Sahibi Thir'l-Mevlev ve! Erkn Harb Binbas Mehmed Emin Beylere Ak Mektub, stanbul 1338. Ksakrek, Necib Fzl, Din Mzlumlar, stanbul 1974. Kurat, Akdes Nimet, IV-KVHI. Yzyllarda Karadeniz Kuzeyindeki Trk Kavimleri ve Devletleri, AnkcU^a 1972. Kurun, nr. 7556-1446, 4 Temmuz 1938.

XI

 nr. 7548-1438, 2 6 Haziran 1938. Klliyt- Ziya Paa, stanbul 1326-1924, nr. Sley man Nazif. Levend, Agh Srr, Trk Edebiyat Trihi, Ankara 1973. , Trk Dilinde Gelime ve Sadeleme Evreleri, Ankara 1960. Mahfil, nr.26. Zilhicce 1340. Mardin, Ord. Prof. Ebull, Huzur Dersleri, stanbul 1966, c.I-II. Medrese, nr.4, 4 Receb 1331 - 27 Mays 1329. Mehmed Sreyya, Sicill-i Osmn, (1311), c.II-III. Mehmed Thir, Osmanl Mellifleri, stanbul 1333, c.III. Me'mur ve Muallimlere Mahsus Sicil Defteri (U), vr.lO, Drafaka arivi. Mole, M., "AH b. ihbeddn-i Hamadn'nin Risla-i Futuwwatiyya'si". arkiyat Mecmuas, c.IV, stanbul 1961, s.33-72. Mualhm Nc, Osmanl irleri, stanbul 1307. , Esmi, stanbul 1308. Musavver Terakki, nr.21, 31 Austos 1322. Necdet h Arivi, 2 5 4 numarah mezar ta negatifi. Nedim Dvn, stanbul 1340, nr. Hahi Nihad. Nekreg, nr.4, 27 a'ban 1 3 2 6 - 10 Eyll 1324. Olguii, Mehmed Thir'l-Mevlev, Dvn Thir'lMevlev, (1352), niversite ktphanesi, T Y 9 3 6 7 (yazma). , Edebiyat Lgati, stanbul 1974, s.5-16 , "Merhum Es'ad Dede Efendi'ye Dir Bz Htrat", Mahfil, nr.35. Ramazan 1 3 4 1 .

XII

, "Es'ad Dede Hakknda Hseyin Vassaf Bey'e Mektubdan", Mahfil, nr.36. evval 1341. , "Mehmed Es'ad Dede Efendi'ye Dir Hseyin Vassaf Bey'e Yazlan Mektubdan" Mahfil, nr.39, Muhar rem 1342. , "Mehmed Es'ad Dede Efendi Merhm'a Dir^, Mah fil, nr.45, Receb 1342. , "Es'ad Dede Efendi Hakknda", Mahfil, nr. 4 6 , a'ban 1342. , Matbuat Alemindeki Haytm, (1345), emaneten ahs ktphanemde (yazma). , Mecmua-i E ar, (1937), iindeki perakende evrak, niversite ktphanesi, bnlemin kitaplar, T 2 9 3 1 (yazma). , Mesnevi Dersleri, stanbul 11 ubat 1949, cz.l, s.4. , Mslmanln Medeniyete Hizmetleri, stanbul 1974, s.5-7. , ir Ali ffet, (1943), Sleymniye ktphanesi, F.S.Trkmen 72. , "Pencere nnde Trihi bir Gezinti". Ycel, Austos 1936. , "kfe-i Bahaistan", Beynlhak, n r . 7 0 , 1 8 Receb 1328 - 12 Temmuz 1326. , eyh Celleddn Efendi Merhum, Lstanbul] 1326. Pakahn, Mehmed Zeki, Osmanl Trih Deyimleri ve Te rimleri Szl, stanbul 1971, c.I. Peym- Sabah, nr.597, 13 Zilka'de 1338-30 Temmuz 1920. Salnme-i Nezret-i Marif-i Ummye, (drdnc se ne), Drlhilfetillye 1319, s.675. Sezgin, Hakk Sha, "Thir Olgun'un Yeni Himmetleri", Yeni Gazete, nr.654, 8 Temmuz 1949.

XIII

Son Posta, nr.5637-1876, 22 Haziran 1951. Snblzde Vehb, Dvn, Bulak 1253. ehsuvarolu, Bedi N., Halil Can, stanbul 1974. Thir'l-Mevlcv'ye Ait Bz Vesikalar, Sleymniye ktphanesi, F.S.Trkmen 180, 181. "Teblgt- R e s m y e " , kdam, nr.l910, 14 Cemdillire 1317 - 16 Teriniewel-i Rm 1315 28 Terniewel-i Efrenc 1899. Tezkire-i Rz, Dersadet 1316. Tunaya, Dr. T a n k Z., Trkiyede Siys Partiler 18591952, stanbul 1952. Unat, Faik Reid, Hicr Trihleri Mild Trihe evir me Klavuzu, Ankara 1964. Vakit, nr.1214-1362, 23 Haziran 1951. Varlk, nr. 129, 15 Sonterin 1958. Vsf, Mecmua-i Medyih-i Hazret-i Mevln, stanbul 1315. Yazar, Behet, Edebiyatlarmz ve Trk Edebiyat, s tanbul 1938, s.427-432. Yazc, Prof Tahsin, bk. Eflk. , "Thir Olgun", Yedign, nr.377, 28 Mays 1940. Ycel, nr.32, lk Terin 1937.

XIV

TAHR'L-MEVLEV'NN

HAYATI

D o u m u ve Ailesi El-Hc Mehmed Thir'l-Mevlev (Olgun) 5 R a m a zan 1294' (13 Eyll 1877) trihinde stanbul'un Takasap semtindeki Mehter sokamn 3 numarab hanesinde^ dodu. Annesi Sultan Abdlaziz'in erke cariyelerinden E m i n e E m s a l H a n m Kafkasya'hdr; Thir'lMevlev'nin bir mddet vekilharlk hizmetinde bulun duu Nzme Sultan binti Abdlaziz Hn'n dads idi'. Vcduna fel gelerek bir hafta sonra 8 Haziran 1928 trihinde vefat etti. Kabri Yenikap mevlev-hnesi "Hmn" mezarhndadr. Mezar kitabesi: H Thir'l-Mevlev'nin validesi Emine Hanm'm rhiyn fatiha

19Z'l-hicce

1346 cuma

1 Rm takvime gnre bu trih ] Kyll 1293'e tekabl eder, fakat resm kaydlarda "1292" olarak gemektedir. 2 Daha sonra sokan ad "Dede Paa" olarak deitirilmi}, hne numaras 3'ten 5'e tebdl edilmitir. Bu gn evin arsas zerinde "Tarnc" Apartman ykselmektedir. 3 Divn- Thir'l-Mevlev, (1352), hl tercmesi ksm, niver site Ktphanesi, TY. 9 3 8 7 , vr. 2 a , 7 a , 119a.

Babas Hademe-i hssa baavulanrxdan* H a c M u s t a f a S a f f e t B e y 1307 a'bannda(1890) vefat et ti. Mustafa Saffet Bey'in babas ihtisab ktiblerinden Ahmed Efendi, onun babas da stanbullu Hac Mustafa Reid Aa'dr''. de Merkez Efendi mezarlnda yan yana medfn olmalarna ramen t a l a n kaldrldn dan kabirleri kaybolmutur. Mustafa Saffet Bey'in ana tarafndan dedesi. Hattat Mahmud Celleddn Efendi'nin talebesi ve Sultan Abdlmecid Hn'n yaz hocas Seyyd Hac Mehmed Thir Efendi'dir (lm. 1262 - 1846). H a t t a t M e h m e d T h i r E f e n d i'nin kabri hak knda iki mhim kaynak^ arasnda tezat vardr. Meh med Sreyya Bey -her halde- Yahya Efendi dergh hazresinde bulunan ve Mehmed Nr emseddn Efendi hulefsndan olup 1263 (1842) te vefat eden baka bir "Hattat Mehmed T h i r Efendi"'nin mezar tan esas olarak medfeni orada gstermitir. ran'h Habb Efendi "Eyb'de Krkm.erdiven'de m.edfndur'' diyor ki dorusu bu olmaldr^. Mezar kitabesi udur: Hve'l-bki Hce-i mek-i Hazret-i ehr-yr merhum. ve magfrun-leh el-Hc
4 "Mumaileyh Sultan Abdlmecid Hn'n yaz mu'allimi ut-, std- hat Mahmud Celleddn'in tilmizi mehur lac Thir Kfcndi'nin kermezdesi olduu iin hkn-i mrun-ileyhin irdeni mcehince Uademe-i hssa silkim; idhl edilmid" (Ayn eser, vr. 2 a ) . 5 Ayn eser, vr. 2a. 6 MchmcdSrcyy, SK:;//-/O.smm. (1331), c.Ill, s.242; Habb, Hat ve llallln, Kostantnye 1306, s. 168-169. 7 S.420. 8 bnlemin Mahmud Kemal nal, Son Hattatlar, stanbul 1955, Bu hususta bk. ayn eser, s.417.

es-Seyyd Mehmed Thir Efendi rhiyn rzenli'llhi'l-ftiha sene 1262 fi 28 Zi'l-ka'de ketehehu Rfat Msri ^ Thir'l-Mevlev'nin 1305 (1888) te doan kz karde i A f f e G l i s t a n H a n m hakknda elimizde olduk a fazla malumat bulunmaktadr. Bir de lmne "Rhlet-i 'Aliye""' mersiyesini nazmettii F a t m a A l i y e adnda ikinci bir kz kardei daha vardr ki Yenikap mevlev-hnesi "Hmn" mezarlndaki kitabeden anlaldna gre 1311 yllarnda domutur; Ah min'el-mevt ir-i mu'ciz-heyn Thir Bey'in hemiresi Terk edip dnyy oldu 'zim-i Dr's-selm Ah kim. ol nev-civnn ngehn gaybubeti Sinede bir yre ad bulmaz asl iltiym Etdi on alt yanda rhlet-i dr- bek Gene iken zehr-be-i mevt ile oldu telh-km Hsn-i ahlakyla fer vermidi evc-i 'iffete Dd hk-i tireye mned-i nr- bedr-i tm Mesken etdi bezm-gh- dil-nevz- vuslat Srr- Mevln'dan erdi ruhuma ibu peym Cilve-gh etdi harim-i l-yezl-i vahdeti Eyledi hem-sye-i Hayr'un-nis Rabb'l-enm ekdi bir h eyledi ind trihin Bah Cennet-i 'lyi y H Aliye etti makam sene
9 10

1327

Necdet li arivi, 254 numaral mezar ta negatifi. Beynlhak, nr. 50, 20 Safer 1328-22 ubat 3 2 5 .

Devletli! smetl Nzme Sultn Hazretleri'nin kahvecibas Mustafa Efendinin kerlme-i muhteremesiFatma Hanm'm ruhuna fatiha

'Aliye

M u s t a fa S af f e t B e y 1307 (1890) senesinde vefat ettiine gre, kitabeden Emine E m s a l Hanm'm daha sonra Nzme Sultan'm kahvecibas Mustafa Efendi ile evlendii anlalyor. Dvn'da geen "...ve 326^^ [hicrj trihinde -li-mmin hemirem Fatma Aliye Hanm'm irtihli dolaysyla-..." ibaresi de bunu te'yid etmekte dir. o c u k l u u Tahsili ve lk M e m u r i y e t i Mehmed Thir ilk tahsiline evlerinin yaknnda bu lunan Hekimba mer Efendi mekteb-i ibtidsinde balad. B u mektepteki hocas, Hrrem Sultan camii hatibi ve ayn zamanda Topu S a n Ms mescidi imam Hfiz Hasan Efendi idi^^. B u yllarda aile evresinden de tahsili hususunda yakn alka gryordu; Hseyin Vas saf Bey'e yazd bir mektuptan'^ babas Mustafa Saffet Bey'in ok kk yalarda olunun tahsH ile ilgilendii
11 Bu ve mezar tandaki trihlerin biribirine uymad grl mektedir. stelik Thir'l-Mcvlev'nin Heyfilhak, nr. 4 9 , 18 Safer 1328-15 ubat 11325) ta Fatma Hanm'n vefatna dir nerettii Urih kt'as "1328^' tekabl etmektedir. 12 Ycel, nr.18. Austos 1936.

13 Bu mektup Thir'l-Mcvlev'nin hocas Ks'ad Dede ile ilgili genlik htralarndan bahs eder. Hseyin Vassaf Bey'in, Ks'ad Dede'nin menkbna dir kaleme ald Es'ad-nme adl esere konmak zere yazlmt. Es'ad-nme'nin Sleymniye Ktphanesindeki ( Y B . 2 0 9 8 ) mclliT hatt msveddesinde -tebyz edilecek nshaya tammnn yazlaca kaydyla- mektubun bir hulsas mevcuttur. Thir'l-Mevlev sonradan bu mektubu Mahfil 'de nerctmitir.

anlabyor'''. Ahmed r n ' y e medreselerin s l h hususunda yazd dier bir mektuptaki u satrlar b ykannesinin de-muhtemelen A f f e e f k a H a n m onun yetimesinde mhim bir pay bulunduunu gster mektedir: "Sekiz dokuz yalarnda bulunduum ve mahalle mektebine devam ettiim sralarda idi ki -ruhu d ol sun- byk validemin aldrmas sayesinde Kuran- Kerlm'i hatmeyledikten mada Ahmedye, Muhammedye, Envr'l-kn; hatt Battal Gz gibi harekeli baslm kitablar -ta'hr-i mahssiyle- skp karyor dum. "Kuran hususunda gsterdiim terakki, bizim hoca efetdinin hayret ve istihsnn mcib oldu. Gayretimin mkfat olmak zere Arabca okutmaa kalkd ve al nan Emsile kitabndan; balmumunun birini (nasara) nn evveline, birini de (ve ensurhihi) nin sonuna yapdrmak, emsile-i muhtelifeyi badan baa ezberlemeyi emr etmek suretiyle derse balatd"^^. Mehmed T h i r daha sonra "GUne Rd-i Asker" sine girdi. 1307 a'bannda (1890) babasn kaybeden T h i r 13 yanda ksz kald. Onun bu yllardaki aile durumu imdilik mphem kalmaktadr. V a r l n d a n a n c a k y u k a r d a k i m e z a r kitabesi vastasyla haberdr olabildiimiz vey babas K a h v e -

14 "Baham sikkeli olarak hi grmedim. u kadar ki Cenh- Pre fevkalde hrmetkar idi ve lisn- Mesnev'yi bir para anlard. Hatt pek ocukken bana (Pend-i 'Allar) mukaddimesinden birka be yit ezherlelmidi. Ne demek olduunu bilemediim lkin heng-dr bu lunduunu pek l idrk ettiim o szleri ben tekrar ederken o da hazin hazin alard" (Mahfil, nr. 3 6 , 1341 evvaline mahsus nsha). 15 Medrese, nr. 4, 4 Receb 1331-27 Mays 1329.

c i b a M u s t a f a E f e n di den yazlarnda hi bahsetmemektedir. Yalnz bir yerde rastladmz ocukluun dan beri Nzme S u l t a n ' n "lutuf-ddesi"^^ olduu ifdesine istinaden Mehmed Thir'in aile dndan da himaye grd kanaatna varyoruz. Glhne Asker Rdiyesi'nden mezun olduktan sonra "Mene'-i Kttb- Asker"ye girdi'^.Buradaki -iki yllk- tahshni tamamladktan sonra 1 Haziran 1308 (13 Haziran 1892) trihinde 80 kuru maala -daha ziyde bu mektep mezunlarnn alnd-^ ^ Bb- Serasker'de ilk memuriyetine balad. Buradaki vazifesi "piyade diresi" 3. ube jurnal ksm mlzml idi"*. O vakit jurnal ksm mmeyyizi mehur hattat Y a h y a H i l m E f e n d i'''" (lm. 17 evval 1325 = 23 Ekim 1907) idi ki Thir'l-Mevlev kendisini bu zta sevdirdiini, ona kar"me'murluk deil evladlk hissi''^^ ile balandn sy lyor. Geride brakt evrak arasndan kan "me'mmyet sicih"nden anlaldna gre ayn vazifedeki maa 3 1 Haziran 1310 (12 Temmuz 1894) trihinde 60 kuru zammyla 140 kurua karld.

16 Thir'l-Mvlv, Mecma-i E'r, (19.'}7), niversite Ktphanesi, bnlemin Mahmud Kemal nal kitaplar, T.293I iinde bnlemin'e teslim edilmi hl tercmesi varaklan, vr. 17a. 17 bnlemin Mahmud Kemal nal, Son Asr Trk irleri, s tanbul 1940, C/..10, 8.1857. 18 S.595. 19 s.ll. 2 "2 Rehilhir 1297 de lenkihal- umumiyede mea "UiOO"gurua tenzil ve Piyade dairesi nc ube jurnal ksm mmeyizliine tahvil olundu" (bnlemin, Son Hattatlar, stanbul 1955, s.459). 21 Mecmua-i E'r, iindeki varaklar, vr. 2 a . Osman Ergin, Trkiye Marif Trihi, stanbul 1940, c.ll,

Thir'l-Mevlev'nin "22.10.9,'U" tarihli me'muriyet sicili,

Bb-1 Serasker'deki vazifesinin yan sra F t i h dersimlanndan F i l i b e l i M e h m e d R s i m E f e n di'-^^ (lm.Receb 1356 = Eylll937)ile M e s n e v - h n M e h m e d E s ' d Dede'nin''*''(lm. 13 a'ban 1329 - 9 Austos 1911) derslerine de devama balamt^"*. Bu gnlerini ayn mektupta yle anlatyor: ""Bulunduum mekteblerde Fris renmee fazla gayret eder ve Ra mazanda vakit bulduka Ftih camiine Es'ad Dede Merhm'un dersine gider, sde fakat pek messir olan o takriri anlamaya alrdm. /.../ "Bir tarafdan kaleme gidiyor, bir tarafdan da Ftih cmi'-i erifinde -imdiki imm- evvel- Filibeli Mehmed Rsim. Efendi Hazretleri'nin dersine mdvemetle CAvmil erhi Adal) okuyor, mamafih kendi kendime Fris'ye alyor ve ufak tefek bz ibrtn tefhiminden Fris biliyor vehmine dyordum. O sra da elime bir (Hafz Dvn) gedi. Alel-ekser sahifelerini kardnyor, tesini berisini anlamak zannmda bulunu yor- 'sylemesi ktlk' diye bir ta'bir vardr ki buras tam yeridir- onlar nazmen tercme etmeye kalkyor dum."''^
22 Kbull Mardin, Huzur s.260-61, 9 3 0 . De.rsleH, stanbul 1966, c.II-lII,

23 Mehmed Thir, Osmanl Mellifleri. ( 1 3 1 1 ) , c.II, 8.87; Ali Seyd, Ali Read, Mehmed zzet, Direl'iU-ma'rif, Dersadet 1333, c.II, s.1378-1379; bnlemin, Son Asr Trk irleri. stanbul 1931, CZ.2. s.326-329. 24 " Bir Tarafdan Flih'de cami derslerine devam ile Filibeli Mehmed Rsim Efendi'den tedris ederek icze ald gibi mevlevl Es'ad Dede Merhum'dan da Frisi dersine ve Mesnev-i erf ta'lmine devam ile kezlik mcze olmudur" (Hseyin Vassaf, Sefne-i Evliya. (1318), Sleymniye Ktphanesi, Y B . 2 3 0 5 , c.I, s.325. 25 Mahfil, nr. 36, 1341 evvaline mahsus nsha; kr. Hseyin Vassa, Es'ad-nme. (1339), Siym. Ktp., Y B , 2 0 9 8 , vr.87b.

Daha nceleri Bayezid camiindeki Fris mzkerelerini takip ederken Es'ad Dede'nin dersine ara sra devam eden Mehmed Thir, asl derse 1309 sene si Ramazan'nda (1892) Hfz'dan manzum olarak terc me ettii bir gazeUni Es'ad Dede'ye gsterdikten sonra balad. Mektubun devamnda o gn yle anlatyor: "Karsnda diz kdm. Taltif ve teviki hv bz kelimttcn sonra o gazeli beyit beyit okuyub Izh etdi. Ve derse devamm hakknda tergbtda bulundu. Ertesi gn Hind basmas bir Mesnevi alp cml-i erife gitdim,. I...IOsene Ramazannda muntazaman derse devam etdim ve pek ok mstefid oldum. Bayram ziyaretine gitdiimde fakir-hnenin nerede olduunu sordu ve Molla Grnl'de olduunu renince haftada iki gn Dvud Paa mektebinde dersi olduunu, oraya giderken eve urayb bana Hafz Dvn okutacan tebir etti."Mek tubun devamndan Es'ad Dede'nin derslerini bu ekilde -drt yl takip ettii, sonralar dedenin Thir'i "kr'-i Mesnevi" tjrin ettii anlalyor. Mehmed Thir 1310 (1893) senesi sonlarnda Es'ad Dede'den iczet-nme ald; kendisine bu iczet-nmede teberrken " e m s e d d n" lakab verilmiti^^.
26 vr.7b. Mahfil, n r . 3 9 . M u h a r r e m 1342; kr. Es'ad-nme, (1339),

27 "1310 sene-i hicrlyed idi ki fartza-i hancn ifsna niyet etmi, Mahmudiye ve Dvud Paa mektehlerindeki derslerini Ilfz Hayr Efendi'ye -ki o da vefat etli- terk eylemi ve talebesinden bzlarna birer iczet-nme vermi, ve lyk olmadm halde 'abd-i c'ze de bir icazet name i'ts lulfunda hulunmudu. Parlak bir tevecch eseri olmak ze re fakiri (emseddn) te.Lklb etmi ve o Unvan hv bir mhr hkk et tirmi, hatt iczel-nmeye "...emseddln Thir tahharallah" kalben" 'ammsivh"" cmle-i du'yeslni de ilve eylemidi' (Mahfil, nr.45, Receb 1342). F a r s a ve edeb bir slupla kaleme alnm bu uzun i c a z e t n a m e metninin asl muhtemelen y a n m olup Thir'lMevlevf nin el yazs ile istinsah edilmi bir nshas bugn SIym. Ktp. F.S.Trkmen 179'da kaytldr.

N e r e di1e n i 1k i ir1e r i Mehmed Thir'in iire ne zaman ve nasl balad mehuldr. lk karlat manzum eserler hakknda; kltken babasnn kendisine Pend-i Attar mukaddi mesinden birka beyit ezberlettiini biliyoruz^". On alt yandayken Hfz'n gazellerinden bzlarn manzum olarak tercme etmeyi denedi'^". Mesel Hafz 'n: Kunn ki her kefigl cm- hde-i sfest Be sad-hzr zeban blble der evsfest matla'l gazelini Bahar eyyam gl elde dutar peymne-i saf Olur bin dil ile blbl onun gy-y evsf Alp dvn- e'r ele k sen de sahraya Brak ende-i dersi dnme kefi Keaf Fakh-i medrese dn mest idi verdi bu fetvay arba hrmet et yutma sakn emvl-i evkaf diye tercme etmiti^". Mehmed T h i r bu yaa kadar kendi kendine iir yazmaya gayret sarf ederken Es'ad Dede'nin derslerine baladktan sonra ashnda ir olma yan fakat iirden iyi anlayan bu zttan ok istifde etti. Kocasyla bir arada bulunduu zaman evde, medresede, yolda devamb olarak Dvn Hafz ve Mesnevi takriri ile dvn edebiyatnn inceUklerine hkim olmaya bala d. Farsay ilerlettikten sonra hac yolculuu srasnda
28 29 Bk. 14. not. Mahfil, nr. 3 9 , 1341 evval'ine mahsus nsha.

30 Thir'l-Mevlev, Matbuat Alemindeki Haytm. 1345 (1926), vr.304a.

Cm'nin bir gazeline hocasnn da takdirini kazanan F a r s a bir nazire yazm; yine bu mddet zarfnda mmrese ile irticalen iir sylemeye de balamt'". 1894 senesinde ilk olarak bir manzumesini nere te ebbs etti. O gnleri Matbuat Alemindeki Haytm 'da yle anlatyor: "Hicretin 310, 311 trihlerinde idi ki ben de gen idim ve ir olduumu tevehhm ediyordum. nk manzum lakrdlarla sahlfelcri kabarm mteaddid defterim vard. Bunlarn muhteviyatn topdan yhud perakende olarak bast rmak emelini besliyor, gazeteler de benim iin yazlacak 'gen ve muktedir ir lerimizden..!' tavsf-i ummsine kendimi mstehak g ryordum.. Fakat edeb bir mecmuaya gndereceim bir yaznn dere olunmamas, izzet-i nefs-i irnemi k raca iin 'takdm-i eser'e pek de cr'et gsteremiyordum. "O vakitki mevkut mecmualar arasnda (Mekteb) un vanl bir risale vard. Bidyeten ocuklara mahsus ol mak zere kmken sonradan ilm ve edeb bir mecmua ekline inklab etmidi. Mnderct meynnda kymetli yazlar grlyor ve ar bal kimseler taraftndan oku nuyordu. "Bin trl tereddt ve heyecan iinde gnderdiim iki eser, bu mergb mecmuada ner edildi ki biri (na't- erif) dieri de gazel idi. Ve her ikLsi de nazire olmak ze re yazlmd. Hangisinin intir tekaddm etmi oldu unu unutmuum, ilk imzam -ki Bb- Serasker'ye mensub Thir diye atlmd- mecmuada grdm gn duyduum sevinci tarif edecek ta'bir bulamyorum.
31 Ayn eser, vr. l a .

10

Hakkaten ir olduuma inanyor, mnm da eserlerimin/Mekteh)e dere edilmesiyle itminan derecesine ka ryordum. "'^'^ M e v l e v i l i e n t s b , H a c ve ile Thir'l-Mevlev byk dedesi H a t t a t Mehmed Thir Efendi'nin Mevlevi dervii, onun kz Afife efka Hanm'm ise Yenikap mevlev-hnesi eyhi Osman Salhaddn Efendi'nin (lm. 1304 = 1886) st kardei ol duunu sylyor. B a b a s Mustafa Saffet Bey'in amcas Mehmed Efendi, Mevlevi sikkesini dima banda tar bir zt imi'''. Kendisinin Mevlevlie intisabna bu ailev balar yannda "'Mesnev-i erf tederrsnden Cenh- Mevln'ya ve Mevlevlie kar bir incizab"'^* duymasn da sebep olarak gsterebiliriz. Bin yz on iki sli Cumd'el-hirc ire Cehn-sy- dehalet oldu Thir bb- Mull'ya lh lutf u ihsannla ol cyende-i feyzin Klh- b'ati hem-pye olsun 'ar- a'lya k t ' a s n d a n da a n l a l d n a gre 1 3 1 2 C e m ziylhir'inde (Aralk 1894) eyh Osman Salhaddn Dede-zde eyh Ebu'l-Burhn Mehmed C e l l e d d n D e d e E f e n di'ye^^ (hn. 3 Rebiylhir 1326 - 13 Mays 1908) intisb etti. Aada ifde olundu u zere M e h m e d T h i r ' i bizzat elinden t u t u p
3'2 33 34 Ayn eser, vr. l a . Mahfil, Tir.35, i;J41 Ramazan'na mahsus nsha. Mecmua-i E'r, iindeki varaklar, vr. 2 a .

3 5 bnlemin Mahmud Kemal nal, Son A.sr Trk irleri, s tanbul 1 9 4 0 , cz. 10, s. 1 8 3 3 - 1 8 3 5 ; Sadeddin Nzhet Ergun, Trk irleri, (stanbul), c.II, s.939-946.

11

Celleddn Efendi'ye b'at ettiren Es'ad Dede'dir: "Hoca Efendi'nin avdetiyle derslere balanm, mehdt- Hicziyesinin istimal da bende hac seferi arzusu uyandrmd. O senenin Cemdiyelhiresi iinde mesrif-i seferiye elde edilebildii iin hazrete refakat ve delletde bulunmasn rica etdim. Bil-tereddd kabul eyledi ve cvvel-be-evvel beni Yenikap mevlev-hnesine gtrb Merhum eyh Celleddn Efendi Hazretleri'nden sikke giydirtdi ve mrd-i mrn-ileyhe bi'at etdirdi Hoca merhum kendisinden me'znen zikir ve sem etdiim halde bana bat vermemi, benim kendisinden deil. eyh Celleddn Efendi merhumdan feyz alacam sylemidi..."'^^ Mevlevlie intisabndan h e m e n sonra Msr'n "Tevfk-i Rabbn" vapuruyla hac yolculuuna ktlar; skenderiye, Kahire, Svey, Yanbu' yoluyla Medine'ye, Ramazan'm banda da (ubat 1885) Mekke'ye vardlar. Mehmed Thir bu yolculuu srasnda yol zerindeki dergh, trbe ve benzeri yerleri ziyaret imknn da bul mu; Es'ad Dede'nin delaletiyle Kahire, Medine ve Mek ke'de eyh Ahmed Denderv, mdullah el-Hind, Mek ke Slejmniye medresesi mderrislerinden ve dris meyihinden eyh smail Nevvb, yine Ahmed el-dris Hz. hulefsndan brahim er-Red ve Mekke eyh'lmeyihi Ahmed er-Ruf' gibi zatlarn sohbetlerinden istifde etmiti. Bunlardan sonuncusu kendisine teberrken Kdir ve Ruf' tarikatlarndan birer de icazet name v e r m i t i H a c c f ettikten sonra Es'ad Dede Harem-i e r i f t e okutmaya balad Mesnevi derslerine
36 Mahfd, nr.45, Receb 1342; nr.46, a'ban 1342; kr. Es'adnme, vr.88. 37 Mahfil, nr. 59, Ramazan 1 3 4 3 .

12

devam ile bir mddet daha orada kald; Mehmed Thir ayn yolla stanbul'a dnd. Osu-adaeyhAtullahEfendi-zdeAhmed R e m z E f e n d i ^ * * sonralar "dede" ve skdar mevlev-hnesi eyhi derghda misafir bulunuyordu. Biribirlerini daha iUc grmelerinde ok seven bu iki gen ir eski tarzda karhkl iir sylyorlar ve bu hususta eyh Celleddn Efendi'den tevik gryorlard'^. H a t t M e h m e d Thir'in Hz. Mevln'nn medhine dir nazm ettii bir kasidesinin Ahmed Remz Efendi tarafndan tahmisi de 30 Receb 1313-4 Knunsn 1311 trihU Mekteb mec muasnda neredilmiti. Ahmed Remz Efendi'nin yllar sonra Hseyin Vassaf Bey'e yazd mektuptaki u satr lar bu karhkl muhabbetin ifadesidir: "Bin yz on bir nenesinde Yenikap mevlevhne-i irfn-lnesinde bulunuyordum. Ol zaman klh- muhabbet ber-ser kitb- cell-i Mesnevi der-ber Merhum Es'ad Dede ile beraber 'abr-i cisr-i mecaz ve 'zim-i Hicz- mafirettrz olan Thir'l-Mevlev'nin evsf- dervianesini ihvn- b-safdan iide iide sem'en k- sohbeti olmudum. Leyl-i mbrekeden birinde bi's-selm avdet leri haberi dergh- erfde bearetle sylendi. Thir'le birinci mlkatda Her du cn b-dhten ber-dhte srn tecell etmi idi."'' Hac dnnden sonra Yenikap mevlev-hnesi sem-zenbas K a r a m a n l H l i d D e d e 'den sem

38 39 40 vr.36b.

Bcdi N. ehsuvarolu, Halil Can, stanbul 1974, s.39-44. Mecmua-i Ear iindeki varaklar, vr. 4 a . (1339), Siym. Ktp., Y B . 2 0 9 8 ,

Hseyin Vassaf, Es'ad-nme,

13

kard, sonralar devrinin en iyi sem-zenleri arasnda yer ald'". Yaklak bir yl sonra 13 Ocak 1896 (27 Receb 1313-1 Knunsn ISll)"*^ da Bb- Serasker'deki vazifesinden istifa ederek -Divn- Thir'l-Mevlev'nin bandaki hl tercmesine gre- 1 a'ban 1313 (17 Ocak 1896) de Yenikap mevlev-hnesinde ileye girdi. Hse yin Vassaf Bey ileye giri trihini 12 a'ban 1313 olarak gstermektedir'*''. trh-i cevher Thir oldum ille-ke dervi ben 1313 beyti ile ileye giriine trih dren Thir, ayn zaman da Kdir ve Ruf' tarkatlerinden de iki iczet-nmeye sahipti. B u n a dir h l t e r c m e s i n d e yle bir haiye bulunmaktadr: "IH Bu icazet-nmeler Mekke eyh'l-meyihi Seyyd Ahmed er-Rufa tarafndan yazlm, muahharen eyh Celleddn Efendi merhumla dier bz meyihin mhriyle tasdik ve tevsik edilmidi. Ftih hark-i kebrinde onlar da muhterikoldu."^* Thir'l-Mevlev ile esnsmda derghdaki mkellef hizmetinin yan sra ilm ve edeb faaliyette de bulunu yordu. Yenikap mevlev-hnesi neyzen bass Ceml Efendi'nin vefatndan sonra. eyh Celleddn Efendi'nin "kri'-i Mesnev"liini ve bazen ktipliini yapm; paDd dal ikrarma Mathah- Munl'da

41 Saadcddn N z h c t E r g u n , Trk lslanbuM94;i, c.H, S.672. 42 s. 11. 43 44

Msiksi

Antolojisi,

Thir'l-Mevlev'nin "22.10.931" tarihli memuriyet K c i l i , Seftne-i Evliya, (1318), Siym. Ktp., Y B . 2 3 0 5 , c.I, s.327. ivn- Thirul-Mevlevl, (1351), nv. Ktp., TY. 9387, vr. 3a.

14

zartes gnleri derghda Tunuslu eyh Mustafa Efendi tarafndan takrir edilen Futuht- Mekkye derslerine de i t i r a k e t m i t i . ile l e m i n e ve o l e m d e k i ihtisstna dir tahrr ettii bir defterin yanm olmas dolaysyla onun bu yllan haliknda etraflca bir bilgiye sahip deiliz'''''. ileye girdii ilk aylarda h Abdurrahman'mKur'an ve Magz- Kuran adh eserini de tercme ye baladn biliyoruz''*'. Mirat-i Hazret-i Mevln adl eserinde nerettii "Hilye-i Hazret-i M e v l n " ile k a n e ve derviane pek ok gazel de o yllarn mahsldr''^. Nihayetine Mathah- Mull'da itmama reide illemiz Acizane etdik itmama rcsde illemiz Yazd trihin mcevher beyt ile kilk-i srr Olmasyla vaz'- erhma reide illemiz Lutf- Mull mncel oldukda serde Thir Feyz-i Hak'la oldu encama reide illemiz trihini drd ile mddeti -1001 gn zerinden he saplanrsa- 1898 senesi Ekim ay iinde biten Thir'lMevlev o srada 22 yan henz doldurmak zere idi*". Adet olduu zere ileden sonra Konya'ya Hazret-i Mevln'y ziyarete gitti. B i r mddet Konya'da kaldk-

Me.cmua-i E'r, iindoki varaklar, vr. ()a-7a. Hk. s. 8 8 . i4.v:;,( eser, ayn yer. ilesinin bitiine drdr dier bir trihte Yirmi yandaym ki nz- 'ak Kcynamdr hlime kat' beni demesine ramen, daha ile mddeti dolduu srada 2 3 yana girmemiti.

45 46 47 48

15

tan sonra tekrar stanbul'a dnerek Yenikap mevlevhnesindeki hcresine ekildi. Thir Dede K t p h a n e s i Thir'l-Mevlev kendi geimini kendi temin etmeyi derghda hcre-nin olmaya tercih ederek, ayn zaman da neriyat da yapmak zere bir sahhaf dkkan amaya karar verdi. ile kardktan 5-6 ay sonra'*'' eyhi Meh med Celleddn Efendi'den ald muvafakat zerine, nceden biriktirdii ve daha sonra Hicaz ve Khire'den getirdii kitaplarla Bayezid'de "tramvay yolu"ndaki 34 numaral''' dkkanda "Thir Dede Ktphnesi''ni at; neriyattaki gayesi bz Mevlevi byklerinin unutul mu eserlerini yeniden meydana karmakt''^. l k olarak "Hilye-i Hazret-i Mevln" ile bz t a r savvuf manzumelerini ihtiva eden Mir't-i Hazret-i Mevln'y^'^ kard. Marif Nezret-i Cellesi'nin 3 Ha ziran 1315 (15 Haziran 1899) trih ruhsat-nmesiyle kan bu eserin ardndan 6 Temmuz 1315 (18 Temmuz 1899) tarihli dier bir ruhsat-nme ile Ny Osman Dede-zde Srr Abdlbk Dede'nin^" (lm. 1164 = 1751)
4 9 iWecmua-J A>ar, (1937), nv. Ktp. bnlemin, T.29.31 iindeki bnlemin'in el yazsyla muharrer bulunan ksa bir hl tercmesinde "SlG'da dede olmuu iki sene sonra eyhinin msaadesiyle derghdan ayrlarak Bayezid'de Thir Dede Ktphanesini ad" denilmitir ki yanltr. Thir'l-Mevlev'nin "Thir Dede Ktphnesi''nden ilk nerettii kitabn ruhsat-nmc trihi ile ile mddetinin biti trihi arasnda sdece 6-7 aylk bir zaman vardr. 50 Mahfil, nr. 5 0 , 1 3 4 2 Zilhicce. 51 Thir'l-Mevlev, Mir't-i Hazret-i Mevln. stanbul 1 3 1 5 (1899), d arka kapak ln. 52 53 54 Divn Thir'l-Mevlev, (1352), hl tercmesi ksm, vr. 8b. Bk. S . 9 4 . Osmanl Mellifleri. stanbul 1333, c.I, s.86.

16

mi'rciye'sini Manzme-i Mi'rc ad ile neretti. B u ara da bz sebeplerden "Thir Dede Ktphanesi" Bb- Al caddesinde -daha nce Mir't-i Hazret-i Meulna mn ba sld- Medreset'l-hatttn karsndaki 57 numaral Cemal Efendi matbaasnn yanma tand''''. Burada ktphanenin nc kitab olarak her hafta 16 sahifelik bir formas ner olunmak zere yaklak 100 forma hhnde kaca mukaddimesinde bildirilen, Rsumat Emnet-i Cellesi muhasebe kalemi ketebesinden V s f E f e n d i 'nin tertib ettii'''*'Mccmua- Medyih-i Hazret-i Mevln nere baland. Thir'l-Mevlev ayn yl iin de kendi neriyat sersi dnda e v r i b r a h i m e l e b i 'nin^"'"^ (lm. 1065 = 1655) Hilye-i r-yr- Gzin'ini bir mukaddime ilvesiyle ner etti. T h i r ' l - M e v l e v " T h i r Dede Ktphanesi" neriyatnn yan sra bir de mstakil haftalk gazete k a r m a k iin m r a c a a t t a bulundu. Karlnda red cevb ahnca, o gnlerde neriyatna ara veren Resimli
5 5 "(Thir Dede Ktphanesi) nmyla Byezid'de tramvay yolunda te'ss etmi olduum ktphne-i ciznem Bb- Al civannda Ceml Efendi matbaas ittislindeki dkkana naki edilmidir' (Vsf, Mecmua-i Medyih-i Hazret-i Mevln, stanbul 1315 (1899), Tlir'l-Mevlv'nin yazd mukaddime). 56 Ktphanelerde bu ztn Mecmua-i Medyih ad altnda Mevln ve Mevlevlie dir t e r t i p ettii bz iir mecmualar mevcuttur. liunlardan istanbul niversitesi Ktphnesi'ndeki TY. 1 1 8 6 n u m a r a d a kaytl bulunan t a r i h s i z n s h a l a r m u h t e v a bakmndan biribirinden pek az farkhdr. Mevln mzesinde 2 1 6 3 numarada kayth bulunan hicr 1316 tarihli (bk. Abdlbki Glpnarl, Mevln Mzesi Yazmalar Katalogu, Ankara 1 9 7 1 , c.II, s.237-239.) muhtemelen daha .sonra tertip edilmitir. stanbul'daki nshalarda Thir'l-Mevlev'den "Dervi Thir" diye bahsedilirken bu nshada "Thir Dede" diye b a h s e d i l m e k t e , ve birok iirlerine y e r verilmektedir. F o r m a hlinde tammnn nerine teebbs edilen mecmua bu olmaldr. 57 Osmanl Mellifleri, ( 1 3 3 3 ) , c.II, s. 126.

17

Gazete 'yi sahibi K a r a b e t ' e her hafta 2 0 0 kuru ver mek artyla kendi kartmak zere anlat'""*^. B i r hafta nceden, nerine yeniden balanaca iln edilen Resim li Gazete 'nin kn 26 Ekim 1899 trih bir ilndan reniyoruz''''': Resimli Gazete Bir ka haftadan beri ihtiyr- ta'til eden Resimli Ga zetenin umr- idare ve tahrirlyesi ahiren Thir Dede Efendi'ye intikl etmi olmala bu gnd.en itibaren bi rinci nshas ner olunmudur fi. 1 gurudur. dre-hnesi ve merkez-i tevzii (Thir Dede Ktbhnesi) dir^\ "Pdih- 'avtf-gster" ibresindeki "'avtf'n '"av'if' ekHnde dizilmesi gibi bz mrettip hatalaryla kan bu iUc nshann kapana bir de Mevlevi sikkesi resmi konulmutu**'. 28 Ekim 1899 gn kan gazetele rin "rde-i senye" stunlanndaki ilnlar Resimli Gaze te 'nin tatil edildiini haber veriyordu:

SK

Maihual Alemindeki. HaynUm, 1;45 1926), vr.6b.

59 Thir'l-McvlC'V'nTi kard Resimli Gazele 1 0 0 0 adet baslmt. (Ayn eser, vr.Cib). Byk bir ksm toplatld iin -ok ndir olan bu nshay gremedik. 6 0 kdam, nr. 1 9 0 8 , 12 Cemdilhire 1317-14 Terinievvel-i rm 1315-26 Ternievvel-i efrenc 1899. Gl Ayn eser, vr.6b.

18

Tehlgt- Resmiye Ta'til-nme suretidir Resimli Gazete mugyir-i usl kaide harekete cr'et eylemesine mebn klliyen ta'til klnmdr^^. fi 22 Cemzilhire 317 ve fi 15 Terinisani 315 Sonradan anlaldna gre gazete, Malmat gaze tesi sahibi Baba Thir ile r-y Devlet zasndan Nazif S u r r tarafndan Thir'l-Mevlev'nin "ttihd- Mevlevye Komitesi" tekil etme gayesiyle gazete kar dna dir verilen bir jurnal neticesinde kapatlm'"'. O vakit veliahd bulunan Mehmed Read'n da Mevlevi mu hibbi olmas dolaysyla, velihad lehine propaganda yap makla da itham edilen Thir'l-Mevlev, Celleddn Efendi'nin de kefaletiyle tevkiften kurtuldu'"^. Bu arada Mecmua-i Medyih-i Hazret-i Mevln 'nn ruhsat namesi ehnden alnarak henz yedi formasn karabil dii bu eserin neri de engellenmiti'''''. Gazetesi kapatl dktan sonra devaml gz altnda bulundurulmaktan s klan Thir'l-Mevlev nirlikte devam edemeyecei kanaatine vararak dkkann kapatmak zorunda kald. Saadeddn Nzbet Ergun, erfeddn Yaltkaya'nn kardei H a f z K e m a l (lm. 17 Nisan 1943) den bahsederken*''* onun bir mddet Bb- Al'de Thir'lMevlev ile birlikte kitaplk yaptn ve daha sonra N

62 kdam, nr. 1 9 1 0 , 14 Cemdiiilhire 1317-16 Terinievvel-i rm 1315-28 Terinievvel-i efrenc 1899. 63 64 66 Bk. <y/ Celleddn Matbuat Alemindeki Efendi Merhum, Haytm, vr.9a. stanbul 1326, s.6.

Trk Msikisi Antolojisi,

stanbul 1943, s.717-718.

19

z m e S u l t a n ' n Ortaky'deki yalsna imam olarak gittiini ifde ediyor. Thir'l-Mevlev de Nzme Sultan binti Abdlaziz Han'n vekilharhk dvetine uyarak dkkann kapattktan hemen sonra sultan diresinde vazifeye balad*'". Dvn- Thir'l-Mevlev 'nin bandaki "Terceme-i hl"den sultann hizmetinde de okuma-yazma ile meguliyetinin devam ettiini reniyoruz. Burada ken disine "Dede Efendi" diye hitb ediHyordu. nceleri iine kitaplkta olduu gibi Mevlevi kyafetiyle devam ettiy se de daha sonra yakk almayacan dnerek tekrar sivil kyafete girmiti'*''. Thir'l-Mevlev'nin vekilhar lk yapt bu drt yl iinde matbuatla alkas kesilmek le beraber bu arada bz dostlarnn sraryla 1318 (1900)de Dvne-i Thir 'i neretti. O r m a n ve Z i r a a t N e z r e t i Y l l a r Nzme Sultan'n hizmetinden ekildikten sonra Or man ve Ziraat Nezreti'nde alan bir imtihan kazana rak 19 Kasm 1319 (1 ubat 1904) trihinde 3 7 0 kuru maala*"^ defter-i kebr kalemine ktip tyin edildi. Ayn yl "Burhn- Terakki" ve "Rehnm-y Fyzt" adnda ki hussi mekteplerde Farsa ve slm trihi okutmaya balad^". 1325 (1907) de Rehnm-y Fyzt mektebi klhytnn ilk kitab olarak ocuklar iin hazrlad
67 Salnme-i Nezreti Marifi nrlhilfetlliye 1319, s.675. 68 s. 1858. Ummye (drdnc sene),

bnlemin, Son Asr Trk irleri, stanbul 1940, cz.10,

69 B u ve bundan sonraki memuriyet h a y t n d a geirdii safhalarn trihlerinde Thir'l-Mevlev'nin " 2 2 . 1 0 . 9 3 1 " tarihli memuriyet sicili esas alnmtr. 70 Edebiyat Lugal, stanbul 1973, s.9.

20

Farsa gramer kitabn Dest-vz-i Frisl-hnn ad ile neretti. Ziraat Nezreti'ndeki vazifesinde 1 Ocak 1322 (14 Nisan 1906)da 4 3 0 kuru m a a l a m u m e l t - nakdye muavinliine, oradan da 6 0 0 kuru maala Hi caz ve T a r a Masas ktipliine terfi' edildi (16 Austos 1324 = 29 Ekim 1907). Thir'l-Mevlev'nin "dede" olduktan sonra 1908'e kadar geen zaman zarfinda Yenikap Mevlev-hnesi ile mnsebetinin ne ekilde devam ettiine dir bir kayda rastlayamyoruz. 8 Terinisani 1322 (21 Kasm 1906)da Yenikap Mevlev-hnesi yanm, bundan 1,5 yl sonra da eyh Celleddn Efendi vefat etmiti (17 Mays 1324 = ' 13 Mays 1908). Thir'l-Mevlev'nin eyhinin vefat zerine ner ettii eyh Celleddn Efendi Merhum (Matbaa-i Mekteb-i Sanayi' 1326) risalesinde, bu yllar da iddetli bir hrriyet taraftar olduu grlmektedir. Ayn risalede istibdada ar bir dille a t m a k t a ve mevlev-hne yangnndan mstebidleri mes'ul tutmak tadr. Mertiyetin ilanyla (10 Temmuz 1324 = 23 Tem muz 1908) matbuat leminde grlen harekete birka arkadnn srarlaryla Thir'l-Mevlev de katld. Ara larnda kurduklar bir irketten hsl olan sermye ile Rehher-i Vatan adn verdikleri gazetenin ilk saysn kardlar. Olduka fazla mrettip hatasyla kan birinci sayy tkib eden ikinci nsha da yine tecrbesizhk sebe biyle hatal olarak hazrlandndan basks yarda kesildi^'. Thir'l-Mevlev' nin 1330'da ner ettii Teebbs-i ahs "^'^ adh romannn' konusu tammiyle bu ga-

71 72

Matbuat Alemindeki Haytm, Bk. S.109.

1345 (1926), vr. 14.

21

zetecilik macerasndan alnmtr. Rehber-i Vatan gazetesinin kapanmasndan hemen s o n r a M i d h a t R e b i kurduuNekreg gazetesinin ser-muharrirliini Thir'l-Mevlev'ye teklif etti^''. T h i r ' l - M e v l e v i de Nekreg'nu.n ilk saysndan itibaren (4 a'ban 1326=18 Austos 1324) 'Thir Saffet" imzasyla kaleme ald mizah yazlannda istibdad, ha fiye tekiltn, Nazif Surr ve Malmt (Baba) Thir'i hicv etmeye balad. Byk mitlerle nerine balad Resimli Gazete 'nin daha ilk saysnda kapatlmas, ken disinde derin bir iz brakm olmab ki bu hdisenin msebbiblerini aradan yllar getii halde unutmam gr nyor. Nekreg'dak yazlarnda asl dikkatimizi eken n o k t a t t i h a d v e T e r a k k i cenoiyetini medh eden par alardr. Thir'l-Mevlev daha stanbul'da ttihad ve Teraidd'nin ubesi kurulmadan bu cemiyete girmi, yine bilemediimiz bir sebepten 1325 (1909) senesi Mart ay iinde -yni 31 Mart'tan biraz evvel- cemiyetten istifa etmiti^"*. l s a bir mddet sonra kapanan Nekreg ga zetesinin yerine yine Midhat Rebi tarafndan kurulan Nekreg ile Pekr adl mizah gazeteye de yaz yazma ya devam etti. Mertiyetin ilmndan sonra kurulan C e m i y e t - i l m y e - i s l m y e ' nin haftada bir neretti i Beynlhak mecmuasnn 13. saysndan (4 Zilhicce 3 2 6 = 1 5 Knunievvel 324) itibaren bz manzumelerini, ve o zamana kadar slam trihine dir yapm olduu a lmalarn "Trh-i slm Sahifnden" ser-levhas al tnda ner etmeye balad. Thir'l-Mevlev Orman ve Ziraat nezretinde Mehmed Akif ile de tanm, dost ol73 74 Ayn eser, ayn yer. Ayn eser, vr.37.

22

mutu. Beynlhak mecmuasmn yan sra Mehmed Akif in ner ettii Srtmustakm mecmuasna da ara sra iirleri kyordu. B u mecmuada kan "Zebh-i smail", "Sa'd ile eyhi", "E Baltah ocuk", "stanbul'a bir Adam" (v.b.) gibi manzumeleri Akif tarzndadr. Hal buki bu yllarda da nceden olduu gibi dvn edebiyat tarznda pek ok iir -bilhassa gazel- nazm etmi ise de bunlar neretmemitir. Thir'l-Mevlev'nin bir yl kadar sonra (30 Muhar rem 3 2 8 = 28 Knunsn 325) Srtmustakm 'deki ya zlarnda gnlk mes'eleleri de ele almaya baladn gryoruz. Girit'in Osmanl topraklarna katlmas, Trk donanmasnn glendirilmesi hakkndaki yazlar bu kabildendir. Ayn mecmuadaki gayri-ahlk neriyat aleyhine pe pee yazd yazlar ayrca dikkate deer. 12 Rebilevvel 1 3 3 0 (24 u b a t 1327= 8 ubat 1912) den itibaren Srtmustakm!\n yerini alan Seblrread 'da da yazlarna devam eden Thir'l-Mevlev'nin eyh Glib'in vefatnn sene-i devriyesi mnsebetiyle 27 Re ceb 1330 (12 Temmuz 1912) gn trbesi nnde yapla ca ln edilen^'' Batl usullere gre tertiplenmi bir ihtifl-i edebnin u y g u n s u z l u u n a dir yazd makaleye, ahbeddin Sleyman tarafndan tersleyici bir cevap^*" verilmesi zerine kan mnkaada yazd iddetli yazlar, kaleminin kuvvetine ve dn mes'elelerdeki hassasiyetine dir birer nmne tekil etmektedir. III. Selim tarafndan, lmnden sonra en liyakatli olana intikl etmek zere eyh Ghb'e verilen "A'ref bi'lMesnev"lik ciheti, sonralar unutulmuken skdar

75 76

Hak. nr. 101, 9 Haziran 3 2 8 . Ilak, nr. 105, 13 Haziran 3 2 8 .

23

mevlev-hnesi eyhi A h m e d R e m z E f e n d i tara fndan evkafta kayd bulunarak, Galata Mevlev-hnesi eyhi Ahmed Celleddn Efendi'ye tevcih ettirilmi idi^^. Ahmed Celleddn Efendi 'nin ilk ve son yazd inh Ka smpaa mevlev-hnesi mesnevham M e h m e d E s ' a d D e d e 'nin^ 13 a ' b a n 1 3 2 9 (9 Austos 1911) de vefatndan sonra onun yerine Thir'l-Mevlev'nin geti rilmesine dirdi. Ancak kendisi meguliyetini ne sre rek bu vazifeden affn istemi, bunun zerine o vazifeye Dvn- hmyn baktipinden emekli ir ve hattat smet Bey getirilmiti"". Kasmpaa mevlev-hnesi mesnev-hnl vazifesinden affn istemesinin -megu liyetinin yan sra- asl sebebi olarak Mehmed Es'ad Dede gibi o zamanlar bz mevlevlerce kutub saylan**' bir ztn -ki kendisinden yllarca feyz almt- yerine ge mekten teeddb etmi olmas dnlebihr. Thir'l-Mevlev'nin 1 9 0 4 ' t e girdii "Burhn- Terakki" mektebi 1908'de kapatlmt^^. "Rehnm-y Fyzt" adl huss mektepteki derslerinin h a g i trihe kadar devam ettiini bilemiyoruz. 1 Knunev^rel 1325 (14 Aralk 1909) da ise D r a f a k a t ' i l - i s i m y e 'nin edebiyat ve usl-i tahrir derslerine tayin

77 Szl, 78

Mehmed Zeki Pakahn, Osmanl Trih Deyimim ve Terimleri stanbul 1971, c.I, S.79. Bk. 23. not. irleri,

79 bnlemin Mahmud Kemal nal, Son Asr Trk stanbul 1937, cz.4, s.715-716. 80 M.Z. Pakahn, ayn eser, ayn yer.

81 Abdlbk Glpnarl, Mevln'dan Sonra Mevlevlik, stanbul 1953, s.410. 8 2 Osman Ergin, Trkiye Marif Trihi, stanbul 1941, c.lll, S.834.

24

edilmiti"'. Uzun yllar devam edecek olan hocalnn yan sua, 1914'de kurulan D r 1 h i 1 f e t i ' 1- 1 i y e medreselerine Mehmed Akifin tavsiyesiyle eyhiilislan Hayr Efendi tarafndan mderris tyin olundu""*. Bu hu susta Thir'l-Mevlev'nin verdii bilgilerde bz tutarszhklar grlmektedir. yle ki birinci sene 6 0 0 k u m maala "skdar Atik Valide" medresesine slam trihi mderrisi tyin edildiini ifde ettikten sonra "lk seneki muvaffakiyetim zerine stanbul'a naki ve Ayasofya ile Sokollu Mehmed Paa medreselerine tyin edildim. Oralarda da muvaffak olmuum ki; nc sene (htida y hri) ksmnn btn m.edreseleri, yni Ayasofya, Sultanahmed, Sokollu ve Soukkuyu ders-hnelerinin slm, trihi dersleri bana verildi. Drdnc sene Ftih'teki (htid-y dhil) ksmnn Karadeniz ynn deki (Tetim.m.e Medresesi) ne slm tril ve slm mede niyeti trihi mderrisi oldum. Bu ikinci dersin mfredat yoktu. Gsterilecek dersler tamm ile hana braklmd. I...I O srada kabine deidi. eyhlislam la mehur Ms Kzm Efendi geldi. Onun tyini ze rine ben de azl olundum. Bunun sebebi, benim ittihadc olmaym idi ""''ekUnde hocabk ettii medreseleri an latyor. Ayn satrlardan ders yh sonunda m e i h a t makamndan bir takdir-nme aldn da reniyoruz. e y h l i s l a m H a y r i E f e n d i 'nin Drlhilfe medreselerini tedrista amas (Muharrem 1333 = Terinisani 1330 = Kasm 1914)"** ile eyhhsiamhktan
83 Iley'et-i dare ile Muallimin ve Miisdahdemn (98 tarihinden itibaren), vr.lO, Drafaka Arivi. 84 Thir'l-Mevlev Olgun, llizmelleri, stanbul 1974, s.5. 85 Mslmanln Mslmanln s.5. Kayd Defteri,

Medeniyete

Medeniyete Hizmetleri,

86 Osman Ergin. Trkiye Marif Trihi, tsUnbuI 1939, c.I, s. 111.

25

istifa etmesi (Receb 1334 = Mays 1916)"'' arasnda ancak 1,5 ders yk kadar bir zaman vardr. Hlbuki yukardaki satrlardan Thir'l-Mevlev'nin mderrisUinin en az drt yl devam ettii anlabyor. Drlhilfe medresele rinde T e ' l - i ksm- evvel" nc snflarnn 1, 2, 3 ve 4. ubelerinde T r i h - i enbiy ve slam" derslerinin 1915 - 1 9 1 6 yllarnda kendisine it olduunu kat' olarak biliyoruz****. Matbuat Alemindeki Haytm'da Mahfil mecmuasnn neir hakkn ald srada (27 evval 1338 = 14 Temmuz 1336) "btid-y dhil" medreselerindeki derslerinin devam ettiini sylemesinden 1919 senesin de de mderrislie devam ettii anlalyor. MahfiTin 1. saysndaki bir yazsndan da takdirnamenin kendisine M s K z m E f e n d i ' n i n eyhlislaml srasnda verildiini reniyoruz. Buna gre Ms Kzm Efen di'nin eyhlislamla gelmesinden hemen sonra deil epeyice bir zaman sonra azl edilmi olmaldr. Thir'l-Mevlev 11 Austos 1331 (24 ekim 1915) de 1000 kuru m a a l a terfi ettii madin me'mriyet-i ummiyesi birinci snf kitbetliinden 9 Ekim 1334 (2 Kasm 1918) trihinde 1500 kuru maala madin m driyeti ruhsat-nmeU madin masas ba ktipliine getirildi. 7 Nisan 1335 (22 Nisan 1918)de ayn vazifedeki maa 1600 kurua ykseltildi. O yllarda, Nmk Kemal-zde A i i E k r e m B e y ' i n (Bolayr) bakanlnda kurulan "Tedkkt- Lisniye Hey'eti"**** bnyesinde almalarn devam ettiren "Lu87 bnlemin Mahmud Kemal, Evkf- Hmyun Nezretinin Trihe-i Tekl ve Nzznn Tercme-i ahvli, stanbul 1335, s. 88 Cerde-i lmye, nr.l4, a'ban 1335, s. 133; lmiye [stanbul I 1334, s.239'. 8 9 Bk. Agh S r n Ijevend, Trk Dilinde Gelime ve Evreleri, Ankara 1960, s.387-388. Salnamesi, Sadeleme

26

gat Encmeni''nden A h m e d R s i m ' i n istifa etmesi zerine onun yerine m a r i f nezretince 3 0 Mart 1334 (1918) tarihinde Thir'l-Mevlev getirilmiti. Matbuat Alemindeki Haytm 'dan komisyonun hazrlad lga tin " e f fashnn mkemmelce hazrlandn; A l i K em a 1 'in marif nzn olmasyla da hey'etle birhkte "L gat Encmeni"nin de lav edilerek msveddelerin bir odaya t e r k edildiini reniyoruz. Y i n e M a r i f nezretince kurulan sarf, iml ve edebiyat komisyonla rndan ncsne tyin olundu, ancak birka celseden sonra azalarn ehliyetsizhi dolaysyla komisyonun bir i y a p a m a y a c a n a k a n a a t g e t i r e r e k o r a d a k i vazifesinden ekildi^'. 31 Mays 1334 (1918)de kan byk Ftih yangnn da Takasap'taki evi ile birlikte byk bir ktphanesi ve te'lift da yanm; bir mddet Beikta'ta kiralad bir evde ikmet ederek, daha sonra yanan yere kk bir ev yaptrp oraya tanmt, f^v yaptrma ileriyle ura rken, M i d h a t R e b i vastasyla Trabzon'da kan /AfeaZ gazetesi sahibi O s m a n N u r i B e y ile tanarak, talep zerine ehnde hazr bulunan Futuht- Islmye, Efgan Emri Abdurrahman Han, Hind htilli gibi bz tercme eserlerinin te'lif hakkn kbal gazetesine satt"'. Bylece bu tarihten itibaren yukardaki eserler Trabzon'da tefrika hhnde ner edilmeye balanyordu. Thir'l-Mevlev 22 Eyll 1335 (1919) de 2250 kuru m a a l a "4 Haziran 1 3 3 5 " tarihli bir karar-nme ile Mliye nezretine bal o l a r a k kurulan "Tevhd-i Mubyeht Komisyonu"na girmiti. Bir yl kadeu- sonra

90 91

Matbuat Alemindeki Ayn eser, vr.49.

Hayatm,

1345 (1926), vr.40-41.

27

26 Nisan 1336'da komisyonun lav zerine btn me murlar gibi kendi de akta kald. Ancak Orman ve Ziraat nezretine mracaat zerine 28 Nisan 1336 (1920) tari hinde 2 0 0 0 kuru maala ktisad hey'eti baktipUine getirildi''^ 1335 senesinde devam eden "btid-y dhil" medre selerindeki derslerinin yan sra, Eyll 1335 (1919) de 600 kuru maala M e d r e s e t ' l - k u z t ' a kitbet-i resmye mualmi olarak tyin olundu: H Bb- Fetva Dire-i Mehat-i slmye Mektbl Kalemi aded248 Muharrirln-i Osmniyeden Thir'l-Mevlev Beye fendiye Sa'detl Efendim Mcdreset'l-kuzt kitbet-i resmye muallimlii uh denize tevfiz edildiinin memurin kalemi mdriyeti ifdesi [yrtk] tezkire-i muhibbi terkm klnd. fi 29 Zilhicce 1337 fi 25 Eyll 1335 eyhlislam nmna Mstear Abdullah Medreset'l-kuzat'taki dersleri, bu mektebin 1340 sene si Mays'nda (1924) lavna kadar devam etti**^.

92 93

Ayn eser, vr.47. Ayn eser, vr.yS3-'i34.

;>8

1335 senesinde "btid-y dhil" medresesi umum mdrlne getirilen skilibli Mehmed Atf Efendi, kendi kurduu C e m i y e t - i m d e r r i s i n ' e z olmas iin Thir'l-Mevlev'ye teklifte bulunmu ise de o bu teklifi siys bir cemiyete girmemeye kararl olduu ve a y n c a kendisinin mderris olmad gerekesiyle red detmiti. Fakat cemiyetin a d T e l - i s l m 'a*''* evri lerek dn ve ilm bir cemiyet hlini aldktan sonra vk olan ikinci bir teklifi kabul ederek bu cemiyete girdi"'''. 1338 senesi Zilhicce'si iinde (1920) hkmetin bir k a r a n zerine meihat tarafndan "Tel-i slm" cemi yeti nmna -cemiyetin haberi olmakszn- bir beyan name bastrlmt. Beyannamenin gayesi ilm bir cemi yetin telkiniyle halkn fikrini "Kuv-y Millye" aleyhine evirmeyi hedef tutuyordu. Thir'l-Mevlev bunu haber aldnda eyhlislam Mustafa Sabr Efendi ile mes'eleyi mnkaa etmi ve cemiyetin bu beyannameyi kat'iyyetle mhrleyemeyecei fikrini mdfaa etmiti. Daha sonra mes'elenin c e m i y e t iinde reye sunulmas esnasnda kan mzkerelerde, bu beyan-nme aley hinde iddetli konumalarda bulunarak bir rey farkyla da olsa tasdikine skihbh Atf Efendi ile birhkte mn oldular"**. B e y a n n a m e n i n reddinden bir gn sonra Ziraat Nezretindeki vazifesine aadaki tezkere ile son veriUyordu:

94 Bk. Dr. Tank Zafer Tunaya, Trkiye'de Siys Partiler 18591952, stanbul 1952, s.462-463. 95 96 Matbuat Alemindeki Ayn eser, ver.51-52. Hayalm, vr.48.

?9

iktisad Hey'eti muamelt dimi surette bir ktib istihdamn icb eylem.ediinden hey'et-i mezkre kitabetini if etmek zere kalem-i mahssda ba kitabete ta'yin klnm olan Thir'l-Mevlev Bey'in vazifesine hitm verilmidir. Thir'l-Mevlev Bey'e 30 Austos 336 tarihli emir-nme-i nezret-penh sureti blya naklen tebli olunur. 30 Austos 336 F a k a t hdiseden birka gn sonra mracaat zerine nezret encmeninin "26 Eyll 1326" trih cevz- is tihdam k a r a n ile tekrar vazifesinin bana dnd''^. Thir'l-Mevlev 26 Eyll 1336'da Al S a Komisyo nu baktipliine getirildi; 24 Terinievvel 1336'da ise m a a 7 5 0 0 k u r u a karld. T i c r e t ve Z i r a a t nezretinde mnhal bulunan sicil mmeyyizliine tjdnini istemesi zerine teklifi kabul edilerek kendisine u tezkere verilmiti: Ahiren Ticret ve Zirat nezret-i cellesi sicill-i me'mrn kalemi mmeyyizliine ta'yin edilmi olan Thir'l-Mevlev Bey 27 Eyll 336 trihinde 3000guru maala Al Sat Komisyonu ba kitabetine ta'yin ve 24 Terinievvel 336 trihinde maa bil-tahsst 7500 guru cret-i ehriyeye tahvil ve 27 Eyll 337 trihinde ba kitabetin lav zerine be bin guru cret-i hrye ile tahkik ve teslim me'murluuna ta'yin khnmdr. Mumaileyh komisyondaki vazifesini dire-i sdk u istikmetde hsn-i if eylemidir. 16 Knunievvel 338 Ali Sat Komisyonu Riyaseti 'Abuk Ahmed
97 Ayn eser, vr.54.

30

Daha sonra sicil mmej'yizhinden azl olundu. Bu nunla ilgili olarak memuriyet sicilinde u kayt bulun maktadr: nklb- ahire zerine umum meynnda 1/11/338 trihinden itibaren m.e'muriyetinin lav edilmesinden dolay akda kalm ise de grlen lzuma mebn vazifesinde faal olarak 28/2/339 trihine kadar istih dam klmmdr. 28 ubat 1923'te bir miktar ma'zuliyet maa balana rak vazifesinden azl edilmesiyle, mderrislik dndaki me'muriyet hayt sona ermi oluyordu."" Bir yl kadar sonra, sparta'da bir me'muriyete ta'yinini kabul etme mesi zerine ma'zuhyet maa da kesildi. Mahfil M e c m u a s ve F t i h Camii Mesnevihnl Thir'l-Mevlevi 1338 Zilka'desinden itibaren Mah fil mecmuasn nere balad. Matbuat Alemindeki Haytm'da mecmuann kuruluunu yle anlatyor: "Cerrahpaa'nn Haseki caddesine Keihtun sokann iinde ve sol tarafndaki ikinci hanede Mahfilin nerine karar verilmidi. "Evkaf matbaas idare me'muru Karahisarl Ahmed Efendi "" bu evde kira ile oturur idi ki ara sra ziyaretine
9 8 "Me'muriyeiden nfisl eylemekle beraber Drlhilfe medresesinin thlid-y dhil smnda edebiyat, Medresetikuzt'da kitbet-i resmye, Medresel'l-irad'da ise siyer-i enbiy mderrisi bulunuyordum. Tetebbu've tedrise hasr- megil ederek ilm bir hayat geirmek emeliyle me'muriyet talebine kalkmadm" (Matbuat Alemindeki Haytm, vr.105). 99 Mesnev-hn Ahmed Efendi, Karahisar Sahib'de dodu. Uzun yllar Ayasofya camiinde Mesnevi okutan Ftih d e r s i m l a n n d a n osman Efendi'nin oludur. Sarf, nahiv gibi Arab ilimleri babasndan tahsl etli. Oluz seneden fazla Ftih ve Ayasofya camilerinde Mesnevi takrir etmitir. Matbaa-i Amire, Malbaa-i Osmaniye, Evkf- slmye

31

gider ve grrdk Bir gece ziyaretine gitmidim ki Darlfnun mderrislerinden Ferid Bey de beraberdi. Sohbet esnasnda mtereken bir mecmua kanlfnas Ahmed Efendi tarafndan teklif olundu, Ferid Bey tara fndan da (Mahfil) ismi bulundu. Ahmed Efendi, Evkaf matbaasnn idare memuru olduu cihetle mesrif-i tablann nisbeten ehven olacan, kii ayda er dr der lira verirse bu me,^rif.n te'min edileceini sylyor du. Mesele latife derken ciddledi. Benim matbuat idaresine mracaatla mumele-i lzmeyi if etdirmem kararlad." 1335 Ml yal sonlarnda imdilik ayda bir, ileride haftada iki def kmak zere Mahfil 'in neir hakk ahnmt; fakat idre-hne bulunamad iin bir md det mecmuann neri te'hir edildi. 'Teali- slm cemiyeti''nin ehzdeba'ndaki merkezinin bir mddet iin Mahfil idre-hnesi olabileceini denen Thir'lMevlev, teklifinin cemiyete kabul zerine iUt sayy hazrlayp kiliselerini sansre gnderdiinde, ruhsatnme trihinin ay gemesi dolays ile mecmuann kmasna izin verilmedi. Bz dostlarnn yardmyla 14 Temmuz 1336'da ald yeni bir ruhsat-nme ile Mahfil 'in ilk saysn kartt' (12 Zilka'de 1338 = 29 Temmuz 1920)''.
gibi byk matbaalarda birok dn eserin baslmasma dellet etmitir. Matbaa-i Amirc'de tab'edilen Mslim' in muteber erhlerden tahiyesi Dede Efendi tarafndan yaplmtr. 5 Ramazan 1 3 4 r d e vefalnda vasiyeti zerine "cl-mflis fi cmnillh' ibaresi bir kada yazlarak tabutu zerindeki mevlev dcstnna ilitirilmiti. Abdlbk Dede'nin Mesnev-hn Dede gd y H msra irtihal trihidir. 100 101 Ayn eser, vr.49. Peym- Sabah, nr.597, 13 Zilka'de 1338 - 3 0 Temmuz 1920.

32

Mahfil, matbuat lemine kn mjdeleyen bz ilnlardan baka Ali Kemal tarafndan da "Peym- Ey yam" lardan birinde'"^ okuyuculara takdim edilmidi. Mecmuann ilk saylarndan itibaren hemen tammiyle din, edeb ve felsef bahislere arlk verilmitir. skihbli Atf, AksekiH Ahmed Hamdi, Feid (Kam) v.b. gibi ahsi yetlerin yazlar yannda byk yer igal eden Thir'lMevlev'ninkiler daha ziyde nceden hazrlad eserle rinin tefrika hlinde nerinden ibarettir (msl. "Kamer Aylara Dir", "Byklerimizden Bz Zevat"). Dr. Cevdet Nasuh tarafndan Drlmuallimn'de verilen, dn akideleri zedeleyici mhiyetteki bir konferans aleyhine mer Rz (Dorul) Bey'i mteakiben yazd "Mhud hezeyan konferans hakknda" (nr. 15, Muharrem 1340) adl makalesi -ki bu makaleler yznden birhkte mahke meye sevk edilmilerdi-'"', Abdullah Cevdet'in Bahalik lehindeki makalesine""'kar kaleme ald "Ben Kureyze Mes'elesi" balkl makalesi (nr. 22, a'ban 1340) ve Tedkk-i Melleft- Osmn hey'eti ile "resm-i Osmn" hususunda kan anlamazla dir yazd ser makaleler (nr. 23, Ramazan 1340-nr. 28, Safer 1341) Thir'l-Mevlev'nin ilk iki sene iinde Mahfil 'de girdii ilm mnkaalarn mevzuunu tekil eder. Thir'l-Mevlev, "Teh-i slm" cemiyetinden me guliyetini bahane ile istf ettikten sonra 19. saydan itibaren mecmuann idre-hnesini cemiyetin ehzdebamdaki merkez-i ummsinden Takasap'ta ki evine nakletti. O srada Mahfil 'in o zamana kadar -

102 103 104

Peym- Sabah,

nr.597, 13 Zilka'de 1338 - 3 0 Temmuz 1920.

Matbuat Alemindeki Haytm, vr.98. ctihad, n r . l 4 4 , 1 Mart 1922,

33

karlan btn saylar Paris'te kan Revue du Monde Musulman mecmuasna gnderilmi'"'''; daha sonra bu mecmuann bir saysnda, gnderilen Mahfil nshalar 11 sayfalk bir hlsa ile Fransz neriyat lemine tan tlmt. B u tantma yazsndan ksa bir mddet sonra Mahfil, Revue du Monde Musulman ile mbadele edil mek suretiyle F r a n s a ' d a da o k u n m a y a b a l a m oluyordu'"*'. Mecmua, o aylarda Anadolu'yla irtibat ku rulmas sebebiyle buradaki vilyet ve kasabalarda da ta ntlarak olduka geni bir okuyucu kitlesine hitb etme imkn buldu. Takasap'taki ev 1,5 yl kadar idre-hne olarak kul lanldktan sonra (evval 1341 - Mays-Haziran 1923) Beyazt'ta e ski Darlfnun karsndaki Hasan Paa medresesinin (imdiki Trkiyat Enstits'nn bulundu u bin) bir odas tutularak mecmuann idre-hnesi oraya nakledildi"". Mecmua burada 5 say karlarak 1342 senesi Rebilhir'inden itibaren (Ekim 1923) med rese binasnn boaltlmas sebebiyle Beyazt cmiinin trbe kaps karsndaki bir kahvehanenin st od s Mahfil idarehanesi olarak tutuldu'"". 1924 sonesi biilannda Babli'de hattat Su'd'l-Mevlev ile mterek bir yer kiralayan Thir'l-Mevlev, mecmuay 4 6 . say dan (a'ban 1342) itibaren orada kard. Drlhilfe, Medreset'l-kuzt, Medreset'l-ird ve Drafakat'l-slmye'deki dersleri ve mecmua ile olan megalesine'"^ 1923 senesi Eyll'nden itibaren bir
105 106 107 108 109 Mahfi, nr. 18, llcbilhir 1340.

Mahra,

nr. 22-23, Cemdilhire 1341.

Mahfil, nr. 37, Zilka'de 1341. Mahfil, nr. 4 2 , Rebilhir 1342. Bk. 9 8 . haiye.

34

d e F t i h c a m i i m e s n e v - h n l ilve ediliyordu. Mevlevlie intisabndan (Cemziylhir 1312) yaklak 30 sene sonra kendisine, skdar mevlev-hnesi eyhi Ahmed Remzi Efendi vastasyla A b d l h a l i m e l e bi tarafndan gnderilen u iczet-nme ile mesnevhnlara mahsus destar sarma me'zniyeti verilmiti: Dhil-i tarlk'z-zevk ve'l-vicdn slik-i meslek 'evk ve'l-i'rfn rh- pr-fthum 'arfetlu Mehmed Thir'l-Mevlev Dede Efendi dme feyzuh tahiyyt- vfye ve teslmt- safiye ihlgyla inh olunur ki ftrat- ztiyenize mevhibe-i Rabbn ve tevfikt- samedn olan fazi u irfn- hakkniz cbnca cedd-i emcedim kuth- 'ar'l-hilfe ve ems-i sem'r-re'fe kblet'lriftn ve Kbet't-tifn sultn'l-kmilin vris-i ekmelul-m.rselin Cenb- Mevln Celleddn 'azzemallhu zikruhu ve radyallhu 'anhu efendimiz hazretlerine, ezel ve ebed intisabla tarkat- alyemize der-kr olan rabta ve teslimiyet ve kdeminize binen neseben ve tarkaten d-i fakire mevrs ve mevhb icze zerine mesnev-hnlara mahsus olan destr- erf misill ke nar ak destr- erif sarnmaa bu kerre tarafmzdan destur ve icazet verilmi olmala eyyam ve leyl-i mhreke ve resmyede hme-i fezil-'almenizi tc- immedr- evliyullah ile tezyin ve tenvir eyliyesiz. Bak veffakinallh veiyykm ve'l-hamdulillh ve selmn 'al ibdihillezne istaf f Curndell sene ihd ve erbain ve selse mie ve elf. C-nin-i Hazret-i Mevln Mesnev-hn e-eyh'l-fakr 'Abdlhalim bin Hazret-i Mevln
110 Kr. Mehmed Zeki Pakaln, Tarih Deyimleri Szl, stanbul 1971, c.I, s.432. ve

""

Terimleri

35

Thir'l-Mevlev'nin 13 a ' b a n 1 3 2 9 (9 Austos 1911)deveftedenhocasMehmed E s ' a d D e d e , 3 0 seneden fazla Ftih camiinde Mesnevi okutmu; onun vefatndan sonra yerine getirilen K a r a h i s a r l Ah m e d E f e n d i " ' de yaklak 12 sene ayn vazifeyi if et miti. B u ztn 1341 senesi Ramazan'nda (1923) vefat zerine bo kalan Ftih camii mesnev-hnh kendisine teklif edildi ise de -daha nce olduu gibi- bu teklifi red detti. Ancak dostlarnn srarlarna daha fazla itiraz ede meyerek 30 Austos 1339 (17 Eyll 1923) pazartesi g nnden itibaren bu camide Mesnevi takrirlerine balad"'"^. Mesnevi derslerinin balangcndan tm iki yl sonra stanbul Mftl'ne hitaben Galata mevlevhnesi eyhi Ahmed Celleddn Efendi taraftndan kale me alnan u satrlar, Thir'l-Mevlev'nin mmglsm Hanm v a k f " ' mesnev-hnlna getirilmesine dirdir: stanbul vilyeti mftl cnib-i fzlnesine Uhde-i dervianemde bulunan mesnev-hnhk dolaysiyle stanbul ve civarnda vki' seltn-i maziye ve vzer cevml-i erfesindeki mesnev-hnhk cihetleri nin intihalinde mevlevden ehil ve erbabn inh bin iki yz dokuz Safer'inin onuncu gn sdr olan ferman muktezsmdan bulunmala Ftih cmi-i erifinde Merhume mmglsm Hanm vakfndan mesnevhnlk ciheti elyevm mahll bulunduundan iki seneyi mtecaviz cmi-i erf-i mezkrda Mesnevi-i erif
111 112 Bk. 99. not. Mesnevi Dersleri, cz. 1, stanbul 11 ubat 1949, s.4.

113 Matbuat Alemindeki Haytm' daki ifdeden anlaldna g'e, ad geen hanm tarafndan Lleli camiinde haftada bir gn va'z edilmek zere senede 1200 kuru vakfedilmi. Sonralar cemaatn fazlal sebebiyle dersler Ftih camiine nakledilmi.

36

tedrisiyle kifayeti mberhen ve ehliyet ve liykati nezd-i fzlnelerinde dahi msellem olan efzl- urefdan Mehmed Thir'l-Mevlevi Efendi dllerine tevcih buyurulmasn hasbelvazlfe inh ve niyaz eylerim efendim Galata mevlev-hnesi post-nini ve mesnev-hn es-Seyyd Ahmed Celleddn 26 Austos 341 Thir'l-Mevlev'nin kendisine vakftan iki def c ret dendiini sylemesinden"'* yukardaki istidanamenin k a b u l edildii a n l a l m a k t a d r . B u vesikann tarihiyle Ftih camiindeki Mesnevi derslerine -stiklal mahkemesine evki sebebiyle- son verilmesi (7 Knunievvel 1341 = 1 9 2 5 ) " ' ' a r a s n d a 3 ay gibi ksa bir zaman bulunduundan bu cret geen d yla id olmal dr. Daha ocukluunda Hfz'dan tercme ettii Fakh-i medrese dn mest idi verdi bu fetvay arba hrmet et yutma sakn emvl-i evkaf beytiyle vakf lokmas yememeyi kendine prensip edinen Thir'l-Mevlev, Ftih camii mesnev-hnlna bala d ilk iki yl bir ok ml glklerle karlat halde vakfa tab olmayarak kendinden nce gelen Mehmed Es'ad Dede ve Karahisarh Ahmed Efendi'nin her yl al dklar vakf parasn almamt. Matbuat Alemindeki Haytm'da bu bahsi gayet kapal gemekle beraber bz ifdelerinden ve elimizdeki bir vesikadan"**, mesnev-hnlk cihetini o devirde kyafet hususunda
114 115 116 Matbuat Alemindeki Haytm, 1345 (1926), vr.118.

Mesnevi Dersleri, cz.l, stanbul, 11 ubat 1949, s.4. Bk. S.39.

37

bz haklardan istifde etme maksadyla kabul ettii -veya istedii- neticesine varlmaktadr. Thir'l-Mevlev Ftih camiindeki Mesnevi takrirleriyle halka cami krssnden ilk def hitb etmi ol muyordu. O zamana kadar birka yerde va'z vermi ol mas muhtemeldir. Mesel 1336 (1918) senesi Zilka'de sinden itibaren h e r hafta pazar gnleri Kasmpaa nievlev-hnesinde halka va'z ediyordu"^. Aadaki vesika metni onun daha nce de ajm camide va'z ettiini gstermektedir: Trkiye Cumhuriyeti stanbul Vilyeti Mftl bdt ve tata mteallik ahkm- liye-i dnyeyi ta'lm ve mesil-i itikdiye ve ahlk- fzla-i Islmiyeyi telkin ile halk vazlfe-i ubudiyetlerini ifya terglb etmek zere Medreset'l-irad mderrislerinden Thir'lMevlev Beyefendi Ftih cmi-i erifinde cum. gnleri ba'del'casr vaz ve nasihat etmekle me'zundur. 23 a'ban 342 Mehmed Fehmi [mhr] m a m ve H a t i p M e k t e b i Hocal ve s t i k l l M a h k e m e s i ne evki 1924 senesi Mays aynda medreselerin lav zeri ne Thir'l-Mevlev yaklak 2500 kurula devam ettii medreselerdeki derslerine mukabil 1500 kurula stan] 17 Cer'ule-i lmiye, nr.37, Zilka'de 1336'deki "Meslik-i celle-i sfiyenin essl ile gyt ve maksd hakknda haftada birer saat va'z etmeleri Meclis-i Meyin'ce tensih ve makm- l-i hazrei-i fetvpenhlce tergih buyurulan zevt- kiram ile va'z edecekleri teky-y erife ve eyym- leyl-i mahs.alar" bal altndaki listenin bir satrnda On sekizinci merkez, Kasmpaa mevlev-hnesi, Thir'lMevlev Efendi, pazar, vakt-i zuhr" ibaresi bulunmaktadr.

38

bul mam ve Hatip Mektebi edebiyat, hitabet ve irad muallimliine getirilmiti' 3 M a r t 1 3 4 0 (1924) trihU bir knun hkmnce lahiyat Fakltesi'nin yan sra M a r i f vekletine bal bir meslek mektebi olarak kurulan ve orta seviyede tah sil yapan mam ve Hatip mektepleri"^ ile faklte arasn da lise tedrist yapan bir messese bulunmuyordu. lk senelerde faklte derslerine devam eden eski medrese talebesinin me'zuniyetinden sonra gelen lise ve mamHatip'te okumu lise me'zunlar hazrlksz olduklarn dan dersleri tkib etmeleri olduka zorlaacakt. Talebe yi lahiyat Fakltesi'ne hazrlama maksadyla ayn sene iinde Thir'l-Mevlev'nin de aralarnda bulunduu s tanbul mam ve Hatip mektebi muallimleri encmenin ce, tedrisat programna birka yl daha ilve edilerek mektebin lise seviyesine karlmasna dir bir mazbata hazrlanmt. Mazbata hkmete sunulduktan bir yl kadar sonra mes'eleyi ele alan devrin Marif Vekleti, eski medrese tekiltnn yeniden kurulmaya ahld vehmine kaplarak 1341 Terinievveh (1925) iinde maz batada imzas bulunan 15 kadar mualHmi azletti. Daha sonra yaplan soruturmada lyihann Thir'l-Mevlev tarafndan hazrland sylendi'^". Thir'l-Mevlev Matbuat Alemindeki Haytm'da mes'eleyi tafsilatyla anlatarak kendisinin sulu olmadn, hdisenin mek tep ktiplii tarafndan yaplan bir hatdan kaynaklan dn ifde etmektedir.

118 119 s. 120

Matbuat Alemindeki Haylm, 1 3 4 5 (1926), v r . l 2 6 . Bk. Osman Ergin, Trkiye Maarif Tarihi, stanbul 1340, c. B u hususta bk Mahir z, Yllarn zi, stanbul 1975, s.185.

39

imam, vaiz, hatip ve diyanet ileri mensuplar dn da btn devlet me'murlarnn apka giyeceine dir kan 25 Austos 1341 (1925) tarihli hey'et-i vekile karr zerine Thir'l-Mevlev, sark s a r m a h a k k n d a n istifde etme maksadyla o zamana kadar gayri-resm olarak devam ettirdii Ftih camii mesnevi - hanln -Ahmed Celleddn Efendi'nin bir istid'syla-'^' resmen zerine alm; mesnev-hanlk dolaysyla da sark sara rak gezebileceine dir kendisine, ilmye kyafeti olarak kabul edilen siyah lata ile fes zerine beyaz sarkla ekil mi bir fotorafnn bulunduu u vesika verilmiti: Trkiye Cumhuriyeti istanbul Vilyeti Mftl aded 9/29 mlsak Thir'l-Mevlevi Efen erifinde '''^^^ vaiz olduunu stanbul Vilyeti Mfts Eyll 1341 Mehmed Fehmi Cemleddin S e r v e r ' i n fevkalde kark hattyla'^' yazlm u satrlar -kt'ann kime id olduu nu bilemiyoruz-, Thir'l-Mevlev'nin muhtemelen 3rukandaki vesikay alana kadar geen mddet zarfnda da apka yerine apka ekne sokulmu Mevlevi klah giy diine dellet etmektedir:

I fotoraf-mhr/ Blda fotoraflsi di'nin Lleli cm.i-i mbeyyn vesikadr.

121 122 123

Bk.s.30. Bk. 113. not. Arkada infisi Akbatu'nun tabiriyle "hatt- cel-i Ceml."

40

Klah inklbnn ilk gnlerinde, Thir'lMevlev'nin sikke uzunluuna yakn Konya klahndan bozma apka giymesi zerine: ii hep kakariko lemde Madik etmekde kemli zahir Bu nevin apka-i tlniyle Portakal oluna dnd Thir^^'* 1341 Knunievvel balarnda akpa ve inklaplar aleyhinde tavr taknan yaklak 25 kii stanbul polis mdriyetince tevkif edilmiti''^''. 7 Knunievvel gecesi evindeki ktphanesi tarandktan sonra pheli grlen bz evrakla birlikte Thir'l-Mevlev de Ahmedye ka rakoluna sevk edildi. Bir hafta kadar orada tutuklu kal dktan sonra 13 ICnunnewel pazar gn Aksaray mer kezine, bir gn sonra da polis mdriyetine gtrlerek ifdesi alnd''^*'. Burada aralarnda mer Rz (Dorul), Mft Ali Rz, Sud'l-Mevlev, Dastanl Seyyd T h i r , kitap Abdlaziz ve M i h r a n efendilerin de bulunduu'^^ tutuklularla birlikte bir hafta kadar alkondu. O gnlerde matbuatta, Ankara stikll Mahkemesi'nin Karadeniz dnnde stanbul'a urayaca yolun daki haberler yaygn hle gelmiti. Mahkeme hey'etinin stanbul'a gelmesi hhnde polis mdriyetinde bulunan yaklak 15 kiinin ksa zamanda muikeme edilmesi mmkn olacakt. 2 1 Knunievvel gn stanbul'da kar124 Galata mevlev-hnesi, Cemleddn Server arivi, 193 numaral dosya. 125 Cumhuriyet, Cemdilevvel 1344 126 127 Cumhuriyet, Cemdilhir 1344. n r . 5 6 9 , 8 Knunievvel 1 3 4 ] ( 1 9 2 5 ) - 21 1345 (1926), vr.l47.

Matbuat Alemindeki Haytm,

n r . 5 8 2 , 21 K n u m e v v e l 1341 ( 1 9 2 5 ) - 5

41

lanan mahkeme he}''eti birka gn iinde o zamana ka dar yaplan soruturmalar gzden geirip, mevkuflarn bir ksmnn serbest braklmasna, dierlerinin ise An kara'da muhakeme edilmesine karar verdi. Karardan bir gn sonra stanbul gazeteleri ehirle rinde t u t u k l u bulunan mrteci g u r u b u n u n , 2 4 Knunievvel sabah trenle Ankara'ya gtreleceini ha ber veriyorlard'''". apka knununun karlmasndan bir yl nce bastrd Frenk Mukallidlii adl risalesinden dolay tevkif edilen skilibli Atf Efendi'nin de dhil edildii inklap aleyhtarlar, 25 Knunievvel cu martesi gn Ankara hapishanesine teslim edildiler. Burada tam bir ay mevkuf kaldktan sonra ilk olarak 26 K n u n s n 1 3 4 2 ( 1 9 2 6 ) tarihinde k a r l d k l a r mahkemede'^" Thir'l-Mevlev, Frenk Mukallidlii adl risalenin datlmasna yardm ettii ve T e ' l - i slm" cemiyeti azalarndan bulunduu iddiasyla muhakeme ediliyordu'. 2 ubat 1926 sah gn tekrar toplanan mahkemede mdde-i umm. Mft Ali Rz Efendi hakknda dam. Atf Efendi hakknda 3 il 15 yl krek cezas, Thir'lMevlev hakknda ise 2 3 . maddenin tatbikini t a l e b e t m i t i ' " . Atf Efendi'nin teklifi zerine mdfaanmelerin hazrlanmas iin mahkeme bir gn sonraya brakld. 3 K n u n s n sabah yeniden m a h k e m e
128 Cumhuriyet, Ccmdilhir 1344. n r . 5 8 5 , 2 3 Knunievvel 1341 ( 1 9 4 5 ) - 8

129 26 Ocak 1926 tarihli mahkemede reis Ali etinkaya ile Thir'l-Mevlev arasnda geen muhavere iin bk. Necip Fzl, Ksakrek, Din Mazlumlar, stanbul 1974, s.lOl-102. KIO 1926. 131 Hkimiyeti Hkimiyeti Millye, nr.l642, 12 Receb 1344 - 27 Knunsn MUlye, nr. 1648, 18 Receb 1344 - 3 ubat 1926.

42

huzuruna karldnda Thir'l-Mevlev bir gn evvel hapishanede hazrlad u mdfaa-nmejd okumutu: Reis Beyefendi Hazretleri Uzun uzadya ma'rzt ile hey'et-i celllenizi tasdi'et meyeceim. Af ve atfetinize dehalet eyleyerek ksaca istirhmtta bulunacam. Mdde'-i umm beyefendi 23. madde mcehince tecrnumi taleb buyuruyorlar. Bendeniz hukuka in olmadm iin o maddenin mazmununu ve ne gibi bir crmn failine tatbik olunduunu bilmiyordum. Sonra dan rendim, ki icb nefy cezas imi. Hakknda tatbiki taleb edilen cezay anlamakla beraber crmmiin ne ol duuna kesb-i vukuf edemedim. nki tevkif mzekkirem.de nev'-i crm yazl olmad gibi dnki iddi' esnasnda da tasrih buyurulmad. Yalnz cereyan eden muhakemeden anladma gre iki crm ile mttehem bulunuyorum ki anlaym doru ise biri vaktiyle Te'l-i slm cemiyetine girmi, dieri de apka risalesinden be nsha satm olmaklmdr. Muhakeme esnasnda da arz ve zh eylemidim ki Tel-i slam'a srf ilm bir cemiyet diye girmi, mhud beyannamenin kabul ve tasdikine elimden geldii kadar mni' olmaya alm ve muvaffak olmu, hatt mmanaatm dolaysyla me'muriyetimden 'azl edilmidim. Yine muhakeme srasnda ifde etdiim vehile 'azl-i vki'i ticret vekleti memurlar arasnda bilenler pek okdur. Daha sonra da siys arza let edilmek is tenilen Tel-i slm cemiyetinden ekilmi, ekildiimi de mecmuada ln etmidim. Bendenizin maduru bu lunduum Tel-i islm cemiyetine ancak saf bir emel ile intisab bir crm olsa bile cerim-i sabka meynnda 43

onun da millet ve memleket tarafndan affedilmi oldu unu mdde-i umm bey dn beyn buyurdular. Kitab mes'elenine gelince: apka risalesinin bey' irs memnu' olmad ve knnl crm saylmad bir zamanda taraf kemternemden be nsha satlmdr ki bu hususda btn kitabclar bendenizle hem-hl bu lunmu hatt ayn sebeble mahkeme-i celleye sevk edil mi olan kitabc Mihran ve Aziz efendilerin de mdde-i umumlik makm- lsince beratleri taleb olunmudur. Binen 'aleyh biri crm sayld halde esasen mafuv olan dieri ise ilenildii vakit crm saylmayan iki fiil iin mes'ul tutulmaklm, bir de o mzevvir beyannamenin reddi iin has bete nlillh gsterdiim mmanaat yznden mzuriyetin mkfat olmak ze re aff u atfete mazhar buyurulmaklm. mahkeme-i cellenin efkat ve re'fetine snarak istirham ederim. Ertesi gn Ankara gazeteleri skLUbli Atf Efendi'nin sabk Babaeski Mfts Ali Rz Efendi ile birlikte dm edildiklerini, Thir'l-Mevlev'nin ise beraat kazand n haber veriyordu'"'^. Thir'l-Mevlev, beraatndan sonra Ankara'da geirdii 10 gnlk zaman zarfnda h a k k n d a cevz- istihdam k a r a r verilmesi iin mracaatta bulundu ise de msbet bir cevap alamaya rak 15 ubat gn stanbul'a dnd. Ankara Dn Sonras Yllar Mahfil idre-hnesi Thir'l-Mevlev'nin tevkifini mteakip polisler tarafndan arandktan sonra mhr lenmi, kurulduundan beri muntazaman kan mec132 Hkimtyei-i Millye, nr.l649, 19 Receb 1344 - 4 ubat 1926.

44

mua bu ay zarfnda neredilmemiti. M a r t ay iinde Mahfil 'in yeniden karlmas okuyucular arasnda mecmuann nere devam edecei zannm uyandrd ise de bilemediimiz bir sebepten 68. saydan sonra mecmua kmad. Tlir'l-Mevlev, stanbul mam ve Hatip mektebin deki vazifesinden azledilmekle beraber "Cemiyet-i Tedrisye-i slmye" kendisini Drafaka'daki dersle rine devan etmekten men'etmeniti. Mevkfiyeti mddetince bu mektepteki derslerine arkadalar girmiler, stanbul'a dnnden sonra da -kanunsuz olduu hal de- derslerini kendi devam ettirmiti. Ankara'yla uzunca mddet devam eden yazmalar'"'' neticesinde ir Halil Nihad Bey'in (Boztepe)de aracl ile 6 Aralk 1927'de h a k k n d a cevz- istihdam k a r a n karld. Bylece Drafaka'dalsi derslerine rahathkla devam edebilme hakkna yeniden sahip oluyordu. Hocahnn yan sra Ankara'dan ald bir emir n a m e ile Defter-hne'deki tapu diresi kuyd- ummiye idaresine mracaat ederek 22 ubat 1926'da 150 kuru yevmiye ile me'muriyete balad. 2 6 M a r t 1929'da 2 5 kuru ilvesiyle yevmiyesi 175 k u r u a karld'"^l Yaklak 2,5 yl sonra Maltepe Asker Lisesi'ne edebiyat muallimi olarak tyini zerine 29 Austos 1929'da buradaki vazifesinden affn istedi''"'''. stifas kabul edilerek talebi zerine kendisine u vesika verildi:

133 Bu veskalann bir k.srm Sleymniye Ktphanesine gelen evruk arasndadr. 1 3 4 Thlr'l-MevlevVye it vesikalar Ktphanesi, F.S. Trkmen, 181, v r . l 4 . 135 Ayn a/6m, ayn yer. (11), S l e y m n i y e

45

Mstedl Thir Bey istifas vehile 22 ubat 926 trihinden 29 Mays 1929 trihine kadar fevkalde bir sa'y u gayretle idaremizde alm ve bu kere kendi arzu suyla vazifesinden infkk etmi, fadl- istikmetde memczen if eyledii fart- mesisiyle idaremizi mte ekkir klm olan mr-i mumaileyhin bir gne iliii ol madn miibeyyin ibu [vesikaj istidaname talebine mebn msted-i mumaileyhe it klnd. " Mazhar 14/9/929

15 Austos 1929 trihinden itibaren 80 Ura cretle Maltepe Asker Lisesi'nde derslerine balad. Aadaki veska metninden Thir'l-Mevlev'nin bundan tam iki yl sonra (1 Austos 1931) Marif vekletinin emriyle Kuleli Asker Lisesi'ne tyin edildii anlalmaktadr: TC. M.M.V. Maltepe As. Lis. Mdrl Edebiyat retmeni Bay Thir Olgun 15/8/929 tari hinden 1/8/931 trihine kadar Maltepe asker lisesinde edebiyat retmenlii yapm ve 1 Austos 1931 trihinde M.M. vekletinin emriyle Kuleli Asker Lise si'ne tyin edilerek mektebimizden ayrlmdr. Okulu nuzda bulunduu mddete Bay Thir Olgun'un vazifesinde ehliyeti grlm ve hsn-i niyet ile f-y hizmet eylemi olduuna dir ibu vesika talebi zerine verilmidir. 20/Mays/1944 '^^
136 137 Ayn albm, Ayn albm, ayn yer.

ayn yer, vr.20.

46

Thir'l-Mevlev stiklar M a h k e m e s i dnnde Mahfil mecmuasn bir nsha (nr. 68) kardktan sonra k a p a t m ve -Tecridi Sarih m u s a h h i h l i i v.b. mstesna- hemen tammiyle neriyat leminden ekil miti. Yakn dostu H s e y i n V a s s a f Bey,Seftne-i Evliya 'da hakknda el-yevm hi bir neriyat ile megul olmayb ke-niin-i uzlet olmutur" diyor. O yl larda biri birini takip eden inklaplar neticesinde teek kl eden yeni hayat dzeni de kendisi iin bir ykm ol mutu. Dvn 'ndaki bu yllarda nazm ettii mteaddid paralar bunu aka gstermektedir. Mesel bir gaze linde kendi vatannda gurbet hissettiini ifde eder: Vatan m bilmiyorum, diyr- gurbet mi Serinde memleketin baka bir hev duyarm Gzmde oldu benim kinat bigne Bakp bakp da ona meyl-i inziva duyarm 8 Haziran 1928 cuma gn hayatta tek varl olan vMdesi E m i n e E m s a l H a m m ' m k a y b ' ^ " ve ardn dan da evld yerine sevdii -kardei 'Affe Glistan Hanm'n kz- F a t m a Vedi'atuUah'm veremli yatanda vefat zerine (23 a'ban 1347 = 3 ubat 1929) Thir'lMevlev yapayalnz kahverdi. Annesinin vefatndan son138 Vefatna diirdgii trih: Terk edip gildin nihayet kimsesiz evldn Ayrlkm mihr-i h-pymnn hir sonu Nh ftdekden guma lrih-i menkln gelir Ellisinden sonra ksz koydun anne olunu V46 Kendini mdm aldn rahmeti Shhh'una Nazil olsun lutf- rahmani dem--dem ruhuna

47

ra hizmetine, yllardr evlerinde kalan Kfiye Hanm adnda ihtiyar bir kadncaz bakyordu. Kaderin garip dlvesidir ki o da 1928 senesi Kasm'nda hayta gzlerini jrummutu'"'". mam ve Hatip mektebinden azhnden itibaren yuka rda bahsi geen btn bu zc hadisler Thir'lMevlev'yi bezgin ve mkedder bir halde inzivaya srk lemiti. 15 Austos 1929'da Maltepe Asker Lisesi'ne tyini kendisini nispeten faal vaziyete getirmi ve ceniyete yeniden balayc bir unsur olmutur. ki yl sonra Kuleli Asker Lisesi'ne naklederek burada geirdii on yllk edebiyat hocal devresi, almalarn hemen tammiyle edebiyat trihi sahasna yneltmesine, dola ysyla neriyatta yeni bir safhaya girmesine sebep ola caktr. Uzunca bir aradan sonra o zamana kadar yapt a r a t r m a l a r Ycel mecmuasnda -nr.5,Temmuz 1935'den itibaren- makaleler hlinde nere balad. B u yazlarn okuyucular arasnda fazlaca alka grmesi zerine Fuzh hakkndaki makalelerini "Edebiyat Tari himizde Aratrmalar " sersinin ilk kitab olarak Fuzl 'ye Dir (stanbul 1936) ad ile kartt. Bunu birer yl arayla ir Nev % ve Suriye Kasidesi (stanbul 1937) ile Bak 'ye Dir (stanbul 1938) adh eserleri tkib etti. 1934 senesi banda Marif Vekleti'nce bir edebiyat lgati yazdrlmak istenmi ve tahrrine A l i E k r e m ( B o l a y r ) v e F e r i d ( K a m ) beyler vazfelendirilmilerdi''*". Ferid Bey'in mazeret gster mesi zerine 8/1/1934 trih ve 179 sayl u yazyla
139 Bu hususta aynnth bilgi iin bk. Divn niversite Ktphanesi, TY.9387, vr.l31a-137b. 140 Thir-Ul-Mevlev,

Edebiyat Lgati, nr. K.E. Krkolu, stanbul 1973, s. 13.

48

Thir'l-Mevlev'nin de komisyona girmesi isteniyordu: Thir Bey Kuleli Asker Lisesi Edebiyat

Muallimi stanbul Mlga Darlfnun mderrislerinden Ali Ekrem ve Ferid Beyler tarafndan vcda getirilecek lgat iinde sizin de mesinizden istifde edilmesi muvafk grl mtr. Mumaileyh Ali Ekrem Bey'le temas ederek lga tin bir an evvel vcda gelmesine himmet buyurmanz rec ederim efendim. Marif Vekili Hikmet Thir'l-Mevlev'nin itirkyla ahmalara balan d ise de komisyon zalarnn eserin mulitevs ve hazr lanmas srasnda tkib edilecek usul hususunda anlaa mamalar yznden bz aksaklklar meydana gehyordu. Marif vekletinin de -nedense- eserin bir an evvel hazrlanmas iin komisyonun ahmalann aceleye sr mesi ileri iyice kartrdndan Thir'l-Mevlev 6 Ma ys 1934 trihU bir tezkireyle komisyondan ekildiini bildirdi''*''^. Edebiyat lgati aUmalarnda 5 ay kadar bulunduktan sonra dier azalarla anlaamayarak ayrl masnn Edebiyat Istlahlar adl eserini hazrlamasna byk lde te'siri olmutur. B u e s e r i n t e r t i b i vazifesinden ayrldktan tam 7 ay sonra nihayete ermi, bir yl sonra da iinden setii bz maddeleri ksaltarak
141 142 Ayn eser, ayn yer. Tezkire ve isUrnme melinleri iin bk. Ayn eser, 9.14-16.

49

Edebiyat Lgati (stanbul 1936) ad ile neretmiti. 1938 senesinde tabedilmekte olan Bak 'ye Dir risalesi daha baskdayken S a d e d d i n Nzhet Ergun tarafndan grlm ve bz taraflar -msl. Bk'nin stanbul'un Ftih semtinde doduu iddisTrk irleri 'nin o aylarda baslan "Baki" maddesinde tenkid edilmiti. B u n a k a r l k o l a r a k T h i r ' l Mevlev'nin, eserinin son formasna "Mecbur bir ka sz" balkl bir ksm ilve ederek bu itirazlara cevap verdiini gryoruz. Sadeddin Nzhet bu cevba kar bz krc ifde ve ithamlarn da bulunduu bir yaz ha zrlayarak gndelik gazetelerden birinde drt gn arka arkaya neretti'*^. Thir'l-Mevlev de ayn gazetede ve ayn slupla 3 gn arka arkaya Sadeddin Nzhet'e ce vap verdi''*'*. Gittike iddeti artan ve gayesinden sapan buyazlara son vermek maksadyla H a k k S h a S e z g i n araya girerek Thir'l-Mevlev'nin almalarn takdirle karladn, Sadeddin Nzhet'in tenkidlerini ise yersiz ve ok sert bulduunu ifde etti. Yukarda bah si geen mnkaa dolaysyla iki mellif arasnda mey dana gelen husmet her frsatta kendini belh etmitir. Yine ayn yl iinde Thir'l-Mevlev'nin eyh Ghb'e dir yazd bir makalesinin''*''' tenkidi''**' zerine kan yeni bir m n k a a n n Bilgi Yurdu mecmuasnn

143 Kurun, nr. 7348-1438, 2 6 Haziran 1938'dcn nr.7351-1441, 2 9 Haziran ]938'o kadar kan nsha. 144 145 146 Kurun, nr. 7 3 5 6 - 1 4 4 6 , 4 Temmuz 1938'den itibaren 3 nsha. r, nr. 70, I.B.Terin 1 9 3 8 . Varlk, n r . l 2 9 , 15 Sonterin 1 9 3 8 .

50

yapraklannda'"*^ ayn iddetle aylarca srp gittii g rlr. Thir'l-Mevlev-, Kuleli askeri lisesinde geirdii on yllk edebiyat hocah devresinde pek ok talebe yeti tirmi; t a l e b e l e r i n e h e m kendisini hem de T r k edebiyatn sevdirmiti. Bugn hayatta bulunan talebe lerinin ifdelerinden bu muhabbetlerinin hlen devan ettiine ve hocalarn ad gedike rahmetle yd ettikle rine hid ouyo-uz. Elimize geen u vesikadan 1941 se nesi iinde Kuleli askeri Usesinin Konya'y nakh zerine Thir'l-Mevle\'i'nin mektepteki vazifesinden istifa etti i anlabyor: T.C. M.M.V. engelky Kuleli Asker 30/4/1941 Lisesi Mdrl Asker liseler mfettiliinin 13 Austos 1931 gn ve s.II. 4698 sayl kuyruklaryla lisemizin edebiyat ret menliine tyin edilen Thir Olgun 30 Nisan 1941 trihine kadar mektebimizdeki vazifesini f etmi olup, mektebin Konya'ya naklinde mekteple beraber gitmesine asl vazifesinin Drafaka Lisesinde olmas mni te kil ettiinden ayrldn bildirir bu veska istei zerine verildi. limzl
147 Thir'l-Mvlev'nin cevb nr.2, l"Ryll 1938'dcn itibaren 4 nsha devam etti. Saadcddin N/het, mecmuann sahip ve direktr Niyazi Erenbilge'ye bir mektup yazarak kendi yazsnn da Bilgi Yurdu' nda nerini istemi ve daha Thir'l-Mevlev'nin cevb bitmeden ayn nshalarda cevba karlk vermiti. 148 Thir'l-Mevlev'ye Aid Bz Vesikalar (11). vr.21.

51

Kuleli Asker Lisesi'nden ayrldktan 4 ay sonra (1 Eyll 1941) Beikta'daki Msik Mektebi'nde Trke retmenliine balad. 13 I ^ s m 1941 tarihli bir tezkire ile de Kadky Saint Joseph Lisesi'ne ayn vasife ile tyin edilerek 25 Aralk 1941'de derslere balad ise de talebe nin ar markh karsnda daha fazla tahamml edemeyerek bir ay sonra (22 Arahk 1941) buradan istifa etti'. 1927 senesinde ktphnelerimizdeki yazmalar tasnif gayesiyle bir komisyon kurulmu, ancak 6 ay ka dar faaliyet gsterdikten sonra dalmt. 2 M a r t 1935'te kurulan yeni bir tasnif komisyonu ise uzunca bir mddetten beri almalarn devam ettirmekte idi. Thir'l-Mevlev, Rgb Paa ktphanesinde bulunan heyette 31 Mart 1943 trihinden itibaren 60 hra cretle komisyon ktiplii vazifesini stlendi. Kalkandelenli Sabr Bey'in 9 Nisan 1943'te vefat zerine 26 Nisan 1943 t a r i h i n d e onun yerine 1 2 0 lira c r e t l e komisyon zlna terfi edildi'^'. Thir'l-Mevlev 1325 (1909) ten itibaren 35 sene ka dar Drafaka'da hocahk vazifesini devam ettirmiti. Yann ilerlemesi -dolaysyla kulaklarnn ar iitme si- sebep gsterilerek mektep mdriyetince Marif vekletine mracaatta bulunularak emeklilii istendi. Veklet bu teklifi uygun bularak kendisine u yazyla bil dirmiti:

149 150 Kataloglar, 1943, s.IV.

Ayn albm, vr.22. Bk. stanbul Ktphaneleri Tarih - Corafya Yazmalar

1. Trke tarihyazmalan, 1. fasikl, seri: 1, no.l, stanbul

52

T.C. stanbul Maarif Mdrl 12 ubat 1944 ksm: VII say: Tahir Olgun Drafaka Lisesi Trke ve Edebiyat retmeni Yanzn ilerlemi olmas ve istirahate ihtiycnz bulunmas hasebiyle bu okuldan ayrlrken mnsip ikramiye verilmek suretiyle taltif edilmeniz yolundaki Drafaka lisesi m.drlnn teklifi Maarif vekilli ince uygun grlm olduunu ve uzun seneler Drafaka gibi bir hayr messesesine ve memleket maarifine hizmet etmi olmanz hasebiyle ztnza vekil lik makamnn kranlarn sunduunu sayglarmla bildiririm istanbul Maarif Mdr y. limzl Tlir'l-Mevlev, emekliliine iddetle kar kt. l gili merc'lere ard arda yazd mteaddid istidalarla emeklilie evkine hi bir sebep bulunmadn srarla tekrar etti'"''^ ise de bunlardan hi biri fayda vermedi. 13 Eyll 1944'de Drafaka'dan ayrld; ardndan kendi sine "Trk Okutma Kurumu" tarafndan 4 0 0 liralk ikramiyesini almas iin mracaatta bulunulduunda bu teklifi derhal reddederek paray aynen iade etti'"''''.
151 Ayn albm, vr.23. Sleymniye

152 Hu y a z m a l a r n asl ve msveddelori klphnesindedir.

153 Dvn' ndaki lerceme-i hle sonradan drlen bir haiyede makbuz trihinin 18 Knunievvel 1944, numarasnn ise cilt 44/varak 11 olduu belirtilmi...

53

Sleymniye camiinde Kub'ad avu adl bir ahsa id bulunan mesne\i-hnlk cihetinin ehline tevcihi iin Vakflar Umum Mdrl tarafndan 1947'de bir imti han alm, Thir'l-Mevlev de o imtihanda davet ze rine miimeyyiz sfatyla bulunmutu. mtihana girenler den hi biri muvaffak olamad halde bunlar arasnda bulunan Cemleddin adh bir ahs ilahiyat Fakltesi me'zunu olduunu ve vaiz olduunu ne s r e r e k m e s n e v - h n l k c i h e t i n i n k e n d i s i n e id olduu hususunda iddi' ve s r a r etti'"''''. B u n u n zerine Thir'l-Mevlev 10 Aralk 1947 trihh bir istida ile Va kflar Umum Mdrl'ne mracaatta bulunarak ad geen ciheti fahr olarak idme ettireceini bildirdi''''''' ve bir mddet sonra Sleymniye camiinde Alesneu takri rine balad (29 Mays 1948). Thir'l-Mevlev'nin tam bir vukuf ve selhiyetle Mesnevi 'nin birinci cildinden itibaren devam ettirdii dersler o yllada fevkalde alka uyandrm, sekin bir cemaat tarafndan titizlikle takip edilmiti. R e i d M az h a r A y d a , Thir-l Mevlevi'nin vefatnn sene-i devriyesi mnsebetiyle kaleme ald bir yazsnda stadn trl cephelerini a n l a t r k e n Sleymniye camiindeki Mesnevi dersleri hususunda u ifdeleri kul lanyor: "/.../ Mesneviyi takrir ederken syledii bz derin szler "arif olmayan bir kimsenin azndan kacak sz ler deildi. /.../ Mesnevi derslerine her tabaka halk geldi154 Sleymniyu KLphne.si'ndoki muktuplarda, bu ztn Thir'l-MVcv'yc t e k r a r t e k r a r m r a c a a t ederek mesnevhanln kendisine braklmas iin fevkalde s r a r d a bulunduuna hid oluyoruz. 155 Ayn atbum, vr.27

54

i iin, takrir herkesin anlayaca bir lisanla olurdu. Fa kat hemen hemen her derste rahmetli stad karsndakileri unutur, felsefe, ilmi kelm ve tasavvuf lemine ge er, trihden, Arap, ran ve Trk edebiyatlarndan mi saller getirir, dinleyenleri vecd iinde mest edip brakrd."'"^ Thir'l-Mevlev'nin Mesnevi takrirlerinden bahse dilirken, derslerin nce Lleli camiinde balayp sonra Sleymniye'ye nakledildii'"'^ veya sonuna kadar Lleli camiinde devam ettii' gibi bz hatal ifdeler sk sk kullanlmtr. Aadaki ilndan takrirlere Sleymniye camiinde baland, bir k mevsimi bo yunca -muhtemelen R g b P a a ktphanesindeki vazifesine yaknl sebebiyle- Lleh camiinde devam et tirildikten sonra yazn tekrar Sleymniye'ye geildii anlalmaktadr: Sleymniye camii mesnev-hn olan stad Thir Olgun orada okuttuu Mesnevi .dersini k mnsebetiyle Lleli camiine naki etmiti. Ahiren hava lar amakla 11 Haziran 1949 tarihine rast gelen cumar tesi gnnden itibaren le namazndan sonra yine Sleymniye camiinde okutulacaktr^^. 1946-47 senelerinde Mesnevi hakknda uzunca bir mnkaa cereyan etti. Muhammed ahin adh bir ahs kaleme ald Mesnevi 'nin Tenkidi (stanbul 1946) adl kitabnda bulduu baz ifde ve debilerle Mesnevi 'nin
156 157 slam Yolu, nr.6, 11 Kasm 1948 - 9 Muharrem 1968. Mhir z, Yllarn zi, slanbul 1975, s.2a3.

158 Mehmed Zeki P a k a l n , Tarih Deyimleri ve Terimleri Szl, stanbul 1971, cz.15, s.490; slmn Nuru, n r . l 5 , Temmuz 1952. 159 slam Yolu, nr.37, 16 Haziran 1949 - 13 a ^ a n 1 3 6 8 .

55

efsne ve hurafelerden ibaret olduunu iddia ediyordu. Thir'l-Mevlev, kitab tetkik ettikden sonra -aslnda olduka dindar ve mutaassp olan- mnekkide bir cevap olmak zere Mesnevi 'nin Eski ve Yeni Muterizleri (s tanbul 1946) adyla bir risale neretti. S e r t ve alayb ifdelerin bulunduu bu risaleyi kar tarafn hrn bir dille kaleme ald Mesnevi 'nin Tenkidini Beyenmeyene Cevap (stanbul 1947) adl mdhalesi takip etti. Muhammed hin'in hi bir tviz vermeyerek iddiasnda s rar ettii ve edecei anlaldndan devam faydasz g rlen mnkaaya Thir'l-Mevlev Mcsnevi'nin Yeni Muterizine kinci Cevap (stanbul 1947) adh bir kitap kla son verdi. Thir'l-Mevlev mrnn son yllarn stanbul ktphanelerini t a s n i f komisyonundaki vazifesi ve Sleymniye camiinde balatt (29 Mays 1948) Mesnevi takrirlerini devam ettirmekle geiriyordu. Sab r Kalkandelen'in (lm. 9 Nisan 1948) teebbs ettii fa kat te'lfine mrnn elvermedii stanbul ktphnelerindeki yazma dvanlarn katalogunu te/tip vazifesini zerine alm, bu eserin yllarca zerinde aht X I I ve XVII. asr irlerinin dvnlarn iine alan birinci ksm 1947'de Marif vekleti tarafndan tabettirilmiti. Yann ilerlemi olmasna ramen 1948 senesi Ekim ayndan sonra Es'ad Ekicigil'in sahibi bu lunduu slam Yolu mecmuasn karmaya balamt. lk saylardan itibaren mecmuann nshalar tetkik edi lecek olursa sayfalarn hemen tammnn Thir'lMevlev'nin yazlaryla ykl olduu grlr. Tefrika hhnde nerettii edeb ve trih te'lfatnn (msl. Nef t 'nin Hotin Kasidesi ve erhi, ir Refi'-i Klyl v.b.) yansra gndelik mevzularda kaleme ald, mslmanla-

56

r a dn ve itima sahada yn verici mhiyetteki makaleleri aynca dikkate deer. Ayn mecmuada mslman aleyhdn bz teekkllere kar islm iddet ve cesaretle mdfaa etmitir. Sleymniye camiindeki Mesnevi takrirlerinin kitap hline getirilmesi hususunda slam Yolu mecmuas sahibi Es'ad Ekicigil tarafndan gelen teklifi kabul zerine bu takrirlerin Mesnevi Dersleri adyla 11 ubat 1949 cuma gnnden itibaren 15 gnde bir 16'ar sayfalk formalar hlinde neredilmek zere- tab'na balanmt"*". 73-74 yalarnda olduu gz nnde bulundurulacak olursa yukarda verdiimiz son iki yllk abma progra m olduka ar saylabbr. Buna ramen mrnn sonu na kadar hocaln ve bilhassa Drafaka'daki talebe lerinin hasretini ekmitir. Ancak hakknda yazlp sy lenilenlere ve hussi mektuplarna baklacak olursa dostlar ve eski talebeleri kendisini bir an olsun yalnz b rakmyorlard. Haftann belirli gnlerinde evinde tertib ettii sohbetlerle'"' talebelerini ve oraya gelenleri irada devam ediyordu. Thir'l-Mevlev, 1940 senesi ubat'nda uzun za mandr rahatsz olduu prostattan arka arkaya iki ar

160 Bk.s.91-93. 161 Reid M a z h a r Ayda bu sohbetleri yle anlatyor: "[...J Orada, duvarlar tavana kadar kitap dolu odasnda tadna doyulmayan vakitler geerdi. htad fkralar anlatr, beyitler okur, dn ve edebi mkllerini halt ix;in gelmi olanlarn dertlerine derman olur; ikram etmekten de bir an bo durmazd. Oraya kimler gelmezdi ki: Mkln halledemiyen profesrler, tez hazrlarken ne yapacan arm niversiteliler, stanbul'da iznini geiren her seviyede memurlar, yksek rtbede subaylar, doktorlar, retmenler, eski talebeleri... Hepsi de oradan manen daha zengin olarak ayrrlard."

57

ameliyat'''''' geirmi; hatt stanbul ve zmir'de, vefat et tiine dir bir ayia kmt"''. Son yllarnda ise tutul duu mzmin bir lser dolaysyla zaman zaman olduk a skntl gnler geiriyordu. B u haliyle dah bir yan dan 1951 senesi Eyll aynda yaplacak olan "22. Beynel milel Msterikler Kongresi" mnsebetiyle alacak 3 5 0 0 - 4 0 0 0 kitaplk yazma eserler sergisine konulacak kitaplarn ktphanelerden seilmesi ve bunlarn kata loglarnn hazrlanmas iin Z e k i V e l i d T o g a n bakanhnda kurulan heyette fa'al vazifesini devam ettiri yor, dier yandan ise 5. cildin yarsna kadar getirdii ve 117 fasikln nerettii Mesnevi erhini ikmle ahyordu. Ecel bunlarn hepsine mn oldu. Zr Thir'lMevlev mbarek gufran aynn 16. cuma akam (21 Ha ziran 1951 - 16 Ramazan 1370) hasta yatanda r a h m e t i Rahmn'a kavumutu. Cenazesi, vefat haberini duyan -ounluunu vefakr t a l e b e l e r i n i n t e k i l ettiimtevz bir cemaat tarafndan Takasap'taki evinden kaldrld, Snbl Efendi camiinde klnan len nama zndan sonra vasiyeti zerine eyhi Celleddn Efen di'nin k a b r i nne getirildi, daha sonra Y e n i k a p mevlevhnesinin "Hmn" mezarlna gtrlerek orada medfun bulunan ananesi Emine E m s a l Hanm'n yanna defn edildi"**.
162 Ameliyatlyken syledii u kt'a mehurdur: Doduumdan beri e.kdim durdum Yine. de gelmedi pyn ileye Bu nefer karnma marpu geirip Beni dndrd felek nargileye ir Ali ffel, Sleymniye ktphanesi, F.S.Trkmen 145,

163 vr.

164 Vakit, nr.12114-1362, 2 3 Haziran 1951;Son Po.sto, nr.56371876, 2 2 Haziran 1951; Yeni Sabah, nr.5085, 2 2 Haziran 1951.

58

Kabir tana kazlmasn vasiyet ettii rivayet edilen u kt'a dillere peleseng olmutur: Eli bo gidilmez gidilen yere Rabbim bo gelmedim ben.su getirdim Dalar ekemezken o ar yk ki kat srtmla pek g getirdim Vefatna D r l e n Trihlerden Bzlar Hafz Yusuf Cemil Ararat'n trihi Mevlevi Mesnev-hn ir i ha.tss idi Ehl-i dildi pk idi alyiinden zahirin Geldi "y H" m.jde-i gufrandr trihine Sadr- illiyynedir pervz rh- Thirin 1380 Trih-i Ber-y Ufl-i Thir'l-Mevlev

Mevlev bendesi Thir Dede bu Bezm-i canandan alnca bir b Lilhe dedi ol ser-m.est-i ceml Oldu en son nefesi ill H Ah u eyvah ile yazdm trih Mesnev-hn dede d y H 1380 Rush

Baykara

165 Cemleddin Srvcr Rovnakoglu, merhuma bir kabir ta yaplmas iin Vakflar'a pek ok mracaatta bulunmu ise de bunlann hepsi cevapsz kalmtr. 18/3/1956'da yazd bir istid-nmenin kopyesi Galata mevlcv-hnesindeki arivinde 193 numaral dosya iinde bulunmaktadr.

59

Udebdan Trihi

Thir'l-Mevlev

Bey Merhm'un

Vefat

iri shib-fazlet sohbeti ho bir edb Mh- gufranda bekaya hayfrhlet eyledi Mcvlevden Kdiriden ahz edip feyz-i mdm Akn izhr edip prna nishet eyledi Bir mcerred pk idi hem de mchid nefsine ille-ke oldu cihanda tcrk-i rhlet eyledi Ders okutdu Mesnev'den hayli canlar ald feyz Pek latif takrir ile ihvana hizmet eyledi Alemi irfana hasb ok eserler bah edip Msivy terk edip terch-i uzlet eyledi Bin dokuz yz elli bir trih-i lafz Tciy Mevlevi Thir Dede h Hak'ka vuslat eyledi 1951 eyh Hayrullah Tceddn-i skdr

60

166

TAHR'L-MEVLEV'NN

ESERLER

Ahmed Paa Dvan'nm Nesre evrilii Bk. Veliyddn Olu Ahmed Paa Dvnnn evrilii.

Nesre

Amazgr- Fris B u eseri gremedik. Aadaki ilandan 1322 (1906) de "ksm- evver'inin neredildiini reniyoruz: Amuzgr- Fris Orman ve madin ve ziraat nezret-i cellesi muhasebe kalemi hulefsmdan (Rehnm-y Fyzt) mektebi Fris muallimi Thir Beyefendi tarafndan ter tib ve matbaamzda nefis bir surette tab'olunan bu kita bn ksm- evvelinin intirn heveskrn- lisn- Fris'ye tebir ederiz. Kitb- mezkr mellifi muktedirin bir ok tetebbut ve tedkkt neticesinde yazlm ve geen sene okuyan talebenin istifde-i fevkaldesi imtihn- ummde mmeyyizn-i kiramn mazhar- takdiri ol mu bulunduundan muallime hacet brakmayacak de recede sde ve sels bir ibare ile muharrer ve mevcud
166 MeHifmizin hayt bahsinde yeri geldike eserlerinden de bahsedilmiti. B u bahk altnda ise matbu ve gayri-matb eserleri alfabetik sraya dizilerek tantlacaktr.

61

kavid-i Fris kitaplarnn kffesine mreccah nan (Amuzgr- FrisDden birer nsha edinmeleri

bulu ..'^"^

Asr- Saadette Mslmanln Medeniyete Hiz metleri Drlhilfe medreseleri kurulduu srada Thir'lMevlev bu mekteplerde slam tril ve slam medeniye ti trihi okutmakla v a z f e l e n d i r i l m i t i T a l e b e y e tut t u r a c a ders n o t l a n iin yapt a r a t r m a l a r neticesinde meydana getirdii eserde, chiliye devri rf ve detleri ile asr- saadette temelleri atlan slam mede niyetinin mukayesesi yaplarak bu yeni medeniyetin zuhuru ve Hulef-y Ridn devrine kadar geirdii tekml safhalar anlatlmtr. Mellif bu eserini nce t'tisam gazetesinde, daha sonra 1338 Zilka'desinde (Haziran 1920) nere balad Mahfil mecmuasnda -ilk ayndan itibaren- tab'a teeb bs etti ise de pek az bir ksm intir edebilmitir. Sleymniye ktphanesine gelen kitaplar arasnda kendi hattyla bz msveddeleri kt. Vefatndan yllar sonra ash Bahar yaynevine teslim edilerek -ki bu nsha kaybolmutur- 1974'te Abdullah Sert tarafndan Msl manln Medeniyete Hizmetleri^^^ ad altnda 19,5 x 13,5 ebadnda 312 ve 382 er sayfahk iki cilt hnde ne redilmitir.

167 168 169

Musavver Terakki, nr.21, 31 Au.stos 1322. Bk. s 2 4 . Nair, kitabn asl ad olan "Asr- Saadetle Mslmanln

Medeniyete Hizmetleri" ibaresini krpm vc farknda olmadan eserin adn shib olduu erevenin dna karmtr

62

Afik elebi Tezkiresi ve ir Zti Ak elebi'nin ksaca hayt, ahsiyeti ve eserinin emsalleri arasndaki yerinden bahsedildikten sonra, tez kiresine geirdii irleri nasl deerlendirdiine dir bir misal vermek maksadyla Zt'ye dir yazdklarnn sdeletirilmesinden meydana gelmitir. Sleymniye ktphanesinde F.S.Trkmen 150 nunaada kayth bu lunmaktadr. 21,5 X 13,5 ebadnda, krmz karton kapakh, 2 2 va rak -daha nce daktilo ile zerine yazlm 11 aded dosya kad katlanarak arkalarnda kalan bo sayfalar kulla n l m - , s a t r adedi 18 c i v a r n d a d e i i y o r . Sadeletirmede Millet ktphanesinin Pertev P a a b lmnde 4 4 0 numarada kaytl bulunan Meir'uar nshas esas ahnmtr. E s e r 29 Mart 1920'de bi tirilmi. BkVnin Knn Mersiyesi ve erhi Bk. Dvn Edebiyatndan Birka Para BkVnin Snbl Kasidesi Bk. Dvn Edebiyatndan ve erhi Birka Para

ve zah

ve zah

BkVye Dir "Edebiyat Tarihimizde A r a t r m a l a r " sersinin nc kitab olarak kan eser u ksmlardan mteek kildir: Bk'nin hayt, ahlk, ilmi, san'at, Zat ile grmesi', bir gazeUne nazire, bir gazeline tatir. Bak Trkl ho grm m idi?'^' 19 x 13,5 ebdndaki 96 sayfahk eser 1938 senesinde Aydnlk ba170-71 Bu iki ksm daha nce Ycel makale olarak kmt. mecmuasnda mstakil

63

smevinde (stanbul) tabedilmitir. Sadeddin Nzhet Ergun kitabn ilk baslan fasikllerinden bir ksmn grme imkn bulmu, ayn aylarda nerettii Trk irlrri 'nin "Bak" maddesinde (stan bul 1 9 3 8 , c.I, s.697-715) eser hakknda hafife ahc ifdeler kullanarak bz noktalarn tenkid etmiti. Thir'l-meylev'nin, kitabnn sununda "Mecbur bir ka sz" bal altnda bu tenkidlere verdii cevap iki mdekkik arasnda nce Bk'nin doduu semt hakkn da kan daha sonra gittike iddetlenerek b a k a mevzulara da srayan edeb mnkaalarn balangc n tekil ediyordu'^^. Bursal Gazali Bursah Gazl'nin hayt ve ahsiyetine'^* dir kale me ahnm bir eserdir. Sleymniye ktphanesinde F.S.Trkmen, 146 numarada kaythdr. 19 X 13 ebadnda, krmz karton kapakl, 64 sayfa. Rk'a (melhf hatt) ile birinci hamur katlara yazhp ortadan dikilmi, 18 satr. Eserde Gazh'den bahseden trih ve uar tezkirelerinden istifde edilmi. Sonra Gazl'nin Mekke'den stanbul'a gnderdii mektupla' Zti, Rm ve Cafer eleb'nin "cevab-nme"leri Nuruosmniye ktphanesindeki 4968 numaral mec muadan aynen aktarlm: Te'lif trihi 8 Mays 1944.
172 Hk. s.41-42.'

173 Eserin ad mellifin kendi tertibettii bir listede "lursal Gazl Yni Deli Birader" eklinde gemektedir. 174 Bk. Orhan ik Gkyay, "Gazali (Deli Birader)", Tark Dili. nT.2X, M a r t 1 9 7 0 - nr. 224, Nisan 1970. 175 Gnay K u t (Alpay), "Gazl'nin Mekke'den stanbul'a Yollad Mektup ve Ona Yazlan Cevaplan, T.DA.Y. Belleten, Ankara 1974, 8.223-252.

64

Byklerimizden Bz Zevat Thir'l-Mevlev'nin baslmam eserleri listesinde ad geen bu kitabn tam bir nshasn gremedik. Mahfil'in ilk saysndan itibaren (Zilka'de 1338) "Bykleri miz" serlevhasyla nere balad ve mteakip saylarda sahb-i kiramdan Habbb b. el-Erett, Mus'ab b. Umeyr, Eb Zerrilgfr, Abdullah b. Cah b. Reyyb el-Esed (r.a) gibi ahsiyetlerin bahis mevzuu edildii yaz dizisi bu eserden bir para olmaldr. Tefrikaya balarken y le deniliyor: "Bu ser-levha tahtnda ekhir-i mmete dir bz ya zlar yazlarak ve bykl ile fedkrl nisbetinde itihar etmemi olanlarn tercemesi terchan takdim olu nacaktr. u maksad- hlisneye binen (Habbb b. elErett) Hazretlerinin yd- hrmeti ile ibtid ediyorum." Sleymniye ktphanesine gelen kitaplar arasn da bulduumuz (F.S. Trkmen 29) 27 x 2 1 ebdndaki katlara yazlm vaziyetteki 87 varakhk msveddelere "slam Bykleri" bab konulmutur. Cm- Cihn-nm Bk. Tercmelerim. Tercmesi

Cengiz ve Hlg Mezlimi Eser, o 3allarda Trklk cereyannn te'siriyle yay gn hle gelen Timur, Cengiz, Hlg gibi ahsiyetler hususunda nesep gtme detini tenkid iin kaleme ahn mtr. Doulu kaynaklarda Mool istilsndan bahse den paralan derleyerek bu kavmin mslmanlara yap t zulmleri anlatan Thir'l-Mevlev, eserinde bu gibi kimselerin T r k l e r e mefhir-i millye olamayaca, genlere ancak Mslman Trk byklerinin anlatlma-

65

snn faydal olabilecei fikrini ortaya kojrmutur. 1322 senesinde "Sebilrread Ktphanesi Neriyat" sersinden (aded: 22) kan kitap beklenilen itirazlara zamannda uramad ise de yaklak 8 sene ka dar sonra eski bir talebesi tarafndan "19 Haziran 1338" tarihli bir m e k t u p l a tenkid ve reddedilmitir'. Thir'l-Mevlevi de bu mektuba cevap vermeyip sdece ibret iin okunmasn Mahfil okuyucularna tavsiye et mekle yetinmiti'^^. Cengiz ve Hlg Mezlimi dolaysyla o yllarda bz evrelerce Thir'l-Mevlev hakknda Trk dma n olduu sylentileri etrafa yaylmt. Matbuat Ale mindeki Haytm 'da Darlfnun edebiyat mderrisli ine kabul edilmesine ve yllar sonra mam ve Hatip mektebinden azline bu kitabn sebep olduunu syle mektedir. Dest-vz-i Fris-hnn btid snflarndaki talebelere F a r s a retmek gayesiyle yazlrmtr. Mualhmhe intisabnn 4. senesjnde ( 1 3 2 5 = 1 9 0 7 ) "Rehnm-y Fyuzt" mekteoi klliytnn ilk kitab olarak neredilmitir. Divne-i Frist-i Thir Thir'l-Mevlev'nin, btn F a r s a manzumelerini iinde toplad e s e r i d i r . s t a n b u l n i v e r s i t e s i ktphanesinde T Y . 9 3 8 7 numarada kaytl bulunan Dvn- Thir'l-Mevlev'nin arkasndaki bo yaprakla176 1338. 177 Mahfd, nr.26, 1 3 4 0 Zilhiccesine mahsus nsha. Kaya Nuri, "MahCtl" Mecmuas Sahihi Thir ulMeulev,

Erkn- harb Binbas Mehmed Emin Beylere Ak Mektub, stanbul

66

ra (vr.b 211a-218b) meUif tarafndan rk'a ile yazlm tr. B a tarafndaki F a r s a "Dibe"den sonra kt'a, rub' ve ounlukla gazellerin bulunduu 40'a yakn manzumeden ibarettir. F e t h i S e z T r k m e n ' i n S l e y m n i y e ktp hanesine gelen kitaplar arasndan dvnenin iki ns has daha kt. Bunlardan F.S. Trkmen 82 numarada kaytl bulunan birincisi 32 x 10 (27 x 7,5) ebadnda, srt ak kahverengi bez ve san mukavva kapakh olup 61 va raktr. izgili katlara siyah mrekkep kullanlarak rik'a (melUf hatt) ile yazlm. Her sayfann iki kenar na kurun kalemle cetvel ekilmi. B u nshann asl h u s u s i y e t i h e r sayfann k a r s n a gelen sayfada manzumelerin nesir hlinde tercmelerinin bulunmas dr. Bunun dnda niversite ktphanesinden fazla olarak eserin banda 4 sayfahk "Bir iki sz" balkl bir takdim yazs bulunuyor ki bu satrlardan mellifin, dvnesini Trke tercmesi ile birlikte neretmek iste dii anlalmaktadr. kincisi ise Thir'l-Mevlevi'nin 29 X 21 (20 X 14) ebdndaki kareU katlara yazarak 8 Ma ys 1946'da Fethi Sezai Trkmen'e hediye ettii defter dir. Sleymniye ktphanesinde F.S. Trkmen 77 nu marada kaytl bulunmaktadr. Divne-i Thir Thir'l-Mevlev'nin genhk yllarnda nazmettii Trke ve Farsa iirlerini ihtiva eder; Mir't-i Hazret-i Mevln 'dan sonra nerettii ikinci manzum eseridir. Hicr 1318 senesinde Nzme Sultan'n vekilharhn yapt yllarda "Mehmed Thir" imzasyla neretmitir
178 ' 178 Salnme-i Nezret-i Marifi Drlhilfetil liye 1319, 9.675. Ummye (drdnc sene),

67

16,5 X 9 ebdndaki 156 sayfahk eser umm olarak mnct, tevhid, naat, arkiyat, murabba; muhammes, mseddes, tevrih, -Hz. M e v l n ' y a dir-kasid, gazeliyt, ktaat ve mfredat ksmlarndan mteekkil dir. B i r ksm F a r s a olan bu manzumelerin ou daha sonra bz deiikliklerle Dvn- Thir'l-Mevlev 'ye de girmitir. Tammiyle eski tarzda yazlm iirlerden mrettep bulunan bu eserin "fde-i mahssa" ksmndaki u sa trlar Thir'l-Mevlev'nin bu yllarda iirde takip ettii yolu aka ifde etmektedir: "Ben Fuzl, Nep, Sez, Nedim, Naci ve ir gibi estiz-i edebi taklide ahdm. Bu hareketimle zevk-i millden behre-dr olduumu isbt ettim. Bundan hazz olmayanlar varsnlar udeb-y efrencin pey-revi olsun lar." Divn Edebiyatndan Birka Para ve zah Dvn edebiyatmzn en ok tannm ve okunmu metinlerinden yedisinin izah ve erhini ihtiva eder. Slejonniye ktphanesinde F.S. Trkmen 9 2 numara da kaytl bulunmaktadr. (20 X 13,5) ebadnda, yeil bez srtl, kahverengi mu kavva kapakh (kapaklar melhf tarafndan iki kat kat la kaplanmtr), 3 2 9 sayfa. Rk'a ile (mellif hatt) sar ambalaj katlarna yazlnu olan eser 9 formahk bir def ter ekhnde tertib edilmitir. Satr adedi 18 ile 21 arasn da deimektedir. Kitab tekil eden paralar gerek melhf tarafndan hazrlanm listelerde, gerekse Kemal Edib Krkolu'nun hstesinde mstakil birer eser eklinde gsteril mitir. Sleymniye ktphanesinde bulunan mellif

68

hatt nshada aada adlan zikredilecek eserler Dvn Edebiyatndan Birka Para ve zah ad altnda bir cilt te derlendiinden, bunlarn hepsi bir arada mtla edildi. yle ki: Bakinin Snbl Kasidesi ve erhi ad l eserin bulunduu birinci ksmda (s. 1-30) "Snbl" kasidesinin nazireleri ve yazh sebepleri hakknda bilgi verildikten sonra metnin erhine geilmi. kinci ksm da bulunan Bk'nin Knn Sultan Sleyman Hakkn daki Mersiyesi 'nde (s.35-75) erhden nce manzumenin yazh sebebi hakknda bz trih malmat bulunmak tadr. nc srada bulunan Talcal Yahya'nn ehzade Mustafa Mersiyesi^*^'^ adh eserde ilgili kaynak lardan istifde edilerek ehzadenin katU hdisesi anla tldktan sonra mersiyenin erhine yer verilmi. Bunu t k i b eden 1 1 4 - 1 6 1 . s a j ^ a l a r d a k i Nef'nin Hotin Kasdesi^^^ ksmnda kaside ve kasdecilik hakknda al t sayfalk bilgiden sonra Hotin seferi anlatlp metnin izahna geilmi. 199-231. sayfalar arasnda Sabr'nin Ebsaid Efendi Vasfndaki .Kai-desi^**^ bulunmaktadr. Altnc olarak Fuzli'nin Badat Kasidesi adl eser yer alyor. Te'lif trihi 9 Austos 1 9 4 1 . l t a p Fuzli'nin ikyet-nmesi bab altnda "ikyetname" hakkn da bz bilgiler ve metnin tahlU ile bitiyor -Te'lif trihi 1941-.

179 Mellifbu esefini Bilgi Yurdu mecmuasnn 12. saysndan itibaren (Temmuz 1938) "Uk'nin Snbl Kasidesi" bal ile 3 para hlinde neretmitir. 180 B u eser Bilgi Yurdu mecmuasnda n r . 2 5 , 3 0 Austos 1939'dan itibaren 7 sayda tefrika hlinde neredilmitir. 181 slam Yolu, nr.21, 2 4 ubat 1949 - 2 5 Rebilhir 1368'den itibaren bu erh neredilmitir. 182 Bk. s. 100.

69

Dvn- Thir'l-Mevlev Thir'l-Mevlev'nin Dvne-i TAir'dekiler de dhil olmak zere hemen btn iirlerini iinde toplad eseridir; bandaki kayttan, 7 Terinisani 1950'de yni vefatndan 8 y nce- s t a n b u l n i v e r s i t e s i ktphanesine hediye ettii anlahyor. Hlen T Y . 9 3 8 7 numarada kayth bulunmaktadr. 32 X 21 ebadnda, siyah mein srth ve kahn mukavva kapakl olan cilt sonradan tammiyle parlak siyah bir muamba ile kaplanm; yan katlar renkli ve desenhdir. Hattat S u ' d ' l - M e v l e v ( 1 8 8 2 - 1948) tarafndan kareli katlara, siyah mrekkep kullanlarak -phesiz ki mellif hatt bir nshadan- n k ' a ile istinsah edilmi tir. Mustansihin 211. varaktaki 'Takdme-i ihls" babkb bir sayfalk manzum takrizinin sonunda fera kayd olarak 4 Terinievvel [1)348 (1932) tarihi bulunmakta dr. Tamm 218 varak tutan cildin 211 vara Dvn 'a geri kalan 7 vara da Dvne-i Fris-i Thir'e aittir. stinsah srasnda -sonradan ilve olunan varaklar d nda- her sajfaya numara verihni olduu halde XIIX -345 sayfa, satr adedi ise 27 dir. Dvn 'n st kapa iinde mellifin kendi hattyla yazlm baslan ve baslmayan eserlerinin stesi bulun maktadr. Bataki XI1X sayfa Thir'l-Mevlev'nin tercme-i hli ve eserlerinden bahseder. Bunu takib eden ilk sayfada "fde" bal altnda bir mukaddime bulu nuyor ki burada melhf ksaca iir hakkndaki grleri ni belirtmitir. Eserin muhtevas kt'a, rub, mnct, tevhid cinsinden 36 para manzume, 32 nut- erife, 12 nt- r-yr, 18 nut- mevlevye, 219 gazel, 9 murabba;
183 bnlomin Mahmud Kemal nal, Son IfaUaar, 1955, s.374-376. stanbul

70

13 koma, 19 muhammes, 11 ark, 1 terkib-bend, 9 5 trih-mersiye, 131 para muhteUf manzume, 9 6 kt'a ve rub' ile 63 paralk hiciv ve hezeliyattan ibarettir. Sud'l-Mevlev tarafndan tebyiz edildikten sonra 20 yl kadar Thir'l-Mevlev'nin ende kalarak bu md det zarfnda birok ilve ve tashihlere uradndan, s tanbul niversitesi ktphanesindeki dvn mellif nshas olarak kabul edebibriz. Dvne-i Frls-i Thir 'in Sleymniye ktphanesinde, F . S . T-kmen 82 nu marada kayth bulunan nshasnda mellif, Trke dvnnn bir nshasn Millet Ktphanesine brakt n ifde ediyorsa da (vr. 3b) ad geen ktphanede bu gn byle bir divn mevcut deildir. Thir'l-Mevlev 20 Rebilhir 1364 (3 Nisan 1945) den itibaren nazmettii iirlerini ayr bir divnda tertib etmitir ki bu ikinci dvnn hem mellif nshas hem de sonradan istinsah edilmi iki nshas Sleymniye ktphnesinda F . S . T r k m e n 4 0 , 7 8 ve 8 3 n u m a r a l a r d a kaytl bulunmaktadr'"'*. Dvn- Thir'l-Mevlev (2) nin iinde bulunan "brahim'e verilen Dvn nshasna ithfye" bahkl manzumeden 27 Mart 1946 da asl dvnn bir nshasnn da brahim Kutluk'a verildii an labyor. Esas dvnn, melhf hat olmayan bir nshas da Edebiyat Fakltesi mezunlarndan Halil Akgz ar kadamzda bulunmaktadr. Dvn- Thir'l-Mevlev (2) Thir'l-Mevlev'nin 20 Rebilhir 1364 (3 Nisan 1945) den sonra nazmettii iirleri iin tertib ettii dvndr. Banda:

184

Bk. S.58.

71

Birinci defter-i e'r ikml eyleyih hmem kinci defteri tahrire gz eyledi billh Muvaffak eyle hsn-i hatmine Thir kulun Rabbim Bu bir dvn- sndir dedim bed'ine bismillah kt'as bulunmaktadr. Mellif nshas Sleymniye ktphanesinde F . S . Trkmen 72 numarada kaytldr. 28 X 19,5 ebadnda, srt soluk kahverengi bez, yeil kareh katla kaplanm mukavva kapakl, kahverengi ambalaj katlarna nk'a ile yazlm. Manzumelerin bir ksm nce baka katlara yazhp sonradan bo yaprak lara yaptrlm. Bazen siyah bazen de mavi mrekkep kullanlm. Eserde eitli nazm ekillerinden 174 para manzume bulunmaktadr. Dvn tertibinde tkib edilen sraya riyet edilmemitir. Son yaprakta (vr. 51) "Damga matbaas mdrlnden mtekid Nzhet" Bey'in, Thir'l-Mevlev'nin vefatna drd iki trihi bu lunmaktadr. B u ikinci dvnn Thir'l-Mevlev'nin vefatndan sonra istinsah edilmi iki nshas da yine ay n ktphanede F.S. Trkmen 78 ve 83 numaralarda ka ytldr. Edeb Mektuplar a n k n Milletvekh Tal'at Onan tarafndan dvn edebiyatnn bz g beyitleri hakknda zhat almak zere 1942 senesi iinde Thir'l-Mevlev'ye gnderilen sorulara 9 cevbn bir araya getirilmesinden mteekkil bir eserdir. Sleymniye ktphanesinde F.S. Trkmen, 168 numarada kaythdr. 2 9 X 10,5 (24 X 7) ebadnda siyah bez srtl, s a n mu kavva kapl, 113 varak. izgili katlara n k ' a (mellif hatt) ile yazlm, satr adedi 26.

72

Edebiyat Istlahlar Bu eserin nvesini, Thir'l-Mevlev'nin 1934 senesi banda getirildii "Edebiyat Lgati Komisyonu"ndaki ahmalar tekil eder. Aratrmalarda tkib edilecek usl hususunda Ah Ekrem (Bola>ar) ile aralarnda kan anlamazbk zerine komisyondaki vazifesinden 6 Mayns 1934'te ayrlmt'"'"'. Merhum Fethi Sezai Trkmen'in ktphanesinde grebildiimiz fi kalntlarndan, Thir'l-Mevlev'nin komisyonda bulunduu 4,5 - 5 ay zarfnda, divnlar ta r a n m a k suretiyle dvn irlerimizin kullandklar kelime ve tbirlerin tesbiti ile bunlarn zhna dir fevkalde geni bir ahlmaya giritii anlalmaktadr. Eer bu almalar devam etseydi, belki de edebiyat aratrmalarmz sahasnda varl hl hissedilen b yk bir boluk ksmen de olsa daha o zamandan doldu rulmu olacakt. Vazifesinden ayrldktan 1,5 yl sonra tesbit edebildi i edeb stlahlar h a r f srasna gre tertib ederek 5 Ra mazan 1354 (1 Knunievvel 1935) de hepsini bir ciltte toplad. Bir yl sonra ise (1254 - 1936) bu eserinden setii tannm stlahlar k s a l t a r a k Edebiyat Lgati '"^ ad altnda neretti. Edebiyat Istlahlar, te'finden yaklak 4 0 yl ka dar sonra Kemal Edib Krkolu tarafndan iindeki maddeler latin harflerine gre tertip edilmek ve bz k k deiikhkler (msl. Thir'l-Mevlev'nin her madde bana koyduu parantez iindeki Franszca balklarn kaldrlmas) yaplmak suretiyle nere hazrlanarak 1973 senesinde "Enderun Kitabevi" nce tabettirildi.
185 Edebiyat Lgati, 1973, S.15. nsjr. Kemal Edib Krkolu, stanbul

73

Eserin mellif nshasmdan istinsah edilmi dier bir nshas Sleymniye ktphanesi, F . S . Trkmen 111 numarada kayth bulunmaktadr. Edebiyat Kaideleri Thir'l-Mevlev'nin Edebiyat Istlahlar 'ndan ba ka Edebiyat Kaideleri adl bir eseri daha vardu- ki gerek kendi tertib ettii stede'"^ gerekse Kemal Edib Krkolu'nun hstesinde'"** ad gememektedir. 32 X 23,5 ebdndaki kitabn srt siyah muamba, kapaklar lcivert cilt katlaryla kaplanm. 92 saj^alk eser -muhtemelen matbaaya verilmek zere- daktiloya ekilmi ve mellifin tashihinden gemi vaziyettedir. (28,5 X 19) ebdndaki daktilo sayfalar cildin asl sayfa larn tekil eden ambalaj katlarna drder kesinden yaptrlm. 29 satr. Eserin hususiyeti, edeb san'atlai kolayca anlahr ekilde izah edebilecek mhiyette olmasdr. Ayn cins ten edeb sanatlar (msl. alka, tebih, istiare, mecz- mrsel) bir biri ardnca mtla edilerek aralarndaki fark ve benzerliklerin mukayesesi yaplmtr. 45. sayfa dan itibaren halk ve dvn edebiyatndaki nazm ekille rine yer verilmi. Eserin sonundaki "stanbul, 6 ubat 1935" kaydndan Edebiyat Istlahlar ile ayn trihde hazrland anlalmaktadr.

186

Bk.s.61.

187 Divn Thir'l-Mevlev, (1352), n kapan iindeki varak. 188 Edebiyat Lgati, nr. Kemal Edib Krkolu, stanbul 1973, s.9-11.

74

Edebiyat Kmsu^'^^ Bk. Edebiyat Istlahlar. Edebiyat Lugat^^" Bk. Edebiyat Istlahlar. Edebiyat Lgati T h i r ' l - M e v l e v ' n i n , 5 R a m a z a n 1 3 5 4 (1 Knunievvel 1935) de tamamlad Edebiyat Istlahlar '^'ndan bz ksaltma ve deiikhkler yaparak bir yl sonra ( 1 3 5 5 - 1 9 3 6 ) "Asr- lmye K t p h a n e s i Neriyat" arasnda tabettirdii eseridir. Lgat, sahasmda o zamana kadar karlanmam mhim bir ihtiyca cevap veriyordu. Edebiyat Lgati hakknda O. Burian"^^ ve Abdlkdir Karahan'n'^'' bi rer tantma-tenkid yazlar kmtr. Edebiyat Szlndeki Uydurma Tbirler Trk Dil Kmmu'nun ner ettii Edebiyat ve Sz Sa nat Terimleri Szl (Ankara 1 9 4 8 ) adl kitabn tenkididir. Rgp Paa ktphanesinde, 4112 numarada kayth bulunmaktadr.
189 Thir'l-Mevlev'nin baslmam eserleri listesinde sk sk geen bu isim, mellifin Edebiyat l.sldahlan -veya Edebiyat Lugatadl kitabndan baka bir eseri daha olduu zonnn uyandrmaktadr. M. Zeki Pakahn, Tnh Deyimleri ve Terimleri Szl' de (stanbul 1971, c.I, S.583) "Fahriye" maddesini anlatrken: "slad Thir Olgun, basmam olan Edebiyat Kmsu'nda aadaki kymetli tafsilat veriyor" diyerek Edebiyat Istlahlar ndaki "Fahriye" maddesini (Bk. Edebiyat Lugal. K.E.Krkolu, stanbul 1 9 7 3 , s.43-44) aynen aktaryor. Demek oluyor ki Edebiyat Kmsu gibi farkh bir adla zikredilen eser, ashnda Edebiyat Istlahlar adl kitaptr. 190 Kemal Edib Krkolu neri. 191 Bk. S.59 - 6 0 . 192 Ycel, nr.32, lk Terin 1937. 193 r, nr.69, Eyll 1 9 3 8 .

75

23,5 X 16 (19 X 11) ebdndaki kitabn sut lcivert bez kapb, sar mukavva kapakl, 81 sayfa. Kabn ve kareli ka tlara siyah mrekkep kullanlarak n k ' a (melhf hatt) ile yazlm, 18 satr. Her sajrfaya krmz mrekkeple cetvel ekihp, tenkidi yaplan maddelerin zerleri yine ayn mrekkeple izilmi. Bz maddelerin parantez iinde Franszca karhklannm verildii grlyor. Tenkitte daha ziyde eski edeb stlahlarmzn yeri ne getirilmek istenilen yeni kehmeler hedef alnm. Yer yer alayh ifdeler kulland eserini mellif u bejdtle bi tiriyor: Taklm olsayd Byle yazlmazd bilgiden gzlk edeb szlk

Thir'l-Mevlev, zerindeki te'hf trihi 1 Mays 1950 olan bu eserini bir mecmuada''^tefrika hhnde nere te ebbs etti ise de devamna mr vef etmemitir. Rgb Paa ktphanesindeki nshadan istinsah edilmi dier bir nsha ise Sleymniye ktphanesinde F . S . Trk men 111 numarada kayth bulunan Edebiyat Istlahlar 'nin 4 4 8 - 522. varaklar arasndadr. Edebiyat Trihimize Dir Manzum Bir Muhtra Balangcndan Tanzimta kadar geen devreleri ii ne alan muhtasar ve manzum bir Trk edebiyat tarihi dir. Eserde hece vezni ve sde Trke kullanlmtr. Vezinh szlerin kolayca zihne girecei ve uzun mddet ha trda kalaca fikriyle manzum olarak tertip edilmi. M e l l i f " B a l a n g " ksmnda eseri h a k k n d a u

194

slmn Nuru,

nr. 1, 20 Nisan 1951 - Receb 1370.

76

mtlada bulunuyor: "yle zannediyorum ki u muhtasar eser (Gft tezki resi) ile (Hrbat mukaddimesine nisbetle nc olu yor. Fakat milli vezin ile ve gayet sde yazlm olmas itibariyle birincilii kazanyor." Trk edebiyat tarihi slamdan nce, slamdan sonra ve Tanzimat olmak zere ksmda ele ahnm. Birinci ksmda Trk leheleri, yazs ve eski nazm ekilleri ze rinde durulmu. kinci ksmda aatay, Azer ve Os manb edebiyat anlatlm, aatay irlerinden 24, Os manb -halk ve dvn- irlerinden 120 kiinin ksa terc me-i halleri verilmi. Tanzimat devresinde ise sdece ins'den bahsedilmektedir. 1931 senesi Austos'unda'*' tamamlanan eser ayn yl 19,5 X 14 ebadnda 158 sayfahk bir kitap hlinde tti fak matbaasnda (stanbul) baslmtr. Agh Srr Levend, kitabnda bu eserin mhiyetini anlattktan sonra "dSl'de tamamlanm olan bu eser baslmam, el yaz syla kalmtr: Millet Ktp., Emlrl, manzum No. 1222/1." ekhnde yanh bir bilgi vermitir. Ad geen ktphanede ise bugn eserin msveddesi bulunma maktadr. Efgan Emiri Ahdurrahman Han Emir Ahdurrahman Han'n ana diliyle kaleme ald ve F a r s a , ngilizce ve R u s a y a tercme edilen hatratnn Farsadan dihmize tercmesidir. A b d r r e i d b r a h i m E f e n d i , eserin bir nshasm M e h m e d
195 196 Ben stiz tamma erdirdim bunda Dokuz yz otuz bir Austosunda Trk Edebiyat Tarihi. Ankara 1973, c.I, s.487.

77

A k i f 'e getirerek tercme etmesini teklif etmi; Akif de meguliyetini ne srerek bu ii Thir'l-Mevlev'den rica etmiti'"^. Birinci cildi Srtmustakm 'de tefrika edilmi, -nr. 163, 2 6 evval 1 3 2 9 - 6 Terinievvel 1327'den itibaren- ikinci cildinin msveddeleri ise Trab zon'da kan kbal gazetesine dere olunmak zere gaze te sahibi Osman Nuri Efendi'ye verilmi'"". kbal kolleksiyonunu gremediimizden ikinci cildin ad geen gazetede neredilip edilmediini bilemiyoruz. FuzlVnin Badat Kasidesi ve erhi Bk. Dvn Edebiyatndan Birka Para FuzlVnin ikyet-nmesi Bk. Dvn Edebiyatndan

ve zah.

ve erhi Birka Para ve zah.

FuzlVye Dir "Edebiyat Tarihimizde Aratrmalar" serisinin ilk ki tabdr. 1935-1936 yllarnda tefrika hlinde nerettii yazlarn, okuyucular tarafndan alka grmesi zerine Fuzl'ye Dir (stanbul 1936) ad altnda topluca ne rinden ibarettir. Kitab tekil eden paralar unlardr: I. ( B e n g b d e ) Neden Bahseder'""; I I . ( F u z l ) n i n (ikyetname) Gnderdii (Nianc) Kimdi?^; III. Yine

197 1327.

SrUmuslakm,

n r . l 2 3 , 2 6 evval 1329 - 6 Terinievvel (1933), stanbul

198 Dvn- Thir'l-Mevlev 1352 niversitesi Ktphanesi, TY.9387, vr.lOa. 199 200 Ycel, Ycel, nr.9, kinci Terin 1 9 3 5 . nr.8, Birinci Terin 1935.

78,

Fuzl'nin (Nianci)s Hakknda^*^"; IV. Fuzl (Leyl ve Mecnun)u lmin Adna Yazmt'''''''. 1 9 , 5 X 1 3 , 5 ebdndaki 6 2 sayfalk kitabn d arka ka panda u ln bulunmaktadr: kinci ksmda u bahisler bulunacaktr: /(eyh) ve (Harnme)si/ (Hmyunnme) hulsas,/ (ntihal) ve (Tevrd), /(iskender elebi) ve bir irin kahramanl , / ir (Bk)nin stad (Zat) ile grmesi, /(Bak) trkl kk grmii m idi?/Sultan Ahmed emesi ve stndeki trih, / eyh Glib'in 26yanda tertib etti i tumgi dvand? / Fiat 20 kuru. indeki bahisler yukandaki ekilde bildirilen eserin ye rine sernin ikinci kitab olarak ir Nev' ve Suriye Kasde.'i neredilecektir. Germiyanl eyhi ve Hrnmesi "Edebiyat Trihimizde Aratrmalar" sersinin son kitabdr. eyh'nin hayt, eserleri, edeb kudreti ve Har-nme 'nin izahndan ibarettir. 1 9 4 9 ( 1 3 6 5 ) da Yeil Gresun matbaasnda (Giresun), 2 0 x 1 3 , 5 ebadnda, 66-HI sayfahk kitap hlinde tabedilmitir. E s e r i n sonunda "Trk Dil Kurumu" tarafndan 1 9 4 2 ' d e faksimile olarak neredilen eyh Dvn hak knda mellifin-stanbul ktphaneleri tasnif komis yonu nmna- bir tenkid yazs ve eyh'nin bir beyti hakknda Ah Nihad Tarlan'la aralarnda cereyan eden muhaberenin metinleri bulunmaktadr.

201

yce;,

nr.

10, Birinci Knun 1935.

202 Ycel, Nisan 1 9 3 6 .

n r . l l , kinci Knun 1936; nr.l2, ubat 1936; nr. 14,

79

Mellifin el yazs ile tebyiz ettii nsha Slejonniye ktphanesinde F.S. Trkmen 79 numarada kaythdr. 24,5 X 6,5 ebadnda, mavi bez srth ve mukavva kapakl olan 80 varakhk bu nsha izgih katlara siyah mrek kep kullanlarak rik'a ile yazlmtr. B u nshann so nunda "26 Austos 1947" trihi bulunmaktadr. Hallc- Mansr'a Dir E b Mugs el-Huseyn b. Mansur el-Beyzav (857 922) hakkndaki pheleri giderme gayesiyle kaleme alnmtr. Ali Emr ktphanesi (er'iye 1168) de ka yth bulunmaktadr. 21 X 15,5 (17,5 x 11,5) ebadnda, siyah bez srth, vine rengi mukavva kapakh (kapaklar ambalaj kad ile kap lanmtr), 23 sayfa, soluk dz beyaz kath. Mustafa Nuri b. Mehmed kir tarafndan rik'a ile istinsah edil mitir. Satr adedi 15-17 arasnda deimektedir. Eserdeki ksmlarn balklar yledir: "Hallc- Mansur kimdi? (s.2), "Hallac- Mansur nasl dm edildi? (s.3), "lmin nevileri ve ilm-i lednn" (s. 15), "Kurb" (s. 18), "Hallac'n katline asl sebeb ne idi?" (s.20). Te'hf iin Mikt'l-envr, Vefayt'l-yn, Nefahtul-ns gibi Jcaynaklardan istifde edilmi. 1 ubat 1945'de n sz yazlan eser 14 ubat'ta bitirilmi. Ali Emr ktphanesindeki bu nshann stanbul Ktphaneleri Trih-Corafya Yazmalar Kataloglar, Biyografiye Dir Dier Eserler (stanbul 1948, Milh Ei tim basmevi, cz.8, s.716) de bir tavsifi yaplmtr. Hazret-i Peygamber'in Hayt B k . Siyer-i Peygamberi.

80

Hazret-i Peygamber ve Zaman Thir'l-Mevlev "Tel-i slam"a -nceleri "Cemiyeti Mderrisin"- iUc girdii gnlerde, cemiyet her cuma brahim Paa medresesinde skiliph Mehmed Atf Efen di'nin odasnda toplanyordu. Yenilenen cemiyet nce yapaca ileri kararlatrd. lk tespit edilen hizmetler arasnda marifin henz mektep aamad kylerde imamlarn okutabilecei cinsten basit kitaplarn neri de yer alyordu^"''. E s e r byle bir karardan sonra kaleme alnmtr. O yllarda baslmayp daha sonra ders kitab olarak oku t u l m a s k a b u l edilince 1 9 2 3 E k i m i b a l a r n d a neredilmitir^"''. 19 x l 3 ebdndaki 4 6 sayfalk kitap, e r ' i y y e ve E v k a f V e k l e t i t e d r i s a t mdir-i ummliince Drafakati'l-liye'de okutulmas ka bul edilerek "Cemiyet-i Tedrsye-i slmye" tarafndan tabedilmitir. M e l h f kitabnn hslatnn tammn ad geen mektebe balamtr. Hind htilli B u eseri gremedik. Divn- Thir'l-Mevlev 'nin niversite ktphanesindeki nshasnn (TY. 9387) ba ndaki malmat aynen aktaryoruz: "Hind ihtilli: Hindistan'da ngilizlere kar zuhur eyleyen ihtilal esnasnda bir ngiliz kadnnn sergze tine dir ngilizceden Frisye mtercem Sergzet-i Yek Hnm- Engilis der-Hindstn isimli eserin terc-

203

Matbuat Alemindeki

Haylm,

1926, v r . 4 8 ^ 9 .

204 Kitabn d arka kapandaki bir ilnda Mahfil'in 4 0 . nsha snn intir ettii haberi mevcuttur. 4 0 . say ise "Safer 1342" (1923 Ey ll/Ekim) tarihini tamaktadr.

81

mesidir ki bu da kbal gazetesine dere edilmi ve Trabzon'un Ruslar tarafndan istilsnda matbaann yama edilmesi dolaysyla msveddt ve matbu aksam ziya uramdr." Hind'in Mool Hkmdarlar ve Ndir ah Thir'l-Mevlev'nin, 1918 yllarnda te'lif hakkn Trabzon'da kan kbal gazetesi sahibi Osman Nuri B e / e satt tercme eserlerinden biridir^"*'. nce mez kur gazetede tefrika edildikten sonra 1329-30'da 25 x 17 ebadnda 1 + 8 6 sa^-fahk kitap hlinde neredilmitir. Mtercim kitabn bana sonradan ilve ettii "fde" ksmnda yle diyor: Garbilardan grdmz bunca hakarete ra men hl. (garbllaalm.!) tavsiyesine kalkacak kadar gaflet gsterdiimiz ve arkl olduumuzu unutacak de recede ahvl-i arklyeden bi-haber bulunduumuz bir zamanda arka dir epeyice ibret-miz vekyi'i hvi olan u eseri Frisden lisnmza naki ediyorum. IEse rin asl: on ikinci asr- hicrde yaam ve Dehli hkmdar (Muhammed ah) ile Iran shibzuhru (Ndir ah) devirlerini idrk ederek on seneden ziyde Hindistan'da oturmu olan (Gemsin Frzer) nmnda bir ngiliz tarafndan yazlm, muahharen (Nsrddn ah)n emri ve Krdistan valisi (Nsrlmlk Ebulksm Han)n himmetiyle ngilizceden Frisiye terceme edilmi, daha sonra da ran (nibssaltana)s (Mecdddevle Ali Muhammed Han)n kalemiyle tashih ve tenkh olunarak baslmdr.
205 dk. 206 Bk. S.49. stanbul ktphnelerinde kbl koUeksiyonunu bulama

82

Bunu Trkeledirmekden maksadm: hem zavall halkm.za Hind ve Iran hakknda biraz ma'lmt vermek, hem lisn bilenlerimizi azack da arka dir kitab nakli ne tevik eylemekdir. I Terceme-i nizim, bu hususda erbb- kaleme evk olmak muvaffakiyetini kazanrsa benim ve memleketim iin ne mutlu 11 Knunsn 328." Masallar Daha nce Nmk Kemal'in ayn adla dilimize terc me ettii, Hind'li eyh nyetullah'm Bahr- Dni ad l F a r s a eserinin Hind Masallar adyla yeniden terc mesidir. Thir'l-Mevlev daha nce batan bir ksmn Peym- Sabah 'n 646. saysndan (6 Muharrem 1339 = 20 Eyll 1920) itibaren tefrika hhnde nerettii bu ter cmesinin okuyucular tarafndan fazlaca rabet grmesi zerine 1 9 2 0 senesi Austos'u balarnda'^"^ birinci, 1926'da ise ikinci cildi kmak zere 20 x l 4 ebadnda 120 ve 80 er sayfalk iki cilt hlinde Mahfil neriyat arasn da tabettirerek piyasaya karmtr.

Hind

Hitabet

Dersleri Thir'l-Mevlev, medreselerin lav iizerine marif vekletinin at mekteplerden stanbul mam ve Hatip mektebine Trke ve hitabet mualhmi olarak tyin edil miti. Eser, hitabet derslerinde talebeye okutulmak ze re hazrlanmtr. Sleymniye ktphanesinde F . S . Trkmen 173 numarada kayth bulunmaktadr. 19 x l 3 ebadnda, srt ve kebentleri lcivert cilt be zi kapl kitap "Hitbet-i dnye" ve "Hitbet-i resmye" ol m a k zere iki ksmdan mteekkildir. Birinci ksm
207 MahCd, n r . l 4 . Zilhicce 1 3 3 9 .

83

(\T.l-78) izgisiz beyaz katlara, ikinci ksm ise kareli katlara rik'a ile (mellif hatt) yazlmtr. Satr adedi muhteliftir. Eserin iindeki mevzular yle hulsa edebiliriz: Hitabetin tarifi, ilk alardan itibaren tarihesi, Chihye devri hatipleri ve bu devir hitabetinin esaslar, slamdan sonraki hitabet, Hz. Peygamber'in hitabeti, cuma hutbesi ve dier dn hutbeler (nikh, cenaze, bay ram v.b.) vaazlar, "timi hitabet" ksmnda ise nutuk, eitleri, icablar, erkn ve hatibin tavr gibi ksmlar dan ibarettir. Melhfn hitabete dir kaleme ald Konferans adh bir risale ile Hitabet Dersleri adl dier bir eseri de Sleymniye ktphanesinde F.S.Trkmen 174 ve 177 numaralarda kaytl bulunmaktadr. bni Kemal'in Yavuz Hakkndaki Mersiyesi Yavuz S u l t a n Selim'in sefer esnasnda orlu'da vefat zerine Kemal Paa-zde'nin nazmettii mersiye nin erhidir. Sleymniye ktphanesinde F . S . Trk men 88 numarada kaythdr. 19 X 13,5 ebadnda, krmz karton kapakh, 22 varak. Krem rengi kahn katlara rik'a (mellif hatt) ile yazl m, bahklar daha kahnca bir hatla behrtilmi. Katlar iki forma hlinde ortadan dikili. Satr adedi 16-18 ara snda deiiyor. Eserin ilk varanda "1 Eyll 1948" trihh bir mu kaddime bulunuyor, vr. 2a'da "Mersiyenin nzm bni Kemal" bah altnda irin hayt hakknda malumat verilmi, vr. 4a'da ise "Yavuz'un lm" bal altnda hkmdarn rahatszh ve sefer srasnda vefatndan bahsedilmi, vr. 5b'den lO'ar bejatten 7 bentlik mersiye-

84

nin tahlil ve erhine girilmi, yeri geldike edeb sanatlar zh edilmi. erh iin Trih-i Osmn Encmeni Mec muas'n\n 22 numaral (1 Terinievvel 1329) nshasn da neredilen metin esas ahnm, bz nsha farklar da yeri geldike behrtilmi. nsanln Byk nderi Resl-i hammed (s.sjin Hal Tercmesi Bk. Siyer-i Peygamberi A'zam Hz. Mu

slam Askerine Harb-i Umm yllarnda askerin ecaatim arttra cak tarzda yazlm bir eserdir. Byk bir ksm Sebilrread'da n e r e d i l e n bu e s e r i S l e y m n i y e k tphanesine gelen kitaplar arasnda islam. Askerine is lam Trihinden Bz Vak'alar ad ile bulduk (F.S. Trk men 164). Mellif, mecmuada kan ksmlarn kuprlerini ke serek 34 x l 2 , 5 ebdndaki kahn beyaz katlara yaptr m; neredilmeyen taraflar ise kendi hatt ile vr. 76'dan itibaren tamamlam. Kitap, siyah bez srth ve kahve rengi mukavva kapakhdr. 148 varak. Kafkasya Mchidi eyh mil'in Gazavt Dastan ulemsndan Muhammed T h i r el-Karh tarafndan Arapa o l a r a k t e ' l i f edilen Brikat'ssuyfi'd-Dgstniyye fi ba'z gazavti'-miliyye adh eserin gayrimatb bir nshas eyhin Medine'de ikmet eden evldndan biri tarafndan Mehmed Akif e hediye edilmi; Mehmed Akif de eseri tercme ve nere hazrla mas iin Thir'l-Mevlev'ye havale etmiti. Kafkasya Mchidi eyh milin Gazavt (Drlhilfe 1333)

85

unvanyla Matbaa-i Amid'de tabedilen kitap Sebilrread ktphanesi serisinden (aded: 23) neredilmitir. 19 x l 2 , 5 ebadnda ve 2 1 6 sayfadr. Tercmenin mukaddimesinden, eserin Arapa ashmn dala nce Abdamid b. AbduUal el-ekev tarafn dan ar bir dille O s m a n l c a y a tercme edildii; Mezkuhervh fi a'a'ati's-salh adl bu gayrimatb tercmenin de istifde etmesi iin Thir'l-Mevlev'ye emnet edildii anlalmaktadr. Kaili Bilinen Fkralar Mehmed Zeki Pakahn'n fkralara dir tertib ettii bir kitap -muhtemelen Trihe Mal Olmu Fkralar (s tanbul 1946)- iin Thir'l-Mevlev'den bildii fkralar istemesi zerine eskilerden duyduklarn derleyerek Pakahn'a takdim ettii defterdir. Daha sonra msveddeleri gren Bilgi Yurdu mecmuas sahibi ve yaz ileri md r M. Niyazi Erenbilge, bunlarn mecmuaya konmasn rica etmi ve nr. 32, 26 Mart 1940'dan itibaren her sayya bir ksm dercedihnek suretiyle hemen tamam neredil mitir. Eserin derh toplu bir nshasn gremedik. Olduka orijinal olan fkralarn byk bir ksm Sleymniye ktphanesine gelen mektuplar arasnda, kat parala rna yazlm vaziyette bir zarf iinde bulunmaktadr. Kamer Aylara Dir Malmat B u isimle tertip edilmi mstakil bir yazma nshaya rastlayamadk. Eser, Mahfil 'de -nr. 3, 1339 Muharremi ne mahsus nshadan itibaren-, mecmuann her nsha snda kt kamer ayn trih hdiselerine, ehemmiye tine, detlerine (v.b.) dir yazd makalelerin tamm

86

olmabdr. kan makalelerin babklar ve kt nshal a n n listesi yledir; Muharrem'l-harm, (nr. 3, Mu harrem 1339); Safer'l-hayr (nr. 4, Safer 1339); Rebilevvel ve Mevld-i e r i f (nr. 5, Rebilevvel 1 3 3 9 ) ; Cemdill ve'l-hire (nr. 7, Cemdill 1339); Receb'l-ferd (nr. 9, Receb 1339); a'bn'l-muazzm (nr. 10, a'ban 1339); Ramazn'l-mbrek (nr. 1 1 , Ramazan 1329); evvl'l-mkerrem (nr. 12, evval 1339). Yllar sonra slam Yolu mecmuasnda da -nr. 5, 4 Kasm 1948= 2 Muharrem 1368'den itibaren- bz dei ikliklerle her ay neredilmitir. Kudem-y Mevlevye Menkh'l-arifin 'de ad geen 114 rvnin terc me-i hallerinden bahseder. "Mellif eserinin mukaddime sinde yle diyor: "Eflk Ahmed Dede'nin (Menkb'l-riftn) unvanl eserini istinsah etmi 2 Ramazan 1365 ve 21 Austos 1944 trihinde hitirmitin^'^'^. stinsah esnasnda hat rma bir ey geldi: Eflk Dede yazd menkabelerden ounu kimlerden naki etmise rvlerinin adn da yaz mtr. Binen aleyh o rvlerin isimleri bile toplanm olsa VII ve VIII. asrda yaam, Hazret-i Mevln ile Sultan Veled'in olu Ulu Arif elebi'nin mridi olmu zevatn epeyicesi tannm olacakd. Onun iin kitabda ad geen ruvtm esmisini hece harfleri srasna gre bir deftere geirdim. Yz elli kadar isim topland. Bunla rn msemmlan hakknda bulabildiim malmat top208 Prof. Tahsin Yazc, Austos 1973'te nerettii Ariflerin Menkbelerinde Thir'l-Mevlev'nin bu n s h a y S l e y m n i y e k t p h a n e s i n d e Nafiz P a a 1 2 0 5 n-umarada kaytl bulunan Menkb'l-rifin'den ok gzel bir nk'a ile istinsah ettiini bildiriyor (s.75 ve 176. not).

87

lamakla bir (Kudem-y Mevlevye Tarihesi) vcda ge tirmek istedim. 15 Ramazan 1363 ve 3 Eylel 1944'den itibaren mtevekkilen 'alallah yazmaya baladm. He men bir ay iinde yni 11 evval 1363 ve 29 Eyll 1944 trihinde tesvidini bitirdim. "Asl me'hazm: Eflk Dede'nin (Menkb)dr. Mracaatta bulunduum bir iki eseri de iaret ettim. Yazdklarm.1 (Menkh)n neresinden aldm gster mek iin bendeki nshann sayfa numaralarn fkrala rn altna yazdm. u muhtasar kitab ile hicretin VII ve VIII. asrlarnda Mevlevilie mntesib zevatn bzlar olsun unutulmakdan kurtuldu, dolaysyla Hazret-i Mevlnann bir ksm menkb ve hevrk da meydana konuldu." Eserin iki para defterden ibaret olan mellif nshasmn birinci ksm kayptr. kinci defter Sleymniye ktphanesinde F.S. Trkmen 161 numarada kaytldr. Bu nshann kab paralanm, sayfalar fersudedir. Msvedde olduundan tinsz bir hatt vardr. Eserin sonradan istinsah edilmi bir nshas da bende bulun maktadr. 28 X 19 (20,5 X 14,5) ebdndaki 150 vr.'hk bu nsha izgih beyaz katlara siyah mrekkep kullanla rak nefis bir rk'a ile yazlmtr - her varan tek jTiz kullanlm-. Krmz mukavva kapakl ve altn yaldzl mein cilthdir. B u nshann sa3^a numaralarna gre eserde ad geen rvlerin listesi yledir: Ate-bz- Vel h M u h a m m e d Hadim (s.3), 'Aleddn-i Amasyav Veled-i B a y r a m (s.6), 'Aleddn-i Erzincn (s.6), 'Aleddn-i Krehr (s.7), 'Aleddn-i Sirynus (s.8), Ahi Ahmed a h ( s . l l ) , Ahi Ahmed h Kazzz (s. 12), Ahi oban (s. 13), Ahi Muhammed Dvne (s. 13), h Ms-y Akehr (s. 15), Ah Muhammed 88

Seyyd Abd (s. 16), Ah E m i r Ahmed Bayburt (s.16), Al Ntur (s. 17), AU Polad (s. 17), Ahmed Fakih (s. 18), Aab Nuyin (s. 19), Aynddevle (s. 19), Bedr Keml Hors a f ( s . 2 1 ) , Bedreddn-i Ma'den (s.22), Bedreddn-i Tebriz (s.22). elebi Bedreddn ve emseddn (s.24), Mevln Bedreddn-i ang-i Mneccim (s.27), elebi Celleddn Feridun b. S i p e h s l r ( s . 2 7 ) , M e v l n Efsbiddn Mu'd (s.33), Ekmeleddn Tabb (s.34). Emir 'hm elebi (s.37), Emir Almeddn Kayser (s.38), Emir Bedreddn Gevherta (s.39). E m i r Bedreddn Yahya (s.40), E m i r Celleddn Karaty (s.41). Emir Mu'iddn Sleyman Pervane (s.44), Pervane Oullan (s.51), Emir Necmeddn Dizdar (s.62), Emir Nreddn Veled Cica (s.63). E m i r Tceddn Mu'tez el-Horasn (s.64). E m i r Tuman Beg (s.66), Evhededdn elebi (s.69), F t m Hatun (s.69), Fahreddn-i Ab-germi (s.69), Fahreddn-i Sivs (s.74), Fahreddn-i Dv-dest (s.70), Fahreddn La la (s.74), Fahrunnis (s.76), Guma Htn (s.76), Grc Htn ( s . 7 7 ) , Habib F a k h - i Akehr ( s . 7 7 ) , Hce Mecdeddn Atabeg (s.78), Hce Mecdeddn-i Merg (s.78), Hce Kamereddn Nib (s.71), Hce erefeddn Semerkand (s.81), Hacu E m r e (s.82), Hamza-i Ny (s.82), Hohk-y Konev (s.82), Hsmeddn Beg (s.83), htiyreddn F a k i h (s.86), mdeddn Veled-i Kurd (s.91), nan ceddn Beg (s.91), Kad zzeddn-i Sivs (s.91), Kad Krd-i Konev (s.92), Kad Necmeddn Tat (s.93). Kad Srceddn Urmev (s.94), Kad mdeddn b. Srceddn (s.95), Kaluyan (s.95), Kutbeddn-i rz (s.96), Kemleddn Kb (s.96), Kermeddn Veled-i Begtimur (s.99), Keml-i Kavval (s.99), Keml-i Mu'arref (s. 100), Giry-i Bzrg (s. 101), Ger Htn (s.lOl), Kira Htn (s. 103), Kerme Htn binti eyh Muhammed

89

Hdrn (s. 104), Kimya Htn (s. 105), Mahmude Htn (s. 105), Mecdeddn Cend (s. 105), Mehke Htn (s. 106), Nsreddn-i T z b z r (s. 108), erefeddn Osman Gyende (s. 108), elebi Polad B e g (s. 110), S u l t a n R u k n e d d n ( s . 1 1 0 ) , S y n e d d n M u k r (s. 1 1 1 ) . Salheddn-i Edb ( s . l l 2 ) , Salhaddn-i Malet ( s . l l 3 ) , Sirceddn-i Mesnev-hn (s. 115), Sirceddn-i T a t a r (s. 117), emseddn-i Attar (s. 118), emseddn-i Mardini (s. 119), emseddn-i Malet (s. 122), emseddn-i Mual hm (s. 126), e r e f Htn binti Sultan Veled (s. 126), erefeddn-i Kayseri (s. 127), eyh Emn Beg Ab-germ (s. 128), eyh Bedreddin Neccr (s. 129), eyh Baheddni Bahr (s.130). eyh Bedreddin Yava-i Nakka (s. 132), eyh Cemleddn-i Kamer (s. 133), eyh Gehvreger (135), eyh Haccc- Nessc (s. 135), eyh Hceg (s. 135), eyh 'zzeddn Kse (s. 135), eyh Kemleddn-i Tebriz el-Hdim (s. 136), eyh Mecdeddn Veled-i (s. 137), eyh Mecdeddn-i Aksary (s. 138), eyh Mahmd- Shibkaran, (s. 138), eyh Mahmd- Veled-i Neccar (s. 138), eyh Nsheddn-i Sebbg (s. 140), eceddin-i Hank (s. 141), eyh Sadeddn-i Mesnev-hn (s. 141), ihbeddn Gyende (s. 142), Tceddn-i Mutasaddk (s.l4*2), Zekeriyy-y Tokd (s.143), Zeyneddn 'Abdlm'min Tokd (s. 143), Eflk 'Arifi Ahmed Dede (s. 145). Kur'n ve Maz- Kur'n a h Abdurrahman'n ayn isimdeki Farsa eserinin Thir'l-Mevlev tarafndan tercmesidir. Dvn 'daki e cild Mesneviden alm da feyz-i unvan Trihi cevher olmu Kur'n u Magz- Kur'n 1313 trihinden ileye girdii ilk aylarda zerinde aht 90

anlalan eserin, Thir'l-Mevlev'nin Farsa'dan yapt ilk tercme olmas sebebiyle ayn bir ehemmiyeti olsa gerektir. Bir nshas Ftih yangnnda. eyh Celleddn Efendi'ye takdim ettii dier bir nshas da Yenikap mevlev-hnesi yangnnda kaybedilen bu tercmenin gnmze ulap ulamad mechlmzdr. Levmi' Bk. Tercmesi Tercmelerim

Mantk ve Bir Hezeliyesi X V I . asr irlerinden Ahmed M a n t k b. Molla Zeyneddn el-Acemy'l-Nahcuvn'nin^"" h a y t ve "mam Pend Efendi"ye dir syledii bir hezeliyesinden bahseden bir eserdir. Sleymniye ktphanesinde F . S . Trkmen 90 numarada kayth bulunmaktadr. 20,5 X 14 (16 X 9,5) ebadnda, soluk yeil kartonla kap lanm krmz mukavva kapakl, 79 sayfa (sonda bir miktar bo yaprak vardr). izgih katlara siyah bazen mavi mrekkep kullanlarak rik'a (melhf hatt) ile ya zlm. S a j ^ a l a n n her iki yamna mrekkeple cetvel e kilmi. Eserde nce Trke kaynaklarda Mantk'den bahs eden y e r l e r a y n e n , M u h a m m e d e l - M u h i b b ' n i n Hulsat'l-eser'mdeki mhim malmat ise tercme edi l e r e k a k t a r l m ; D a h a sonra bu k a y n a k l a r d a k i tenakuzlar gz nnde bulundurularak irin hayt ve ahsiyeti yeniden kaleme ahnm. S. 25' ten sonras met nin erhine iddir. Eser 3 0 Terinisani 944'te bitirilmi.

209 Muallim Nc, Osmanl irleri, Tezkire-i Rz, Dersadet 1316, s.59.

stanbul 1307, s.86-91;

91

Matbuat Alemindeki Haytm Thir'l-Mevlev bu isim altmda k a l e m e ald hatratnda mektep, me'muriyet ve neriyat haytnda bandan geenleri anlatmtr. smi Matbuat Alemin deki Haytm olmakla beraber neriyat sahasndaki htralarna ayrd sayfalar eserin mahdut bir ksmn igal etmektedir. Girdii edeb ve ilm mnkaalara ge nie yer ayrmtr. Hatratn mhim bir ciheti de Anka ra stiklal Mahkemesine sevk edildiinde geirdii iki ayhk mevkfiyet haytnn gn gnne anlatlm ol masdr. B u bahisler, apka mes'elesinden tutuklanan lar -bilhassa skiliph Atf Efendi- hakknda imdiye ka dar sylenilen ve anlatlanlara k tutacak mhiyette ol duundan ayr bir ehemmiyeti hizdir. Mellif hatratn 6 Muharrem 1345 - 16 Temmuz 1126'dan itibaren yazmaya balamtr, vr.lb'de u ibare bulunmaktadr: "u eseri, teviki zerine yazdm ferzend-i ruhum, vefakr evldm Sa'd Bey'e ithaf ediyo rum" 29,5 X 11,5 ebdndaki kitabn srt siyah bez kaph, kapaklar kahverengi mukavva ve yeil cilt bezinden kebentlidir. Kaliteh beyaz katlara efltun mrekkep kullanlarak rk'a (mellif hatt) ile yazlmtr. Varakla rn "a" jrzleri kullanld halde 378 varaktr, "b" yzle rine sonradan yaplan bz tashih, ilve ve haiyeler kay dedilmitir. Bz sayfalara yeri geldike iktibas edilen neredilmi yazlar -gazete ve mecmualardan- kesilerek yaptrlmtr. inde Thir'l-Mevlev'nin genlik htralarndan genie bahsedildiinden, hocas Es'ad Dede'nin menkbna dir 12 a'ban 1341 - 30 M a r t 339'da Hseyin Vassaf Bey 'e yazd mektubun Mahfil' de neredilen siitunlar kesilerek eserin sonuna ilve edilmi (vr. 365-378).

92

E s e r nerinden sonra Sleymniye ktphanesine verilmek zere elimde bulunmaktadr. Medris-i slmiyye Talebesine Trih Hulsalar Dala nce mecmualarda intir eden slam trihine dir birka makalesinden ibarettir. 1331 senesinde Mat baa-i Amid'de (stanbul) 19 x 13,5 ebadnda 47 sayfalk kitap hlinde tabedilmitir. Menkb'l-rifin'de Mnderic "Maklt- ems-i Tebrz"den On Fasln Tercmesi Eser, Sleymniye ktphanesinde F . S . Trkmen60 numarada kaytldr. 20,5 X 13 (14 X 8,5) ebadnda, yeil mukavva kapakl, kareli katlara siyah mrekkep kullanlarak rik'a (m elhf hatt) ile yazhn. Metinde geen yetler harekelen mi, yer yer mavi tkenmez kalemle tashihler yaplm, 36 sayfa. Tercme 12 Temmuz 1947'de bitirilmi. Mesnevi Dersleri Thir'l-Mevlev'nin Mesnevi erhine dir ilk dene melerini, 2 0 Austos 1 3 3 9 (1929) dan itibaren F t i h camiindeki mesnev-hnh mddetince ders esnasnda krsde bulundurmak zere 7 Muharrem 1342 - 2 0 Austos 1339'dan itibaren tuttuu defterler tekil eder. Mesnevi Takrirleri adn verdii bu defterlerden bir ks m hlen Sleymniye ktphanesinde bulunmaktadr. Uzunca bir zaman sonra Sleymniye camiinde balatt Mesnevi takrirleri, slam Yolu mecmuas sahibi Esad Ekicigil tarafndan Mesnevi Dersleri ad ile 11 u b a t 1949'dan itibaren periyodik olarak neredilmeye balan d. Nair, "Okuyucularmza" bahkh takdim yazsnda 93

yle diyor: "stad Thir Olgun'un Sleymniye camiinde verdii derslerin ehemmiyeti dolaysyla onla rn kitap hlinde nerini kendisinden rica ettim. Muvafakat gsterdi. Lkin bu mhim ve deerli eseri, ki tap hline getirmek uzunca srecei ve bir an evvel mtlasndan hakikat taliplerini mahrum edecei iin forma forma nerini mnsip grdm. "Mesnevi Dersleri"nin beher formas imdilik 15 gnde bir kacak ve her forma 15 kurua satlacak ve 26 formas bir cilt olacak tr. Alt aylk abone creti 375 kurutur /.../." 123 forma neredilen bu dersler meUifin 2 1 Haziran 1951'de veftmdan sonra ancak 6 def karlabilmitir. Son yllarnda en byk arzusu Me.s'nc;t erhini ta mamlamak olan Thir'l-Mevlev, kesif bir almayla 5. cildin hemen y a n s n a kadar gelebilmiti""". mr vef etmediinden msveddeler hlinde kalan bu ahmalar yllar sonra Merhum Fethi Sezai Trkmen Bey'in teeb bsleriyle 1963'ten itibaren u ekilde neredilmitir: c.I, k . l , stanbul " C.I, k . 2 . " C.I, k . 3 . " c.I, k . 4 . " C.I, k . 5 , c.H, k . l . " c.H, k . 2 . " " cII, k . 3 , " cin, k.. c.III, k . 2 , "
210

1963, Ahmed Said matb. 1-328 s. 1964, IV -H 329-630 s 6 3 1 - 9 5 2 s. 1965, 1966, IV -^ 953-1312 s. 1966, IV + 1313-1829 s. 1967, IV + 1 - 3 7 4 + [1] s. 1967, II + 375-744 s. 1968, IV + 7 4 5 - 1 1 0 3 s. 1968, IV + 1-416 s. 1969, I V + 417-816 s.

erhini yapt son beyit udur : Kasd- hn- tu knend u kasd- ser Ne'z-ber-y hamiyyel din hner

94

c.III,k.3, c.IV,k.l, c.IV,k.2, c.V, k . l ,

" " " "

1970, 1972, 1973, 1975,

" " " "

IV + 817-1232 s. I V + 1 - 5 1 5 s. I V + 517-994 s. IV + 1-318 s.

MesnevVnin Eski ve Yeni Muterizleri Muhammed ahin adh Hz. Mevln ve Mesnevi 'ye munz bir ahsn nerettii Mesnevi 'nin Tenkidi (s tanbul 1946) adh 20 x 14,5 ebdndaki 224 saj-fahk kita bn sdece nszne cevap olmak zere kaleme alnm 224 sayfalk bir risaledir (stanbul 1946). "eski muteriz1er" ibaresinin sebebi eserin banda Hz. Mevln'nn sahnda kendisine itiraz edenlerden bahsedildii iin dir. Thir'l-Mevlev'nin bu tenkidi hoa gitmemi ola cak ki ksa bir mddet sonra ayn ahs tarafndan nere dilen Me.s'et 'nin Tenkidini Beyenmeyene Cevap adl bir risaleyle karhk grd^". MesnevVnin Yeni Muterizinc kinci Cevap Thir'l-Mevlev, Muhammed hin'in MesnevVnin Tenkidi (stanbul 1946) adh kitabna ayn sene iinde Mesnevinin Eski ve Yeni Muterizleri unvanyla bir ce vap yazm; Muhammed ahin de bu cevaba karhk ol mak zere MesnevVnin Tenkidini Beyenmeyene Cevap ' kaleme almt. E s e r cevba cevap olmak zere 14 x 20 ebadnda 16 sayfalk bir risale hhnde 1947'de Gven basmevinde (stanbul) tabedilmitir. Mesnevi erhi Dersleri.

Ek^Mesnevi
211 Bk. s.

95

Mir'at-i Hazret-i Mevln Thir'l-Mevlev'nin kitap hhnde neredilmi ilk eseridir. "Thir Dede Ktphanesi" neriyatnn birinci k i t a b o l a r a k 1 8 9 9 senesi T e m m u z ay banda tabedilmitir'^'^. 20 X 14 ebdmdaki 30 + [IJ sayfahk kitabn essm i lede bulunduu yUann mahsl olan^'^ "Hilye-i Hazreti Mevln" tekil eder. Edebiyatmz da Lutf elebi ve Rz Dede'nin Mevln'ya dir yazdklar bilyelerden sonra nc manzum bilye olmas ve aratrmaya da yanlarak yazlmas dolaysyla ayr bir ehemmiyet ta maktadr. Eserin dier ksmlarnda Hz. Mevln iin yazlm manzumeler bulunmaktadr. Mir'at'l-akid Molla Cm'nin akaide dir yazm olduu "Mir't'lakid'*'"' adl manzum eserinin tercmesidir. Thir'lMevlev bu eseri ve tercmesini slam Yolu'^'' mecmua snda neretmiti. 1946'da Abdullah Iklar tarafndan -mecmuada tefrika edilirken yapld gibi- F a r s a ibareler latin harfleri ile iml edilerek 16,5 x l 2 ebadnda 48 sayfahk kitap hlinde bastrlmtr.

212 kdam, nr.1801, 3 tebilevvel 1317 - 2 9 Haziranrm 1815 - 11 Temmuz efrenc ]H99;Dlvn- Thir'l-Mevlev' nin bandaki Terceme-i hal" de ve bnlemin'deki msveddelerde eserin neirtrihi olarak hicr 1 3 1 2 ve 1 3 1 5 gibi farkl ve yanl iki ayr t r i h gsterilmitir. 213 "ile esnasnda epeyice okumu yazm, hussiyle Cenb- Pr'in hilye-i erifesini nazm eylemidim" (Matbuat Alemindeki Haytm, 1345 (1926), v r 5 a . 214 Mir't'l-akid' in bir tercmesi de 1277'de Samatyal Hafz Ahmed Efendi'nin dest-ghnda (stanbul) baslmtr. 215 nr.34, 2 6 Mays 1949 - 27 Receb 1368'den itibaren.

96

Mnct- Hazret-i Mevln 'tercmesi skdar mevlev-hnesinin son eyhi A h m e d R e m z i D e d e 'nin Mesnevi 'den seme beyitleri derleyerek meydana getirdii Mnct- Hazret-i Mevln 'mn'^'^ tercmesidi^'^. Ah Emr ktphanesinde (er'iye 1320) kaytl bulunmaktadr^'" 21 X 14 ebdndaki kitabn srt siyah muamba, mu kavva kapaklar desenh katlarla kaplanm. lk 16 say fas matbu olmak zere 69 sarfadr. Mellif kareh kat lara siyah dolmakalem kullanarak nk'a ile yazm. 18 sa tr. Eserin ilk satrlarndan bz Mevlevi muhiblerinin Mnct- Hazret-i Mevln 'nin tercmesini Thir'lMevlev'den istedikleri anlalyor. 63. sayfada Ahmed Remz Dede'nin, bu mncta hatime olmak zere yazd Farsa manzumesi her beytin altna tercmesi ile bir hkte yazlm. 65. sayfada ise "Htime-i Mtercim" bah altnda yine her beytin altnda tercmesiyle yazlm Farsa bir manzume bulunmaktadr. Ayn sayfann so nunda "Hitm- terceme 25 Ramazan 1343 cumartesi ge cesi ba'de's-sahr" kayd bulunmaktadr.

2 1 6 Mahfil, nr.4, Safer 1339'da yle bir ln bulunmaktadr: "(Mnct- Hazret-i Mevln) unvanyla Mesnev-i crifden bi'lintihab tab'edilmi olan ilvenin mevz'lcrden istenilmesi rica olunur." 217 Bu tercmenin ilk 5 0 beyti nce Mahfil' e ilve olarak (21 x 14) ebadnda 16 sayfalk bir forma hlinde neredilmi, daha sonra slmn Nru'nda 1 Haziran 1951 - 1 Kyll 1951 tarihleri arasnda tefrika edilmitir. 5 0 . beyitten sonras rherhalde mellifin vefatndan sonra msveddeler mecmuaya ulaamam olacak- Cemal Parlakk tarafndan tercme edilmi. 218 Kitabn ilk saysnda u kayt vardr: "Mtercim-i eser Thir'l-Mevlev Beyefendi tarafndan Millet ktphanesine ihd olunmutur. 10 Temmuz 1932"

97

Mslmanln Medeniyete Hizmetleri B k . Asr- Saadette Mslmanln Medeniyete metleri

Hiz

Mslmanlkta badet Tarihi slm ibdetlerden namaz, oru, zekat ve haccn tarihelerinden bahseden mhim bir eserdir. Mukaddi mesinde: "[...J Tefsir, hads, siyer ve fikh kitaplarndan bzlarna mracaatla bulabildiim tafsilt bir araya getirdim, u deersiz eser meydana kt" deniliyor. 1947'de stanbul'da 24,5 x 17,5 ebadnda xx -h 332 sayfa lk k i t a p hlinde b a s l a n e s e r aslnda T h i r ' l M e v l e v ' n i n y l l a r nce y a p t a l m a l a r n mahsldr. lk bahsini tekil eden "Namaz Tarihesi" ksm daha 1922'lerde Mahfil 'de -nr.29, Rebilevvel 1341'den itibaren- "bdt- slmye Tarihesi"""^'^ ser levhasyla neredilmiti. Mtekib senelerde oru, zekat ve hac tarihelerinin de ikmliyle tertibi tamamlanm oldu. Sleymniye ktphanesinde bulunan huss mektuplardan.birinden^'^" anlaldna gre eser, 1941 sene sinde Diyanet ileri riyaseti mavere heyeti tarafndan tetkik edilmi ve devrin diyanet reisi Kmil Miras'm, mellifine 100 lira te'hf creti denmek suretiyle tabedilmesi teklifi 17 Temmuz 1941 tarihli bir mektupla Thir'l-Mevlev'ye bildirilmiti. Teklifin niin kabul edilmediini veya niye anlama te'min edilemediini bi lemiyoruz.
219 Kscrin asl ad budur. Kakat 1947'de tabedilirken Mslmanlkta bdet Trihi eklinde sadeletirilmitir. 220 Thir'l-Mevlev'ye F.S.Trkmen 181, v r . l 9 . Aid Bz Evrak (II), Siym. Ktp.

98

Kitabn, 1963'de Bilmen basmevi tarafndan ikinci basks daha yaplmtr. Nazm ve Ekl-i Nazm Bk. Tcdrist- Edchyeden

Nazm ve Ekl-i

Nazm

Nedim'in Kk Kasidesi ve Nmk Kemal ile Ziya Paa'nn Naziresi Nedim'in, stanbul'un ileri gelenlerinden birinin yaptrd bir kasrn tarifine dir y a z m olduu kasde^^' ile Nmk Kemal ve Ziy Paa'nn bu kasideye yazdklar nazirelerin erhidir. Sleymniye ktphanesinde F.S.Trkmen 9 1 numarada kaythdr. 26 x l 5 ebadnda, mukavva kapakh 57 varak. Varak larn yalnz bir yzne rik'a ile (mellif hatt) yazlm, erh edilecek msralar ve kelimeler trnak iine alnm. 21 satr. Eserin banda "nazire" ve "nazrecihk" hakknda misaller gsterilerek bilgi verilmi. 4.vr.'da -Nmk Ke mal'in, Nedim'in bu manzumesi iin "kt'a" demesi zeri ne- kt'ann tarifi yaplarak bu manzumenin kt'a deil kaside olduu izah edilmi, .vr.'da Nedim'in kasr vas fndaki kasidesinin erhine balanm. Eserde geen kelimeler, edebi san'atlar ve mazmunlar btn teferrua tyla zh edihni. 27. vr.'da "sk-nme"nin tarifi yapla rak, edebiyatmzda sk ve arap hakknda sylenmi rler hakknda bilgi verildikten sonra SO.vr.'da "Birinci nazire" bal altnda Nmk.Kemalin kasideye nazire olarak yazd "Sk-nme"^^^ nin e r h i balyor.
221 Nedim Dvn, slanbul 1340 - 1338, K.77. Kemal'in iirleri,

222 Sadeddin NzJet E r g u n , Nmk stanbul 1941, s . l 6 .

99

SO.vr.'da "kinci nazire" bab altnda Ziy Paa'nn naziresi hakknda bir fikir beynndan sonra, Paa'nn nazire olarak yazd 19 beyitlik "Bahriye"nin^''^^ erhi ne balanyor. 19. Asrn Yansna Kadar Garp Edebiyat Tarihine Dir Manzum Bir Muhtra Thir'l-Mevlev'nin Edebiyat Trihimize Dir Manzum Bir Muhtra adl eserine zeyl olarak tertip etti i manzum eseridir. Daktilo edildikten sonra melhf tashihinden gemi biribirinin ayn 3 nshas da Sleymniye ktphnesindedir. (F.S.Trkmen 138140). 2 8 , 5 X 20 ebdndaki 36 sayfalk eserin banda giri olarak Yunan edebiyatna deinildikten sonra XIII. asr dan itibaren kronolojik sra tkib edilerek her asrda ye tien garpl ediblerin -daha ziyde talyan, Fransz, ngihz. Alman, spanyol ve Rus- tercme-i halleri ve getirdik leri yenihkler hakknda ksaca bilgi verilmi. Yeri gel dike Avrupa'daki edeb akmlar ve mmessilleri zerin de durulmu. Eserin biti trihi olarak sonunda "13 u bat 1937" ibaresi bulunmaktadr.

2 2 3 KUiyt- Ziy Paa, nr. Sleyman Nazif, stanbul 1326 1924,8.215 -217.

100

Osmanl Devletinde dam Edilen ki eyhlislam eyhlislam Ahi-zde Hseyin ve Hoca-zde Mes'ud e f e n d i l e r h a k k n d a bir e s e r d i r . S l e y m n i y e ktphanesinde, F.S.Trkmen 148 numarada ka3atldr. 18 X 11 ebadnda, soluk yeil karton kapakh, 3 1 va rak (her yapran tek yz kuUamIm). Rik'a ile (melhf hatt) birinci hamur katlsu-a yazlm, ortadan dikil mi. 19 satr. lk 6 yaprak Ahi-zde'den daha sonraki yapraklar Hoca-zde Mes'ud Efendi'den bahseder. Her iki eyhlis lamn ksaca hayat ve ahsiyetleri anlatldktan sonra idamlarna sebeb olan halleri ilgih kaynaklara dayanla r a k hikye edilmi. E s e r 15 Austos 1950'de bitirilmi. Nef'nin "Hotin Kasidesi" Bk. Dvn Edebiyatndan ve erhi Birka Para

ve zah

Risle-i Ftvvetiyye Tercmesi Mir Seyid Ah b. ihbeddn el-Hemedn'nin (lm. 7 8 6 - 1 3 8 5 ) te'lif ettii Risle-i Ftvvetiyye 'nin^^* Thir'l-Mevlev tarafndan tercmesidir. Slejmniye ktphanesinde, F.S. Trkmen 62 numarada kaythdr. 21 X 13 ebdndaki kitabn srt fesrengi bez, mukav va kapaklar dz s a n katla kaplanm. 12 varak (13-23. yapraklar bo). Mellif T.C. ay-yldz fihgranh katla ra, mavi mrekkep kullanarak dolma kalemle yazm (rik'a). S a t r adedi 16-17 arasnda deiiyor.

224 F a r s a metni iin bk. M.Mole, "Kubrawyt II, "Ali b. Sihbeddn-i Hamadn'nin Risla-i Futuvvatiyya'si", arkiyat Mecmuas, stanbul 1961, c.IV, s.33-72.

101

Risale asLnda mellifin Ah eyh Hac b. el-Merhm Tt Ah h el-Itln adnda birine verdii klah ve al var i c z e t - n m e s i d i r . T e r c m e iin S l e y m n i y e ktphanesi, (Ayasofya 2873) numarab nsha esas ahn mtr. Mtercim: "iinde ahhk trihine dir bihnmeyen epeyice malumat bulunduu iin o risaleyi tercme et mek istedim. Cenb- Hak hsn-i hitmn nasib eylesin" diyerek tercmeye balyor. Thir'l-Mevlev'nin eser zerindeki ahmas 6 Knunievvel 9 4 6 tarihinde ta mamlanm. Sabr'nin Ebsaid Efendi Vasfndaki Kasidesi Sabr'nin (kir), W . Murad ve FV. Mehmed devirle rinde 3 def eyhlislamlk etmi olan Ebsaid Efendi vasfnda yazm olduu kasdenin^'^''' Thir-l-Mevlev tarafndan erhidir. Sleymniye ktphanesi F.S.Trkmen 87 numarada kayth bulunmaktadr. 3 0 xlO ebdndaki -ortadan dikilerek defter hline getirilmi- kaln s a n katlara siyah mrekkep kullan larak rik'a ile (mellif hat) yazlm. 43 sayfa. Satr ade di 35 civarnda deiiyor. Eserin ilk sayfalarnda Nmk Kemal ile Ziy Pa a'nn Sabr hakkndaki mnkaalan nakledilmi. 5 ve 19. sayfalar arasnda ise eyhlislam Ebsaid Efen di'nin hayt ve ahsiyeti hakknda mufassal malumat verilmitir. 20. sajrfada metnin erhine balanm ve 4 2 . sayfada bitirilmi. 4 3 . sayfada Sabr hakknda ksa bir bahis bulunmaktadr.

225

Dlvn- Sabrii

kir, stanbul 1296, s.34 - 3 9 .

102

Sd-i rz'ye Dir ran'da 1310 senesinde Talran Meclis matbaasnda yeniden tabedilen Glistan 'n ba ksmna Mirza 'Abdl'azm Hn Garakn tarafndan ilve edilen, eyh'in hayt ve eserleri hakkndaki olduka geni bir tetkikin Thir'l-Mevlev tarafndan tercmesidir. Sleymniye ktphanesinde F.S.Trkmen 147 numarada kaytldr. 31,5 X 12 ebadnda, srt efltun bez kaph, yeil mukav\'a kapakl, -her kadn bir yz kullanld halde62 varak. Sar katlara rik'a (meUif hatt) ile yazlm ve ortadan dikilmi. S a t r adedi ortalama 35'tir. Terc me 25 Eyll 1937'de nihayete ermi. Siyer-i Enbiy Thir'l-Mevlev'nin Siyer-i Peygamberi 'den baka bir de Siyer-i Enbiy unvanl bir eseri daha vardr ki Medresetl-ird'da talebeye okuttuu trih-i enbiy dersleri iin tertip edilmitir. Msveddeleri 11 para defter h l i n d e - 6 . defter k a y p t r - S l e y m n i y e ktphanesinde F.S.Trkmen 128 numarada kaythdr. Melhfn eserleri hstesinde bazen "Trih-i Enbiy" ola rak geen bu eserin, orijinal nshasndan bz deiikhklerle slam Yolu, nr.47, 25 Austos 1949 - 1 Zilka'de 1368'den itibne neredildiini gryoruz. Siyer-i Peygamberi Thir'l-Mevlev, 1346 senesi Muharreminin ilk ge cesi (Temmuz 1927) mslmanlara yeni yhn banda gzel bir hizmette bulunmak maksadyla Seyyid Ahmed Zeyn D a h l n ' n es-Sret'n-nebevye ve'l-Asr'lMuhammedye adh eserini tercmeye teebbs etmiti. Msveddeleri Sleymniye ktphanesinde F.S.Trk103

men 117 n u m a r a d a k a y t b bulunan eser 17 x 15 ebadnda 5 forma hlinde ve 90 varaktr. S a n katlarn yalnz bir yzne, mor mrekkep kullanlarak n k ' a ile yazlm. S a t r adedi muhtelif, formalar ayn kattan yaplm bir zarf iine konulmu ve zarfn zerine mter cimin mhr baslm. Tercmenin ba tarafna bir mu kaddimeden sonra mellifin Mu'cem'l-matbuti'lArabye ve'l-muarrebe (Msr 1346 - 1 9 2 8 ) deki tercme-i hli ilve edilmi. Mtercim bir mddet sonra eserin tercmesini yan da brakarak bu ve dier siyer kitaplanndan da istifde ile yeni bir eser kaleme ald ve slam Yolu, nr. 19, 10 u bat 1 9 4 9 - 11 Rebilhir 1366'dan itibaren tefrika hlinde nere balad. Vefatndan sonra nsanln B yk nderi Resul-i A'zam Hz. Muhammed (S.S.)in Hal Tercmesi (stanbul 1946) ve Hz. Peygamber'in Hayt (stanbul 1 9 7 1 ) adlanyla Abdullah Iklar tarafndan bz ksaltma ve sadeletirmelere tbi tutularak iki def neredilmitir. ir Ali ffet Thir'l-Mevlev'nin, yakn dostu Girit'h ir Ah f fet Genarap'a^^*" dir kaleme ald bir eserdir. Bir ns has Ah Emr ktphanesi (trih 1246) da kaythdr. Di er bir n s h a s da Sleymniye k t p h a n e s i n d e F.S.Trkmen 145 numarada kayth bulunmaktadr. Ah Emr ktphanesindeki nsha: 2 1 x 17,5 (14 x 10) ebadnda, fesrengi kartonla kaplanm mukavva ka pakh, 63 sayfa -her varaa nl arkah sayfa numaras
226 Sadeddin Nzhet Ergun, Trk irleri, c.I, s.441-444; bnlemin, Son Asr Trk irleri, stanbul 1937, cz.4, s.225 - 2 5 1 .

104

konulmu- birinci hamur katlara mavi mrekkeple ke sik ulu kalem kullanlarak n k ' a (melhf hatt) ile yazl m, 15 satr. Sleymniye'deki nsha Ah Emr'dekinin msved desi durumundadr. 33,5 x 12 ebadnda, d kahverengibeyaz izgih bir katla kaplanm karton kapakh, 32 va rak, ambalaj katlanna siyah dolmakalem kullanlarak n k ' a ile yazlm 3 0 satr. Her iki nsha arasnda bz cmle ve yer deiiklikleri bulunmaktadr. Eserde srayla Ali fFet'in Thir'l-Mevlev ile tan mas, "ffet Bey'in Nazire Y a z d r m a k ve Y a z m a k Merak" bal altnda uzunca bir blm yazd iirler ve nazireleri; Daha sonra Ah fFet'in stanbul'daki evinde yaplan edeb sohbetler, onun edeb kiilii, Trke ve Farsa rleri, hastalanmas ve lm anlatlyor. Ms veddede eserin te'hf trihi behrtilmemi; Ali Emri ns hasnn sonunda "4 ubat 1943" trihi bulunmaktadr. stanbul Ktphaneleri Trih-Corafya Yazmalar Kataloglar, Biyografiye Ait Eserler, stanbul 1948, MiU Eitim Basmevi, cz.8, s.716-717'de eserin Ah Emri ktphanesindeki nshas tantlmtr. ir Antlar Thir'l-Mevlev'nin grt yahut tand irlerden 30 kadannn hal tercmelerini ve lmlerine drd tarihleri ihtiva eden bir eserdir. Ali Emr ktphanesi (er'iye 1168) de kayth bulunmaktadr. 2 1 X 17 (15,5 X 10,5) ebadnda, ambalaj kad kaplan m mukavva kapakh, 58 sayfa-sondan birka sayfa bo-. izgisiz katlara siyah jirekkep kullanlarak rik'a (melhf hatt) ile yazlmtr. B a h k l a r kahnca bir ka lemle belirtilmi, kenarlar cetvelh, satr adedi muhtelif.

105

Bir eit uar tezkiresi diyebileceimiz bu eserde irler lm jnllanna gre sralandrlmlardr. Kitabn banda bir "fde" den sonra "Divn Edebiyatnda Trih ve Ebced Hesab" bal altnda trih drme ve eit leri hakknda bilgi veilmi. Eserde yer alan irler -say fa srasna gre- unlardr: B u r s a h E r e f P a a (s. 13), Ebu'l-Burhan Mehmed Celleddn Dede Efendi (s. 15), Rz Saffet Bey (s. 18), ir E r e f Efendi (s. 19), Ahmed Midhat Efendi (Almed Remzi Efendi'nin kardei) (s.26), Ahmed Tevfik Bey (Mehmed Emin Paa'nn olu) (s.27), Yaar d Bey (s.28). Ah Emr Efendi (s.29), Bergamal Cevdet Efendi (s.30), eyh Elif Efendi (s.31), Hseyin Vassaf Bey (s.33). eyh Ali Fakr Efendi (s.34), Tokdzde ekib Bey (s.35). Cenah ahbeddn Bey (s.36), Babanzde Ahmed Naim (s.39), eyh Abdl Efendi (s.42), Sez Bey (s.44), hsan Mahvi Bey (s.45), Mehmed Akif (s.46), Girith Ali ffet Bey (s.51), Abdlaziz Mecdi Efendi (s.53), Elmalh Mehmed Hamd Efendi (s.54), Kalkandelenh Sabr Bey (s.55), mer Ferid Bey (s.56). eyh Ahmed Remz Efendi (s.58). Eserin zerindeki trih "6 Knunievvel 1944"tr. stanbul Ktphaneleri Tarih-Corafya Yazmalar Kataloglar, Biyografiye Ait Eserler, stanbul 1948, Mill Eitim Basmevi, ez.8, s.717'de eserin Ali Emr ktphanesindeki nshasnn bir tantmas mevcuttur. irNevt ve Suriye Kasidesi "Edebiyat Tarihimizde Aratrmalar" sersinin ilk kitab olarak kan Fuzl'ye Dir (stanbul 1936) adh eseri bir yl sonra ir Nevi ve Suriye Kasidesi tkib et ti. 19,5 X 13,5 ebdndaki 4 8 sayfahk risalede Nev''nin kSaca tercme-i hnden bahsedildikten sonra (s.3-12)

106

1582'de Sultan III. Murad'n byk olu ehzade Meh med iin yaplan mehur snnet dn vasfnda naz mettii kaside erh ve zh edilmitir. ir Refi'-i Kly^'^ ir Mehmed Emin Ref'-i Kly'nin^^" (lm. 1327 1821) hayt, ahsiyeti ve dvnndan bahseden bir eser dir. Sleymniye ktphanesinde F.S.Trkmen 89 nu marada kayth bulunmaktadr. 12,5 X 33,5 ebadnda, 8 yaprak, san ve yeil kartonla ra n k ' a (mellif hatt) ile yazlp ortadan dikilmi. Eserin banda Kly'nin Diyarbekirli Ref' (lm. 1123 = 1711) ve Adanah Surr ile hicivlemeleri anlathr. vr.4a'dan sonras 1284 (1867) senelerinde tabasmas olarak tabedilen dvnnn incelenmesine ayrlmtr. Te'lif trihi belirtilmemi, islam Yolu mecmuasnda nr.53, 6 Ekim 1949 - 13 Zilhicce 1368'den itibaren hemen tamm tefrika hlinde intir etmitir. erh-i Rubiyt Tercmesi Bk. Tercmelerim. erf Sabr'nin Eb Sa'd Efendi Kasidesi ve erhi B k . Dvn Edebiyatndan Birka Para ve zah. eyh Celleddn Efendi Merhum Thir'l-Mevlev'nin, eyhi Osman Salhaddn Efendi-zde E b l - B u r h n Mehmed Celleddn Dede Efen-

2 2 7 t balk "ir Ref-i Kly ve Dvn" eklindedir. 2 2 8 m. Fan, llmel'l-e'r, [stanbul] 1269 (1857), s. 160162; Muallim Nc, Esmi, stanbul 1 3 0 8 ( 1 8 9 0 ) , 3.149; Mehmed Sreyya, Sicill-i Osmn, c.II, s.413.

107

di'nin=^29 (^jjj^ 3 Rebilhir 1326 - 13 Mays 1908) vefat zerine ner ettii (12 x 23) ebadnda 48 saj^alk bir risaledir. Daha nce Tem gazetesinde eyhi hakknda yaz d yazlara bz ilveler yaparak 1326'da Mekteb-i Sanyi'matbaasnda bastrlmtr. Celleddn Dede'nin olu Abdlbk Efendiye takdim edilen eser, ayn za manda Thir'l-Mevlev'nin hayt ve ahsiyetine dir mhim ip ular vermektedir.

eyh Sadi'nin bir

Sergzeti
'da

eyh Sad'nin Bostan Bt ddem Murassa'

ez-'c der Soment der chiliyet Ment

beytiyle balayan, "Somenat" macerasndan bahs eden manzumesinin eski usullere gre erhidir. (16 X 11) ebdndaki 48 sayfalk eserin sonunda Sad'den manzum olarak tercme ettii birka iiri yer almaktadr. Thir'l-Mevlev'nin metin erhine dir yapm olduu ilk alma hviyetini tayan bu eseri, 1327'de Asr matbaasnda baslmtr. eyh mil'in Bk. Kafliasya Gazavt Mchidi eyh milin

Gazavt

kfe-i Bahristn Thir'l-Mevlev'nin genhk yllarnn mahsl olan

229 bnlemin Mahmud Kemal nal, Son Asr Trk irleri, stanbul 1940, cz. 10, s. 1833-1835; Sadeddin Nzhet Ergun, Trk irleri, (stanbul) c.II, s.939-946.

108

eserlerindendir. Molla Cm'nin Bahaistan 'ndaki T e d i n c i ravza''da ad geen krk irin tercme-i halle rinden bahseder. 1899 3allarnda bir talebesine Baharistan okuttuu srada hazrlam, ba tarafn Terakki mecmuasnda nerettikten sonra kitap hlinde kartmak zere "Encmen-i M a r i f e gndermiti. Msveddeler uzun bir md det bekletildikten sonra bozulmu ve izilmi olarak gnderilince Thir'l-Mevlev de nerinden vaz gemiti^^". Yllar sonra ilk hhyle Beynlhak mecmuasnn 70. sa ysndan itibaren (18 Receb 1328 - 12 Temmuz 1326) tef rika hhnde ner olunan eserin ash yangnda zayi olmu tur. Tannne Kasidesi erhi Bk. Vehbi'nin Tannne Kasidesi Trih-i Enbiy Bk. Siyer-i Enbiy Trh-i slm Sahifnden MelMn, Beynlhak mecmuasnda-nr. 13, 4 Zil hicce 3 2 6 - 15 Knunievvel 324'ten itibaren- "Trih-i s lam Sahifinden" serlevhasyla nerettii makalelerinin derlenmesinden meydana gelmitir. 2 0 x 15 ebdndaki 88 sayfahk eser 1911 (1326) senesi balarnda Mekteb-i Sanayi' matbaasnda (stanbul) tabolunmutur. Kitabn takdim ksmnda: "/.;./ Tahririni tasavvur eylediim trih-i mufassala medhal olabilecek kadar ma'lumt ihtiva eylediinden kitap halinde neri mnsib grld" deniliyor.

ve erhi

109

Tayyare Kasidesi erhi Bk. Vehb'nin Tayyare Kasidesi

ve erhi

Tedrist'i Edebiyyeden Nazm ve Ekl-i Nazm Drafaka'da okuttuu edebiyat derslerinde tale beye tutturduu ders notlandr. 1911 senesi balarnda 13,5 X 19 ebadnda 88 ve l l l ' e r sa>'fabk iki ksm hbnde neredildi (1. ksm Mehmed Bey matbaasnda, 2. ksm ise Yeni Osmanl matbaasnda tabedilmitir). Mellif, eserin basks yaplrken bir ksmm -nr. 9 1 , 1 Muharrem 1329 - 20 Knunievvel, 1326'dan itibarenBeynlhak mecmuasna dercetmitir. 1. ksmn kapanda eserin mnderect yle hulsa edilmitir: "Nazm, bizde ve zin, vezn-i Trk, aruzun keyfiyeti, tedvin ve intir, evzn- mehre ve tatbikat, kafiye ve tafsilt, aksm.- nazm, ekl-i nazm. ve her biri hakknda malumat ve mtlaat ile bz debnn muhtasar tercim-i ahvli." Terceme-i Tefsr-i Hseyn Hseyin Viz'in^^' Mevhib-i Aliyye adh Farsa tefsirinin "Bakara" sresinin sonuna kadar tercmesi dir. Tercmede eserin Hindistan basks esas alnm idi^^^. Thir'l-Mevlev'nin eseri hangi yllarda tercme ettiine ve eserin bugn ne vaziyette olduuna dir bir ip ucuna rastlayamadk. Tercmelerim B u eseri gremedik. Dvn

Thir'l-Mevlev

'nin

231 Hseyin Dgud Sebzdr, snn ulemdan olup, ayn zamanda Molla Cm'nin mrididir. 232 Ali ir Nev nmna yazldndan bu isim verilmitir; Tefsr-i lliiseynl de denir. 233 slam Yolu, nr.64, 2 2 Aralk 1949.

110

b a n d a yle deniliyor: ''Tasavvufa dir Molla Cm'nin erh-i Rubiyt ve Levmi ' tisleleriyle muhtesib Mnct- Hazret-i Mevln 'nn bir de Cm- Cihn-nm unvanl risle-i rifnenn tercmeleri dir." Teebbs-i ahsi Thir'l-Mevlevi'nin yazd yegne romandr. Mertiyetin ilnndan sonra mterek bir gazete kar maya teebbs eden -aralarnda kendisinin de bulundu u- birka acemi gencin dtkleri gln halleri alayc bir ifde ile anlatr. Eserde geen hdiseler ahs adlar deitirilmek suretiyle tamamen gerek hayattan ahn mtr. Mizah romann kahraman "Net Efendi" as hnda Thir'l-Mevlev'yi, "Rehnm-y Memleket" gaze tesi ise 1908'de karma teebbsnde bulunduu/^t'/jber-i Vatan gazetesini temsil etmektedir. Eserdeki "Net Efendi" tasvirleri mellifin kendi hakknda kul land ifdeler olmas cihetiyle bizim iin ayr bir deer tamaktadr. Thir'l-Mevlev bu romann 1908'de kaleme alarak kendisinin de yaz yazd mizah gazetelerinden birinde^^'* "Gazetecilik" ser-levhasyla tefrika etmeye balam, ancak gazetenin kapanmas sebebiyle devam ettirememiti. 1330'da 19 x 13 ebadnda, 2 2 1 -t- [3] sayfa lk musavver^"'^ kitap hhnde neretmitir.

234 Nekreg, nr.4, 27 a'ban 1326 - 10 Eyll 1324. 235 Cumhuriyet, n r . l 2 0 7 , 2 9 Aralk 1 9 4 8 ' d e kan bir mlakattan bu resimlerin ressam Hlid Bey tarafndan yapldn reniyoruz.

111

Trk Edebiyat Tarihi Muhtras Balangcndan X I I I . asra kadar geen devreyi iine alan muhtasar bir Trk edebiyat trihidir. Sleymniye ktphanesinde F.S.Trkmen 121 numarada kayth bu lunmaktadr. 2 1 X 13,5 ebadnda, krmz bez srth, mor mukavva kapakh, 266 + 73 varak. Melhf bu eserim latin harfli i lek bir yaz ile kahnca bir kareli deftere yazm, 18 satr. indeki bz cmlelerden ashnda bu eserin Thir'lMevlev'nin talebesine okuttuu ders notlar olduu an lalmaktadr. BMnaEdehiyat Tarihimize Dir Manzum Bir Muhtra (stanbul 1931) adl mehur manzum eseri nin nesir hlindeki msveddesi de diyebiliriz. Orhun b i d e l e r i n d e n i t i b a r e n btn s a h a l a r d a k i T r k edebiyat mmessilleri, edeb akmlar, irler, nairler, yer yer eserlerin iinden misaller de verilerek lasaca an latlm. 2 8 6 . varaktan itibaren "Garbi Trk Lehesine Ait Edeb Paralar" bal altnda manzum eserlerden seilmi paralar yer almaktadr. Eserde bir trih kayd na rastlayamyoruz. {Vehb'nin) Tannne Kasidesi (ve erhi) Snbl-zde Vehb'nin, Sultan I. Abdlhamid'in kendisi hakknda idam ferman vermesi zerine'^" afhn t e ' m i n e t m e k iin h a m i l e r i n i n ' t e l k i n i y l e yazp hkmdara gnderdii "Tannne"^^** kasidesinin erhi2 3 6 Eserin ad Thir'l-Mevlev'nin kendi hazrlad bir listede "Vehb'nin T a n n n e Kasdesi ve erhi" eklinde gemektedir. Kapaktaki ibare ise "Tannne Kasdesi" eklindedir. Listedeki ismin fazlalklarn parantez iinde belirtmeyi faydal grdk. 237 B u hususta bk. mer Faruk Akn, "Snbl-zde Vehb', slm Ansiklopedisi, c.XI, s.239. 2 3 8 Snbl-zde Vehb, Dvn. Bulak 1253, s. 12-17.

112

dir. Sleymniye ktphanesinde F.S.Trkmen 93 nu marada kaythdr. 31,5 X 12,5 ebadnda, s a n ambalaj kad kaph, 79 yaprak. Her yapran yalnz bir yz kullanlm. Pembe katlara rik'a (mellif hatt) ile yazlm. Kasidenin be yitleri yeri geldike latin harfleri ile tesbit edilmi, keh, meler ise erh edilirken parantez iine -bu sefer, eski harflerle yazlm. Katlar ortadan dikilmi, satr adedi 35 civarnda deiiyor. Kitabn dndaki k a p a k vazifesini gren k a t t a "Snbl-zde Vehbi'nin Tannne ve Tayyare Kasideleri" ibaresi bulunmasna ramen, 7 9 y a p r a k l k eserin tamm "Tannne kasdesi"ne aittir. "Tayyare kasdesi" baka katlara yazhp aynca dikilmitir. Eserin ilk yap randa "Balang" blm yer alyor. 2-4. vr.'larda Mehmed Zeki Pakahn'n -daha o zaman baslmam olan- "Trih Tbirler ve Istlahlar Ansiklopedisi"nden "sefret-nme" maddesi bu hususda bir bilgi vermek iin iktibas edilmi. 4.vr.'da "Tannne Kasidesinin Tanzimi Sebebi" bab altnda 7. vr.'a kadar devam eden bir b lmde Snbl-zde Vehb'nin I. Abdlhamid tarafndan Kerm Hn Zend nezdine ihtilf grmek zere eli gnderihi ve daha sonra vuk'bulan hdiseler anlatl mtr. 7. vr.'ta "Tannne kasdesi" bab altnda erhe balanm ve 77. vr.'da bitirilmi. Son 3 varakta ise Snbl-zde'nin affndan sonraki haytndan bahsedihyor. Eserin te'hf trihi bertilmemi. Vehbi'nin Tayyare Kasdesi ve erhi Snbl-zde Vehb'nin Rodos kadh urasnda 1201 (1787) de ahin Girayn dmma dir^^^ I. Abdlhmid'e
239 Akdes Nimet Kurat, IV-KVIll. Yzyllarda Karadeniz

113

sunduu "Tayyare'^''" a d h k a s i d e n i n erhidir. Sleymniye ktphanesinde F.S.Trkmen 94 numara da kaytldr. 31,5 X 12,5 ebadnda, krmz karton kapakl, 34 va rak. Her yapran yalnz bir yzleri kullanlm, sar renkteki katlara rik'a (mellif hatt) ile yazlm. Kasidenin beyitleri yeri geldike latin harfleriyle tesbit edilmi, erh edilecek kehmeler parantez iine alnm, katlar ortadan dikilmi. Satr adedi 35 civarnda dei iyor. "Tannne kasidesi"nin d kapandaki ibareye gre her iki eser de bir arada mtla edilmeliydi. Fakat hem muhteva ayrhklar hem de ayn ayr defterlere yazlm olmalar gz nnde tutularak mstakil balklar altn da tantma yoluna gidildi. Eserin ilk yapraklarnda "Tayyare k a s i d e s i " h a k k n d a bilgi v e r i l m i ve devamnda ilgih kaynaklardan ahin Giray hakkndaki malumat aynen aktarlm. 5. vr.'tan itibaren 29.'ya ka dar kasidenin erhi yer alyor. 29'dan itibaren "Zeyl" ba h altnda 6 yaprak devam eden bir ksm var. Burada Snbl-zde Vehb'nin Adanal Surr ile Eski Zara'da geen maceralarndan bahsedilmitir. Eserin te'lif trihi behrtilmemi. Veliyddin Olu Ahmed Paa Divannn Nesre evrilii Mellifin, muteber birka nshasn karlatrarak te'sis ettii Ahmed Paa (? - 1497) Dvn 'nn beyit beyit nesre evrilmi hlidir. Sleymniye ktphanesinde
Kuzeyindeki Trk Kavimleri ve Devletieri, Ankara 1972, 240 Snbl-zdeVehb.fludn, Bulak 1253, a. 17-21. 241 Ciltlerin zerinde eserin belli bir ismi yoktur Bal Kemal Edib Krkoglu'nun listesinden aldk.

114

F.S. Trkmen 85 ve 86 numaralarda kaytl bulunmak tadr. 34 X 24 ebadnda, siyah bez srth, yeil katla kap lanm mukavva kapakh, biri 75 dieri 1 1 5 + 1 6 varak ol mak zere iki cilttir. bareler nce beyaz katlara yaz hp daha sonra kahn ve kahverengi ambalaj katlarna yaptrlm. Her sayfann sa tarafnda Ahmed Pa a'nn manzumelerinin metni, sol tarafta ise her beytin hizasna gelen satrda manzumenin dz yazya evrilmi hli bulunmaktadr. kinci cildin 115. varandan itibaren ''Ahmed Paa'nn Arabi ve Fris iirleri" bal altnda 16 varakhk ayr bir blm bulunmaktadr. Eser msvedde hhnde bulunduundan hatt (rik'a) ve tertibi son derece karktr. Belli bir satr adedi ve te'lif trihi yoktur. Thir'l-Mevlev'nin evrak arasnda kan "Trkiye yaynevi" sekreterine -ad verilmiyor- yazlm bir mek tuptan 1946 senesi sonlarnda eserin baslmak zere matbaaya gnderildii, sonradan mellif ile yaynevi arasnda meydana gelen bir anlamazbk sebebiyle bas kdan vazgeildii anlalmaktadr. Ayn mektupta dvnn te'ssi srasnda drt mhim nshadan istifde edildii ifde edilmektedir. Yahya Bey'in ehzade Mustafa Mersiyesi ve erhi B k Divn Edebiyatndan Birka Para ve zah.

115

NDEKS (ahs, Eser ve Kurum Adlan) Abdullah (meihat mstear) 28 Abdullah b. Cah b. Reyyb el-Esed 65 Abdullah Cevdet 33 Abdullah Iklar 96, 104 Abdullah Sert 6 2 Ahdurrahman 14 Abdurrahman Han 77 Abdlaziz (kitap) 41 Abdlaziz , Sultan 1, 41 Abdlbki Dede 3 2 Abdlbk Efendi 108 Abdlbki Glpmarh 17, 24 Abdlhalim elebi 35 Abdlhamid, Sultan I. 112, 113 Abdlhamid b. Abdullah elekev 86 Abdl Efendi, eyh 106 Abdlaziz Mecd 106 Abdlkdir Karahan 75 Abdlmecid Han 2 Abdrreid brahim Efendi 77 Adalet HammVIII Abuk Ahmed 30 Affe Glistan Hanm 3, 47 Affe efka Hanm 5,11 Agh Srr Levend 26, 77 Ah Ahmed h 88 Ah Ahmed h Kazzz 88 Ah oban 88 Ah Emir Ahmed Bayburd 89 Ah Muhammed Dvne 88 Ah Muhammed Seyyd Abd 88 Ah Ms-y Akehr 88 Ah Ntur 89 Ah eyh Hac b. el-Merhm Tt Ali h el-Itln 102 Ahi-zde Hseyin 101 Ahmedye 5 Ahmed Celleddn Dede Efendi 24, 37, 40 Ahmed Denderv 12 Ahmed Efendi (ihtisab ktibi) 2 Ahmed Efendi, Karahisarl, Mesnev-hn 31, 36, 37 Ahmed el-dris 12 Ahmed er-Rufa' 12,14 Ahmed Fakih 89 Ahmed Hamd, Aksekili 33 Ahmedye karakolu 41 Ahmed Mantk b. Molla Zeyneddn el-Acemy'lNahcuvn 91 Ahmed Midhat Efendi (Remz Dede'nin kardei) 106 Ahmed Paa 114,115
Ahmed Paa Divam'mn Nesre evrilii 61

Ahmed Rsim 27 Ahmed Remz Dede 13, 24, 117

35,106 Ahmed Said matb. 94 Ahmed rn 5 Ahmed Tevfik Bey (M. Emin Paa'mn olu) 106 Ahmed Zeyn Dahln 103 Akdes Nimet Kurat 113 Aleddn-i Amasyav Veled-i Bayram 88 Aleddn-i Erzincn 88 Aleddn-i Krehr 88 Aleddn-i Sirynus 88 Al Sat Komisyonu 30 Ali b. ihbeddn el-Hemedn 101 Ali etinkaya 42 Ali Ekrem Bolayr 26, 48, 49, 73 Ali Emri Efendi 105,106, Ali Emri ktphanesi 80, 97, 104, 105, 106 Ali Fakri Efendi, eyh 106 Ali ifet Bey, Gencarap 58, 104, 105, 106 Ali Kemal 27, 33 Ali Nihad Tarlan 79 Ali Polad 89 Ali Read 7 Ali Rz 41 Ali Rz Ef., Mft 42, 44 Ali Seyd 7 Ali ir Nev 110
Amuzgr- Ariflerin Fris Menkbeleri 61 87

Zti 62

AtuUah Efendi 13 Ate-bz- Vel h Muhammed Hadim 88 Atf 33 Atf Efendi, skilipli 29, 42, 44, 80, 92
Avmil erhi Adal 7

Ayasofya camii 31 Ayasofya Medresesi 25 Aydnhk basmevi 63 Aynddevle 89 Aziz efendi 44 Bb- Serasker 6, 7 Babanzde Ahmed Naim 106 Baba Thir , Mlmtc 19, 22
Bahar stan 109

Bah (ir) 3 Baheddn-i Bahri , eyh 90

Bahr- Dni 83

Bak 50, 63, 64, 79

Bk'nin Kanun Mersiyesi ve erhi 63, 69 Bk'nin Snbl Kasidesi ve erhi 63, 69 Bk'ye Dir 48, 50, 63 Brikat's-suyfi'd-Dstniyye f ba'z gazavti'-miliyye 85 Battal Gz 5

Arab Nuyin 89 Asr- lmye Ktphanesi 75 Asr Matbaas 108

Asr- Saadette manln Hizmetleri Msl Medeniyete 62, 98 ve ir

Bayezid camii 8 Bedi N. ehsuvarolu 13 Bedr Keml Horsaf89 Bedreddn-i Ma'den 89 Bedreddin Neccr 90 Bedreddn-i Tebriz 89 Bedreddin Yava-i Nakka 90
Belleten 64

Ak elebi 62
A^k elebi 118 Tezkiresi

Bergamah Cevdet Efendi 106

Beynlhak

3, 22, 23,109,

110 Beynelmilel Msterikler Kongresi, XXII. 58

Bilgi Yurdu 50, 86, 69

Sipehslr 89 elebi Polad Beg 90

r 50, 75

ire-i Mehat-i slmye 28

Diretul-ma'rifl

Bilmen basmevi 99 Burhn- Terakki 20, 24 Bursal Gazl bk. Gazl. Byklerimizden Bz Zevat 64 Cafer elebi 64
Crn- Cihn-nm 111 Cm- Cihn-nm Tercmesi 65

Darlfnun 34, 49, 66 Drlhilfe medreseleri 25, 26, 31, 34, 62 Drafaka 24, 34, 45, 51, 52, 57, 81,110 Dvud Paa mektebi 8 Defter-hne 45
Dest-vz-i FrN-hnn 21,

Cm bk. Molla Cm. Celleddn Efendi, eyh 12, 14,21,58 Celleddn Karaty 89 Cemal Parlakk 97 Ceml Elendi (neyzen ba) 14 Ceml Efendi matbaas 17 Cemleddn-i Kamer 90 Cemleddin 54 Cemleddn Server arivi 41 Cemleddin Server Revnakolu 40, 59 Cemiyet-i lmye-i slmye 22 Cemiyet-i Mderrisin 29, 80 Cemiyet-i Tedrisye-i slmye 45, 81 Cemsin Frzer 82 Cenab ahbeddn 106 Cengiz 65
Cengiz Ccrdc-i ve. Hlg lmye Mezlimi 26, 38

66 (Neim) 99 Dvn (Snbl-zde Vehb) 112 Divn (Ahmed Paa) 114

Dvn Dvn Edebiyatndan Birka Para ve zah

63, 68 69, 78,101, 107, 115

Dvn- Dvn- Dlvn- Hafz 9 Sabr kir 102 Thir'l-Mevlev 14,

15,16, 20, 48, 53, 68, 69, 71, 74, 78, 81, 90, 96, 111
Dlvn- Thir'l-Mevlev Fris-i Thir (2) 66,

71
Dvne-i

70,71
Dvne-i Thir 20, 67, 69 Din Mazlumlar 42 TV-XVIU. Yzyllarda Karadeniz Kuzeyindeki Trk Kavimleri ve Devletleri 117

65, 66 Cevdet Nasuh 33 Cevr brahim elebi 17

Cumhuriyet 4 1 . 42,111

elebi Bedreddn 89 elebi Celleddn Feridun b.

Ebull Mardin 7 Ebsaid Efendi 102 Eb Mugs el-Huseyn b. Mansur el-Beyzav 80

119

Eb Zerrilgfr 65
Edebi Mektuplar Istlahlar Kaideleri Kamunu Lgati 72 49, 73, 74 75 20, 48, 50,

Esmi

107

Edebiyat Fakltesi 71
Edebiyat Edebiyat Edebiyat Edebiyat

Eref Paa 106 Evhededdn elebi 89

Evkf- Hmyun Nezretinin Trihe-i Tekilat ve Nzznn Tercme-i ahvli 26

74, 75, 76 Edebiyat Komisyonu 27 73, 75 Edebiyat Lgati Komisyonu 73

Edebiyat Szlndeki Uydurma Tbirler 75 Edebiyat Tarihimize Dir Manzum. Bir Muhtra

76,100, 112
Edebiyat ve. Sz Sanat Terimleri Szl 75 Efgan Emiri Ahdurrahman Han 27, 77

Eflk Ahmed Dede 87, 90 Ekmele<ldn Tabb 89 Elif Efendi 106 Elmalh , Mehmed Hamd 106 Emin Beg b-germ 90 Emine Emsal Hamm 1, 4, 47, 58 Emir 'Ahm elebi 89 Emir Almeddn Kayser 89 Emir Bedreddhin Yahya 89 Emir Bedreddn Gevherta 89
Emsile 5

Evkaf- slmiyye matbaas 31 Fahreddn-i b-germ 89 Fahreddn-i Dv-dest 89 Fahreddn Lala 89 Fahreddn-i Sivs 89 Fahrunnis 89 Ftm Htn 89 Ftih camii 7, 31, 35, 36, 37, 38, 40, 93 Fatih medresesi 31, 107 Fatma 'Alive Hamm 3, 4 Fatma Ved'atullah 47 Ferid Kam 32, 33, 48, 49 Fethi Sez Trkmen 67, 73, 94 Fethi S. Trkmen ktpha nesi 8, 58, 63, 64, 65, 68, 71,72, 74,76, 79, 83,84, 88, 91, 93, 99, 100,101, 102, 103,104,107,112, 113
Frenk Mukallidhi Futuht- slmye Futuht- Mekkye 42, 44 27 15

Fuzh 48, 68
Fuzli'nin Badat Kasdesi ve erhi 69, 78 Fuzl 'nin ikyet-nmesi ve erhi 69, 78 Fuzl'ye Dir 48, 78,106

Encmen-i Marif 109 Enderim Kitabevi 74

Envrl-kln. 5

Es'ad Dede , Mesnev,hn , Mehmed 4, 7, 8, 9, 12, 24, 36, 37, 92

Es'ad-nme 4, 7,12, 13

Esad Ekicigil 56, 93 120

Galata Mevlev-hnesi 24, 36,41, 59 Glib bk. evh Gahb Gazl, Deh Birader, Bursah 64

Gehvreger 90 Ger Htn 89 Germiyanl eyh ve Hr nmesi 79 Giry-i Bzrg 89 Guma Htn 89 Gft tezkiresi 77 Glhne Asker Rdivesi 5, 6 Glistan 103 Gnay Kut (A]pay)'64 Grc Htn 89 Gven basmevi 95 Habbb b. el-Erett 65 Habb Efendi 2 Habib Fakh-i Akehr 89 Haccc- Nessc 90 Hceg 90 Hce Mamereddn Nib 89 Hce Mecdeddn Atabeg 89 Hce Mecdeddn-i Merg 89 Hce erefeddn Semerkand 89 Hacu Emre 89 Hfz 8, 9, 37 Hafz Dvn 7, 8 Hfiz Hasan Efendi 4 Hfiz Hayr Efendi 8 Hfiz Kemal 19 Hak 23 Hkimiyet-i Millye 42, 44 Hakk Sha Sezgin 50 HhdBey (ressam) 111 Hlid Dede , Karamanl (semzen ba) 13 Hahi Akgz 71 Halil Can 13 HaUl Nihad Boztepe 45 Hallc- Mansr'a Dir 80 Hamd Efendi bk. Elmall Hmn 1, 3, 58 Hamza-i Ny 89 Hrbat mukaddimesi 77

Harem-i erf 12 Harnme 79 Hasan Paa medresesi 34 Hasib Bar VIII Htimet'l-e'r 107 Hayr Efendi 25 Hayrullah Tceddn-i skkr 60 Hazret-i Peygamberin

Hayatim
Hazret-i Peygamber ve Zamanm Hekimba mer Efendi mekteb-i ibtidsi 4 Hicaz ve Tara Masas 21 Hikmet, (maarif vekili) 49 Hilye-i r-yr- Gzin 17 Hind htilli 2 1 , S \ Hind Masallar 83 Hind'in Mool Hkmdar lar ve Ndir ah 82 Hitabet Dersleri 83, 84 Hoca-zde Mes'ud 101 Holik-y Konev 89 Hulsat'l-eser 91 Huzur Dersleri 7 Hlg 65 Hmyunnme 79 Hrrem Sultan camii 4 Hsmeddn Beg 89 Hseyin Dgud Sebzdr 110 Hseyin Vaiz 110 Hseyin Vassaf Bey 4, 7,13, 14, 47, 106 Hz. Peygamber'in Hayt , 104 bni Kemal'in Yavuz Hak kndaki Mersiyesi 84 bnlemin Mahmud Kemal nal 2, 6, 7,11, 16, 20, 24, 26, 70, 86, 104,108 brahim er-Red 12 121

ibrahim Kutluk 71 brahim Paa medresesi 80 btid-y dhil medresesi 28, 29 ctihad 33 hsan Mahv Bey 106 htiyreddn Fakih 89 tkhal 27, 78, 82 kdam 19, 96 ktisad Hey'eti 28, 30 lahiyat Fakltesi 39, 54 ilmiye Salnamesi 26 mdeddin Veled-i Kurd 89 mdullah el-Hind 12 mam Pend Efendi 91 mam ve Hatip Mektebi 38, 39, 45, 48, 66, 83 ml Komisyonu 27 nan ceddn Beg 89 nyetuUah 83 nsanln Byk nderi Resul-i A'zam Hz. Muhammcd'in Hal Terc mesi 35, 104 skender elebi 79 slam Askerine 85 slam Trihinden Bz Vak'alar 85 slam Yolu 55, 56, 69, 87, 93, 96,103,104,107, 110 slm Ansiklopedisi 112 slmn Nuru 55, 76, 97 smail Nevvb 12 smet Bey (ir, hattat) 24 stanbul Ktphaneleri Tarih Corafya Yazmalar Kataloglar 52, 80,105, 106 stanbul Mftl 36, 38, 40 stanbul tJniversitesi Ktphanesi 17, 66, 70, 122

71, 78 stiklal Mahkemesi 37, 38, 41,47, 92 t'tisam 62 ttihad ve Terakki 22 ttihd- Mevlevye Komitesi 19 zzeddn Kse 90 Kad mdeddn b. Srceddn 89 Kad zzeddn-i Sivs 89 Kad Krd-i Konev 89 Kad Necmeddn Tat 89 Kad Srceddn Urmev 89 Kfiye Hanm 48 Kafkasya Mchidi eyh mil'in Gazavt 85, 108 Kaili Bilinen Fkralar 86 Kaluyan 89 Kameri Aylara Dir Malmat 86 Kmil Miras 98 Karabet 17 Kasmpaa mevlev-hnesi 24,38 , Kaya Nr 66 Kemal Edib Krkolu 48, 68, 73, 74, 75, 114 Kemal Paa-zde 84 Keml-i Kavval 89 Keml-iMu'arref89 Kemleddn Kb 89 Kemleddn-i Tebriz elHdim 90 Kerm Hn Zend 113 Kerime Htn binti eyh Muhammed Hadm 89 Kermeddin Veled-i Begtimur 89 Krkmerdiven mezarh 2 Kimya Htn 90 Kira Htn 89

Konferans Kudem-y

84 Mevlevye 87

Kubad avu 54 Kuleli Askeri Lisesi 46, 48, 49, 51

Kur'an ve Magz- 50 Kur'an 15,

Mecdeddn Cend 90 Mecdeddn Veled,i 90 Mecdddevle Ali Muhammed Han 82 Meclis-i Meyih 38
MccmiM'i E'r 6 , 1 1 , 13,

90
Kurun

15,16
Mecmua-i Medyih-i Hazret-i Mevln 17, 19 Medris-i slmiyye Talebesine Trih Hulsalar 93 Medrese 5

Kutbeddn-i rz 89 Kuv-y MiUye 29

KlUyt- Ziy Paa 100

Lleli camii 36, 55

Uvm 111 Levmi'Tercmesi 91

Lgat Eincmeni 26 Lutfi elebi 96

Ma'lmt 19

Marif nezreti 16, 27, 39, 49, 52, 56

Mahfd 5 , 8 , 9 , 1 1 , 1 2 , 16, 26,

31, 32, 33, 34, 44, 47, 62, 65, 66, 81, 84, 86, 97, 98 Mahir z 39, 55 Mahmud Celleddin Efendi (hattat) 2 Mahmd- Shibkran 90 Mahmd- Veledi Neccar 90 Mahmude Htn 90 Mahmudiye mektebi 8 Maltepe Asker Lisesi 45, 46, 48 Mantk 91
Mantk ve Bir Hezeliyesi Manzmc-i Mi'rc 17 91

Malbaa-i Amid 86, 93 Matbaa-i Amire 31 Matbaa-i Osmaniye 31

Matbuat Alemindeki Haytm 9, 10, 18, 19,

21,26,27, 2 9 , 3 1 , 3 3 , 3 6 , 3 7 , 3 9 , 4 1 , 6 6 , 81,92, 96 Mazhar 46 Mecdeddn-i Aksary 90

Medreset'l-hatttn 17 Medresetii'l-irad 31, 34, 38, 103 Medreset'l-kuzt 28, 31, 34 Mehmed , Sultan IV. 102 Mehmed Akif 22, 25, 77, 85, 106 Mehmed Bey matbaas 110 Mehmed Celleddn Dede 11, 13, 16,91, 106, 108 Mehmed Efendi (Mustafa Saffet B.'in amcas) 11 Mehmed Emin Paa 106 Mehmed Fehm, stanbul Mftijs 38, 40 Mehmed zzet 7 Mehmed Nr emseddn Efendi 2 Mehmed Paa medreseleri 25 Mehmed Rsim Efendi, Filipeli 7 Mehmed Read , Sultan 19 Mehmed Sreyya 2, 107 Mehmed Thir 7 Mehmed Thir Efendi (hattat) 2, 3, 11 Mehmed Zeki Pakahn 24, 35, 55, 75, 86, 113
Mekteb 10,13

123

Mekteb-i Sanyi'i matbaas 21, 108, 109 Melike Htn 90

Menkh'l-rifn 81 Menkh'l-rifn'de Mnderic "Maklt- emfs-i TebrIz'den On Fasln Tercmesi 93

MUl Eitim Basmevi 105, 106

Mir'at'l-akid 96 Mir'at-i Hazret-i Mevln

15,16, 67, 96 Mirza 'Abdl'azm Hn Garakn103

Mikt'l-envr 80

Mene'-i Kttb- Asker 6 Merkez Efendi mezarl 2

Mesnevi 5, 8, 9, 12,13, 31,

Mole, M. 101 Molla Cm 19, 96, 109, 110, 111

Mu'cem'l-mathuti'lArabye ve'l-muarrebe

36,37, 38, 54,55, 56,58, 93,95,97

Mesnevi Dersleri 36, 37, 57,

93, 94, 96
MesnevVnin Eski ve Yeni Muterizleri 56, 95 Mesnevi eriri 96 Mesnevi Takrirleri 93 MesnevVnin Tenkidi 55, 95 MesnevVnin Tenkidini Beyenmeyene Cevap 56, 95 MesrevVnin Yeni Muterizine ikinci Cevap 56, 95 Mciru:uar 63 Mevhib'-i Aliyye 110

104 Mu'iddn Sleyman Pervane 89 Muallim Nc 91, 107 Muammer lker VIII
Muhammediye 5

Mevln 13, 16, 35, 68, 87, 88, 95, 96 Mevln Bedreddn-i ang-i Mneccim 89 Mevln Efshddn Mu'd 89
Mevln. Mze.h-i Yazmalar Katalogu 17 Mevln'dan Sonra Mevlevlik 24 Mezk'l-ervh fi a'a'ati's-sdh 86

Muhammed el-Muhibb 91 Muhammed ah 82 Muhammed ahin 55, 95 Muhammed Thir el-Karh 85 Murad , Sultan III. 107 Murad , Sultan IV. 102 Mus'ab b. Umeyr 65 Musavver Terakki 61 Mis Kzm Efendi 25 Msik Mektebi 52 Mustafa Efendi 4 , 6, 15 Mustafa Nuri b. Mehmed kir 80 Mustafa Reid Aa 2 Mustafa Sabri Efendi 29 Mustafa Saffet Bey 2, 4, 11
Mnct- Hazret-i Mevln

97
Mslim 32 Mslmanln Medeniyete Hizmetleri 25, 62, 98 Mslmanlkta badet Tarihi 98

Midhat Rebi 22, 27 Mihran (kitap) 41, 44 Millet ktphanesi 63, 71, 77,97 124

Ndir ah 82 Nmk Kemal 99,102 Nmk Kemal'in iirleri 100 Nsheddn-i Sebbg 90 Nsreddn-i Tzbzr 90 Nsrddn ah 82 Nsrlmlk Ebulksm 82 Nazm ve Ekl-i Nazm bk. Tedrist Nzme Sultan binti Abdlaziz Han 1, 4, 6, 20, 67 Nazif Surr 19, 22 Necdet li arivi 3 Necip Fzl Ksakrek 42 Netmeddn Dizdar 89 Nedim 99 Nedim'in kk Kasidesi ve Nmk Kemal ile Ziya Paa'mn Naziresi 99 Nef 68 Nef'nin "Hotin Kasidesi" ve erhi 101 Nefaht'l-ns Nekreg 22,111 Nekreg ile Piekr 22 NeV 79 Nezahet Trkmen VIII Niyazi Erenbilge 51, 86 Nreddn Veled Cica 89 Nuruosmniye ktphanesi 64 19. Asrn Yansna Kadar Garp Edebiyat Tarihine Dir Manzum Bir Muhtra 100 O. Burian 75 Orhan ik Gkyay 64 Orman ve Madin ve Ziraat nezret 61 Orman ve Ziraat Nezreti 20, 22, 28 Osman Dede, Ny 16

Osmanl Devletinde idam Edilen ki eyhlislam 101 Osman Ergin 6, 24, 25, 39 Osmanl Mellifleri 7, 16, 17 Osman Nr Bey 27, 78, 82 Osman Salhaddn Dede 11, 107 Osmanl irleri 91 Osmanl Trih Deyimleri ve Terimleri Szl 24 mer Faruk Akn, Prof VII, VIII, 112 mer Ferid Bey 106 mer Rz Dorul 33, 41 Pend-i Attar 5, 9 Pervane Oullar 89 Peym- Sabah 32, 33, 83 Portakal olu 41 Rgb Paa ktphanesi 52, 55,76 Ref'-i Kly 107 Rehber-i Vatan 21,111 Rehnm-y Fyzt 20, 24,66 Resimli Gazete 17,18, 22 Reid Mazhar Ayda 54, 57 Revue du Monde Musulman 34 Rz Dede 96 Rz Saffet Bey 106 Risle-i Ftvvetiyye 101 Risle-i Ftvvetiyye Tercmesi 101 Rm 64 Rush Bay kara 59 Rsumat Emneti 17 Sa'd Bey 92 Sadeddin Nzhet Ergun 11,14,19, 50, 63, 90, 100,108 Sabr 102
125

Sabr Bey, KalkandelenH 52, 56,106

Sabr'nin Ebsaid Efendi Vasfndaki Kasdesi 69,

102
Sdl-i rz'ye Dir 103

Saint Joseph Lisesi 52 Salhaddn-i Malet 90 Salheddn-i Edb 90

Salnme-i Nezret-i Marifi Ummiye 20, 67

Samatyab Hafz Ahmed Efendi dest-gh 96 Sarf Komisyonu 27 Symeddn Mukr 90

Scblrread 23

Sleymniye camii 54, 55, 56 Sleymniye Ktphanesi 45, 53, 58, 63, 65, 67, 68, 71,72, 79,83-88, 91,93, 98,99, 101-104,107, 112, 113, 114 Snbl Efendi camii 58 Snbl-zde Vehb 112,113, 114 ah Abdurrahman 90 ahbeddn Sleyman 23 ahin Giray 113
ir Ali ffet 104 ir Antlar 105

ir Eref 106
ir Nevi ve Suriye Kasi desi 48, 106 ir Ref'-i Kly 107 apka risalesi bk. Frenk Mukallidlii arkiyat Mecmuas 101

Sebilrread Ktphanesi 65, 86

Sep.ne-i Evliya 7, 15, 47

Sebm , Sultan III. 23 Sez Bey 106

Srtmustakm 22, 23, 78

Srn Abdlbk Dede 16

Sret'n-nehevye ve'lAsr'l-Muhammedye

103
Sicill-i Osmn 2,107

Sirceddn-i Mesnev-hn 90 Sirceddn-i Tafar 90

Siyer-i Siyer-i Enbiyl03,109 Peygamberi 80, 85,

103 Soukkuyu medresesi 25

Son Asr Trk Son Hattatlar irleri 2, 6, 70 6,

11,20,24, 104,108 Su'd'l-Mevlev 34, 70 Sultanahmed medresesi 25 Sultan Rukneddn 90 Sultan Veled 87 Surr 107, 114 Sud'l-Mevle^ 41, 71 Sleyman Nazif 100
126

eceddn-i Hank 90 emseddn 8 emseddn-i Attar 90 emseddn-i Malet 90 emseddn-i Mardin 90 emseddn-i Muallim 90 er'iyye ve Evkaf Vekleti 81 erfeddn Yaltkaya 19 eref Htn binti Sultan Veled 90 erefeddn-i Kayseri 90 erefeddn Osman Gyende 90
erh-i erh-i erif Rubiyt Rubiyt 111 Tercmesi

107
Sabr'nin Eb Sad Efendi Kasidesi ve erhi

107 eyh 79

eyh

Celleddn Efendi Merhum 19, 107 bir Sergzeti

Tedrst- Edebyeden Na zm ve Ekl-i Nazm

eyh Glib 23, 50, 79

eyh Sad'nin

99,110
Tefsr-i Hseyn 110 Tem 108 Terakki 109 Terceme-i Tefsr-i Hseyni

108 ihbeddn Gyende 90 insi Akbatu 40 r-y Devlet 19

kfe-i Bahristn 109

110
Tercmelerim 65, 91, 107, ahsi 21, 111

Tceddn Mu'tez el-Horasn 89 Tceddn-i Mutasaddk 90 Thir , Dastanl Sej^id 41 Thir Dede Ktphanesi 16, 17, 96 Thir Saffet 22 Tahran Meclis matbaas 103 Tahsin Yazc 87 Tal'at Onan 72
Tannne Trh-i Kasdesi slm erhi 109

111
Teebhs-i

Tetimme Medresesi 25 Tevhd-i Mubyeht Komisyonu 27

Tezkire-i Rz 91

Ticret ve Ziraat nezreti 30 Tokd-zde ekib Bey 106 Topu San Ms mescidi 4 Tuman Beg 89
Trk Trk Dili 64 Dilinde Gelime vc Sadeleme Evreleri 26 Tarihi 77 Tarihi 112 Trihi Antolojisi 6, 24, 14,

Tank Zafer Tunaya 29

Sahifnden

109
Tarih Deyimleri ve Terimleri Szl 35,

Trk Dil Kurumu 75 , 79

Trk Edebiyat Trk Edebiyat Muhtras Trkiye Trk Marif

55, 75
Trih-i Enbiy 109 Trih-i Osmn Encmeni Mecmuas 84 Trihe Mal Olmu Fkralar

Trkiyat Enstits 34 25, 39

Msikisi

86
Trihi Tbirler Istlahlar Ansiklopedisi 113 Tahcal Yahya'nn ehzade Mustafa Mersiyesi 69 Tayyare Kasidesi erhi 110

19 Trk Okutma Kurumu 53

Trkiye'de Siysi Partiler

29
Trk irleri 11, 50, 64,

Tel-slm cemiyeti 29, 32, 33, 42,43, 80

Tecrd-i Sarih 47

Tedkkt- Lisniye Hey'eti 26 Tedkik-i Melleft- Osmn heyet 33

104,108 Trkiye yaynevi 115 Ulu Arif elebi 87 niversite ktphanesi 67, 81 skdar Atik Valide medresesi 25 skdar mevlev-hnesi 13, 127

35, 97 Vakflar Umum Mdrl 54

Vakit 58 Varlk 50

Vsf Efendi 17
Vefayt'l-yn 80 Vehb'nin Tannne Kasdesi ve erhi 109, 112, Vehb'nin Tayyare Kasdesi ve erhi 110, 113 Veliyddn Olu Ahmed Paa Dvan'nm Nesre evrilii 61, 114 Yahya Bey'in ehzade Mustafa Mersiyesi ve erhi 115

Yahya Efendi dergh 2 Yahya Hilmi Efendi (hattat) 6 Yaar d Bey 106 Yavuz Sultan Selim 84 Yenikap mevlev-hnesi 1, 11,13, 1 4 , 1 5 , 2 1 , 5 8 , 91 Yeil Gresun matbaas 79
Yllarn Ycel zi 39, 55 48, 63, 75, 78, 79

Yusuf Cemil Ararat 59 Zat 63, 64, 79 Zekeriyy-y Tokd 90 Zeki Velidi Togan 58 Zeyneddn 'Abdlm'min Tokd 90 Ziraat Nezreti 29 Ziy Paa 99,102

128