Tarih Sasirmaktir 1

Tarih armaktr!
Tarih armaktr!
www.derindusunce.org Fikir Platformu
1
Tarih armaktr!
Bu kitap Derin Dnce Fikir Platformunun okurlarna armaandr. www.derindusunce.org
www.derindusunce.org
Fikir Platformu
Tarih armaktr!
Fikir Platformu
Tarih armaktr!
Fikir Platformu
Tarih armaktr! indekiler
nsz ....................................................................................................................................................... 7 Baty eytanlatrmadan(Sever Ik).................................................................................................... 9 Mslmanlar slama ne yaptlar? (Bernard Lewis) ............................................................................... 13 u lgn Mslmanlar (Mustafa Akyol) ................................................................................................ 26 Getir bir tarih, mill olsun! (Sevan Nianyan) ........................................................................................ 28 Atatrk ngiliz valisi olmak istedi mi? (M.Armaan) .............................................................................. 30 Republic of Turkey - Hindi Cumhuriyeti (Mehmet Bahadr) .................................................................. 33 Bilim ve Teknoloji Neden Avrupada Geliti? (Mehmet Bahadr) ......................................................... 37 Peki Genelkurmay Karabekir almna hazr m? (Mustafa Armaan).43 erkez Ethemin aabeyi Atatrke Krt alm nermi (Mustafa Armaan).46 Keifler a ve Uyuyan Osmanl? (Mehmet Bahadr)........................................................................... 50 Sanayisiz Osmanl (Mehmet Bahadr).................................................................................................... 55 Osmanlnn Yklnda Tekke ve Zaviyelerin Rol Var myd ? (Mehmet Bahadr) ............................... 58 Geldikleri gibi gitmediler I: Lozan anlamak (Mehmet Bahadr) ........................................................... 63 Geldikleri gibi gitmediler II:Lozan tehdidi (Mehmet Bahadr) ............................................................... 66 Geldikleri gibi gitmediler III:Halifelik Asndan Lozan (Mehmet Bahadr) ............................................ 69 Bir Ortaa Hitleri: Cengiz Han (Mustafa Akyol) .................................................................................. 71 Darbecilik CHPnin mzmin hastaldr! (Mustafa Akyol).................................................................... 74 eyh Said ngiliz Ajan myd? (Mustafa Akyol) ................................................................................... 76 Musul mu Dediniz? (Mustafa Akyol) .................................................................................................... 78 Cumhuriyetin Dersim Kazanm (Mustafa Akyol) ................................................................................. 80 lk Darbe 1925te Yapld (Mustafa Akyol) ............................................................................................. 82 Kurtulu Savanda Tarikatlar ve deolojik Krlkler (Mustafa Akyol) ................................................. 84 Cumhuriyetin slama ve Mslmanlara Borcu (Mustafa Akyol)......................................................... 86 Byklere Masallar I: Araplar Osmanlya hanet Etti (Mustafa Akyol) ................................................. 88 Byklere Masallar II: Mslmanlar Cihad Dinlemedi (Mustafa Akyol) ............................................ 92 Byklere Masallar III: slam ncesi Trkler Medeniydi (Mustafa Akyol) .......................................... 94 Krtler, Aznlk Olmay Lozan Dneminde Reddettiler (Mustafa Akyol)......................................... 96
Fikir Platformu
Tarih armaktr!
Fikir Platformu
Tarih armaktr!
nsz Hemen btn polisiye filmlerde sulular yakalanmamak iin parmak izlerini silerler. Kendilerini aklayan baka bir senaryonun mesel intihar ihtimalinin polis tarafndan kabuln kolaylatrrlar. Bylece polisin ve savclarn tarihi okumas engellenmi olur. Gerek saklanarak yerine resm bir yanlg yerletirilir. Bir devlet tarih yazd zaman ondan nce yazlm olanlar gayr resm, hatta yasa d olur. Parmak izi silmek gibidir devlet eliyle tarih yazmak ... Bir dnn, Padiahlarn btn yazmalarn, Sarayn arivlerini, btn Osmanlca kitaplar toplayp yakmak, Osmanldan ve Selukludan kalma btn emeleri, camileri, han ve hamamlar ykmak yerine resm tarihi bir deitiriyorsunuz ve bir rpda bin yllk hakik tarihiniz pe. Daha dorusu yeni kuaklarn gemii anlama anslarn ortadan kaldryorsunuz. Hele bir geerken de alfabeyi ve kelimeleri deitirdiyseniz, temizlik tamam! Biz de kendi yaadmz topraklara yeni gelmi snmaclar gibi etrafa bakyoruz. Devlet nedir? Millet nedir? Osmanl myz yoksa Trk m? diye sorguluyoruz kendimizi, tarihimizi. nk bo beyaz bir kttan balamaya mahkm edildik. Resm tarih ve dil devrimi ile dilimiz ve kltrmz devirildi, bizler de altnda kaldk. Tarihimizi bilmediimiz iin bugn anlamyoruz. Yarn ise bir korku filmi gibi. Cahillikten her yerde komplo teorileri gryoruz. Adeta ssz bir adaya dm yabanclar gibi glgemizden bile korkuyoruz, komu lkelerden, i ve d dmanlardan hatta birbirimizden bile Sitemizin Laiklik, Tarih ve Osmanl dosyalarna katksyla yakndan tandnz Mehmet Bahadr Republic of Turkey - Hindi Cumhuriyeti isimli yazsnda yle zetliyordu bu durumu: Aslnda, kk ve mutlu azgn bir aznln aments haline gelmi dogmatik bir zihniyetti karmdaki. Sorgulanamazd, zira devletin temel kurumlarn sorgulamaya ya da dnyadaki benzerleri ile mukayese etmeye baladnz zaman, malum zihniyet hemen bir savunma ve saldrma pozisyonu alyordu. Kutsalma dokundurmam refleksi ile hareket ediyor ve hatta sizi, yobaz olarak yaftalayp dlayabiliyor ve sonuta kendine srekli i dmanlar retebiliyordu. Geen onca sancl ve acl yllar ve hatta tecrbelerimiz Cumhuriyet Kazanmlar hakknda bize yeterince bilgi veriyordu zaten. Evet... Tarih armaktr. Atatrke armak, Krtlere armak, Lozana armaktr. Gemie hayret edip bugne eletirel bakabilmektir. Siyas bir propaganda aygt deildir Tarih. Asker millet retmek, atalarmzla gurur ya da utan duymak iin tarih aratrlmaz. Eer resm tarihin beyin ykamasndan bktysanz bu kitap ilginizi ekecektir...
Fikir Platformu
Tarih armaktr!
Fikir Platformu
Tarih armaktr!
Baty eytanlatrmadan(Sever Ik) Cemaleddin Afgani ve Ali eriati takriben yzyl arayla mmetin makus talihi deitirmek iin kbal beklemeden mcadele ettikten sonra doduklar topraklardan uzakta, Afgani gz altnda, eraiti gzden rakta, arkalarnda yzyllarca yanklanacak bir lk brakarak izzet ile dar- dnyadan dar- bekaya hicret ettiler, maatan meada gtler, hseyni bir i yaparak gittiler. Ama hala yksek sesle konumaya devam ediyorlar 19 yy. slam dnyasnn bat ile karlat ve bir kriz dnemidir. Krizin sebebi salt bir entelektel meydan okuma deildi. Bu karlamay, ki slam dnyas itibariyle bat ile nc karlama, asl yakc ve ykc klan onun askeri, siyasi ve iktisadi boyutu idi; Bilim silahlara elik ederken silahlar bilime yol gsteriyordu. Kolonyalizm sonucu slam dnyasnn diren noktalar ve kaleleri olan memalik-i slam tek tek dm, smrgeletirilmiti; geri kalan birka sultan/lk ise siyaset/denge ile saltanatlarn yaatmann peinde idi. mmetin ulemas ise yllardr iinde bulunduu zihinsel donukluk ile deiimin neliini, aciliyetini ve yakcln kavrayacak bir zihinsel olgunlara sahip deildi veya iktidarn peinden gitmek kolay geliyordu. Ortada plak durak bir durum sz konusu idi; slam dnyas zerinde tasallutu kuran bir smr ve tabi ki bunun sonucu olan bir tahkir dzenite byle bir tarihsellik iinde ortaya kt Afganince uyarmaya ve smrgecilere kar direnmeye ard, hem sultanlar hem Mslmanlar ve de tm doulular..
Fikir Platformu
Tarih armaktr! O, mmeti ama zellikle sultanlar ve ulemay su alan Nuhun gemisini yeniden ina etmeye aryordu. Deimek/slahat ve direnmek/devrim gerekiyordu. Aksi halde lm kanlmazd. Afganinin yapt kyameti haber veren suru flemekti.. Evet, Afgani bir slahat idi, nk; o toplum iinden ekilmi vahyi yeniden hayata dahil/nazil olmasn istiyordu. Kurann raflardan indirilmesi ve almas gerekiyordu. Kuran gnmz iin ne sylyor, gncelimizde vahyin anlam nedir? Ve peygamber bugn konumal ve Kuran tefsir etmeli idi. Din bugn yeniden hayat ina etmeli ve yol gstermelidir. tihat ve tefekkr kalesi tahkim edilmeli eski parlak gnlerine dnmelidir. slamiyet btn modern gelimelere aktr. Bizzat terakkiyi emreder. Mani-i terakki deildir ve dini akideler taklit yerine salam akli deliller zerine kurulmaldr. lahi mesaj rten hurafeler ortadan kaldrlmal, gerek slam ile yz yze gelinmelidir. Mesajn z; makasd- eria yakalanmal ve asrn idrakine sunulmaldr. mmet uyanmal, silkinmeli, savamaldr, kadercilik kader deildir. nsann kaderi elindedir. O deiimi irade etike kader tecelli edecektir. Tembelliin ykmn vebalini Allaha yklenmemelidir. Afgani inklapdr da. nk o sadece konumakla ve vaaz etmekle netice alamayacan dnmektedir. Smrgeciler zor/la/da olsa kovulmaldr. O sultanlarn kapsn derdine derman klmak iin alar. Bir saraydan dierine sultanlara yaklar, danr , danmanlk yapar, ama, dalkavukluk yapmay reddeder. Bir diyardan baka bir diyara srlr. Pes etmez. Kendisi ile i tutacak bir sultan aramaktan vazgemez. O acil bir devrimcidir, sorunu ksa yoldan siyaset ile zmeyi dnmektedir. stadn, Talebesi Abduh gibi beklemeye tahamml ve takati yoktur. Hemen bir devrim toplumu batan balayarak dntrmek istemektedir. Ama eitim ve sabr ile deil, siyasetle.. nk mesele siyasidir siyasi yola zlmelidir.. Yazmay deil, konumay seven stada hakim olan eilim pratii/hareketi/devrimi iken talebesi Abduhta eitim/slah/dncedir. Cemaleddin Afganinin yatmayan yaps ile Abduhun siyaseten uzaklaarak ncelii eitim yolu sosyal dnmne vermesi ve skuneti seven yaps onlarn yolunu ayrmtr eraiti ise, Afganiyi ve Abduhu kendi nefsinde cem etmiti; Abduhun eitimciliini, Cemalin devrimciliini ve heyecann.. II. eraitiye gre, Afgani ve Abduh slam toplumunun yeni dnsel zgrlk nderleri olup, ayn zamanda tm dnyadaki kltrel smr kart hareketlerin yaratcs ve balatcsdrlar. Afgani ve Abduhun yapt i vurgun yemi slam toplumuna ruh vermek olmutur. eraitiye gre Afganinin yntemsel hata yapmtr. Afgani halk uyandrmak gerektiini sylemi, fakat, pratikte halk dncede kalm ve sultanlara yaslanmtr. Abduh ise ulemaya yaslandndan, neticede halkn durumunda deiim olmad gibi aydnlar arasnda nispi bir baar saland. nk, Afganinin ve Abduhun yaslandklar sultan ve ulema nihayetinde egemen snfn mensuplar olarak onlar nihayetinde devrimci/deiimci deil, statkocu ve muhafazakardrlar. Onlar dnce olarak ileri, devrimci ve honutsuz olsalar da pratikte muhafazakar ve maslahatdrlar.
10
Fikir Platformu
Tarih armaktr! Sonuta ne sultanlar/mele Afgani ile ne de ruhaniler/rahip Abduh ile hareket etmilerdir. Oysa yaplmas gereken peygamberin yapt gibi nasa dayanmaktr. Sahiplerden deil, sahipsizlerden balamak gerekirdi. eriatiye gre, bir savaa balamak iin zelikle gen nesle ve aydnlara umut balanmaldr, nk, bunlar bir iman ve inan kazanp ortak bir hedefe ynelirlerse mucize gerekleir III. eraitinin projesi/hedefi ze dntr; mann itikadn yenilenmesi, gemie kamadan gemiin tannmas, smrgecilerin tannmas kovulmas... nsan nce kendi benliini sonra yaad toplumu ve topraklar zgr klmaldr. Onun iinde zindanlarn amal ve dine kar dini tanmal ve ne yaplmas gerektiine karar vermelidir. Varolu, tarih, adalet, zgrlk temelleri zerinden evrensel bir bak as ile nce kendimize sonra evremize bakmamamz gerekir. eraiti, bir slahat olarak dinin toplumsal hayata bir ruh ve anlam olarak ekilmesinden ve dinin kuru ritellere, literallere dntrlmesinden muzdaripti. Topluma hurafelerden arndrlm iman ve ate baheden slam anlatmaya alyordu. Hz. Muhammedin, Alinin, Ehli Beytin, Ebuzerin, Selmann slamn slam, Safevi iilerin ve muavi snnilerin ve onlarn varislerinin elinden kurtarlmal idi. Eer slam bu tarihsel ve kltrel paslardan arndrlrsa Mslmanlar arasnda herhangi bir ihtilaf kalmayacana inanmaktadr. Kutlu zgrlk ars olan din/slam, egemen dinin zer, zor, tezvir teslisine/irkine kar kmay vaaz ediyordu. nanmak/dnya gr kadar, yapmak/ideoloji gerekiyordu. nk bu dnyaya dahil olmayan, nas grmeyen, gzlerini sadece mezar tesine diken bir dinin/arnn yabanclatrc ve uyuturucu olmaktan teye anlam olmazd. eraiti bir slahat olarak taklidin terki yolu ile uyanklk ve aydnlk istiyordu, imann aydnln Bu nedenle o dinsel gelenei eletiriye tabi tuttu ve slam dnyasndaki taklitten, yeni kuaklarn kendini batnn kollarna brakmasndan donuklaan, fikirsizleen, muhafazakarlaan ulemay sorumlu tuttu. nk onlar gerekli rehberlii yapmamlar, sorunlara zm retememiler ve Malik Bin Nebinin dili ile sylersek toplumu smrye hazr hale getirmilerdir. eraiti iin asl olan slahn, dini dncenin yeniden yaplanmasnn bir devrim/dnm ile neticelenmesi idi. Zira O iman ve amelin birlikteliine inanyordu. Soyut bir fikir onun iin herhangi bir gereklie sahip olamazd. Fikir eylem iinde gerekleir. O slam ki tevhid dinidir. Tevhid ise salt soyut bir hakikat deil, somut bir gerekliktir. Din dnyaya mdahil olmal, onu zmlemeli, anlamlandrmal ve deitirmelidir. nk akide, soyut bir bilgiler yn deildir ve sosyoloji de akideden ayr dnlemez. Akide daima tarihin kalbindedir, dnda deil.. yleyse ne yapmal? Nasl yapmal? eraiti, slami akidenin z olan tevhidin toplumsal bir yorumunu yapmann peindeydi. Yani tm nasn bir olduu, irk dininin grnts ve glgesi olacak herhangi bir ayrmn olmad, tm Allahn kullarnn bir olduu bir toplumsal hayat ina etmek istiyordu ve bunun iin eraiti gre aydnlar, imann zndeki deiimci, tevhidi mesaj aa karmal ve genlik bata olmak zere halka gidilmelidir.
Fikir Platformu
11
Tarih armaktr! O, dnyay/bedeni dinin/ruhun zerine ina etmek istiyordu. Onun iin dini kavramlar sosyolojik alize tabi tutarak dnyeviletirdi. Amac, baklar mezardan dnyaya evirmekti. Cehennem ateinden nce dnyadaki yangn, yan bamzdaki zulm grmek gerekiyordu. Din yaama dokunmalyd. eraiti hem kendi kua iin hem de bugn hala imann, akn, felsefenin, irfann, iirin ve eletirel dncenin kvlcmn tututuran bir mzmin muhaliftir. yle bir muhalif ki konumalarnda Ali, Ebuzer, Selma, Hseyin, kbal, Afgani, ismi ile Marxn, Sartrein, Fanonun, Weberin, Carrelin isimleri yan yana gelmektedir. Bat smrsne kar kmakta fakat onu eytanlatrmamaktadr. Batnn smr stratejilerinin maskesini indirirken Massignona hakkn teslim etmektedir. Kendi kuana yeni bir perspektif, yeni bir iman bilinci kazandran genliin cokulu retmeni eraiti, bugn dahi genlie sahip olduklarn hatrlatarak, tantarak ve yorumlayarak zgven alamaya devem etmektedir
IV. Afgani ve eraiti inklap idiler, ama bir demagog deil; slahat idiler, ama sadece ucuz teblici deil. Onlar taklit kart idiler ama baty tmden/klliyen tahkir edici deildiler. Olan olmua ve ne olacaksa olsuna kar ktklarndan onlarn temel sorunu sorusu ne yapmal ve nasl yapmal sorusu idi. Bu soru iman ve sorumluluk ve zgrlk balayan, tm boyun eileri reddeden bir dncenin eii idi. nsann kaderi deitirebileceklerine iman etmilerdi. Bunun yolu da kendilerinde olan deitirmekten ve irade etmekten geiyordu. Fakat irade sahibi olmak iin zgr olmak, zgr olmak iin de bilinli olmak gerekiyordu. Afgani ve eraiti insann sorumluluunu iptal eden kadercilie kar karlar. Aksisi zgrln, sorumluluun inkr olacakt ve klelik ile sonulanacakt.
Afgani, kfrn tasallutu ile karlaan slam dnyas maruz kald smr vurgunundan kurtuluun ve birlik zleminin sembol ve kavim st/kavimsiz kavgacsdr. Onun yaam slamn/mmetin birliine duyulan zlemini somut ifadesi ve bizzat mcadelesidir. eraitiyi Afganiye balayan tema slami uyan ve antiemperyalistliktir. eraiti, slahat ve inklap olarak ayn acy/ary omuzlamtr. Onun ars zmze dnmek ve onurlu bir yaam srmek iin omuzlar zerinde bir ba tama mcadelesidir. Her iki stadnda acelesi vardr, acil bir devrimci/deiimcidirler, mmetin isyan etmesini ve smrcleri alaa etmesini ve kaderlerine hkmetmelerini isterler. Durum ihmale gelecek gibi deildir, behemehal harekete gemek smrnn ve smrgecinin maskesini indirmek ve tahtndan etmek gerekmektedir. Afgani bir umut iin ktalar dolamakta, bir sultan bir millet aramakta, eraiti ise zamandan tasarruf iin hzl konumakta, kouturmakta ve bir mucizeyi gerekletirecek bir gelik ve halk eitmektedir.
Fikir Platformu
12
Tarih armaktr!
Mslmanlar slama ne yaptlar? (Bernard Lewis) [ eviren: Ekrem Senai] Sunu: Yanl giden neydi? Herhalde bu soru Mslmanlarn en fazla sorduu ve bir trl net bir cevap veremedii bir soru. Aslnda net cevaplar verilmedii sylenemez. Ama her verilen net cevabn isabetli olduunu sylemek de pek mmkn grnmyor. Geenlerde Milliyet gazetesinde Yaman Trnerin slam gerei balkl yazsn okuyunca hala probleme ne kadar yzeysel yaklatmz, hala deerlendirmelerimizi ideolojik/politik gzlklerle yapmaya devam ettiimizi farkettim. Yazar, Robert Spencern Amerikada en ok satan listesindeki bir kitabn yaz konusu yapm ve kendince kitabn 6 maddede zetini karm. Amerika gibi, Mslmanlar ay tanrsna tapan garip insanlar olarak tanyan bir lkede slamn bilinmemesi yazarlara geni bir alma alan sunuyor. zellikle 11 Eyllden sonra slamla ilgili ne yazlsa ok satyor. Para kazanmak isteyen yazarlarn da muhafazakr Hristiyan halkn psikolojisini dikkate alarak yazdklar muhakkak. Bunu doal karlyorum. Ama Trkiyede, Mslman bir toplumda yaayan bir insann, Robert Spencern kitabn okuyup slam kl zoruyla yaylmtr,
13
Fikir Platformu
Tarih armaktr! slam lkeleri geri kalmtr, demek ki sorun slamdadr, eriat kurallar zaten ok ilkeldir, hem slam ok kadnla evlilik yapmaya, kk yata evlenmeye izin vererek kadnlar ikinci snf yapmtr gibi banaz bir bak asn yazsna yanstmasn anlamakta glk ekiyorum. Szgelimi bir dinin yaylmasn salt zorbala balamak sosyolojik ve psikolojik gerekleri gz ard etmek deil midir? Asimilasyonun bile belirli bir sosyolojik altyaps yok mudur, bir din/ideoloji/fikir zorbalkla yanda bulabilir mi, bu nasl mmkn olabilir? Hem slam lkelerinin geri kalmas sadece dine bal bir olguysa, Orta adaki muazzam bilimsel gelime nasl aklanacaktr? Hem kadn haklar konusunda yine slam lkelerinin alar boyunca kadnlara mlkiyet hakk, boanma hakk, tazminat hakk gibi temel haklar sunmas asndan Avrupadan ok ileride olmas ve ancak bu farkn 19.yzylda tersine dnmesi ne ile aklanacaktr? Gemii modern an getirdii bak asyla deerlendirmek ne kadar dorudur? Tarihi olgularn, kendi artlar ve sosyolojik ortamlar iinde deerlendirilmesi gerekmez mi? Aada Princeton niversitesi profesrlerinden slam-Bat ilikileri uzman Bernard Lewisin bir makalesini sunuyorum. Yanl giden neydi? sorusuna verilen cevaplar ve deerlendirmeleri ieren bu yaz, bence hem net cevaplarla sorunu tespit ettiini zanneden gazetecilerimizin; hem de sorunu srekli hayali i ve d dmanlar retmekte arayan Mslman toplum iin okunmas gereken bir yaz. (Kaynak:theatlantic.com) Yanl giden neydi? Yirminci yzyl iinde Orta Douda ve aslnda tm slam lkelerinde, ilerin giderek ktye gittii ak seik ortaya kt. Bin yl akn bir sredir rakibi olan Hristiyan lemiyle karlatrldnda, slam dnyas giderek daha fakir, zayf ve cahil bir hal almt. Batnn bu stnl ve dolaysyla hkimiyeti, herkesin grebilecei kadar akt ve Mslmanlarn tm kamusal ve hatta daha da kts zel yaamlarn istila etmiti. Mslman reformcular ve devrimciler abalarn ana alana odakladlar: askeri, ekonomik ve siyasal alanlar. Sonu, tam bir hayal krklyd. Yenilenmi ordularla zafer araylar kk drc malubiyetlerle sonulanmt. Gelime yoluyla refah aray, baz lkelerde srekli d yardma muhta, insanlarn fakirletiren bozuk ekonomiler eklinde ortaya kt. Dierlerinde ise salksz bir ekilde tek kaynaa ballk vard: Petrol. stelik petrol yataklarnn kefedilmesi, yeraltndan kartlmas ve rafine edilmesi de Bat bilgisi ve endstrisi sayesinde gerekleti. Bu tek kaynan yazgs ise, er ya da ge, tkenmek veya daha byk olaslkla, yerini baka kaynaklara brakmak olacak. nk uluslararas toplum, kullanlmas ve tanmas topra, denizi ve havay kirleten bu yakttan ve dnya ekonomisinin kaprisli otokrat kliinin merhametine baml olmaktan sklm bir vaziyette. Bu durumun siyasi sonular ise daha da kt: Uzun egemenlik aray sreci, yerini zorba hkmetlerin, sadece bask ve endoktrinasyon yntemleri itibaryla modern olan otokrasi ve diktatrlklerine brakm durumda. Birok zm yollar denendi: Silahlar, fabrikalar, okullar, parlamento Fakat hibiri beklenen sonucu vermedi. Belirli blgelerde iyilemeler ve nfusun snrl bir ksmna baz faydalar olutu phesiz. Fakat slam ve Bat dnyasnn arasnda giderek byyen dengesizlie ise hibir kalc are bulunamyordu.
Fikir Platformu
14
Tarih armaktr! Fakat bundan daha da kt olan bir ey vard: Mslmanlar iin yzyllarca zengin ve gl olarak yaadktan sonra fakir ve zayf bir hale dmek, hep haklar olarak grdkleri dnya liderliklerini kaybetmek ve Batnn ok gerisine, takipi konuma dmek olduka kt bir deneyim oldu. Fakat yirminci yzyl, zellikle ikinci yars, bundan daha byk bir utan getirdi! Artk Mslmanlar Batnn takip edicilerin arasnda bile deillerdi. Bu konuda daha hevesli ve ok daha baarl Batclar vard, zellikle Dou Asyallar Japonyann ykselii phesiz *bir rnek olarak+ cesaret vericiydi ama ayn zamanda utan kaynayd da. Asyann dier ekonomik glerinin daha sonraki ykselii buna tuz biber ekti. Eski medeniyetlerin gururlu varisleri, artk Batl firmalar, kendi mteahhitlerinin ve teknisyenlerinin yapamadklarn yapmak iin grevlendiriyordu. Orta Doulu devlet yneticileri ve i adamlar Japon smrgesinden yeni kurtulmu Koreden mteahhit ve teknisyen davet eder duruma dtler. Takip etmek yeterince ktyd ama geride topallamak ok daha beterdi. Bir zamanlarn kudretli medeniyeti artk, ekonomik gelime, yeni i sahalar, okuryazarlk, eitsel ve bilimsel baarlar, politik zgrlk ve insan haklarna sayg gibi modern dnyann tm ltlerinde tam bir baarszlk sergiliyordu. nsann, iler ktye gitmeye balad zaman tepkisi genelde Bunu bize kim yapt? sorusudur. Orta Douda, gemite ve gnmzde, biroklar bu soruyu sordu ve sormaya devam ediyor. Buna birok farkl cevaplar da verildi ve veriliyor. Yine phesiz insann, bana gelen bir sorundan dolay dierlerini sulamas hep daha kolay ve daha tatmin edici. Uzun sre en favori kt adamlar Moollar oldu. 13. yzyldaki Mool istilas, Mslman gcn ve slam medeniyetinin ykmnn sebebi olarak srekli suland, zayflk ve durgunluun sebebi bu istila olarak gsterildi. Fakat hem Mslman tarihiler hem dierleri bu argmanda iki kusura iaret ediyorlar: 1) lki, slamn en byk kltrel baarlarnn bazlarnn, zellikle randakilerin, Mool istilasndan nce deil, sonra olmas, 2) Moollarn devirdii imparatorluun aslnda zaten ok zayflam olan durumu. Yoksa halifelerin byk imparatorluunun, Dou Asyann steplerinden gelen gebe atllar tarafndan ortadan kaldrlmas nasl mmkn olabilirdi? Avrupadan alnan milliyetiliin ykselii de yeni bak alar retti. Araplar, tm problemlerin suunu, onlar yzyllar boyu ynetmi olan Trklere ynelttiler. Trkler de medeniyetlerinin durgunlamasnn suunu Trk insannn yaratc enerjisini smren Arap gemiinin l ykne baladlar. ranllar ise kendi antik zaferlerinin artk gzkmemesinin suunu Araplara, Trklere ve Moollara paylatrdlar. Ondokuzuncu ve yirminci yzylda ngiliz ve Franszlarn neminin ortaya kmasyla Arap dnyas yeni ve daha makul bir gnah keisi icd etti: Bat emperyalizmi. Orta Douda bu sulama iin iyi sebepler vard. Batnn politik hakimiyeti, ekonomik gcn Arap lkelerinin ilerine ilemesi, ve -en uzun, en derin ve hepsinden daha sinsi olan- blgenin grnmn deitiren ve insanlarnn yaantsn alt-st eden kltrel etki Yani insanlar yeni ynlere eviren, yeni mit ve korkular douran, yeni tehlikeler yaratan ve kltrel gemilerinde emsali olmayan yeni beklentilerin ortaya kmas. Fakat Anglo-Fransz dnemi olduka ksa srm ve yarm yzyl kadar nce bitti; slam dnyasnn menfi ynde deiimi ise hem bundan ok nce balam, hem de kesilmeden ok sonralara kadar srmtr. Kanlmaz olarak, ngiliz ve Franszlarn kt adam rol daha sonra Batl liderliin dier ynleriyle birlikte ABDye devroldu. Suun Amerikaya transferi olduka byk destek salad fakat
15
Tarih armaktr! benzer sebeplerden ikna edici olmad hi bir zaman. nk Anglo-Fransz ynetimi ve Amerikan etkisi, ayn Mool istilas gibi, sadece bir sonutu, Orta Doulu devletlerin i zayflnn sebebi deildi. Baz gzlemciler ngiliz egemenlii altndaki smrge sonras geliimelere rnein Orta Doudaki Aden ile Singapur veya Hong Kong arasndaki ve Hindistandaki ngiliz mparatorluunu oluturan eitli blgeler arasnda oluan farklara dikkat ekiyorlar. Bu tartmaya bir dier Avrupa katks anti-semitizm oldu ve yanl giden eylerden tr bu defa Yahudiler sulanmaya baland. Eski slami toplumlarda Yahudiler aznlk statsnde normal kstlamalar ile kar karyaydlar. Ancak ok nadir koullarda ise bask altndaydlar. On yedinci ve onsekizinci yzyllarda Bat toleransnn ykselii ve yaylmasna kadar birok adan Yahudiler slam ynetiminde, Hristiyanlarda olduundan ok daha iyi bir konumda olmulardr. ok nadir istisnalar dnda, slam toplumlarnda yahudilere kar dmanca bir tutum yoktu. slam toplumlarnda pheli ve saptalntl tutumlardan ok, kendilerini daha stn grme ve kmseme eilimi hakimdi. te bu yzden 1948 olaylarnn-srail devletinin kurulmasnn engellenememesi- getirdii oku anlayabiliriz. O zamann yazarlar, Batnn byk emperyal gleri tarafndan yenilmenin yeterince aalayc; bir grup Yahudinin eliyle gelen baarszln ise dayanlmaz olduunu sylyordu. AntiSemitizm ve onun oluturduu eytani canavar Yahudi emas ite bu yzden rahatlatc bir panzehir oldu. Orta Douda ilk anti-Semitik ifadeler Hristiyan aznlklar iinde ortaya kt ve izi Avrupal orjinallerine kadar srlebilir. Balangta etkisi snrlyd; rnein Fransadaki Dreyfus davasnda Yahudi bir subayn hakszca ihanetle sulanmas ve cezaya arptrlmas karsnda Mslmanlarn tavr Hristiyan zalimlere kar mazlum Yahudiyi desteklemek eklinde oldu. Fakat zehir yaylmay srdryordu ve 1933ten balayarak Nazi Almanyas ve ajanlar Avrupa-tipi anti-Semitizmi Arap dnyas iinde ok baarl bir ekilde yayd. Filistin mcadelesi, tarihin antisemitik yorumunun kabuln kolaylatrd ve bazlarnn Orta Doudaki hatta dnyadaki tm ktlkleri gizli Yahudi komplolar eklinde yorumlamasna yol at. Bu yorum blgedeki eitim, medya ve hatta elence dnyasndaki birok etkin kiiyi fazlasyla etkiledi. ne srlen bir argman da Dou ve Bat arasndaki deien ilikinin sebebinin Orta Dounun gerilemesinden kaynaklanmad; asl sebebin keifler, bilimsel, teknolojik, endstriyel ve politik devrimlerle deimi; zenginlemi ve glenmi Batya kar duyulan fke olduu eklindedir. Fakat bu argman, u sorunun cevabn verememekte: Neden Amerikann kaifleri spanyadan yelken at da, Mslmanlarn Atlantik limandan amad? Halbuki bu tip yolculuklar daha nceki zamanlarda yaplyordu Neden byk bilimsel gelime Avrupada gerekleti de, mantn daha makul bulduu, nk daha zengin, daha avantajl ve daha aydnlanm olan slam dnyasnda gereklemedi? Sulama oyununun daha karmak bir eidi de hedefleri darda aramaktan ok slam toplumunun iinde aramaktr. Bu hedeflerden biri dindir- bazlarna gre, zellikle slamdr. Fakat slam bu ekilde sulamak genellikle tehlikelidir ve bu yzden kanlmtr. Bu argmann pek inandrc olduu sylenemez. nk Orta a boyunca medeniyetin ve ilerlemenin ana merkezleri ne Dounun eski kltrleri, ne de Batnn yeni kltrleri olmutur. Bunlar slam dnyasnn gbeinde gereklemitir. Eski ilimler burada kurtarlp gelitirilmi, yeni bilimler yaratlm; yine burada yeni endstriler domu; ticaret ve retim daha nce hi olmayan seviyelere ulamtr. Yine burada, idareciler ve
Fikir Platformu
16
Tarih armaktr! toplumlar fikir ve ifade zgrln baarm ve bu ekilde mazlum Yahudiler ve hatta muhalif Hristiyanlar Hristiyan dnyasndan ayrlp slama snmlardr. Modern idealler ve hatta ileri demokrasilerin modern uygulamalaryla karlatrldnda, orta a slam dnyasnn sunduu snrl bir zgrlktr phesiz, ama unu kesinlikle syleyebiliriz ki bu zgrlkler kendilerinden ncekilerden, adalarndan ve hatta izleyen asrlardakinden ok daha genitir. slam zgrlklere, bilime ve ekonomik gelimeye engel oluyorsa, Mslman toplumun tarihte bu nde de nderlik yapm olmasn nasl aklayabiliriz? stelik bu nderlik, Mslmanlarn, imdiye gre inan kaynak ve fikirlerine ok daha yakn olduu zamanlarda gereklemitir. te bu yzden bazlar artk soruyu slam Mslmanlara ne yapt? eklinde deil ama Mslmanlar slama ne yapt? eklinde soruyor ve cevaplar baz limlere, doktrinlere ve gruplara yneltiyorlar. Bu gnlerde slamist veya fundamentalist-kkten dinci olarak nitelendirdiklerimiz ise, gnmz slam topraklarnn baarszln ve darboazlarn, yabanc fikirlerin ve uygulamalarn alnmasna balyorlar. Onlara gre eski byklklerini kaybetmelerinin sebebi otantik slamdan uzaklamalar. Modernist veya reformcu olanlar ise bunun tam tersini iddia ediyor. Onlar, bu baarszln sebebini eski yntemlerin terkedilmesinde deil, sk bir ekilde balanlmasnda ve zellikle eski slam limlerinin katlnda ve dar grllnde buluyorlar. nk onlara gre bu kiiler bin yl nce daha yaratc ve ilerleyici bir yol amak yerine, inanlar ve uygulamalar tutucu bir ekilde kemikletirdiler. Modernistlerin genel taktikleri dini, zellikle slam knamaktan ok, eletirilerini fanatizm ile snrlamalar. Bunlar, bu fanatik dini otoritelerin bir zamanlar byk slami bilimsel hareketleri ve daha genelde, fikir ve ifade zgrln engelledii grn savunuyor. Bu temaya daha genel bir yaklam ise problemleri baz zellere indirgemek yani toplumda ve siyasette dinin yeri ne olmaldr? sorusuna. Bu gre gre Bat ilerlemesinin ana sebebi Kilise ve Devletin ayrlmas ve sekler kanunlarla ynetilen sivil toplumun yaratlm olmasdr. Bir dier yaklam ise baarszln sebebini kadnlarn Mslman toplumda dk seviyelere getirilerek insanlarnn yarsnn yetenek ve enerjisinden yoksun braklmas; dier yarsnn ise en nemli ocukluk yllarnn okuma yazma bilmeyen ve ezik kadnlar tarafndan bytlmesinde gryor. Bu ekilde bytlen ocuklar, sylendiine gre, ya kibirli ya da ok uysal bireyler haline gelmekteler ki bu da zgr toplumlarla uyumsuz. Bununla birlikte bazlar ise seklerist ve feministlerin grlerinin baarsnn Orta Dounun geleceini ekillendiren ana faktr olduunu dnyor. Bunlarn dnda tutkuyla benimsenen baka bir dnce daha var: Yirminci yzyln en baskn iki hareketi sosyalizm ve milliyetilikti. kisi de bir sre sonra gzden dt-ilki baarszl yznden, ikincisi ise baarl olmasna karn sonu getirmediinden zgrlk ulusal bamszlk olarak alglanyordu ve onun dier tm faydalar da yannda getirecei dnlen bir tlsm olduu sanlyordu. Hlbuki Mslmanlarn byk ounluu artk bamsz lkelerde yaamalarna ramen, bu durum onlarn problemlerini zmeye yetmedi. Nasyonal sosyalizm -her iki ideolojinin gayr-i meru ocuu- hala birka lkede Nazi-Faist tarz diktatr hkmet ve geni gvenlik endoktrinasyonu ile gl tek parti uygulamas eklinde
17
Tarih armaktr! srdrlyor. Bu rejimler tm denemelerde baarsz olmu, yalnzca ayakta kalmay baarm ve hibir beklenen fayday salayamam oluumlar. Altyaplar dier Mslman lkelerden daha eskimi, silahl gleri ise ncelikle terr ve halka bask iin kullanlmakta. imdilerde Orta Douda yanl giden neydi? sorusuna verilen iki cevap geni destek grmekte, her iki cevabn da kendi tehisi ve buna uygun reetesi bulunmakta. Birincisi, tm ktlkleri slamn kutsal gemiinin terkedilmesine balayan gr. Bunlar, gerek veya hayali, eskiye dnlmesini savunuyor. Bu yolun takipileri olarak ran devrimini ve birok Mslman lkedeki fundamentalist hareketleri sayabiliriz. kinci gre sahip olan grup ise eskiyi istemiyor ve sekler demokrasiyi savunuyor. Bu yolun takipileri olarak 1923te Kemal Atatrkn dile getirdii laiklik dncesine sahip Trkiye Cumhuriyetini rnek olarak verebiliriz. Orta Dounun baskc ama etkisiz hkmetleri iin, sulamak iin hedefler bulmak kullanl hatta gerekli. nk fakirliklerini atfedebilmeleri ve yaptklar zorbalklarn sebebini aklamayabilmeleri iin, mutsuz halknn artan fkelerini d hedeflere yneltmeleri icab ediyor. Btn bunlara ramen saylar giderek artan Orta Doulu bir grup ise, kendini eletirme yaklamn benimsiyor. Onlara gre Bunu bize kim yapt? sorusu sadece nevrotik fantazilere ve komplo teorilerine yol ayor. Bunun yerine Neyi yanl yaptk? sorusunu sormak ikinci bir soruya kap aralyor: Nasl dzeltebiliriz?. te bu yzden bu sorunun ierisinde ve cevaplarnda, gelecek iin ok iyi umutlar sakl. Son haftalarda Usame bin Ladinin ve Talibann grleri ve eylemleri zerinde dnya apnda duruldu. Taliban rnei, tarihin bir zamanlar en byk, en ileri, en ak medeniyetinin nasl bu hale dnt konusunda yeni ve canl bir kavray edinmemizi salyor. Bat zgrlnn teori ve pratiini zmsemi batl bir gzlemciye gre Mslman dnyann sorunlarnn altnda yatan tek bir sebep vardr: zgrlk eksiklii! Yani: 1) Akln bask ve endoktrinasyona kar zgrl, 2) Sorgulama, aratrma ve ifade zgrl; 3) Ekonominin bozuk ve boucu yanl ynetimlerine kar zgrlk; 4) Kadnlarn erkek basksndan zgrl; 5) Vatandalarn zorbala kar zgrl. Bu yol Bat deneyiminin de gsterdii gibi, uzun, zor, ukurlar ve engellerle dolu bir yoldur. Orta Dounun insanlar mevcut anlaylarna devam ederlerse, intihar bombaclar tm blge iin bir mecaz halini alabilir. Gittike artan nefret ve kin, fke ve kendine acma, yoksulluk ve bask sarmalndan ka olmaz, er ya da ge bir baka yabanc hkimiyetiyle sonulanr. Belki bir gn eski yntemlerine dnen Avrupa eliyle, belki yeniden glenen Rusya, belki Dounun genileyen bir sper gc tarafndan Fakat eer yaknmay ve kurban roln brakr, farkllklarn zmser, yeteneklerini, enerjilerini ve kaynaklarn ortak yaratc bir abayla birletirirlerse, Orta Douyu yeniden ina edebilirler, ayn Orta ada olduu gibi, medeniyetin nemli bir merkezi haline getirebilirler. imdilik, seim onlarn
18
Fikir Platformu
Tarih armaktr!
Bernard Lewis Nerede Yanl Yapt? (Nader Hashemi, Denver niversitesi slam ve Seklerizm likisini Yeniden Dnmek Bu yaz, 29-31 Austos 2008, Amerika Siyasi Bilimler Kurulu Yllk Toplantsnda datlmak zere hazrland. slamn seklerlik kavramn tanmad artk standart bir klie halini almtr. Normatif olarak, bizlere dnyann dini gelenekleri iinde sadece slamn kendi dini ve medeni kltr iinde, din ve politikann ayrmn reddeden anti-modern bir gelenek olduu sylenegelmitir. Sosyal bilimlerde bu tezin en etkili ve tannm destekleyicisi Princeton niversitesi Cleveland E.Dodge Yakn Dou almalar Profesr Bernard Lewistir. Lewis in tezi slam ve Hristiyanla karlatrmal bir baka dayanr ve temel olarak slamn seklerizmle probleminin inantaki belirgin temel farkllklar ve iki din kltr deneyiminin farkll iddiasndan kk bulur. Bu yaz slam ve seklerizm sorununda Lewise alternatif bir okuma salama amac gtmektedir. Daha nceki Lewis eletirilerinde onun, ynetimlerinde de facto seklerizmin bulunduu Mslman tarihini yanl okuduu sylenmiti. Bu yazda ise Lewisin sadece slam siyasi tarihini deil, Hristiyanlk siyasi tarihini de yanl okuduu gsterilmeye allacak. Seklerizmin yokluunu/ykseliini erken dnem slam/Hristiyanlk dini deneyimlerinin farkllna atfetmenin ramna, vurgunun Avrupa erken modern ana verilmesi gerektii ortaya konulacaktr. Zira bu
19
Fikir Platformu
Tarih armaktr! dnem iindedir ki Avrupaya has baz politik koullarn Reform sonras dnemde oluturduu politik seklerizm - gnmzde anlald ekliyle- gerek anlamda kklenmeye balamtr. Bu yaznn temel sav udur ki, tarihsel olarak Mslman toplumda seklerizm gelimemitir, nk Hristiyan Avrupann aksine, Mslmanlar hibir zaman seklerizm konusunda dnmek zorunda kalmamlardr. Bu yaznn son blm ise modern dnem ile ilgilidir. Mslman toplumlarn ounda (ama hepsinde deil) seklerizmin destek bulunmamasnn sebepleri ve 20. yyda seklerizm konusundaki olumsuz deneyimler masaya yatrlmaktadr. Bernard Lewis Lewisin slam ve seklerizm arasnda uyumazlk olduu tezi u iki gzleme dayanmaktadr: slama zg seklerizmin olmamas, ve Hristiyanlk rneinden ilham alan ithal seklerizmin geni bir Mslman kitle tarafnda reddedilmesi. Bu durum iki dini kltr arasndaki inan ve farkl tarihsel balanglara atfedilmektedir. 1 Ve ikinci olarak: Mslmanlarn kendi balarna bir sekler hareket gelitirememelerinin ve seklerizmin dardan alnmas giriimlerine keskin bir ekilde reaksiyon gstermelerinin sebepleri, Hristiyan ve Mslman tarihlerindeki farkllklardan kaynaklanmaktadr. En bandan beri, Hristiyanlara, temel prensip ve uygulama olarak Tanr ile Sezar ve ikisine kar farkl sorumluluklar birbirlerinden ayrmalar retilmitir. Mslmanlara ise byle bir retide bulunulmamtr. 2
zetle, Lewise gre, Seklerizmin Batda ortaya karken, Mslman lkelerde ortaya kmamasnn sebepleri: 1. slam ve Hristiyanln farkl dini tarih ve doktriner inanlara sahip olmas, ve 2. Hristiyanlk ve slam arasnda, ilk dini retilerde bulunan teorik ve pratik farklardr. Bu tez, bir kader tarihi olduunu ima etmekte ve Batnn siyasi tarihinde ortaya kan baskn dalizmin kritik bir fark yaratarak seklerizmin Hristiyan geleneinde ortaya kmasna; slami gelenekte ise kmamasna sebep olduunu iddia etmektedir. Birok akademisyen de slam ve seklerizmle ilgili bu argman desteklemekte ve ancak az bir ksm ciddi alternatif bir yaklam sunabilmektedir. 3 Benim tezim ise farkl bir kategoride. Bence, Prof.Lewis hem seklerizm zerindeki tartmann temellendii ilk dnem slam siyasi tarihine yanl yaklayor, hem de Bat siyasi tarihini, seklerizmin temelleri ve ykselii asndan hatal bir ekilde deerlendiriyor. Lewis, slam dnyas tarihine ve blgenin temel dillerine hakim ciddi bir tarihidir. Onun akademik almalarnda olgusal hatalar veya kaytlarda ve metinlerde saptrmalar gibi yanllar bulmak o kadar kolay deildir. Benim ana anlaamamazlm, onun vurguyu yapt konu seimidir. zel olarak, slam ve seklerizm arasndaki ilikide:
Fikir Platformu
20
Tarih armaktr! 1. Prof.Lewis, slam ve Hristiyanln balang tarihine gereinden fazla vurgu yapmakta; seklerizmin Batda bundan ok uzun sre sonra ortaya k dinamiklerini ve Mslman dnyadaki honutsuzluklar gz ard etmektedir. a. sann havarilerine syledii mehur ayet olan Matthew 22:21 Sezarn hakk Sezara ve Tanrnn hakk Tanrya sz fazlaca vurgulamaktadr. b. Benim, ilk dnem Hristiyan dnyasnda ve sonraki yllarda bu ifadenin kilise-devlet ilikilerindeki nemi konusunda phelerim var. Lewis bunun ok byk bir nemi olduunu sylyor. Benim byle dnmyorum. Bu konuyu, nmzdeki aylarda derinletirerek incelemeyi dnyorum. c. Gnmze kadar bu ayet etrafnda sren bir tartmay incelemedim. Bunun, ilk Hristiyan dnyasnda kilise-devlet ilikileri zerine bir etkisi olduunu dnmyorum. Benim anladm o ki, orta a boyunca Sezar/Tanr ikilemi ve bunun etrafndaki deerlendirmeler din-devlet ilerinden daha ok vergi sorunu ve ekonomik konularla ilgili yaplmtr. tabi yanlyor olabilirim, bu konuda her zaman dzeltilmeye am. d. Ayrca, tm bunlar derin ve detayl bir ekilde ruhsal hermnetik konusuyla balantldr, ki mehur Tanr/Sezar ayetindeki iliki konusunda nemli sorular ortaya karmaktadr - beyan edildii zamandaki tam anlam- ve daha sonra nasl anlald ve sonraki yllarda Hristiyan toplum tarafndan nasl yorumland konular son derece nemlidir. slam ve sekler Hadisler: Prof.Lewis En bandan beri, Hristiyanlara ana prensip ve uygulama olarak Tanr ve Sezar ve her birine kar sorumluluklarn ayrmalar retilmiti. Mslmanlar byle bir emir almadlar, derken benzer bir durumun slam tarihinin ilk yllarnda ortaya ktn gz ard ediyor ve Mathew 22:21in (Sezarn hakk ayeti) ahlaki ve politik karl olarak pekala deerlendirilebileceinden bahsetmiyor. Mslimdeki sahih bir hadiste, Hz.Muhammedin bir grup Mslmana hurma aalarn alamasn nerdii anlatlr. Aalarn durumu ktye gittiinde ise onun tavsiyesine koulsuz uymalar Peygamberi artmtr. yle dedii kaydedilir: Ben de sizin gibi bir insanm. Size din konusunda bir ey emredersem emirlerime uyun, ama size kendi fikrime gre bir ey nerirsem, benim bir insan olduumu unutmayn. bn Hanbelin Msnedinde bu ifade: dnyaya ait iler(de karar vermek) size aittir dine ait eyler(de karar vermek) ise bana. eklinde geer. Bir baka kaynakta ise Muhammed Peygamberin bu olayda yle dedii kaydedilir: Dnyevi ilerde sizler benden daha bilgilisiniz 4 Dolaysyla, eer Hristiyanlara en bandan dnyevi alanla ruhsal alan ayrmalar retildiyse, ayn ey Mslmanlar iin de geerlidir. Peki o halde Mslman dnyada seklerizm neden gelimedi? Sorusu ise ayrca incelenmelidir. Kilit Yorum Noktas: Politik seklerizmin kklerini ararken, 2000 yllk ncilden baz alntlara dayanp seklerizmin ykseliini veya olmayn u veya bu dini gelenee balamak yeterli bir aratrma stratejisi deildir. Hristiyanln ve slamn erken dini tarihini n plana kartp, son derece kompleks ve ok ynl bir
21
Fikir Platformu
Tarih armaktr! fenomen olan Batda politik seklerizmin ortaya kmasn ve gelimesini bu ekilde aklamak da yeterli deildir. Alternatif bir yaklam olarak, devlet-toplum ilikilerine baklmas gerekir. zelde de devlet-toplum ilikilerinde ve politik krizlerin kritik zamanlarnda dinin oynad role. Prof.Lewis Kilise ve Devlet arasndaki baskn dalizmden bahsederken aslnda bundan bahsediyor. Konu slam olduunda ise, Hristiyanlktaki politik yaam gerei din-devlet ilikilerindeki genilik ve derinlik olarak ok daha kompleks ve komplikedir. Evet, iki g, Tanr ve Sezar, vard ve bu dnyada sacerdotium ve regnum olarak simgeleniyordu, veya modern terimlerle kilise ve devlet olarak. Fakat bunlarn arasnda Prof.Lewisin takdir edemedii bir yakn iliki ve karlkl bamllk yn de bulunmaktadr..5 Camiada saygn bir kitap olan l domu Tanr: Din, Siyaset ve Modern Bat (Knopf, 2007)da, Mark Lilla; tarihsel olarak hemen tm medeniyetlerin Tanr, insan ve dnya arasndaki kutsal iliki zerindeki meru politik otoriteye dayandn gzlemliyor. Lila diyor ki, Politik teoloji, medeniyetlerin, din, politika ve ve onlar evreleyen dnyann doal dzeni arasnda kurmaya altklar ilikinin oluturduu orijinal medeniyet durumudur. Bu tartmayla ilgili soru udur ki, nasl Tanr, insan ve toplum arasndaki bu ba Latin Hristiyan dnyasnda anm, dolaysyla politik seklerizme dnmtr ve gnmz Mslman toplumlarnn bundan alaca karlatrmal dersler neler olabilir? Bat seklerizminin tarihi uzun ve karmaktr ve Batdaki entelektel tartmalarda genellikle yanl anlalr (zellikle slamla karlatrma yapldnda). Charles Taylorn Sekler a kitab (Harvard University Press, 2007), tartmaya iyi bir balang noktas salayabilir. Gemie bakldnda Baty sekler hale getiren drt geni eilim ayrt edilebilir: 1) modern kapitalizmin ykselii; 2) modern ulus-devletin ve milliyetiliin ykselii; 3) Bilim Devrimi; ve en nemlisi, 4) Protestan Reformu ve 16. ve 17.yzyllarda sren Din Savalar. te bu gelimedir ki politik seklerizmin ortaya kmasnda merkezi neme sahiptir, zellikle AngloAmerikan geleneinde, ve zellikle Mslman toplumlardaki din-devlet ilikileri sorununu aydnlatmada. Reform sonras Avrupada dini hogr ile ilgili yeni tartmalar alevlenmiti. Sadece Katolikler ve Protestanlar arasnda deil, birok Protestan mezhepler arasnda da husumet vard. Bu byk hogrszlk devrinde, birok Hristiyan mezhebi kendi mezhebini topluma dayatyordu. Her biri dnyada Tanrnn iradesine dair zel bilgiye sahip olduunu iddia ediyor ve dini hogrnn yaylmasna izin verilirse sosyal karklk tehlikesi bulunduunu sylyordu. Ksaca, dini hogr ve politik istikrarn ters orantl olduu retiliyordu. Kamusal alandaki dini uygulamann tek tip olmas gerektiine ve kurumsallam devlet dini ihtiyacnn bar, dzen ve baar iin n koul olduuna geni bir kesim tarafndan inanlyordu. Perez Zagorinin Hogr Dncesi Batya Nasl Geldi? (Princeton University Press, 2003)de belirttii gibi bu gr, 17.yy. sonlarna kadar baskn bir grt.
22
Tarih armaktr! Hogr ve politik dzen arasndaki ilikiyi yeniden dnmek ii John Lockea kalmt. Locke, mehur Hogr Konusunda Bir Mektup (1685)da daha nceki kilise ve devletin birlemesi fikrinden vazgemiti ve Avrupay istila eden temel politik probleme yeni bir zm sunuyordu: Kamusal alanda dini oulculuk ve politik kararllk birbirine baldr, diyordu Locke. Bunun koulu ise bizim: sivil hkmetin ii ile dininkini ayrmamz ve biriyle dieri arasndaki doru snrlar belirlememizdir. Bir baka deyile, seklerizmin yumuak bir ekli gerekliydi. Buradan karlacak ana sonu u ki, politik seklerizm ngilterede, lkeyi paralayan varlk krizinin dorudan sonucu olarak ortaya kt. Bu atma yllardr artyordu ve zmszd, diye onaylyor Locke. Avrupa bar, refah ve istikrar nedir bilmeyecekti. Bu krizin bykl gz ard edilemez. Mark Lillaya gre bu konu zlmeseydi Batnn kendini yiyip bitirmesi ok byk bir olaslkt. Tam olarak, Bat dnyasnn gelecek politik istikrar tam bir eik noktasndayd. Seklerizm bu yzden hayatta kalma mcadelesinin bir sonucu olarak Anglo-Amerikan geleneinde ortaya kt. Charles Taylorn belirttii gibi: Batl seklerizmin kayna Din Savalaryd; veya sava yorgunluu ve korkudan bir k arayyd .6 zetle, kilise ve devletin ayrlmas dncesi bu varolu ikileminden politik bir zm olarak kt. Bu tabloyla, Mslman dnyann dini hogr ve siyasi dzen asndan durumu arasndaki ztlk temel sorunu aydnlatmaktadr. Tarihiler byk lde hemfikirdir ki karlatrmak gerekirse, Mslman toplumlar dini oulculuk anlamnda Hristiyan dnyasndan ok daha hogrl olmulardr. Mesela 20. yyn ortasna kadar, Badat ehri nfusunun te biri Yahudiydi. Ben burada Mslman dnyann gnmzde anladmz ekliyle liberal toleransn kalesi olduunu, ve aznlklara hibir zaman kt davranlmadn sylemiyorum; sylediim bundan farkl. Ksaca unu ifade etmek istiyorum: Mslman toplumlar ve imparatorluklar tarihsel olarak uzun din savalar ve Avrupa politik tarihinde erken modern dnemde merkezi bir neme sahip dini hogr ve politik dzen tartmalaryla hibir zaman yzlemedi. Karlatrmak gerekirse, Snni-ii ilikileri ve dini aznlklara yaklam son bin yl iinde Mslman dnyada Avrupaya gre ok daha fazla hogrlyd. Bu nisbeten fazla hogr gereinden kan temel sonu udur ki, politik mcadelenin ana damarnn din olduu bu devlet ve toplum yapsnda can yakc politik sorunlar ortaya kmamtr. Bunun sonucu olarak, Orta Douda, Avrupada 17inci yzylda seklerizmin ykselii iin kritik olan argmanlarn geliimine n ayak olan entelektel ve ahlaki tezlerin geliimini salayan i politik dinamikler ortaya kmamtr. Mslman toplumlarn yzletii sosyo-politik dzeni tehdit eden ana siyasi problemler ise mahkemelerde rvet ve adam kayrma, doal ktlk ve afetler, ve en nemlisi yabanc mdahale ve igalleriydi. (11-13.yzyl arasndaki Hal Seferleri, 1258 Mool istilas, berya Yarmadasnn yeniden igali, ve modern ada giderek artan bir ekilde Rus, Fransz, ngiliz ve daha sonra Amerikan mdahalesi, smrgecilii ve emperyalizmi. Bu tarihi hogr ve sorun farklar slam/ seklerizm ilikisini anlamakta anahtar neme sahiptir. Mslman toplumlar hibir zaman seklerizm ile ilgili dnmek ihtiyacnda kalmamlardr - nk hibir zaman bir varlk krizi oluturacak din-devlet ilikisi ortaya kmamtr ki seklerizm deva olsun. Ayrca, Noah Feldmann slami Devletin D ve Douu (Princeton University Press, 2008)nda belirttii gibi, Mslman dnyadaki din-devlet ilikileri Batdakinden ok daha salam ve arkadaayd. Din, bin yldan fazla bir sre, istikrar ve nceden bilinebilirlilik asndan yapc bir role sahipti. Reform sonras srete dinin, derin bir atma kayna olduu Avrupa deneyiminin tersine, Mslman dnyada din ve onu yorumlayan ulema, halife ve sultanlarn kiisel kapris ve arzularna;
23
Tarih armaktr! ynetimde dini snrlar gzetmesi karlnda meruiyet salayarak kstlamalar koymakta baarl oldular. Hkmdarlar kanunun zerinde deildi - 20inci yzylda oldular - ama onunla balydlar, dolaysyla otokrasi ve keyfi ynetim snrlanyordu. Mslman dnyadaki din-devlet ilikileri bu yzden ballarna farkl tarihi dersler ve hatralar miras brakt. Din, nfusun byk bir paras iin politik zorbaln bir aleti ve bir kavga sebebi deil, politik despotizmin kstlaycs ve istikrarn kayna olarak grld. Feldmana gre, bu durum, bize neden gnmzde dine politikada daha geni bir alan isteyenlerin kitlelerce cokuyla desteklendiini (slamclarn iktidarda olmad yerlerde) aklyor. Son 200 ylda Mslman dnyann seklerizmle ilgili deneyimi byk lde olumsuzdu. unu teslim etmek gerekir ki Avrupa seklerizmi sosyoekonomik ve politik gelimelerle birleip evrilen ve entelektel argmanlarla beslenen - ve dini gruplar tarafndan eletirilerle- ve nihayetinde politik kltrlerinde derin kkleri olan yerel ve aamal bir prosesin sonucu olarak ortaya kt. Bunun tersine, Mslmanlarn seklerizm deneyimi dardan, nce smrgeci ve igalciler tarafndan dayatlan, sonra da smrge sonras dnemde iktidara gelen yerel elitler tarafndan canl tutulan yabanc bir ideoloji olarak ortaya kt. Ksaca, Avrupada seklerizm geni lde aadan yukarya bir prosesti ve sivil toplum iindeki tartmalarla balantlyd; Mslman toplumlarda ise yukardan aaya bir prosesti ve nce smrge devleti, sonra da smrge sonras devlet tarafndan yrtlmt. Bunun sonucu olarak, Mslman dnyada seklerizmin entelektel kkleri zayf kald ve istisnalar dnda seklerizm Mslman toplumun geneline her zaman yabanc kald. Ayrca, 20. yyn sonunda Mslman dnyadaki devletlerin ou geliemediler. Smrge sonras dnemde devlet-toplum ilikileri seklerizmin namn daha da lekeledi. Otokratik modernletirici devlet, genellikle d destekle birlikte, sivil toplumu bodu ve muhalefeti camiye itti, ve bu ekilde istemeden de olsa politik slamn ykseliine katkda bulunmu oldu. Devletlerin yukardan-aaya zoraki modernletirme, seklerletirme ve Batllatrma politikalar - ok ksa bir sre iinde - geni bir sosyal ve psikolojik yabanclama ve kavram kargaas ortaya kard. Bir yanda hzl ehirleme, deien kltrel ve sosyo-ekonomik ilikiler , dier yanda artan rvet, ekonomik yanl ynetim, ykselen yoksulluk ve gelir adaletsizlii devletin meruiyetinin altn oydu. Bu gelimeler seklerizm zerinde olumsuz sonular dourdu nk smrge sonras Mslman dnyada iktidardaki ideolojiler hep sekler ve milliyetiydi. Dolaysyla, smrge dnemi sonrasnda yetien Mslman jenerasyonu iin seklerizm; despotizm, diktatrlk, ve insan haklar ihlalleriyle birlikte anlyordu. Sekler milli hkmetlerin basksn yaayan Mslman politik aktivistler normal olarak seklerizmin bir bask ideolojisi olduu sonucuna vardlar. Bu gzlem sadece (ah ynetimindeki) randa deil, Tunusta, Cezayirde, Msrda, Suriyede, (Saddam ynetimindeki) Irakta, Yemende, Trkiyede, ve yirminci yzyln ikinci yarsnda da geerlidir. Bu eilimi Vali Nasr yle zetliyor: Mslman dnyada seklerizm hibir zaman smrge kkeninin stesinden gelemedi ve hibir zaman smrge dnemi sonras devletlerin toplumu srekli bask altnda tutmas ile balantsn yitirmedi. Devlet ideolojisi sorun haline geldike, ve onun eylemleri sosyal gleri yabanclatrdka, seklerizm daha ok reddedildi ve yerli dnya grleri ve sosyal kurumlar geliti-ki bunlarn byk ounluu slam ile ilgiliydi. yle ki, seklerizmin d Mslman dnyada smrge sonras devletin knn yansmasyd..7 Sonu olarak, din-devlet ilikilerindeki farkl tarihler sz konusu olduunda daha duyarl olunmaldr, zellikle seklerizm konusunu tartrken. Mslman dnyada, tarihsel olarak, devlettoplum ilikileri bir i dinamik oluturmad, bunun yannda seklerizm/din-devlet ayrm daima politik
24
Tarih armaktr! krizleri bastrmak iin bir zm yolu olarak gsterildi. Seklerizm sorununa sadece slam/Hristiyanlk arasndaki (alar boyunca hep ayn anlam tamlar gibi) i teolojik doktrinlere veya erken dnem karlatrmalar yapmak yerine, yukardaki ereve bu duygu ykl ve nemli konuda daha objektif bir ereve salayacaktr. 1 Bernard Lewis, What Went Wrong? Western Challenge and Middle East Response(Yanl Giden Neydi:Bat Meydan Okumas ve Orta Dou Karl) (New York: Oxford University Press, 2002), 100 2 a.g.e., 103. 3 Ira Lapidus, Dale Eickelman, James Piscatori ve en son Abdullahi An-Naim gibi akademisyenler hatal olarak modernlik ncesi zamanda Mslmanlarn politik rejimlerinden ounun de facto sekler olduunu, nk ulema gibi teologlarn politik gce sahip olmadklarn; daha ok farkl kabilelerin, klanlarn ve etnik gruplarn dini bir enstrman olarak kullanp hakimiyetlerini merulatrdklarn savunmutur. 4 Kaynak iin bkz: Abukhalil in MEJ, 1994. 5 Bkz: Lewis, syf. 2-3 Political Language of Islam-slamn Siyasi Dili 6 Charles Taylor, Modes of Secularism (Seklerizm Tarzlar), Rajeev Bhargava .Secularism and its Critics- Seklerizm ve Eletirileri (New Dehli: Oxford University Press, 1998), 32. 7 Vali Nasr, Secularism: Lessons from the Muslim World,(Seklerizm: Mslman Dnyadan Dersler) Daedalus 132 (Summer 2003), 69.a.g.e.., 103.
Fikir Platformu
25
Tarih armaktr!
u lgn Mslmanlar (Mustafa Akyol) Son yllarda epey ideolojik ve bir o kadar da arptlm bir popler tarih yazm ortaya kt. Kurtulu Sava ve onun doal sonucu olan Cumhuriyet, sanki bugnk ulusalclarn nclleri tarafndan kazanlm gibi gsteriliyor. CHPnin kendini Cumhuriyet ile zdeletiren ucuz sylemi ortada. Kitaplarn ok satanlar listesine baknca da, Milli Mcadeleyi i ve d dmanlara kar verilmi Kemalist bir sava gibi gsteren i balklar dikkati ekiyor. Bu literatre itibar ederseniz, Krtlerin, slamclarn, hac ve hocalarn hain olduunu pekl zannedebilirsiniz. Eer byle zannederseniz de fena halde aldatlm olursunuz. nk Milli Mcadele, gerekte Trkiye topraklarndaki tm Mslman unsurlarn bir arada verdii bir mcahededir. Bu iin kahramanlarn tanmlamak iin de u lgn Trkler yerine u lgn Mslmanlar demek daha doru olacaktr. Bunun byle olduunu en iyi bilen kii, Milli Mcadelenin lideri olan Mustafa Kemal Paayd. Onun iindir ki 1 Mays 1920 tarihli Byk Millet Meclisi konumasnda yle demiti: Meclis-i linizi tekil eden zevat yalnz Trk deildir, yalnz erkes deildir, yalnz Krt deidir, yalnz Laz deildir. Fakat hepsinden mrekkep (oluan) anasr- slamiyedir, samimi bir mecmuadr. Bu mecmuay tekil eden her bir unsur-u slam yekdierinin her trl rki, itimai, corafi hukukuna daima riayetkrdr.
Fikir Platformu
26
Tarih armaktr! Zaten Milli Mcadelenin neredeyse tm sylemi slami kavramlara dayanyordu. Mustafa Kemal Samsuna ktktan sonra Anadolu halkn din ve vatan urunda alacak mcadeleye davet etmi, Trkler ve Krtlerin Makam- Hilafet etrafnda sarslmaz bir vcut halinde olduklarn duyurmutu. Bu mesaj o denli yank bulmutu ki, Diyarbekir Mdf-i Hukuk Cemiyetinin reisi olan Cemilpaazade Mustafa Bey, Mustafa Kemal Paann mehdi olduuna kanaat getirmi ve bu mesaj evresine yaymaya balamt. Kukusuz Ankara hkmetine kar isyanlar da oldu; ama bunlar herhangi bir dini veya etnik gruba ml edilemeyecek, yerel karlardan doan tepkilerdi. Milli Mcadele, sadece Anadolu deil, dnya Mslmanlarnn da desteini ald. Evet, Araplarn bazlar (tm deil) bamszlk vaadiyle I. Dnya Savanda ngiliz safna gemiti. Ama slam dnyasnn genelinin kalbi Trkiyedeki dindalarnn zaferi iin atyordu. Hint Mslmanlar arasnda gelien Hilafet Hareketi, byk meblalarla para toplayp Ankaraya gnderdi. Prof. Azmi zcann Osmanl, ngiliz ve Hint arivlerinde yllarca alarak yapt aratrma, altktadan Trkiyeye ulaan bu yardmn 6 milyon sterlini bulduunun gsteriyor ki, bu muazzam bir rakamdr. Fakir Hindistann fakir Mslmanlarnn byk zverisini gsterir. Ama ne yazk ki tm bunlar ksa srede unutuldu. Dahas unutturuldu da. Varln byk lde Mslman inancna ve deerlerine borlu olan Cumhuriyet, artc bir u dn yaparak, adalk adna slamiyete ve Osmanlya tavr ald. O nedenle de benimsedii laiklik anlay, efkr ve itikdt- diniyeye hrmetkr olan Terakkiperver Frkannki gibi olmad. Hayran olduu Fransz Devrimcilerininki gibi sert ve baskc oldu. 85. yln kutladmz u gnde umuyorum ki artk Cumhuriyetin olgunlama, gereklerle yzleme ve yaralar sarma zaman gelmitir. Kukusuz laiktir ve laik kalmaldr. Dahas niterdir ve niter de kalmaldr. Ama bu nitelikler, mtedeyyin, Krt ve tm dier itilmi vatandalaryla barmak iin atmas gereken admlara engel deildir. Yeter ki gemiteki hatalardan ders karlsn. Yeter ki biraz ezber bozulsun.
Fikir Platformu
27
Tarih armaktr!
Getir bir tarih, mill olsun! (Sevan Nianyan Baylyorum bu tarihiler incelesin ayaklarna! Paam mntka teftiinde gene bir vatan hainlii bulmu, basyor zile emir veriyor olum getir iki ay biri ak olsun havalarnda. Mtekait komutanlardan, Muhtra mellifi Yaar Paa Heybeliada Ruhban Okulunun 1844te kurulduunu duymu bir yerden, kapsnda bile yazyormu hatta. E Milli Gvenlik dersinden hatrlyoruz aa yukar o yllarda ne olmutu? Tanzimat Ferman ilan edilmiti. O neydi? Vatan hainliinin bir soft eidiydi, nk Avrupallarn beenecei bir iti, stelik iimizdeki Yabanclara Trkn o engin hogrsnn snrlarn feci halde zorlayan birtakm haklar vermiti. Demek ki? Demek ki Heybeliada Ruhban Okulu emperyalizmin yurdumuz zerindeki gizli bir oyunudur. Trk Ordusu mteyakkzdr, bu tr oyunlara gelmez. Gerekirse gider bombalar, karamazsn. arr tarihileri, Aratr bakaym bu ne biim i hem Tanzimat ilan ediyorlar hem ruhban okulu ayorlar, casus masus olmasnlar diye ak diye emreder, tak diye aratrp getirirler. Tarihiden kastettii herhalde Murat Bardak gibi eylerdir. Normal tarihi olsa sen iine bak aga der geer nk.
28
Fikir Platformu
Tarih armaktr!
Bu lkede 150 sene gecikmeyle de olsa Yenieri Ocan kertmeyi baarmlar. Hemen peinden memleket, tarihin en byk adalama hamlelerinden birine girmi, yzelli senelik gecikmeyi telafi etmeye alm, modern vatandalk hukukunun temellerini atm, medeni lke olmasna ramak kalm. Yalnz Trkler deil tabii, Rumlar da 1839dan sonra kendi Tanzimatlarn yaamlar. Babadan kalma usullerle papaz yetitirmeyi brakalm, adam olalm diye Avrupai tarzda papaz mektebi amlar, adamakll niversite dzeyinde eitim vermiler. Heybeliada Okulu ite odur. 1971de asker yobazlk yznden kapatld. Ayn nedenle hal kapal. * Ben Putinin gvenlik danman olsam patrona Trkiye iin ne nerirdim biliyor musunuz? 1. NATO yesi olan Trkiyenin Ortadouya ynelik olas bir g projeksiyonuna kar Gneydou blgesinde srekli huzursuzluk kar; Diyarbakr kolordu mntkasn kartr; 2. Kafkasyada Amerikan destekli Trk egemenlii ihtimaline kar Trk-Ermeni dostluunu nle; 3. Egenin iki yakas arasnda ibirliini engellemek iin Kbrs meselesini srekli ka; Akdenize k yolumuz ak kalsn; 4. Rus Ortodoks kilisesinin d etkilere maruz kalmamas iin stanbuldaki Ekmenik Patriklik makamn yprat. Komploysa al sana komplo. Yaar Paann kariyerinde parlamas da Diyarbakr kolordu kumandanl grevindeydi, deil mi?
Fikir Platformu
29
Tarih armaktr!
Atatrk ngiliz valisi olmak istedi mi? (M.Armaan) Eer ngilizler Anadolu iin sorumluluk kabul edecek olurlarsa Britanya idaresinde bulunan tecrbeli Trk valileri ile ibirlii halinde almak ihtiyacn duyacaklardr. Byle bir selahiyet dhilinde hizmetlerimi arzedebileceim mnasip bir yerin mevcut olup olmayacan bilmek isterim (Moustapha Kemal) Resm tarihin Sultan Vahdettin saplants 1918 artlarnda ngilizleri tutmayan var myd ki, Hrriyet gazetesinde yer alan bir ke yazsnda(1), Mondros Mtarekesini ve ngiliz himayesini kabullendii iin Sultan Vahdettine hain yaftas yaptrlabiliyor? An bakn, Mondrosta ngiltere ile aramzda rica minnet patanlk yapan General Twnshendin hatralarn, ngiliz gemileri kasm aynda anakkaleden nasl birer kurtarc prens olarak girmilerdir, hayretle grrsnz. Hadi onu bulamadnz diyelim, bari tarihi Orhan Kololunun 1918 yl zerine yazd kitabndaki(2) basn taramasn okuyun ve zamann PTTsinin Mondros Mtarekesini kutlamak iin tam 22 bin serilik bir posta pulu kardn hayret ve ibretle grn. O zaman Mustafa Kemal Paann stanbulda kendi parasyla kard Minber gazetesinde igalci ngilizlerin tebrik edilip alklandn da, 17 Kasm 1918de ayn gazetede kan syleisinde ngilizlerden daha hayrhah (iyiliksever) bir dost olmayaca mesajn verdiini de, ertesi gn kan Vakit gazetesinde ise Britanya hkmetinin Osmanllara kar olan iyi niyetlerinden phe etmediini sylediini ve dahi muhataplarmzla *yani ngilizler, Franszlar vd.+ anlamak lazmdr dediini de hatrlamamz gerekmez mi? Ya Mustafa Kemal Paann 11-13 Ekim 1918de Halepten Vahdettine ektii telgraftaki ilgin teklifleri yle diyordu padiahn yaveri Naci (Eldeniz) Bey adna gnderdii telgrafta: Mttefiklerle olmad takdirde ayr olarak ve mutlaka bar salamak lazmdr ve bunun iin kaybedilecek bir an bile kalmamtr. (Orijinali: Mttefiken
30
Tarih armaktr! olmad takdirde mnferiden behemahal sulh takarrur ettirmek lazmdr ve bunun iin fevt olunacak bir an dahi kalmamtr.)(3) Peki, btn bu belgeler bilinip dururken birilerinin kalkp da Mtareke hkmlerine sonuna kadar riayetkr davranmalyz eklindeki tavr nedeniyle Vahdettinin hain ilan edilmesini anlamak gerekten de mmkn deil. Karabekirin hatratnda Vahdettin Fazla uzaa gitmeye gerek yok. Kzm Karabekirin bile yaklan kitab stiklal Harbimizin Esaslarnn ilk basksnda (1933) Sultan Vahdettinle son grmesine dair hatralar, kitabn sonraki basklarnda aka sansre tabi tutulmu deil midir? Halbuki Vahdettin, 11 Nisan 1919 gnk grmesinde, birka gn sonra Trabzona giderek yeni grevine balayacak olan General Kzm Karabekire dnp, Paa, ben ve millet sizlerden mitliyiz Hayr dualarm ve niyzlarm sizinle beraberdir demi, Karabekir Paa da kendisine yle cevap vermiti: Kumandan ve asker evlatlarnzla btn millet zt- ahaneleri etrafnda bir kalp ve bir kafa gibi toplanabilir evket-meb. stelik Karabekir Paa dar knca onu heyecanla bekleyenler arasnda bir tandk da vardr kapnn nnde: Fahri Yaver-i Hazreti ehriyari Mustafa Kemal Paa. Hemen Karabekire sorar: Neler konutunuz? Karabekir, Padiahn kendisini hayr dualarla yolculadn anlatnca Mustafa Kemal Paa u anlaml tespiti yapar orackta: Sen Erzuruma yerleince vatann u noktasnda temel dayanak noktas teekkl ediyor. Ne yazk ki, stiklal Harbimizin Esaslarnn 1951 ve sonraki yllarda yaplan basklarnda bu ve benzeri trden Vahdettini beraat ettirici nitelikteki ibarelerin itinayla temizlendiini hayretle grrz. Eh, Karabekirin kitaplarnda durum buysa gerisini varn, siz dnn. Mustafa Kemalin yukardaki szne dnelim tekrar. Ne demek istiyor? Gayet ak bence: Vahdettin ve stanbul hkmeti daha nce Cafer Tayyar Paay Edirneye, Ali Fuat Paay Ankaraya gnderdikten sonra nc byk kozunu oynam ve Karabekir Paay Erzuruma tayin ettirmeyi baarmtr. Bylece direniin Edirne, Ankara ve Erzurum ayaklar tamamlanm, sra bunlar toparlayacak ve organize edecek bir genel mfettilie gelmitir ki, bir ay sonra bu greve olaanst yetkilerle padiahn yaveri olan Mustafa Kemal Paa atanacak ve 15 Mays 1919 gn yine Vahdettinle grtkten sonra drdnc ve merkezi aya oluturmak zere Samsuna doru yola kacaktr. Nitekim bu grmeyi sonralar Falih Rfk Ataya anlatan Atatrk, Vahdettinin kendisine, imdiye kadarki baarlarnz unutun, asl imdi yapacanz hizmet hepsinden mhim olabilir. Paa, Paa, devleti kurtarabilirsin dediini nakletmemi miydi? yleyse soralm: Bizzat Karabekir ve Atatrkn azndan yaptklar anlatlan Vahdettin nasl hain olabiliyor? ngiliz gizli belgeleri ne diyor? Son olarak ngiliz gizli belgelerine bir gz atalm. Asl Britanya arivlerindeki gizli yazmalara gre, igalci ngilizler, imdi de esir padiah Samsuna km bulunan Mustafa Kemal Paa aleyhine konumaya zorlamaktadrlar. Ne var ki, Vahdettin kendilerine, Mustafa Kemal Paann ancak talyann birliini salayan mill kahramanlar Garibaldi kadar haydut kabul edilebileceini, onun yurtseverliinden kuku duymadn, dahas ona sayg ve hayranlk hissetmemenin g olduunu sylemitir.(4) ngilizler de bu szleri resmen kaytlara geirmiler. Vahdettinin ifadelerinin ngilizce evirisi yle: It is absurd to label the Nationalist Movement as the tyranny of a set of non-Turkish brigand and patriot in much the same sense that Garibaldi was, and is difficult not to respect and admire him. Bir baka belge ise gerekten artc. 14 Kasm 1918 gn, bir gn nce stanbula gelip Pera Palasta ikamete balam olan Mustafa Kemal Paa, ngilizlerin Daily Mail Gazetesinin muhabiri G. Ward Price arac yaparak General Harringtonla grmek ister. Price, Pera Palasta yapt
31
Tarih armaktr! grmeyi hatralarnda yle aktaryor: Mustafa Kemal, yapmak istedii bir teklif iin Britanya resmi makamlaryla nasl temas edeceini bildirmemi rica etti. Bu harpte yanl cephede savatk, dedi, eski dostumuz Britanyallarla asla kavga etmek istemezdik Biliyoruz, partiyi kaybettik Anadolunun Mttefik Devletler tarafndan igal edileceini tamamen biliyordum Bu topraklar zerindeki bir Britanya idaresinden o kadar honutsuzluk gsterilmemesi gerektir. Kim kahraman, kim hain? Anadoluda ngiliz idaresinden o kadar da rahatszlk duyulmamas gerektiini syledikten sonra Mustafa Kemal, bu topraklar zerindeki ngiliz idaresinde bir vali olarak almaya hazr olduunu gazeteci araclyla igalci yetkililere yle iletecektir: Eer ngilizler Anadolu iin sorumluluk kabul edecek olurlarsa Britanya idaresinde bulunan tecrbeli Trk valileri ile ibirlii halinde almak ihtiyacn duyacaklardr. Byle bir selahiyet dhilinde hizmetlerimi arzedebileceim mnasip bir yerin mevcut olup olmayacan bilmek isterim(5) Trk Tarih Kurumunun evirtip bast bir kitaptan alnd bu arpc szler. imdi syleyin bakalm, ngilizlerle iliki kurmak vatan hainlii saylabilir miymi? Kald ki, kimin hain, kimin kahraman olacana gazete kelerinden yahut meclis krssnden karar verilemez; hatta mahkemeler bile buna karar veremez. Bunun kararn kamuoyunun vicdan ve tarih denilen o acmasz yarg verirse verir. Hem Franszlar u General Petainin hain mi kahraman m olduuna 60 ksur yldr karar verebildiler mi? Adam stelik vatann Almanyaya gerekten peke ektii ve igalcilerle dpedz ibirlii yapt iin kinci Dnya Savandan sonra herkesin gz nnde yarglanp idama mahkm edildii halde bugn dahi onun bu ekilde davranmakta hakl olduunu dnen Fransz vatandalar azmsanmayacak saydadr. Dahas, bu bir rejim sorunu deildir Fransada; bir tarih sorunudur. Ne diyelim, dars bizim Vahdettinin bana. En iyisi son sz, bir ara bakanlk da yapm olan Hseyin Cahit Yalna brakmak. Bakn yakn tarihimizdeki hain-kahraman dellosu hakknda bu tecrbeli kalem ne ibret-miz laflar sylemi: zzet Paa kabinesinde mtarekeyi *Mondros'u+ imza eden Rauf *Orbay+ Bey, bugn deta vatan haini oluyor. nk Halk Frkasndan kmtr. zzet Paa kabinesinde mtarekeyi kabul eden ve imza etmesi iin emir verenler arasnda bulunan Fethi *Okyar+ Bey ise bugn Millet Meclisi Reisi bulunuyor. nk, henz Halk Frkasna mensuptur. Bu ne mantktr, bu ne ldr, bu ne mutaassp frkaclk *particilik+ hissidir?(6) Tarih yalan sylemez; ama ona yalan syletilebilir. Tabii yatsya kadar
KAYNAKLAR : 1) Bkz. Tufan Tren, Tarih yalan sylemez: Vahdettin haindir, Hrriyet, 14 Kasm 2007. 2) Orhan Kololu, 1918: Aydnlarmzn Bunalm Yl, stanbul 2000, Boyut Kitaplar, s. 190. 3) Atatrkn Btn Eserleri, cilt 2, stanbul 2003, Kaynak Yaynlar, s. 232. 4) Bkz. S. Ramsdan Sonyel, Turkish Diplomacy 1918-1923, Londra 1975, s. 154, dipnot 1den aktaran: Yaln Kk, Trkiye zerine Tezler 5, stanbul 1992, Tekin Yaynevi, s. 249-250. 5) Pricen Extra-Special Correspondent (ok zel Yazmalar) adl kitabndan (1957, sayfa 104) aktaran Gotthard Jaeschke, Kurtulu Sava ile lgili ngiliz Belgeleri, eviren: Cemal Kprl, Ankara 1991, Trk Tarih Kurumu Yaynlar, s. 98. 6) Aktaran: Rauf Orbay, Yakn Tarihimiz, cilt IV, stanbul 1962, s. 180.
Fikir Platformu
32
Tarih armaktr!
Republic of Turkey - Hindi Cumhuriyeti (Mehmet Bahadr) Dorusu, mevcut cumhuriyetimizi nasl adlandrmalym, bu konuda ok kararszm. nsan merkezli Demokratik bir Cumhuriyet olmas gerekirken, millet olarak ancak Muz Cumhuriyetlerinde grlebilecek uygulamalara ve Cumhuriyetin Vesayet taraflarna tank olabildik ou zaman. Kendi zihniyetleri dorultusunda, beni adam etmeye uraan szde aydn pozitivist entelektel, bana srekli, yere ge sdramadklar, kymeti kendinden menkul Cumhuriyet Kazanmlarndan bahsetti yllar yl Oysa, bu kazanmlarn ne ya da neler olduuna dair derin phelerim var benim. Hatta biri beni ikna edene kadar, phe bile etmiyorum Aslnda, kk ve mutlu azgn bir aznln aments haline gelmi dogmatik bir zihniyetti karmdaki. Sorgulanamazd, zira devletin temel kurumlarn sorgulamaya ya da dnyadaki benzerleri ile mukayese etmeye baladnz zaman, malum zihniyet hemen bir savunma ve saldrma pozisyonu alyordu. Kutsalma dokundurmam refleksi ile hareket ediyor ve hatta sizi, yobaz olarak yaftalayp dlayabiliyor ve sonuta kendine srekli i dmanlar retebiliyordu. Geen onca sancl ve acl yllar ve hatta tecrbelerimiz Cumhuriyet Kazanmlar hakknda bize yeterince bilgi veriyordu zaten. te Kazanmlarmzdan bazlar (Sanrm bunu demek istiyorlar?);
Fikir Platformu
33
Tarih armaktr! - Halkn ynetimini, halkn ynetiminden ok halk adna halk ynetme stnln kimselerle blmeye yanamayan bir avu brokratn kurduu rejim - Rejimin halka ait olduu deil, halkn rejime kar tehdit ve pheli ve hatta dman listesinin bana koyan devleti ve ittihat bir anlay - Siviller ii berbat ederse gelip askerler dzeltir ve darbe meru olur zihniyetindeki adamlarn egemenliine hogryle bakan bir idare tarz. Ne de olsa Sz konusu vatansa gerisi teferruattr kliesi. Vs Hatta olaanst akl almaz kazanmlarmz da sz konusu Birinci Cumhuriyetle gelen, bol kanl, gz yal Dersim kazanmlarmz var mesela !!! stiklal mahkemelerinde susuz yere aslan onca gnahszn ahu zar gibi kazanmlarmz var rnein. Dahas, Varlk vergisi, 6-7 eyll olaylar gibi gayri mslimlere reva grdmz utan verici kazanmlarmz var. apka giymeyiz diyerek sadece szl tepki gsteren bir halkn zerine ate amak hatta bir ehri sava gemisiyle bombalamak gibi akllara zarar kazanmlarmz da var bizim
Yine birinci Cumhuriyetin bizzat mulak bir ifadeyle tanmlad, kendinden olmad iin (belki de paranoyak korkularndan dolay), ortaya kard hayali ve farazi vatan hainlerinin bolluundan dolaydr ki, srekli vatann kurtarmak zorunda kalan, szde vatansever birileridir mesela kazanmlarmz. Ergenekondur mesela 27 Maystr, 12 Marttr, 12 Eylldr, 28 ubattr, 27 Nisandr, Balyozdur, Kafestir, Aydr, Eldivendir, Lahikalardr, Krt meselesidir, Kbrs zmszldrkim bilir. Oysa kazn aya hite yle deil. Cumhuriyet, uygulamalar ve tanm ile ok daha farkldr dnya literatrnde Cumhuriyet temel manada: Siyasi sahann insanlara ait olmas dncesinden yola kan, bireysel hak ve zgrlklerin salanmas iin, siyasi sahaya keyfi mdahalelerin nlendii ve bunun iin de hukukun stnl ilkesini prensip edinmi siyasi idare ekli olarak tanmlanabilir. (1) nsan merkezli ve milletin iradesine dayal olmas gereken cumhuriyet, kendi iinde monariye ya da bir zmrenin hakimiyetine doal olarak karttr. Ancak bu mesele padiah kovuldu, cumhuriyet ilan oldu, ulus egemen oldu tr klielere sdrlacak kadar da basit deil. Zira padiah kovmakla cumhuriyeti olunamayaca gibi, bir devletin adna cumhuriyet kelimesini eklemekle de rejim insanlara ait olmaz. Bugn cumhuriyetle ynetilen Avrupa devletlerinin ounda, hala kral ve kralielerin olmas ayrca dnmeye deer mahiyette. Zira, bu kk kyaslama dahi, dnebilenler iin, meselenin sr perdesini aralama noktasnda bir balang olabilir. Bireysel hak ve zgrlklere dayal, insan merkezli bir anayasamz olmadka, yaadmz cumhuriyetin, tam anlamyla ii doldurulmu bir cumhuriyet olamayaca, sadece tabelada ya da kat zerinde kalaca, ac bir gereklik olarak karmzda duruyor.
Fikir Platformu
34
Tarih armaktr! Ancak Trkiyenin gerek mana da ii doldurulmu bir cumhuriyet rejimine kavumas iin, yine dardan kanun ithaline kalkmas ve insan merkezli bir anayasa metnini halk iin yrrle koymas sorunlar tam olarak zmeyecektir. nk, sorun bir zihniyet meselesi olduu iin, bizim en bata bu kavramlar ve bu deerleri ya da baka bir ifadeyle cumhuriyet kazanmlarnn neler olabileceini alglayabilecek ve btn bunlar metinlere dkebilecek apa erimi insanlardan mteekkil bilinli ve sorgulayc bir topluma ihtiyacmz olduu aikar Asl anlatmak istediim meselenin bamteli udur ki; Bilinenin aksine, Cumhuriyet bizlere, Samsundan gne gibi doan Mustafa Kemalin engin dehasyla ltfedilmi bir olay deil. Hadi hakkn yemeyelim, 29 Ekim 1923de sadece anayasa metnine yazl olarak gemitir. Bu tarihin bundan baka bir anlam yok benim iin. Zira, ondan nceki tarihlerde de daha zgrlk daha katlmc, parlamentolu bir cumhuriyet ve hatta demokrasi tecrbelerimiz var bizim ok bilindik bir rnekle balayaym Padiah otoritesinin ciddi ekilde snrlandrlarak sembolikletirildii ok partili, ok sesli ve anayasal II. Merutiyet dnemi en gzel rneklerden sadece biridir. kinci rnei; Mustafa Armaann nsanln Son Adas adl kitabnda bahsettii Lbnandan vereceim. Bize ne Lbnandan demeyin. Zira bu olayn zuhur ettii tarihlerde Lbnan Osmanl topradr. Ve en kozmopolit, diliyle, etnik yapsyla, kltryle ve inanlaryla en kark topradr Osmanlnn. Nfus profiline baklnca, tabiri caizse, 70 ayr etnik yap ve 70 ayr mezhep ve inanlar bir araya getirin ve btn bunlarnda airetler halinde rgtlenmi olduklarn ve kanl i savalarn yllardr sregeldiini dnn. te bylesi karmak ve iinden klmaz bir blgedir Lbnan Sz konusu blgede sava 1840lardan itibaren balam ve 1860 ylnda tavan yapmtr. Bu nedenle Lbnan bahane edilerek, i ilerine karlmasndan endie eden Osmanl ynetiminde zm oktur. Zira Osmanl da, tek kahraman deil, isimsiz ok kahraman vardr. Keecizade Fuad Paa bakanlnda, uluslararas toplant dzenlemeye kara verilir. Toplantya ngiltere, Fransa, Rusya, Avusturya ve Prusya temsilcileri katlr. Osmanl diplomatlar o kadar baarl performans sergiler ki, Yabanc diplomatlar bu son derece hassas blgede Osmanl zmnden baka bir zm olamayaca noktasnda ikna olurlar. Osmanl diplomatlar bir nevi dnya kamuoyunu ikna etmitir denilebilir. Ve sonuta, Cebel-i Lbnan Mutasarrfl adyla yle ilgin bir rejim kurulur ki; bunu duyan gnmz korku duvarna toslam siyasileri ve temsilcileri karpuz gibi ortadan blndk, paralandk, mahvolduk paranoyalaryla ortal birbirine katmaya, bir ksmmz da daa bile kmaya yeltenirdi kim bilir. Kanl i savalara zm olarak gelitirilen ve Osmanl yneticileri tarafndan kurulan bu rejimde, blgenin bandaki Vali, nfus ekseriyeti gz nnde bulundurularak Hristiyanlardan seilmitir. Vali Babali tarafndan atanacak olup yine ona kar sorumludur. Her dini veya etnik grup parlamentoda, nfus oranna gre temsil edilecektir. Bylece Osmanl Devleti 16 yl sonra kendi kuraca parlamentonun ilk prototipini Lbnanda gerekletirmi oluyordu. lk pilot blge artlar gerei Lbnan seilmitir. Bu tecrbe, 1920ye kadar, Lbnana uzun bar (2) dnemini de beraberinde getiriyordu. (1920de Lbnan artk bir Fransz mandasdr)
Fikir Platformu
35
Tarih armaktr! Osmanlnn bu abasn, milli olmayan bir devletin, modern ama milli olmayan bir demokrasiyi tesis etme abas olarak deerlendirmek de mmkn. Ben bunu bir nevi ulus devlet modeline bir alternatif model abas olarak da deerlendiriyorum. Modern dnyada Osmanl, ok uluslu oulcu bir meclis kurma abasndayken, demokrasinin beii Britanyada, byle bir eyin sz konusu dahi tasavvur edilemezdi. Sanldnn aksine, an artlarna gre kendini srekli deitiren ve yenileyen bir Osmanl tablosu, birilerinin sinirlerini bozsa da, bir nebze ezberlerin bozulmas korku duvarlarn ama adna hepimize iyi gelecei kanaatindeyim. nc ve son rnek iin biraz daha gerilere gitmemiz gerekiyor. yle 300 sene kadar filan. 1703 Edirne Vakasna gidelim Bu olay, 18.yzyl balarnda Osmanl Toplum yaps hakknda da olduka retici bilgiler vermektedir. stanbulda ikamet eden esnaf tccar, brokrat, yenieri, ulema ksaca bakent sakinleri, uzun bir ihmal edilmilik dneminin ardnda Edirnede oturan padiah II. Mustafaya, sorunlar ile ilgilenmeleri iin mracaat ederler. Ederler ama padiaha ulamak noktasnda demir duvarlar delemezler. Sonuta toplumsal bir patlamayla, stanbuldan Edirneye yrye geilir. Amalar padiahla pazarlk yapmaktr. stanbulda kendi aralarnda kararlatrdklar yneticilerin tayin edilmesini, vergilerin drlmesini ve padiahn stanbulda oturmasn istemek gibi masum istekleri vardr aslnda. Sonuta II. Mustafa tahttan indirilir ve yerine cemiyetin isteklerini kabul ettiini bildiren III. Ahmet padiah olur. Lale devrinin tohumlar da bylece atlm olur. Edirne Vakasnda, garip olan udur ki, Bu grmeler esnasnda alk Ahmed adl yenieri aas, saltanatn kaldrlabileceini ve bir cumhur cemiyeti ve tecemmu devleti, yani halkn seimine dayal bir ynetim eklinin getirilebileceini sylemesidir. Dikkatinizi ekerim daha 18.yzyln bandayz ve Fransz ihtilaline tam 86 yl vardr. Dnebiliyor musunuz? Osmanl bnyesinde bir yenieri aas cumhuriyetten ve seimden bahsedebiliyor. Bu bir tesadf olabilir mi? (Biz padiahlar, despot, ast astk kiiler olarak tanmtk oysa!) Sonu olarak, Osmanlda Cumhuriyet uygulamalar daha oulcu daha zgrlk ve millet iradesine dayal bir prensipte uygulana gelmitir. Ve Cumhuriyetimizin kkleri, tam 300 yl nce, bir austos gn Edirnede atlmt. Ve buradan hareketle, Cumhuriyetimizin 87 deil, tam 307 yanda olduunu tm dnyaya ilan etmek istiyorum Tarih armaktr, ve dnmek armakla balar. Derin dnmek lazm, tabi hindi gibi deil Dipnotlar : (1) Baknz: Serdar Kaya, http://www.derinsular.com/pdf/kemalizm.pdf (2) Engin Deniz Akarl, The Long Peace: Otoman Lebanon 1861-1920
36
Fikir Platformu
Tarih armaktr!
Bilim ve Teknoloji Neden Avrupada Geliti? (Mehmet Bahadr) nsanolunun bana gelen hadiseler, insani irade (czi irade) ve ilahi irade olarak iki faktr altnda zuhur bulur. Bir baka deile kaderin ortak pay altnda geekleir btn olaylar. Bu, milletler ve devletler tarihi iin de byledir. Olaylarn ak iinde, bu iki faktr birbirinden ayrlmaz bir btndr. lk faktr (czi irade) insanolunun elindedir ve zgrce seme hakkna sahip olduu iin de sorumludur. Bu sebeple hadiseleri nce Sebepler, sonra Kader zaviyesinden bakmak durumundayz. Zira; bizler almakla mkellefiz ve neticeyi Allah yaratr diye dnyorum. Bu yaz dizisinde Bilim ve teknolojinin batda ileri gitmesini nce beeri sebepler altnda sonrada Kader Fetvas altnda ele almay dnyorum. Bilim ve Tekniin Batda Gelimesinin Beeri Sebepleri : tikadi ve Zihni Deiim: Tarihte irfan ve mana meneli hareketler, fkrdklar ortama zt tutumlar eklinde ortaya kmlardr. rnein inde lksn elencenin ve doymazln hkm srd yerde Taoizm, insanlar dnyadan ve siyasetten yz evirmeye armtr. Bir baka rnek; Firavunun zulm altnda inleyen ve iliklerine kadar kleletirilen srail halk, Musa aleyhisselamn getirdii ilahi hakikatlerle daha ok dnyaya, yasalara ve itimaya ynelik vaziyet almlardr. Ancak bu vaziyet, dini kaideleri unutturucu ve dini dnyaya alet etme noktasna vardrlnca, Hz sa Aleyhisselam dinin manevi ve ruhi yn zerinde younlamtr. Bundan dolay ilk hiristiyanlar Romann zulm altnda korkusuzca savayor
Fikir Platformu
37
Tarih armaktr! ve ehit olma arzusuyla direniyorlard. Kendilerini Roma vatanda olarak deil, lahi Sultanln vatanda olarak gryorlard Zamanla Romann maddeci yaklamyla ar maneviyat bir hviyete brnen hiristiyanlk tabiat ve insan Allahtan alkoyan perde gibi grdnden, insan ve bilgiyi kmser pozisyon almtr. Bu sefer kendisi, insanla ve bilime set vuran bir tutum iine girmitir. te yandan hiristiyanlk, ran ve Asyay etkisi altna alan Mitraizm ve Maniheizm dinlerinden de etkilenmi ve btnyle gnostik ve teosofik bir yap kazanmtr. Roma hukukuyla da izdiva eden hiristiyanlk zamanla, bilgiyi insan ve zihni faaliyetleri ve dnceyi yasaklayan hviyete brnd. Dnyann bir yannda bunlar olurken, dier yanda hzla yaylan slam dini vard. Yaylrken bir taraftan ran, Hind ve n Asya dinleriyle dier yandan tercmeler neticesinde eski Yunan dncesiyle tanan slamn bnyesinde Aristo meneli Meai Felsefe Akm ortaya kyordu. bn-i Bacce, Farabi, bn Sina ve bn Rd gibi filozoflarca temsil edilen manta meyilli dnce hareketine kar bilhassa Gazali Hazretlerinin verdii mcadele hedefine ular. slam dnyasnda Gazzaliden ald gle Tasavvufi hareketler ivme kazanrken, bunun karsnda Aristoculuk, Yunan epikrizmi, hedonizmi, Roma naturalizmi hem Arapadan tercmeler hem de Endls yoluyla ve Hal seferleri vastasyla Avrupaya geiyorduVe bat yeni bir uyann eiindeydi. Bu uyan slamla geilen temaslar neticesinde deiik boyutlar kazanyor ve Saint Martinn ifadesiyle: Doudan fkran kaynak , btn varlk susuzluklarn gidersin diye rmak rmak Batya akyor, ve kk Asyada olan aacn meyveleri olgunlatka Batya dklyordu. Batl bu meyvelerden, bir yandan bilimi gelitirmek suretiyle mspet manada faydalanrken, dier yandan Yunann metaryalist, natralist ve hedonist yanlarn da alarak tam bir dnya insan olmak suretiyle suistimal yoluna girmekten kendini alamamtr. Bu uyan kendini nce dilde ve edebiyatta gsterir. Daha sonra fizik bilimlerine doru yneli balar. Francis Baconun tabiriyle nsana tabiat stnde bir g ve gr veren bu yeni bilim anlay tabiat incelemede duyular ve deneyleri n plana karr. Ancak ilmi devrimler, manevi tahribatlar da beraberinde getirir. Bu manevi zihni dnm kendini en belirgin resim ve heykel sanatnda gsterir olur. Tam da heykel sanatnn bu dnemde ortaya kmas basit bir vaka deildir. Bu dnem aslnda insann ruhi kntsn, ferdiyetilik kokan anari, erotizm ve zevk dknln de resmediyor olmas olduka dndrc Bu yeni zihin yaps, hakl ve doal olarak elbette elinde bulunan (tahrif edilmi) kutsal metinlere de inanmay g hale getiriyordu. Bir misalle : Ve Rab Allah adam ald, baksn ve onu korusun diye Aden bahesine koydu. Ve Rab Allah emredip dedi: Bahenin her aacndan istediin gibi ye; fakat iyilii ve ktl bilme aacndan yemeyeceksin Ve Rab Allah dedi; te adam iyiyi ve ktl bilmekle bizden biri gibi oldu; ve imdi elini uzatmasn ve hayat aacndan almasn, yemesin ve ebediyen yaamasn diye bylece Rab Allah onu Aden bahesinden, kendisinin iinden alnd topra ilemek iin kard phesiz Kitab Mukaddeste yer alan ve ilk deerlendirmede Allahn insan bilmekten men ettii ve adeta onu kskand imaj uyandryor bu ifadeler. Rnesans insanna elbette ters gelecekti bu reti.
38
Tarih armaktr! yilii ve ktl bilmek suretiyle kendisi gibi olacak ve ebedi hayat kazanacak diye insan cenneten kovan bu tanr, Rnesans insannn kafasnda hemen Yunan tanrlaryla aynileiveriyordu. Dolaysyla Rnesans insan, insanlk adna ve hayrna kutsal atei tanrlardan alantanr soylu Promete olmak arzusundayd. Onlar iin, bu retinin de vermi olduu hakl isyanla, insan olmak tanrya kar gelmek demekti. Sonra bu Tanrnn gnderdii (sanlan) kitaplarn yazdklar (bunlar phesiz tahrif edilmilerdir) insan aklnn bulularyla bir bir yalanlanmyor muydu? O halde, btn bu safsatalara inanmann (Hristiyanlktan baka din bilmedikleri ve slama da bir yandan iten ie hayranlk ve kskanlk duygularyla birlikte, karsnda yzyllarca yenik ve ezik olmann getirdii kompleksle baktklar iin) herhangi bir dine inanp balanmann gerei yoktu. nsana ve tabiata ynelmek dine kar kmay gerektiriyordu. Dinden zgrleme mantalitesinin tohumu burada atlm ve arena Din-Bilim kavgasna braklmtr. Bu etki gnmze kadar gelmi, lkemizi de sarm ve kendi iimizden de, bu zihniyetle beslenen garip bir entelektel aydnlanmaclarmz ortaya karmtr. Ancak; bu zihniyet temsilcilerinin baka bir tabirle kendi iimizdeki (szde) aydnlarmzn, kendilerini cumhuriyeti olarak da tarif eden bu zavall ansiklopedist ve bilimperestlerin anlayamadklar bir nokta vard; Bu kavga bizim kavgamz deildi Hakimiyet Kavgas ve Hakikat Aray Rnesans dnemi aydnlarnn ounluu dinsiz deillerdi. Onlarn kavgalar Katolik kilisesinin temsil ettii din anlayna ve kiliseye kar idi. nk kilise neredeyse btn Avrupada teokratik bir hakimiyet kurmutu. Hz. sann bedenini temsil ettii ve Ruhul Kudsle desteklendii iddia edilen kilise ynetimi ve onun bandaki papa yanlmazla sahipti ve her bir papann grleri birbirine zt dahi olsa mutlak dorular temsil ediyordu. (Baknz. Din ve Vicdan zgrl II) Bir yandan kilisenin bu tavr, dier yandan slam dnyasndaki ilmi hareketler, batdaki aydnlar uyana sevk ediyor, ayn zamanda kilise hakimiyetine kar atmalar douruyordu. Birka asr srecek bu atmalar hem bilimin gelimesinde hem de zamanla dine kar bir tavr alnmasnda nemli bir faktr olacakt. htiya, Corafi Keifler ve Smrgecilik O dnem Avrupa sosyal yapsna baktmzda, bir yandan Engizisyon mahkemeleriyle Kilise basks ve suistimalleri te yandan acmasz derebeylerin ve krallarn zalim idaresi altnda Avrupa insannn bunaldn gryoruz. yan denizlerle evrili Avrupa topra, zerindeki nfusa dar geliyordu adeta ve toplum huzura ve refaha at denilebilir. Avrupann bu yaps ihtiyalar da beraberinde getirdi. Zira ihtiya, sanatn ve ilmin hocasdr ayn zamanda dua hkmndedir. te Avrupann toprak darl, bunun yannda deniz ve nehirlerin yani tabii ulam yollarnn bolluu sebebiyle ieride ve darda fazla temas imkanna sahip olan Avrupal; temaslar neticesinde de edindii eitli fikirler ve sahip olduu rekabet hissi ve yine ierideki bask ve zulmlerin tazyikiyle bir yandan kabiliyetlerini inkiaf ettirirken, dier yandan deiik sebepler altnda denizar yolculuklara kyordu. (Baknz: Corafi Keifler ve Uyuyan Osmanl) artlar ve ihtiyalar Avrupaly adeta bu yolculua mecbur ediyordu denilebilir.
39
Tarih armaktr! Tesadfen buluna Amerika ktasndan gelen altn gmler; bir yandan ktaya glerin artn bir yandan da maddecilik ruhunu krklyordu. Kendi lkesinin zulmleri ve basksndan kaan Avrupalnn, gittii yerlerde adaletli davranmas beklenirdi ancak koca bir hayal krkl yan sra soykrm, katliam, smr ve vahet dzenidir geriye kalan(Baknz: Sanayisiz Osmanl) Evet Sanayisiz Osmanl yazsnda yle demitik; Bir kere sanayileebilmek, byk sermayeler gerektiren bir sre. Bu sermaye doal yollarla elde edilemez. zellikle, dnemin Avrupa devletlerine bakarsanz, normal artlarda iki yz ylda elde edilebilecek ekonomik geliimi ve sermayeyi, kurduklar smr dzenleriyle yirmi yl gibi ksa bir srede tamamladklarn greceksiniz. Bu hza ayak uydurmak gerekirse, (ierde ve/veya darda) bir haydutluk dzeni ve bir vahet dzeni kurmanz kanlmazdr. Smr ve yeniden smry gerektiren, yeniden kendini var eden zlm dngs kurmanz gerekir ki bu, ne Osmanlnn kurucu kodlaryla ne de insanlk deerleriyle badaan bir durumdu. Meselenin bir baka boyutu udur ki; aslnda Sanayi Devrimi btn Avrupada ayn anda olmu bitmi bir olgu deildi. Plassey savandan sonra koca Hind alt ktasn igal eden ngilizler, Bengal hazinelerini Londraya tarlar. ou yazarlar, Sanayi nklabnn; Plassey savanda sonra Bengal kmrlerinin Londraya tanp buharl geminin bulunuuyla baladn kabul ederler. Oysa Fransada sanayileme hamlesi ar aksak ilerlemitir. Dahas Fransann hamlesi daha ok ngilizleri taklit zere ekillenmitir. Daha ok ngiltereden makine alm eklinde gereklemitir. (Franszlar, bizim yerimizde olsa sanrm bu srece batllama sreci derlerdi) te yandan sanayileme sadece retim artyla deerlendirilemez ya da daha dorusu deerlendirilmemeli diye dnyorum. Biraz da nemli olan, retim artnn hangi bedeller karlnda baarld deil midir? Yani neler gtrmtr o toplumdan ? Neye mal olmutur ? Bunlarn da deerlendirmeye alnmas gerekmez mi? Basit bir rnekle duruma aklk getirmeye alalm: Sanayi Devrimi yllarnda ngilterede uyuturucu kullanm neden yaygndr hi dndnz m? Fabrikalarda geen uzun gecelerde alan anneler, sevgili bebeklerini uyutmak iin afyon bitkisi kullanyorlard da ondan. Evet yanl duymadnz, ocuklar daha kundaktayken uyuturucuya alyorlard. Peki bu ocuklarn, ilerleyen yalarnda kanlarna karan bu zehirden kurtulmalar sizce mmkn olabilmi midir? Weber Tezi olarak Protestanlk Alman dnr Weber, batdaki teknolojik geliimleri, Calvinizm temelli Protestanlk anlay ve ahlakyla da izah eder. Webere gre Protestanlk inancnda tam bir kadercilik anlay hakimdir. Seilmiler nceden bellidir ve kul ne yaparsa yapsn kaderini deitiremez ve hatta cennetlik ya da cehennemlik olma vasfn dahi deitiremez.
40
Fikir Platformu
Tarih armaktr! Peki byle bir anlay, insanlar ve toplumlar nasl olur da almaya itebilirdi? Madem her ey batan bellidir ve kulun elinden bir ey gelmezdi, o halde nsanlar top yekun almaya ve retmeye iten g ne olacaktr? Evet Protestanlkta insann Tanr karsnda hr iradesi yoktur ve seilmiler batan bellidir ancak seilmiliin gstergesi; durup dinlenmeden almak, phe ve gszlk duygusunu yenmek iin srekli faal olmak, ayrca birlikte hareket etmektir. Kazanmak, almak, baarmak ve birlikte hareket etmek Tanrn sevgili kulu olmak demektir. Zenginlere kar orta snfn kini Protestanla geii hzlandryor ve bu insanlarn da srekli almaya ve biriktirmeye azmediyor olmalar, zincirleme olarak da almak kazanmay, kazanmak tketimi, tketim ihtiyalar, ihtiyalar da tekrar almay kamlamtr denilebilir. Bu daire iinde bilim ve teknoloji de kendine bir geliim yolu bulacak ve yatan kuracaktr. Weberin tezi buraya kadar makul olsa da (buras dahi eletiriye ak ve olduka malul bir tez), daha sonra ortaya yle bir tez atacaktr ki; douda ve batda ok tartmalara sebep olacak ve kendi aydnlarmz da menfi etkileyecektir. Protestanl, bilime ve gelimeye motor gibi takdim eden Weber, slam da gelimeye ve bilime engel ilan etmi ve hararetli bir tartmann fitilini yakmtr. Bu tez lkemizi de sarp sarmalam olacak ki, modernlii tek are grp, slam temelli bir gelenei terk etme ve bir halkn kltr ve medeniyetinin deitirilmesi esas zerine bir dizi nlemler almaya kadar varmtr. Ancak insanlarn d grnlerine ynelik takntlarla yaayan khne bir kltr devrimciliidir aslnda btn yaplanlar Aslnda bizlere okul sralarnda Asr- Saadet Dnemi gibi lanse edilen, Cumhuriyetin Szde Altn anda gsterebildiimiz btn tepki Batnn hakimiyetine kar, eklen ve grnt itibaryla batya benzeme refleksi olabilmitir. Kimileri bu dnemi daha da cilalayp, Aydnlanma a olarak da lanse ederler slmn temel prensiplerinden, bilimden, kul hakkndan uzaklamann getirdii belalarn ilacn dmana benzemek yolunda aramz ne yazk ki! Yanl tehis, yanl tedaviSonu: Virse bulam, virsten korunamayan, hasta ancak yaamaya devam eden, kararsz bir lkeKalc olan ve tabiat haline gelen kltrel bir izofreni ile lkesini ve halkn malul eden bir oligarik ve vesayeti bir zihniyet Tarihi Mustafa Armaan ise; Bilim de geri mi kaldk ? sorusunu ynelterek konuyla ilgili ilgin almlar yapyor ve yle diyor: Bir kere 17.yzyl ve sonrasnda Avrupada vuku bulan bilimsel ve teknolojik devrimi normal bir bilimsel etkinlik erevesinde deerlendiremeyiz. (Burada normal bilim derken Thomas Kuhnun kastettii anlamda bir paradigmann, yani bilimsel erevenin iinde yaplan bilimi kastediyorum.) Bu olaanst bir bilimdir ve normal bilimdeki faaliyetler olaanst dnemle llemez. Ya neyle kyaslamak lazm onu? nsanlk tarihindeki byk bilimsel patlamalarn yaand dier alarla elbette. Olsa olsa M 5. yzyln Atinasyla, MS 10. yzyln Badatyla kyaslanabilir. Dikkat ederseniz Yunan ve slam mucizeleri deniliyor bunlara, yani olaanst dnemler
41
Fikir Platformu
Tarih armaktr!
Bylesi dnemlerin says insanlk tarihinde ok fazla deil. Yani Yunanistanda gerekleen ieklenme, yzyllar sren Afrika-Asya kltrel trafiinin, her eyden nce de Fenike medeniyetinin eseriydi. nk insanln yzlerce yllk birikimi, mama gibi kendisine patlayaca bir delik arar ve sonunda uygun bir yer bulunca yeryzne kar. Bu mucizelerin Atina veya Badatta ortaya kmalar, tarihin akn kendi ynlerine evirmesini bilen yneticilerin eseriydi. Hodgson gibi tarihilerin uzun vadeli dnya tarihi perspektifinden bakldnda Bat uygarlnn Avrupada ortaya kmas da asl deil, arz bir durumdu. Yani bu enerji, bir ekilde kendisine uygun bir yol bulacakt. En uygun k yolu ise Avrupada hazrlanmt. Orada kt. Baka bir yerde de ortaya kabilirdi ama artlar elvermedi. Dolaysyla modern bilimlerdeki patlamay, Osmanl veya herhangi bir normal faaliyetini srdren paradigmayla deil, sper lig ile 2. lig arasndaki fark gibi, Yunan veya slam bilimleriyle kyaslamamz gerekir. nk bunlar, birok medeniyetin ortak olarak katkda bulunduu ama bir yerde ortaya kan bilimsel lavlardr. Malum, lav dan seemez. Dadr lav seen. Ne zaman da olursak lavmz iimizde buluruz. slam Medeniyetinin Tesiri Hemen unu belirtmeliyim ki Rnesans aydnlar, bildiimizin aksine ilerici deil, gericidirler ve hatta irticacdrlar. (80-90 yldr topluma irtica korkular empoze eden zihniyete kpe olsun) Rnesans uzmanlarndan Peter Burke, dikkatimizi Rnesansn Latin ve Yunan kaynaklarna yani binlerce yl ncesine bir geri dn, hatta antik kltrn taklit edilmesi hareketi olduu noktasna eker. Dahas Rnesans ayn zamanda slam Medeniyeti ile temasa geiin addr. Bir baka deile, Avrupann bitkisel hayattan uyana geii Arap-slam kltr ve dinamizmi sayesinde gerekleecekti. Avrupada Bilimsel Devrim yalan da zihinlerimize kaznmtr kaznmasna da, nedense sz konusu Bilimsel devrim Mslman alimlerden alnan bilgilerle yapld meselesi ise rtbas edilir. Osmanlnn Yklnda Tekke ve Zaviyelerin Rol Var myd? adl makalemizde aynen unlar ylemitik: slam bykleri yle kitaplar yazmlar, yle eserler ortaya koymulardr ki, kendilerinden sonra Avrupann niversitelerinde asrlarca okutulmutur. Avrupal byk lde rnesans ve sanayi devrimini bu eserlere borludur. Dnyaya hakimiyetini, bu eserlerden istifade de bulmutur. zellikle tp alannda bni Sina, Razi ve Zehravi gibi bilginlerin eserleri, Batnn ilmi yaplanmasnn olumasnda byk etkenleri olmutur. bni Sina, tam sekiz asr, Zehravi tam bin sene Batda otorite kabul edildi. Bunlardan her biri kendi sahasnda ilmi aratrmalar ve bulularyla ba ekiyordu. Kimisi astronomiyi gelitiriyor, kimisi fizik kurallar koyuyor, kimisi de matematikte yedi kat integral problemleri zyordu. Kimisi de dnyann evresini lmeye alyor ve dnyann gne etrafnda dndn tespit ediyordu ki Galileo ve Copernikin yedi gbek dedesi henz mevcut deildi. Bat ve dnya vahetler iinde yzerken, bizim aydnlk dnyamzda hidrolik
42
Tarih armaktr! sistemlerle alan aralardan, saatlere, oradan da ilkel robotlara kadar, son asrlarda tanyabildiimiz teknolojik eserler, o dnem adi eserler olarak tehir ediliyordu. Diyarbakrl Ebul-z El Cezeri, 800 sene nce hidrolik sistemle alan pek ok otomatik eser ortaya koymutu. Ta o zamanlar biz yaptmz robot atlara hareket verirken, Bat dnyas saatin ileme keyfiyetinden uzak Acaba iinde cin mi var ? diyordu. Evet Avrupa slam Medeniyetine ok ey borludur Yukardaki rnekleri az ve yetersiz bulanlar iin rneklerimi oaltmak isterim Mesela modern kimyann kurucusu Cabir bn Hayyandr. Buharlatrma, szme, tasfiye etme, damtma billurlatrma Cabirin gelitirdii metotlardr. Mesela Alembiki icat eden Mslmanlardr. Optik, bytc mercekler, pek ok cismin zgl arlnn tespiti, denge ve arlk hep Mslmanlarn eserleridir. Sfr ve Pi saylarn bulan, drt ilemi tam olarak ortaya koyan Mslmanlardr. (Romen rakamnda sfr olmadn hatrlatrm). Cebir tamamen Mslmanlarn icaddr. Logaritma, trigonometri yine Mslmanlarn icaddr. Sekant, Tanjant, kotenjant sins ve kosins bulanlar da Mslmanlardr rnekleri daha da oaltmak mmkn. Evet gerici olmak bence gzeldir Not: Derin Dnce Grubu yeleri ve yorumcular ile yaptmz tartmalar bu yaz iin bilgi ve ilham kayna olmutur.
KAYNAK: 1. slam Bilim nsan Ve Tarih (Ali nal) 2. Avrupann 50 Byk Yalan (Mustafa Armaan) 3. nsanln Son Adas (Mustafa Armaan)
Fikir Platformu
43
Tarih armaktr!
Peki Genelkurmay Karabekir almna hazr m? (Mustafa Armaan) Genelkurmay Bakan lker Babuun yumruunu masaya vurarak yapt son konuma, Kzm Karabekiri anma programnn kapan konumasyd. Satr aralarnda bana ilgin olan kimi noktalar oldu ki, bunlar muhtemelen meselelere siyaset gzlyle bakanlara kel alaka gelecektir. Koskoca Genelkurmay Bakanl stiklal Savann bu muzaffer ark ephesi komutann ancak 62. lm yldnmnde hatrlamtr. Zira haberlere baklrsa bu toplant bir ilk imi! Eh, birincisi yapldna gre nmzdeki senelerde devam da gelecektir herhalde. Sayn Babu konumasnda ders kitaplarmzdaki tuzaa dmedi ve srarla stiklal Sava dedi. Biliyorsunuz, biz ocuklarmza Kurtulu Sava diye okutuyoruz ki, bu vahim bir yanlgdr. Bir defa biz esir olmadk ki, kurtulalm. kincisi, ordumuz tamamen yenilmedi ki, esir olalm. Hem Mustafa Kemal Paay Samsuna 3. Ordunun bana mfetti olarak gnderiyoruz, hem de esir olduk diyoruz. Bu ordu orada varsa, yalnz o ordu deil, Trakya, Konya, Erzurum vs.deki ordu ve kolordularmz ypranm da olsa ayakta ise ve en nemlisi de, Cafer Tayyar Paadan Ali Fuat Paaya, Kazm Karabekirden Mustafa Kemal Paaya srekli tayinler yaplyorsa bunun esaret neresinde? diye sormazlar m? Org. Babuun tarih zerinden dmanlk retilmesi konusundaki u uyars da yerindeydi:
Fikir Platformu
44
Tarih armaktr! Gemite yaananlar doru ve salam bilgilere dayanarak tartmalyz. Bunda saknca yok. Ancak, tarihte, gemite yaananlar adeta bir hesaplama noktasna getirmek bence bu topluma, o millete, o lkeye yaplabilecek en byk ktlktr. Bazen bunu gryorum, maalesef Tarihimizde yaanan olaylar, gemiimizi bugn bir hesaplama malzemesine dntrmek o topluma en byk ktlktr. Hesaplama bahsine gelirsek; Sayn Babu, bence tarihi serbest brakalm. Davulcuya veya zurnacya kaacandan korkmayalm. Gerein ortaya kmas iin alanlarn nn kapatmayalm. Size gre yanl bir yorum da yaplm olabilir. Bunu hemen hainlik, nankrlk eklinde deerlendirmek ite o eletirdiimiz hesaplama noktasna srkler insanlar. Tek kelimeyle askerin Atatrk zerindeki yorum tekelini kaldrn ltfen. Yine buyurmusunuz ki: Bugnleri kime borluyuz? Bugnleri elbette stiklal Savan kazananlara, en kk rtbelisinden en byk, ebedi Bakomutanmz Mustafa Kemal Atatrk olmak zere stiklal Savamzn btn komutanlarna ve her eyden nce o dnemlerde, o zorluklarda, o yokluklarda ordusuyla btnleen o Trk milletine borluyuz. Burada bir sre nce szn ettiiniz Trk Silahl Kuvvetleri Trk milletinin zdr ifadesinden daha olgun bir tavr gryorum. Yine de Trk milletinin en sonda deil de, en bata zikredilmesi gerekirdi. kinci olarak bu btn milletin, ama ulus anlamndaki deil, mmet anlamndaki milletin istiklal (bamszlk) savayd. Yani Trklerin, Krtlerin, erkezlerin, Araplarn vs. ortak mcadelesiydi. Bence meseleyi byle konumlandrsanz geree daha uygun bir resim izmi olurdunuz. Sayn Babuun szlerini didiklerken, bunun bir tarih almnn ayak sesleri olaca izlenimini aldm. Zira 10 Nisanda Mareal Fevzi akmakn anlacak olmas nemli bir iaret. Hele hele kat Kemalist evrelerde Sakall diye dalga geilen ve gerici kabul edilen Nurettin Paann da anlacak olanlar arasnda zikredilmesi bsbtn dikkate deer bir olay. Karabekir Paa inklap tarihlerimizde kasten unutturulmutur. Bakn, 1930larda liselerde okutulan Tarih IV adl 350 sayfalk ders kitabnda Karabekirin ad sadece ve sadece 2 yerde gemektedir! Birisinde sadece ismi zikredilmekte, dierinde ise (s. 72) Mustafa Kemalin kendisini ark Cephesine tayin ettiinden bahsedilmekte, ancak burada kazand savalar anlatlrken tek bir yerde dahi bu savalar kazanan kiinin o olduundan sz edilmemektedir. te yandan nn savalar ballandra ballandra anlatlrken kue kda tam sayfa bir smet nn fotoraf kmaktadr karmza. Ayrca kitap boyunca onlarca nn resmine rastlayabilirsiniz, oysa Karabekirin kysnda kesinde grnd tek bir fotorafn ara ki bulasn. (Bu arada baz uyanklar kitabn indeksinde ismi 30-40 kere geen Kzm Paann Kzm Karabekir olduunu zannedip bana e-mail atmasnlar sakn, nk o Kzm Paa, Kzm zalptr ve o srada Meclis Bakandr.) Sadece bu 1931 tarihli ders kitabndan bile grebilirsiniz Karabekirin nasl unutturulmak istendiini. Kzm Karabekir Paann kitaplarndaki iddialar ise yenir yutulur gibi deil. Birkan sonradan amak zere zikredeyim:
Fikir Platformu
45
Tarih armaktr! 1. Karabekir Paann Nutuk eletirilerini nereye koyacaksnz? O kadar ki, Paa, Nutukun tek bir kiinin haklln kantlamak zere yazlan ve tarihi yanl ynlendiren bir kitap olduunu iddia eder. 2. stiklal Savan kendisinin balatt, ark Cephesindeki baarlar olmasa savan kazanlamayaca, hatta smet Paa ve Mustafa Kemal Paay Anadoluya gemeye kendisinin ikna ettii iddiasndadr. 3. Cumhuriyetin kurulduu gnlerde slamiyete ynelik eletirilerin artt, Mslman kaldka kimsenin yzmze bakmayaca dncesinin yayld, hatta En iyisi Hristiyanl benimseyelim, bu i olsun bitsin diyenlerin Ankaray kuatt, Atatrkn de buna ses karmad ve dolaysyla kendisinin bu tavra kar kt iin tasfiye edildii kanaatindedir. 4. Karabekir Paa, 1922de Mustafa Kemalin Halife olmak istediini yazmaktadr. 5. Son olarak Mustafa Kemalin kendisine Arap olunun yavelerini Trk oullarna retmek iin Kuran Trkeye tercme ettireceim ve okutturacam dediini aktarmaktadr. Grdnz gibi Kzm Karabekir Paann sadece bu birka iddias bile Genelkurmayn tarih yorumuna taban tabana zttr. O zaman u soruyu sormak pimi aa su katmak olur mu: Genelkurmay Bakanl Kzm Karabekir almn nereye kadar gtrebilecektir?
Fikir Platformu
46
Tarih armaktr!
erkez Ethemin aabeyi Atatrke Krt alm nermi (Mustafa Armaan)
Dersim rzgryla birlikte devletin Krt alm dallanp budaklandktan baka Alevi alm ile de aland. Bu arada sviredeki referandum, zihinlerimizde Avrupann sabit fikirleri konusunda yeni imekler aktrd. Yani tarihten gelecek seslere ilgimiz aslann yelesi gibi kabarm durumda. te bundan yaklak 80 yl nce yazlan bir ak mektup, tam da bugnk tartmalara bir cevap niteliinde. Mektubu yazan erkes Ethemin aabeyi Reid Bey, ilk TBMMde Saruhan (Manisa) milletvekiliydi ancak hain ilan edilince 8 Ocak 1921de milletvekillii drlmt. Lozandan sonra ilan edilen 150likler listesine alnd iin uzun yllar Ammanda yaam ve rejime muhalefetini her frsatta dile getirmiti. Reid Beyin, aada yaynlayacamz ve asl Cumhurbakanl Arivinde bulunan ak mektubu, amda kan El-Kbes gazetesinde Arapa olarak baslm, Dileri Bakanl Basn Genel Mdrl tarafndan Trkeye evrilerek Cumhurbakan Gazi Mustafa Kemale takdim edilmitir.
Fikir Platformu
47
Tarih armaktr! Mektup daha nce Mete Tunay tarafndan Tarih ve Toplumun Ekim 1992 saysnda yaynlanmtr. Ancak belgenin ekinde bulunan gazetedeki kupr dikkate alnmad iin metin tam olarak yanstlamamtr. Cumhurbakanl Arivinde A VII/I D 86 F I-90-91 numarada kaytl bulunan eviriyi Arapa metniyle karlatrmak suretiyle anlalr bir hale getirmeye ve gnmz diliyle ifade etmeye altm. Mektubun yazld tarihte Trkiye kamuoyu biri Douda, br Batda olmak zere iki kritik olaya gmlm durumdadr. Birincisi Trk siyasetinde frtna gibi esen Serbest Frkann kuruluu, br de pe pee kan 5 Krt isyannn kara bulutlar. Mektup, batsnda yeni bir umut rzgrnn tututuu, halkn CHPden kurtulma umudunun doduu, dousunda ise en by Arda gerekleen Krt isyanlarnn pe pee patlad bir ortamda yazlmt. Reid Bey, son are olarak Atatrke Krt alm tavsiyesinde bulunuyor, gerekten namn Trkiyenin iki halk, yani Trkler ve Krtler arasnda ykseltmek ve ebediletirmek istiyorsa gerekirse kendisini feda etmesini istiyordu. Sertlikle, baskyla, iddetle Krtleri yola getiremezsiniz diyor ve ekliyordu:. Tek are, lml bir ynetimi i bana getirip her iki millete de hak ve zgrlklerini tanmaktr. Trkiye ancak byle yaplrsa blnmekten kurtulacaktr. te 80 yl ncesinden bugnlere seslenen o mektup: ittiklerime ve grdklerime dayanarak unu syleyeyim ki, hem Krtlerin dinlerine tutku derecesinde ballklarna, hem de kamuoyunun vicdanna aykr olan mevcut durum, bu necip milleti tehlikelere ve savalara srklemektedir.
80 yl nce yazlan bir ak mektup, bugnk tartmalara cevap niteliinde. te kanlar akmakta, canlar yok olmakta, hrs uyanmakta, intikam sevdas kalplerde kk salmaktadr. lkemin ke doru gittii meydandadr. Dahas, cahil ve gafil Trk gazeteleri bu ayaklanmay muhaliflerden yalnz birka kiinin zerine ykmaktadrlar. Krtlerin zulme gelemeyecekleri phesiz iken, iddet, despotluk ve trl imha yntemleri ve Krt beylerinin -Seyyid Abdlkadir de onlardandr- idamlaryla sonulanan eyh Said syannn (1925) ikinci bir isyan dourmayacan m zannediyordunuz? Krtlerin intikamlar da iddetli olur. Tarihten delil getirmeye gerek yok, yalnz bu son isyan bile ldrme, zulm, iddet ve kklerini kazmann (tenkil) snrlar olduunu gsteriyor. lkemizin 15 milyona ulaan nfusunun yarsn tekil eden Krtler, tarihin en eski zamanlarndan beri kendi mamur beldelerinde yaamakta iken, uygulamakta olduunuz siyaset memleketlerini blp paralad. Halbuki eitli vesilelerle ve zel olarak da tarafnza, Krtlerin geleneklerine ve dinen kutsal bildikleri eylere hcum etmenin, lkemizin kne neden olacan aklamtm. Ne var ki, hkmetimizin ba (smet Paa) ve yoldalarnn Trk milliyetiliinde ve lkenin harap ve bitap dmesinde srar, hatta inat ettikleri grlyor. Ey Gazi, u an bu frsattan yararlanmak iin zerinize byk bir grev dyor.
Fikir Platformu
48
Tarih armaktr! 1. Mert Krt milletini harcamayn (zayi etmeyin) ve ona kar dmanln devamna meydan vermeyin. 2. Korkarm, tarih bizim gemiteki beraberliimizi tescil etmi bulunuyor. Gnahlarnz yznden lkenin blnmesinden kayg duyuyorum. Unutmayn ki, en byk ve uzun mrl hret, tarihin tescil ettii hrettir. Ne mutlu ki ey Paa, imdiye kadar yaptklarnz ve syledikleriniz sizi tarih nam ve hretten mahrum brakyor. Ancak bugn elinize bunu tersine evirecek byk bir frsat gemitir. Bir an iin kendinizi lm farz edip namnz ykseltmeye bakmalsnz. Krtlerin dine tutkunluklar ve mill asaletleri, onlar Trklerden ayrlmaktan men ediyor. Ancak bir artla: Ynetimi cumhurdan, yani halktan lml ve hr bir gruba emanet etmeniz gerekir. Byle yaparsanz, himayeniz altndaki milletlerin (Trkler ve Krtlerin) zgrln temin ve lkemizin selametini muhafaza etmi, bylece tarihte byk bir ad ve hrete nail olmu olursunuz. Mektup burada bitiyor. Bitiyor mu sahiden de? smet Paa ve yandalarnn bugn de ayn kafada olduklarn grdkten sonra bu mektup hi bitmez dostlar!
Fikir Platformu
49
Tarih armaktr!
Keifler a ve Uyuyan Osmanl? (Mehmet Bahadr) Neden Amerikann kaifleri spanyadan yelken at da, Mslmanlarn Atlantik limanndan amad? Halbuki bu tip yolculuklar daha nceki zamanlarda yaplyordu (Bernard Lewis) Byle diyordu Bernard Lewis. Ancak bu tespite birka noktadan itirazlarm olacak . Baz noktalar yeniden dnme ve sorgulama ihtiyac hissediyorum. ncelikle bizlere okul sralarnda retilen daha dorusu beyinlerimize kaydedilen bilgilerin sorgulanmas gerektiine inananlardanm. Resmi kurumlar eliyle, adeta amar makinasna attmz beyinlerimizin haleti durumunu gsteren fotograflar ya da rntgenler ekilebilseydi keke. Mesela, neden okul kitaplarmzda Kristof Kolomb, Macellan ve Vasko da Gama maceralarn kendimizden geercesine okuruz da, dnyann en uzun mesafe kat etmi gezgini unvanna sahip bni Batutay okumayz. bn Batuta ismini duymu muyuzdur acaba? Dahas Hindistanda akl almaz maceralara katlan Seydi Ali Reisi, haritalarn uzaydan bakyormucasna nasl izdii hala anlalamayan Piri Reisi neden okul kitaplarmzda hakkyla okumayz? Sorgulamaya devam ediyorum. Portekizli kaif Vasko da Gamann maceralarn okuduumuzda 1498 ylnda Hindistann Kalkta limanna yanamay baardn ve krl bir ticaret yaptn biliyoruz. Bu doru. Ancak bu bilgilerden bize ne? Unutturulan bilgi, Hint ekonomisinin ve blgenin ticari insiyatifinin, nemli lde mslmanlarn elinde olduu bilgisi deil midir? yle ki Mslman deryasnda, yabanc grnmemek ve belalardan uzak kalmak iin Portekizli kaifimizin Mslman kyafetlere brnd sr deil(1). Dahas kendisini Trk zannedip, bu yzden kendisine, bir sultan tarafndan hrmet gsterildiini dahi biliyoruz(2).
50
Tarih armaktr! imdi Bernard Lewise, esas soruya gemeden nce, yava yava hazrlk aamasnda, altrmalk sorularm sorabilirim. Acaba 15.yzyl sonlarnda Hindistan bilmeyen ve ona ulaamayanlar bir tek Avrupa sakinleri olmasn sakn? Sorular oaltalm, Keiler a kimin keifleridir ? Bir Hintli, bir Madagaskarl ve Kuzey Amerikada yaayan bir Kzlderili iin kefedilmek, evresinde baka barbar insanlar grmekten baka hangi komik anlam tamaktadr? Ve Avrupallar 15.yzylda neden can havliyle deniz ar diyarlara keif yolculuklarna kmlard? Corafi Keiflerin altnda yatan temel sebepleri inceleyerek devam edelim Temel Sebepler : Avrupann tela, ge ve geri kalmln telafi abasndan kaynaklanyordu. Nitekim Avrupa aleyhine devam eden bu fark 18.yzylda ancak kapanacakt. Zira, dnyay kefe muhta ve koca bir ktay demir perde haline getirip, kendi ktasnn karanlklarnda ve zulmlerinde skp kalan halk Avrupa sakinleriydi. Avrupa iin, doudan mahrum kalmak ikinci bir lm manasna geliyordu Ama servet, kudret, ihtiam ve dini meruiyet aray idi. Yani keif amacyla yola klmamt. Gizli emeller ierisinde Kudsn hallar tarafndan tekrar fethi dahi vard. Hint ticaretinde tekel kuran Venedikli ve Osmanl tccarlar karsnda, bu haksz rekabetten kurtulabilmek adna Avrupal tccarlar, Avrupa piyasasna birinci elden mal gtrp satmak istiyordu. Avrupallarn dillerinden drmedikleri ve douda yaadna inanlan Prester John adl bir efsanevi hristiyan kralna ulamak ve ondan yardm almak peindeydiler. Kristof Kolombun ve Vasko da Gamann, Efsanevi krala ulamak iin yanlarnda eitli hediyeler gtrdklerini de biliyoruz.
Evet corafi keiflerin arkasnda yatan temel gdlerden birisi de, (ltfen alclarnzn ayaryla oynamaynz. Evet yanl duymadnz) douda yaad bilinen ama cismi bir trl bulunamayan gl efsanevi kral bulmak, onunla temasa geip, ondan gcn Batdaki hiristiyanlarla birletirmesini salamak ve bu sayede mslmanlara aznn payn vermekti. Byle bir hurafe bizim tarihimizde olsa, memleketimizin akl evvelleri hemen stmze ullanr , Zaten bu kafayla geri kalmadk m ? teranesine yeni bir beste eklemenin zaferiyle kendilerinden geip sarho olmazlar myd? Burada u soru sorulabilir. Osmanl keifler anda ne yapyordu? Nal m topluyordu ya da keman m alyordu? Keman almyordu elbette, zira keman henz icat edilmemiti. Ya da nl airimiz Nedimin deyimiyle, Glelim oynayalm kam alalm dnyadan moduna m girilmiti? Yoksa salt bir kara gc kurmu dev bir fil miydi Osmanl?
Fikir Platformu
51
Tarih armaktr! Evet yledir diyorsanz, ncelikle koskoca Akdeniz sahil eridinin drtte nn hem de uzun yllar nasl hakimiyet ve kontrol altnda tutulduunun makul bir cevab verilmelidir. Evet Osmanl, daha ok kara gcne dayal dev bir fildi belki de ancak yzmeyi bilen dev bir fil olduunu eklemem gerek. Osmanlnn o dnemler ne yaptna gelince, Amerikal aratrmac Palmira Brummettin tespitleri yardmmza kouyor adeta. nk k saplants ve oryantalizm yle krletirmitir ki bizleri, adeta beyinlerimizi bir fanus iinde esir almtr. Doal olarak bizim gremediklerimizi Amerikal aratrmaclarn grmesine armamak gerekiyor. lgin bir tespitle, Yavuzun ran, Suriye ve Msr seferlerini 1505den itibaren Kzldeniz ve Hint okyanusuna yelken aan Portekiz kuvvetlerine kar giriilmi bir kar harekat olarak yorumluyor Brummett. Bu fetihlerle Hint ticaret yolunu gvence altna alan Yavuz, hem Akdenizin canlln srdrmesini temin ediyor hem de Hint Okyanusuna bu defa kara yoluyla alyordu. Ayn zamanda bu sefer, slam alemini korumas altna almak anlamna da geliyordu. (3) Ayrca Kanuninin Franszlara vermi olduu kapitlasyonlar, Akdenizi canl tutmann ve ticaret yollarnn dnda kalmama abasnn bir parasyd. Yavuzun seferleri, keif amal ya da efsanevi Kral Prester Johnu bulmak amal deildi elbette.Yaplan seferler siyasi, ideolojik ve ekonomik amaldr. Efsanevi kral Prester John komikliini bir kenara brakrsak, genel manada keifler anda Avrupayla yaanan tek ikilem birinin batya dierinin de douya sefere kmasyd. Ve douya sefere kan Osmanlnn nndeki engel Avrupa deil, Safevi Devleti olacakt. (4) Durmak yok, sorgulamaya devam! Kristof Kolomb Amerikay Keif mi etti, yoksa icat m etti? Ya da soruyu yle soralm 1492, keif tarihi mi ya da igal ve smrgeletirme tarihi midir?
1492. Bu tarihte iki bak birden sokulur insanln gvdesine. Birinci bak, spanyada ekilr ve Amerika ktasna der. Amerika yerlileri olan Kzlderililerin nfusu, soykrmn kanl srecinde otuz da bire der(5). kinci bak ise, yine spanyada ekilir ve Endlse der. Muhteem Endlsn son kalesi Grnata (Granada) dmtr ve yz binlerce Mslman ve Yahudiye yol grnmtr artk. Ya dinlerini deitireceklerdir ya da lkelerini terk edeceklerdir. nc yol ise, Yerli Amerikan halk ile ayn kaderi paylamaktr. Evet, 1492 nin iki ba, bir ucu Amerikada bir ucu spanyada kanyor. Batnn ykselii zerine dizilen destanlar, beyinlerimizi ylesine esir alm ki, bat merkezli bak alarna mahkum edilmiiz ve onsuz ne nefes alabiliyoruz ne de nefes verebiliyoruz. Oysa Avrupann gerek in gerekse de slam medeniyeti zerinde ykseldiini, mesela tfek, kat, pusula ve matbaann inden geldiini Kopernikin dnya dnyor derken arkasnda Nasirddin Tusinin olduunu, Galilenin hareket kanunlarnn arkasnda da bn Baccenin olduunu sylesek ve
52
Fikir Platformu
Tarih armaktr! bunu ispat dahi etsek kolay kolay kabul grmeyecektir. Zira bir buluun gerek bir bulu olmas iin, ancak ve ancak Avrupa tarafndan tescillenmesi gerektiine inandrlmzdr maalesef. Mesela Kristof Kolombun Amerikay ilk kefeden deil de son kefeden olduunu ve batnn bu nedenle ne kadar geri kaldn syleyen birisi, niversite koridorlarnda sizce ka adm yryebilir? Dahas Kolombdan 71 yl nce Amerikann, inliler tarafndan nihai olarak kefedildiini(6), hatta yerleim yerleri kurulduunu, haritalarn karldn ve Asya ile Amerika arasnda anlamalar yapldn syleyen birisine, sanrm ok da iyi gzlerle baklmaz. Biraz daha ileri gidiyor ve Amerikann, ilk olarak Kolombdan yzyllar nce Kzl Eirikin banda bulunduu Vikingler tarafndan kefedildiini, sonrasnda Ortaada baz mslman denizciler tarafndan Gney Amerikaya gidildiini ve nihayet yakn tarihde Mool asll inli bir Mslman donanma komutan Zeng Ho(7) devasa gemileriyle(8) inden hareketle Amerikay nihai olarak kefettiini, Avrupallar bunu tescil etmese de sylemeliyim. Ama nedense, ne Mslman denizcilerin ne de inli mslman komutan Zeng Honun aklna Amerikay smrgeletirmek ve bu uurda yerli halk katletmek akllarna gelmemi, aksine dostane ilikiler kurulmutu. Bu balamda 1492 tarihi Amerikann keif tarihi deil, igal ve smrgeletirme tarihi olarak adlandrlmaldr. Bununla birlikte Amerika bo deildi ki kefedilmi olsun. Amerikay Yeni Dnya olarak adlandrmak da yanl bir yaklam. Bu durumda Amerika yerlilerinin bak asn hie saym olursunuz ve bir Kzlderili iin Avrupa neden Yeni Dnya olmasnd? Kolombun Amerika macerasnn perde arkasn biraz daha aralarsak, Kolombun Amerikaya ayak bas (kefi deil) tamamen tesadften ibarettir. yle ki kendisi dahi lm deinde bile Amerikaya ulatna ikna olmamt. Srekli batya giderek Hindistana ulatn zannediyordu. Yazd notlarda srekli Hintlilerden bahsetmesi bu yzdendi. ngilizcede Hintli (Indian) teriminin Kzlderililer iin kullanlmasnn sebebi de budur. Kolombun seyir defterine baklrsa, bu seferin masum bir sefer olmad ve meselenin sadece ekonomik sebepler olmad da ortaya kyor. Efsanevi kral Prester Johnu bulmak komiklii ve f dolu altnlara ulamak gibi fantastik ve duygusal istekler bir yana esas ama; kutsal topraklar yani Kudsn Hristiyanlarca yeniden fethini finanse etmek amacn gdyordu. Merak edenler Kolombun seyir defterlerine bakabilirler(9). Bu masum kaifimizin; ilk hal seferlerinin dzenlendii talyann Cenova limannda doduunu ve yzyllar ncesindeki hal seferlerinin efsane ve hatralaryla doup bydn sylersem sanrm aradaki balant daha rahat kurulabilir. Oryantalizmin virs, beyinlerimizi nasl kemirmi, nasl oyuklar brakm grebiliyor muyuz? Ve btn hikayeyi Avrupa cephesinden bakan bir tarihilikle, nereye kadar gidebileceimizi (gidemeyeceimizi) artk grmemiz gerekmiyor mu? Bu kadar analizden sonra, Bernard Lewise, esas sorulmas gereken doru soruyu sorabilirim artk; Avrupa, Prester John efsanesine inanacak ve Hindistandan bihaber yaayacak ya da ulaamayacak kadar neden bu kadar geriydi? Yanl giden neydi?
53
Fikir Platformu
Tarih armaktr! Takviye Okumalar 1. Sanayisiz Osmanl 2. Osmanlnn Yklnda Tekke ve Zaviyelerin Rol Var myd? 3. Yanl Giden Neydi? 4. Bernard Lewis Nerede Yanl Yapt?
Dipnotlar :
(1) John T. Faris, Real Stories of the Geography Makers, Ginn and Company 1925, s.84 (2) Cemalettin Takran The Ottoman-Portuguese relationship in the 16th Century 1998, s.109 (3) Palmira Brummett, Otoman Seapower and Levantine Diplomacy in the Age of Discovery 1994 (4) Palmira Brummett, Otoman Seapower and Levantine Diplomacy in the Age of Discovery 1994 , s.2 (5) Bartolome de Las Casas, Kzlderililer Nasl Yokedildi ?,eviren Meryem Ural s.18 Amerikann Soykrm Tarihi eviren aban Bykl 2004 (6) Gavin Menzies, 1421: The Year China Discovered the World, 2003 (7) Zeng Ho arap fetihleri neticesinde ine yerlemi Mslman bir Deniz Kuvvetleri Komutan idi. Hacca gittii, grevden alndktan sonra inde cami yaptrd ve mslmanlara yardm ettii biliniyor. Asl ismi Ma Ho idi. in saraynda isim deitirmitir. incede Ma ismi, Muhammed, Mustafa isimleri yerine, Ho ismi ise Hseyin yerine kullanlr. Dolaysyla Amerikay yakn tarihte ilk kefeden Kristof Kolomb deil, bundan 70 yl nce, sadece Amerikay deil, tm dnyay kefe kan asl ismin Muhammed Hseyin nam dier Zeng Ho olduunu syleyebiliriz. Dawood C.M. Ting, Islamic Culture in China, Editr : Kenneth W. Morgan slam-The Straigh Path 1958 s.349-351 (8) Sz konusu gemiler, Kolombun gemilerinden 5 kat byklnde ve 3000 ton yk alma kapasitesine sahiptir. Kolomb gemilerinin yk alma kapasitesi ise 100 ton civarndadr. Gavin Menzies, 1421: The Year China Discovered the World, 2003 (9) Kristof Kolomb Seyir Defterleri: Keif Yolculuklar Gnl, eviren: Sait Maden 1999, s.122 Kaynak Avrupann 50 Byk Yalan (Mustafa Armaan)
Fikir Platformu
54
Tarih armaktr!
Sanayisiz Osmanl (Mehmet Bahadr) Bir kere yaanan bir daha neden yaanmasn ki? Zaten tarih de bizi gelecee iten bir tsunami olmayacaksa brakalm mahzenlerin iinde gizli kalsn. Ben bir Osmanl tsunamisini tetiklemeye alyorum. Daha dorusu bu tsunaminin gelmekte olduunu haber vermek istiyorum. Gz ak olanlara elbette Bakn, diyorum, Osmanl tsunamisi geliyor, dikkatli bakn! (Mustafa Armaan) Son gnlerde Osmanl tarihine olan ilgi ve merak, kimilerini memnun etmese de, olduka sevindirici bir olay. Osmanl tarihine olan bu ilgi, trl sorular ve meraklar beraberinde getiriyor ve Biz aslnda Neydik sorusunu gndemimize tayor. Gemiinden kopuk bir millet bakalarnn kukla milleti olmaya, msait hale gelir gereini hatrlattktan sonra Hekimolu smail bu gerei destekler mahiyette yle diyor; Madridde boa grelerini seyrettim. Eer birinci boann bana gelen olaylar ikinci boa bilseydi, matadorlarn elinde oyuncak olmayacakt. Bir tarih kitab iin, nsz olabilecek mthi bir balang. Evet tarih bize birinci boann bana gelenleri anlatr. Gemiten ders almay, bu dersler nda gnmz ve geleceimizi anlamlandrmay ve nmz grmeyi salar. Kendilerini Cumhuriyet ouu olarak adledip, gemiini reddedenlerin ise maalesef bu anslar yoktur. Koyu bir ideoloji esiridir onlar. Tabular ve dogmalar vardr. Kymeti kendinden menkul deerleri, sihirli kre misali dokunulamaz ve sorgulanamaz efsanevi kahramanlar ve mitolojik
55
Tarih armaktr! tarihleri vardr. Adeta bir filmi, ortasndan seyredip, sebep-sonu ilikisi kuramadklarndan trl bo yorumlar, paranoyalar ve dmanlar retirler. Yaptklar en gzel ite budur! Bir arkadamn Osmanl sanayileemedi, geri kald ve bizlere bir ivi bile brakmad eklinde ikayet dolu serzenileri vard. Aslnda bu tip yorumlar, sorgulama ve anoloji yoksunu, ezberci arpk eitim sistemimizin bir sonucuydu. Dorularn daha okulun kapsnda nronlarmza monte edildii bir srece gnmzde eitim denilmiyor ne yazk ki. Misak- Milli snrlar ierisinden grmeye ve dnmeye altrlm bir neslin dramdr yaadmz. nk tarih; sadece ierden baklarak, kendi kendimize kurduumuz, nesiller boyu sorgulamadan, derine inmeden kabul ettiimiz, mitolojilerle anlalabilecek bir ey deildir. Tarihte tek gibi grnen olay anlayabilmek bile, btn tarihi seferber etmeyi gerektirebilir. Avrupa ve dnya tarihlerini de ok iyi bilmeyi ve arn merkezine seyahat etmeyi gerektirebilir. Evet Osmanl sanayileemedi. Ama bazlarnn zannetii gibi bu tembellikten, zevk- sefaya dknlkten yada bilime ve ilerlemeye set durduuna inanlan din olgusunun varlndan dolay deildi. Bir kere sanayileebilmek, byk sermayeler gerektiren bir sre. Bu sermaye doal yollarla elde edilemez. zellikle, dnemin Avrupa devletlerine bakarsanz, normal artlarda iki yz ylda elde edilebilecek ekonomik geliimi ve sermayeyi, kurduklar smr dzenleriyle yirmi yl gibi ksa bir srede tamamladklarn greceksiniz. Bu hza ayak uydurmak gerekirse, bir haydutluk dzeni ve bir vahet dzeni kurmanz kanlmazdr. Smr ve yeniden smry gerektiren, yeniden kendini vareden zlm dngs kurmanz gerekir ki bu, ne Osmanlnn kurucu kodlaryla ne de insanlk deerleriyle badaan bir durumdu. Mesela Fransann Cezayiri igaline bir bakn. Fransa buday ihtiyacn karlayabilmek maksadyla Cezayiri igal etmi ve smrgeletirmiti. Arkasndan beyinleri ve ekonomiyi de smrgeletirdiler. yle bir balayc ekonomi kurdu ki; ancak Fransaya bal kalrsa ayakta durabilecekti Cezayir. Bugn bile Cezayirde smrge ekonomisinin izleri silinebilmi deildir. te bugn kalknan lkeler sermayelerini bu ekilde oluturmulard. Ruslar; Sibiryay Balkanlar ve Trk hanlklarn, ngilizler; Hindistan, Avustralya Afrika ve Amerikay, Franszlar; Gney Afrikay, Kuzey Amerikay, Kanaday, Hollanda; Gneydou Asya adalarn, Belika; Kongoyu, Danimarka; zlanday, Japonya; Koreyi, ve Tayvan smrgeletirdiler ve akan sermayeyi bir vantuz gibi iine ektiler.
Fikir Platformu
56
Tarih armaktr! Osmanl ise inatla bir yandan smrge dzenine kar kyor, bir yandan da srekli toprak kayplar veriyordu. Zamanla ortaya kan ar siyasi, askeri ve ekonomik buhranlar ve toprak kayplar neticesinde Avrupa smrge devletleriyle brakn rekabeti, insan sermayesi dahi srekli tkeniyordu.
Vahi dnya Osmanlya iki alternatif sunuyordu. Ya smrge dzenini kuracak ya da ieriyi smrecekti. Rusya ikisini de yapan lke oldu. Sanayilemenin bedelini toplumlara detemeyecek kadar insani bir dzen kuran Osmanl ikisini de yapmad. evresini saran kurtlarla, kurtlamadan mcadele etmeyi tercih etmiti. Keza, btn dnya da ac bir sretir kapitalizme gei. Sanayileme bedelsiz olmazd. Nitekim, ngiltere smrge dzeninden sonra ar bir alk ve sefalet brakmt geriye. Sanayilemenin insan insanlktan, tabiat tabiatlktan kartacak ve insann Allahla, vahiyle olan balantlarn kopartacak gayri insani dzenine imza atmaktansa anka kuu misali yanmay ve kllerinden yeniden domay denedi. Evet denilebilir ki; Osmanlnn bat bile muhteemdi. imdi o kl nerede? Hangi diyarda? Henz bilmiyoruz. Bildiimiz bir ey varsa o da: Osmanlnn arkasnda brakt boluk doldurulamad. O boluun yerini zlm ald. Arkasndan kan ve gzya hi dinmedi. Ancak insanlk bu hakszlk ve zulm dzeni devam ettike, Osmanl yoksa bile insanlk yeni bir Osmanl icad emek zorunda kalacaktr. Nerede mi ? Kim o ruhu, dinamizmi gsterir, hak ederse ve sahip karsa onun topranda boy verecek. Ad artk Osmanl m olur baka bir ey mi olur onu bilemem. Yazm dnyaca nl duayen tarihimiz Halil nalckn tespitiyle bitirmek istiyorum. (Trk okullarnn Trk dmanlar! bu satrlar iyi okusunlar!) Osmanlnn en nemli zelliklerinden biri de udur: Osmanl zamann en ileri tekniklerini hibir taassuba kaplmadan almtr. aa uyum ok nemli ve ben bunu bugn de gryorum. rnein Moolistanda Trk liselerini grdm. Mool ocuklar bize, Trke stiklal Marn okudular, gzlerimiz yaard. Bu okullar kuranlar, hocalk yapanlar oralara nasl gidiyorlar. te bu Osmanlnn kuruluunda da grdmz dinamizmin, yaylma, ilerleme azminin bir ifadesi. Gnl ister ki devlet yneticileri de ayni dinamizme ayak uydursunlar. Yorum sizin
Fikir Platformu
57
Tarih armaktr!
Osmanlnn Yklnda Tekke ve Zaviyelerin Rol Var myd ? (Mehmet Bahadr) Bir Hastalmz ve Yok etme Meylimiz zerine Aslnda yzyllardr yapa geldiimiz bir yanlmz, daha dorusu hastalmzdan biri de; genel kabul grm dorularmz tek, ve mutlak dorular olarak alglamamz olmutur. Ve bu doruyu da; gerek devlet eliyle sistemli bir ekilde, gerekse bireysel bazda topluma tek, ve mutlak dorular olarak dayatmamz olmutur. Bu zihniyete gre dorumuz tek doru ve mutlak doru, yanlmz da tek yanl ya da mutlak yanltr. Bu hastalk ve yanlmzn manas; aratrma ve gelitirmenin nne set ekmektir ve toplumsal olarak her alanda duraanlamann addr. Bu zihniyetin var olduu toplumlar aratrma, inceleme ve gelimenin ncs olamazlar. Hemen her konuda ilim, fikir, dnce baznda olduu gibi sosyal, siyasal, ekonomik, askeri, hukuk, vsalanda da duraanlama dnemine girilir ki bu ok tehlikeli bir dnemdir. Bu hastaln yan etkileri de vardr. Mesela nyarglarmz, argman ve slogan bazl dncelerimiz, kymeti kendinden menkul deerlerimiz bu anlayn birer yan rnleridir.. Bylesi zihniyet, aratrma, gelitirme ve sorgulama yoksunu olduklar iin menfi grdkleri bir eyi slah etme yoluna gitmektense, yasaklama ya da yok etme eilimi iine girerler. Gnmzde de hala yle deil mi? Demek ki hastalk hala devam ediyor. Baskc ve otoriter devletlerde de grlen bu uygulamalar ayr bir konu bal altnda incelenebilir. .
Fikir Platformu
58
Tarih armaktr!
Genel anlamda Osmanlnn duraklama dnemi diye tabir edilen bu dnem belki de byle bir hastaln ve duraanlamann bir sonucuydu. Tabi ki mesele bu kadar basit deil. Avrupa ve dnyada hzl gelien fikir akmlarna, alternatif fikirler ve doru zmler sunamad Osmanl. Batnn hakimiyeti karsnda, batya benzeyebilme refleksini gsterebilmitir sadece. stelik halk iin halka ramen kliesiyle yakn tarihteki devrimler ve yenilenmeler, toplumun fikir ve dnce daarcndan uzak, toplumsal ac ve tecrbelerden domayp, tepeden indirme bir zihniyetle gereklemitir. ok iddial szler sylemek istemem ama; Bir hastalmza tehis koyabilmek ve bu hastaln biz de brakt tahribat resmetmektir amacm. imdi, bu balamda bir mevzuyu dile getirmek isterim. Osmanlnn yklnda medrese ve zaviyelerin rol var myd? Hakikaten bir sorun varsa Medrese ve zaviyeler neden slah yoluna gidilmedi de (Geldikleri gibi gitmediler konulu yazmzda belirttiimiz ve cevabn verdiimiz gibi) bir ou dkkana, meyhane ve barlara evrildi? Mederese ve zaviyeleri kknden kazmakla bir baka deyile ster Lozann artlar deyin, ister otorite sahibi st kurumlarn kendi normlarn halka diktesi deyin kltr ve mirasmz reddetmekle neler kaybettik hi dndnz m? Lozann galipleri (Yabanc devletler) ne olur ne olmaz diyerek, bu manevi kurumlar kapattrm olabilirler miydi? Asl yaman soru udur ki; Bu manevi kurumlarn; kapatlmasnda, toplumsal bir deiim gsteremeyen, duraanlaan mslmanlarn sorumluluu var mdr? Yoksa kader adaletiyle tecelli mi ediyordu ? ncelikle bu kurumlarn mahiyetinin ne olduuna, nasl bir grevi ina ediyorlard ona bakmak gerekiyor . Nitekim 1925teki Tekke ve Zaviyelerin kapatlmasyla birlikte, din ve din eitimi tatil edilmitir. 1930de ise din, eitim mfredatnda tamamen karlmtr. Din ve inancn fert, aile ve toplum hayatndan tamamen silinmesi iin gereken her ey yaplmtr. (Polemie yer vermemek iin, din eitimine kar olmadm, ancak zorunlu din eitimine ve bunun dikte ettirilmesine kar olduumu belirtmek isterim.) Evet medreseler akli ve eri ilimlerin talim edildii yerlerdi. O hem akl, hem kalbi, hem de vicdan kanatlandrd gnlerde asli vazifesini eda ediyordu. Zaviyeler ise Peygamber Efendimizin (S.A.V) ruhani hayatlarnn temsil edildii mukaddes Allah evleriydi. Bu evlerde Allah anld, tefekkre giden kaplar araland. Kalp delindi. Allahn varlna oradan menfezler ald. Bu iki kurumun milleti slamiyeye katklar inkar edilemez. Bu kurumlar daha sonra yklan bir dnyann enkaz altnda kaldlar. Ya da koca bir dnya onlarn klleri altnda kald. Bazlarnn iddia ettii gibi, bu iki kurum yklmamz hazrlayan etkenler deildi, aksine medrese ve zaviyeler ne zaman ykld millet de o zaman yklmtr. Bizim esas problemimiz Osmanlnn ykl deil, ruh planndaki kmzd.
59
Fikir Platformu
Tarih armaktr!
Raid Halifeler, Efendimizin (S.A.V) ilk at medresede (Mescid-i Nebevi) ders grm, ilk ve en byk raklardr. Bu medreselerde tefsir, hadis, fkhn yannda ilmi dersler de veriliyordu. Kainat, eya ve hadiseler didik dik ediliyordu. Rnesans nasl ki Avrupada eya ve hadiselerin halla edildii aydnlama dnemidir, bizim rnesansmz da Peygamber Efendimizle balam, Raid halifelerle gelitirilmi ve Peygamberden drt asr sonra birdenbire hzl, derin ve amudi bir ekilde devam etmitir. Dnn bni Sina ve Biruni gibi kimseler daha Hicri 4-5. asrnda yetimilerdir. slam bykleri yle kitaplar yazmlar, yle eserler ortaya koymulardr ki, kendilerinden sonra Avrupann niversitelerinde asrlarca okutulmutur. Avrupal byk lde rnesans ve sanayi devrimini bu eserlere borludur. Dnyaya hakimiyetini, bu eserlerden istifade de bulmutur. zellikle tp alannda bni Sina, Razi ve Zehravi gibi bilginlerin eserleri, Batnn ilmi yaplanmasnn olumasnda byk etkenleri olmutur. Gnmzde bin bir iddia ve atafatla ortaya atlan eserlerin ve kitaplarn hangi biri, asrlarca ve de kymetinden bir ey kaybetmeden niversitelerde okutulmu ya da elden ele dolaarak insanla sunulmutur ? Oysa bni Sina, tam sekiz asr, Zehravi tam bin sene Batda otorite kabul edildi. Nizamlmlk medreseleri de ok byk hizmetler vermi, zellikle Gazzalinin getirdii ruh ve mana temsil edilmitir. Dier taraftan da an ilimleri takip edilmitir. Akllar fen ve teknie ait ilimlerle, kalpler ise dini ilimlerle nurlandrlmtr. Kalp ve akl izdivacndan bni Sinalar, Zehraviler, Battaniler, Raziler, Biruniler yetiiyordu. Bunlardan her biri kendi sahasnda ilmi aratrmalar ve bulularyla ba ekiyordu. Kimisi astronomiyi gelitiriyor, kimisi fizik kurallar koyuyor, kimisi de matematikte yedi kat integral problemleri zyordu. Kimisi de dnyann evresini lmeye alyor ve dnyann gne etrafnda dndn tespit ediyordu ki Galileo ve Copernikin yedi gbek dedesi henz mevcut deildi. Bat ve dnya vahetler iinde yzerken, bizim aydnlk dnyamzda hidrolik sistemlerle alan aralardan, saatlere, oradan da ilkel robotlara kadar, son asrlarda tanyabildiimiz teknolojik eserler, o dnem adi eserler olarak tehir ediliyordu. Diyarbakrl Ebul-z El Cezeri, 800 sene nce hidrolik sistemle alan pek ok otomatik eser ortaya koymutu. Ta o zamanlar biz yaptmz robot atlara hareket verirken, Bat dnyas saatin ileme keyfiyetinden uzak Acaba iinde cin mi var ? diyordu. te medreseler bylesi, ann ilerisinde ve tesinde kurumlard. u anki mevcut niversitelerimize baknca, insann hayflanmamas mmkn deil. lim yuvalar olmas gereken kurumlar ideoloji yuvalar olduysa, orada renim gren renciler niversiteye; daha kolay ve daha refah bir hayat arzusuyla gidiyorsa bu kurumlar ann gerisine dmeye mahkumdur.
60
Fikir Platformu
Tarih armaktr! Gnl kahraman Yunus Emre ne gzel sylyor lim ilim bilmektir, lim kendin bilmektir, Sen kendini bilmezsin Ya nice okumaktr. diyerek sanki gemiten telere ve bizlere mi sesleniyor acaba? Kimsenin alnmasn istemem ama bu szleri ncelikle kendime muhatap alyorum. Bunun yannda insanlar maddi alemden alp, manevi boyutlarda derinletiren, farkl boyutlarda ve farkl frekans iklimlerinde dolatran tekke ve zaviyelerde de durum daha bir bakayd. O zamanlar tasavvuf ehlinden yle kimseler vardr ki; nazarlar zaman ve mekann en karanlk noktalarna kadar varabiliyordu. Bunlar iinde yleleri vard ki ; Ben bir lahza Peygamber Efendimizi grmezsem mahvolurum diyordu. Yakaza halinde efendimizi 75 defa grdm diyeni de vard. Bunlardan Muhyiddin bni Arabi 4.Muradn Revan seferinin 6 ay sreceini isim vererek ve yine Abdlazizin kollarnn kesilmek suretiyle katledileceini asrlar ncesinden haber veriyordu. Tekke ve medreseler i ie gemi birlikte, insann ruhunda, ilminde, aklnda ve irfannda kemale ermenin srlarn ve kamil insan olmann yntemlerini gsteriyordu. yle bir gn geliyor ki; bu muhteem devir kapanyor. Medrese artk yeni bir ey verme, yeni bir ey bulma yerine eskilerin nakliyle megul olmaya balyor. Mesela Battani, bni Sina ne dediler diye onlara erhler, haiyeler yapmakla yetiniliyor. Dnce ve fikir domuyor. Tabi byle bir medreseden de artk ne Gazzali kyor ne de Battani kyor. Yazmzn banda belirttiimiz duraanlama hastal ba gsterince gerek ilim adamlar da yetimiyor. Ufkumuz kararyor, yolumuz tkanyor. Her taraf bir kara delik halini alyor ve bu kara delikler milleti yutuveriyor. Bugn tarihin nnde her eyin hakkn vermek mecburiyetindeyiz. Tekke ve medreseler 10-12 asr slam alemini ve Osmanly ayakta tutan dinamiklerdi. Bilmem ki Osmanlnn ykl dneminde Tekke ve medreseler ayn seviyede miydi? slam Milliyeyi bunlar m temsil ediyordu? Yoksa sadece eskilerin yerini, onlarn kerametlerini syleyerek teselli bulan insanlar m almt ? Gnmzde biroumuzun zihniyetini yanstr biimde; din, sadece gerektiinde antadan karlabilen ve ou zaman gerekmediinde de rafa kaldrlabilen bir meta gibi alglanyorsa, maneviyattan yoksun niversitelerimiz (medreselerimiz) ideoloji yuvalar, dedikodu yuvalar olmu ise, kutsal mabedlerimiz (tekke, zaviyelerimiz) merasim yerlerimiz olmu ise bu i zaten oktan bitmitir. Dinin ruhuyla, insanla btnlemeyen medrese, medrese olmad gibi tekke de tekke deildir. Ad ne olursa olsun ilim yapmay brakp, dedikodu ve ideolojilerle uraan her messese iten ie km demektir. Mektep ve medrese sosyal hayatn temelidir. Temeli km bir binannda yklmas da mukadderdir. O temel salamlatrlmadka devletin ayakta durmas mmkn olmamtr. Osmanlda da bu olmutur.
61
Fikir Platformu
Tarih armaktr!
Yani Medrese ve tekkeler Osmanly ykan unsurlar deil, aksine Osmanly ayakta tutan manevi dinamikler olmutur. Ne zaman ki onlar ykld (ve tedbir maksatl Batnn dayatmasyla kaldrld) onlara dayal olan Osmanl da ykld. Geriye temeli ok da salam olmayan, paranoyalarla, korku ve vehimlerle yaayan, kk ve zayf, kendisiyle, kltr ve medeniyetiyle, zyle kavgal, darbelerle yola getirilen muassr ve medeni bir TC kald. Bu ac fakat gayet tabii bir neticedir . Kuran Bir toplum kendini deitirmedike, Allah onlar deitirmez buyurmaktadr. Galiba kader adaletiyle tecelli ediyor. Bize de ders almak dyor. Yanlyor muyum ?
Fikir Platformu
62
Tarih armaktr!
Geldikleri gibi gitmediler I: Lozan anlamak (Mehmet Bahadr) lkelerin kaderlerini belirleyen, uluslararas antlamalar tarih boyunca tartlr olmutur. lkemizde ise, snrlarmz ve kaderimizi belirleyen Lozan antlamas; brakn tartmay, sorgulamak ve hatta en kk menfi gr bildirmek bile cesaret isteyen konulardandr. nk her an yobaz, irticac, ibirliki ve vatan haini gibi yaftalarla karlamay gze almak durumundasnzdr. nk, Lozanda verilen tavizlerin ve taahhdlerin yalnz hesabn sormak iin deil, telafi arelerini aramak iin de halka hakikatleri olduu gibi sylemek misyonunu da yklenen Terakkiperver Cumhuriyet Frkasnn bana gelenleri anlamadan, vatan hainlii kavramnn nasl ucuzlatldn anlayamazsnz. Ayn ekilde irtica, laiklik vb. kavramlarn, tam ve net bir tanmnn gnmze kadar neden yaplmadn da anlayamazsnz. Bugn irtica tehlikesinden bahsedenlere, rtica nedir ? Nasl bir tehlikedir ? diye sorsanz, politik ve yuvarlak cevaplardan baka tatmin edici bir cevap alacanz hi dnmyorum. Resmi sylemin ezber ve sloganlarn eitim zanneden, ve bylesi bir milli tm tezgahlarndan getikleri iin, analoji ve sorgulama yoksunu zihinler, Sevri utan ve zillet belgesi, Lozan da zafer ant olarak gren bir deirmende tldkleri iin, yazacaklarm ou kimsenin houna gitmeyecektir muhtemelen.
63
Tarih armaktr!
Ancak gereklerin er yada ge ortaya kmak gibi kt (iyi) bir huyu vardr ve aslnda tarihi eitli sorularla ve sorgularla eitli yerlerinden demek, buzdann grnmeyen ksmlarna klar tutmak ve ortaya kacak yeni ve spriz sonulara ak olmak ve bu dorultuda n yarglarmz ykmak hepimizin grevi olmal deil midir ? Aksi takdirde tarihi olmu, bitmi ve kemale ermi dokunulmaz bir sihirli kre ve kymeti kendinken menkul deerler manzumesi gibi alglarsak derin yanlglara deriz. Tarihi anlama konusunda en byk yanlglardan biri de, olaylar etik doru ve yanllar baznda deil de, kiiler baznda ele almz olmutur. Bu yanlgdr ki, tarihimizi gerek ve normal dzleminden karm, efsane haline getirmitir. Oysa realite udur ki; milletler tarihini, gemiinden ders karmak, gnn ve geleceini anlamlandrmak iin okurlar, efsaneler oluturmak iin deil. Sylemek istediim esas meseleye gelirsek; Lozan antlamasn, kuru bir toprak parasnn kavgas olarak grmek, byk tabloyu grememekle edeerdir. Kendimizi aldatmadr. nk bu tip antlamalar, ok boyutludur ve ok derin hesaplar sonucu ortaya karlar. Bu antlamalarda, toprak kaygsndan ok, stratejik gvenlik, ekonomik kayglar, potansiyel tehdit unsurlar, yeni yada mevcut dnya dzenine uygunluk ve buna benzer konular alr. Bir dier nemli husus ise, meydanlarda kazanlm savalar, tek balarna hi bir neme haiz olmayabilirler. Bu baary siyasi diplomatlarnzla masa banda da devam ettiremezseniz, meydanda kazandnz zannettiiniz zafer bir anda hezimete de dnebilir. Tarih bunun gibi ibretlik olaylarla doludur. Kesin bir zafer iin hem meydan da hem de masa banda baar arttr. -Ekonomik Kayglar ve Toprak Kaygs Asndan LOZAN : Hemen sylemeliyim ki, Lozanda ekonomik olarak ok byk kayplar verdik. Btn faturalar demeye raz geldik. Hatta Osmanlnn eski borlarn bile demeyi kabul ettik. Sen fazla oldun dur artk! Kapitlasyonlar kaldrdk onu niye sylemiyorsun dediinizi duyar gibiyim. Bilelim ki, Trk hukuk devrimi, kapitlasyonlarn kaldrlmasnn bedelidir.Trk hukuk devrimi denilen ve 1928e kadar devam eden Avrupann eitli lkelerinin kanunlarnn eviri veya uyarlama yoluyla evlatlk alnmas srecinin bizzat Lozanda taahht altna alnd genellikle gzden karlr. O halde ve ve bitiremediimiz Hukuk Devrimimiz de kanaatimce, bu artlar ve taahhdler altnda tartlmas gereken bir pozisyondadr
Fikir Platformu
64
Tarih armaktr! Hadi onu da getim. meseleye toprak meselesi olarak baksak bile, yine yaya kaldmz grrz ve Lozan neresinden tutarsanz tutun, hep elinizde kalacaktr.
Mesela Lozanda Filistin topraklar iin ne yaptk ? Koca bir H Hatta grmeler srasnda Filistinli kardelerimiz TBMM kapsnda gnlerce, Bizi ngiliz kurtlarna teslim etmeyin diye yalvar yakar dolamlard. Aldklar cevap, nce oyalama, sonra da kendi banzn aresine bakn, olmutu. Lozann asl tartmamz gereken boyutu, Ortadounun paylalmas ve snrlarn yeniden izilmesi karsnda ald uysal tavrdr. Bylece ngilizlere petrol alanlarn, kontrol etme ansn da vermitik. Ancak can yakc ac gerek: Lozan zaferiyle! dier Arap topraklarnda olduu gibi Filistinde de Sevrin btn istekleri olduu gibi kabul edilmitir. Hatta Filistinde ngiliz manda rejimi, smet Paann Lozandaki imzasyla resmiyet kazanm, bylece srailin kuruluuna giden yolda en byk engellerden biri daha bertaraf edilmiti. Ayrca bir kenara not edin; madiye ilesi Sevrde bizde grnr ama Lozanda Iraka braklmtr. Ayrca anakkale ehitliini, Lozanda, ebediyen itilaf devletlerine brakmtk. Daha Lozanda Yunanllardan almamz gereken sava tazminatndan neden vazgetiimizi, Bat Trakyay, Batumu, Oniki Aday, Musulu, Kerkk, Sleymaniyeyi kaybediimizi anlatmadm bile. Cannz actmamak ve skmamak iin detaylara girmiyorum. Gelecek blmler 1. Stratejik Gvenlik ve Potansiyel Tehdit Unsuru Olarak Lozan 2. Halifelik Asndan Lozan
Fikir Platformu
65
Tarih armaktr!
Geldikleri gibi gitmediler II:Lozan tehdidi (Mehmet Bahadr) Sunu: Gazzede len bebeklere aladmz u gnlerde her zamankinden fazla souk kanl olmak gerekiyor. Filistin neyin parasdr? Byk Oyuna k tutan bu yaz dizisini dikkatinize sunuyoruz. (Birinci blm burada) Editr Stratejik Gvenlik ve Potansiyel Tehdit Unsuru Olarak LOZAN : kinci Dnya Savandan sonra muzaffer devletler, Almanyay igal etmi, orada bulunduklar sre zarfnda kendilerine gre yeni ve zgrlk bir sistem ina etmi ve yine kendileri asndan tehdit unsuru olarak grdkleri Fhrer Rejimine benzer bir ortamn tekrar domamasn temin ettikten sonra geldikleri gibi gitmilerdi! Olay bu erevede dnrsek Lozanda igalci kuvvetlerin kuracaklar yada kafalarnda tahayyl ettikleri Yeni Dnya Dzenine tehdit unsuru olabilecek tehlikeler nelerdi ? te bu sorunun cevab flu resmi biraz daha netletirecektir. yle sanld gibi, milli mcadele yapldktan sonra, stanbuldaki igalci gler, Aman bu Trkler ne yamanm. Gelip bizi de denize dkmeden gedelim bari deyip geldikleri gibi gitmediler!
66
Tarih armaktr!
Gemiimizi ve geleceimizi tarumar edip yle gittiler. Ve hatta Lozanda kovduk dediimiz adamlarn karsna oturunca bize hi de galip gibi davranmadlar. lk devrede uzlamaya bile varmadlar. Ne zaman ki; yzyllardr var olan bir kltr yok etmek ve yerine baka bir medeniyetten ithal edilmi olan tamamen yeni bir kltr koymak gibi zor ve travmatik bir proje ve uygulama ekilleri devreye girince birinci devresinde bamszlmz tanmamakta direnen itilaf devletlerinin, ikinci devrede nasl olup da maddeleri tartma gerei bile duymadan kabul ettikleri anlalm oldu.. Hep nde, hep ileri ! diyen 10.yl marmzdan aldm cesaretle, biraz daha ileri gidiyor ve diyorum ki: tilaf devletlerinin esas amac; Temellerini slamiyetten alan, 600 yldr dnyaya adaletiyle hkmetmi, Osmanl kltr ve medeniyeti Kurulan Yeni Dnya Dzenine, en byk tehdit unsuruydu ve temelleriyle beraber yok edilmeliydi. Osmanly haritadan silmenin yetmeyeceini bildikleri iin, daha etkili; Lord Gladistonenun dedii gibi Trklerin kendiliinden Kurandan vazgeecekleri bir ynteme ihtiya vard. slamn baz sembolleri, medeniyetimiz btnyle imha edildi. nce dedelerimizin yazdklarn anlamaz hale gelmeliydik. Onlarn mirasn reddetik. Bylece, dalndan koparlm bir iek misali gemiimizle bamz koparld. Ktphaneler dolusu kitap bir gecede okunmaz hale getirildi. Tarihiler, slam medeniyetinin knde, Cengiz ordularnn slam yurtlarndaki ktphaneleri atee vermesinin byk rol oynadna sk sk vurgu yaparlar. Haksz da saylmazlar. Ama hi kimse, gemi yzyln banda yaplan bir inklp ile slam ve Osmanl Medeniyetinin yaayan btn kaynaklarnn bir gecede imha edildiinden sz etmez! Nitekim medeniyet ve tarih kaynaklarmzn bir gecede okunmaz hale getirilmesi yetmez. Saysz camiler hara mezat satlr. Vakflarn bnyesindeki tekke, zaviye, han, hamam hasl Osmanly ve slam hatrlatacak her simge yok pahasna ehil olmayan insanlara devredilir. ou yklr. Bir ksm ise, dkkn, meyhane ve bir ksm da bar yaplr. stanbul Bykehir Belediyenin 2003te yaptrd bir envanter almas sonucu, sadece Tarihi Yarmadada alt binden ziyade tarihi eserin yok edildii belirlendi ki, bunlarn tamamna yakn, Osmanl eseriydi. Mesela Rumelihisar sahnesinin yeri camii idi. Be - on yl ncesine kadar mihrab hala ayaktayd. Bir de, Suudi Arabistann Ecyad Kalesini yok etmesine veya Srp militanlarn Mostar Kprsn ykmasna, Balkanlardaki Osmanl eserlerinin yok edilmesine kzanlar, ncelikle kendi medeniyetimizi kendi ellerimizle nasl yok ettiimizi idrak etmek zorundadrlar. En azndan gnah ve sevabyla tarihimizle yzleebilmeliler.
Fikir Platformu
67
Tarih armaktr!
Bunlarla da yetinilmedi. Osmanlnn dnyaca nl arivleri dahi hara mezat satlm ve byk bir ksm da hurda kat yaplmtr. Allahtan Bulgaristan ie erken uyand da, en azndan kendi tarihini ilgilendiren arivlerin byk bir ksmn alp yok edilmekten kurtard Siz bu milletin kendi tarihine duyduu bu hnc anlayabiliyor musunuz? (Kendi kltr ve medeniyetine yabanclatrlmak byle bir ey olsa gerek!) Ksaca, ngiliz veya Amerikan mandasn kabullendiimizde bize zorla yaptrmalar ihtimali bulunan her eyi veya onlarn asrlardr bize yapmak istediklerini, biz kendimiz yapmaya karar verdik. Gelecek blm: Halifelik Asndan Lozan
Fikir Platformu
68
Tarih armaktr!
Geldikleri gibi gitmediler III:Halifelik Asndan Lozan (Mehmet Bahadr) Bu mesele, ok tartma gtreceinden ksaca: Dnemin etkin gc ngilterenin, milyonlarca Mslman nfusu ynettii iin kendisine potansiyel bir tehlike arz eden Hilafeti kontrol etme kayglar vard. Trkiye Hilafet kozunu ancak 1924 Martna kadar elinde tutabildi. Yine kendi elimizle saltanat ve halifelik makamn kaldrdk. Oysa 2.Abdulhamid Han son dnemlerde, siyasi bir makam da olsa Halifelik makamn olduka etkin ve gl bir biimde kullanmt ve bu makam ingilizlerin bann arsyd. Meselenin dier bir ac boyutuna da deinmeden edemeyeceim. Her ne kadar sol aydnlarmz yllardr Ruslar bize yardm etmeseydi Kurtulu Savan biraz zor kazanrdk deseler de; Dnya Savanda Osmanl topraklarnn igali, igalci kuvvetlerin Mslmanlara zulmleri ve Halifenin Hristiyan devletlerin elinde esir konumuna dmesi, Hint Mslmanlarn harekete geirmi ve ngiltereye bask yapmak amacyla eitli dernekler kurmulard. te bu derneklerin abalaryla Halifeyi kurtarmak zere 875 bin lira Ankaraya ulatrlmt. Parann akbeti mi ? Bir Banka ( Bankas) kuruluunda deerlendirdik. Bir baka deyile bankamza sermaye olarak kullandk. Yakn tarih yazlaryla dikkati eken ve sorgulayc tarihin nclerinden olan baarl yazar Mustafa Armaann dedii gibi ;
Fikir Platformu
69
Tarih armaktr!
Sizi bilmem ama bir Pakistanl kalkp bana, Biz size bankanza sermaye yapasnz diye mi bu paray verdik? derse verecek cevabm yok. Ayn ekilde Biz size o paray Halifeyi kurtarmanz iin verdik, siz gidip Halifelii kaldrdnz. yleyse paramz geri isteriz derse verecek cevabm yine yok. Maalesef benim de yok. Verecek cevab olanlar, en azndan yorum ksmna yazarlarsa ve beni de tatmin ederlerse ok mutlu olurum. Bu yardm paralarnn akbetini aratrp, biraz daha derinleenler; srpriz sonulara ve ezber bozmaya hazrlkl olmallar. Merakllarna duyurulur.
SONU : 1. Sava Meydanlarnda kazandnz zafer, masa banda da kazanlmazsa, zafer deildir. Zira, masa bandan, trl oyunlarla 3-0 hkmen malup kalkabilirsiniz. 2. l domu, hakl olarak Nutukta bile antlama deil, proje olduu srarla belirtilen, ngiliz parlementerlerin dahi paavra diye dalga getii SEVR, biz dahil hibir taraf lkenin (Yunanistan hari) parlamentosunda onaylanp yrrle girmemitir. Ve aslnda daha ilk gnden uygulanamaz olduu anlalmtr. Sevrin hedeflerinin asl onay Lozanda gelecektir ve Lozan, SEVRin hafifletilmi bir versiyonudur. 3. Lozan, dnya sisteminin Birinci Dnya Sava sonrasnda ald yeni ekli, Yeni Dnya Dzenini aksatmayan, aksatmak ne kelime tahkim eden, glendiren bir antlamayd. Zaten byle gereki bir temele dayand iindir ki, mr Sevr gibi ksa olmad ve taraf lkelerce onaylanabildi. 4. Lozan antlamas, sadece kuru bir toprak mcadelesi deildir. 5. Kzm Karabekir, Refet Bele, Ali Fuat Cebesoy ve Rauf Orbay gibi bizzat Milli Mcadelenin aibesiz kahramanlar Misak-i Milli yarm kalmtr diyerek ve Lozan telafi iin, siyasi mcadeleye girip parti kurmulard. Sonuta Vatan haini damgas yemekten kurtulamadlar. 6. tilaf Devletleri ac ama gerektir Geldikleri gibi gitmediler 7. Kltr ve Medeniyetimizi, bir baka deile gemiimizi ve geleceimizi tarumar edip yle gittiler. 8. llaki bir zafer olarak anacak olursak; Lozan, verdiimiz tavizlerin ve taahhdlerin zaferi olabilir. En fazla bir Pirus Zaferi olabilir. 9. Lozan Antlamasn zafer olarak grmek, bizi gereklere kar krletirmekten baka bir ie yaramaz. Sonra bir eyin zafer olup olmad neyle kyaslandna baldr. Yine de hakszlk etmeyelim, evet Lozan, l domu Sevrle kyaslarsak bir baaryd. Koyu bir ideolojikle Lozana hala zafer olarak bakanlara son szm; Zafer Zafer benimdir diyebilenindir. Baar Baaracam diye balayann ve Baardm diyebilenindir. Bu veciz cmleyi her gn itina ile defterlerine yz kere yazp, okumalarn tavsiye etmek olacaktr. Bu yaz sadece bir durum deerlendirme yazsdr. Byle inandm byle aktardm. (Bak alarn geniletmek, ufku geniletmek ve ezberleri bozmak maksad tar.) Evet, tarih armaktr.
Fikir Platformu
70
Tarih armaktr!
Bir Ortaa Hitleri: Cengiz Han (Mustafa Akyol) stanbul u gnlerde Cengiz Han ve Miraslar: Byk Mool mparatorluu isimli bir sergiyi arlyor. Evsahiplii yapan Sakp Sabanc Mzesinin Mdr Dr. Nazan ler, Sergi, dnya tarihine nemli bir damga vuran Cengiz Hanla Mool mparatorluunun kltrler ve ktalar arasnda kurduu ba daha iyi anlamamza yardmc olacak demi. Umarm yle olur. Bu anlamaya kk bir katk olarak da, Cengiz Hann tarihinin karanlk sayfalarn biraz amakta yarar var. Malum, asl ad Timuin olan Cengiz Han, 13. yzylda inden Mezopotamyaya kadar uzanan dev bir corafyay istila etmiti. Bu istila hareketinin en arpc yn ise her ulat yerde uygulad korkun vahetti. Ele geirilen ehirlerin ounda, kadn-ocuk ayrm yaplmakszn herkes kltan geirilir, sadece zanaatkarlar gibi ie yarar grlen bir grup insan canl braklrd. ngiliz tarihi Justin Marozzinin ifadeleriyle; ehirler topluca yok ediliyor, hayatta braklanlarn ou ise bir sonraki seferde canl kalkan olarak ordunun nnde yrtlyordu. Moollar ele geirdikleri ehirlerdeki kedi ve kpekleri bile ldryorlard. Termez kentinde bir kadn katliamdan kurtulabilmek iin Mool askerlere deerli bir inci yuttuunu sylemi, onlar da hemen kadnn karnn paralayp mcevheri karmlard. Zaten Cengiz Hann kurbanlarn karnlarnn deilmesi ynnde emri vard. (1)
71
Fikir Platformu
Tarih armaktr!
Moollarn bu vaheti askeri bir strateji uyarnca uyguladklar sylenir: Korku yayarak dmanlarn moral ynden ykmak istemilerdir. Bu aklama doru, ama eksiktir. Chicago niversitesinin nl tarihisi Marshall Hodgsona gre, inli, Hristiyan ve Mslmanlardan gelen bamsz kaytlar gstermektedir ki, Moollar yok etmeyi bal bana bir zevk olarak grmlerdir. (2) Bu zevk iin yok etme, Cengiz Hann kiiliine de uygundu. Kaytlara gre, generallerine yle demiti: nsan iin en byk zevk, dmann kovalamak ve yenmektir. Onun her eyini ele geirmek, dul karsn alatp szlatmak, atlarna binmek ve kadnlarnn vcutlarn gecenin zevkleri iin kullanmaktr. (3) Nitekim Cengiz Han sistematik bir rz dmanyd; askerlerine ele geirilen yerlerdeki en gzel kadnlar seip kendine getirmelerini emreder, hepsine tecavz ederdi. Cengiz Hann ordularnn gerek strateji gerekse zevk gerei ldrd insan saysnn 40 milyonu bulduu tahmin edilmektedir. (4) Bu ise, 20. yzyln en byk canisi saylan Adolf Hitlerin bile, modern silahlar ve gaz odas gibi teknik imkanlara ramen ulaamad bir skordur. slam medeniyetinin fark Elbette Cengiz Han dnemin normlaryla dnmek gerek. Kukusuz Ortaan tek istilaclar Moollar deildi; hemen her imparatorluk klla bymeye alyordu. Ancak Moollar o dnemin standartlar iinde dahi ar derece vahiydiler. zellikle de slam medeniyeti ile karlatrldnda O devirde slam devletleri de fetih stratejisi gdyordu, ancak Kurann ve Peygamberin sivillerin ldrlmemesi ynndeki ak uyarlar gerei, slam ordularnn fethettikleri lkelerde kitle katiamlarna giritii pek grlmedi. Aksine slam hukukundaki zmmilik stats gerei, ele geirilen topraklardaki farkl cemaatlerin haklar tannd. (nce Yahudilik ve Hristiyanlk iin geerli olan zmmilik stats, daha sonra Zerdt, Hindu ve Budistleri de iine alacak ekilde geniletildi.) Rus tarihi Abraham L. Udovitch, her ikisi de Orta Asya kkenli iki devlet olan Mool mparatorluu ile Byk Seluklular karlatrrken, slamn sz konusu hukukilik ynne dikkat eker. Mslman Seluklularn pagan (aman) Moollara gre daha insancl bir fetih stratejsi izlemi olmalarnn en byk nedeni, Udovitche gre, slamd. (5) Badatn Yok Edilii Cengin Hann vaheti, oullar ve torunlar tarafndan da srdrld. Torunu Hlagu Han, 1258 ylnda o devirde dnyann en gz kamatrc bir ka kentinden biri olan Badatn zerine yrd. Ayn zamanda Hilafet merkezi olan Badat korumak isteyen yneticiler Hlagunun teslim olun, klnza dokunmayacam szne gvendiler. Ama Mool despot yalan sylemiti. Tarihilerin kaytlarna gre kentteki bir milyona yakn Mslman, kadn-ocuk ayrm yaplmaksn kltan geirildi. Gnler sren katliam nedeniyle ehrin sokaklar kanla kapland. slam medeniyetinin alt yzyllk birikimini temsil eden dev Badat Ktphanesini ve ehirdeki dier pek ok eseri yakan Moollar, ldrdkleri insanlarn kesik kafalarndan piramitler dizdiler. Badattan sonra daha bir ok slam kentini yok eden Mool ordular, slam dnyasna Hal Seferlerinden ok daha byk ykm getirdiler.
72
Fikir Platformu
Tarih armaktr!
Tarihi Prof. Osman Turana gre, tarihte misli grlmemi bu tahrip ve imha hareketi, slam medeniyetine vurulmu en byk ve kalc darbe oldu. (6) Sulama sistemlerinin ve dolaysyla tarmn yok edilmesi, blgenin sosyolojisini deitirdi. Krtlerin makus talihinin de balangcyd bu: Mool barbarlnn hedefi olan Diyarbakr, Cizre, Mardin, Hakkari gibi kentler yzyllar boyu toparlanamad. te, Cengiz Han ve miraslarnn miras byle bir eydi _____________________________ 1) Marozzi, Tamerlane, s. 13-14 2) Hodgson, The Venture of Islam, cilt 2, s. 288 3) Marozzi, s. 13 4) International Herald Tribune, 10 Mays 2005 5) The Islamic Middle East, 700-1900, s. 300 6) Turan, Seluklular Tarihi ve Trk ve slam Medeniyeti, s. 477
Fikir Platformu
73
Tarih armaktr!
Darbecilik CHPnin mzmin hastaldr! (Mustafa Akyol) Trkiyede son dnemde sk sk darbelerle hesaplamaktan sz ediliyor ya Son gnlerde CHP lideri Deniz Baykal bile 12 Eyllcleri yarglama ars yapyor ya Bu meseleyi yerli yerine oturtmak iin ncelikle ilk gnah doru tespit etmek lazm. Hem bylece Baykaln neden bir yandan topu 12 Eylle atarken te yandan da Ergenekonun avukat olmaya devam ettiini daha iyi anlayabiliriz. Dolaysyla tespiti hemen yapalm: lk gnah, yani ilk darbe, sanld gibi 1960ta bir grup niformal haydutun gerekletirdii 27 Mays darbesi deil, ondan 35 yl nce bir grup niformasz despotun kard Takrir-i Skun Kanunudur. Bu zorbalk yasas ile tm lke zapt-u rapt altna alnm, susuz insanlar fikirleri yznden idam edilmi, liberal/muhafazakar izgideki Terakkiperver Frka da iftiralara maruz braklarak kapatlmtr. Gelin, o ilk darbenin nasl olduuna bir bakalm. Malum, Trkiye Kurtulu Savan Byk Millet Meclisinin iradesi ile yrtmt. Bu Meclis de, sonradan tm sistemi ele geirecek olan Kemalist/laiki kadrodan ibaret deildi. Dindarlardan, din adamlarndan, Krtlerden, liberallerden, ksacas Trkiye halknn tm renklerinden oluan demokratik bir heyetti.
Fikir Platformu
74
Tarih armaktr! Fakat Kurtulu Sava bitince iler deimeye balad. Mustafa Kemal Paa, sz konusu Birinci Meclisteki muhaliflerinden holanmad iin Nisan 1923te yaplan seimlerle oluacak kinci
Meclise kendine yakn isimleri yerletirmek iin kollar svad. Kurtulu Savann Mustafa Kemalden sonraki ikinci byk kahraman olan Kazm Karabekir Paa, bu eilime kar kacak ve sebebini de yle aklayacakt: Gazi, ben muhalif istemiyorum diyerek, kendisine kavlen ve tahriren en ok sadakat gsterenleri namzet gsteriyordu. Ben de byle emre uyan bir meclisle, dnyaya hakim tilaf devletlerinin emniyetini kazanamayacamz ve dahilde de hrriyet mefhumunu kaldracamz ve belki daha iddetli bir muhalefete yol alacan syleyerek *seim komitesinden ayrldm+. Karabekir Paa ve onun gibi dnen hrriyetiler 1924 Eyllnde Terakkiperver Cumhuriyet Frkasn kurdular. Parti gerici deildi. Saltanat yanls hi deildi. Parti kurucular, inklaplarn hepsine taraftar olmakla beraber, bunlarn herhangi bir ahsa veya zmreye imtiyaz vermek iin deil, btn memlekete ve halkmza mal edilmek iin yaplmas gerektiini savunuyorlard. Bugnden geriye baknca ne kadar ileri grl olduklar ortaya kyor. Ancak TCF sadece alt buuk ay yaayabildi. smet nnnn ynetimindeki CHP hkmeti, eyh Said isyan bahanesiyle kard Takrir-i Skun Kanununa dayarak 5 Haziran 1925te partiyi kapatt. Bylece 25 yl srecek tek parti diktatrl kurulmu oldu. TCFnin en elle tutulur suu partimiz dini inanlara saygldr demekti! Bunun gericileri cesaretlendirdii sylendi. Tam da 80 yl sonra Ak Partinin Dantay cinayeti zerine gericileri cesaretlendirdii iin kapatlmak istenmesi gibi Terakkiperver Frka, Trkiyedeki liberal/muhafazakar sentezin ncsyd. Ondan sonraki tm askeri darbeler, bu sentezi temsil eden merkez sa hkmetlere kar yapld. Tm darbeciler, ilk darbenin faili olan CHPnin ideolojisini yeniden konsolide etmeye ve onun siyasi rakiplerini yok etmeye altlar. Bunun tek ksmi istisnas 1980 darbesidir; o, dier partilerle birlikte CHPyi de kapatmtr. Ancak bunun sebebi 1980 ncesinde CHPnin klasik CHP olmaktan kp Ecevit liderliinde ortann soluna ve halkla kaymasdr. CHPnin 1930lardaki zne oktan dnm olan Deniz Baykaln gncel darbe giriimlerinin avukatln yrtrken 12 Eylle bulamasnn sebebi budur. Eer Sayn Baykal darbecilikle gerekten yzlemek istiyorsa, aynaya bakmal. Genel bakanln yapt partinin boynunda tm darbelerin anasnn vebali vardr. Elinde de stiklal Mahkemelerinde aslan masumlarn kan
Fikir Platformu
75
Tarih armaktr!
eyh Said ngiliz Ajan myd? (Mustafa Akyol) Trkiye siyasetinin nemli isimlerinden Abdlmelik Frat geen hafta kaybettik. Allah rahmet eylesin. Hem kimliiyle iftihar eden bir Krt, hem de PKK terrne hep kar kan bir demokratt. Tam bir beyefendi, bir nezaket timsaliydi. Ve, elbette, 1925 senesinde Cumhuriyet rejimine isyan eden eyh Saidin torunuydu. O vesileyle merhumun dedesinin gerek hikayesine biraz deinmek istiyorum. Biz Trkler milli eitimimiz boyunca eyh Saidi ngilizlerin kkrttn okur dururuz. Bu, bize yine devlet tarafndan belletilen i dmanlar kullanan d mihraklar ezberinin kurucu efsanesidir. Gelgelelim, bu efsanenin pek bir temeli yoktur. nk gerekte eyh Saidin ngilizler adna hareket ettiini, onlardan aktif destek aldn gsteren hi bir delil yoktur elde. Dr. Yaar Kalafatn isyan hakkndaki kitabnda belirttii gibi bu konuda eitli iddialar ortaya atlmsa da ngilterenin isyandaki yeri hakknda belgelere dayal kesin bilgiler ortaya konulamamaktadr. (ark Meselesi Inda eyh Sait Olay, s. 179) Devrin ahin bavekili smet nn de eyh Sait isyann dorudan doruya ngilizlerin hazrlad veya meydana kard hakknda kesin deliller bulunamamtr itirafnda bulunur. (nn, Hatralar, 2. Kitap, s. 202)
Fikir Platformu
76
Tarih armaktr!
Aslnda isyann kayna dta deil itedir. En byk sebep de, Ankarann Kurtulu Savandaki Mslman kardelii temasn brakarak birden bire laiki ve Trk kesilmesidir. Krlma noktas, eyh Said isyanndan on ay nce Ankarada alnan iki karardr: Medreselerin yasaklanmas ve Hilafetin kaldrlmas. Krt tarihi uzman David McDowall yle yazar: Hilafetin kaldrlmas Krtlerin Trklere kar duyduu son ideolojik ba da kopard Trkiyenin 1912-22 arasndaki sava yllarn amasna yardmc olan Krtler, bu kez onun dmanlar haline geldiler Bunlar, dindar eyhler ve eski Hamidiye aalaryd ki, Halifenin savunulmasna samimi olarak inanyorlard. imdi bu insanlar arasnda, onlarn daha nceden en ufak bir balant kurmay kabul etmedikleri kiiler, yani Krt milliyetileri, bir direni gelitireceklerdi. (A Modern History of the Kurds, s. 192) Aslnda Hilafetin kaldrlmas, sadece Trkiyedeki deil Musuldaki Krtleri de kstrm ve koparmtr. Atatrk Aratrma Merkezi Asli yesi Prof. Dr. mer Krkolu yle yazar: Halifeliin kaldrlm olmas, Krtlerin ayaklanmasnda nemli rol oynad gibi, Krt unsurunun ounlukta bulunduu Musul zerindeki Trk iddiasn da zayflatmtr. Milliyeti dnceye yabanc olan Musul Krtlerinin, Trkiyeyi Iraka tercih ettikleri sylenebiliyorsa, bunun balca nedeni, Halifeye yani slama olan ballklaryd. Musul sorununun zme kavuturulmam olduu bir srada Halifeliin kaldrlmas Trkiyenin Musul tezine manevi bir darbe indirmiti. ngilterenin Musuldaki bir grevlisi, Halifeliin kaldrld yolundaki haberleri hayretle karlayp, inanmakta glk ektiklerini yazmaktadr. Bu ngiliz grevlisi, o zaman kadar Krdistan patlamaya hazr bir volkan gibi kaynatran Trk propagandasnn, Krtlerin Halifeye kesin ballna dayandrldn, Trklerin kendi bindikleri dal kesmelerinin ise, ngiltere iin inanlmayacak kadar mkemmel bir ey olduunu belirtmektedir. (Trk-ngiliz likileri, A SBF Yaynlar, 1978, s. 290291) eyh Saidi ve isyann ite bu erevede anlamak gerek. syanclar, iddete bavurup kan dkerek yanl bir i yapmlard elbette, ama ngiliz ajan filan deillerdi. Ve olay, i dmanlar kullanan d mihraklar meselesi deil, Jakobence politikalarla kendini halkn kstren Ankara meselesiydi.
Fikir Platformu
77
Tarih armaktr!
Musul mu Dediniz? (Mustafa Akyol) Olduka Kemalist olduu hissedilen bir okur, son yazm zerine iyi ama Terakkiperver Frka yznden Musulu kaybettik gibisinden bir itiraz dile getirdi ve getirmeye devam ediyor. Madem konu ald, bu mevzuya dair Krt Sorununu Yeniden Dnmek adl kitabmda yer alan bir pasaj burada aktaraym dedim. Trkiyenin Musulu neden kaybettii konusunda onyllardr beyinlere ilenen (ve o beyinleri yeni dncelere bir trl aamayanlarn kr krne inand) ezberleri biraz bozmak asndan Atatrk Aratrma Merkezi Asli yesi Prof. Dr. mer Krkolu, Trk-ngiliz likileri (1919-1926) adl kitabnda *eyh Said isyan ve Musul'un kayb+ olaylarnda Hilafetin kaldrlmasnn belirleyici roln yle aklar:
Fikir Platformu
78
Tarih armaktr! Halifeliin kaldrlm olmas, Krtlerin ayaklanmasnda nemli rol oynad gibi, Krt unsurunun ounlukta bulunduu Musul zerindeki Trk iddiasn da zayflatmtr. Milliyeti dnceye yabanc olan Musul Krtlerinin, Trkiyeyi Iraka tercih ettikleri sylenebiliyorsa, bunun balca nedeni,
Halifeye yani slama olan ballklaryd Musul sorununun zme kavuturulmam olduu bir srada Halifeliin kaldrlmas; ngilterenin slam etkeni dolaysyla duyabilecei endieyi gidermek iin, ya da teki nedenlerle alnm olsa da, sonuta Trkiyenin Musul tezine manevi bir darbe indirmiti. ngilterenin Musuldaki bir grevlisi, Halifeliin kaldrld yolundaki haberleri hayretle karlayp, inanmakta glk ektiklerini yazmaktadr. Bu ngiliz grevlisi, o zaman kadar Krdistan patlamaya hazr bir volkan gibi kaynatran Trk propagandasnn, Krtlerin Halifeye kesin ballna dayandrldn, Trklerin kendi bindikleri dal kesmelerinin ise, ngiltere iin inanlmayacak kadar mkemmel bir ey olduunu belirtmektedir. ngiliz grevlisi, tabii, bu yeni durumdan kendimiz iin yararlanmay ihmal etmedik diye eklemektedir. Trk Hkmetinin Krt ayaklanmasna kar ald sert nlemler *de+, Musuldaki mahalli Krt ileri gelenlerinin tepkisine yol amaktayd. Bu tepkilerin ngiltere bakmndan yararlanmaya elverili bir ortam hazrlad grlyordu. Hangi nedenlere dayanrsa dayansn - hatta Musul sorununda olumlu bir etkisi olabilir diye alnm olsa bile - Halifeliin kaldrlmas karar, Krtlerin ayaklanmasnda rol oynad iin, sonu olarak Musul bakmndan Trkiyenin aleyhine bir durum yaratmtr. (mer Krkolu, Trk-ngiliz likileri, A SBF Yaynlar, Ankara, 1978, s. 290-291) Hilafetin kaldrlmasndan nce Irakl Krtler arasnda Trkiyeye ynelik gl bir sempati olduunu tarihi Waide Jwaideh de belirtir. Jwaidehe gre, Yzyllardr kendilerini Osmanl devleti ve gelenei ile zdeletirmi olan Krtler, hi phesiz, yabanc bir din ve kltre mensup igalciler olarak grdkleri ngilizlerin lkelerine gelmelerinden honut deildi. Dahas, Krdistann ngiliz igali altndaki blgelerinde, Trklerin yapt etkili pan-slamist propagandalar birok Krdn ngiliz kart bir tutum izlemesini salamt. (Waide Jwaideh, Krt Milliyetiliinin Tarihi: Kkenleri ve Geliimi, letiim Yay. stanbul, 1999, s. 286) Ama Hilafetin kaldrlmas ve ardndan gelen eyh Said isyan ile birlikte, o propagandann artk bir etkisi kalmamtr. ngiliz Bykelisi Lindsayin Dileri Bakan Chamberlaine yollad 17 Mart 1926 tarihli bir mektupta, u ilgin tehis yer alr: Doudaki durum, mevcut rejimin nnde grlebilir en ciddi tehlike durumundadr. slamc bir hkmet bu karkl kendi lehine evirebilirdi. Ancak bugnk laik dnceli hkmet ile Dou arasnda uzlamaz bir dmanlktan baka hi bir ey olamaz. Eer her eyi kknden deitirecek bir olay kmaz ve Cumhuriyet rejimi srerse, hkmet, bastrma hareketlerini beraberinde getiren bir dizi ayaklanma ile kar karya kalacaktr. (Hseyin Koca, Yakn Tarihten Gnmze Hkmetlerin Dou-Gneydou Anadolu Politikalar s. 103; Cahit Dzel, ngiliz Hkmetine Sunulmu Gizli Raporlardan Dou Anadolu Olaylar, 1924-1938, Politika Gazetesi, 31 Ocak 1977, s. 4ten aktarma) zetle; Musulun kaybnn sorumlusu, eyh Said syan ve hele de onunla hi alakas olmayan Terakkiperver Frka deildir. Aksine, suu bunlara atan ve gerekte (Hilafeti birden bire kaldrmak
79
Tarih armaktr! suretiyle) hem eyh Said syann krkleyen hem de Musul Krtlerini Trkiyeden soutan devrimcilerdir. Zaten bugn de Trkiye Krt sorununda bataa saplanacaksa, yine ayn zihniyetin temsilcileri yznden saplanacak.
Cumhuriyetin Dersim Kazanm (Mustafa Akyol)
Pek ok kii, CHPnin ikinci adam Onur ymenin Dersimde de analar alad, iyi oldu gibisinden bir lakrd edivermesine ard. Ben ise daha ok aranlara ardm. Bugne kadar ne sanyorlard ki zaten CHPyi? Dersim katliamn zaten dnemin CHP hkmeti yapmam myd? Serbest seimle deil, rakiplerini yok ederek iktidara gelmi, yani hi bir demokratik meruiyeti olmayan o Tek Parti hkmeti Bugnn CHPsi, zaten o has CHPnin mirasna tm gcyle sahip kmyor mu? Yahu, biraz sosyal demokratm gibi yapsanz bari diyenlere, yok, biz genlerimizi deitirmeyiz demiyor mu?
80
Tarih armaktr! te o genlerde Dersim gibi daha nice kirli amar var. Adna havaalan dikmekte nedense hi bir beis grmediimiz ilk Trk kadn sava pilotu Sabiha Gkenin sivil halkn zerine boca ettii bombalar var. stiklal Mahkemelerinde susuz yere aslan yzlerce rejim muhalifi var. Varlk Vergisiyle mallar gasp edilen, alma kamplarnda srndrlen gayrmslimler var. Daha neler var, neler. Mesela apka Devriminde ka kiinin ldrldn biliyor musunuz? apka giymeyiz diye tepki gsteren halkn zerine Erzurumda ate aldndan, ayn sebeple Rizede balayan olaylar zerine ehrin sava gemisiyle bombalandndan haberiniz var m? in dorusu u: Resmi tarihin bize toz-pembe gsterdii Tek Parti dnemi, gerekte sadece baz vatandalar iin toz-pembe, dierleri iin epey karanlk. lk grup, Kemalist Cumhuriyetin nimetlerinden faydalanm kesimlerden oluuyor. kide bir Cumhuriyetin kazanmlarndan dn verilemez diye Antkabir yolunu andrmalar, bu yzden. Evet, Kemalist Cumhuriyet onlara epey bir kazanm getirmi, bu besbelli. Ama ne yazk ki bakalarna kazanm filan deil, kayp, aalanma, eziyet, ve hatta lm getirmi. in en irkin taraf, kendi kazanmlarna sevinip duran kesimlerin, dierlerinin acsna kar ou kez en ufak bir sayg gstermeyii. Geen yl Ak Parti milletvekili Dengir Mehmet Mir Frat bir yabanc gazeteye dindar kesim Tek Parti dneminde travma yaad dedi diye kplere binmiler, ne travmas ulan diye hep bir azdan kprmlerdi. imdi bakalm binlerce insann katliamdan geirildii Dersime ne diyecekler. Cumhuriyetin Dersim kazanm hikayesi mi anlatacaklar bize? Ben bu zihniyetin ok ibretlik bir rneiyle iki yl nce Washingtonda katldm bir panelde karlamtm. teki konumac, Cumhuriyet ile i dmanlar arasnda daimi bir atma vardr dedikten sonra eklemiti: Ben elbette Cumhuriyet tarafndaym, nk beni o yetitirdi, burslar verip yabanc okullarda okuttu. Yani, Cumhuriyet beni besledi. Bana ne bakasna zulmettiyse! Tabii bu Cumhuriyete gkten zembille para inmediini, kayrd kesimlere aktard paralarn aslndan herkesin cebinden kan vergiler ve herkese ait kamu kaynaklarndan olutuunu da hatrlamak lazm. te bugn hala bu kazanml vatandalar ile tekiler arasndaki gerilimin sanclarn yayoruz. htiyacmz olan ey ise diyalog ve empati. tekilerin bir intikam duygusu iinde rvan istemeleri elbette ok yanl olur. Ama kazanml vatandalarn da artk biraz edep ve sayg gstermesinin vakti oktan geldi. Bunu baaramayanlar, yani Onur ymen gibiler, en azndan istifa edip kenara ekilmeliler. nk saygszln neresinden dnlse krdr.
Fikir Platformu
81
Tarih armaktr!
lk Darbe 1925te Yapld (Mustafa Akyol)

Trkiyede son dnemde sk sk darbelerle hesaplamaktan sz ediliyor ya Son gnlerde CHP lideri Deniz Baykal bile 12 Eyllcleri yarglama ars yapyor ya Bu meseleyi yerli yerine oturtmak iin ncelikle ilk gnah doru tespit etmek lazm. Hem bylece Baykaln neden bir yandan topu 12 Eylle atarken te yandan da Ergenekonun avukat olmaya devam ettiini daha iyi anlayabiliriz.
Dolaysyla tespiti hemen yapalm: lk gnah, yani ilk darbe, sanld gibi 1960ta bir grup niformal haydutun gerekletirdii 27 Mays darbesi deil, ondan 35 yl nce bir grup niformasz despotun kard Takrir-i Skun Kanunudur. Bu zorbalk yasas ile tm lke zapt-u rapt altna alnm, susuz insanlar fikirleri yznden idam edilmi, liberal/muhafazakar izgideki Terakkiperver Frka da iftiralara maruz braklarak kapatlmtr. Gelin, o ilk darbenin nasl olduuna bir bakalm. Malum, Trkiye Kurtulu Savan Byk Millet Meclisinin iradesi ile yrtmt. Bu Meclis de, sonradan tm sistemi ele geirecek olan Kemalist/laiki kadrodan ibaret deildi. Dindarlardan, din adamlarndan, Krtlerden, liberallerden, ksacas Trkiye halknn tm renklerinden oluan demokratik bir heyetti. Fakat Kurtulu Sava bitince iler deimeye balad. Mustafa Kemal Paa, sz konusu Birinci Meclisteki muhaliflerinden holanmad iin Nisan 1923te yaplan seimlerle oluacak kinci Meclise kendine yakn isimleri yerletirmek iin kollar svad. Kurtulu Savann Mustafa Kemalden sonraki ikinci byk kahraman olan Kazm Karabekir Paa, bu eilime kar kacak ve sebebini de yle aklayacakt:
82
Fikir Platformu
Tarih armaktr! Gazi, ben muhalif istemiyorum diyerek, kendisine kavlen ve tahriren en ok sadakat gsterenleri namzet gsteriyordu. Ben de byle emre uyan bir meclisle, dnyaya hakim tilaf devletlerinin emniyetini kazanamayacamz ve dahilde de hrriyet mefhumunu kaldracamz ve belki daha iddetli bir muhalefete yol alacan syleyerek *seim komitesinden ayrldm+. Karabekir Paa ve onun gibi dnen hrriyetiler 1924 Eyllnde Terakkiperver Cumhuriyet Frkasn kurdular. Parti gerici deildi. Saltanat yanls hi deildi. Parti kurucular, inklaplarn hepsine taraftar olmakla beraber, bunlarn herhangi bir ahsa veya zmreye imtiyaz vermek iin deil, btn memlekete ve halkmza mal edilmek iin yaplmas gerektiini savunuyorlard. Bugnden geriye baknca ne kadar ileri grl olduklar ortaya kyor. Ancak TCF sadece alt buuk ay yaayabildi. smet nnnn ynetimindeki CHP hkmeti, eyh Said isyan bahanesiyle kard Takrir-i Skun Kanununa dayarak 5 Haziran 1925te partiyi kapatt. Bylece 25 yl srecek tek parti diktatrl kurulmu oldu. TCFnin en elle tutulur suu partimiz dini inanlara saygldr demekti! Bunun gericileri cesaretlendirdii sylendi. Tam da 80 yl sonra Ak Partinin Dantay cinayeti zerine gericileri cesaretlendirdii iin kapatlmak istenmesi gibi Terakkiperver Frka, Trkiyedeki liberal/muhafazakar sentezin ncsyd. Ondan sonraki tm askeri darbeler, bu sentezi temsil eden merkez sa hkmetlere kar yapld. Tm darbeciler, ilk darbenin faili olan CHPnin ideolojisini yeniden konsolide etmeye ve onun siyasi rakiplerini yok etmeye altlar. Bunun tek ksmi istisnas 1980 darbesidir; o, dier partilerle birlikte CHPyi de kapatmtr. Ancak bunun sebebi 1980 ncesinde CHPnin klasik CHP olmaktan kp Ecevit liderliinde ortann soluna ve halkla kaymasdr. CHPnin 1930lardaki zne oktan dnm olan Deniz Baykaln gncel darbe giriimlerinin avukatln yrtrken 12 Eylle bulamasnn sebebi budur. Eer Sayn Baykal darbecilikle gerekten yzlemek istiyorsa, aynaya bakmal. Genel bakanln yapt partinin boynunda tm darbelerin anasnn vebali vardr. Elinde de stiklal Mahkemelerinde aslan masumlarn kan NOT: Bu yazdan sonra iki haftalk bir yllk izine kyorum. 15 Temmuzda, inallah, yeniden bu stunda bulumak zere
Fikir Platformu
83
Tarih armaktr!
Kurtulu Savanda Tarikatlar ve deolojik Krlkler (Mustafa Akyol)

Bir yazmda Trkiyedeki yaygn akl yrtme biiminde ciddi bir problem [var]; bu problem, realitenin, yani somut gerekliin fazla nemsenmemesi, bunun yerine, doruluuna batan karar verdiimiz birtakm nkabullerin ve inanlarn ne karlmas demitim. Ve nmzdeki karmak gereklerin iinden, doruluuna batan karar verdiimiz bir komplo teorisine uygun denleri seip, bir araya getirme sorununa iaret etmitim. Sabah gazetesi yazar Emre Akzn Milli Mcadelede tarikatlar balkl bugnk yazs, tam da bylesi bir realiteyi ideolojiye gre arptma rneini gzler nne seriyor. Akz, son gnlerde laiklik ve irtica konularnda esip savuran generallerimizden biri olan Deniz Kuvvetleri Komutan Oramiral Yener Karahanolunun Kurtulu Savanda tarikatlar ihanetle sulayan konumasnn, realiteye deil ideolojiye dayand ortaya koymu. Hemen her cmlesini nemli bulduum ve tmyle katldm yazy aynen alntlyorum: Siyasi ideolojilerin ortak zelliklerinden birisi, gerein bir blmn kesip ayrmalardr. Kimi kii ve olaylar grmezden gelinirken, kimileri ( olumlu ya da olumsuz biimde) ne karlr. Bunun son rneini Deniz Kuvvetleri Komutan Oramiral Yener Karahanolunun konumasnda grdk. Deniz Harp Okulu rencilerine konuan Karahanolu, tarih boyunca tm devrimcilerin din ve gerek dindarlarla deil; cemaatler, tarikatlar ve dincilerle kar karya geldiklerini belirttikten sonra rnek verdi: Kurtulu Savanda Mustafa Kemalin idam fermann karan ve igalci glerle ibirlii yapanlar Sait Molla gibi dinciler olmutur. Karahanolunun anlatsna gre tarikatlar Kurtulu Savana kar kmtr. Dolaysyla Milli Mcadele, sadece igal glerine kar deil, onlara kar da yaplmtr. Halbuki bu anlatnn gerei yanstmadn artk biliyoruz. Bana inanmyorsanz, Hlya Kkn Kurtulu Savanda Bektailer (Kitap Yaynevi) balkl doktora tezini okuyun. te size oradan birka ilgin veri:
84
Fikir Platformu
Tarih armaktr! *Mustafa Kemal 27 Aralk 1919da Ankaraya geldiinde muhteem bir Seymen Alay ile karland. Alayn arka ksmnda hususi elbiseleri ve ayinleriyle Nakibendiler, Sadiler, Rifailer, Kadiriler, Mevleviler, Bayramiler, Bektailer yer ald. *Alayn dzenlenme sebebi halk tarafndan iyi tannmayan Mustafa Kemale bir meruiyet zemini yaratmak; onun bir asi deil, saygn bir lider olduunu gstermektir. *Bu alay dzenleyen kii ise, Ankara Vali Yardmss, defterdar ve mmi Sinan Dergah eyh aday ve bu dergahn tarikatlarn kapatlmasndan nceki eyhi Yahya Galip ( Karg ) idi. *1920de toplanarak, Mustafa Kemal nderliinde Milli Mcadeleyi yrten ilk Mecliste 403 milletvekili yer ald. Bunlarn 85i din eitimi alm kiiler veya bilfiil din adam olarak grev yapan kiilerdi. Mecliste 10 kad, 7 dava vekili, 17 mft, 42 mderris ve 9 eyh vard. *Milli Mcadeleciler, stanbul hkmetinin fetvalarna, 100 mftnn onayyla hazrlanm fetvalarla cevap verdiler. evket Sreyya Aydemir bu kapmay Fetvalar Harbi diye adlandrr. *Ankara Hkmeti, yanda olan tekkelere yemek ve et paras veriyordu. Hlya Kkn 400 ksur sayfalk kitab daha nice rnekle dolu. Olay zeti ise udur: O dnemde toplum blnmt. Tarikatlar da bu devasa karmaadan etkilendi. Kimi Ankara Hkmetini destekledi, kimi stanbulu. Hatta en ilgin nokta u: Hibir tarikat Milli Mcadeleye topluca destek vermedi ya da topluca kstek olmad. Halbuki mritler eyhlerine bal olduklar iin, kolayca bir tarafa doru seferber edilebilirlerdi. stelik blnme ve kararszlk sadece onlara zg de deildi. Mesela Erzurum Kongresi toplandnda, gelecein mareali Fevzi ( akmak ) Paa, Mustafa Kemali tutuklamak zere gelmemi miydi? Kazm (Karabekir ) Paa onu ikna edince stanbula dnmemi miydi? smet (nn) Paa da Ankaraya gelmi, geri dnm, sonra tekrar gelmemi miydi? Yani brakn sokaktaki insan, vatanseverliinden kuku duymayacaz komutanlarn dahi kararsz kalabildii bir dnemdi o. Milli Mcadeleye kar kt iin Sait Mollay yeriyorsak, bir ksm mridiyle Kurtulu Savana katlan eyh erafeddin Dastaniyi de vmemiz gerekmez mi? Bunlar yazyorum ama bugnn kapan kesimlerinden nesnel ve soukkanl bir yaklam beklemiyorum. nk biliyorum ki asl amalar tarihi anlamak deil, onu ideolojik retimlerinin hammaddesi yapmak.
Fikir Platformu
85
Tarih armaktr!
Cumhuriyetin slama ve Mslmanlara Borcu (Mustafa Akyol)

Bugn Trkiyede kendisini demokrasiye kar Cumhuriyet yanll ile ifade eden, kat ve hogrsz bir laiklik savunan, slam da tehdit olarak alglayp bastrmaya alan kesim, kurgulara dayal bir ideolojiye sahip. Bir baka deyile, tarihi ve toplumu, gerekte olduu gibi deil, kendi zihinlerinde kurduklar bir ideolojiden geirerek gryorlar. Bu ideoloji, hoa gitmeyen gerekleri gizliyor, yok saydryor. Bu ay iinde yaymlanacak olan Krt Sorununu Yeniden Dnmek adl kitabmda, bu meseleyi de ele aldm. Cumhuriyet bayraktarl yapan koyu laik kesimin, Cumhuriyetin aslnda slama byk bir borcu olduunun farknda olmayn eletirdim. Ayn konuda son gnlerde basnda yer alan iki nemli yorum ve bilgiyi de imdiden aktarmakta yarar gryorum. Bunlardan biri, saygn tarihi Mete Tunayn Milli Mcadele dediimiz dnem fazlasyla slami balyla Milliyette yaymlanan szleri. Prof. Tunay, Derya Sazaka yapt aklamada yle demi: Devrim tarihimizde belli edilmek istenmiyor ama Milli Mcadele dediimiz dnem fazlasyla slami bir dnem. Osmanlyla karlatrdnz zaman bunu gryorsunuz. Byk Millet Meclisi, Meclis -i Mebusandan ok daha slamidir. Krsden Kuran okunuyor, mebuslar topluca namaza gidiyorlar, Hkimiyet Milletindirden nce Meclis duvarlarnda dini sloganlar yazyor. Fazlasyla slami olan Kurtulu Savann resmi tarihte pek sz edilmeyen bir dier yn ise, dnya Mslmanlarndan byk destek grm olmas. Sadece Kurtulu Sava dneminde deil, Sultan
86
Fikir Platformu
Tarih armaktr! Abdlhamidin iktidarnn bandan itibaren, Osmanl dndaki Mslmanlar, zellikle de Hint Mslmanlar, Osmanlya ve Trkiyeye byk sevgi duydular ve destek verdiler. Taha Akyol, slamabaddan yazd Pakistan, kara gn dostu balkl yazda bu gerei yle anlatyor: Evet, Pakistan halkn oluturan Hint Mslmanlar bize ok yardm etmiti Prof. Azmi zcan, Osmanl, ngiliz ve Hint-Pakistan arivlerinde yllarca alarak bu konuyu aratrd. Onun hesaplarna gre, 1876dan 1924e kadar Hint Mslmanlarnn Trkiyeye gnderdii maddi yardm, o zamanlarn parasyla toplam 6 milyon sterlini buluyor! Bundan baka, Ermeni propagandalarna ve ngiliz politikalarna kar Trkiyeyi savunmak iin cemiyetler kurdular, boykotlar, direniler dzenlediler Bugnk Pakistan da iine alan o zamanki Hint ktas ngiliz smrgecilii iin ok nemliydi. Hint Mslmanlarnn Trkiyeye destek vermek iin balattklar halk hareketi, Londray bask altna alm, Trkiyenin iini bir lde kolaylatrmtr. ngilterenin Hindistan bakanlarndan Lord Fisher, Lloyd George ve Cursonn Trkleri Avrupadan ve stanbuldan karma eklindeki siyasetlerinin gevemesinde Hint Mslmanlarnn bu basksnn rol olduunu belirtir. Mustafa Kemal Paa, onlarn gznde Mnc-i slamd (slamn kurtarcs). Onun baars, Hindistann ve Hint Mslmanlarnn smrgecilikten kurtuluunun da iareti olacakt. Pakistann kurucusu Kaid-i zam (Byk Kurucu) Muhammed Ali Cinnah ve byk air Muhammed kbal, Trkiyeye destein ve ngiliz smrgeciliine kar ayaklanmann ncln yaptlar. Mahatma (Byk Ruh) Gandhi de ok aktif destek verdi. stiklal Sava srasnda Aralk 1921 ile Austos 1922 arasndaki ok kritik devrede Hint (Pakistan) Mslmanlar, kendileri de ok yoksul olduklar halde zamann parasyla 675 bin lira toplayp Mustafa Kemale ulatrdlar: O zamanki btenin kabaca yzde biri kadar bir paradr bu. Ayn zamanda baka boykot ve direnilerle ngiltere zerinde ar bask kurarak da Milli Mcadeleye byk bir siyasi destek vermitiler. Mustafa Kemal Paa bu parann bir ksmn Garp Cephesinin ihtiyalarna tahsis etti, kendisinde kalan miktarn 250 bin lirasyla Bankasn kurarak ekonomik kalknmamz iin nemli bir adm gerekletirdi. slam sayesinde kurtulmu ve kurulmu bir Cumhuriyetin baz ideologlarnn slam bir tehdit olarak alglamas ise tarihin garip ve dzeltilmesi gereken cilvelerinden biri olsa gerek
Fikir Platformu
87
Tarih armaktr!
Byklere Masallar I: Araplar Osmanlya hanet Etti (Mustafa Akyol) Hrriyet gazetesinin eski tarih yazar Murat Bardakolu gibi bir ok yazar Din birletirici unsursa Osmanl mparatorluu neden batt? diyor zaman zaman . Bu grtekiler Babakan Erdoann Trkiyede din birletiricidir szn eletirirken Din meselesi bu kadar balayc ise, biz, Osmanl mparatorluunun dalma srecinde devletin hkim ve en kalabalk unsuru olan Mslmanlardan neden kazk yemitik ve Anadoluda cumhuriyetin ilk yllarnda kan ayaklanmalarn bahanesi neden hep din olmutu? diye soruyorlar. Aslnda Bardak yeni bir ey sylemiyor: Trklere 80 yldr anlatlan bir masal tekrar ediyor. Bu masal, Araplar ve dier Mslman kardeleriniz I. Dnya Savanda sizi satt diye balar ve Trkn Trkten baka dostu yoktur diye de noktalanr. Trkn zellikle de Mslman dostu yoktur Masal budur. Peki gerek nedir? Gerek udur: Osmanlnn k dneminde Trk olmayan Mslman unsurlar arasnda gerekten isyanlar
88
Fikir Platformu
Tarih armaktr! bagstermise de, bu unsurlarn bir btn olarak ihanet ettikleri kesinlikle sylenemez. Hatta Araplar szkonusu olduunda, Osmanlya isyan edenlerin kk bir aznlk olduunu, buna karlk Arap kabilelerinin ounun Osmanllk ve Mslmanlk bayla stanbula sadakat gsterdiklerini syleyebiliriz. Krtler ise, daha da belirgin bir sadakatle nce Osmanl mparatorluunu ardndan da Milli Mcadeleyi desteklemiler ve Mslmanlk bann getirdii kardelikten asla taviz vermemilerdir. Ankarann kendisi bundan taviz verene kadar Krt Sorununu Yeniden Dnmek isimli kitabmda, bu konuyu detayl olarak inceliyorum. Burada, o kitabn ilgili blmnden ksa bir pasaj aktarmakta yarar grdm. Evet, gerek, Murat Bardaknn gsterdii gibi deil. Aadaki gibi Araplar Osmanly Arkadan Vurdu mu? Her Trk genci Araplarn I. Dnya Savanda bize ihanet ettiini renerek byr. Oysa bu, ancak ksmen dorudur. I. Dnya Savanda Mekke erifi Hseyinin ngilizler ile anlaarak Osmanlya isyan ettii ve ordumuzu arkadan vurduu dorudur. Ama hep atlanan nokta erif Hseyinin Araplarn tmn temsil etmedii, aksine bir istisna olduudur. Ortadou uzman tecrbeli gazeteci Cengiz andar, Araplarn ihaneti sylemi ile tarihsel gerek arasndaki nemli farka yle iaret ediyor: Mekke Emiri erif Hseyinin Hicazda baz Arap bedevi kabilelerini ayaklandrarak 1916da ngilizlerle ibirlii yapt dorudur. Ancak, Birinci Dnya Sava konusunda genel bir bilgisi ve fikri olan herkes, bunun askeri adan tayin edici bir deer tamadn bilir. ngilizlerin daha sonra yerine getirmedii bamszlk vaadi ile ibirliine ektikleri erif Hseyinin ve oullarnn komuta ettii bedevi kabileleri, Mekke-Maan hattnda, yani asl cephenin gerisinde ngiliz kuvvetlerine yardmc olmutur. Asl cephe, nce vey Kanal ve Kanal Harbinde Trk-Osmanl kuvvetlerinin geri ekilmesinden sonra Filistinde kurulmutur. Filistinde tek bir Arap ayaklanmamtr. Suriyede, Irakta, Lbnanda Trk kuvvetlerini arkadan vuran herhangi bir olay olmamtr. Araplarn ezici ounluu, stanbula yani Trkiyeye sadk kalmtr Arabistan Yarmadasnn Hicaz blmnden Akabeye kadar olan cephe gerisi dnda, Araplarn Trkleri arkadan vurduuna dair tarihte herhangi bir kayt yoktur.(1) Ayn gerek, American-Israeli Cooperative Enterprise (Amerikan-Israil birlii Giriimi) adl dnce kuruluunun bakan, Ortadou analisti Mitchell G. Bard tarafndan da, szkonusu kuruluun sitesinde yle vurgulanyor: O dnemin romantik kurgusunun aksine, Araplarn ou I. Dnya Savanda Trklere kar mttefiklerin yannda savamadlar. ngiliz Babakan David Lloyd Georgeun belirttii gibi, Araplarn ou, Trk yneticileri iin savat. *Osmanl mparatorluu'na isyan eden+ Faysaln Arabistandaki taraftarlar, bir istisnayd.
89
Tarih armaktr! Araplarn topluca ihanet etmesi bir yana, bazlar Osmanl ordularn fiilen desteklemitir de. Konu hakkndaki uzmanlardan biri olan Dr. Zekeriya Kurunun ifadesiyle, I. Dnya Savanda Trk ordusu ile beraber eitli cephelerde Trklerle omuz omuza arpan Araplarn byk yararlklar gsterdikleri bir hakikattir. (2) Arap Milliyetiliinin ncs Hristiyan Araplard stteki hakikati teslim etmekle birlikte, Arap milliyetiliinin Osmanlda Trk milliyetiliinden daha nce gelitiini belirtmek gerekir. Arap milliyetilii, 1860larda, Suriyeli Arap entellekteller arasnda domutu. Osmanl mparatorluuna ve ynetimindeki Trklere kar ciddi bir antipati besleyen bu entellektellerin dikkat ekici bir yn ise, ounun Hristiyan oluuydu. Butros ElBustani, Faris adyak, Nakka, Corci Zeydan gibi Hristiyan Araplarn nclnde balayan bu harekete katlan Mslman Araplar ise, ounlukla Batl fikirleri benimsemi sekler aydnlard. Arap milliyetiliini gelitirirken Araplarn slam ncesi tarihlerine ilgi duymalar, bundan kaynaklanyordu. Buna karlk muhafazakar Mslman Araplarn ou, Osmanlya sadakat duygular iindeydiler. Hatta sadece Snni Araplar deil, Irak ve Suriyedeki ii Araplar arasnda bile Osmanlya ve Hilafete ballk duygusu vard. (3) Bu konuda byk bir otorite olan Prof. Kemal Karpat, Osmanl mparatorluundaki Arap milliyetiliinin, Hristiyan Araplarnki hari, aslnda en son noktaya kadar ayrlk olmadna dikkat ekerek yle demektedir: Grlyor ki Araplarn milli hareketi esasnda ayrlk bir hareket deildi. Araplarn birou Osmanl hkmdarlarn yabanc bir smrgeci g olarak deil, sadece Arap kkeninden olmayan, iktidarda bir hanedan olarak gryorlard ve Osmanl Devleti ve hanedan Mslman kaldka ve Araplarn hayat tarzna saygl olduka, zlemlerini yerine getirmeye sz verdike ve onlar Avrupa igaline kar koruduka, itaat etmekten geri kalmyorlard. Gemite an ve ereflerini ilk hatrlayan veya hayal edenler ve tarihlerinin modern bir versiyonunu yaratmaya alanlar Mslman deil Hristiyan Araplard.(4) Abdlhamidin Bilgelii ngiliz tarihi Peter Mansfielde gre, Osmanldaki Arap milliyetiliinin snrl kalmasnn iki nedeni vard: Birincisi, bu Avrupa kkenli milliyetilik fikirlerinin bu yerlere (henz) ilememi olmas; ikincisi de, Sultan II. Abdlhamidin mparatorluun elinde kalann bir arada tutmak iin uygulad baarl ve kurnazca yntemlerdi.(5) Tarihi Zekeriya Kurun da Abdlhamidin saltanat boyunca Arap milliyetiliinin nceki hzn kaybettiine dikkat eker ve Abdlhamid, Arap milliyetiliinin harekete gemesini geciktirmitir yorumunu yapar.(6)
90
Tarih armaktr! Sultan Abdlhamidin politikasnn temeli, 19. yzylda hl devam eden dini ballk ve geleneksel siyasi sadakat faktrn canlandrarak Osmanl devletini ve lke btnln kurtarmakt. Krtler arasnda kurulan Hamidiye Alaylar bu byk siyasetin uygulamalarndan biriydi. Sultan, alaylar yoluyla Krtlerin babas olarak anld gibi, Araplarn da hamisi oldu. Abdlhamid, uyruundaki Araplarn kalbini kazanmak iin Arap lkelerindeki dinsel kurululara, tarihi camilerin onarm ve ssleme ilerine nemli bir fon ayrm evresindeki danmanlar arasnda Arap dnrlerine her zaman iyi davranm, deer vermiti. Bedevi eyhlerinin ocuklarn eitmek iin zel okullar am, bu yolla onlara Osmanllk bilinci alamt. Bu politikann siyasi meyvelerini de almt. rnein Peter Mansfielda gre: 1904te Osmanl Padiah Sina zerinde hak iddia ettiinde, Msrl milliyeti lider Mustafa Kamil, slamclk ruhu iinde, onun yannda ve Msrn karlarn savunan Lord Cromerin karsnda yer almtr. (7) Kurtulu Savanda da ne kitlesel bir Arap ihaneti ne de Krt ihaneti yaand. Aksine Krtler, Kurtulu Savan canla bala desteklediler. Mustafa Kemal Paa, Mslman kardelii temasna dayal propagandasyla onlar kazand. Murat Bardaknn szn ettii eyh Said isyan ise, ancak Kurtulu Savann bitmesi ve Mslman kardelii temasnn hzla yok olup, yerine herkes Trktr anlaynn belirmeye balamasndan sonra patlak verdi Ksacas yakn tarihimiz, Trkn Trkten baka dostu yoktur anlayn dorulayacak ekilde gelimedi. 1) Cengiz andar, Sharoncu Vicdanszlar-Filistin Yalanlar, Yeni afak, 5 Nisan 2002 2) Zekeriya Kurun, Yol Ayrmnda Trk-Arap likileri, rfan Yaynevi, stanbul. 1992, s. 153 3) Kemal Karpat, slamn Siyasallamas, stanbul Bilgi niversitesi Yaynlar, 2004, s. 379 4) Kemal Karpat, slamn Siyasallamas, s. 594 5) Peter Mansfield, Osmanl Sonras Trkiye ve Arap Dnyas, s. 30 6) Zekeriya Kurun, Yol Ayrmnda Trk-Arap likileri, s. 30 7) Peter Mansfield, Osmanl Sonras Trkiye ve Arap Dnyas, s. 29; Peter Mansfield, The British in Egypt, Londra, 1971, s. 164-165
Fikir Platformu
91
Tarih armaktr!
Byklere Masallar II: Mslmanlar Cihad Dinlemedi (Mustafa Akyol)

u gnlerde Trk basnnn baz kelerinde bu Araplar zaten bizi satmt sylemi yeniden boy gsterdi. Trkiyenin srailin devlet terrne maruz kalan Lbnan halkna fazlaca sempati beslememesi gerektiini aka savunan veya ima eden kalemler, lkemizin ulusal mitlerinden biri olan Araplarn I. Dnya Savandaki ihanetini yeniden ortaya sryorlar. Byklere Masallar I: Araplar Osmanlya hanet Etti balkl eski bir yazmda, bu mitin doru olmadn anlatmtm. Merhum Prof. Dr. Erol Gngrn slamn Bugnk Meseleleri adl kitabnda (tken Neriyat, 1981) ayn konuda baka baz nemli bilgiler de var. Gngr, Osmanl mparatorluunun 1915 ylnda tilaf Devletlerine kar dnya Mslmanlarna hitaben yapt cihad arsnn aslnda sanlandan veya gsterilenden ok daha etkili olduunu anlatyor. eitli tarihsel kaynaklar dipnot vererek yle diyor: Cihad Fetvas dourduu neticeler itibaryle ok defa yanl anlalmtr. slam dnyasnn bu arya hi aldr etmedii, hatta Mslmanlarn Osmanl ordularna kar ngilizler safnda arpt veya onlar hesabna Trklere ihanet ettikleri sylenir. Meseleyi biraz derinliine aratranlar greceklerdir ki, bu iddialar baz gereklerin yanl yorumuna dayanmaktadr. Cihad Fetvasnn istenen tesiri gsteremeyiinin balca sebebi, o ada slam dnyasnn bir mihrak etrafnda sava iin organize olabilmesi yle dursun, bizzat sava davetini gerei gibi duyuracak komnikasyon imkanlarndan bile mahrum bulunmasyd. ngiliz propagandasnn Cihad Fetvasndan daha tesirli olduu ve bu propaganda sayesinde fetvann tam tersine bir maksat iin kullanld anlalmaktadr. Nitekim anakkale muharebelerinde bize kar ngiliz saflarnda arpan Mslman smrge askerleri arasndan alnan esirlerin sorgularndan kan neticeye gre, bu askerler dinsiz ttihatlarn Halifeyi hapsettikleri ve ngilizlerin de onu kurtarmak iin ttihatlara sava atklar propagandasna inandrlmlard. mparatorluk dnda en ok Mslman nfus barndran
92
Fikir Platformu
Tarih armaktr! Hindistanda da bu hususta ok kesif bir propaganda yapld grlmektedir. ngilizler sava srasnda Hint Mslmanlarn harbin bir mahiyet-i diniyyeyi haiz olmadna, Osmanl padiahna ve slamn saltanatna hi bir zarar dokunmayacana inandrmlard. Ayrca Lordlar Kamarasnda Hilafete ait hi bir eye mdahale olunmayaca, muharebenin ancak ttihat ve Terakki Cemiyetiyle olduu beyan edilmiti. Nitekim Mekke Emiri erif Hseyin de kendi isyan hareketinin Halifenin deil, ancak bozkurda ibadet edecek derecede Turanclkla mebu olan nazrlarn aleyhine olduunu bildirmiti. (s. 159-160) Prof. Gngr, I. Dnya Sava sonrasnda da dnya Mslmanlarnn Osmanlya ve Trkiyeye ynelik sregiden sadakatlerinden yle sz ediyor: Harbin sonunda Osmanl topraklarnn paralanmas, stanbulun ve Halifeliin Trklerden alnmas veya Halifenin devlet reislii sfatndan syrlarak papa gibi srf ruhani bir lider mertebesine indirilmesi fikirleri ortaya knca, Hindli ve Msrl Mslmanlar arasnda byk reaksiyonlar grld. Hind Mslmanlar ngiliz hkmetine Hilafete dokunulmamas ve Trk devletinin paralanmamas konusunda eitli yerlerde ve birok defa tehdide kadar varan protestolar yadrdktan sonra, Anadoludaki kurtulu mcadelesine byk maddi ve manevi yardmlar yapmlardr ki, bu yardmlarn mahiyeti ve akbeti herkese bilinmektedir. Dikkati ekecek bir baka husus da, Hilafeti korumak zere harekete geenler arasnda Snni olmayan Mslmanlarn da (Aa Han gibi) bulunmasdr. (s. 160-161) Mslmanlar arasnda kanl Snni-ii atmalarnn yaand, Trklerin Araplar Araplarn da Trkler aleyhine milliyeti tepkilere srklendii u gnmzde, sz konusu tarihi gerekleri bilmek ve ortaya koymakta byk yarar var. Hele de Trkiye iinde Mslmanln gereklerinin yaanmasna engel olmak isteyenlere, bu lkenin zaten ancak Mslmanlk bilinci sayesinde kurulduunu gstermek gerek. Belki biraz utanrlar
Fikir Platformu
93
Tarih armaktr!
Byklere Masallar III: slam ncesi Trkler Medeniydi (Mustafa Akyol)

Trkiyede uzun zamandr tekrarlanp duran bir hikaye vardr: slam ncesi Trkler gayet medeni ve kltrl bir millet iken, slamla birlikte bu kltr glgede kalm, aman Trkler zamanla Araplam ve bu yzden de gerilemilerdir. Yllardr orda-burda karma kan bu masala, bir ka gn nce hem Can Dndarn stununda alntlanan 1930lardan kalma bir tarih kitabnda hem de Baheehir niversitesindeki konumam sonrasndaki soru-cevap ksmnda rastlaynca, ksaca deineyim dedim. Szkonusu Trkler slamdan once ok medeniydi argmanna masal demek bile belki hafif kayor; dorudan uydurma demek daha isabetli olabilir. nk, apak tarihsel bir gerektir ki, Trklerin slam ncesinde kayda deer bir medeniyeti yoktur. slam ncesi dnemde bir Trk sanat, Trk mimarisi, Trk biliminden sz edilemez. Orhun Antlar haricinde, kayda deer bir Trk ebediyat da yoktur. Olamaz da zaten. nk slam ncesi Trkler gebe bir kavimdir ve gebelerin medeni (yani ehirli) bir kltr olmaz.
94
Fikir Platformu
Tarih armaktr!
Trklerin medenilemesi, byk lde Arap-slam medeniyetinin sayesinde olmutur. Liselerde okuduumuz Kitabu Dvn Lgatit-Trkn yazar Kagarl Mahmud, dnr ve bilim adam bn-i Sina gibi nemli Trk alimler, hep slam sonras dneme aittir ve Arap-slam etkisiyle yetimitir. slam ncesi dnemde dnyann bilimine, kltrne, sanatna katkda bulunmu tek bir nl Trk yoktur. Bu da hi artc deildir; Trklerin slamla tant 8, 9 ve 10. yzyllarda zaten dnyadaki ykselen medeniyet slamd. Avrupallar karanlk iinde iken, slam medeniyeti bilim, felsefe, tp, sanat, mimari, ehir dzenlemesi gibi alanlarda gz kamatrc baarlar elde etmiti. Tarihi (hem de Siyonist tarihi) Martin Kramerin ifadesiyle eer 1000li yllarda Nobel dlleri datlyor olsayd, neredeyse tmn Mslmanlar alrd. Avrupada bilim ve felsefeyle uramak iin nce Arapa renmek gerekiyordu. Trkler, ite bu yksek slam medeniyeti ile tanp onunla aydnladklar iin ilerlediler. Daha sonra da Seluklu ve zellikle de Osmanl tecrbesiyle Araplar geride braktlar. Bugn Trkiye Arap lkelerinin tmnden daha gelimi durumda. Ama bu, slama ramen deil, byk lde slam sayesinde varlm bir nokta. Eer slamla tanmasalar, Trkler bugn byk olaslkla Moollardan pek farkl olmayacaklard. Moollarn bugn ne durumda olduunu grmek isteyenler, dnyann en geri lkelerinden biri olan Moolistana gidip biraz fikir alabilirler. Trkn unutulmu medeni vasf ite ordadr. yi ki de unutulmutur
Fikir Platformu
95
Tarih armaktr!
Krtler, Aznlk Olmay Lozan Dneminde Reddettiler (Mustafa Akyol)

Avrupa Birlii Komisyonunun 6 Ekim 2004 tarihli Trkiye Raporunda, lkemizdeki Krt vatandalarmz aznlk olarak tanmlanyordu, ancak hkmet son dakikada mdahale ederek bu ifadeyi deitirtti. Yine de bu konu nmzdeki dnemde sorun olacaa benziyor. Nitekim, Cengiz andarn da iaret ettii gibi, raporun ngilizce basksnn 48. sayfasnda Trkiyenin aznlklar Lozan terminolojisi erevesinde anlad iaret ediliyor ve bunun aznlk haklarnn korunmasn nlemek asndan kayg verici olduu ileri srlyor.
Bu kayg, aslnda bir anlay farkndan kaynaklanyor. Avrupaya gre aznlk bir lke iindeki etnik veya dini her trl farkl grubu ifade ederken, Trkiye geleneinde aznlk kavramndan sadece farkl dini gruplar anlalyor. Lozandaki Trk heyetinde yer alan Rza Nur anlarnda buna iaret ederek, Frenkler bizde ekalliyet (aznlk) diye nevi biliyorlar: Irka ekalliyet, dilce ekalliyet, dince ekalliyet dedikten sonra, btn kuvvetimi bu tabirleri kaldrmaya verdim Pek mkilat ile fakat kaldrdm diye yazmt. Rza Nurun ve Lozandaki Trk heyetinin argmannn en byk kant ise, aznlk olarak tanmlanmak istenen Krtlerin, bu kavram reddediidir. Krtlerin Osmanlya Sadakati Krtlerin aznlk kavramna tepkisini anlamak iin, Osmanl iindeki tarihlerine bir gz atmak gerekir. Krtler, kendi istekleriyle Osmanl egemenliine girdikleri 16. yzyldan bu yana Trklerle bir arada kardee yaadlar. Ortak dmanlarla kar, omuz omuza birlikte mcadele ettiler. Osmanlnn paralanma dneminde de, impatorlua byk bir sadakat gsterdiler. Bu sadakatinin en arpc gstergesi, 1912den 1918ye kadar aralksz devam eden kanl sava yllarnda imparatorluk ordularnda arpmalaryd. Ardarda gelen Trablusgarp, Yemen ve Balkan Savalar ve hemen sonra patlak veren I. Dnya Savanda, pek ok Krt Osmanl ordusunda grev ald. Krt tarihi uzman David McDowall yle yazar:
96
Fikir Platformu
Tarih armaktr! Krtler Osmanl ordusuna kayda deer bir insan gc saladlar. Binlerce Krt asker, Sarkamtaki nc Orduda ve dier cephelerde hayatn kaybetti. Doal olarak, dzenli orduda grev yapmaya kar evrensel bir gnlszlk vard, ama bu durumda bile, ou silah altna girdi. Blgedeki (dou Anadoludaki) Osmanl kuvvetlerinin byk blm Krtlerden oluuyordu. Krtler, sadakatlerini, olduka da ar bir bedele ramen korudular. Dnya Sava yllar boyunca, RusErmeni kymlar, ardndan gelen alk ve salgn hastalklar sonucunda yaklak 500 bin Krt sivil yaamn yitirdi. David McDowall, savaa katlan askerlerle birlikte bu rakamn 800 bine karlabileceini belirmektedir. Bunun anlam, 300 bin Krtn de Osmanl ordular safnda savarken can verdiidir. Krtler, Kurtulu Savana da byk destek verdiler. Atatrk, Samsuna kndan hemen sonra Krt ileri gelenlerine telgraflar ekmi ve onlardan byk destek grmt. Bu destek, Milli Mcadele boyunca srd. Urfa ve Maran dman igalinden kurtarlmasnda, Krtler ok nemli roller stlendiler. smet nnnn yllar sonra belirttii gibi, Krtler Milli Mcadelenin devamnca canla bala gayret gsterdiler. Krtlerin Sevre Protestosu Ancak Milli Mcadeleye destek vermektense, savan galip devletleriyle ibirlii yapmay seen az sayda Krt de vard. Bu devletlerin Osmanly nasl paylaacaklarna karar vermek iin dzenledikleri Sevr Konferansna, bir grup Krt temsilci de katld. Bunlar milliyeti Krt entellektelleriydi. Balarnda erif Paa vard ve amalar Ermenilerle anlaarak, Anadolunun bir parasnda bir Krt Devleti oluturmak iin Avrupal devletlerden onay almakt. Ermenilerle gerekten anlatlar ve Avrupal devletlerden aradklar destei de buldular. 1920 Austosunda imzalanan Sevr Antlamasnn 62. maddesi, youn olarak Krtlerin yaad blgelere yerel otonomi verilmesinden sz ediyor, 64. madde ise Krt halklarnn Trkiyeden bamszlk elde etmelerinin dahi yolunu ayordu. Ne var ki bu Jn Krtler, Avrupal diplomatlardan aldklar destein bir benzerini, gneydou Anadoluda bulamadlar. Krtler arasnda bu habere duyulan iddetli tepki, Parise bir seri telgrafn yollanmasna neden oldu. Bu telgraflarda Krtlerin Trklerden ayrlmak istemedikleri hararetle savunuluyordu. Erzincandan on ayr Krt airet lideri, Fransz Yksek Komiserliine yolladklar telgrafta Trklerin ve Krtlerin soy ve din itibaryla karde olduklarn vurguluyorlard. te yandan Milli Mcadele lehindeki fetvay Mustafa Kemal Paay destekleyen Krt din alimleri de imzaladlar. Hakimiyet-i Milliye gazetesinin 5 Mays 1920 tarihli saysnda yaynlanan ve Halifenin esaret ve hakaretten kurtulmasn savunan fetvay imzalayanlar arasnda; Diyarbakr, Urfa, Hizan, Bayezid, Diyadin, Hns, Siverek, Viranehir, Bitlis, Silvan, Van gibi Krt younluklu blgelerin Krt mftlerinin de isimleri yer alyordu. Krt Mebuslar: Aznlk Deiliz Kurtulu Savana canla, bala destek veren Krtler, savan ardndan balayan Lozan grmeleri srasnda da, Trklerle kader birlii yaptlar. Lozanda da, Avrupal devletler Krtlerin aznlk olduunda srar edince, smet Paa buna kar karak yle demiti: Trkler ve Krtler Trkiyenin ana unsurlardrlar. Krtler bir aznlk deildir. Ankara Hkmeti hem Trklerin hem de Krtlerin hkmetidir. Lozandaki Trk heyetinin aznlklar konusundaki en byk destek ise, Meclisteki Krt temsilcilerden gelmiti. Erzurum milletvekili Necati Bey ile Bitlis milletvekili Yusuf Ziya Bey, 3 Kasm 1922de Meclis krssnden yaptklar konumalarda Lozandaki Trk heyetinin tezine yrekten destek vermilerdi. Yusuf Ziya Bey, Sevri bir paavra olarak niteleyip Avrupa devletlerine kar karak, Trk-Krt kardeliini vurgulamt. Bu konuma, Meclis tutanaklarnda yle geiyor: Avrupallar diyorlar ki: Trkiyede yaayan aznlklarn en by, en kalabal Krtlerdir. Bendeniz Krdolu Krdm. Binaenaleyh bir Krt mensubu olmak sfatiyle sizi temin ederim ki Krtler hi bir ey istemiyorlar. (Alklar) Biz Krtler vaktiyle Avrupann Sevr paavras ile verdii btn haklar,
97
Tarih armaktr! hukuklar ayaklarmz altnda inedik ve btn manasyle bize hak vermek isteyenlere iade ettik. Nasl ki Elcezire Cephesinde arptk. (Alklar) Nasl ki, Trklerle beraber kanmz dktk, onlardan ayrlmadk ve ayrlmak istemedik ve istemeyiz. (Alklar) Binaenaleyh szme son verirken muhterem heyetinizden rica ederim ki, aznlklar mevzuubahis edildii zaman Krtlerin hi bir talebi olmadn ve Krtlerin kanaatine tercman olarak buradan sylediklerimi sylesin ve iddia etsin. Trk, Krt Tek Bir Vcuttur TMBBBnin bir sonraki celsesinde ise, Bitlis, Erzurum, Kastamonu, Mardin, Mu, Siirt, Urfa, Pozan, Diyarbakr, Van milletvekillerinin hepsinin altna imza attklar u metin yaynlanmt: Trk, Krt tek bir vcuttur. Krtler, hi bir vakit Trkiye camiasndan ayrlamaz ve bunu ayrmak iin hi bir kuvvetin tesiri yoktur. Avrupa hkmetlerinin Krtleri mdafaa etmeye salahiyetleri olmad defaatle memleketimiz halkyle beraber protesto edilmi olduu halde, yine aznlklarn mevzuubahis edilmesi ayan teessftr. Krtler her vakit Trklerle beraber vatan urunda daima lm ve lmeye hazr olduklar cmlenin malumudur. 25 Aralk 1922de ise, Sivas milletvekili Hseyin Rauf Bey, yine Meclis Krssnden yle konumutu: Malumu aliniz efendiler, ngilizlerin Trkiyede yaayan Trk ve Krtleri imha edebilmek iin teebbsatlarnn hepsi bu iki necip milletin birlii karsnda iflas etmitir. Her trl fesadlar din kardei, kan kardei, emel kardei olan insanlarn karsnda erimitir *Krtlerin+ Trkiye halk ile mukadderatlar birdir, her eyleri birdir, gayeleri, dinleri birdir. Aznlklar bunlara temil olunamaz. Bugn Krt iin aznlk mevzu bahis etmek, Trk iin aznlk bahsetmek demektir. u halde bu tamamen reddolunmutur. Trkiye, bu atmosfer iinde Lozana gitti ve orada, bu lkede sadece gayrimslimlerin aznlk olduu tezini dnyaya kabul ettirdi. Krtler, bunu sonuna kadar desteklediler. Bugn de Krtler, Trklerle paylatklar ortak din, tarih ve kltr nedeniyle, onlarla ayn milletin bir paras. Elbette gayr mslim vatandalarmz da milletimizin bir unsuru, ancak onlarn aznlk olduklarn kabul ediyor ve o tanmlamayla kendilerini kucaklyoruz. Krtler ise aznlk deiller. Bu gerei Lozanda olduu gibi bugn de savunmak ve Rza Nurun ifadesiyle Frenklerin bu konudaki yaklamnn hatal olduunu gstermek gerekiyor. Atatrk, Milli Birlii Mslman Kimliine Dayandrd Osmanl mparatorluunda milletler, etnisitiye veya ana dile gre deil, dine gre tanmlanrd. Trk, Krt, Arap, Bonak, Arnavut gibi tm Mslman unsurlar, tek bir millet saylyordu. Bu anlay, sz konusu unsurlar arasnda tarihi bir kaynama ve kardelik meydana getirdi ve bu sosyolojik gerek Cumhuriyet tarafndan da benimsendi. Bilindii gibi Cumhuriyetle birlikte, daha nceden dini bir kimlikle tanmlanan toplum, ulusal bir kimlikle tanmlanmaya balad. Ama aslnda pratikte Osmanl yaps srd. Atatrk, Ziya Gkalpin ortak kltr, ortak din iarna bal kalarak, Trkiyenin inasnda asli kimlik olarak Mslmanl benimsedi. Bunun en belirgin gstergesi, Atatrk dneminde Arnavutlar, Bonaklar, Pomaklar gibi Trk olmayan Mslmanlarn Trkiyeye g taleplerine olumlu cevap verilmi olmasyd. Oysa ayn olumlu cevap, Mslman olmayan Trklere (Hristiyan Gagavuz Trklerine) verilmemiti. te yandan da lkedeki gayrimslim Rumlar, Yunanistan ile yaplan nfus mbadelesi ile oradaki Mslman Trkler ile deitirilmiti. Hatta, Konya yaknlarnda Rum Ortodoks Kilisesinin Trke konuan cemaati, ibadetlerini Trke yapmalarna ve hi Rumca bilmemelerine karn Yunanistana gnderilmiti. Gen Cumhuriyet, lkedeki temel birletirici unsurun Mslmanlk olduunun bilincindeydi. Bu politika sonucunda, Boazii niversitesinden Kemal Kirii ve Gareth Winrowun ifadesiyle, Trklk, slamla olduka balantl kald. (Kirii & Winrow, Krt Sorunu, s. 103) Byk sosyoloumuz erif Mardin de, bu konuda u nemli tespiti yapar: Cumhuriyet mmet yapsnn devam etmesini salad. Yurtseverlik, birleik olmak ve (dardaki) tekilere direnmek, bir mmet duygusu gelitirmenin yollaryd. Okullarda birlik, beraberlik ve
98
Tarih armaktr! btnlk kavramna yaplan vurgu, insanlar mmet fikrinden ok da uzaklatrmad. (Mardin, Din ve deoloji, s. 139) Kaynaklar: ar Erhan (ed), Yaayan Lozan, Ankara, 2003 Trk Parlamento Tarihi, TBMM Yaynlar, Ankara, 1995 David McDowall, A Modern History of the Kurds, London, 1996 Selahattin Tansel, Mondrostan Mudanyaya Kadar, Ankara, 1978
Fikir Platformu
99
Tarih armaktr!
Fikir Platformu
100

Tarih Sasirmaktir 1

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Tarih Sasirmaktir 1

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Tarih armaktr!

Bu kitap Derin Dnce Fikir Platformunun okurlarna armaandr. www.derindusunce.org

Tarih armaktr! indekiler

erkez Ethemin aabeyi Atatrke Krt alm nermi (Mustafa Armaan)

Cumhuriyetin Dersim Kazanm (Mustafa Akyol)

lk Darbe 1925te Yapld (Mustafa Akyol)

Kurtulu Savanda Tarikatlar ve deolojik Krlkler (Mustafa Akyol)

Cumhuriyetin slama ve Mslmanlara Borcu (Mustafa Akyol)

Byklere Masallar II: Mslmanlar Cihad Dinlemedi (Mustafa Akyol)

Byklere Masallar III: slam ncesi Trkler Medeniydi (Mustafa Akyol)

Krtler, Aznlk Olmay Lozan Dneminde Reddettiler (Mustafa Akyol)

You might also like