EVOLUTION FOR DUMMIES - APTALLAR N EVRM

Dummy ngilizce aptal anlamna gelen bir kelimedir. Bu balk altnda aptal terimi mecazi anlamda deil, gerek anlamda kullanlmtr. Aptal yalnz bilmeyen deildir. Ayn zamanda zor renendir. Ve renmek iin, eitli nedenlerden dolay, ayr bir aba harcamam olandr. Ama aptal terimi yine de cahilden farkldr. nk cahil hem bilmeyendir, hem de artk renemeyendir. Biz evrimi cahillere hi bir ekilde retemeyiz. Ama aptallara retebiliriz. Aptallarn renemeyecei ey yoktur. Ve ilgin olarak yaamnn her dneminde, her insann bilmedii ve renmekte zorluk ektii, o zamana kadar renmek istedii halde, renemedii, ok ey vardr. Hepimizin yaammzn bir dneminde aptallk yap sylenebilir. nk hepimizin renmek istediimiz halde, kendimiz dnda kalan eitli nedenlerden dolay renemediimiz, ok ey vardr. Baka bir deyile HEPMZ APTALIZ.... ou kere bundan aptaln kendisi deil de, onu eitmeye, bir eyler retmeye alan bir baka aptal sorumludur. Ve o aptal, daha da byk bir aptaldr. Burada biz aptallara evrimi retirken, daha byk aptallklar yapmamaya alacaz. nk en kk bir yanlmz bizi daha aptal yapacaktr. Yine de daha aptal olmayacamza sz veremem. Amacmz sadece evrimi bilmeyen ve imdiye kadar, bilmek istedikleri halde, bir trl zaman bulup da renemeyen, ya da baz daha byk aptallar tarafndan retilemeyenlere, evrimi retmektir. ** nce evrimin tanm ile balayalm. Evrim nedir? Evrimi bilmeyenlere evrimi nasl tanmlarsnz? Hayatnda bir fille karlamam bir insana, fili fizik olarak gstermeden nasl tarif edersiniz?
1

nce bir eyi retmek istediiniz kesimin ne bildiini bilmeniz gerekir ki, onlara bildikleri muvacehesinde, kendi bildiklerinizi aklayabilesiniz. Burada evrimi bilmeyen ve anlamayanlara, evrim allel frekansnda olan deiikliklerdir eklinde tanmlamaya alan daha byk aptallar grdk. Ayn hatalar tekrarlamamaya alacaz. Herkesin anlayabilecei ekilde evrimi nasl tanmlayabiliriz? Evrimi reddedenlerin ou evrimin ne olduunu bilmiyorlar. Daha da tesi, evrimi bilenler, evrimi bilmeyenlerin, evrim konusunda neler bilip bilmediklerini bilmiyorlar. Evrim konusunda herhangi bir insan ne biliyor? Evrim, evrimi bilmeyenler iin bile, hi karlamadklar bir terim deil. Baz snablarn azlarndan drmedii ve dierlerini aalamak iin kullandklar kfr gibi bir terim, evrim. Evrim deyince onlarn aklnda Darwin ismi arm yapyor. Darwin deyince de, dinsiz, Allahsz bir sahtekar akla geliyor. Onlara gre evrim bir sahtekrlk. nsanl dinden uzaklatrmaya alan bir eytanlk. Bu ekilde dnen insanlara evrimi nasl tarif edebilirsiniz? Her eyden nce evrimin tanmn ok dikkatli bir ekilde yapmanz gerekiyor. lk i olarak Darwinin evrimin tanm ve hatta kefi ile, en ufak bir ilikisinin olmadn aklamanz gerekiyor. Evrim teriminin Darwin ismini artrmamasna almalsnz. Uzun yllardr Darwinin ismi evrimle zde tutulduu iin, bunu baarmak olduka zor. Ve bir yerde, hem anlamsz, hem de gereksiz. nk Darwin, temel olarak, evrimi kefeden birisi olmamasna ramen, onunla ilgili bir yasay bulduu iin, evrimle zde tutulan birisi. Evrimi Darwinden soyutladktan sonra nasl bir yol izleyeceksiniz? Hala evrimin tanmn yapmada zorlanyorsunuz. nk evrimin ne olduunu belki siz de, bakalarna evrimi anlatacak kadar, bilmiyorsunuz. Evrimi nce kendinize aklamanz gerekiyor. Size gre evrim nedir? Evrim temelde, ok zel de olsa, bir deiimdir. Evrimi bir insann yaamn betimleyerek tanmlayabilirsiniz. nsan doar, byr ve bir aile kurar. Bu sre srasnda fizik yaps olduka deimitir.
2

Bu deiiklik evrimsel bir srece benzetilebilir. Erikinlie ulatktan sonra evlenip, ocuu olmas da evrime rnek olarak gsterilebilir. Kendisinden ve einden yeni bir canl ortaya kmtr. O canl her bakmdan kendisinin ve einin ayn deildir. Arada farklar vardr. Evrim bir canl trnde zamanla baz deiikliklerin vuku bulmas ve ondan yeni canllarn ortaya kmasdr. Evrimi bu basit bir analoji ile aklamak imdilik yeterlidir. Baka bir deyile evrim, bir canl trnn dnyada varln srdrrken zamanla deiiklie maruz kalmas ve kendisinden baka tr canllarn kmasdr. Bu deiikliklerin olmas ve yeni trlerin ortaya kmas milyonlarca yl sren bir sretir. Yaam dnyada yaklak 4 milyar yl nce balamtr. Bu uzun zaman iinde ok sayda canl tr ortaya km ve yok olmutur. Onlarn daha nce yaam ve tkenmi olduklarn fosilleen iskeletlerinden biliyoruz. ** Evrimi bu ekilde basite indirgeyerek tanmn yaptktan sonra onunla ilgili zor ve temel sorular yantlamaya balayabiliriz. lk engel en nemlisi idi. Onu anca evrimi aklamak kolaylayor. Tanmnda yaptmz analojiyi evrimin hemen her aamasnda kullanabiliriz. Evrimi reddedenlerin nndeki en byk engel, cansz maddenin nasl olup da canllk kazanddr. Evrim bunu nasl aklar? Bu ska sorulan bir sorudur. Evrim bu sorunun yantn aramaz. Evrim ilk canl yaratk ortaya ktktan sonra balayan bir sretir. Yukarda verdiimiz rnee dnelim. Evrimi sizin yaamnzla simgeleyelim. Doup bydkten sonraki yaammz evrimle aklayabiliriz. Ama nasl ortaya ktnz evrimle aklayamayz. Evrim sizin doduktan sonra geirdiiniz aamalardr. Ama siz domadan nce de, ana karnnda baz aamalardan getiniz.
3

O ilk canlnn nasl ve hangi aamalar izleyerek ortaya kt ile ilgili bir konu olup, bizim tarttmz biyolojik evrimin ilgi alan dndadr. lk canlnn nasl ortaya kt kesin olarak bilinmemektedir. Aslnda ilk canlnn ortaya kmas da, her sre gibi, evrimsel bir sretir ama, biyolojinin deil, daha ok fizik ve kimyann ilgi alanna girer. Biz burada evrimle ilgili btn olgular deil, yalnz biyolojik evrimi aklamaya alyoruz. Yine de canllarn yalnz cansz maddelerin bir araya gelmesinden ortaya ktn, baka bir eye gereksinimleri olmadn, tartabiliriz. Bu tartmalar biyolojik evrimin ilgi alanna girecek ekilde yapabiliriz. Kendinizi yeni domu bir bebek olarak dnn. imdikinden ok farklsnz. Vcudunuza nasl yeni maddeler girerek, sizin geliip bymenizi salamsa, ilk canl hcre de zamanla yapsna katlan cansz maddelerle gelimi ve bymtr. Canllk cansz maddenin davran biimlerinden biridir. ok zel bile olsa, canllarn olumas iin, mevcut cansz maddelerden baka sihirli bir maddeye gereksinim yoktur. nk imdiye kadar yaplan aratrmalarn hi birinde yle bir sihirli madde veya gle karlalmamtr. Cansz da olsa madde hareketsiz deildir. Atomlar srekli hareket halinde olan elerden olumulardr. Elektronlarn atom ekirdei etrafnda dndklerini biliyoruz. Bu bir harekettir. Her atomda proton says kadar elektron vardr. Atomlar bu elektronlar aracl ile birbirleri ile iliki kurarlar. Bu ilikiler kendiliklerinden gerekleir. Atomlarn kendisinde o ilikileri kurmalar iin gerekli g vardr. Canllk bu ilikilerin ayn fizik yasalarna uyarak, baka bir boyutta devamndan baka bir ey deildir. Canllk yeni ve zgn fizik yasalarna gereksinim duymaz. Bir ta ve bir canl ayn fizik yasalarna tabidir. O halde evrim iin de zel yasalarn olmadn ileri srebiliriz. Bu konuyu ilerde daha ayrntl olarak inceleyeceiz.
4

** Darwinin evrimle olan ilikisi nedir? Darwin evrimin temel olu mekanizmasn bulan biridir. O mekanizma trlerin birbirlerinden kmas deildir. nk bu Darwinden nce biliniyordu. Darwinin bulduu yeni trlerin, eski trlerden nasl ktdr. Darwin evolution (evrim) terimini, kitabnn ilk basklarnda kullanmamtr. Trlerin zamanla deitiine inanr Darwin. Bu deiiklik milyonlarca yl srm ve sonunda yeni bir tr ortaya kmtr. Darwin'e gre arada ara trler vardr. Onlar olmak zorundadr. Buna ok inanmtr Darwin. Hatta, ara trlere ait fosiller bulunmazsa, benim teorim yanltr bile demitir Darwin. Darwinin bulduu mekanizma doal seilimdir. Giderek deimekte olan canl tr ortama uymazsa, yok olur. Canl varln srdrebilmek iin, ortamdaki doal basklara uymak zorundadr. Ve her ortamda ok sayda doal basklar vardr. ** Evrim Darwinden nce biliniyor idi ise, evrimle ilgili yanl anlalmalardan ve sosyal darwinizmden neden hep Darwin sorumlu tutulur? Burada ilgi uyandran ilke, Darwine ait olan doal seilimdir. Sosyal darwinizmi savunanlar, doal seilimin evrensel bir yasa olduunu da savunurlar. Madem canllara olan doal basklar onlarn seilmesi ile sonlanmaktadr, insanlara olan basklar da, onlarn seilmesi iin bir neden oluturmaldr. nsanlarn insanlara olan basklar da, doal seilim kapsamnda incelenmelidir. Bu durumda baskya maruz kalan insanlar dierleri kadar uyumlu deillerdir. O halde onlara yaama hakknn verilmemesi ve onlarn yok edilmesi, ya da yok olmalarna gz yumulmas, doaldr. Bu yanl bir dnce midir? Aslnda hi de yanl gibi durmamaktadr diyebilirsiniz. imdiye kadar yaplan gzlemler insann insana hkmettii ynndedir. O halde baz insanlar zayf, dierleri gldr.
5

Bu gerei nasl reddedebilirsiniz? Ama bunun ac da olsa, bir gerek olduunu grmek bakadr, kabul etmek ve ona direnmeyerek zayf insanlarn ezilmesine raz olmak ve onlar rk bozuk, alttr, ya da aa insanlar olarak nitelendirmek daha bakadr. Sosyal darwinizme gre Trkler vahi ve barbar insanlardr. Yaam haklar yoktur. Ayn ekilde siyah afrikallarn da yaam haklar yoktur, Mslman Araplarn da, eitli lkelerde yaayan yerlilerin de. Sosyal darwinzimin ihmal ettii ilgin bir gerek vardr. O da btn insan toplumlarnn uygar olduudur. Yeni Zelanda ormanlarnda yaayan kanibal kabileler bile uygardrlar. Uygar toplumlar varlklarn dier uygar toplumlardan bamsz olarak srdrebilirler. nsan toplumlar kendileri dndaki toplumlarn doal basklarna maruz kalmadan yaayabilirler. Onbinlerce yl da onlara muhta olmadan ve onlarn basklarndan etkilenmeden yaamlardr. Toplumlarn sahip olduu uygarlk dzeyi, dier insan toplumlarnn onlara bask yapmas ile ulalm deildir. Dolaysyla doal seilim ilkesi insan toplumlar iin geerli deildir. Sosyal darwinizm, doal seilimdeki doal basklarn, insan toplumlarna adapte edilmesi demek olduundan, yanl, yapay ve sapkn bir uygulamadr. nsanlarn insanlara hkmetme nedenlerini baka etmenlerde aramak gerekmektedir. Mool istilas srasnda, moollarn dier insanlardan daha uyumlu ve gl, dolaysyla dnyada yaama haklarnn daha ok olduunu iddia etmek ne kadar doru ise, sosyal darwinzim de o kadar dorudur. Sosyal darwinizmden dolay Darwin'i sulamak gereksizdir. Ama isterseniz sulayn ve Darwin'i rk yapn. Bu hi bir eyi deitirmeyecektir. nk Darwin'in bulduu doa yasas hala doru olarak kalacaktr. Doal seilim yasasna hi bir ey olmayacaktr. **
6

Evrim tekml mdr? Evrim ok spesifik bir genetik deiikliktir. Genlerdeki deiiklikler iin tekml terimi tam anlam ile doru deildir. nk ortaya kan yeni canldaki genetik deiiklik onun daha tekaml etmi ve ileri bir canl olmas iin yeterli olmayabilir. Hatta yeni canl baz genlerini kaybettii iin gerilemi bile olabilir. Evrimsel srece maruz kalan baz canllarn birok genini kaybedip, parazit olduu bilindiine gre, evrimi her zaman bir tekaml olarak nitelendirmek doru olmaz. Tabii evrimin tekmle benzedii durumlar da vardr. Evrimsel sre srasnda genetik deiiklikler kalma ve birikme eilimi gsterirler. Yine de onlar iin tekaml terimi uygun deildir. Doada tekml yoktur. Tekml insansal bir kavramdr. ** Tekml iin nasl yok diyebilirsiniz? nsann maymundan gelmi olduunu ileri sren sizler deil misiniz? O halde insan iin tekml etmi bir maymun demek neden yanl olsun? nsan aka tekaml etmi bir maymun deil midir? nsann kuyruksuz maymunlarla ayn aileyi paylat ve onlarla birlikte ortak bir atadan kt syleniyor. O halde insan tekaml etmi bir maymun olarak nitelendirmek yanl olmamaldr. nsan maymunlarla ortak bir atadan geliyorsa aka bir tekml simgelemektedir. nsan dier hayvanlardan ve bu arada iinden kt kuyruksuz maymun ailesinden neden daha ilerdedir? Aklndan baka ne stnl vardr insann? Baka hi bir stnl yoktur. Ve akl da bir yerde stnlk olmayabilir. nsanda akl hem onun dnyaya hakim bir canl olmasn salayan, hem de muhtemelen ilerde onun sonunu getirecek olan bir zelliktir. nsann dier hayvanlardan stn baka hi bir nitelii yoktur. nsandan akln aln, geride hi bir ey kalmayacaktr.
7

Bir hayvan tr olarak insann tek deeri akldr. Akl tekaml olarak kabul ederseniz, dier nitelikleri asndan insann kendisine en yakn olan kuyruksuz maymunlardan ok daha geride yer alan bir hayvan olduunu da kabul etmek zorundasnz. empanzeler insandan 10 kere daha kuvvetlidirler. nsan temel olarak zayf ve nahif bir maymun trdr. Hereyini aklna borludur. Fantezilerini de, kurduu uygarlklarn da..... Evrenin halifesi olduuna, grkemine ve uydurduu yalanlara inanan, onlarn ve gerekle en ufak ilikileri olmayan dier dlerinin peinde koan ve her seferinde kendisini aldatp d krklklar iinde yaayan tek canldr. ** Genetik yap nedir? Canllkla ilgili etkinliklerin ou genlerin denetimi altndadr. Genler her canlda bulunan ve hereditenin temel birimi olan eitli uzunluklardaki DNA segmentleridir. Aslnda genler eitli ekillerde kullanlacak olan bilginin biriktii DNA blmleridir. Genlerin etkinlikleri sayesinde canl hem yaam mcadelesi yaparak varln srdrr, hem de kendisi ile ilgili bilgileri yeni nesillere geirir. Bylece canl ile ilgili nitelikler yeni nesillerde devam eder. nsandan insan, timsahtan timsah kar. Canlnn kendisi ile ilgili bilginin yeni nesillere doru olarak gemesi ok nemlidir. Eer bu bilgi yanl geerse, yeni neslin yaam tehlikeye girebilir. Her genin kendine gre DNA zinciri zerinde belli bir yeri vardr. Bazan o yer deiebilir ama ou kere deimeden kalr. DNA zincirinin tm genlerle tka basa dolu deildir. Mevcut DNAnn yalnz yzde 10 kadar ilevleri bilinen genler tarafndan igal edilmitir. Geride kalan yzde 90 iin hurda DNA denir ve hurda DNA protein ifreleyen genlerden yoksun olup, bilinen hi bir ilevi yoktur. Aslnda genler baz zel niteliklere sahip DNA yreleridir. Bu genlerin reglatr blmleri olduu gibi, protein ifreleyen ve dier blmleri de vardr. Yani her DNA segmenti gen deildir. Gen ok zel bir DNA segmentidir. Her ne kadar insanlardaki gen says tam olarak bilinmiyorsa da 20-25 bin arasnda olduu

tahmin edilmektedir. nceleri insanlardaki gen saysnn 100 binin stnde olduuna inanlmaktayd. Bu saynn 40 bin olduu tahmin edildii zaman bilim adamlar iddetli bir ok yaadlar. Bu say 20 binlere inince bilim dnyas ikinci okunu yaamtr. nsanda neden bu kadar az gen olduu tam olarak bilinmemektedir. Bu say aka insann doadaki yerinin sanld kadar nemli olmadnn kantdr. Yani gen says bir kriter olarak ele alnrsa, insann evrendeki yeri temelde dier canllardan stn deildir. Bu durum insann dier canllardan daha fazla tekaml etmediinin, ya da evrimin bir tekaml olmadnn, kantdr. Evrim srasnda gen says azalabilir de, artabilir de. ** Genetik yapnn deimesi ne demektir? Genetik yap eitli ekillerde deiebilir. Mutasyon olarak bilinen deiiklikten, gen olarak ilev yapan uzun, ifte sarmal DNA zerindeki baz zel molekllerdeki spesifik deiiklikler sorumludur. Mutasyondan baka genetik deiiklikler de vardr. Kimyasal olarak DNA, birbirlerine parelel ama ters ynde dizilmi, iki uzun zincir oluturan polimerlerden olumutur. ekerler ve fosfat gruplar bir araya gelerek omurgay olutururlar. Baz da denen nkleotidler eker molekllerine tutunarak birbirleri ardndan dizilip, DNAnn uzun, polimer denen omurgasn olutururlar. Onlar adenin, timin, sitozin ve guanindir. Bu bazlarn ekerler ve fosfatlardan oluan omurga zerindeki dizilim sras bilgi ierir. Bu bilgi genetik koda gre okunur. Proteinler zerindeki amino asitlerin sralanmas bu ekilde saptanr. Proteinler amino asitlerden olumulardr ve her protein trnde onlarn sralanmalar farkldr. Mutasyon temel olarak milyonlarca bazdan oluan DNA moleklnde baz iftlerinde olan deiikliklerdir. Tek bir baz iftinde olan deiiklik bile canlnn yaamn etkilemeye yetebilir. Proteinde yer alan amino asitlerden birinin yerine baka bir amino asitin gelmesi mutasyondur ve bu

deiiklik yararl veya zararl sonular verebilir. Mutasyon genetik eitliliin en nemli kaynadr. Evrimi ynlendiren en nemli sretir. Rntgen nlar, virsler, kimyasal maddeler ve kozmik radyason mutasyona neden olabilecei gibi, mutasyonlar kendiliklerinden de ortaya kabilirler. Mitoz veya meyoz blnme srasnda mutasyonlarn ortaya kmas iin gerekli koullar olumaktadr. Mutasyonun kendiliinden, ortamla ilgili bir nedene bal olmadan (spontane) olarak ortaya kt ilk defa Max Debrck ve Salvador Luria tarafndan bulunmutur. Daha sonra bu konu yeterince aklanmtr. En nemli mutasyon nedeni tesadflerdir. nsanlar ve dier btn canllar, ou kere, yukarda deindiimiz mutasyon nedenlerine maruz kalmazlar. Genlerde mutasyon doal ve rastgele olarak ortaya kar. ** En iyi uyum yapan m yaar? Survival of the fittest tmcesini ilk kullanan Darwin deildir. 1864 ylnda Darwini okuyan Herbert Spencer kendi ekonomik kuramlar ile Darwinin biyolojik kuramlarn birletirmi ve ikisi arasndaki paralellie dikkati ekmek iin en iyi uyum yapann yaad tmcesini ortaya atmtr. Sosyal Darwinizmin kkeni bu tmcedir. On the Origin of Species kitabnn 1869 basksnda Darwin ilk defa bu tmceyi, en stn bir fiziksel yapya ve gce sahip olmak olarak deil de, yerel ortama ksa zamanda ve daha iyi adapte olmann metaforu olarak kullanmtr. Darwin iin en iyi uyum yapmak, doal seilim terimi ile zdetir. Ancak Herbert Spencer bu terimi farkl bir anlamda kulland iin, Darwinin sonradan yapt aklama yeterli olmam ve Darwinin bu anssz davran sosyal Darwinizm teriminin ortaya kmas ile sonlanmtr. Survival of fittest, yani en iyi uyann yaamas ilkesi bilimsel deildir ve artk biyologlar tarafndan kullanlmamaktadr.
10

nk bu terim doal seilimin karmak doasn yanstmada yetersizdir. Bu nedenden dolay doal seilim her zaman bu terime yelenmelidir. Yaamak doal seilimin elerinden yalnz biridir ve her zaman trn baarl olmas anlamna gelmez. rnein, bir canl trnde yeterince erkein oalma yana ulatn kurgulayalm. Bunlardan yalnz birka iftleme olanana sahipse, burada yaamann tr asndan hemen hi bir yarar olmad grlecektir. Bu senaryoda nemli olan iftlemek iin kar seksi kendine ekmektir. Ne kadar uyumlu olunursa olunsun, oalmadan, tek bana yaamann evrimsel bir yarar yoktur. Evrimsel adan uyum, genetik havuzda gerekleen oalmadr. Fizik olarak gl, kuvvetli olmakla kartrlmamaldr. Tr iin nemli olan genlerin yeni nesillerde devamdr. Bunu fiziksel olarak gl olan da baarabilir, zayf olan da. Gl olann ek bir avantaj yoktur. ** Doal seilim nedir? Doal seilim evrimin olu mekanizmalarndan biridir. Dier mekanizma genetik kayma olarak bilinir. Ona sonra deineceiz. Basit bir kavram olduu halde veya o yzden doal seilim, kafa kartc olabilir. zellikle seme (seilme) ve bu seilmenin sonucu ortaya kan uyum (adaptasyon) konularn birbirlerinden ayrmada zorluk ekilebilir. Bu nedenden dolay burada seme (seilme) ve uyum (adaptasyon) konularna ksaca deineceiz. Seilim yapay da olabilir. Hayvanclkta ve tarmda bunun saysz rnekleri olduunu biliyoruz. Hayvan ve bitkileri eitli ekillerde iftletirerek insanlk iin daha yararl, daha salkl, hastalklara daha direnli hayvan ve bitkiler oluturmak mmkndr. nsanlar yzlerce yldr yapay seilime bavurmaktadrlar ve bunda ok baarl olmulardr. Doal seilimle evrim, bireylerle deil, bir grup canl ile ilgili bir davran biimidir. Hi kukusuz evrim kuramsal olarak, bireylerden balar ama, orada kalmaz. nk evrim bireylerin kazand yeni zelliklerin yeni nesillerde devam etmesi ile nitelikli bir sretir.
11

Bireyler doal seilime maruz kalacak bu zellii nasl kazanrlar? nce bu sorunu zelim. rnein bir baln denizden karaya kma srecini inceleyelim. Balklardan birinde bir gn yzgelerin yerini ayaklarn ald bir mutasyon ortaya kabilir mi? Her ne kadar evrimin olu mekanizmas mutasyon ise de, byle bir deiiklik asla vuku bulmaz. nk tek bir mutasyonla bu baarlamaz. Belli bir zaman diliminde-ki ok uzun olabilir, birbiri ardndan bir dizi mutasyon olmak zorundadr. Peki bu baln yzgecindeki ilk deiiklik ne olabilir? Suda bala kolaylkla yn veren yzgelerin ne kadar yumuak ve ince olduklarn biliyoruz. Sert ve kat yzgeler balklar iin handikaptrlar. Ama eer balk sahilde yayor ve arada bir kumsalda ksa anlar geirerek avlanyorsa, zerinde daha kolay hareket edecei sert ve kat yzgelere sahip olmas ona kesin olarak bir avantaj salayacaktr. Bunu da tek bir mutasyonla kolaylkla baarabilir. Bu basit ve ilk mutasyona sahip baln yaama ans daha fazla olacandan, genlerini yeni nesillere geirme ans da daha yksek olacaktr. leri nesillerde bu sert ve kat yzgelerin kazandrd avantaj abartlarak devam edecektir. Yine rastgele vuku bulacak olan mutasyonlar, doal seilim yasasna gre, yzgelerin daha fonksiyonel olmalarn salayacak ve sonunda balkta bacaklar ortaya kacaktr. Bu sre srasnda balkta baka mutasyonlar da vuku bulmakta, solungalarna ek olarak akcierlerin ncs olan bir organ da evrilmektedir. Aslnda mutasyon balkta ayn anda, doal seilme maruz kalan, eitli niteliklerin ortaya kmasna neden olacaktr. Bu rnekte doa tek bir mutasyonun sonucu olarak ortaya kan yzge deiikliini yelemi ve bu deiiklik zamanla baln denizden karaya kmasn salamtr. Ortada bir seilim vardr. Seilen balk ortama daha iyi uymaktadr. Yani daha iyi adapte olmutur. Doal seilim seme (seilme) ve uyum (adaptasyon) srelerini bnyesinde barndran bir kavramdr. Uyum (adaptasyon) hakknda baka neler syleyebiliriz? Doal seilimle kazanlan zellikler iin uyum (adaptasyon) terimi kullanlr.
12

Gazelleri kovalayan italar ne kadar hzl koarlarsa, o kadar iyi uyum yapmlar demektir. italara yakalanmayacak kadar hzl koan gazeller iin de ayn eyi syleyebiliriz. Bir mikrobun antibiyotie direnci de uyumdur. Bu zellik bakterilerde rastgele mutasyonlar sonucu ortaya kar. Ortamda antibiyotik olduu iin ortaya kan bir genetik zellik deildir. Varlk nedeninin ortamdaki antibiyotikle en ufak bir alakas bile yoktur. Antibiyotik diren geni kendiliinden rastgele ortaya kmtr ve bakteri o geni bir hamal gibi iinde tamaktadr. Normalde bakteriye ne yarar vardr, ne de zarar. Tabii bir antibiyotikle karlancaya kadar.. O zaman ne kadar yararl olduu anlalr. Ortamda antibiyotik varsa, ona direnci olan bakteriler yaarlar. Dierleri lrler. Zamanda antibiyotiklere direnci olan bakteriler sahneye hakim olurlar. nk dierleri yok olmulardr. yle gibi grnmesine ramen, antibiyotie diren, antibiyotikten dolay ortaya kmamtr. O gen zaten vardr. Ortama giren antibiyotik o geni tayan bakterilerin doal seilim imtihann kazanmasna neden olmutur. Burada antibiyotik doal basklar simgeler ve bakteri doal seilimle antibiyotikli ortama adapte olur. ** Doal seilimle kazanlmayan uyuma ne denir? Btn uyumlar doal seilimle mi kazanlrlar? Doal seilimle kazanlan uyumla, doal seilimle kazanlmayan uyum arasnda ilgin bir fark vardr. Doal seilimle kazanlan uyum, bireyler iin deil, tr iin geerlidir. Ama uyum bireysel de olabilir. Onlar iin doal seilimle kazanlmayan uyumdan bahsedilir. Canllar evrelerine uyarlar. ou kere ksa bir zamanda bunu baarrlar. rnein, denizden 2 bin metre ykseklikte olan bir da kynde tatile kan birisi, ilk gnler normalde her gn kotuu mesafeyi komakta zorluk eker. Nefesi daralr. Ama aradan bir hafta bile gemeden oraya uyar. Adapte olur. Artk her zaman kotuu mesafeyi koarken nefesi daralmaz.
13

Bu aka bir uyumdur ama, bireysel dzeyde olduu iin adaptasyon deildir. Dk oksijenli atmosfer kanda oksijen dzeyinin dmesine neden olur. Kan dzeyi den oksijen bbrekleri uyararak, onlarn normalden daha fazla eritropoietin salglamasn salar. Artan eritropoietin kemik iliini uyararak, yeni krmz hcrelerin yaplmasna neden olur. Artan krmz hcre miktar kann oksijen dzeyini de artrr ve kii da banda yaamaya uyum yapar. Bu doal seilme bal bir adaptasyon deildir. nk kazanlan zellik yeni nesillerde devam etmez. Sadece tepkisel bir uyumdur. Gney Amerika'nn dalk blgelerinde yaayanlarda uyum bu ekilde salanr. Bireylerin her biri teker teker uyum yapmak zorundadr. Buna doal seilime bal adaptasyon deil de, havaya veya iklime uyma denir. Himalayalarda yaayan insanlar da ykseklerde yaamaya uymulardr. Ama onlarda, Gney Amerikada yaayanlardan farkl olarak, oksijen tayan krmz hcrelerin says artmamtr. Sadece o hcrelerdeki hemoglobinin oksijen balama kapasitesi artmtr. Bu genetik bir deiikliktir ve yeni nesillere genlerle geer. Himalayalarda yaayanlar iin bu durum tam anlam ile doal seilime bal bir adaptasyondur. Arada ok nemli bir fark vardr. lkinde atmosferdeki dk oksijen miktarna vcut oksijen tayan yeni krmz hcreler yaparak almaktadr. kincisinde ise, kemik iliinde vuku bulan rastgele bir mutasyon, Himalayalarda yaayanlarn oksijen eksiklii sorununu genetik olarak ve yeni nesillerde devam edecek ekilde zme balamtr. Onlarda krmz hcre says fazla deildir. Grld zere her uyum evrimsel bir adaptasyon deildir. Evrimi renmek isteyenlerin hereyden nce rastgele mutasyon kavramna almas gerekiyor. Evrimin btn esprisi mutasyona bal olmasndan da nemli olarak, mutasyonlarn rastgele olmasdr. Bu kavram anlayamayan evrimi anlayamaz. Rastgele mutasyonlar oluyor ve ortaya kan fenotip, doal seilime maruz kalyor. Ana tema budur. Evrim bu ana temann saysz varyasyonlarndan ibarettir.
14

O varyasyonlar da ok nemli olup, sanldndan ok daha karmaktrlar. Onlardaki incelikleri anlamak her zaman kolay olmayabilir. ** Mutasyonun rastlantlara bal olarak ortaya ktn iddia ediyorsunuz. Bu evrimin ansa bal, rastgele ve kaotik bir sre olduunu gstermez mi? Mutasyonlarn rastgele olmas elbette ansla ilgili bir sretir. Ama unutmayalm ki biz rastgele mutasyonlarla birlikte doal seilim yasasnn evrimi ynlendirdiine deinmitik. Mutasyonlar rastgele olabilirler ama, doal seilim rastgele deildir. Doal seilim seer ve seilen zellikler rastgele mutasyonlarn deitirdii fenotipidir. Doal seilim rastgele deildir. Bir amac yoktur ama, canllarla ilgili baz zelliklerin geliip, rafine olmasn salar. Bu srecin kendisi rastgele olamaz. Doal seilim geemeyen canl yaayamaz. rnein: Suda yaayan canllarn yaayp genlerini yeni nesillere geirebilmeleri iin hzl yzmeleri gerekir. Bu yzden doal seilim suda yaayan canllarn hzl yzmeleri iin gerekli, rastgele olmayan baz zelliklerin abartlarak gelimesini ve yaylmasn salar. Yunus, balina ve kpek balklarnn aerodinamik bir ekil almasnn nedeni budur. Suda yaayan canllarn ou bu ekli almalarn salayacak evrimsel srelere maruz kalmlardr. Baka trl genlerini yeni nesillere geiremezler. Evrimin ilk yars ve balangc olan mutasyonlar tmyle tesadflere baldr. Ama devamnda tesadflerin hi yeri ve rol yoktur. Doal seilim tesadflerle badamaz. ** Dinozorlarda ty neden ortaya kmtr? Bildiimiz kadaryla yalnz kularn ty vardr. Hepsi umaz belki ama, umayanlarn bile, ok uzun zaman nce, dinozorlar henz dnyaya hkmediyorlarken, ayn ortak atadan kaynak aldklarn biliyoruz. Dinozorlarda tye ne gerek vardr? Umadklar halde tyl dinozorlar neden evrilmilerdir? Tyler kular simgeleyen bir fenotipik zelliktir. Baka hi bir canl trnde ty yoktur.
15

lk ortaya kan tyl dinozorlarn umadklarn biliyoruz. O halde onlarda tyn evrilmesinin nedeni umak olamaz. Baka bir ilevi olmaldr o tylerin. Nedir o ilev? Dinozorlarda tylerin ortaya kma nedeni olarak vcudun s reglasyonu gsterilmitir. Tyl dinozorlar vcut slarn daha kolay kontrol edebilmektedirler. Bu da olduka nemli ve yararl evrimsel bir gelimedir. Vcut slarn daha kolay ve etkili olarak kontrol edebilen tyl dinozorlar dier dinozorlardan daha geni alanlara yaylabilir ve yeni ve farkl ortamlara daha kolay adapte olabilirler. Bu yzden dinozorlarda yararl bir mutasyon sonucu ortaya kan tyler yelenmi ve tutulmulardr. Burada evrimsel bir tasarm yoktur. ** Dinozorlarda ilk tyn ortaya kmas nedeni doal basklar mdr? Kllarn yerini tylerin almasnn nedeni doal basklar olmayp, basit ve yararl bir mutasyondur. Bu mutasyon sonucu ortaya kan dinozor doal seilim yasasna gre imtihana tabi tutulm ve onu gemitir. Tylerin kazandrd yarar gnmze kadar gelebilmitir. Ayrca tyler zamanla ilk ilevleri olan vcut ssn regle etmekten baka ilevler de stlenmeye balamlardr. rnein tylerin, dier mutasyonlar srasnda kaybolmayp onlara elik ederek, souk kanl dinozorlardan, scak kanl kularn evrilmesi srasnda umaya katklar olmutur. Her uan canlnn mutlaka tyl olmas gerekmez ama, bugn uan btn kular tyldr. Burada yararl bir zellik olarak ortaya kan bir nitelik (tyler), zamanla baka bir nitelik iin yararl ve gerekli olmaya balamtr. Is reglasyonunu salayan tyler uma eylemine de nemli lde katkda bulunurlar. Dinozorlarda ty sanldndan daha yayn bir zelliktir. Birok dinozor trnn tyl olduuna inanlmaktadr. Renkli tylerin kar cinsi cezbederek iftlemeyi kolaylatrmas mmkndr. **
16

Canllar uygun bir ortamdan yararlanmak iin mi evrime urarlar? Baz hayvanlarn kutuplara adapte olduklarn biliyoruz. rnein beyaz kutup aylar iin kuzey kutbu ideal bir ortamdr. O kadar idealdir ki, dnyann snarak kutuplarn erimesi durumunda kutup aylarnn tkeneceine inanlmaktadr. Bu durumda kutup aylarnn kuzey kutbunda mevcut zengin besin kaynaklarndan yararlanmak iin ortaya ktn ileri srmek yanl saylmamaldr. Deil mi? Her ne kadar dnyada mevcut btn doal nichler canllar tarafndan igal edilmilerse de, canllar o ortamlardan yararlanmak iin evrilmemilerdir. O ortamlara uyum yapmalarn salayan mutasyonlara ve o onlar da doal seilime maruz kaldklar iin seilmilerdir. Mutasyonlar rastgeledir. Canlnn iinde yaad ortamdan biraz farkl bir ortamda yaamasn salayan bir mutasyon ortaya kar kmaz canl, doal seilim yasasna gre, o farkl ortama adapte olmaya balamtr. Yani canl nce hem kendi yaad ortama uyum yapmaktadr, hem de yeni ortama uyum yapacak yararl mutasyonlarla donanmtr. Baka bir deyile canlnn yer ald eko sistemi deimitir. Canl daha nce iinde yaad eko sisteminden km ve farkl bir eko sisteminin elerinden biri olmaya balamtr. rnein etobur bitkileri ele alalm.. Enzimsel bir veya birka mutasyon sonucu bu bitkiler toprakta bulunan azotu ve dier gerekli maddeleri artk vcutlarna alamamaya balamlardr. Ama bu arada gereksinimleri olan azot ve dier kimyasal maddeleri ieklerine konan baz bceklerden arta kalanlarla salamaya balamlardr. Onlar bitkiler iin gerekli baz enzimlerden yoksun eden mutasyona ramen bu bitkiler, varlklarn srdrmeye devam etmektedirler. Etobur bitkiler dier bitkilerin yaayamad orak ve bataklk yerlerde rahatlkla yaayabilmekte ve oalabilmektedirler. Bu bitkiler orak yerlerden yararlanmak iin evrilmemilerdir. yle bir evrimsel srece tabi tutulmulardr ki, artk orak topraklarda bile varlklarn srdrebilmektedirler. Kutup aylar iin de durum ayndr. Kutup aylar kuzey kutbuna adapte olmak iin evrilmemilerdir.
17

Rastgele mutasyonlar ve doal seilim sonucu oraya adapte olmakta zorluk ekmeyen bir canl trne dnmlerdir. ** Evrim kuram Darwin ile zde gibidir. Oysa evrimi ilk dnen Darwin deildir. Darwin evrimin olu mekanizmalarndan birini bulmutur. Evrim kuramn ilk kimin ortaya att kesin deildir ama, bu konudaki grerl M 520 ylna kadar gider. Bir Greek filozofu olan Anaximander 520 ylnda Doa zerinde balkl bir yazsnda evrim kavramna deinmitir. Anaximander'e gre yaam okyanuslarda yosun olarak balayp, oradan karaya gemi ve orada devam etmitir. Anaximander, aptaln ve zndn biri olmal ki ayrca, trlerin zamanla evrildiklerini de iddia etmitir. M 500 ylnda Xenophanes fosiller zerinde alm ve yaamn evrimi konusunda eitli teorilere yer vermiti. M 350 ylnda Aristo deniz hayvanlar zerine yapt aratrmalar sonunda evrimin epigenetik bir modelini gelitirmitir. Yani kaltmn da tesini grebilmitir Aristo ve bu arada hayvanlar kendine gre snflandrmtr. Bu teorileri izleyen dnemde insanlk 2000 yl, semavi dinlerin etkisi altnda kalarak, evrim konusunda yeni teoriler gelitirememi ve cehaletin zifiri karanlna gml kalmtr. Bu zaman diliminde insan nereden geldiini sorgulamamtr. nk nasl ortaya kt gn gibi aikardr. Aratrmaya ne gerek vardr. 1686 ylnda John Ray bitki trleri ile ilgili bir kitap yazm ve ayn atay paylaan 18600 tr bitki trnden bahsetmitir. Bylece ilk defa bir tr kavram ortaya atlmtr.. 1735 ylnda Carolus Linnaeus Systema Naturae adl bir kitabnda btn canllar snflandrmada yararl bir yntem yaynlamtr. lgin olarak bugn bile onun bulduu bu yntem kullanlmakta, canllar onlara gre snflandrlmaktadrlar. Ama Carolus bununla yetinmemi ve btn yaratklar Tanr'nn yarattn ve kendisinin de onun emri ile bu snflandrmay yaptn ilan etmitir. 1749 ylnda Comte de Buffon ilk defa tr kavramnn ada tanmn yapan fransz olmutur. O da bundan Tanr'y sorumlu tutmutur. Ona gre hiyerarik snflandrmann banda insan yer almaktadr. Buffon evrime inanmaktadr. Neden olarak da canllardaki deiiklikten evreyi direkt olarak sorumlu tutmutur. Mekanizmay ise aklamamtr.

18

1751 ylnda Pierre-Louis Moreau de Maupertuis "Systeme de la Nature" adl kitabnda kaltmn doas ve yeni trler hakknda eitli grler ortaya atmtr. Yeni trlerin ortaya kma srecini tesadflerle aklamtr. Baka bir kitap daha yaynlayarak gl-kuvvetli hayvanlarn daha baarl olduklarn iddia etmitir. Bu iyi uyum yapann yaamas iddiasna (survival of fittest) benzemektedir. Benzeri bir terim sonralar Darwin zamannda ve onun tarafndan da kullanlmt.. 1770 ylnda svireli bir doa bilimci olan Charles Bonnet "Philosophical Palingesis" adl kitabnda diilerde gelecek nesillerin minyatr ekillerinin bulunduunu iddia etmitir. ** lk primatlar hangi ktada ortaya kmlardr? Afrika'nn ilk primatlarn evrildii kta olduuna inanlmaktadr. Neden Afrika? Primatlar 65 milyon yl nce dinozorlarn yok olmasndan sonra ortaya kan canllardan evrilmilerdir. lk primatlara ait fosiller nerede bulunduysa, ilk primatlarn orada evrildiini dnmek yanl saylmaz. Primatlara ait en eski fosil Afrika'da bulunduuna gre, Afrika primatlarn ve ok sonra onlardan evrilen insanlarn kt ktadr. Bu idddiaya ciddi olarak meydan okuyan ve reddeden baka bir teori yoktur. Afrika haricinde baska ktalardada "ncesiz" primatlar ortaya kmmdr? varsa ve mmknse trlerinin isimleriyle beraber. ncesi olmayan hi bir canl tr yoktur. Bir tr ancak baka bir trn evrilmesi ile ortaya kabilir. Afrika'da ortaya kan ilk primatlar kuzeye ve dier ktalara yaylmlardr. Dnyann deien iklimi onlarn souk yrelerde tkenmesine neden olmutur. Bazlar Afrika'ya tekrar g etmi olabilir. Bazlar scak yerlere yerlemilerdir. ** Dnyada mevcut btn canllar birbirlerinin akrabas mdr? Birbirleri ile yakndan, uzaktan ilgili midirler? Evet. Dnyada u anda var olan ve oktan tkenmi olan btn canl trleri birbirlerinin akrabasdr.
19

Yaam bir aa olarak dnn. Trleri de o aacn dallar olarak imgeleyin. Baz trler ayn kkten kaynak alrlar. Kk iki atala ayrlr. O atallar birer tr olarak dnrseniz, her ikisinin de kt kk, onlarn ortak atasdr. Yaam aacnda o kadar ok atallaan kkdal vardr ki, trler arasndaki yaknlk, onlar arasndaki uzakla gre byk eitlilik arzeder. Canl trlerini bu yaam aacnn dallar olarak dnrseniz, aralarndaki ilikiyi (ona akrabalk da diyebiliriz) daha doru olarak deerlendirebilirsiniz. Dallar birbirlerine ne kadar yaknsa, ortak ata onlarla o kadar yakndan ilgilidir. rnein insanlar ve empanzelerin paylat ortak ata, 5-8 milyon yl nce yaamtr. nsan ve bakteri ise, ok daha nce yaam bir ortak atadan kmlardr. Bakteri ile insann akrabaln kantlamak sanldndan ok daha kolaydr. nsan inslin geni bakteriye injekte edilirse, bakteri srekli olarak insan inslini sentez eder. O halde ikisi genetik yap olarak ayn biyolojik yasalara tabi olmaldrlar. Bu da onlarn ortak bir atadan gelmelerini zorunlu klar. 200'den fazla gen insanlar ve bakteriler tarafndan paylalr. Bu say empanzelerde ok daha fazla olup, fark yzde 2'den azdr. Trlerin birbirleri ile akraba olmalar, onlarn ayn atadan geldiklerinin mi kantdr? Deildir. Trlerin birbirleri ile akraba olmalar, birinin dierinin atas olduu anlamna gelmez. Bir insann kan ba ile ilgili olduu yakn akrabalar vardr. Kuzenler, amca ve daylar, teyze ve halalar gibi. nsan onlarla, babaanne, anneanne gibi bir veya birden fazla ortak atay paylar. Ama bu akrabalar, kuzenler, amcalar ve daylar, teyzeler ve halalar o insann atas deillerdir. Ayn ekilde insanlar ve primatlar birbirleri ile akrabadrlar ama, onlarn hi biri insann atas deildir. ** Denizden karaya gei nasl gereklemitir? Denizden karaya gei, canl trne bal olarak, bir kereden fazla tekrarlanmtr. Biz burada ayn filumua ait olduumuz iin balklarn denizden karaya nasl getiklerine deineceiz. Balklar denizden karaya geerlerken ilgin bir evrimsel srece maruz kalmlardr. Karaya ilk kan deniz hayvan iin tetrapod terimi kullanlr. Bu tetrapodun en tipik rnei Ichthyostega denen drt ayakl bir hayvandr. Bu hayvann atalar denizden karaya kmlardr.
20

Peki solungalar akciere nasl dnmtr? Bu konudaki en mantkl gre gre (Liem, K.F.: Form and function of lungs: The evolution of air breathing mechanisms. American Zoologist 28:739-759, 1988) karaya kma srecini deneyimleyen ilk vertebral hayvan da dual, yani ifte solunun sistemi mevcut idi.. Bunlardan biri solungalardr ki hayvann suda solumasn salamaktadr. Dieri ise daha ok akciere benzeyen bir organdr. Bu organla hayvan yuttuu hava ile karada bir sre iin bile olsa yaayabiliyordu. Gnmzde bile bu tr solunumu olan balklar mevcuttur. Baz vertebrallarda bu organ gelimi ve solungalar atrofiye uramlardr. Onlar kara yaamna adapte olmulardr. Kpek balklar gibi, baz balklarda ise, akcierler atrofiye uram ve solungalar korunmutur. Eski bir gr olan ve swim bladder denen yzme keselerinin zamanla akcierlere evrimletii gr rabetten dmtr. Bu konudaki son grlere gre, dual solunum sistemine sahip balklarda mevcut akcierler zamanla yzme keselerine evrimlemilerdir. Baln sudan nasl kt hakknda elimizde ayrntl bilgi yoksa da, yeterince delil mevcuttur. Karaya ilk kan balk bir tetrapod olan Ichthystega'nn atasdr. Bu hayvanda solungalar gerileyip, akcierler geliirken, yzgeler ekstremiteye evrimlemilerdir. Hayvan karada yrmeye ve yaamaya balamtr. nceleri karaya adaptasyonun linear, yani izgisel bir seyir izledii sanlyordu.. Yani amphibi-reptile-memeli-insan srasnn izlendiine inanlyordu. Bugn bu srann byle olmadn biliyoruz. Her ne kadar amphibiler tetrapodlardan kmlarsa da, bu kr bir sondur. Kurbaa ve salamanderler bu sonu olutururlar. Kara vertebrallar onlardan kmamlardr. Bundan yzmilyonlarca yl nce tetrapod'lar ieren grup ikiye ayrlmtr. lki amfibilerdri.. Dieri ise Amniota olarak isimlendirilen gruptur. Bu gruptan srngenler (reptiller), kular ve insanlar kmlardr. ** Bcekler denizden karaya karken nasl bir uyum yapmlardr? Karaya ilk kan hayvanlarn, 400 milyon yl nce, bcekler olduuna inanlmaktadr. Bceklerde suya dayankl ve su geirmeyen exoskeleton (d iskelet) vardr. Vcudun her tarafna dalan soluma tpleri gelimitir. Onlarla dokulara oksijen tarlar ve

21

biriken karbondioksiti atarlar. Birounda kanatlar ortaya kmtr. Bcekler karada ilk uan canllardr. Bceklerin yumurtas ierde dllenir ve yumurtalar suya direnlidirler. Embryo hem suda hem de karada geliebilir. Azotlu atklar rik asit olarak atarlar. Bu atk ok az suya gereksinim gsterir. Susuz ortam iin idealdir. Bcekler karaya balklardan daha kolay uyum yapmlardr. Daha baarl hayvanlardr. ** Bir trn evrimi dier trlerin evrimini etkiler mi? Evrim bir vakmde gereklemiyor. Trler birbirleri ile srekli olarak etkileiyorlar. zellikle ayn ortam paylaan canl trlerinden birinin yok olmas, evrenin uygulad doal basnc deitirerek, dier canllar zerinde olumsuz etkilere neden olabilir. Bunun eitli rnekleri vardr. rnein Amerika ktasnda yaayan bir ylan tr ile, bir kertenkele tr bu konuda tipik bir rnek olutururlar. Ylan kertenkeleleri yiyerek varln srdrmektedir. Kertenkele ise yenmemek iin derisinden toksik bir madde salglamaktadr. Ylanlarda bu toksik maddeye kar bir diren gelimitir. Kertenkeler ise bu direnci yenmek iin toksisitesi giderek artan bir kimyasal madde salglamaya devam etmektedir. Bu lm kalm sava onbinlerce yldr srmektedir. Kertenkeleler giderek daha zehirli olurlarken, ylanlar onlarn zehirine giderek daha direnli hale gelmilerdir. Bitkilerle onlar yiyerek yaamlarn srdren otobur hayvanlar arasnda da benzer bir mcadele vardr. Bitkiler yenmemek iin zehirli alkaloidler sentez etmeye balamlardr. Otobur hayvanlar da zehirli alkaloidleri detoksifiye eden enzimler sentez etmeye balamlardr. Bu enzimlerin sentez edildii organ, hazmedilen btn gdalarn iinden gemek zorunda olduun karacierdir. Grld zere bir canl trnn evrimi, dierlerinin evrimi ile yakndan ilgilidir.. **

27.07.2012

22