MODERNZM VE MODERNLEME Osman EN Modernus kelimesi Latincede, Hristiyanlk tarihinin pagan dneminden farkl bir karaktere sahip olduunu

vurgulamak amacyla kullanlmtr. Dolaysyla modernin tarihsel ierii, kavramn dnemsel kullanyla bir arada var olmutur ve ilk olarak Hegel tarafndan yeni dnyay, Renaissance ve Reformasyonu orta alardan Neuzeit (yeni a) terimini ve Grek antikitesinden tarihsel ayrtrmak iin gelitirilmitir. Moderniteyle zdeletirilen, Alman tarihilerinin genellikle kullandklar dnem,1500 ylndan gnmze kadar uzanan bir zaman dilimini kapsar. Modern (modernus) kelimesi, eskinin kart olarak imdi veya imdiki zaman anlamna gelmektedir. Dolaysyla, ilk kullanld andan itibaren, modern olan bir dneme gnderme yapm ve bir dnemlemeyi ifade etmitir (Sarbay,2004:31). Modernite, Hegelle beraber ilk ve her eyden nce zaman bilincinin vcut verdii bir kltrel durumu ifade eden nosyon olarak sosyal bilim yaznna girmitir (Sarbay,2004:30). Modernite ok boyutlu bir fenomendir ve onun ok boyutlu yaps bir ok modernite teorisinin varlna zemin hazrlamtr. rnein Marx tarafndan retilen kapitalizm olarak modernite, Simmelin para olarak modernite kavraylar farkl zaman ve mekanlarda farkl modernite alglamalarnn olduunun kantlardr. Modernitenin tarihsel bir perspektifte hangi srelerde ekillendii ile ilgili tartmalar olduka geni bir perspektife sahiptir. Bermann, modernitenin tarihsel olarak biimlendiini savunduu aama zerinde younlar. 16. ve 18. yzyllar arasnda, bireyleri geleneksel balarndan koparlm yeni bir hayat modelini deneyimlemeye zorlayan modernliin toplumsal formlar gelimi; Fransz Devrimi siyasal ve iktisadi olarak bu rntye katkda bulunmu, bireylerin yeni ve balayc kimlikler edinmesini salamtr. Nihayet yaylmas modernizasyonla modern birlikte kapitalizmin nihai ve pazar ekonomisinin etmitir deneyimin aamasn tekil

(Berman,2001:29).

Modernizm bir aydnlanma projesi olarak ortaya km ve zaman iinde baz deiimler gstererek gnmze kadar gelmitir. Aydnlanmaclk aklc bilim anlayyla 18. yzylda insan dncesini dinin basksndan kurtararak zgrletirme ilevini grmtr. Ama aklclk zaman iinde nitelik deitirerek bu zgrletirici ilevini kaybetmesi yznden gnmzde eletiri konusu olmaya balamtr (Tekeli, 1992). Aklclk, rasyonalizm ve rasyonalite, modernlemenin bir btn oluturan paralardr. Aklclk, modernizmin adeta bir pusulas gibi ynn istikame eder. Bu pusula onun adeta benlii ve alan bir makinadaki beyni olma zelliini stlenmitir. Rasyonalite, modernitenin kendini bulduu, ifade ettii anlardr. Rasyonalizasyon modernitenin temel art, hatta anayasas gibi esas kaidesi olma drts gsterir. Aydnlanma felsefesi; bilim, ahlak ve estetik alanlarn birbirinden yaltlanm ayr ayr alanlar olarak ele almtr. Aydnlanma projesi temelde ister doa bilimi olsun, ister toplum bilimler olsun bilimlerin nesnel olarak kurulabileceini kabul etmektedir. Bu kabul d gerekliin tek bir doru temsilbiimi olaca inancna dayanmaktadr. Bu kabuller yaplnca her soruya tek bir doru yant bulunacada kabul edilmi olmaktadr. Gerek, balangta, yeterli biimde, yani tam bir nesnellikle temsil edilmese bile zaman iinde bilimin gelimesiyle buna adm adm yaklalacak, mutlak geree tam olarak ulalmasa bile ok yaknna gelinecektir. Ahlak ve hukuk alannda ise Aydnlanma projesi bu alanlarn evrensel geerlilii olacak biimde kurulabileceini kabul etmektedir. Bunun kurulabilmesi ise insanlarn, evrensel, deimez, ebedi zellikleri olduuna ve bunlarn ortaya karlabileceine inanlmasn gerektirmektedir. Aydnlanma, sanata kendi i mantna gre kurulabilecek otonom bir alan olarak yaklamaktadr. Bu sanat alannda hem yakn evresinden, hem yakn gemiinden farkl olma bilinci bulunmaktadr. Baudelaire'in tanmlamasyla hem geici , hem de kalc olmann gerilimini tamaktadr.

Modernite olgusunun toplumsal yapdaki etkileri incelendiinde, karmak bir grnm arz etmekte, geleneksel ile modernitenin farkl birliktelik ekilleri oluabilmektedir. Modernite kavramnn getirecei birtakm yeniliklerin gebe olduu ey, eskiye dnk tarihin de, yeniden tarihsel anlatlar iinde sonsuza dek yok olmasnn bir anlats eklinde kalmasdr. Yani gelecek yklacak bir tarihin, gelenein zerinde gelecektir. Bu noktada moderniteyi anlama asndan temel bir neme sahip olan yaratc ykma kavram n plana kmaktadr. Yaratc ykm, modernitenin bnyesinde var olan elikilerden tremitir ve modernizmin temel felsefesi olan ilerleme fikrine, tarihten ve gelenekten kopua imkan tanmaktadr. Marshall Bermana gre; Modern olmak, bizlere serven, g, coku, gelime, kendimiz ve dnyay dntrme olanaklar vaat eden; ama bir yandan da sahip olduumuz ve bildiimiz her eyi yok etmekle tehdit eden bir ortamda bulmaktr kendimizi. Modern ortamlar ve deneyimlerin corafi ve etnik, snfsal ve ulusal, dinsel ve ideolojik snrlarn tesinde birletii sylenebilir. Ama paradoksal bir birlikteliktir bu, blnmln birlikteliidir: Bizleri srekliparalanma ve yenilenmenin, mcadele ve elikinin, belirsizlik ve acnn girdabna srkler. Modern olmak, Marxn deyiiyle kat olan her eyin buharlap gittii bir evrenin paras olmaktr (Berman,2001:27). Kat olan herey eriyip havaya karr, kutsal olan her ey sradanlar ve sonunda insanolu kendi hayatnn gerek koullaryla ve teki insanlarla kurduu ilikileriyle yzyze gelmeye zorlanr (Jencks,1996:83). Modernite, gelenein normalletirici ilevlerine bakaldrdr ve normatif olan her eyi reddeder ve direnir. Bu ynyle modernizm kendinden nceki kltrlerden farkl olarak gemite yaamaktan ok, gelecekte yaayan bir toplum, daha teknik bir deyimle bir kurumlar btndr (Giddens and Pierson,2001:83). Modernliin anlalmasndan geen yol, ayn zamanda Lefebvrenin Modern dnyada gndelik hayattaki farkl alglamalarn ve alglanmalarn anlatmndan geip giden yndedir. Modernliin kendi ierisindeki devinimleri, farkl yerlerde ve vakitlerde geen toplumsal gndelik hayatn iinde kesin bir zaman-mekan dilimlenmesini salayacak biimlerde yeniden birlemelerinden;

toplumsal dnsel

sistemlerin olarak

yerinden

karlmasndan ve yeniden

ve

toplumsal

ilikilerin, srecinden

bireylerin ve gruplarn eylemlerini etkileyen srekli bilgi girdilerinin nda dzenleme dzenleme kaynaklanmaktadr. Mekanik saatin icadyla zamann mekandan ayrlmas ve standart bo boyutlar haline gelmeleri, toplumsal etkinlik ile bu etkinliin mevcudiyet balamlarnn zellikleri iine yerletirilmilii arasndaki balar kopartp atar. Bu olgu, yerel alkanlk ve deneyimlerin getirdii kstlamalardan kurtulmay salayarak ok eitli deiim olanaklarnn almasn salar. Zaman ve mekann ayrlmas modern toplumsal yaamn ayrt edici zellii olan rasyonel rgtlenme iin bir dili grevi grmesidir. Ayrca, tm yerkrenin, bugn ok doal saylan haritalara dklm olmas gz nne alndnda, tek bir gemi anlay artk evrensel hale getirmitir (Giddens,1998:26). Birer pusula misali gibi modern yol gstericilerimiz olan harita, zaman gsteren saatler ve onlar snrlayanmlar gibi; kronometreler, modernitenin arasal aklcl ierisinde rgtleyen ve nasl rgtlenmesi gerektiinide gsteren aralardr. Modernlik, dzen zerinde dnlen bir zamana aittir; bu dzen, dnyann, insan habitatnn, insan benliinin ve bu arasndaki balantnn dzenidir. Modernlik, kendi dnce ve kendi kaygsn da yine kendisi retir ki; bu retim unlar ifade etmek iin ifade bulmutur. Yaptklarnn yavalad veya olanlarn ortaya farknda kacak olan, ve durduu saknan yada bir sadece pratiktir. takdirde boluktan

Modernizmin temel dncesi; anlk olan ve geip giden ile sonsuz olann ve deimeyenin birlikteliine (Harvey,1999:23) dayanr. Geiilik klt (tapns). Lefebvreye gre modernitenin z budur

(Lefebvre,1998:86). Modernin imdi anlamna gelen epistomolojisi, onun sz konusu zn daha ak hale getirir. Modern olan hep geicidir (ephimeral): Kendisi dahil hibir eyi kalc klmaz, her eyi geici hale sokarak stratejik olarak konumlandrr (Sarbay,2004:35).

Modernizmin bilgi anlayna gre ise, sadece doru ve yanl olan vardr. Modernizm bu iki u arasnda gidip gelir, bu ikisinin arasnda orta bir nokta olamaz. Modernizmde hem o, hem bu dncesi yerine ya bu, ya o (Berman,2001:40) dncesi vardr. Modernizmin bu dncesi toplumsal yapnn dzlemlerine yansmaktadr. Modernizmin felsefesinin yansmalar bata heralanda kendini gsterdii alanlardan baat olarak kentlerde daha ziyade ortaya kmtr. Modernizmin, salt bilginin ve retimin standardirilizasyonu, dorusal ilerleme ve rasyonel planlama anlay sanayi devrimiyle birlikte hzla byyen kentlerde varln ortaya koymu ve gelimitir. Modernizmi sadece bilgiye yaklamyla kavramaya almak, bu yaklamn toplumsal ilevlerini kavramamz asndan yeterli olmaz. Ayn zamanda da ne tr bir toplum iinde yer aldna, bu toplum iinde ne tr ilevler grdne de bakmakta yarar vardr. Modernizm belli zellikleri olan bir toplum iinde yer alyor ve ondan etkileniyor. Modern toplumu gelenekselden ayran zellikler; hzl deime, bu deimenin tm yeryzn kapsamas ve kendine zg kurumsal yaplar gelitirmesiydi. Bu toplumda retimde organik olmayan enerji kaynaklar kullanlyor, rn metalayor, cretli emek ortaya kyor ve nihayet ulus devlet douyordu. Bu toplumsal sistemin ilerlii iin bu ulus devletin snrlar iinde bir dayanma duygusu olan, hareketlilii yksek, sreklilie sahip, kltrel homojenlii olan, birbirleriyle anonim ilikiler iinde olan bireylerin olumas gerekmektedir. Geleneksel tarm toplumundan, modern topluma geebilmek iin toplumsal ilikilerin ksa aralkl bir zaman ve mekndan, baka bir deyile yerel balamndan, koparlp kartlmas daha belirsiz daha aralkl bir zaman ve mekn balamna yeniden oturtulmas gerekir. Toplumsal ilikilerin yerel balamdan kurtarlp yeni ve yerele baml olmayan bir zaman ve mekn balamna oturtulmas demek, toplumdaki kiilerin eskiden bilmedikleri tehdit ve risklerle karlamas demektir. Toplum bu yeni risklere kar da yeni gvence mekanizmalar ya da yollar gelitirme durumundadr. Bunun gerekletirilmesi iin; gl bir gelecee ya da ilerlemeye yneli, bu ynelmede yol gsterecek uzmanlklarn oluumu ve bunlara yklenene gven ile yeni bir insan ilikileri kalb ve semboller sisteminin kurulmas gerekecektir. te modernizmin bilime ve ahlak alanna

yaklamnn

ulus-devlet

aamasn

gerekletiren

toplumun

bu

gereksinmelerini karlamakta ilevsel olduu sylenebilir. Modernizmin bilgiye yaklamnda deimeler olurken insana yaklam da eletirilmeye balyordu. nsann deimez zelliklerinin ve znn bulunaca sav metafizik olduundan sorgulanyordu Netzsche byle bir tz varsa, bu tzn ancak Dionysos mitinde bulunabileceini,bunun da"ykc yaratclk" ve "yaratc ykclk" olduunu sylyordu byle olunca insann kendisin olumlamasnn olanak tek yolu, eylem yapmas isteini ak hale getirmesiydi. Tabi ki byle bir z kabul edilince modernizmin teknik aklnn yol gstericiliine kalmyordu. Nietzsche, aydnlanmann insanlar zgrletirme abasna daha ok estetii ne alan bir stratejiyle katlmaya alyordu. Ona gre sanat ve estetiin iyi ve ktnn tesine geebilme gc vard. Bu ve baka rnekler modernizmin zaman iinde gelierek yeni gelimelerin tohumlarn tar hale geldiini gsteriyor. Postmodernizm de bu gelimeler iinde douyor.

Agnes Heller ve Ference Feher, postmodernizmi u ekilde tanmlarlar; "postmodernite, ne bir tarihsel dnem, ne de iyi tanmlanm karekteristik zellikleri olan politik ya da kltrel bir eilimdir. Tersine postmodernite; d izgilerini, moderniteyle ve moderniteye havale edilmi sorunlarla problemi olanlarn, moderniteyi sulamak isteyenlerin ve gerek modernitenin baarlarnn gerekse zmsz amazlarnn bir dkmn karanlarn izdii, modernitenin daha geni kapsaml zaman ve mekan ierisindeki bir zel kollektif zaman ve mekan olarak anlalabilir". ok rahata ifade edebileceim ekilde; postmodernizmi kabul etmeyen dnrler, genel bir yaklam olarak, postmodernizm olarak beliren yeni durumu modernitenin kendi iindeki zel bir evre ya da dnem olarak deerlendirmektedirler. Bunu formle edileri, karsamalar ve postmodernizmi eletirme ynelimlerindeki hedef ve gerekeler deimekle birlikte, genelde byle bir yaklama sahip olduklar sylenebilir.

Berman, eletirel

Modernizmin deerlendirme

bitmemi, ortaya

tamamlanmam Yrtcnn

bir (1996)

proje tezine

olarak gre

anlalmasindan yanadr ve bu ynde postmodernizme kar nemli bir koyar. postmodernizm bir ayrlma grnsellii olup, ancak modernizmden bir kopu efekti olarak ayrmsanmtr. Postmodernizmin reddedilmemesi hem de modernliin yeniden deerlendirilmesi ynndedir. Modernizm, Berman'a gre, Karl Marx'n Komnist Manifesto'da belirttii anlamda kat olan her eyin buharlamas anlamna gelmektedir ve postmodernizm denilen sre de bir kopu deil ancak bunun bir devamdr. Dolaysyla, Berman'a gre, son zamanlarn fikir adamlarna degil bir nceki yzyln dsnrlerine dnerek Modernizmi yeniden deerlendirmek gerekmektedir. Modernite, Modernlik, Modernizm gibi kavram ayrmlarn netletiren ve Modern dncenin anlalmasn belirginletiren bir yaklam sergilemektedir. Berman'in deiiyle; "Bugn, dnyann her kesindeki insanlarca paylalan hayati bir deneyim tarz; dier bir deyile uzay ve zamana, ben ve tekilere, yaamn imkanlar ve zorluklarna ilikin bir deneyim tarz var. Bu deneyim btnn modernlik diye adlandrmak istiyorum. Modern olmak, bizlere serven, g, coku, gelime, kendimizi ve dnyay dntrme olanaklar vaat eden; ama bir yandan da sahip olduumuz her eyi, olduumuz her eyi yoketmekle tehdit eden bir ortamda bulmaktr kendimizi. Modern ortamlar ve deneyimler corafi ve etnik, snfsal ve ulusal, dinsel ve ideolojik snrlarn tesine geer; modernliin, bu anlamda insanl birletirdii sylenebilir. Ama, paradoksal bir birliktir bu, blnmln birliidir: Bizleri srekli paralanma ve yenilenmenin, mcadele ve elikinin, belirsizlik ve acnn girdabna srkler. Modern olmak, Marx'n deyiiyle 'kat olan her eyin buharlap gittii' bir evrenin paras olmaktr." Modernite kavram, Modernleme, Modernizm gibi kavramlarla ilikili ama bunlara indirgenemeyecek olan bir kavramdr. Bu kavramda ncelikle tarihselikleri babnda birbirleri ile ayrm yaamak talihindedirler. Her ne kadar benzer kuramsal altyapsal zemin zerinde bir yer leimi yaam olsalarda, bir sre olarak Modernite, ekonomik ve toplumsal koullar itibariyle esas olarak 16.yzyldan itibaren ele alnp deerlendirilmelidir. Modernite kavram

bu balamda, gelenek ile kartlk ve kopu halinde bireysel, toplumsal ve politik yaam alanlarnn tamamndaki dnm ya da deiimi adlandrmaktadr. Modernizm kavram moderniteden ok daha ge bir tarihsellik analats ierisinde kavramsallar. Modernizm, modern dncenin 19.yzyln ortalarndan itibaren sanatsal ve kltrel alanda bir eilim ya da hatta bir akm haline gelmesiyle ilgili olarak ortaya atlmtr. Sanat tarihinde, zellikle 20.yzyl balar "klasik Modernizm" olarak ele alnr. Elbette, modernizm ile modernite arasnda ak ve rtk ilikiler szkonusudur ve bunlar deerlendirmek, ortaya koymak gerekmektedir. Ancak bu kavramlar birbirine indirgememek de gerekir. te yandan Modernleme kavramn da bu kavramlardan ayrtrmak

gerekebilir. Buna gre Moderniteyi bir dnya gr ve Modernizmi bir kltrel ve sanatsal akm olarak ifade etmek mmknse, Moderlemeyi de bir ideoloji olarak tanmlamak mmkndr. Modernleme, modernitenin her ynyle bir gereklik olarak bilince yerletirilmesi giriimidir. (www.wikipedia.org/modernizm_ve_hedefleri)

Postmodernizm - Modernizm karlatrmas Modernizm/Modernlik Hiyerari, Postmodernizm/Postmodernlik dzen, Anari, dzenin yklmas, merkezi kontrolun kalkmas yatrmlar, kurumsal g

merkeziletirilmi kontrol

Byk politik yatrmlar (millet- Mikropolitik devlet, parti) Milli kimliin ve kltrn ve etnik

atmalar, kimliki politikalar Lokal sylemler, byk sylemlerin ironik

sylemi;

kltrel

orijinler miti

ykm: orijine ait mitoslarnn aksi pheyle bakmak, teknoloji

Bilim ve teknoloji vastasyla lerlemeye byk ilerleme sylemi Temsilcilerin nndeki ve

kartl reaksiyonlar, yeni a dinleri

medyann Ar realite, imaj doygunluu, taklidn gerek inan, olandan daha gl olmas, gerekte var

geree

orijinalin itenlii

olmayan eylerin sunulmas ve bunlarn var olanlardan daha gl olmas bilgi ynetimi, sadece ihtiya

Bilgide uzmanlama, her eyi Klavuzluk, kapsama: ansiklopediler Kitle kltr, kitle tketimi

halinde bilgi, Web, nternet Kltrn kitlesel olmamas (demassified

culture), kk pazarlar, az retim Birbirini etkileyen, datm, mteriye ok hizmet eden kk

Medya yayn

medyann

miktarda

medyalarn ortaya kmas (Network ve Web) Merkezilemi bilgi Datlm, yaylm bilgi

Yksek ve aa kltr ayrm; Aa popler kltr tarafndan yksek kltr yksek veya resmi kltrn hakimiyetinin blnmesi; popler ve yksek kazanmas Proses, performans, retim olarak sanat normatif ve otoriter olmasnda kltrn karm; pop kltrnn yeni deerler konsenss Tam almalarn ve amacn sanat olmas Sanat: objedi sanat tarafndan

meydana getirilen orijinal bir

Sanat: dinleyiciler ve alt kltrler tarafndan meydana getirilen kltrn yeniden ilenmesi kltrlerin yeniden birbirlerine

Genel snrlar ve btnlk hissi Melezlik, (sanat, mzik ve edebiyatta) New York mimarisi ve dizayn Derinlere kkler/derinlik Niyet ve gayede ciddiyet Birlemilik duygusu, benliin merkez olmas; ferdiyetilik, birlemi kimlik Organik ve uzanan balanmas

Los Angeles ve Las Vegas mimarisi ve dizayn Kk gvdeler/yzeysellik Oyun, ironi, resmi ciddiyete tepki Blnmlk duygusu ve benliin merkez

olmamas, oklu ve atmac kimlikler

inorganik Organik ve inorganik Siborg karm; insan-

arasndaki ak farkllk, insan makine-elektronik

ve makine. Cinsel ekillenmi cinsiyetler, dlanmas Determinizm Dnyann ktphane Makine lkel Nesne (object) Gereklik; Gerek (realite) Maddi olan ekicilik Kural Mekan Ev anlatcs olarak Indeterminizm Yazl medyann fiziki snrlarnn almas farklla g dzeni, gre tek ift cinsiyetlilik, pornografi

pornografinin

kitap, yazl bilgi sistemi olarak

olarak yksek-medya, Bilgi leri zne (subject) smen olmasa da fiilen var olma (virtual); Hayal (imaj) Manevi olan ticilik Anari Mekanszlk; Zaman Anakent (metropol)

KAYNAKLAR :

Baudelaire, Charles, Modern Hayatn Ressam ev.: Ali Berktay, letiim Yaynlar, stanbul, 2004 BERMAN M. (2001), Kat Olan Herey Buharlayor, ev.: mit Altu, Blent Peker, letiim Yaynlar, stanbul. GIDDENS, A. and C. PIERSON (2001), Anthony Giddensla Syleiler: Modernlii Anlamlandrmak, ev.: Serhat Uyurkulak, Murat Salam, Alfa Kitabevi, Bursa. GIDDENS, A. (1998), Modernliin Sonular, ev.: Ersin Kudil, Ayrnt Yaynlar, stanbul. HARVEY, David, Postmodernligin Durumu, ev. Sungur Savran, Metis Yaynlar, stanbul, 1998. lhan TEKEL Modernizm ve Postmodernizm Kavramlar zerine

Gsteri Dergisi, Mays 1992. JENCKS, C. (1996), Yeni Modernler, ev.: pek Gdeli, Yapdan 9 Semeler, Yem Yaynlar, stanbul, ss. 68-89. Lefebvre, H.; Modern Dnyada Gndelik Hayat, ev. In Grbz, Metis Yaynlar, 1998. SARIBAY, A.Y. (2004), Modernitenin ronisi Olarak Globalleme, Everest Yaynlar, stanbul. Simmel, G., Modern Kltrde atma, ev: T. BORA, letiim Yaynlar, stanbul, 2008. Yrtc, H. (1996), Modern Mimarln Sreklilikleri: 20. Yzyl Modernizmi in Ortak Bir Zemin Oluturma almas, T Fen Bilimleri Enstits yaynlanm yksek lisans tezi. www.wikipedia.org/modernizm_ve_hedefleri