Byk Hanef Alimlerine Gre llerin itmediine Dair

AIK DELLLER

Nu'man ALS
Tahkik ve dipnotlar

Muhammed Nsruddn el-Albn

eviren Cemalettin Kutlu

AIK DELLLER

GR Bismillhirrahmnirrahm llaha hamd olsun, salt ve selm Emn ve Umm Nebmiz Muhammed (sav)in zerine ve ksmetli sahbesinin ve kyamete kadar onlara en gzel ekilde uyanlarn zerine olsun. Tahkik ve tahricini benim yaptm bu kitap, merhum Numn Alsnin "Ak Deliller" kitabnn gz kamatrc parlayan ekliyle nc basksdr. Birok deerli alim ve kiiler bu meselenin nemini grdkleri gibi, toplumun da bunu daha iyi anlamaya ihtiyac olduundan kymetli kardeimiz Zuheyr v, slm lkelerindeki yaynlarnn alann geniletmek iin bu kitab basmaya kalkt. Mlesef zellikle toplumumuzda hl eski chiliye dnemini yaayarak, Allahtan bakasndan medet uman, lm peygamberler ve evliyalardan yardm isteyenler var. Bu kiiler o llerden yardm istediklerinde llerin kendilerini duyduklarna, dualarn kabul edeceklerine ve isteklerini yerine getireceklerine inanyorlar. Hem de Kuranda ve sahih snnette bulunan llerin duymadna dair ak delillere, kesin hkmlere dikkat etmeden. Eer ller duysalar bile hayatta olanlara faydalar olamaz. Nitekim Allh Tel yle buyurmaktadr: "Ey insanlar! (Size) bir misal verildi; imdi onu dinleyin: Allh brakp da yalvardklarnz bunun iin biraraya gelseler bile bir sinei dahi yaratamazlar. Sinek onlardan birey kapsa, bunu ondan geri de alamazlar. steyen de ciz, kendinden istenen de! Onlar (llerden yardm istemekle) Allhn kadrini hakkyla bilemediler. Hi phesiz Allh, ok kuvvetlidir, ok stndr." (Hacc 73-74) Yine yle buyurmaktadr: "te Rabbiniz Allhtr. Mlk Onundur. Onu brakp da kendilerine yalvardklarnz ise, bir ekirdek kabuuna bile sahip deillerdir. Eer onlara yalvarsanz sizin yalvarmanz iitmezler. Faraza iitseler bile, size cevap veremezler. Kyamet gn de sizin ortak komanz reddederler. (Bu gerei) sana, hereyden haberi olan (Allh) gibi hi kimse haber veremez." (Ftr 13-14) Aklamasn bu kitabn nsznde de yaptmz buna benzer dier yetlerden birok mslman faydalanm ve daha nceki sapk itikadlarndan vazgeerek doru yolu bulmulardr. Bu yzden vermi olduu bu hidayet ve nimetlerinden dolay da Allha ok ok hamd ederek Onun u yetini okuyabiliriz: "De ki: Allh brakp da bize fayda ve zarar vermeyecek olan eylere mi yalvaralm? Allh bizi doru yola ilettikten sonra eytanlarn saptrp akn olarak le drmek istedikleri, arkadalarnn ise: "Bize gel!" diye doru yola ardklar akn kimse gibi gerisin geri (inkrcla) m dndrleceiz? De ki: Allhn hidayeti doru yolun ta kendisidir. Bize lemlerin Rabbine teslim olmamz emredilmitir." (Enm 71) Her trl kt yaktrmadan ber olan Allh Tel bizleri, bizi Allh iin sevenleri ve Kur'n ve Snnet zere yaayanlar onlardan eylesin. Allh Tel Kur'nda onlar hakknda yle buyurmaktadr: "nanp da iyi iler yapanlara gelince, ki biz hi kimseye gcnn stnde bir vazife yklemeyiz, ite onlar cennet ehlidir. Orada onlar ebed kalacaklar. (Cennette) onlarn altlarndan rmaklar akarken, kalplerinde kinden ne varsa hepsini karp atarz. Ve onlar derler ki: "Hidayetiyle bizi (bu nimete) kavuturan Allha hamd olsun! Allh bizi doru yola iletmeseydi, kendiliimizden doru yolu bulacak deildik. Hakikaten Rabbimizin peygamberleri gerei getirmiler." Onlara: "te size cennet; yapm olduunuz iyi amellere karlk ona vris klndnz." diye seslenilir."(Arf 42-43)
1

Numan ALS

nsznde de belirttiim gibi kitabn dier iki Badat nshasndan yararlanarak baz dipnotlarda ufak tefek dzeltmeler yaptm. Ayn zamanda bir takm yeni bilgileri ve ilaveleri de ekledim. Bir baka baskda sizin iin o iki Badat nshasndaki dzeltmelerin aynsn kitaba eklemeyi dndm. Fakat mlesef bunu ne ikinci baskda, ne de nc baskda yapamadm. nk ikinci bask fotokopi (ofset) eklindeydi ve birinci basknn aynsyd. O baskda da belirttiim gibi baz yerlerini zorlukla ancak deitirebildik. Bu nc baskda ise irademin dnda Allhn takdiri olacak, hem kitaplarmdan, hem de evimden ve ailemden uzakta idim. Bunun nedenini, Muhammed b. smail Sanan nin tahkikini yaptm "Raful-Astr li-btli Edilleti Kilne bi-Fenin-Nr"1 adl kitabnn giri blmnde akladm ve Allh nasib ederse o dzeltmeleri inaallah gelecek baskda hazrlamay dnyorum. te bu ekilde, ben nc basky hazrlarken, burada Beyrutta tantm genlerden birisi tarafndan, zellikle Kur'n ve snnete bal Seleflere kar konuan ok tutucu, fanatik bir Hanef alimin yazd kitap elime verildi. Bir de bu yazar, sanki mezhep taassubu imamlardan istemeyerek km gibi kitabn "mamlarn Fkh htilflarnda Hadislerin Rol" diye isimlendirmi. Deerli okuyucu, sadece tek bana bu balk belki sana Rasulllah(sav)in sz olan hadislerin kymetini gstermeye yeter. Ama bu kitabn ierii aka Kur'n ve snnete uymay engellemekte, drt mezhep imamnn Kur'n ve snnete uyan szlerini alarak onlara tabi olmay deil de, kat bir ekilde bir tek imam taklid etmeye davet etmektedir. Oysa ki ben, "Hadislerle Peygamberimizin Namaz Klma ekli" adl kitabmn nsznde drt mezhep imamnn hepsinin davetinin Kur'n ve snnete uymak olduunu, bizzat onlarn ve talebelerinin kendi szlerinden naklettim. Kur'n ve snneti anlamakta zayf, kendi mezhep imamna dahi kar gelerek nefsine yazk eden bu adam, "imamlar hakknda su-i zan beslemek, onlarn ilm ve amel yaantlarn ktlemek ve kendini onlardan stn grmek" yaktrmasyla bize iftira ederek yeniden mezhep taassupuluunu kkrtmaktadr. Vallahi yalan, hibir mslman drt mezhep imam hakknda su-i zan beslemez. Benim o kitabmda yazdm nsz bunun en byk delilidir.2 Fakat bunun gibi mezhep taassupular ne Allhtan korkuyorlar, ne de insanlardan utanyorlar. Dolaysyla gerekte onun reddiye verdii kiiler, toplumda mevcut deil, sanki o kendi dncesindeki kar tarafa reddiye vermektedir. Nitekim bazen onlar yle vasflandrmaktadr: "Selefe mntesip olduklar iddiasyla imamlara hrmette kusur eden ve onlara kar alimlik taslayarak isyan, bozgunculuk, mnakaa ve mcadeleden baka birey yapmazlar." Bazen de: "Kafalar kartranlar". Baka bir yerde de: "Tebli yaptn iddia edenler". O temiz insanlara bunun gibi bilinen iftira ve yalanlar yaktrmakla yollarn saptmaktadrlar: "Zaten onlar buna lyk ve ehil kimselerdi." (Fetih 26). u atasz ne kadar da doru: "Derdi ile beni uratryor." air de yle sylyor: Beni eletiren kii sana eksiimi sylerse Bu benim ne kadar hakl olduumu gsterir. Eer bu adam kendi mezhebinde tutucu olmayp bana verdii reddiyede kendini hakl olarak gryorsa, o benim yazm olduum namaz kitabnn nsznde hata olarak grd szlerimi rtmek iin aynen naklederdi. te o zaman iki gz olan herkes de kimin hakl olduunu grrd. Ama ilmi esere bir satr dahi yazmadan nce ne yazacan bilmeden hareket ederek, bizim gvendiimiz baz alimlerden alntlar yapp, insanlara bizim bu alimlere kar geldiimiz dncesini vermek, yazd yazyla hakk aklamak isteyen kiinin ii olamaz. Bu sylediklerimin isbat olarak sadece bu kitabn 38. sayfasna bakman yeterlidir. Eer alimlerden getirdiim nakilleri, benim anlatmak istediim eyle karlatrrsan bizim grmze zt

Bu kitabn basm iin Mektebetl-slmnin sahibi Zuheyr ve Allh yardm etsin. Baknz: Hadislerle Peygamberimizin Namaz Klma ekli, Mctehid mamlarn Snnete Uymak ve Snnetle elien Grlerini Terk Etmekle lgili Szleri blm. Kitap Bursa'da Aksa Yaynlar tarafndan baslmtr.
2

AIK DELLLER

olmayp aksine o nakilleri almakta bizim ne kadar hakl olduumuzu aka grrsn. Bu konuda da Allh Tel bizi mutaassp kr taklitilerden birinin deliline muhtac etmedi. Yine aslen bizim grmzle alakas olmayan konulardan da alntlar yapm. nk biz Allha kr drt mezhep imamna sayg gstererek ve onlarn ilimlerinden istifade ederek Kur'n ve snnete uymaya davet ediyoruz. O kitabn nsznde bunlar geni bir ekilde aklanmtr. Yine baz nakiller yapm ki o kural ve artlar drt mezhep imam koymamtr. Onlar sadece drt mezhep imamlarna tabi olan ve onlar taklid eden baz alimlerin aklamalaryla ortaya kmtr. Dolaysyla durum gnmzde drt mezhep imamn taklid edenleri balamaz! nk temel kurallarna gre taklitiler, sadece mezhep imamn taklid etmekle grevlidirler. yleyse drt mezhep imamnn gr olmayan bu kurallara nasl uyarlar! Veya Kur'n ve Snnete uymaya davet edenlere kar, drt mezhep imamnn kendilerinin deil de onlar taklid eden alimlerin szleriyle cevap vermek nasl doru olur?!... Burada mhim bir noktaya dikkatinizi ekmek istiyorum: Bu koyu taassupu eer kendilerine szde yalan ve iftira atanlar, drt mezhep imamnn ittifak ettikleri ahkm meselelerine tabi olmakla snrlamasayd, bu gr sayg gsterilmeye ve takdir edilmeye deerdi. nk bizim davet ettiimiz ey de budur. lmin sadece drt mezhep imamyla snrl kalmadna inanyoruz. Bu da Allhn rahmetinin geniliindendir. Fakat O, her ne kadar elindeki kat delil kendi mezhebinin grne ters de olsa, btn mslmanlarn kendi zerinde bulunduu mezhebine girmesini istiyor. Belki baz okuyucular bunu garipseyebilirler. Fakat O'nun bu konudaki kesin szn okuduktan sonra benimle beraber: "nn lillhi ve inn ileyhi rcin" diyeceklerdir. O, kitabnn 40. sayfasnda yle diyor: "Bu derece ilim sahibi olduu halde, es-Subk bile byle tereddtte kalrsa, ondan daha aa derecede bulunan bir kimsenin, e-finin sznn zahirine sarlp da; hem kendinin hem de bakalarnn kafasn kartrp, mslmanlarn bizce de kabul edilen muteber ve mutemed imamlarndan birinin sz ile amel ettiini ileri srerek, sahih olan her hadisle amel etmee kalkmas caiz olur mu? Bakalarnn bana gelenlerden ibret alp da, kklmzden beri, Allhn kendisine uymamz nasip ettii bir imamn grlerine tabi olmamz gerekmez mi?" te bu O'nun sz. Bu sz bana hangi durumda olursa olsun fi mezhebine bal bir mukallid olmakla vnen veya bundan dolay Allha hamd eden bir profesr hatrlatt. "Ey akl sahipleri, ibret aln!" Bana gre bu ve teki, esas ve ara meselelerde birbirinden farkl iki ayr mezhebi taklid etmelerine ramen, kr krne bir mezhebe balanma konusunda birleiyorlar. kisi de alimler katnda taklidinin mnsnn cahil anlamna geldiini ya bilmiyorlar ya da bilmezlikten geliyorlar. Zaten bu yzden alimler: "Taklidi biri kadlk grevine getirilemez." diye fetva vermilerdir. Bilkis ilk dnem Hanef alimlerinden olan Tahav:"Mezhep taklid eden kii ancak ahmak veya tutucudur." demitir. Bundan dolay insanlar sadece Kur'n ve snnete uymaya ararak bu ekilde onlar mezhep taassupuluundan ve ahmaklktan kurtarmaktan baka aremiz yok. Fakat onlar bizim bu armz kabul etmeyerek, mezhep taassupuluuna ve ahmaklklarna devam ediyorlar! Bununla da yetinmeyip kendilerine uymamz iin hem bizi hem de dier insanlar davet ediyorlar ki sonunda kendileri gibi aptal ve yolarn artm sapklar olalm!! Burada bir eyi hatrladm, salam ve salkl bir adamn eer hasta bir adam grrse: "Beni senin yakalandn hastalktan koruyan ve stn kullarndan klan Allha hamd olsun." demesi snnettir. Hi phesiz dininde hastalk olan, bedeninde hastalk olandan daha tehlikededir! Deerli okuyucu! unu bil ki; bizim mezhep taassupusuna yaktrdmz cahillik ve ahmaklk sfat ancak u yeti uyguladktan sonra kendisinden kalkar: "Eer bir hususta anlamazla derseniz, Allha ve ahiret gnne gerekten inanyorsanz, onu Allha ve Rasle gtrn." (Nis 59)
3

Numan ALS

Eer kendisi ile, mezhebe bal veya selef birisiyle arasnda kan her ihtilfl meselede bu yeti tatbik ederse, ayn bizim yaptmz gibi yapm olur, bize katlr ve o kitabnda yazd eyleri reddeder. Zaten biz de onun gibi olan her mezhep taassupusu iin bunu temenni ediyoruz. Yok eer bunu kabul etmez de: "yetteki hitap alimler iindir, ben alim deilim" derse,bizim kendisine yaktrdmz, bilakis alimlerin kendisine yaktrd cahillik ve ahmaklk sfatn kabul etmesi gerekir! Yoksa kendi nefsine yazk eder. phesiz o kitabn yazar nce de belirttiimiz gibi alimlerden yapt, kendisini hakl karmayan ve mezhep taassupuluunu destekleyen nakillerle bir ok okuyucunun akln elmitir. Bunu yaparken o alimlerin dier szlerini grmezlikten gelmitir. Biz onlarn szlerini "Hadislerle Peygamberimizin Namaz Klma ekli" adl kitabmzn nsznde naklettik. Onlardan biri mam Nevevnin Eb Amr bn Salhtan naklettii u szdr: "filerden biri kendi mezhebine ters den bir hadis bulursa, o konuda ve meselede ictihad etme artlar tamamsa, tek bana o hadis ile amel eder. Eer bu artlar tamamlanmamsa ve aratrma yapp ona ters den hadise kar zm olacak bir cevap bulamamsa, mam fi dnda baka bir mctehid de onunla amel etmise, o da amel eder. Bu, kendi imamnn mezhebini terk etmek hususunda mazeret sahibi saylr." te mam bn Salh, bugnk alimlerin dedii gibi, "ctihad etme artlar olumazsa olmaz" demiyor. mam finin dnda baka bir imam onunla amel etse bile, kendi mezhebine ters den hadisle amel etmeyi kabul ediyor! imdi haddini aan o mezhep taassupusuna sormak istiyoruz: Niin bu konuda mam bn Salhn cevaz verdii, mam Nevevnin de kabul ettii bu meseleye itiraz edip kar gelmiyor? Biz buna, "ittib: snnete ballk" diyoruz. Bunu uygulamak iin de, haddini bilmeyen o mezhep taassupusunun kitabnda abartp rktt gibi, herhangi bir art yoktur. Byle yapmakla Raslllah (sav)in yoluna giden hidayet emberini daraltyor. Oysa biz sadece Raslllah (sav)e bal olma konusunda "Hadislerle Peygamberimizin Namaz Klma ekli" adl kitabmzda metodumuzu delilleriyle gsterdik. imdi bu, o kiinin insanlar yolundan arttna dair birok delilden birisi deil mi? "Kim arkada iin kuyu kazarsa, kendisi iine der." Bu szn hem o kii iin, hem de kendisinden nce onun gibi haddini aan hocas iin sylendii dorudur. Kald ki, bn Salh ve mam Nevevnin sznn devamnda kendisi iin daha tehlikeli olan benim cevabma niin itiraz etmiyor? te size bn Salhn sznn arkasndan gelen ve Seleflik yolunda en byk cevabmz olan szm: "Ben derim ki; burada bn Salhn deinmedii baka bir nokta var. O da udur: Hadis ile amel eden bir kii, bulamad zaman ne yapacaktr? Takyyuddin es-Subk, mam finin: "Eer Hadis Sahih Olursa... Sznn Mns" adl eserinde bu noktaya yle cevap veriyor:1 "Bana gre en doru yol hadise uymaktr. nsan kendisini Hz.Peygamberin huzurunda farz etmeli ve bunu Ondan iitmi gibi olmaldr. Byle olunca hadis ile amel etmeyi geri brakmak caiz olur mu? Hayr, yemin ederim ki; herkes, anlay nisbetinde amel etmekle mkelleftir." Bu konuda geni bilgi ve haberin aratrmas iin bn Kayymn lmul-Muvakkn adl eserine baknz." te bu sz haddini aan o taassupu iin ldrc darbe olduundan kesinlikle onu nakletmemektedir. Subknin ne bu szyle ne de ondan ncekiyle alakas olmayan szn nakletmektedir. Bu ekilde insanlara benim Subkden yaptm nakille, Subknin, bir mezhebe gre amel etmeyen sadece Kur'n ve snnete bal Selefler ile, ayn eyi sylemedii zannn veriyor! Neden insanlar haddini aan bu adamn yapt ii dikkate alyorlar? phesiz okuyucu bu mezhep taklitilerinin heva ve heveslerine uyanlar olduunu anlamtr. nk onlar alimlerin szlerini ve taklidlerini delil aldklarn beyan ediyorlar. Fakat gerekte onlar alimlerin szlerini kendi arzularn desteklemek iin alyorlar, kendilerinin iine gelmeyen szleri terk ediyorlar. Eer onlar Selefler gibi delili salam olann szn alsaydlar,

c.3, s.102.

AIK DELLLER

onlara kar gelmeye gerek kalmaz, dar erevelerle snrlandrdklar ilmi de sadece kendi kafalarna gre taklid ettikleri alimlerin szlerinde bulmazlard. Kitabnda zellikle ictihad, snnete ballk ve mezhep taklitilii konularnda zayf nakiller yapan, kt grleri, birbirine zt, zayf ve acayip eyleri rivayet eden, irkin yalanlar ve iftiralar korkmadan yaktran bu haddi aan taassubcunun beyanlarn burada sralamak satrlara smaz. Oysa sz edilen bu konularda gemite ve gnmzde birok kitap yazlmtr. Kim, insanlarn anlamazla dt bu meseleler hakknda doruyu renmek istiyorsa, o kitaplardaki ilimlerin nurlarndan yararlansn. Mesel o kitaplardan birisi az nce de belirttiimiz gibi lml-Muvakkndir. Szm burada tamamlamadan nce baz taassupularn maskesini drmek istiyorum. Eer Raslllah (sav)in snneti onlarn zddna olursa, sen onlar snnete kar mcadele eden insanlarn banda grrsn. Bunu yaparken de bir mezhebe bal olmann arkasna saklanrlar. Neden: nk direkt snnete uymak, drt mezhep imamna kar gelmek ve onlar cahil saymak olur! Bu, onlarn uydurmas. te bu haddini aan mezhep taassupusu bunu yapyor. Ama eer mezhebin gr onlarn zddna olursa ve kafalarna gre de kendilerine delil olacak bir hadis varsa, bu durumda hadisle amel edenlere yaptklar kt yaktrmalar bir anda unuturlar, ayn mezhebe uymay savunduklar gibi bizzat kendileri, hadis, mezhebe ters dahi olsa, hadisle amel ederler! Bunun rnei, bu kitabn ikinci blmnn sonunda 97. sayfasnda yazarn o Hanef adamn yaptn anlatmasdr. O adam yle diyor: "mam- Azamn: "Eer hadis sahih olursa benim mezhebim odur." sznden dolay, Hanef mezhebinde ller iitir!" Bu konuda Alsnin ona verdii cevab ve bizim onu desteklememizi o sayfada bulabilirsiniz. Kanaatime gre, haddini aan bu mezhep taassupusu, ondan daha iddetli olan hocas ve dier efendisi, yine "Bana okumu olduklarna harfiyyen muvafakat ediyorum." diyen yce dostu el-Azam1 ; bu kitabn iindeki Kur'n ve snnete dayal Hanef alimlerinin, llerin iitmediine dair szlerini grnce, btn bu szleri reddederek, ayn Eb Hanfenin: "Eer hadis sahih olursa, benim mezhebim odur." szn yanl yorumlayan o Hanef adamn durumuna decekler ve heva ve heveslerine uyarak hi utanmadan Kur'n ve snneti terk edeceklerdir! Biz, onlar ve onlar gibi olanlar hakknda ok eyler biliyoruz. Dorusunu sylemek gerekirse, ne Kitb ve snnete uyuyorlar, ne de kendi imamlarn taklid ediyorlar. Eer kim bu konuda phe iinde ise sadece o kitabn bal hakknda ben ona yle derim: "Hadi onlara sorun, eer konuabiliyorlarsa."2 te o an, ok acaip eyler grrsn; perde kalkar, dinini bilen her ileri gr sahibine, beyaz iplik siyah iplikten ayrt edilir. "e yaramayan kpk uup gider, insanlara fayda veren ey ise yeryznde kalr."3 "De ki: Hakk geldi; btl yklp gitti. Zaten btl yklmaya mahkmdur."4 Neyse, haddini aan o mezhep taassupusunun kitab hakkndaki sz, tahmin ettiimden ok uzun srd. Bundan dolay deerli okuyuculardan zr dilerim. Dediklerine gre sz sz, lf lf aarm. Ben de, baz insanlarn ve onlara uyanlarn cahilliklerini ve yapm olduklar hakszlklar, taknlklar ortaya kartmak iin uygun bir frsat buldum. "Onlar ancak zanna ve nefislerinin arzusuna uyuyorlar. Halbuki kendilerine Rabbleri tarafndan hidayet gelmitir."5 Allh Tel bizleri gzleriyle grenlerden eylesin, kalbimize hidayet versin ve bizi takvayla rzklandrsn. Bizleri "Dinleyip de szn en gzeline uyan, Allhn doru yola ilettii,
1 2

Bkz. O kitabn 5. sayfas. Enbiya 63. 3 Rad 17. 4 sra 81. 5 Necm 23.

Numan ALS

gerek akl sahiplerinden"1 eylesin. Bizleri, kendileri hakknda Allhn u sznn gerekletii yolunu aranlardan eylemesin: "Elbette sen, llere iittiremezsin; arkalarn dnp giderlerken sarlara o daveti duyuramazsn. Krleri de sapklklarndan (vazgeirip) doru yola iletemezsin. Ancak teslimiyet gstererek yetlerimize iman edenlere duyurabilirsin." (Rm 52-53) Son duamz: "lemlerin Rabbi Allha hamd olsun." Beyrut Mild aramba, Ekim 1981 Hicr 1401 Arafe gn sabah gne doarken Yazan Muhammed Nsruddn elAlbn
* Ayn senenin Kurban Bayramnn 1. gn yats namazndan sonra kendi yazmla karlatrld.

Zmer 18.

AIK DELLLER

NSZ
Bismillhirrahmnirrahm uhakkak ki btn hamdler Allhadr. Bu yzden Ona hamdeder, Ondan yardm ister ve mafiret dileriz. Nefislerimizin ve kt amellerimizin errinden de Ona snrz. Allh kime hidayet ederse onu hi kimse saptramaz. Kimi de saptrrsa, ona da kimse hidayet edemez. Ben ehadet ederim ki, Allhtan baka ilh yoktur ve eriksiz olarak birdir. Yine ehadet ederim ki Muhammed (sav), Onun kulu ve rasldr. 1389 h./1978 m. ylnn Muharrem aynn sonunda Medineye son gidiimde orada kaldm sre ierisinde her zaman olduu gibi yine aratrma yapmak zere slm niversitesinin ktphanesine sk sk uradm. Bu ktphanede, dnyadaki eitli ktphanelerde bulunan el yazmas nadir hadis kitaplar ve dier eserlerden ahane fotokopiler bulunmaktadr. O aratrmalarm, o gnlerde niversitenin rektr olan Abdlmuhsin el-Abbad ve ondan nce u an Suudi Arabistan Devleti lm Aratrmalar ve Fetva Dairesi Bakan olan Abdlaziz b. Abdullah b. Bzn resmi grevli olduklar zamanda oldu. lme ve slma faydal olduklar iin Allh onlardan raz olsun. Allh onlar ve onlar gibi olan grevlileri bu tr nemli almalara devam etmede baarl klsn. O Allh ki, zoru kolaylatrr, bizden nceki alimlerimizin yazm olduklar baslmam eserlerini incelesinler ve yaynlasnlar diye, aratrma yapan alimlere ve alkan talebelere, uza yakn eder. phesiz O, iitir ve dualar kabul eder. te bu ekilde o niversitenin ktphanesindeki fotokopilerden ok istifade ettim ve yararlandm. yle ki o ktphane sayesinde grmeyi ok arzuladm, zerinde aratrma yapmak istediim, iindeki incilerden, deerli bilgilerden faydalanmak istediim, fotokopileri ve mikrofilmleri ekilmi baz elyazma eserleri grdm ve inceledim. O eserlerden bir tanesi, mehur tefsir alimi Mahmud Alsnin olu Numan Alsnin size sunduum "Byk Hanef Alimlerine Gre llerin itmediine Dair Ak Deliller" adl eseridir. Dorusunu sylemek gerekirse ben daha nce bu kitabn adn hi duymamtm. Gzlerim ktphanenin fihristinde bu kitabn adn grnce, kalp atlarm hzland ve bu kitabn nemli bir kitap olduunu anladm. Kitaba bakmak iin elime aldmda, hzl bir ekilde aklma tek bir fikir geldi... Sayfalarn evirmeye baladm, konularna ve balklarna dikkatlice baktm ve inceledim. Tekrar aklma gelen o fikri ve nemini dndm! Kendi lkeme dndmde bu kitaba vakit ayrp zerinde derin bir aratrma yapmak iin bana bir tane fotokopisini ekip vermelerini istedim. Bu isteimi yerine getirdikleri iin Allh onlardan raz olsun. ama dnmek iin uakta giderken, frsat deerlendirip sz konusu kitab atm ve hi satr atlamadan dikkatlice gzden geirerek okumaya baladm. zah edilmesi veya not dlmesi gereken yerlerde konunun nemini de vurgulayarak aklamalarda bulundum. Daha sonra bu kitabn yaynlanmasnn kanlmaz olduunu dndm. Evime yerletiimde bu dndm eyi yapmaya karar verdim. Yol yorgunluunu zerimden atp biraz dinlendikten sonra salmn elverdii zaman sresince kitapta aklanmas gereken yerleri aklamaya, hadislerin yerlerini gstermeye ve dipnotlar eklemeye baladm. Bu almay yaparken, dier almalarmdan olan "Sahh-i Terb ve Terhb", "Zaf-i Terb ve Terhb" ile Ziya el-Makdisnin "el-Ehdsul-Muhtra" adl eserini de tahkik ediyordum. almamda bir mddet ilerledikten sonra elimdeki fotokopinin, iinde yanllklar olan nshadan oaltlm olduu ve yazarn kendi eliyle yazd asl nshayla karlatrlp yanllklarn dzeltilmedii ortaya kt. Bunu da kitabn Badattaki Vakflar Ktphanesinde eitli nshalar olduunu belirten baz fihristlerden anladm. O nshalardan bir tanesini de yazarn kendi eliyle yazdyd. Badatta bulunan arkadalardan birine o nshadan fotokopi alp gndermesi iin yaz yazdm. Bu fotokopinin bana ulamas gecikince, bende bulunan fotokopiyi tahkik etmeye devam ettim. Bunu yaparken de yazarn alntlar yapt ve bende ayns bulunan
7

Numan ALS

kaynaklara bakarak karlatrdm. Dolaysyla deiiklie urayan veya unutulan bir ok kelime ve cmleleri bulmu oldum. Bylece, eseri oaltrken yazarn kendi eliyle yazd kitab asl ile karlatrmadan yazan kiinin hatalarndan emin oldum. okluundan dolay, dzelttiim bu hatalara birka yer dnda iaret etmenin, byk bir faydas olacan grmedim. Fakat kitab aslndan oaltan kiinin unuttuu veya atlad, benim dzelttiim kelime ve cmleleri [ ] bu ekilde parantez iinde gsterdim. Uyank bir okuyucunun bu dzeltmeleri ok hzl bir ekilde grmesi, zerinde altm nshann kt olduuna delildir. Ben yaptm almann, yazarn kendi eliyle yazd asl nshaya uyduunu veya en azndan ona yakn olduunu mit ediyorum. naallah gelecek baskda, yazarn kendi eliyle yazd nshann zerinde dzeltme yapm ve aynsna uymu olacaz. Her mrn bir izgisi vardr. Baar Allhtandr ve doruya ileten Odur. Ayrca yukarda anlattklarma ilave olarak, detim zere her tahkik ettiim kitapta olduu gibi bu kitapta da sahih, zayf ve mevzu hadislerin yerlerini aklama yaparak gsterdim. Bunlara ek olarak zellikle yazarn ortaya karp da kendi grn belirtmedii meselelerde ve szlerde baz faydal ilaveler yaptm. Yine kendisinden dorudan veya dolayl olarak nakiller yaplan alimlerin hayatlarn zet olarak anlattm. Kitapta konularn daha iyi bulunabilmesi iin parantez iinde baz yan balklar ekledim. Arandnda bir eyin kolay bulunabilmesi iin drt tane fihrist yaptm: 1. Kitabn Kaynaklar 2. indekiler 3. Hadisler ve alimlerin szleri 4. ahslar. Yine bunlardan baka olarak okuyucunun karlaaca dier faydal aklamalarda ayrca bulunmaktadr. te bu hal zere ben kitabn basksnda ilerler, matbaada altnc basky yaparken, iinde iki nsha fotokopi olan byk bir zarf elime verildi. O zarf daha nce bahsettiim Badatl arkadam gndermiti. Allh ondan raz olsun. Hemen onlarn zerinde alma yapmaya ve birinci fotokopiyi kendi basksyla karlatrmaya baladm. Gelen o iki nshada bulunan fazlalklardan ok istifade ettim. Elimden geldii kadar onlar basks yaplan kitaba ekledim ve gcm yettii lde bunlar gstermeye altm. 124 ve 125. sayfada olduu gibi. Bu iki fotokopi bana gelmeden nce, kitab oaltann hata yaptn zannettiim baz kelimeleri dzeltmitim. Daha sonra durumu bana gelen fotokopilerle karlatrnca bu hatann ondan kaynaklanmadn anladm. nk fotokopiler birbirini tutuyordu. Bu fotokopiyi dipnotlarla aklama yaparak takip etmek ok zor olacandan bu ii terk ettim. Bunun rnei, u ibaredir: "Bu iki delil, llerin duymadn ispatlar. nk..." Ayn ifade asl fotokopide ise u ekilde yer almakta: "nk bu, llerin duymadn u ynden ifade eder..." Yine: "Dier mezhepler" ibaresinin asl: "Dierlerinin mezhepleri". Bunun gibi az olmayacak sayda ibareler. Bunlardan daha acaip ve garip olan 138. sayfadaki "sz alma" yeti, asl fotokopide de u ekilde: "Gl bel ehidn al enfusin en teql..." al enfusin, kelime fazlalyla yazlm. Grnen o ki, bu hata yazarn kaleminden kt. nk yazarn kendi eliyle yazd Badat nshalarndan birini ben grmtm. Kitab oaltan da buna dikkat etmeden ayn hatay devam ettirmitir. Buna ramen o iki Badat nshas, okuyucunun da mukaddime blmnn sonunda nshalarn fotokopilerinde grecei gibi; bizdeki nshadan daha eski ve yazs da daha gzel. O iki nshadan birincisinin son sayfas yle: "Allhn izniyle bu kitab iki gnde- 7 evval 1305 ylnda tamamladm. Allhn fakir ve muhta kulu merhum Molla Haydar olu Muhammed Slihin eliyle oaltlmtr. Allh onu, ana-babasn ve mslmanlar affetsin. Bitti."

AIK DELLLER

Bu yazdan sonra u var: "Bu deerli kitap, yazar Numan Efendinin yazsyla 26 evval 1305 ylnda icra edilmitir. Allhm, brahime salt ve selm ettiin gibi, Muhammed Efendimize ve ailesine de salt ve selm eyle. phesiz sen oka hamdedilen, an ve eref sahibisin." Dierinde ise yle yazl: "Allhn izniyle bu kitab iki gnde- 7 evval 1305 ylnda tamamladm. Bu nshann oaltlmas Ali b. Hasen el-Ebrul eliyle 7 evval 1311 ylnda olmutur. Allh Tel hepsini balasn." Bu nshada da birbirlerinde olmayan fazlalklar var. Bunun sebebi biraz nce yukarda da getii gibi yazarn eserini iki gn gibi ksa bir srede yazmasdr. Her gr aklna geldiinde veya delillerin zerinde durduunda, ya kendi yazsyla ya da oaltann yazsyla bunu kitaba ekledii Badat nshalarnda aka grlmektedir. Ben btn bu fazlalklar bu baskda aslna iaret ederek ve aklama yaparak gstermeyi istiyordum. Fakat basknn ounu bitirdikten sonra geriye az bir i kalnca, bunu yapmaya imkn kalmad. nsz u an matbaada baskya girmek zere, dzeltme imknm olabilir. Belki gelecek baskda inallah bu dzeltmeleri daha geni bir ekilde tam olarak yaparm.1 Her ne kadar bu kitabn konusu fkh bir hkm aklasa da bana gre- bundan daha yce ve deerli olan tevhid ve ihlsl olarak Allaha ibadet ve Ondan yardm dileme konusundan da ayr kald dnlemez. Bilindii gibi gnmzde birok mslmann byk irke dmesinin en byk sebebi, llerin iitmesi dncesidir. Bu yzden kabirde yatan lm evliya ve mbarek kiilere dua ederek yardm istemek, Allh Azze ve Celleden bakasna ibadet etmek demektir. Bu hal, sadece cahil kiilerde grlmemekte, ilimle itigal eden bir ok kii de ayn hataya dmekte, halkn byk ounluu da onlar byk hocaefendi saymaktadr. Bu szde alimler de kendilerini kurtarmak iin Allahn delil olarak indirmedii yazl ve szl eyleri ileri sryorlar. slm gruplarn hepsi de bu kt duruma destek vererek yaylmasndan sklmyorlar. nk onlardan bazlarnn grne gre byle bir sapkla engel olmak, fitne ve ayrla sebep olmaktadr! Kald ki bu gre sahip olan kiiler, peygamberlerin ilk anlatt eyin "Allaha ibadet etmek ve tauttan sakndrmak" olduunu da biliyorlar. yleyse bu kiiler kendilerinden nce bu grevi yerine getirenler hakknda ileri-geri konumay brakrlarsa, en iyi eyi yapm olurlar. Yapt almasyla bu kitab yazarak o sapk dnceye cevap veren Allme Als de aka bu grevi yerine getirenlerden biridir. yle ki yazarmz Als, derslerinden birinde, llerin kendilerinden yardm isteyenleri duymadn sylediinde, bunu duyan o szde hocalardan birinin tepesi atp lgna dnm, kan beynine kmt. nk Als, bu sznn, Allhtan deil de evliya ve mbarek kiilerden yardm isteyen o cahil kiilerin zerinde bulunduklar dncenin tam zddna olduunu biliyordu. Benim kanaatime gre Als, bu kitab byk bir sapkl ortadan kaldrmak iin yazd. O da: Mslmanlarn ounun yoldan kmalarnda en byk pay sahibi olan, Allhtan bakasndan yardm istemek. Buna yol aan tek ey de, llerin kendilerinden kabul edilmesi istenilen dualar duyup yerine getirecei inancdr. Eer bu konuda, llerin bu tr dualar iitmedikleri doru olarak bilinirse, artk o zaman Allhtan bakasndan yardm istemenin anlamsz olduu ortaya kar. Ne ben, ne de baka bir mslman lnn kendisine dua edenin duasn iitmediine inandn dnemiyorum. Sonra bu imanla birlikte, Allhtan istemesi gereken eyi o lden isteyecek, byle biri ancak btl bir itikada sahip olur. te bu ekilde bir sapk itikad lm evliyalardan yardm isteyenlerde var. Bu itikada gre evliyalar lmeden nce aciz insanlardr. Dier insanlar gibi onlar da kevn sebeplere baldrlar. Ama lnce bu sebeplerden kurtulurlar ve dert sahiplerinin dertlerine are olurlar!
1

Gcmn dnda olan ilerden dolay evimden ve kitaplarmdan uzak kaldm iin maalesef bu nc baskda dahi o dzeltmeleri yapamadm. Allah yardm etsin.

Numan ALS

Allhn merhamet edip kendisini her trl irkten koruduu kii bunu duyunca hi garipsemesin. nk gnmzde burada amda bulunan mslmanlar iinde kutub, gavs diye isimlendirdikleri bir takm evliyalarn, Allh Tel dnda bu lemdeki ileri idare etmede sz sahibi olduunu syleyenler var. Bu insanlardan bazlar yle diyebiliyor: "eyhin bir bakyla asi adam bir anda dindar oldu!" Bunun gibi irk dolu szler Allme Reid Rza, Menr tefsirinde (11/391); "De ki: Ben kendime bile Allhn dilediinden baka ne bir zarar, ne de bir fayda verme gcne sahibim" yetinin aklamasnda yle diyor: "Yani; Allh bunu ne zaman isterse o zaman olur. Benim bunda bir gcm yoktur. nk bu i, Peygamberin risalet grevi olan tebli etmenin dnda Allhn rubbiyetine hastr. Allh birleme ve tek sayma konusunda bunun gibi tevhid yetler, Allhn herkes gibi kendilerine verdii snrl ldeki glerine ramen lm evliya ve mbarek kiilerin her konuda fayda ve zararlar dokunacana dair btl itikada sahip mslmanlarn dncelerine engel olamamaktadr. Bilkis bu dnceye sahip insanlar, drt kutub diye isimlendirdikleri evliyalarn u lemdeki ilerin hepsini idare ettiine inanyorlar. Gnmzde ise nde gelen Ezher alimlerinin bazlar da bu tr grleri "slmn Nru!" adl Ezherin resmi dergisinde yazyorlar. Aciz kaldklar her trl ktlkten kurtulmak ve fayda elde etmek iin Allhtan deil de lm kiilerden yardm istemenin caiz olduuna dair fetva veriyorlar. Bazlar da evliyalarn ve mbarek kiilerin l olmalarna ramen fayda ve zarar verebileceklerini, kabirlerinden kalkp kendilerini yardma aranlarn dertlerine are (!) olacaklarn ispat (!) etmek iin kitap yazyorlar.1 "Fethl-Beyn"2 adl kitabn yazar tefsir alimlerinin istisna konusundaki grlerini naklettikten sonra kendisinin tercih ettii gr yle: "Allh Teldan bakasnn are olamayaca bel ve musibetlerden kurtulmak iin, boynunu bkp szlanarak Raslllah (sav)den yardm dileyen kiinin nndeki en byk engel ite budur. Yine nasl olur da bir kii, peygamberleri, evliyalar ve btn insanlar yaratan, onlarn rzkn veren, ldren ve dirilten lemlerin Rabbi olan Allhtan istenmesi gereken bir eyi, bir peygamber, bir melek veya bunu yapmaya g yetiremeyecek bir evliyadan ister? Nasl olur da rabblerin Rabbi olan, hereye gc yeten, hereyi yoktan yaratan, rzk veren, istediinden geri alan Allh brakr?! Cevap olarak bu yetin sana verdii mesaj yeter. Allh Tel, demolunun efendisi, peygamberlerin sonuncusuna, kullarna yle demesini emrediyor: "Ben kendime bile ne bir zarar, ne de bir fayda veremem." Raslllah (sav), Allhn peygamberi olarak kendisine faydas ve zarar yoksa, bir bakasna nasl olur? Veya Onun sahip olduu peygamberlik derecesine ulamayan birisinin kendisine faydas olmazken bakasna nasl olur? Allhtan baka kimsenin derman olamayaca hacetlerini, yerin altnda rm olan llerin kabirlerinde toplanarak, onlardan isteyen insanlarn hali ne acaiptir? ine dtkleri irkin farkna nasl varamyorlar? "L ilhe illallh" kelimesine ve "De ki: O Allh tektir." yetinin mnsna ters dtk-lerine nasl dikkat etmiyorlar! Bu tr insanlarn dt durum karsnda ilim adamlarnn susmas benim ok acaibime gidiyor. Cahiliye dnemine geri dnmelerine, hatt ondan daha kt duruma dmelerine engel olamyorlar. nk cahiliye insan, Allhn yaratc olarak rzk veren, ldren ve dirilten olduunu, hayr ve errin Ondan geldiini biliyorlard. badet ettikleri putlarnn Allh katnda kendilerine efaati olacan kabul ediyorlard. Gnmzdeki insanlar ise sadece kabirdeki llerin fayda ve zarar vereceini kabul ediyorlar. Dmanlardan kurtulup zgrle kavumay
1

Sanki Reid Rza, Ezherli alimlerden "Mahlktn Efendisi Raslllah (sav)den Yardm stemeyle lgili Yaanm Kssalar" adl kitab kastediyor. 2 Sddk Hasan Han, Cilt 3, sayfa 225-226.

10

AIK DELLLER

onlardan istiyorlar. Onlarn bu tr isteklerini duymaman, senin iin daha iyidir. Allh dinine yardm eder, irkin ve kfrn her trl pisliklerinden korur. Fakat mlesef eytann bu yolla tuzaa drd, mmet-i Muhammedden bir ounun "iyi iler yaptklarn sandklar" kfr ile gznn ii gler, gnl ho olur ve sevinir." Yine Reit Rza, " dini yalnz Allha halis klarak: "Andolsun eer bizi bundan kurtarrsan mutlaka kr edenlerden olacaz" diye Allha yalvarrlar." (Ynus 22) yetinin aklamasnda yle diyor: "Bu ve bunun benzeri yetlerde mriklerin sadece en zor hallerinde, hibir tutunacak dallar olmadnda Allha yalvardklarn ak olarak grmekteyiz. Fakat gnmzde saylar saylmayacak kadar ok mslman, kendi inanlarna gre en zor anlarnda Abdulkdir Geyln, Ahmed Ruf, Bedev ve Dessk gibi llerden yardm istemektedirler. Balarna sark takan Ezherin alimlerinden olsun veya bakalar, zellikle bekledikleri trbelere ziyarete gelenleri llerden yardm istemek gibi irke tevik edip, onlardan aldklar paralarla geinen trbe bekileri, yaptklar bu irkin ie bir de klf uydurmakta, Arapadaki mnsn deitirerek "tevessl etme"1 adn vermektedirler. Msrda ve Suriyede bir ok insandan duyduum bir hikyeyi, baka yrelerde bulunan insanlarn hurafeleri daha ok bu iki lkedekilerine benzedii iin, zetle anlatmak istiyorum: "Bir grup insan denizin iinde gemide yolculuk ederler. Gemi dalgalardan dolay sallanmaya balar. O kadar ki neredeyse batacaklar. Balarlar dua etmeye. Kimisi; "Yeti y Abdulkdir Geyln!" der. Kimisi; "Yeti y Ruf hazretleri!" der. Kimisi; "mdat y Bedev!" der. lerinde bulunan hakiki bir mslman bu durumu grnce kendini tutamaz, yle der: "Yrabbi, Senden bakasndan yardm isteyen u insanlar bo!" (11/338-339) Reid Rza daha sonra yazarn babas tefsirci Alsnin "Rhul-Men" adl kitabndan benzer eyleri aktaryor. Als diyor ki: "Bu yette anlatlmak istenen sadece duay Allha has klmak deildir. Ayn zamanda btn ibadetleri de Allha has klmak gerekir. nk sadece dua etmekle mrikler dini Allha has klm olmazlar. yette, ne ekilde olursa olsun mriklerin o hallerinde Allhtan bakasndan yardm istemediklerini gstermektedir. Senin de bildiin gibi eer bugn karada ve denizde insann bana kt bir durum veya nemli bir i geldiinde, kendisini bu durumdan kurtaracak faydas ve zarar olmayan, grmeyen ve duymayan eylerden yardm isterler. Kimisi Hzr(as)dan, lyas(as)dan yardm ister, kimisi Ebul-Hams veya Abbastan, kimisi kendi mezhebinin imamndan yardm ister, kimisi tarikat eyhlerine yalvarr. Ve sen onlardan hibirini boyun eerek cn- gnlden hakiki kurtarclar olan Allhtan yardm istediini gremezsin, akllarna dahi gelmez. Eer sadece Allha dua edip Ona yalvarsalar ve Ondan yardm isteseler, Allh onlar o korkun durumdan kurtarr. imdi Allh iin bana syleyin: Bu durumda hangileri daha ok doru yolda, bu dua edenlerden hangilerinin duas kabul olur? Cahiliye frtnasnn ortal kasp kavurduu bu zamandan Allha snrz. Ortalkta sapk inanlar dalgalanmakta, eriat gemisi batm, Allhtan bakasndan yardm istemek kurtulu aresi olmu. yilie davet etmek ok zor ve imknsz hale gelmi, ktlklere engel olamadan toplum kendi kendine lm." Bana (Albn) yle geliyor ki, Allme Als (rh.) bu szleriyle, alimlerin bidatleri tevik ettiinden ve balarndaki yneticilerin mnafk olmasndan dolay insanlarn ounda irk ve bidatlerin yaygnlatn, bu yzden her zaman ve meknda teblie devam eden slm davetilerinin karlatklar zorluklara dikkat ekiyor. "Allh emrini yerine getirmeye kdirdir. Fakat insanlarn ou bunu bilmezler." Benim buradaki amacm, rubbiyet ve ulhiyet tevhidi ile onun zdd olan irk ve putuluu anlatarak sz uzatmak deil. Zaten bunu anlatmak bu nsze smaz. bn Teymiye,
1

Tevessl hakknda geni bilgi iin Guraba Yaynlarndan kan eyh Albnnin Tevessl kitabna bakabilirsiniz.

11

Numan ALS

bn Kayym, Muhammed b. Abdulvahhb, Sann ve evkn gibi byk tevhid alimleri bu meseleleri hakkyla anlatmlardr. Benim amacm, "llerin iitmesi" meselesinin irkin eitlerinden birisi olduunu aklamak ve llerin duymadn ispatlayarak bu meseleyi ortadan kaldrmaktr. nk ben ok iyi biliyorum, lm evliyalardan yardm isteyenler, aklamas yukarda geen o korkun sapkl kendilerinde hissetmemektedirler. Hayatta yaayan evliyalardan (g yetirebilecekleri eylerde) yardm istemek doru olduundan, onlar buradan hareket ederek lm evliyalardan da yardm isteneceini caiz saymaktadrlar! Alimler bu konuda onlar reddetmektedirler. slm alimlerine gre hayatta yaayan evliyalardan genel anlamda yardm istenmez. Hayatta yaayan evliyalarn sadece g yetirebilecei eylerde yardm olabilir ki zaten onu da evliyalara Allh balar. Ayrca hayatta yaayan evliyalarn yardm, cennete girme, rzk artrma, ifa verme, kalplere hidayet verme ve gnahlar balama gibi Allhn rabbliini ispatlayan eylerde olamaz. Bunlar hayatta yaayan evliyalardan istemek irktir, byk bir sapklktr. Aka bilindii gibi byle bir inan, brakn Allhn rabb olmasn, ilh olmasn dahi ortadan kaldrr. yleyse hayatta yaayan evliyalardan yardm istemenin neticesi ne olur? Hi phesiz daha kt ve irkindir -Yaptm dzenli aratrmalar neticesinde vardm noktaya gre- Allhn dnda bakasndan yardm isteyenlerin sadece u pheden baka syleyecekleri hibir eyin kalmadn ok iyi biliyorum. Onlar diyorlar ki: Sylediiniz hereyi kabul ettik diyelim. Dnya hayatnda iken kendilerinden istenmesi caiz olan g yetirebilecekleri eyleri ldkten sonra da onlardan istememize engel olacak bir ey var m? Mesel dua etmelerini istemede olduu gibi. rnein: "Y Raslallah, bize yamur ver!" veya "Bize efaat et!" demek yerine: "Allha dua et; bize yamur versin." veya "Seni bize efaati klsn." demek gibi. Ama direkt olarak: "Y Raslallah, bizim gnahlarmz bala!" demiyoruz da sadece: "Bizim gnahlarmz balamas iin dua et." gibi kullandmz anlatm ekli yanl dahi olsa bunun ne gibi bir sakncas olur ki? Nitekim bir hadiste yle gelmitir: ... Sizin yaptnz ameller bana sunulur. Eer onlardan iyi olanlarn grrsem bunun iin Allha hamd ederim. Eer onlardan kt olanlarn grrsem sizin iin Allhtan balanmanz dilerim.1 Buna cevap olarak unu syleyebilirim: Eer gerek kastnzn bu olduunu kabul etsek bile, aslnda byle bir eyi istemek yanltr, caiz deildir. Bilkis byle bir eyi istemekten derhal saknmak gerekir. Nedenini iki ynden aklayabiliriz: Birincisi: Byle bir ey tek olarak kendisine ibadet ve dua etmede, Allha olan ihls ortadan kaldrr. leride de gelecei gibi Allhtan ayr olarak lm evliya ve mbarek kiilerden dua etmesini istemenin aka yasak olduuna dair bir ok yet vardr. Bu yetlerden bazlar daha nce de gemiti. O yetlerden bir tanesi udur: "(Mriklere) de ki: Allhtan baka ilh saydnz eyleri arn! Onlar ne gklerde ne de yerde zerre arlnca bir eye sahiptirler. Onlarn buralarda hibir orta yoktur. Allhn huzurunda, kendisinin izin verdii kimselerden bakasnn efaati fayda vermez." (Sebe 22-23) eyhulislm bn Teymiye, Mecmul-Fetvda (1/179-181) bu yetin aklamasnda yle diyor: "Bu anlamdaki yetler Kur'n- Kermde oktur. Kur'n, ister melek, ister peygamber, ister bir bakas olsun, Allhtan bakasna yakarmay yasaklamaktadr. nk byle bir ey irktir veya irke gtren bir yoldur. Yalnz bunlardan hayatta olan birisinden dua ve efaat isteinde bulunmak ayn deildir. nk bu, ii irke vardrmaz. Zira hayatlarnda ve huzurlarnda hibir peygamber ve salih kula yakarlmamtr; nk bu zt byle yapan hemen engeller. Ama vefatlarndan sonra onlara duada bulunulmasnda durum bunun tersinedir ve bu

Bu hadis zayftr. Ben onu Zayf Hadisler kitabmda (no: 975) gsterdim.

12

AIK DELLLER

onlarla irke dlebilecek bir tuzaktr, gyaben onlardan istekte bulunmak da ayn ekilde olup, irke gtren bir sebeptir. Herhangi bir kimse peygamberi ya da meleklerden bir melei grp de: "Benim iin dua et" derse, gyabnda ondan talepte bulunan kimsenin aksine, bu hal onu irke gtrmez. nk gyben talepte bulunma, her zaman irke sebep olmaktadr. Zira o anda huzurda bulunmayan veya lm bulunan kii, irke deni engelleyememekte, aksine kalpler ona duaya ve efaat talebine taklnca, bu durum irke yol amaktadr. Bu durumda kii aynen mriklerin ve ehl-i kitab ile mslmanlardan bidat ehlinin ierisine dt gibi bu ztlarn kabrinin, heykelinin veya benzer eyinin bulunduu yere ynelip yalvarp yakarmaktadr. Bilindii zere melekler mminler iin dua ve istifar ederler. Nitekim Allh Tel yle buyuruyor: "Ar yklenen ve bir de onun evresinde bulunanlar (melekler), Rabblerini hamd ile tesbih ederler, Ona iman ederler. Mminlerin de balanmasn isterler: Ey Rabbimiz! Senin rahmet ve ilmin hereyi kuatmtr. O halde tevbe eden ve senin yoluna gidenleri bala, onlar cehennem azabndan koru! (derler)." (fir 7) Grld gibi melekler, kendilerinden hi kimse istemeksizin mminler iin mafiret dilemektedirler. Ayn ekilde Peygamber Efendimizin veya dier peygamber veya salih kullardan birisinin mmetinin sekinleri iin dua ve efaatte bulunduklarnn rivayet edilmesi de bu kabildendir. Onlar hi kimsenin istei olmakszn, Allh Telnn kendilerine izin verdii eyleri yaparlar. Meleklere yalvarmak caiz olmadna gre, kendileri dua edip efaatte bulunsalar bile vefat etmi peygamberler ve salih kullara yalvarmamz ve onlardan dua ve efaat talep etmemiz; iki sebepten dolay caiz deildir: Bu sebeplerden birincisi udur: Onlar, kendilerinden talep olunmasa bile, bu konuda Allh Telnn kendilerine emrettiini yerine getirir; kendilerinden talep olunduunda da, emrolunmadklarn yapmazlar. Dolaysyla onlardan istekte bulunmann hibir faydas yoktur. kincisi ise: Bu durumda onlara yakarma ve onlardan efaat dileme, onlarla irke dmeye neden olur; burada byle bir tehlike vardr. Onlardan istenilen eyin bir faydasnn olaca farzedilse bile bu tehlike daha ar basmaktadr; bu istekte hibir yarar olmad zaman ise ne demek lzm?! Yalnz onlar hayatta yayor iken ve huzurlarnda onlardan istekte bulunmak byle olmayp bunda tehlike yoktur. nk onlar, insanlar kendileri sebebiyle irke dmekten alkoyarlar. Hatt bunun faydas dahi vardr. yle ki; onlar bu dnyada btn mahlktn faydasna yaptkalar eylere karlk ecir ve mkft alacaklardr. nk onlar, amel ve mkellefiyet dnyasndadrlar; onlarn hirette efaatlerinde ise kyamet gn Allh Telnn onlara grlmesi sz konusudur." Yine baka bir yerde (1/330) yle demektedir: "Peygamberler ve salihler de byledir. Onlar her ne kadar kabirlerinde diri olsalar ve yaayanlar iin dua ettikleri dnlse ve buna dair bir takm rivayetler olsa da, hi kimsenin onlardan bunu istemesi caiz deildir. Seleften hi kimse byle bir ey yapmamtr. nk bu, insan irke ve Allhn yansra onlara ibadet etmeye gtren bir yoldur. Halbuki, hayatta iken onlardan bunu (bize dua ve istifar etmelerini) istememiz byle deildir. nk bu, irke gtrmez. Hem sonra, meleklerin ve ldkten sonra peygamberler ve salihlerin yaptklar, Allh Telnn, yeryznde hakim olan kanunu olup, isteyenlerin istemelerinin bu ilerde herhangi bir tesiri olmaz. Halbuki, hayatlarnda onlardan herhangi birinden istekte bulunmak byle deildir. Zira bu durumda isteyenin isteine cevap vermek dinen caizdir. Ama onlar ldkten sonra kendilerinden sorumluluk kalkar." zet olarak unu syleyebiliriz: Vefat ettikten sonra peygamberden veya evliyalardan yardm, efaat vb. eyleri istemek caiz deildir, nk bu irktir veya insan irke gtrr. Yukarda aklanan birinci sebep budur.
13

Numan ALS

kinci sebep ise; byle bir eyi yapmak ahmaklk ve samalk olur. Allha inanan ve akll olan bir insan bunu kabul etmez. nk ftrata ve yaratla ters olduu iin byle bir eyi terkeder. Bu yzden Allh Tel Kur'nn bir ok yerinde mrikleri bu ynden susturmaktadr. O yle buyuruyor: "(Ey kfirler!) Allh brakp da yardm istedikleriniz, sizler gibi kullardr. (Onlarn ilh olduu iddianzda) doru iseniz, onlar arn da size cevap versinler! Onlarn yryecekleri ayaklar m var, yoksa tutacaklar elleri mi var veya grecekleri gzleri mi var (neleri var)?" (Arf 194-195) Yine brahim (as)n babasna ve kavmine verdii cevap ayn yolla olmutu: "Bir zamanlar O, babasna dedi ki: Babacm! Duymayan, grmeyen ve sana hi bir fayda salamayan bir eye niin ibadet edersin?" (Meryem 42) "Hani O, babasna ve kavmine: Neye tapyorsunuz? demiti. "Putlara tapyoruz ve onlara tapmaya devam edeceiz" diye cevap verdiler. brahim: Peki, dedi, yalvardnzda onlar sizi iitiyorlar m? Yahut size fayda ya da zarar verebiliyorlar m?" Bu kesin cevapla hakk vicdanlarnda kabul etmilerdi. Fakat inat ettiler ve yle diyerek haktan yz evirdiler: "Hayr, ama biz babalarmz byle yapar bulduk." (uar 70-74) Allh brakp da peygamberlerden ve evliyalardan yardm istemekle imtihan olunan ey mslman! Dikkat et! Btn bunlar bildikten sonra, onlardan yardm istediinde seni duyacaklarna m inanyorsun? yleyse akla ve salam ftrata ters derek, brahim (as)n kavmi veya dier kavimlerde olan mriklerle senin aranda bir fark kalmaz. Dolaysyla mslman ve imanl olduunu iddia etmenin senin bu halde bulunmana bir faydas olmaz. nk Allh Tel Kur'nda yle buyurmaktadr: "Eer Allha ortak koarsan, ilerin mutlaka boa gider ve hsranda kalanlardan olursun." (Zmer 65) Ve eer onlarn seni duyduklarna inanyor da bundan dolay onlara yalvaryor ve onlardan yardm istiyorsan bu da mriklerin iinde bulunduklar baka bir sapklktr. Ben, onlardan olmayasn diye, senin iin Allha snrm. Ey mslman kardeim, unu ok iyi bil ki, ilerinde peygamberler ve evliyalar da dahil olmak zere Allh Telnn kullara verdii duyma, grme, tutma, yrme vb. btn g ve zellikler bilindii gibi lmle birlikte yok olur gider. Sadece ruh1 ve sahih hadiste geldii zere peygamberlerin cesedi kalr.2 Kim ki kabirdeki llerin iittiini iddia ederse, sanki onlarn grdn, tuttuunu ve hayatta yaayanlar zerinde etki sahibi olduunu iddia etmi olur. Byle bir eyi iddia etmek gerek d, akla yatmayan, sama bir sz olur. Ayrca bu, dinen de caiz deildir. nk lmden sonraki hal, ayb (bilinmeyen)dir ve onu da Allhtan baka kimse kesinlikle bilemez. Durum bundan ibaret olunca ki bunda hibir phe yoktur- dinen bir delil olmad srece ller hakknda anlatlan hibir ey caiz deildir. yleyse ller hakknda, onlarn iiteceine dair, yani lnn lmeden nce iittii gibi ldkten sonra da iitir diye kesin bir delil var m? Yoksa durum bunun tam tersine mi? Yani yazarn bu kitapta drt mezhep imamnn ve dier alimlerin grlerine dayanarak konuyu geni bir ekilde aklad gibi mi!? te bu benim Kur'ndan ve sahih hadisten delillerini gstererek doruluunu ortaya karmak istediim eydir. Bu kitab okuyan herkesin meseleyi drt kulakla dinlemesini, kalbinin bu gre meyletmesini ve Rabbinin u yetine tbi olmasn mit ederim: "Bil ki sen llere iittiremezsin, arkalarn dnp giderlerken sarlara da daveti duyuramazsn. Zen krleri sapklklardan evirip doru yola getiremezsin. Ancak yetlerimize inanp da teslim olanlara duyurabilirsin." (Neml 81-82)

1 2

103. sayfaya baknz. 105. sayfaya baknz.

14

AIK DELLLER

LLERN TMED GERE ilin ki bu, llerin iitmesi veya iitmemesi, asln Allh Teldan baka kimsenin bilemedii gayb ve berzah lemi hallerindendir. Bu yzden kesin delil olmadan, bir takm gr ve dncelerle bu meseleye dalmak doru olmaz. Senin de grecein gibi yazar birinci blmde, Haneflerin llerin iitmediine dair delillerini anlatacak; ikinci blmde dier mezheplerden de benzer nakilleri yapacak, bir dier gruptan llerin iittiini anlatacak. Bunlarn saysnn az, dierlerinin ok olmas benim iin nemli deil. Doru, saynn azl veya okluuyla bulunmaz. Ancak Kur'n ve hadisteki deimez deliliyle ve onlar doru anlamakla bulunur. Allhn izniyle benim zerinde bulunduum anlay da ite budur. Ve ben derim ki: Birinci gruptakilerin delil olarak aldklar yetler unlardr: "Sen kabirdekilere iittiremezsin!" (Ftr 22) "Elbette sen llere iittiremezsin; arkalarn dnp giderlerken sarlara daveti duyuramazsn." (Neml 80; Rm 52) Kar tarafn cevab bu iki yetin mecaz mnda olduu eklindedir. yetteki "ller" ve "kabirdekiler"den kast, gerekten ller anlamnda deildir. Bundan kast, yaayan kfirlerdir ve onlar iinde bulunduklar halleri ile llere benzemektedirler. Yani ileride 93. sayfada Hfz bn Hacerin de dedii gibi:"Onlar l halinde gibidirler veya kabre giren insan gibidirler mnsndadr." Ben derim ki: Hi phesiz bu iki yeti ncesiyle beraber dnen, mnsnn Hfz bn Hacerin dedii gibi olduunu anlar.1 Bildiim kadaryla bu konuda da tefsir alimleri arasnda herhangi bir ayrlk yok ve sz konusu iki yeti bu ekilde anlamaya da bir mani yok. nk, bilindii gibi Allh Tel gerekten iitmedikleri iin lleri, yaayan kfirlere benzetmektedir. Bu benzerlikten u anlalr: Kendisine benzetilenler -yani kabirdeki ller- iitmezler. Ayn "Zeyd cesurlukta aslan gibidir" rneinde, aslann kendisinden ok daha cesur olmasna ramen Zeydin ona benzetilmesinde olduu gibi. Burada cmlenin gelii, aslann cesurluundan deil, Zeydden bahsetmektedir ve bu yzden aslana benzetilmitir. Yukardaki iki yet de byledir. Eer sz konusu yaayan kfirler olsayd da, kabirdeki llere benzetilseydiler, o zaman kabirde yatan llerin iitmedii tezi doru olmazd. Bu yzden akl banda olan her Arap, kabirde yatan llerin, hayatta yaayan llere benzetilmesini anlamaz. nk biraz nce Zeyd rneinde de olduu gibi yaayan ller, iitme ynnden kabirde yatan llere gre daha ok iitirler. Durum byle olduuna gre kabirde yatan ller iitmezler. llerin iitmediini kabul etmekten baka yapacaklar bir ey kalmayan baz kart gr sahipleri, bu sefer "Kendilerine faydal olan eyi iitirler!" diye bir art koydular. Fakat ne yazk ki faydas olmayan bir iitme!2 Onlarn getirdikleri bu art, benzetmedeki benzeyeni, kendisine benzetilen klarak, benzetmeyi kalbinden yararak ikiye ayrmaktadr. Getirdikleri bu art, kfirlerden yaayan ller iin geerlidir. nk onlar gerekten iitirler fakat iittikleri eyden fayda grmezler. Bu da zaten herkesin bildii belli bir eydir. yleyse nasl oluyor da iittikleri eyden faydalanamayan yaayan lleri ayn, kesin olarak iitmedikleri bilinen kabirdeki ller gibi bir tutmak caiz oluyor? Dolaysyla yetlerdeki benzetme en gzel eklini almakta, ileri srlen art da geersiz kalmaktadr.

1 2

Byk alim Muhammed Emin enkt, tefsiri "Edvul-Beyn" da bunu ok geni bir ekilde aklamaktadr. (6/416-421) Bkz. inde ilgin ve acaip rivayet ve grlerin olduu bn Kayymn yazd sylenen Kitbur-Rh s:45-46.

15

Numan ALS

Eer llerin iittiine dair kesin bir delil olsayd, o zaman buna iman etmek gerekecek, yukardaki iki yet gibi buna zt gzken delillerin aras bulunacakt. Ve bylece gerekten yukarda getirilen art kabirde yatan ller iin sylemek mmkn olacakt. Fakat byle bir delil olmad gibi, bunun aksine deliller bulunmaktadr. imdi size bu delilleri aklayalm: BRNC DELL: kinci yetin devamndaki Allh Telnn u szdr: "Arkalarn dnp giderlerken sarlara o daveti duyuramazsn." (Neml 80, Rm 52) Allh Tel bu yette onlar kfirlerin yaayan llerini- ayrca sarlara da benzetmektedir. yleyse onlarn sarlara benzetilmeleri, iitmeleri gerekir anlamna m gelir? Fakat faydas olmayan bir iitme! Yoksa, hakknda bir anlamazlk olmayan ve aka gzken, kesin olarak llerin iitmedii anlamna m gelir? Rivayet tefsirlerinden bizim grmz destekleyen bn Cerr tefsirinde (21/36) bu yet iin yle deniliyor: "Bu bir benzetmedir. Mns ise: phesiz sen, Allhn kulaklarn mhrledii, zerlerine indirdii okunan tleri anlamalarn ekip alan mriklere anlatamazsn. Yine sen onlara kulaklarn versen de, Allhn duymalarn yok ettii llere de anlatamazsn. "Sarlara o daveti iittiremezsin" sznde ise buyuruyor ki: itme duyusu kendilerinden ekilip alnan, sana arkalarn dnp gittiklerinde sarlara da duyuramazsn. Yine, Kur'nn yetlerini anlamalarn Allhn yok ettii onlara bunu duyurmaya ve anlatmaya g yetiremezsin." Sonra sahih bir senedle Katdeden yle dediini rivayet etmektedir: "Allh bu rnei, kfir iin misal vermektedir. l birisi nasl yaplan daveti duyamaz ise, kfir birisi de ayn onun gibi duymaz. "Sarlara o daveti iittiremezsin." Buyuruyor ki: Eer sar arkasn dnp gittiinde ona seslensen duymaz, ayn ekilde kfir de duymaz, duysa bile duyduundan faydalanamaz." Drerde (5/114) bn Cerr bu rivayetin dnda tutularak (!) rivayet, Abd b. Humeyd, bn Mnzir ve bn Eb Htime nisbet edilmektedir. Kurtub ise bu yeti bn Cerrden yukardakinin benzerini sanki ksaltarak tefsir etmektedir (13/232). Gvenilir tefsir kaynaklarnda sabit olan bu nakillerden de anlaldna gre kabirdeki ller ayn sarn arkasn dnp gittii gibi iitmezler. Bu konuda gerek hadis kitaplarnda ve gerekse dierlerinde bulunan Hz.ienin de anlad ve ondan mehur olan gr ite bu grtr. Yazar kitabn bir ok yerinde bunu nakletmektedir. (Bkz. S: 73, 75, 78, 89, 90, 92). Ayrca bu gr az sonra da gelecei gibi Raslllah (sav)n Bedirde len mriklere seslendiinde sahbeden Hz.mer ve dierlerinin de grdr. Yazar gibi bakalar da bunu gzden karmaktadr. KNC DELL: "te Rabbiniz Allhtr. Mlk Onundur. Onu brakp da kendilerine yalvardklarnz ise, bir ekirdek kabuuna bile sahip deillerdir. Eer onlara yalvarsanz, sizin yalvarmanz iitmezler. Faraza iitseler bile, size cevap veremezler. Kyamet gn de sizin ortak komanz reddederler. (Bu gerei) sana, hereyden haberi olan (Allh) gibi hi kimse haber veremez." (Ftr 13-14)

16

AIK DELLLER

Ben derim ki: Bu yet aka mriklerin Allhtan ayr olarak kendilerine yalvardklar lm evliya ve mbarek ahslarn iitmediini gstermektedir. Onlar mriklerin resim ve heykellerini yaptklar ahslardr. O putlara deil, onlarn ahsiyetlerine ibadet ediyorlard. Nh sresindeki yette buna delil olarak yle buyurulmaktadr: "Ve dediler ki: Sakn ilhlarnz brakmayn; hele Veddden, Suvdan, Yestan, Yektan ve Nesrden asla vaz gemeyin!" (Nuh 23) Buhrnin rivayet ettii hadiste seleften bn Abbas ve dierleri bu yetin tefsirinde yle diyorlar: "Bu be isim Nh kavminde yaayan salih kiilerin adlar idi. Bunlar lnce eytan, insanlara bunlarn hatralarn devam ettirmek iin yaadklar yerlere heykellerini dikmelerini ilham etti. Onlar da bunu yaptlar ve diktikleri heykellere onlarn isimlerini verdiler. nceleri bunlara tapan yoktu; fakat onlar dikenler ldkten sonra zamanla haklarndaki bilgiler ve heykellerin dikili gayeleri unutuldu ve insanlar bunlara tapmaya baladlar." Bunun bir benzeri olarak yette yle buyurulmaktadr: "Allh brakp kendilerine bir takm dostlar edinenler: Onlara, bizi sadece Allha yaklatrsnlar diye kulluk ediyoruz, derler." (Zmer 3) Bu yette de aka grld gibi mrikler, salih kiilere ibadet etmekte idiler. Bu yzden onlar Allh ile kendileri arasnda arac klyorlar ve yle diyorlard: "Onlara, bizi sadece Allha yaklatrsnlar diye kulluk ediyoruz." Bu ekilde doru yaptklarna inanarak, onlarn iittikleri, fayda ve zarar verdikleri yanlgsyla onlara yalvaryorlar ve Allhtan gayrsna ibadet ediyorlard. Bir adi ta dahi olsa fayda, zarar ve iyilii kimden isteyeceini bilmeyen herhangi bir mrik ne kadar saf akll da olsa, byle bir yanlgya dmez. bnl-Kayym "eytann Tuzaklar" adl kitabnda bunu u ekilde aklyor (2/222223): "eytann putlara ibadette mriklere oynad oyun ok eitlidir. Her topluma kendi seviyelerine gre oyun oynar. Bir ksm Nh kssasnda olduu gibi, temsili resim ve heykellerini yaptklar lm ahslardan yardm isteyerek onlar yceltirler. Zaten bu yzden Raslllah (sav), kabirleri mescid edinenleri lanetlemekte ve kabirlere kar namaz klmay da yasaklamaktadr. Mrikler bunun yanl olduunu, ya cahillikten dolay ya da mslmanlara inat olsun diye kabul etmediler. Onlarn bu kabul etmeyii, mslmanlara bir zarar vermedi. Mriklerin genelindeki putlara ibadet etmenin en byk sebebi ite budur. Mriklerin ileri gelenleri ise akllarnca bu putlar, kint idare eden yldzlar eklinde kabul ettiler. Onlar korumak iin zel blmler yaptlar, giri ve k kontrol etmek iin bekiler yerletirdiler. Dnyann bir ok yerinde bu durum eskiden de yleydi, imdi de yle. (Bu putlarn nerelerde bulunduunu belirttikten sonra Gnee ve Aya tapanlarn nasl bir din edindiklerini anlatyor. Bir sonraki sayfada devamla yle diyor:) Gerek olan u ki, ibadet edilen ahsn ekli, ldkten sonra put olarak ortaya kmtr. Putu o ahsn boyu ve ebad lsnde yapmlardr ki, onun yerini tutsun ve onun yerine gesin. Yoksa akll birisi, eliyle yonttuu tahta veya ta ibadet ettii bir ilh olarak kabul etmez." Bana kalrsa, biraz nce geen yetteki, "Sizin yalvarmanz iitmezler" sznden kast, Allhn dnda ibadet ettikleri temsili putlar deil, onlarn ahsiyetleridir. yetin devamnda: "Kyamet gnnde sizin ortak komanz reddederler" diye buyurulmaktadr. Bilindii gibi ibadet edenler ve kendilerine ibadet edilen ahsiyetlerin beraber harolunmalarnn aksine cansz cisim olan tatan putlar, dinen mesul olmadklar iin ahirette diriltilmezler. nk Allh Tel yle buyuruyor:

17

Numan ALS

"O gn Rabbin onlar ve Allhtan baka taptklar eyleri toplar da, der ki: u kullarm siz mi saptrdnz, yoksa kendileri mi yoldan ktlar? Onlar: Seni tenzih ederiz. Seni brakp da baka dostlar edinmek bize yaramaz; fakat Sen onlara ve atalarna bol nimet verdin ki, sonunda (Seni) anmay unuttular ve helki hak eden bir kavim oldular, derler."(Furkn 17-18) Yine yle buyurmaktadr: "O gn Allh, onlarn hepsini toplayacak; sonra meleklere: Size tapanlar bunlar myd? diyecek. (Melekler de:) Sen ycesin, bizim dostumuz onlar deil, Sensin. Belki onlar cinlere tapyorlard. ou onlara inanmt; diyecekler." (Sebe 40-41) Buna benzer bir yet de udur: "Allh: Ey Meryem olu sa! nsanlara, "Beni ve anam, Allhtan baka iki ilh bilin" diye sen mi dedin, buyurduu zaman O, "H! Seni tenzih ederim; hakkm olmayan eyi sylemek bana yakmaz." (Mide 116) Kur'n en gzel tefsir eden, sadece Kur'n ve snnettir. Dolaysyla bildiim kadaryla ne Kur'nda ne de snnette Allhn, cansz varlklar dirilteceine dair bir delil yok. Bu yzden yukarda bizim grmz aka belirten yetleri kabul etmek gerekir. Belki yle diyen olabilir: Sizin bu akladnz gr salamdr. Fakat Ftr sresindeki yeti aklayan bir ok tefsir aliminin grne ve buna benzer mndaki yetlere de terstir. Onlar yle diyorlar: Buradaki kast, cansz putlarn ta kendisidir. Bundan dolay de "Sizin yalvarmanz iitmezler." yetini: "Onlar fayda ve zarar olmayan tatan putlardr." diye aklyorlar. Ben buna yle cevap verebilirim: lk bakta bu benim aklamam iptal edebilir. Fakat bu demek deildir ki onlardan benim grm destekleyen baka szleri yoktur. Nitekim Kurtub (14/336)da ve ona uyan evkn (4/333)de de az nceki aklamann devamnda unlar sylyorlar: "Onu brakp da kendilerine taptklarnz" yeti, akl banda olan kfirlerden kiminin meleklere, cinlere, peygamberlere ve eytanlara ibadet ettikleri anlamna da gelebilir. O zaman mn, onlarn sizin yaptnz eyin doru olduunda srar ettiklerini, mriklere kendilerine ibadet etmeyi emrettiklerini de inkr ettikleri, olarak anlalr. Ayn sa (as)dan bahseden u yette olduu gibi: "H. Hakkm olmayan eyi sylemek bana yakmaz." Bunun benzerini Zmer sresindeki yetin tefsirinde de sylemektedirler. Bana gre, bu son aklamalar nceki aklamalarndan daha iyidir. nk yaptklar aklama nceki aklamalarna gre baka yetlerle de takviye edilmektedir. nk nceki aklamalarnda ta putlarn da dirilecei anlalyor. Bu yzden eyhl-slm Muhammed b. Abdulvahhabn olu Abdurrahman, kitab "Kurratu Uynil-Muvahhidn" (s: 107-108)de, bu iki yetin tefsirinde yle demektedir: "Allh Tel bu yete "te Rabbiniz Allhtr. Mlk Onundur." diyerek balyor ve hereyden haberdar olan Allh, mlkn sadece kendisine ait olduunu bildiriyor. Yaratlanlarn tm Onun tasarruf ve tedbiri altndadr. Bu yzden "Onu brakp da kendilerine yalvardklarnz ise, bir ekirdek kabuuna bile sahip deillerdir" demektedir. Durumu byle olan bir varln, her trl eksiklikten mnezzeh olan Allhtan bakasndan yardm istemesi asla caiz deildir. Allhtan bakalar ne zarar vermeye, ne de menfaat salamaya kdirdirler. Bu nedenle ibadet eitlerinin en ycesi olan yalvarma da, samimi ve ihlsl olarak Allh iin yaplmaldr. Allh, mriklerin kendisi dnda yalvararak ardklar varlklarn hibir eye sahip olmadklarn bildirmitir. nk onlar kendilerine yalvaranlar iitmezler. ittikleri varsaylsa bile, kendilerini yardma aranlara cevap veremezler. Kyamet gnnde onlarn bu irkini inkr edip reddedecekler, onlarn yaptklar fiillerden ber olduklarn syleyeceklerdir. te bunu, ne yerde ne de gkte hibir eyin kendisine gizli kalmad Allh haber vermektedir.
18

AIK DELLLER

nk bu mnda bir yalvarma, Allha irk komaktr ve Allh da bu inan zere huzuruna geleni asla balamaz. Mrikler de hereyden haberdar olan Allh tasdik etmez, hkm ve eriat olarak ortaya koyduu eyde Ona itaat etmezler. Aksine: "ller de iitir, fayda verir, zarar nler." derler. Bu halleriyle bunlar, slm ve iman terketmilerdir. Nitekim bu mmetin cahillerinin ounun inanc bu ekildedir." Yukardaki "Eer onlara yalvarrsanz, sizin yalvarmanz iitmezler." yetinden de aka anlald gibi lm evliya ve mbarek ahslar iitmezler. Yine anlalaca gibi, onlar gibi lm durumda olan btn ller iitmezler. Baar Allhtandr.

19

Numan ALS

NC DELL: Bedir Savanda kuyulara atlan mriklerin llerinden bahseden hadis. Bu hadisin ksa ve uzun rivayetleri var. Ben buraya iki rivayet alacam. Birincisi: bn mer hadisi. O dedi ki: "Raslllah (sav) Bedir kuyularnn banda dikildi ve len mriklere: "Rabbinizin size vadettiini gerek olarak buldunuz mu?" dedi. Sonra: "Onlar u an benim ne dediimi duyuyorlar." dedi. Bu durum ie (ra)ya anlatlnca, o yle dedi: "Raslllah o szyle unu sylemitir: "Onlar u an onlara sylediim eyin gerek olduunu biliyorlar." Sonra u yeti sonuna kadar okudu: "Sen llere iittiremezsin." Hadisi, Buhr (Fethul-Br, 7/242), Nes (1/693), Ahmed baka bir yoldan yine bn merden (2/31) rivayet etmektedir. Dier rivayetler bu kitabn 89 ve 93. sayfalarnda gelecek. kincisi: Eb Talha hadisi. Peygamber Bedir Sava bitince Kureyten len 24 tane soylu kiinin cesetlerinin biraraya toplanmasn emretti. Bunlar Bedir kuyularndan pis ve pis eyleri iine alan bir kuyuya atldlar. Peygamber, dman bir kavme galip gelince, orann ak bir sahasnda gece kalmak detinde idi. Bedir Savandan gn geince Peygamber, devesinin getirilmesini emretti. Yol arl deveye yklenip baland. Sonra Peygamber yrd. Sahbler de Onun arkasndan yrdler. Birbirlerine: "Herhalde Peygamber baz ihtiyalar iin gitmektedir." dediler. Nihayet Peygamber, ldrlen Kureyin ileri gelenlerinin atldklar kuyunun bir tarafnda durdu ve onlar kendi adlaryla ve babalarnn adlaryla ararak yle dedi: "Y fulan olu fulan, y fulan olu fulan! Siz Allha ve Raslne itaat etmi olsaydnz, itaatiniz sizleri sevindirir miydi? Biz, Rabbimizin bize vadettiini gerek olarak bulduk. Siz de, Rabbinizin size vadettiini gerek olarak buldunuz mu?" Rvi Eb Talha dedi ki: mer: "Y Raslllah! Kendilerinde ruhlar bulunmayan u cesetlere ne sylyorsun?" dedi. Bunun zerine Raslllah: "Muhammed in nefsi elinde olan Allha yemin ederim ki, benim sylemekte olduum szleri, sizler onlardan daha iyi iitir deilsiniz." buyurdu. Katde yle demitir: "Allh onlar ayplamak, kltmek, azap etmek ve kardklar frsatlara yanmalar, yaptklar zulmlere piman olsunlar diye Raslllahn szn onlara duyurmak iin Bedir kuyusundaki cesetlere hayat verdi." Hadisi Buhr, Mslim ve dierleri rivayet etmitir. Ben bunu 73. sayfadaki dipnotta gsterdim. Bu hadisi delil olarak kullanrken iki noktaya dikkat etmek gerekir: Birincisi: lk hadiste Raslllah (sav)in Bedir llerinin iitmesiyle ilgili olarak "u an" szcn kullanmamasdr.1 Bunun da anlam, onlar bu vakit hari hi iitmezler, nemli olan da budur. Yazarn babas, byk tefsir alimi Als de kitab Rhul-Mende (6/455) bu bilgiye iaret etmekte ve llerin iitmediini stne basarak vurgulamaktadr. Yani, Bedirde len mrikler, Allh Telnn Raslllah (sav)e vermi olduu bir mucize ve harikulde olarak o an Onun seslenmesini iitmilerdir. Bununla ilgili Hanef alimlerinin ve dier muhaddislerin aklamalar 75 ve 78. sayfalarda gelecek. Kurtub Tefsirinde (13/232) ise yledir: "bn Atyye2 dedi ki: Bedirdeki bu kssa, Allh Telnn mriklere idraklerini o an geri vererek Raslllah (sav)n szn onlara iittirdii hrikuldelerden biridir. Eer Raslllah
Yazara gre 92. sayfada geen ie hadisinde bu szcn salam bir destei vardr. Abdulhak b. Galib b. Atyye el-Mehrib el-Grnat. Endlsldr. Tefsir, fkh, ahkm ve hadis alimidir. 542 h. ylnda vefat etmitir.. "el-Muharrarul-Vecz f Tefsril-Kitbil-Azz" adl eserinin iki cildi Fasta baslmtr. 1401 h. ylnn Rebul2 1

20

AIK DELLLER

(sav) o an onlarn iittiklerini haber vermeseydi, onlara sesleniini hayatta kalan mriklere yapt bir tehdit ve azarlama, mminler iin ise sevin ve gurur verici olarak kabul ederdik." Bana kalrsa bu yzden Hatb Tebriz bu kssay kitab Miktn mucizeler blmne almtr. (Bkz: Hadislerini benim tahric ettiim Miktn 3. cildi 5937 nolu hadisi) kincisi: Raslllah (sav)in merin ve sahbeden dierlerinin gnlerinde ve inanlarnda yer eden dnceye llerin iitmediini yerletirmesidir. Onlardan bazlar bunu dolayl olarak, bazlar da aka sylemilerdir. Fakat bunun byle olduuna dair bir aklamaya ihtiyac vardr ve ben de bununla ilgili olarak yle diyorum: Dolayl olarak sylemelerine gelince, Raslllah (sav)in mriklerin llerine seslenmesini duyduklarnda hemen: "Kendilerinde ruhlar bulunmayan u cesetlere ne sylyorsun?" diye sormalar olmutu. nk ileride 92 ve 95inci sayfalarda da gelecej gibi bu rivayetin Enesten gelen benzerinde "mer dedi ki" yerine "Sahbe dediler ki" lfz vardr. Eer onlarn daha nce bunun byle olduuna dair Raslllah(sav)den rendikleri bir bilgi olsayd, hemen Ona byle bir eyi sormazlard, derhal bu dnceyi brakr, yanl bildikleri eyi terkederlerdi. Zaten o anda da, onlarn dncelerinin yanl olduunu, dinde byle bir eyin olmadn aklayan Raslllahn onlara yapmas gereken teblii de kanlmaz olurdu. Fakat biz, hadisin rivayetlerinde bu ekilde bir aklamay gremediimiz gibi, sonunda onlara unu da sylyor: "Benim sylemekte olduum szleri sizler onlardan daha iyi iitir deilsiniz" Sizin de grdnz gibi burada Sahbenin btn ller hakkndaki dncelerine ters olan genel bir kaide ortaya konmuyor. Bu ancak, eer hatrlarsanz daha nce erhi geen "Onlar u an duyuyorlar" lfzl bn mer hadisinde de olduu gibi, Bedir kuyularndaki mriklerin o vakitte iitmelerine has olan bir durumdan haber vermektedir. Ve bu her l iin de geerli deildir. Yine Bedirdeki llere sylenen her sz, onlarn dndaki ller iin de geerli deildir. naallah bu aklama yeterlidir. Bundan daha geni aklama birazdan gelecek. mam Ahmed (3/287)de Enes (ra)dan rivayet ettii u hadiste: "mer, Raslllah(sav)in seslenmesini duyunca yle dedi: "Y Raslllah gn getikten sonra onlara m sesleniyorsun? Onlar iitirler mi, Allh Tel yle buyurmuyor mu: "Sen llere iittiremezsin." Bunun zerine Raslllah (sav) yle buyurdu: "Canm elinde olan Allha yemin ederim ki, [benim sylemekte olduum szleri] sizler onlardan daha iyi iitir deilsiniz. Fakat onlar cevap vermeye g yetiremiyorlar." Hadisin senedi Mslimin artna gre sahihtir.1 mer (ra)n da aka belirttii gibi, Onu bu ekilde konuturan temel ey, yukardaki sz geen yettir. Onlar bu yetin genelinden Bedirdeki llerin de iine girdiini anladlar. Bu yzden mesele onlara anlalmaz geldi ve bu karkl gidermek iin Raslllah (sav)den bir aklama istediler. Bunun neticesinde de yukardaki aklama meydana geldi. Buradan anlaldna gre Raslllah (sav) en bata mer (ra) olmak zere- Sahbeye Bedirdeki mriklerin lleri ve dier ller hakkndaki bu yetin en kapsaml genel ynn nasl anlamalar gerektiini yerletirmitir. nk O sahbinin bu grn kt karlamam, ne de onlara "Siz hata ettiniz, yet genel olarak llerin iitmesini yasaklyor" da dememitir. Aksine sahabeye yeti nasl anlamalar gerektiini, Bedirdeki o ller hakknda onlarn gremedikleri, kendilerine gizli kalan eyi aklamtr. Sahbe de Raslllah (sav)in szn hakkyla dinlediler. yleyse bu daha nce de getii gibi, Raslllah (sav)in mucizesi olarak yetin mstesna olan zel bir eyidir.
Evvel aynn balarnda Katarn bakenti Dohada iken, eyh Abdullah Ensrden bu eseri tekrar basacan duydum. u an 4. cildi basld. Allh tamamna erdirsin. 1 Hadisin asl Mslimdedir (8/163-164). Parantez iindeki fazlalk da Ona aittir. Ayrca bunu mam Ahmed (3/219-220)de de rivayet edilmektedir. Suyuti hadisi "ed-Durr"de Mslime ve bn Merduveyhe nisbet etmektedir. Sanki o, hadisin asl Mslimde, metin ekli bn Merduveyhin demektedir. Bundaki yanlma ve eksiklik aka grlmektedir.

21

Numan ALS

Bu konuda her trl pheyi zerek yol gsterici u uyary yapmak gzel olur. O da daha nce geen Hz.ie (ra)nn Bedirdeki llerin iitmediine, bu yeti delil olarak almas tamamen Hz. mer (ra)n delil olarak almasna benzemektedir. Dolaysyla Raslllah (sav)in Hz. mer (ra)a yapt aklamann kesinlemesinden sonra, artk bugn Hz. Aie (ra)nn hatas iin herhangi bir neden yoktur. Belki de Onun bn merin Bedirdeki mriklerin llerinden bahseden rivayetine kar kmas, "iitme" lfzndaki yanlgsndan kaynaklanmaktadr. Nitekim Sahbeden bir grubun, Hz. Aie (ra)nn rivayetini, bn mer (ra)n rivayeti gibi kabul etmelerinden aka ortaya ktna gre, Hz.ie yanlmaktadr. Eer Sahbeden gelen rivayet ile Hz.ie (ra)nn rivayetini birletirme imkn olsa idi, kitabn 73 ve 74. sayfalarndaki dipnottta da gelecei gibi, Hz.ie (ra)n hatasnn yeti delil olarak almada olmad, sadece olayn gerek ynnn Ona gizli kalmas olarak grlrd. Eer byle olmasayd Onun da konumu Raslllah (sav)in aklamasyla ayn dier sahabilerin konumu gibi olacakt. O konumda her trl pheden uzak olan emin konumdur. Yine o saygnl dolaysyla bu yetten hari tutulacakt. Biliniz ki, Raslllah (sav)in dini konulardaki aklamalarn zenle ve dikkatlice anlayarak takip etmek ve onu delil olarak almak fkhn inceliklerindendir. Bunu ok iyi anlamak gerekir. nk Raslllah (sav)in bir konuyu aklamas bilindii gibi hak olan bir eydir. Yok eer bu olmazsa, akl bir ok yet ve hadisi yanl anlar. Sizi fazla uzaa gtrmemize gerek yok, ite bu nmzdeki konu buna rnektir. Bir ok yazar ve gr sahibi kiiler, Bedirdeki mriklerin lleri hadisinde Raslllah (sav)in: " benim sylemekte olduum szleri sizler onlardan daha iyi iitir deilsiniz." sznn zahir mnsn delil alp, stelik Sahbenin llerin iitmedii inancn Raslllah (sav)in kt karlamadan ve onlarn kendisinin bir mucizesi olarak o an iittii grn Sahbeye yerletirmesine dikkat etmeden, det zere llerin iittiini sylemektedirler. Neyse ki, bizim aklamamzla hadis, llerin iitmedii anlamnda bir delil haline dnmtr. Gerek olan da budur. Bu gerein dna kmak da, btn dier delillerde olduu gibi ancak kesin bir delille olur. Belki aratran birisi buna benzer bir ok rnei bulabilir. u an aklma gelen buna benzer iki rnei faydas olsun diye burada anlataym: Birincisi: Cbir (ra)n, mm Mbeir (ra)dan rivayet ettii hadistir. O, Raslllah (sav)i, Hafsa (ra)ya yle derken duymutur: "Rdvan beyatinde aacn altnda beyat edenlerden inallah hibiri atee girmeyecektir." Hafsa (ra): "Hayr, y Raslallah" deyince Raslllah (sav) Ona kzd! Hafsa Ona: "inizden, atee uramayacak hi kimse yoktur." yetini okuyunca, Raslllah (sav) yle dedi: "Allh azze ve celle yle buyuruyor: "Sonra biz, Allhtan saknanlar kurtarrz; zalimleri de diz st km olarak orada brakrz." (Meryem 71-72) Hadisi Mslim ve dierleri rivayet etmektedir.1 Bana kalrsa, Hafsa (ra)nn bu yetteki Arapa "vurd" kelimesinden, insanlardan iyi olsun, kt olsun herkes iin geerli olduuna ve onlarn oraya hepsinin gireceklerini anladna delil vardr. Bu yzden Raslllah (sav)den Rdvan Beyatinde bulunanlar hakknda onlarn atee girmeyeceini duyunca durum kendisine kark geldi. Raslllah (sav): "Sonra biz, Allhtan saknanlar kurtarrz" diye yetin tamamn Ona okuyunca, bu karklk ortadan kalkt. O aklamada da Raslllah (sav) zetle; hadisteki atee girmelerine engel olan eyin, ebedi olarak atee girmek anlamndan ayr bir ey olduu eklinde cevap vererek Hafsa (ra)nn o yanl dncesini giderdi. Birincisinde Rdvan Beyatinde bulunanlar gibi salihler
1

Ayrca, Sahiha, Hadis no: 2160 ve Tahrcus-Snne, Hadis no: 860. Ayrca bak: Sahih Hadisler (no: 2160) ve Tahrcus-Snne (no: 860).

22

AIK DELLLER

anlatlmtr. Bundan kast, hi azap grmeyecekleridir, yani onlara hi ate dokunmadan direk cennete gireceklerdir. Dierinde ise btn insanlar iin geerlidir. Onlar da iki ksmdr: Kimilerine ate dokunacak, kimilerine de dokunmayacaktr. Bunu da yet, devamnda aklamaktadr.1 Bana gre, bu aklamadan bir hkm elde etmi olduk. Eer bu aklama olmasayd, yetteki doru mny bulamayacaktk. O da atee girmek mnsnda olan yetteki Arapa "vurd" kelimesinin btn insanlar iin geerli olduunu, ama salih kullar iin zarar olmayacan, ayn brahim (as) gibi atein onlara da serin ve gvenilir olacan anladk. Cbir (ra)dan bunu anlatan dier hadis, merf olarak rivayet edilmektedir. Hfz bn Kesr bu hadisi "garib" grmektedir. Ben de o hadisin bozukluunu "Zayf ve Uydurma Hadisler" kitabmda (no: 4761)de belirttim. Fakat mm Mbeirin bu hadisi, o hadisin mnsnn sahih olduunu gsterir. evkn tefsirinde (3/333), ondan nce de Kurtub (11/138-139) bu gre meyletmektedir ki, doru olan da budur. kincisi ise: Buhr ve Mslimin rivayet ettii, Buhr lfzl hadistir. Deiik yerlerden topladm fazlalklar ve faydalar olduu iin onu benim hazrladm Muhtasar Buhrden naklediyorum: ie (ra) dedi ki: "eytan talama gnlerinde yanmda Ensardan arkc olmayan iki cariye kz def alp Bus gnyle2 ilgili ark sylyorlarken Raslllah (sav) yanma geldi ve dee oturdu. Yzn bizden evirdi. Raslllah (sav) elbisesine rtnm halde iken Eb Bekir (ra) geldi, onlar azarlad ve iki kere tekrar ederek: "Raslllahn evinde eytan algs m?" dedi. Bunun zerine Raslllah (sav) yzn aarak yle dedi: "Brak onlar y Eb Bekir. Her kavmin bir bayram vardr. Bu da bizim bayrammzdr." Szn bitirince onlara iaret ettim ve ktlar."3 Bana gre, bu hadiste Raslllah (sav)n, Eb Bekir (ra)in defle ark sylemenin eytan algs olduuna dair szn kabul etmediini buluyoruz. Ne Onun kz olan ie (ra), ne de o iki cariyeyi ayplamamaktadr. Aksine onlarn yapt eyi ho karlamaktadr. Onun bu hareketi yaplan eyin kt deil iyi bir ey olduunu gsterir. yleyse Eb Bekir (ra)n o davran nereden kaynaklanyor? Bunun cevab u: Onun davran Raslllah (sav)den alg ve mziin haram olduuna dair bir ok hadisleri bilmesinden kaynaklanyor. Bata Allme bn Kayym el-Cevziyye "eytann Tuzaklar" adl kitabnda olduu gibi, bir ok alim bu hadisleri delil olarak kullanmaktadr. Ben de onlardan bazlarn Sahih Hadisler kitabnda no:91 ve Miktta no:3652 gsterdim. Eer Eb Bekir (ra) aka algnn haram olduunu bilmeseydi, deil ok korktuu ve kar kt bu eyin bayram gn caiz olduunu, Raslllah (sav)n evinde byle bir kt durum karsnda Ondan nce hareket etmezdi. Fakat Raslllah (sav) Ona u szyle aklad: "Brak onlar y Eb Bekir, her kavmin bir bayram vardr. Bu da bizim bayrammzdr." Dolaysyla Eb Bekir (ra)n algya kar koymas, Raslllah (sav)in Ona yapt aklamayla, hadiste getii artlaryla sadece, istisna olarak bayramda caiz ve mbah olduu mnsnda kalm oldu. Anlalmaktadr ki, Raslllah (sav)in, mer (ra)n Bedirdeki llerin iitmediini kabul etmediinde Ona zel bir durumu akladnda olduu gibi, Eb Bekir (ra) da eytann algsn kabul etmediinde Ona zel bir durumu aklamaktadr ve sz geen algnn bayram gn mbah olduunu belirtmektedir.

1 2

Geni bilgi iin baknz: Mebrkul-Ezhr (1/250) ve Mirktul-Mefth (5/621-632). Bus Gn: Hicretten 3 sene nce Evs ve Hazrec kabileleri arasnda kan savataki kalenin ad. 3 Muhtasar Buhr, Hadis no: 508.

23

Numan ALS

Az nce akladmz bu incelii gzden kararak dikkat etmeyenlerin, algy her zaman mbah saydklarn, gnmz yazarlarnn kitaplarnda grmekteyiz. Bu konuda da onlara bn Hazm nclk etmektedir. nk O, kat zahir tutumundan dolay algnn kesin olarak mbah olduunu kabul etmektedir. O "Mzik letleri" kitabnda (s: 98-99) yle demektedir: "Raslllah (sav) ark syleyen o iki cariyenin arksna deil, Eb Bekir (ra)in "eytann algs" szne kar kmaktadr. " Evet, hadisin btn rivayetlerinde sz edilen kar kma yoktur. Sadece Raslllah (sav)in Eb Bekir (ra)a: "Brak onlar" sz var. Bu iki inkr arasnda byk fark vardr. Eer birincisi olsayd, bu dierini de iine alrd. Ama bunun tersi olmazd, o da ak olarak grlmektedir. Aksine ilave olarak yle diyebiliriz: Daha nce de akladmz gibi Raslllah (sav)in (algnn hkm konusunda) Eb Bekir (ra)n szn onaylamaktadr. Nitekim bn Kayym "eytann Tuzaklar" (1/258) kitabnda hadisi naklettikten sonra yle diyor: "Raslllah (sav) Eb Bekir (ra)in "eytann algs" szne kar kmamaktadr. O iki cariyeyi de ho karlamaktadr. nk o ikisi, Bus harbinde Bedevlerin syledikleri sava trklerini syleyen susuz iki cariyedir. Syledikleri gn de, bayram gndr." Evet, Raslllah (sav)in o iki cariyeyi ayplamad dorudur. Bir kere o gn bayram gnyd ve bunun byle olmas dier gnleri de iermez. Sonra, Raslllah (sav)in Eb Bekir (ra)a: "Brak onlar" diyerek cariyeleri ayplamamas, ardndan da: "Her kavmin bir bayram vardr" demesi, eer tabir yerinde olursa mbahln bayramdan dolay olduunu aklayan bir cmledir. Bilindii gibi kurala gre de sebep ile sonu olumlu ve olumsuz iki halde de hep birlikte bulunur. Eer buradaki sebep yok olmu olsa idi, yani o gn bayram gn olmasayd, aka grld gibi alg bayram gn mbah olmazd. Fakat bn Hazm belki de burada sebep belirten delilden bahsetmiyor. Kendisinin mehur olan zelliinden de bilindii gibi O, sonuca gtren delili kabul etmemektedir. Bu konuda bir ok alim Ona kar kmakta, zellikle eyhul-slm bn Teymiye Mecmu Fetvnn bir ok yerinde Ona reddiyeler vermektedir. Bunun iin Fetvnn 2. cildinin fihristine bakabilirsiniz. ie (ra)dan gelen ark dinleme konusundaki hadis hakknda sz biraz uzad. nallah bunun bir sakncas yoktur. Hadisteki delil ak ve nemlidir. O da bir ilim talebesinin, Raslllah (sav)in bir konuda yapt aklamasndan kendisine kavray ve anlamaya dair bir kapnn aldna dikkat etmesidir. Ve o dikkat olmadan da ilim talebesi hibir sonuca ulaamaz. te Bedir kuyularna atlan mriklerin llerini de bu ekilde anlamak gerekir. Daha nce de aklamas getii zere, o hadiste llerin iitmediine dair ak delil vardr. O da, mer (ra)n, "Sen llere iittiremezsin" yetini delil olarak getirdiinde, Raslllah (sav)in yapt aklamay bizim anlalr ekilde izah etmemiz ve meseleye dikkat ekmemizdir. Artk bundan sonra birinin kp, llerin iittiini syleyen kar tarafn delillerine iltifat etmemesi gerekir, nk bu Kur'na ve onu aklayan Raslllah (sav)n snnetine kar gelmek olur. DRDNC DELL: Raslllah (sav)in u hadisidir: "Allhn yeryznde dolaan melekleri vardr. mmetimin selmn bana ulatrrlar."1 Bana gre bu hadiste anlalmas gereken ey, Raslllah (sav)in, selm verenlerin selmn kendisi almamasdr. Herkesin de kolayca anlayaca gibi, eer kendisi iitseydi, ulatracak araclar olmazd. Durum byle olduuna gre, yani selm iitmediine gre,
1

Sahih hadis. 106. sayfann dipnotuna baknz.

24

AIK DELLLER

kendisine sylenen sz hi iitmez. Ve yine yleyse Ondan baka llerin de selm iitmemesi daha dorudur. Ayrca bu hadisin kapsam genitir. yle ki kabrinin yannda Raslllah (sav)e selm vereni dahi kapsar. Yine hadiste kabri bandaki kii ile Ona ok uzak yerden selm veren arasnda ayrm yapacak bir delil yok. Bu konuda rivayet edilen hadis de uydurmadr. Aklamas 106. sayfann dipnotunda gelecek. Benden daha nce byle bir aklamay yapan bilmiyorum, eer bu aklama doru ise, ki yle olmasn isterim, Allhn bana vermi olduu bir nimettir. Eer yanlsa, bu hata bendendir ve Allhtan bu hatam ve dier gnahlarm balamasn dilerim. KARI TARAFIN DELLLER yle denilebilir: "Bu kitapta alimlerden nakledilen delillerde, bu meselenin ihtilfl bir mesele olduu anlalmaktadr. yleyse llerin iittiini savunanlarn da dayandklar deliller olacaktr." Ben de yle derim: Ben hi kimsenin, llerin hayatta yaadklar gibi iittiklerini aka sylediini duymadm ve bir alimin byle bir eyi syleyeceini de zannetmiyorum. Sadece onlardan bazlarnn iitmeyi isbat eden delilleri topladklarn grdm. En kuvvetli delil olarak aldklar iki hadis var: Birincisi: Bedir kuyularna atlan mriklerin llerinden bahseden hadis. Daha nce geen aklamadan sizin de anladnz gibi, o iitme sadece onlara has olan bir iitmeydi. Yine bu, dier taraftan ller hakknda esas olan eyin onlarn iitmediine delildir. Yine onlarn iitmesi bir mucizeydi ve bunun tekrar olabileceini de kimse syleyemez. kincisi: "l, defnedenler ayrldklarnda, onlarn ayak seslerini iitir." hadisidir. Baka rivayette yledir: "Kul kabrine konulup insanlar ondan uzaklatklarnda, onlarn ayak seslerini duyar. Sonra iki melek gelir"1 Grld gibi hadis, lnn kabre konulmasndan ve soru sormak iin iki melein gelmesinden bahsetmektedir. Yoksa genelletirilemez. Bu yzden Haneflerden bn Hmm gibi alimler bu grtedirler. Kitabn 77, 78 ve 79. sayfalarnda gelecek. Yine onlarn buna benzer baka delilleri de var, fakat senedleri sahih deil. Onlardan bir tanesinde, lnn kendisini ziyaret edenin selmn iittii var. Dierinde lnn iitmesinden bahsedilmiyor. Bazlar Uhud ehidleriyle ilgili ve hepsi de zayf. Bazs bazsndan daha zayf, siz bunlar 91. sayfada dipnotta greceksiniz. Bu deliller iinde en garip olan ise, bn Kayym (rh)n yazd Kitbur-Rhda 8. sayfadaki birinci meselede, "ller ziyaret edenleri ve onlarn selmlarn bilirler mi, yoksa bilmezler mi?" balkl yazs. Bakn orada bu soruya yle cevap veriyor: "Bu konuda onlara selm verenin, "ziyareti" diye isimlendirilmesi bile yeter. Eer ller onu hissetmeseydiler, o zaman "ziyareti" diye isimlendirilmesi zaten doru olmazd. nk l, kendisini ziyaret edenin kim olduunu bilmeseydi o zaman ziyaret eden iin "Onu ziyaret etti." denmesi doru olmazd! te btn insanlarn katnda ziyaret etmekten kast da budur. Ayn ekilde llere selm vermek de byledir. Yani kendisini tanmayan veya hissetmeyen birinin selm vermesi anlamsz olur! Raslllah (sav) de kabirleri ziyaret ettiklerinde mmetine yle demelerini retmitir: "Ey kabirde yatanlar, size selm olsun" Bu selm, konuma ve seslenme, her ne kadar selm

Bak: Bu kitabn 74, 75, 79, 108. sayfalar.

25

Numan ALS

verenin cevabn duymasa da, karda bulunan ve bu selm duyan, dinleyen, anlayan ve karln veren iindir." Allhn yardmyla ben yle derim: Allh bn Kayyma rahmet etsin, bu ekilde gayb bir meseleye akl delil kullanarak girmesi, Ona hibir ey kazandrmaz. Vallahi, eer birisi bu sz bn Kayymdan aktarsayd, zellikle O ve hocas bn Teymiyeden rendiimiz usl ilmi ve Selef kidelerin nda ben kendim bu szn zerinde enteresanlndan dolay hi durmazdm. Bu sz, akl ve kyasla konuan insanlarn szne benzemektedir. Onlar, gayb grnen eylere; Yaratcy da yaratlana l tutarak kyas ederler. Bu da btl ve bo bir kyastr ki, yine o ayn bn Kayym, kelmclardan ve bidat ehlinden bunun benzerini kullananlara reddiyeler vererek elinin tersiyle arpmtr. Bu yzden ben, Kitbur-Rhun bn Kayym tarafndan yazldnda phe ediyorum. Allh bilir belki de O, bu kitab ilminin ilk zamanlarnda yazmtr. Dahas Onun bu sz hem ziyaret, hem de selm olarak iki ksmda kabul edilemez. yle ki: Birincisi: Sahih-i Buhrde getiine gre Raslllah (sav) hac zaman Kbeyi, Medinede bulunduu zamanda da Kub Mescidini hem yryerek, hem de binekli olarak ziyaret ederdi. Bilindii gibi hacda farz olan tavafa ayn zamanda ziyaret tavaf da denilmektedir. imdi birisinin "Kbe ve Kub Mescidi, kendilerini ziyaret edenleri hissederler ve bilirler." demesi hi doru olur mu?! kincisi: Sahbenin, Raslllah (sav)in arkasnda Ona yakn olarak veya uzakta, Onun mescidinde veya baka mescidde namazn iinde teehhdde iken: "Sana selm olsun ey Neb" diyerek seslenmeleridir. imdi: "Raslllah (sav) kendisine selm verildiinde onlar iitir ve bilir, yoksa selm vermek anlamsz olur." Demek hi doru olur mu?! Sen affet y Rabbi! Ltfen 122 ve 123. sayfadaki dipnota baknz. Eer O, hayatta yayorken bu selm iitmiyorsa, ldkten sonra Refkul-Alda (Yce Dostun yannda) olduu halde nasl iitsin? Daha nce drdnc delilde de getii gibi (sayfa: 56) O, direk olarak bu selm duymuyor, fakat Ona ulatrlyor. Yine bn Kayymn sznn, gr ileri srmeye dayal delil olarak kalmas, bu konuda Ona verilen reddiye olarak yeter. Eer ileri srlen bunun gibi bir gr, Kur'n ve snnete aykr olmasayd belki gvenilebilirdi. Ama nerede Brakn bir ok delile ters olmasn, bir tek delil bile yeter ve artar. O da nce de getii gibi zellikle, Bedir kuyularna atlan mriklerin lleri hakknda Raslllah (sav)in llerin iitmediine dair Hz.mere yapt aklamadr. yleyse ileri srlen o grn hibir deeri kalmaz. Ayn u szde olduu gibi: "Eer delil varsa gr iptal olur. Allhn nru gelince, snan karanl yok olur." Belki okuyucu, duymadklar halde llere selm vermenin sebebini sorabilir. Okuyucu bunun cevabn, kitabn ilerideki sayfalarnda yazarn bahsettiini ve benim de 122 ve 123. sayfann dipnotunda akladm grecektir. Orada yeterli aklama yapldndan, burada tekrar etmeyi gerekli grmyorum.

26

AIK DELLLER

YAPTIIMIZ BU ARATIRMANIN ZET ur'n, hadis ve Hanef alimleri ile dier mezhep alimlerinden gelen delilere gre ller iitmezler. Bu meselede esas olan da budur. Defnedenlerin ayak sesleri ile Bedirdeki kuyulara atlan mriklerden bahseden hadislerde getii zere her ne kadar llerin baz durumlarda ve zamanlarda iittikleri sabit olsa da, bunu esas alarak bazlarnn1 yapt gibi ller iitir demek, hi de doru olmaz. Evet, nk o ayr bir meseledir, kaidenin btnn oluturmaz. Ayrca llerin iitmediine dair olan esasa da aykrdr. Gerek u ki, Usl-i Fkhdaki: "Az olan, ok olana gre istisna saylr." kidesine gre veya: "zel durum, genel durumdan ayr tutulur." kuralna gre o hadisleri istisna tutmak gerekir. Bu yzden Allme Als, Rhul-Mende (6/455) yapt uzun bir aklamadan sonra bu konuda yle diyor: "Evet, doru olan btn ller iitir. Ancak iitir szn, iitilmesi duyulan eklinde snrlandrmak gerekir." te bu, 90. sayfada da bn Recebin dedii gibi alimlerin byk ksmnn grdr. Ondan daha gzeli, bn Tnin u szdr: "phesiz ller iitmemektedir. Fakat eer Allh dilerse, iitmesi mmkn olmayanlar buna kar koyamaz. Nitekim O, yle buyurmaktadr: "Biz emaneti, gklere, yere ve dalara teklif ettik." Yine yle buyurmaktadr: "Ge ve yerkreye: steyerek veya istemeyerek gelin! dedik." Yazar 94. sayfada bunu nakletmektedir. Saygdeer okuyucu, llerin iitmediini sen de rendikten sonra, onlarn lmeden nce hayatta iken bir istei dahi yerine getirmeye g yetiremedikleri halde artk Allhtan bakasna yalvarmalarna gerek kalmaz. 28-34. sayfalarnda getii gibi, llerin kendilerini aranlarn sesleniini iitmedikleri belli iken, byle birisinin llere seslenmesi aptallktan ve sapklktan baka birey olmaz. Yce Allh Kur'ndaki u szyle ne kadar doru sylyor: "Allh brakp da kyamet gnne kadar kendisine cevap vermeyecek eylere yalvarandan daha sapk kim olabilir? Oysa onlar, bunlarn yalvarmalarndan habersizdirler. (Ahirette) insanlar biraraya toplandklar zaman (yalvaranlar) onlara dman kesilirler ve onlara yaptklar ibadeti inkr ederler." (Ahkf 5-6) te grld gibi, doruyu bilip ona uyan kii iin aka ortaya kt gibi, llere yalvarp Allhtan bakasndan yardm isteme hastalna tutulan insanlarn deimeyen durumu bundan ibarettir. Ben de elimden geldii kadar skk vaktimin bir blmn, bu faydal kitabn hadislerini karmak, dipnotlarn hazrlamak ve ba tarafna byle bir nsz eklemek iin harcadm. Allh Telnn bu almay ihlsl mslmanlara faydal klmasn dileyerek bizleri yetteki u kullarndan klmasn isterim: "Dinleyip de szn en gzeline uyanlar var ya, ite onlar Allhn doru yola ilettii kimselerdir ve gerek akl sahipleri de onlardr." (Zumer 18) 15 Cemdyel-l 1397 hicr Muhammed Nsruddn Albn

Bknz: Edvaul-Beyn (6/425)

27

Numan ALS

YAZARIN HAYATI1 Ebl-Berekt Numan Hayreddin Efendidir. Byk tefsirci ihbuddn Mahmd Abdullah Alsnin oludur. Badatldr. Soyu baba tarafndan Hz.Hseyine dayanr, bu yzden erifdir. Anne tarafndan ise Abdulkdir Geyln yoluyla Hz.Hasana dayanr, bu yzden Seyyiddir. 1252 hicr ylnn Muharrem aynda kr taassubu olan kat bir blgede dnyaya geldi. Muhammed Behet Onun hakknda yle diyor: "Fakat O, saf, temiz ftrat ve uyank gr zere yetiti. Yce slm db ile terbiye edildi. Eer Allh Ona yetimesinde hazrlanma kuvveti ve kendine gven duygusu alayanlar vermeseydi (onlar, babas ile talebesi Selef Viz Emin Efendidir), ortamn verimsizlii ve geveklii Onu yener, herkese sirayet eden bu hastalktan da kurtulamazd. Nitekim "stn Vaz Etme" ve "Kadnlar Okur-Yazarlktan Engellemenin Doruluu" adl eserlerinde ilminin stnl grlmektedir. Yine de lkesindeki o kt gnlerde yetienler iinde Numan Alsnin drstl ile kendine gvenerek tutucu ve kat gr sahibi kiilere kar yapt mcadele ve almas bir vn kayna saylr." Genliinde eitli yerlerde kadlk grevine atand. Takdir edilir bir grev srdrdkten sonra bu grevinden ayrld. Kitap yazmaya ve ders vermeye balad. Hac yolculuunda iken Msr ziyaret etti. 1300 hicr ylnda stanbula gitti ve orada iki sene kald. Sonra lkesine dnd ve "Resl-Mderrisn" lkabyla lene kadar dersler verdi. Yazarn faydal eserleri vardr. En mehuru: "Cilul-Ayneyn f MuhkemetilAhmedeyn" adl eseridir. Yani eyhul-slm Ahmed bn Teymiye ile fi fakih Ahmed bn Hacer el-Heytemyi kasdetmektedir. Seyyid Sddk Hasan Han, bu kitab yle vasflandrmaktadr: "ok nemli, yazs faydal, ei ve benzeri olmayan bir kitaptr." Kendisi ile Sddk Hasan Han arasnda yazma ve grmeler olurdu. Kendisin-den iczet almtr. Vaz ve sohbette zamannn bnl-Cevzsi saylrd. Her sene Ramazan aynda byk mescidlerden birinde vaz eder, ortalk dinleyicilerle dolup taard. 1305 hicr senesinin Ramazan vaznda kendisinden llerin iitmesi ile ilgili konuma yapmas istendi. O da Hanef mezhebi kitaplarnda llerin, hayatta yaayanlarn sesleniini iitmediine dair delillerini saynca Badat ayaa kalkt. Onun bu szn kabul etmediler. Her zaman ve meknda olduu gibi cahil halk Ona saldrmaya balad. Nerdeyse tarihin yz kzartc olay vuku bulacakt. Fakat Onun yumuak ve akll davranyla bu nlendi. Ertesi gn elinde bulunan drt mezhebin kitaplarn toplad, vaz krssne kt, ayn konuyu ap geni bir aklama yaptktan sonra teker teker kitaplar aarak alimlerin delillerini okudu. Sonra dinleyenlere unu syledi: "te bunlar sizin mezhebinizin alimleri. Eer onlardan da pheleniyorsanz, ahirette hesap vermekten saknn!" Sonra krsden indi, hi ekinmeden kalabal yararak ilerledi. nne geip elini perek, kr krne tutuculuk yapan mezhep taklitilerinin kkrtmasndan dolay kendisinden zr dilediler. Kendisinin de kitabn nsznde belirttii gibi, bu kitabn yazlma sebebi ite bu olayd. 7 Muharrem 1317 hicri ylnn aramba sabah lm kendisini yakalayncaya kadar mrn bu ekilde ders vererek, vaz ederek ve kitap yazarak geirdi. Allh Ona rahmet etsin.

Bu yaz Sddk Hasan Hann "Tcl-Mkellel", Reid Rzann "Mecelletl-Menr", Ziriklnin "Alm", Muhammed Behcetin "Alml-Irk" adl eserlerinden derlenmitir.

28

AIK DELLLER

Byk Hanef Alimlerine Gre llerin itmediine Dair

AIK DELLLER

Nu'man ALS

29

Numan ALS

30

AIK DELLLER

Bismillhirrahmnirrahm

lleri dirilten; kemiklere cesed giydiren, sonra onlarn sulu olanlarn cezalandran, iyilerini mkftlandran; en alak sesle dua edeni duyan; yerlerde ve gklerde hibir ey kendisine sakl kalmayan Allh Telya hamd olsun.

Salt ve selm da cansz varlklarn kendisine mucize olarak konutuu Raslllh (sav)e ve Onun deerli ve sekin sahbesinin zerine olsun. 1305 hicr ylnn Ramazan aynda yaptm derslerden birinde Hanef alimlerinin fkh kitaplarnda llerin, hayatta yaayan dirilerin sesleniini iitmediine dair er hkmlerini anlattm. Kim birisiyle konumayacana yemin etse, sonra o kii l halde iken onunla konusa yalan yere yemin etmi olmaz. Bunun byle olduuna dair alimlerin fetvas vardr. Kendilerinin ilim ehlinden olduu sylenilen ve yazdklar eylerden haberleri dahi olmayan bazlar, byle bir eyin doru olmad yaygarasn kopardlar. stelik bir de bunun kabul edilmeyen ve eriate ters bir sz olduunu drt mezhep imamlarndan Eb Hanife, Mlik, fi ve Ahmedin byle bir eye inanmadn sylediler. Cahil ve avam tabakasndan istisnasz herkeste bu konuda onlara uydular ve Badatta aslsz haberler karttlar. Ben de nasihat babndan, din kardelerim rensin diye Kurndaki yetleri aklamak iin, bata Hanef mezhebi olmak zere dier mezheplerin bu konudaki grlerini bir kitapta topladm. Bu kitapta onlarn yazdklar ibareleri, uzun delilleri ve verdikleri kesin cevaplar halktan cahil olanlara aklamak iin aktardm. Yine bu konuyu kabul etmeyen inad alimlere de hatalarn gstermek istedim. Bu kitap blm ve sonu ksmndan olumaktadr. Allhn izniyle, iindeki akl ve nakl delillerle bu konuda meseleyi sonuca balayacak ekilde ok geni bir aratrmadr. Bu kitab: "Byk Hanef Alimlerine Gre llerin itmediine Dair Ak Deliller" olarak isimlendirdim. Allh Teldan bizi doruya ulatrmasn, her zaman hakk bilip hakka uyan kullarndan eylemesini dilerim. mn.

31

Numan ALS

BRNC BLM Hanef Alimlerinin Konu Hakkndaki Grleri

32

AIK DELLLER

33

Numan ALS

anef alim Haskef1 mehur kitab "Durrul-Muhtr erhu Tenvrul-Ebsr" adl kitabnn "Dvme, ldrme ve Bunlardan Baka eylere Yaplan Yeminin Hkmleri"2 blmnde yle diyor: "(l ile dirinin ortak olduu eyde yemin iki halde olur): lm ve yaam. (Yaam ile olan zel durumu) tatl3 ve ac veren, sevindiren ve zen hereydedir. Ayn sverek kt konumak ve perek iyi karlamak gibi. (Bunlardan hepsi hayattaki yaants ile ilgilidir.) Sonra bunun zerine ara meselelere girdi: (Eer bir kimse, baka bir ahsa: "Ben seni dversem" veya "giydirirsem" veya "konuursam" veya "yanna gelirsem" veya "kabul edersem" diye yemin etse) bunlarn hepsi hayatta olmasyla snrldr. yle ki onu boasa veya zd etse, o da lm olsa onun bu fiili hi bir anlam tamaz. (Sadece unlar hari: Ykamas, tamas, dokunmas ve elbise giydirmesi). Yani ykamayacana veya tamayacana yemin etse, bunlarn hayatta olmasyla bir balants yoktur." Bitti. Tahtv erhinde4 diyor ki: ("Eer seninle konuursam") sz hayatta olana sylenir. nk sylemekten kastedilen kardakinin anlamasdr, l birisi ise anlamaktan mahrmdur. nk ller iitmez ve anlamaz. Rivayet edildiine gre Raslllh (sav) Bedirde kuyulara atlan mriklerin llerine: "Rabbinizin size vadettiini gerek olarak buldunuz mu?" diye seslendiinde Hz. mer: "Y Raslllh! Kendilerinde ruhlar bulunmayan u cesetlere ne sylyorsunuz?" demi, Raslllh (sav) de cevap olarak yle demiti: "Nefsim elinde olan Allha yemin ederim ki, benim sylemekte olduum szleri sizler onlardan daha iyi iitir deilsiniz." 5 Buna, mn ynnden sabit deildir, diye cevap verilir. Yoksa hadis sahihtir.6 Hz. Aie (ra) da bu hadise Allh Telnn u yetleriyle cevap vermitir: "Sen kabirdekilere iittiremezsin", "Sen llere iittiremezsin". "Mn ynnden" szyle ne kastedildiine baklr. nk dtan bakldnda sylenen sz kanun koyucu olan Raslllh (sav)den kmaktadr ve mns doru olmamaktadr. inde buna benzer eyler vardr.7 Yine buna, Raslllh (sav) o hadisi llerin anlamas iin deil, hayatta bulunanlara nasihat etmek iin ylemitir diye cevap verilir. Ayn Ali (ra)dan rivayet edilen hadiste olduu gibi. O yle demitir: "Ey kabirde yatan mminler, size selm olsun. Geride kalan kadnlarnz evlendirdim, mallarnz taksim ettim, evlerinize insanlar yerletirdim. te bunlar

Dicle Nehri zerindeki Hasankeyflidir. Ad Muhammed b. Ali b. Muhammed el-Hsndir. Aladdin Haskef olarak bilinir. amda Hanef mftsyd. 1029 hicr ylnda amda dodu, 1088de ld. 2 Balk Reddl-Muhtr aled-Durril-Muhtrdan alnmtr. 3 Yani lezzet ve ac duyar. Hiyett-Tahvde byle geiyor. 4 Hiyetu ald-Durril-Muhtr (2/381-382). Tahtv, Ahmed b. Muhammed b. smail zamannn en deerli Hanef fkhsdr. Msrda Asyut iline yakn Taht kyndendir. Ad geen kitab ile mehur olmutur. 1231 hicri ylnda vefat etmitir. 5 Buhr, Mez (7/240-241, Fethul-Br erhi); Mslim (8/164); Ahmed (4/129). Katde yoluyla: Enes b. Mlik bize Eb Talhadan Raslllh (sav)in yle dediini anlatt... diyerek hadisi anlatmtr. Hadisin devamnda Katde yle demitir: "Allh onlar ayplamak, kltmek, azap etmek ve kardklar frsatlara yanmalar, yaptklar zulmlere piman olsunlar diye Raslllhn szn onlara duyurmak iin Bedir kuyusundaki cesetlere hayat verdi." 6 Bu cevap kabul edilemez. Az sonra gelecei gibi hadisin hem kendisi, hem de mns sahihtir. 7 Bana kalrsa, yukardaki sz Raslllh (sav) syleyecek, bununla beraber mns doru olmayacak, bir mslmann byle konumas doru deildir. Belki de o cevapta "sadece hadisin isnad sahihtir, fakat mns doru deildir" demek istenmi olabilir. Nitekim Hadis Uslnde kararlatrldna gre: "Hadisin senedinin sahih olmas, gizli bir bozukluktan veya ravilerden birinin z olmasndan dolay metninin de sahih olmasn gerektirmez". te bu yzden dolay 90 ve 93. sayfalarda gelecei gibi Hz.Aie (ra), bn mer hadisini ravisinin yanldn aklayarak kabul etmemitir. yleyse Hz. Aie (ra)n bak asn yukardaki cevapta olduu gibi deil de, ilmi olarak yle kabul etmek daha doru olur: "Ona gre hadisin metni z, senedi sahihtir." Ayrca kald ki Hz. Aie (ra)n bn mer hadisini yanlarak reddetmesi, bir ok sahbinin ayn hadisi delil olarak almasndan dolay kabul edilemez. Hafz ibn Hacer onlardan bir ounu Fethul-Brde (7/242) nakletmektedir. O hadislerden bir tanesi benim daha nceki sayfalarda akladm Eb Talha el-Ensr hadisidir. yleyse yukarda verilen cevabn, edebiyat ynnden ssl dahi olsa hibir deeri yoktur. Aksine birisi kp dier btn sahabilere kar, Hz. Aie (ra)n rivayetindeki yanlmasn belirtseydi bu, doruya daha yakn olurdu. Ama iki tarafn da hadislerini, "Raslllh (sav) o mriklerin llerine seslendiinde onlara iittirerek bildirdi" diyerek birletirmek mmkndr ve bunda da bir ztlk olmaz. Hafz bn Hacer de bu gr benimsemektedir. Hereyin dorusunu Allh bilir.

34

AIK DELLLER

sizin bizde geride kalan haberiniz, bizim sizdeki haberimiz nasl?"1 Bu sze karlk baz llerin yle dedii sylenir: "Etler rd, gzler akt. Ne yaptysak onu bulduk. Ne yediysek kazandk, neyi braktysak zarar ettik.2 Ayrca "Cmius-Sair"i erhedenlerin buna benzer bir sz syledikleri nakledilir. Yine Raslllh (sav)den rivayet edilen: "l, defnedenler ayrldklarnda onlarn ayak seslerini iitir" hadisidir.3 "Keml"4 ve "Nehir"5 de yle denilmitir: "Buna verilecek en gzel cevap udur: Bu Raslllh (sav)in bir mucizesidir") Bitti.6 Allme bn bidin haiyesinde7 yle diyor:8 "Konumaya gelince, bundan kast kardakinin syleneni anlamasdr, l birisi ise anlamaktan mahrumdur. Buhrdeki hadiste Raslllh (sav) Bedir kuyularna atlan mriklerin llerine: "Rabbinizin size vadettiini gerek olarak buldunuz mu?" dediinde, Hz. mer: "Y Raslllh! Sen llere mi konuuyorsun?" demi, Raslllh (sav) de: "Nefsim elinde olan Allha yemin ederim ki, benim sylemekte olduum szleri, sizler onlardan daha iyi iitir deilsiniz" diye buyurmutur. Alimlerimiz bu hadisin mn ynnden sabit olmadn sylemilerdir. Bu yzden Hz. Aie (ra) da, "Sen kabirdekilere iittiremezsin" ve "Sen llere iittiremezsin" yetleriyle bunu kabul etmemitir. Raslllh (sav) o hadisi hayatta bulunanlara nasihat etmek iin sylemitir. O hadis hususiyetle Bedirde ldrlen mriklerin kardklar frsatlara yanmalar iin sylenmitir ve o an onlarn iitmesi de Raslllh (sav)in bir mucizesidir. Fakat Mslimde geen: "l, defnedenler ayrldklarnda, onlarn ayak seslerini iitir hadisi, onlara kark gelmektedir. Ancak bu hadisi yukardaki iki yetle arasn birletirerek, sorgudan nce kabre ilk konulu olarak tercih ettiler.9 nk o iki yette de kfirler iitme ynnden uzak olduklar iin llere benzetilmilerdir ve o da llerin iitmediinin bir eitidir. Burada anlatlanlar "Feth" ve "Cenazeler" kitabnda bulunmaktadr. Birinci cevabn mns, eer senedi sahih olsa bile, mn ynnden bozuk ve Kurna ters olduundan Raslllh (sav)den sabit olmadn gsterir." bn bidinin sz bitti, Allh Ona rahmet etsin. imdi Hanef alim bnl-Hummn10 "Hidye"nin haiyesi olan "Fethul-Kadr" adl kitabnn cenazeler blmndeki: "Raslllh (sav)in u hadisinden dolay ehadet telkin edilir: "llerinize L ilhe illallha ehadet etmesini telkin edin."11 Bundan kast lmeye yakn zamandr" balkl szn nakledelim:
Senedini bulamadm, sahih olduunu sanmyorum. Belki bn Ebd-Dnyann "Kitbul-Kubr"unda olabilir. Suytinin "Cmiul-Kebr"de (8/123 ve Kenzul-Umml 125) ona iaret ettii Hz. mer (ra) ve Hz. Ali (ra)dan benzer rivayetleri vardr. 2 Bir nceki dipnotta iaret edilen Hz. mer (ra)dan gelen mudal hadis. nk Hz. mer (ra) ile Muhammed b. Hamr arasnda raviler atlanmtr. 3 Buhr ve Mslim, Enes (ra)dan rivayet etmitir. Hadisin tahrici iin "Sahih Hadisler" kitabma (no: 1344) baknz. 4 Yani Keml b. Humm. Yazar, Onun szn 76 ve 79. sayfalarda tam olarak nakletmektedir. 5 "Nehrul-Fik" kitab. Yazar mehur alim mer bn Nuceymdir. 1005 h. ylnda vefat etmitir. 6 Yani Tahtvnin haiyedeki sz. 7 "Reddl-Muhtr aled-Drril-Muhtr" adl haiyesi (3/180). 8 Daha nce de 73. Sayfada getii gibi bu sz kabul edilemez. Bir ok alim bu sze kar kmtr. Onlardan biri olan Hanef alim Ebl-Hasen es-Sind, Snen-i Nesye yazd haiyesinde bu sz reddetmektedir. 9 Bunun benzeri bn-i Hummdan sayfa 79da, Mnvden sayfa 95te gelecek. Sz geen tercih ise, delillerin aras birletirilmeden olamaz. Fakat unu ok iyi bilmek gerekir ki, biri dieri gibidir. Eer dtan bakldnda bu iki yetle elimeseydi hadis sorgudan nce ilk kabre konuluu gsterirdi. nk hadisin lfz yledir: "Kul kabrine konulup insanlar ondan uzaklatklarnda onlarn ayak seslerini duyar. Sonra iki melek gelir". Bu hadisi Buhr ve Mslim rivayet etmitir. Daha nce de belirttiim gibi onu "Sahih Hadisler" kitabmda gsterdim. 82. sayfada devam gelecek. 10 Muhammed b. Abdilvehhab el-skender es-Sivsdir. bn Nuceym Onu "Bahrur-Rik" kitabnda tercih ehlinden saymtr. Dier alimler ise mctehidlerden saymlardr. Ebl-Hasent Leknev (s: 180)de: "sabetli bir gr. Eserleri buna ahid olarak yeter." demitir. Bana gre esas dipnotta yledir: "mam Hasr "erhu Cmiul-Kebr"de "Mctehid mertebesine ulamtr" demitir." bn bidin bunu "Bbu Nikhil-Rakk"te nakletmitir." Bak: Reddul-Muhtr (3/520). Hicri 861 ylnda vefat etmitir. 11 Bu hadisi Mslim ve dierleri Eb Hureyre (ra)dan rivayet etmektedir. Ben de onu "er-Ravzun-Nedr" (no: 1114), "rv (no: 686), "Sahih Hadisler" (no:2151), "Ahkml-Ceniz" (s: 10) gsterdim.
1

35

Numan ALS

" (Bundan kast lmeye yakn zamandr) sz Raslllh (sav)in u hadisindeki ldrlen kelimesi gibidir: "Kim birini ldrrse ganimeti onundur."1 Telkin ise rivayet edildiine gre2 , "ldkten sonra kabirde yaplr" denilmitir. Ayn eyin Ehl-i Snnet vel-Cemaatte olduu sylenmitir. Mutezilede ise yoktur. Yine "yaplmas ne emredilir, ne de yasaklanr" denilmitir.3 yle der: "Ey fulan olu fulan! Dnyada sahip olduun dinini hatrla: L ilhe illallh Muhammedun Raslllh de.4 Hi kukusuz delil olmadan sz gerek mnsndan karmak doru deildir. Aynsn sylemek gerekir. "Kf"de yle gemektedir: "Eer mslman olarak lmse, bu telkine ihtiyac yoktur. Yok eer mslman olarak lmemise zaten bunun ona faydas olmaz." yle de olabilir, yani telkinden kast, lm annda eytann yanltmasna kar koymaktr. Ruhu teslim ettikten sonra bu telkinin hibir faydas olmaz.5 Elbetteki ruhun sorguya doru cevap vermesi iin telkine ihtiyac olduundan birinci k kabul edilir. Genelde faydas olmaz. Evet gerekten faydas yoktur. Bana gre bir ok alimin bu yolda gitmelerinin sebebi llerin iitmediini mecaz olarak kabul etmelerindendir. Bunu da fkh kitaplarnn yeminler blmnde aklamaktadrlar: "Onunla konumayacana yemin etse, sonra onunla o ldkten sonra konusa, bu hibir anlam tamaz. nk bu onun anlamasna baldr. l birisi ise iitmedii iin byle deildir. Bununla ilgili olarak Raslllh (sav)in Bedirde kuyulara atlan mriklerin lleri iin: "Benim sylemekte olduum szleri sizler daha iyi iitir deilsiniz" dedii rivayet olunmutur. Cevap olarak yle demilerdir: Aie (ra) bunu kabul etmemi ve demitir ki: "Allh Tel: "Sen kabirdekilere iittiremezsin" ve "Sen llere iittiremezsin" buyurmuken Raslllh (sav) bunu nasl syler? Bazen de: O Raslllh (sav)e has mucizelerdendir, ayrca o kfirlerin kardklar frsatlara yanmalar iindir6, demilerdir. Bazen de: Hikmetli sz sylemektir, ayn Hz. Ali (ra)nin dedii gibidir, demilerdir. Bununla birlikte Mslimde bulunan: "l, defnedenler ayrldklarnda onlarn ayak seslerini iitir"7 hadisi onlara kark gelmektedir. Belki de bu hadisle o iki yetin arasn birletirerek sorgudan nce kabre ilk konulu olarak tercih ettiler.8 nk o iki yet, kfirlerin iitmediini ifade etmektedir ve bu yzden Allh Tel iitmedeki zrlerinden dolay kfirleri llere benzetmitir. Bu da llerin iitmediinin bir eididir. Yok eer iitseydiler, o zaman telkinin lmden sonra yaplmas gerekirdi. nk o durumda ruh geri dndrlmektedir.
Buhr ve Mslim rivayet etmektedir. Ben de onu "rv" (no: 1221)de gsterdim. Biraz nce geen Eb Hureyre hadisini kastediyor. 3 Bana kalrsa, bu sz kabul edilemez. nk telkin, birine bir eyi hatrlatmaktr. Yoksa dnya ii veya adi bir ey deildir ki, yukardaki sz doru olsun. O ancak yaplmas tevik edilen bir ibadettir. Ya din bir emir olur ki, o zaman mstehab dahi olsa yaplmas emredilir. Ya da din bir emir olmaz, o halde de bidat bir ey olur ve yaplmas yasak olur. Buna dikkat etmek gerekir. 4 Raslllh (sav)in bu sz syledii doru deildir. Sadece Eb Umameden rivayet olunan Telkin hadisinin bir blmdr. "Zayf Hadisler" kitabmda (no: 597) belirttiim gibi isnad zayftr. 5 Bunun delili Raslllh (sav)in u hadisidir: "nsan ldnde ey dnda ameli kesilir" Hadisin tahrici iin baknz: Ahkmul-Ceniz" (no: 174), "rv" (no:1580). 6 Bana gre, sayfa 73te Eb Talha hadisindeki Katdenin sznden dolay en doru cevap budur. Beyhak ve dierleri de bunu delil almaktadrlar. Ayrca Sheylnin sz de 71. sayfada gelecek. Grld gibi kfirlerin llerine seslenmek peygamberlerin snnetidir. Allh Tel Salih (as)n kavmi hakknda yle buyurmaktadr: "Bunun zerine onlar o grltl sarsnt yakalad da yurtlarnda diz st dona kaldlar. Salih o zaman onlardan yz evirdi ve yle dedi: "Ey kavmim! Andolsun ki ben size Rabbimin vahyettiklerini tebli ettim ve size t verdim, fakat siz t verenleri sevmiyorsunuz." (Arf: 78-79) bn Kesir (2/229-230) yle demitir: "Bu ifade; muhalefetleri, Allha isyan etmeleri, hakk kabulden imtina etmeleri ve hidayetten yz evirip krle ynelmeleri sebebiyle Allh Telnn helk ettii Salih (as)n kavmini sulamasndan ve ayplamasndan ibarettir. Salih (as), onlar helk olduklarnda, kendilerini, ayplamak iin bunu sylemitir. Onlar bu szleri duyuyorlard. Nitekim Buhr ve Mslimin sahihlerinde rivayet olunan bir hadise gre" Fakat bn Kesirin: "Onlar bu szleri duyuyorlard" szne yette delil yoktur. Sonra Allh Tel uayb (as)dan ve kavminden benzer eyleri haber vermektedir. Bak: bn Kesir, Tefsir (2/230). 7 Bu hadisin tahrici 74. sayfada gemiti. Ayrca onu Buhrde rivayet etmektedir. 8 76. sayfann ilk dipnotuna baknz.
2 1

36

AIK DELLLER

Demek ki o halde (telkin hadisinde geen) "lleriniz" lfz gerek anlamn bulur. te alimlerden bir ksmnn gr bu ekildedir veya hadis sadece bedeninde ruh bulunanlar mnsnda alnrsa o an yaad kabul edilerek mecaz anlamda olur. Ne olursa olsun, telkinin lm halinde yaplacana dair baka bir delile ihtiya vardr.1 yleyse hem gerek, hem de mecaz her ikisi beraber olarak kastedilmiyor, veya her ikisi de mecaz olarak kastedilmiyor. Buradaki mnnn birbirine zt olarak gerek ve mecaz bir eyi kapsad gzkmemektedir. yle ki genel olarak mecaz olabilmesi iin orada kullanld kabul edilsin. Her ikisi iin kullanlabilme art, birbirine zt olmamasdr." bn Hummn sz bitti. Allme Ahmed Tahtv, urunbullnin "erhu Nril-zh" kitabnn erhi olan "Merkl-Felh" kitabna yapt haiyesinde "Bbu Ahkmil-Ceniz" blmnde: "bn Humm dedi ki: Hocalarmzn byk bir blm onu mecaz olarak almlardr. Yani, kendisine lm yakn olan kii onlara gre llerin iitmediine bina edilir" sznn erhinde yle demektedir:2 "(Onlara gre llerin iitmediine bina edilir) sz, "yeminler" blmnde de akladklar gibi u anlamdadr: Eer onunla konumayacana yemin etse, sonra onunla o ldkten sonra konusa, bu hibir anlam tamaz. nk bu onun anlamasna baldr. l birisi ise iitmedii iin byle deildir. Nitekim Allh Tel yle buyurmaktadr: "Sen kabirdekilere iittiremezsin" ve "Sen llere iittiremezsin". Bu yetler gerekten llerin iitmediinin bir ifdesidir." Tahtvnin sz bitti. Allame Ayn3 "erhul-Kenz"de "Dvme, ldrme ve bunlardan baka eylerle yaplan yeminler" blmnde: "Konumas hayatta olmasna baldr" sznn erhinde yle diyor: "Dvmek ac veren bir fiildir. l kiinin zerinde dvme gereklemez." Aynnin sz bitti.4 Bunun benzeri "Bahr"5 da yledir: "Konumadan kast anlamaktr. l ise anlamaz." bn Melek6 , Buhr ve Mslimin hadislerini ieren "Mebrkul-Ezhr erhu Merkul-Envr"7 adl eserinde Raslllh (sav)in: "l, defnedenler ayrldklarnda onlarn ayak seslerini iitir" hadisinden sonra yle demektedir: "Bu hadiste llerin kabirde yaadklarna dair delil vardr. nk yaamasalar bilindiine gre hissetmeleri imknsz olur. Acaba ruhlar onlara geri mi verilmektedir? Alimler bunda farkl grler ileri srmlerdir. Bazlar verildiini sylemektedirler. Eb Hanife ise bu konuda susmay tercih etmitir." bn Melekin sz bitti. Netice olarak, "Tenvrul-Ebsr" ve onun erhi "Durrul-Muhtr" ve onun Tahtv ve bn bidn haiyelerindeki, "Fethul-Kadr", "Hidye", "Merkul-Felh" ve onun haiyesi "erhul-Kenz"deki Eb Hanife ve Onun talebelerinin fetvalar zerine bin edilen ve dier btn kitaplarda da getii zere: l, ruhunu teslim ettikten sonra Hz. Aie (ra)nn da dedii gibi iitmez. Bunun byle olduunu dier mezhep alimleri de kabul etmitir. Hanef mezhebinden bir tek alim dahi bu grn dna kmamaktadr. Yani daha nce "yeminler" konusunda getii gibi yemin edene yeminini bozdurmamaktadrlar! Dorusu da budur. Allha hamdolsun.

Bana kalrsa az sonra da gelecei gibi o delil vardr. Gerekten de defnedildikten sonra telkinin yapldna dair bir delile ihtiya vardr. Fakat onun yaplacana dair delil olabilecek bir hadis yoktur. Yazar 84. sayfada bundan bahsedince, ben de bir para bu konuya deineceim. 2 Hiyett-Tahtv, s: 326. 3 Mahmd b. Ahmed Bedreddin Ayn, Msrl Hanef alimi. Buhrnin erhlerinden olan "Umdetl-Kr"nin yazardr. H. 762de domu, h. 855de vefat etmitir. 4 Yani, erhul-Kenzdeki (1/225). Oradaki sz buradakinden biraz farkl. 5 Yani, "Bahrur-Rik erhu Kenzid-Dekik" (4/394). Yazar mehur alim Zeynelbidin bn Nuceymdir. H. 970de vefat etmitir. 6 Abdulltif b. Abdulaziz b. Ferite el-Kirmn. bn Melek olarak bilinir. Mehur Hanef fkhlarndandr. H.801de vefat etmitir. 7 c: 1, s: 123.

37

Numan ALS

kinci ve nc blmde bu gr destekleyen dier deliller gelecek.1

Asl nshann dipnotunda u yaz vardr: Garib olan, kendilerinin ilim talebesi olduunu iddia edenler, gerek Hanef ve gerekse dier alimlerin bu konudaki szlerini naklettiimizi grnce, avm tabakas arasnda Molla Ali el-Krnin Mikt erhinde, "o tr yemin etmenin rfe dayal olduunu ve bu yzden llerin iitmediini ve yeminin de bozulmayacan sylemektedirler." szn yaymaktadrlar. Senin de bildiin gibi mctehid olmayan mukallid alimin veya tercih ehlinden mctehidlik rtbesine ulamam alimin, byk imamlarn szne aka ters olan gr alnmaz. Bir mezhebin imamlarnn kesin olarak llerin iitmediini aklayan szlerini terk ederek, sonradan kan mukallid birisinin aklna gelen ve imamlarn szlerine ters grn nasl alrsn! Byle bir eyin olmayacan ilmin kokusunu alan herkes iyi bilir.

38

AIK DELLLER

L DEFNEDLDKTEN SONRA TELKN (TALKIN) VERMEK herhangi bir anlamazln olduuna lmeden nce yaplan telkin konusundakitaplarda geen ldkten sonra telkindair bir ey bilmiyoruz. "Hidye" ve dier verme
1

hakknda alimler anlamazla dmektedirler. Hanef mezhebinin bu konuda gr vardr: Birincisi: Sorgulama ruh geri verildiinden dolay ldkten sonra telkin yaplr. kincisi: Telkin yaplmaz. ncs: Yaplmas ne emredilir, ne de yasaklanr.2 afi mezhebinde ise bn Hacer el-Heytem3 "Tuhfe" (3/207) de dediine gre telkin yaplr: "kil-bli veya deli iin ehid dahi olsa defin ii tamamlandktan sonra telkin yapmak mstehabdr. Bu konuda zayf olan hadis, dier hadislerin desteiyle g kazanr4 ve telkin faziletli amellerden saylr. bn Abdisselmn: "Telkin bidattir" sz bylece reddedilir"5. elHeytemnin sz burada bitti. mam Mlike gre telkin mekruhtur. Ali el-Mlik kitab Kifyett-Tlibir-Rabbn li-Hatmi Risleti bn Eb Zeyd el-Kayravn"de yle demektedir: "Baz alimler (bn Habb gibi) Rasulllh (sav)in: "Hangi lnn banda Ysn Sresi okunursa Allh onun iini kolaylatrr"6 hadisinden dolay lnn banda veya ayak ucunda okumaya ruhsat vermilerdir, yani mstehab saymlardr. Fakat bu, yani lm annda okumak mam Mlike gre yaplan bir ey deildir. Ona gre byle bir ey mekruhtur." Bitti. Hanbel mezhebindeki alimlerin ouna gre telkin mstehabdr. Abdlkadir b. mer eeybn7 "erhu Delilit-Tlib"de yle demektedir: "Alimlerimizin ou defnedildikten sonra lye telkin yaplmasn mstehab saymaktadr." Bitti. Bu szden anlaldna gre ounluun dndaki Hanbel alimleri yle demektedir: ldkten sonra telkin yaplmaz.8 Zahir mezhebinin en mehur alimi Eb Muhammed b. Hazma9 gre telkin yaplmaz. Geni aklamas nc blmde gelecek

Bu konuda szl ve fiil hadisler vardr. "Ahkmul-Ceniz" adl kitabmda bulabilirsiniz (sayfa 10-11). Onlardan bir tanesi 76. sayfada gemiti. 2 77. sayfadaki dipnotta buna cevap verilmiti. 3 Ahmed b. Muhammed b. Ali b. Hacer el-Heytem. Lkabn Msrn batsnda bulunan Ebl-Heytem mahallesinden almtr. Bir ok eseri olan nl fi alimidir. Fakat O, bn Teymiyyenin kartlarndandr. "Fetv Hadsiyye"de bn Teymiyyenin aleyhindeki szleri kendisinden sonra gelen bn Teymiyye dmanlar iin temel olmutur. Yazar "Cilul-Ayneyn" kitabnda Ona en gzel ekilde cevap vermektedir. H. 909 ylnda domu, h. 973 veya 974de vefat etmitir. 4 Hayr, kesinlikle. Sz edilen destek, hadisi glendirmeye yeterli deildir. nk o hadisler mevkf ve maktdur. Bu yzden bn Kayym kesin olarak telkin hadislerinin sahih olmadn sylemitir. Nevev ve dierleri o hadisin zayf olduunu sylemektedir. Ben onu "Zayf Hadisler" kitabmda (no: 599) akladm. 5 Aksine doru olan bn Abdisselmn szdr. nk zayf hadisiyle telkin Raslllh (sav)in snnetine terstir. Snnette geldiine gre l defnedildiinde kabrinin banda durulur ve sorulan sorular doru cevaplamas iin dua edilir, balanmas dilenir. Orada bulunanlara bunu yapmalar sylenir. Bunun dnda yaplan herey bidattir. Sann kesin olarak bidat olduunu sylemitir. Ben de "Ahkmul-Ceniz" adl kitabmda (sayfa: 155-156) bunu akladm. 6 Bu hadisin senedinde hadis uydurucular vardr. Tbinden mevkf olarak rivayetler gelmitir. Ben de "Zayf Hadisler" kitabmda (no: 5219) geni olarak akladm. 7 amda yaamtr. H. 1135te vefat etmitir. 8 Onlardan biri olan el-Murd bunu tercih etmitir. "el-nsf" kitabnda (2/549) yle demektedir: "nsann gnl telkinin olmad ve yaplmamas gerektiine meyletmektedir." Biz bunun aynsn 79. sayfada belirttik. 9 Ali b. Ahmed b. Said b. Hazm Endlsl, Kurtubaldr. Hadis alimi, Zahir mezhebindendir. Fakat isim ve sfatlarda kat bir Cehmdir. Ayrca hadis ravilerini zayf saymada ok hata yapmtr. H. 456da vefat etmitir.

39

Numan ALS

40

AIK DELLLER

KNC BLM
llerin itmedii Konusunda Hanef Alimlerle Ayn Gr Paylaan Dier

MEZHEP ALMLERNN GRLER

41

Numan ALS

42

AIK DELLLER

filerden mam Nevev1 Mslime yapt erhinde, "lye Cennetteki Yerinin Gsterilmesi" blmnde, Raslllh (sav)in Bedir kuyularna atlan mriklerin lleri iin: "Benim sylemekte olduum szleri sizler onlardan daha iyi iitir deilsiniz" hadisi hakknda yle demektedir:2 "Mzir3 yle demitir: "Bazlar yle demitir: Bu hadisin zahir mnsyla amel edilirse ller iitir." Mzir sonra bu grn deitirmi ve bunun sadece Bedirdeki llere has olduunu ileri srmtr." Nevevnin sz bitti. Bilindii gibi Mzir Mlik mezhebinin ilk dnem alimlerindendir. Ayrca nc blmde Mlik mezhebinden olan Zerknnin, iki byk Mlik alimi olan Bc ve Kd Iyddan llerin iitmediine dair szlerini naklettiini de greceksiniz. Hanbel mezhebinden Muhammed Saffran4 "el-Buhuruz-Zhira f Ahvlil-hira" adl kitabnda yle diyor: "Aie (ra) llerin iitmediini u szyle kabul etmemitir: "Raslllh (sav): "Onlar u an benim ne dediimi duyuyorlar szyle unu sylemitir: Onlar u an benim onlara sylediim eyin gerek olduunu biliyorlar." Sonra u ayetleri okumutur: "Sen llere iittiremezsin" ve "Sen kabirdekilere iittiremezsin".5 bn Receb yle demektedir6: "Alimlerden bir grup Hz. Aie (ra)nn llerin hayatta bulunan dirilerin szlerini iitmediine dair szn kabul etmilerdir. Mezhep imamlarmzdan Kad Eb Yal7 "el-Cmiul-Kebir" adl kitabnda bu gr tercih etmitir. Onlar Bedir kuyularna atlan mriklerin lleri hadisini, ayn Hz. Aie (ra)nn anlad gibi anlamlar ve Onun verdii cevap gibi cevap vermilerdir. O hadiste llerin iitmesi sadece Raslllh (sav)e has bir mucizedir. Sahih-i Buhrde Katde yle demitir: "Allh onlar ayplamak, kltmek, azap etmek ve kardklar frsatlara yanmalar, yaptklar zulmlere piman olsunlar diye Raslllh (sav)in szn onlara duyurmak iin cesetlerine hayat verdi." Alimlerden bir grup da genel olarak llerin hayatta yaayan dirilerin szlerini iittiini sylemilerdir." Bitti.

Buradan anlaldna gre alimlerden bir grup ayn Hz. Aie (ra) gibi llerin itimediini kabul etmektedirler. Onlardan birisi de Hanbel mezhebinin byk alimlerinden olan Kad Eb Yaldr. O da bu konuda Hanef mezhebine uymaktadr. Rhul-Mende8 ise yle gemektedir: "llerin iittiini kabul edenler delil olarak Beyhak9 ve Hkimde geen Eb Hureyre (ra)n rivayet ettii hadisi almaktadrlar. O hadiste Raslllh (sav) Uhud savanda Musab b. Umeyr ve dier sahbenin banda durarak yle demitir: "Ben sizin Allh katnda diri olduunuza ahidlik edirim. (Ashbm) siz onlar ziyaret edin ve onlara selm verin. Nefsim elinde olan Allha yemin ederim ki, kim onlara selm verirse onlar kyamet gn onun selmna karlk verirler." llerin iitmediini savunanlar buna, "Hkimin hadisi sahihlemesine itibar edilmez" eklinde cevap vermilerdir.10 Sahih olduunu kabul etsek bile, iitmediini savunduumuz
Yahya b. eref b. Murr Nevev. Byk muhaddis ve fkh alimi. Zor geim artlarna ramen ibadet, oru, zikir ve sabrla hayatna devam etmi, ilmini ve eserlerini yaymtr. "Mecmu erhil-Muhezzeb" isimli eseri mukayeseli fkh ynnden aranan en faydal kitaplardandr. 2 c: 17, s: 206. 3 Eb Abdullah Muhammed b. Ali b. mer. Mlik mezhebinden muhaddis. Sicilyaldr. "el-Muallim f erhi Mslim" adl eseri vardr. Kad Iyd "kml" erhini bu eserden yazmtr. Zamannn byk alimi idi. Bir ok ilmi bilmekte idi. "el-Kef vel-nb fr-Reddi alel-hy" adl Gazaliye reddiye olarak yazd kitab vardr. 83 yanda h. 536da vefat etmitir. 4 Ebl-Avn emsddin Muhammed b. Ahmed Saffran. Nablusludur. Hadis, usl ve edeb alimidir. H. 1188de vefat etmitir. 5 Buhr (7/242-243), Mslim (3/44), Nes (1/293), Ahmed (2/31, 38, 6/276). 6 Ahvlil-Kubr, Zahiriyye Ktphanesindeki el yazma eser, s: 76. 7 Muhammed b. Hseyin b. Muhammed el-Badd. Bir ok eseri olan fakih. Usl ve deiik ilimleri bilirdi. 78 yanda h. 458de vefat etmitir. 8 (6/454-456).Yazarn babas Mahmud Alsnin eseri. 9 "Deliln-Nbvve". Orada olduunu Suyt "ed-Durrul-Mensr"da (5/191) kaydetmektedir. 10 Bu yzden Zeheb onun uydurma olduunu sylemitir, bu biraz arlk saylr. bn Receb o hadiste ztrab ve irsl olduunu sylemitir. Ben "Zayf Hadisler" kitabmda (no: 5220) bunu akladm. Bunun bir benzeri Eb Rizzin hadisidir. O hadiste
1

43

Numan ALS

llerin, ehidler dndaki ller olduunu kabul etmemiz gerekir. nk gelen haberlere gre genel olarak ehidler, dier llerden ayrcalkl olarak Allh katnda diri olduklar iin iitirler. Yine u hadisi delil olarak almaktadrlar: "Kim dnyada tand lm bir mmin kardeinin kabrine urar da selm verirse, onu tanr ve selmn alr." llerin iitmediini savunanlar buna yle cevap vermilerdir: Hafz bn Receb bu hadis iin: "Zayf ve mnkerdir"1 demitir." Alsnin Rm Sresinin tefsirindeki sz bitti. Sahih-i Buhrde2 "Bedir Gn Raslllh (sav)in Kurey kfirlerine yapt bedduas ve onlarn helk" blmnde, Hiamn babasndan naklettii hadiste Hz. Aie (ra)ya, bn mer (ra)n Raslllh (sav)in: "l, geride kalan yaknlarnn kendisine alamalar yznden azab grr" hadisi hatrlatlnca Hz. Aie (ra): "Yanlm, Raslllh (sav): "l, gnahlar ve hatas yznden azab grr, yaknlar ise ona u an alamaktadrlar. Bu ayn una benzer: Raslllh (sav) Bedirde ldrlen mrikler iin: "Onlar benim ne dediimi duyuyorlar" demedi. Sadece "Onlar u an3 benim onlara sylediim eyin gerek olduunu biliyorlar" demitir." Sonra u yetleri okudu: "Sen llere iittiremezsin", "Sen kabirdekilere iittiremezsin". Bu, onlar ateteki yerlerine yerletirildikleri zamand." Buhrdeki hadis bitti. Bu hadisin erhinde Hafz bn Hacer4 yle diyor: "Suheyl yle demitir: Bu hadiste Sahbe: "Kendilerinde ruhlar bulunmayan u cesetlere ne sylyorsun?!" diye sorduklarnda, onlara gereken cevab5 veren Raslllh (sav)in mucizesi ortaya kmaktadr. Eer o hallerinde iken onlar gerei biliyorlarsa, o zaman iitmeleri de gerekir. Bu da ya (normal) kulaklaryla olur ki ounluk bunu sylemitir, ya da kalp kula ile olur. Bu yzden kabirdeki soru hem ruha hem de bedene olur, diyenler bu hadisi delil almlardr. Kart taraf ise sadece ruha olur, nk iitme hem kulak ile hem de kalp kula ile olur, demilerdir. Bylece bir dayanak kalmaz. Bana (bn Hacer) kalrsa: Aslnda eer o olayda Raslllh (sav)in bir mucizesi gereklemise, bunu kabir sorgusuna delil olarak almak gzel olmaz. Allh Telnn: "Sen llere iittiremezsin" ve Sen kabirdekilere iittiremezsin" yetlerindeki "ller" kelimesinin anlam hakknda tefsir alimleri farkl grler ileri srmlerdir. Hz. Aie (ra) ise onun gerek mns olarak, Rasulllh (sav)in: "Benim sylemekte olduum szleri, sizler onlardan daha iyi iitir deilsiniz" szn ileri srerek kar kmtr. ounluun gr budur. Mecaz olduu da sylenmitir. yetlerdeki "ller" ve "kabirdekilerden" kast kfirlerdir, diri olduklar halde onlar llere benzetilmilerdir. Onlar l halinde gibidirler veya kabre giren insan gibidirler mnsndadr. Bylece yette Hz. Aie (ra)nn rtmek istedii eye delil kalmamaktadr. En dorusunu Allh bilir." bn Hacerin sz bitti.6

yle geiyor: "Kabirdekiler kendilerine verilen selm iitirler, fakat karln veremezler." Ben ayn kitabmda (no: 5225) belirttiim gibi bu hadis mnkerdir. 1 bn Receb onu "Ahvlil-Kubr"da (elyazma, 2/83) sylemektedir. Ben de onu "Zayf Hadisler" kitabmda (no: 4493) akladm. Bundan daha zayf, Abdurrezzkn "Musannef"inde (no: 6723) Zeyd b. Eslem yoluyla gelen hadistir. O dedi ki: "Eb Hureyre ve arkada bir kabre uradlar. Eb Hureyre: "Selm ver" dedi. Arkada: "Kabre selm m vereyim?!" dedi. Eb Hureyre: "Eer seni dnyada bir kere dahi grm olsa imdi seni tanyor." dedi." Ben derim ki, senedinde hadis uydurucusu Yahya b. Al vardr. 2 Fethul-Br (7/242) ve Mslim. Tahrici az nce gemiti. 3 Okuyucu dikkat ederse, bn mer (ra) ve Aie (ra)nn her ikisi de "u an" lfzl bu hadisi Raslllh (sav)den ezberlemelerine ramen, hadisin sonuna doru aralarnda ihtilf olmaktadr. Sayfa 29da belirttiimiz gibi her iki hadisin arasn birletirmemiz mmkndr. 4 Fethul-Br (7/243). 5 Yani: "Benim sylemekte olduum szleri, sizler onlardan daha iyi iitir deilsiniz" hadisi. Bu ekliyle Nes (1/293) ve Ahmed (3/103)de Enes (ra) yoluyla bulunmaktadr. Ayrca Ahmed (6/1710)de benzer hadis Aie (ra) yoluyla da bulunmaktadr. 6 Bana gre, burada Hz.Aie (ra)nn yetin gerek mnsn aldna dair bir delil yoktur. yetin geliine gre onun mecaz eklinde olmas gerekir. Fakat bu da Onun anlaynn doruluunu yok etmez. nk onlar "kabirdeki ller"e benzetme dncesi zerine bina edilmitir. Ben bunu nszde geni olarak akladm. ok nemli olduu iin oraya tekrar baknz.

44

AIK DELLLER

Yine bn Hacer Buhrnin erhinde: "Kabir azab hakknda hadisler" blmnde1 yle demektedir: "bn Tn yle demitir: bn mer hadisiyle yet arasnda bir eliki yoktur. nk ller kesinlikle iitmezler. Fakat eer Allah Tela iitme duyusu olmayan bir eye iittirmek isterse buna kimse engel olamaz. Ayn yle buyurduu gibi: "Biz emaneti, gklere, yere ve dalara teklif ettik". Yine yle buyurduu gibi: "Ge ve yerkreye: isteyerek veya istemeyerek gelin, dedi" ileride "Gazveler" blmnde Katdenin: "Allah onlar ayplamak, kltmek, azap etmek ve kardklar frsatlara yansnlar diye Raslllh (sav)in szn onlara duyurmak iin cesetlerine hayat verdi" sz gelecek." bn Tnin sz bitti. bn Cerr2 ve Kerrmiyeden bir grup3 bu kssay delil olarak kabirdeki sorgunun sadece bedene olacan ve Allh Telnn bedenlerde iitsin, bilsin ve tatsn diye ruh yaratacan sylemilerdir. bn Hazm ve bn Hubeyre4 ise sorgunun cesede dnmeksizin sadece ruha olacan sylemilerdir. Cumhur ise onlara kar km, hadiste getii zere ruhun cesede veya bir ksmna dneceini sylemilerdir.5" bn Hacer daha sonra yle demektedir: "Buhr bn mer ile Hz. Aienin hadislerini birletirme yollarndan birine iaret etmekte ve bn mer hadisinde len mriklere yaplan hitabn, ruhun cesetlere geri verildii sorgulama annda olduunu gstermektedir.6 Dier hadislerden de anlald gibi sorgulanan kfirler azab grrler. Hz. Aienin yapt itiraz ise, hitab, sorgulamann olmad zamanda yaplmtr eklinde deerlendirilerek iki hadisin aras birletirilir." bn Hacerin sz bitti. filerder Mnv, Cmius-Sarin erhinde7, Raslllh (sav)in: "l, defnedenler arkalarn dnp gittiklerinde onlarn ayak seslerini iitir."8 hadisi iin yle diyor: "Bu hadis, "Sen kabirdekilere iittiremezsin" yetiyle elimektedir. Bu eliki yle giderilir: Hadisteki iitme, sorgulamadan nce kabre ilk konulduunda olur." Mnvnin sz bitti. erafeddin Hseyin b. Muhammed9 "el-Mefth f Hallil-Mesbih" kitabnda yle diyor: Raslllh (sav)in hadisi: "Onlarn ayak seselerini iitir." Yani, eer diri olsa idi. nk melek gelip onu oturtmadan nce cesedi hi bir eyi alglamaz. (Onu oturturlar): Yani bunda asl olan, zahirinde ne grlyorsa onu gerek mnsna tamaktr. Oturtmaktan kast u da olabilir: Ruhun tekrar verilmesiyle zerinde bulunduu durumdan onu dik duruma geirmek, kendisine sorulan anlamas iin uyarmak. erafeddinin sz bitti.

Fethu'l-Bri (3/182) Muhammed b. Cerr et-Taber. Mehur tefsir alimi. H.310da vefat etmitir. 3 Allh Tely cisimlendiren bidat frka. Kelmc Muhammed b. Kerrma dayanr. Zeheb Onun hakknda: "Kerrmiyenin nderidir. Bidatinden dolay hadisleri alnmaz. H. 255de vefat etmitir." demitir. 4 Avnuddin Yahy b. Hubeyre b. Muhammed b. Hubeyre ez-Zuhel. Vezir. H. 499da domu, h.560da vefat etmitir. Hanbel mezhebindendir. Alim, edip ve adil bir vezirdi. "el-fsh an Menis-Shh" adl eseri vardr. 5 Ber(ra)dan gelen, melekler ruhu kabzettikten sonra ge karrlar, sonra cesede dndrrler. ki melek gelir, onu oturturlar ve sorarlar: "Rabbin kim?" diye devam eden uzun hadise iaret etmektedir. Hadis sahihtir. Ben bu hadisi btn ynleriyle "Ahkmul-Ceniz"de (s:156-159) gsterdim. Acurrde (s:367-370) rivayet etmektedir. 6 Tahtv de bunu sylemektedir (s: 546). Bu sz geersizdir, ayn hadisin Enes yoluyla gelen baz rivayetlerinde: "Raslllh (sav) mriklerin llerini gn brakt, sonra onlara gelip seslendi mer dedi ki: "Y Raslallh, ruhlar bulunmayan u cesetler nasl duyarlar ve nasl cevap verirler?" eklindedir. (Mslim (8/163), Ahmed (3/86). Humeydin Enesden rivayetinde "mer dedi ki" yerine "dediler ki" eklindedir. bn Hacerin bunu grmemesi ilgintir. Kald ki kendisi erhinde bu hadis iin Suheylnin az nce geen szn nakletmektedir. Hadisde aka Sahbenin: "Kendilerinde ruhlar bulunmayan u cesetlere ne sylyorsun?" sz vardr. Bilkis, az nce Mslimdeki Enes hadisini zikreden de Odur! Yoksa yle demek gerekir: "Ruh cesede dndrldkten sonra bir mddet orada kalr". Bu konuda da delil olmad iin bu sz sylemek ok anlamsz olur. Dorusunu Allh bilir. 7 "Feyzul-Kadr" diye isimlendirilmitir. "Cmius-Sar"in en faydal ve ilm erhidir. Yazar Muhammed b. Abdurraf b. Tcul-rifn Mnvdir. H. 1031de vefat etmitir. 8 Bu lfzyla bn Abbasn hadisi 74. sayfada geen Enes hadisini takviye eder. Heysem (3/54): "Tabern Kebrde rivayet etmitir. Ravileri gvenilirdir" demitir. Ayn hadisi Eb Hureyreden Ahmed (2/347 ve 445) iki yoldan rivayet etmektedir. Onlardan birini Hakm (1/379) sahihlemi, Zeheb de Ona katlmtr. 9 Hseyin b. Muhammed b. Abdullah et-Tyb. tikad salam olan hadis, tefsir ve beyan alimidir. Bidatilere reddiyeler vermitir. Cmide farz namaz klmay beklerken h. 743te vefat etmitir.
2

45

Numan ALS

llerin iitmedii iddiasnda Hanef mezhebinin ve onlara bu konuda uyanlarn dier bir kant da, eer onlar mutlak olarak iitseydiler, ruh sorgulama srasnda kabre gelmez ve sonra da gitmezdi. Bunu iyi anlamak gerekir. Ne acaibdir ki, Eb Hanfenin mezhebinden olan baz anlayszlar, llerin iittiinin zerinde birleilen tek gr olduunu avm tabakas arasnda yayyorlar. Yine bu grn mm- Azam ve talebelerinden herkesin gr olduunu ve Onun: "Eer hadis sahih olursa benim mezhebim odur"1 szn temel alarak, llerin iitmesindeki hadisin sahih olduunu iddia ediyorlar. Fakat bunu syleyenler, Haneflerin sz konusu o iki yeti Hz. Aie ve dierleri gibi aldklarn ve bu konuda rivayet edilen dier iki hadisi de rendiklerini herhalde bilmiyorlar olsa gerek. Belki de o iddia eden kii, hakknda sahih hadis geldii iin Hanef mezhebine gre velnin izni olmadan yaplan nikhn btl2 olduunu da iddia ediyordur. Yine Ftihasz klnan namazn eksik olduunu iddia ediyordur. nk bu konuda: "Ftihasz klnan namaz olmaz" diye sahih hadis vardr.3 Yine: "Ameller niyetlere gredir."4 hadisinden dolay, niyet edilmeden alnan abdestin geersiz olduunu iddia ediyordur. Bunun gibi Eb Hanfenin aksini syledii, Hanef mezhebine aykr hadisler vardr.* Yine Hanef mezhebinden olan bu kii Eb Hanfe ve Onu takip edenlerin bir ok meselede mezheblerinin kart olan sahih hadisleri grdkleri halde, bunlarn mnsn deitirdiklerini veya yet ve hadislerden kart delilleri ezberleyip hkmnn kalktn ve zelletiini bildikleri halde ve bunlar usl, hadis ve fkh kitaplarnda geni olarak akland halde onlarla amel etmediklerini herhalde bilmiyordur. O kitaplardan bazlar unlardr: mam Tahvnin5 "Muhteliful-sr", mam Muhammedin6 "Kitbul-sr", "erhulHidye"7 ve "Kitbul-Ukd" ve dierleri. imdi, bizim bu kitapta Hanef alimlerinin szlerini ve verdikleri cevaplar onlarn eserlerinden aktardktan sonra ilmin kokusunu alan parlak zekl bir kimse, mam- Azamn: "Eer hadis sahih olursa benim mezhebim odur" szn genel anlamda alarak nasl olur da Hanef mezhebine gre ller iitirler diyebilir!?8 Olsa olsa bu aka sabit fikirli kendini beenmilikten baka bir ey deildir. Her gzn grd gne n gizlemektir. Veya saf mslmanlar hafife alp kt emellerine ulamak iin din ilimlerini renerek hainlik etmektir. Eer diriye seslenseydin duyurabilirdin Fakat senin seslendiin (l)de hayat yoktur. Yardm eden sadece Allhdr. O bize yeter ve ne gzel vekildir.

Bu sz, Eb Hanfe ve dier imamdan nakledilmitir. Bak: "Hadislerle Peygamberimizin Namaz Klma ekli" kitabm. "Velsiz ve adeletli iki ahid olmadan nikh olmaz" hadisine iaret ediyor. Bak: "rv" (no: 1896). 3 Buhr ve Mslim rivayet etmitir. Bak: "rv" (no: 302), "Sahh-i Eb Davud" (no: 780). 4 Buhr ve Mslim, Hz. merden rivayet etmitir. Bak: "rv" (no: 1). * mamnn sznden dolay hadis sahih olduuna gre onunla amel etmesi gerekir. Ama nerede! (eviren). 5 Eb Cafer Ahmed b. Muhammed b. Selme et-Tahv. Msrldr. Hadis ve fkh ilmine sahip byk Hanef alimi. Bakalarnda olmayacak kadar hadis metinlerini ve senedlerini ezberlemede geni ilmi vardr. Fakat delil olarak kullanmada gevek davranmtr. Mezheb taassubu vardr. Leknev "Fevidul-Behiyye" de (s:33) ve bn Teymiyye "MinhcusSunne"de mezheb taassubcusu olduunu sylemilerdir. H. 321de vefat etmitir. "Mkill-sr" ve "erhu Menlsr" baslm eserlerindendir. 6 Muhammed b.Hasen e-eybn. Eb Hanifenin en mehur talebesidir. H. 189da vefat etmitir. mam fiye gre O, ehl-i sdktandr. Nes ve dierleri Onu hafza ynnden gevek grmektedirler. 7 bn Hummn "Fethul-Kadr" kitabdr. 8 Bana gre bu sz ok oturakldr. Bu sz Eb Hanifeye veya bakasna dayandrlmamal. nk Eb Hanifenin hakknda sahih hadis gelen bir meselede aksini sylemesinin nedeni, belki de hadisi biliyordu ama Ona gre elinde bulunan baka hadise ters olduundan onu almam olabilir. Nitekim bn Teymiyye "Reful-Melm anil-Eimmetil-Alm" adl eserinde bunu sylemitir. Ama eer hadis mamn gr ve ictihadna ters ise bu durumda hadisin alnarak mamn grnn terk edilmesi gerekir. Mesel abdest alrken niyet etmek art deildir grnde olduu gibi. Bu konuda daha geni bilgi iin "Hadislerle Peygamberimizin Namaz Klma ekli" kitabnn nszne bakabilirsiniz (s: 23).
2

46

AIK DELLLER

47

Numan ALS

NC BLM
Peygamberlerin Berzah lemindeki Hayatlar Ehl-i Snnet vel-Cemate Gre Kabir Azb ve Nimeti Hem Ruha Hem Bedenedir. Hanef Alimlerimize Gre de badettir. Kabir Ziyareti Din Bir

48

AIK DELLLER

49

Numan ALS

u konuda doru yolu bulmak iin unu ok iyi bilmek gerekir: Hanef alimleri llerin hayatta olanlarn szlerini iitmediklerini syledikleri gibi, kabir azab ve nimetinin hem ruha hem de bedene olduunu ve kabir ziyaretinin dini bir ibadet olduunu sylemilerdir.1 Alimlerin bu konudaki szlerini en ksa yoldan sizlere aktaralm: 1. PEYGAMBERLERN BERZAH LEMNDEK HAYATLARI Peygamberlerin berzah lemindeki hayatlar, Allh Telnn: "Bilkis onlar diridirler, Allhn ltuf ve keremiyle Rabbleri yannda2 rzklandrlmaktadrlar." Dedii ehidlerin hayatndan da stn bir hayattr. Bu da sahih hadislerle sabittir. Zamannn Buhrsi saylan hocamz Ali es-Suveyd "Akd"da3 yle diyor: "Eb Yalnn rivayet ettii Beyhaknin de sahih dedii4 Enes (ra)dan gelen hadiste Raslllh (sav) yle diyor: "Peygamberler diridirler, kabirlerinde namaz klarlar." mam Ahmed, Mslim ve Nes5 yine Enes (ra)dan rivayet ettii hadiste Raslllh (sav) yle diyor: "sr gecesinde Musa (as)a rastladm, kabrinde namaz klyordu." Mnv6 demitir ki: "Burada "salt" kelimesi, Rabbine dua ediyordu, Onu vyordu ve anyordu anlamnda szlk mnsnda kullanlmtr. Yani, dua ve vg. Denilmitir ki: "Salt kelimesinden kast namazdr." Kurtub bu grtedir. Bu gr Raslllh (sav)in Musa (as) sr gecesi altnc semada grmesine kar cevap olamaz. nk Peygamberler iin serbest dolam vardr. Veya peygamberlerin ruhlar bedenlerinden ayrldktan sonra Refikul-Aldadr ve bedenleri ruhlarna baldr ve onun denetimindedir. Bu balant ile Onu semada da grmtr, kabrinde namaz klyor da grmtr. Bundan Musa (as)n kabrinden ge ykselip [sonra geri dnmesi anlalmaz. Bilkis oras ruhunun bulunduu ve yerletii yerdir. Kabri ise bedeninin bulunduu yerdir].7 Ruhlarn bedenlere dndrlecei gn oraya yerleecektir. Ayn Raslllh (sav)in ruhunun Refikul-Alda, yce bedeninin de kabrinde olup, selm verenin selmna cevap verdii gibi.8 Kim bunu anlamakta yanlyorsa, gkyznn yerden ok yukarda olmasna ramen yeryzyle
Bunu baka alimler de sylemilerdir. Onlardan bazlar bn Teymiyye, bn Kayym, tevhid davasnn nderi Muhammed b. Abdilvehhab ve dierleridir. Kim bu alimlerin kabir ziyaretini inkr ettiklerini sylerse hakszlk etmi olur. Onlarn kar ktklar tek ey kabir ziyaretinde lden yardm isteme, onun adna kurban kesme, zel olarak bir kabri ziyarete gitme gibi dinde olmayan eylerdir. Onlar bu ziyareti "bidat olan ziyaret" olarak isimlendirmektedirler. Din ziyaret ve yaplmas gereken davranlar nelerdir, bununla ilgili geni bilgiyi "Ahkmul-Ceniz ve Bidauh" adl kitabmzda bulabilirsiniz. 2 Bu yette, sz konusu rzklarnn kabirde deil, Allh katnda olduuna iaret vardr. Bu da Mesrk yoluyla gelen hadiste aka gemektedir: "O dedi ki: "Abdullah b. Mesda bu yetin mnsn sorduk. Dedi ki: Biz de bu sorunun aynsn Raslllh (sav)e sorduk ve dedi ki: "ehidlerin ruhu yeil kularn iindedir. Arta bu kular iin asl kandiller vardr. Cennette diledikleri yerde dolarlar, sonra bu kandillerde gecelerler"" Mslim ve dierleri rivayet etmitir. Ben de "Sahih Hadisler" kitabmda (no: 2633) gsterdim. 3 Yani "el-Akdus-Semn f Beyni Mesilid-Dn" dir (s: 163-164). Yazar Ali b. Muhammed b. Sad el-Abbs esSuveyddir. Irakl hadis alimidir. Badatta domu, amda h. 1257de vefat etmitir. 4 Nerede sahihlediine bakmak lzm! nk O, "Haytl-Enbiy" kitabnda Hasen b. Kuteybenin tek bana rivayetinden dolay bu hadisi zayflamaktadr. Zehebnin de dedii gibi o bir hitir. Fakat bu hadisi Ondan baka rivayet edenler de vardr. Ben bunun sahihliini "Sahih Hadisler" kitabmda (no: 621) akladm. Dolaysyla tek bir ravisinden dolay bu hadis hakknda kt konuan yanlmaktadr. Oraya bakmanzda fayda vardr. nk nadir bulunan aratrmalardan biridir. 5 Baka bir rivayette "Kzl kumluun yannda" ziyadesi vardr. Aynsn Ahmed de rivayet etmitir. Ben de "Sahih Hadisler" kitabmda (no: 2627) gsterdim. 6 Yani "Feyzul-Kadr"de zet olarak (5/519-520). Parantez iindeki fazlalk orada var. O olmadan mn tam olmaz. Anlaldna gre bu bozukluk, kitab eliyle yazanlardan kaynaklanyor. 7 Asl nshada yok. Onu "Feyzul-Kadr"den anladm. 8 Az sonra gelecek Eb Dvd hadisinde olduu gibi. Bana gre ldkten sonra peygamberlerin hayat berzah leminin hayatdr. Bu hayatta Raslllh (sav)in bu hadiste olduu gibi dier peygamberlerde olmayan zellikleri vardr. Fakat bunun kyasla veya nefis kullanlarak rndan karlmas doru deildir. Ayn "Merkl-Felh"da Raslllh (sav)in ziyareti blmnde olduu gibi: "Aratrmaclara gre Raslllh (sav) diridir ve her trl ibadet ve lezzetle rzklandrlmaktadr. Fakat hakikati gremeyenlere bu durum gizli kalmaktadr" !
1

50

AIK DELLLER

olan balantsnda bitkilerin ve hayvanlarn yaantlarna olan etkisine baksn. Eer bunu dnrsen, o olay iin uykuda grlen rya m, yoksa ekil mi veya gzn grmedii vahiy mi diye gereksiz dncelere ihtiya olmadn anlarsn." "Mevhibul-Lednniye"de1 yle gemektedir: "Raslllh (sav)in dier peygamberleri grmesinde ihtilafa dlmtr. Bazlar bunu, sa (as) hari btn peygamberlerin ruhlarn grmtr, diye aklamtr. Belki de onlardan herbirini anlatt ekliyle yeryzndeki kabrinde kendi gzyle grmtr. Allh Azze ve Celle de Ona bunu anlayaca gz ve gr kuvveti vermi olabilir. Ona duvardaki ekranda cennet ve cehennemin grntsn izletmitir." Mevhibul-Lednniye deki sz bitti. Meselenin sonu, hadiste geldii gibi yeryz peygamberlerin cesetlerini rtmez. Mevhibde, Eb Davuddan rivayet edildiine gre "Yeryz peygamberlerin cesetlerini rtmez."2 Yine Peygamberimizin zelliklerinden birisi de Allh Telnn, mslmanlarn verdikleri salt ve selm Ona ulatrmakla bir melei grevlendirmesidir.3 Yine "Kim bana selm verirse, Allh ruhumu bana iade eder ve o kimsenin selmna karlk veririm."4 hadisi rivayet edilmitir. Sen de bundan gafil kalma. 2. KABR AZABI VE NMET HEM RUHA HEM DE BEDENEDR. Kabir azab ve nimetinin hem ruha hem de bedene olduu cumhur ulemya gre kabul edilmitir. Hanef alimlere ve bu konuda onlara uyanlara gre llerin iitmemesine bir engel deildir. Kabir nimetini tadan bu nimetleri grr ve bundan ruhu ve bedeni tat alr. Veya azabn grr, ruhu szlar ve bedeni ac eker. Bu halde iken eer birisi ona konuursa duymaz. Bunun byle olduuna dair deliller vardr ve ileri gelen alimler de bu inantadrlar. Hanef bn Vehbn5 mehur iirinde yle diyor: Kabir sorusu ve azab haktr, Nebilerin hepsi onu etti haber Hesap, mizan, ald sayfalar Cennet, cehennem, srat ve maher. Bu beyitlerin erhini yapan bn ahne6 yle diyor: "Bu drtlk u meseleleri iermektedir:
Kastalln, c: 2, bl.: 5, s:24den zetle. (2/119). Hadisin lfz yledir: "Allh yeryzne peygamberlerin cesetlerini rtmesini haram klmtr." Nesnin rivayet ettiini sylemi ve: "bn Huzeyme, bn Hbbn ve Drekutn sahihlemitir" demitir. Dier alimler de sahih saymtr. Ben de "Eb Davudun Sahih Hadisleri" kitabmda (no: 962) gsterdim. 3 bn Mesddan gelen u merf hadise iaret ediyor: "Allhn yeryznde dolaan melekleri vardr; mmetimin selmn bana ulatrrlar." snad sahihtir. Bak: "Eb Davudun Sahih Hadisleri" (no:924), "Fadlus-Salti Alen-Neb" (s: 21), smail Kd, Mevhib (1/421). 4 Eb Davud ve dierleri benzer lfzla rivayet etmitir. snadnn hasen olduunu ben "Sahih Hadisler" kitabmda (no: 2266) gsterdim. Ama "Tetimmetl-Edv" kitabnn yazarnn (8/576); "Sahihte getii zere: "Kim bana selm verirse" sz hatadr. Dediim gibi hadis hasendir. "Sahihte" sznden kast ya Buhr ya da Mslimdir. Fakat hadis ikisinde de yoktur. Eer genel olarak sahih olduunu kabul ediyorsa, durum byle deildir. Buna dikkat etmek gerekir. "Kim kabrimin banda bana selm verirse onu duyarm, kim de uzaktan selm verirse bana ular" hadisi ise uydurmadr. bn Teymiyye bunu "Mecmul-Fetv"da (27/241) sylemektedir. Ben de "Zayf Hadisler" kitabmda (no: 203) gsterdim. Raslllh (sav)in kabrinin yannda verilen selm iittiine dair bir delil bulamadm. Eb Davuddaki hadis bu konuda ak deildir. bn Teymiyyenin "Fetv"daki (27/384): "Raslllh (sav) yannda verilen selm duyar" szn nereden aldn bilmiyorum. Az nceki bn Mesd hadisi ise genel mndadr. En dorusunu Allh bilir. 5 Abdulvehhab b. Ahmed b. Vehbn Kd, Dmek. Fkh ve edib. Hamada kadlk yapt. Gzel bir hayat yaad. H.768de 40 yanda vefat etti. Bin beyitlik iiri vardr. 6 Abdulber b. Muhammed Muhibbuddin b. Muhammed Haleb. "ez-Zehirul-Erefiyye fil-Elzil-Hanefiyye" adl eseri vardr. Haleb ve Kahirede kadlk yapt. H. 921de vefat etmitir.
2 1

51

Numan ALS

Birincisi: Mnker ve Nekirin sorusu.1 Bu iki melek kabirde kula dininin ve nebisinin kim olduunu soracaktr, ki onlara iman etmek vcibdir. nk Raslllh (sav) bunu kesin olarak haber vermektedir. Bu konuda sahih hadisler vardr. Bu hadislerden biri Buhrnin2 Enes (r)dan rivayet ettii hadistir. O hadiste Raslllh (sav) yle buyurmaktadr: "Kul kabrine konulup da arkadalar geri dnp gittikleri zaman, l bunlarn ayakkablarnn sesini iitir ve ona iki melek gelir. Bunlar ly oturturlar ve ona: "u Muhammed (sav) denilen adam hakknda ne diyorsun?" diye sorarlar. Mmin kii: "Onun Allhn kulu ve rasl olduuna ehadet ederim" diye cevap verir. Bunun zerine kendisine: "Ateteki yerine bak. Allh onu sana cennetteki bir yer ile deitirdi" derler. O da her iki yerini birden grr. Kfir ve mnafa ise: "Bu adam hakknda ne dersin?" diye sorulur. O da: "Bilmiyorum, ben de insanlarn dedii gibi derdim" diye cevap verince ona: "Ne bildin, ne de bilenlere uydun" denilir ve kendisine demirden ekilerle yle bir darbe indirilir ki, insan ile cinden baka herey onun kopard feryad duyar". kincisi: Kfirlere ve m'minlerden baz gnahkrlara yaplan kabir azab ile Allah'n kendisine itaat edenleri bildii ve onlar iin hazrlad kabir nimetidir. Bu konudaki sahih hadisler mtevatir derecesine varacak ekilde oktur. bn Vehbn yle demitir: "Kim yrtc hayvanlar tarafndan yenilmise veya balina tarafndan yutulmusa neticede iine girdii mide onun kabri olur". bn ahne'nin sz bitti. Evet, baz alimler sorgulama srasnda ruhun cesede dnmediini, sorunun ve azabn sadece ruha olduunu sylemilerdir. Onlardan birisi Eb Muhammed ibn Hazm ez-Zhir'dir. Kitab "el-Milel ve'n-Nihal"de3 uzun olarak yle diyor: "Ayrca her insann bedeni gn gelecek toprak olacak. Allah Tel yle buyuruyor: "Sizi ondan (topraktan) yarattk; yine sizi oraya dndreceiz ve bir kez daha sizi ondan karacaz." (Taha 55) Aslm, boulmu, yanm, yrtc hayvan veya deniz hayvan tarafndan yenilmi veya ldrlm de bir kabre defnedilmemi her kim olursa olsun, ya yanm kl olarak, ya atlm dk olarak ya da vcudu paralanm olarak kesinlikle neticede yine topraa dner. ldkten sonra dirilme belirtisi olan her nefsin iinde bulunduu mekn kyamet gnne kadar onun kabridir. Bir de kim lnn kabrinde kyamet gnnden nce diriltildiini zannediyorsa hata ediyordur.4 nk zikrettiimiz yetler bunun olamayacan gstermektedir. Eer bu doru olsa idi, Allh Tel bizi kere ldrr ve kere diriltirdi. Oysa ki byle bir ey olamaz ve Kurna aykrdr. Ancak Allh Tel Kurnda nebilerden bir nebiyi ibret olsun diye diriltmitir: "Binlerce olduklar halde lm korkusundan dolay yurtlarndan kp gidenleri grmedin mi? Allh onlara "ln!" dedi (ldler). Sonra onlar diriltti." (Bakara 243). "Yahut grmedin mi o kimseyi ki, evlerinin duvarlar atlar zerine km (alt st olmu) bir kasabaya urad: "lmnden sonra Allh bunlar nasl diriltir acaba!" dedi. Bunun zerine Allh onu ldrp yz sene brakt; sonra tekrar diriltti." (Bakara 259) Yine: "Allh insann ruhunu ya lmnde ya da uykusunda alr. lmesini istedii kiinin ruhunu tutarken, uykudakinin ruhunu belli bir zamana kadar salverir." (Zmer 42). Bu zikrettiimiz Kurn yetlerinden istisna edilen ruhlar belirli bir zaman olarak kabul edilen kyamete kadar bedenlerine gnderilmeyecekleri anlalmaktadr. Raslllh (sav)de sr gecesi dnya semasnda, mutlu kiilerin ruhlarnn Hz. demin sanda, bedbaht kiilerin ruhlarnn da solunda bulunduunu bildirmitir. Bedir gn de henz ller kabirlerine
Eb Hureyreden gelen merf hadiste o iki melein ad gemektedir. "Ahkmul-Ceniz"de (s: 156) ben o iki hadisi gsterdim. Daha nce sayfa 95de geen Beyhaknin "uabul-mn"da (1/181) rivayet ettii Ber hadisi bunu desteklemektedir. Bir dieri ise bn Abbastan mevkf olarak Tabernnin "Evsat"ndadr (1/82/1 Mecmeul-Bahreyn). Heysem "Mecmauz-Zevid"de (3/54) isnadnn hasen olduunu sylemitir. Senedinde Abdullah b. Keysn el-Mervez vardr ki, sadk ve hata yapan bir ravidir. Acurrdeki (s: 366-367) dier iki hadis ise Ebd-Derddan merf, At b. Yesrdan mrsel olarak gelmektedir. 2 Sayfa 74te getii gibi ayn hadisi Mslim ve Acurr "e-era"da rivayet etmitir. 3 (4/67-68). Eer yazar: "zet olarak yle diyor" deseydi daha doru olurdu. Daha iyi anlalsn diye yazarn kendisinden buraya ekledii el-Milel ve'n-Nihal'de olmayan baz kelimeler var. 4 Aksine Onun bu sz genel anlamda hatadr. Yazar, az sonra bn Kayymn Ona verdii cevapta bunu aklayacak.
1

52

AIK DELLLER

konulmadan1 onlara hitap ederek kendilerine vad edilen eyin gerek olduunu bulduklarn bildirmi bunun zerine sahabe Ona: "Ya Rasulullah! Kendilerinde ruhlar bulunmayan kokmu u cesetlere ne sylyorsun?" dediklerinde O da: "Benim sylemekte olduum szleri, sizler onlardan daha iyi iitir deilsiniz" diyerek Sahbenin "kokmu cesetler" szne kar kmadan onlarn o an iittiklerini Sahbeye retmitir. Raslllh (sav)in Bedir gn llere kar yapt konuma phesiz ruhlaradr. Bedenler ldnden zaten duyamaz. [Allh Tel da bunu, "Sen kabirdekilere iittiremezsin" (Ftr 22) yetiyle aklayarak kabirlerde bulunan cesetlerin iitme zellii olmadn bildirmitir. Mslman bir kii, Allh Telnn iitemeyeceini bildirdii kiilerin, Raslllh (sav)in iiteceini bildirdii kiilerden ayr kiiler olduunda phe etmemelidir. Doru olan da budur. Ama kim bunun aksini sylerse hem Allh Telya hem Raslllh (sav)e ve hem akla hem de gzle grlen geree aykr der.]2 Raslllh (sav)in sorgulama annda ruhlarn cesetlerine dneceine dair hibir sz sahih haberlerde gelmemitir. Eer gelseydi biz de kabul ederdik. Gelmediine gre birisinin bunu sylemesi doru olmaz. Ruhlarn kabirlerde yatan cesetlere iadesiyle ilgili olarak bir ziyadeyi yalnzca Minhal b. Amr rivayet etmitir. Minhal ise gl bir rv kabul edilmemektedir.3 [be ve dierleri Onu metruk saymaktadr. Byk imamlardan olan Muire b. Muksim ed-Dabiy der ki: "Minhal b. Amrn hibir ehadeti kabul edilmemitir."] Bunun tersine olan dier sabit haberler de yledir. Bizim savunduumuz gr ayn zamanda Sahbenin de grdr. Onlardan hi birinden bizim szmzn dnda bir ey gelmemitir. Yine bize Muhammed b. Sad b. Nebt smail b. shak el-Basr4 s b. Habb5 Abdullah b. Abdurrahman b. Muhammed b. Abdullah b. Yezd el-Mukr dedesi Muhammed b. Abdullah Sfyn b. Uyeyne Mansur b. Safiye yoluyla annesi Safiye binti eybe yle demitir: "bn mer mescide girdi, aslmadan nce yerde yatan bn Zubeyre bakt. bn mere: "te Eb Bekrin kz Esm" denilince bn mer Ona doru gitti ve basal dileyerek: "Bu grdnz bedenler deer tamaz, ruhlar Allhn yanndadr" dedi. Bunun zerine Esm: "Beni etkilemez!6 Zekeriya (as)n7 ba da srailoullarndan azgn birine feda edilmiti", demiti. Yine bize Muhammed b. Sad b. Nebt .. Ebl-Ahvas yoluyla bn Mesd (ra)n: "Rabbimiz, bizi iki defa ldrdn, iki defa dirilttin" (fir 11) yeti iin yle dediini rivayet etmitir: "O yet Bakara Sresindeki u yettir: "Sizler l idiniz, sizi diriltti. Sonra sizi ldrecek, tekrar sizi diriltecek ve sonunda Ona dndrleceksiniz" (Bakara 28)." te bn
bn Hazmn bu sz az nce geen: "ldkten sonra dirilme belirtisi olan her nefsin iinde bulunduu mekan onun kabridir" szne ters dmektedir! 2 Paratez iindeki bu yerler "el-Milel ven-Nihal"de bulunmamaktadr. Belki nsha farkllklarndan kaynaklanyordur veya yazar baka bir yerden buraya aktard veya dipnot olarak yazlmt, yazarak oaltan kii yanlarak onu buraya nakletti. Ikinci parantezdeki ed-Dabiyden nakledilen sz "Tehzb"de de getiine gre aratrma ister. En dorusunu Allh bilir. 3 Bana gre bu gr kabul edilemez. Bilakis bu sz Onun dnp tanmadan lszce konumalarndan biridir. Ber b. zib hadisinden dolay bu hadis sahihtir. Bir ok yoldan gelmitir. Kurtub "et-Tezkire"de (2/84. yaprak) bunu sylemi, Ondan da bn Kayym "Kitbur-Rh"da (sayfa 46), Suyt "erhus-Sudr"da (sayfa 22) nakletmilerdir. Bir ok hadis alimi bu hadisin sahih olduunu sylemilerdir. Bunlar benim kitaplarm "Ceniz"de (sayfa 159) ve "Sahih Hadisler" (no: 1391) grebilirsiniz. Onlardan birisini Beyhak baka bir yoldan "uabul-mn"da (1/281), bn Kayym ise (sayfa 82-83) dier yollardan takip etmitir. Daha geni aklama isteyenler oraya bakabilir. Ibn Hazmn Minhal kitabnda "O gl bir rv deildir" szne gelince, bunu bn Kayym ve "Tehzbut-Tehzb"de getii gibi bn Kattn da kabul etmemektedir. Sadece Onun Buhrnin rvlerinden olmas cevap olarak yeter. 4 Bak: "e-uzurt" (2/178) ve "Tezkiretl-Huffz". 5 Onun gibi eyhi Abdullah b. Abdurrahman da bilmiyorum. Fakat "Tehzb"de Onu dedesi Muhammed b. Abdullahdan rivayet edenler iinde saymtr. Fakat orada buradakine gre yerlerini deitirmitir. Muhammedin biyografisinde yle diyor: "Ondan . Olunun olu Abdurrahman b. Abdullah b. Muhammed". Belki de sz edilen cehaletten dolaydr. Hafz bn Kesir tarih kitab "el-Bidye"de (8/346): "Denildi ki: bn mer mescide girdi" szyle balayan bu kssann zayflna iaret etmitir. Ibn Hazmn bu rivayeti sahihlemesi kabul edilemez. En dorusunu Allh bilir. 6 Yani sabrn kastediyor. "Ahvll-Kubr"daki rivayetin znde de gemektedir. (1/180. yaprak). Ayrca bak: "el-Bidye". 7 Aslndan buraya nakledilen yerde de bu ekildedir. Yine bn Hazmn "Muhall"snda da (1/22) bu ekilde yazlmtr. Ahmed akir oradaki dipnotta yle diyor: "Buradaki asl nshada u dipnot yazldr: Tefsir ve hadis kitaplarnda bann azgn kiiye feda edilenin Yahya (as) olduu bilinmektedir. Zekeriya (as) ise aa ktnn iinde testere ile biilmitir. Sanki "Yahya" kelimesi buraya yazlmamtr. Doru olan Yahya b. Zekeriyadr." Ahvalul-Kubr" ve "el-Bidye"de de doru ekliyle gemektedir.
1

53

Numan ALS

Mesd ve Esm binti Eb Bekr ile bn merin szleri bunlar. Allh onlardan raz olsun. Sahbeden kimse onlarn bu szlerine kar sz syleyememitir. Esm ve bn merin, ruhlarn Allh katnda bulunduu, cesetlerin ise ldkten sonra deer tamad konusunda grleri akmaktadr. Yine bn Mesd da lmn iki kere, dirilmenin de iki kere olduunu sylemektedir. Allhn izniyle bizim grmz de budur. Yine Raslllh (sav) Musa (as) sr gecesi altnc veya yedinci semada grmtr.1 Ceset toprakta yok olup gittiinden kukusuz Onun ruhunu grmtr. Bu yzden her ruhun bulunduu yer onun kabri olarak isimlendirilir. Ve ruhlara o halde iken azap edilir ve sorgulama yaplr. Baar Allhtandr." bn Hazmn sz burada sona erdi. mam- Azam Eb Hanifenin bu szle olan alkasn iyi deerlendirin. bn Kayym "Kitbur-Rh"ta (sayfa 43) bn Hazmn bu szlerinden bazlarn naklettikten sonra Ona yle cevap veriyor: "Ben derim ki: Eb Muhammedin anlattklarnda doru da var yanl da. "lnn kabrinde yaayacan zanneden kii hata etmitir." sz geneldir. Eer bundan ruhun bedende bulunduu dnyadaki mukadder yaamn, orada iken dnmesini, hareketlerini, yemee, imeye, giyinmeye olan ihtiyacn kastediyorsa bu gerekten hatadr. Yok bundan baka bir hayat kastediyorsa; kabrinde sorgulanmak iin ruhun dnyadaki bedene iade edilmesinden ayr olarak yeniden kabirde ruh verilmesi ise bu gerektir. Buna kar kmak ise hatadr." bn Kayym daha sonra yle diyor: "Ruhun bedenle olan alakas be farkl ekilde olur: 1. Anne karnnda cenin iken olan alakas, 2. Doduktan sonra dnyaya geldiindeki alakas, 3. Uykuda iken alakas. Bu halde ruh bir bakma beden ile alkaldr, bir bakma ondan ayrdr. 4. Berzah lemindeki alakas. Her ne kadar ruh berzah leminde bedenden ayrlsa da aralarndaki alaka tamamen kesilecek derecede deildir. 5. Bedenle olan alakalar arasnda en mkemmeli cesetlerin diriltilecei gndeki alakas. Bundan nceki drt alakann bunun yannda bir deeri yoktur. nk buradaki alakasnda bedende lm, uyku ve bozulma gibi haller olmamaktadr." bn Kayym bu sylediklerini her zaman olduu gibi uzun uzun anlatyor, isteyen bakabilir. Yukarda az nce szlerini naklettiimiz Zahir mezhebinin en byk alimlerinden biri olan bn Hazmn, her ne kadar bakalaryla ters dse de, llerin iitmedii konusunda Hanef mezhebiyle ayn eyi savunduu ortaya kmaktadr. Seyfuddin Ebl-Hasen Ali el-mid el-Ear2 kitab "Ebkrul-Efkr"da yle diyor: "nc blm: Kabir azab ve Mnker-Nekir sorgusu: htilaflar kmadan nce bu mmetin selefi, llerin kabirlerinde diriltildiini ve adlar Mnker ve Nekir olan iki melek tarafndan sorgulandn kabul etmilerdir. Ebl-Huzeyl3 ve Bir el-Mutemir4 mmin olmayana sorgulama yaplmaz, sra ikinci kez frldkten sonra da azab olunur, demilerdir. Mutezileden es-Slih5, bn Cerr et-Taber
Altnc semada m,yoksa yedinci semada m grd, phelidir. bn Kayym da "Kitbur-Rh"da aynsn sylemektedir. Bundaki phenin sebebi rivayetlerin farkllndan kaynaklanmaktadr. Bazlarnda Raslllh (sav)in Musa (as) altnc semada grd, bazlarnda da yedinci semada grd vardr. Hafz bn Hacer bu iki rivayetin arasn bulmaya almtr. Hadisin erhi iin Buhrdeki "Kitbus-Salt"n ba tarafna baknz. 2 Usul alimi. Yirmiye yakn eseri vardr. En mehuru "el-hkm f Uslil-Ahkm"dr. tikad bozuk olduu iin amdan srgn edilmitir. Namaz klmay terk ettii dorudur. Allh affetsin. H. 631de vefat etmitir. 3 Muhammed b. Huzeyl el-Allf. Muteziledendir ve bir ok eseri vardr. ok abuk hatrlard, delilleri glyd. H. 235de vefat etmitir. 4 Kfelidir, Badatl olduu da sylenir. Muteziledendir, kader konusunda onlardan ayrlmtr. H. 210da vefat etmitir. 5 Bu isimle tannr. Semn yle demitir: "nceden Cevherin arazdan ayr olduunu, arazn sonradan onda olutuunu, ilim, kudret, irde, duyma ve grmenin lde bulunduunu ileri srmtr. Bu yzden btn insanlar l sayard." Hakknda sylenenler bunlardr.
1

54

AIK DELLLER

ve Kerramiyeden bir grup kabirdeki ller iin bunun caiz olduunu sylemilerdir.1 Baz kelmclar ise azabn l hissetmeden cesedinde toplanarak biriktiini, dirildiinde bunu bir kerede toptan hissedeceini sylemilerdir. Drr b. Amr2, Bir el-Meriys3 ve Mutezilenin son dnem alimleri ise kabirle ilgili hereyi inkr etmilerdir. Cubb4 ve olu ile el-Belh5 ise o iki melei kabul etmiler, ancak Mnker ve Nekir olarak isimlendirilmelerini kabul etmemilerdir.6 Mnker ismi sorgulama srasnda kfirin kekelemesinden dolaydr. Nekir ise ismini o iki melein kfiri azarlamasndan almtr. llerin hairden nce kabirde diriltildiklerine u yet delildir: "Rabbimiz bizi iki defa ldrdn, iki defa dirilttin." (fir: 11) Tefsir alimlerinin de dedii gibi iki kere ldrmekten kast; ilki kabre girmeden nceki ldrme, dieri Mnker ve Nekir sorgulamasndan sonradr. ki kere diriltilmekten kast ise, ilki dnyadaki hayat, dieri sorgulama iindir.7 Eer denilirse ki: ki kere ldrlmek ve iki kere diriltilmekten kasdn sizin dediiniz gibi olduunu kabul edemeyiz. Sizin tefsir alimlerinden aktardklarnz dier tefsir alimlerinin szleriyle elimektedir. nk yle denilmitir: ki kere ldrlmenin ilki, rh flenmeden nceki nutfe halidir, dieri ise kabre girmeden ncedir. Her iki szn biri dierinden daha iyi deildir. Aksine bu sz daha iyidir. Eer sizin dediiniz gibi olsa idi nc kez dirilmenin olmayaca anlamnda olan "ki defa dirilttin" yetiyle ayn anlamda olacakt. Sizin sylediiniz szden dirilmenin kere olduu anlam ortaya kar. Birinci dirilme: lmeden nceki dnya hayat. kinci dirilme: Sorgulama iin. nc dirilme: Har iin. Dolaysyla bu da mnya terstir.8 "Allh Tel, harolunduklar zaman kfirlerin yle dediini anlatyor: "Eyvah eyvah! Bizi kabrimizden kim kaldrd?" (Ysn 52). Bu yet onlarn kabirden kalkmadan nce azap edilmediklerine delildir. Yine "lk tattklar lm dnda, orada artk lm tadmazlar" yeti, l sorgulanmak iin diriltilir, sonra lr, szne de terstir." Sonra mid yle devam ediyor: "Buna yle cevap veririz: Syledikleri phe olan ilk szde kelmclar da anlamazla dmtr. es-Slih, bn Cerr et-Taber ve baz Kerramiyeden geldiine gre onlar, dirilme

Yani kabirdeki llere yaplan azap. Ruhlar iade edilmeksizin bedenlere yaplan azap. midnin biraz sonra gelecek olan cevab bunu aklyor. bn Receb (1/81. yaprak) diyor ki: "Bunu mezhebimizden bn Akl "Kitbul-rd"da ve bn ez-Zan sylemektedir. Ayns bn Cerr et-Taberden de nakledilmitir..." bn Kayymn da dedii gibi (sayfa: 50) cumhur bunu kabul etmemektedir. 2 Kaddr. Zeheb yle demitir: "Koyu bir Mutezilidir. ok irkin yazlar vardr. bn Hazm: "Drr kabir azabn inkr ederdi" demitir." Bunun gibiler sahih hadislerde aka belirtilmesine ramen gnmzde bir ok insan kabir azab hakknda pheye drp o hadislerin hd hadis olduunu ve bu hadislerle itikad konularn kesinlik ifade etmediini sylemektedirler. Ben onlarn bu szlerinin batl olduunu, "Hadis Hem tikadda Hem de Amelde Delildir" ve "hd Hadisleri tikadda Kullanmann Vaciblii" adl iki kitabmda akladm. 3 Hanef mezhebinden fkh, Eb Yusufun talebelerindendir. Fakat Eb Yusuf, zhd ve zikir ehli olmasna ramen Onu ktlemi ve terk etmitir. 4 Basrada Cubb kyndendir. Ad Eb Ali Muhammed b. Abdulvehhabdr. Muteziledendir. H. 303 ylnda 68 yanda vefat etmitir. 5 Ebl-Ksm Abdullah b. Ahmed el-Belh el-Kab. Mutezile mezhebine davet ediyordu. Eserlerinde bilgisinin okluu ve taassubu grlr. H. 319 ylnda vefat etmitir. 6 O iki melek mtevatir derecesine ulam sahih hadislerde gemektedir. Suyut bu hadisleri "erhus-Sudr"da (sayfa 48-59) nakletmektedir. Mnker ve Nekir olarak isimleri sayfa 107deki Eb Hureyre ve Ber hadislerinde gemektedir. Bundan sonra kim bu isimleri inkr ederse cahil durumundadr! 7 Rivayet tefsirlerinde bu konuda bir ey yoktur. Aksine sayfa 86da da getii gibi bn Mesd ve bakalarndan bunun tersine rivayetler vardr. midnin buradaki tercihi Usl-i Tefsir ilmine ters olduundan hibir deeri yoktur. Bak: "Tefsir Uslne Giri" bn Teymiyye (sayfa: 95-102), "Faslun f-l-rd il Tarkil-Marife li-Sahhit-Tefsr", "srul-Hakk alelHalk" Eb Abdullah Yemn (sayfa: 106-108). 8 Sayfa 109 ve 110te getii gibi bn Hazm bu yzden bunu kabul etmemektedir. Fakat bu berzah lemindeki dirilmeyi ortadan kaldrmaz. Bu konuda bn Kayymn sz sayfa 87de gemiti.

55

Numan ALS

olmadan l hakknda iyilik ve cezann uygulanmasdr, demilerdir. Bizim mezhebimizde ise1, bu konuda farkl grler vardr. Onlardan kimileri, zellikle sorgulama ve azap iin bedenin baz ksmlarna hayat verilir, demilerdir Kad Ebubekir yle demitir: "Her ne kadar biz hissetmesek de, "patikadan giden adam" kssasnda2 olduu gibi tekrar hayat verilmesi uzak deildir. mid nin sz bitti. Verdii bu cevab uzun uzun anlatmaktadr. Daha fazla bilgi isteyenler oraya bakabilir. Bu cevaptan anlaldna gre bn Cerir et-Taber ve dierleri de llerin iitmedii konusunda ayn Hanefiler gibi dnmektedirler. nk ller diriler gibi deildirler. yleyse tutuculuu olmayan her akl sahibinin de kolayca anlayaca gibi llerin iitmemesi daha nceliklidir. 3 KABR ZYARET: Kabir ziyareti hakknda Hanef alimler kitaplarnda ne diyorlar dinleyin: urunbill3 "Merakl Felh"da yle diyor: "(Kabir ziyareti: onlar ziyaret etmek mendubtur.) zerlerine basmadan (Erkek ve kadnlar ziyaret edebilir. Kadnlar iin yasak olduu da sylenmitir.) Doru olan hem erkek hem de kadn iin ziyaret etme izni olduu sabittir. Kadnlar iin de mendubtur.4 Cennetl-Bakyi ziyaret ettiinde Rasulullah (sav)n yapt gibi snnet olan ayakta durmak ve dua etmektir.5 yle selam verir: Ey mmin kavimlerin yurdu; size selam olsun. nallah bizde arkanzdan geleceiz. Bizim iinde, sizin iinde Allahtan balanmay dileriz.6 Varid olduuna gre ziyaret edenin ( yasin suresini okumas mstehabtr)." Bitti.7

1 2

Yani Ear mezhebinde. Byk ihtimal bn Eb d-Dnyann "ldkten Sonra Yaayanlar " adl kitabndaki Ebu Eyyub el-Yemn yoluyla, (Abdullah adl adamn kssasn kastediyor). O ve kavminden bir adam denizde giderlerken gnlerce karanlkta kalrlar. Sonra bu karanlk yerini aydnla brakr. Bakarlar ki bir kyn kysndadrlar. Abdullah yle diyor; "Su bulmak iin ktm. Bir baktm rzgarn etkilemedii kapal kaplar var. Oraya doru seslendim. Fakat kimse cevap vermedi. Ben bu durumda iken iki tane atl karma kt. Atlarn zerinde beyaz kadife vard. Bana ne istediimi sordular. Ben de denizde giderken havann karardn sonra su bulmak iin ktm syledim. Bana: " Ya Abdullah! u patikadan git. nne bir su birikintisi kacak, oradan su al. Orada grdklerin sakn seni korkutmasn" dediler. Onlara kaplar kapal o evlerden sordum. Dediler ki: "O evlerde llerin ruhlar vardr." Ben o patika yoldan gittim ve suyun olduu yere vardm. Bir de baktm ki, baaa asl eliyle su almaya alan ama baaramayan bir adam grdm. Beni grnce: "Ya Abdullah bana su ver" dedi. Ben de elime bir kap aldm, su doldurup ona uzattm ama elim tutuldu! Bana: "Sarn slat sonra onu bana at" dedi. Sar slattm ona atarken elim tutuldu! Ben ona: "Ey Allahn kulu kaba su doldurdum sana uzatrken elim tutuldu, sonra sarm slattm sana atmak istedim elim tutuldu. Syler misin bana sen kimsin?" dedim. Bana: "Ben Ademoluyum. Ben yeryznde ilk kan dken kiiyim" dedi." Bunu buraya "Ahvalul Kubur" ( 1/ 122-123. yaprak) dan aktardm. bn Recep bu kssa iin bir hkm vermemektedir. Bu kssa gerekten ok acayiptir. Ravisi Abdullah ve ondan aktaran Ebu Eyyb el-Yemn kimdir bilmiyorum. "patika" kelimesi dier iki Badat nshasnda farkl yazlm, nedenini anlamadm. 3 Hasan b. Ammar b. Ali Msrdaki Menufiye kasabasnn ubr Belle kyndendir. Hanefi fkhsdr. Bir ok eseri vardr. H. 1069 da vefat etmitir. 4 Bak: Ahkmul Ceniz" ( sayfa: 180). 5 Bana kalrsa az sonra gelecek olan hadisi kastediyor. Yoksa kabrin yannda faydas olur diye dua ederek yalvarmak dinimizde yoktur. Bilakis bu, bir ok mslmann bandan geen irk ve putuluk imtihandr. eyhul slam bn Teymiye bunu kitaplarnda aklamaktadr. 6 Mslim ve dierleri Ebu Hureyreden rivayet etmitir. Bak: Ahkmul Ceniz" ( sayfa: 190) 7 Yani urunbull nin sz ( sayfa: 117). Devam yledir: "Enes (ra)dan: Rasulullah(sav) yle buyurdu: Kim bir kabristanla urarsa Yasin suresini okursa, Allah onlara o gn yaplan azab hafifletir ve okuyana iindeki sevaplardan verilir." Ben derim ki: Tahtv erhinde bu hadis hakknda susmaktadr. Bu hadis Zayf Hadisler" kitabmda (no: 1291) akladm gibi uydurmadr. Yine buna benzer u uydurma hadisi de ( no: 1290) akladm: Kim bir kabristanla urar da " Kul huvallahu ehad " 11 kere okursa.......".

56

AIK DELLLER

Tahtv haiyesinde (sayfa: 610) yle diyor: (Erkekler iin mstehabtr) Allah rzas iin yaplan kabir ziyaretinden kalbin yumuamasn kastediyorlar.1 l, yannda okunan Kurandan fayda grr. Kabre el srlmez ve plmez. nk bunlar hristiyan ve yahudi detidir. Kbedeki Hacerul Esved ve Ruknul Yemn den baka hibir eye el srlmez. Bu konuda Haleb de aklama vardr.2 Gazl "hy" da3 yle diyor: Bu hristiyanlarn detindendir. (Kadnlar iin yasak olduu da sylenmitir.) Kadnlarn kabir ziyaretine gitmeleri Kdya soruldu. Dedi ki: Onlarn gitmeleri konusunda byle bir soru sorulmaz. Sadece o ziyarette onlara ne kadar lanet edildii sorulur" Tahtv daha sonra unlar sylyor:"Kabre Kurn okuma meselesi ihtilafl bir meseledir. Bu konuda mam Ebu Hanife4 yle diyor: "irkin bir itir. nk kabirde yatan kii rmtr. Rasulullah(sav)n byle bir ey yapt sabit deildir."5 mam Muhammed: mstehabtr demitir." Tahtvnin sz bitti. Ben (Als) derim ki: mam Eb Hanifenin lye "rm" demesi Ebu Davudtaki merf olan u hadisten alnmtr: "Mslmann cesedi ailesinin yannda (rm olarak) kalamaz." Tahtv yle diyor: Ehl-i Snnet vel Cemaate gre bir insan namaz, oru, ha, sadaka, kuran okuma ve tesbih ekme veya bunun dndaki iyiliklerinin sevabn kendisinden bakasna balayabilir.6 Bu da lye ular ve l bundan fayda grr. Zeyla7: Bakas adna hac yapmaz blmnde bunu sylemitir. Tahtv nin sz bitti. Bu sylenenlerin bir benzeri "Reddul Muhtr" da ve Hanef mezhebinin dier kitaplarnda bulunmaktadr. Yine Kuran okuma ve benzeri meseleler dier mezheplerin kitaplarndaki satrlarda gemektedir. Biz konuyu ok uzatmaktan korktuumuz iin onlar buraya almadk. Bu kitabn yazlmasndaki esas ey, Hanef ve dier mezhep alimlerinin llerin iitmediine dair szlerini aklamaktadr. Ve Allaha krler olsun bu konuda onlardan bulduumuz szleri naklettik. Eer denilirse ki: Gerek Hanefi Mezhebi ve gerekse dier birok alim llerin iitmedii grnde iseler, llere selam vermenin ne faydas olur ve onlara seslenmek nasl doru olabilir? Buna yle cevap verebilirim: Bu soruya onlarn u an bende olan kitaplarnda bir cevap bulamadm. Mutlaka o kitaplarda bu soruya deiik cevaplar vardr. lk olarak aklmza gelen ey, bunun yaplmas zaruri olan bir ibadet olduu eklinde cevap vermeleri olabilir. Ayn bizim cemaatle klnan namazn sonunda, imam ve ona uyanlarla birlikte samzda ve solumuzdaki meleklere sessiz olarak iimizden selam vermemiz gibi. Meleklerde aktan olmayan bu selam

Yani ahiret hayatn hatrlatr. Ayn u hadiste getii gibi "... Kabirleri ziyaret edin. nk o kabirler kalbi yumuatr, gz yaartr, ahiret hayatn hatrlatr, fakat uygunsuz ve lzumsuz sz sylemeyin" Bak: Ahkmul Ceniz" (sayfa: 180) 2 Ayns Haiyetl Bcur al ibn Kasm" da ( 1/ 288) vardr. Metni yledir: Kabre el srmek ve pmek, zerine tabut gibi mezar ta yapmak ho deildir. Yine evliyann kabirlerine trbe yapmak da ho deildir." Sonra bu sylediklerini u szyle ykmaktadr: Ancak teberrk amacyla yaplrsa ho olur"!! irke gtren bunun gibi bir teberrkten baka daha byk bir bela var mdr?! 3 (4/419). Baka bir yerde (1/232) yle diyor: Byle yapmak snnetten deildir. 4 mam Ebu Hanife gibi ilerinde mam Malik, afi ve Ahmedin bulunduu ounluk bunu sylemektedir. Bunun iin bak: Ahkmul Ceniz" (sayfa: 191- 193) Ayrca Birgivnin Ziyaretul Kubur" kitabnda (sayfa: 322-323 iratul-slam dipnotu) baknz. 5 Bana kalrsa birincinin delili olmad iin bu ikinci aklama daha gvenilirdir. Az sonra yazarn Ebu Davudtan getirdii hadis sahih olsa bile ki, sahih deildir. Ben bunuAhkmul Ceniz"de (sayfa: 13) akladm. 6 Byle bir eyin doruluunu aratrmak gerekir. Ben bunu Ahkmul Ceniz" de "lnn Fayda Grd eyler" bal altnda akladm. (sayfa: 68-178). Ltfen oraya bakn. nk o baka kitaplarda bulamayacanz bir aratrmadr. 7 Yani erhl-Kenz" de (1/112).

57

Numan ALS

iitmezler. te kabirdekilere selam vermemiz bizim bu durumumuza benzer.1 Kald ki selam vermek ller iin balanmadr. Dolaysyla biz onlar sanki iitiyorlarm seviyesine getiriyoruz. Bu da herkesin bildii gibi Arap dilinde yaygn olan bir eydir. te o Arap halklara selam verir, ldkten sonra onlarla da konuur.2 Bu szleri yazdktan sonra "erhuz-Zurkni al Muvatta mam Malik" kitabnda abdest blmnde3 Ebu Hureyre (ra)'dan gelen: Rasulullah (sav) kabristana gitti ve yle dedi: "Ey m'min kavimler yurdu: Size selam olsun. naallah biz de arkanzdan geleceiz"4 hadisinden sonra yle diyor: el-Bci5 ve yd6 yle demitir: Ayn Bedirdeki mriklerin llerinde olduu gibi, selmn iitsinler diye diriltilmi olabilirler. Veya onlar l olmalarna ramen kendisinden sonra mmetine rnek olmak iin selam vermi olabilir. el-Bc7: Bu daha dorudur, demitir.8 Yine Tahtv'nin Merku'l-Felh hiyesinde, cenaze namaz blmnde (sayfa 341) yle diyor: "(Cemaatle iki selml cenaze namazna niyet eder) "Zahiriyye"de kesin olarak niyet etmeyecei vardr. Aynsn Kd Hn da sylemitir. "Cevhere"de yledir: "Bahru'rRik"te yle demitir: Doru olan budur. nk lye selm vererek hitap edilmez. l kendisine hitap edilenlerden deildir. Baz alimler yle demilerdir: Dnmek gerekir, nk Raslllh (sav)'in kabirlere selm verdii varid olmutur. Bitti. Selm vermekten kast dua etmektir, yoksa konumak deildir." Tahtv`'nin sz bitti.

Bunun bir benzeri mehur ma hadisidir: "Ey Muhammed ben seninle Rabbime yneldim..." Bu hadisi "Tevessl" kitabmda (sayfa 67-68) akladm. Eer Rasulullah (sav)in ondan uzak veya ayr bir yerde olduunu farz edersek Onu duymaz. Ama eer yannda olursa o zaman duymamas iin bir sorun kalmaz. 2 Bu Rasulullah (sav)in hilali grnce: "...seninde, bizimde Rabbimiz Allahtr" hadisindeki seslenmesi gibidir. Bunun benzeri birok hadis vardr. Bak: "Mikat" (no:2428 ve 2451), "Kelimut-Tayyib" (sayfa: 91/161), "Sahih Hadisler" (no: 1816), "Zayf Hadisler" (no: 1506). Benzeri bn merden merfu olarak yle rivayet edilmitir: "Yolculukta iken gece olunca yle derdi: "Ey yerkre! Benim de , senin de Rabbin Allahtr. Senin ve iinde olanlarn errinden Allaha snrm..." Bazlar bu hadisi sahih saymtr. Fakat senedinde bilinmeyen raviler vardr. Ben bunu "Kelimut-Tayyib"de (sayfa: 99/180) ve "Mikat"de (no: 2439-ikinci tahkik) akladm. Buraya kadar olanlar bn Kayymn "Kitabur-Rh" taki llere selam verme konusunda (sayfa: 8) u szne kar gl bir cevaptr: "Kendisi bilinmeyen veya tannmayan birinin selam vermesi anlamsz olur"!, "Bu selam ve seslenme, karda bulunan ve bu selam duyan, dinleyen ve karln veren iindir"! Sanki Allah rahmet etsin bn Kayymn, Sahbenin Rasulullah (sav)in arkasnda Medinede veya daha uzak beldelerde namaz klarlarken teehhtte: "Esselamu aleyke eyyhen-Nebiyy verahmetullahi veberaketuhu" diyerek verdii selam aklna gelmemektedir. yle ki bugn mslmanlarn says dnden daha ok olmasna ramen zamanmzda sesli dahi selam verseler onlar iitemez. "Onlar iitir" denilebilir mi? Yoksa, Ona selam verenleri bilmesi ve hissetmesi imknszdr m denilir?!Yine Allah rahmet etsin bn Kayym, bu selamla ilgili olarak eyhul slam bn Teymiyyenin "Srat- Mustakim" kitabnda (sayfa: 416) biraz nce sz geen ma hadisinden sonra yle dediini aklna getirmemektedir: "mnn: "Ey Muhammed" diye seslenmesi Onu kalbinde hazr bulundurmak istemesi ve Onunla konumasdr. Ayn namaz klann: "Esselamu aleyke eyyhen nebiyy verahmetullahi veberekath" dedii gibi. nsan bunu ou kere yapar, gnlnde hayal ettii bir kiiyle, o duymasa bile, onunla konuur." 3 c: 1 s: 63. Zurkn Msr'daki Menuf kasabasnn Zurkn kyndendir. Ad: Muhammed b. Abdulbki el- Msr el-Ezher elMalik'dir. H.1122'de vefat etmitir. 4 Mslim ve dierleri rivayet etmitir. Bak:"Ahkamu'l Ceniz" (sayfa:190) 5 Ebu'l Veld Sleyman b. Halef el-Kurtub. Endls'teki Bce kasabasndandr. Byk malik fkh ve hadisisidir. H. 474'de vefat etmitir. 6 Ebl-Fadl Kd yd b. Musa. Zamannn byk hadis alimi idi. Arapa, neseb ve tarih konusunda derin bilgisi vard. Fas'ta h. 544 ylnda Merakete vefat etmitir. 7 "el-Mntek"da. 8 Bana gre bu iki ihtimal de kabul edilebilecek gte deildir. nk birincisi iin Raslllh (sav)'in kabirleri ziyaret ettiinde sz geen selm verdii vardr. Nitekim Hz. Aie (ra)'dan gelen rivayete gre: Raslllh (sav) O'nunla birlikte olduu gecenin sonunda kabristanla gider ve "Ey m'min kavimlerin yurdu! Size selm olsun..." derdi. Bu hadisi Mslim ve dierleri rivayet etmitir. Bak: "Ahkmu'l-Ceniz" (sayfa 189). Her selm veriinde O'nun selmna karlk veriyorlar myd?! kinci ihtimal ise birinciye gre daha zayftr. nk daha nce geen: yleyse Raslllh (sav) niin onlara selm vererek seslenmektedir? sorusunu akla getirmektedir. Bunun cevab, yaplmas kesin olan bir ibadettir, olabilir. En dorusunu Allh bilir.

58

AIK DELLLER

"Hiyet bn bidin al'd-Durri'l-Muhtr"da (1/817) bunun ayns gemektedir. "Bahru'r-Rik"da (2/197) yle geiyor: ""Zhiriyye"de yledir: mam cenaze namazndaki selamlar lye vermez. Birinci selam sanda bulunanlara, ikinci selm solunda bulunanlara verir. Bitti. Doru olan budur. nk l buna uygun olmad iin selm vererek ona seslenilmez ki, buna niyet edilsin." "Bahru'r-Rik"teki sz bitti. Mehur olan bu alimlerin szlerinden de anlald gibi, lye selm vermek veya ona seslenmek iin niyet edilmez. Selm vermekten kast dua etmektir. Bylece Allh'a kr buraya kadar olanlar, daha nce anlattklarmza uymaktadr. Buraya kadar olan sahih delilleri ve Hanef mezhebinin szlerini rendikten sonra, "elMihnet'l-Vehbiyye" kitabnda geen gelii-gzel yazlar, yaplan hatalar, yalanlar, yanl anlama ve kandrmalar ile llerin iitmediini savunanlara uzatlan dilleri kolaylkla anlarsnz. Onlardan bazlar unlardr: "Kfir llerinin iitmediini syleyenler kfir olur. nk dinimizde bilinmesi zaruri olan bir eyi inkr eden kfir olur". Dinde bo yere tartmaktan ve mslmanlara kfir demekten Allh'a snrz. Sylediklerimizi ok iyi anlayn ve Allh'a kredenlerden olun.

59

Numan ALS

60

AIK DELLLER

SONU
u blmde ruhlarn bedenden ayrldktan sonra kyamete ve dirili gnne kadar ve ondan sonra nerede olduuna dair alimler arasndaki anlamazl anlattktan sonra, baz nemli meseleleri aklayacaz. Biz de ruhumuzu son anda teslim ederken Allahtan hayrl lmler dileriz. bn Kayym "Kitabur-Ruh"da (sayfa: 90-117) yle diyor: Byle nemli bir konuda alimler farkl bir takm grler ileri srmlerdir. Oysaki buna ancak vahiyle ulalabilir." Bir ksm alim, ahitlerden olsun veya olmasn mminlerin ruhlarnn eer byk gnah yada demeleri gereken borlar yoksa Allahn huzurunda cennette olduklarn sylemilerdir. Byk gnah ve dier gnahlarn Rableri affedip onlara merhamet etmesiyle bu gerekleir. Bu gr, Ebu Hureyre ve Abdullah b. merin grdr.1 Bir ksm alim ise, mminlerin ruhlarnn, cennetin kapsna yakn bir yerde olduklarnn ve onlara cennetten nimetler, gzel kokular ve rzklarn geldiini sylemilerdir. Bir ksm alim ise, ruhlarn kabirlerin ucunda olduunu sylemilerdir. mam Malik: "Bana ulatna gre ruh salverilmitir. stedii yere gider" demitir. Ahmed b. Hanbel olu Abdullahn haber verdiine gre: "Kafirlerin ruhlar cehennemdedir. Mminlerin ruhlar ise cennettedir." demitir.2 Ebu Abdullah ibn Mendah der ki:"Sahabe ve tabiinden bir ksmnn u sz nakledilir: Mminlerin ruhlar Cbiye dedir.3 Kafirlerin ruhlar ise Hadramevtte bulunan Berhut kuyusundadr." Safvan b. Amr yle demitir:"Ebul Yemn mir b. Abdullaha, Mminlerin ruhlar bir arada toplanr m? diye sordum. Bana Allh Telnn:"Andolsun Tevrattan sonra Zeburda da: "Arza iyi kullarm varis olacaktr."diye yazmtk" ayetindeki Arz, dirili gnne kadar Mmin ruhlarn toplanaca yerdir, dedi. te Allahn mmin kullarna vris klaca yer bu yerdir.4

Bana kalrsa, bu sz devamnda da gelecek olan szlerin en dorusudur. nk dierlerine delil olacak bir hadis veya bir sz yoktur. eyhul slam bn Teymiyyede "Fetv"da (24/365) bu gr u ekilde desteklemektedir: "Ayrca Allah ne zaman dilerse ruh bedenle birleir. Bu, melek indiinde veya gne yeryzn bir an kapladnda veya uyuyan uyand zaman annda olur." bn Recebin "Ahvalul Kubur"da (95/113/3 el yazma) bu konuda geni aklamas vardr. Eer konunun uzamasndan korkmasaydm onu buraya aktarrdm. 2 "Mesili Abdullah livalidihi Ahmed" (s: 129 Zahiriyye el yazmas) kitabnda yle der: "Babama: ruhlar kabirlerin ucunda m yoksa, kularn kursaklarnda m yoksa, bedenlerin ld gibi onlarda lrler mi? diye sordum. Bana (az sonra sayfa 132te Malikten gelen hadisi syledikten sonra) yle dedi: Abdullah b. Amrdan yle rivayet edilmitir: Mminlerin ruhlar yeil renkli kularn iinde cennette dolaarak birbirleriyle tanrlar ve cennet meyvalarndan rzklanrlar. Baz insanlar da yle demitir: ehitlerin ruhu yeil kularn iindedir. Cennette Arta asl kandillerde gecelerler. 3 Kuzey Havrandaki Golan kasabasnda bir kydr. amdaki "Babul Cbiye" ismini buradan almtr. Bana gre, bn Kayymn bir oklarndan rivayet ettii bu szn senedi sabit deildir. Bu acaib eyi bn Mendah rivayet etmitir. 4 bn Recep yle diyor: "Ayetin bu ekilde tefsir edilmesi de zayftr." Tefsirin dorusu bn Abbasn u szdr: "O yer Allahn mmeti Muhammede vris kld yerdir." bn Kayym da "Kitabur-Ruh" da (s:107) ve "ifaul All"de (s:39) aynsn sylemektedir.

61

Numan ALS

Kb1 der ki: "Mminlerin ruhlar yedinci kat semada lliyyndadr. Kafirlerin ruhlar ise yedi kat yerin altnda Siccnde eytann yanndadr." Bir ksm alim: "Mminlerin ruhlar zemzem kuyusundadr2. Kafirlerin ruhlar ise Hadramevtteki Berhut kuyusundadr." demitir. Selmn el-Fris yle demitir: "Mminlerin ruhlar yerdeki berzahtadr.3 Diledikleri yere giderler. Kafirlerin ruhlar ise Siccndedir." Ondan gelen baka bir ifade de: "Mminlerin ruhu yeryznde diledikleri yere giderler."4 Dier bir ksm: "Mminlerin ruhlar Hz. Ademin sandadr. Kafirlerin ruhlar ise sol tarafndadr." demitir.5 lerinde bn Hazmnda bulunduu bir ksm ise: "Ruhlar, bedenler yaratlmadan nce nerede iseler, bedenden ayrldktan sonra oraya giderler." demitir.6 Ebu mer bn Abdilber yle demitir: "ehitlerin ruhlar cennettedir. ou mminlerin ruhlar ise kabirlerinin ularndadr."7 Abdullah b. Eb Yezid, bn Abbasn yle dediini duymutur: ehitlerin ruhlar, yeil renkli kularn iinde cennet meyvalarndan yiyerek dolar."8 Abdullah b. Amr ise: ehitlerin ruhlar srck kular gibi kularn iinde birbirleriyle tanrlar ve cennet meyvelerinden rzklanrlar." demitir.9 Mslimdeki rivayette: Yeil renkli kularn iinde" diye gemektedir. Katde yle demitir: Bize ulatna gre ehidlerin ruhlar, beyaz ku suretinde cennet meyvalarndan yerler.

Ebu shak Kb b. Mtiel-Himyeri. Kb el-Ahbar olarak bilinir. Gvenilirdir. Rasulullah(sav) zamannda yaam fakat Onu grememitir. Aslen Yemenli olup ama yerlemitir. Hz. Osmann zamannda 100 yan am olarak vefat etmitir. bn Hacerin "Takrib" de dediine gre Mslimde Ebu Hureyrenin Ondan hadis rivayeti vardr. Mslman olmadan nce yahudi din alimi olduu iin bu rivayete dikkat etmek gerekir. srailiyattan olan rivayetleri oktur. Fakat birok ksmnn senetleri kendisine dayanmaz. Bunlardan bir tanesi yukardaki szdr, bu yzden nem tamaz. Onu Mervez, bn Mbarekin "Zuhd" ne yapt "Zevaid" de (no: 1223) rivayet etmektedir. Kbn israiliyatlar iin benim tahkik ettiim Rebnin "Fadaili Dmek" kitabna baknz. 2 bn Kayym bunu (s: 108) de: "Bunun ne Kuran ve Snnette ne de gvenilir birinin sznde delili yoktur." diyerek reddetmektedir. Fakat o szler mevkuftur. bn Kayym onlar sayfa (106-108) de yazmaktadr. Hepsinin isnad zayftr. Ebu Said el-Harrazn eserinde merfu olarak bir rivayet olsa bile bn Teymiyyenin "Mecmul-Fetev" da (4/221) iaret ettii gibi bu el-Harraz mehur bir sofidir ve o rivayette bilinmeyen bir rivayettir. Bak: "Zayf Hadisler" kitabm (2/ 209) 3 bn Kayym diyor ki: "Sanki o bu yerle, dnya ile ahiret arasndaki bir yeri kastediyor. Ruhlar oraya gnderilmi, diledikleri yere gidiyorlar." 4 bn Kayym bunu sayfa: 91 de Selmana dayandrmakta fakat isnadn vermemektedir. Ben bu szn doru olduunu grmyorum. Ama: "Kafirlerin ruhlar Siccndedir" sz merfu ve mevkuf olarak bir ok rivayette vardr. Bunlar "Durrul Mensr"da (6/323-325) grebilirsiniz. Yine Suyut "erhus Sudur" da (s: 26-27) Bezzar ve bn Merduveyhin rivayet ettii Ebu Hureyreden gelen merfu bir hadisten bahsetmektedir. Ben onu Abdurrezzakn "Musannef"inde ( 3/ 569) mevkuf olarak grdm, senedi hasendi. "Kitabur Ruh"da ise (s:99) baka bir hadis Damra b. Habibten mrsel olarak vardr. 5 Bana kalrsa,bu sz mana olarak Buhar ve Mslimin Ebu Zerden rivayet ettikleri Mira hadisinin bir parasdr. Fakat bu sz onlarn sanda ve solunda eit olmalarn gstermez. bn Kayymn ( s: 108) de dedii gibi sanda olanlar stte ve serbest olanlar, solunda olanlarsa, alakta ve bal olanlardr. 6 Bu delili olmayan szlerdendir. bn Kayym kitabnda (s: !09-110) zel bir blm aarak bu sze reddiye vermektedir. bn Recebte ( 1/128 el yazma) Onu desteklemektedir. 7 Bu sz genel manada yanltr. nk, biraz sonra mam Malikin rivayet ettii hadiste de grlecei gibi mminlerin ruhlar da cennettedir. Eer bu baz zamanlarda oluyorsa veya kabirlere nezaret etmek iin oluyorsa o sz doru olur. Bak: "KitaburRh" (s: 100) 8 Bunu Baky b. Mahled rivayet etmektedir. Kitabur-Ruh" da (s:96) da getii gibi senedinde Yahya b. Abdulhamid vardr ki o zayf ravidir. Fakat "Mikat"ta (no: 3853) ve "Sahihul Cami"de (no:5081) Ondan merfu olarak gelen hadis bunu kuvvetlendirir. 9 Bunu Abdullah b. Mbarek "Zuhd"de (no:446) rivayet etmektedir. Senedi sahihtir.

62

AIK DELLLER

bn Mbarek, kendisine ruhlardan sorulan bn Cureycden Mcahidin yle dediini nakletmitir. Ruhlar cennette deildir. Ama cennet meyvelern yerler, cennet kokularn koklarlar.1 Muaviye b. Salih, Said b. Suveydden2 anlatyor: O, bn uhaba Mminlerin ruhlarndan sormu ve u cevab almtr: Bana ulatna gre ehidlerin ruhlar arta asl yeil renkli kular gibidir. Cennet bahelerinde dolarlar. Her gn gelir Rablerine selam verirler. Mcahid yle demitir: ller kabre koyulduktan sonra yedi gn kabir ucunda beklerler. Buradan ayrlmazlar. Sonra bn Kayym yle devam etmektedir:3 Yukardaki hadisler ile alimlerin szleri arasnda bir eliki yoktur. nk ruhlarn berzah alemindeki durumlar ok deiiktir. Bazlar peygamberlerin ruhlar gibi lliyyunun en stndedir. Onlarda orada makamlarnda farkl farkl yerlerdedir. Bazlar ise kularn kursaklarndadr. Bazlar cennet kaplarnda tutulmakta iken bazlar cennet kaplarndadr. Bazlarnn ruhlar ise henz ge kmadan yeryznde beklemektedir. Bunlar alt taraftaki ruhlardr. Bazlar ise zina edenlerin yanaca frndadr. Bazlar ise kendi nehrinde yzmektedir. yi ruhlar ile kt ruhlar hibir zaman ayn yerde bulunmazlar. lliyyunun en stnde ruhlar olduu gibi yeryznde alakta olan ve yukarya ykselmeyen ruhlar da vardr. Eer siz bu konuda hadisleri ve alimlerin szlerini dikkatlice incelerseniz ruhun nerede olduuna dair delili bilirsiniz. Sakn bu konuda sahih eserler arasnda bir takm elikiler olduunu zannetmeyin." bn Kayymn sz bylece devam ediyor. Buradan anlalan, ruhlar sahibinin imanl ve kafir veya doru ve fask haline gre farkl yerlerde bulunmaktadr. bn Kayymn da dedii gibi bu konuda alimlerin farkl yorumlarn siz de bilmektesiniz. mam Malik Muvatta da (1/238) yle rivayet etmektedir: Mmin kiinin ruhu cennet aacna konmu ondan yiyen bir ku4 gibidir. Allah dirili gn onu cesedine dndrr.5 En dorusunu Allah bilir. Baz alimler ise yle demitir: Bulunduklar yer yok olmaktadr." Bu sz yle diyenlerin szdr:"Ruh, bedenin varlyla bilinen ve kendi bana bolukta yer tutmayan eydir. Ayn onun yaamas, dnmesi gibi. Ruh bedenin lmesiyle yok olur, ayn hayat devam ettiren artlarn yok olmas gibi." Bu sz Kuran, Snnet ve sahabe ve tabiinin icmana terstir.6
bn Recebde onu Ahvalul Kubur"da (1/100) nakletmektedir. Senedi sahihtir. Ayns "Tefsiru Mcahid" de (s:92) vardr.bn Cerr onu tefsirinde ( 2317-2318) bn Eb Nuceyh yoluyla vermektedir. 2 el-Kelb. Sahabeden rbd b. Sariye ile Umeyr b. Saddan ve mer b. Abdlaziz, Abdulala b. Hillden rivayet etmitir. Ondan Ebu Bekir b. Eb Meryem rivayet ettii "el-Cerh vet-Tadil" de (2/1/29) vardr. Fakat hakknda konumamaktadr. bn Hibban Onu "Sikt" ta vermektedir. Bu durumda O"Mechulul-Hal" dir. bn Kayym da bu sz ondan nakletmi fakat isnad hakknda bir ey sylememitir. Devamnda Mcahidden gelen eserin senedini de vermemektedir. 3 Yani zet olarak. Yoksa o bn Kayymn (s: 115-116) da ki lafz deildir. 4 bn Kayym bu hadisin aklamasnda (s:112) yle diyor: "Bu ku, ayn bedenin ruhu tad gibi ruhla beraber olabilir ve bu baz mminler ve ehidler iindir. Veya ruh, ku eklinde olabilir. bn Hazm ile bn Abdilberin gr budur." Bana gre, dikkat edilirse bu hadisin lafznda "Mmin bir kutur" daha nce geen ehidler iinse "kularn iinde" eklindedir. Alimlerden bazlar Malikin hadisini bu hadise tamlar ve ikisini bir hadis yapmlardr. Bazlar da bn Kayym gibi, iki ayr hadis olarak almlardr. bn Kesir tefsirinde (1/427) yle diyor: Bu hadise gre mminin ruhu cennetteki bir ku eklindedir. Ama ehitlerin ruhlar ise daha nce de getii gibi yeil renkli kularn kursaklarndadr. Onlarn ruhlar mminlerin ruhlarna gre parlayan yldz gibidir. Kendi kendilerine uarlar." Bunun benzeri, bn Ebil zin "Akidetl Tahaviye erhi" nde (s: 455-456) vardr. 5 bn Kesir yle demitir: Senedi sahihtir, deerlidir. nk senedinde drt byk imamn tanesi vardr: mam Ahmedmam afi- mam Malik- Zuhri- Abdurrahman b. Kab b. Malik- (babas) Kab b. Malikten merfu olarak. Bak: "Sahih Hadisler" (no: 995) 6 bn Teymiyye bunu "Mecmuul-Fetev" da (4/ 262-270) geni olarak aklamaktadr. Baka bir yerde (4/292) yle diyor: "Sapk kelamclarn szlerinin aksine ruhlar bedenden ayrldktan sonra yok olmamaktadr. Felsefecilerin sznn aksine de ruhlar ykselirler ve inerler.
1

63

Numan ALS

Ruhlarn ldkten sonra nerede olduunu kabul etmeyen bu grubun esas amac onun kesinlikle yok olduunu sylemektir. Bazlar da yle demitir:"Ruhlar, ldkten sonra nceki hayatlarnda ahlakna ve zelliklerine uyan baka bedenlere yerleir. Her ruh kendisini andran bir hayvana dnr. Yrtc hayvann ruhu, yrtc hayvanlara geer. Kpeklerin ruhu, kpeklere, kurbanlk hayvanlarn ruhu kurbanlk hayvanlara, kk bceklerin ruhu, kk bceklere geer. Bu gr ldkten sonra dirilmeyi inkar eden tenashlerin grdr ki, bunu syleyenler slm dininden kmtr. Bana gre bugn yahudilerin gr buna yakndr. Onlara gre ruh, lmden sonra kere yer deitirir. Yani kiiden kiiye geer. nc kiiye kadar byle devam eder. Sonra Allahn diledii yere gider. Bunu bana yahudi bir alim sylemiti.

64

AIK DELLLER

65

Numan ALS

MESELELER
irinci Mesele: llerin ruhlar birbirleriyle karlarlar, ziyaretleirler ve grrler mi? Bu sorunun cevab Kitabur Ruh"da yledir:1 "Ruhlar iki ksmdr: Azab gren ruhlar ve ikram olunan ruhlar. Azab gren ruhlar, ziyaretinde ve bulumalarnda kendisine azab edilen bir durum ierisindedirler. kram olunan ruhlar ise serbest olarak rahata birbirleriyle buluurlar, ziyaretleirler ve dnyada olanlar ve insanlar ilgilendiren eyleri grrler. Her bir ruhun kendisi gibi olan bir arkada vardr." kinci Mesele: Dirilerin ruhlar ile llerin ruhlar karlarlar m? Bu sorunun cevab "evet"tir. Allh Tel yle buyuruyor: "Allah, kiinin ruhunu ya lm annda alr ya da uykusu annda. lmn istedii kiinin ruhunu tutarken, uykudakinin ruhunu belli bir zamana kadar salverir. Dnenler iin bunda bir ok ibretler vardr." (Zumer:42). Eb Abdullah ibn Mendeh bu ayet hakknda senedi2 bn Abbasa ulaan yle bir hadisi rivayet etmitir: Bana ulatna gre, dirilerin ruhlaryla llerin ruhlar uykuda birbirleriyle karlarlar, birbirlerinden bilgi alrlar. Allah llerin ruhlarn tutar, dirilerin ruhlarn ise bedenlerine iade eder." kinci gre gre; ayette geen hem tutulan hem salverilen ruhun ikisi de uyku lmdr. Eceli tamamlanan ruh, tutulur, tekrar bedene gnderilmez. Eceli henz tamamlanmam ruh ise, geri kalan mrn tamamlamas iin bedene gnderilir.3 nc Mesele: lm sadece bedene midir yoksa ruh da lr m? Bu sorunun cevabnda insanlar farkl eyler sylemitir. Bazlar yle demitir: "Ruh nefis olduundan lr, lm tadar. nk her nefis lm tadacaktr. Bunu yle aklyorlar: Allahtan baka hibir eyin bki kalmayacan gsteren deliller vardr. Allah teala yle buyuruyor: "Rabbinden baka her ey yok olacaktr. (Rahman 27), Allahn zt dnda her ey yok olacaktr." (Kasas 88). Buradan anlalan meleklerde leceine gre insan ruhunun lmesi daha normaldir.4
1

S: 17. bn Kayym bu gr iin ayet, hadis, sahabe ve tabiinden bir ok deliller sunmutur. Fakat sunduu hadisler ierisinde isnad ynnden delil olabilecek salam bir hadis yoktur. Fakat Ebu Hureyreden gelen u hadisi unutmutur: "...Mmin kulun ruhu ge ykselir, orada mminlerin ruhlaryla karlar. Ona yeryzndekiler hakknda bildikleri eyleri haber verirler....." bu hadisin senedi hasendir. Suyut sahih saymtr. Ben onu "Sahih Hadisler" kitabmda (no: 2628) gsterdim. 2 Senedinde Cafer b. Ebl- Mura el-Huz vardr. bn Hacerin dediine gre o, doru szl ama hata yapan birisidir. 3 bn Kayym (s: 20-21) her iki gr de vermekte ve eyhul-slam bn Teymiyyenin birinci gr tercih ettiini sylemektedir. Kendisi ilk gr tercih etmekte ama daha sonra yapt incelemede yetin her iki eidi de kapsadn yle ifade etmektedir: Byk lm ki, bildiimiz lm, dieri kk lm o da uykudur. Geni aklama isteyenler oraya bakabilir. bn Kesir de ayeti bu ekilde tefsir etmekte ve yle demektedir (4/55): "bn Mendeh ve bakalarnn merfu olarak rivayet ettikleri hadiste olduu gibi, bu ayette her iki ruhun mele-i lada karlatna delil vardr. 4 bn Receb yle diyor (2/31): Bazlar ruhlarnda lp yok olacana Rasulullah(sav)den rivayet edilen u hadisi delil getirmilerdir: O bir kabristanla uradnda yle derdi: "Ey yok olan ruhlar, rm bedenler size selam olsun...." bu hadisi bn Snn senetsiz olarak vermektedir. Ravisi: Abdulvahhab b. Cabir et- Teym bilinmemektedir. Onun hocas Hibban b. Ali zayf birisidir." Ben bu hadisi "Zayf Hadisler" kitabmda (no: 4186) gsterdim. Maalesef bazlar bu hadisi "Camius-Sair"den derledikleri kk bir kitapta vermektedirler. Sanki o kii kitabna oradan aktaracak sahih hadisleri bulamam. Bu ancak hadis ilminde cahil olmaktan baka bir ey deildir. Ne diyelim Allah yardm etsin. O iki ayetteki "yok olmak" ruhlarn bedenlerden ayrlmasdr, yok olmas anlamnda deildir. nk ruhlar, cennet ve cehennem gibi yok olmazlar. bn Kayym "el-Kfiyet fiye"de (1/97) mahlkattan yok olmayacak eyleri yle aklamtr; Mahlukattan kalanlarn says sekizdir. Bu kalanlar yok olmay yenenlerdir. Yer, Kurs, Ate,Cennettir.

66

AIK DELLLER

Bazlar yle demitir: Ruhlar ebed kalacak ekilde yaratldnda lmezler. Sadece bedenler lr. ldkten sonra ruhlarn tekrar bedenlere dnnceye kadar nimetlendirilmeleri veya azab edilmeleri olmazd. Nitekim Allh Tel yle diyor: Allah yolunda ldrlenleri sakn l sanmayn. Bilakis onlar diridirler, Rableri katnda rzklandrlrlar." Bu ayet kesinlikle ruhlarn bedenlerden ayrldktan sonra bedenlerin leceine delildir. Ahmed b. Hseyin el-Kind1 bunu u ekilde iir yapmtr: nsanlar ruh hakknda tartp anlaamadlar Sadece helakte birleip ihtilafa dtler Denildi: Bozulmadan salam kurtulur Denildi: Bedenle birlikte yok olur.2 Drdnc Mesele: nsanlar, ruhun asl nedir diye ayrla dmlerdir. Yine ruh nefsin kendisi midir yoksa ondan ayr mdr? Ruh bedenin bir paras mdr yoksa beden olmadan tek bana bolukta yer tutmayan bir ey midir veya iinde bulunduu yeri terk eden bir cisim midir veya bolukta yer tutan ve varln bizzat hissettiren bir ey midir? Emmre, Levvme ve Mutmeinne tek bir nefis midir yoksa bu ayr ayr nefis midir? Yoksa bunlar onun zellikleri midir? Ruhun kendisi hayat mdr yoksa baka bir ey mi? Ruh cesetten nce mi yaratlmtr yoksa sonra m? Ruhlarn cesetlerden nce veya sonra yaratld konusunda alimlerden gelen mehur iki gr vardr. Muhammed b. Nsr el-Mervez ile bu konuda icma! olduunu syleyen bn Hazm3, ruhlar cesetlerden nce yaratlmtr diyen alimlerdendir. Getirdikleri delil ise Araf sresindeki u ayettir: Kyamet gnnde, biz bundan habersizdik demeyesiniz diye Rabbin dem oullarndan, onlarn bellerinden zrriyetlerini kard, onlar kendilerine ahit tuttu ve dedi ki; Ben sizin Rabbiniz deil miyim? Onlar da, Evet buna ahit olduk dediler. Yahut "Daha nce babalarmz Allaha ortak kotu, biz de onlardan sonra gelen bir nesildik. Onlarn izinden gittik. Batl ileyenlerin yznden bizi helak edecek misin?" dememeniz iin byle yaptk." (Araf: 172-173). yle demilerdir: Bu konuturma ve sz alma bedenlerimiz yaratlmadan nce sadece ruhlarmz iin olmutur. Ayrca Rasulullah(sav) bir hadisinde yle demektedir:"Allah ruhlar kullardan iki bin sene nce yaratmtr. Tananlar dost olur, tanmayanlar ise ayrlr."4

Helk, Ruhlar bir de Levh ve Kalemdir. Bunlarn iinde cehennemi de saymtr. nk ate yok olmayacaktr. Ben bunu Sannnin "Reful-Astar li-btalil Kiliyne bi Fenain-Nr" adl kitabnn nsznde akladm. Yaknda baslacak. 1 Kfedeki "Kinde" mahallesinde domutur. Knyesi Ebut Tayyib el- Mutenebbiydir. Mehur airdir. H. 354 de vefat etmitir. 2 Bu iiri erh eden el-Ukber (1/95) yle diyor: "Manas: nsanlar her eyde anlamazla derler sadece lp yok olmada birleirler. Derler ki; "insanlar lmekle yok olurlar. Sonra lm hakknda da anlamazla derler. Bazlar. "Allahn zat dnda her ey yok olacaktr."ayetinde de getii gibi, ruh bedenin lmesiyle lr m yoksa sa m kalr?" dediler. Bazlar: "eer lrsek dirilir miyiz dediler?" lp yok olma konusunda birletikleri halde lm konusunda ok byk anlamazla dmlerdir. Daha sonra yle diyor:" denildi: bozulmadan salam kurtulur..." yani bozulmayan ruhtur. u sze iaret ediyor: Ruh helak olmaktan kurtulur. Yani yok olmaktan. Dehrler ise bunun tersini syleyerek, cesedin rd gibi ruh da yok olur diyorlar. 3 "el-Milel ven-Nihal" (4/70-71). 4 bn Mendeh, Amr b. Anbeseden merfu olarak rivayet etmitir. bn Kayymn "Kitabur-Ruh" da (s:172) dediine gre : "Senedi sahih deildir. Senedinde Utbe b. Seken vardr. Darekutn Onun hakknda : Metruktur demitir. Yine senedinde Ertea b. Munzir vardr. bn Adiyy Onun hakknda: Baz hadisleri yanltr demitir. Bana kalrsa Utbe Basraldr. Ertea ise Humusludur ve gveniliridir. Senedte onlardan nce Ata b. Adan vardr ki O da metruktur ve dolaysyla hadis uydurma olmasa bile zayftr. Fakat "tananlar dost olur..." ksm sahih bir hadisin blmdr. Ayrca bu konuda baka sahih hadislerde vardr. bn Abbas hadisi onlarn en ak olandr: "Allah Arefe gn demin srtndan soyunu karm ve hepsini nne dizerek onlara: "Ben sizin Rabbiniz deil miyim? demi onlarda: "evet" diyerek sz vermilerdir." Bu sahih hadis mana ynnden mtevatirdir. Bak: Sahih Hadisler" (no:1623)

67

Numan ALS

Ruhlar bedenlerden sonra yaratlmtr diyenler buna kar uzunca bir cevap vermektedirler. Onlardan Kad Beydv1 Araf suresindeki ayetin temsili olarak canlandrma olduunu tefsirinde2 ve Mesbih erhinde sylemektedir. Yine onlar ruhlarn ge yaratlmasnda ayrntl deliller ileri srmektedirler. O delillerden birisi Rasulullah(sav)n u hadisidir: "demolunun anne karnnda yaratlmas krk gn nutfe (kan phts) sonra o kadar bir srede alaka (et paras) halini, sonra o kadar bir srede mudga (organlarn birleme) halini alr. Sonra melek gnderilir ve ona ruh frlr.3 Yine bundan baka delilleri de vardr. Allah yatt yeri nur etsin, babam Alus "Ruhul-Men"de4 ve bn Kayym "Kitabur-Ruh"ta5 bunlar aktarmlardr. sterseniz oraya bakabilirsiniz. Geri kalan dier meseleler hakknda bn Kayym yle diyor: "Kitap, snnet, sahabenin icma, akl ve ftrattan gelen delillere gre hissedilen bu cisim, mahiyetine muhalif bir cisimdir. Nuran, ulv, hafif, canl ve hareketli bir cisimdir ki uzuvlara geer. Onun bu geii suyun buza, yan zeytine, atein de kmre gemesi gibidir. Uzuvlar, latif olan bu cisimden taan zellikleri kabul etmeye msait olduu mddete, bu latif cisim uzuvlara karm olarak kalr.6 Latif cismin uzuvlardaki tesirleri, onlarn hissetmeleri ve iradeyle hareket etmeleridir. Sert karmlarn basks nedeniyle bu uzuvlar bozulur, sz konusu tesirleri kabul etmez olunca, ruh Allahn emriyle bedenden ayrlarak ruhlar alemine gider. Allah teala yle diyor: "Ey huzura kavumu insan! Sen Ondan honut, O da senden honut olarak Rabbine dn. Kullarm arasna katl ve cennetime gir!" (Fecr:27-30)." Eer bu meseleyi sonuna kadar aratrmak istiyorsan "Kitabur-Ruh"a bak. nk sana bu konuda bir ruh verir, ulamak istediin neticeyi sana salar. Ama eer "dedi ki" ve "denildi ki" leri istemiyorsan Allah Telnn u ayetini oku: "Sana ruh hakknda soruyorlar. Deki: Ruh, Rabbimin emrindendir. Size ancak az bir bilgi verilmitir.(sr:85) Benim bu yazdklarm senin fikrinde bir ses olarak kalsn, eletirdiim eyleri akl ederek, gerei saklayan olarak deil, hakkyla dnen birisi olarak dn. Hased gzle bakma. Allahn yardmyla bu kitab okuduktan sonra inkar eden inatlarn itiraz edecek bir gc kalmaz. Buna kar geleni gn nda bulursun.

randa irz yaknlarndaki Beyd kasabasndandr. Ebu Said Abdullah b. Muhammed e-irzdir veya Ebul-Hayr Nasruddindir. Mehur mfessirdir. Kadlk yapmtr. H. 685 ylnda vefat etmitir. 2 "Envrut Tenzil ve Esrrut Tevil" (3/33). Bu ayetin tefsirinde unu syler: "Allah demoluna delillerini ilmi olarak gstermekle onu yaratma isteini ve Rabliini pekitirmekte, bunu tasdik etmeleri ve belleklerinde tutmalar iin buna onlarn itiraflarn ahit tutmakta ki sonra herhangi bir itirazlar olmasn. Bunu gerek olarak deilde temsili olarak canlandrmaktadr. Yoksa gerek anlamda bir ahit tutma yoktur." Beydvnin bu sz hakknda konuanlar olmutur. Onlardan biri olan Ali elKr "Mirkt" te (1/140) yle diyor: "Bu sz Mutezile mezhebinin szdr." Hatib el- Kzrn ise ona yapt haiyesinde onun szn sert bir dille eletirerek yle diyor: "Gerek bir mfessir eer seleften gvenilir bir nakil bulmusa, Kuran kendi gryle tefsir edemez. Kald ki bu konuda Rasulullah(sav)dan kesin bir delil varken bunu nasl syler?" Dier kar kanlar: mam evkni "Fethul Kadir"(2/250-252), Sddk Hasan Han "Fethul Beyan"(3/404-409), "ed-Dinul-Halis"( 1/391), Muhammed Emin ankyti "Edvaul Beyn" (2/335-328). 3 Kutub-i Sitte ve dierleri bn Mesud (ra)dan merfu olarak rivayet etmitir. Ben de onu bn Eb smn es-Snne"sinde (s: 175-176) gsterdim. Grld gibi bu hadiste onlarn grlerine delil olabilecek bir ey yoktur. 4 Als orada bu meseleyi uzun uzun anlatmakta ve Beydvnin szn reddederek yle demektedir: "Bu grn her ynyle yanl olduunu bn Abbas hadisi gstermektedir." (yani bir nceki dip notlardaki hadisi) Alus sonra, Mutezile mezhebinin sz alma konusundaki sahih hadisleri inkar ettiklerini ve Kurann zahirini terk ederek had hadisleri almamz gerekmez, dediklerini belirterek felsefe kurallarna dayal akli deliller ileri srerek bu konularda inatla bkmadan devam ettiklerini anlatmakta ve onlarn delillerini aktardktan sonra hepsine tek tek cevap vermektedir. 5 s:156-175. 6 Bana gre lm bu sebeplerle aklamak felsefecilerin yoludur. nk bu szn akl ve nakl bir delili yoktur. Bilakis ka kii aniden lm ama Allahn kudretiyle uzuvlar bozulmadan salam olarak kalmtr.

68

AIK DELLLER

Bakanlarn gznde bu kitabn uzamamas iin bu kadarla yetinelim. Boyna taklan bir kolyenin birbirine eklenen zincirleri gibi bu konuda her gr sahibinin, zellikle ilk dnem alimlerin, deerli aratrmaclarn szlerini nakletmek yeterlidir. Doru yola ulatran ve mer b. Hattabn szn Sariyeye duyurduu gibi1 istediinde dirilerin szn canszlara duyuran sadece Allahtr. lemlerin Rabbi olan Allaha hamd olsun. Salat ve selam btn peygamberlerin zerine, onlarn en ereflisi olan Muhammede,gzel ve temiz ailesinin ve ashabnn zerine olsun. Asl basknn sonunda u yazldr: eyhimiz allame, derin ilim sahibi, zamann ve mekann tek alimi, snnet savunucusu, bidatilerin engeli, ba mderris Numan Hayreddin Efendi Als Zadenin eserini 8 Rebius Sn 1329 da tamamladm. Allah onu hased edenlerin tuzandan korusun, kullarna faydal klmaya devam eylesin. El ile yazan, yazar hayattayken bunu asl nshadan naklettiini bildirmektedir. 20 Rebiul-Evvel 1398 am Muhammed Nsruddin el-Albn

Abdullah b. Vehb bn Aclan- Nf- bn mer yoluyla gelen hadise iaret etmektedir. Hz. mer bir grup askeri gnderir. Balarna da Sariyeyi komutan olarak atar. Hz.mer bir gn hutbe verirken kere: "Ey Sariye, daa. Ey Sariye daa." diye seslenir. Ordu dnnce Hz. mer durumu sorar. Sariye yle der: "Yendik ya mer. Savata iken: "Ey Sariye daa. Ey Sariye daa." diye bir ses duyduk. Arkamz daa verdik. Allah da dman hezimete uratt." Bunu duyanlar Hz.mere: "Sen bu ekilde barmtn" derler. bn Kesirin Bidaye"de (7/131)dedii gibi bu hadisin senedi hasen ceyyiddir. Aynsn Beyhak Delil"de (1/181/3)rivayet etmektedir. Yukardaki Hz. merden gelen bu kssann benzer rivayetleri salam deildir. Mesela Ravdur Reyyahn" de (s:25)olduu gibi : Bu mslmanlarn ile dmanlarn durumunu haber veren Hz. merin kef halidir." Bunun asl yoktur. Bu ancak sofilerin kef terimini desteklemek iin uydurduklar bo eydir. Allah selamet versin. Salt ve selm mmi olan Nebimiz Muhammedin zerine olsun.

69

Numan ALS

KAYNAKLAR
Kurn- Kerm Abdullah b. Mubrek, Zhd Abdullah Esad el-Yfi, Ravdur-Reyyhn f Hikytis-Slihn Abdullah Murtaza Yemen, srul-Hakk alel-Halk Abdurrezzk, Musannef Acurr, e-era Ahmed bin Hanbel, Msned Aleddn Hind, Kenzul-Umml Aladdin Murd, el-nsf f Marifetir-Rcihi minel-Hilf Albn, Ahkmul-Ceniz Albn, el-Hadsu Huccetn bi-Nefsih fil-Akid vel-Ahkm Albn, rvul-Gall f Tahrci Ehdsil-Menr Albn, Muhtasar Sahih-i Buhr Albn, er-Ravdun-Nedr f Tertbi ve Tahrci Mucemut-Tabern es-Sar (el yazma) Albn, Silsiletl-Ehdsis-Sahha Albn, Silsiletl-Ehdsid-Dafe Albn, Sahhu Cmiis-Sar Albn, Tahrcus-Snneti Eb sm Albn, Vucbl-Ahzi bi Ehdsil-hd fil-Akde Ali el-Kr, Mirktl-Mefth erhu Miktl-Mesbih Ali es-Sveyd, el-Akdus-Semn f Beyni Mesilid-Dn Als, Rhul-Men mid, Ebkrul-Efkr Atyye Muhammed Slim, Tetimmet Edvaul-Beyn Ayn, erhul-Kenz Bc, el-Mntek erhul-Muvatta Bcurr, Hiyetl-Bcurr al bn Ksm Beydv, Envrut-Tenzl Beydv, erhul-Mesbih Beyhak, Deliln-Nbvve (el yazma) Beyhak, uabul-mn Birgiv, Ziyretul-Kubr Buhr, Sahh Eb Dvd, Snen Ebt-Tayyib, Dvn Gazzl, hyu Ulmiddin. Hakm, Mstedrek Haskef, ed-Durrul-Muhtr Hatb Tebrz, Mikatl-Mesbih Heysem, Mecmaul-Bahreyn f Zevidil-Mucemeyn (el yazma) Heysem, Mecmauz-Zevid bn bidn, Reddul-Muhtr aled-Durril-Muhtr 70

AIK DELLLER

bn Cerir et-Taber, Tefsir bn Eb Htim, Cerh v Tadl bn Ebil-zz, erhu Akdett-Tahviyye bnul-Esr, Lubb bn Hacer el-Askalln, Fethul-Br bn Hacer el-Askalln, ed-Durerul-Kmine bn Hacer el-Askalln, Lisnul-Mzn bn Hacer el-Askalln, Takrbut-Tehzb bn Hacer el-Askalln, Tehzbut-Tehzb bn Hacer el-Heysem, Tuhfetl-Muhtc bn Hacr el-Heytem, el-Fetvl-Hadsiyye bn Hazm, el-Milel ven-Nihal bn Hazm, Muhall bn Hazm, Risle fl-nil-Melh bn Hibbn, Sikt bn Hmm, Fethul-Kadr bn Imd, ezertz-Zeheb bn Kayym, setl-Lehfn min Mesidi-eytn bn Kayym, Kitbur-Rh bn Kayym, iful-All fil-Kaz vel-Kader bn Kesir, el-Bidye ven-Nihye bn Kesir, Tefsir bn Melek, Mebrikul-Ezhr erhu Merikul-Envr bn Nceym, Bahrur-Rik erhu Kenzid-Dekik bn Nuceym, en-Nehrul-Fik bi erhi Kenzid-Dekik bn Receb, Ahvlul-Kubr (el yazma) bn ahne, erhu Manzmeti bn Vehbn bn Teymiyye, el-Kelimut-Tayyib bn Teymiyye, Mecmul-Fetv bn Teymiyye, Mukaddime f Uslit-Tefsr bn Teymiyye, Minhcus-Snne bn Teymiyye, Reful-Melm anil-Eimmetil-Alm bn Vehbn, Manzme mam Mlik, Muvatta Kastallni, el-Mevhibul-Lednniyye Kurtub, el-Cmiu li-Ahkmil-Kurn Kurtub, et-Tezkirat bi Ahvlil-Mevt ve Ahvlil-hira (el yazma) Leknev, el-Fevidul-Behiyye f Tercimil-Hanefiyye Leknev, et-Talikats-Seniyye alel-Fevidil-Behiyye Muhammed Behet el-Eser, Almul-Irak Muhammed Emin enkyt, Edvaul-Beyn f zhil-Kurni bil-Kurn Muslim, Sahh Mchid b. Cebir, Tefsir Nes, Snen Nevev, erhu Sahihil-Mslim 71

Numan ALS

Reid Rz, Mecelletl-Menr Reid Rza, Tefsrul-Menr Sann, Merikul-Envr f Shhil-sr Sefrn, Buhruz-Zahra f Ahvlil-hira Semn, el-Ensb Sddk Hasan Han, ed-Dnul-Hlis Sddk Hasan Han, Fethul-Beyn f Maksidil-Kurn Sddk Hasan Han, Tcul-Mkellel Sind, Hiyets-Sind al Snenin-Nes Suyt, ed-Durrul-Mensr Suyt, erhus-Sudr evkn, Fethul-Kadr Tahtv, Hiyett-Tahtv ald-Drril-Muhtr Tahtv, Hiyett-Tahtv al Merkil-Felh Tyb, el-Mefth f Hallil-Mesbh (el yazma) Ykt el-Hamev, Mucemul-Buldn Zebd, Ukdul-Cevhiril-Mnfe Zeheb, Mznul-tidl f Nakdir-Ricl Zeheb, Tezkiretul-Huffz Zirikl, el-Alm Zurkn, erhul-Mevhibul-Lednniyye Zurkn, erhul-Muvatta

72

AIK DELLLER

NDEKLER
Giri ............................................................................................... nsz, kitabn elde edilii .............................................................. Kitapta takip edilen alma ........................................................... Kitabn konusunun tevhid ile olan alakas, llerden yardm istemek onlarn iittii inancna sahip olmaktadr. ......................... Kutub, gavs vb. evliyalarn lemi idare ettikleri inanc ve Reid Rzann bu konudaki sz ....................................................... Sddk Hasan Hann bu konudaki sz, dier alimlerin ise bu konuda susmas ........................................................................ Mriklerin en dar anlarnda Allaha dua etmeleri, gnmz insanlarnn ise llere dua etmeleri ve buna rnek bir hikaye Tefsir alimi Alsnin insanlarn Allhdan baka ne zarar ne de fayda vermeyen bakalarndan yardm istemeleri ile ilgili sz nszde anlatlmak istenen esas ey .............................................. Amellerin sunulmas hadisinin zayf olduu .............................. Ne niyetle olursa olsun llerden yardm istemek sapklktr. Bu konuda bn Teymiyyenin sz ................................................ itmeyene yalvarmak yaratla terstir. Bu konudaki yetler ......... Evliyalara yalvaran kiiye, onlarn iitip iitmedii konusunda uyar: Onlar hem duymazlar, hem grmezler, hem de tutamazlar .............................................................................................. llerin iitmedii gerei ............................................................ Birinci Delil: Arkalarn dnp giderken sarlara o daveti duyuramazsn yetinin tefsiri ve alimlerin grleri ..................... kinci Delil: ...Eer onlara yalvarrsanz sizin yalvarmanz iitmezler yetinin aklamas. Onlar putlara deil, onlarn ahsiyetlerine ibadet ediyorlard. bn Kayymn bu konudaki sz .............................................................................................. Kyamet gnnde sizin ortak komanz reddederler yetinin aklamas, alimlerin farkl grleri
73

Numan ALS

........................................ Abdurrahman b. Muhammed b. Abdulvehhabn bu konuyu delillendirmesi .......................................................................... nc Delil: Bedir kuyularna atlan mriklerin llerinden bahseden hadis. Bununla ilgili iki yet ..................................... Katde ve bn Atiyyenin iitmenin mucize olduuna dair szleri Raslllh (sav)in sahbeye llerin iitmedii inancn yerletirmesi ....................................................................................... Hz. merin Sen llere iittiremezsin yetini delil almas, Raslllh (sav)in Ona yapt aklama ............................... Raslllh (sav)in dini konulardaki aklamalarn zenle ve dikkatlice anlayarak takip etmek ve onu delil olarak almak fkhn inceliklerindendir. Bununla ilgili iki rnek .................... Birinci rnek: Rdvan beyatinde aacn altnda beyat edenler atee girmeyecek hadisi .......................................................... kinci rnek: eytan talama gnlerinde def alp ark syleyen iki cariye hadisi ....................................................................... Mzii mbah sayan bn Hazma cevap ........................................ Drdnc Delil: Allhn yeryznde dolaan melekleri vardr hadisi ........................................................................................ Kar tarafn delilleri ...................................................................... Birinci Delil: Bedir kuyularna atlan mriklerin llerinden bahseden hadis ......................................................................... kinci Delil: l, defnedenler ayrldklarnda onlarn ayak seslerini iitir hadisi. Bu konudaki dier hadislerin zayfl. bn Kayymn lye salm vermeyi delil olarak almas ................. Buna cevap olarak Raslllh (sav)in Kbeyi ve Kuba Mescidini ziyareti .............................................................................. Sahbenin namazda iken teehhdde: Esselm aleyke eyyhen-Nebiyyu diye selm vermesi ................................... Yaptmz bu aratrmann zeti ...................................................

74

AIK DELLLER

Yazarn hayat ................................................................................ Yazarn nsz ve bu kitab yazma sebebi ..................................... BRNC BLM Hanef alimlerin konu hakkndaki grleri. Haskefnin sz ...... Tahtvnin sz, Bedir kuyularna atlan mriklerin llerinden bahseden hadis, buna cevaplar ve Hz. ienin tutumu .......... Hz. ie hadisine cevaplar. Dipnotta doru olan aklama ........... llere selam verme konusunda Hz. Aliden gelen eser ve aklamas ........................................................................................ l, defnedenler ayrldklarnda onlarn ayak seslerini iitir. hadisi ......................................................................................... bn bidnin sz .......................................................................... bn Hummn sz, lmek zere olana yaplan telkin hadisi. Telkinin ldkten sonra yapld savunmas ........................... Dipnotta telkin hadisinin aklamas .............................................. Haneflerin telkin hadisini delil gstererek llerin iitmediini sylemeleri ve buna Bedir kuyularna atlan mriklerin llerinden bahseden hadisle cevap vermeleri ................................ Bedir kuyularna atlan mriklerin llerinden bahseden hadisin en doru aklamas. Kfirlerin llerine seslenmek peygamberlerin snnetidir ..................................................................... bn Hummn l, defnedenler ayrldklarnda onlarn ayak seslerini iitir hadisine verdii cevap ...................................... Tahtv ve Aynnin szleri ............................................................ bn Nuceym ve bn Melekin szleri .............................................. Hanef alimlerin szlerinde llerin iitmediine dair ittifak ......... l defnedildikten sonra telkin vermek ......................................... Telkin hadisini savunanlara verilen cevap ve bn Abdisselm ile bn Mlikin sz
75

Numan ALS

...................................................................... llere Yasin okuma hadisi ve uydurma olduu ........................... Hanbellerin telkin hakkndaki farkl grleri ............................. KNC BLM llerin iitmedii konusunda Hanef alimlerle ayn gr paylaan dier mezhep alimlerinin grleri ............................. Mliklerden Mzir ve dierlerinin grleri ............................... Saffrnnin sz .......................................................................... bn Receb ve dierlerinin sz ve Bedir kuyularna atlan mriklerin llerinden bahseden hadise cevaplar ................. llerin iittiini iddia edenlerin delilleri. Uhud ehidlerinin verilen selm almalar hadisinin zayfl ...................................... Kim, dnyada tand lm kardeinin kabrine urarsa... hadisi ve zayf olduu ................................................................... Bedir kuyularna atlan mriklerin lleri hadisine Suheylnin cevab ........................................................................................ Sen llere iittiremezsin yetindeki ihtilf. Hz. ienin yetin mnsn hakiki anlamda deerlendirdiine dair bn Hacerin sz ............................................................................ bn Tnin, bn mer hadisi ile Hz. ie hadisinin arasn bulmas Kabir sorgusundaki anlamazlk ve zm . Bera hadisi .................................................................................... bn Hacerin iki hadisin arasn birletirmesi ................................. Mnv ve Tybnin l, defnedenler ayrldklarnda onlarn ayak seslerini iitir hadisi ile Sen llere iittiremezsin yetini birletirerek aklamalar ................................................ Yazarn, llerin iittiinde icma vardr ve bu da Eb Hanfenin grdr diyenlere verdii cevap ....................... Eb Hanfenin almad baz sahih hadisler ..................................

76

AIK DELLLER

Eer Eb Hanfenin gr hadise ters derse ne yaplr? .......... NC BLM Peygamberlerin berzah lemindeki hayatlar. ehidler kabirde rzklandrlmazlar .................................................................... Peygamberler kabirlerinde diridirler hadisinin sahihlii ............ sr gecesinde Hz. Ms (as)a rastladm.... hadisi ve Mnvnin aklamas ............................................................. Peygamberlerin berzah lemini kyas kullanarak geniletmek doru deildir .......................................................................... Raslllh (sav)in sr gecesi dier btn peygamberleri grp grmedii tartmas ................................................................. Yeryz peygamberlerin cesetlerini rtmez ............................... Sahihte getii zere sznden kast ne olur? Kim bana selm verirse... hadisi ....................................................................... Kim kabrimin banda bana selm verirse onu duyarm... hadisi uydurmadr. bn Teymiyyenin bu konudaki sz .................... Kabir azab ve nimeti hem ruha hem de bedenedir ........................ Mnker ve Nekir sorgusu haktr ve sahih hadisle sabittir .............. Kul kabrine konulduunda... hadisi ........................................... Cumhura gre kabir azab hem ruha hem de bedenedir. bn Hazmn bunun tersine olan gr .......................................... bn Hazmn sorgulama srasnda ruhun geri dndn kabul etmemesi ................................................................................... bn merin, Esmaya olu Abdullah b. Zubeyrin lmnden dolay basal dilemesi ve bunun zayf olduu .................... bn Mesdun Rabbimiz, bizi iki defa ldrdn, iki defa dirilttin yetini tefsiri ...................................................................... Raslllh (sav)in Hz. Ms (as) altnc veya yedinci semada grmesi ..................................................................................... bn Kayymn bn Hazma cevab ve berzah lemi hakkndaki
77

Numan ALS

sz .......................................................................................... Ruhun bedenle olan alakas ........................................................... Kabir azab ve sorgusu hakknda midnin sz .......................... Patikadan giden adam kssas ve bu kssann acaiblii ............... Kabir ziyareti ................................................................................. urunbullnin sz ve baz db ................................................ Kabir ziyaretinde Yasin okuma hadisinin uydurma olduu ........... Kabre el srme ve pmenin ktl ve bunun kfir deti oluu......................................................................................... ...... Kabirdeki llere Kurn okumann irkin olduu ........................ Bu kitabn yazlma amac; Hanef alimlere gre ller iitmez yleyse llere selm vermenin ne faydas olur? .................... lye selm verme hadisleri .......................................................... bn Kayymn Kitbur-Rhtaki llere selm verme konusundaki szne cevap ..................................................................... Bc ve Kd Iydn szleri ........................................................... Haneflerin, Selm vermenin ne faydas olur sorusuna cevab Sonu ve ruhlarn nerede olduu .................................................... Mminlerin ruhlar cennettedir ..................................................... bn Hazmn sz ........................................................................... bn Abbas ve bn merin ehidlerin ruhlar hakknda szleri ...... bn Kayymn, bu szlerin arasn birletirmesi ............................ Bu konuda slm dininden olmayanlarn grleri ........................ Meseleler ........................................................................................ Birinci Mesele: llerin ruhlar birbirleriyle karlarlar m? .......
78

AIK DELLLER

kinci Mesele: Yaayanlarn ruhlar ile llerin ruhlar karlarlar m? ....................................................................................... nc Mesele: Ruh lr m? ....................................................... Ruhun lmeyeceine dair deliller ................................................... Drdnc Mesele: Ruhun asl nedir? ............................................. Sz alma ayeti ............................................................................. Beydvnin bu yeti tefsiri ve alimlerin Ona verdikleri cevap .... Ana rahminde yaratl hadisi ..................................................... Kurn ve Snnete gre ruhun mahiyeti ....................................... Hz. merin Sriyeye seslenmesi ................................................. Kaynaklar ....................................................................................... indekiler ......................................................................................

79