1.

GR Teknolojik ve endstriyel gelimelerin sonucunda enerji ihtiyac artarak, dnya fosil yakt (kmr,petrol ve doal gaz) rezervlerini her geen gn azaltmaktadr. Fosil yakt rezervleri baz lke topraklar altnda bulunmakta, aralarnda Trkiyenin de bulunduu baz lkeler d almla temin ettikleri enerji iin byk harcamalarda bulunmaktadr. Bylece, enerji rezervine sahip lkelere, sahip olmayanlar baml kalarak,enerji rezervleri siyasi bask ve yatrm unsuru olarak kullanlmaktadr. Enerjiye olan byk gereksinim, yeni ve yenilenebilir enerji kaynaklarnn srekli gndemde olmasnn nedenidir. Alternatif kaynaklar olarak da adlandrlan bu enerji kaynaklarndan biriside rzgar enerjisidir. Rzgar enerjisi, fosil yaktlarn tkeneceinin anlald son yllarda, enerji sorununa zm olarak grlen kaynaklardan birisidir. lk kullanm rneklerinin bundan 3000 yl ncesinde rastlanlmasna ramen , rzgar enerjisi son on yl ncesine kadar yeterince irdelenmemi ve deerlendirilmemitir. Enerji, dnyann varolma sresinin referans olarak alnd bir snflandrmaya gre; tkenebilen ve kendisini dnya varolduka yenileyebilen, yani tkenmeyen enerji olarak ki grupta incelenebilmektedir (Tablo 1.1). Tablo 1.1 Tkenebilirliine gre enerji trleri, avantaj ve dezavantajlar TKENEBLEN ENERJ TKENMEYEN (YENLENEBLR) ENERJ

Kmr, Linyit, Petrol, Doalgaz, Atom (Uranyum) gibi kaynaklardan elde edilen enerji

Su (Hidrolik), Gne, Rzgar, Dalga, Jeotermal, biomas, gelgit olay gibi kaynaklardan elde edilen enerji

evreyi kirletirler ve dnyann varolma srecinde tkenirler

evre dostudurlar ve dnya varolduka tkenmezler.

(Yenilenebilir enerji kaynaklan sempozyumu, ZMR, 2001)

Yenilenebilir enerji kaynaklan da enerjinin ana kaynana gre; gne kaynakl, dnya kaynakl ve ay kaynakl olarak gurupta incelenebilmektedir. Tablo (1.2) Tablo 1.2 Yenilenebilir enerji kaynaklarnn snflandrlmas

YENLENEBLR ENERJ KAYNAKLARI Ana Kaynak Birincil Enerji Kaynaklan Doal Enerji Dnm Buharlama, Ya Atmosferdeki Rzgar Hava Hareketi Dalga Hareketi Yer ve Atmosferin GNE Gne Inlar Gne Inlar Isnmas Kollektrler Solar Hcreler (Gne PilleriFotovoltaikler) Is Tesisleri Biomas Biomas retimi Dnm Tesisleri Yakt Enerjisi G Is ve Elektrik Elektrik Enerjisi Is Enerjisi Is Pompas Is Enerjisi Teknik Enerji Dnm Su G Su Tesisleri (Hidroelektrik Santralleri) Rzgar Enerjisi Tesisleri Dalga Enerjisi Tesisleri Elektrik Enerjisi Kullanm Enerjisi

Elektrik ve Mekanik Enerji Elektrik ve Mekanik Enerji

Enerjisi

DNYA

Yer Merkezi Iss Ay ekimi Gc

Jeotermal Enerji

Jeotermal G Tesisleri Gel-Git G Tesisleri

Is ve Elektrik Enerjisi

AY

Gel-Git olay

Elektrik Enerjisi

[Yenilenebilir enerji kaynaklan sempozyumu, ZMR, 2001)

Tablo 1.2 'nin incelenmesinden de anlald gibi gne kaynakl olan rzgar enerjisi. Rzgar denilen hava akmlar,gnein yer yzn ve atmosferi homojen stmamasndan kaynaklanan basn ve scaklk farklarndan domaktadr. Doal enerji dnm sonucunda kendisini atmosferde hava hareketi ve denizlerde dalga hareketi olarak hissettirmektedir. Bu kinetik enerjide, rzgar enerjisi ve dalga enerjisi tesislerinde elektrik enerjisine, su pompalama tesislerinde mekanik enerjiye dntrlebilmektedir.. Rzgar yzyllarca teknelerin yelkenlerini iirmek, tarmsal rnleri tmek ve su pompalamak gibi amalarla kullanlmtr. Ancak bugn insanolu rzgar enerjisinden elektrik retmektedir. nsanlk, yel deirmenlerinden, modern rzgar santrallerine uzanan teknolojik bir sre yaamtr. Yllar nce kullanlan yel deirmenlerinde, rzgar estike dnen pek ok kanat bulunmaktayd, bugnn rzgar trbinlerinde ise yalnzca iki veya kanat bulunmaktadr. Bu kanatlar, yel deirmenlerinde grldnden ok daha uzun 25 m.'ye kadar olabilmektedir. Kanatlar, buhar trbinlerine ok benzer olarak, elektrii reten jeneratr altrr. Kanatlarn daha uzun olmas ve rzgar iddetinin artmas trbinin elektrik retimini artrr. Rzgar trbinleri evredeki engellerin rzgar kesemeyecei ykseklikte bir kule zerine yerletirilirler. Zira rzgar hz hem ykseklikle artmakta, hem de daha az deiken olmaktadr. Daha ok elektrik retmek iin trbinlerin rzgar hznn sabit olduu alanlarda kurulmas uygundur ve bu nedenle de dnyada pek ok yer elverili deildir. Rzgar iddeti 7 snfa ayrlmaktadr. Bunlardan 7. Snfdaki rzgarla son derece kuvvetli, 2. snfdakiler ise bir esinti eklindedir. Elektrik reten trbinler iin ise 4.snfdaki rzgarlarn (ki bu yllk ortalama rzgar iddetinin 19.2 km/saat olduu) uygun olduu kabul edilmektedir. 1880-1940 yllar arasnda Amerikada,ok sayda kk rzgar trbinlerinin var olduu bilinmektedir. Ayn dnende Rusyada,100 kWlk bir rzgar trbin nitesi zerinde almalar yapmaktayd. kinci Dnya Savandan sonra,rzgar trbinlerine duyulan ihtiya yeniden artmtr,ancak hzl bir gelime grlmemitir. Benzin ve dizel motorlarn yaygnlamas ve elektrifikasyonda salanan aamalar,rzgar enerjisini geri plana itmitir. Ucuz petrol dneminde gncellik kazanmayan 1973-1974 yllar arasndaki yapay petrol bunalmnn ardndan rzgar enerjisi yeniden gndeme gelmi ve alternatif enerji kayna olarak nem kazanmtr.

Uydular aracl ile yaplan aratrmalar sonucu lkemizin 8200 megawatt gcnde bir rzgar enerjisine sahip olduu belirlenmitir. Tm lkenin enerji ihtiyac 28000 megawatt... Rzgardan elde edilecek enerji,bu durunda hi de kmsenmeyecek gibi grnyor. Bu almada,hzla oalan dnya nfusuna paralel artmakta olan elektrik enerjisi ihtiyacnn bir blmn de rzgardan karlayabilmek iin dnyada ve Trkiyede uygulanan rzgar enerji projeleri aratrlmtr. ok byk bir hzda tketilen,tahrip edilen doal kaynaklar tabi gzellikler ve beraberinde artan enerji a ele alnarak evreyi kirletmeyen,dier elektrik retim metotlar ile (nkleer, termal,hidroelektrik vb.) rekabet edebilecek rzgarincelenmitir. Bu potansiyel gz nne alnarak rzgar trbinlerinin yapm teknikleri incelenmitir. 2. RZGAR ENERJS 2. l Rzgar ve Oluumu Gerekli enerjisini gneten alan bir s makinas olarak nitelendirilebilecek atmosferde, sl potansiyel farklara sahip olan hava ktleleri, souk ve yksek basn alan olan bir noktadan, daha scak ve alak basn alanna hareket ederler. Is enerjisinin kinetik enerjiye dnt bu doa olayndaki hava ktlesi hareketine, rzgar ad verilir. Rzgarlar, srekliliklerine gre btn bir yl boyunca esen srekli rzgarlar ve belli zamanlarda esen harikeyn, tayfun, tornado ve girdaplar gibi sreksiz rzgarlar olarak iki grupta incelenebilir (Tablo 2.1). Alizeler, her mevsim kuzey ve gney yarm krede 30 enlem zerinde bulunan yksek basn kuandan, ekvator zerindeki alak basn kuana doru eserler. Kontralize rzgarlar ise, atmosferin ykseklerinde alize rzgarlarnn ters ynnde eserler ve olumalarnn nedeni, ekvatorda snan hava ktlelerinin ykselmesi ve ekvatordan uzaklaacak ekilde hareket etmeleridir. Meltem rzgarlar, karalarn denizlerden ve dalarn vadilerden daha abuk snp soumas sonucu, zerlerinde bulunan hava ktlelerini etkilemesi nedeni ile oluur. Gndzleri; denizlerden, abuk snan karalara doru deniz meltemleri, geceleri de; abuk souyan karalardan, denizlere doru kara meltemleri eser. Deniz ve kara meltemleri, sahilden 40 km. ilere kadar etkili olurlar. Ayn ekilde, gndzleri, vadilerden abuk snan dalara doru vadi meltemleri, geceleri de; abuk souyan dalardan vadilere doru da meltemleri eserler. Hareket halindeki bir hava ktlesinin; ykseldike bir daa arparak her 100 metrede 0.5 C souyarak ykselmesi, daha sonrada dan dier yamacna her 100 metrede l C snarak inmesine fhn rzgarlar ad verilir. Anadolu, kn Sibirya yksek basncnn etkisinde bir yksek basn alan, Karadeniz ve Akdeniz ise bir alak basn alandr. Bu nedenle; kn rzgarlarn karalardan denizlere doru

esmesi beklenir. Yazn ise Anadolu gneyden gelen tropikal hava ktlelerinin etkisindedir ve Kuzeybat Avrupa zerinde yerleen yksek basn alanndan, Basra alak basncna ynelmi rzgarlarn etkisinde kalr. Yazn; eteziyen ad verilen ve kuzeybatdan esen rzgarlar, Marmara ve Ege'yi etkiler. Tablo 2.1 Genel olarak rzgarn snflandrlmas

Srekli Rzgarlar

Sreksiz Rzgarlar

Meltem R. KontrAlize R.

Alize R.

Muson R.

Kara ve Deniz Meltemi

Da ve Vadi Meltemi

FhnR.

Siklon R. Antisiklon R

(Yenilenebilir enerji kaynaklan sempozyumu, ZMR, 2001) 2.2 Rzgar Enerjisinin Kullanmnn Tarihesi nsanolu yzyllar boyunca rzgardan ve onun gcnden etkilenmi. lk kez M.. 2800 yllarnda Msrllarn, krek mahkumlarnn gcne ek olarak rzgar enerjisini kullandklar biliniyor.Msrllar metrelerce uzunluktaki yelkenleri iirip tonlarca arlktaki gemileri yzdrmek iin rzgar gcnden yararlanmlar. M.. 1700'lerin balarnda Babil kral Hammurrabi, Mezopotamya'y sulama konusunda rzgar enerjisinden faydalanmak iin eitli planlar yapm. Yazl belgeli tarihe geen ilk yel deirmeni M.S. 644 ylna ait ran-Afganistan snrndaki Seistan'dadr. Yel deirmenleri, in'de M.S. 750-850 yllarnda pirin tarlalarnn sulanmasnda kullanlmtr. lk olarak Douda kullanlan dey eksenli yel deirmenleri, Batllar tarafndan gelitirilmi ve yatay eksenli hale getirilmitir. Yatay eksenli ilk yel deirmeni rnei, 1180 ylnda Hormandiya krall zamanna aittir. Yatay eksenli ve mekanik enerji amal yel deirmenlerinin geliimi, ayakl yel deirmeni (Almanya), kule tipi yel deirmeni (Akdeniz lkeleri, Alaat ), dner atl Hollanda tipi yel deirmeni (Hollanda) ve 1850 ylnda Daniel Hallady tarafndan rzgar yn ynlendiricisi taklan ok kanatl Amerikan tipi yel deirmeni olarak sralanabilir.

1882 ylnda NewYork'da elektrik santrali kurulmu ve daha sonra da elektrik enerjisi kullanm yaygnlamtr. lk rzgar elektrii de, Danimarkal Profesr Paul La Cour tarafndan 1891 ylnda retilmitir. Doru akm elde eden Paul La Cour, elektroliz yoluyla hidrojen gaz elde etmi ve bu ekilde rzgar enerjisini depolam. 1918 yl sonrasnda byk ehirler elektrie kavumu ve dizel yaktlarn ucuzluu nedeniyle rzgar enerjisini deerlendirme abalan, bir kenara braklmtr. Rzgar enerjisinin bu bir kenara itilmilii, enerji sknts nedeniyle 2. Dnya Sava'na kadar srmtr. Rzgar enerjisi kullanmnn tarihsel geliimine; 1942 ylnda retilen 17.5 m. pervane apl ve 50 kW nominal gl Smidth rzgar trbini ve 1957 ylnda retilen 24 m. pervane apl ve 200 kW nominal gl Gedser rzgar trbini verilebilir. Rzgarn enerji retiminde kullanm, 1970li yllardaki petrol krizinden sonra balamtr. 1980-1985 yllarnda Amerikada toplam 1580 MW gce sahip rzgar iftlikleri kurulmutur. Kurulu g deeri 1998 sonu itibariyle 1946 MWa ulamtr. Avrupada, Danimarka, Hollanda ve Almanyada kurulmaya balanan rzgar iftlikleri hzla gelimi, 1991 ylnda yeniden dzenlenen enerji kanunu ile Almanya rzgar enerjisinde 1. sraya kmtr. Dnyada kurulu gcn %60 Avrupada, %20si Amerikadadr. 1998 ylnda eklenen 2100 MWlk kapasite ile dnyadaki kurulu rzgar gc 9.600 MWa ulamtr. zellikle 1980'li yllardaki gelimeler sonucunda, seri olarak retilen ve yaygn olarak kullanlan rzgar trbini nominal gleri 600 kW, 750 kW, l000kW, 1500kW ve 2000kW'dr. Gelecekte retilecek rzgar trbinlerinin nominal glerinin daha da artmas beklenmelidir 2.2. Rzgar Enerjisinin zellikleri Rzgar enerjisinin kayna Gnetir. Gnein,yer yzeyine ve Atmosferi farkl derecede stmasndan Rzgar ad verilen hava akm oluur. Dnya yzeyine ulaan gne enerjisinin yalnzca %1-2si rzgar enerjisine dnr. Bu enerji miktar olduka byktr. Ylda yaklak 30 milyon Twh (yani 1075deki dnya enerji tketiminin 500 katna eit bir deer) dir. Rzgar enerjisinin zellikleri genel olarak unlardr. Atmosferde bol ve serbest olarak bulunur. Yenilenebilir ve temiz bir enerji kaynadr. Enerji hznn kp ile orantldr. Younluu dktr. Enerjinin depolanmas,baka bir enerjiye evrilmesi ile mmkndr. evre kirlilii yaratmaz. (EE,1992: 7)

2.3.

Rzgar Enerjisi Meteorolojisi

2.3.1. Rzgar Verileri Rzgar,hz ve yn olmak zere balca iki parametre ile belirlenir. Hzdaki ani dalgalanma ve deiikliklere Hamle ad verilir. Rzgar hamlesi ve dier parametreler zel cihazlarla llr. 2.3.2. Rzgar Belirtileri Rzgar oluumuna yeryzndeki farkl scaklk dalm neden olur.

Enlem,kara,deniz,ykseklik ve mevsimler scaklk dalmn etkiler. Okyanus ve deniz kysna sahip kara paralarnda scaklk fark yksek olduu iin rzgar potansiyeli de yksektir. Meteorolojik ve Topografik adan rzgarn olabilecei yerler aada sralanmtr. 1. Basn Gradyannn yksek olduu yreler. 2. Yalarn srekli esen rzgara paralel olduu vadiler. 3. yksek,engebesiz tepe ve platolar. 4. Yksek basn gradyanl dzlkler ve srekli rzgar olan az eimli vadiler. 5. Gl jeostrofik rzgar alanlarnn etkisinde kalan tepe ve zirveler. 6. Jeostrofik rzgar ve termal gradyan alanna sahip ky eritleri. 2.4. Rzgar Enerjisi Uygulamalar

Rzgar makineleri,rzgar kinetik enerjisini toparlayp elektrik,mekanik veya s enerjiye eviren sistemlerdir. Rzgar enerjisi uygulamalarn etkileyen en nemli faktrler unlardr. A. Uygulama Ortamnn zellikleri Enerjisinden enerji yararlanmas ngrlen birimin bykl ebekenin (Konut,iftlik,Ky,Enterkonnekte ebeke) b. Mevcut kaynaklarnn ulaabilirlii (Enterkonnekte uzakl,konvansiyonel yaktlarn temin olanaklar ve maliyeti) c. Uygulamann yaplaca yrenin rzgar zellikleri.

a. Rzgar

d. Uygulamada yararlanlmas ngrlen tketicilerin imdiki ve gelecee ilikin enerji gereksinimlerinin tr ve miktar. e. Rzgar ikame edebilecek veya rzgarla birlikte kullanm mmkn dier yeni ve yenilenebilir enerji kaynaklarnn durumu. B. Uygulamada rzgar enerjisi evrim sistemini kullanmna ilikin kstlar. a. Ulusal enerji politikalarnn yenilenebilir enerji kaynaklar kullanmna ve ilgi aratrma gelitirme almalarna verdii nem. b. Rzgar enerjisi evrim sistemlerinin teknolojik gelikinlik dzeyi. c. lgili uygulamann gerektirdii teknik bilgi birikimi ve personel mevcudiyeti. d. uygulamann maliyeti ve kaynak temini. Rzgardan elde edilen enerji retildii yerde tketilmek veya enterkonnekte ebekeye verilmek zorundadr. Rzgar enerjisi evrim sistemlerinin enerji retimleri rzgar zelliklerine dorudan baldr. Bu nedenle rzgar trbinleri sadece rzgarl yerlere yerletirilebilir. izelge 1.de rzgarl blgelerde rzgar enerjisi retim seenekleri zetlenmitir. (Yavuzcan,1996: 8) Sanayi ve tarm rnleri retimi

lke ekonomisi olanaklar Trbin temini Rzgarl Blgeler Elektrik

m Mekanik retim Elektrik Yerel Tketim

Enterkonnekte ebeke

a . ) Kk veya orta byklkte rzgar trbinleri tarafndan retilen enerjinin yerel tabep fazlas enterkonnekte ebekeye verilir. lke Ekonomisi Olanaklar Trbin Temini Rzgarl Blgeler. Elektrik mekanik Isl Enerji retimi Tarm rnleri retimi

Yerel Tketim

b . ) Ufak rzgar trbinleri veya rzgar dizel jeneretr sistemleri tarafndan retilen enerji yerel olarak tketilir. c. ) Rzgar iftlikleri veya byk rzgar trbinleri tarafndan retilen enerji enterkonnekte ebekeye verilir. lke ekonomisi olanaklar Trbin temini Rzgarl Blgeler Elektrik Enterkonnekte ebeke izelge 1: Rzgarl blgeler ve lke ekonomisi arasnda enerji ve rn ak seenekleri. Tketicilerin gereksindii enerji tr (elektrik ,mekanik,sl) ve miktar ile yrenin rzgar zellikleri kullanlacak rzgar enerjisi tipi (tasarm hz ve gc) ve saysn belirleyecektir. Bu kapsamda enerjinin mmkn olan en yksek verim ile eldesi bu enerjinin kullanlabilecei alanlarn en yaygn bir biimde tespiti nem kazanmaktadr 3. DNYADA VE TRKYE'DE RZGAR ENERJS 3.1 Dnya rzgar enerjisi potansiyeli Rzgar enerjisi yenilenebilir enerjiler arasndaki en gelimi ve ticari adan en elverili enerji trdr. Tamamyla doa ile uyumlu olup hem evreye zarar vermeyen hem de tkenme ihtimali olmayan bir enerji kaynadr. evresel avantajlar asndan da pek ok lke, resmi teviklerle rzgar enerjisini desteklemektedirler. Tm bunlarn amac, pazan harekete geirmek, maliyetleri drmek ve resmi teviklerle u an fosil yaktlarn sahip olduu haksz stnl ortadan kaldrmaktr. eitli lkelerde pazaRI harekete geirmeye ynelik farkl politikalar izlenilmektedir. Rzgar teknolojisinin aratrma ve gelitirme giriimlerine verilecek destek bu teknolojinin elektrik enerjisi pazarnda adil olarak rekabet edebilmesi ve son yllardaki baarsn srdrmesi iin son derece nemlidir. Dnyada rzgar santrallerinin kurulu gc hzl bir art gstermektedir. 1995-2001 yllan arasnda rzgar trbini satlarnda yllk %40'lk bir byme gereklemitir. 1990 ylnda dnyann kurulu gc 2160 MW iken 1994 ylnda 3488 MW'a, 1995 ylnda 4778 MW'a, 1996 ylnda 6070 MW'a, 1997 ylnda 7636 MW'a, 1998 ylnda 10153 MW'a, 1999 ylnda 13932 MW'a ve 2000 ylnda 18449 MW'a kmtr. (Tablo 3.1). Dnya rzgar enerjisinin toplam kurulu gcnn yaklak %74' Avrupa ktasnda, %15'i Amerika ktasnda, %9'u Asya ktasnda ve kalan yzdelik dilimde dier ktalarda bulunan dnya lkelerindedir (Tablo 3.2).

Avrupa'da en byk kurulu g Almanya'da olup, onu spanya, Danimarka, Hollanda, ngiltere, talya, Yunanistan ve sve izlemektedir (Tablo 3.3). Amerika ktasnda en byk kurulu g Amerika Birleik Devletleri'nde olup onu ok geriden Kanada takip etmektedir (Tablo 3.4). Asya'da Hindistan, in ve Japonya rzgar santrallerine nem vermektedir (Tablo 3.5). Son on be yldr Amerika'da yeni bir rzgar endstrisi domutur. 1982-1992 yllar aras California'da yaklak 15000 rzgar trbini kurulmutur. 370 MW gcndeki Kenetech Rzgar iftlii dnyann en byk rzgar santralidir. 8160 hektar alan kaplayan bu iftlikte 100 kW 'lik 3500 adet ve 300-400 kW 'lk 40 adet trbin bulunmaktadr.Ancak ksa zaman da bu trbinlerden daha modernleri gelitirilmitir. Avrupa'da rzgar teknolojisi hzla gelimektedir 1995 ylnda yeni trbinler 600 kW gte iken bugn gelitirilen trbinlerin gc 2 MW' tr. Almanya yapt atakla 1998 sonunda rzgar kurulu gcn 2875 MW'a karm, kurulu gc 1820 MW 'ta kalan ABD yi gemi ve birincilii elde etmitir. Avrupa'da u anda 12 MW 'lk deniz st rzgar santrali alr durumdadr ve deniz st kurulu gcn ksa zamanda 180 MW a ckarlmas planlanmtr. 2030 ylnda rzgar kurulu gcnn deniz st paynn % 25den az olmayaca beklenmektedir. Teknolojik geliimle rzgar trbinlerinin nite gleri arttrlrken son be yl ierisinde fiyatlar drlmtr. Karada kurulan trbinlerin birim fiyatlar 1600-1800 dolar/kW'a kadar kabilmekte ise de ABD i piyasasnda 750 dolar/kW dzeyine inildii belirtilmektedir. Tablo 3.1 1994-2000 Yllan Aras Dnya Rzgar Enerjisi Kurulu Gc YIL 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 KURULU G (MW) 3488 4778 6070 7636 10153 13932 18449 37 27 26 33 37 32 YILLARA GRE ARTI MKTARI (%)

(Rzgar enerjisi sempozyumu , 2001)

Tablo 3.2 Dnya Rzgar Enerjisi Kurulu Gcnn Ktalara Gre Dalm KURULU G (MW) KITALAR AMERKA AVRUPA ASYA OECD-ASYA AFRKA DER TOPLAM 1999 2667 9737 1376 50 64 37 13932 2000 2847 13630 1728 70 137 37 18449 ARTI MKTARI (%) 6,7 40 25,6 40 140,6 0 32,4

(Rzgar enerjisi sempozyumu,2001)

Tablo 3.3 Avrupa Ktas Rzgar Enerjisi Kurulu Gc Dalm KLELER AVUSTURYA BELKA DANMARKA FNLANDYA FRANSA ALMANYA YUNANSTAN RLANDA TALYA LKSEMBURG HOLLANDA NORVE PORTEKZ SPANYA KURULU G (MW) 1999 34 11 1738 39 25 4442 158 74 277 6 433 13 61 1812 2000 69 19 2341 39 63 6107 274 122 424 6 473 13 111 2836

SVE SVRE TRKYE NGLTERE DER TOPLAM

220 3 9 362 20,9 9737

265 3 19 425 21,6 13630

(Rzgar enerjisi sempozyumu, 2001)

Tablo 3.4 Amerika Ktas Rzgar Enerjisi Kurulu Gc Dalm KURULU G (MW) LKELER ARJANTN BREZLYA KANADA KOSTARKA MEKSKA AMERKA DER TOPLAM 1999 5 22 126 50 2 2445 7 2667 2000 16 22 139 51 2 2610 7 2847

(Rzgar enerjisi sempozyumu, 2001) Tablo 3.5 Asya Ktas Rzgar Enerjisi Kurulu Gc Dalm KURULU G (MW) LKELER N HNDSTAN JAPONYA 1999 262 1035 68 2000 352 1220 142

DER TOLPAM

11 1376

14 1728

(Rzgar enerjisi sempozyumu, 2001)

Tablo 3.6 OECD-Asya Ktas Rzgar Enerjisi Kurulu Gc Dalm KURULU G (MW) LKELER AVUSTURALYA YEN ZELLANDA PASFK ADALARI TOPLAM 1999 10 35 5 50 2000 30 35 5 70

(Rzgar enerjisi sempozyumu, 2001)

Tablo 3.7 Afrika Ktas Rzgar Enerjisi Kurulu Gc Dalm KURULU G (MW) LKELER MISIR MOROCCO TUNUS DER TOPLAM 1999 36 13 11 4 64 2000 69 54 11 4 138

(Rzgar enerjisi sempozyumu, 2001)

Tablo 3.8 Dnya Rzgar Enerjisi 2000-2005 Kurulu Gc Tahminleri KURULU G (MW) KITALAR 2000 AMERKA AVRUPA ASYA DER TOPLAM 2847 13630 1728 244 18449 2001 4287 17380 2088 364 24119 2002 5237 22215 2618 634 30704 2003 6437 27525 3298 1059 38319 2004 7537 33525 4128 1609 46799 2005 8737 40575 5208 2409 56929

(Rzgar enerjisi sempozyumu, 2001)

Ana Sayfa Kurumsal Hakkmzda Kurumsal Misyonumuz Vizyonumuz Tarihe Ynetim Kurulu Tsem Aram nsan Kaynaklar / Danmanlk Faaliyet Raporlar

o o o o o o o o o o o o o

Haberler Ttev'den Haberler ubelerden Haberler Eitimler Teknik Eitimler 3D Studio Max Ansys Autocad Catia Hakedi, Metraj Ve Keif Java Mapinfo Netcad

PHP Probina Orion PLC SAP2000 SolidWorks WEB Programlama WEB Tasarm X-Steel

o o o o o o o o o

PCM Genel ngilizce KPDS - DS Conversation Clup Rusa Ney Gitar Diksiyon Mud Logging AB Projeleri Sektrler Biliim altaylar Haberleri Faaliyetler

o o o o o o o o o o o o o o o o

Yap Haberleri altaylar Faaliyetleri Enerji Seminer altaylar Haberleri Faaliyetler Ttev Enerji Blteni

Tarm Haberleri altaylar Faaliyetler

Yaynlarmz Ttev Teknik Dergisi Kitaplarmz Makale ve Paneller Makaleler Paneller letiim Genel Merkez Ttev ubeleri Listesi Web Sitesi Olan ubelerimiz Afyon Ttev orum Ttev Denizli Ttev zmir Ttev Samsun Ttev Ostim Ttev Kayseri Ttev

Rzgar Enerjisi Santralleri

Derleyen : Asiye GNAL, Proje Mhendisi, Ttev Enerji yesi

nsanln en nemli vazgeilmez gereksinimlerinden birisi enerjidir. Bugn kii bana enerji tketimi kalknmln ls olarak kullanlmaktadr. Bilindii gibi yeryznde mevcut btn enerji kaynaklarnn kullanlarak elektrik enerjisine dntrlmesi o kaynan kendine zg nitelii, zenginlii ve cinsine gre deimektedir. Bu kaynaklarn kimine ulamak iin ok byk masraflar gz nne almak gerektii gibi hibir maliyet gerekmeden ulalabilen kaynaklar da mevcuttur, ancak bu kaynaklarn her birini ilemek iin ayr bir yol ve her bir yolun da ayr bir maliyeti mevcuttur. Elektrik enerjisi, sanayileme, nfus art ve tketim malzemelerinin eitlenmesi neticesinde tketimi hzla artan, en nemli enerji kaynaklarndan biridir. lkemizin elektrik enerjisi ihtiyac, ekonomik byme, nfus art gibi nedenlerden dolay artmaktadr. 2000 yl iin 134 Milyar kWh olan Trkiye Elektrik Enerjisi Brt Talebinin, 2005 yl iin 200 Milyar kWh, 2010 yl iin 290 Milyar kWh, 2020 yl iin 547 Milyar kWh'a ykselecei tahmin edilmektedir. Trkiye'nin elektrik enerjisi retebilmesi iin gerekli yakt kaynaklar az, kalite seviyesi dnya standartlarnn altndadr. Hidroelektrik enerji belirli bir kullanlabilir potansiyel oluturmakta, fakat yatrm sresi uzun olduundan hemen devreye alnamamaktadr. Trkiye'de elektrik enerjisi tketiminin ylda sadece ortalama % 8 orannda artmas durumunda, talebin karlanabilmesi iin 2010 ylndaki kurulu gcn 65000 MW olmas gerekmektedir. Trkiye'nin Kurulu gc 2007 sonu itibariyle 41000 MW olup, bu durum 24000 MW seviyesinde yeni yatrm ihtiyac dourmaktadr. Bu durumda petrol ithalat: 2000 ylnda 60 Milyon ton 2005 ylnda 89 Milyon ton 2010 ylnda 122 Milyon ton'a ulamaktadr. Dnya'daki petrol rezervlerinin yaklak 40 yllk mr olduu hesaplanmakta, bylece ilerleyen yllarda fiyat artna paralel olarak daha fazla kaynak ayrlmas gerekmektedir. Trkiye'nin, hzla artmaya devam eden elektrik enerjisi ihtiyacn karlayabilmesi ekonomik, ithal yakt bamlln azaltan, ksa srede devreye alnabilen, evreye en az zarar veren, temiz enerji retimine ynelebilmesi iin nnde nemli stratejik imknlar bulunmaktadr. Rzgr enerjisinin kayna Gne'tir. Gne Dnya'ya saatte 100.000.000.000.000 kWh enerji gndermekte, bunun sadece %1-2'si Rzgr enerjisine dnmektedir. Dnya'da Rzgr enerjisindeki teknolojik geliim, retim maliyetlerini hzla aaya ekmektedir. Bugn Rzgr rejiminin iyi olduu santraller termik ve nkleer enerji santralleri ile retim maliyeti ynnden rekabet edebilir dzeydedir. te yandan konvansiyonel ve nkleer enerji tesislerinin evrede yaratt tahribatlarn bertaraf edilebilmesi iin gerekli yatrmlar dikkate alndnda, ortalama 5 cent/kWh'lk bir "harici maliyetin" dikkate alnmas gerekli olmaktadr. Harici maliyet, halk salna ve doaya verilen zararn telafi edilebilmesi iin gereken teknolojik yatrm tutardr. Rzgr enerjisi ile elektrik retimi metodu; - Asit yamurlarna yol amayan - Atmosferik snmaya yol amayan - CO2 emisyonunu azaltan - Fosil yakt tasarrufu salayan - Radyoaktif etkisi olmayan - Hammadde sknts olamayan - Srekli ve sonsuz bir enerji kayna - Ekonomik retimi salayan, teknolojik geliimi hzl

- Dviz kazandrc, da bamll olmayan - Ksa srede devreye alnabilen ve tevsi edilebilen ynleri ile lkemize nemli katks olabilecek yksek teknoloji rn bir g kayna durumundadr. nemli bir blmnn dnyann dzenli ve etkin Rzgrlar alan bir blgesinde bulunmas nedeniyle Trkiye'nin kendi kendisini yenileyebilen ve evre dostu bir enerji olan Rzgr enerjisi kullanmn yaygnlatrmas, ekonomik ve evresel alardan lkemize avantajl bir ortam yaratacaktr. lkemizin corafi zellikleri, ky eritleri, da, vadi yaplar, ayrca EE daresi ve Devlet Meteoroloji letmeleri Genel Mdrl tarafndan yaplan Rzgr lmleri sonular, Trkiye'de Rzgr enerjisinin nemle dikkate alnmas gereken bir kaynak olduunu gstermektedir. Bata Almanya olmak zere Danimarka, Hollanda, spanya gibi belli bal Avrupa lkelerinin temiz enerji kayna olan Rzgr Enerjisinden daha fazla faydalanlmas maksadyla yatrmlar ve aratrma gelitirme faaliyetlerini destekledikleri ve Rzgr Enerjisi Santrallerinin de en ok bu lkelerde tesis edildii grlmektedir. En temiz enerji kaynaklarndan biri olan Rzgr enerji santralleri ile ilgili baz fotoraflar, ekil 1.'de, Trkiye Rzgr Atlas ekil 2.'de, Trkiye geneli Rzgr enerjisi potansiyeli Tablo 1.'de verilmitir.

ekil 1. Rzgr Enerji Santrallerinden Grnm

ekil 2. Trkiye Rzgr Enerjisi Potansiyeli Atlas (Rzgr Hz Haritas)

Rzgr Hz (m/s) 6,5 - 7,0 7,0 - 7,5 7,5 - 8,0 8,0 - 9,0 9,0

Rzgr G Younluu (W/m) 300 - 400 400 - 500 500 - 600 600 - 800 800

Toplam Alan (km) 16 781,39 5851,87 2598,86 1079,98 39,17 26 351,28

Rzgrl Arazi Yzdesi 2,27 0,79 0,35 0,15 0,01 3,57

Toplam Kurulabilecek G Miktar (MW) 83 906,96 29 259,36 12 994,32 5 399,92 194,84 131 756,40

Toplam

Tablo 1. Trkiye Geneli Rzgr Enerjisi Potansiyeli Rzgr Atlas almalar lkemizin, Ege Denizi kylarnn, Avrupa ktas kuzey sahilleri ve ngiltere adalarnn Rzgr enerjisi potansiyeline yakn dzeylerde mkemmel Rzgr olduunu gstermektedir. Son yllarda enerji talebinin her yl % 8 olarak artt lkemizde enerji an kapatmak iin senelik 2500 MW yatrma ihtiya vardr. Hidroelektrik santraller 4-5 senede, nkleer santraller ise 6-7 senede devreye girebilmektedir. Doal gaz santral 1,5-2 ylda devreye alnabilmekte, fakat bu sefer de hammadde temininde problem olabilmektedir. Ancak Rzgr Santralleri kapasitelerine bal olarak yaklak 1 yl gibi ksa srelerde devreye alnabilmektedir. Rzgr enerjisi uygulamalar yaygnlatka 5-6 yl gibi ok ksa saylabilecek bir srede Trkiye'nin enerji ihtiyacnn yaklak %15' ini karlanabilecektir. Elektrik retiminde Rzgr enerjisi:

- Kendisini yenileyebilme zelliinin ve temiz bir enerji kayna olmasnn tesinde, - Gerekli tesislerin ksa srede devreye alnabilmesi, - Hammadde gereksinimi olmamas, - Kolaylkla kapasite artrm salanabilmesi, - Yksek teknoloji transferi salamas

gibi sebeplerle, dnya'da en hzl gelien enerji retim sektr durumuna gelmitir. Yksek hzda almann nedenlerini ise u ekilde sralamak mmkndr:

1. Eit aptaki yksek hzl bir Rzgr trbini, dk hzl trbinden daha hafif olmas dolaysyla daha

ucuzdur.

2. Dnme hzlar yksek olduu iin gerekli evrim oran daha dktr. Bu nedenle dili kutusu daha hafiftir. 3. Elektrik jeneratrlerinin almaya gemesi iin gerekli balang torku kktr. Hzl bir Rzgr rotorunun balatma torku ok kk de olsa, jeneratr kolaylkla harekete geirir. Dolaysyla yksek hzl Rzgr trbinleri bu kullanm iin son derece uygundur. Sistemde kullanlan trbin kanatlar deiken al olacaktr. Baz tasarmlarda rotor frenlendiinde ay artran zel bir reglatr kullanlarak balatma kolaylatrlr. Rzgr rotoru kuleye up-wind (Rzgr nden alan) veya down-wind (Rzgr arkadan alan) olarak yerletirilir. Birinci durumun avantaj kalk etkisinden kanlmas, ikinci durumun avantaj ise balang torku dk olduu iin yn bulma motorunun gcnn azalmasdr. Rzgr-elektrik sisteminin temel bileenleri ekil 3.'de gsterilmitir. Hareketli havadan mekanik enerji eklinde elde edilen enerji, uygun bir kaplin ve dili kutusu ieren mekanik aktarc yoluyla elektrik jeneratrne aktarlr. Jeneratrden elektrik k, uygulamaya gre bir yke ya da g ebekesine balanr.

ekil 3. Rzgr Elektrik Sisteminin Bileenleri Bu tr sistemde kullanlan kontrol cihaz, bir ya da daha fazla noktada Rzgr hz ve yn, mil hzlar ve torklar (dndrme momenti), k gc ve gerekliyse jeneratr scakln alglayarak kanat as kontrol, yn kontrol (sadece yatay eksenli makinelerde) yapar ve Rzgr enerji girii ile elektrik kn elemek amacyla jeneratr kontrol iin uygun sinyalleri retir. Ayrca kuvvetli Rzgr sonucunda oluan ar koullardan, elektriksel arzalardan, jeneratr ar yklenmesi gibi koullardan sistemi korur. Rzgr-elektrik sistemlerinde Rzgrdan alnabilen gten elektriksel g kna kadar olan tm dnm verimi %25-35 aralndadr. Tipik Trbin Yaps ekil 4.'de verilmitir.

ekil 4. Tipik Trbin Yaps

Copyright 2009 ---. All rights reserved.

Joomla template created with Artisteer by Ahmet KOYLU.