TEMEL HUKUK 1-TOPLU DZEN KURALI OLARAK HUKUK: Hukukun amac insanlara hukuk disipliniyle ilgili baz kavramlar

aklamak ve hukuksal dnce tarz kazandrmaktr. erisinde yaadmz dnyaki canllarn hareketleri dzenleyen muhtelif kurallar vardr. Etrafmzda canllar lemindeki bilinli ya da bilinsiz (insiyaki) bu dzeni kolaylkla grrz rnein tilkinin avn saklamas; krlangcn yuva yapp neslini devam ettirmesi vb. Hele dnen ve konuan,dier biz sylemle erafl mahlukat (canllarn erefsizlii) olan insan aleminde bu kurallar daha net ve ak gzlemleriz. Bunlara toplum dzen kurallar denir. Ska yaanmz srecinde karlatklarmz sylersek; Din kurallar rf ve Adet kurallar Grenek kurallar Hukuk kurallar

Olmak zere drt grup altnda toplayabiliriz. nsan yaamn genellikle bu drt tr kural dzenler. Bu aklamalardan sonra,hukuk nedir? sorusunu cevabn verebiliriz. Hukuk; bireyin bireyle, bireyin devlet ve malla olan ilikilerini dzenleyen kurallar btndr. Kukusuz bu tanm biraz daha aarak, devletin dier devletleri ya da uluslararas kurumu ve kurulularla olan ilikilerini de bu tarife ekleyebiliriz Bylece hukuk, hem ulusal snrlar iindeki kiilerin (gerek ve tzel) ve hem de ulusal snr tesinde bulunanlarn mnasebetlerini tanzim eder, yn verir.

2-HUKUK TRLER Genellikle hukukular, hukuku ikili bir snflama altnda toparlar: Pozitif/deal hukuk Maddi/ekli hukuk

a) POZTF/DEAL HUKUK: Bir lkede fiilen uygulanan btn hukuk kurallar pozitif hukuku oluturur. Szgelimi; mahiyetini ileride greceimiz anayasa ya da hkmnde kararname, tzk, ynetmelik, genelge vb. kurallar iinde irdelenir. DEAL HUKUK; ise olmas arzulanan doal hukukun addr ki rnein; daha ok felsefelik bir manay rnein; herkes evinin nn temiz tutsa, hi kopyaya teebbs edilmesi, insanlar birbirlerinin haklarna rza gsterse vb. hep temenni ve dilekten ibarettir. Oysa gerekler bambakadr ve ounlukla ideallerle rtmemektedir. b) MADD/EKL HUKUK Maddi Hukuk; dorudan doruya toplumsal dzeni salayp insan ilikilerinde meydana gelen sorunlar zmeye ynelik hkmler ieren hukukdur. Tabii maddi hukukun olaylar nasl, hangi koullarda ve ne zaman uygulanacana dair yola gsteren hukukun ad da, ekli hukuk dur. 3- HUKUKUN LEV: nsanlnn doumundan lmne dek ve hatta lmnden sonra bile, hukuk bir takm ilevler grr. Dier bir deyile, hukukun oulcul amalar vardr. Bunlar u balklar altnda toplamak mmkndr: Toplumsal dzeni salamak Bar salamak Eksiklii salamak Adaleti salamak zgrlkleri salamak Gvenlii salamak

4- POZTF HUKUK BALAMINDA NORMLAR HYERARS Pozitif hukukun bir lkede uygulanan hukuk olduunu stte belirtmitik. Bir hukuk dzeninde var olan hukuk kurallar ya da normlar, dank bir ekilde deil, alt alta veya st stte dzenlenmitir ki buna normlar hiyerarisi ya da hukuk dzeni piramidi denir. Hans KELSEN tarafndan gelitirilen bu kurala gre, alt basamakta yer alan norm geerliliini st basamakta bulunandan alr ve ona uygun olmak zorundadr.

Piramidin en st noktasnda anayasa, Yasa, yasa hkmnde kararname tzk. Ynetmelik genelde vb dzenlemeler alta doru silsilesel olarak devam eder. imdi bu normlar hiyerarisine uygun olarak, srasyla pozitif hukuk kurallarn inceleyebiliriz. a) ANAYASA Anayasa devletin eklini, yapsn organlarnn grev ve yetkilerin, bunlarn birbiriyle olan ilikilerini, kiilerinin temel hakk ve zgrlklerini dzenleyen temel hukuktur. 2709 sayl 1982 Anayasamzn dayand be temel ilke vardr. Milli devlet ilkesi Demokratik ilkesi Laik devlet ilkesi Sosyal devlet ilkesi Hukuk devleti ilkesidir.

Klasik manada devletin grevi olup, bunlarn karlayan birbirimizden bamsz ve fakat koordineli alan organ mevcuttur. Kuvvetler ayrlna gre alan ve 3 Y kural olarak anlan bu organlar srasyla; yasama, yrtme ve yargdr. ekli anlamda anayasa, normlar hiyerarisinin en st srasn igal eden, kanunlardan farkl bir usulle konulup deitirilebilen hukuk kurallarnn btndr. Anayasann altnda yer alan dier hukuksal dzenlemeler, anayasa hkmler aykr olamazlar. b) YASA (kanun) Anayasadan sonra gelen ilk hukuksal dzenleme yasa ya da kanundur. Yrtme organnca (siyasal iktidar ya da bakanlar kurulu) hazrlanan hukuksal nitelikli tasarmlarn ki buna yasa tasars denir. lgili komisyonda grlp benimsemesinden sonra, Meclis Genel Kurulunda maddeler itibariyle tartlp kabul ve Cumhurbakan tarafndan imzalanp Resmi Gazete de yaymlanma srelerini tamamlayan dzenlemedir kanun. Eer ilgili tasarmlar, Bakanlar Kurulunca deil de hak temsilcileri (milletvekilleri) tarafndan hazrlanrsa, o zaman yasa teklifi veya yasa nerisi adn alrlar. Ancak bunlarn komisyonda kabile edilmeleri ans olduka azdr. Genelde yasalarn son maddesinden nceki maddesinde kan yasann hangi bakanlka uygulanaca ve nceki maddesinde kan yasann hangi bakanlka uygulanaca ve ne vakit yrrle girecei hkmn altnda alnr. Eer buna ilikin bilgi yoksa kanun, yaym tarihinin izleyen 45. Gn uygulanmaya balar. Belirtelim ki, Cumhurbakan TBMMden gelen yasalar imzalayp, gerekelendirerek, Meclise geri gnderebilir; buna veto denir. Cumhurbakan bir yasa iki kez veto edemez. Bunlarn beraber, Devlet Bakannn veto edemedii yasalar da vardr. Szgelimi bte yasas. c) YASA HKMNDE KARARNAME Yasa hkmndeki kararname yasama organnn rn olan kanun ile bir siyasal iktidarn tasarrufu bulunan dzenleme arasnda yer alr. Bu hem bir yasa hem de kararnamedir. Yasadr nk daha evvel karlan bir yasayla konusu sresi mahiyeti ve uygulanaca alan belirtilmek kaydyla hkmete byle bir dzenleme yapma yetkisi verilmektedir. Ya da meydana gelen fevkalade bir durum (deprem ayaklanma salgn hastalk vb ) nedeniyle siyasal iktidar o fevkalade durumlar gerektirdii ve acil nlemleri alarak uygulamaya koymakta ve fakat yasama imeclisini24 saat zarfnda toplantya ararak ald nlemleri TBMMnin iradesine sunmaktadr. Meclis kabul veya ret eder. Doal olarak meclisin kabul etmesiyle nlemler ilerliini devam ettirirler. Kabul grmemesi halinde bunlarn yrrllkten kalkacaklar aikardr. Yasa hkmndeki kararnameler tpk kanunlar gibi Cumhurbakan tarafndan imzalanr ve Resmi Gazete de yaynlanrlar bunlar yaynladklar gn yrrle girerler.

Anayasamzn 91.maddesi uyarnca yasa hkmnde kararname karma yetkisi olan Bakanlar Kurulu anayasann ikinci ksmnn birinci ve ikinci blmlerinde yer alan temel haklar kii haklar ve devleri ile drdnc blmndeki siyasi haklar ve devler konusunda bu yetkisini kullanamaz. d) YASALARIN HKMNDE KARARNAMELERN ANAYASA UYGUNLUK DENETM Yasalar yasa hkmndeki kararnameler ile TBMM itz hkmleri Anayasa ile uyumlu olmak zorundadrlar. Bunlarn denetimi anayasa mahkemesince yaplr. Anayasa mahkemesi ekil ve ierik bakmlarndan denetler. Anayasayla ilgi deiiklikleri ise salt ekil ynnden inceler. Belirtelim ki olaan st ve skynetim hallerinde Cumhurbakanlnn Bakanlnda toplanarak karlan yasa hkmndeki kararnameler hakknda anayasa aykrl iddiasyla anayasa mahkemesinde iptal davas alamaz. ptal davasn Cumhurbakan ana muhalefet partisi ile TBMMdeki mevcut milletvekilleri 1/5i aabilir. e) TZK: Bakanlar kurulu yasalarn uygulamasn gstermeli ya da kanunla emredilen ileri belirtmeli zere kanuna aykr olmamak ve Dantayn incelemesinden geirilmek kouluyla tzkler karabilir. Bir hkmet tasarrufu olan tzk Cumhurbakannca imzalanr ve Resmi Gazete yaynlanr. f) YNETMELK Anayasamzn 124. Maddesi uyarnca ynetmelik Babakanlk bakanlklar ve dier kamu tzel kiileri tarafndan grev alanlaryla ilgili kanunlarn ve tzklerin uygulamasn salamak maksadyla karlan hukuksal dzenlemelerdir. Ynetmelik kanun ve tzkler aykr olamazlar hangi ynetmeliklerin Resmi Gazetede yaymlanaca kanunla belirtilir. g) TEBL Tebli hukuksal durumlar ilgili kimselere duyuru zere st makamlarca yazlan aklamalardr. Bunlar hiyerarik ynden kendinden nce gelen yasal dzenlemelere(ynetmelik tzk kanun) aykr olamazlar. ) GENELGE(tanm sirkler) Genelgeyi st ynetim birimlerince zellikle yasal dzenlemelerin nasl yorumlanmas ve uygulanmas gerektii hususlarnda alt ynetim kademelerine ve btn ilgilere gnderilen ayrntl dzenlemelerdir. h) YNERGE:

Herhangi bir konuda takip edilecek yol ve yntem iin st makamlardakiler tarafndan astlara verilen buyrua (ynerge) denir. Bazen bu hukuksal kavram talimat ya da direktif olarak adlandrlr. stn asta verecei talimatn yasalara uygun olmas gerekir. Yasaya uygun olmayan talimata ya da direktifi astn yerine getirmesi istemez. stn aar halinde bunun asta yazl yapmas icap eder. Buraya kadar yaplan aklamalardan anlalaca zere en alttan en st hukuksal dzenlemeye doru bir normlar hiyerarisi mevcuttur ve alt kademedeki dzenleme kendin ncekiyle rtmek zorundadr. Aksi halde uygulanmaz st norm geerlilik kazanr.