You are on page 1of 102

T.C.

MLL ETM BAKANLII

MEGEP
(MESLEK ETM VE RETM SSTEMNN GLENDRLMES PROJES)

TESSAT TEKNOLOJS VE KLMLENDRME HAVALANDIRMA SSTEMLERNDE KORUYUCU BAKIM

ANKARA, 2009

Milli Eitim Bakanl tarafndan gelitirilen modller; Talim ve Terbiye Kurulu Bakanlnn 02.06.2006 tarih ve 269 sayl Karar ile onaylanan, Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda kademeli olarak yaygnlatrlan 42 alan ve 192 dala ait ereve retim programlarnda amalanan mesleki yeterlikleri kazandrmaya ynelik gelitirilmi retim materyalleridir (Ders Notlardr). Modller, bireylere mesleki yeterlik kazandrmak ve bireysel renmeye rehberlik etmek amacyla renme materyali olarak hazrlanm, denenmek ve gelitirilmek zere Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda uygulanmaya balanmtr. Modller teknolojik gelimelere paralel olarak, amalanan yeterlii kazandrmak koulu ile eitim retim srasnda gelitirilebilir ve yaplmas nerilen deiiklikler Bakanlkta ilgili birime bildirilir. rgn ve yaygn eitim kurumlar, iletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik kazanmak isteyen bireyler modllere internet zerinden ulalabilirler. Baslm modller, eitim kurumlarnda rencilere cretsiz olarak datlr. Modller hibir ekilde ticari amala kullanlamaz ve cret karlnda satlamaz.

NDEKLER
AIKLAMALAR ...................................................................................................................iii GR ....................................................................................................................................... 1 RENME FAALYET1 .................................................................................................... 3 1. FLTRELERN BAKIMI ..................................................................................................... 3 1.1.Filtrelerin Yenilenmesi .................................................................................................. 6 1.1.1. Filtrelerin Yenilenmesini Gerektiren Durumlar .................................................... 8 1.2. Filtrelerin Deitirilmesi ............................................................................................... 8 1.2.1. Filtrelerin Deitirilmesini Gerektiren Sebepler.................................................... 9 1.2.2. Filtre Deitirilmesinde zlenecek Sralama........................................................ 10 1.3. Silkeleyerek Temizleme.............................................................................................. 10 1.4. Basnl Hava ile Temizleme ...................................................................................... 11 1.5. Scak Su ile Temizleme............................................................................................... 11 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 12 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 14 RENME FAALYET2 .................................................................................................. 15 2.MENFEZ VE DAMPERLERN BAKIMI.......................................................................... 15 2.1. Menfezlerin Bakm .................................................................................................... 16 2.1.1. Havann Ak Ynne Gre Menfez ve Damperler............................................. 16 2.2. Menfezlerin Anemometre ile Ayarlanmas................................................................. 23 2.1.1. Mekanik Anemometre ......................................................................................... 23 2.1.2. Elektronik Anemometre....................................................................................... 24 2.1.3. Ak lm Davlumbaz ..................................................................................... 24 2.3. fleme Ynnn Ayarlanmas ................................................................................... 24 2.3.1. fleme Ayar Yaplrken zlenecek Sralama...................................................... 25 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 26 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 28 RENME FAALYET3 .................................................................................................. 29 3. HSSEDCLERN BAKIMI ............................................................................................. 29 3.1. Kontrol ve lme Elemanlar ..................................................................................... 30 3.1.1. Scaklk Hisseden Elemanlar ............................................................................... 30 3.1.2. Nem Hisseden Elemanlar .................................................................................... 31 3.1.3. Basn Hisseden Elemanlar ................................................................................. 31 3.1.4. Ak Hzn Hisseden Elemanlar.......................................................................... 35 3.1.5. Dier Hissedici Elemanlar................................................................................... 37 3.2. Kontrol ve lme Elemanlarnn Kullanldklar Yerler............................................. 38 3.2.1. Scaklk Hisseden Elemanlarn Sistemdeki Yerleri ............................................. 38 3.2.2. Nem Hisseden Elemanlarn Sistemdeki Yerleri .................................................. 39 3.2.3. Basn Hisseden Elemanlarn Sistemdeki Yerleri ............................................... 40 3.2.4. Ak Hzn Hisseden Elemanlarn Sistemdeki Yerleri........................................ 40 3.2.5. Dier Hissedici Elemanlar................................................................................... 41 3.3. Kontrol ve lme Elemanlarnn Kullanlma Yntemleri .......................................... 44 3.3.1. Termometrelerin Kullanlma Yntemleri ............................................................ 44 3.3.2. Higrometrelerin Kullanlma Yntemleri ............................................................. 45 3.3.3. Manometrelerin Kullanlma Yntemleri ............................................................. 45 3.3.4. Ak Hzn len Elemanlarn Kullanlma Yntemleri...................................... 46

UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 50 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 51 RENME FAALYET4 .................................................................................................. 52 4. FANLARIN BAKIMI ........................................................................................................ 52 4.1. Fanlarn Elektrik Tesisatlar........................................................................................ 53 4.2. Fan Elektrik Motorlarna Yol Verme ekilleri ........................................................... 53 4.3. Fanlarn Mekanik Paralar......................................................................................... 59 4.3.1. Fan Kanatlarnn Kontrol................................................................................... 59 4.3.2. Kay Kasnak Tertibatnn Kontrol.................................................................... 60 4.3.3. Fan Motorlarnn Kontrol .................................................................................. 61 4.3.4. Fanlarda Grltnn Kontrol ............................................................................ 62 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 64 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 66 RENME FAALYET5 .................................................................................................. 67 5. SUSTURUCULARIN BAKIMI ........................................................................................ 67 5.1. Susturucunun Ses Yutma Malzemelerini Kontrol Etmek ........................................... 68 5.2. Susturucunun Yaltmn Yapmak............................................................................... 69 5.3. Susturucunun Tespit Elemanlar ................................................................................. 70 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 72 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 73 RENME FAALYET-6 ................................................................................................... 74 6. YALITIM ARIZALARININ GDERLMES VE BAKIM YAPILMASI........................ 74 6.1. Is ve Buhar Yaltm Malzemelerinin Bakm............................................................. 74 6.1.1. Havalandrma Kanallarnda Bakm ..................................................................... 75 6.1.2. Boru Tesisatlarnda Bakm .................................................................................. 76 6.1.3. Vanalarda Bakm ................................................................................................. 80 6.2. Ses Yaltm Malzemelerinin Bakm........................................................................... 82 6.3. Titreim Kesicilerin Bakm........................................................................................ 82 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 83 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 85 MODL DEERLENDRME .............................................................................................. 86 CEVAP ANAHTARLARI ..................................................................................................... 95 KAYNAKA ......................................................................................................................... 96

ii

AIKLAMALAR AIKLAMALAR
KOD ALAN DAL/MESLEK MODLN ADI MODLN TANIMI SRE N KOUL YETERLK 522EE0205 Tesisat Teknolojisi ve klimlendirme Merkez klimlendirme Sistemleri Havalandrma Sistemlerinde Koruyucu Bakm Bu modl renciye; havalandrma sistemlerinin koruyucu bakmlarn gereklilii ve periyodik bakmlarn reten retim materyalidir. 40/24 Havalandrma sistem elemanlarn demontaj yapmak modln alm olmak Havalandrma sistemlerinin koruyucu bakmn yapmak Genel Ama Bu modl ile uygun ortam salandnda tekniine uygun olarak havalandrma sistemlerinde koruyucu bakm yapabileceksiniz. Amalar 1. Klima santrali filtrelerin bakmn yapabileceksiniz. 2. Klima santrali menfez ve damperlerin bakmn yapabileceksiniz. 3. Klima santrali hissedici elemanlarn bakmn yapabileceksiniz. 4. Klima santrali fanlarnn bakmn yapabileceksiniz. 5. Klima santrali susturucularn bakmn yapabileceksiniz. 6. Klima santrali yaltm arzalarnn giderilmesi ve bakmn yapabileceksiniz. Snf, atlye, laboratuvar, havalandrma sistemlerinin kurulu olduu iletmeler, bilgisayar, internet, ev vb. alma alanlar, servislere ait katalog ve teknik dokmanlar Modln iinde yer alan, her faaliyetten sonra verilen lme aralar ile kazandnz bilgileri lerek kendi kendinizi deerlendireceksiniz. retmen, modln sonunda, lme arac (test, oktan semeli, doru-yanl, vb.) kullanarak modl uygulamalar ile kazandnz bilgi ve becerileri lerek sizi deerlendirecektir.

MODLN AMACI

ETM RETM ORTAMLARI VE DONANIMLARI

LME VE DEERLENDRME

iii

GR GR
Sevgili renci, nsan yaamnda rahatlk ve konfor nemli yer tutmaktadr. Zamanmzn byk bir ksmn geirdiimiz yaama alanlarnda her birey rahat olmak ister. Bu yzden insan yaamn rahatlatmak adna birok sistem oluturulur ve kullanlr. Yaama alanlarmzda ihtiya duyduumuz havann temizlii, amzdaki teknolojik gelimelerden kaynakl ve ekolojik dengedeki bozulmalara paralel olarak daha fazla nem tamaya balamtr. Yaama alanlar olan binalarn mimar tasarmlar, d etkenlerden korunmay ncelikli tutmaktadr. Buna paralel olarak d havadan izole edilmi olarak yaadmz alanlarda havalandrma tesisatlar byk nem tamaktadr. Havalandrma tesisatnn amac, yaam alanlarndaki havay koullandrarak salkl bir yaam alan yaratmaktr. Bunu yaparken kullanlan sistemlerinde srekli bakma ihtiya duyduu unutulmamaldr. Teknolojinin ba dndrc gelime hzna paralel olarak iklimlendirme sistemleri de gelimekte ve srekli deiim gstermektedir. Bu geliimin gereklerine uygun olarak teknik servis veren elemanlarn da kendilerini srekli gncellemesi ve gelimeleri yakndan takip etmesi gereklidir. Havalandrma sistemlerinde teknolojik gelimelere bal olarak srekli gelimekte ve kendini yenilemektedir. te bu gelimeler nda kullanlan havalandrma sistemlerinden en verimli ekilde faydalanabilmek iin srekli kontrol ve bakm arttr. Havalandrma sistemleri blmmzde bilgi ve beceriye dayal olarak sistemleri tanyacaksnz. Bu modl size, havalandrma sistemlerinde koruyucu bakmda dikkat edilecek adm ve deerlendirmeleri gsterecektir. Havalandrma sistemlerinin koruyucu bakmnda temel prensipleri kazanmanz salayacaktr. Unutmaynz ki her geen gn gelien teknoloji, havalandrma alannda da yeni devre elemanlarnn, kontrol, gvenlik ve otomasyon sistemlerinin gelimesine ve yeni, evreci, az enerji tketen, ekonomik, uzun mrl cihaz, rn ve aralarn yerini almasn salamaktadr. Bu modlde yer alan faaliyetler sizlere; zellikle piyasa artlarnda uygulama yaparak renmeyi ve kullanlabilir bilginin sahibi olmanz salayacak ekilde dzenlenmitir. Bu noktadan hareketle modlde yer alan konu ve uygulamalar sindirerek renmeniz gerekmektedir. renme konusunda gstereceiniz zen ayn zamanda uygulamalarn daha zevkli hle gelmesini de salayacaktr.

RENME FAALYET-1 RENME FAALYET1


AMA
Havalandrma sistemlerinde kullanlan filtreleri tanyacaksnz, filtrelerin yenilenmesi, deitirilmesi ve temizlenmesi ynndeki ilemleri yapabileceksiniz.

ARATIRMA
Havalandrma sistemlerinde kullanlan filtrelerin eitlerini aratrnz. Filtrelerin retim amalarna gre zelliklerini ieren bilgilerin bulunduu kataloglar elde ederek (retici firmalardan) inceleyiniz. Filtrelerin temizliinin nemini, periyodik bakmlarda filtre temizlii ve deitirilmesi konularnda elde ettiiniz bilgilerinizi okul ortamnda arkadalarnzla paylanz.

1. FLTRELERN BAKIMI
Hava filtreleri iklimlendirme santralinin ve havalandrma sisteminin temel elemanlarndandr. Pek ok ilevi yerine getirirler. Ancak en nemli ilevler insan sal ve konforu asndan solunan havadaki tanecikleri ve kt kokular ile istenmeyen gazlar szmek, sistem elemanlarnn kirlenmesini nlemek, hava kanal sisteminin kirlenmesini en az seviyeye indirmektir. Hava iindeki kirlilik kayna olan uucu maddeleri cansz ve canl uucu maddeler olarak iki grupta dnebiliriz. Bu uucu maddelerin byklklerine gre filtre seimleri yaplmaktadr. Hava giriine yerletiren hava fitreleri ile hava ierisinde bulunan toz ve pislikler tutularak ortama daha temiz hava girii salanr. Hava filtrelerinin temizlii periyodik olarak belirtilen srelerde yaplmaldr. Eer filtreler anmsa deitirilmelidir. Aksi hlde filtreler tkanarak sistemde basn dmelerine neden olur. Havalandrma sistemlerinde kullanlan filtreler, kullanldklar alann zelliklerine gre sistemde verimli ve amacna uygun olarak srekli kullanlabilir olmak zorundadr. Bu sebepten tr filtreler belirli sreler iinde kontrol edilerek alma prensiplerine uygun olarak temiz kalmalar salanmaldr. Filtrelerin temizliinin yeterli olmad durumlarda yenilenmeli ve amaca uygun grev yapmalar salanmaldr. Zamannda yaplan koruyucu bakmlarla, olumsuzluklar nleyecei, sebep olabilecei salk sorunlarnn ortadan kaldraca unutulmamaldr.

Periyodik koruyucu bakmn salad avantajlar zetle aadaki gibi sralayabiliriz: Cihazn mrn uzatr. Sistemin arza riskini azaltr. Enerji sarfiyatn azaltr. Tamir masraflarn azaltr.

Havalandrma santrallerinde kullanlan filtrelerin eitleri: Otomatik rulo filtreler

Orta ve yksek hava kalitesine ihtiya duyulan havalandrma sistemlerinde n filtreleme amac ile kullanlrlar. Bu tip filtreler alma sreleri boyunca kendini otomatik olarak yenileyen bir sisteme sahiptir. Filtre malzemesi, iki rulo arasnda belirli sre aralklarnda dnmek suretiyle yenilenir.
Resim 1.1: Rulo filtre

n filtreler (dk verimli) panel filtreler

Orta ve yksek hava kalitesine ihtiya duyulan havalandrma sistemlerinde n filtreleme amacyla kullanlrlar.

Resim 1.2: n filtreler (dk verimli) panel filtreler

Hassas filtreler (orta/yksek verimli) torba filtreler

Yksek hava kalitesine ihtiya duyulan temiz hava sistemlerinde n ve son filtre olarak kullanlr.

Resim 1.3: Torba filtreler

Rijid filtreler - kompakt filtreler

Hastaneler, endstriyel uygulamalar, mzeler ve havaalanlar gibi orta ve yksek hava kalitesine ihtiya duyulan yerlerde kullanlr.

Resim 1.4: Kompakt filtreler

Hepa filtreler (ok yksek verimli)

Ameliyathaneler, ila ve mikro-elektronik retimi, nkleer teknik gibi mkemmel hava kalitesine ihtiya duyulan yerlerde kullanlr.

Resim 1.5: Hepa filtreler

Aktif karbon filtreler

Atmosferik hava ierisindeki koku ve gaz hlindeki dier kirleticileri temizlemek iin kullanlrlar.

Resim 1.6: Aktif karbon filtreler

1.1.Filtrelerin Yenilenmesi
Filtreler kullanldklar sistem gerekliliine gre ihtiya duyulduunda yenilenmelidir. Bu ihtiyacn belirlenmesinde gz nne alnacak temel unsurlar olumu ve deiim gereklilii ortaya kmsa sistem zerindeki uygulamalarla filtreler yenilenir. Havalandrma sistemlerinde bulunan filtreler ortam artlarna uygun olarak yenileme sreleri belirli standartlara baldr. Bu standartlar sistemde kullanlan mekanik cihazlarn alma prensiplerine, kanallarn yapsna ve havalandrma yaplan ortam gereklerine gre deiim gsterebilir. rnein; hastanelerde kurulu havalandrma sistemlerinde bu yenileme sterilizasyon asndan sk zaman aralklarnda olabilir. Ancak otopark, fabrika vb. gibi byk alanlar iin zaman aral daha uzun olabilir. Filtrelerin grevleri gz nne alndnda, havalandrmas yaplan alana girecek olan havann sistem tarafndan hazr hle gelmeden nce (stma, soutma, taze hava) iinde barndrd partiklleri szer ve sal tehdit edici yabanc maddelerden ayrlmasn salar. Bu ilem taze hava giriinde yaplr. Ayn sre kullanlan havann egzoz edilmesi srasnda da gerekleebilir. rnein; sanayi tesislerinde oluan kirli ve doay tehdit eden havann dar atlmasnda nleyici olarak kullanlr.
Hava damperleri Istc ve soutucu bataryalar Susturucular

Torba filtreler

Vantilatr / aspiratr niteleri

Minipleated filtreler

Resim 1.7: Klima santralinde bulunan temel ekipmanlar

Resim 1.7de grlen sistemde ak olan kapaklar yardm ile filtrelerin yenilenmesi salanr. Her klima sisteminde filtrelerin bulunduu blmler genel yap itibar ile ayn olur. Ancak yenileme srasnda sistemin kendi zelliklerine uygun olarak filtrelerin monte edildii alanlardaki uygulama sralamas deiim gsterebilir.

ekil 1. 1: Klima santralinde bulunan ekipmanlar ve yerleimi

ekil 1.2: Filtrelerin sistemdeki yerlerine bir rnek

ekil 1.3: Filtrelerin sistemdeki yerlerine bir rnek

1.1.1. Filtrelerin Yenilenmesini Gerektiren Durumlar


alma koullarnn deimesi D hava scaklnda oluan mevsimsel deiimler Havalandrmas yaplan nitelerin alan ve hacimsel deiimleri Egzoz edilen (darya atlan) kirli havann yapsnn deimesi Filtrelerin herhangi bir ekilde temizlenmesine olanak kalmad hller

1.2. Filtrelerin Deitirilmesi


Filtrelerin deimesi gerektii haller taze hava girii ve k arasndaki hava basn farklarnn tespiti ile belirlenir. Hava filtrelerini deiim tarihini belirlemek iin basn dm lmne gereksinim vardr. Basn dm, filtrelere hava giri ve knda oluan basnlarn fark olarak da aklanabilir. Filtrelerin montajnn doru yaplp yaplmad, sistemde kaak olup olmad da yine bu basn dm lm sonrasnda ortaya kabilir. htiya duyulan hava debisinde filtrelerin temizken yapt basn dmleri kullanlan filtrenin brornde yer alr.

Resim 1.8: Filtrelerin sistemdeki yerlerine bir rnek

Hava filtreleri, son basn dmne ulat zaman ilevlerini yerine getirmi olurlar. Bu basn farkn lmek iin sitemde yerleik olan manometrelerin deerlerinin takip edilmesi gerekir. Manometrelerin tip ve ekilleri tercihe gre deiebilir. Ancak sisteme umanometre, eik manometre ya da kadranl tip manometre monte edilmi olmas gerekmektedir.

Resim 1.9: Manometrelere rnekler

Filtrelerin deimesi gerektii hllerin belirlenmesinde ilk olarak akla gelmesi gereken soruyu dndmzde sistem hava aknda oluan diren kayplarn gz nne almalyz. Eer sistemde kullanlan filtrelerin kataloglarnda belirtilen basn direnci nerilen son diren noktasna gelmise filtreler deitirilmelidir. Aylk periyodik bakmlar ve lmler sresince grlen deerlerin takibi sonunda yaplan bakmlar yeterli sonucu vermiyorsa deiim kanlmaz olarak gerekleir. Bu bakmlar srecinde, yaplan hava ve scak su temizlikleri filtrelerin tamamna uygulanamayaca dnlrse sistemin almasnn salkl yrmesi iin aada belirtilen admlara uygun olarak filtreler deitirilmelidir.

1.2.1. Filtrelerin Deitirilmesini Gerektiren Sebepler


Filtrelerin deimesi gereklilii aadaki tanmlar dorultusunda tespit edilir ve deiim ilemi uygulanr.

1.2.1.1. Filtre mr
Filtrelerin temizken nominal hava debisinde yaratt direnten kirlenerek nerilen son dirence ulancaya kadar geen sreye filtre mr denilmektedir. Kullanma mr biten filtreler deitirilmelidir.

1.2.1.2. Filtrelerin Kullanm Sreleri


Bu sorunun cevab filtrelerin monte edildii yerdeki havann kirliine baldr. Havadaki kirleticilerin artmas ya da eksilmesi ve mevsimler gibi faktrler de filtrenin mrne etki etmektedir.

1.2.1.3. Filtre Deiimi


Filtre temizken hava akmna kar diren oluturur. Balang direnci ya da basn dm olarak adlandrlan bu deer Paskal (Pa) olarak llr. Filtreler kirlendike bu deer artar. Diren deeri nerilen son dirence ulaan filtre deitirilmelidir. n filtre ve torba filtreler iin nerilen son diren EN 779 Avrupa Standartlarna gre belirlenmi olup bu teknik deer kataloglarda belirtilmektedir.

Grafik 1.1: Kaset tipi filtrede basn dm erisi

1.2.2. Filtre Deitirilmesinde zlenecek Sralama


Sistemde bulunan manometrelerdeki deerler okunur. Sitemde oluan diren farkllklar karlatrlr. Temizlemeye uygun filtreler varsa sistem durdurularak filtreler yerinden karlr. Filtreler yaplarna uygun olarak su ve / veya basnl hava ile temizlenir. Temizlenme zelliine sahip olmayan filtreler deitirilir. Temizlenen veya deitirilen filtreler yerine monte edilir. Sistem altrlarak diren farkllklar tekrar karlatrlr. Diren farkllklar, kullanlan filtrelerin katalog deerlerine ve hava akm dzenine uygunsa sistem devreye sokulur. Katalog deerlerine uygun olmayan sonular alnrsa filtreler deitirilir.

1.3. Silkeleyerek Temizleme


Filtreler sistemde srekli kontrol altnda tutulan nemli elemanlardandr. Sistemin salkl almas ve havalandrmas yaplan alanlarda sal ve konforu etkileyecek kt kokularn engellenmesinde nemli rolleri vardr. Ayn zamanda havalandrma kanallarnn yalanmas ve kat partikller tarafndan olumsuz durumlarla karlalmasndaki kt etkilerin engellenmesinde de nemi bir kat daha artar. Filtreler yaplar itibaryla sentetik, elyaf ve metallerden oluur. n filtre olarak adlandrlan panel filtreler gzenek yaplar nedeniyle aylk periyodik bakmlar srecinde, hava akm basnlarndaki ar deiimlerde ve hava kanallarndaki olumsuz durumlarn ortaya kmas esnasnda srekli olarak kontrol edilmelidir. Filtreler kaset sistemleri ile santrale monte edilmesinden dolay kolaylkla yerlerinden karlarak olumu olan tkanmalar silkelenerek temizlenebilir.

10

Silkeleyerek temizleme esnasnda dikkat edilecek hususlar Sistemden karlan filtreler dikkatle kontrol edilmelidir. Filtreler ve filtre yzeyleri herhangi bir darbeye maruz kalmamaldr. Silkeleme esnasnda filtrelerin yzeyinde bulunan kat paracklar dikkatlice alnmaldr. Filtrelerin yzeylerinde bulunan metal ya da mukavva koruma eritlerinin ezilmemesine dikkat edilmelidir. Silkelenerek temizlenen filtreler yerlerine taklrken szdrmazlk dikkate alnarak yerletirilmelidir.

1.4. Basnl Hava ile Temizleme


Havalandrma sistemlerinde bulunan filtreler, periyodik bakmlar srasnda sistemden sklmesi ve temizlenmesi gerekliliine gre karldktan sonra basnl hava yardmyla da temizlenebilir. Basnl havay oluturan kompresr sistemlerinden gelen havann filtrelerin yzeyine eik a ile tutularak temizleme yaplabilir. Filtrelerin tamamnda basnl hava ile temizleme yntemi uygulanabilir. Ancak ortamlarn barndrd hava iinden kaynaklanan ya ve tutucu zellikte svlarla filtre yzeyleri kaplanmsa filtrelerde basnl hava ile temizleme tercih edilmemelidir. Bu durumda basnl hava tercih edilirse yzeyde toplanm tutucu maddeler filtre gzeneklerine girerek filtrenin mrn ksaltr. Filtrelerin przl ve ak yzeylerine kirli hava; dzgn yzeyine ise temiz hava gelmesine dikkat edilmelidir.

1.5. Scak Su ile Temizleme


Havalandrma sistemlerinde bulunan filtreler, periyodik bakmlar srasnda sistemden sklmesi ve temizlenmesi gerekliliine gre karldktan sonra filtrenin zelliklerine uygun olarak scak su ve deterjanla ykanarak temizlenebilir. Ancak bu her filtre iin asla geerli deildir. Sentetik ve metal elyaf ieren n filtreler ykanabilir. Filtreler en fazla 40 C scak su ile ykanabilir.

11

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET


Klima Santralinde Filtrelerin Bakm Klima Santrallerinde Filtrelerin Yerleri

neriler Bakm iin gerekli olacak talimat ve talimatta yer alan ara gere ve donanm temin ediniz. gvenliine uygun ortam oluturunuz. Klima santralini filtrelerin bakmndan nce durdurun ve talimat dorultusunda nlem alnz. Filtrelerin kontrol yaplrken fark basn Filtrelerin retici firmalar tarafndan hazrlanm manometrelerindeki alma basnlarn gsteren talimatlarn deerleri okuyunuz. inceleyiniz. Klima santrallerindeki manometrelerinden deerleri aamalarn tespit ediniz. fark alarak basn bakm

lem Basamaklar

Santrali durdurunuz. Filtre hcrelerinin Filtrelerin montajnda kullanlm olan balantlarn kapaklarn aarak filtrelerin ve vidalarn durumunu kontrol ediniz. Herhangi bir durumunu gzle kontrol geveme ve deformasyon varsa gideriniz. ediniz. Filtre yzeylerinde toz ve pislik olup olmadn gzle kontrol ediniz.

12

Panel filtreleri (n filtreler) yzeyindeki kirlilii tespit ediniz ve temizleme yntemini belirleyiniz.

Santralde filtrelerin yapnz.

bulunan dier kontroln

Filtreleri yerine monte ettikten sonra santrali altrarak fark basn manometrelerindeki deerleri okuyunuz.

Filtre panellerindeki szdrmazlk elemanlarnn durumlarn kontrol ediniz. Szdrmazlk elemanlarnda deformasyon varsa gideriniz. Yaptnz kontrolde panel filtrelerin kirliliini temizleyecek yntemi belirledikten sonra gerekli malzemeleri temin ediniz. Filtreleri yerlerinden karnz. Filtreleri belirlenen temizleme yntemiyle temizleyiniz. Silkeleyerek temizleme, basnl hava ile temizleme ya da scak su ile ykama yntemlerinden ihtiya duyulan uygulaynz. artlandrlm havann kanallara verilmeden nce szld son filtrenin kirlenme dzeyini kontrol ediniz. Kirlenme dzeyi belirlenmi filtreyi hcresinden kartnz. Son filtrelerde genellikle temizleme yaplamayacandan sistem gereklerine gre belirlenmi filtre trne uygun olann temin ederek yerine monte ediniz. Santrali altrnz. Fark basn manometrelerinin deerlerini okuyunuz. Kullanlan filtrelerin retici firma tarafndan belirlenmi basn dm deerlerine ait talimatlarn inceleyerek deerler alma deerlerine ulamsa sistemi altrnz.

13

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME


Aadaki sorular dikkatlice okuyarak doru seenei iaretleyiniz 1. Aadakilerden hangisi periyodik bakmn yararlarndandr? A) Cihazn mrn uzatr. B) Sistemin arza riskini azaltr. C) Enerji sarfiyatn azaltr. D) Tamir masraflarn azaltr. E) Hepsi Aadakilerden hangisi sistemde bulunan filtrelerin yenilenmesini gerektiren durumlardr? A) alma koullarnn deimesi B) D hava scaklnda oluan mevsimsel deiimler C) Egzoz edilen (darya atlan) kirli havann yapsnn deimesi D) Filtrelerin herhangi bir ekilde temizlenmesine olanak kalmad hller E) Hepsi Aadakilerden hangisi basn dmn gsteren sistem cihazdr? A) Manometre B) Termometre C) Anemometre D) Damper E) Menfezler Filtrelerin temizken nominal hava debisinde yaratt direnten kirlenerek nerilen son dirence ulancaya kadar geen sre aadakilerden hangisini tanmlar? A) Filtre basn dm erisini B) Filtre mrn C) Filtre grevini D) Filtre seim kriterini E) Hibiri Aadakilerden hangisi havalandrma sisteminde kullanlan filtre basn dm biriminin ifadesidir? A) m/h B) mss C) bar D) Pa E) At

2.

3.

4.

5.

14

RENME FAALYET2 RENME FAALYET2


AMA
Havalandrma sistemlerinde kullanlan menfez ve damper eitlerini tanyacak ve bakmlarnn yaplmasn reneceksiniz.

ARATIRMA
Havalandrma sistemlerinde kullanlan menfez ve damper eitlerini aratrnz. Menfez ve damperlerin retim amalarna gre zelliklerini ieren bilgilerin bulunduu kataloglar elde ederek ( retici firmalardan) inceleyiniz. Menfez ve damperlerin bakmnn nemini anlatan inceleme, aratrma ve makaleler ( iletme yaynlar, internet ve salk yaynlar) okuyunuz.

2.MENFEZ VE DAMPERLERN BAKIMI


Havalandrma sistemlerinde, ilenmi havann istenilen alanlara tanmasnda son sistem eleman Menfezdir. Menfezler kullanld alann zelliklerine gre deiim gsterebilirler. Bu deiim fiziksel zellikleri ve yapsal zellikleri olarak adlandrlabilir. Bu tanmla anlatlan menfezlerin ok eitlilik gstermesinden ve alma durumlarna gre verimliliklerini de ifade eder. Menfezler alma sisteminde damperlerin ayarlanmas sayesinde grevlerini yaparlar. Menfezlerle birlikte monte edilen damperlerde bulunan hava ayar sistemleri sayesinde ortamda gereken hava miktar ayarlar yaplabilir. Sistem gerekliliinden kaynaklanan bu alma srecinde menfezlerin aylk kontrollerle alma durumlar grlmelidir. Havalandrma sistemlerinde kullanlan menfezler eitlilik gstermektedir. Bu eitlilikle birlikte sistem ihtiyacn karlayacak damperlerde menfez ve kanal eidine gre deiim gsterebilir. Menfezlerin sistemde son basamak olduu ve ihtiya duyulan hava miktarnn ynnn belirlemesinde kullanldn biliyoruz. Damperlerinde hava miktarnn ayarlanmasnda hem menfezlerle birlikte hem de hava kanal iinde kolay ulalabilir blgelere monte edildiini biliyoruz. Bu alma prensiplerine uygun olarak menfez ve damperler havalandrma sistemlerinde nemli unsurlar olarak tanmlanmaldr ve kontrolleri periyodik olarak sreklilik gstermelidir. Menfezler ve damperler eitlilik gsterir.

15

Bir havalandrma sisteminin en son unsuru olan ve mahal iinde bulunan menfezlerden genel olarak beklenenler unlardr: Gerekli hava debisini vermesi Havann mahal iinde yaylmasn salamak Rahatsz edici hava akmlar oluturmamas Havay dorudan toplayc menfezlere gndermesi Grlt oluturmamas Mimar tasarma uygun olmas 2.1. Menfezlerin Bakm Menfezler havann datm esnasnda ortamdan ald tutucu maddeler tarafndan yzeysel olarak kirlenebilirler. Bu kirlenme menfezlerin vidaland ortamlardan karlarak yaplacak temizleme ilemleriyle ortadan kaldrlabilir. Menfezlerin hava akm hz ve hava miktarn belirlemede birlikte alt hava damperleri de menfezlerle ayn anda bakma alnmaldr.

2.1.1. Havann Ak Ynne Gre Menfez ve Damperler


Klima santrali emi damperi:

artlandrlacak havann karm odasna taze hava ya da sistem dnnde girmesi gerekli miktar ayarlayan damperdir.

Resim 2.1: Klima santrali emi damperi

Bu damperler ayda bir kontrol edilerek alma dzenlerinde aksamalar engellenmelidir. Bu damperler emi yaplan ortamlardaki havann zelliklerine gre kirlenmeye maruz kalabilirler. Sistem tasarmna uygun olarak kanatlarnda yaplan ayarlamalar gerekli olmad srece deitirilmez. Fan, sistem gereksinimine uygun olarak alt srete damperlere servomotorlar kumanda ettiinden, kontrol esnasnda emi damperi ve servomotor arasndaki balantlar ncelikli olur. Bu kontrolde almasn engelleyen herhangi bir balant arzas varsa giderilir.

16

Resim 2.2: Servomotor eitleri ve servomotor kontroll damperler

17

Datc menfezler:

Genellikle artlanm havay mahal iine ynlendirerek veren menfezlerdir.

Resim 2.3: Kare petekli menfez

Resim 2.4: Yuvarlak kanal menfezler

Bu menfezlerde bakm sreci gzle kontrol ve anemometre ile kontrol sayesinde yaplr. Menfezler yzeylerinde oluan kirlilik ve kanatlarndaki fiziksel bozulmalardan dolay grevlerini tam olarak yerine getiremezler. Menfezlerin gzle kontrol srasnda oluan herhangi bir olumsuzlukta menfezler yerinden sklerek olumsuzluk giderilir ve yerine montaj yaplr. Anemometre ile yaplan lmlerde hava ak ynleri uygun olmayan sonular verirse menfezlerde gerekli kanat ayarlamalar yaplarak hava ak ynleri ve miktarlar dzenlenir.

Resim 2.5: Anemometre

18

Toplayc menfezler

Genellikle mahal havasn veya mahal havasnn ok kirli, ok scak bir blmn mahalden emen menfezlerdir.

Resim 2.6: Toplayc menfez

Bu tip menfezlerde genel olarak bakm fiziksel zelliklerine uygunluu anlamnda yaplr. Menfezler bulunduklar hacimlerde atk havay toplarken alan iindeki olumsuz dier unsurlar da hava ile beraber tamaya alacandan yzeyinde oluabilecek kirlenmeler genel problemlerini oluturur. Bu durumda olan menfezler yerlerinden sklerek temizlenir ve szdrmazlk prensiplerine dikkat edilerek montaj yaplr. Montaj yaplrken sisteme uyumu tam salanamayan menfezlerin srekli olarak grltye sebep olaca unutulmamaldr. Montaj yaplrken szdrmazlk elemanlar kontrol edilmeli anm ilevini yitirmi olanlar varsa deitirilerek yerine monte edilmelidir.

Transfer menfezleri

Genellikle duvarlara ve kaplara konulan ve havann art basnl bir mahalden komu mahalle gemesini salayan menfezlerdir. Transfer menfezleri iki hacimdeki geilerde kullanlma zelliinden dolay ok fazla bakm gerektirmez. Havalandrmann temel prensibi olan olumsuz basnca kar oluturulan ve konfor basncn salayan akm yerine getirirken kullanlan bu menfezler daha ok havalandrma yaplan alanlar arasnda hava konforu asndan eitliin salanmasnda kullanlr. Bu tip menfezlerde fiziksel zelliklerine uygun olarak bakm yaplr. Kanatlarnda oluan deformasyon alma zelliklerini en fazla etkileyen unsurdur. Byle bir durumla karlaldnda menfez sklerek alma prensibine uygun olarak dzeltme yaplr ve temizlenerek yerine taklr.

Lineer menfezler

nce ve uzun menfez tiplerine verilen isimdir. zellikle fan coil stlerinde, bilgisayar odalarndaki ykseltilmi tabanlarda, konferans salonu, bekleme salonu gibi geni mahallerde havalandrma menfezi olarak, yzme havuzu kenarlarnda zgara olarak ve daha birok amala kullanlrlar. Lineer grnm istenen ortamlar iin birok elemann birlemesiyle metrelerce uzunlukta menfez elde edilebilmektedir.

Resim 2.7: Lineer menfez

19

Bu tip menfezlerde genel olarak dier menfezlerdeki srelere uygun olarak bakm yaplr. Kullanl amacna uygun olarak kirlenme, deformasyon ve szdrmazlk bakmlarnda izlenecek basamaklar ayndr. Damper eitleri: Hacim damperleri Oransal karm damperleri Yzey ve bay-pas damperleri Yangn ve duman damperleri

ekil 2.1: Hacim damperleri

ekil 2.2: Yzey ve bay-pas damperleri

Resim 2.8: Hacim damperine rnek

20

ekil 2.3: Kanatl damperler

ekil 2.4: Yuvarlak hava damperi

Menfez kanatlar el veya tornavida benzeri bir alet yardm ile kolayca ayarlanarak, havann istenilen yne doru ynlendirilmesi yaplr. Menfez damperi ise tornavida yardm ile ap kapamak suretiyle hava miktarnn kontrol yaplr. Havalandrma sistemlerinde kullanlan damperlerdeki eitlilik bakmda da deiiklik gsterir. Damperler sistemdeki grevleri nedeniyle dzenli almaldr. Damperler sistemdeki hava orannn dengeli datmnda balca organ olmas sebebiyle her trl kirlenme ve ayarszlktan korunmaldr.

Resim 2.9: Kirli ve temizlenmi kanal ii damperi

21

Damperlerin sistemde korunma yntemlerinin banda hava kanallarnn temizlii ile sistem filtrasyonunun ilevsellii en nemli unsurdur. Hava kanallar iinde oluacak kirlenme, damperlerin almasnda ve havalandrlacak alanlara ulamas gereken hava miktarnda olumsuz etkisi kanlmaz olur. Bu sebepten tr hava kanallarnn temizlii de damper ve menfezlerin korunmasnda nemli bir nokta oluturmaktadr. Hava kanallarnda oluan kirlilik genellikle menfez ve anemostatlarn evresinden plak gzle grlebilir. Ancak gerek kirliliin grlmesi iin kanal iinden alnacak grntler sistemin gerek durumunu ortaya koyar. Kanal kirlilii sistemin organlarnn olumsuz etkilenmesi dnda eitli salk sorunlarn da birlikte getirecei bilinmelidir. Bu salk sorunlar hava artlandrmas yaplan tm mahalleri ve mahallerdeki tm yaayanlar olumsuz etkiler. Hava kanallarnn kirlilii sistem organlarnda azmsanmayacak olumsuzluklar da beraberinde getirecei unutulmamaldr. Hava kanallarnn temizliinde kullanlacak yeni sistemlerin banda robot grnt cihazlar yardm ile izleme ve kanal temizliinin yaplmas iin kullanlan kimyasallar korumaya yardmc olur. Bu koruma menfez ve damperlerinde salkl almasnda ncelikli yer tutmaktadr.

Resim 2.10: Kanal ii grnt alma ve temizleme robotu

ekil 2.4: Kanal ii grnt alma ve temizleme robotu ile kanal temizlii

22

2.2. Menfezlerin Anemometre ile Ayarlanmas


Menfezler havalandrmas yaplan alanlarda sistem tasarmnda yaplan hesaplamalar dorultusunda ve fleyecekleri hava miktarna uygun olarak seilirler. Menfezlerin alana verdikleri hava miktarnda ihtiyaca uygunluu ve fleme ynn belirleme kontrolnde Anemometre kullanlr. Anemometreler retim ve alma prensibi ynnden eitlilik gsterse de ilevi, kullanl ve deerlendirmesi ayndr.

Resim 2.11: Hava hz lm cihazlar ( Anemometre )

Hava artlandrmas yaplan mahallerin taze hava ihtiyalar projelendirmesinde belirlenmitir. Bakm yaplan alanda bulunan menfezlerin hava ak miktarnda genellikle ok fazla deiim olmaz. Alanda yaayan ya da alan insanlar havann ak yn ve miktarn menfez kanatlarnn ayarlaryla oynayarak deitirebilirler. Bu durum ihtiya duyulan hava miktarnn ortama doru dalmamasna sebep olur. Bir dier sebepte ortamn kirliliinden kaynaklanan ve fiziki olarak grnen kirlenmelerden kaynaklanan menfez engelleridir. Bakma alnan menfezler yerlerinden sklerek retici firmann talimatlar dorultusunda temizlendikten sonra yerine taklrken oluan hava artlandrma deiimleri alann orantl havalandrlmasn engelleyebilir. Yukarda bahsedilen durumlarla karlaldnda Anemometre ile yaplacak lmler dorultusunda menfez ve damperler projede belirtilen hava miktarlarna uygun olarak ayarlanr. Anemometrelerin alma prensiplerine uygun olarak, hacimlerde bulunan menfezlerin hava ak ynnde yaplan lmler sonucunda alnan sonular sistem tasarmnda belirtilen hava miktar ve yn ile karlatrlarak damper ya da menfez kanatlarnn ayarlanmasyla ortam konforu ayarlanr. Anemometreler daha ncede bahsedildii gibi eitlilik gsterebilir. Ancak ilevi deimez. Aada eitli trde Anemometre ve alma sistemleri aklanmtr.

2.1.1. Mekanik Anemometre


Hava hz ile hareket eden bir pervane ve buna bal bir hz gstergesi olan bu mekanik tip l aleti ile menfez ve difzrlerde, fleme ve emme hava hzlar llmektedir.

23

Resim 2.12: Mekanik anemometre

2.1.2. Elektronik Anemometre


Bir pil ile alan bu l aletlerinin direk dijital veya analog okumal tipleri mevcuttur. Dijital okumal tipler belirli zaman dilimi iin ortalama hz deeri tespiti yapabilmektedir.

Resim 2.13: Elektronik anemometreler

2.1.3. Ak lm Davlumbaz
Konik veya piramit ekilli bu cihaz ile bir menfez veya difzrden kan havann tamam toplanp daha dar kesitli boaz ksmndan geirilirken buradaki lme cihaz ile havann hzn ve debisini lmek, doru olarak tespit etmek mmkn olmaktadr. Yukarda grlen anemometrelerle yaplan lmler sonucunda sistem gereksinimlerini belirtilen hava miktarn karlamayan menfez var ise damper ve menfez kanatlar ayarlanarak ortamdaki artlandrma dzenlenir.

2.3. fleme Ynnn Ayarlanmas


Menfezlerin eitliliklerine uygun olarak fleme yn sistem gerekliliine gre kanatklarn hareket ettirilmesi sayesinde ayarlanr. Yaplacak ayarlamalar menfezlerin yaplarna gre deiiklik gsterse de temel olarak ayn ilem basamaklar ile gerekleir. Yaplan hava ak lm ile gerekli konforun salanamad blgelere ynlendirilecek hava sayesinde fleme yn ayar yaplr.

24

ekil 2.7: Menfez eitlerine gre fleme yn

Menfezlerin eitlerine gre fleme yn ayar deiim gsterir. Baz menfezlerin damperlerle komplike halde olmas nedeniyle fleme yn ayarlamas da deiim gsterir. Damperli tip menfezlerde damperlerin ve kanatlarn ayarlar birbiriyle orantl halde yaplr.

2.3.1. fleme Ayar Yaplrken zlenecek Sralama


Anemometre ile yaplan lmle hava ihtiyac olan blge belirlenir. Menfezlerin kanatlarnda fiziksel kirlilik varsa kirlenme giderilir. Kanatlar bozulmu ise dzeltmeler yaplabilecekse yaplr. Kanatlar flemeye ihtiya duyulan yne doru ynlendirilir. Anemometre ile tekrar lm yaplr. Sistem gereklilii ile yeterli hava ak yn salanmsa ilem tamamlanmtr.

25

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

Klima Santralinde Emi Damperinin Bakm


Klima Santrallerinde Emi Damperinin Yeri
Hava Emi Damperi

lem Basamaklar

Klima santralinde temiz hava giriinde bulunan emi damperini kontrol ediniz.

Fann almasn durdurarak emi damperini altrnz. Damperin almasn gzlemleyiniz.

neriler Bakm iin gerekli olacak talimat ve talimatta yer alan ara, gere ve donanm temin ediniz. gvenliine uygun ortam oluturunuz. Klima santrali emi damperinin bakmndan nce durdurulmal. Emi damperinin alma talimatlarn retici firmann verdii kataloglardan inceleyiniz. Damper servomotorlu ise servomotorun elektrik balantlarn kontrol ederek balantlarda geveme varsa sktrnz. Fan durdurunuz. Emi damperinin servomotorunu altrarak kanatlarn doru alp almadn kontrol ediniz. Emi damperinin kanatlarnda kirlenme varsa basnl hava yardmyla temizleyiniz.

26

Klima santralini devreye alarak damperin almasn salaynz. Hava karm haznesinin kontroln salayan sensrlerden hava giri basncn kontrol ediniz.

Emi damperinin kanatlarnda ayarszlk olumusa kanatlarn vidalama sisteminden tornavida yardmyla ayarlarn yapnz. Servomotoru altrarak kanat ayarlarnn doru yaplp yaplmadn test ediniz. Klima santralini altrnz. Sistemin hava k basncnn sistem gereklerini karlayp karlamadn hissedicileri kontrol ederek tespit ediniz. Emi damperinin sistem alma prensiplerine uygun altna emin olunduunda ilem tamamlanmtr.

27

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME


1. Havalandrma sistemlerinde, ayda bir mutlaka kontrol yaplmas gereken sistem eleman aadakilerden hangisidir? A) Susturucu B) Menfez C) Fan D) Emi damperi ve servomotoru E) Anemometre Hacimlerde ihtiya duyulan hava miktarndaki aadakilerin hangisinin kontrol ile salanr? A) Kasnak B) Difzr C) Damper D) Fan E) Hepsi deiimlerin dzenlenmesi

2.

3.

Havalandrmas yaplan alanlarda yeterli ve doru hava hz lm aadakilerden hangisiyle yaplr? A) Manometre B) Termometre C) Anemometre D) Damper E) Menfezler Menfez ve damperlerin korunmasnda en nemli kontrol aadakilerden hangisidir? A) Hava yn kontrol B) Servomotor kontrol C) Susturucu kontrol D) Hava kanal temizliinin kontrol E) Hava basn kontrol Hava damperlerinde biriken tozlar aadakilerden hangisi ile temizlenmelidir? A) Scak suyla B) Kimyasal temizleyicilerle C) Tel frayla D) Damperin sklerek sallanmasyla E) Basnl hava yardmyla

4.

5.

28

RENME FAALYET3 RENME FAALYET3


AMA
Havalandrma sistemlerinde kullanlan sistem kontrol elemanlarnn ve hissedicilerinin kullanlma amalarn ve bakmnn yaplmasn reneceksiniz.

ARATIRMA
Havalandrma sistemlerinde kullanlan sistem kontrol elemanlarnn ve hissedicilerin eitlerini aratrnz. Hissedicileri retim amalarna gre zelliklerini ieren bilgilerin bulunduu kataloglar elde ederek ( retici firmalardan) inceleyiniz. Hissedicilerin kullanlma yntemlerini anlatan inceleme, aratrma ve makaleler (iletme yaynlar, internet) okuyunuz.

3. HSSEDCLERN BAKIMI
Havalandrma sistemlerinde sistemin tm alma basamaklarn eitli hissedici lm cihazlar ile kontrol edilir. Bu hissediciler havann konfor artlarna uygun olarak aktarlp aktarlmadn kontrol ederek oluabilecek aksaklklar kolayca grmemize ve otomatik kontrol sistemleriyle dzenli alma iin gerekli komutlar vermeye yarar. Bu cihazlar sistemin tamamna yaylabilir. Hissediciler srekli gzlemlendii iin herhangi bir arza annda kolayca fark edilebilecek yerlere monte edilirler. Bu da sistemin gerekli kontrollerinin rahat yaplmasn salar. Hissedici cihazlar genel yaplar itibaryla hassas cihazlar olduundan arza yapmalar halinde deitirilirler. Havalandrma sistemlerinde hissedicilerin srekli gzlemlenmesinden dolay periyodik bakm zaman yoktur. Srekli kontrol edilen bu sistem elemanlar kontrol ve alma dzenindeki devamll salayan en nemli elemanlardr. Havalandrma sistemlerinde sistemin tm kontroln salamak amacyla eitli kontrol ve lme elemanlar vardr. Bu elemanlar sistem alma prensibine uygun olarak ihtiya duyulan blmlere adapte edilir. Hissedici eleman, kontrol edilen fiziksel deikendeki deiiklikleri len ve kontrolrn kullanmas iin orantl etki veya sinyal reten aygtlardr. Kontrol elemanlar, sistemin kontrol iin gerekli verilerin oluup olumadn alglayarak otomatik kontrol merkezlerine verdii uyarlarla sistemin dzgn almasn salar. Hissettikleri verileri ulatrmayan elemanlarn komutlar veren sistem elemanlarnn doru alglamasna engel olacandan, sistem dzgn almayaca iin bu hissediciler srekli kontrol edilmeli ve arzal olanlar hemen deitirilmelidir.

29

Havalandrmada bulunan kontrol ve lme elemanlarn genel anlamda be ana balkta toplayabiliriz. Scaklk hisseden elemanlar, Nem hisseden elemanlar, Basn hisseden elemanlar, Ak hzn hisseden elemanlar (sv, hava), Dier hissedici elemanlardr.

3.1. Kontrol ve lme Elemanlar


Tesisat devrelerinde gerekli olabilecek tm cihazlar aada listelenmitir. Test ve lmde kullanlacak bu cihazlarn doru almas iin gerekli periyodik kalibrasyonlarn yapld sertifikalandrlmaldr.

3.1.1. Scaklk Hisseden Elemanlar


Scakl hisseden elemanlar termometrelerdir. Termometreler alma prensiplerine gre eitlilik gsterir. Sisteme monte edilmi ya da kontrol amal kullanlan birok eit termometre vardr. Scaklk deiimini alglayan elemann deiimi fiziksel olarak alglanabilmeli ve llebilmelidir. Bu, lm cihazn belli zelliklere gre retmekle veya bir scaklk standardna bal olarak ayarlamakla salanr. Kullanclarn standart scaklk lmlerine uyum salamalarna yardmc olabilmek iin uluslar aras arlk ve lm komitesi (CIPM), 1990 ylnda Uluslar aras Scaklk Cetvelini benimsemitir. Scaklk hisseden elemanlar genelde unlardan oluurlar; Bi-metal bir erit, farkl metallerden yaplm bir rot ve tp, uzak ampull veya ampulsz contal bir krk veya elektriksel bir eleman, ii sv doldurulmu cam tp-termometre.

Resim 3.1: Kadranl termometre

Resim 3.2: Dijital termometre

30

3.1.2. Nem Hisseden Elemanlar


Nem hisseden elemanlar higrometrelerdir. Higrometrelerin alma prensiplerine uygun olarak eitlilik gsterebilir. Sisteme monte edilmi ya da kontrol amal kullanlan birok eit Higrometre vardr.

Resim 3.3: Bi-metal mekanizmal Higrometre

Resim 3.4: Metal gvdeli higrometre

Resim 3.5: Cep tipi higrometre

Resim 3.6: Ya -kuru termometre seti nem lm direk skaladan yaplr.

3.1.3. Basn Hisseden Elemanlar


Basn hisseden elemanlar manometrelerdir. Manometrelerin alma prensiplerine uygun olarak eitlilik gsterebilir. Sisteme monte edilmi ya da kontrol amal kullanlan birok eit Manometre vardr.

31

Manometre 1 Pa aralkl blntl, Eimli ve dik tertipli manometre (0 ila 2,5 Pa), Test manometresi. (700 ve 2000 Pa), Birleik manometredir (+ ve basnlarn okunabildii).

Resim 3.7: Piyasada kullanlan eitli manometre tipleri

Resim 3.8:Fark basn manometreleri

32

Kullanm yerleri: Basn llen sistemde iki farkl basn arasndaki fark grmek iin kullanlrlar. Genellikle filtrelerindeki giri ve k basn farklarn, stma ve soutma sistemlerinde k ve geri dn basnlar arasndaki fark grmek iin kullanlrlar. Basn ler, iki girie sahiptir. Bunlar "+" ve "-" olarak iaretlenmitir. Montaj esnasnda nce pozitif basn sisteme verilmelidir. Skala zerinde llen basn, iki basn arasndaki farktr. Pitot Tp:Pitot tpleri toplam ve statik basnc ler. Toplam basn ile statik basn ularna takl borular bir manometreye balanarak aradaki basn fark okunur. Bu fark dinamik basnc vermektedir. Pitot tp yerel lmlerde kullanlr. Ucuz olmas, hareketli aksamnn olmamas, kolay kurulmas ve minimum basn kaybna sahip olmas avantajlar arasnda saylabilir.

Resim 3.9:Pitot tp (test dzenei)

33

ekil 3.1: Pitot tp detay resmi

ekil 3.2: Pitot tp detay resmi

34

ekil 3.3: Standart manometre balantlar

Pt Ps

Hava ak yn

ekil 3.4: Pitot tp detay rnei

3.1.4. Ak Hzn Hisseden Elemanlar


Su akn hisseden elemanlar, eitli temel hissetme prensiplerini ve aadaki aygtlar kullanabilirler.

35

3.1.4.1. Orifis Plakas


Paslanmaz elikten imal edilmekte olup, yerletirilecei boru apna yakn boyutta d ap vardr ve i ap ise iinden geen akkann fiziksel parametrelerine bal olarak fark basn yaratacak ekilde, likidin yaps, cinsi, scaklk ve basnc dikkate alarak hesaplanr.

Resim 3.10: Orifis plakas (test dzenei)

Resim 3.11: Orifis plakas

ekil 3.5: Orifis plakas ve detay resim rnei

3.1.4.2. Ventrimetre
Venturi tpnn en byk avantaj, dk basn kayplarnda yksek hacimdeki svlarn debisini lebilmektir. Bir venturi tp, daralan bir kesit, bir boaz ve genileyen bir difzrden oluur. Akkan boazdan geerken hz artar, dolaysyla giri ve boaz kesitleri arasnda bir basn fark oluur. Bu tip ak lerlerin de hareketli aksam yoktur. Ancak maliyetleri pitot tpne oranla biraz daha pahaldr.

36

Resim 3.12: Montaj yaplm ventrimetre (test dzenei)

Ak yn

ekil 3.6: Ventrimetre detay resmi rnei

3.1.5. Dier Hissedici Elemanlar


Havalandrma sistemlerinde kullanlan dier hissedici elemanlar sistemin dzenli almasnda kontrol dzeneine verdikleri komutlarla yardmc olan elemanlardr. Bu elemanlar sisteme monte edilmi ve harici kullanlabilen olarak ayrlabilir. Baz hissediciler sistemin iinde nemli grevler stlenirken baz hissediciler ise sistemin kontrol iin bakm periyotlarnda kullanlr. Bu hissedicilerin genel amacnn sistem gerei alma dzenini salamak amal olduu unutulmamaldr. alma prensiplerine uygunluk asndan ok eitlilik gsteren bu tr hissediciler teknolojinin gelime hzna uygun olarak kontrol sistemine srekli adapte edilirler. Sistemde kullanlan dier hissediciler unlardr:

37

Anemometre (flenen hava miktarn ler) Desibelmetre (ses iddeti ler) Yzey scaklk ler Psikometre cihaz (kuru/ya termometre ler) Takometre (devir ler) Voltmetre/Pensampermetre (gerilim, Akm, diren ler)

3.2. Kontrol ve lme Elemanlarnn Kullanldklar Yerler


Havalandrma sisteminde bulunan hissedici elemanlarn ou sistem gereklerine uygun olarak kurulmu olan otomatik kontrol panellerine bal hlde alrlar. Baz ekipmanlar kendi dzeni ierisinde kontrol edilmesi gerekliliinden bnyesinde ayrca kontrol eleman bulundurur. Bu tr ekipmanlarda bulunan hissedicilerin kontrol sayesinde alma dzeninde oluabilecek aksamalar alnan veriler dorultusunda renilebilir ya da nlenebilir.

3.2.1. Scaklk Hisseden Elemanlarn Sistemdeki Yerleri


Sistemde kullanlan termostatlar gsterdikleri eitlilik nedeniyle birok yerde bulunabilirler. Genel anlamda dnldnde termostatlar sisteme verilen havann ve havay artlandran akkanlarn scaklk deerlerini kontrol etmekte kullanlr. Ancak sistem gerekliliinin oluabilmesi iin klima santralinde olduu gibi kanal sistemi zerinde ve artlandrmas yaplan alanlarda da bulunurlar.

ekil 3.7: Otomatik kontrol sisteminde termostatn yeri

ekil 3.8: Otomatik kontrol sisteminde termostatn yerine rnek bir izim

38

Yukardaki ekilde grld gibi sistem kendi gereklerine uygun olarak kontrol sisteminin ihtiya duyduu yerlerde termometrenin montajn mmkn klar. Bu montajlar sonrasnda sistem otomatik kontrol panelindeki programlama sonucunda ald deerleri uygulamada kullanr. Arzal Termometreler gerekli deerlere ulaamayacandan sistemin almasn engeller. Bu durumda sistemde bulunan tm Termometrelerin srekli kontroln ve arza durumlarnda derhal deitirilmesini gerektirir.

3.2.1.1. Termometrelerin Sistemdeki Yerleri


D hava lm termostatlar Hava karm odalar Bataryalar Kanal k niteleri Kanal ii stc sonras kanal zerinde Hava artlandrmas salanan alanlarda (oda termostat)

3.2.1.2. Termometrelerin Deimesi Gereken Hller


Yaplan kontroller esnasnda termometrelerin almad grlrse derhal deiim yaplmaldr. Bu deiim iin termostatn ekline uygun olarak kurbaack, ay azl anahtar ya da tornavida kullanlmaldr. Termostatlar yerine monte edilirken dikkatli ve zenli allmal, sistem gereklerine uygun kadranl ya da dijital termometreler monte edilmelidir.

3.2.2. Nem Hisseden Elemanlarn Sistemdeki Yerleri


Havalandrma sistemlerinde kullanlan higrometreler klima santralinin bnyesinde bulunan nemlendirme hcresinde bulunduu gibi kullanlan eitli nemlendirme nitelerinin gerei olarak farkl alanlarda da olabilirler. Bu farkllklar higrometrelerin alma prensiplerinde deiiklik yapmaz. Otomatik kontrol sisteminde alglad deerlerin doru olarak aktarlmas adna sistem gereklerine uygun sinyalleri merkeze yollamaldr. Kullanlan baz nemlendirme nitelerinin kanal iinde olmas nedeniyle higrometreler sistemden ayr da kullanlabilir.

3.2.2.1. Higrometrelerin Sistemdeki Yerleri


Klima santrali nemlendiricileri zerinde Kanal ii nemlendiricileri zerinde Sistemin kontrol harici kullanmda (dijital higrometreler)

3.2.2.2. Higrometrelerin Deimesi Gereken Hller


Yaplan kontroller esnasnda higrometrelerin almad grlrse derhal deitirilmelidir. Bu deiim higrometrenin ekline uygun olarak gerekli el aletleriyle yaplamaldr. Higrometrelerin alp almadnn kontrol sistem gereklerine ait verilerin bulunduu proje ve kayt bilgileriyle sistemin durdurulup altrlarak testiyle anlalr. Verilerdeki deiimler ve sistemin gereklerini karlama oran higrometrelerin durumunu bize gsterir.

39

3.2.3. Basn Hisseden Elemanlarn Sistemdeki Yerleri


Havalandrma sistemlerinde kullanlan manometreler klima santralinin rettii hava miktarnn basncn lmek amacyla kontrol sisteminin en nemli elman olarak kullanlrlar. Manometreler klima santralinin sv ve hava ak iin gerekli tm nitelerinde kullanlr. Manometreler alma prensiplerine gre harici olarak test amal da kullanlabilir. Sistemin filtre nitesinin kontrolnde fark basn lmnde, bataryalarda sv basncnn lmnde, kanallarda gidi ve dn hava basncnn lmnde manometreler nemlidir.

3.2.3.1. Manometrelerin Sistemdeki Yerleri


Hava emi odasnda Hava karm odasnda Istma bataryalarnda Soutma Bataryalarnda Klima santrali ilenmi hava k nitesinde Klima santrali hava dn nitesinde

3.2.3.2. Manometrelerin Deimesi Gereken Hller


Havalandrma sistemlerinde kullanlan manometreler klima santralinin otomatik kumandasnda nemli grevi vardr. Bu grevin sistemin tm almasna etken olduunu bildiimiz manometrelerin kontrol esnasnda arza tespit edilenler derhal deitirilmelidir. Manometreler, alma prensiplerine uygun olarak bulunduu nitede ihtiya duyulan basncn alt ve st limitleri belirlenmi olduundan, kontrol paneline verecei kumanda sonucunda sistemin almasndaki nemli elemanlarndandr. Manometreler kullanld alan ve amacna uygun olarak eitlilik gsterdiinden deitirilirken ve deerleri okunurken de farkllk gsterir. Manometreler deitirilirken gerekli el aletleri kullanlr. Bu deitirme esnasnda dikkatli ve zenli olunmaldr. Manometrelerin salkl alp almadn anlamak iin sistem gereklerini gsteren proje ve kaytlarn kontrolyle, santralin almasnn durdurulup tekrar altrlmasyla yaplan kontrol yntemi kullanlmaldr. Bu kontrol manometre deerlerinin gzle kontrol ile yaplr.

3.2.4. Ak Hzn Hisseden Elemanlarn Sistemdeki Yerleri


Havalandrmada sistem gereklerine uygun olarak hava ve sv akn len tm elemanlar santralin bnyesinde olduu kadar bakm ve kontrol srecinde harici olarak da kullanlr. Bu elemanlar soutma nitesinde sv ve gaz soutucularn sistem gereklerine uygun ak hz lm yaparlar. Daha nce anlatlm bu elemanlar sistemin alma dzeninde kontrol paneline verecei sinyaller dorultusunda ve gerekli bakm periyotlarnda harici olarak kullanlmasyla salkl alma salarlar. Yaplan kontrollerde uygulanan testler bu elemanlarn arzal olduunu gstermesi hlinde deitirilmeleri gerekir.

40

Bu elemanlar havalandrma sistemlerinin teknolojik gelimelerle kazand alma dzenleri iinde artk otomatik kontrol ve Pc balantl kontrollerle her reticinin istedii dizaynna gre farkl ekillerde monte edilirler. Bu elemanlarn kontrollerini ya da arza durumlarn kurulmu olan santralin kataloglarndaki bakm talimatlarndan inceleyerek bulunabilir.

Resim 3.13: Tanabilir ultrasonik ak ler

3.2.5. Dier Hissedici Elemanlar 3.2.5.1. Anemometre (flenen hava miktarn ler)
Daha nce anlatld gibi anemometreler hava artlandrmas yaplan alanlarda sistem gereklerine uygun olarak hava hznn ve ynnn llmesinin kontrolnde kullanlr.

Resim 3.14: eitli tiplerde anemometreler

41

Resim 3.15: eitli tiplerde anemometreler

3.2.5.2. Desibelmetre (ses iddeti ler)


Havalandrma sistemlerinde oluan seslerin lmnde kullanlan Desibelmetreler, kontrol srelerinde harici olarak kullanlrlar. Periyodik kontrollerin ve bakmlarn yaplma srecinde hem santralin ses seviyesini hem de kanallarn retebilecei ses seviyesinin lmnde kullanlrlar.

Resim 3.16: eitli tiplerde desibelmetreler

3.2.5.3. Yzey Scaklk ler


Havalandrma sisteminde bulunan tm ekipmann alma esnasnda oluturduu sy lmek iin kullanlr. Sistem gerekliliine uygun olarak transfer edilen havann scakln kanal yzeyinden lerek kontrol etmek iin eitli tip ve ekillerde retilirler.

42

Resim 3.17: eitli tiplerde yzey scaklk ler

3.2.5.4. Psikometre Cihaz (kuru/ya termometre ler)


Havalandrma sistemlerinde artlandrlm havann nem lmn yapan cihazlardr.

Resim 3.18: Psikometre cihaz

3.2.5.5. Takometre (devir ler)


Havalandrma sistemlerinin dnme ilevi gsteren elemanlarn (fan, motor vb.) devir durumlarn len elemanlardr. Sistemin kontrolnde ve bakmnda kullanlrlar.

Resim 3.19: Dokunmal ve kl tip takometreler

43

3.3. Kontrol ve lme Elemanlarnn Kullanlma Yntemleri


3.3.1. Termometrelerin Kullanlma Yntemleri
Scaklk hissedici elemanlar sisteme dahil olanlar ve sistemden ayr olarak kullanlabilirler. Sisteme dahil olanlar hava aknn ulat son noktaya kadar ulalabilirlii kolay olan ve kontrol rahat yaplabilecek blmlere yerletirilir. zerindeki skaladan scaklk deerinin okunabilir olmas gerekmektedir. Termometrelerdeki eitlilik ve alma prensiplerine uygun olarak otomatik kontrol sisteminde tercih edilenlerin kullanlma yntemleri deikenlik gsterir. Bu durum sistem gereklerine uygun olarak almasnda Termometrenin kendi zelliklerini bilmemizi ve o zellikler dorultusunda kontrol etmemizi gerektirmektedir. Termometreler mekanik ve dijital sistemli olarak 2. snfta imal edilirler. Bu farkllk termometrelerin kullanldklar alanlar ve kullanma yntemlerinde sadece fiziksel anlamda deiiklik olmasna sebep olur. Daha nce akland gibi termometreler fiziksel farkllklar olsa da alma yntemleri ve prensipleri ayndr. Sistemde llmesi gereken scaklk deerlerini ler ve gerekiyorsa sistemin otomatik kontrol paneline ya da kontrol etmesi gereken sensrlere sinyal gndererek almada ihtiya duyulan verilerin ulamasn salar.

Resim 3.22: rnek bir otomatik kontrol emasnda termostatn kullanm

Normal stmada; serpantin hava giri scakl en az 5 C ile 10 C mertebelerindedir. Tek zonlu santral nitesindeki ekil 3.30daki stc buhar veya scak su kontrol vanas k havasndaki yksek scaklk limit termostatnn (T2) scaklna snrland bir oda termostat (T1) tarafndan kontrol edilir. Alternatif olarak kontrol vanas, oda scaklndan ayar deeri resetlenebilen k havas scaklna bal olarak kontrol edilebilir. Termometreler kontrol ve bakm periyotlarnda harici olarak da kullanlr. Kontrol ve bakm srasnda kullanlan termometreler sistem elemanlarnn almas esnasnda retmi olduklar scaklk deerlerinin direk temas ya da nm yoluyla llmesinde kullanlrlar. Bu ama iin retilmi olan ok eitli termometre piyasada mevcuttur. Kullanlan Termometrelerin alma prensiplerine uygun olarak bu lmler yaplr. Scakl llen ksmdaki deerlerin kadran ya da dijital gstergeyle karlnda olan deerler baz alndnda termometreler kullanlm olacaklardr.

44

3.3.2. Higrometrelerin Kullanlma Yntemleri


Higrometreler, ortam havasnn veya hareket hlindeki havann bal nemini ve ii nokta scaklnn llmesinde kullanlr. Higrometrelerde kullanlan malzemeler atmosferik neme dorudan tepki verdiklerinden bal nemde dorudan llm olacaktr. Bu alma prensibiyle alan Higrometreler lm yaplan blgelerde nem hissedici blmlerinin hava ile direk temas ettirilmesiyle deerlerin kadran ya da dijital gstergeden ortam havasndaki nemin %lik deerlerle okunmasn salar. Higrometrelerin zerindeki deerler okunurken 2 ayr deerle karlalacaktr. Bu deerlerin 1.si llen ortam scakl 2.si ortam scaklna bal olarak oluan nem miktarnn %sel deeridir.

Resim 3.24: Piyasada bulunan eitli higrometreler

3.3.3. Manometrelerin Kullanlma Yntemleri


Sistemin almasnda ngrlen alma basncnn lmnde kullanlan basn lme eleman olan manometreler tip ve alma prensiplerine uygun olarak Pa (Paskal) biriminden deerler verir. Manometreler monte edildii alanlarda basn deerlerinin okunmasnda kadran yardmyla alglad deerleri gsterge zerinde gsterir. Manometreler, retim ekline gre eitlilik gsterir ancak gstergelerindeki verilerin tamam edeer sonular verir. Otomatik kontrol nitesinin sensrlerine gnderdii sinyal ve veriler sistemin alma dzenini belirler.

Resim 3.25: Piyasada bulunan eitli manometreler

45

ekil 3.32de grld gibi manometreler eitlilik gsterse de ilevleri ayndr. Ancak sistemdeki basn farkllklarnn lmlendii baz blmlerde kullanlan manometreler tek basn lenlerden farkl olarak alma dzeni ve montaj gsterir. Fark basn Manometreleri sistemin filtre ksmlarnda, hava giri - k niteleri ve hava gidi dn kanallar arasndaki basn farkllklarn lmler. Bu manometreler iki balant blmne sahip tek gstergeden sonu verme zelliine sahiptir. Basn fark llecek blmlere balantlar yaplarak alglanan deerin okunmas prensibiyle alr.

Resim 3.26: Fark basn manometreleri

3.3.4. Ak Hzn len Elemanlarn Kullanlma Yntemleri


Havalandrma sistemlerinde akkan olarak grev yapan sv ve gazlarn ak hzlarn len bu cihazlar verileri gstergesinde verir. Orifis plakas, ventrimetre, rotametre ve trbinmetre gibi ak lme elemanlar lm aralklar, hassasiyetleri ve karmaklna bal olarak ok tercih edilmemektedirler.

Resim 3.27: Ak hz lme eleman

46

3.3.4.1. Anemometre Kullanma Yntemi


Hava hzn len anemometrenin kullanm basittir. Anemometreler havalandrmas yaplan alanlarda bulunan menfezlerin fledii yne doru tutularak hava hznn lmn yapar. Sistem gerei olan hava hz deerleri proje detaylarnda tablolarda mevcuttur. Anemometrelerde pervanelerin havann geldii yne tutulmasyla ekranda grlen deerin (km/h) okunmas ile lm tamamlanr.
Resim 3.28: Ak hz lme eleman

3.3.4.2. Desibelmetre (Ses iddeti ler) Kullanma Yntemi

Resim 3.29: Desibelmetre

Desibelmetre grlt ve ses lm yaplacak olan blmlere yakn tutularak alnan verileri ekrannda gsteren cihazlardr. ekil 3.36 da grld gibi kullanm son derece basittir. Okunan deerler Desibel (dB) olarak birimlendirilir.

3.3.4.3. Yzey Scakl lerlerin Kullanma Yntemi


ekil 3.30da grld gibi scakl llecek alana direk temas yoluyla dokundurulan probun ya da kzltesi (infrared) lm cihaznn llecek yzeyi grecek ekilde tutulmasyla tespit edilen deerler gstergeden okunur.

47

Resim 3.30: Yzey scaklk ler termometreler

3.3.5.4. Psikometre Cihaz (Kuru/Ya termometre ler) Kullanma Yntemi


Havalandrma sistemlerinde artlandrlm havann nem lmn yapan cihazlar nemlendirilmi hava aknn olduu yerlere tutulmasyla gstergedeki deer okunur.

Resim 3.31: Psikometre cihaz

3.3.5.5. Takometre (Devir ler) Kullanma Yntemi


Havalandrma sistemlerinin dnme ilevi gsteren elemanlarn (fan motoru aft, kay, pervane) dnen ksmlarna temas ettirilmesi sonucunda gstergenin deerleri okunur. Ikl olan takometreler dnen ksma n tutulmasyla alglad deerleri (yansma yntemi) gstergeden verir.

48

Resim 3.32: Dokunmal ve kl tip takometreler

3.3.5.6. Voltmetre/Pensampermetre Kullanma Yntemi


Elektrik balantlarnn kontrolnde kullanlan bu elemanlardan pensampermetre balant kablosunun u ksmn arasna alnmasyla okunan deerler sayesinde kopma ve doru akm gelip gelmediini tespit eder. Voltmetre ise cihaza taklan zel problarn akmn getii noktalara temas ettirilmesiyle gerekli voltaj deerleri llr.

Resim 3.33: Pensampermetre

Resim 3.34: Voltmetre

49

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET


Klima Santralinde Hissedicilerin Bakm
Termometrelerin Bakm lem Basamaklar neriler Bakm iin gerekli olacak talimat ve talimatta yer Klima santralinde sistemdeki alan ara, gere ve donanm temin ediniz. scakln llmesi iin Sistemin standart alma deerlerini gsteren kullanlan termometreleri belgeleri temin ediniz. kontrol ediniz. gvenliine uygun ortam oluturunuz. Klima santrali hissedicilerin kontrol esnasnda alr durumda olmaldr. Deiimi zorunlu olan hissedicileri deitirmeden nce sistem durdurulmaldr. Sistem alr durumdayken Termometrelerin gsterge ve/veya skalasndaki deerleri okuyunuz. Sistemi durdurarak gsterge ve /veya skaladaki deiimi gzle takip edin. Deiim gereklemiyorsa hissediciyi kontrol etmek iin yerinden skn. Yerinden sklm Termometreyi ak azl anahtar yardmyla termometrenin arza tespitini sknz. yapnz. Termometrenin hissedici blmnn hava ak srasnda ierisinde bulunan partikllerden dolay herhangi bir tabakayla kaplanp kaplanmadn tespit ediniz. Eer hissedici blm kirlenmise temizleyiniz. Temizlenen termometreyi scaklk veren herhangi bir s kaynayla temas ettirerek deerlerde deiim olup olmadn tespit ediniz. Deerlerde deime yoksa Termometre yenisiyle deitirilmelidir. Arzas tespit edilen Termometrenin arzas giderilmise ak azl Termometrenin deiimi anahtar yardm ve dilerine szdrmazlk eleman yada tamirat yaplmsa (teflon bant,kendir) sarlarak montajn yapnz. yerine monte ediniz. Deiimi gerekliyse sistem gereklerine uygun olan Termometreyi temin ederek deiimi yapnz. Arzal ya da bakm yaplan Deitirilen Termometreyi skld yere monte termometre deitirildikten ediniz. sonra sistemi altrarak Sistemi altrarak gsterge ve /veya skaladan kontrol yapnz. deerleri okuyunuz. Sistem gerei gerekli sl deerlere ulamsa ilem tamamlanmtr. Hissedicilerin gsterge ksmlarndan dndrmek suretiyle skme ya da takma ilemi yaplmaz. Bu ilemleri sisteme montaj yaplm olan tm hissediciler iin uygulayabiliriz. 50

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME


Aadaki sorular dikkatlice okuyarak doru seenei iaretleyiniz. 1. Havalandrma sisteminde scaklk deerini gsteren eleman aadakilerden hangisidir? A) Termometre B) Ampermetre C) Kalorimetre D) Higrometre E) Anemometre Basn farkllklarn gsteren eleman aadakilerden hangisidir? A) Higrometre B) Pensampermetre C) Fark basn manometresi D) Desibelmetre E) Pensampermetre Sistemde dolamdaki havann aadakilerden hangisidir? A) Manometre B) Termometre C) Anemometre D) Higrometre E) Barometre nem yzdesinin lmn yapan eleman

2.

3.

4.

Havalandrma sistemlerinde basn birimi aadakilerden hangisidir? A) bar B) Desibel (dB) C) Kalori (cal) D) Paskal (Pa) E) Atmosfer (at) Havalandrma sistemlerinde oluan grltnn lmn aadakilerden hangisi yapar? A) Desibelmetre B) Voltmetre C) Ventrimetre D) Manometre E) Pensampermetre

5.

51

RENME FAALYET4 RENME FAALYET4


AMA
Havalandrma sistemlerinde kullanlan fanlarn bakmnn ve fan motorlarnn alma prensiplerini reneceksiniz.

ARATIRMA
Havalandrma sistemlerinde kullanlan fan eitlerini aratrnz. Fanlarn retim amalarna gre zelliklerini ieren bilgilerin bulunduu kataloglar elde ederek ( retici firmalardan) inceleyiniz. Fanlarn bakmnn nemini anlatan inceleme, aratrma ve makaleler ( iletme yaynlar, internet) okuyunuz.

4. FANLARIN BAKIMI
Havalandrma sistemlerinde d havann alnmas, gerekli artlandrma yapldktan sonra kanallara ve kullanm alanlarna ynlendirmesini yapan santral eleman Fanlardr. Klima santrallerinin ana eleman olan fanlarn deiik model ve eitleri vardr. Bir elektrik motorunun kay kasnak sistemiyle altrd fanlarn kontrol ve bakmlarnn yaplmas nemli ve nceliklidir. Fan, bir basn fark oluturarak havann akn salayan cihazdr. Fann hareketli eleman olan ark, hava zerinde i yapar ve ona statik ve kinetik enerji kazandrr. Fanlar genel olarak, havann ark zerinden ak dorultusuna bal olarak, aksiyal (eksenel) ve radyal tip olarak snflandrlr.

ekil 4.1: Fanlarn klima santralinde bulunduu yerler

Fanlarn bakm periyotlar srecinde genel ilemler unlardr : Kaylar kontrol edilir. Fan yataklarnn yalar kontrol edilir. Eksik ise yalanr. Fan arklarndaki toz, kire ve pislikler temizlenir. 52

4.1. Fanlarn Elektrik Tesisatlar


Klima santrallerinde kurulu ekli ve byklne gre retici firma tarafndan belirlenmi talimatlar dorultusunda yaplan elektrik tesisatlar deikenlik gsterir. Bu bakmdan elektrik tesisatlarnda yaplacak bakm ve kontrollerde retici firmann vermi olduu talimatlarn dna klmamas nemlidir. Fanlarda santrallerin ekil ve yaplarndaki konstrksiyon zelliklerine gre otomatik kontrol panellerinden gelen ya da bamsz alma prensiplerine uygun olarak yaplan tesisatlara sahiptir. Santrallerle birlikte verilen talimat formlar incelenerek tesisatta yaplacak balantlarn kontrolleri yaplmaldr. Fanlarn alma prensiplerinde genellikle sisteme uygun gte elektrik motoru kullanldndan daha ok motorun balantlarnn bilinmesinde fayda vardr.

4.2. Fan Elektrik Motorlarna Yol Verme ekilleri


Klima santrallerinde kullanlan fanlarn elektrik motorlar ile kay kasnak sistemiyle altrlmas sebebiyle motorlarn elektrik balantlarnn bakm ve kontrol yapan eleman tarafndan bilinmesi gerekmektedir.

Resim 4.1: Fan ve motor balantsna bir rnek

Fan motorlarnda elektrik balantlar kurulmu olan santralin alma ykne gre deiiklik gsterir. Bu durum elektrik balantsnn da eitlilik gstermesine sebep olur. Elektrik motorlarnn tahrik ettii fanlarn alma hz ve yklerinden tam verimi alabilmek iin kay gerginlii, kasnak ayarlar kadar motorun bakmnn da srete nemli yer tuttuu unutulmamaldr. Aksiyal tip fanlardaki elektrik balantlar yine kullanlan motorun talimatlarna gre yaplr.

53

Resim 4.2: Aksiyal fanlar

Fan motorlarnn elektrik balantlarnn anlalmas iin ncelikle motorlarn paralarn bilmek gereklidir. ekil 4.3te elektrik motorlarnn tm paralarn grebiliriz.

54

ekil 4.2: rnek bir fan motoru

55

ekil4.2teki Fan motorunun paralar: 1. Motor gvdesi 18. Klemens kutusu 2. Stator 19.Klemens kutusu balama cvatas 3. Stator sargs 20. Klemens 4. Mil 21. Klemens balama cvatas 5. Alminyum kafesli rotor 22. Kablo pabucu 6. Rulmanlar 23. Klemens kprs 7. Rulman bask yay 24. Bask pullar 8. n kapak 25. Bask somunlar 9. Arka kapak 26. Kablo k rakoru 10. Alt ke cvata 27. Topraklama pabucu 11. Yayl rondela 28. Klemens kutusu kapak contas 12. Alt ke somun 29. Klemens kutusu kapa 13. Toz keesi (V ring) 30. Klemens kutusu kapa balama cvatas 14. Pervane 31. Kama 15. Pervane kapa 32. Mil klf 16. Pervane kapa balama cvatas 33.Tantm etiket 17. Klemens kutusu alt conta Bu tip fan motorlarnn elektrik balants retici firmann talimatlarna uygun olarak yaplr. Kontrol ve bakm srelerinde yerinden sklmesi gereken bu tip motorlarn montaj esnasnda talimat ynergelerine uygun olarak elektrik balantlar yaplmaldr.

ekil 4.3: rnek bir fan motorunun elektrik balant emas

ekil 4.4te grlen emalarda bir elektrik motorunda yaplan balantlar fann alma ynnn belirlenmesinde ok nemlidir. Eer bu balantlar ters yaplrsa fan ters ynde alarak sistemin hava ak ynn doru belirleyemeyecektir.

56

A: Ak T: Zaman rlesi V: Yksek devir

V1: Yedek yksek devir L: Dk devir

M: Kapal T: Termik rle

ekil 4.4: 2/4 ve 4/8 kutuplu motor balant emas

57

A: Ak V1: Yedek yksek devir M: Kapal T: Zaman rlesi L: Dk devir T: Termik rle V: Yksek devir

ekil 4.5: 4/6 kutuplu motor balant emas

A: Ak V1: Yedek yksek devir M: Kapal T: Zaman rlesi L: Dk devir T: Termik rle V: Yksek devir

Y- balant
ekil 4.6: Yldz gen motor balant emas

58

4.3. Fanlarn Mekanik Paralar


Hava artlandrma sistemlerinde kullanlan fanlarn fiziksel anlamda farkllklar olsa da mekanik yaplar birbirine benzer.

Resim 4.3: Radyal fan mekanik paralar

ekil 4.8de grlen mekanik aksam fanlarn motor tahriki alabilmesi iin kasnak ile tamamlanr. Motor ile arasndaki alma dzenini salayan kasnak ve kay dzeneidir. Fanlarn kontrol ve bakm srecinde en nemli kontrol kasnak ayarlar ve kay gevemesidir. Kaylarn dzgn almamas, ar anmas, gevemesi ve ypranmas fanlarn dier mekanik paralarn da olumsuz etkiler. Bu yzden her ayda bir kaylar ve kasnak ayarlar kontrol edilmelidir. Gerekli grlrse kaylar deitirilmeli kasnak ayarlar yaplmaldr.

4.3.1. Fan Kanatlarnn Kontrol


Fanlarn geliigzel almalarnn ortak nedenlerinden bir tanesi dengesi bozuk kanatlardr. Eer kaln bir toz tabakas varsa bu durumda arlk dolaysyla fann dengesini kaybetmesi sz konusu olur. Bu takdirde sistemi servis d tutup fan temizlemelisiniz. En iyisi balans yeniden yapmak veya pervaneyi yenilemek olacaktr. Kk fanlarda genellikle temizlemek ve dengelemek kolaydr. Eer yeni veya dengeleme aletiniz titreimi durdurmamsa bu takdirde arza ile ilgili dier nedenleri aratrnz. (Eilmi veya bozulmu motor mili, arzal yataklar veya gevek motor ayaklar gibi.) Bazen yksek korozyon ve andrma etkisine sahip atmosfer pervanenin ve yataklarn korozyonla kaplanmasna neden olur. Pervaneyi boyamak suretiyle hava ile fana giren kirletici maddelerin andrma etkisi azaltlr.

59

4.3.2. Kay Kasnak Tertibatnn Kontrol


Fanlarn dzenli almasnda kaylarn gerginlii ve kasnakla olan uyumu nemlidir. Kasnak ayarlar ve uygun kay kullanm iin retici firmann kullanma talimatlar takip edilmelidir. Fanlara tahrik veren kay kasnak ayarlar zen gsterilmesi gereken bir itir. Kontrol esnasnda kaylarn gerginliini lmek iin Tensiyometre (gerilim ler) kullanlabilecei gibi elle kontrolle de anlayabiliriz. zellikle srekli olarak hizmet veren vantilatrlerin bulunduu yerlerde kay kasnak tertibatlarnn sk sk dzenli bir ekilde muayene edilmesi gerekir. Makaralarn, kaylarn veya kavramalarn muayenelerini de unutmamak icap eder. oklu kayl sistemlerde eer bir kayn dahi bakmna ihtiya varsa bu takdirde tm kay tertibatlarnn birbiri ile uyumlu olmas iin hepsini deitirmek gerekir. Vantilatr millerinin birbirine paralel olduunu ve kasnaklarnda ayn dzlemde olduunu grerek muayene ediniz. Yeni kaylarn yerletirilmesinden sonra bunlarn gerginliklerini bir gerilimler (tensiyometre) ile kontrol ediniz (ekil 4. 9). Kaylarn ar sktrlmas yataklarn mrn ksaltr. Gevek kaylar kasnak zerinde kayar. Fan ve mil arasndaki zayf hizalama veya kt balantlar ar titreimlere, yataklarn abuk bozulmasna sebep olur.

Resim 4.4. Bir tensiyometre ve kullanlmas

60

1. Motor destei 2. Motor kasna 3. Setuskur 4. Motor 5. Kay 6. Gerdirme vidas 7. Fan kasna 8. Fan salyangozu

1. Sabitleme flan 2. Setuskur 3. Hareketli flan 4. Dz kenar kaya pararlel olmal 5 +7. Motor ve fan aftlar paralel olmal 6. Kasnaklar

ekil 4.7: Fan ve motor kasnann hizalanmas

4.3.3. Fan Motorlarnn Kontrol


Fan motorlar ar yklenme ve ar snmada bir dizi elektriksel arza kartan unsurlardr. Bunlarn meydana getirdii birok ortak problemlerden bazlar yle saylabilir; kesik devreli, ksa devreli veya topraklanm sarglar, ksa devreli veya ters kutuplu faz gruplar ak devreler ve yanl terminal balantlar gibi.

61

Fan ayaklarnn ar titreimi veya fralarn veya yatak yuvalar, daima yataklama arzalarndan ilki olarak gzkr. Bu durumda fann enerjisi kesiniz ve yataklar kontrol ediniz. Eer yataklar anm ise bunlar dikkatli bir ekilde deitirin. Pervane ve giri deliklerinde bulduunuz arzal yataklardan etkilenip etkilenmediklerini dahi kontrol ediniz. Arzal bir yatak dnen paralarn ve fann yerinden frlayarak dier paralara arpmasna izin verir. Bir ok yatak arzalarnn hatal yalama, iyi hzlanm miller, veya ok sktrlm kaylardan kaynaklandn aklnzda tutun. Fan ve motor yataklarn devaml retici firmalarn talimatlar dorultusunda yalayn. Yataklar ar ekilde yalamayn. Ar ya ve gres fan kanatlar zerine damlayarak kir ve yabanc maddelerin yapmasna dolaysyla fann balansnn bozulmasna neden olur.

4.3.4. Fanlarda Grltnn Kontrol


Fanlarn alma esnasnda olduka fazla titreim oluturur. Bu titreimler sistem konstrksiyonunun yaps gerei grltye sebep olur. Grltnn olumamas iin tm fan sisteminin titreiminin engellenmesinde baz titreim yutucular kullanlr. Titreimden oluabilecek grltnn engellenebilmesi iin titreim ve ses yutma zellii olan yaylar ve lastik takozlar kullanlr. Kullanlan lastik takozlar grltnn metal ksmlara ulamasn ve dolaysyla da sistemde grlty engeller.

Titreim engelleyici yay

Resim 4.5: Fan ve motor konstrksiyonunda titreim nleyici yay

62

Titreim ve ses yutma zelliine sahip lastik takoz


Resim 4.6: Fan ve motor konstrksiyonunda titreim ve ses nleyici lastik takoz

63

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET


Klima Santralinde Fanlarn Bakm
Grltl alan Fanlarn Kay ve Kasnaklarnn Ayarlanmas

1. Sabitleme flan 2. Setuskur 3. Hareketli flan 4. Dz kenar kaya paralel olmal 5+7. Motor ve fan aftlar paralel olmal 6. Kasnaklar

neriler Bakm iin gerekli olacak talimat ve talimatta yer Klima santralinde sistemdeki alan ara, gere ve donanm temin ediniz. havann kanallar yardmyla gvenliine uygun ortam oluturunuz. akn salayan fanlar Fanlarn kontrol esnasnda sistemi durdurunuz. kontrol ediniz. Fan hcresinin kapaklarn aarak grlt olup olmadn tespit ediniz. Fanlarn elektrik balantlarn kontrol ediniz. Balantlarda geveklik ya da deformasyon varsa olumsuzluklar gideriniz. Fan kanatlarnn dn ynn ve kanatlarn kirliliini kontrol ediniz. Sistemi durdurarak fan kaylarn bir tensiyometre ile ya da el yardmyla 2 ya da 5 kglk bask uygulayarak gerginliini kontrol ediniz.

lem Basamaklar

64

Fanlarda grltl bir Fan motorunun tespit elemanlarnn skln alma tespit edilirse fan kontrol ediniz. Eer motor tespit elemanlar motorunu ve tespit gevemi ise balantlar gerekli anahtar yardm ile elemanlarn, fan kanatlarn, sktrnz. kay kasnak tertibatn Fan kanatlarn kontrol ediniz. Fan rulmanlarnn kontrol ediniz. yan kontrol ediniz. Rulmanlarn yalanmaya ihtiyac varsa rulmanlar yalaynz. Kanatlarda dengesizlik varsa kanatlarn ayarlamasn yapnz. Fan kanatlarnn yerine oturmam olmas kanatlarn grlt yapmasna sebep olur. Bu durumla karlaldnda kanatlar yerine oturtarak iyice sktrnz. Kasnaklarn hizalamasn kontrol ediniz. Kasnaklar hizalar bozulmusa bir cetvel yardmyla ayarlaynz. Kasnaklar ayarlarken sabitleme flann geveterek kasnak yzeyine tutulan bir cetvel yardmyla hizalamay yaptktan sonra sabitleyiniz. Kaylarn gerginliini kontrol edin. Kaylar gevemise kasnaklardan ayarlayarak kaylar gerdirin. Kaylarn yalanmsa ve pislik varsa kuru bezle temizleyin. Kaylar kullanm sreleri dolmu ya da ypranmsa deiimini yapnz. Herhangi bir kayn deitirilmesi gerekli grlrse tm takmn deitirilmesi gerektiini unutmaynz. Fanlarn tm kaylarn deitiriniz. Deiimi yaplan kaylarn Kaylar deitirilip kasnak ayarlar yapldktan kontrollerini yaparak fan sonra sistemi altrmadan nce tekrar kaylarn altrnz. gerginliini kontrol ediniz. Sistemi altrarak grltnn durumunu kontrol ediniz. Titreim yutan elemanlarn kontrollerini yapnz. Titreim ve ses yutan elemanlar gevemi ya da deforme olmularsa sktrnz veya deitiriniz.

65

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME


Aadaki sorular dikkatlice okuyarak doru seenei iaretleyiniz. 1. Havalandrma sisteminde d havay alarak ilendikten sonra kullanma alanlarna gnderen eleman aadakilerden hangisidir? A) Fan B) Bataryalar C) Istclar D) Damperler E) Menfezler Fanlarn almasnda tahrik eleman aadakilerden hangisidir? A) Kaylar B) Kasnaklar C) Motor mili D) Elektrik motoru E) Hepsi Fan kanatlar ters dnyorsa ilk olarak kontrol edilmesi gereken birim aadakilerden hangisidir? A) Kanatlar B) Kaylar C) Fan motorunun elektriksel balants D) Hava giri damperi E) Servomotor Kay gerginliini lmede kullanlan eleman aadakilerden hangisidir? A) Potansiyometre B) Metre C) Ampermetre D) Tensiyometre E) Manometre Fanlarn sebep olduu grltnn kayna aadakilerden hangisidir? A) Titreim yutan elemanlarn bozulmas B) Kasnak ayarlarnn bozulmas C) Kaylarn deforme olmas D) Kanatlarn deforme olmas E) Hepsi

2.

3.

4.

5.

66

RENME FAALYET5 RENME FAALYET5


AMA
Havalandrma sistemlerinde oluan grltnn snmlenmesi amac ile klima santrali bnyesinde ve havalandrma kanallarna monte edilerek kullanlan susturucu bakmnn yaplmasn reneceksiniz.

ARATIRMA
Havalandrma sistemlerinde kullanlan susturucu eitlerini aratrnz. Susturucularn retim amalarna gre zelliklerini ieren bilgilerin bulunduu kataloglar elde ederek ( retici firmalardan) inceleyiniz. Susturucu bakmnn nemini anlatan inceleme, aratrma ve makaleler ( iletme yaynlar, internet ve salk yaynlar) okuyunuz.

5. SUSTURUCULARIN BAKIMI
Susturucu

Resim 5.1: Klima santrallerinde susturucularn yerlerine bir rnek

Klima santralleri alma srelerinde srekli mekanik hareket, metal yaplarndan ve hava aknn srtnmesinden kaynaklanan grltye sebep olur. Santrallerin rettii bu grltnn sistemin kendi iinde engellenebilmesi iin ses yutma zelliine sahip izolasyon elemanlar ile deiik yaplarda susturucular kullanlr. Susturucular santralin fiziksel boyutlarna uygun olarak deikenlik gsterir. Grlty yutan sentetik elyaf ve cam ynnden yararlanlarak imal edilen susturucular, santral iinde ve kanal iinde kullanlmak

67

zere retilmektedir. Kanal tipi susturucular, kanal iinde havann srtnmesinden kaynaklanan grltnn snmlenmesinde kullanlmaktadr. Susturucular radyal fanlar iin dikdrtgen ve aksiyal fanlar iin yuvarlak kesitli olarak imal edilir.

5.1. Susturucunun Ses Yutma Malzemelerini Kontrol Etmek


Susturucular klima ve havalandrma sistemlerinde oluan grlty azaltmaya yarayan ses tutuculardr. Susturucu kasas galvaniz satr. Kasetler hlinde yaplan ses tutucu panel elemanlar ise zel cam ynnden olumaktadr. Havalandrma sistemlerinde kullanlan susturucularn ses yutma malzemeleri genelde cam ynnden olur. Bu malzemelerin yapsal olarak su ve nemden zarar gren hidroskopik yaps olmas nedeniyle zel retilen elyaf yaps kullanlr. Sesi yutan bu elemanlar ayn zamanda sudan ve nemden az etkilendii iin mrleri uzar. Santralin alma srecinde meydana karaca grlty nlemek iin kullanlan bu sistem eleman alma sresine gre belirli periyotlarda kontrol edilmelidir. Susturucularn kontrol santralde bulunduu alandan karlarak yaps iinde bulunan elyaf yapsnn bozulup bozulmadnn tespiti ile yaplr. Metal ereve yapsal olarak deformasyon gstermez.

Resim 5.2: Susturucu boyutlarn gsteren bir rnek

Resim 5.3: Yuvarlak kesitli susturucu

68

Aksiyal fanlarla birlikte kullanlmak zere dizayn edilmi susturuculardr. Susturucu kasas galvanizli elik sacdan, i yzeyi cam lifi kapl, yksek younlukta cam ynnden yaplm ve zeri galvanizli perfore sacla kaplanmtr. Podlu ve podsuz olmak zere iki farkl tipi vardr. stenilen ses yutum deerine gre fan ap veya fan apnn iki kat uzunluunda imalat yaplabilir. Podlu susturucularda ses yutumunu arttrabilmek iin susturucu iine aerodinamik yapda, susturucu i yzeyi ile ayn zelliklerde ilave bir silindirik ekirdek yerletirilmitir. Klima ve havalandrma sistemlerinde ses yutucu (drc) zelliiyle zel olarak imal edilen susturucular, endstriyel alanda kurulan sistemlerin yannda, normal konfor klima ve havalandrma sistemlerinde ses boyutlarna uygun siparile imal edilir. Kaset denen cam yn dolgulu ses yutucu blmler, galvaniz satan imal edilen n ve arkas ak bir gvdenin iine yerletirilir. Susturucularn kasasnda grld zere elemanlarn iinde barndrdklar cam elyaf yap kaset sistemi karlarak gzle ve elle kontrol sayesinde ihtiya duyulan bakm tespit edilir.

Resim 5.3: Susturucu kasas ve cam elyaf yapl kaset

Susturucu kasetler genelde bakm gerektirmeyen yapda imal edilirler. Ancak partikllerin geerken oluturduklar anma ve deformasyondan dolay elyaf yap bazen zarar grebilir. Bu gibi durumlarla karlaldnda retici firmann ynergeleri dorultusunda metal ereveye zarar vermeden yerinden sklen elyafn yerine ayn yapda elyaf taklarak susturucularn bakm yaplabilir.

5.2. Susturucunun Yaltmn Yapmak


Susturucular retim esnasnda santral ihtiyalarna uygun olarak verilen sistem deerlerine gre imal edilir. Bu durum susturucunun yapsnn sistem gerekliliinin deimesine doru orantl olarak yenilenmesini gerektirir. Yenilenme srecinde de sistem gereklilii gz nne alndndan susturucular hazr olarak yerine monte edilir. Susturucular ierisinden geen hava akndan dolay kendileri de titreim ve grltye meydan verebilirler. Bundan dolay susturucularnda titreim yutan elemanlarla montaj yaplarak grlt yaltm yaplmaldr.

69

5.3. Susturucunun Tespit Elemanlar


Susturucularn klima santralinde tespit edildikleri hcreler retimdeki konstrksiyon zelliklerine gre deiim gsterebilir. Klima santrallerinde hcre yaps iinde bulunan susturucular ve dier ekipmanlarn tamamnn sisteme koulsuz olarak salam tespit edilmelidir. Titreim nleyici, ses yutma zelliine sahip ve kolay zlmeyen balant elemanlar kullanlmaldr.

Resim 5.4: Montajda kullanlan ke tespit eleman

Kanallara monte edilen susturucularn bulunduklar yere tespitlerinde kullanlan ask demirleri ve retim zelliine gre ses yutan elemanlarn salam olduklar gzlemlenmelidir. Genellikle susturucular kanallara flanl balant elemanlar ile sabitlenir. Flanl balantyla montaj yaplan susturucularda flanlar arasndaki szdrmazlk elemanlarna dikkat edilmelidir.

Resim 5.5: Montajda kullanlan perfore tespit eleman

Resim 5.6: Montajda kullanlan klips tespit eleman

70

Resim 5.7: Montajda kullanlan cvata somun

Resim 5.8: Montajda kullanlan rot

Susturucularn retim ekline gre birletirme ve tespit elemanlar yukardaki gibidir. Bu tespit ve montaj elemanlarndan ilgili olan bakm esnasnda kontrol edilerek herhangi bir aksaklk varsa giderilir.

71

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET


Klima Santralinde Susturucularn Bakm
Susturucuda Kullanlan Ses Yutma Malzemelerini Kontrol ve Bakm lem Basamaklar neriler Klima santralinin iinde Bakm iin gerekli olacak talimat ve talimatta yer bulunan susturucunun alan ara, gere ve donanm temin ediniz. kontroln yapnz. gvenliine uygun ortam oluturunuz. Susturucularn kontrol esnasnda sistemi durdurunuz. Sistem alrken desibelmetre yardmyla ses lmn yapnz. Sistemi kapal duruma getirerek susturucuyu hcresinden karnz. Susturucunun snmleme kasetlerinin montaj cvatalarn skerek kasetleri darya karnz. Ses snmleyici elyaf Susturucunun snmleyici kasetlerini galvaniz malzemenin ve nemden blmden kararak nem yutucu blmleri kontrol koruyucu tabakann ediniz. kontroln yapnz. Nem tutucu yzeyde bozulmalar varsa iindeki elyaf yapnn bozulduunu unutmaynz. Yzeydeki zel ilenmi blm skerek i ksmdaki elyaf yapy kontrol ediniz. Elyaf ksm yerinden karnz. Ayn zelliklere sahip elyaf dzgn ve dikkatlice yerine yerletiriniz. Elyaf yerletirirken retici firmann talimatlarn gz nnde tutunuz. Talimatlara uygun malzemeler kullannz. Susturucu kasetlerin kenar yzeylerine dikkat ediniz. Bozulmusa deiimini yapnz. Susturucunun bakm ve Ses snmleyici elyaf malzemeler ve kaset onarm yapldktan sonra balantlar dikkatle dzenlendikten sonra yerine yerine monte ediniz. monte ediniz. Balantlarn skln salaynz. Hcrenin iindeki titreim nleyicilerin, lastik takozlarn ve tespit elemanlarnn kontroln yapnz. Deformasyona urayan elemanlar deitiriniz. Susturucuyu yerine monte ettikten sonra sistemi altrarak desibelmetre ile son lm yapnz.

72

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME


Aadaki sorular dikkatlice okuyarak doru seenei iaretleyiniz. 1. Havalandrma sisteminde oluan grltnn snmlenmesini salayan eleman aadakilerden hangisidir? A) Fan B) Bataryalar C) Susturucu D) Damperler E) Menfezler Susturucularn klima santralindeki yeri aadakilerden hangisidir? A) Emi hcresi B) Hava karm hcresi C) Batarya hcresi D) Hava k hcresi E) Fan hcresi Sistemde oluan grltnn en nemli kayna aadakilerden hangisidir? A) Fanlarn dengesiz almas B) Tespit elemanlarnn gevemesi C) Fan kanal balants esnek yap olmamas D) Lastik takozlarn deformasyonu E) Hepsi Grlt ve ses lmnde kullanlan cihaz aadakilerden hangisidir? A) Potansiyometre B) Desibelmetre C) Ampermetre D) Tensiyometre E) Manometre

2.

3.

4.

73

RENME FAALYET6 RENME FAALYET6


AMA
Havalandrma sistemlerinde kullanlan yaltm malzemelerini tanyacak ve bakmnn yaplmasn reneceksiniz.

ARATIRMA
Havalandrma sistemlerinde kullanlan yaltm malzemelerinin eitlerini aratrnz. Yaltm malzemelerinin retim amalarna gre zelliklerini ieren bilgilerin bulunduu kataloglar elde ederek ( retici firmalardan) inceleyiniz. Yaltmn nemini anlatan inceleme, aratrma ve makaleler ( iletme yaynlar, internet ve salk yaynlar) okuyunuz.

6. YALITIM ARIZALARININ GDERLMES VE BAKIM YAPILMASI


Havalandrma sistemlerinde yaplan nemli uygulamalardan biride yaltmdr. Yaltm sistemin verimli ve ekonomik alabilmesi iin nemlidir. Sistemde kullanlan tm elemanlar (hissediciler hari) s, ses ve korozyana kar yaltlmaldr. Yaltm malzemelerinin yaps kolay deforme olabileceinden, kontrol ve bakm srelerinde dikkat edilmesi gerekir. Yaltm klima santrallerinden balayarak hava artlandrmas yaplan en son noktaya kadar uygulanr. Klima santralleri retim aamasnda yaltm yaplarak yerlerine monte edilir. Daha sonra uygulanan tm tesisatta yaltm iin eitli zellikleri bulunan yaltm malzemeleri kullanlr. Bu malzemeler kullanldklar amaca ve retici firmann teknik zelliklerine uygun olarak monte edilirler. Bakm esnasnda kullanlan malzeme yapsna uygun olarak alnan deerler gz nnde tutulmal ve bakm o ynde yaplmaldr.

6.1. Is ve Buhar Yaltm Malzemelerinin Bakm


Havalandrma tesisatlarnda s ve buhar yaltm iin eitli tip ve yapda izolasyon ve yaltm malzemesi kullanlr. Kullanl amacna ve yerine gre deiim gsteren bu malzemelerin, kontrol ve bakm srelerinde yaplacak ilemler ayndr.

74

6.1.1. Havalandrma Kanallarnda Bakm

Resim 6.1: Klima iltesi ve havalandrma kanalna uygulanm grnts

Klima iltesi, klima kanallarnn dtan s yaltmn salamak amac ile imal edilmi, camyn iltedir. Alminyum folyo ile kapl yzey ile buhar geiine kar yksek dirence sahiptir. Soutma yaltmnda, dier yaltm malzemelerine oranla, buhar youmas ve yaltmn bozulmas tehlikesine kar gvenlidir. Kendinden yapkanl zel tespit pimleri sayesinde hzl ve kolay bir uygulama salanr. Bu yaltm malzemesinde oluabilecek yrtlma ve deformasyon gzle tespit edilebilir. Tespit edilen ve bakm gerektiren durumlarda gerekli olan malzemelerin tespiti yaplr. Malzemelerin zelliklerine gre yaptrc veya tespit pimi, kendinden yapkanl alminyum folyo bant ve yeterli miktarda klima iltesi temin edilerek onarm yaplr.

Resim 6.2: Kendinden yapkanl yaltm iltesinin kanal zerine uygulan

Resim 6.3: Tespit pimi ve klima iltesinin kanal zerine uygulan

75

Resim 6.4: Cam yn levhann kanal zerine uygulan

Havalandrma kanallarnn d tarafndan yaplan yaltm uygulamalarnda bir yz alminyum folyo kapl cam yn levhalar da (ekil 6.3) kullanlabilir. Uygulama yzeyinin temizlenmesinin ardndan, kanal yzeyine m2de be ila alt adet kendinden yapkanl zel tespit pimleri yaptrlr. Alminyum folyo kapl yzeyi d tarafa gelecek ekilde ilte pimlere geirilerek kanal yzeyini tamamen kaplanr. Cam yn levhay delip geen pimlere pim pulu (ekil 6.2) taklr. Cam yn levhalarn birleim yerleri hava geirmeyecek ekilde kendinden yapkanl alminyum folyo bant ile yaptrlarak uygulama tamamlanr. Bakm esnasnda da tamirat yaplacak blge iin ayn yollar izlenir. D havada tesis edilen kanallarn yaltmnda galvaniz sac ile izolasyon yaplarak yaltm malzemesinin olumsuz hava etkilerinden korunmas salanr.

6.1.2. Boru Tesisatlarnda Bakm


Sistemin boru tesisatlarnda yaplan yaltm iinde ok eitli yaltm malzemeleri kullanlr. Yaltm yaplan boru tesisatlarnda s geii fazla olduundan bakm srelerinde kontrolleri iyi yaplmal ve gerek grlyorsa tamiratlar yaplmaldr. Tesisat borularnda yaplan uygulamalar; s yaltm malzemesinin kaplamal veya kaplamasz (plak) olmas durumuna gre farkllklar gsterir. Souk hatlarda youma sorunlarnn nlenmesi, atmosfere ak alanlarda veya topran ierisinde bulunan tesisatlarn d iklim koullarndan korunmas ve baz s yaltm malzemelerinin gnesin ultra-viole snlarndan etkilenmemesi iin kaplamasz s yaltm malzemelerin zerine kaplama yaplabilir. plak s yaltm malzemelerinin stleri; tayc olarak bezin kullanld al kaplamann zerine boya yaplmas, dorudan slyen boya ile boyanmas, bitm emlsiyonu srlmesi, bitml rtlerin yaptrlmas, galvaniz veya alminyum ceketlerin uygulanmas ve PVC giydirilmesi seklinde kaplanabilir. Kendinden fabrika yapm alminyum folyo kapl s yaltm malzemelerinde ise, bindirme pay stndeki yapkan bant ve buhar kesici folyo vastasyla uygulama tamamlanr.

76

Resim 6.5: Borulara s yaltm uygulanmas

Alminyum folyo kapl prefabrik boru biimdeki s yaltm malzemesi, boyuna yarklarndan dikkatlice alarak boruya geirilir. Alminyum folyonun boylamasna kendinden yapkanl ek yerlerindeki koruma band karlp, birleim yerlerinde fazla gerilme olmayacak ekilde bir plastik aparatla skca yaptrlr. Eer alminyum folyo kaplamann kendinden yapkanl bindirme pay bulunmuyorsa, yaltm malzemesinin boylamasna birleim yerleri bastrlarak alminyum folyo bant ile skca bantlanr. Ek yerlerinin yaptrlaca ksmlarn temiz ve kuru olmasna dikkat edilmelidir. Birleim noktalar; bant veya elik tel ile dnlerdeki birleimler, bant veya scak mastik uygulamas ile emniyete alnmaldr. Tesisat zerinde boluk meydana gelmeyecek ekilde yaltm malzemelerinin boruya monte edilmelidir. Boru biimindeki s yaltm malzemelerinin enine balant yerlerinde genilii en az 7,5 cm olan alminyum folyo bant kullanlr. Alminyum folyo bant yaltml borunun evresinden enine balant yerinin ortalayacak ekilde sarlr. Bir ucu uzun olacak ekilde bantlar st ste getirilir. Uzun u, balantnn zerine katlanarak enine balant tamamlanr. Uygulama sonrasnda bantla yaplan tm birleimler zel bir plastik aparatla kontrol edilmelidir.

Resim 6.6: Borulara s yaltm uygulanmas

Resim 6.7: Borulara s yaltm uygulanmas

77

Resim 6.8: Borulara s yaltm uygulanmas

78

Resim 6.9: Borulara s yaltm uygulanmas

Resim 6.10: Boru tesisatnda birleim noktalarna s yaltm uygulanmas

Tesisatlarn en sonundaki elemanlarda yaltm malzemesinin alnnn ak kalmas durumunda zel biti elemanlar kullanlr. Uygulama kendinden yapkanl biti elemannn bitisin etrafna sarlmas veya kendinden yapkanl olmayan biti elemanlarnn perin/ivi ile sabitlenmesi tamamlanr (ekil 6.11).

Resim 6.11: Borulara s yaltm uygulanmas

Yukardaki uygulama resimlerinde grld zere borularda yaplan s ve buhar yaltm, kontrollerde tamirata ihtiya duyulursa ayn biimde uygulanr. Tamirat gerektiren blmler temizlenerek ihtiya duyulan malzemeler temin edilerek yaltm gerekletirilir.

79

D hava ile temas eden boru tesisatlarna uygulanan yaltmda borularn yaltm malzemeleri ile izolasyonu yapldktan sonra galvaniz sac ya da alminyum saclarla kaplanmas gerekir. Bu tip yaltmlarda d yzeye sarlan metal elemanlarn birletirmesinde pop perin ya da vidal birletirmeler kullanlr. Yaplan kontrollerde genellikle birletirmelerde kan problemler nceliklidir. Bu tr tamirat gerektiren durumlarda, birletirme yaplmadan nce i ksmda olan yaltm malzemesi kontrol edilerek deformasyon olumusa deitirilir ve sac kaplama yaplarak ilem tamamlanr.

Resim 6.12: D hava ile temas eden borularda s yaltm uygulanmas

6.1.3. Vanalarda Bakm


Istma ve soutma sistemlerinde kullanlan vanalar, yaltlmas gereken bir dier tesisat ekipmanlardr. Is yaltm yaplmam bir flan ve vanadan kaybedilen s, bal olduu borunun yaklak 35 metresine edeerlidir. Bu deer vana apna ve i akkan scaklna bal olarak artmakta ya da azalmaktadr.

Resim 6.13: Havalandrma tesisatnda kullanlan vanalarda yaltm uygulamas

Istma ve soutma tesisatlarnda vanalarn yaltlmamas, enerji kayb ve isletme maliyetinin artmasna neden olur. Ayrca; Istma sisteminin bulunduu tm mahallin ar snmasndan dolay dier sistem elemanlarnn zarar grmesine, Yksek scaklkta akkan veya buhar tayan tesisat armatrlerinde i kazalarnn meydana gelmesine, Youma dolaysyla tesisat elemanlarnn paslanarak zarar grmesine, Malzeme seiminden yaplan hatalar ile birlikte vanalarda meydana gelen youmann boru yzeyine doru devam ederek zamanla boruda korozyon olumasna ve yaltm malzemesinin s yaltm zelliini kaybetmesine de neden olur. 80

Yukarda anlan sorunlar ile karlalmamas iin, stma ve soutma sistemlerinde yer alan vanalar; levha veya ilte biimindeki s yaltm malzemeleri, zel olarak imal edilmi vana kutular veya ceketleri kullanlarak yaltlrlar

Resim 6.14: Havalandrma tesisatnda kullanlan vanalarda yaltm uygulamas

Sistemde kullanlan vanalarn bakmlar yaplrken ihtiya olmas hlinde tamiratlar da yaplmaldr.

81

6.2. Ses Yaltm Malzemelerinin Bakm


Havalandrma sistemlerinde kullanlan ses yaltm elemanlar, s yaltm yaplan elemanlar gibi sisteme ve kanallara uygulanr. Yaltm teknolojisinde meydana gelen gelimeler sonucu artk sistemlerde ses yaltm ve s yaltm bir arada ayn malzemelerle uygulanmaktadr. Kullanlan tm yaltm malzemeleri zellikleri itibaryla akustik yaltm da yapmaktadr. Sistem gerei s yaltm yaplmas gereken yerlerde ilem yaplrken ayn anda sese karda yaltm yaplm olur. Klima santrallerinde grlt kaynaklar olarak tanmlanan mekanik aksamlar alma prensipleri gerei santralin iindedir. Dier ses reten unsursa iletimi yaplan havadr. Havann ilenmesi esnasnda oluan grlty santralin bnyesindeki izolasyon snmler. Hava kanallarnda ilenmi havann srtnmesinden kaynaklanan grlty ise yaplm olan izolasyon snmlemektedir. Bu izolasyonlar da oluabilecek deformasyon kullanlan malzemenin zelliklerine gre s yaltm yaplrken kullanlan i basamaklar uygulanarak giderilir. Hava aknn ve deiken hava ak hznn kullanm alanlarna ularken kanallarn sabitlenmesi iin kullanlm olan ask aparat sistemi de oluan titreimlerle grltye sebep olabilir. Bunu engellenmesi iinde ask aparatlarn kanal ve borularla birleim noktalarna da grlt yutan malzemelerle yaltm yaplmaldr.

Resim 6.15: Boru ask aparatnn izolasyonu

6.3. Titreim Kesicilerin Bakm


Havalandrma sistemlerinde kullanlan titreimi nleyen elemanlarn bakmnda dikkat edilmesi gereken en nemli unsur, uyguland eleman ile arasndaki balantnn salkl ve ilevini yerine getirmede engelsiz olmaldr. Titreim nleyicilerin yaltmnda bakm denince akla sistemde titreim olmamasnn salanmasdr. Yaplan kontrollerde bu elemanlarn yaplarnda bozulma, balantlarnda geveme, oksitlenme ve grevini yapamaz hle gelme durumlar sz konusu ise gerekli dzeltmeler yaplmal ve gerekiyorsa deiim yaplmaldr.

82

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET


YALITIM ARIZALARININ GDERLMES VE BAKIM YAPILMASI Havalandrma Kanalnda Yaltm Kontrol ve Bakm

lem Basamaklar neriler Havalandrma Bakm iin gerekli olacak ara, gere ve donanm kanallarndaki yaltm gzle temin ediniz. kontrol ediniz. gvenliine uygun ortam oluturunuz. Sistem projesinin bir kopyasn alarak kanallar getii blmlerde gzle kontrol ediniz. Yaltm yaplm kanallarn yzeylerinde deformasyon varsa gerekli malzeme tespitini yaparak proje zerinde iaretleyiniz. Kullanlacak malzemeleri temin ediniz.

83

Yaltm deforme olmu Kanallarn zerindeki deforme olmu yaltm blmlerin yaltmn malzemesini sknz. yapnz. Kanaln zerini iyice temizleyiniz. Elyaf malzemenin kanala tutunmasn salayan tespit pimlerinin yapkanl blmn kontrol ederek yaps bozulmu olanlar deitiriniz. Kullanlacak yaltm malzemesini lsnde keserek kanala yaptrnz. Yaltm malzemesinin ek yerlerini birbiri zerine gerekli ekilde bindirdikten sonra bantlaynz. Yaltm yaplan malzemenin zerine gerekliyse galvaniz kaplamay ya da pvc kaplamay yapnz. Yaltm arzas giderilen Kanal asklarnn gerginliini ve ses nleyici kanaln ask sistemini elemanlarn kontrol ediniz. kontrol ediniz. Kanal zerinde bulunan hava ayar damperlerinin ve susturucularn yaltmlarn kontrol ederek arzal ksmlarn yaltmn yapnz.

84

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME


Aadaki sorular dikkatlice okuyarak doru seenei iaretleyiniz. 1. Havalandrma sisteminde s yaltm yaplan eleman aadakilerden hangisidir? A) Kanallar B) Vanalar C) Borular D) Klima Santrali E) Hepsi Mekanik titreim yaltm aadaki elemanlarn hangisine uygulanr? A) Klima santraline B) Fan motorlarna C) Havalandrma kanallarna D) Susturuculara E) Hepsi Havalandrma sistemlerinde yaplan yaltmlardan hangisi depremin verecei zararlara kardr? A) Sismik yaltm B) Ses yaltm C) Elektrik yaltm D) Is yaltm E) Hibiri Sistemde yaltm yaplmas aadakilerden hangisini salar? A) Enerji tasarrufu B) Verimli alma C) Yksek konfor D) Cihazlarn korunmas E) Hepsi Aadakilerden hangisi havalandrma sisteminin yaltmdr? A) Titreim yaltm B) Is yaltm C) Sismik yaltm D) Topraklama E) Hepsi

2.

3.

4.

5.

85

MODL DEERLENDRME MODL DEERLENDRME


Havalandrma sisteminde koruyucu bakm
Filtreler Menfezler

Damperler Fanlar ve Fan Motorlar Hissediciler Susturucular

Titreim ve Ses Yutucular

Yaltm

Yaltm

lem Basamaklar Havalandrma sisteminin genel durumunu ve alma performansn test etmek. Klima santralini altrarak sistemin oluturtabilecei olumsuzluklar gzlemleyiniz. Bakm; alan sistemin genel durumunu iyiletirmek zere yaplan ilemlerdir. Bu ilemler srasnda sistemin performansnn dk olduu ve sonucunda da buna bal bir arza tespit

neriler Sistemin verimli almas iin yaplm olan tablolar temin ediniz. Filtrelerin retici firmalar tarafndan hazrlanm alma basnlarn gsteren talimatlarn inceleyiniz. Klima santrallerindeki fark basn manometrelerinden deerleri alarak bakm aamalarn tespit ediniz. Filtrelerde bakm, yenileme ve/veya deitirme yaparken santralin almasn durdurarak btn sisteme zarar verecek oluumlardan kannz.

86

edilebilir. rnein; kirli yzeye sahip ve tkanm filtreler performans dklne neden olan bir arzadr ve giderilmesi gerekir. Benzer ekilde performans dklne neden olan birok arza tespit edilebilir. Filtre hcrelerinin kapaklarn, filtrelerin balantlarn kontrol ediniz. Geveme varsa salamlatrnz. Filtrelerdeki bakm yntemine karar vererek ilemlere balaynz. Bakm ilemlerini yaparken aadaki takmlar kullann. Tornavida takm Elektrik sprgesi Kompresr Scak su Filtrelerde bakm ilemi tamamlandktan sonra montaj yapnz. lenecek havann sisteme gerektii kadar girmesini ve ilendikten sonra gerektii kadar ulamasn salayan damper ve menfezlerin kontroln yapnz. Bakm ilemlerini yaparken aadaki takmlar kullann. Tornavida takm Ak azl anahtar takm Kompresr Anemometre Filtrelerin montajnda kullanlm olan balantlarn ve vidalarn durumunu kontrol ediniz. Herhangi bir geveme ve deformasyon varsa gideriniz. Filtre yzeylerinde toz ve pislik olup olmadn gzle kontrol ediniz. Filtre panellerindeki szdrmazlk elemanlarnn durumlarn kontrol ediniz. Szdrmazlk elemanlarnda deformasyon varsa gideriniz. Yaptnz kontrolde panel filtrelerin kirliliini temizleyecek yntemi belirledikten sonra gerekli malzemeleri temin ediniz. Filtreleri yerlerinden karnz. Filtreleri belirlenen temizleme yntemiyle temizleyiniz. Silkeleyerek temizleme, basnl hava ile temizleme ya da scak su ile ykama yntemlerinden ihtiya duyulan uygulaynz. Filtreleri yerine monte ettikten sonra santrali altrarak fark basn manometrelerindeki deerleri okuyunuz. Oluan deerler sistemde ngrlen alma deerlerini gsteriyorsa i tamamlanmtr. Klima santralinde balayarak konforu salanan alanlara kadar uzanan havann devre iinde dolaarak istenen alanlara ulatran son eleman ve oradan kirlenen havay darya atmak iin alan ilk eleman menfezlerin bakmn yapnz. Kullanlan havadan, havann gei yapt kanallardan ve kullanldktan sonra uzaklatrlan havadan kaynaklanan kirliliin menfezlere ve damperlerde yapt olumsuz oluumlar kontrol ediniz. Kirlenmi menfezleri yerlerinden skerek temizleyiniz. Menfez ve damper kanatlarnda deformasyon ve geveme varsa tornavida yardmyla sktrnz. Kanatlardaki toz ve pislikleri basnl hava ile temizleyin.

87

Damperlerin ayarlarn kontrol ederek sistem gerekliliine gre hava geiini salaynz. Doru ynde ve yeterli miktarda havann flenmesini salaynz.Hava ak doru deilse tornavida yardmyla kanat ayarlarn yapnz. Damperlerin almasnda kullanlan yardmc elemanlarn elektrik balantlarn kontrol ediniz. Servomotorlarda balant arzalar varsa gideriniz.

Klima santralinin sistem gereklerine uygun Sistem otomatik kontrol ile altndan arzal sensrleri tespit etmek kolaydr.Sensrlerin alma almasn salayan prensiplerini ve yerlerini belirten belgeleri temin hissedici elemanlarn ediniz. kontrol ve bakmn Gnlk yaplan kontroller esnasnda gsterge ve / yapnz. veya skalasnn almad tespit edilen hissedicileri Bakm ilemlerini kontrol ediniz. yaparken aadaki Hissedicilerde oluan arzalar retici firmadan elde takmlar kullann edilen bilgilerin bulunduu kataloglardaki zm yntemleriyle gidermeye alnz. Arzas lme elemanlar giderilemeyecek hissedicileri zaman geirmeden El takmlar deitiriniz. Hissediciler Hissedici elemanlar deitirirken hibir zaman gsterge ksmndan dndrerek skmeye almaynz. Bunun yerine bir anahtar ya da pense yardmyla birleim ksmnda braklan blm kullannz. Bakm ya da deiimi yaplan kontrol ve lme elemanlarn yerine monte ederken szdrmalklarn salaynz. Hissedicileri harici olarak kullanrken salkl sonu alabilmek iin verilen talimatlara mutlaka uyunuz.

88

Klima santrallerinde havann hz kazanmasn ve kanallardaki hareketini salayan fanlarn kontrollerini yapnz. Bakm ilemlerini yaparken aadaki takmlar kullann Yalama ya Yadanlk Ak azl anahtar Takmlar V kaylar

retici firmann verdii katalog ve altrma klavuzlarn temin ederek fanlarn karakteristik zelliklerini kontrol ediniz. Fanlarn elektrik tesisatlarn kontrol ediniz. Herhangi bir balant problemi yada geveme varsa gideriniz. Fanlarn santral kasasna montajnda kullanlan tespit elemanlarn kontrol ediniz. Balantlarda geveklik yada kopma varsa onarnz. Fanlarn kanatlarnn balans ayarlarn kontrol ediniz. Kanatlarn ayarlar bozuksa kanat vidalar yardmyla kanatlar ayarlaynz. Fan kanatklarnda olumu kirlenme ve toz varsa basnl hava ile gideriniz. Fanlarda yalanmas gereken rulman,mil vb. ksmlarn yalamasn yapnz. Fan ve fan motoru arasndaki dzenek olan kay kasnak sistemini kontrol ediniz. Kaylarda geveeme varsa kasnak ayarlarn yaparak gerdiriniz. Kaylarn imalat zelliklerine gre esneme paylarn kontrol ediniz. ok gergin olmamasn salaynz. Kaylarda yrtlma ve bozulma varsa tm takm deitiriniz.

Fan motorlarnn elektrik Fan motorlarnn elektrik balant emalarn ve balantlarnn ve kasnak motorun fiziki yapsn gsteren belgeleri temin ayarlarnn kontroln ediniz. Balantlar kontrol ederek geveme varsa yapnz. Fan motorunun tornavida yardmyla sktrnz. bakm yaplrken sistemi Fan motorlarnn tespit ve yaltm elemanlarnn kapaynz. kontroln yapnz. Deforme olmu yada gevemi olanlarn sktrnz. Bakm ilemlerini Fan motorlar alma prensiplerinden dolay ar yaparken aadaki snr. Motorun rahat soumas iin toz ve kir varsa takmlar kullann temizleyin. Tornavida takm Fan ve motordaki kasnaklarn ayn hizada olup olmadklarn kontrol edin. Ayn hizada deillerse Anahtar takm kasnak sabitleme flanlarndan geveterek metal bir Metal cetvel cetvel yardmyla ayn hizaya getirilmesini salaynz. Pensampermetre Kuru bez

89

Klima santrallerinde mekanik alma ve havann hareketinden dolay oluan grlty snmleyen susturucularn bakmn yapnz.

Bakm ilemlerini yaparken aadaki takmlar kullann Azl anahtar takmlar Tornavidalar Yaltm malzemeleri

Fan motorlarnn rulmanlar genellikle yalanmaz, ancak baz retici firmalar yalanmas iin bir hazne brakmtr. Bu tr motorlarn gres ya ile yalamasn yapnz. Sistemde kullanlan susturucularn teknik zelliklerine ait belgeleri temin ediniz. Susturucularn bulunduklar hcre ve kanallarda desibelmetre yardmyla ses lm yapnz. Kullanlan susturucunun zelliklerine gre belirlenmi ses miktarn gsteren izelgeyi kontrol ediniz. Susturucularn tespit elemanlarn kontrol ediniz deforme olmu ya da gevek olan gerekli ilemleri yaparak dzenleyiniz. Susturucunun yapsnda bulunan kasetleri kontrol ediniz. Grlty yutan elemanlar barndran bu kasetlerin d ereveleri ve yaltm elemanlarn kontrol ediniz. Kasetlerin bnyesinde bulunan ses yutucu elyaflarn yapsn kontrol ederek deitirilmesine gerek varsa deitiriniz. Kasetleri yerine monte ederken yzeylerine zarar gelmemesine zen gsteriniz. Kanallardaki susturucular yerine monte ederken hava geiinde titreim olacandan titreim yutucu elemann balantlarn kontrol ederek herhangi bir geveme ya da deformasyon varsa sorunu gideriniz.

Havalandrma Klima santrallerinin titreim yaltmlarn kontrol sistemlerinin yaltmn ediniz.Titreim yutma elemanlarn kontrol ederek kontrol ediniz.Yaltm deforme olmu ve gevemi olanlar varsa deiimini arzalar sistem gereklerine yapnz yada sktrnz. uygun olan tm deerlerin Havalandrma sisteminin s ve buhar yaltmlarn deimesine sebep kontrol ediniz. Yaltmlarda bozulma varsa tamiratn olur.Yaltm az enerji yapnz.

90

harcamas ile yksek Kanallardaki yaltmlar gzle kontrol ediniz. Kanal verim alnmas arasndaki yaltmlarnda deformasyon varsa onarmn oranty salar. Bu adan yapnz.Onarma balamadan nce kullanlacak sistem yaltmnn sk yaltm malzemelerini temin ediniz. Kullandnz periyotlarla kontrol yaltm malzemelerin zelliklerinin ayn olmasna edilmesi ve ihtiya hlinde dikkat ediniz. onarmnn yaplmasn Yaltm yaplan yzeyin temizliini yapnz. Yaltm salaynz. vidalarn yeterli aralklarla yaptrnz. Yaltm malzemesinin iyice monte edildiine emin olduktan sonra alminyum folyo bantla kenarlarndan bantlaynz. Bakm ilemlerini yaparken aadaki takmlar kullann Azl anahtar takmlar Tornavidalar Yaltm malzemeleri Keskin bak Metre Is yaltmn borulara ve vanalarada ayn dzende Bez uygulaynz. Sivri ulu metal ubuk

Sistemin mekanik alan blmlerini kontrol ederek titreim yutucu elemanlarn bakmn yapnz. Titreim yutan elemanlarda deformasyon varsa ya da geveme szkonusu ise deitirin ya da sktrnz.

Havalandrma sistemlerinde ses yaltm santralde retici firma tarafndan yaplr. Kanal ve boru tesisatlarnda ses kayna olarak grlen ask aparatlar ve balantlar kauuk ses snmleme takozlar kullanlarak yaplr. Kanal iinde kullanlan susturucu ve damperler ise evresine yaplan yaltmla dzenlenir. 91

Sismik koruma elemanlarnn kontroln yapnz. Zemine bal santral ve dire elemanlarn sismik snrlayc takozlarn kontrol ediniz. Geveme varsa sktrnz.

Kanallarn sismik koruma asklarn kontrol ediniz. Herhangi bir olumsuzluk varsa gideriniz.

92

KONTROL LSTES

DEERLENDRME LTLER 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. 21. 22. 23. 24. 25. 26. 27. Bakm ncesi havalandrma sisteminin genel durumunu ve alma performansn tespit etmek zere gerekli hazrlklar yaptnz m? Sistem alr vaziyetteyken gsterge ve skalalardan deerleri kontrol ederek kayt altna aldnz m? Sistemi durdurup filtreleri kontrol ettiniz mi? Filtre balantlarnn kontroln yaptnz m? Filtrelerin temizliini ve / veya deiimini yaptnz m? Fark basn manometresi ile lm yaparak yaptnz bakm sonras deerlerin karlatrmasn yaptnz m? Emi damperinin kontroln yaptnz m? Emi damperi kanatlarnn temizliini, kontroln ve bakmn yaptnz m? Emi damperinin servomotor balantlarn kontrol ettiniz mi? Datc menfezlerin fleme ynlerini kontrol ettiniz mi? fleme yn doru olamayan menfezlerin kanatlarn ayarladnz m? Sistemde monte edilmi hissedicilerin kontroln yaptnz m? Arza tespit edilen hissedicilerin deiimini yaptnz m? Fan kontrol ettiniz mi? Fann tespit ve balant elemanlarnn skln saladnz m? Fan kanatlarnn dn yn, balans ayar ve temizliini kontrol ederek fan rulmanlarn yaladnz m? Fan kasnann ayarlarn kontrol ettiniz mi? Fan kaylarnn gerginliini kontrol ettiniz mi? Gerek grlmse kay kasnak ayarlamalarn yaptnz m? Fan motorunun elektik balantlarn kontrol ettiniz mi? Fan motorunun tespit elemanlarnn skln kontrol ettiniz mi? Fan milinin gres yan kontrol ettiniz mi? Susturucularn tespit elemanlarn kontrol ettiniz mi? Gevek tespit eleman varsa sktrdnz m? Susturucularn snmleyicilerini kontrol ettiniz mi? Yaps bozulmu susturucularn elyaf malzemesini deitirdiniz mi? Yaltm yaplm sistem elemanlarn gzle kontroln yaptnz m?

Evet

Hayr

93

28. 29. 30. 31. 32. 33. 34.

Yaltm bozulmu blmler iin malzeme tespitini yaptnz m? Is yaltm bozulmu yerlerin temizliini yaparak yaltm malzemelerini kapladnz m? Titreim yaltm yapan elemanlar kontrol ettiniz mi? Titreim yutucu malzemelerin skln saladnz m? Sismik koruma yapan elemanlarn ve asklarn kontroln yaptnz m? Deforme olmu sismik koruma elemann deitirdiniz mi? Bakm tamamlandktan sonra sistemi altrarak son kontrolleri yaptnz m?

DEERLENDRME Cevaplarnz kontrol ederek kendinizi deerlendiriniz, Hayr yantlarnz var ise hayr yantlarnzla ilgili renme faaliyetlerini tekrarlaynz. Tamam Evet ise modl baar ile getiniz.

94

CEVAP ANAHTARLARI CEVAP ANAHTARLARI


RENME FAALYET-1N CEVAP ANAHTARI 1. 2. 3. 4. 5. D E A B D

RENME FAALYET-2NN CEVAP ANAHTARI 1. 2. 3. 4. 5. D C A D E

RENME FAALYET-3N CEVAP ANAHTARI 1. 2. 3. 4. 5. A C D D A

RENME FAALYET-4N CEVAP ANAHTARI 1. 2. 3. 4. 5. A E C D E

RENME FAALYET-5N CEVAP ANAHTARI 1. 2. 3. 4. C D E B

95

KAYNAKA KAYNAKA
BLGE Mustafa , Klima Santralleri, ISKAV Yaynlar Teknik Kitaplar Dizisi 01. BULGURCU Hseyin , klimlendirme ve Soutma Sistemlerinde Otomatik Kontrol. BULGURCU Hseyin, Soutma ve klimlendirme Sistemlerinde BakmArza Bulma ve Servis lemleri. Carrer Hava Koullandrma Sistem Tasarm. DOAN Hikmet, Havalandrma ve klimlendirme Esaslar. Issan almalar No 305 Klima Tesisat. SA Kadir, Bireysel Klima Sistemleri, ISKAV Yaynlar Teknik Kitaplar Dizisi www.mmoistanbul.org.tr

96

You might also like