313 NUMARALI TMAR RUZNME DEFTER VE BU DEFTERDE HALEB VLYET LE LGL BAZI TESPTLER Yrd. Do. Dr.

Enver AKAR*
ZET Osmanl mparatorluunda lkenin genel durumunu ve vergi kaynaklarn tespit etmek maksadyla genel tahrirler yaplr ve tahrir sonular Tahrir Defteri ad verilen defterlere kaydedilirdi. Yeni bir tahrir yaplana kadar, tahririn yapld sancak veya eyaletin ileri bu defterlere gre dzenlenirdi. ki tahrir arasnda meydana gelen deiiklikler ve gelimeler ise Ruznme ad verilen defterlere kaydedilirdi. Bu bakmdan, timr dzeni, tayin ve atamalar sebebiyle de, idar alanda meydana gelen deimelerin ve gelimelerin takip edilmesinde timrruznme defterleri byk bir neme sahiptirler. almamza esas tekil eden timr-ruznme defteri, Babakanlk Arivi, Tapu-Tahrir Defterleri Tasnifinde 313 numara kaytl bulunmaktadr. Sz konusu defter, 1558 tarihli olup, Haleb vilyetinin yan sra Rum, Erzurum, am, Basra ve Lahsa, Diyarbekir, Van, Zulkadriye ve Badat vilyetleri timr kaytlarn da ihtiva etmektedir. Anahtar Kelimeler: Ruz-nme, timr, Haleb, sancak, vilyet. THE NUMBER OF 313 OF TMAR-RUZNME DEFTER AND SOME RESEARCHES ON THIS DEFTER AS REGARDS THE PROVINCE OF ALEPPO SUMMARY In The Ottoman Empire, general tahrirs (land registers) were made and than the results of this tahrirs were registered in The Tahrir Defters. Until a new tahrir was written, the procedure and operation in provinces were regularized as to the existent tahrir. The differents which came into seing between the former tahrir and the latter tahrir were registered in the Ruznme Defters (rough day-book of current financial transactions in a goverment office). Thanks to these defters, we have been following all of changes and developments on the place of the administration. The Timr-Ruznme Defteri which I have used for writing this article is recorded on The number of 313 of Tapu-Tahrir Defterleri Tasnifi in Babakanlk Arivi. This defter was written in 1558. Key Words: Ruz-nme, timr, Aleppo, sanjak, province.

Farsa kkenli olan ve ruz (gn) ile nme (yazlm) kelimelerinin birleiminden meydana gelen ruznme deyimi, lgatte, her gnk olay veya masraf yazmaya mahsus el defteri mansna gelmektedir. 1 nceleri Ruznme olarak adlandrlan bu defterlerin deiik ekilleri vardr. Asl hazine muameleleri iin tutulan ruznme yannda defterdarla bal brolarn ihtiyacna gre tutulan ruznmeler de bulunmaktadr. Mesel
* Frat niversitesi Fen-Edebiyat Fakltesi Tarih Blm. emseddin Sm, Kms- Trk, stanbul, 1989, s. 674.

terifatnn tuttuu bir terifat ruznmesi vardr ki, bu da bir dereceye kadar hazine ile alakaldr. Zira atamalar ve eli arlamalar dolaysyla giydirilen hilatler, denen bahiler, kabul edilen pikeler sebebiyle hazineye eya, hatta para giri k oluyordu. Ayrca ibtidadan timar verme, terfi, nakil, becyi gibi sebeplerle timr kaytlarnn gn gnne tutulduu timr ruznmesi de vardr. 2 Osmanl mparatorluunda lke dahilindeki gelir kaynaklarn ve miktarlarn tespit edebilmek maksadyla belirli dnemlerde genel saymlar yani tahrirler yaplrd. 3 Sancak veya vilyet baznda yaplan bu saymlarn neticeleri Tapu-Tahrir Defteri ad verilen defterlere yazlrd. Tahrir neticelerinin btn ayrntlar ile yazld ana defterlere Mufassal, sadece timr gelirlerinin yazld defterlere ise cml defteri ad verilmektedir. ki tahrir arasndaki sre ierisinde timr dzeni konusunda meydana gelen deimeler ve gelimeler ise TimrRuznme defterlerine kaydedilirdi. Bundan dolay, timr dzeni ve bu arada tayin ve atamalar sebebiyle de idar alanda meydana gelen deimelerin ve gelimelerin takip edilebilmesinde timr-ruznme defterleri byk bir neme sahiptirler. almamza esas tekil eden timr-ruznme defteri, 1558 tarihli olup, Babakanlk Arivi, Tapu-Tahrir Defterleri Tasnifinde 313 numara kaytl bulunmaktadr. Bu defter, toplam 539 sayfadan ibarettir ve Haleb vilyetinin yan sra Rum, Erzurum, am, Basra ve Lahsa, Diyarbekir, Van, Zulkadriye ve Badat vilyetleri timr kaytlarn da ihtiva etmektedir. Haleb vilyeti ile ilgili olan ksm, defterin 225-280. sayfalar arasnda bulunmaktadr. 313 numaral timr-ruznme defterinde, yukarda bahsedilen vilyetlerde, iki tahrir arasnda tevcih edilmi olan veya bu srada eitli sebeplerle deiiklie uram olan has, zemet ve timrlarla ilgili kaytlar yer almaktadr. Defterin tutulmasnda u usul takip edilmitir: nce kaydn ba ksmna kayt ileminin yapld gn belirtilmitir. Mesel, Haleb vilyeti kaytlarnn yer ald ilk sayfa (s. 225) Yevml-ehd f 24 Muharrem sene 966 kayd ile balamaktadr. Bundan sonra, dirliin bulunduu nahiyenin ve bu nahiyenin bal bulunduu sancan ismi ve arkasndan da dirliin eidi (has, zemet veya timr) ile sahibinin ismi ve dirliini meydana getiren gelirler (ehir, ky, mezraa veya cematlerden salanan vergi gelirleri) alt alta ve yan yana olacak ekilde yazlmtr. Kaydn sonunda bunlarn toplam verilmektedir. Yekn olarak ifade edilen bu toplam ayn
Halil Sahilliolu, Ruznme, Tarih Boyunca Paleorafya ve Diplomatik Semineri 30 Nisan-2 Mays 1986, Bildiriler, stanbul, 1988, s. 115. 3 Tahrirlerin yaplmas husunda ayrntl bilgi iin bkz. Halil nalck, Hicr 835 Tarihli Sret-i Defter-i Sancak-i Arvanid, Ankara, 1987; Halil Sahilliolu, Trkiye ktisat Tarihi, stanbul, 1989; . Ltfi Barkan, Trkiyede mparatorluk Devirlerinin Byk Nfus ve Arazi Tahrirleri ve Hakana Mahsus statistik Defterleri (I), FM, II/1 (1940), s. 20-59; Bahaeddin Yediyldz, Ordu Kazas Sosyal Tarihi, Ankara, 1985; Enver akar, H. 931 (M. 1524-1525) Tarihli ve 125 Numaral Halep cml Defterinin Tantm ve Tahlili, Trk Dnyas Aratrmalar, S. 90 (1994), s. 115-130.
2

zamanda dirliin toplam miktarn da gstermektedir. ayet dirlik geliri farkl nitelikteki gelirlerden oluuyorsa bunlar ayr ayr toplanm ve alan bir ceman hanesinde bunlarn da genel toplam verilmitir. Ceman veya yekn olarak belirtilen gelirin tamam bir ahsa verilmemi ise, bu defa ne kadarnn sz konusu kiiye verildii, alan bir hisse hanesinde ayrca ifade edilmitir (mesel, yekn: 5.000, hisse-i Mehmed: 2.000) 4 . Btn bu ilemlerden sonra, dirliin tevcih tezkiresi, tarihi ve tezkireyi veren Haleb vilyeti beylerbeyinin ad yer almaktadr. 313 numaral timr-ruznme defterindeki Haleb vilyeti ile ilgili bilgileri, idar, iktisad ve sosyal alardan deerlendirmeye altk. Buna gre, sz konusu defterden u bilgiler aa kmaktadr: I. DAR DURUM LE LGL TESPTLER Bilindii zere Osmanl mparatorluunda temel idar birim sancaktr. Sancaklardan beylerbeylik, vilyet veya eylet denilen daha byk idar birimler olumutur. Beylerbeyi eyalette hkmdarn otoritesini temsil eden en yksek yneticidir. Eyaletin her sancana dorudan doruya merkezden bir sancakbeyi atanrken, bunlardan Paa sanca diye adlandrlan biri dorudan beylerbeyinin ynetimine braklmtr. Aslnda beylerbeyleri ve sancakbeyleri, en ufak sipahiye kadar uzanan timr sistemi zincirindeki asker snf mensuplardrlar. Fakat timr sistemi imparatorluk ynetimine temel olduundan bunlar ayn zamanda mlk yneticiler idi. Bu yneticilerin tm kul sisteminden yetime, ballklar daha nceki grevlerinde denenmi, devlete ve hkmdara yararllklarndan dolay terfi ettirilerek bu greve getirilmi kimselerdi. 5 ncelediimiz deftere gre, 1558 ylnda (hicri 966) Haleb vilyetine bal bulunan sancaklar, Haleb (paa sanca), Adana, Tarsus, Selemiye, Ham, Birecik, Maarra, Uzeyr, Hms (veya Hums), Blis ve Kilistir. 6 Bu zamanda Haleb beylerbeyi Haydar Paadr. Haydar Paa, kendisinden nceki beylerbeyi Ferhd Paann vefat zerine, 25 Temmuz 1557 (9 evvl 965) tarihinde bu greve atanmtr. Ayn dnemde Arab Cnibi Defterdar Murad elebidir 7 . Arab Cnibi Defterdarl, Yavuz Sultan Selimin Dou Anadolu ve
Timr-ruznme defterlerinin tutulmasnda takip edilen yntem, timr-icml defterlerinin tutulmasndaki yntem ile byk bir benzerlik gstermektedir. Timr-icml defterlerinin tutulmas hususunda ayrntl bilgi iin bkz. Halil nalck, Ayn eser, Giri, s. VIII-XXIII; Enver akar, Ayn makale, s. 115-116. 5 Yaar Ycel, Osmanl mparatorluunda Desantralizasyona Dair Genel Gzlemler, Belleten, XXXVIII/152, Ankara, 1974, s. 665. 6 563 numaral Maliye Ahkm Defterine gre, 1568-1574 yllar arasnda da Haleb vilyeti ayn sancaklardan teekkl etmektedir (bkz. . Metin Kunt, Sancaktan Eyalete, 1550-1650 Arasnda Osmanl meras ve l daresi, stanbul, 1987, s. 129. 7 Murad elebi ed-Defter, Kilidl-bahr Hisarndan (anakkale) bir askerin oludur. Nakka Ali adndaki defterdarn yannda alarak hazine ktipliine girdikten sonra iki kez Haleb defterdar
4

Suriyeyi ele geirmesinden sonra, buralarn mali ilerine bakmak zere, Rumeli ve Anadolu defterdarlklarna ilaveten, bir nc defterdarlk olarak tekilatlandrlmtr. Bunun efi olan Arab Defterdar, devlet merkezinde oturmayp muameltnn kolay yrmesi iin Halebde oturuyordu. 8 1. Haleb Sanca Haleb sanca, ayn adla anlan vilyetin merkez sanca yani paasancadr. Buras dorudan Haleb beylerbeyi tarafndan ynetilmektedir. Haleb sancann, incelediimiz defterde ismi geen nahiyeleri Altun-z, Amik, Bb, Cebel-i Akra, Cebel-i Ben Alim, Cebel-i Bara, Cebel-i Semn, Hrim, Kuseyr, Matah, Menbi, Rvendn, Rc, Sermn ve urdur. 1558 ylnda, beylerbeyinden sonra, Haleb sancanda vazife yapan en mhim ikinci kii Alaybeyi Behremdir. Alaybeyi, bir sancaktaki timrl sipahilerin en yksek miri olup, serbest dirlik tasarruf ederdi. Alaybeyi sancak sipahilerinin arzular dikkate alnarak beylerbeyi veya sancakbeyinin arz zerine tayin edilmekte, kad veya beylerbeyi arz ile de vazifesine son verilebilmektedir.
9

Haleb sancanda bu zamanda vazife yapan adn tespit edebildiimiz dier grevliler ise, Abdurrahman, Bayndr, Mustafa, Mahmud ve Tanrbuyurdu avular 10 ile, zuemdan (zemet erbab) Mehmed, Bali ve Mustafadr. 2. Adana Sanca 1558 ylnda Haleb vilyetine bal bir sancak olan Adanann sancakbeyi Piridir. Bundan baka Kubad Paann (grevi defterde belirtilmemitir) kethds Mesihin de ad gemektedir. Bu zamanda Adana sancana bal bulunan nahiyelerden ise Kara salu ve Berendinin adlar zikredilmektedir. 3. Tarsus Sanca Tarsus sancakbeyi Ferruh Beydir. Sancan zikredilen nahiyeleri ise Tarsus, Kosun, Ula, Ku-temr ve Kalkandr.

olmu ve sekiz yl bu grevde kalmtr. Buradan Anadolu defterdar ve sonunda badefterdar olan Murad elebi lnceye kadar bu grevde kalmtr (Peevi brahim Efendi, Peevi Tarihi, c. I, (Haz. B. Stk Baykal), Mersin, 1992, s. 313. 8 . Hakk Uzunarl, Osmanl Devletinin Merkez ve Bahriye Tekilat, Ankara, 1984, s. 327. 9 Mehmet Ali nal, XVI. Yzylda Harput Sanca (1518-1566), Ankara, 1989, s. 46. 10 avular, timr erbabndan olan btn devlet byklerinin, sancakbeyi ve beylerbeyilerin haslar ile alaybeylerinin vb. dirliklerini tekil eden yerler kanunca serbest kaydn tadklar iin, buralarn her trl idaresini ve asayiini yrtme yetkisinde olan grevlilerdir (Mustafa Akda, Trkiyenin ktisadi ve timai Tarihi, c. II, stanbul, 1977, s. 116.

4. Selemiye Sanca Selemiye sancakbeyi Nimetullah, eribas da Mustafa Beydir. eriba, sipahi, msellem, voynuk ve evlad- fatihan gibi askeri teekkllerin zabitleri olup, sancak alaybeyinden sonra en yksek rtbeli sipahi subaydr ve serbest timr tasarruf ederdi. 11 5. Ham Sanca Bu dnemde Ham sancann sancakbeyi Hsrev Beydir. Hsrev Bey bu greve Nide sancakbeyi iken, 20 Ocak 1558 tarihinde atanmtr. Hsrev Beyden nceki sancakbeyleri ise srasyla Kurd Bey, Kayta Bey ve Kl Beydir. Bunlardan Kl Beyin 1554 ylnda vefat ettii anlalmaktadr. Tespit edebildiimiz dier grevliler ise sancak alaybeyi Sinan ve eribas Sinan ile zuemdan Seydi Veli, Mir Ali Hasan ve Sinan Kethddr. Ham sancann defterde ad geen nahiyeleri ise Ham, eyzer ve Brindir. 6. Birecik Sanca Sancakbeyi Sinan Bey, sancak alaybeyi Mehmed, eribas da Hseyindir. Sancan ad geen nahiyeleri ise Birecik ve Srctur. 7. Maarra Sanca Sancakbeyi Sinan Bey olup, bu greve, Krehir sancakbeyi iken, 27 Aralk 1558 gn tayin edilmitir. Sancan alaybeyi Kurd Bey, eribas da Alidir. Defterde ad geen nahiyeleri ise Maarra ve Kefr Tbdr. 8. Uzeyr Sanca Defterde sancakbeyinin ismi gememektedir. Bunun dnda, sancak alaybeyi Mehmed avu, mr-i lemi 12 de Mustafadr. Sancan nahiyeleri ise Uzeyr, Derbsk ve Bakrzdr. 9. Hums Sanca Sancakbeyi Hseyin Beydir. Hseyin Bey, kendisinden nceki sancakbeyi Yunus Beyin vefat zerine bu greve tayin edilmitir. Sancan dier grevlileri ise Yunus Beyin kethds Behrem b. Abdullah, mrahur Ferhd Cerkis, eriba Kadem, mr-i lem Hseyin ile zuemdan Alidir. Hums sancann defterde ad geen nahiyeleri ise Hums ve Mastaktr.
11 12

Mehmet Ali nal, Ayn eser, s. 47. Padiah, beylerbeyi ve sancakbeyi gibi nemli devlet yneticilerinin sancaklarndan sorumlu olan grevlilerdir.

10. Kilis (Ekrd) Sanca Sancakbeyi Canbulad Beydir. 13 Canbulad Beyin kethds ise aban adnda biridir. Ayrca defterde sancakta bulunan zuemlardan Hsrev Kethd ile Haydarn isimleri de zikredilmektedir. Defterde ad geen nahiyesi ise Azzdr. 11. Blis Sanca Sancakbeylerinden efakat Beyin adn tespit edebilmekteyiz ki, bu zat 1555 ylnda vefat etmitir. Ayrca ne zaman grev yapt belirtilmeyen Ahmed Beyin de sancakbeyi olarak ad gemektedir. II. KTSAD DURUM LE LGL TESPTLER ncelediimiz 313 numaral timr-ruznme defterinde, daha nce de ifade ettiimiz gibi, zellikle has, zemet ve timrlar hakknda bilgi bulunmaktadr. Bunlar devlet grevlilerinin maalar olup, yllk olarak hesap edilmekte ve ihtiya halinde arttrlmaktadr. Timr gelirleri her tahrirden sonra yeniden dzenlendii iin iki tahrir arasnda meydana gelen deiikler de ruznmelere kaydedilmektedir. Bu bakmdan idar ve iktisad alanlardaki hareketlilii bu defterler vastasyla takip edebilmek mmkn olabilmektedir. 1558 ylnda Haleb vilayetinde yeni tevcih edilen veya deiiklie urayan has, zemet ve timrlar aada ayr ayr balklar altnda ifade edilmitir. 1. Haslar Sz konusu timr ruznme defterinde Haleb beylerbeyi Haydar Paa ile Ham sancakbeyi Hsrev Beyin ve Maarra sancakbeyi Sinan Beyin haslar yer almaktadr. Bu haslarn gelir eitleri ile toplam miktarlar aadaki gibidir. 1.1. Haleb Beylerbeyi Haydar Paann Haslar Mahsuller 14 1-Mahsl-i bd-i hev ve crm-i cinyet ve resm-i arsne-i nefs-i Haleb, f sene: 130.000 2-Mahsl-i serasesiye-i nefs-i Haleb, f sene: 9.000 3-Mahsl-i rsm- berevt- mr-i mrn, f sene: 5.000
Canbulad ailesi vaktiyle Kilis taraflarna yerlemi byk bir Trk (veya Ekrd) ailesidir. Bunlarn Eyyubilerden olduklar hakknda da bir rivayet vardr. imdi bu aile Lbnandadr ve mezhep itibariyle Drzidir. Aileye adn veren Canbulad b. Kazm el-Kurd ocukluunda bir mddet Osmanl saraynda bulunmu ve sonra Kilis emaretine tayin edilmitir. Canbulad Haleb civarn ekiyadan temizledii iin byk bir hret kazanm ve II. Selim zamannda yaplan Kbrs seferine itirak ettikten sonra, 1572de Kiliste vefat etmitir (M. C. ehabeddin Tekinda, Canbulat maddesi, A, III, s. 22; Peevi Tarihi, s. 38. 14 Btn rakamlar ake olarak verilmitir.
13

4-Mahsl-i nsf- bd-i hev ve crm-i cinyet ve rsane-i nevh-i liv-i Haleb gayr-i ez hsh-i hazret-i pdih- lem-penh ve zemeth-i zuem ve timrh-i serbest, f sene: 44.000 5-Mahsl-i bd-i hev ve crm-i cinyet ve resm-i arsne-i nefs-i Antakya maa serasesiye-i nefs-i mezbr, f sene: 12.000 Yekn: 200.000 Nahiyelerden Salanan Gelirler 1-Cebel-i Semn 98.930, 2-Sermn 36.856, 3-Amik 44.330, 4-Kuseyr 19.476, 5-Sveyde 7.500, 6-Bb 60.000, 7-Hrim 19.500, 8-Rc 40.000, 9Menbi 3.502, 10-Altun-z 33.500, 11-eyzer 74.930, 12-ur 18.514, 13Cebel-i Akra 8.970, 14-Derbsk 5.346, 15-Maarra 43.751, 16-Cebel-i Ben Alim 2.050, 17-Kefr Tb 48.738, 18-Ham 28.800, 19-Brn 6.404, 20-Mastk 9.730, 21-Tarss 54.782, 22-Kosun 39.300, 23-Ula 1.737, 24-Ku-temr 3.500. Ceman (Genel Toplam): 907.342 15 1.2. Ham Sancakbeyi Hsrev Beyin Haslar Mahsller 1-Mahsl-i bd- hev ve crm-i cinyet ve resm-i arsne-i nefs-i Ham maa serasesiye-i nefs-i m., f sene: 54.000 2-Mahsl-i nsf- bd- hev ve crm-i cinyet ve resm-i arsne-i nhiye-i Ham ve Brn maa nhiye-i eyzer ve Mastak gayr-i ez hsh-i hazret-i pdih lem-penh ve zemeth-i zuem ve timrh-i serbest, f sene: 80.000 3-Mahsl-i ayr- handek-i Kala-i Ham, f sene: 500 Yekn: 134.500 Nahiyelerden Salanan Gelirler 1-Ham 146.309, 2-Brn 62.480, 3-eyzer 11.000 Ceman: 219.789 4-Krehri 48.608, 5-Hac Bekta 17.053 Ceman: 66.000 Hisse-i mrnileyh: 46.285 Ceman: 400.574 1.3. Maarra Sancakbeyi Sinan Beyin Haslar Mahsller 1-Nefs-i Maarra: 23.520 2-Mahsl-i bc- bzr- siyh maa ihtisb ve bc- anm- kassbn, f sene: 6.000 3-Mahsl-i bc- kavfil der nefs-i Maarra, f sene: 13.000
15

Bizim yaptmz hesaba gre 907.270 ake olmaktadr.

4-Mahsl-i nsf- bd-i hev ve crm-i cinyet ve resm-i arsne-i nhiye-i Maarra maa nhiye-i Kefr Tb gayr-i ez hsh-i pdih- lem-penh ve zemeth-i zuem ve timrh-i serbest, f sene: 46.540 Yekn: 89.060 Nahiyelerden Salanan Gelirler 1-Maarra 84.890, 2-Kefr Tb 26.050 Ceman: 200.000 3-Bektalu (der liv-i Aksaray) 40.185, Hisse-i Mirliv: 12.760, 4-Kaz-i Kohisr 41.380 Ceman der liv-i Aksaray 54.160 Ceman: 254.160 2. Zemetler ncelediimiz ruznme defterinde Haleb vilyeti sancaklarnda bulunan baz zemetler de yer almaktadr. Bu zemetlerin sancaklara gre dalm aadaki gibidir. 2.1. Haleb Sanca Toplam zemetin ad gemekte olup, bunlarn ikisi Rc nahiyesinde, dieri de Sermn nahiyesindedir. Rc nahiyesindeki zemetler Arab Canibi Defterdar Murad Beyin oullar olan Mehmed ve Mustafaya tevcih edilmitir. Bunlardan ilkinin zemeti 29.050, dierininki de 25.194 akedir. Sermnde bulunan ve miktar 20.500 ake olan zemet ise Bali adnda birisine aittir ki, defterde bunun grevi hakknda bilgi verilmemitir. 2.2. Adana Sanca Sadece bir tane zemetin ad gemektedir. Kara salu nahiyesinde yer alan ve Kubad Paann kethds Mesihe ait olan bu zemetin geliri 20.943 akedir. 2.3. Kilis Sanca Azz nahiyesinde yer alan 2 zemet hakknda bilgi bulunmaktadr. Bunlar Hsrev Kethd ile Haydar adnda birisine ait olup, Hsrevin zemeti 15.543 ake, Haydarn zemeti de 21.000 akedir. 2.4. Birecik Sanca Birecik nahiyesinde Sancakbeyi Sinan Beyin olu Ahmede ait olan 20.500 ake tutarndaki sadece bir zemetten bahsedilmektedir. Bu zemetin geliri ksa bir sre sonra 29.540 akeye terakki ettirilmitir.

2.5. Hums Sanca Sadece bir zemetin kayd vardr. Hums nahiyesinde bulunan ve Arab defterdar Murad elebinin kardei Aliye ait olan bu zemetin miktar 20.084 akedir. 2.6. Ham Sanca Brin nahiyesinde Sinan Kethdya ait olan bir zemet kayd vardr. Bunun da miktar 20.000 akedir. Grld gibi defterde yer alan zemetlerin toplam says 10 olup, bunlarn gelirleri 15.543-29.540 ake arasnda deimektedir. Sadece bir zemetin geliri 20.000 akeden azdr. Bu zemet aslnda timr olup, terakkilerle zemet haline getirilmitir. Bunun dnda kalan zemetler, genel kaideye uygun olan yani geliri 20.000-100.000 ake arasnda olan zemetlerdir. 3. Timrlar ncelediimiz ruznme defterinde ok sayda timr kayd da bulunmaktadr. Bu timrlar, Haleb, Adana, Maarra, Uzeyr, Ham, Birecik, Hums ve Kilis sancaklarnda bulunmaktadr. Sz konusu defterde yer alan timrlarn miktarlar ile sahiplerinin isimleri aadaki Tablo-Ide gsterilmitir. Tablo-Ide de grlecei zere 313 numaral defterde Haleb vilayeti dahilinde yer alan toplam 47 timrn kayd bulunmaktadr. Bu timrlarn gelirleri 1.221-16.600 ake arasnda deimektedir. Haleb vilyetinde geliri 5.999 akeye kadar olanlar tezkiresiz timr, bundan fazla olan btn timarlar ise tezkireli timr olarak kabul edilmektedir. Tezkiresiz timrlar bizzat beylerbeyi tarafndan, tezkireli olanlar ise merkezden tevcih edilmektedir. Defterde mevcut timarlarn 19u tezkireli, 28i de tezkiresizdir.
TABLO-I TMARLAR GELR 16 2.150 6.000 6.250 5.040 1.700 2.284 6.000 8.000 2.000

S. NO 1 2 3 4 5 6 7 8 9
16 17

TMAR SAHBNN ADI Hseyin b. Saruban Kasm Mehmed b. Dolunay Mehmed b. Sinan Mehmed b. Abdullah Hseyin b. Cneyd Hac b. Hzr Mahmud aban 17 Ahmed

SANCAI Haleb Haleb Haleb Haleb Haleb Haleb Haleb Haleb Haleb

NAHYES Menbi Menbi Menbi Menbi Menbi Rvendn Kuseyr Rc Hrim

Rakamlar ake olarak verilmitir. Kilis Sancakbeyi Canbulad Beyin kethdsdr.

10

10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43

Mehmed Mehmed veled-i Ali Murad 18 Mehmed 19 ca 20 Mehmed veled-i skender Suba Nusret Bayram b. Abdullah 21 Ahmed ve Ali veledn- Ahmed Behram 22 Hac Hsrev b. Abdullah mer Mustafa avu Mehmed Yusuf Mustafa 23 Yusuf Ali b. Abdullah Mehmed ve Ahmed veledn- Dervi Ahmed b. Mustafa Abdlkerim b. Seyd Mehmed Ahmed b. Murtaz Kurd b. Mustafa Keyvan b. Abdullah (Mrahur) Mehmed smail b. eyh Ali Dndar veled-i Nimetullah Bey 24 Ali ve Yusuf veledn- Davud Satlm ve Tilemi veledn- eyh Kubad 25 Abdi b. Hasan Hsrev b. Abdullah 26 Sultan Ahmed ve Hums veledn- Kara Mehmed Ali b. Abdullah

10.000 5.000 1.221 3.240 14.596 9.446 9.496 6.200 3.250 6.700 5.191 3.100 7.599 11.000 5.066 9.099 4.400 2.310 2.000 2.000 4.500 1.100 2.800 5.999 6.000 10.000 6.000 2.500 2.500 2.863 2.000 3.300 2.400 5.000

Haleb Haleb Haleb Adana Adana Maarra Maarra Maarra Maarra Maarra Maarra Maarra Uzeyr Uzeyr Uzeyr Uzeyr Uzeyr Ham Ham Ham Ham Ham Ham Ham Ham Ham Birecik Birecik Birecik Birecik Hums Hums Hums Hums

Cebel-i Bara Cebel-i Bara Cebel-i Akra Kara salu Berendi Maarra Maarra Maarra Maarra Maarra Maarra Maarra Uzeyr Uzeyr Uzeyr Derbsk Bakrz Mensif eyzer eyzer eyzer eyzer eyzer Brin Brin Brin Birecik Birecik Birecik Src Hums Hums Hums Hums

18 19

Haleb Beylerbeyi Haydar Paann Kapu Kethdsdr. Brin kalesi dizdrdr. 20 Piri Paann kethdsdr. 21 Yunus Beyin kethdsdr. 22 Yunus Beyin kethdsdr. 23 Uzeyr sanca mralemidir. 24 Selemiye sancakbeyinin oludur. 25 Mteveff Blis Sancakbeyi efakat Beyin kethdsdr. 26 Mteveff Ham Sancakbeyi Kl Beyin kethdsdr.

11

44 45 46 47

Ferhad Cerkis 27 Davud Behyd Kayda

4.000 10.300 16.600 9.000

Hums Hums Kilis Kilis

Hums Hums Azz Azz

III. CEMATLER (ARETLER) 313 numaral ruznme defterinde, Haleb vilyetinde bulunan ve vergi gelirleri timr olarak verilen baz cematlerden de bahsedilmektedir. Bu cematlerin adlar ve bulunduklar yerler aadaki Tablo-IIde ifade edilmitir.
TABLO-II CEMATLER S. NO CEMAATLER SANCAI 1 Sar Hac Adana 2 Gdenl Adana 3 Kayac Adana 4 Satlu Adana 5 Uar Adana 6 Yakublu Adana 7 Kk Ekizce Adana 8 Haslu Adana 9 Hecel Adana 10 Kartoy Adana 11 Hamnin Ham 12 Thir Hslu Ham 13 Kk Damlu Ham 14 Kara Tell Ky Ham 15 Hokadem Ham 16 Al-i brahim Haleb 17 Bereketl Uzeyr 18 Ordu-yu Cihanah Bey Uzeyr 19 Hac Ksalu Tarsus 20 Budaklu Tarsus 21 Aa Tarsus 22 Musa Gl Tarsus 23 Saaklu Tarsus 24 Hac Sinemlu Tarsus 25 Tahtalu Tarsus 26 Bakmayalu Tarsus 27 Kara Mahmudlu Tarsus 28 Eski Ulalu Tarsus

NAHYES Kara salu Kara salu Kara salu Kara salu Kara salu Kara salu Kara salu Kara salu Kara salu Kara salu eyzer Kefr Tb Kefr Tb Kefr Tb Kefr Tb Amik Uzeyr Derbsk Tarsus Tarsus Tarsus Tarsus Tarsus Tarsus Kosun Kosun Ku-temr Ula

27

Mteveff Hums Sancakbeyi Yunus Beyin mirahurudur.

12

SONU Timr Ruznme defterleri, sancak ve vilyet (eylet) ynetimine tayin edilen beylerbeyi ve sancakbeyleri ile alaybeyi, eriba, kethd, avu, zim ve sipahiler gibi grevlilerin isim ve gelirleri ile timr sisteminin ileyiini tespit asndan son derecede nemli kaynaklardr. Ruz-nme defterlerinde bir sancak ya da vilyetin idar ve iktisad vaziyetini btn ynleri ile tespit edebilmek mmkn olmamakla birlikte, sancak ya da vilyet ynetiminde zaman ierisinde meydana gelen deimeler ve gelimeleri bu defterler sayesinde tespit edilebilmekteyiz.
KAYNAKLAR AKDA, Mustafa, Trkiyenin ktisadi ve timai Tarihi, c. II, stanbul, 1977. BARKAN, . Ltfi, Trkiyede mparatorluk Devirlerinin Byk Nfus ve Arazi Tahrirleri ve Hakana Mahsus statistik Defterleri (I), FM, II/1 (1940), s. 20-59. AKAR, Enver, H. 931 (M. 1524-1525) Tarihli ve 125 Numaral Halep cml Defterinin Tantm ve Tahlili, Trk Dnyas Aratrmalar, S. 90 (1994), s. 115-130. NALCIK, Halil, Hicr 835 Tarihli Sret-i Defter-i Sancak-i Arvanid, Ankara, 1987. KUNT, . Metin, Sancaktan Eyalete, 1550-1650 Arasnda Osmanl meras ve l daresi, stanbul, 1987. PEEV BRAHM EFEND, Peevi Tarihi, c. I, (Haz. B. Stk Baykal), Mersin, 1992. SAHLLOLU, Halil, Ruznme, Tarih Boyunca Paleorafya ve Diplomatik Semineri 30 Nisan-2 Mays 1986, Bildiriler, stanbul, 1988, s. 113-121. SAHLLOLU, Halil, Trkiye ktisat Tarihi, stanbul, 1989. TEKNDA, M. C. ehabeddin, Canbulat maddesi, A, III. UZUNARILI, . Hakk, Osmanl Devletinin Merkez ve Bahriye Tekilat, Ankara, 1984. NAL, Mehmet Ali, XVI. Yzylda Harput Sanca (1518-1566), Ankara, 1989. YEDYILDIZ, Bahaeddin, Ordu Kazas Sosyal Tarihi, Ankara, 1985. YCEL, Yaar, Osmanl mparatorluunda Desantralizasyona Dair Genel Gzlemler, Belleten, XXXVIII/152, Ankara, 1974, s. 665.