Olumden Bahseden Kitap

lmden bahseden kitap
lmden Bahseden Kitap

1
www.derindusunce.org
Fikir Platformu
Bu kitap Derin Dnce Fikir Platformunun okurlarna armaandr. www.derindusunce.org
Fikir Platformu
Fikir Platformu
Fikir Platformu
indekiler
nsz ....................................................................................................................................................... 6 lm yeniden evimize misafir etsek? (Mehmet Ylmaz) ...................................................................... 7 lm gibi gzelsin (Anonim) ................................................................................................................. 10 EYVALLAHSIZ INAR (zlem Yaz) ........................................................................................................ 11 Toprak olmak ne garip ey anne! Varln anlam (Mehmet Bahadr)................................................ 13 lmden Saklanamayan Salinger (Cemile Bayraktar) ........................................................................... 18 Tolstoyda lm Dncesi (Nazmi Erolu) ......................................................................................... 21 lm Hissetmek (Cengiz Cebi) ............................................................................................................ 27 lm zerine (Suzan Nur Baarslan) ..................................................................................................... 29 lm Sevgisi Nedir? (Mehmet Ylmaz) ................................................................................................. 31 Baba ve dalar (Mehmet Ylmaz) .......................................................................................................... 35 Yaama plak gzle bakarken (Mehmet Ylmaz) .................................................................................. 39 Ne yani? Ben de mi? (Mehmet Ylmaz) ................................................................................................ 43
Fikir Platformu
nsz ocuklarmza lmden daha ok bahsetsek ne olur? Mesel evde besledikleri hayvanlarn, saksdaki ieklerin lm zerine yorum yapmalarn istesek? Mezarlk ziyaretleri yapsak onlarla birlikte ve sonra ne dndklerini, ne hissettiklerini sorsak? Masallardaki, filmlerdeki lmlerden de mi istifade edemeyiz? ocuklara lmden bahsetsek belki daha gzel bir dnya kurulur bizden sonra. nk bugn lm TVden renmek zorunda kalyor ocuklar. Gerekten bir problem olan ve zm bekleyen kazalar, hastalklar ocuklar lm sebepleriyle lmn hakikatini ayrd edemiyorlar. Klen ailelerden uzaklaan dedeler ve nineler de bizden uzakta lyor: Kendi evlerinde, hastahane ya da bakmevlerinde. Doumlarna tank olamayan ocuklar bir gn lme srasnn onlara da geleceini anlayamyor. lm bekleyen modern insan idam mahkmu deilse eer, ksa p ekmekten korkan biri gibi. stenmeyen bir byk ikramiye lm Bu kitap lmden bahsediyor. lm denen o konumayan nasihatdan, o karanlk ktan. Kendisini gremediimiz ama sayesinde hayatmzn karanlk yarsn grdmz lm de bir nr nk.
Fikir Platformu
lm yeniden evimize misafir etsek? (Mehmet Ylmaz) Modern ve laik bir lke olan Fransada bir ka ay nce tenazi konusu senatonun gndemine geldi. Yasa tasars Hzl ve zdrapsz bir lm iin tbb yardm bal altnda tartlrken lmden bahsetmeyi beceremediimizi dndm. nk meselenin z bir kamplama yznden perdelendi: lm esnasnda sadece zdrabn azaltlmas taraftarlar ile tenazi yanllar kar karya gelirken lm kavramn konumadk. Trkiyeye en fransz parti olan CHPden bir milletvekilinin Kurandaki lmle ilgili bir ayeti sinir bozucu bulmas sanrm bir istisna deil. Modern olmak ile lm sinir bozucu bulmak arasnda bir iliki var: Btn canllar lm tadar (Enbiy 35). Yani herkes lr. Ya ben? Ben herkes deilim ki. Kimse benim yerime lemez mi? Paras neyse vereyim. Doktorlar hl aresini bulmadlar m u lm denen problemin? lm Atatrk ilke ve inklaplarna aykr deil mi? Devletimiz uyuyor mu? Cenaze trenleri, mezarlklar ve llerin anlmas binlerce yldr insan yaamnn bir paras. Ama modernleen dnyada biyolojik lm rahatsz ediyor, ondan kamaya alyoruz sanki? Derin Gz kitabnda anlattmz paralayc zek yznden sanrm, lm bizim meselemiz deil gibi bir vehim iindeyiz. Yaayanlar yaar, lenler de lr. Birbirine karmaz ikisi. Epikr deil miydi lmden korkmuyorum, ben varken o yok, o varken ise ben yokum diyen? Haz ve tehdit odakl yaamn bedeli bu. Kendini ete, kemie, vcuda, maddeye eitleyince maddenin yok oluu tahamml edilmez bir korkuyu douruyor. Fransada mezarlklar ok dzgndr ve bol ieklidir. Ama duvarlar ok yksektir. Mmkn ise ehir dna kurulurlar. Bunu bir unutma/erteleme abas gibi okuyorum. Mesel belediyede ok sradan bir
7
Fikir Platformu
lmden bahseden kitap i gibi lm masas var. Cesetlerin toplanmas, isim adres vb bilgisayara kaydedilmesi Lojistik ve bilgi-ilem. Sigorta irketleri hayat sigortas vb satarken ok sradan bir eymi gibi bahsediyorlar lmden. Etraf dikenli teller ve mayn tarlalaryla evrili bir tr no mans land. Bu modern kurgu ile lm Yaamdan kopardk gibi geliyor bana. Din adamlarna, din kurumlara aktardmz lm kavramnn ii gittike boalyor. lm demek bir ok insan iin artk koskoca bir boluk demek, anlamsz bir yokluk, bir hilik, idam mahkmlar gibi bekliyorlar btn yaamlarn silip sprecek o an. lm bu ekilde YOK edince hayat bir cezaevi kouuna benziyor. stisnasz btn mahkumlarn idam bekledii bir kou. Oyalanmak iin bir sr ey var: Videolar, sakz, ikolata, tavla, satran Bunlarla oynadka bir sre unutuyorlar leceklerini. Ama iin iin biliyorlar ki elektrikli sandalye kanlmaz yine de. Elencelere sarlmak are olmuyor.
Pozitivizmin insanlk iin yegne fikr ve vicdan zemin olarak dayatld bir ada yayoruz artk. Pozitivizm o kadar yaygn ki hava kirlilii gibi soluyoruz ama farknda bile olmuyoruz. (Bkz. ki kitap: Bir pozitivizm eletirisi ve Maymunist imanla nereye kadar?) Sadece llebilir eylere VARLIK imkn tanyan bu gr lm de maddeletirdi. Artk lm bir problem ve zm de doktorlara transfer edildi. Toplumsal ve manev alanlar terk etti lm. Paras neyse verelim demeye altmz her ey gibi kontrol edilebilir, ngrlebilir, hesaplanabilir, kanun ile dzenlenebilir sandmz bir ey oldu lm? Fransz senatosunun lm olgusunu vergileri dzenler gibi kanun dzenlemeye tabi tutmas bir laiklik komedisi deilse nedir? Vakit nakittir diyerek Zaman ile ban koparan insan vaktini (=parasn) kaybetmekten korkuyor. Her ey kontrol altnda, cep telefonuna bilgi yayor: Borsa endeksi, hava durumu, lig malarnda atlan goller, trafik canavar ka can ald bugn? Dnya giderek artan bir hzda dnyor ve tenazi de bu kalar iinde bir ka. Izdrapl hastalklardan kurtulmak isteyenlere intihar etme hakk(?) yasal olarak tanndktan sonra hangi yasa teklifi gelecek? Duygusal zdrap iindeki insanlarn tenazi hakk? Bir ak acs, boanma, kt gemi bir snav ya da bir evlt acsna katlanmak istemeyen vatandalar da bu zdraptan ka hakkna sahip olacak m? tenazi pozitivist anlamda rasyonel bir lm. lme vakti seilmi, hzl, temiz, tanrsz ve zdrapsz. Rasyonel olan her sre gibi maneviyattan, mndan yoksun. Pragmatik ve materyalist bir biimde yaklalan lm sanrm eskisinden daha korkun bir biimde yaanyor. En azndan kanser hastalarnn internet gnlklerindeki manzara bu. Kendisinin de herkes gibi leceini idrak eden, hatta lm tarihleri
8
Fikir Platformu
lmden bahseden kitap kendilerine bilimsel olarak bildirilen bu insanlarn hzla laik bir maneviyat icad ettiklerine tank oluyoruz. kiyzl arkadalarn, lks tketimi terk ediyor bir ou. lml oluunu idrak eden insanlar pozitivizmin nesnel dnyasndan kopmaya, Benden syrlmaya, Kendisi olmaya alyor. Din kadar Sanata ve Felsefeye sarlmalarn byle okumak gerekiyor sanrm. Modern yaamn ilk kurban kelimeler oldu galiba. Kaybettiimiz kelimler Gzellik yerine cazibe, iyilik yerine fayda, vakit yerine nakit, Ak yerine seks koyarken Hayata mn veren lm de kaybettik. ay ve ihtiya molas verdiimiz bir dinlenme tesisinde mi unuttuk lm? ocuklarmza lmden daha ok bahsetsek ne olur? Mesel evde besledikleri hayvanlarn, saksdaki ieklerin lm zerine yorum yapmalarn istesek? Mezarlk ziyaretleri yapsak onlarla birlikte ve sonra ne dndklerini, ne hissettiklerini sorsak? Masallardaki, filmlerdeki lmlerden de mi istifade edemeyiz? ocuklara lmden bahsetsek belki daha gzel bir dnya kurulur bizden sonra. nk bugn lm TVden renmek zorunda kalyor ocuklar. Gerekten bir problem olan ve zm bekleyen kazalar, hastalklar ocuklar lm sebepleriyle lmn hakikatini ayrd edemiyorlar. Klen ailelerden uzaklaan dedeler ve nineler de bizden uzakta lyor: Kendi evlerinde, hastahane ya da bakmevlerinde. Doumlarna tank olamayan ocuklar bir gn lme srasnn onlara da geleceini anlayamyor. lm bekleyen modern insan idam mahkmu deilse eer, ksa p ekmekten korkan biri gibi. stenmeyen bir byk ikramiye lm lme kendisini yakn hissedenleri, yallar da dinlemek bir are olabilir. Yaknda leceim, sizinle konumak istiyorum dediklerinde amaaan! imdi sras m? diyerek szlerini kesmesek yeterli olacak belki? Neler yaptlar hayatlarna anlam katan? Gururlandklar eyler neler? Ya pimanlklar? Neler brakmak istiyorlar kendilerinden sonra gelenlere? Umutlar neler bizim iin? Yallk gzyle, geriye bakarken hayat nasl gzkyor? Ya biz kendi hayatmz nasl greceiz o yata? Doum kadar nemli bir olay yani lm yeniden evlerimize misafir etsek belki de yaammz daha ok anlam kazanacak..
Fikir Platformu
lm gibi gzelsin (Anonim) Bu bir ak iln olabilir ancak. Belki gkyznde kylm bir nikh? Seni dnya gzyle grmeden nce ryamda grmtm. Beyazlar giymitin ve karlarla kapl bir tepede tevekklle oturuyordun. Kapndan ieri girdim, selm verdim ve beyaz duvarlarla evrili beyaz halna oturdum. Tavan beyazd. Konuklarn beyazlar giymiti. Pencerelerinden dar baktm ve bembeyaz kar, bembeyaz gk vard, ufuk yoktu. Ne kadar gzeldin. lm gibi gzeldin. Bu sefer seni dnya gzyle grmek nasib oldu. stanbul Boaznda bir ikindi vakti hi beklemiyordum. Paket talarla deli dimdik bir yokuun banda sanki beni bekliyordun. Yeiller giymitin. Yeil sana ne kadar yakmt. Bahen, yosunlarla kapl mezar talarn, duvarlarn yemyeildi. nnde kediler toplanmt. Yine beni buyur ettin. Namaz kldk beraberce. Boaz seyrettik sonra. Ne kadar gzeldin. lm gibi gzeldin. Kal deseydin ben hazrdm sonsuza kadar seninle kalmaya. Yatacak bir yer gsterseydin bana. Senden ayrlmay hi istemezdim. Ama bu ayrlk nimetidir kavumay bana terbiye eden. Ayrldk yine. imdilik tabi. Sadece imdilik. Seni ok zledim.
10
Fikir Platformu
EYVALLAHSIZ INAR (zlem Yaz) Bugn onu da topraa verdik. Birka saat nce mezarlktaydk. Yavaa indirdiler kabrine. Bedeni kck kalmt zaten. Tek tek tahtalar uzatld. Tek tek kapattlar tahtalar stne. Son krek toprak da atldnda mezara devasa bir izgi zerinde 75 yllk bir nokta daha ylece sona ermiti ite. Ar ar braktk bedenini orada. Mezar tekbirlerle kapandnda fotoraf da solmaya balamt sanki. Helva datlacak, akam kuran okunacak, ocuklarn yanna dnmek lazm. Hayat olanca sesiyle aryor hepimizi. Dncelerimi merhumun hatralar yerine yaz orucunun susuzluu kaplamaya balad bile. Sonra susuzluk sona erince tekrar hatrlayacam. Sonra gitgide daha az. Sonra aile bir araya geldiinde gzlerimizdeki mahup yalar saklamaya alacaz.. Sonra gitgide daha az. Gitgide bayramlarda bir iki hatra ile yad edeceiz. O kadar. Birka saat nce mezarlkta tek tek kabirlere bakyordum. Kayseri erafndan Hseyin bey. Merhume Fatma hanm ruhuna el FatihaMezara sra ile toprak atarken sevenleri, mis gibi kokmutu toprak. Sonra dedemin mezar tana dikildi gzlerim. 1975 de lm. Dn gibi kk bir ocuktum oysa. Babam alam odadan kamt haberi alnca. Hi babam alarken grmemitim. ok armtm. 35 yl olmu demek ki
11
Fikir Platformu
lmden bahseden kitap imdi gzel mi gzel bir gecede balkonumdan Marmaray, adalar seyrediyorum. Gnler sren l scandan sonra tatl serin bir rzgar esiyor. nmde iki Selatin camii. Arkasnda adalar. Aynda denizde yakamoz prltlar. Ufuk gemilerin parlak ltlar ile dolmu. Yanmda ful iei mis gibi kokuyor. Begonviller bakaldrm ona layk grdmz balkon hayatna, ba aa korkuluklardan sarkmakta. lm ve kasvet ne kadar uzak bana. O ukur, kefen, cenazenin zerine rtlen tahtalar ve toprak. Bu kadar gzelken hayat, yakamozlar parldarken karnda, evinden neeli ocuk sesleri gelirken nasl olabilir, nasl lebilir bir insan. Nasl inanrm lme. Aylar nce Yeilky sahillerinde oturuyorduk. Adm gibi biliyorum karmda lecek bir insan oturuyordu. Umurumda bile deil diyordu hibir ey. Artarda aylarmz yudumluyorduk. Politikadan konuuyorduk ounlukla. Gemi gnlerden. ocuklarndan konutuka ok mutlu oluyordu. Hi hatrlamad anlar anlatp duruyordum ben de honut olsun diye. Adm gibi biliyordum o lecek bir insand. Sadece son bir alm atyordu hayata. Yeilkyde aylarmz yudumlarken ve sohbet ederken lm ne kadar uzak geliyordu. Daha zayflamamt bedeni. Ama zayflayacakt. Hem de ok zayflayacakt. Tpk yllar nce topraa verdiimiz kz kardei gibi. ok ac ekmiti rahmetli, ok barm, ok inlemiti. O da biliyordu nasl bir beden git gide erir biter. Ben ise kanc defadr gryordum kanserin kemirdii bir can. Byle bir ey yokmu hi olmayacakm gibi davranyorduk ikimiz de. O umursamyordu ben umursamyordum. Umursamyor muyduk acaba. Dnyann en riyakar oyununu oynuyorduk beraberce. Hibir zaman din iman ilerinden konumay sevmezdi. Belki ateist deildi ama hi inandn da sylememiti. Diyelim ki Allah var derdi. Bunun ne faydas var. Sana ne yarar var bana ne yarar var.
Son anna kadar biz de ne lmden bahsettik ne Allahtan ahiretten. Son anna kadar alamad inlemedi barmad. Bir ey talep etmedi, hibir duygusunu paylamad. Bir kapal kutu gibi geldi dnyaya bir kapal kutu gibi gitti. Sessiz bir gecede elimde aym uzaklara bakyorum. Bir balkondan seyreyliyorum dnyay. Hep bir balkondan seyrettim baka hayatlar. Grntler renkler kavgalar grltler bazen bir glge szlrcesine geti hayatmdan. Bazen grltc mahalle karlar gibi kavga kfr bartlar sokamda. Bir falata da bana salladlar ou zaman. Gidenler hi geri gelmedi. Bir limand lm. Onlar indirdik ve gemi yoluna devam etti. aknm. Yaamak ve lm zaten en byk muamma oldu hayatmda. Ah! Bir de telere dair bir umut vermeden gidenler yok mu? Koca bir nar devriliyor karmda. Kk bir Anadolu kasabasnda balam tm hikaye, hayat diiyle trnayla kazyarak adm adm yaam. Nice kazklar yemi yollarda. Hayatn en acmasz bahelerinde dolam. Kazk atmay, kaskat olmay renmi o da. Bir kapal kutuya evirmi sonunda yllar.Sonra bir gn nar devrilmi her ey bitivermi. imize telere dair bir teselli tohumu bile atmadan sessizce gitmi. Bir gn greceiz bir yerlerde helal et hakkn dememi kalanlara. Umurumda bile deil demi yaarken de lrken de. Hibir ey umurumda bile deil. Ah devrilen sevgili eyvallahsz nar. Tut ki Allah var. Tut ki mitlerimiz, tesellilerimiz , dualarmz var. Hi konuamadk seninle ama.. Kayan yldzlarn bir kibrit akmndan fazla hikayesi de var.
12
Fikir Platformu
Toprak olmak ne garip ey anne! Varln anlam (Mehmet Bahadr)
- Bu yaz nefsime yazlmtr Bir baba, ocuunun kabiliyetlerini ve iindeki cevherleri veya kuvveyi nefsaniyesini, yine kendisine gstermek zere, baz konularda onu snamak ister. Farz edelim senin byk bir iftliin var, iinde pek ok teknik imkan, aletler, yirmi adet personel, iki traktr, iki dnm meyve bahesi, vs. eklinde bir cmle ile balayan baba bu faraz iftlik zerinde ocua pek ok soru sorar. Al veriler, adil ynetim, idari meseleler, hak hukuk meseleleri, felaketlerle yzlemeler, souklar, basknlar ve savalar gibi pek ok senaryo zerinde konuulur. Artk ocuk iftlie iyice sahiplenmitir. Nihayetinde baba ocua yeterince snadn dnp imdi bu iftliin iindekilerle beraber ykldn dnelim. dediinde ocuk bunu bir trl kabullenemez. Ve aknlk iinde : Ne yani, btn bunlarn hepsi, ve ileyen bunca harika sanatlarn hepsi yok olmak, toprak olmak iin midir? demekten kendini alkoyamaz. Rahmetli Ahmet Kaya afak trksnde; belki yaad hakszlklara bir anlam verememekten, belki sadece dnya penceresiyle gzlemledii olaylara ve varla anlam verememekten olsa gerek, lmek ne garip ey anne, toprak olmak ne garip ey diyordu. Sanrm bu cmleler de, iftlie sahiplenen ocuun, aknlna benzer bir mizansen oluturmakta
13
Fikir Platformu
lmden bahseden kitap Gerekten de, ayet hepsi bundan ibaretse, sonras yoksa, varln anlam korkun ve tahamml edilemez bir elikiler yumana dnyor. Ahmet Kaya benzeri bir aknlk daha anlaml kalyor bu tablo karsnda. inde harikalar ve mucizevi sanatlar barndran ve her zaman hikmetle deien ve dzgnlk iinde her vakit tazelenen u muntazam kainattaki mkemmel denge, ve matematii iflas ettiren ve akllara durgunluk veren ince ayar anlamsz bir arta dnyor. Kainat anlamsz bir bolua, doa olaylar basit birer grntye, insan homoekonomicus bir varla, aalar yaklacak birer kte, iekler ve bcekler sadece reyen birer canlya, gne anlamsz bir ldaa, dnyor. indeki her canlya merhametle dokunan ve ona kucak aan kainat: zalimin ve masumun dolaysyla herkesin toprak olmasyla eitlenmeye akacaksa, bo yere akyor ve bo yere var demektir. Her ey anlamsz, her ey deersiz ve her ey sfrlanm demektir. ayet mazlum, hakkyla birlikte toprak olacaksa, zalimin zulm yanna kar kalacaksa varln da bir anlam olmayacaktr.
Dnn ki, kinatta tek bir varln, bir elmann bile fiyat kinat kadardr ve kinat iin pek byk masraf yaplmtr. Buna ramen pek ok varlk daha doar domaz, ya da ksa bir sre yaayp lyor. Bu kadar ksa bir hayat iin, bu kadar masrafa usuz bucaksz kainata ne gerek vard o halde? Neticede her ey bir yoklukta son buluyorsa, bu hayata ne gerek vardr? Eer, bu hayatn, tesinde sonsuz bir hayat yoksa, u olup-bitenler, u hayat, u kinat bir oyun ve elenceden ibaret olmaz m? Menderesin topra, muktedir Cemal Grselin, cbbeli katil Salim Baolun, milli ef nnnn topra ile eitlenecekse, dahas Yassada mahkeme salonundaki Zalim kahkahalar ile gizli hkrklar birbirinden ayrlmayacaksa, varolu apak bir arpklk demek deil midir ? alc Bacy, skilipli Atf Hocalar ve daha nicelerini idam eden stiklal mahkemelerinin eli kanl muktedirleri, asli byk mahkemeye kmayacaksa bu ite bir tezatlk yok mudur? Bu ne yaman eliki anne! diyen Ahmet Kayaya hak vermek gerekmez mi o halde?
14
Fikir Platformu
lmden bahseden kitap Gazzeye insani yardm iin yola kan filoya dahi saldrp, 19 yandaki Furkan Doan ehit eden kanl eller, nursuz, onursuz yzler, zulmetin ocuklar ve niceleri toprak olmakla kurtulacaklarn sanyorlarsa feci ekilde yanlyorlar. Toprak olma eitlii elbet bozulacak. Bu korkun eitsizlik Mahkeme-i Kbra (Byk Mahkeme) ile giderilecektir. stad Bedizzaman Hair risalesinde Hi mmkn mdr ki, bir saltanat, bahusus byle muhteem bir saltanat, hsn- hizmet eden mutilere (itaat edenlere) mkfat ve isyan edenlere mcazat (cezas) bulunmasn? Burada yok hkmndedir. Demek, baka yerde bir mahkeme-i kbr vardr. Zalim izzetinde, mazlum zilletinde kalp buradan gp gidiyorlar. Demek bir mahkeme-i kbrya braklyor.(1) derken kendinden o kadar emindir ki; Ahiretin olmasna deil, olmamasna amalydnz asl demeye getiriyor. Elhasl, yap talar ayn da olsa elmas ile kmr ayrt edilmeyecekse varolua bir anlam da ykleyemezsiniz. Her eyi bir anlamszla ve babolua itersiniz ki, zellikle bylesi muhteem saltanat ve iinde bulunduumuz kainattaki akl almaz dengeler ve muhteem sanatlar sizi yalanlayacak, vicdanmza ve akl gzmze yle seslenecektir: ncelikle O var, ve her ey Onun varl ile anlam kazanr ve bu hadiselerin hibiri bo deil, adaletin gerek sahibi, adaletini tecelli ettirecektir. nk insan, ipi boazna sarlp istedii yerde otlamak zere babo braklmamtr. Kuran Kerim bizlere, btn amellerimizin suretleri alnp yazldn ve btn fiillerimizin neticeleri, muhasebe iin zaptedildiini haber veriyor : Kitap ortaya konur. Sulular, kitabn iindekilerden korkuya kaplm grrsn. Eyvah bize! Bu nasl bir kitaptr ki kk, byk hibir ey brakmadan hepsini sayp dkm! derler. Onlar btn yaptklarn karlarnda bulurlar. Senin Rabbin hi kimseye zulmetmez. (Kehf Sresi, 49. Ayet) stelik, biri insann sa tarafnda, biri sol tarafnda oturmu iki alc melek de (onun yaptklarn) alp kaydetmektedir. (Kaf Sresi, 17. Ayet ) Vicdanm kadar eminim Hair Sabahndan nk denklemin dnya tarafnda, gzlerden kamayan korkun bir ak var. Vicdanm bu akl kabullenmiyor ve bir trl tatmin olmuyor. Adalet aryor her daim. Demek ki, denklemin bir de, br taraf olmal ve demek ki, btn bunlar mahkemeyi kbraya braklyor,,,Hair risalesini ve stad Bedizzaman dinle Aklm kadar eminim Hair Sabahndan Gnler, asrlar adedince misal-i hair ve kyametin nmunelerini gryorum her daim. Sonra, bu kadar nmune ve misalleri mahede ettiim (gzlemlediim) halde, har-i cismnyi (ahrette tekrar bedenlerin ve vucudlarn diriliini) akldan uzak grp istibd etmekle inkr etsem, ne kadar divanelik olduunu yine aklmla idrak ediyorum. Allah bu byk gne bizleri hazrlamak iin, aklmza hitap ederek her gn lmler ve yeniden dirililer yaratyor. Hadiseleri ve tabiat dinle Kalbimin ve gnlmn sesi kadar eminim Hair Sabahndan Zira: btn rahmet hazinelerinin anahtarlarn, btn esmalarnn aynalarn yerletiren, nihayet derecede gzel sanat iinde Kainatn fihristesi eklinde yaratt insan, Allah zayi etmeyecek. Her
15
Fikir Platformu
lmden bahseden kitap tarafta gzelliklerinin akislerini grdmz muhteem sanatlarn hibiri zayi olmayacak. Belki lm ile gelen hal deiimi ile kemale ve sonsuzlua akacak. Bak, evren dahi tekaml ederek, kemale ve sonsuzlua ilerleyerek son durana, kyamete kouyor. imdi bak Allahn rahmet eserlerine: Yeryzn lmnn ardndan nasl diriltiyor. Bunu yapan, elbette lleri de ylece diriltecektir. O hereye hakkyla kadirdir. (Rum Sresi, 50. Ayet) rm kemikleri kim diriltecek? dedi. Sen de ki: Onu ilk nce kim yaratmsa tekrar O diriltecek. O hereyin yaratln hakkyla bilendir. (Ysin Sresi, 78-79 Ayet) Kalbinin gtrd yere git ve Kuranla beraber gnlnn sesini dinle Hislerim kadar eminim Hair Sabahndan nk yokluuma onbinlerce yldr alld halde imdi varm. Olup olmamam kimsenin umurunda deilken, insan olarak buradaym. Kimseye benzemeyen biricik yzmle, sadece kendime ait retinamla, parmak izlerimle buradaym. Hi ummadm gzellikler ve harika mucizler iinde insan olarak yayorum, yaatlyorum. Hi hazrlkl deildik insan olmaya, sonsuzlua aday olmaya Dahas, bylesi cmert ve kerem sahibi, karlksz ltfeden ok balayc bir Yaradana kul olacamz, olmayan aklmzn ucundan bile gemezdi. inden gelen sese kulak ver ve hislerini dinle Doymayan nefsim kadar eminim Hair Sabahndan u dnyadaki tezyinat (ssler, ziynetler), yalnz telezzz (lezzetlenme, zevklenme) veya tenezzh (gezinti) iin deil. nk bir zaman lezzet verse, firakyla (ayrlyla) birok zaman elem verir. Sana tattrr, itihasn aar, fakat doyurmaz. nk ya onun mr ksa, ya senin mrn ksadr; doymaya kfi deil. Demek kymeti yksek, mddeti ksa olan u tezyinat (ssler, ziynetler) ibret iindir, kr iindir. Usul- daimsine (daimi asllarna) tevik iindir; baka, gayet ulv gayeler iindir. Evet, madem her eyin kymeti ve dekaik-i sanat (sanatn incelikleri) gayet yksek ve gzel olduu halde, mddeti ksa, mr azdr. Demek o eyler nmunelerdir, baka eylerin suretleri hkmndedirler. Ve madem mterilerin nazarlarn asllarna eviriyorlar gibi bir vaziyet vardr. yle ise, elbette u dnyadaki o eit tezyinat, bir Rahmn- Rahmin rahmetiyle, sevdii ibdna (kullarna) hazrlad niam- Cennetin (Cennet nimetlerinin) nmuneleridir denilebilir ve denilir ve yledir. (2) Nimetlerin, varlklarn hal dilini dinle. Kularn, bceklerin, ieklerin hal dilini dinle Sonsuzluu arzulayan ruhum kadar eminim Hair Sabahndan Ruhum kabma smyor. Ruhumun dairesini, akmn kvrmlarn u fani dnyann kenarlaryla rttremiyorum ve u hayatn dar kelerine sdramyorum Vermei istemeseydi Yce Yaradan, dilemei vermezdi zira. Sonsuzluu arzuluyor ruhumRuhunu dinle
16
Fikir Platformu
lmden bahseden kitap Aslnda varln anlam, Allahn varl ile anlam kazanyor. Allahn varl, varln asl manasdr. Bu mana grlmezse her ey deersizleir ve sfrlanr. Hayata, bu manadan yoksun bakan gzler adeta bir kara delik misali her eyi yutar. Btn gzellikleri, muhteem sanatlar, ilahi her trl tecellileri emer, yok eder. Elhasl varln anlamn iman drbnyle grebiliriz. man, kara deliin karanln gideren, etrafn nurdan halkalarla aydnlatan, varln gayesini, anlamn ve gzelliini gsteren nurun ve hakikatn ta kendisidir. Maara gnlerinde bu hakikatleri ve varln anlamn arayan zel biri daha vardSessiz, kimsesiz gecelerde gklerden bir ses ykselir Hirada! Sevgisizliin-alakaszln-kleliin-ldrmenin-faizin-katliamlarn-ln ortasnda Bir yetimin kalbinden Allahn insanla seslenii: Bir annenin evladna seslenii gibidir! Ah Muhammed! Krdlar m sizi? Kiminizi kleletirip-kiminizi sattlar m? Korktunuz mu? Gvenmeyi mi kaybettiniz? Kirlendiniz mi? Pislendiniz mi? Cannz m yand? Kan m srad zerinize? Yalanlar m srad? Putlar m srad? O halde nsanlk tarihinin nne kp Yaratl yeniden hatrlatalm m seninle? Oku! Yaratan Rabbinin adyla! O seni lgiden-Alakdan yaratt Senin Rabbin ok cmerttir Kalemi kullanmay retti Ve bilmediini. Aclarn al! Yasla ban Allahn sesine! Ks sesini! Dinle: Seninle konuan Rahman ve Rahim olan Allahtr! Senin de aradn eyler bunlar maaralarda! Haydi Sarl Allaha Secde Et ve Yakla(3)
Dipnotlar :
(1) Bedizzaman, Hair Risalesi, Szler 10.Sz Sayfa 84. (2) Bedizzaman, Hair Risalesi, Szler 10.Sz Sayfa 116. (3) Senai Demirci, Secde Et ve Yakla
Teekkr : Bu makalenin yazmnda, Bedizzaman Hazretlerinin Szler adl eserinden ve Sayn Senai Demircinin makalelerinden ve Sayn Mehmet Ylmazn tevik ve desteklerinden istifade edilmitir
17
Fikir Platformu
lmden Saklanamayan Salinger (Cemile Bayraktar) Jerome David Salinger, 1919 New York doumlu Amerikal bir yazar. Kariyerine ksa hikayeler ile balayan yazar, avdar Tarlasnda ocuklar ( The Chatcer n The Rye ) eseriyle ilk zamanlarda dikkati ekmese dahi zaman ierisinde byk bir n kazand. Bir dnem yasakl olan bu eser yaymlanmasndan, yaygnlamasna kendi kaderinde sonlardan ilk sralara byk bir hzla yol ald. lgintir, Salinger ise eserinin ve onun glgesinde kendi nnn ykseldii istikametin tam tersi olarak kendini kendi iine hapsetti,eser yayldka yazar garip bir ekilde kayboldu. Bugn ise Salinger artk aramzda deil,kendi sakllnda ld Salinger. Yllar nce ya benden olduka byk bir avukat arkadama yzde yz sulu olduuna inandn bir kiinin davasn stlendin mi hi ? diye sormutum. Bana yzde yz sulu insan yoktur demiti. Unutmadm bu cevaptan yola karak Salinger gibi - ki ben Salinger saklsnda ok anlaml baka isimler daha grrm ; Kafka gibi Sezai Karako gibi - isimlerin yaamlar srasnda ya da sakllar lmlerinden sonra, kendilerini bariz ortaya koyduklar duygu karmalar zerinden muhasebelerinin grlmesine kar karm. Fiile dklm eylemlerin dahi bir arka plan,bir gemiinin,bir batnnn olduu kabul her akla,her gnle sirayet etmiken, duygu denilen civa misali iinde bulunduu ortama eklen uyum salayan, urad etki ile ne ekilde kaa blnecei ve nasl bir sonu kacann bilinmedii bir olguya bakarken somut karmlarda bulunmak ne denli doru ? Bu nedenle iir,roman,resim,mzik gibi kurgudan yoksun,mutlak bir duygunun gdmyle ortaya kan eserlere, eserlerin failleri zerinden yorum getirmek gayri ahlaki eylemlerin en bydr, ahsi hakka tecavzdr,diye nitelendiririm.Eletiri,zerine konuma ya da yorum yapma haklar ancak
18
Fikir Platformu
lmden bahseden kitap ve ancak o eserlerin ve o eserlerin faillerinin etkilerinin bizde brakt etkilere dair ise dillendirilmeli diye dnrm. Bu tr nedenlerle Salinger lm, onun ncesinde sakll, onun ncesinde eserinin hrn ergeni Holden zerinden kendi kiiliinin okunma abas, oumuzun tkrd magazinsel kltr etkisinden esinlenerek yaplan kymlardan tesi deildir. Bir etki yoktur ki, herkeste ayn tepkiye yol asn.Etki birdir ama tepki eitlidir.Tekil bir etkiden, oul tepkilere ulaabilirsiniz.Milyonlarca insan ve bu insanlarn hibirisinin bir dieriyle tpatp benzerlik salayamad ve milyonlarca insannda bir zamanlar var olduu, imdilerde adlarnn dahi anlmad bir ortamda ; insanlarn oulluu, tepkilerin ounluuna karmken acaba etkinin bir ve tekil olduu fikri, kimin zihnine dyor ?Peki bu nasl bir berekettir ki, yokluktan varla,birlikten oklua kadar tm sralamalar kendi kontrolnden geirebiliyor ?Akl ile dndmzde buna bilimsel gerekleri de eklersek eer hibir formln sonucu 1 = 10000. sonucuna ulamaz iken, kendi farknda olmadan yaadmz hayatlar srekli olarak 1 = 10000. sonucunu verir ? Hi bu sorunun cevabn bileniniz var m ? Ve melekler arp sorduunda ( Bakara/30 ) Ben sizin bilmediklerinizi bilirim ( Bakara/30 ) . Ve Yakupa ararak sorduklarnda Ben sizin bilmediklerinizi bilirim ( Yusuf/86 ).Akln ve kalbin bir olduu bu cevaplarda bir olan etkiye, ayn tepkilerin verilmesi, 1 = 1 formlnde zerre phe tamayan sonulara ulalmasnda, ounlua kar yakalanan teklik nasl bir dnmdr ? Peki ya lm ? Kendi iimizden taanlar dahi kendimiz anlayamadmz bir ekilde dar vurduumuz, bizi biz dndakilere sunduumuzda her ynelene verdiimiz tepki Kafka misali tm yazlarm yakn gibi bir unutulmaya heves; Salingen misali bir saklanma , her gn gazete ya da televizyon ekranlarnda grmeye altmz nller kervannn kendine her uzanana ylt bir poplerite ile srekli var olma,unutulmama,aikar olma ve bunu devaml klma hevesi gibi farkl tepkilerin, lm gibi bir etki neticesinde herhangi bir tepki deil etkide yok olma ve bundan kurtulamama sonlanmasnda, saklanamamamz, unutulamamamz, yahut unutulmamz ?Bu tercih edememe kskacnda sonucun bizim elimiz dnda kalmas ?Tm bunlar kendimize dair yaptmz hesaplarn iflasndan baka nedir ki ? Peki ya Salinger etkisi ?Herkesten hatta kendi tam olann etkisinden dahi saklanrken nedenlerinin okluk olduu bir kurguda Salingeri sakland yerde, arayp, bulan teklik-etki-lm-deimeyen sonu olan lm nedir ?Sahi yok olmay dilediiniz zaman yok olduunuzu mu sanyorsunuz ? Kendi hayatlarnzn,alla geldii ekliyle kaderlerinizin ancak yrd yolun rotasn izebildiinizin, o yolun balang noktasnn, zemininin ve biti izgisinin sizin elinizde olmad, dolays ile hakikatin deil sadece fiillerin faili olduunuzdan sahi haberiniz yok mu ? Bu denli acziyet ierisinde insan nasl olurda saklanabilir ? Aslnda her saklanlan lm deil midir ? Arkasna saklandmz hereyin arkasnda aslnda lm yok mudur ? Madde, hret, itibar, para, meslek, roller gibi smsk tutunduumuz ou kez arkasnda kaldmz, saklamba oyunlarmzdaki zrhlarmz hep bizi lm denilen yok oluun grnen tarafndan saklamaz m ? nsann kapasitesi kap miktar ise bunlardan biri doum, ikincisi yaam sreci, ncs ise lm deil midir ? Bu kap miktarna fazladan eklenilen yaam sreci o kabn dna kendi yerleemeye niyetlendike, oradan tap, kayp giden lm deil midir ? Salingerin saklanma fazlas ile doldurduu kabnn dna itilen lm tm kurguyu tarumar ederek gelip akland yerde onu bulmam mdr ?Bulmutur. nk hesaplar ok, lm tek tepkidir. Gariptir, insan ldnde,lm fiili gerekletiinde,tamamlandnda yani bir aama geildiinde
19
Fikir Platformu
lmden bahseden kitap Rabbine, teklie kavuur sanrz. Oysa ki bir sonraki aamaya dahi gerek yoktur,lm zaten birdir,tektir,tek tepkidir. lm kendimize yakn bir cmle ierisine sokmaktan dahi itina ile kandmz sonucunun farkndayken balangcn ad olan masumiyet, ocukluk ile bir son olan lm ayn cmlede kullanamayz ? Kendi ocukluumuzu tamamladmz andan itibaren, o ocuklua dokunamam kirlilik yani masumiyeti de lm gibi kandmz hallerden yine uzak tutarz. nk lm uzaktr, masumiyet ve ocukluktan, nk lm ayn zamanda kaybettiimiz masumiyetin hesabnn addr ayn zamanda. Biz lmden saklanrken Salingerin avdar Tarlasnda ocuklar oluruz, o masumiyetin arkasna saklanr, bir daha bizi kimsenin bulmamasn salarz. Lakin tekliinden, ve ayn tepkiye ballyla birliinden mtevellit lm her saklmzn arkasndan bizi bulmakta bizim saklanmamzdan ok daha ustadr. Ne kadar baarl olursak olalm, bizden daha usta olann yannda hep rak kalrz,biz hep tepki veremeyeceimiz etkinin karsnda Salinger kalrz. lm sakllarmzn arasndan usulca yanmza sokulduu an gzlerimizi ayn sonsuza diker, ayn karede dondurur , ayn cmleyi kurarz ; avdar tarlasnda ocuk kalmalydm. Ve beni bulacandan emin olduum lm bana dokunduunda o ocuun masumiyetinden ldayarak keke saydamlarn ardna saklanmasaydm KekeAh keke saklanmasaydm. Keke demeden dahi, Her nerede olursanz olun lm size yetiir, son derece salam kaleler iinde de bulunsanz yine kurtulamazsnz. Nisa/78 Keke demeden dahi, sorulduunda Yl says olarak yeryznde ne kadar kaldnz ? Mminun/112 Keke demeden dahi, Der ki: Keke hayatm iin, (nceden bir eyler) takdim edebilseydim Fecr/24
20
Fikir Platformu
Tolstoyda lm Dncesi (Nazmi Erolu) (Kpr Dergisi) Tolstoy dnya edebiyatna mal olmu bir Rus dnr ve edebiyats. Edebiyat merdivenlerini nesirle trmanm ve o yolda zirveye oturmu bir romanc. Romanda baarl olmu her yazar gibi o da, hayatn iindeki gerekleri ve problemleri en arpc aklyla ve derin tahlillere girerek anlatmtr. Bu yndeki baars nispetinde okuyucu tarafndan hsn kabul grd sylenebilir ve bitmeyen bir ilgiyle gnmze kadar canlln srdrmektedir. lm, hayatn en nemli, en gereki, en riyasz yann temsil etmektedir. Buna ramen insanlar, byk oranda, lm her zaman kendinden uzakta grmektedirler. Belki de, insan ftratnn bu ekilde lme yaklamas, hayat ou zaman yaanlr klabilmektedir. Sradan insanlarda olduu gibi dnr ve filozoflarda da lme yaklam, dnya grn, hayat felsefesini ortaya koyar. Tolstoy, yazlarnda youn bir ekilde lm ilemesiyle ada olan yazarlarn nnde bir ne sahiptir. Tolstoyun birok eserinde, lm temas, merkezi bir deer olarak ilenir. Romanc slubuyla tasarlad ve giritii hayat hikayelerinde adeta dini btn bir Mslmann ahiret ve lm inancna yaklatn grmek mmkndr. van lyiin lm, Hayat zerinde Dnceler, nsan Ne le Yaar, lm, Polikuka, tiraflarm vs. her birinde okuyucusunu lm gerei ve hayatn anlamyla yzletirmeye alr. tiraflarm adl hacimce kk fakat olduka youn eseri bu bakmdan bir nasihat-nme kadar fonksiyon tad dnlebilir. Burada saf Hristiyanlk akidesine bal bir dnce gelitirir ve debdebeden uzak bir hayat tarznn insana gerek huzuru verecei inancna eriir.
21
Fikir Platformu
lmden bahseden kitap Bu sonucu, bir ynyle u ekilde zetlemek mmkn olsa gerek: Tolstoyun Hristiyanlkta reddettii dejenerelikler arasnda, insanlklarn dnyaya gnahkr olarak geldikleri, gnahlarn, muhtelif yollarla affedilmesi, Teslis (l birlik) ve Allahn insan eklinde vcut bulmas idi1 Tolstoy, parlak bir ocukluk ve genlik devresinin ardndan hreti yakalam nadir yazarlardandr. Bu dnemlerinde, evresini oluturan insanlarn nezdinde hrs, tahakkm, menfaatperestlik, ehvet, kibir, hiddet, intikam hrs gibi davranlar belirleyen hissiyatlar revata idi ve kendi hayatn buna gre ekillendirdike ve byklere uyduka evresini memnun ettiini biliyordu. Daha sonra kendini gelitirmek iin Avrupadaki st tabakalarn takld entelektel ortamlara itirak ederek ilerlemeci dncelerini ve hissiyatn pekitiriyordu. (Olgunluk devresinde, bu ortamlarda grd arzalar ve medeniyet anlaynn arpkln daha iyi deerlendirecektir.) Tolstoy Pariste bulunduu srada, Giyotinle idam edilen bir mahkuma tank olmas, her eyin bo bir rpn olduunu anlamasna sebep olacaktr. Giyotinin idam mahkumunun boynuna inmesi, o zamana kadar ki yaad ve evresinin de telkin ettii hayat anlayna kar nemli bir phe meydana getirmiti. Yine lmn, en sevdii insanlardan birisi olan kardeini almas, bu gaflet perdesinin yrtlmasna ikinci nemli adm olacakt; ve bundan sonra, eski ve yeni Tolstoydan bahsetmek mmkn hale gelmitir. lkesinde, sulh hakimi gibi nemli bir greve atanarak halka hizmet etmesine ve ayrca, bir dergi kararak halk eitme yolundaki gayretlerine ramen, ruhen rahatszlanp tebdili hava ile Bakrtlarn yanna gitmi ve geriye dndkten sonra kendisine kurtulu ve huzur vadeden evlilik olduu grne vararak aile hayatna girmitir. Ancak kendini bu yeni hayatna vermesi, hayatn genel anlamn aratrmasna engel oluyordu. Bu minval zere on be yln da geride brakacakt. Tolstoy nne n katarken de i muhasebelerini srdrmekte idi ve en nl ahsiyetlerden daha byk ne kavumas halinde bile bu ne anlam ifade edebileceini dnyordu. Bu nemli sorularn cevaplar yoktu. Ve ona gre sorular beklemezler, cevap isterlerdi. nsan cevap bulamazsa, yaayamaz. Ve bir cevap da yok ite diye dnyordu. Ve nihayet kendi hakikatini gryordu: Hayat bir anlamszlktr. Bylece yaayp gidiyordum. Ve yoluma devam ediyordum, bir uurumun bana gelmitim ve nmde mahvolmaktan baka bir ey olmadn iyice gryordum. Hareketsiz durmak imkanszd. nmde yalnz strap ve gerek lmn durduunu grmemek iin gzlerimi kapamak da imkanszd. Tam bir perianlkt, bu!2 Tolstoy, lmden ok korkmann verdii bir igdyle kendini ie-gce veriyordu. lmn srrn zemedike hayatndaki hibir hareketin ve faaliyetin anlam olamayacan gryordu. Fakat bunu gen yandan itibaren anlayamamasnn acsn duyuyordu. Bugn yarn hastalk, lm sevdiim insanlar ve beni yakalayacak ve geriye pis koku ve kurtuklardan baka bir ey kalmayacak ve uzun zaman hayatta bulunulamayaca ak bir gerek olmasna ramen hretin de bir nemi kalmayacaktr. yleyse btn bu aba niye? nsanolu bunu nasl grmez ve yaamaya devam eder? Bu alacak bir ey dorusu Tolstoyun dnyasn kaplayan sualler, adeta bir mminin uhrevi hakikatleri idrak ederek, iman dairesine ynelmesini gsteriyordu. O, bunun dndaki btn gayretleri zevale mteveccih olarak gryordu. Tolstoy ark kltrnde bilinen bir hikaye ile -ki bu hikaye Bedizzamann da ayn amalar iin Sekizinci Sz adl eserinde kulland bir rnektir-davasn ispata alr:
22
Fikir Platformu
lmden bahseden kitap lde seyahat eden bir seyyah, yrtc bir hayvann errinden kurtulmak iin, kendini, yaknnda bulunan bir kuyuya atar. Kuyunun iine derken can havliyle bir dala yapr. Yukarda yrtc hayvann dehetinden korkarak aa inmek ister ancak kuyunun dibinde bir ejderha azn am avn beklemektedir. Yapaca bir ey olmad iin var gcyle allara yapmaktadr. Ancak bir de ne grsn, beyaz ve siyah iki fare bu allar kemirmektedir. Bu acayip hal iinde iken her naslsa allarn zerine bulam bal damlalarn yalayp bir ka dakikalk da olsa zevk almaya almakta, o korkun hali grmezden gelmektedir Tolstoy, kendini bu seyyahn haline benzetir ve bu kadar ayan beyan olan bir hayat gerei karsnda insann gaflette olmasna anlam verememektedir. Tolstoy, filozoflarn ve peygamberlerin lmle ilgili grlerini bir bir dnerek bu hayatn ktlklerinden k yolu arar. Hz. Sleyman, Budha, Sokrates, Schpenhauer, vs. btn bu byk insanlarn telkin ettii husus, hayatn metafizik boyutuyla anlaml olaca; dnyada iyilik yapmaktan, erdemli bir insan olmaktan gayr anlaml bir seenein olmaddr. Ve lm yokluk deil, daha iyi bir gelecee atlan admdr. Dolaysyla Sokratesin dedii gibi, bilge kii, hayat boyunca lm arar, bu yzden de lm ona korkun deildir; bunun yannda maddi hayat bir derttir ve yalandr. Bu yzden maddi hayatn yok edilmesi bir mutluluktur ve biz bunu dilemeliyiz. Bylece birok bilge kiinin tebli ettii hayatn anlam ve buna bal olarak lm gereini kendi hayat felsefesi olarak benimser: Epikrc hayat felsefelerinin ve bilimsel almalarn, insanlara mutluluk veremeyeceine inanc kuvvetlenir. Dnyevi bilgilerle mrn geirenlerin, yani sadece akl kendine l kabul edenlerin ortaya koyduklar bilgiler, byk lde hayatn anlamn inkr etmektedirler. Tolstoya gre, akla dayandrlmam bilgi inantr. nan diye tarif ettii ise teslis ve sair Hristiyanln vaz ettii hususlardr ki bunlarn akla ters dtn kabul etmektedir. Bu bakmdan, bilimin ve dinin arasnda tercih yapmakta kendini mecbur hisseder. Ya akl tatmin eden, fakat hayat anlamayan bilimi, ya da hayat anlaml klan fakat akl tatmin edemeyen Hristiyanlk tercih edecektir. O, mrnn sonlarna doru, bunlarn iinden kendine has bir yol bulacaktr. *** Tolstoyun lm birebir iledii roman, van lyiin lm adl eseridir. Burada kendi i alkantlarn ve sonradan ulat berrakl tasvir etmektedir. Kitabn daha ilk blmnde lmle okuyucuyu yz yze getirir. Ve romann sonuna kadar bu ana fikir zerinde younlaarak dnyevi ve uhrevi grlerini kahramanlar araclyla yanstr. van lyi, bir ok fninin gpta edebilecei mahkeme yelii gibi bir greve, krk be yanda iken gelmi ve bu mevkide iken lmtr. Babas da kendisi gibi devlet memuriyetinde grev yapm birisi idi. van lyi, daha genlik yllarnda bulunduu sosyal tabakann yardm ve okulda gsterdii baarlar sayesinde gelecee gvenle bakyordu. Bunun yannda evresiyle gelitirdii mnasebetler sayesinde deiik miza ve yetenekteki insanlarn hayat tarzndan ve tecrbelerinden dersler karyordu. Giyimine-kuamna dikkat ediyor, nezaketi elden brakmyordu. Bununla beraber gbek ban kendisinin kestii sylenecek olursa fazla abartl olmaz. Tarada bir memuriyet grevine tayin edildikten sonra, o zamanki Rus toplumunun, Batdan da etkilenmi olan medeniyet anlayna uygun olarak elencelere katlyor, bayan ve erkeklerle karlkl sayg iinde mnasebetlerini srdryordu. evresinden taktir grmesi ona yeni bir memuriyet kaps am, sorgu yarglna terfi etmiti. Bu grevi ona toplum iinde ayrcalk salad gibi, belli bir kudret de salyordu. Artk sz geen, el-pene nnde durulan biri durumuna gelmiti. Ancak o,
23
Fikir Platformu
lmden bahseden kitap mevkiini menfi bir ekilde istismar etmeyecek kadar ahlakl, kltrl ve birikime sahipti. zgrlk bir tavr taknmas sevenlerini artryordu. Ve nihayet hayat arkadan bu evrelerden seecekti. Asil ve zengin saylabilecek bir ailenin kzyla, daha evlilikten ne beklediinin uuruna varmadan dnya evine girdi. Evliliin ilk yllar hayli iyi geiyordu ve her iki taraf hayatndan memnundu. Ancak yllar getike einin huyu deiiyor, onu kendine muti edecek manevralara giriyordu. O bu kskatan syrlmak iin kendine gre tavrlar gelitiriyor, ounlukla vurdumduymazl tercih ederek kendine yeni elenceler bulmaya alyordu. van lyi, iinden gelen bir hayat tarzn yaamaktan ziyade, aile, i ve dier sosyal evresindeki insanlarn etkisinde kalan bir hayat srdrmek zorunda idi. Zira ei kocasnn grevine sayg gsteriyordu. O da bunu anlad iin mevkiini karsna kar kullanmakta idi. arkadalar ve katld toplantlardaki dostlar ise, kurulu ve propagandalarla oluturulmu bir dzenin paras olmay icbar ediyorlard. ocuklar dnyaya geldike problemler daha da artyordu. van lyi bunlardan syrlmak iin kendini mesleine veriyor ve orada ilerleyerek ailesinden ayr bir dnyada mutlu olmann arelerini aryordu. Zamanla hayat standardnn gelimesiyle ihtiya duyduu paraya gre bir greve gelmenin hesaplarn yapyor ve hkmet nezdinde teebbse geerek konumunu ykseltiyordu. Yeni grevine atanarak umduundan daha fazla maddi kazan ve dnyevi itibara kavumutu. Bundan sonra yeni dostlar vard ve kendisini kskanan, ayan kaydrmak isteyenlerin burnunu srmenin zevkini tatmakta idi. En nemlisi eiyle de bir uzlama zemini yakalayabilmiti. Artk yeni, kendine has ve her ynyle onu tatmin edecek bir eve ve hayata kavumann hayallerini kurmakta ve plann yapmakta idi. Bu onun i hayatndan da nemli olmaya balamt. Rahata kavuaca mekanlardan biri olan geni ve gzel bir eve kavumas mutluluunu ziyadeletiriyordu. Ve onu dayayp demekte hayli cmert davranmas, btn hissiyatn tatmin edecek yeni konumunu talandryordu. nn bu kadar aydnlk ve mutluluk iinde grd ve evin dizayn edilmesinde bilfiil katkda bulunduu bir zamanda, merdivenden derek i organlarn incitmesi, sonun balangc olmutu. Bu kaza kendisinde kalc bir rahatszlk meydana getirmiti. Bir sre, iinde hasar meydana getiren darbenin farknda olmadan yaad. Sosyal mevkisine uygun olarak ne gerekiyorsa esirgemiyordu. Elenceli toplantlara katlyor, evinde muhteem balolar, toplantlar tertip ediyordu. Yine ailesiyle geimsizlik yayor, hatta bu geimsizlikler bazen bu toplantlarn yaplndaki ayrntlardan kyordu. Ama btn tatszlklara ramen, bu marur ve riyakar ortamlarn, kendisine yalancktan da olsa mutluluk ve gven verdii kesindi. van lyi ald darbenin rahatszln yava yava hissetmeye balaynca meselenin ciddi olduunu anlamt. Bavurduu doktorlarn tedavileri zaman getike bir ie yaramad grlyordu. Bunu aile ve dost evresi daha erken kavradlar. Ellerinden bir ey gelmedii iin bazen gstermelik tavrlara girmekte ve nihayet ona acmakta idiler. Kim bilir, acmaktan ziyade kendileri bu ekilde lmcl bir hastala tutulmadklarndan dolay sevin duyuyorlard. Aslnda einin duygular daha da karmakt; acmann tesinde kocasna kzgnlk duyuyordu. Zira, kocasnn lm, bu debdebenin ve maddi imkanlarn sonu demekti. Devletin verecei maan kifayet etmeyecei akt. Fakat dnp
24
Fikir Platformu
lmden bahseden kitap hissettii hususlar iine gmerek evresine ve eine kar znt numaras yapmakta idi ve bu van lyii ileden karyordu. van lyi, bulunduu durumu muhasebe ederken, artk hayattan midini kesmeye balamt: ne krbarsakta, ne de bbrekte; hayat ve lmde yle ya! Bir hayat vard; imdi gidiyor Gidiyor ve bunu tutmak elimde deil van lyi lmn nefesini ensesinde hissederken bile lm bir trl kendisine yaktramyor, onu uzanda grmeye alyordu. Kendisi hastalkla bouurken evresindeki insanlarn, zellikle karsnn elence dknlkleri kin ve nefret duygularn kamlyor; kendisini lme ayrmakla lmden uzak kaldklarn zannetmelerine anlam veremiyordu ve bugn bana olan yarn onlarn bana gelecek diye dnmekte idi. Halbuki, aylar ncesindeki hayat ne kadar tatl geliyordu ona. Btn hissiyatyla dnyann zevklerini iinde duyuyordu. Ama imdi lm karsnda grmekle o gzellikler, o zevkler bir bir ac vermekteydi ona; hem bir daha yaayamayacandan, hem de maziye gmldklerinden ii yanmakta idi. van lyi, hayat boyunca lm bir mantk kitabndaki cmlelere hapsetmiti: Gaius bir insandr. nsanlar lml olduklarna gre Gaius da lmldr. Ancak hastalanncaya kadar bu mantksal nermeden kendisine pay karmak aklna gelmemi, lm sanki sadece Gaius iin geerli idi. Hayatnn muhtelif zamanlarnda kendisini Gaiusun yerine koyabilseydi belki de dnyann zevklerine o kadar peresti etmeyecekti. van lyi, Tanrya inanamamann yalnzl iinde, btn dnyann yk altnda ezildiini hissetmektedir. O, inanan bir insana yarar tevekkle sahip olmann, gerek bir saadete kavumann anahtar olacann farkna varmak iin ksa zamanda hayli merhalelerden geecektir. Aclar ziyadeletike lmle yzlemekte ve ac dinince baka hlyalara dalma eilimi gsterip yine lm kendinden uzakta tutmaya gayret etmektedir. Ancak btn bu gelgitler, mukadderat deitirmiyordu. Hele evini derken derek incinmesi ve byle basit bir sebep yznden sava yapm gibi lme doru gitmesi hazmedilecek bir ey deildi. lm deinde gn sayarken evresini saran yalan emberini bir trl grmezden gelemiyordu. Bu tavrlar karsnda rahatszln belli etmesine ramen bu riya emberini kramyordu. Sadece hizmetisi Gerasime drst davranmakta idi. Efendisine, lmn mukadder bir hadise olduunu, dolaysyla zlmemesi gerektiini ak ak sylemesine ramen, hi istemedii lmn bu kadar dorudan kendisine hatrlatlmasndan rahatsz olmuyor, aksine kendisini bu mtevaz ve riyasz insann yannda huzur iinde hissediyordu. Ancak yalnz kaldnda lm ebedi karanlk, hilik olarak grmesi lm olmasn da ne olursa olsun gibi dncelere kaplmasna sebep olmakta idi. Zaten meselenin can alc taraf da burada yatmakta idi. Her gn artmakta olan rahatszl lme biraz daha yaklatn gsteriyordu. van lyi yalnzln, aczini ve onu bu vartadan kurtarabilecek maddi-manevi bir gcn olmadn dndke, evresinde cereyan eden olaylar ve nesneleri kendisine dmanlk eden vastalar gibi gryordu. Bazen hayatnn btn safhalar gznn nne geliyordu. ocukluundan itibaren yaad parlak hayat ve geldii mevkiler, yaad ac tatl hatralar bir bir hayal dnyasn igal ediyordu. Ve btn
25
Fikir Platformu
lmden bahseden kitap bu yaadklarn yoklua mahkum olarak gryor ve hayatn ne kadar anlamsz olduunu dnyordu. mrnn son demlerine doru yol aldn kendisi dahil herkes anlyordu; zira, uyuturucular aclarn dindirmede kifayetsiz kalmakta idi. Yaplacak son are kalmt; kendisi bir ekilde ikna edilerek belki huzur bulur dncesiyle papaz arld. Hayatndan tamamen midini kestii ve lm kabullendii bir esnada papazn telkinleri ve tesiriyle yaamay nemsemeye balad. evresindeki olaylar ve nesnelerin anlam deimeye balyor, hatta hayat iin de bir umut beliriyordu. Fakat ok geti artk; ama lm de artk eski anlamn kaybetmi, yeni bir yzle nnde arz endam ediyordu. Yannda bulunan insanlarn haline -nefret hislerinden arnm olarak- zlyordu ve ben lnce daha iyi olacak diye geiriyordu iinden. Arlarna aldr etmedii gibi, iinde her zamanki korkuyu aryor, bulamyordu. nk lm de yoktu. lmn yerine k vard ve yksek sesle: Demek byleymi! Ne saadet Orada bulunanlardan birisi bitti dedi. van lyi bunu duydu, iinde tekrarlad. Kendi kendine, lm bitti dedi. O yok artk. Tolstoy, lme doru yol alan kahramannn i muhasebesini gzler nne serdii romannda, insann, lm hayatnn bir fenomeni, gerek bir yz olduunu bilmesine ramen bunu hep bakasna layk ve uygun grmesi en byk yanlgs olduuna dikkat ekmektedir. Bunun meydana getirdii haleti ruhiye ile evresindeki insanlara ve sair mahlukata kar sevgi, efkat ve acma duygusunun yerine nefret uyanmaktadr. Halbuki inanl insanlar, her lmde kendi lmn de gren, hisseden bir duygu dnyasna sahiptirler. van lyiin vard bu sonuca Mslmanlar arasnda anlatlan u temsil tam bir karlk olutursa gerek: Falan ld, filan ld Bir gn derler Sinan ld 1. Abraham H. Lass, 100 byk Roman, stanbul: Milli Eitim Basmevi, 1995, s. 63-64. 2. Leo N. Tolstoy, tiraflarm, eviren: Prof. Dr. Kemal Ayta, Ankara: Klasik, 1990, s. 23.
26
Fikir Platformu
lm Hissetmek (Cengiz Cebi) Getigimiz Cumartesi gn yakn bir arkadamn hanmnn cenaze ve defninde bulundum. Yaa benden kk, yanda bir ocuu olan, ban rtl tuttuu iin fakltenin drdnc snfndan ayrlmak zorunda braklm gen bir hanm kardeimiz. Belli bir sebebi olmayan ani bir beyin kanamas, acil beyin ameliyat, be gn youn bakm ve.. Vefat. Eskiehirde evlerinin yanndaki bir camide klnan bir ikindi ve bir cenaze namaz. Ardndan omuzlara alnan yeil rtl byk olmayan bir tabut. Aralarla ehir dndaki mezarla hareket. Biz vardmzda yaklak iki metre derinlikteki bir ukura, kefene sarl bir bedenin indirilmi olduunu anlyoruz. st tarafta bir battaniye ile rt salanyor. Merhumenin ei olan arkadam mezarn ierisinde, ayakta, yan taraftan birer birer ald tahtalar einin mezarna birer birer diziyor. Sessizlik ve hzn var. Bunu en yakndan yaayann kim olduunu gryorum.
27
Fikir Platformu
lmden bahseden kitap Tahta dizme ii bitti. E, einin mezarndan kt. Ardndan krekler alnyor, ve bir insan bedeninin zeri toprakla dolduruluyor. Bir tmsek oluuncaya kadar devam ediyor bu. Yeile boyanm iki tahta parasnn biri ba tarafna, dieri ayak tarafna aklyor. Ardndan Kurandan sureler okunuyor, dua ediliyor. Yzler henz kapatlm olan mezara dnk. Ve basal dileklerinden sonra aralara biniliyor, mezarln sessizliinden ehrin grltsne doru yol alnyor, arkada bir beden topran iinde braklarak. Olayn arkadam, ocuk ve yaknlar iin -onlar gibi asla bilemesem de- yaanmas ok zor bir olay olduunu biliyorum. Bu, olayn onlara bakan taraf. Ama bunun herkes gibi bana bakan bir taraf var. Daha ncekilere benzemeyen bir yaant oldu benim iin. Bunun zerine felsefe filan yapacak deilim. Neyin felsefesi? lm diye bir eyin var olduunu bilmek ile onu hissetmenin -kendi adma- hi bir mnasebeti olmadn grdm. Bu baka bir ey. Ve lm hissetmek iin lmek zorunda olmadm fark ettim. Hergn dnyada binlerce insann ldn biliyorum. Camilerden salat seslerini iitiyorum. Cenaze aralarnn getiini gryor, yine birisinin lm olduunu anlyorum. Ama bu Cumartesi yaadm bunlardan tamamen farkl bir eydi. Bizzat tanmadm halde ok sayg duyduum gencecik bir insann bedeni, gzlerim nnde topraa brakld ve zeri kapatld. Hi lmeyecekmi gibi yaamann -kendi adma- ne aptallk olduunu herhalde biraz olsun fark ettim. O gndr bu etki zerimde. Arkada, hakikat bu kadar ak, kendini kandrmann ne alemi var? diyebildim. Devekuluuna artk bir son vermek gerek. Baz konularda daha dikkatli olmaya karar verdim kendimce, baarabilirsem. Kuran en ksa zamanda dikkatlice okuma, belki bir miktarda arapa renme gibi dncelerim var. nallah. Ben bu tecrbeyi yaamakta belki biraz ge kaldm. Okuyanlarn bunu zaten yaam olmalar kuvvetle muhtemel. Ama hatrlamakta yine de fayda var.
28
Fikir Platformu
lm zerine (Suzan Nur Baarslan) Michel de Montaignein denemelerinden birinin ad gibi oldu bu balk. Fazlasyla sradan. Montaigne tatan yaplm evinin kendisine ayrlm baheye bakan odasnda kitaplarnn arasnda m yazmt onca denemeyi, fildii kulesinin gvenliinden darya/dnyaya/hayata bakarak? Oysa ben hep o koca tatan binay nasl sttklarn dnmmdr, souklarda ne yapard acaba Montaigne? Kk bir soba? ini sobas? Belleim beni yanltyor mu? Onun fildii kulesi, kalabalktan uzak ve yalnzla yakn. Sessizlik, duran zaman, boluk Bir hastane dn arabann iinde herkes sessizlie gmlmken, dalmken i dnyasna, klarn aydnlatt yola, sar-siyah etrafa bakarken kendini bir anda, Michael Mannin ynettii Collateral filmindeki bir sahnenin iinde buluvermek. Bir an bir kurdun gzleriyle karlaacakm gibi hissetmek. Neden? Yal bir adam bir gn metrodayken kalp krizi geirir ve ancak iki gn sonra ld anlalr. Cruisenin canlandrd Vincent karakteri metroda lr. Acaba bedeni ne zaman bulunacaktr? ki gn m? Ve skdardan Hareme giden yolda l bir beden bulunur, onu bulan bir yabancdr ve hemen polise haber verilir. Acaba ka kii yanndan sessizce uzaklamtr? Acaba bedeni ne zaman bulunmutur? Tm kalabaln, insanlarn, milattan nce, milattan sonra, uzayan zamann, tm bu zamanlara ait olaylarn, bilgilerin, dncelerin, telan Tm bu kalabaln iinde, ne kadar kalabalk, kalabalk bir lmdr? lm annda gzlerinin nnden geermi hayat. ronik. lyorsun ve hayatn gzlerinin nnden geiyor, unuttuun, telediin, gizlediin her ey, sevgi ve nefret, yalan ve doru, glme ve alama, lm ve doum ve sana fsldyor, yalan syledin, onu sen aldn, kskanlk ettin, srasn kaptn o adamn, zayf davrandn, o hayvanc sen ezdin ve sana fsldyor, nasl romanlar hayat yeniden kurgulamaksa sen de tpk bir yazar gibi anlarn kurguladn, o kadar da mutlu deildin o anda, ok da glmemitin, o cmleyi de dememitin hatrlamaya altklarn ya da, iine lazmken blk prk
29
Fikir Platformu
lmden bahseden kitap olup da son anda karna kan btnlk. Ne zaman bellek bunca eyi depolad ve gizledi, nasl unutmad, neden vaktinde hatrlamad ve neden imdi? O kadar ok ey dnrz ki, demokrasi, insan haklar, faizm, sosyalizm, cumhuriyet, Ergenekon, partiler, Trkiyenin gelecei, cinayetler, siyaset, kar ilikileri, sen-ben davalar neler neler ve bakalarnn lmleri Rivayet eklinde, -m, -mi, -mu, -m LM. Fiile bir trl birinci tekil ahs eki getirmeyi dnmeden. Hep bakalarnn lmleri, nasl olmu, o esnada ne yapyormu, anlam m, sylemi mi, yannda kim varm ve bazen kazalarla hatrlanan lm. lmediin kazalar, hele de ayn gn iinde iki kez yaarsan alatabilen kazalar. Byk tan zerinde mi alanmt, Roma kalnts bir tan zerinde, -Ahmet Hamdi Tanpnar a bakmak lazm, Be ehire- baka alayan olmu mudur acaba o tan zerinde- Hac Bayramn hemen ucunda? Montaigneden Collaterale Sonra akla gelen bir otobs yolculuu, orada izlenen filmden aklda kalan ve sarsan tek cmle, Nasl olsa karanlkta bir ey yazamazsn. Unutulan film ve belki de izlenilmeyen, ama kulaa misafir olan o tek cmle. Karanlkta yazamamak. Karanlk lm m, karanlk baskc tutumlar m, karanlk gizlenmesi gereken taraf m? lnce yazamamak, okuyamamak, izleyememek edilgenlie mahkumiyet. Neden mahkumiyet(!) lm, kimin karanl; lm, kimin aydnl? Bitenin karanl, dnenin aydnl. imdi yazmal yleyse, o ana gelinceye dek yazmal. Hibir kalabaln o an iin kalabalk olmadn bilerek yalnzln yaamay renmeli. Fildii kulene snarak, oradan hayata bakmal, yazmal, okumal, izlemeli yeni kitabnn ilk sayfasn amal, ilk kelimesini okumal: Atei. Biri douyor tam u anda, biri lyor tam u anda, bir bebek annesinin gsn emiyor, bir ocuk yere dyor, bir araba ac bir fren yapyor, bir gen kz alyor, bir gen askere gidiyor, bir hrsz gizlice eve giriyor, atlan bir kurun birini katil ediyor, biri kfrediyor, radyoda yank bir trk alyor, televizyonda kadnlar gbek atyor, yankesici bir czdan araklyor, bir dilenci verilen parann azlna bakp lafn iine atyor, biri kitabnn yz on sekizinci sayfasna geliyor, bir tandk seni grmeden geiyor, gzlerine yerletirdiin selam snyor, liseli bir gen tercih robotuyla geleceini planlyor, telefon alyor, gne batyor, gne douyor, denizin dalgas kayalara deiyor, rzgar esiyor, aalarn yapraklar hrdyor, martlar uuyor, ezan okunuyor, baka yerde sela veriliyor, biri lm dnyor, dieri sesten rahatsz oluyor, baka bir yerde anlar alyor, sinemada reklamlar veriliyor, biri douyor tam u anda, biri lyor tam u anda lm ne ki, lm? ok yakn, fazla uzak. Tanr gibi, gne gibi, ak gibi.
30
Fikir Platformu
lm Sevgisi Nedir? (Mehmet Ylmaz) 15 yl oluyor. Taksi ile Boaz Kprsn ar yksek bir hzda geerken frden yavalamasn istedim. 40 yalarndaki adam hzn biraz daha arttrd ve sa koluyla yan koltuktan destek alarak yzn bana evirdi. Ne o? Rahatsz m oldun? Taksinin iinde ofrn ocuklar olduu anlalan iki ufak kzn fotoraflar vard. 100 kmnin ok zerinde bir hzla kprden ktk. Bir ka saniye boyunca frn yz bana, srt da yola dnk kald. O bir ka saniye iinde bir hayli yol aldk. Etrafmz otomobil, ileri de canl insan doluydu. Bir kaza olsayd muhtemel l saysna bakarak manetlerde olacamz kesindi. Aradan geen yllarda rendiklerimle bu olaya baktm zaman frn bizi kurtarmay baardndan emin deilim. Daha ok bir baarszlktan sz etmek gerekir bence. Sylemek istediim u: Biz o gn lmeyi baaramadk aslnda. Biraz aaym. Pariste altm binada yangn merdivenleri var. Kaplar asla kilitlenmez. Bir yangn halinde itfaiyenin hangi camlardan ieri girecei nceden belirlenmi. Bu pencereler krmz renkli etiketlerle iaretlenmi. nlerine masa, sandalye koymak yasak. Bina byk olduu iin ieride zel itfaiye ekibi var. Gnde bir ka kez devriye gezer. Devriye gezdikleri koridorlarn sonuna kadar gidip gitmediklerini saptamak iin basit bir elektronik sistem kurulmu. tfaiye ekibi ayn zamanda ilk yardm yapmay bilir. Brolarn duvarlar zel bir boya ile boyanmtr. Yand zaman zehirli gaz kmaz. Yerdeki hallar da yle. Ylda en az bir kez binay boaltma tatbikat yaplr. Herkes uymak zorundadr. Gvenlik kartlarmz sayesinde ieride ne kadar insan olduu her an bilinir. Yanan bir binaya bo yere itfaiye eri sokup onun hayatn riske atmamak iin gereklidir bu.
31
Fikir Platformu
lmden bahseden kitap Yangn srasnda bir itfaye eri lse veya Afganistanda olduu gibi Fransz askerleri hayatlarn kaybetseler derhal soruturma alr. ileri veya savunma bakanlar meclis nnde hesap verirler. Laik devletin mdahalesi bu dnya ile snrl kalr. br dnyaya karmaz. ehit (fr. Martyr) kelimesi laik devlet adamlarnn azna yakmaz nk. nsanlarn ldkten sonra ne olacaklar laik devleti ilgilendirmez. Neredeyse 20 yldr iinde yaadm Bat toplumlarnn yzlerini hayattan yana dnm olduklarn teslim edeyim. Bu hayattan yana dnk olma hali insanlarn gnlk davranlarn da etkiliyor. Hem kendi hayatnza hem de tanmadnz insanlarn hayatna deer veriyorsunuz. Burada insan hayat ok kymetli. Belki de biraz fazla. Hayata verilen nem bazen lm korkusuna bazen de hazza dnk yaamaya, hedonizme dnebiliyor. Bu sebeple sadece Trkler deil ou ark insan baty maddiyatlkla sular. Batda haz almak, madd tatmin duymak yaamn tek gayesi gibidir onlarn gznde. Olduka toptanc ama ksmen hakl buluyorum bu eletirileri. Yalnz ark aydnlar baty eletirirken istasyonun hareket ettiini sanan tren yolcularna benzerler. nk ou ark insan da yzn lmden yana dnm vaziyette. Hatta biraz fazla. yle sanyorum ki lme ve yaama bakmann en doru noktas ikisinin tam ortas. Benim iin orta noktann nerede olduunu ise Yaama plak gzle bakarken adl makalede aktarmtm. Trkiyede yaayan insanlarn lmle olan ilikisi salkl m? Sevdii kz veya vatan iin lmeye hazr olduunu syleyen bir ok gen insan var. Acaba gerek bu mu? Yoksa lme arzusu klk deitirip vatan/kz sevgisi olarak m kyor karmza? Bir tehlike annda sevdii kz/vatann korumak iin lmek bir ama deil bir ara olabilir. Yani insan kendini tehlikeye atar, AYET risk gerekleirse lr. lm arzulayan insan iin ise bu deil sz konusu olan. nsan vatan/aile sevgisinde hayatn feda edebilecek bir seviyede ise bundan ok daha kk fedakrlklar byk bir kolaylkla yapabilmeli. Mesel ocuklarnn yannda sigara imekten, tehlikeli araba kullanmaktan kolaylkla vazgeebilmeli. Evlatlarn yetim brakma korkusu yle dursun, onlar arabada iken bile Iraktaki intihar komandolar gibi otomobil kullanan ne ok insan var Trkiyenin yollarnda. Trk bayra yakld zaman deliye dnen, ehit cenazelerinde yeter diye baran bu insanlar nasl oluyor da her gn yzlerce Trk vatandann hayatn tehlikeye atabiliyorlar yollarda? Geenlerde ken bir Kuran kursu binasnn altnda kalan ocuklar, din bir bayram olan Ramazan kutlarken yollarda can verenler, dnlerde kurun yiyen gelinler damatlar Din, itima btn faaliyetlerimizin iinde lm var. lmne seviyoruz, urunda len varsa vatan diyoruz topraa. Kanla sulanm topran stnde, rengini kandan alan bir bayran altnda bir mezbahada yaar gibiyiz! yi ama nereden geliyor bu hemoglobin ak? Filozof ve psikanalist Boris Cyrulnikin De chair et dme (Etten ve Ruhtan) adl eserinde aktardna gre 1ci Dnya Sava srasnda siperlerdeki zor koullarda aylarca yaamak zorunda kalan askerler iin lm bir umut yd. amurla dolu siperlerde zerlerine bombalar yaarken askerler lm askerlere imrenerek bakyorlard. Yine ayn kitaba gre 2ci Dnya Sava srasnda toplama kamplarnda can veren Yahudiler arasnda da lm bir umuttu. Bu kamplardan kurtulanlar neden
32
Fikir Platformu
lmden bahseden kitap lmediklerini kendilerine aklamakta zorluk ektiler. Bakalarnn kendilerinden nce, onlarn yerine lm olmas son derecede sarscyd. Ya Kbrs bizim olur ya da lrz Trkiyede bu sava ve toplama kamplarndaki sefalet koullarn bulmak belki imknsz. Ama Stephen Wrightn dedii gibi hi bir ey imgeselden daha gerek deildir(1). Kendimize anlattmz, hayatmz gerekte yaadmz hayat kadar hatta daha fazla gerek. Sevin ve zdraplarn zihnimizdeki temsilleri gerekte yaadklarmzdan daha da nemli kanaatimce. Alamadmz diplomalar, evlenemediimiz kzlar, bir trl sahip olamadmz ev-araba ve bu yzden yitirdiimiz baarl erkek stats, kurtaramadmz vatanmz(!), cn alamadmz ehitlerimiz(!) Btn bunlarn zihnimizde oluturduu manev sefalet 1ci Dnya savandaki askerlerin yaam koullarna zihnen yaklatryor bizi. 1960larn moda sloganlarndan biriydi Ya Kbrs bizim olur ya da lrz. Ne Kbrs bizim oldu ne de bu yemini eden aabey ve ablalarmz ldler. Ama tutulmayan yeminler lkesi oldu Trkiye. Seni sevmeyen lsn diye sevgilisine seslenen lrsem kabrime gelme istemem diye sitem etti terk edilince. Memleketini zleyince bir geri dn projesi yapmaktansa lrsem beni kymn yamurlarnda ykasnlar dedi gurbeti. Futbol malarnda mezar tamda Trabzon yazacak diye hep bir azdan arklar sylendi. Eski Genel Kurmay bakanna insan kanyla boyanm bir bayrak hediye edildi. Bykant bu ak ilanndan(!) yle duyguland ki alad kameralar nnde. Bu kadar hastalkl bir sevgi dili lise rencilerine ne zaman retildi? Kulan kesip sevgilisine gnderen delirmi bir Van Goghun ruh hali hayatn daha bandaki bu genlerde nasl olutu? Hem de kolektif bir biimde! Peki ya hayatn feda etmek zveri deilse? lme koan bu insanlarn fedakr deil tersine hastalk derecesinde kendilerine ak olduklarn tahmin ediyorum. Iskalanm bir gemi ve umutsuz bir gelecek (algs?) arasnda iinde yaadklarn anlamlandramayan bu insanlar kendileriyle ilgili iki ey ile ar derecede meguller: 1) Gemie dnk pimanlklar, 2) Gelecek korkusu. Bu sebeple hayat hor grmeye balyorlar. Uzanamad ciere pis diyen kediler misali bu genler. Yaayamadklar, gnllerince yaayamayacaklar hayat onlarn gznde deerini yitiriyor. Kendi hayatn sevmeyen bir insann bir bakasnn hayatna deer vermesi ne mmkn? Elbette lm isteyen biri gibi araba kullanacak. Hem kendi lm hem de evredekilerin. Neden korkuyorsunuz? Alt taraf leceksiniz! Zaten bir gn hepimiz leceiz! Bunun iin kendini jiletle yaralama, elleriyle bedenine vurma gibi akl hastahanelerinde grmeye alk olduumuz eyleri mesel Mslm Grsesin konserlerinde grebiliyoruz. Bunlara bakarak insanlarn kendilerine ynelik bir iddet uyguladklarn dnmyorum. Daha ok bir tr varolma/varln hissetme abas bu. Kolumda jilet kesiini hissedebiliyorum, demek ki varm. Kazalar, zayiatlar ve lm sevgisi
33
Fikir Platformu
lmden bahseden kitap Grnen o ki sorun bazen iddia edildii gibi ataerkil aile yapsndan kaynaklanmyor. Erkein asker/ehit kadnnsa asker dourma makinesi/ehit anas rollerine hapsedildii bu karnca srs gibi yaam biimi ne erkek ne de kadn iin yceltici deil. Gney Doudaki terrden bahsederken bu lkenin ocuklar cephane midir? Mhimmat mdr? diye soruyordu Rasim Ozan. Terrn 10 veya 20 ylda ldrd insan kadar trafik kazalar ldryor hem de her yl. Trafik kazalar ne kadar kader ise, terr ne kadar d glerin suu ise Tuzladaki ii lmleri de o kadar ihmal. Askerleri kurbanlk koyun gibi Akttn karakoluna gnderen zihin yaps ile Tuzladaki iileri kum torbas gibi kullanan zihin yaps ne kadar da paralel. Mhimmat Mehmetik, kum torbas ii Mehmet gn geliyor trafik canavar fr Mehmet olarak kyor karmza. Zaten Mehmet patron ya da komutan olursa ayn rol oynamaya hazr. Askerde sadece sra olurken bile ana avrat svlen, aalanan, dayak yiyen Mehmetikler hem birbirlerinin hem de komutanlarnn gznde insan olarak deerli olabilirler mi? Aylarca annene cinsel ilikiye girmek istiyorum diye hitab ettii bir insan lme gndermekten daha kolay ne olabilir? Elbette analar daha ook Mehmetik dourur ama Skorsky helikopter douramaz diyecektir bu tip komutanlar. Trkiye insannn lmle olan hastalkl ilikisi sorgulanmal (1) Terr, iddet ve toplum, Balam Yaynlar, 2006 (Trk ve yabanc aratrmaclardan derlenmi bilimsel makaleler)
34
Fikir Platformu
Baba ve dalar (Mehmet Ylmaz) Babam ok hasta. Geen perembe 4 gnlne ailemi grmek iin Trkiyeye gittim. Ylmaz ailesinde yrekler dalanyor bir zamandr. Ama aile bu imtihandan glenerek kyor. Madd ve gayr madd imknlar seferber. Fertler kenetlenmi. Dirayetle hayat muhafaza etmek iin abalayan ablam, annem ve daym 24 saat uyumadan yemeyen hastaya yediriyor, imeyen hastaya iiriyor. artc olan u ki ayn aile fertleri tevekkl ile lm de misafir etmiler kalplerinde. Yzlerde bir Nr. stanbulda ziyaret ettiim derghlardaki dervilerin yznde vard bu Ik. Yannda Gne nn bile pili bitmi bir el feneri gibi snkdurduu o Iktan bahsediyorum. Perembe gece yars varyorum eve. Kapdan girer girmez Bir aile bu kadar gzel olabilir diyorum. Bir bilgenin, bilgeliin eli demi bu eve. Her biri 20 kg olan iki su bidonunu bir nefeste 3c kata kartabilen, Erciyes da gibi babam hasta yatanda bir deri, bir kemik. Babam rahat uyuyamyor perembe ve cuma gecesi. Bireyler anlatmak istiyor, kalkmak istiyor. Ksa sreli hafzasn yok eden hastalk gerek hayat ile babamn arasna camdan bir duvar rm. 5 dakika nce sorduu sorulara verilen cevaplar hatrlamyor. Tekrar soruyor. Zaman dilimlenmi, film karelerine blnm, sre ve anlam oluamyor zihninde.
35
Fikir Platformu
lmden bahseden kitap Cumartesi gn, uyku saatine yakn iimden geliyor, kulana eiliyorum, en sevdiimiz arklardan birini sylyorum: Aheste ek krekleri, mehtab uyanmasn, Bir alem-i hayale dalan ab uyanmasn ark bitince babam Bravo! Gzel ses diyor bir hakem ya da retmen edasyla. Ne oldu? 2 dakikay birletirebildi mi zihninde? arky duyabildi mi tek tek notalarn yerine? Gzel ses! Tekrar syle! diye emrediyor. kinci bir kez sylyorum. Aheste ek krekleri, mehtab uyanmasn, Bir alem-i hayale dalan ab uyanmasn Eskiden gzel bir mzik dinlerken yapt gibi keyifi bir ifade alyor yz. nc seferi babamla beraber sylyoruz. Szler, makam Herey yerli yerinde. Birlikte ark sylediimizi duyan annem ve ablam mutfaktan geliyorlar, gzleri yal. Ben duruyorum. Babam durmakszn kantolar ve eski arklarla devam ediyor: Bir bak baktn, kalbimi yaktn, Akn kemendini boynuma attn, Canm fedadr senin yoluna, Gnahlarnsa benim boynuma, Sen bir ahinsin, ben garip sere, Attn boynuma demir pene Bir ka arknn ardndan Fuzulden beyitler okuyor, eksiksiz, hatasz: Beni candan usandrd cefdan yr usanmaz m Felekler yand hmdan murdm emi yanmaz m Kamu bmrna cnn deva-y derd eder ihsan Nin klmaz bana derman beni bmar sanmaz m eb-i hicran yanar cnm dker kan em-i girynm
36
Fikir Platformu
lmden bahseden kitap Uyarr halk efgnm kara bahtm uyanmaz m Gl-i ruhsrna karu gzmden kanlu akar su Habbim fasl- gldr bu akar sular bulanmaz m Gmm pinhan tutardm ben dedler yre kl ren Desem ol b-vef bilmem inanr m inanmaz m Deildim ben sana mil sen ettin aklm zil Beni tan eyleyen gafl seni grge utanmaz m Fuzl rind-i eyddr heme halka rsvdr Sorun kim bu ne sevddr bu sevddan usanmaz m Ben onu teselli etmeye, moral vermeye gelmiken o beni teselli ediyor. Rahmetli dedemle ark sylediklerinde de okmutlu olurdum. Bandrmada balk tutup sattmz yazlar geliyor aklma. Hayatmn en gzel gnlerinden biri bu gece. Babam hasta yatanda. 24 saatten az kalm uamn kalkmasna. Dolu dolu geen bir saat bir mre bedelmi. Hayat hem ok ksa hem de sonsuz uzunluktaym. airler doru sylermi meer, zamann esneklii sanat deil gerein en plak haliymi. Dn yolum Alplerin zerinden geiyor. Uan penceresinden dalar seyrediyorum. Babam gibi dalar. Hi yklmayacakm gibi duran, doruklar dumanl, karl svire Alpleri Yce dalar Amerikal zenginler arasnda moda olmu, llerini yakp svire Alpleri zerine uaktan savuruyorlarm. Dalar bunun farknda m? Dalar kendilerini yce bulurlar m? Yoksa bu ycelik zahir mi? Benim iimdeki bir eyin yansmas m?
Ak Veysel olsayd svire Alplerine nasl seslenirdi? Yceliiniz on para etmez, bu bendeki SONSUZ HAYAT olmasa! Hayata dair eyler iinde kesinlii tartlmaz olan tek ey belki de lm? Yaadmzdan phe edilebilir belki, bir d, bir illzyon olduu iddia edilebilir. Ama lm yle gerek, yle mutlak ki. engelkyde tandm bir zt evldnn lmnden bahsetmiti bana. ALLAH verdi, ALLAH ald demiti. O mertebede bir insann bile gzlerinde ya vard len evldndan bahsederken. Izdraplarn yreimizi dalamas bir benzetme deil. Uan penceresinden dalar ve babam seyrederken kalbimde ok yakc bir scaklk hissettim. Eer o anda beynimin fotoraf ekilebilseydi sol gsme kzgn bir t bastrldn, etimin gerekten yandn syleyebilirdi doktorlar.
37
Fikir Platformu
lmden bahseden kitap Izdraplar belli bir noktadan sonra insan ALLAHa yaklatryor. Belki a yaklatka yanan, kl olan pervaneler de bu yaklamann rumuzudur? Yardm dileyecek kimseniz kalmadnda yle bir kl oluyorsunuz ki, yle samimi, yle safa, yle ocuka dua ediyorsunuz ki bir ka dakikalna olsa bile ocukken kaybettiiniz masumiyeti yakalyorsunuz. Yanp kl olan kalpten geriye kalan ben bu dnyann zdraplar iin Ona hamd edecek noktaya geliyor.
Gerekten ifa verecek, hayat verecek, lm verecek kim? Mutlak merhamet sahibi kim? Ona dnyorsunuz yznz. Btn su damlalar bir gn Okyanusa dner. Izdrapl gnler Okyanus kylarna yaklatmz, yosun kokusunu, mart sesini duyduumuz gnlerdir Hamdolsun, hamdolsun, bin kere hamdolsun. Bu mbarek gnlerde babam iin, benim iin, ailem iin, bu yazy okuyan gzlerin sahipleri iin, slm alemi iin ve btn nsanlk iin dua edin. Mehmet, ALLAHa inanmyorum ama inanabilmeyi ok isterdim diyen bir sr arkadam var. Araf ve Maide gibi surelerde iaret edilen bahtszlar da unutmayn. Gzlerin nndeki perdelerin kalkmas iin dua edin. ALLAH Okuyanlardan, dua edenlerden raz olsun.
38
Fikir Platformu
Yaama plak gzle bakarken (Mehmet Ylmaz) Parise 40 dakika mesafedeki Cergy-St Christophe kasabasnda gne yeni ykseliyordu. Bir bahar gnyd. Her perembe olduu gibi mahalle esnaf tatl bir tela iindeydi. Mahalle pazarna hazrlk yapyorlard. Aylardr bu kasabada yayordum ama ilk defa ekmek frnnda grdm o kadn. Beyaz tenli, sar sal, ak mavi gzlyd. Yal kadnlarn ev ii yaparken giydikleri trden, kk mavi-beyaz ieklerle bezeli entari elimsiz bedeninde adeta bir masa rts gibi duruyordu. Ayanda ekose desenli erkek terlikleri vard. Gzleri morarm, yzndeki syrklarndan szan kan henz kurumutu. Bir trafik kazasndan kurtulmu gibiydi. Satc kz Aman tanrm! Ne oldu size byle? dedi. Kadn utanga bir ses tonuyla cevap verdi: - Merdivenden dtm bu sabah! - Ah! Gene mi? Bu hafta bu kanc? Bu kez satc kzn endiesi yapmack, ses tonu alaycyd. Kadn utanla ban nne edi. Elindeki beyaz renkli spermarket torbasn bedeninin arkasna saklamaya alt. Dolu ielerin ksa ve tok ngrts duyuldu. 4 arap iesini tayabilecek kadar salam myd bu incecik torba? Kesin olan bir ey vard: Sonradan adnn Isabelle olduunu rendiim bu gen kadn yldr katland koca dayana bir yl daha dayanacak durumda deildi.
39
Fikir Platformu
lmden bahseden kitap Yllar su gibi geip gitti. Diplomam aldm yln eyll aynda Isabellein cansz bedeni bir cenaze arabasyla kasabamz terk etti. Alkolik kocas hapishaneye, uruna be buuk yl ikenceye katland kz da bir yetimhaneye gnderildi. * * * Rak iesi ve anason kokusu ocukluumda gittiimiz Caddebostan Maksim gazinosunu hatrlatr bana. Nee Karabcekin arklar, mezelerle dolu masalar, akalar, fkralar arap iin ayn eyi syleyemem. Ne zaman bir arap iesi grsem Isabellei ilk defa grdm o gn gelir aklma. nsan kendine anlatt hayat, o hayatn iini dolduran cisimler ve kavramlar ile anlamlandryor. Anlam ise bu derinlii gemite ve gelecekte buluyor. Bana bir dram hatrlatan arap iesi bir barmen veya Paabahe Cam Fabrikasnda alan kimya mhendisi iin bambaka anlamlar temsil ediyor. Aslnda bu gemi ve gelecek algs bir ekilde snrlyor varlklar. Nasl bo beyaz bir kttaki kare ve genleri alglayamazsa insan, zaman iinde snrlar belirlenmemi varlklar da alglayamyor. Nasl scan soua, sertin yumuaa ihtiyac varsa varlklarn da birer EL-EVVEL ve EL-HR tecellisi ile snrlandrlmalar gerekiyor sanki. Hz. Mevln bu konuda bir ipucu veriyor insanlara: Dzgnlk, salamlk krlmaktadr! Murad muradszlkta, varlk yokluktadr! Her ey bunlara benzer; br ztlar ve eler de bunlar gibidir! (Mesnev, Cild II, Beyit 2341) Mevln insan zeksnn kavrayabildii trden bir varln ancak ztlklar sayesinde varolabileceine iaret ediyor ksaca. Takip eden beyitlerde ise daha ak bir ekilde yaama anlam veren yegne eyin onun zdd yani lm olduunu anlatyor: Terzi elbise yapaca kuma para para keser. Neden kesiyorsun? diye bir kimse terziye kabilir mi? Bu kymetli atlas neden paraladn? Ben paralanm kuma ne yapaym? der mi? Her eski binay yeniden yapabilmek iin nce onu ykarlar!Bylece dlgerin de, demircinin de, kasabn da ii yapmaktan evvel ykmaktr! *...+Buday deirmende tlp ezilmeseydi, nasl ekmek olurdu da sofralarmz sslerdi? lmn grnen ykcl belki de gizli bir inaatn srmesi, mesel budayda sakl olan ekmein ortaya k iin gerekli. ayet bu doru ise bir EZ-ZHR ve EL-BTIN tecellisi ile kar karyayz demektir. Bylesi i ie gemi, zor durumlarn altndan Mevlndan baka kim kalkabilirdi? Hayata dair byme, gelime, bedeni ina etme algs ile onun zdd lmn ykcl kanaatimce kltrler st, evrensel bir alg. Mesel bat dillerinde yemek yeme, yemein vcuda dahil edilmesi iin restauration - se restaurer veya incorporation - incorporer gibi kelimeler bu algy iaret etmiyor mu? Kuranda geen zeyir (a.s.)n rm eeinin paralarnn tekrar toplanmas ve dirilmesi (Bakara 258-259) Mesnevde anlatlrken bir yamama sanat benzetmesi kullanlyor. Tasavvuf kaynaklarda yeme-imenin parampara bir hrkaya yama yapmaya benzetilmesi zaten istisna deil.
40
Fikir Platformu
lmden bahseden kitap Eski Yunanca ncil rneklerinde geen (anastasis) kelimesi ise Katoliklerce yazlan kitaplarda rincarnation (yeniden ete brnme - Latince carne = et) olarak tercme ediliyor. Oysa Yunancada ykselme/yeniden ykselme anlamna gelen bu kelimeyi en azndan rsurrection olarak evirmek gerekmez miydi? Hz sann manev diriliine iaret etmi olabilecek bir kelimenin srarla ete brnme olarak tercme edilmesine bakm elbette Mslman bir perspektiften. Ancak Yohanna ncilinin birinci kitabnda da fiziksel/bedensel deil Mira benzeri, manev bir ykseliten bahsedildiini iddia eden birok Hristiyan olmu ilk balarda. Papa o kadar rahatsz olmu ki bu yorum Vatikan tarafndan kfr olarak iln edilmi. (Daha fazla bilgi iin gnostik ncillere baklabilir) Elbette 21inci yzyln modern insanlar iin adna lm dediimiz korkun eyin hayat anlamlandrabileceini kavramak kolay deil. Modern toplumlar toplumsal baarlarn lerken lm dolayl veya dolaysz bir lt olarak kullanyorlar: 1) Ortalama yaam sresi, 2) Bebek ve anne lmleri, 3) Ayla nlenebilecek hastalklardan lenler, 4) Trafik kazalar, 5) ntihar oranlar. zellikle bat ehirlerinde mezarlarn etraf yksek duvarlarla evriliyor. Mezarla bakan evlerin kiralar daha dk. Biz de ili mezarlnn giriine yazlan Btn nefisler bir gn lm tadar ibaresi tepki almt yanl hatrlamyorsam. Modern yaamn amac gitgide lmden ka olmaya balad sanki. mr uzatan ilalara, 100 yandan fazla yaayan insanlara medyada gsterilen ilgi de bunu iaret ediyor. Bu noktada bir yanl anlamay nlemek iin unun altn izmek isterim: Madem leceiz o halde hayat yaayalm, snrl zaman iyi kullanalm trnden fikirleri kasdetmiyorum hayatn anlamn lm verir derken. Modern insann lmle ilgili temel yanlgs lm hayatn sonunda olan bir olay, noktasal bir kerteriz gibi alglamas belki de. Oysa hidrojen ve oksijen molekllerini kullanarak bir rma tarif etmek ne kadar zorsa hayat veya lm soyutlayarak yaam rman anlamlandrmak o denli zor. yle zannediyorum ki insan nefsinin etkisiyle bu imknsz ayrtrmay yapmaya altnda kendi ftratna ve hayatn doasna kar mcadele vermekten dolay ifrada ve tefride haliyle mutsuzlua dyor. ark ve bat kltr etkisinde sk sk ceyranda kalan insanlar kh biyolojik lme kh hayatn sadece zevklerine smsk sarlma biiminde bir dengesizlik sergiliyorlar : 1) lrm senin iin! 2) lmne seviyorum, 3) Seni sevmeyen lsn, 4) Ya istikll ya lm, 5) lmsz liderimizin 50ci lm yldnmnde 6) Toprak eer urunda len varsa vatandr
41
Fikir Platformu
lmden bahseden kitap Veya ikinci durum iin: 1) Hayat yaa, 2) Daha fazlasn iste, 3) En iyisine layksn, 4) Gnn yaa, yarn dnme! Batda ok irkin bir biimde tasvir edilen, eli trpanl lm melei ve korku filmlerinde mezardan kan yar rm cesetler de bu kutuplamaya katkda bulunuyor.
Bir tr fantezi ile kar karyayz aslnda. nsanlar bir cisme veya kavrama hak ettiinden daha fazla nem atfederek akllarn yanltyorlar. Kadn ayakkabsndan tahrik olan fetiistlere veya kartal tynde, ay penesinde gizli gler arayanlara benziyorlar. Varln bileenlerini birbirinden ayrp kimyasn bozmann tesinde tariflerini de deitiriyor bu tutum: Hayat = Biyolojik hayat, zevk ve tatmin. lm = biyolojik lm, bir ukurda bcekler tarafndan yenmeyi bekleme. Gerek anlamlar ilerinden boaltlm kelimeler ile dnen, hayat kendine anlatan insan neye zlp neye sevineceini bilemiyor. Mutluluun yerini tatmin alyor. EL-MUHY ve EL-MMT nurunun yansd yerde EN-NF ve ED-DRR tecellilerini aryor sanki.
Nabzmzn ka defa ataca, akcierimizi ka defa doldurup boaltacamz belli. nsan ana rahmine dt anda dnmeye balayan bir saya bir tr kum saati gibi iliyor. st tarafn deil ama aa den kumlar grebiliyoruz. Balayan veya biten bir ey yok, sadece belli saydaki kum tanesi yer deitiriyor. yle bir dzeltme yaparak bu yazy bitirelim: lene kadar hayat yayoruz yerine H2O formlnde olduu gibi Hayat-lm denen bir ey yayoruz diyelim.
42
Fikir Platformu
Ne yani? Ben de mi? (Mehmet Ylmaz) Ccile: Baba, bu ku neden yerde yatyor? Marc: lm. Araba ezmi. Ccile: Ne zaman uacak yeniden? Marc: Bir daha hi umayacak. Bitti. lm bu. Uyuyorsun, bir daha hi uyanmyorsun. Kk Ccile lm byle rendi babas Marctan. Gnlerdir uyumuyor. Bir daha uyanmamaktan korkuyor. Marc bu olay bana aktarp yardm istediinde hayretle yzne baktm ve deli olup olmadn sordum! Marc: Galiba byk bir hata yaptm Mehmet. Aabeyim topluma bir psikopat kazandrdn diyor. MY: Ar bir sulama ama korkarm hakllk pay var. lm 4 yanda bir kzn kolay kabul edebilecei bir ey deil. Yetikinler bile buna hazrlanma ihtiyac iindeler. Seni rahatlatacak bir eyler sylemek isterdim ama Neden Cennetten, Tanrdan bahsetmedin? Marc: Biliyorsun biz ateist bir aileyiz.
43
Fikir Platformu
lmden bahseden kitap MY: Dedeler veya nineler de yardm edebilirdi? Marc: Bizimkiler Fransz Komnist Partisinin kurucularndan. Ateizm bizde aile gelenei! Kim bilir ka kuaktr byle bu. Materyalist Dialektik filan Biliyorsun ite. MY: Biliyorsun Marc, ocuklar bizim dediklerimizi deil yaptklarmz yaparlar. Sen ne dnyorsun lm hakknda? Ccile eninde sonunda seni ve annesini taklid edecek. Marc: Dnmyorum. Dnmemeye alyorum. Bilinmez bir ey. nsan korkuyor tabi. Konumuyoruz bu konular evde. * * * lm dncesi ve insanda uyandrd korku hazmedilmesi kolay olmayan bir his. Zira lm korkusu kpek ya da rmcek korkusuna benzemiyor. Kap kurtulabileceiniz bir dman yok ortada. Bir baka deyile bilimsel bir tehdit deil sz konusu olan. Haliyle nlenmesi, kalmas mmkn deil. nsanlar lmldr,(1) Sokrat insandr. Demek ki Sokrat lmldr.
Ama bu Sokrat iin sylenmi. Sokrat bilir mi annemin stlann tadn? Dibi yanm tencerenin nasl koktuunu? Benim gibi Boazda ay iti mi O? Ya Bebekte yediim sarmsakl kfteleri? Galatasarayn ampiyon olduu sene sokaklarda bard m benim gibi Sokrat? Kendi hayat hikyemizin barol oyuncusu olduumuzdan figranlarn lmesine armayz pek fazla. nsanlar lr. Herkes lr. Ama ben herkes deilim ki! Ben bakaym!
44
Fikir Platformu
lmden bahseden kitap Ka olmamasndan baka her an bamza gelebilecek bir ey olmas da lm zel bir yere koyar dier kavramlar arasnda. Bu adan 4 yandaki zavall Ccile korkmakta hakldr. aresi yoktur ve her an gelebilir. lmn zm olmadna gre bir problem de deil. Ama var. Varsa ne? nsanlar bir cisme veya kavrama hak ettiinden daha fazla nem atfederek akllarn yanltyorlar. *...+Varln bileenlerini birbirinden ayrp kimyasn bozmann tesinde tariflerini de deitiriyor bu tutum: Hayat = Biyolojik hayat, zevk ve tatmin. lm = biyolojik lm, bir ukurda bcekler tarafndan yenmeyi bekleme. Gerek anlamlar ilerinden boaltlm kelimeler ile dnen, hayat kendine anlatan insan neye zlp neye sevineceini bilemiyor. Mutluluun yerini tatmin alyor. [...] Nabzmzn ka defa ataca, akcierimizi ka defa doldurup boaltacamz belli. nsan ana rahmine dt anda dnmeye balayan bir saya bir tr kum saati gibi iliyor. st tarafn deil ama aa den kumlar grebiliyoruz. Balayan veya biten bir ey yok, sadece belli saydaki kum tanesi yer deitiriyor.
yle bir dzeltme yaparak bu yazy bitirelim: lene kadar hayat yayoruz yerine H2O formlnde olduu gibi Hayat-lm denen bir ey yayoruz diyelim (Yaama plak gzle bakarken) Bizler zihinleri 19cu ve 20ci yzyln bilim hayranl ile yourulmu insanlarz. Mslman olsak dahi lm anlamakta zorluk ekebiliyoruz. nk lm zeknn konusu deil. Hatta bilimsel olarak lm diye bir ey yoktur diyebiliriz. Tpk hayat diye bir ey yoktur diyebileceimiz gibi. lm anlamak iin gerekli bilginin iimizdeki bir levhada kaytl olduunu dnyorum. Ama bu levhaya harfler ters baslm ve bunu okumann tek bir yolu var: lme bakmza bakmak. Yani lm bir ayna gibi kabul edip o aynada yansyan DZ OLARAK YANSIYAN harfleri okumak.
45
Fikir Platformu
Evet lme bilimsel gzle, analitik zekyla bakp blelim, paralayalm, iine bakalm, nedir bu? diye sorunca yant gelmiyor. Ama benim lmle olan ilikim nedir? diye sorunca perdeler aralanyor biraz. imizdeki bir projeksiyon makinesinin klar lm aynasna daha dorusu lmn bizde uyandrd korkunun aynasna bir eyler yanstyor: 1) nsan biri lml, dieri lmsz iki paradan olumutur. lml para dierine stn geldiinde sebepsiz bir korku her ikisini birden sarar. 2) nsan bu paral kimliinden dolay srekli sknt iindedir. Kendisini srekli ait olmad bir yerde, bir gurbette hisseder. Bu rahatszl unutmak ve delirMEmek iin baz illzyonlara, vehimlere ihtiyac vardr. Kimlik hissi ve her eyin bir sebebi olmas gibi aldanmalar bunlardan bazlardr. 3) Korkunun aynasnda SONLU ve SONSUZ arasndaki uurumu gren insann ba dner. Dekor yklr. Bu durumdaki bir insan hayat boyunca yemek, iki, sigara duman, bilgi, kitap, para, nemli dostlar, mevki, vs ile ii doldurulamaz bu boluu doldurmak iin urar durur. 4) Ama ne yazk ki SONLU parasnn (hakl olarak) duyduu lm korkusuyla mcadele ettike SONSUZ parasna hizmet etmeyi erteler hatta unutur. Gnah dediimiz ey insann bu uurumu doldurabileceini zannetmesidir. Hayattaki tecellisi cimrilik, apknlk, oburluk, kibir vb olarak kar karmza. 5) Korku aynasndaki yansmalar iyi okuyan bir insan eninde sonunda yaamay ve tabiatyla lmeyi renir. 6) nsan zgrdr. Hayvan, bitki ve canszlarn tabi olduu bilimsel determinizmden kaabilecek donanma sahiptir. Yunus Emrenin dedii gibi: lr ise ten lr canlar lesi deil. / lmden ne korkarsn bil ki ebedi varsn. (1) : van lyiin lm, Tolstoydan yazya uyarlama Not: Bu yaznn belkemiini oluturan i yansma, zek-akl ikilemi gibi temel kavramlara aina olmayan okur Gzellik Matkab Zek Duvarn Deler mi? isimli makaleden istifade edebilir.
46
Fikir Platformu
lmden bahseden kitap lham ve bilgi kaynaklar Mesnevi, Mevlana Hazretleri Varlk ve Zaman, Martin Heidegger Kayg kavram, Sren Kierkegaard Sartre ve Camusden eitli makaleler ve syleiler
47
Fikir Platformu

Olumden Bahseden Kitap

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Olumden Bahseden Kitap

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

lmden bahseden kitap

lmden Bahseden Kitap

lmden bahseden kitap

Bu kitap Derin Dnce Fikir Platformunun okurlarna armaandr. www.derindusunce.org

lmden bahseden kitap

lmden bahseden kitap

lmden bahseden kitap

lmden bahseden kitap

lmden bahseden kitap

lmden bahseden kitap

lmden bahseden kitap

lmden bahseden kitap

Toprak olmak ne garip ey anne! Varln anlam (Mehmet Bahadr)

lmden bahseden kitap

lmden bahseden kitap

lmden bahseden kitap

lmden bahseden kitap

lmden bahseden kitap

lmden bahseden kitap

lmden bahseden kitap

lmden bahseden kitap

lmden bahseden kitap

You might also like