Kitap Tanitan Kitap 1

Kitap tantan kitap (1)
Kitap Tantan Kitap (1)

www.derindusunce.org Fikir Platformu
1
Bu kitap Derin Dnce Fikir Platformunun okurlarna armaandr. www.derindusunce.org
www.derindusunce.org
Fikir Platformu
Fikir Platformu
indekiler
nsz ....................................................................................................................................................... 6 Yeni Balayanlar in Mesnev ................................................................................................................. 7 Duvar (Jean Paul Sartre) ........................................................................................................................ 12 Manev Enerji - Energie Spirituelle (Henri Bergson) .............................................................................. 18 Nefesler (Ganiyy-i Muhtef) ................................................................................................................... 21 bn Arabinin Fususundaki Anahtar Kavramlar (Toshihiko Izutsu) ........................................................ 26 Zafer Yahut Hi (Mustafa Kutlu) ............................................................................................................ 28 Trkl lmek (Nazan Maksudyan) ................................................................................................... 30 Sis (Miguel de Unamuno) ...................................................................................................................... 34 Endoktrinasyon ve Trkiyede Toplum Mhendislii (Serdar Kaya) ..................................................... 41 Acemi bir yazarn ilk roman: Dalarn Adam Barnabo (Dino Buzatti) ................................................. 43 Trk ordusu neden (artk) darbe yapamyor? (Darbe Teknii - Curzio Malaparte) ............................... 47 man ve Aksiyon (Necip Fazl) ................................................................................................................ 51 Kitab Kef al Mn an sr asm ALLAH al-Hsna (Muhyiddin bn Arab Hazretleri) ............................ 55 iirler-Erdem Bayazt ............................................................................................................................. 60 Genel Kurmay bu kitab okusayd hayatta olacaktn : Counterinsurgency Field Manual ...................... 64 Er-Rislett-tevhd (Hz. Gazl)............................................................................................................. 69 Dar Kap (Andr Gide)............................................................................................................................ 72 El-munkizu Min-ad-dall (Hz Gazl) ..................................................................................................... 76 Tatar l (Dino Buzzati) ....................................................................................................................... 81 Dante ve slam: Mirac kssasndan lh Komedyaya ............................................................................ 86 Hikmetler Kitab (Hz Gazl)................................................................................................................... 88 Albert Camus, Yabanc (Ltranger) ....................................................................................................... 92 Bir elma, iki ayna (Takn Tuna) ............................................................................................................. 96 Akl-Vahiy uyumu ve man Kitab Gazl Hazretleri ............................................................................ 98 tekiler iin sivil itaatsizlik rehberi (mit Karda) .............................................................................. 103 Kapital Manga - 1 ve Karl Marx ........................................................................................................... 105
4
MOSSAD iin almak ister misiniz? - Hile Yolu (Victor Ostrovsky) .................................................... 108 Ahiret Kitab - Gazl Hazretleri ........................................................................................................... 115 zmn afanda Krt Sorunu......................................................................................................... 117 L, Nazan Bekirolu ............................................................................................................................. 118 Huzursuz Bacak (Mustafa Kutlu) ......................................................................................................... 121 Paalarn Hesaplamas (Kazm Karabekir) .......................................................................................... 125 Medyasenfoni (Fatma K. Barbarasolu) .............................................................................................. 127 Uzak lke ve Fatma Karabyk Barbarosolu ....................................................................................... 132 Delilie Methiye : i Dyla Batnn Kltr Dnyas (Nermi Uygur) .................................................... 136 Liberalizmin Felsefi Temelleri, Liberalizm ve Etik (Francsco Vergara)................................................. 138 Yeraltndan Notlar (Dostoyevski) ........................................................................................................ 141 Yeni Osmanl Dncesinin Douu (erif Mardin) ............................................................................. 147 Terr ne zaman duracak? Giap ve Clausewitz ..................................................................................... 149 Demokrasiler intihar edebilir mi? ........................................................................................................ 151 Dz Dnyadan Ka Yok...................................................................................................................... 155 Amk- Hayl (Filibeli Ahmet Hilmi).................................................................................................... 157 Trk Korkusu........................................................................................................................................ 162 Osmanly Ykan Cephe - Filistin.......................................................................................................... 166
Fikir Platformu
nsz
Yryen merdivenlerde yryenlerden, asansr beklerken saatine bakanlardan msnz? Son 10 yldr biriktirdiiniz 9 dakika 22 saniyeyi nas deerlendirmeyi dnyorsunuz? Saati olan adamn Zaman yoktur der bir Kenya atasz. nsanlk hi bu kadar hzl yaamamt ama hi bir asrda da bu kadar vakit darl ekmemitik. nternet ve TV sayesinde dnya elimizin altnda ama hayatmz parmaklarmzn arasndan yumurta ak gibi kayp gidiyor. Haberlemek ldryor iletiimi. Hereyden haberdar olan insanlar nasl oluyor da birbirlerini bu kadar yanl anlayabiliyorlar? Brakn baka milletleri, ksa mesajlara skan bayram tebriklerine bakn. SMS-letirdiimiz, Twitter-latrdmz, FaceBook-latrdmz zel(?) hayatlarmza bakn. Artk bize zel olmayan, genel, objektif ve na-mahrem olan mahremiyetimize. Su (eer varsa) teknolojinin deil. Zaman ile kurulan o salksz ilikiye evirmek gerek baklarmz. Grnen o ki insanlar artk matematiksel bir T zaman iine, saatin tik-taklarna hapsoldular. Srekli yenilenen, Zamandan ve Mekndan kopuk yayorlar camdan fanuslarn iinde. ncesi ve sonras olmayan, hep imdi olan bir hayat. Kurtulu yolu? Zannediyorum Zamana vakit ayrmaktan geiyor kurtulu. Hzlandrlamayan bir ie mesel Mzike vakit ayrmak: ...Bir tabloya yle bir gz atabilirsiniz ama Mozartn 40c senfonisine yle bir kulak atamazsnz. Ne kadar sryorsa o kadar. Biraz hzl alnabilir ama saniyelere sktramazsnz bir senfoniyi. Oysa resim yapcnn eseri gz sahibinin insafna kalm. Mesel Louvre mzesini koarak gezer bir ok ziyareti. Parasn verdik, hepsine BAKALIM. talyan Rnesans, Hollanda okulunda k, Eski Msr hiyeroglifleri, Seluklularda maden ilemecilii, Osmanl inileri Ko hanm ko! Daha otele dnp stmz deiecez. Lido var bu akam. Turistler televizyonda ve internette defalarca BAKTIKLARI eylerin orijinallerine BAKIYOR imdi. Sayar gibi, bir sper markette sala ve makarna kutularnn envanterini yaparcasna. Hah, bu da burada. Tam da ilkokul kitabndaki gibi. Ah! Ne kadar kkm. Ben daha byk sanyordum. Mona Lisann nnde bir kuyruk. Makul bir sre BAKAN kyor. Genelevde bir ak(!) kuyruu sanki. 16 numarada Mona Lisa Bac sesleniyor mterisine Japonca, Almanca, Arapa: Hadi Aslanm, elini abuk tut! Akama kadar daha on bin kii BAKACAK Sradakiiiii! Uyuma! [ Sanatta ayrnt (1) ] Veya kitap okumak... Jean Paul Sartre, Nazan Bekirolu, Toshihiko Izutsu, Henri Bergson, Mustafa Kutlu, Dostoyevski, Elif afak, Clausewitz, Sadk Yalszuanlar, Alber Camus ile sohbet etmek... Tik-Tak Zamandan kurtulup kendi Zamann yaamas insann. Suyun resmine bakmakla yetinmeyen, su imek isteyenler iin var kitaplar. Mesnev var, El-Munkz Min-ad-dall, Kitab Kef al Mn an sr asm ALLAH al-Hsna, Er-Risletttevhd var. Kitap okumak bir eylem ya da bir fiil deil. Eser, Okur ve Yazar arasnda kurulan, ok zel bir iliki, bir yansma adeta. Yazarn yaad a, hayat, vermek istedii mesaj kadar okurun kimlii de bu genin bir paras. O kitab okumak iin eline alm olan insann beklentileri de kitab okuyu ve anlayn bir paras. Tpk kulaklarmzn mziin bir paras olduu gibi. Elinizdeki bu kitap Derin Dnce yazarlarnn setii kitaplarn tantmlarn ieriyor. Bizdeki yansmalarn, eserlerin ve yazarlarn brakt izleri. Farkl konularda 44 kitap, 170 sayfa. Zamana ayracak vakti olanlar iin...
Fikir Platformu
Yeni Balayanlar in Mesnev Mehmet Ylmaz - Baba, Ak da ALLAH m yaratt? - Evet kzm. - O Ak yaratmasayd biz birbirimizi sevemezdik deil mi? Afallamtm. Ruhan ve cisman alemlerden kim bahsetmi olabilir kzma? Mesnevyi okuduka ellerimin arasnda tuttuum eyin bir renme deil hatrlama kitab olduunu fark ediyorum. Ufack kzmn henz unutmad akdini hatrlama kitab. 5-6 yanda prl prl bir akla sahip olan bizler bydke nasl da krleiyoruz. llebilir, alnp satlabilir eylerle uramaktan Ak gibi, Vicdan gibi kavramlar grmez oluyoruz. Mevln Hazretlerinin Mesnevsini ilk elime aldmda bu krlkten dolay hi bir ey grememitim. Okul kitaplarnda grmeye altmz fabl tarz hikyelere bakyorum, kssadan hisse yok. Gaddar bir hkmdar var, hikyenin sonunda bana kt bir ey gelmiyor. Bir sr metafor, okyanuslar, boyalar, papaanlar Boulanlar ve evi yklanlar kurtuluyor! Bir de dilim devrilmi ben altnda kalmm ki eski kelimeleri hi anlamyorum. Aradan yllar geti. efik Cann tercmesini buldum. Daha ada bir Trke. En azndan benim gibi 20ci yzylda doup da Dil Devriminin altnda yamyass olanlarn bile anlayaca kelimeler. Tabi bu yeterli deil. Aklayc dip notlar var.(2) Beyitlere ilham olan ayet ve hadisler, bu konularda efik Beyin dnceleri, ayn konuda yazlm baka eserlerden kk alntlar Azimli okuyucular iin iyi bir balang. Ama yine yeterli deil. Neden?
7
Fikir Platformu
Tabi nce neden okuyaym Mesnevyi madem bu kadar zor? diye sorulabilir. Bu soruya en ksa cevap (bence) yaamay ve lmeyi renmek iin. Zira yaamak zannettiim eyin yaamak, lmek zannettiim eyin de lmek olmadn bu kitaptan rendim. Ben hakknda en ufak bir fikir sahibi olmadan teki benler hakknda teoriler hatta ideolojiler retmenin ok sakncal olduunu da Mesnevyi okuduktan sonra dnmeye baladm. Peki Mevln Hazretleri bu kitab neden yazd? yle ya, biletle girilen Sem Gsterisinden(?) Kozmik insan kardelii satan sahte peygamberlere kadar herkes Mesnevyi kendi masasna meze yapma gayretinde. Siyasetiler Hmanizmi Vahi Batdan evvel biz icad ettik diyerek Mesnevye sarlyor. Kimi Anadoluda slm yaymak iin icad edilmi soft/sevimli bir felsefeden bahsediyor. Akademik nvan sahibi uzmanlar(?)Yok! Yok! Olsa olsa Neo-Platonizmin etkisi bu diyorlar. Zannediyorum Mesnevnin birinci cildine Hz. Mevlnann yazd nszn okumu olsalard bu kadar zahmete girmezlerdi: Bu kitap, Mesnev kitabdr. Mesnev, hakkate ulamak ve ALLAHn srlarna gh olmak, akl erdirmek isteyenler iin bir yoldur. Mesnev, din asllarnn asllarnn asllardr. ALLAHn en byk amaz erati, hakkate giden nrlu yoludur. Mesnev, iinde kandil bulunan kandillie benzer. Sabahlardan daha nrlu bir srette parlar. Hakkati arayan gnller iin bir cennettir. Mesnevnin pnarlar var, dallar var, budaklar var, bu pnarlardan bir tanesine Selsebl derler. Buras makm sahiplerince, kalpleri uyank insanlarca en hayrl duraktr. En gzel dinlenme yeridir. Hayrl insanlar, iyi kimseler, orada yerler, ierler, neelenirler, ferahlanrlar. Mesnev imanllara if, imanszlara hasrettir. Nitekim, HAKK: Kurn- Kerm ile ounun yolunu aztr, ounun yolunu dorultur. Hidyete eritirir. demilerdir. phe yok ki Mesnev, temizlenmi kiiler iin gnllere ifdr. Hznleri giderir. Kurn aka anlamaya yardm eder. Huylar gzelletirir. Gnlleri temiz insanlardan, hakkati sevenlerden bakalarnn Mesnevye dokunmalarna msade yoktur Baz ksmlar zellikle koyu harfle yazdm zira en ok bu noktalarn gz ard edildiini gryorum: 1 Kuran aka anlamaya yardm etmesi, 2 imanllara ifa, imanszlara hasret olmas, 3 Huylar gzelletirmesi, 4 Gnl temiz ve Hakikati seven insanlar dndakilerin Mesnevye dokunmalarna msade olMAmas. imdi bu noktalar biraz irdeleyelim: ncelikle Mesnev Kuran anlamaya yardm etmek yazlm. Yazarn kendisi sylyor bunu. Yani dert etmeyin ateist bile olsanz, hepimiz Cennete gideceiz naslsa demek iin yazlm bir kitap deil. Okuduka zaten kendiniz de greceksiniz, Hadislere, Sahabeye ve peygamberlerin yaamlarna dayandrlyor neredeyse her harfi. Snn slma alternatif retmek ya da slmn Ortodoks yorumlarn yumuatma abas da yok Mesnevde. Ama (bence) ok cidd bir anlaTma ve hissetTRme gayreti var. Bir baka deyile naklen iman edilmi bir ok eyin aklen ve kalben tasdik edilmesi var. Bu tasdiki mmkn klacak argmanlar var. Buna ek olarak kelimelerle ANLATILAMAZ baz eyleri KALBEN hissettirecek tebihler ok. Bu
8
bakmdan zellikle yeni balarken Kuran da masaya koymak lzm. Hatta mmknse bir ka tefsir. Artk internet sayesinde ok kolay bu tabi. Arapa, Osmanlca vb szlk, ALLAH ne verdiyse. Ar toplarnz hazrlayn. Kuran anlamaya yardm ediyor mu peki? Eh, Mevln Hazretlerine kusur bulacak deiliz ya. Soruyu yle soralm: Benim gibi sradan bir Mslman, ilhiyat vb doktoras yapmadan Mesnev sayesinde Kuran daha iyi anlayabilir mi? Tek kelimeyle EVET. Ancak bunun baz koullar var. Bunlar da yukardaki nszde verilmi zaten. Ben ahsi tecrbeme dayanarak konuyu biraz amak istiyorum sadece. Nedir? manl olmak. Yani ALLAHa inanmayan birisi iin Mesnev ifa olmuyor. Yazar yle buyurmu. Ateist iman haiz okuyucularmz bu sebeple Mesnevnin ifasndan mahrum kalacaklar ama drst agnostikler iin durum biraz farkl. Onlar iin biraz umut var. Tecrbeyle sabit. Neden? Mesnevyi okuyup Platoncu, varoluu, fenomenolojik araylara girmi bir sr dostum oldu. Bu insanlarla her tarttmzda yle bir tez savundum(3): Bizim dnyamzda omlet yapma bilgisi bilinir, Gzel bir kadna(erkee) kar ak hissedilir ve ALLAHa inanlr. yi insan olunur, kt insan olunur. Bilmek, Ak olmak, man etmek ve Olmak 4 ayr fiildir. Oysa anladm kadaryla slmda Bilgi, Ak ve man mertebelerinde ilerledike ayn krfeze alan 3 rman birbirine yaklamasna benzer bir durum kyor ortaya. Siz inandka bildiklerinizi hissetmeye, hissettiklerinizi bilmeye, iman ettiklerinizi anlamaya balyorsunuz. Bilgi, Ak ve man kararak AYNITEK(?) bir eye dnyor: OLMAK. Samimi bir gayret ile ALLAHn emrettii gibi OLmaya altka baz bilgiler size doru geliyor. Yani hi bir kitap okumadan baz eyleri bilmeye balyorsunuz. Szlerimi agnostiklere yakr bir phecilikle karladlar.nce deli olduumu dndler. Ben de onlara asl deliliin grmediim/lemediim ey yoktur eklindeki pozitivist ament olduunu syledim ve denemesi bedava dedim. Baz (eski)agnostik dostlarm baarl ktlar bu denemeden. Artk Mevln Hazretlerinin kasdettii ifay buldular. Mesnevyi okuyup anlama konusunda son bir nokta daha var ama bu konuya girmek iin Mesnevden bir alnt yapalm:
Sen iki parmann ucunu gtr de iki gzne koy. Dnyadan bir ey grebilir misin? nsaf et de syle.te sen, gzn kapadn iin bu dnyay grmesen de, bu dnya yok deildir. Dnyay grmemek ayb, hakkati gstermemek kabahati, ancak uursuz nefsin parmana ittir. Sen akln bana al da, nce gzlerinden parmaklarn ek, ondan sonra dilediine bak, gr. *...+ nsan, gzden ibrettir. Geri kalan deridir, ceseddir Evet, insann kendi nefsine kar mcadele etmesi, ktlklerden uzaklamas zaten ALLAHn emri. Ama Mevln Hazretleri burada bir mjde veriyor, nefse kar mcadele ederek daha lmeden baz eyleri grmek, idrak etmek mmkn olabilir diyor. Hatrlayn nszdeki ifadeyi: Huylarn gzellemesi ve gnln temiz olmas. Aslnda bu iki ey birbirini besleyen, destekleyen iki sebepsonu gibi grlebilir. Ne demek? ALLAHa ynelen, doru ynde ufack bir adm atana ALLAH bunun misliyle yant veriyor. Batan beri yaptm gibi bu paragrafta da kiisel tecrbelerime dayanarak yazyorum. Elbette eli kanl bir katil ya da alp rpan bir hrsz olmadm hi. Ancak bir gn
9
Gazal Hazretlerinin bir kitabnda (mealen) unu okudum: ALLAH ilmini hak edene verir, kymetli eylerin temiz yerlere konmas gibi. Bu szler Mevln Hazretlerinin nszyle nasl da rtyordu. Aslnda bunu daha nce de anlayabilirdim belki ama her eyin bir zaman var demek ki. Geelim. lmine talip olduum limlerin ahlkna da talip olmalydm. En azndan benim hissiyatm buydu. Dzenli olarak Mesnev okumaya ama bu arada hayatma da biraz eki-dzen vermeye baladm. Mesel hya gibi bir eserde ziyadesiyle bulabileceiniz, zetle her inanan insann yapmas gereken eyler. Ama nedense ihmal ettiimiz, ertelediimiz mevzular. te benimkisi biraz daha dikkat etmekten ibaretti. Bu bahar temizlii neticesinde ilm mevzularda bir ok eyin netletiine tank oldum. Olur olmaz eylerle enerji kaybetmek yerine daha sakin, rzgrsz ve bulutsuz bir kalp! Doal olarak temizlik yapma isteim daha da artt. te birbirini besler derken kasdettiim bu. Tabi tertemiz kalpli, mertebe sahibi, sper bir gnl adam olmak ile merakl ve iyi niyetli sradan bir Mslman olmak arasnda ok fark var ama Hacca (?henz) gitmemi bir insann yzn Kbleye dnp bir ka adm atmas da gzel bir ey. Kitap okuyarak futbol oynamay renmek mmkn mdr? amurun, suratnza arpan topun lezzeti kelimelerle anlatlabilir mi? Btn derinliine ramen Mesnev bir teori kitab deil. Uygulayarak, yaayarak renilecek bir eser bu. Evet, Mesnevyi okuyup anlamak mmkn. Ama bitirmek? Mesnev kanaatimce bir hayat projesi. Hayatmn deiik dnemlerinde elime aldmda bulduklarm da deiiyor. Bir kaleidoskop gibi deiken, onunla kurduum iliki zerinden bana beni yanstyor Mesnev. Zannediyorum ki bu kitaptan renilecek eylerin hepsi kelimeye dklebilir, objektif bilgiler deil. Ak da man da ilim renmenin birer kanal, penceresi. Haliyle Mesnev ile onu okuyanlar arasnda kurulacak znel, sbjektif bir iliki var.Son olarak Zaman Gazeteside Nazan Bekirolunun kaleminden ok net, ak bir dille yazlm bir yaz var Ak zerine. Tavsiye ederim. Dip notlar 1 Gazal Hazretlerinin Mikat-l Envar adl kitabndan istifade edelim: Bil ki iki lem vardr, ruhan ve cisman. stersen bunlara hiss ve akl veya ulv ve sufl diyebilirsin. Bunlarn hepsinin mns birbirine yakndr. Farkllk sadece bak asyla ilgilidir. (ikinci fasln balangc) *...+Ayrca sana gizli kalmaz ki izhar edilen, izhr edilenle beraber olmakla birlikte ondan nce ve onun stndedir. Ancak onunla beraberlii bir ynden ve ondan ncelii bir baka yndendir. Bu szn eliik olduunu zannetme. *...+ Elin hareketinin nasl hem elin glgesinin hareketiyle beraber hem de ondan nce olduunu dn. Artk kimin idraki bunu anamaya kf deilse ilmin bu eidini terk etsin. Nitekim her ilmin kendine gre adamlar vardr ve her ey ne iin yaratldysa o onun iin kolaylatrlmtr. (Birinci fasln sonu blm) 2 Ne yazk ki efik Can bile pozitivizmden ve ulus devletin mill eitiminden yakasn kurtaramam. Az da olsa baz dip notlarda dini rasyonalize edici araylar, bazen de Sleyman Nazifin benim dinim kinimdir szne atf yapld yer gibi milliyeti/militarist kokular olabiliyor. Dikkat etmek lzm.
Fikir Platformu
10
3 Bu tezin ilham kayna Mesnev, Gazal Hazretlerinin Mikat-l Envar, bn Arabi Hazretlerinin Fsusu oldu. Bu yaklam MUTLAKA anlalmas gereken TEK bir YOL olarak grlMEmeli. Her insan bu eserleri okuyup kendi sonularn, tezlerini retmeli ve gerektii gibi yaamal.
Fikir Platformu
11
Duvar (Jean Paul Sartre) Suzan Baarslan Duvar, Jean Paul Sartre(1905-1980)[1]n yazd bir hikye kitabdr. Duvar, be ayr hikyeden oluur: Kitaba da ismini veren, Duvar, Oda, Herosratos, zel Yaam ve Bir Yneticinin ocukluu. Sartren varolu felsefesine gre tm insanlar birbirinin ayndr; bir kahraman ya da bir alak olmak tamamyla onlarn elindedir; insan nceden-tanmlanmamtr; ne bir kahraman olarak doar, ne de bir alaktr. Duvar adl hikye kitabnda da toplumun iinden zellikle seilen kahramanlar -zellikle toplumun anomalili tipleri- kendi hayatlaryla, seimleri/tercihleriyle toplumun iinde varolu mcadelesindeki kiilerdir. Duvardaki hikyeler, bir nevi, rzgrla dalndan kopan yapra deil; rzgrsz dalndan yere atlayan yapra anlatmaktadr. Dou edebiyatnn ark- felei/yazgs/kaderi -hatta kahpe felei- deildir sonular ina eden -Duvar hikyesinin beklenmedik sonucu hari-, bireyin kendi seimleridir. 1920-1930lu yllarn anlatld bu hikyelere tek tek bakalm: DUVAR lk hikye olan Duvarda spanya Sava srasnda(1926) spanyay kurtarmak isteyen Pablo Ibbietann Falanjistler tarafndan yakalanarak arkada Ramon Grisin sakland yeri sylemesi iin mahkm edildii bir geceyi ve onun ertesi gnn anlatmaktadr. Sylemedii takdirde duvarn nnde kuruna dizilecektir bbieta. Hcre arkadalar Tom Steinbock ve Juan Mirbaldir. Bir de onlarn lme verdikleri tepkileri izleyen ve onlar bir deney faresi gibi gzlemleyen Belikal doktor. Bu gece, bbieta lm dnmesi gerekirken hala sre olduunu dnerek nce lm grmezden gelir. lm ona hala uzaktr. O, hcre arkadalarn ve doktoru gzlemlemektedir. Kendi tepkileri bir uyuukluun ardna gizlenmitir. Daha nce izledii ay bile u an ona hibir ey anmsatmamaktadr (s:22) hatta lmle odadaki dierlerine benzeyecek olmasndan nefret etmektedir. lm dnmese de eyalarn siliklemesi, bedenini hissedememesi, zamann geiini fark edememesi ile
12
Fikir Platformu
aslnda adm adm lm psikolojisini yaamaktadr. Sabah arkadalar kuruna dizildikten bir saat sonra bir kez daha sorguya gtrldnde, srf Falanjistlerle alay etmek iin Grisin yerini kafasndan uydurur bbieta. Roman Grisin hayatn korumak iin lmyordur o, bakasnn hayatna karlk kendi hayatn -o kii kendisinden stn olduu iin de- feda etmiyordur. nk onun iin Hibir hayatn nemi yoktur (s:35); amac, duvarn nne dizilerek insanlarn ldrlmesine kar oluudur. dealist bir kar-durutur onunki. Ancak yle garip bir ey olur ki; Gris, yerinin kefedildiini dnerek eski yerini terk edip bbietann kafadan uydurduu mezarla sakland iin Falanjistler tarafndan ldrlr. bbieta kuruna dizilmekten kurtulmutur ve sebebini bilmemektedir, leden sonra Grisin bana gelenleri baka bir mahkmdan renene dein. rendiinde de gzlerinde yalar kahkahalarla glmeye balar. Yaamn traji-komik sahnesi. Bir ilke iin lm beklerken, bir alay iin hayatn seninle alay etmesi. Daha byk idealler iin lme adm atarken, idealine srt evirmi biri gibi yaamaya mahkm olmak. Varln, terk edecein seimin; senin hatan yznden, dnyay kmsemen, onu alaya alman, bakalarndan daha farkl olduunu sanman yznden yerle bir olmas. Duvar, kahraman anlatc bak asyla -bbietann gznden- sunulmu. En baarl yn ise, ksack bir hikyede gzlerimizin nne serilen karakter yaratm. Duvar, bir metafor olarak kullanlarak, anlamsz bir lme mahkumiyetin simgesi olarak verilmi. Ve bu anlamszla baka herhangi birinin feda edilmemesi iin birinin seiminin traji-komik sunumu olarak karmza kan bir anlat bu. Sonu, beklenmedik ve artc. Tpk hayat gibi. Seimlerimizle bir ey oluruz ama bazen yine seimlerimizle baka bir eye dnrz. Sartre bunu ok gzel hatta ironik olarak okuruna sunmu Duvarda. ODA Sradan hayatlar olan insanlarn, toplumsal beklentinin nlerine srdkleri artlar adm adm gerekletirirken, buna kar kan ayrkotlarn anlatan bir hikye Oda. Hikye, Janette ve Charles Darbedat, kzlar Eve ve onun sevdii adam Pierre arasnda gemektedir. Darbedatlar klasik Fransz ailesidir. Kar ve kocann alldk tepkileriyle birbirinden uzaklat, ayn seramoninin/rutinin her grte gerekletii, kendi zellerinden ok, genel sorunlarn dile geldii bir aile. Ne olduu belirsiz bir hastalkla odasna ve yataa mahkm Bayan Darbedat, skc hayatna anlarn dnerek katlanmakta, kendisini bir cam kr gibi yaralayan kocasnn szlerini ve kznn tercihini anlatamamann verdii skntyla gittike hayatn canllndan uzaklamaktadr. Bay Darbedatn derdi ise kznn bir psikolojik rahatszl olan/izofren Pierre ile yaamasdr. Kzn bundan vazgeirememekte ve Pierrein bir ruh hastanesine yatrlmasn kabul ettirememektedir. Eve, kendisine Agatha diyen, halsinasyonlar gren birine aktr ve aslnda ondan vazgeebilecekken, kendisini normal insanlardan farkl grd ve onlarla bir saat bile yaayamayacana inand iin duvarn te yannda yaamaya ihtiyac olduuna inanan biridir- Pierreden vazgemez. Duvarla kastettii; kiiler arasnda ve kiilerle toplum ve sosyal hayatn gerekleri arasndaki engeldir ve o, duvarn dier tarafnda da onu isteyen birilerinin olmadna inanmaktadr. Pierrein deliliine normalin stnde olma anlam ykledii gibi, kendi konumunu da farkllk/zellik kazandrmaktadr. Pierrele bir izofrenin dnyas verilirken, ona bakan Evele de onun iin feda edecekleriyle kendine setii hayatn sknts dile getirilmektedir. Tekdzelik ve anomali. Standart bir aile ve standartn, normalin, olaann dna kmaya alan bir bireyin seiminin dile getirilii ve bu verilirken, izofren bir insann bak asndan dnyann gzler nne serilii. Merkezine bireyi, anomaliyi ve normali alan, Tanrsal bak asyla yazlm bir hikye.
Fikir Platformu
13
HEROSTRATOS Toplumdan ve insanlardan nefret eden, mizantrop, hastalkl, yabanclam bir karakter, Paul Hilbert anlatlr Herostratos adl hikyede. Anlatc, kahramandr yani Paul. Altnc katn balkonundan insanlara kubak bakan, onlarn ayakta olma durumuyla alay eden, olaylara kar tepkisizlemi ve yabanclam, toplumu dman olarak gren, bu yzden kendisine gidip bir tabanca alan, tabancayla korkularndan kurtulup gl olma saplantsna kaplan, emretmeyi seven, herkesi artmak isteyen ve bu yzden sokakta birka kiiyi ldrmeyi gze alan, cinayet hayalleriyle tatmin olan, ykma inanan, 33 yanda, her ii yarm brakm bir karakterdir Paul Hilbert. Toplumun iindeki bir baka anomalidir. inde olduu toplumdan ve insanlardan nefret eden, onlarn varlnn nemli olmadn hatta zaten l olduklar iin tekrar ldrmenin nemli olmadn dnen bir karakterdir. Ykmdr onu eken ve bir arkadandan Herostratosun yksn duyduktan sonra ksa, dokunakl bir hayatn ama herkes tarafndan tannan biri olacann hayali iine girer: Masse araya girdi. Ben sizin kahramannz anladm, dedi bana. Ad Herostratos. Tannm biri olmak istiyordu; bunun iin dnyann yedi harikasndan biri olan Efes Tapnan yakmaktan baka bir ey bulamad. Ya tapna yapan mimarn ad neydi? Pek anmsamyorum, diye itiraf etti, sanyorum ad bilinmiyor. Sahi mi? Herostratosun adn anmsyorsunuz ama? Gryorsunuz ki pek de yanl hesap yapmam. (s:86) leli iki bin yldan fazla olmutu, yapt ise siyah bir elmas gibi parldayp duruyordu derken Paul, iddetli ve ksa bir alevle dnyay aydnlatma hayalleriyle yaad toplumdan, iinden, insanlardan iyice uzaklamaya balar. Be kiiyi vuracaktr ve bunun sebebini 102 yazara gnderdii 102 mektupta yle aklar: yarm dzinesini hemen imdi ldrebilirim. Belki kendi kendinize sorarsnz: Neden yalnzca yarm dzine diye? nk tabancam alt mermi alyor. Birini de kendisine saklamaktadr, eer yakalanrsa kendisini vuracaktr. Sua meyilli bu karakter incelenirken, suun insana olan etkileri de verilir hikyede. Cinayet ncesi ve sonras, artk insan ayn insan deildir. leyecei cinayet, onun insan irenliini yerle bir edecektir. Bu sula Bir su, onu ileyenin yaamn ikiye bler. dedii gibi, nce suunu ileyecek, hayatn ikiye blecek; sonra bunun zevkini ve ezici arln hissedecek ve ardndan intihar edecektir. Oysa Paul, suunu ilememiken bile su deliliinin varlyla -henz kullanmad tabancas- korku yaamakta, odasna kendisini hapsederek geirdii gn iinde kendisinden nc kii olarak bahsederek sadece topluma deil kendisine de yabanclamaktadr.
Fikir Platformu
14
Sonunda hayalini gerekletirip, insanlara ate ettiinde bir hata yaparak yanl yola girer ve bir tuvalete gizlenir. Kendisini ldrmek istese de bunu gerekletiremez ve tuvaletin kapsn aar. Ne yapt iten zevk alabilmi, ne de planlarn doru uygulayabilmitir. Artk hayatnn ikinci yarsndadr, yaptn hafifletmeye alan savunma mekanizmalaryla. Siyah bir elmas gibi parldayamam, iddetli ve ksa bir alevle dnyay aydnlatamamtr Paul Hilbert. ZEL YAAM Lulu ve iktidarsz kocas Henrinin ilikilerine Tanrsal bak asyla, ksa bir bak zel Yaam adl hikye. Lulu ilgin bir karakter. Henrinin kendisine olan sevgisini deerlendirirken her zamanki bak amzdan daha farkl dnen biri: Beni seviyor, barsaklarm sevmiyor, bir cam kavanoz iinde ona apandisitimi gsterseler tanmazd insann birini her eyiyle, yemek borusuyla, karacieriyle, barsayla sevebilmesi gerekir. Bekli de insan onlar almadndan sevmiyor; onlar da ellerimiz ve kollarmz gibi grseydik belki de severdik lgin takntlar vardr Lulunun, insanlarn onlar grmedii zamanlarda kendisine bir eyler yapacandan holanmad iin, srtnn olmasndan holanmaz. Henri uyurken onu baka erkeklerle karlatrr. Arkada Rirettee yaknlk duyar ama sylediklerini bir ey sanmasndan dolay can da sklr. Klsz erkeklerden holanr. Bedene ynelik ireti duygusu yaar. Seksten uzak durarak cinsel yaamn olmad bir hayat diler, hekimin ifadesine gre de firijittir, yinede de alfa tipi erkeklerden holanr. Sonunda Henriyi brakp baka bir adamla/Pierre gidecekken bu kararndan da vazgeer ve Niceye Texierlerle gitme karar alr ve gider. Yaam, Luluya gre onu Henriden uzaklatran bir dalgadr ve hayat yle tarif eder: Sizi srkleyen dalgadr, yaam bu; ne yarglanabilir, ne anlalabilir, brak gitsin demekten baka yapacak bir ey yok. Aslnda bu dalga dedii karar, kendi seimidir ve Henriden ayrlrken babasnn tabutu stne atlan ilk toprak gibi bir ayrlk acs hissetse de bu kararndan vazgemez. Lulu, elindekiler kendisine yetmeyen ve ne yapacan bilemeyen, sevse de sevgisini korumak yerine kendi hayatnn iinde srklenmeyi seen bir karakter. Farkl evet, tpk Sartren dier karakterleri gibi, toplumun iinde gze arpmayan, i dnyas, alkanlklar, seimleriyle ayrkotu olan bir baka karakter. BR YNETCNN OCUKLUU Lucien Fleurier, kz ocuu gibi yetitirilen bir erkek ocuu. lgin bir ocuk Lucien: olma oyununu seven ve her eye pheyle yaklaan, byklerinin tepkisine gre kafasnda iyi-kt kavramlar oluturan, bydke grnmez olduuna inanmaya balayan Sonralar bu grnmezlik onda Ben kimim? sorusuna neden olacak ve varln sorgulamaya balayacaktr. Hikyenin neredeyse tamamna yaylan bu dnce-hikyenin leitmotifi-, Lucienin btn edimlerinin, ahlki sorgulama ve ynelilerinin temelini oluturacaktr. Bu varlk yolculuunda, yahut hiliinin kefinde, aama aama u eserlerle yola kar: Werther (Gen Wertherin Aclar[2] ile Goethe); Sainte-Helenein Anlar; Psikanalize Giri, Gnlk Yaamn Psikopatolojisi (Freud); Illuminations (Arthur Rimbaud);
15
Fikir Platformu
Maldororun arklar[3](Comte de Lautramont); Marquis de Sadenin kitaplar; Action Franaise(siyasi gazete); Colette Baudoche (Maurice Barres); Gurbetiler (Andre Lemordant) Kendisini yle tarif eder: Oidipus kompleksiyle baladm, sonra sadiko-anal oldum, imdi de ecinsel oldum, nerede duracam acaba? Hakikaten orada durmaz, Benim salam bir ahlkm var. diye tekrarlayarak iinde bulunduu durumdan uzaklar, ecinselliinden nefret eder ve bu nefreti bambaka bir alana kaydrr. Yahudi nefretine. Tm bu ilerleyite aslnda kendinin kim olduundan ok bakalarnn gznde kim olduu, nasl grnd, deerli olup olmad derdindedir. Bakalarnn gznde saygn, deerli, sz dinlenen biri olmay istemektedir. Bir ynetici nasl olmalysa yle olacaktr, hayatnn anlam bu olmutur. Fransa Franszlarndr, diye nida atan bir milliyetilikten rkla kayar. Hatta fikri planda kalmaz bu yeni dnce, bunu iddete de evirir. Irkla kayarken, arkadalarnn onu yarglamak yerine ona ses karmamalar onun kendi hakllnn ispat olarak grnd iin, yaptklarnda kendisini hakl karmaya balar. En son geldii beni udur: Yahudilere katlanamayan biri. Nefretini kutsamaya bile balar Lucien, kendisine saygs artar durdurulmad ve hatas yzne vurulmad iin. Bambaka biridir artk. Egosantrik bir merkezde, kendisinin haklar olduuna inanan ama bakalarnn da ayn haklara sahip olduunu grmeyen yeni biri. Kendi ifadesiyle: Franszlar arasnda bir ynetici, bir erkek, bir nder! Kendisini hayvanlara yahut nesnelere benzeterek betimleyen, kimim ben sorusunu neyim bene eviren, daha dne kadar siyasetle uramayan, kendini tanmlama abasnda olan bir gencin trajik k. Bakalarnn gznden kendisine bakarak, kendisine hayranl artan, kendisine saygy bakalarn ezerek ifade eden, kendini beenme ve yceltme ile hiliini kimle deil ne ile tanmlayan yeni Lucien, yahut bir yneticinin prototipi Lucien. Sistir Lucien, boluun ardndaki sis kendisidir ve o, bu sisin ardndan kendisini, tm o kendini tanma yolculuunun sonunda, ite byle tanmlandrr. Lucien, yani ben! Yahudilere katlanamayan biri! lgin olansa, Lucieni bu noktaya getirenin kendisi, yani yapt seimler olmas. Her admn kendi tercihleriyle atan Lucien, oidipus kompleksinden, sadiko-anala, oradan ecinsellie, oradan heteroseksellie ve nihayetinde nefret sylemli bir rkla uzanan bir ben ina eder. na ettii benine ak olacak kadar da kendisini kutsar ve beenir. Sartre, bu be hikyeyle, hepsi birbirinden ilgin, farkl, toplumun grnmeyen yznn yanss olan karakterlerle, ayrkotu dediimiz ama hepimizin iinde onlardan bir para onlardan olan kiileriyle, anomalilerimize, tercihlerimize, varlk inamza, benlie, aileye, topluma, insana deinmi. Bu hikyeler; baarl betimlemeler, ayrntlar yakalamadaki ustalk, ksa ama derin hikyelerindeki karakter yaratma baars ile dikkati ekiyor. Okur olarak bu karakterlerin dnyasna girerken ilgin ekilde onlar yarglamadan, sadece i dnyalarndaki nedenler ve nasllarla bu insanlara yaklayorsunuz, onlar ve dnyalarn tahlil ediyorsunuz. Karakterin dnyasn reniyorsunuz; sonu, istemediiniz bir nokta olsa bile -Luciendeki gibi- bunun ciddi bir analizin yansmas olduunu fark ediyorsunuz. zetle denebilir ki, bu hikyeler sadece Sartren varolu felsefesinin zeti deil; -ki denen ey hep buayn zamanda Sartren insan ve topluma dair objektif/nesnel gzlemlerinin, analizlerinin, ayrntlar yakalamadaki baarsn edebi bir ekilde ortaya koymasnn da ifadesidir.
Fikir Platformu
16
[1] http://tr.wikipedia.org/wiki/Jean-Paul_Sartre [2] http://tr.wikipedia.org/wiki/Gen%C3%A7_Werther%E2%80%99in_Ac%C4%B1lar%C4%B1_%28kitap% 29 [3] http://epigraf.fisek.com.tr/index.php?num=1039
Fikir Platformu
17
Manev Enerji - Energie Spirituelle (Henri Bergson) Mehmet Ylmaz
Evet Trkemize Manev Enerji diye evirebiliriz(1) bu ahane kitabn baln. Ne anlatyor peki? Akl nsan Evrim Hayat uur Beden Ruh Madde ve Mn gibi derin konulardaki tefekkrlerin derlendii bir eser(2) sz konusu. Derinlere dalyor ama byk dnr Bergson her zamanki gibi ok byk bir zerafet ile bugn hl moda olan baz fikir akmlarn alt-st etmeyi de ihmal etmiyor geerken: nsan aklnn Hakikati aratrmada yetersiz olduunu syleyen Kantn kritik felsefesi, Hakikati alglardan, deney ve gzlemden ibaret sayan Auguste Comte pozitivizmi, Darwin ve Spencerin mekanik evrimcilii Kanaatimce Pozitivizmi yeterince eletirdik Bir pozitivizm eletirisi isimli kitabmzda. Evrim senaryolarnn felsefeye devirilmesiyle ortaya kan siyas/ahlk durular ise Maymunist imanla nereye kadar? adl ortak almada okurlarmzla birlikte irdeledik. Bu sebeple Bergsonun Manev Enerji isimli kitabn tantrken zellikle Kantn kritikleri zerine sylediklerinden bahsetmek istiyorum. Aslnda bu kitap bir altn madeni gibi, belki 10-15 deiik yaz yazmak gerekir ama bir yerden balayalm yine de Bildiiniz gibi Immanuel Kantn almalar arasnda isimleri Kritik der diye balayan eser adeta dnrn adyla zdelemitir:
18
Fikir Platformu
Saf Akln Eletirisi, 1781 (Kritik der reinen Vernunft) Pratik Akln Eletirisi , 1788 (Kritik der praktischen Vernunft) Yarg Kabiliyetinin Eletirisi, 1790 (Kritik der Urteilkraft) Tabi kritik ya da eletiri deyince gnlk hayattaki karlklarn deil Kant anlamlarn dnmek gerekir. Zira: Kant kaps ve penceresi olmayan betonarme bir bina gibi. Elinize kazma, krek, darbeli matkap ne varsa aln da gelin. Kant zebilmek iin fihrist tarz ufak bir defter tutabilirsiniz. Kanta-insanca bir szlk yazmanz gerekiyor kendiniz iin. Kelimeleri o adaki anlamlarnda deil etimolojik kkenlerine gre kullanyor. Mesel kritik dedii ey eletiri deil varolu koullarn ve ilkelerini anlama abas. Amac eletirmek deil arkeoloji yapmak. Bu sebeple evirmenler Kantn byk eserini -nin eletirisi diye degil de srasyla akl nedir? ahlk nedir? Gzellik nedir? eklinde evirselerdi Trke okuyacak olanlara byk iyilik yapm olurlard. Kantn k noktas hi de hafife alnmamas gereken u soruyla zetlenebilir: Neyi bilebilirim? Neyi yapmalym? Neyi umud edebilirim? (=? hangi umuda msade var?) Bir baka zorluk ise her eletirisinde ortak ve ok soyut kavramlar bulunmas. Her Kritiki birden (paralel olarak) okuyan birinin anlayabilecei baz eyler var ki bunlar tek tek okuyanlarn anladklarnn toplamndan fazla. Mesel mutlak kt ve kksel kt kavramlar zerine yazd denemelerden ktnn bir insan zellii olmad sonucunu karabiliriz. Kt iyiye bir direni, bir atalet, iyinin eksiklii gibi sunuluyor. Bu vizyon elinizde olmadan Pratik Akln Eletirisini anlamak zorlaabilir. Kant yllar boyunca ayn proje iin ter dkm, tutarllk kaygs onu rneklerden ve genellemelerden al koymu. Bunu hi bir zaman akldan karmamak gerekir. (Bkz. Gzellik Matkab Zek Duvarn Deler mi?) te Bergson Manev Enerjinin ilk blmn tekil eden uur ve Hayat adl ksma bu eletirel yaklam eletirerek balar: Felsefenin amac her insann kendine sorduu hayat sorulara yant aramaktr: Kimiz biz? Nereden geliyoruz? Nereye gidiyoruz? Normalde bu sorunlar ve aradmz cevaplarla bizim aramzda bir ey yok, onlarla yz yzeyiz. Ama fazla sistematik bir dnr sorunlarla bizim aramza yeni sorunlar sokuyor: Bir ey aramadan nce onu nasl arayacanz bilmeniz gerekmez mi? Dnmenin, bilmenin ve eletirmenin ne olduunu bilin ki bunlar kullanarak temel felsef sorulara yant arayn. Byle vaktinden nce domu bir sorgulama insandaki ilerleme arzusunu baltalayabilir. Yola kmadan nce btn engelleri saptama ve zm arama gayreti yerine sadece ilerlesek engel sandmz bir ok eyin birer serap gibi dalp gittiine tank olacaz. Hakikatin doal karmakl/dinamiklii yerine kendi ihdas ettikleri ve kontrolleri altnda olan kavramlarn basitliini gryorlar bu filozoflar. Hakikati tecrbe etmek yerine kendi prizmalarndan, pencerelerinden gzlyorlar. Byle sistemci yaklamlarn avantajlar var tabi: Sahiplerinin gururlarn okuyor, ilerini kolaylatryor ve mutlak bilgiye eritii vehmini oluturuyor onlarda.
19
Evet Kant gibi felsef sistemler mi yoksa Bergson gibi Hakikati tecrbe etmeye yarayan sezgi mi? Bat felsefesinin bu iki byk isimi arasnda hakemlik yapmaya kalkmak elbette yersiz. Ama yine de kiisel bir tercihim var ve size Fizikilerin Zamanndan bir ipucu brakarak tantm yazsn noktalamak istiyorum: Ama bu tanmlar bile Zaman ierir veya Zamann halihazrda var olduu kabulnden hareketle yaplmtr. Bu sebeple yukardaki tanmlarn birer metafor olduunu ve Zaman btn olarak tarif edemediklerini de sylemek gerekir. Kanaatimce bu aresizlikten bizi kurtarabilecek tek kii Ludwig Wittgenstein olabilir: Kelimelerin anlamlar bizim dmzda ve bizden bamsz bir g tarafndan verilmez ki onlarn gerek anlamlar zerine bilimsel aratrmalar yaplabilsin. Bir kelimenin anlam ona kullanan kiinin verdii anlamdr. Demek ki kelimelerin anlamlar onlar kullanma eklimizden baka bir ey deil. Bir kelimenin arkasnda kesin bir gereklik olduundan emin olamayz. Bir kelimenin gerek anlamn ya da saklad anlamlar sorgulamak yersizdir Dipnotlar (1) Sanatn amac ve Henri Bergson: Sanatta Ayrnt(9) isimli makalede spirit/pske/nefes/flemek/ruh kavram zerine iki not dmtm. Franszcadaki sprituelle kelimesini evirirken benimsediim bak as neden sprituelle kelimesinin manev diye evildiini de aklyor: Bu metinde Ruh kelimesi daha ok slmdaki nefs gibi deerlendirilmeli. Bergsonun Franszca metninde kulland me hem ruh hem de nefs yerine kullanlr. Ruh ve nefs kelimeleri gerek bat aleminde gerekse slm alimlerince kaleme alnm kimi eserlerde Yunanca ncillerdeki veya branice Eski Ahitteki karlklarnn ( pske, - nefes) tercmesi olarak kullanlyor. Nefs genellikle canl kalmamz salayan hayvan drtleri, yaamsal ihtiyalar ifade ederken ruh nsann Ahirete dnk olan, dnyada bulunduu mddete gurbet hissi duyan yann ifade eder. (ALLAHn Ruhundan fledii ) Franszcada sens- kknden tretilen kelimeler hem anlam, hem mn, hem hissiyat (5 duyu) hem de yn anlamna gelebilir. Metinde Bergson bu kelimeleri nispeten net, ak bir anlamda kullanyor. Yine de Franszca orjinalindeki gzellii Trkeye aktarmak mmkn olmad. (Abdlkadir Geyln Hazretlerinin ifade ettii zere mn ALLAHa kavumaya, Vuslata ermeye mani olan Benlii syran, Beni Kendimden ayran eydir.) (2) Bu konularda eitli vesilelerle verdii konferans bildirilerinden oluan kitap Birmingham niversitesindeki bir konferansta sunulan uur ve Hayat (1911) ile balyor, Cenevre Felsefe Kongresinde sunulan Beyin ve Dnce (1904 ) ile son buluyor. Metnin orijinali 131 sayfalk bir WORD dosyas halinde buradan cretsiz olarak indirilebilir. Bir ok kitabn cretsiz olarak sunulduu bu siteyi dikkatle incelemenizi tavsiye ederim.
Fikir Platformu
20
Nefesler (Ganiyy-i Muhtef) Mehmet Ylmaz
Ekmek yapmaya merak sarmtk bir zaman. Ama yle ekmek makinasyla filan deil. Kendimiz, elle youracaktk hamuru. Sanayi mayas da kullanmayacaktk. Aratrdk, eki maya yapmay rendik. Hani u eski kadnlarn komudan ya da mahallenin frncsndan ald maya. Daha neler rendik. Kepekli un kolay kabarmyordu. Tuz ekmein rengini koyultuyor, eker kabuunu kalnlatryordu. Ekmek yaparken iine lim katlmas mecburiydi! Hamuru kardktan sonra dinlendirmek ve sonra yeniden karmak gerekliydi. Frna koymadan da beklemek gerekiyordu. Beklemek beklemek ve yine beklemek Beklemek ok ama ok zordu. Hamurun hzl kabarmas ve ekmein hzl pimesi iin yollar bulduk. Ama hz daha dorusu Zaman eksiklii kalitenin dmanyd. Srlen toprak tohumu bekliyordu. Tohum yamuru bekliyordu ve sonra gnei. Sonra biilmeyi bekliyordu. Murada ermi buday (yani un) oka Zaman ieriyordu. Bunun iin hzl yaplan ekmek de gzel olmuyordu. Yani Zaman ekmein muhtevasyd. Un, tuz, su kadar vazgeilmezdi Zaman. Ekmek yaparken iine Zaman katlmas mecburiydi!
Fikir Platformu
21
Sonunda baardk. ki arkada o son ekmei frndan kardmz gn hi unutmadk. Evin iini enfes bir koku dolduruyordu. O kadar uram, o kadar emek vermitik ki ekmei tutmaya kyamyorduk. Yeni domu bir bebei kucaklar gibi havluya sardk. Ekmein soumakta olan kabuu t t..t diye ok ho bir ses karyordu. Kulamz yaklatrp dinledik ekmeimizi. Tam kitaplarda tarif edildii gibiydi. Kabuun rengi mkemmeldi. Pimeden nce zerine un serpip jiletle yardmz ksmlar imi, kabaran yerlerdeki hava kabarcklar sertlemiti. rkek dokunularla okadk ekmei. Arkadamn yznde adeta efkt ifadesi vard. Gzelliine bakmaya doyamyorduk. Bebeine bakan bir anne-baba gibiydik. Kahkahalarla gldk halimize. Gzlerimizden ya gelmiti. Ekmek yaparken iine Ak katlmas da mecburiydi! Aksz ekmek yaplmyordu. Souduktan sonra birer para kopardk ve tadna baktk. Tam istediimiz gibi eki bir lezzeti vard. Daha nce yaptmz yenilebilir ekmekleri ev halkna tattrmaya urardk. sterdik ki ok gzel olmu desinler, emeimizin karln tekinin dudaklarna asmtk nk. Ama bu kez yle olmad. nk mutluyduk. Eski ekmeklerin nisp baars bizi tatmin ediyordu, alk aryorduk, yeniden, yeniden diyorduk. Ama bu kez farklyd. Bu kez mutluyduk. muRaDmza ermitik. Budayn ekilmesinden, sulanmasndan, ezilip un edilmesinden bizim bebeimize uzanan gayret aac meyvasn vermiti. Ekmek mKeMmeL idi. Biz ekmei yapmtk, ekmek bizi terbiye etmiti. limin, Zamann ve Akn, bir baka deyile Mnnn Maddeye girmesine, sokulmasna tank olmutuk. Ah keke Descartes yanmzda olsayd da grseydi bu mucizeyi! Leibnizin Monadologie adl o minicik kitabn okuduunuzda kocaman bir incir aacnn tepesinde ball incirleri yiyormu gibi hissedersiniz kendinizi. Kocaman aa ve o minicik incirler Ne tezat. Koskoca Leibniz ve o 25 sayfalk Monadologie. Ne tezat. Leibnizin annesinin doum sanclar, okula gidii, matematikle, bilimle, diplomasiyle ve daha bir ok eyle doldurduu hayat Btn bunlar Monadolojiyi yazmak iindi. 25 sayfa. Ama ne 25 sayfa! Belki de ALLAHn Leibnizi yaratma sebebiydi bu 25 sayfa? ALLAH bir eyi yaratt zaman mKeMmeL yaratr. Bu mkemmellik aslnda bir ok eyin tecellisidir ama ayn zamanda Onun muRaDnn bir iaretidir akl (=gz) sahiplerine tabi. Mesel kar tanesi mkemmeldir. Elinizin scaklna direnecek kudreti yoktur. Ama kar tanelii konusunda olgunlam, kemale ermitir. Deniz kabuu da mkemmeldir. Onu krabilirsiniz ama mkemmel olduu gereini deitiremezsiniz. Bceklerin gz ve dikkat etmeden bakp getiimiz daha bir ok ey mkemmeldir Tabiatta. Leibnizin Monadologiesi gibi mesel El-munkizu Min-ad-dall (Hz Gazl) vardr. Tabi byk bir alimin hayat aac bir ok meyva verebilir. Er-Rislett-tevhd , Mikat-l Envar da Gazl Hazretlerinin bize miras brakt birer bal damlasdr. Yine minnack, yine devasa! Zaten o kadar bilgiyi o kadarck sayfaya kim sdrabilir baka? Bazen bu sdrma daha da muCiZev haller alabilir, aklmz iyice aCiZ brakabilir. Mesel resim sanatn kullanarak gz yetkin biimde kullanma yollarn aradmz Derin Gz kitabn hatrlayn. Btn bu kitapta anlatlanlarn TEK bir iirin msralarna smas mmkn mdr?
22
Aynaya baktnda grmektesin kendini. Lkin, bu idrk srlar vehminin de fendini. Ayna iine nasl ediyorsun ki rihlet? Sen misin aynadaki tecell? Bir tahll et!
ki boyutlu ancak, fehmeyle ki, grdn; Sense boyutlusun. Burda, ite, krdm!
Sa elini kullansan, aynadaki solaktr. Bunun srr aynann srrna muallktr.
u hlde bu tecell aynn deildir senin. Ama gayrn da deil! drk et, derin derin!
te sana bir misl, mantka da aykr; Zr, bir ey: bir eyin ya ayndr, ya gayr!
Akl- Mea gre yoktur bir nc hl. Bu rnein fehmi de bu Akla gre muhl.
te Hak da bu Kevni Kendine seti mirt. Bu aynada seyretti tecellsini kat kat.
Bu kapsamda mahlkat ayn olamaz Hakkn. Ama gayr da deil! Rabbim, u ie bakn!
nce bir idrktir bu. Sakn kaymasn ayak! Panteizme dmeden fehmedilsin bu siyk.
23
Fikir Platformu
Kevn Hakkn aynasdr, nereye bakarsan bak! nsan rif klan bu sibaktr, bu sibak!
Veya ben kimdir? sorusuna yant aradmz Zaman nda Benlik meselesi ka msrada anlatlabilir?
Bir parack balmumu: zel kokusu olan, Yumuaka ve sar, hem kolayca yorulan
Bir cisimdir ki sonlu, snrl hacma mlik; Onu emrza kar ecz da klm Hlik.
yice cvklar strsan sen bunu, Hacm artar, aklar rengi de enikonu.
Grn de deiir deiince tm arz; Ama, hviyyet iin, bu asl olmaz maraz.
O, hviyyeti mahfz, gene bir balmumudur. Biraz daha stsan bir sv eder sdr.
Buharlar, daha ok stsan: sv kalmaz. Buhar hlinde bile hviyyet tdil olmaz.
Buna benzer bir misl iin dn insan! Yalansa, hasta olsa ya da azalsa kan,
Fikir Platformu
24
Ameliyt da olsa, hatt tasa protez, nsanl deimez! Elhak, muhkemdir bu tez!
u hlde arz ile hviyyet ayr eymi. Arzn gizledii hviyyeti kim bilmi?
Bir eyin arz ok ama hviyyeti bir! Bunu idrk etmeli olmadan mtekebbir.
Mdem ki bu arzn ardnda hviyyet var, Ve arz perdeleri olmakta sana duvar,
Bir kere de sormal: Grnen bu lemin Nedir ki hviyyeti ve dayand zemin?
Evet Bu hafta dikkatinizi ekmek istediim kitabn ad Nefesler. Ganiyy-i Muhtef Hazretlerinin irfanla, hikmetle, irad ile geen mrnn, mtevaz bir mr aacnn altn meyvalar. Sadece akl (=gz) sahipleri iin. Ruhuna el-Fatiha.
Fikir Platformu
25
bn Arabinin Fususundaki Anahtar Kavramlar (Toshihiko Izutsu) Mehmet Ylmaz Biri M.. VI. yzylda inde dieri M.S. XII-XIII. yzylda spanyada domu, aralarnda yaklak 18 yzyllk bir zaman aral ve yaadklar yerler itibriyle de yaklak 9000 kmden fazla bir uzaklk bulunan, biri ince dieri Arapa konuan bu iki insnn biribirlerini, Varlk leminin yaps hakknda ayn eyleri beyn edecek ekilde etkilemi olduunu iddia etmek bir maymunun bilgisayar klvyesinin bana geip de bir rpda Mehmed kifin btn Safhatn ayn sra iinde eksiksiz ve hatsz yazabilmesi kadar muhldir Prof. Dr. Ahmed Yksel zemre (Sz konusu eseri indirmek iin) Toshihiko Izutsunun A Comparative Study of The Key Philosophical Concepts in Sufism and Taoism / Ibn Arab and Lao-Tz, Chuang Tz balkl iki cildlik kitabnn birinci cildi 1966, ikinci cildi ise 1967 ylnda Tokyoda Keio Kltr ve Dil Aratrmalar Enstits tarafndan yaynlanmtr. Bu kitabn varlndan 1967 ylnda haberdar olmu ve ayn yl Japonyadan getirtmitim. Toshihiko Izutsu bu kitabnda bir yandan Muhyiddin bn Arabnin Fuss-l Hikem isimli eseri ile Knnin bunun hakkndaki tefsrini, dier yandan da Lao-Tznun Tao T ing (ya da Batdaki
Fikir Platformu
26
bilinen okunuuyla Tao T King) isimli eseriyle uang Tznun bunun hakkndaki tefsrine dayanarak her iki felsef sistemdeki anahtar-kavramlarn nce bir semantik analizini yapmaktadr. Bir kelimenin semantik deerlerinin, yni kelimenin etimolojik lgat mnsnn zerine zaman iinde eklenmi olan yeni anlamlarn ya da vuku bulmu olan anlam kaymalarnn tesbiti demek olan semantik analiz, kelimelerin kullanldklar yerde hangi anlamla ykl olarak neye dellet ettiklerinin aratrlmas, ya da eski deyimiyle kelimelerin medlllerinin tehis ve tesbiti demektir. Eserin 1. cildi bn Arabnin Ontolojisi (Varlk Bilgisi) ve 2. cildi de Lao-Tz ve uang Tznun Felsef Dny Grne tahss edilmitir. Yazar bn Arabnin felsefesindeki anahtar-kavramlar ile LaoTznun felsefesindeki anahtar-kavramlarn semantik deerlerini (yni medlllerini) tesbit ettikten sonra: 1) bu kavramlar arasnda bire-bir bir tekbliyetin var olduunu, 2) her iki sistemin de ortaya koymu olduu ontolojinin Varlk leminin bir silsile-i mertibe (hiyerariye) dayal katmanl bir yap ihtiv ettii bir ontoloji olduunu ortaya karmaktadr. Biri M.. VI. yzylda inde dieri M.S. XII-XIII. yzylda spanyada domu, aralarnda yaklak 18 yzyllk bir zaman aral ve yaadklar yerler itibriyle de yaklak 9000 kmden fazla bir uzaklk bulunan, biri ince dieri Arapa konuan bu iki insnn biribirlerini, Varlk leminin yaps hakknda ayn eyleri beyn edecek ekilde etkilemi olduunu iddia etmek bir maymunun bilgisayar klvyesinin bana geip de bir rpda Mehmed kifin btn Safhatn ayn sra iinde eksiksiz ve hatsz yazabilmesi kadar muhldir. Kanaatimce Prof. Izutsunun bu aratrmas, Cenb- Hakkn (hangi zamanda, hangi iklimde ve hangi tikadn mensbu olarak yaam olmasnn hi nemi olmakszn) setii mstesn insnlarn gnllerine, Varlk leminin esrrn farkl boyalarla boyanm olsa bile, ayn ekilde ilhm ettiini ok briz bir ekilde ortaya koyan kymetli bir almadr. Aslnda Prof. Izutsu kolay ve akc bir ingilizce kullanmaktadr. Bu bakmdan tercme herhangi bir glk arzetmi deildir. Bununla beraber konuya yabanc olanlarn bz noktalar daha iyi anlamalar ve teknik deyimlerle nsiyet kesbedebilmeleri iin metinde parantezler iinde de aklayc notlar vardr; bunlar italik olarak dizilmilerdir.
Fikir Platformu
27
Zafer Yahut Hi (Mustafa Kutlu) Suzan Baarslan Tepeky, hayattan kaanlarn, hayata tutunamayanlarn sna ama ama, kamaktan ok, yeni bir balang yapmak. Hayatn kesinde krk yaayanlarn krklarn, krgnlklarn tamir etme abasnn ifadesi, kimindeyse bir mit, parlak bir kariyer yeni bir balang, varolu, eskiyi yeniye kalbetme, devirme mcadelesi Brokrasinin hantallnn glgesinde kurulan Tepekyn ak geni: Bulut, Oya, Ferit. Ve realizm, bunu ak geninden -Oya, Bulut, Bulutun olunun/Keremin bu uzun hikyenin sonunda bir silahl atmada lmesi ile- ayrlk/yokluk/lm tekgenine, bire indirecek kadar acmasz. Geriye hibir pembeliin kalmad; sadece avunmann, ykntlarn, eksikliin ve tamamlanamamann kald gerek dnya. Ryalarn dahi anlamszlat, gereklemedii bir gereklik, onlardaki umudu dahi alan acmaszlk, belki bir kara mizah. Sade, akc, gnlk dil. Darbmesellerle, ark szleriyle, iirlerle verilen duygusal devinimler. Kimi yerde metinleraras gndermeler; bir ryada karmza kan Giyom Tell masal ile iki annenin bir bebei paylaamad anekdot (158-159); hatta bunun ifade edilii, bildiinizi biliyorum ey okur, ama rya bu, ben de aknmn kahramann azndan verilii Birbirinden ilgin Anadolu insan: Okumuundan okumamna, cahilinden bilgesine, ahlaklsndan ahlakszna, akllsndan delisine, cesurundan korkana her renk. Tepeky, kk bir Trkiye, hatta
Fikir Platformu
28
daha spesifik ifade edersek, kk stanbul. ehirleme, ehirleememe, aksayan hantal brokrasi, g sava, halk, beklentiler ama beklenemeyenler Adm adm rlen bir trajedi. Sohbet eder tarzda verilen cmleler, yer yer scack mizahi betimlemeler. Halk bilgeliinin t eklinde satrlar arasndan verilii. Bir nevi hikmet geleneinin szl gelenekle deil ama yazyla devam ettirilii. Karlkl ve karlksz aklar, merhametle sarlan sevgiler, huzurlu ve huzursuz aileler ve tpk hayatn kendisi gibi yk/hayat biterken hala eskisi gibi duran sorunlar, dertler, eksiklikler, insanlar, hayat devam eden hayat Trajedinin adm adm sz yknn iine; ama ak iin deil, sevdiklerini korumak iin. te tam da bu noktada, yaptn arkasnda Abdlhak Hamit Tarhann Eber adl manzum piyesinin zeti okuru yanltr. Beklenen trajedi aktan kaynaklanmaldr ama tam tersi olur. Hayat kendisi trajedinin kaynadr ve sebepler birleerek sizi aktan, ak acsndan, kazanma hrsndan uzaa atarak, insani taraflarnzn setii yoldan hayatn hi ummadnz tarafna savurur. Geriye ne ak kalr, ne onun mcadelesi, ne de ideallerle ina edilmeye allan yeni kentin derdi-tasas, yani yeni bir balangcn admlar. lahi/Tanrsal bak asyla sunulan, bir uzun hikye. Bir baka Kutlu klsii. Bireyin ve toplumun iinde olduu ama daha ok topluma bakn sunulduu bir geleneksel-modern anlat.
Fikir Platformu
29
Trkl lmek (Nazan Maksudyan) Mehmet Ylmaz Edirneden Ardahana Trkiye Cumhuriyetinin topraklar devletin tasarrufundadr. Ya biz, bu topraklarn zerinde domu olan insanlar? Kanmz? Vcudumuz? Etimiz ve kemiklerimiz? Dedelerimizin kemikleri ve doacak ocuklarmzn vcutlar kime aittir? lkokulda bara bara sylediimiz o yemini hatrlayn: Varlm Trk varlna armaan olsun! Hafife alnacak bir lf deil, varlm. Devlete verdiimiz bu ak ekin kimler tarafndan, ne gibi projeler iin kullanlabileceini dndnz m hi? Avrupa milliyetilii Trkiyeye nasl bulat? Trkiye Cumhuriyetinin doum sanclar ektii 1925-1939 yllar arasnda dnyann en saygn(!) devletleri rk, milliyeti ulus-devletlerdi: Fransa, Almanya, talya Asker doan milletler, stn(!) rklar, kafatas lmeler, kark, bozuk rklarn, melezlerin aalanmas bu dnemin standartlar, normalleriydi. Saygn devletler kltrel farkllklarla deil homojenlikle, tekdzelikle vnyorlard. nsanlarn byle tek tip oluu lkenin i huzurunun ve uluslararas ykseliinin de garantisiydi resm ideolojilere gre. Halk, millet, ulus nsan Putsal ve Kutsal Devletin eyiydi. eyletirilen, tektipletirilmi insanlar bar zamannda ii, savata askerdi. Devlete mutlakiyet atfeden faizmdi bu. Mussolininin dedii gibi her ey devlet iin vardr, devletin dnda hi bir eyin kymeti yoktur! (Bkz. Trkiyenin Ulus-Devlet Sorunu) Bilimin sistematik biimde siyas propagandaya alet edildii mesel Almanya gibi lkelerde stn(!) Alman rk su ilemi olamazd. Eer Almanyada hrszlk, cinayet, tecavz varsa bunlar Yahudiler, Romanlar veya melezler olmalyd. Pozitivizmin determinist araylarnn neticesiydi bu rklk.
Fikir Platformu
30
Modern insan artk iyi-kt karsnda hr seim yapamazd, kaliteli(!) rklardan gelen insanlar iyilie ve baarya mecburdu, mahkmdu. Aalk(!) rklar iinse bunun tam tersiydi! Bunun iin Avrupal smrgeci zenciyi, ekik gzly ldrp lkesindeki altn, gm, pamuu gasp etmekten rahatszlk duymad. Asyaya, Afrikaya, Gney Amerikaya uygarlk(!) gtren beyaz adam, bilimde, savata, sanatta baarya ve stnle mecburdu. yi-kt ayrm yapma kabiliyetini ve iyiyi seme gcn etimize, kemiimize balayan bu teoriler iddet retti ve retmeye devam ediyor. Btn insanlk tarihinin en kanl yllarnn zelikle Japon, Alman ve talyan rklnn tavan yapt kinci Dnya sava dnemi olmas gzden kamamal. Aslnda Amerika Birleik Devletleri de bu rk rzgrlardan nasibini ald. Dnya bar iin bir tehdit unsuru olan ABD ordusu, Amerikan milliyetilii ve silah endstrisi bu rk zemin zere eklemlenmitir. (Bkz. Amerika Tedavi Edilebilir mi?) Ksaca zetlediimiz bu tarihi srete Trkiyenin resm ideolojisi halkn gerek yapsna, kltrel renklerine, lkenin ihtiyalarna gre deil uygar(!) Batnn 1930daki standartlarna gre ina edildi. Mustafa Kemal Paa ve genel olarak ynetime hakim olan insanlar Osmanlnn kn, Avrupann ykseliini yaam, gururu yaral askerlerdi ounlukla. Osmanl okullarnda eitim grmlerdi ama Almanya ve/veya Fransaya byk hayranlk duyuyorlard. Bu askerlerin sosyoloji, ekonomi, siyaset gibi konularda derin bilgisi yoktu. Baty anlamaktan aciz, gerekleri idrakten yoksun, teknik ve asker stnlk karsnda sadece hayrandlar. Haliyle Avrupann en grnen, en somut ynlerini alp Trkiye insanna dayatacaklard. Orduda bu iler byle oluyordu. Sivil hayatta neden olmasnd? O halde asker bir millet yaratlmalyd. Halkn iyilii iin halka ramen byle olacakt. Avrupaya ramen Avrupalyz! Avrupa, Japonya ve Amerika on milyonlarca masum insan ldrdkten sonra rkln yanl bir ey olduunu anladlar ve zellikle Avrupa devletleri bu hastal resm ideolojilerden karma gayretine girdiler. Bugn Avrupada hl bir ok hakszlk yaplsa da rkla kar ciddi bir tavr olduunu gzleyebiliriz. Gelimi devletler meruluklarn hukuktan, demokrasiden, halka verilen hizmetlerden almaya alyorlar. 2000li yllarn Avrupas insan haklar szlemesiyle, rkl frenleme uruna basn zgrln dahi kstlayabilen hatta siyas parti kapatabilen bir Avrupa. Elbette yabanc iilere kar saldrlar ve kurumsal hakszlklar var ama 1930larn Avrupasyla tam bir tezat tekil ediyor bugnk manzara. Oysa kinci Dnya Savann alkantlar ve i sorunlar sebebiyle bizim Trkiye iine kapand. 1930larn faist Avrupas rnek alnarak kurulan Trk ulus-devleti Avrupal rnekleri gibi reformlara tabi tutulmad. Vatanda Trke konu, Ne mutlu Trkm diyene, Trkiye Trklerindir gibi gaz
31
vermeler milli eitim ve ordu gibi beyin ykama merkezlerince zihinlerimize kaznmaya devam ediyor. Bugn Trkiye Cumhuriyeti 1930 model bir Avrupa devletidir bir ok ynyle. Yani Krtlerin ana dil eitimi, niversitede barts yasa, Hrant Dink cinayeti, Ermeni soykrm gibi konularda yasaklar mdafaa edenler Avrupaya kar yine Avrupay savunuyorlar 1930larn Faist Avrupasn. Hitlerin, Mussolininin, toplama kamplarnn, filemelerin Avrupasn Atatrk kafataslk yapt m? Doru cevap: Siz okuyup karar verin. Ne okuyun? Nazan Maksudyann Trkl lmek adl kitabn elbette! Maksudyan siyasetbilim, uluslar aras ilikiler ve tarih alanlarnda faaliyet gsteren bir akademisyen. Yazar bilimin siyas propagandaya alet edilmesini yle gzel gzler nne seriyor ki. Trk propagandaya, Trk milliyetiliine zemin hazrlamak iin karlan bir Trk Antropoloji dergisi var. Dergide yok yok! Kafatas krokileri, el, burun vb organlar llerek SAFKAN Trkn nasl saptanaca, Babu Atatrkn fotoraflar 1930lar geride kald ama delinin kuyuya att ta misali milliyetilik hl baa bel. Bugn yine Ermeni ya da Krt olmak kolay deil Trkiyede. Kh halk tarafndan kh devlet tarafndan bir hakszla urayabiliyorsunuz. nk 1930larn Trkiyesinde ina edilen baz eyler hl dimdik ayakta. Yazar Maksudyan akademisyenliin gerektirdii ciddiyet lsnde kitapta verilen bilgilerin referanslarn hatta baz krokilerin kopyalarn da sunmu. En arpc olanlar stn Trk rknn tarif edildii izimler ve rakamlar. Elektrik arpm gibi oluyorsunuz. Akas ilk okuduumda byle bir kitabn yasaklanMAmasna armstm. Aslnda Nazilerin yaptn pek l Trk devleti de yapabilirdi. Sadece teknik yetersizlik buna engel olmu diye dndm. Zaten Dersim katliam ve Tansu iller dneminde OHAL blgesinde ilenen sular bile milliyetiliin; kafatasln varabilecei noktalar tahmin etmek iin yeterli deil mi? Kitapta glerek okuduum ama aslnda alanacak ok ey var. Mesel: Dnyadaki btn dillerin Trkeden trediini iddia eden Gne dil teorisi (sf. 66) Bilimsel mutlakiyet ve pragmatizm (sf. 72) Pazarda domates seer gibi rneklenen, eantiyon seilen yzlerce insan (sf. 94) Kaliteli(!) Trklerin gz kapa, burun ve kafatas emalar (sf. 122)
32
Trk kafalarn tekilerden ayrmak iin kafa kemiklerinin eklemlenme farklar (sf. 138) Hangi ehirlerin Trk zellii tamadn (katledilebilir?) listeleyen raporlar (sf. 170) Filmin sonunu sylemeyeyim. Kitab aln, okuyun. Bugn Trkiyede hl bir ok hakszln srmesine sebep olan, lkemize enerji kaybettiren sorunlarn arka plann anlamak iin olduka faydal bir kitap. Derin Dnce okurlar iin ise MUTLAKA OKUNMASI GEREKEN bir kitap. Not: Yllardr ok kaliteli kitaplar ve evirileri Trkeye kazandran, zgn ierik reterek Trk fikir hayatn destekleyen Metis yaynlarn saygyla selamlyorum.
Fikir Platformu
33
Sis (Miguel de Unamuno) Suzan Baarslan Sis / La Niebla[1] Bize ne ad verirlerse admz odur. Homeros zamannda insanlarn ve nesnelerin ikier ad vard: birisi insanlarn taktklar ad, teki de tanrlarn verdikleri ad. Tanr beni nasl adlandracak?[2] Miguel De Unamuno (1864-1936), spanyol bir yazardr. 20.yy olan yaad dnemde nce diktatr Rivera ardndan da Francoya tavr almas yznden hayat srgnde ve ev hapsinde gemitir. iir (Poesias), deneme, hikye ve romanlar (Niebla/ Sis, Abel Sanchez/Bir Tutkunun yks, Tres novelas ejemplares y un prlogo, La ta Tula, La novela de don Sandalio, Jugador de ajedrez, Un pobre hombre rico/Yaman Adam, San Manuel Bueno, Mrtir/ Ermi ve Kurban) vardr. Felsefeyle (Del sentimiento trgico de la vida, 1913 / Yaamn Trajik Duygusu) de uramtr[3]. zellikle varoluuluk zerinde durmutur. Sis, 1914 ylnda yaymlanm bir romandr. [4] Eser Victor Gotinin nszyle balar. Goti; Don Miguel Unamunonun Agusto Perezin gizemli lmn anlatt kitabna nsz yazmasn istemesi zerine, bu nsz yazar. Perezin zellii Hamletvari bir pheyle varlndan phe etmesidir. Bu ksmda kitaplara nszn neden yazld, novela[5] veya nivola tanm, Unamunonun gazetede kan yazlarna gelen yazlar, yazm kurallarnda ve slubunda yaptklarn kabul etmeyenler, Unamunonun mizaha ve Cervantese bak, varla ait dnceleri, pornografiye olumsuz bak, erotizm metafizik ilikisi, dindarlk ve sava olma arasndaki ilikiden bahsedilmektedir.
Fikir Platformu
34
nszn ardndan bir Son-nsz ksm gelir ki burada da Unamuno, Victor Gotiye cevaplar vermektedir. Burada giri ksmda ilgin bir cmle dikkatinizi eker. Unamuno yle der: nsz yazarm Victor Gotinin kimi dnceleriyle ilgili bir tartmaya girmek isterdim, ama varoluunun -Gotinin varoluu- gizemini bildiim iin, bu nszde sylediklerinin btn sorumluluunu kendisine brakmay yeliyorum. Ve ilk soru iareti atlr romanda, Goti kimdir, gerekten var mdr yoksa kurmaca bir karakter midir? Cevabn da sadece yukarda syledii gibi Unamuno bilmektedir. Bu ksm da okuyucu iin ancak eser bittiinde anlaml hale gelmektedir. (Bu ksm eseri okumadysanz paragrafn sonuna kadar okumayn.) Eser tamamlandnda u gerekle karlar okuyucu. Unamuno, romana kendisini katt gibi, roman kahramann da -Victor- gerek hayata aktarmtr. Romann gereklii Unamunonun romana girmesiyle soru iaretine neden olduu gibi, gerek hayatta da olmayan Victorun yazdklar bu hayatn gerekliine dair soru iaretine neden olmaktadr. Yani ilk defa sadece bir yazar kurguya mdahale etmekle kalmayp kurmaca bir karakter de gerek hayata mdahale etmi, aramza girmitir. Romann yazld yl dnrse -1914- bu gerekten de ok baarl bir bulutur. Son-nszde yine eserin sonunda anlam kazanan cmleler unlardr: Dostum ve nsz yazarm Gotinin benim dncelerimi ok dikkatle ele almas gerekir, nk beni ok kzdrrsa, sonunda, dostu Pereze (Perezin de kurgu karakter olduu ortaya kmaktadr.) yaptm ona da yaparm ve onu lmeye terk ederim ya da doktorlarn yapt gibi ldrebilirim. Okurlarmn bildii gibi doktorlar ikilem iindedirler: Ya hastay ldrmekten korktuklar iin lme terk ederler ya da lr kalr korkusuyla onlar ldrrler. Ben de Gotiyi elimde lp kalrsa diye, ya ldrrm ya da onu ldrmek zorunda kalmaktan korktuum iin lmeye terk ederim. Victor da Perez gibi roman kahraman olduu iin yazar onu da ldrebilir, yani Victorun varlnn sadece kurgu olduu her iki biimde de ortaya kacaktr. Yazar, kurmaca gereklii bozmu, kurmacadaki bu bozumla kendi hayatndaki gereklik algsna gnderme yapm ve onu sorgulamtr. nk, ster yaamdan kitaplara olsun, ister kitaplardan konumalara, gerei bir alandan baka bir alana aktardk m bir eyler oluyor ve gereklii bozuluyor.[6] Unamunonun da yapt tam olarak budur. Hatta bir adm daha te gider Unamuno, bir baka roman karakterini kurmaca gerekliine sokar: Don Juan Tenorio. Tenorio, Tirso de Molinann El Burlador de Sevilla adl yaptnn bakahramandr. Burada da kahramann farkl bir gerekliin iine dahil etmi olur. bir anlatda, bir baka romandaki karakterin bir romana girii ya da bir oyuna girii, neredeyse bir gereklik iareti ilevi grmektedir. Rostandn Cyrana de Bergeracnda ikinci perde sonundaki durumu buna rnek gsterilebilir. Kurmaca karakterler bir metinden tekine g edebildiklerinde, gerek dnyada yurttalk hakk elde etmi ve onlar yaratan anlatdan bamsz hale gelmi olurlar.[7] Bylece Tenorioya gereklik vererek kendisini sorgulatm olur. Roman, Agusto yamurlu bir gnde yrye k ile balar. Ancak kararszdr, yaamda yolculuk etmeyen, yaamn evresinde dolaan bir kiidir o, bu yzden bir kpein oradan gemesini ve onun gittii yne gitmeyi kafasna koymutur ama kpek yerine bir gen kz -anne ve babas olmayan, halas ve enitesiyle yaayan, piyano retmeni olan Donya Eugenia Domingo- geer nnden ve Agustonun yolculuu balar. Yalnzca gzlerini hatrlayabildii gen kza ak olur. Agusto Perez, annesi alt ay nce ld iin varsl ailesinden kalan evde bir uak (Domingo) ve ayla (Liduvina) beraber yaamaktadr. Evine dner dnmez Eugeniaya mektup yazar. Mektubu vermeye gittiinde
35
kapc kadndan sevdiinin taliplileri olduunu renir ve savama karar alr. Ancak ak, varlyla Eugeniann nndedir, ak dnrken yanndan geen Eugeniay tanyamayacak kadar kendi dnyasndadr ve aslnda merkezinde kendisi vardr. Eugenia onun yaamn sisinin skntsna bulduu yeni bir zmdr. Amac ak olmaktr ve bu yzden ak/Eugeniay deil onunla ilgili konumay tercih eder. Eugeniayla ilgili bilgi almaya her gittiinde i konumalaryla hayata dair dnceleri, anlar, yetime tarz karmza kar. Yine bu yrylerde kk bir kpek bulur ve adn Orfeo koyar. Bir gn ans eseri, Eugeniann oturduu kattan kanarya kafesi der, Augusto kafesi yakalayarak Eugeniann evine adm atar ve neden evin evresinde dolatn Eugeniann halasna (Ermelinda) ve enitesine (Don Fermin) itiraf eder. Ancak Eugeniann Mauriciosu vardr ve aslnda Eugenia, mzikten dahi nefret eden, onun kafasnda hayal ettii karakterin ok dnda bir insandr. Kendisi, Eugenia iin tekidir. Dertlemek iin gittii Victor onun durumunu yle deerlendirir: Kukusuz sen ayrmnda olmadan ne una ne buna, kadna, soyuta aktn; Eugeniay grnce, bu soyut somutlat ve kadn kadnlat ve sen ona ak oldun ve imdi onu brakp gitmeden, onda hemen hemen btn kadnlara ak oluyorsun ve kar cinsin hepsine birden ak oluyorsun. u halde soyuttan somuta, somuttan kar cinse, kadndan bir kadna ve bir kadndan kadnlara getin. Augusto, Eugenia tarafndan reddedilir ve bunu dndke aslnda onun bir simge olduunu kefeder: Arad ey, ruhtur. Ama arad ruhun istedii, o deildir. Onunla belirsizlikler iinde gitgeller yaarken Rosarioya/tc kza bile ak olduunu dnmeye balar. Eugeniaya evlilik teklifi yapar ve bu, Eugenia tarafndan Augustonun paras iin kabul edilir. Ama para kopartmaktr ve daha da ileri giderek eski sevgilisine i ayarlattrr. Dne gn kala Eugenia, Maurico ile kaar. Victorla konuurlarken, Victor hayat ile deney yapmasn tavsiye eder, yani intihar etmesini. Victor bu sre zarfnda hep nivola kahraman olduunun bilincindedir. Augusto da bunu kesinletirmek iin kendisini yazan yazarn evine gider ve (31. Blmde) Unamunoyla grr. Bu ksm ok ilgintir, nk yazar ile kahraman bir araya gelirler ve yazar tarafndan Augustoya sadece bir kurgu karakter olduu sylenir, yani varlnn gerek olmad. Gereklik sorgulamas ile geen diyaloglardan sonra roman kahramannn lmesi ile Unamunonun lm arasnda paralellik kurularak Unamunonun varl sorgulanrken; yazarn, kendisini romann kurgusuna katmasyla Augustonun varl sorgulanr. Augusto, varlnn hilik olduu kukusuna kapldktan sonra birdenbire lr (ok yemek yiyerek intihar etti olarak durum aklanr) ve lrken bunun bilincindedir. Augustonun lmnden sonra Unamuno bir rya grr ve ryas beyaz bir sisle balayp, siyah bir sisle biter. Yazar, Augustoyu yeniden canlandrma karar almtr ve sonra isterse yeniden intihar eder diyerek okuruna Augustoyu canlandracan syler ve hakikaten ryada Augusto karmza kar, yeniden romana girmi olur. Sondeyite bizli konuma hakimdir ve bir nevi zet eklinde olaylarn bitii verilir. Orfeo bile bu blmde dncesiyle romandadr ve efendisinin lmne dayanamayarak o da lr. Romanda ilenen kavramlar: Romanda; yolculuk, nesnelerin anlam, yaam(ki sis anlamna gelir), mantk ve rastlantsallk, zaman, ak, sknt, aile, lm, yas, Esperanto ve dil, anarizm, sonsuzluk ve gn, mlkiyet, d, umut, d
36
krkl, an, evlilik, ruh, romanlarn toplum zerindeki tesiri, yallk, filozoflar, bilim adamlar, kadn, delilik, sinizm pornografi karlatrmas, kuku ve dnme arasndaki balant, aldatlma, yazar ve kurgu kahraman, gereklik ve varolma, sanat konularna deinilmitir. 225 sayfalk bir roman iin bu kadar kavrama deinilmi olmas eserin baarl ynlerinden biridir. Romanda ilenen kavramlardan bazlar: Eser, Unamunoya gre, roman deil nivoladr.Victor karakterinin nivola yazacan ve bunu nasl yapacan Augustoya anlatmas ile kurgusal gereklikten nivolann ne olduu okura aktarlr. Burada kendisini eletiren edebiyat eletirmenlerine de bir gnderme vardr: evet, evet, nivola! Bylece trnn kurallarn inediimi hi kimse syleyemeyecek Tr ben bulmu oluyorum, bir tr bulmak, ona yeni bir ad takmaktan baka ey deildir ve kurallar istediim gibi koyuyorum.(s.106) Gereklik sorgulanr romanda. Augusto, Orfeoyla(kpeiyle) konuurken yle der: Birok kez Orfeo, var olmadm ve teki insanlarn beni grmeyeceklerini sanarak sokaklarda dolatm olmutur. Kimi zaman da beni, benim kendimi grdm gibi grmediklerini dlerdim. (37) Tek bana, tek bana, tek bana ayn uykuyu uyumak! Yalnz insann uykusu bir kuruntudur, grntdr; iki insann uykusu ise hakikattir, gerektir. Gerek dnya, hepimizin dledii uyku, ortak uyku deildir de nedir? (S:71) Yine baka bir yerde, bir kez daha romann gereklii Augustoya sorgulatlr: Peki benim yaamm, novela m, nivola m, yoksa baka bir ey mi? Benim bamdan geen ve benim evremdeki insanlarn bandan geenler gerek mi, kurgu mu? (ki bunu bir kurgu kahraman soruyordur, SNB) btn bunlar Tanrnn ya da uyanr uyanmaz buharlaan bir baka varln d olmasn? Bunun iin mi ona dua ediyoruz, onu uyutmak ve d grmesini salamak iin, ona arklar, ilahiler sylyoruz? Btn dinlerde yaplan ibadetler, Tanrnn dn srdrmesi ve uyanmamas ve bizim de d grmemizi salamas iin deil mi? (s.106-107) Zaman hakknda kahraman Augusto unlar syler: Olan oldu. Peki yarn ne olacak. Yarn Tanrnn gn. Peki dn kimindi? Kimindi dn? Ah dn, gllerin hazinesi! Kutsal dn, her gnk sisimizin z! (s:14) yine Agusto kpei Orfeo ile konuurken bir Hamletvari bir sahne okuyucunun gzlerinin nne serilir: Her yeni saatte, nceki saatlerin beni ittii dncesine kaplyorum, gelecei hi bilemedim. Ve onu sezinlemeye baladm u an, gemie dnecekmiim gibi geliyor bana Geip giden bu gnler bu gn, geen bu sonsuz gn, i skntsnn sisinde kayp gidiyor. Bugn dn gibi, yarn bugn gibi. Bak Orfeo, babamn u kllkte brakt kle bak Bu sonsuzluun, Orfeo, korkun sonsuzluun ortaya kmas. nsan tek bana kalnca ve gzlerini gelecee kapaynca, sonsuzluun o korkun uurumu ortaya kyor. Sonsuzluk gelecek deil. Biz lnce, lm bize evremizde yarm daire izdirtiyor, o zaman geriye, gemie, geip bitmi olana doru yrmeye balyoruz. Ve bylece yazgmzn yuman ze ze, bize hazrlad bir sonsuzluk asla var olmad iin, hi ulaamadan hilie doru yryerek gidiyor, gidiyoruz. Yaantmzn bu aknts altnda, onun iinde, ters ynden gelen baka bir aknt var; burada, dnden yarna gidiyoruz, orada yarndan dne gidiliyor. Bir anda hem rlyor hem zlyor. Ve arada bir teki dnyadan, bizim dnyamzn iinden esintiler, buharlar ve hatta gizemli grltler bize kadar geliyor. Tarihin derinlikleri bir kar-tarihtir, izledii tarihin ters ynnde bir sre. Yer alt rma denizden kaynaa gider. (s:38) Sknt iin unlar syler: Hemen hemen hepimiz bilinsizce sklyoruz. Sknt yaamn temeli; oyunlar, elenceleri, romanlar ve ak bulan skntdr. Yaamn sisi, tatl bir sknt, ekimtrak bir likr damlatyor. Btn bu gnlk ve anlamsz olaylar; vakit geirdiimiz, yaam uzattmz btn bu tatl syleiler dnya tatls skntdan baka nedir ki? (s:21)
Fikir Platformu
37
Romanda mlkiyete ait grler Eugeniann anarist enitesi Don Fermin tarafndan yle dile getirilir: Zaman gelecek, btn toplumsal uzlamaclklar ortadan kalkacak. zel mlkiyetlerdeki itlerin ve duvarlarn hrsz dediklerimiz iin yalnzca biraz zendirici olduklarndan eminim, aslnda hrsz olanlar tekilerdir, mal sahipleridir. itsiz, duvarsz olan, herkesin eriebilecei mlkiyetten daha gvenli mlkiyet yoktur. nsan iyi olarak doar, doal olarak iyidir; toplum onu bozar, yoldan karr (S:62) Ayrca burada insann varlna ynelik insann iyi olarak domas aklama da vardr. Erkein gznden kadn tasnif eder Augusto, buna gre kadnlar, imgleme ve kafaya hitap eden kadnlar(Eugenia); yree hitap eden kadnlar(Rosaria) ve mideye hitap eden kadnlar(Liduvina) olarak trdr. Birinci ksmdakiler zeka ve dne; ikinciler duygu ve duyumsamaya, ncdekiler ise isten ve sevmeye hitap etmektedir. Ruhun yetisine zeka, duyumsama ve sevmeye tekabl ederler ve yapt, kadndan kadn kavramna kayar bu ksmlarda. Romann teknik incelemesi: Romandaki letif-motif Eugenia, Eugenia, Eugenia, benim Eugeniam, yaammn amac, sisler arasnda iki yldzn tatl lts, savaacaz?cmlesidir. Sava, yeryzndeki yaantdr ve Eugeniada kazanlmas gereken bir savatr yani yaamn amacdr. Dier leitmotiflerse, Yazgnn yollar gizemlidir. cmlesidir, yani kesinliksizlik ve belirsizlik; ve nivola kelimesidir. Romanda bak as tanrsal bak as gibi grnse de anlatc kii kimi zaman romann akna kendi dnce ve izlenimlerini de aktarmtr. Eugeniann sevgilisi Maurico ile yapt diyalog esnasnda anlatc kii araya girerek unlar der: Zavall kz, aka ayrmna varmadan, mziin sonsuz bir hazrlanma, hibir zaman eriilemeyecek bir amaca hazrlanma, hi bitmeyen bir sonsuz balang olduunu belli belirsiz duyumsuyordu. (51) Hatta burada sadece araya girmekle kalmaz anlatc kii, kahramann ne hissettiini bilmedii bir duygunun tarifini vererek kahramann silikletirir. Victor ile Augustonun diyaloglarndan birinde (s:167) yazar, okura seslenir ve romann kahramanlarnn phelendii gerei ve okurun da fark ettiini fark ettiinden belki, romana birkez daha mdahale eder. Bu, romanda teknik bir kusurdur ama Unamunonun yazd roman deil, kurallarn kendisinin belirledii bir nivoladr. Ve yle der yazar: Augusto ile Victor bir nivolesk syleiyi yaparlarken ey okur, senin elinde tuttuun bu romann yazar olan ben, roman kiilerimin beni savunduklarn ve davranlarm hakl gstermeye altklarn grnce, gizemlice glyorum ve kendi kendime yle diyordum: Bu mutsuz insanlar, benim onlarla yapmakta olduum eyi hakl gstermekten baka bir ey yapmadklarn dnmekten ne denli uzaktalar. Bylece bir insan, hakl kmak iin nedenler arad zaman aslnda Tanry hakl karmaktan baka bir ey yapmaz. Ben de bu zavall iki nivolesk eytann tanrsym. Romann 31. Blmnde kahraman/ben anlatcya geilir ki, burada konuan kii artk tamamen yazardr. Bu blmde Augusto ile Unamunonun diyaloglar vardr. Tanrsyla buluan nivola kahraman. Sondeyite bizli anlatma geen yazar, bu blmn sonunda tekrar ilahi bak asna dner. Bu kadar teknik kusuru bilerek setiyse yazar- ki bunu nivola olarak adlandrrgerekten tamamen pervasz yazmaktadr. Romanda La Celestina ile Fernando de Rojasn, Tragicomedia de Calixto y Melibea yaptna; Gran Galeoto ile Jose Echegarayn ayn adl dramna; Othello ile Shakespearee; Gil Blas ile Alain-Ren Lesagee, lahi Komedya ile Danteye; Eneida/Aeneis ile Virgilliusa; Renann Jouarreli Rahibesine metinleraras gndermeler vardr. Portekiz efsanesi, Sokratn lecei gnden bir anekdot, Buridann eei benzetmesiyle Jean Buridann deneyine gnderme, Pindarosun cmlesi, Descartesin dnyorum yleyse varm, zdeyiler ve iir, telgraf, bni Sinann fikirleri de aktarlmaktadr.
38
Nivola ile karlaan okur, ilk defa yeni bir kelime ve bunun tanm ile karlatnda anlatc kiinin 150. Sayfada bahsettii Homeros rneiyle, okuru apax(ilk kez rastlanan szck ya da herhangi bir dil olgusu) hakknda bilgilendirir ve okurun bu durumu tanmlamasna da imkan salar. Nivola, bir apaxtr nk. Eserdeki en nemli bulusa, roman kahraman ile yazarn buluturulmalar ve gereklie ve varolua ynelik sorgulamalardr ki, sis kelimesinin tanm ve yazarn amacn aklad cmleler yazarn gerekletirmek istedii eylerdir. Sis, hayat, yaamn kk olaylar, sorun, sknt, znt, karklk anlamlarna gelmektedir. Ve yazar romandaki amacn Victorun bir diyalogunda u cmlelerle aklar : Kartrmak gerek. zellikle kartrmak, her eyi kartrmak. Uykuyu uyanklkla, d gerekle, zgn sahteyle kartrmak; btn her eyi tek bir siste kartrmak. Sis romanyla yazar gereklikle kurmacay, gerek kiiyle kurmaca kiinin hayatlarn, uyku ile uyankl kartrm ve hepsini, dedii gibi bu romanda bir araya getirmitir. Unamunoyu, 1998de Cemil Merii okurken, Yalnzlk, kutsal yalnzlk. cmlesiyle tandm ama ancak, yllar sonra 2010da okuma ansna kavutum. Nasl glmenin ve alamann, konumann ve susmann bir vakti varsa, kitaplarn da bir vakti var. O vakit gelmeden de gzel yzlerini ve ilerini gstermiyorlar/amyorlar. Bize den de o vaktin gelmesini beklemek oluyor; elbette vakti gelmi olan kitaplarla, gelecek olan bekleyerek.
[1] Miguel De Unamuno, La Niebla, ev. Yldz Ersoy Canpolat, Trkiye Bankas Kltr Yaynlar, stanbul, 2006. [2] Miguel De Unamuno, La Niebla, ev. Yldz Ersoy Canpolat, Trkiye Bankas Kltr Yaynlar, stanbul, 2006, s:9. [3] http://www.felsefeekibi.com/site/default.asp?PG=1914 [4] Byk bir evde ua ve as ile yaayan, zengin, kimsesiz, gen bir adamdr Augusto. Yegane dostu Victor ile satran oynamaktan baka neredeyse hibir uras yoktur. Ta ki gnlerden bir gn, her zamanki gibi amaszca evden ktnda, sisler iinde nnden szlp giden gzel bir kadn siluetinin ardna taklana kadar. Bu karlama btn hayatn deitirir; Augusto ak olmutur. O gne kadar kadnlar doru drst tanmazken, kendine tekrarlaya tekrarlaya bytt bu ak sayesinde nne kan tm kadnlara kar akla dolar. Nasl tuzakl bir sisin iinde dolatn, kk kpeinden baka evresindeki herkesin rol ald bir oyunun aldananI olduunu ok ge fark edecektir. (http://www.kitapyurdu.com/kitap/default.asp?id=69574om) [5] Unamunonun eserlerinin eletirmenler tarafndan roman saylmamas zerine Unamunonun eserlerine verdii isim.
39
Fikir Platformu
[6] Forster E.M., Roman Sanat, ev.nal Aytr, Adam Yaynlar, stanbul, 1985, s.150.
[7] Eco Umberto, Anlat Ormannda Alt Gezinti, ev.Kemal Atalay, Can Yaynlar, stanbul, 1995,s.142143.
Fikir Platformu
40
Endoktrinasyon ve Trkiyede Toplum Mhendislii (Serdar Kaya) Mehmet Ylmaz Kemalizmin tarih sahnesinden silinmeye yz tuttuu u gnlerde bizi yeni sorunlar bekliyor. Neden? nk Trkiyedeki fanatik Kemalistleri ya da milliyeti solcular eletirirken srekli iine dlen bir hata var. zellikle MTEYEDDN / SLMCI /MSLMAN genlerin yakasn brakmayan bir saplant bu: Osmanl fetiizmi. En uzaa biz gittik, en abuk da biz dndk, en gzel saksafonu Osmanllar alard eklinde zetlenebilecek bu kolektif kibir nereden geliyor? Sanrm bir beyin ykama sreci ve bunun dourduu aalk kompleksinden. Ne yazk ki bu fikr hastalktan muzdarip Mslman genler de dnyay biz ve tekiler = iyiler ve ktler gzlnden okuyor. Daha dorusu bu isli, sisli, pis puslu gzlkten baktklar iin tpk Kemalistler ve Ulusalc solcular gibi hi bir ey anlamyorlar etraflarn eviren dnyadan. irkin Cumhuriyet ve Mnsz Maneviyat makalesinde anlattmz gibi akllar ve vicdanlar hl uykuda. iekler, Gnller, Baheliler, ve Pamukolular hl pistte kvrmaktalar. Derin Dnce Sitesinde yorum yazan, makale gnderen herkesin MUTLAKA okumas gereken bir kitaptan bahsedeceim bu hafta. Daha nce kitaptaki bilgilerin kk bir ksm Derin Sular sitesinde yaz dizisi olarak yaynlanmt. Saolsun Serdar Kaya bu bilgileri zenginletirerek, rneklerle aarak kitap haline getirdi. Bu kitap neden nemli? nk insanlar kadn, erkek, Trk, Ermeni, Hristiyan, Mslman, ateist olsalar da ta ilerinde (iimizde) baz mekanizmalar var. Sosyal psikolojinin konusu olan baz krmz dmelere gerektii gibi baslrsa en masum insanlar bile birer katil, birer ikenceci yapmak mmkn. (Bkz. Kt insan nasl retilir? Ve O Gn Bebek Nasl Katil Oldu?)
Fikir Platformu
41
Nedir bu dmeler? Hangi mekanizmalar nasl faaliyete geiriyorlar? Nasl korunabiliriz ve lkemizi nasl koruyabiliriz bunlardan? Makbul vatanda tahayylnden Mill eitime, basna, hkmetlere Toplum Mhendislii nasl iliyor? Kitap matbaadan km ve 24 Mays Pazartesi gnnden itibaren Ankaradan balanarak kitabevlerine datlmaya balanm. Idefix ve Kitap Yurdu bata olmak zere pek ok siteden de kitab sipari etmek mmkn. Beklemek istemeyenler iin Pandorann ayn gn teslim opsiyonu da var. in gzel taraf Serdar Kaya kitab kapatmyor ak brakyor. ok sayda insann okuyup katkda bulunmas halinde yeni almalara vesile olabilecek bir tartma zemini olabilir: Yaz dizisi 16,000 kelime civarndayd. Kitap ise 52,000 kelime seviyesinde. Ancak ilk 16,000 kelimelik ksmn da nemli bir blmn ya kitaptan kardm ya da yeniden yazdm. Onuncu blm gibi ounluu itibariyle deimeden kalan blmler epey az. Gerek detaylandrmalarda gerekse konu almalarnda mmkn mertebe bugne kadar sitede deinmediim rnekler kullanmaya da altmdan neticede yeni bir alma ortaya km oldu. Kitab okuduktan sonra Kitabn tesi sayfasna tavsiye linkler gndererek katkda bulunabilirsiniz. Yaz dizisini aradan iki yl getikten sonra bir kitap projesi erevesinde gelitirmek zere yeniden ele aldmda metnin pek ok eksiini tamamlamam gerektiini fark ettim. Muhtemelen nmzdeki yllarda da birinci baskdaki metnin kimi yerlerini deitirmek ve gelitirmek isteyeceim. Bu nedenle, sitenin kontak formunu doldurarak tavsiyelerinizi, greceiniz hatalar ve olumlu olumsuz eletirilerinizi paylarsanz ok sevinirim. (Aksi ynde bir talepte bulunmamanz durumunda eletirilerinizi - isminizin tamamn vermeden - ne dediler? sayfasnda paylaabilirim.) Serdar Kaya Tasfiye dergisinden Beytullah Emrah ncenin kitap ile ilgili sorularn cevaplam, Derginin Eyll-Ekim saysnda yaynlanacak olan bu ok faydal rportaja uradan ulaabilirsiniz.
Fikir Platformu
42
Acemi bir yazarn ilk roman: Dalarn Adam Barnabo (Dino Buzatti) Suzan Baarslan Her yazar okur iin farkl bir yolculuktur ve her yazar farkl bir yolculuk yapar. Kimi tek bir romanla[1] odur; kimi yllarca sren bir arayn sonunda o olur. Dino Buzzati[2] yllarca sren yolculuuyla, arayyla adn kabul ettiren yazarlardan biridir. Tatar lyle nce Fransada sonra da yirmi dile evrilerek tm dnyada tannan ve hala basks yaplan bir romann[3] sahibidir Buzzati. Tatar l; roman teknii, slubu, iki dzlemle ilerleyen kurgusu, betimlemeleri, kazandrd Drago karakteri ile gerekten lmsz romanlar arasnda zel bir yere sahiptir. Buzzatinin ilk roman, zerinde iki yl alt, birka kez dzeltme yapt ve -hala kusurlu bulduu- 1933 ylnda baslan Dalarn Adam Barnabo adl romandr. Bu romann zellii, -romann iinde deil tam tersine dnda- tm kusurlarna ramen, bir yazarn balang noktas hakknda okuyucuya ok ey anlatmasdr. Dalarn Adam Barnabonun konusu; yol yapm iin kullanlmas gereken cephanelii korumakla grevli olan orman bekilerinin haydutlara kar cephanelii yllar boyunca korumalardr. Del Corre, Berton ve Barnabo roman iinde karlalan roman kiileridir. Ama karakterden ok tip olarak karmza karlar. Derinliine ruhsal betimlemeye girilmez. Sadece Barnabonun bana gelenlerden onun kahraman olma hayalini, korkularn, edilgenliini karmsarz. Silahl atmaya girmeyip kovulan, be yl iftilik yaptktan sonra San Nicolaya dnen ve eskiden ormanc olarak alrken dnnde sadece, cephaneliin gereksizlii anlald iin kapatlmasyla bo kalan ormanc evine bekilik yapmaya balayan Barnabo. Dndnde hala yaad utanc telafi etme arzusu ve tam bunu telafi edecei an geldiinde, haydutlarn da kendisi gibi yalandn, artk koruyacak hibir ey kalmadn ve hayalinin anlamszln fark eden Barnabo hayallerini kaybeder,
Fikir Platformu
43
kariyerini kaybeder, sosyal statsn kaybeder, mitsizdir, baarszla urayan her birimiz kadar mitsiz Buzzati romanlarnda roman kiileri, her yerde karmza kan kiilerdir ve romanlarn bir dier zellii de budur ama burada bu zellik ham olarak karmza kar. Dtan gzlem olduu iin -yer yer kahramann azndan konumalar ve monologlar olsa da- karakter yaratma ve karakter tahlili konusunda zayf kalr roman. Barnabo, derinlemesine ilenmemitir ama Dragonun n-habercisidir de bir yandan. Roman teknik kusurlarla doludur. Gnlk dil, kimi yerde zentisiz bir ekilde karmza kar. Eserin giriinde Del Collenin anlatt yavan hikayeler dk cmlelerle verilir. Anlatc kii olaylarn iindedir, gzlemci bak as gibi grnse de kimi yerlerde kahraman anlatc bak asna geiler olduundan ikisi arasnda dzensiz geiler akcl bozar. Kimi yerde okuyucuya dahi seslenen bir anlatc ile kar karyadr okuyucu. Betimlemeler ok da baarl deildir. Zamanda geri dnler ise ciddi anlamda baarszdr. Teknik anlamda baarsz olan bu romann ieriine baktmzda, Tatar l yazarnn iledii konularn ham halleriyle karlarz. Mardenlerin evinin rmesiyle, hayata bak asnn, gidememenin, takl kalmann, edimsizliin ve edilgenliin iaretini verir okuyucusuna Buzzati. Bunu Barnabonun haydutlarla atma hayali kurarken atmadan kamas, iinden kovulmas, hep bu utanc telafi etme hayali kurmas ve yllar sonra bunun anlamszln fark etmesi ile de pekitirir. Barnabonun Del Correnin lmne zlmemesi, hayatnn ite byle evinin yaknnda ve sonsuz hikyelerle son bulmas hele ki kimsenin anlayamayaca hayallerle son bulmasn daha iyi kabul etmesi, cenazede farkl kayglarn ortaya kmas ile yabanclamaya dair -ok da belirgin olmayanbir ipucu verir. e yaramayan bir cephanelii beklemek, korumak, onun iin lmek, byk zafer kazanmak amacnn anlamszlnn fark edilmesi ama bir ekilde isiz kalmamak, bir deiikliin beklentisiyle her eyin farkl, daha iyi olacana inanmak gibi sebeplerle bu bekleyi, bu farkna var yllara yaylr ki Buzzati romanlarnda zaman dilimi ok uzun yllar kapsamaktadr. Bu romanda da Barnabonun San Nicolay terk ettikten sonra geri dnne kadar geen sre dahi be yldr. Daa ynelik yazarn duyduu sevgi ve zlem zellikle betimlemelerde kendisini gstermektedir ki bundan sonraki romanlarnda da bu sevgiyi mutlaka ilemitir yazar. Romanda yaral karga, olacak olan eylerin habercisi olarak karmza kar. Kimi yerde kt bir olayn, kimi yerde zlemin, kimi yerde ayrln iaretidir. zellikle Tatar lnde bu ilevi ryalar yoluyla ortaya koymay tercih etmitir yazar. Hayata dair zellikle gnlk yaantmza dair tespitler de yer alyor romanda ki bu, yazarn ayrntlar yakalama baarsn iareti olarak karmza kar.[4] Byk zafer kazanma hayali, beklentisi, bekleyiin uzamas, hayalin gereklememesi, hayal krkl, hayalin anlamszlve teslimiyet. Buzzati romanlarnda karmza kan bu konular, bu romanda Barnabonun hayat ile vcut bulur. Her ey zaman ierisinde yok olacakt; aptalca utanc, karga, Bersaglio kasabas, Bertonun yola k her sabah gne dalar aydnlatacakt. Sonbahar gelecek, kar yaacak, sonra da ilkbahar arklar syleyecekti [5]
44
Ve hayalin bitii: te Barnabo geri dnyor. Az nce dalarda bir nevi by bozuldu. Dalar artk tamamen yalnz kald; ne haydutlar ne cinler Bunlarn hepsi bitti. Yava admlaryla ormann arasndan ilerliyor[6] Tm yeryznde hayat kesintisiz gemeye devam ediyor. [7] Hayatn kabul. Hayallerle harcanan ve uzun bekleyilerle geirilen edilgen bir hayatn sonunda olduu gibi kabul edilmesi Bu noktada oumuzun kiisel hikayesi aslnda bu roman. Hepimizin deil ama. u bir gerek ki, bu romandan Tatar lne kadar olan dnemde yazar kendisini gerekten her anlamda -slup, biim, ierik- gelitirmi. Yazar Gerekten ok uzun ve yorucu bir alma oldu. Bugn baktmda bir-iki kusur buluyorum; ama benim iin zellikle zor olan, bir dil arayyd. Yazmann ne demek olduunu bu ekilde anladm. Asla yaymlamayacan dnerek yazdm tek kitap oldu. der. Uzun bir yolculuun bandaki romandr Dalarn Adam Barnabo. Size bir okur olarak bir yazarn yolculuunu, yazma urasnn zorluunu, vazgememeyi, balanglarn hayallerdeki gibi kolay ve mkemmel olmadn anlatt gibi, hayatn zahmetli tarafnn ve bu zahmete katlananlarn aldklar yolu da gsterir. Her kahraman yazardan bir paradr, bazen ztt bazen ayns. Drago ya da Barnaboda yazara dair ok ey buluruz ama yazarn tm bu yazma srecinde ald yola baktmzda, yazarn kahramanlar Drago ya da Barnabo gibi olmadn da anlarz. Bu roman, hele de Tatar ln okuduysanz, size ok tat vermeyebilir. Ama bu roman, yazmann aslnda ne kadar zahmetli ve kskan olduunu kabul ediyorsanz size bir okur olarak ok ey anlatacaktr. Bata da sylendii gibi, her yazar okur iin farkl bir yolculuktur ve her yazar farkl bir yolculuk yapar. Kimi tek bir romanla odur; kimi yllarca sren bir arayn sonunda o olur. Dalarn Adam Barnabo ile Tatar ln art arda okuduunuzda o olmann bir yazar iin hi de kolay olmadn fark edeceksiniz. Ve fark etmek okurun paydr.
[1] http://kitapzamani.zaman.com.tr/kitapzamani/newsDetail_getNewsById.action?sectionId=99&newsI d=1340 [2] http://tr.wikipedia.org/wiki/Dino_Buzzati [3] http://www.derindusunce.org/2010/05/07/tatar-colu-dino-buzzati/ [4] Dalarn Adam Barnabo, sayfa 100.
Fikir Platformu
45
[5] Dalarn Adam Barnabo, sayfa 147. [6] Dalarn Adam Barnabo, sayfa 148. [7] Dalarn Adam Barnabo, sayfa 149.
Fikir Platformu
46
Trk ordusu neden (artk) darbe yapamyor? (Darbe Teknii - Curzio Malaparte) Mehmet Ylmaz Hi bir yeri igl edemeyecek kadar beceriksiz ordular kendi lkelerini igl edip ganimet toplarlar. Budur darbe. Geni apl bir silahl soygundur. Bu kanl soygunu baarabilmek iin de lke iinde ve dnda her gle su ortakl yapar darbeciler. Fakat darbe bile yapamayacak kadar beceriksiz ordular ne yaparlar? Sarkz? Ay? Uzun zamandr bahsetmek istediim kitaplardan biri Darbe teknii (1) : Bu kitaptan nefret ediyorum. Btn kalbimle nefret ediyorum. Bana hret getirdi. Adna hret dediimiz o deersiz eyin kayna olan bu kitap ayn zamanda btn dertlerimin de kayna oldu. Aylarca hapiste kaldm. Polisten eziyet ve taciz grdm. Arkadalarmn ihanetine uradm. Byle diyor Malaparte kendi kitab hakknda. yi ama neden bu kadar ok belay zerine ekti? Ne yazyor bu kitapta? Kanaatimce yazarn suu(!) fazla ak szl, fazla tarafsz ve fazla retici olmas: Modern bir devlet nasl ele geirilir ve muhtemel bir darbe giriimine kar hkmet nasl korunur? Kitabn konusu bu. Ne bir ideoloji, ne snf kavgas, ne stn rk, ne kapitalizm, ne emperyalizm. te tam da bu yzden bu minnack kitap bizi ilgilendiriyor. Trkiyede olup bitenlere, babakan asmalara, baarsz darbelere, andlara, Glen Cemaatinin devlete, zellikle de polise szmasna k tutuyor. Kitabn yazar Curzio Malaparte (ki gerek ad Kurt Erich Suckert) talyann Toskana blgesinde Alman bir babann ocuu olarak dnyaya gelmi. Malapartenin hayat (1898-1957) adeta dm bir uan kara kutusu gibi. 1900lerin Avrupasnn ulus-devlet kavgasnn tam gbeinde yayor yazar. Etnik farklarn, ulusal snrlarn, faizmin kan glne evirdii bu yllar Malaparteyi ve dncelerini
47
Fikir Platformu
savuruyor ordan oraya: Toskanallar arasnda byyor, 16 yanda Fransz ordusuna katlyor, bir de madalya kazanyor. 1918 baharnda kimyasal silahlarla akcieri sakatlanyor. Diplomaside ksa bir durak, Versailles Bar konferansna katlyor. 1921de talyaya dnerek Faist Partiye (Partito Nazionale Fascista) katlyor. Sosyalist fikirlerine ve asker cesaretine aldand Mussolini ile kapmas gecikmiyor Hikye uzun. Ama Malaparte hep doru yerde ve doru zamanda bulunuyor. Modern devletlerdeki baarl ve baarsz hkmet darbelerini glge gibi izliyor yazarmz: Polonya, Fransa, talya, Almanya Tabi modern devlet derken 1930lerdeki modernlii anlamak gerek. Demiryollar, telgraf ve fabrikalarla, iisi, mhendisiyle endstrilemi modern devletler sz konusu. Endstrileme ok byk nem tayor zira dev bir makineye dnm olan bu lkelerde halkn karnnn doymas tarm toplumlarna kyasla ok daha merkez bir yap sayesinde gerekleiyor. Brokrasi, devletin demir yollar, devletin postas, devletin ordusu 1930lardaki olgunlama ile doruk noktasna varan Avrupa tarz ulus-devlet modeli znde dnemin teknolojisiyle de dorudan ilikili. Milyonlarca iiyi bir gnde askere eviren makineli tfek ve top, Byk birlikleri egdm iinde hareket ettirmeyi salayan tren ve telgraf, Ulus bilinci denen propagandann nn aan matbaa ve ulusal gazeteler, Aznlk dilleri yasaklanrken ulusal dillerin zorunlu olmas, Zorunlu askerlik, Grev yapan iilerin ldrlmesi Btn bunlar bir ka asra yaylan ve iki dnya savayla neticelenen bir fikr ve vicdan dekorun paralar. Ne yazk ki Trkiyeye de bulat bu Frenk hastal ve 1915 Ermeni katliam, 1938 Dersim katliam gibi facialar mmkn kld. (lgilenen okurlarmz Trkiyenin Ulus-Devlet Sorunu isimli kitabmzda hem Avrupa asndan hem de Trkiye asndan detayl bilgi bulabilirler) Darbe nasl yaplr? 1917 Devriminin nde gelen isimlerinden biri Lev Troki ( ). Bu kitabn da belki en nemli kiisi, anahtar. Trokinin darbe teorisi ok net bir biimde anlatlyor kitapta: Darbe politik deil teknik bir itir. Snrl bir alanda, devletin hayat organlarna dosdoru ve sert bir ekilde vuracak teknisyenler gerekir. Dolaysyla darbeyi mmkn klmak sosyal ve politik abalarla olmaz. Organizasyon, taktik ve teknik bilgi ister. Potemkin Zrhls gibi propaganda filmlerinin etkisindeki zihnimiz 1917 devrimini bir halk ayaklanmas, geni halk ynlarnn baars gibi grr ama Malapartenin gznde hadise ok daha teknik. Troki Moskovay kk blgelere ayrm ve stratejik noktalar belirlemitir. Tren garlar, elektrik, gaz datm merkezleri, telgraf brolar Ksaca devletin ilemesini salayan her ey. Plan nispeten basittir. Bu stratejik noktalar ele geirmek, devleti durdurmak, darbeyi yapan ekibin (kendini ispat etmek) istedii anda yeniden iletmek. Bylece yeni hkmeti halkn gznde meru, devrilen hkmeti ise beceriksiz ve hain gstermek. (Bilmiyorum Atatrkn ngilizler hesabna almak istemesi ve Vahdettinin hainlii ile ne derecede rtr?) Moskovada darbe hazrlklarnn kokusunu alan gvenlik gleri elbette alarma gemiler ama brokrasi kendisinin vazgeilmez olduundan o kadar emin ki savunma hatlar Trokinin stratejik
Fikir Platformu
48
noktalarnda kurulmuyor. Bunun yerine meclisi, bakanlar kurulunu, nemli yneticileri vs korumaya alyorlar. Yani devlet makinesi deil de devlet memurlar koruma altnda. Sonu malum. Ancak dikkat edilmesi gereken bir nokta var. Stalin bu dnemde Trokinin metodunu ok iyi gzlemliyor ve kendi baa getii zaman bylesi teknik darbeleri durduracak nlemler koyuyor uygulamaya. Aslnda nemli ayrntlar saymakla bitecek gibi deil. Kitab okurken nemli grdm yerlerin altn izmeye balamtm ama bir zaman sonra hemen her satr izdiimi fark ettim! Hitler, Mussolini, Napolyon gibi liderlerin hatalar, zayflklar, devletleri krlgan yapan zellikler, Avrupada amacna ulam ve yarm kalm darbelerin otopsileri 200 sayfa okuyorsunuz ama kitabn neredeyse her sayfasndan bir makale, bir tartma konusu kar. TSK neden artk darbe yapamyor? 2010 ylndayz. 10 ylda bir dman askeri grmeden kendi lkesini igal etmenin rehavetiyle uyumu bir ordumuz var. Ama bu ordu artk darbe yapamyor. Yapacaam diyor, muhtra veriyor, gizli planlar yapyor ama yok. Neden? Birincisi Trk Ordusu iinde darbeye kar olan subaylar kritik bir sayya ulat. Bu subaylar ellerinde tuttuklar silahlar kimin parasyla aldklarn biliyorlar ve macerac, ahlk frenleri tutmayan meslektalarn frenliyorlar. kincisi polis tekilat iinde yine TSKda olduu gibi darbe kart bir ekip var. Yanl anlalmasn, btn polislerin birer demokrasi abidesi olduunu savunmuyorum. Ama yeterince nemli sayda olmak zere bir ok polis darbe kokusunu alyor ve gerekeni yapyor. ncs Trk basn eskisi gibi %100 postal yalayclardan olumuyor. Darbeci subaylarn kulaklarn trmalayan atlak sesler en olmadk yerlerden ykselebiliyor. Ayrca gnlk okuyucusu bir ka yz ila bir ka bin arasnda deien ama saylar on binleri bulan internet siteleri, tartma forumlar, arkadalk alar kontrol edilemeyen ve okuyanlarn ayn zamanda yazar olduu anarik bir medya oluturdu. Eskisi gibi bir manetle sava karmak kolay deil. Byk gazete ve ke kapm yazarlarnn vurucu gc ok azald. Drdncs Trkiye Trokinin modern devletine benzemiyor. Tarm toplumu, endstri toplumu ve hizmet toplumu aamasn ayn anda yayor lkemiz. Ekmeini kazanmann bu derecede renkli olabildii bir lkede halkn devletiyle olan ilikisi de son derecede karmak. Dolaysyla darbe yapmak ciddi bir stratejik zek istiyor ki internet sitesi filemekle, cami bombalamakla uraanlarn bu zek seviyesinin ok gerisinde olduklarn mahede ediyoruz. Ergenekoncular kalifiye eleman sknts iindeler. Beincisi ve EN NEMLS dnya deiti. Trokinin teknik darbesini yapmak artk mmkn deil. Aslnda teori yine doru. Ama stratejik yerler eskisi gibi garlar, limanlar deil. Kreselleme demeye altmz ama znde entegrasyon bulunan bir olgu var. Yani trenler, gemiler yine nemli ama bilgi ve para internet zerinden k hznda hareket ediyor. Bu sebeple Trkiye byklndeki bir lkede darbe yapmak iin bankalar, yabanc borsalar, internet hizmet salayclar, uzaydaki haberleme uydularn da kontrol altna almak gerek. Teorik olarak mmkn olan bu tr bir kresel darbe ancak
49
Fikir Platformu
ABDli bir ekip tarafndan yaplabilir. Peki kresel hedefler iin kresel imknlar kullanlarak bir darbe yapmak gerekten mmkn m? Irakn igali iin bu lkeye komu bile olmayan Afganistanda sakland iddia edilen bir terristin(?) bahane edilmesi, Iraka 160 bin askerin yollanmas, ABD btesinden yz milyarlarca dolar asker harcama yaplmas, Balatlan korku kampanyasnda Fox TV ve CNNnin ald rol, Irak igalinden kazanl kan firmalarn siyas balantlar Gibi faktrler dikkate alndnda Kresel darbeler dnemine girdiimizi sylemek sanrm yanl olmaz. Kresel darbelerin tpk ulusal darbeler gibi fikr ve vicdan bir zemine ihtiyac vardr.Vicdanlar uyutmak iin Biz iyiyiz ama tekiler bizim ktlmz istiyor demek ve dedirtmek gerek. Bugn iin bu zeminin adresi Amerikan milliyetiliidir. Bu lkenin saldrganlnn sebeplerini konu alan Amerika Tedavi edilebilir mi? adl kitabmz ilgili okurlara Amerikan milliyetilii zerine detayl bilgi verecektir.
1 Bedir yaynevi 1969da basm. Varlktan yeni bir basksnn ktn duydum ama grmedim. Benim okuduum Grassetden kan franszca basks. Kitabn orijinali italyancadr.
Fikir Platformu
50
man ve Aksiyon (Necip Fazl) Kbra Nur Ayar
Necip Fazln deologya rgsn okuyordum. Zaman zaman, yabanclatmz dilimizin has kelimelerinden oluan bir cmleyle karlanca duruyor ve kendime yle soruyorum: bu cmleden ne anladn? Anlayp anlamadm kafamda lp bierken aklma bir misal ve bu misaldeki ince cevap geliyor: Vaktin birinde Avrupal Hristiyan bir vatanda, televizyon kanallarn gezerken, uydu kanallarndan birinde takl kalr. O kanal bir Mslman kanaldr ve o anda yaynlanan programn konusu da Mevlana ve Mesnevisidir. Yaynda Mesneviden bol bol beyitler okunur ve hristiyan izleyiciyi yayna balayan da ite bu noktadr. Dilini, dinini dahi bilmedii, daha nce duymad bu birka satr, kelimelerin diziliindeki ahenkten olsa gerek bir hristiyan etkileyebilmitir. Neden bu kanal izledii sorulduunda ise izleyicinin verdii cevap ilgin ve dndrcdr: anlamadk ama zevk aldk vesselam Yllar nce kitapln tozlu taraflarndan bulup karmtm deologya rgsn, yanlmyorsam 1970li yllara ait bir basmd. Kitabn st ksmlarn fareler kemirmi olmal, farkl ekiller kmt ortaya. nce bir kapladm, sonra pek anlamayarak da olsa okumutum kitab. imdi o temel kitabn etrafnda ekillenen dier kitaplar okuyarak ideali daha iyi kavramaya ve genlie hitabna muhatap olmaya alyorum. Son olarak okuduum ve inceleyeceim kitab man ve Aksiyon, iki konferansnn kitaplatrlm hali.
Fikir Platformu
51
Bu konferanslar, byk dou idealinin ana kitab olan deologyargs etrafnda, bir meydan yerindeki saray evresini kuatc caddeler ve binalar gibi ayn idealin mahhas plann hendeseletiren, eya ve hadiselere tatbikini naklandran, zt kutuplarn hedeflendiren ve ynlara hitap eklinde (dinamik) cephesini misallendiren 3 ciltlik bir kelam serisinin drdnc kitab Diye balyor man ve Aksiyon kitab. Erzurumda ve Kayseride yapt iki konferanstan oluuyor. lk blmde, Kardelerim! diye hitap ettii Erzurum halkna sesleniyor stad. Neden aksiyon kelimesini kullandn ve bu szn zn aklam yazar konumasnda. Lgat anlamyla teebbs, hamle, uurlu hareketin karl aksiyon. Fikrin, eya ve hadiseler zerinde nak, duraan deil srekli hareket hali. Franszca bir kelime olan aksiyonun, Trkede tam olarak karl yok. Ayn ifadeyi vermek iin lisanmza yakn ve dinimizin de ba kelimelerinden biri olan ameli kullanabiliriz ancak. Anlam zerinde bu kadar durulmasnn sebebi zannediyorum, kelime manasndaki hareketlilii, heyecan ve dinamizmi bize alayabilmek. slam alemi ve alimleri bir zamanlar ilimde, fende icatlar yaparken imdi retici olamayan toplumlar haline gelmesinin, bu durgunluun sebebi aksiyon ruhunun kaybolmas. engelik ve bo durma hastal. Konferansn bir yerinde belirtiliyor yine Kuran emirlerini yerine getirseydik, bugn fzeyi biz icad etmi olacaktk. Emre yzmz dnseydik bo kalnca hemen baka bir ie koyul (inirah s.-7) ayetini uygulasaydk en azndan, bugn daha vasfl insanlar ve toplumlar olabilirdik. Gnmzde en sz geen alim kimselere baktmzda bile bir uzmanlk alannda yetkili olduunu grrz. Gemi dnemlerle karlatrrsak, bn-i Sinann geometri, mantk, fkh, sarf, nahif, tp ve doabilim alanlarnda, elHarezminin matematik, gkbilim ve corafya alanlarnda uzman olduunu hangimiz yabana atabilir? Birden fazla ilmin mensubu insanlar, aksiyon adamlar Biz bugn niversitelerde bir blm bitirince oysa amel sahibi olduk sanyoruz, bo durmaya zaman aryoruz. Aksiyon ruhu konumada srekli geiyor. Maddeden ziyade manadaki aksiyon zerinde duruluyor. Verilen rneklerden birinde mesela, bir makinenin kefi, iine ve makinesine gre aksiyon olabilir de, hibir makinenin ii aksiyon olmaz deniliyor. Gerekten de bu misali ruhuluumuzun muhteem bir hcceti olarak da kullanabiliriz. te kefin nemi ve fenne verilen deer. Teknolojide ve fende ilerlemek iin dier lkeleri rnek almann haddini ap hayranlk derecesine gelenler var. nsanlk tarihinin bilgi birikimine ecdadnn mirasndan habersiz illa bat diye steleyip rol modellii hayat nderliiyle kartryorlar. Necip Fazl bu yanla Erzurumdan en iyi cevab veriyor: bizde baty gaye gsterenler, bir hastanede hademelik edip de kyde doktorluk yapmaya kalkan ukala cahillere benzerler. eyler, verilen isimler hep Esma-l Hsnadan tecelli edenlerdir aslnda. Kitap boyunca geen aksiyon kelimesi de Allahn Faal isminden alnan paydr. Ebedi ve ezeli faal olan kamil kudretin kamil iidir, aksiyon. Kitap bu bakmdan da ya Faal isminin mevkiini anlatyor. Yine yazarn deyiiyle garp taklitisinin asla gremeyecei bu ahlak bize; mutlak aksiyoncu olan Allah ve hamle, hedef, azm sahibi olan peygamberlerden geliyor. Kitapta bir de Kbrs ile alakal bir anlat var ki, Kbrs deyince harekatlardan, anlamalardan, politikadan nce akla gelmesi gereken ve dahi bu sorunlarn zmn barndran. Muaviye devrinde sefere gidileceini duyan doksan yandaki sahabi sefere katlmak ister. Oullar, torunlar kar kar ama Kuran aar sahabi, cihada ait ayetleri grr. Silahlarn kuanr, orduya ular. Harekat, Kbrsadr. Sahabi gemiye biner ve henz yolculuk bitmeden ehit olur. Yedi gn kalr na gemide ve kokmaz. slam ordusu Kbrsa ilk ehidiyle beraber kar. Necip Fazl buradan sonra diyor ki: hani bir
52
aralk Kbrs bizimdir, Trkndr! filan davalar?.. Kbrs bu mananndr! Bu manay kim temsil ediyorsa onundur! (aksiyon) bu Kitap byle devam ediyor. Aksiyon konusunda baka arpc rnekler de var. Garp taklitilerine hitaben yine, biraz daha beklersek, Garp, dnp dolap, -her ey slamiyette, diye bize haber gnderecek, biz de ondan sonra, Mslmanl, -ne hazin!- anlayabileceiz! diyor. lerlemek iin idrak noktasn, aksiyon ruhunu bu szlerde kavramamz gerekiyor. Birka faslda tamamlad Erzurum konferansn, aksiyon ruhunun, Trkiyenin her tarafn Tortum elalesi gibi kamlayacak bir mikyasa ermesi dileiyle bitiriyor. Kitabn dier blm, zlediimiz nesil konferans, Kayseride yaplm. Bu konumada daha ok zaman kavram zerinde duruluyor. Balarken deniliyor ki, hibir cins kafa gelmemitir ki, Sokratesten Bergsona kadar, zaman zerinde cinnet buhranlar ekmemi olsun. Din ile alakal kader ve kaza konusunu anlamak iin de zaman zerinde dnmek gerekiyor. Allahn eya ve madde zerine att bir adr, zaman. Bu an iinde olmayan hibir ey yoktur. Her saniye, her an zamann iinde, zamani. Ik hz kefedilse, alsa bile bu da zamani olur. Daha hzl olmak mmkn ama zaman amak mmkn deil. Kitapta anlatld gibi, dini gzle bakmaya balaynca zaman kavramak deilse bile, hisseder gibi oluyoruz. Ve yine denilmi ki, bu hissiyatta derinlemek bile Allahn byk azameti nnde erimeye yeter. Zaman mevzuundan sonra zaman tesi bir boyutun kapsndan, lmden bahsediliyor. Pascaldan bir alntyla yalnzlk vurgusu yaplyor: yapayalnz lrz. Kitaptaki arpc rnek ise yle; btn insanlar diyor, anlap ayn anda tetii ekseler, bu hayal bir an tahakkuk etse ve herkes ayn anda lse, yine herkes ayr ayr ve tek bana lr. Filmlerdeki ayrlk sahnesi gibi dnyay, sevgili bildiimizi arkamzda brakr ve yapayalnz lrz. Yalnz mmin iin lm korkulacak bir olay deildir. Hayat grdmz lmler vardr rnein. burada, dnyada zaman iinde inlerken orada zaman st huzura ereceksin. diyor yazar, mjde veriyor. Konumann devamnda genlikten, madde ile beraber ruh adalesi bakmndan da gen olanlardan bahsediyor. skender, Alparslan, Napolyon, tarihimizden Fatih, Yavuz, Kanuniyi anlatyor. Gen kalmakla alakal, hakiki gen, mustarip insandr deniliyor. Gen adam yle bir halde olmal ki, bir davann derdiyle dertlenmi, yerinde duramayan, dinamik, aksiyon insan Hakiki gen, bir eylerin zdrabyla rahat olmamal, dert ekmeli. Konferansn devamnda aradmz gen diye balyor ve madde madde zledii nesli anlatyor. Sadece balklarndan bile yola kp bnyemize aksiyon ruhu katabiliriz. Maddeler yle: ak, stn akl ve sr idraki, nefs muhasebesi, eya ve hadiselere tahakkm ve onlar tasarruf mizac, aksiyon ruhu, gz karalk, fedakarlk ve disiplin, en derin merhamet iinde en keskin iddet, bata samimiyet, her ubesiyle Onun ahlak, zarafet ve estetik, tek mmet modeli olarak sahabiyi almak. Anlatlanlarn bir kez daha zetlenmesiyle bitiyor konferans. Kitabn bir blmnde denilmi ki, (absent) diye bir kelime var Franszcada olup da burada olmayan, demek mesela toplantmzda filan efendi yoktur ama, hakikatte vardr.
53
Fikir Platformu
Absent diye bir kelime varm, byle de ho bir anlam varm Ne yalan syleyeyim ben bu yazy yazarken Byk Dava Adam!, belki hakikatte buradasndr, diyerek yazdm.
Fikir Platformu
54
Kitab Kef al Mn an sr asm ALLAH al-Hsna (Muhyiddin bn Arab Hazretleri) Mehmet Ylmaz Birbirine ak ile mi dolanmtr o iki sa el yoksa dua m etmektedir? Neden iki sa el? Bir ak mmkn olsun diye iki elin iki farkl kiiye ait olduu mu anlatlr yoksa tek bir sa el aynada kendini mi seyretmektedir? Rodin mzesini gezen bir gz (=akl) zannediyoruz La Cathdrale isimli o heykeli unutamaz kolay kolay. Balangta sradan insanlarn gznde kocaman, ekilsiz bir tat belki Ama Rodin o mermere, maddeye baktnda bitmi eserini, maddenin surete brnm hlini gryordu Bombo bir tuval karsnda ressam da neticeyi, maksadn, muradn, eserinin kemale ermi hlini hayal eder. Sanatlarn zhir yaratma eylemi aslnda bu tasavvur halinde, hayal aleminde zaten yaratlm olan bir eyin madd alemde de VAR edilmesidir. Bir baka deyile MADDE yani mermer, tuval, boya veya airin, yazarn kelimeleri ite bu mnnn surete brnmesi, madd alemde tecell etmesidir. Madd ortam sanatdaki mnlarn yansd bir ayna olur. Aynadaki suret sanatnn anlatt gerein kendisi deildir. Ama o gerekten ayr da deildir. Surete bakarak perde arkasn yani gerei grmek iin sanatnn lisann, sanatndaki sembolii bilmek gerekir. Bu sembolik sanatya baldr. Hayat hikyesi, aclar, umutlar, korkular, kavgalar Ayrca eserin yapld dnemi, sanaty etkileyen fikirleri, tarihi olaylar bilen kiinin gz (yani akl) sanatnn lisanna da hakim olur. Sadece akll (=gren) seyirciler lisan kullanarak sanat eserine baktklarndan zahirden geree doru gidebilirler.
55
Fikir Platformu
Aynann ve yansmann ne olduunu bilen gz (yani akl) ba aa duran bir cami grdnde bunun suda yansyan bir akis olduunu tehis eder, ban yukar kaldrr, gzn (yani akln) geree evirir ve gerek camiyi bulur. Aynann ters evirici yansma lisanndan gafil gzler ise ba aa duran camiye bakp arrlar.Balarn ters evirmek yoluyla gzlerini (=akllarn) surete uydururlar. ekilcidir bu yaklam, Hakikatten uzaklaan boya-sanatn yoludur bu. Hedonistlerin, rklarn, pozitivistlerin bulutuu meydana kar bu yol. Zira NE? sorusunu merkezden karp yerine NASIL? sorusunu koyar. Kinat ALLAHn ol! emriyle var olduu iin btn varlklar Onun szleridir. Bu balamda Kinatn yaratld Lisann dnda bir gereklik olamaz. Haliyle iktisab al nut yani Onun sfatlaryla ereflenmek de bir bakma bu Lisan ile alka kurmak, Lisan- lhiyi kesbetmek mnsndadr.(*) Varlk bir harftir, sen onun mnssn diyordu eyh l Ekber Hazretleri. Sormadan edemiyoruz kendimize: Bu Lisan(**) ile yazlan Varlk harfinin mnsna iaret eden akl emareleri insan gzyle (=aklyla) grmek mmkn mdr? Canszdan Canlya geite zahiren de olsa bir irade var. orak, Hayatsz bir topraa yaan ilk yamur damlalar nasl o topran iine ilerse Maddeye yle iliyor RaDe. Hayatiyet dediimiz ey ba harfi byk yazlmak zere bu RaDe, Maddeye canllk veren. Sonsuzlua erime MuRaDn, lme direnme MuRaDn Maddeye sokan bir RaDe var. Maddenin Madde olarak var oluu bir iradenin neticesi olarak grlebilir. Ama Canl Madde olan bitki ve hayvanlar bizzat o Maddeyi var eden RaDenin minik glgeleri, yansmalar. (Bkz. Hayvan Serbesttir, nsan zgrdr) Kinata bakarak Hakikati grmek iin gzmze yol aabilecek bir Kinat lisan var mdr? Msr hiyeroglifini ya da Hitit ivi yazsn ilk defa gren arkeologlar gibiyiz sanki. Elimizde bir dizi iaret var. Tpk Eski Msr tapnaklarnn duvarlarndaki ku, timsah, insan ve bitki tasvirleri gibi. Bir maksad olduu belli bu iaretlerin. O maksad anlamak iin ise iaretlerin arkasnda gzle grnmeyen / soyut / maNTKsal / akl bir eyler aramak gerek. Eski Msr lisan (gramer, fonetik,) ile birlikte bu lisan konuan toplumun tarihi, gelenekleri, dostlar, dmanlar, korkular, umutlar Kinatn lisann zmek iin bilgi bulabileceimiz bir kaynak var m? diye sorulabilir. Bu konuda Kinat yaratan Sanatdan ve Onun Elisinden (SAV) daha gvenilir bir kaynak dnmek imknsz doal olarak: En gzel isimler Allahndr. O halde, Ona bu gzel isimlerle dua edin ve Onun isimleri hakknda erilie sapanlar brakn. (Arf, 7/180; bk. T-h, 20/8; Har, 59/24); Allahn 99 ismi vardr. Bu isimleri ezberleyen (hfz) kimse cennete girer. (Buhr, Deavat, 68. VII, 169); Allhn 99 ismi vardr. Bu isimleri sayan (ihs) kimse cennete girer.(Mslim, Zikr, 6. III, 2062) Peki ALLAHn isimlerini ezberleyip pe pee saymak, daha dorusu o isme tekbl eden sesi dil ile, di ile grtlak ile karmak yeterli mi? Eer bu soruya evet diyebilseydik yani zikir (***) sadece bir
56
sesten ibaret olsayd Mslman makinalardan ve Mslman binalardan da bahsetmek mmkn olabilirdi. uur olmadan Mn olmuyor. Mn olmadan da ne zikir, ne namaz ne insan Bunun iin diyoruz ki gz ve kulak grme/iitme srecinin z deil de bir para, bir uzantdr. Benzer ekilde dil/di/dudak gibi organlar da zikir srecinde akl birer uzantdr. Esas deildir: Nasl ki dil ile ate demek dili yakmyor, su demek harareti gidermiyor, ekmek demek karn doyurmuyor, kl demek vcudu kesmiyorsa; ayn ekilde, sadece dille kelime-i tevhidi sylemek de kiiyi ktlklerden (ALLAHn rzas dahilinde olmayan hallerden) alkoymaz. *...+ Sz kabuk, mna zdr. Sz sedef ise, mna incidir. z olmaynca kabuu neylersin. ncisi olmayan sedef neye yarar. Kelime-i tevhidin szckleri ve mnas, beden ile ruh gibidir. Ruhsuz beden bir ie yaramad gibi, kelime-i tevhid de mna olmakszn hibir fayda salamaz. (Er-Rislett-tevhd Hz. Gazl) Bu gn tantacamz kitabn tam ad Kitab Kef al Mn an sr asm ALLAH al-Hsna yani ALLAHn en gzel isimlerinin srrnn mnsnn kefi. eyh l Ekber Hazretleri kitabn isminden balayarak baz hususlar okurun nazarna veriyor. Neden keif? nk zgn bir fikr eser, bir icad, bir retim, bir ina deil sz konusu olan, nceden var olan bir eyin, bir srrn kefi. 99 isimi kapsad halde balkta oul olarak srlardan deil de tekil olarak TEK BR SIRDAN bahsedilmesi yine dikkate deer. Nedir o sr? Bu sorunun cevabn bn Arab Hazretlerinin bir baka eserinde, Tadbrt lhiyede verdiini gryoruz. ALLAHn yeryzndeki halifesi olarak yaratlan nsann bu maksada, bu kemale(?) erimesi hakknda bilgi verirken yle diyor: Halife kendisine bu mertebeyi Emanet Edenin vasflaryla bezenmeli, donanmaldr. yle ki bu donanm onun eylemlerine, yaantsna aksetmelidir. Bu vasflarla donanma srecinin mnsn Kitab Kef al Mn an sr asm ALLAH al-Hsnada aklamtk. Esm-i Hsna konusundaki eserleri incelemi olan okuyucularmz phesiz fark etmilerdir ki mevcut eserlerin ou mevzunun bir ya da iki yn ile ele alrlar. Yani Esm-i Hsnay Taalluk (alka kurma, balanma), yahut Tahakkuk (gerekletirme), veyahut da Tahalluk (ahlklanma) vehelerinden sadece biri ya da ikisi zerine odaklanrlar. Bu yazda tantmaya gayret ettiimiz Kef al Mn bu n de aklamas bakmndan zannediyoruz bir orijinallik arz ediyor. eyh l Ekber Hazretlerinin Marifeti her bir isim iin veheden ele almas ve her bir isim iin tek tek bu veheyi nazarlara vermesi gzden kamamal. Kef al Mn kitabnda Marifete Taalluk,Tahakkuk ve Tahalluk vehesinden ayn anda baklmas bir ka sebeple nem arz ediyor ama teori ve pratii birbirinden ayrmayan Hikmet ile ilgili ksmn altn izmek isteriz. nsan eer rendiklerinin etkisiyle davranlarn deitiriyorsa gerek anlamda bir renme srecinden bahsedilebilir. Ama ya insan tersini yapyorsa? Mesel sigara ien bir doktor dnn; ya da depremde yklma ihtimali olan evinden tanmayan bir mhendis? ALLAHa inanm ama gnahlardan uzak durmayan biri? Bu bilgilerle donandklar halde bilgiyi eylemlerine yanstmayanlarn hli ne acayip. Srtnda kitap tayan bir eee benzemiyorlar m bu insanlar? limleriyle amel etmedikleri iin, teori ile pratii ayr tuttuklar iin bilgi hamall yapyorlar.
57
Fikir Platformu
Bizim dnyamzda omlet yapma bilgisi bilinir, Gzel bir kadna(erkee) kar ak hissedilir ve ALLAHa inanlr. yi insan olunur, kt insan olunur. Bilmek, Ak olmak, man etmek ve Olmak 4 ayr fiildir. Oysa anladm kadaryla slmda Bilgi, Ak ve man mertebelerinde ilerledike ayn krfeze alan 3 rman birbirine yaklamasna benzer bir durum kyor ortaya. Siz inandka bildiklerinizi hissetmeye, hissettiklerinizi bilmeye, iman ettiklerinizi anlamaya balyorsunuz. Bilgi, Ak ve man kararak AYNI-TEK(?) bir eye dnyor: OLMAK. Samimi bir gayret ile ALLAHn emrettii gibi OLmaya altka baz bilgiler size doru geliyor. Yani hi bir kitap okumadan baz eyleri bilmeye balyorsunuz. (Yeni balayanlar iin Mesnev) Kef al Mn okunup bitirilebilecek bir kitap mdr? Sanmyoruz. Baz kitaplar insanlara hayat boyu elik eder. Srlarnn kesafeti, ilimlerinin bereketi sebebiyle yaantzn her annda, gelikte, yallkta, bir doumhanede ya da lm deinde baka baka mnlar kefedersiniz. Mevln Hazretlerinin Mesnevsinden bahsettiim yazy bitirirken yle demitik ki ayn szler Kef al Mn iin de geerli: Evet, Mesnevyi okuyup anlamak mmkn. Ama bitirmek? Mesnev kanaatimce bir hayat projesi. Hayatmn deiik dnemlerinde elime aldmda bulduklarm da deiiyor. Bir kaleidoskop gibi deiken, onunla kurduum iliki zerinden bana beni yanstyor Mesnev. Zannediyorum ki bu kitaptan renilecek eylerin hepsi kelimeye dklebilir, objektif bilgiler deil. Ak da man da ilim renmenin birer kanal, penceresi. Haliyle Mesnev ile onu okuyanlar arasnda kurulacak znel, sbjektif bir iliki var.
Dipnotlar (*) Makalemizde eser hakknda verilen bilgiler bu esiz kitab Franszcaya kazandran Pablo Beneito ve Nassim Motebassemin takdim, dipnot vb katklarndan derlenmitir. Bizim istifade ettiimiz, Beyrutta hazrlanm olan bu Franszca-Arapa bask ok faydal, aklayc takdimler, fihristler de ieriyor. stanbul slm Eserleri Mzesi ve Beyazt Ktphanesideki el yazmalarndan da istifade ederek hazrlanan baskda orjinal eserden alnm imajlarn (fotokopilerin) bulunmasnn kitaba ayr bir gzellik kattn dnyoruz. (**) Namaz klan Mslmanla bir filmin senaryosu icab namaz klyormu gibi yapan aktr arasndaki mesafeyi idrak edebilen akldr. Kinata, Esere bakarak Sanaty grme potansiyeline sahip olan da akldr (=gzdr). Bu madde-mn arasndaki mesafeyi idrak etmeye balamak kanaatimce ilk nemli adm. Kinatn iirinden (lisanndan, semboliinden) bahsetmitik daha nceki grme-akl ilikisini ele alan bir yazmzda ve yle demitik: *...+ Tabiat bilimleriyle ve analitik zek ile eriemeyeceimiz ama baka trl okuyabileceimiz bir Hakikat var. Vehimlerimizden Gereke, gereklerden Hakikate gei mmkn ama bu bir takm simgeler, rumuzlar ve metaforlar vastasyla olabiliyor ancak. Bunun iin Kinat iiri diyorum. Bu iirin kendine zg bir sembol sistemi var ve Grmek-Anlamak fiillerinin birlemesi (tevhidi?) bu sembol sisteminin bir paras. [...] Hegelin Estetik yani sanat felsefesi adl eserinde isabetle tehis ettii gibi:
Fikir Platformu
58
Sanat bu kusurlu ve dengesiz dnyann yanltc, aldatc ekillerinden grnenin iindeki Gerekliki ekip alr O gereklik zihnin kefettii stn bir Hakikat ile donanr. Aldatc grntlerin tersine Sanat gnlk gereklikten daha stn ve daha gerek bir Hakikat ierir lde ve scak asfaltta su grr insan. Ama bu su aslnda seraptr. Biri scak dieri souk (=farkl younluktaki) iki hava katmannn yan yana gelmesinden kaynaklanan bir yansmadr gerekte. nsan gnee baktnda onu parmaklarnn arasna alabileceini grr. Ama gerein byle olmadn da bilir. nk GRMEK (=ANLAMAK) akl bir ilevdir, et-gz sadece bu sistemin kk bir parasdr. te ldeki seraplarn peinde susuzluktan lmemek iin Kinat iiri zerine dnmek gerekir. Bu yolla vehimlerden, zahir (grnen) alemden Kinat iiri sayesinde Gereke ykseliriz. Bu sayede aklettiimiz gereklerden de Hakikate gei yine Kinat iiri yoluyla olur. Yoksa Akl (=gz) kendini Yaratan akledemiyorsa (grmyorsa) neye yarar?( algam suyu varsa Tanrya lzum yoktur ) (***) ALLAHn isimlerinin anlalmas, renilmesi, bu mnlar zerinde tefekkr edilmesi veya isimlerin dua iinde zikredilmesi baka eydir, nefs ile mcadele gayesiyle tesbih edilmesi bambaka bir eydir. Bu tesbihat insanlarn yalnz balarna karar verip yapabilecei bir i deildir. Mesel geim sknts iinde olan bir kii haydi ben her gn u kadar EL-REZZAK ekeyim de rzkm artsn derse avu avu antibiyotik, uyku ilac, vitamin vs yutan bir insana benzer. Doktorlar bile muhtevasn, etkisini ok iyi bildikleri halde ilalar deiik hastalara deiik dozlarda ve srelerde verirler.Ya, cinsiyeti ve geirdii hastalklar sebebiyle ayn ilalar farkl insanlar zerinde ok farkl tesirler yapabilir. Bir ka Esma- Hsna kitab okuyup kendi bana zikir yapmaya kalkmak SON DERECEDE SAKINCALIDIR.
Fikir Platformu
59
iirler-Erdem Bayazt Kbra Nur Ayar ki yl kadar nce vefat haberiyle tanmtm airi. Gazetede haberin altna bir de iirini eklemilerdi. Kltr sayfasna yle bir gz atp gemeyi dnrken o sayfann aylarca duvarda asl kalaca, parlayan gzlerle defalarca okunaca aklma gelmemiti. iirin olduu yeri kestim, o kpr sararana kadar duvarda beklettim. Gittim geldim okudum iiri. Bam sknca okudum, mutlu olunca, hasta olunca okudum. Her gece yatmadan nce okudum. O satrlara arplmtm ve anladm kadaryla benim kaybettiim bir eyi bulduundan bahsediyordu air. Buldum iiriydi beni arpan. Yeryznden sz ediyordu, sevdiinden, gzlerinden, baz szlerden ve lmden. iirin sonu yleydi:
lm bize ne uzak bize ne yakn lm lmszl tattk bize ne yapsn lm
lmden bylesine sevinli bir hznle bahseden airi lmyle tanmtm bende. Biliyorum sadece bir emanetsin dedii dnyadan ayrld vakitte. Getiimiz gnlerde baka bir airin iki satrndaki mana, bana rahmetli Erdem Bayazt hatrlatt. yle denilmiti: utandryor artk hayat grdm her lm Bana da hayat hatrlatan lmn anarak airin, utandm. iirlerini batan okumaya baladm ve satr aralarnda yeni manalar buldum.
Fikir Platformu
60
kard iir kitabn bir arada toplam yaynevi, hacimce fazla olmayan ama ierii bakmndan olduka kymetli bir kitap. Modern zamanda yani bu zdrapl ehirde; inanszln, erdemden uzak olmann kederindeyken insan ruhunda klan bir hicrettir onun iirleri. Maddeden ka, ehre kar bir bakaldrtr. Beton ynlar arasnda kuruni renge aina olmu gzlerimizi kaldrp bir kez gkyzne bakmamzdr onun amac. adamn ge bakmay unutmas bu beni boacak demitir bir keresinde. nereye gitsem hep apartmanlar kyor nme/ alp bam duvarlara arpyor bu yollar satrlaryla binalara nnden ekilmelerini sylemitir. ehrin lm iirinde de, ehrin elbisesinin alndndan, duvarlarn ardnda hibir srrn kalmadndan bahsediyor air. gen son kularn sedef gagalarndan dklr/ ehir bir maher gibi iimizde lr satrlaryla tamamlyor iirini. ehrin artk anlamszlaan yzn anlatt iirlerin ardndan yzlerinde ehirler tayan kimseler de anlatlyor. Gnea Savalarnda betimliyor byle insanlar; gzlerinde gk sancs vardr diyor, yzleri Mekke lkesi, gzleri Medine emesi, elleri altna mimar olmutur onlarn. Altna ina eden ellere iirlerini ithaf etmi air. ve yaktrmasn bil stne ey ademolu/ usta bir makasla biilen topra szlerinin getii lnn kylar adl o mthi iiri M.Akif nana ithaf olunmu. Birazdan gn doacak adl mitvari iiri de Nuri Pakdile diyerek yazm. Sizin bahenizde byyecek, akn ve inancn gne yzl ocuu diyerek bitirmi o iirini de.
lk iir kitabna ismini veren sebeb ey iiri ise Fethi Gemuhluolunun aziz hatrasna adanm. Sebepler leminde yaarken kader ve zaman zerine dnrken zellikle, hep kardmz bir noktay anlatm air. Sebeb ey, demi. zamann idrak incisi ses dner dner dner de, ynelir sebebe demi bir yerinde. Bugn anlalmas zor bir nokta sebeb. Baz kiisel geliim kitaplarnda rnein snava girecek bir renci iin o snftaki herkes senin iin toplanm, srf sen snava gir, bu sorular z diye, herkes senin iin gelmi, derler. Burada rencinin itildii sebepler leminden ok narsisizm belasna benziyor. nsanlar dnp olaylar, durumlar bir sr mevzuyu akla getirip, bunlarn hepsi benim iin oldu demek doru deil. Benmerkezcilik, kendini stn grme, bu bizi enaniyete iter. airin bahsettii ve burada sebep grd baka bir incelik var. Ayn rnek zerinden dnrsek, ben bu snav kazanacaktm, ders altm ama almasam da Allah buna kadirdir ben yine snav kazanrdm. Sebep olsun diye nmze snavlar, dersler konmu, grnen bir kant olmu, demek lazm. te sebeb ey iirinde bahsedilen sebebe ynelme hali bu. Hatta daha doru bir dncede, bir vesileyse snav kazandm ama benim almam yeterli deildi, O inayet etti de kazandm diye dnlmeli. Bu rnekteki gibi hassasiyetleri kavramada air baka bir alemden sebepler alemine sesleniyor, sebeb ey, diyor bunun iin. lmn saygyla andm air, iirlerinde srekli lm anyor. zellikle risaleler blmndeki lm risalesinde lmeyi bir gzel zetlemi air. Kalbe farkl durumlar nasip olunca eyann da dili zlrm. air de yle yapm, saatin tik-tak sesini dinlemi ama bir hakikati duymu. tekrarlayp duruyor saat/ vakit de mahluktur/ vakit de mahluktur Yine ayn derin gzle baknca grm ki:
Fikir Platformu
61
bir de bir rmcek ann ortasna dm bir sinein titrek bacaklarnda seyretmitim lm
lm ska annz emrine muhatap olmak, eyaya bakp hakikati grmek, bir fanide baki olan seyretmek Ben grmediime inanmam demiti, Hz.Ali (r.a.). lm grmek de sanrm byle bir ey. lm grnce ancak, leceine bylesine inanabilir insan. Bilmiyorum kendi lm zerine yazan baka bir air var mdr ama Erdem Bayazt kendi lmme ait bir deneme iirinde bundan bahsediyor: bir gn leceim biliyorum bunu her an lr gibi biliyorum
Bu bilme hali phesiz ki, herkes lyorsa ben de leceim gibi bir tmdengelim ynteminden ok farkl. Bir gn olup da leceini, herkes biliyor. lm sonras hayata inanan da inanmayan da, lm sebebiyle hayat sama olarak tanmlayan Albert Camus gibi felsefeciler de, lmeden nce lenler de Demek ki bilmeden bilmeye fark var. Bu bilin ve hayatn son bulacak olma gerei bizi son bulmayan hayatlara ulatracaksa ancak anlam ifade edebilir. Yine kitaptan bir ifadeyle: biliyorum orulu doar her insan, bir gn lmn iftar sofrasna gibi bir susamlk hali ve ayn iftar sofrasndaki gibi nimetlere kavuaca an beklemek, bu kavuma anna lm demek, lmeden nce lenlerin iidir. Baz gereklerin farkna varan insanlara artk gndelik snrlar dar gelir. Zaman bir baka zaman, mekan bir baka mekan olur onlar iin. Bu srrn kaplarndan birini air bize altml yalarnda ifade ederek, u zaman kmaznda alp beni bir altm yaa balyorsunuz demi. Kitaptan rastgele bir sayfa atmzda lmden, kurtuluu arayan insandan, maddeden ka manaya vartan bahseden satrlar okumamz muhtemel. Risaleler ksmnda ise tabiat, ak, sava, lm risaleleri var. Bunlar apayr konular deil elbet; sava risalesinde aktan, tabiat risalesinde lmden de bahsedilmi. airin beni fazlaca etkileyen bir iiri de sana, bana, vatanma, lkemin insanlarna dair adl iiridir. Bu uzun ve destans bir tarzda yazlan iirinde air, insanlar arasnda bir gezintiye kyor sanki. Evladn kaybeden annelerden, hastane koridorlarndan, apartman odalarnda byyen ocuklarn bilemeyeceini baharlardan, yazdan, gzden, havalardan ve memleket havasndan bahsediyor. iirin son blmne gelene kadar byk bir ksm vatanma ve lkemin insanlarna dair yazlm satrlar. Okuyucu burada, balktaki sana, bana dair ifadesinin iirin neresinde sakl olduunu merak ediyor. Ve son satrlara geldiimizde iir yle balanyor ki tm satrlar sana ve bana dair oluyor. yle denilmi: btn bunlarn stne
Fikir Platformu
62
hepsinin stne sevda szleri sylemeliyim vatanm milletim tm insanlar kardelerim sonra sen gelmelisin dilimin ucuna adn gelmeli adn kurtulutur ama sylememeliyim can kuum umudum canm sevgilim
iirin hepsini okumayan yalnz son satrlar okuyan kimselerde zannediyorum ayn etkiyi brakmaz bu satrlar. Bugn yazlan baz iirleri okuyoruz, yazan kii artk kim iin yazyorsa onun adyla balyor iire, tm satrlarda kendisini, onun hallerini anlatyor. Ben yle kimseleri az nce bahsettiim iirin yalnz son satrlarn okuyup ayn duyguyu almak isteyenlere benzetiyorum. Bir insan bir kimseyi yalnz ona baktnda gryorsa, evresinde olup biten dier olaylar o kimseden ayr tutuyorsa, onun zatndan birlie varmas, gzel bir iir yazmas da beklenemez. Ben de bu ayrm en iyi Erdem Bayaztn iirinde yakaladm imdiye kadar. Ve okuduum baka yzlerce satrda o son blmdeki manay bulamadm. lm hakknda duymak kolay, anlatmak deil diyen airin anlattklarndan, lm biraz duyar gibi oluyoruz. Kitabnda lm anlatm, duymak vakti gelince de iki yl kadar nce baka bir diyara gm air. Rahmet dileiyle beraber, onun bana hayat gsteren lmn anarak bir kez daha utanyorum: lm bize ne uzak bize ne yakn lm lmszl tattk bize ne yapsn lm 3 ekim-trabzon
Fikir Platformu
63
Genel Kurmay bu kitab okusayd hayatta olacaktn : Counterinsurgency Field Manual Mehmet Ylmaz Trk subaylar bu kitab okumu olsalard 30 veya 40 bin insan hayatta olabilirdi. Ne ac deil mi? Trkiye Cumhuriyeti gibi bir lkede yaamann fiyat bu. Merkez yap, ulus-devlet ideolojisi ve sivillere hesap vermeyen bir ordu. Grtlana kadar siyasete bulam bir ordu. Hatta silahl kuvvetlerin anayasa yapmas, bunu halka SLAH ZORUYLA dayatmas. Bana ne bunlardan, zaten bu ssl kelimelerin yarsn bile anlamyorum diyenler biraz dnmeliler. Hele kardeleri, amca ocuklar, evltlar arasnda terr yznden lm insanlar varsa. Hele henz terre kurban gitmemi genler varsa etraflarnda. Bir tarafndan canl insan giren, dier ucundan bayrakl tabut ve madalya kan bu terr makinesi bundan 30 veya 40 yl nce durdurulabilirdi. ayet bu insan kyma makinesi o zaman dursayd ka kiinin hayat kurtulurdu? Bir dakika dnn kendi kendinize. Neden bu kitap? Terr hakknda yazlm binlerce kitap varken neden bu? Bir ka sebebi var. Birincisi Counterinsurgency Field Manual terr konusunda okuduum en teknik ve en souk kitap. Bu souklua, bu teknie ihtiyacmz var zira Trkiyede baslan kitaplar ister istemez resm ideolojinin glgesinde. Bazen de imdilerde moda olan Krt Milliyetiliini eski moda(!) Trk Milliyetilii karsna koyma gayretindeler. Bat lkelerinde baslan kitaplar ise terr deyince genellikle slmc(!) terr anlyorlar. El-Kaide vs derken konunun z gme gidiyor. Bask, Kuzey rlanda blgelerdeki ayrlk terr de salkl biimde analiz etmek kolay deil zira konuyu en iyi bilenler ister istemez ieriden insanlar. Tarafsz kalamyorlar. Ahlk zeminde bir tartma balyor: Terr m yoksa bamszlk sava m? Hayat
64
Fikir Platformu
tehlikede olan bir aznlk meru mdafa yapamaz m? Birlemi Milletler kriterleri, insan haklar beyannamesi derken siyas kayglar, yazarn tutkular, korkular, d krklklar yansyor yazdklarna. Terr gibi binlerce insann lmne sebep olan bir meseleyi ele almak zaten kimse iin kolay deil. Ama zm istiyorsanz MESELE ile KENDNZ arasna bir mesafe koymalsnz. Kendini hakl iln etmekle, komplo teorisi uydurmakla, ehitler lmez, vatan blnmez demekle olmuyor, insanlar lmeye devam ediyor, vatan blnmeye doru gidiyor. syan Bastrma Teknikleri PKK Ters giden nedir? Bundan sonra nereye? isimli makalede ksaca bahsetmitim bu kitaptan. Counterinsurgency Field Manual n 2006 basks var elimde. Ama Acrobat/PDF eklinde internetten de indirilebilir. Kitabn vgye deer bulduumuz yan yani souk ve teknik bir biimde terr ile arasna mesafe koyabilmesi bir manual yani el kitab olmasndan kaynaklanyor. Kitabn muhatab sac, solcu, Krt veya slmc deil. Amerikan ordusunda grev yapan ve bir ekilde gayr nizam harp ile kar karya kalan hemen herkesi ilgilendiriyor konu. Ama nce bir ka anahtar kelimeye aklk getirelim. Son zamanlarda eski genel kurmay bakanmz lker Babu tarafndan yanl olarak (propagandann e anlamls eklinde) kullanlan bir terim var, asimetrik sava. Bu terim esasnda gayr nizam harp teriminin karl. Yani dzenli iki ordunun, niformas, bayra, binalar vs belli olan iki silahl gcn savamas nizam; bunun tersi gayr nizam. Ne demek? Asimetrik savata: 1) Savan balang tarihi belli deil, 2) Savaanlar gndz oban, gece terrist, 3) Blge halk dzenli ordunun ve devletin basks ile terr rgt arasnda eziliyor, 4) Blgede paralel bir ekonomi olumu ve terristleri besliyor, 5) Terr rgtne yardm eden komu lkeler ile resmen sava hali yok. Diplomasi ve ticaret devam ediyor. Balyozla sinek ldrmek Btn bu geler geleneksel sava yntemlerini etkisiz klyor ve asimetrik savaa uygun yntemleri gerektiriyor. lkemizdeki terrle mcadele dili, terimler ve kavramlar da bu erevede ele alnmal elbette. Zira: PKK hakknda dnmek ve konumak kolay deil Bir konuda insanlarn konuarak zm arayabilmesi iin anahtar kavramlara ayn adlar vermi olmalar yani ortak bir dile sahip olmalar gerek. Biz de ncelikle kelimelerin iinin neyle doldurulduuna bakalm. Trk basn, gvenlik gleri, yabanc basn ve PKK nn kendisi ayn kavramlar iin ayn kelimeleri kullanmyor. Terrist, blc hareket, gerilla, ayaklanma, bamszlk savas, direnii, ehit. Bu kelimelerin bazs dnya tarihindeki hatta dinimizdeki hakl mcadeleleri artrd iin PKKnn eylemlerine de retorik bir meruiyet kazandryor. Gerilla bunlardan biri. PKK silahl mensuplar iin bu kelimeyi kullanmay tercih ediyor. Gerilla aslnda spanyolca guerra (=sava) kelimesinin kltlm, bir tr savak. Napoleona kar mcadele eden spanyol direnii srasnda ortaya km. Dorudan eviri yaparak Amerikan ve
65
Fikir Platformu
ngiliz kaynaklar da bu kavrama small war (kk sava) diyorlar sklkla. Anglo-Saxon kaynaklarda yakn anlamda kullanlan bir baka terim ise insurgency - counterinsurgency (isyan ve kar isyan). Aslnda gerilla kelimesinin iaret ettii nemli bir teknik bilgi var o da orantsz glerde karya gelmi iki silahl grup. Bu olduu zaman zayf olann tek aresi saklanmak ve vur-ka taktii ile byk orduyu taciz etmek. Byk ordu genellikle srtn bir devlete dayad iin kk olan terrist iln ediyor. Kk olan ise ezilen-mazlum kimliini seve seve kabul ederek dev bir orduya kafa tutan bir avu kahraman rolne brnyor.(PKK Ters giden nedir? Bundan sonra nereye?) Counterinsurgency Field Manual ite bu kavramlara ile arasna gerekli mesafeyi koyabilmi nadir eserlerden. Balndan itibaren isyan bastrmay hedef alan bir doktrin sunuluyor. Elbette Amerikan ordusunun giritii harektlarn isyan bastrmak deil dpedz igal olduu sylenebilir. rnein Iraktaki durumda elbette direniilere isyanc veya terrist denemez. Ama yaznn bandan beri belli ettiimiz gibi bu makaledeki amacmz teknik bir analiz, zaten aikr olan ahlken sorgulamak deil. Bu balamda gerek Irakta gerekse Trkiyedeki terrle mcadele srecinde dzenli bir ordu var. Orduya hkmettii varsaylan bir devlet ile btesi, komutan, sleri, tanklar ve toplaryla silahl bir g. Karsnda neredeyse grnmez bir ordu: Sivil giysiler iinde dolaan, hatta maal olarak u veya bu kurumda alan ama zaman zaman isyan/terr/direni hareketinde rol alan insanlar. Bir baka ortak yn ise dorudan savaan terrist/direnii saysndan ok daha fazla gzc, yiyecek vb salayan yada en azndan susan, gz yuman bir grup insan bulunmas. Byle bir savata dzenli ordu balyozla sinek ldrmeye alan birine benzer: Terre kar dzenli birlikleri kullanmak son derece hataldr, nk ordular terrle mcadeleye gre dizayn edilmemilerdir. Eer terr rgtleri lkeyi rahatsz eden bir sivrisinekse, ordular bir balyoza benzer. Balyozunuz ne kadar ar olursa sivrisineki yakalamak o kadar zor olacaktr. Sinek bir yere konacak, siz hzla balyozu kaldrp duvara indireceksiniz. Bir sre sonra bakacaksnz ki sivrisinek umaya devam ediyor, fakat duvarlar ykk dkk olmu. stelik sizde sivrisinek kovalayacak, yani terrle mcadele edilecek hal kalmam. Onca ar bir nesneyi kaldrp indirdiiniz iin incinen, krlan, ya da kan uzuvlarnz da cabas. Bu nedenle terr rgtleri ordularn terrle mcadelenin iinde olmasna baylrlar. Tam da istedikleri eydir. Tam da dilerine gre bir hedeftir. Havada sallanan balyozun tepelerine inme olasl sfra yakndr. Onlar balyozu deil, onu tutan eli srrlar. Balyozu tutan el sinirlendike daha bir sert saldrmaya, kendisini perian etmeye balar. Oysa sivrisinee kar doru mcadele arac balyoz deil, sinekliktir, sinek kovucu tablettir veya sinek ilacdr. Bunlar hem daha hafiftir, hem de daha esnek. Eli yormaz, evreye zarar daha azdr. (PKK Ters giden nedir? Bundan sonra nereye?) Peki are nedir? Sadece Counterinsurgency Field Manual yazlrken deil btn Amerikan sava nazariyesi oluurken etkisi byk olmu bir Fransz subayndan bahsetmeliyiz nce: David Galula (1919-1967). Bata Cezayirin bamszlk sava olmak zere Fransz ordusunun girdii bir ok asimetrik savata rol alm bir subaydr Galula. Ancak dier askerlerden farkl olarak terr/isyan/direni ordularyla yaad tecrbelerini kitaplatrmtr. Bildiim kadaryla makale ve kitaplardan oluan orijinal metinlerin ou ngilizcedir. En nemlileri:
66
Pacification in Algeria (ngilizce), Classics of the Counterinsurgency Era(ngilizce), Contre-insurrection : Thorie et pratique(Franszca), Gerekten de ngiliz ve Amerikan ordularnn komuta kademeleri Fransada neredeyse hi tannmayan bu Fransz el stnde tutarlar hl. Mesel Irak ve Afganistandaki Amerikan igal kuvvetlerinin komutanlarndan David Petraeus O isyan bastrma stratejilerinin Clausewitzidir demitir David Galula iin. Evet, are nedir? diye sorarak baladk bu blme. are en bata air merkez emir-komuta zinciri yerine esnek, bireysel inisyatife dayal komuta mekanizmas koyabilmektir. Tpk 19cu yzyl devletlerinin ar brokratik yaplar gibi o dnemde son eklini alan dzenli ordular da esnek deildir ve 21ci yzyln asimetrik savalar karsnda aresizdirler. Peki bu esnek yap nasl kurulabilir? Counterinsurgency Field Manual sayfalarnda David Galuladan yaplm bir alntyla cevap verelim: Eer bir organizasyonu oluturan insanlar ayn zihin yapsna sahip iseler ve eer her birim ayn karar-davran kalbna *orijinal metinde "pattern"+ gre hareket ederse mesele zlm demektir. Tutarl, herkese kabul grm ve iyi anlalm bir doktrin de bunu amalamaz m zaten? Doktrin dediimiz ey btn abalarn ayn ynde younlatrlmas meselesine uygulama baznda verilmi bir cevaptr Trkiyenin ve zellikle de bugne dek Krt Politikas retmede tek merkez olan Genel Kurmayn en byk hatas asker harektlar bir ara deil bir ama olarak grmesidir. Yllardr bir dman ordusuyla savar gibi teki tarafa kayp verdiren, bununla vnen ve l ele geen terrist saysn baar gstergesi sayan bir Genel Kurmayn kurbanyz ne yazk ki. Oysa ldrlen her insann yerine Trkiye Cumhuriyetinden nefret eden 5-6 insan gemiyor mu? Her terrist lei bize 5-6 yeni terrist olarak dnmyor mu? nsan ldrerek terrn bitebileceini dnen okurlara aadaki yazlar tavsiye ediyorum: Terrist evlatlarmz ve Anzak lelerimiz(!) Son terrist eceliyle mi lecek? PKKllar affetmek u halde sivil gler ordunun hizmetinde deil ordu sivil glerin hizmetinde olmal deil mi? Yine Counterinsurgency Field Manual sayfalarnda David Galuladan yaplm bir alntyla son noktay koyalm: Temel dnce udur ki; asker harekt siyas harektn memurudur. Temel amac siyas aktrler ile sivil halkn birlikte alabilmesi iin asgar gvenlii salamaktr. Counterinsurgency Field Manual okurken neredeyse her sayfasnda Trk Genel Kurmaynn Krt Politikasnda yapt hatal bir uygulamay gryorsunuz. Sakn yle yapmayn yoksa halkn desteini kaybedersiniz tarz bir ok uyar var. Yazk ki bizim Genel Kurmaymz ne kendi hatalarndan ne de baka lkelerin tarihinden ders almyor.
Fikir Platformu
67
Son bir soru: Amerikan ordusu bu kitaptan ne kadar istifade ediyor? Irak ve Afganistandaki durum nasl yorumlanmal? Bu konudaki grlerimizi Amerika Tedavi Edilebilir mi? isimli kitapta bulabilirsiniz.
Fikir Platformu
68
Er-Rislett-tevhd (Hz. Gazl) Mehmet Ylmaz Bir kitabn fiat iindeki bilgilerin kymetiyle orantl olsayd Gazl Hazretlerinin yazd 30 sayfalk ErRislett-tevhdi satn almaya kimsenin gc yetmezdi sanrm: Nasl ki dil ile ate demek dili yakmyor, su demek harareti gidermiyor, ekmek demek karn doyurmuyor, kl demek vcudu kesmiyorsa; ayn ekilde, sadece dille kelime-i tevhidi sylemek de kiiyi ktlklerden (ALLAHn rzas dahilinde olmayan hallerden) alkoymaz. *...+ Sz kabuk, mna zdr. Sz sedef ise, mna incidir. z olmaynca kabuu neylersin. ncisi olmayan sedef neye yarar. Kelime-i tevhidin szckleri ve mnas, beden ile ruh gibidir. Ruhsuz beden bir ie yaramad gibi, kelime-i tevhid de mna olmakszn hibir fayda salamaz. Bir bardak ay fiatna, Semerkand yaynlarndan km, 2.5 TL! Ama internette cretsiz paylaan siteler de var. Ne anlatyor bu kitap? Hccettl-slmn eserlerinin hepsindeki ekirdek mn var bir kere. Dinin akl yan, yn, ksm en az nakl ksm kadar byk ve en az o kadar nemli. Ezbere kabul edilen deil tersine akledilen ama ayn zamanda haz edilen, kalp ile zevkine varlan bir eydir ba harfi byk yazlmak zere Din. Bunu reniyoruz bu merhametli retmenden. Hz Gazl oka vlm ve deiik nvanlara layk grlmtr. Eer bana dseydi ona bir nvan daha tasavvur etmek, iinde merhamet geen bir ifade arardm. Merhametli Alim veya efkatli retmen gibi bir ey. Neden?
69
Fikir Platformu
Hani yeni bir ila kullanrsnz da ksrnz pat diye geer, hemen komunuza, i arkadalarnza sylemek istersiniz. Neredeyse nbet tutarsnz bir hasta gelse de u bilgim ona ifa olsa diye. te bu duygu adeta elle tutulur, gzle grlr Hz Gazlnin kitaplarnda. ALLAHa yaklatka Onun sfatlarnn tecellisi olan, Onun gzellikleriyle ereflenen bu byk ztlarda bu merhameti grmez miyiz her zaman? Mesel Mevln Hazretlerinin Mesnevsinde? stanbula son geldiimde beni ok mutlu eden bir ey oldu. Derin Dncede Hz Gazlnin kitaplarn tantan eski yazlarm okumu bir ka genle tantm. Bu yazlarnz okuduktan sonra merak ettik, gittik kitaplarn hepsini aldk, ktphaneye dizdik dediler. Bylece kendi hesabma den hizmeti yapm olduumu dndm. Bu byk alimlerin yerine konumak, onlarn ilimlerini anlatmaya almak ne haddimize? Ama bu gzel kitaplar (ilalar) dkknlarn raflarnda kalmasn istiyorum. Bu gzel gen okuyucularda bu istei uyandrabilmi olmak, bayra onlara aktarmak beni gerekten mutlu etti. lim ne kadar muazzam, ne kadar faydal olursa olsun ancak insanlar ondan istifade ettii lde yaar. Biz insanlar bu ilime sahip kmalyz ve zihinlerimizde, vicdanlarmzda yeertmeliyiz. lim konumak, aramzda tartmak, byk alimleri anmak ve onlarn verdikleri bilgileri yaantmza aktarmak limi yaatmak derken kasdettiim bu. slm alemi olarak byk bir hazinenin miraslaryz. Evimizin bahesine kp kp altnlar gmlyken alktan lmemiz yakk almaz deil mi? Mslmann Zamanla imtihan isimli kitabmzda detayl biimde tarttmz gibi corafyamzn byk sorunlar var. Ve bu sorunlarn byk ksm da ilime uzak duruumuzdan kaynaklanyor: Mslmanlar dnyann toplam nfusunun %20sini tekil ediyorlar ama gerek anlamda bir birlik yok. Asker tehditler karsnda birlemek yle dursun birbiriyle sava halinde olan Mslman lkeler var. Dnya ekonomisinin sadece %2-%3lk bir ksmn retebilen slm lkeleri Avrupa Birlii gibi tek bir devlet olsalard Gayr Safi Mill Hasla bakmndan SADECE Almanya kadar bir ekonomik g oluturacaklard. Bu blnml ve en sonda, en altta kalmay tevekklle(!) kabul etmenin bedeli ok ar: Bosnada, Filistinde, eenistanda, Dou Trkistanda ve daha bir ok yerde zulm kol geziyor. Mslmanlar ar bir imtihan geiyorlar. Yaamlarn ekillendiren eylerle ilikilerini gzden geirmekle balyor bu imtihan. Teknolojiyle, lks tketimle, savala, kapitalizmle, demokrasiyle , tekiler ile ve slm ile olan ilikilerini daha salkl bir zemine oturtabilecekler mi? Peki ilim derken neyi kasdediyoruz? Fizik? Kimya? Sosyoloji? Siyaset Felsefesi? Kanaatimce bunlarn hepsi nemli, gerekli. Ancak ilim ayet insanlar iin varsa nce nsan bilmek daha dorusu nsann kendi kendini bilmesi gerekiyor. Kinatn ve kendisinin varolu sebebini bilmeyen bir insann dier konulardaki bilgisi ona faydal olabilir mi? slmn bilgelii bize bylesi bir biliin ilim deil ancak bilgi hamall olduunu gretiyor. Srtnda kitap tayan bir eee o kitaplarn faydas ne kadar olabilir? Er-Rislett-tevhdin Kalple Nefis Arasndaki nce Fark adl blmnden renelim cevab ve yazmz bu derin mn ile bitirelim: Allah phesiz Allah yolunda savaarak ldren ve ldrlen mminlerin nefislerini ve mallarn cennete karlk satn almtr (Tevbe 9/111) yetinde kalbin deil de nefsin satn alnmas dikkati ayandr. Zira kalp yaratlm olan hibir eye kle olmaz. Mevcudattan hibir ey onu alamaz. nk kalp Haktan gayrisiyle nsiyet kurmaz, Allahn zikrinden baka bir eyle tatmin
Fikir Platformu
70
olmaz. Kalp bu konumu itibariyle alnp satlamayan, Allahtan bakasna boyun emeyen hr bir kimseye benzer. Nefis ise byle deildir. O, ehvan eylerle tatmin olur. Zevk ve lezzetlere olan meyli sebebiyle onlarn esiri olur. Esirin ise alm-satm caizdir. Bu anlatlanlar eriat kabnn zahirinden taan birka damla, zahir ilmin baz krntlardr. Bilindii zere, szn ak vaktine gredir. Sen arndn zaman szn de arnr, sen bu-landn an o da bulanr. Nefis ve kalp meselesine u ekilde de yaklalabilir: Kalp halkla deil Hakla; nefis ise Hakla deil halkla megul olduu iin, kalp yerine nefis satn alnmtr. Nefis kt sfatlar ve baya hasletler zere yaratlm olduu iin fet blgesi, muhalefet yurdudur. Kalp ise gzel sfatlar ve iyi huylar zere yaratlm olduundan itaat ve ibadet beldesi hviyetindedir. te nefsin kt vasflarnn iyi vasflara, kalb zelliklere inklp etmesi iin nefis satn alnmtr. Nefis alm-satm kefesine konulup teslim ilemleri yaplnca, Allah Tel nefsi hayra armakla grevli bir melei ona gnderir. Melek onu daim surette hayra davet edip serden men eder. Bu hal aralarnda bir dostluk kurulana kadar devam eder. Nefis vakur, boyun eecek bir vaziyete gelince, melek ondan tm kt sfatlar alr ve onu gzel sfatlarla donatr. Bylece o, kfr karanlndan iman aydnlna, tm kt sfatlarn zulmetinden iyi sfatlarn nuruna ular. Nefis, kfr karanl ve onun vasflarndan kurtulup, muhalefet ve inadndan vazgeince, ilh emre boyun eer; Allah Tel da ondan raz olur. Nefis bu vakur ve mutmain tavrlaryla Allahn kullar arasna girer ve, Ey nefs-i mutmainne! Rabbini raz edecek bir halde ve sen de rabbinden raz olacak bir vaziyette Ona dn. Kullarmn arasna ve cennetime gir! (Fecr 89/27-30) yetinin mjdesine mazhar olur. Kitabn iindekiler blm yle:
mam Gazl nsz Niyetine Birka Sz Mukaddime Kelime-i Tevhidin Mnas Kelime-i Tevhidin Meyvesi Kelime-i Tevhidin Hakk Kelime-i Tevhidin Hkimiyeti Kalple Nefis Arasndaki nce Fark Hidayet Nurunun Misali Kelime-i Tevhidle Gelen Saadet Gerek Sevgi rade Nedir? Tevhid Nurunun Yansmas Evliyann Makamlar Kalpler Onun Elindedir Yce Allaha Ait Sfatlarn Hakikati
71
Fikir Platformu
Ariflere Alan Srlar Bibliyografya
Dar Kap (Andr Gide) Suzan Baarslan Andr Gide, Dar Kap[1] Dar kapdan girmeye abalaynz. nk kiiyi ykma gtren kap byk ve yol genitir. Bu kapdan girenler oktur. Yaama gtren kap ise dar, yol da etindir. Bu yolu bulanlar ok azdr. (ncilden) Andre Gide(1869-1951), 1947de Nobel Edebiyat dln alm Fransz bir yazardr. Batak, Kalpazanlar, Pastoral Senfoni, Dnya Nimetleri, Kadnlar Okulu, Dostoyevski yazarn dier eserlerinden bazlardr. Dar Kap 1909da yaymlanmtr. Gide kendi hayatna ait kimi paralar bu romanna yedirerek kendi dnyasndaki sorgulamalarn, ak ve erdem hakkndaki grlerini okurun gzleri nne sermekten ekinmemitir. Gide-Madeleine ak, Jerome-Alissa aknda gzler nne serilmitir. Tpk Jerome gibi o da kk yata babasn kaybetmi ve akla baland Madeleine romanda Alissa olarak karmza kmtr. Hatta romandaki mektuplamalar Gideyle Madeleinein yazmalarnn romana aktarlmasdr.
Fikir Platformu
72
Ak, fedakrlk, akn dereceleri, erdem, yolculuk, inan ve slubu, ayrlk bu ak etrafnda insanlarn sorgulamalar gereken kavramlar olarak karmza kar. Biz bir ak okurken aslnda, insann varlna ilikin bir sorgulamay okumu oluruz. Jerome kk yata(12 yanda bile deilken) babasn kaybeder ve annesi ve Bayan Ashburtonla Luxembourgda kk bir dairede birlikte yaamaya balar. Zayf yapl bir ocuktur. Her yaz, days Bucolinin Havre yaknlarndaki Fongueusemaredaki kr evlerinde geirir. Kuzenleri Robert, Alissa ve Juliette, yengesi Lucile, days, annesi ve Bayan Ashburton bu kk dnyann kahramanlardr. Babasnn lmnden sonraki gidilerinde Jerome, Alissaya kar iinde baz duygularn deitiini fark eder: Ak ve merhametle doluydum; hayranlk, fedakrlk ve erdem duygularnn belirsiz bir karmyla sarho gibiydim Havreden Parise dndklerinden ksa bir sre sonra yengesinin baka bir adamla kamas zerine geri dnerler ve kilisede karlaacaklar kuzenleri iinde Jerome iin nemli olan sadece Alissadr. Vaazda Peder Vautier vaaz konusu iin Hz. sann u szlerini semitir: Dar kapdan girmeye abalaynz. Vaaz devam ederken Jerome, kalabalktan uzaklamas gerektiini, eer kalabalkla adm atarsa bu admlarn onu Alissadan uzaklatracan dnrken unu fark eder, Jeromenin kaps Alissadr. Ona ulamak iin ondan uzaklaarak kararn snamak ister Jerome. Dar kap Alissaya ulamak iken, dar kapy bulmak iin Alissadan uzaklamay seer. Ak iin sevgiliden kamak, onun uzana dmek bu, Jeromenin aknn ilk basamadr. On drt yandadr ve ald Priten eitim onu mutluluktan ok, onu elde etmek iin harcayaca sonsuz abann peine drm; mutlulukla erdemi birbirine kartrmasna neden olmutur. Burada k noktas, senin hayran olduunu bildiim eye hayranlmn nedeni, seni tam da orada yeniden bulabilmek eklinde Jerome tarafndan sarf edilen ve Tanr aknn Alissa akna gtren yol olarak verilmesidir. Hatta unlar ekler Jerome, Alissaya: Seni orada bulacak olmasaydm, gkler umurumda olmazd. Annesi vefat ettiinde bile, onu sevmesine ramen, Alissaya daha yakn olabilecei dncesi ile znt duymaz. Sevdii, her eyin nndedir ve onu sevgiliye ulatracak her ey -bu, byk bir zntnn yaand lm olsa dahi- bir avantaj olarak kabul grr. Annesinin lmnden sonraki yaz vaktini kuzenleriyle mutluluk iinde geirir. O yaz Alissa bir rya grr, ryasnda Jerome lmtr ve ona kavuabilmek iin aba harcarken uyanr. Bu ryann tabirini, tekrar kavumalar iin ikisinin de byk bir aba harcamalar gerektii olarak yorumlar. Alissaya gre lm, btn hayat boyunca ayr kalmlar iin kavuma anlamna gelmektedir. Jerome lise birdedir ve Alissayla ilikisi mektuplar zerinden ilerlemektedir. Bu ayrlk srecinde sevgilinin varln yanlarnda duyumsarlar, ayrlkta kavumay yaamaktadrlar ki bu, akta baka bir seviyeye getiklerinin gstergesidir. zellikle Alissadaki gelime daha dikkat ekicidir nk o, her eye seninle bakyorum diyerek kendi varlndan ok, sevgilinin varln yaamaktadr. Hatta mektubunda unlar yazar Jeromeye: nan bana, yanmda olduunda, seni imdikinden daha ok dnmeyeceim. Sana ac ektirmek istemezdim ama artk, yanmda olman dilemez oldum. Sana bir ey itiraf edeyim mi? Bu akam geleceini bilseydim kaardm. Burada sadece sevgilinin yokluunda onu bulmak yoktur, ayn
73
zamanda yokluu, varla tercih etmek de vardr. Ayrlkta kavumay bulan akn dier aamas ise, sevgilisi olmadan bakt her eyi ondan alyormu hissine kaplmasdr. Alissann tm bu bekleyiteki nc aamas ise, artk sevdii yannda olmadan dnyann hibir anlamnn kalmamasdr. Drdnc aama sevgilisine kavuaca ann kendisini korkutmaya balamas, beinci aama ise eer sevgilisinin iini zorlatracaksa gelme ilemlerini daha sonraya almasdr, yani fedakrlk. Kavutuklarndaysa, uzun sren ayrln ardndan fark ettikleri deiim korkusuyla bir tutukluk yaarlar. Konuacak ok ey vardr ama bir trl sessizlii datamazlar. Alissa, tm bu yazmalarn bir serap olduunu ve her birinin aslnda kendisi iin yazdn kefeder. Ona gre bu; hayali bir ak, akla dayanan bir efkat ve ballk inaddr. Uzaktayken onu daha ok sever ve bu yzden Jeromeden ayrlmak ister. Jerome de Alissann isteine uyarak -mektuplar onlar gereklikten uzaklatrarak kavutuklarnda daha byk bir ykma urattklarndan- mektuplamaktan vazgeer. Uzunca bir sre sonra bir araya geldiklerinde, yavaa birbirlerine almaya balarlar. Alissa iin erdem nemlidir, Jerome iin Alissa. Alissa gnden gne derinleen ak burcundadr ve akn ayrlkla saflat safhaya ulamtr. u ksm onun akndaki en nemli basamaktr: Hoa kal dostum. Hi inciput amor Dei (Tanr sevgisi burada balar). Ah! Seni ne kadar sevdiimi hi anlayabilecek misin? Ak olduundan uzaklatn ann, asl sevginin balad nokta olmas. Maddeden manaya ykseliin ilk ciddi adm. Jerome iin ak, erdemleriyle birlikte onu sradanln stne kartan bir araken -buna ayrlk da dahil-, Alissa iin erdem bir zorunluluktur, aktan kaynaklanmaz ve onunla ycelmez. Bir iki kez daha yazrlar ama artk mektuplamalar Alissa iin eski deerini kaybetmitir. Alissa artk farkl bir kiidir. Tanrya adm atar ve Tanrnn kapsnda hi olma fikriyle Ona ulama yolundadr ve bu yeni ak, Jerome iin sorun olacaktr. Alissa dini kitaplar okumaya balamtr, deimitir ve Jerome bu yeni Alissada sevdii hibir zellik bulamaz. Gerek ayrlk imdi balamtr, gidilen yol ve dnceler tamamen ayr ynleredir. Bu noktada Jerome, balandnn bir hayalet olduunu dnr, sevdii Alissa gitmitir artk ve onunla birlikte ak da. Bu ak kendisi yceltmi, erdem boyasyla cilalam, kendisine bir tanra yaratmtr -tpk Halide Edipin Sen hayallerime giydirdiim esvaptn. Demesi gibi- ve elinde kalan sadece yorgunluudur. Ve Alissa Tanry setii iin onu kmser ve onu orta seviyeye dmekle itham eder! yl sonra karlatklarnda Alissa ona -kendisinin verdii- ametist ha geri verir. Jerome son bir kez sarlr ona, ikna etmeye alr, ama Alissa ilahi aka ykselmitir. Jeromeyle ayrldklarndan ksa bir sre sonra Alissa lr Yalnz yrmek iin yeterince gl deil misin? Hepimiz Tanrya tek bamza ulamak zorundayz diyen Alissa kendi dar kapsndan geerek Tanrya ular ve Jeromenin geri almad hala gmlr. Bu blmden sonra eser, Alissann gnlne geer ve anlatc bak as da deiir. Olaylar Alissa tarafndan aktarlr. Gnln balangcnda slup, Flaubertin Vadideki Zambak adl romannn havasn tasa da sonradan deiir. Bu gnlkle Alissann aknn maddi aktan manevi aka geiinin tm detaylarn okuruz. Jeromeyle olamayacan anladnda unlar syler:
Fikir Platformu
74
Bize rettiin yol Tanrm, dar bir yol, iki kiinin yan yana yryemeyecei kadar dar. Gnlk tamamen cmle cmle okunup her bir cmlenin ayr bir tahlilinin yaplmas gerektii kadar derin anlamlarla ykldr. Ve okur olarak gnlk, sizi sarsan cmlelerle doludur. Alissann Tanrya dua ederken syledii: Kalbimin pazarln yapmak istemiyorum artk. cmlesi gibi. Eser, gnln okunmasndan sonra, Jeromenin on yl sonra Alissann odasn ziyaretiyle son bulur. Dar Kap, sohbet havasnda bir sluba sahip. Olaylarn geliimi -zellikle manevi deiimler- mektupla ve gnlk araclyla okuyucuya verilir. Kahraman anlatc bak asyla-nce Jeromenin sonra Alissann- kaleme alnmtr. Olaylar yetikin-Jerome anlatr bize, yllar sonrasndan yllar ncesine olan bu bakta ayn zamanda yaanlan olay, duygu ve izlenimlerin kritii de vardr. Her ne kadar yaananlar aktarsa da yetikin-Jerome unu itiraf eder bize, Szleri tam olarak bunlar myd? Bunu tam olarak dorulayamam, nk sylediim gibi akmla ylesine doluydum ki, onun baz szlerini ancak duyabiliyordum. Eserde empresyonist tasvirler de -zellikle eserin sonunda Jeromenin Alissann odasnda yapt tasvir-dikkati ekmektedir. Eserde Goetheden, Baudelaireden, Racineden, Shakespeareden ve kimi farkl kaynaklardan(Internelle Consolacion) alntlar(cmleler, iirler, ilahiler) vardr. Eserin iinde yazar ve airlerin karlatrmalar (Leibiz, Shelley, Byron, Keats, Hugo, Baudelaire) vardr. Alissada her nedense Mecnundan ok Leyladr. Cinsiyetleri yznden deil. Aka olan yaklamlarndan, setikleri rollerden. Sessizce byttkleri ak, lmle/kavumayla nce/nden giden olmalar, aklarn sessizlikle/sessizlikte/skutta yaamalar yznden. Mecnunun mecnunluu, Jeromenin evresine aktard ak, akn dier yanndaysa aa duyulan zlemle byyen gerek ak. Belki akn dereceleri Mecnun ve Alissada benzer ama yaay ekli Alissayla Leylay ayn dzleme getirmekte. Sanki bir Dou masal/ezgisi/mesnevisi okumu/dinlemi gibi oluyor insan bu romanda. Her nedense ilahi ak, daha ok, Douya yakyor; onun snrsz, kuralsz, ekilsiz yaamna. Bat, tpk Jeromenin verdii tepkiyi veriyor nk ilahi aka, onu kmsyor, seviyesini bilimin altna yerletiriyor ama bir taraftan da onu zlemeye devam ediyor. Jeromenin dar kaps Alissadr ve o kapdan geemez. Alissann dar kaps Tanrdr ve o kapdan geer. Kimi ferah yolu tercih eder, kimi dar kapy ve bu kap iki kiinin geemeyecei kadar dardr. Bu kapdan tek bana gemeye ne kadar hazrz?
[1] Andre Gide, Dar Kap, eviri:Buket Ylmaz, Tima Yaynlar, 2009, stanbul.
Fikir Platformu
75
El-munkizu Min-ad-dall (Hz Gazl) Mehmet Ylmaz skoyal dnr David Hume gibi iflah olmaz bir pheci ile Aziz Augustinus gibi, felsef sorgulamalar iin Tanrdan zr dileyen bir din adam ayn zihinde birleirse ne olur? Felsef bir Big Bang? Biz ALLAH rzas iin ilim tahsiline balamadk. Fakat ilim ALLAH rzas iin olmaktan baka bir gayeyi kabul etmedi (Hz Gazl) Baz kitaplar vardr, insan onlar okurken akln aCZ brakan bir muCiZenin kysnda durduunu idrak edebilir. Kitabn sayfalar deildir ikiye alan, Kzldenizin yarlan sulardr adeta! nk bylesi kitaplar yazldklar asrlarn, corafyalarn gnlk/yerel gereklerini delip geerler ve Hakikate dair bir eylere dokunurlar. Adeta yazan lim zamanda seyahat etmiesine kitaptan nceki ve sonraki asrlarda da geerli olan/olacak eyler anlatr size. Bu limlerin kalemiyle yazldnda Hakikat ile Gerek zeytinya ve su gibi birbirinden ayr durur. nsan dncesi tpk Sanat gibi gl bir matkaba evrilir, belki de olgunlar, varolu sebebine eriir: Sanat bu kusurlu ve dengesiz dnyann yanltc, aldatc ekillerinden grnenin iindeki Gerekliki ekip alr O gereklik zihnin kefettii stn bir Hakikat ile donanr. Aldatc grntlerin tersine Sanat gnlk gereklikten daha stn ve daha gerek bir Hakikat ierir (Hegel, Estetik veya sanat felsefesi [aestheticam sive philosophiam artis], 1820-1829)
76
Fikir Platformu
Bu Matkap kitaplar insana heyecan, hayret ve ardndan idrak kazandrr. Gazl Hazretlerinin yazd El-munkizu Min-ad-dall adl kitaptan bahsetmek istiyorum bu gn. Byk limin kendini ve hayatndaki dnm noktalarn anlatt, ksmen otobiyografi saylabilecek bir eser. Ancak bilimsel yntemden felsefeye, nbvvetten tasavvufa, akln snrlarndan toplum fertlerinin ve alimlerin sorumluluklarna kadar bir ok konu tam 12den vurmak suretiyle aktarlyor. Belki 8-10 YTLye alabileceiniz veya buradan cretsiz olarak indirebileceiniz bu kitap nasl oluyor da 100 bile bulmayan sayfa saysyla baaryor bu ii? Dedik ya, muCiZe kitap diye! Bakalarnn binlerce sayfada anlat(a)MAd eyler 100 sayfada toparlanm. Konular ilginizi ekmese bile srf pedagoji renmek iin okumaya deer Franszlarn bir sz var, bilgi reel gibidir, ne kadar az ise o kadar ok yaymak zorundasn. Tam tersi de doru: nsan bir konuyu Hz Gazl kadar derinlemesine bilince byle bir ka sayfa iinde toparlama, k hznda retme kabiliyetine de eriiyor. Kendisi iin ne kadar dua etsek az. Kitapta nemli grdm yerleri not etmeye balamtm ama neredeyse her sayfasnda nemli bir eyler bulduum iin uzun alntlar yapmaya karar verdim. Aslnda dediim gibi incecik bir kitap. Yine de elimden geleni yapaym ve gnmze k tuttuu iin nemli bulduum ksmlar konularn belirterek aktaraym. Hem Trkiyenin hem de genel olarak slm Aleminin i hastalklarna k tutan ksmlar yle: Tasavvufa dair yice anladm ki, tesavvuf ehli gzel hllere shib ve kuru szlerden uzakdrlar. Tesavvufda ilm yoluyla renilmesi mmkin olan eyleri tahsl etdim. Benim iin, iitmekle ve renmekle elde edilemeyen ancak, tatmakla, yaamakla, o yolun ehli olmakla kavuulandan baka bir ey kalmamd. Dn ve akl ilmleri iyice kavramak iin, lykyla rendiim ilm dallar ve ykseldiim meslekler, bana, Allah telya, Peygamberlie ve hret gnne, bhe gtrmez, salam bir mn kazandrmd. mnn esslar belli bir dell ile deil, bilkis saysz sebeblerle, karnelerle ve tecribelerle kalbime iyice yerlemidi. unu iyice anladm ki, hretde sedete kavumak iin, takv zere yaamak, harmlardan saknmak, nefsi hev ve hevesinden men etmek tek redir. Bu iin ba da, bir gurr ve aldan yeri olan dnydan uzaklap, hrete balanmak, btn varl ile temmen Allah telya ynelmek, kalbin dnydan alkasn kesmekdir. Bu ise, ancak, maldan, makmdan, yksek gyelere ulamaya engel olan eylerden uzak durmakla mmkin olur. Sonra, kendi vaziyyetimi tedkk etdim. Grdm ki, dny meglelerine dalmm. Bu megleler beni temmen sarm hldedir. Yapdm ileri dndm. En gzel iim, ders vermek ve talebe yetidirmekdi. Bu ide de hrete pek fidesi olmayan, mhim olmyan bir takm ilmlerle megl olduumu grdm. Ders vermekdeki niyyetimi aradrdm. Onun da Allah rzs iin olmadn, n ve hret kazanmak, makm ve mevki shibi olmak arzsundan ileri geldiini anladm. Uurumun kenrnda olduumu, hlimi dzeltmezsem atee yuvarlanacama kanat getirdim. Mslmanlarn felsefeye, pozitif bilimlere, slm d kaynaklara kar duyduklar korku ve ie kapanma hakknda: kinci musbet, slm dninde samm olan kimseler sebebiyle domudur. Bunlar, felsefecilere id btn ilmleri red etmeyi dne hizmet saydlar. Bylece, onlarn btn ilmlerini red edip, chil olduklarn iddi etdiler. Hatt onlarn gne ve ay tutulmas ile alkal szlerini kabl etmediler.
Fikir Platformu
77
Bu iddilarn dne muhlif olduunu sylediler. Chillere yakan bu iddilar, gnein ve ayn tutulmasn kesin delllerle bilen kimse iitince, kendi dellinde bheye dmez. Fekat islm dninin kat dellleri tanmadn, chillik zerine kurulduunu zan eder ve felsefeye kar sevgisi artar. slmiyyetden yz evirir. Bu ilmleri red etmekle, islmiyyete hizmet yapdklarn zan edenlerin, din aleyhinde iledikleri cinyet ok bykdr. slmiyyetde bu ilmler hakknda msbet ve menf bir ey bildirilmemidir. Bu ilmlerde de dn meselelere dokunacak birey yokdur. Niyet okuma, yaftalama, insanlarn szne veya ameline deil ne olduuna bakma Hak olan ve btl olan szleri birbirinden ayrmadan hepsini red etmek, akl zaf olanlarn detidir. Byle kimseler, hakk kii ile tanrlar, kiiyi hak ile deil. Akll olan kimse, bu hussda hazret-i Alnin radyallah anh u szne uyar: Hakk kii ile bilemezsin. nce hakk bil, sonra hak ehlini tanrsn. O hlde akll kimse, nce doruyu tanr, sonra sylenen sze bakar. O sz hak ise, kabl eder. O sz syleyen, ister bozuk dnceli, ister doru dnceli olsun. Hatt akll kimse, doru olan sapk dncelilerin szleri arasndan alp, karmaya alr. nki bilir ki, altnn kd yer toprakdr. Bir sarrafn kendi bilgisine gveni olduu mddetce, hlis altn kalp *sahte+ paradan ayrmasnn hibir zarar dnlemez. Kalpazanla al-veride ancak kyl (sarraf olmayan) zarar grr. Sarrafa bir zarar gelmez. Deniz kysnda dolamak, yzme bilmeyenlere yasaklanr, mahretli yzclere deil. Alimlerin hatalarndan cahil halk korumak iin yntemler Chil kimselere yle demelidir: lim, ilminin hretde kendisine efatci olacan kabl ediyor. Zan ediyor ki, ilmi onu kurtaracakdr. Bu sebeble ilmine gvenip, amellerde gevek davranyor. Belki de ilmi aleyhine bir dell olacakdr. Fekat o lehine olacana gveniyor. Bu da mmkindir. O, ilmine gveniyor, ameli terk ediyor. Ya sen ey chil, ona bakp, ameli terk edersen, ilmin de olmadna gre, kt amelin sebebiyle helk olursun. Sana efat edecek bir eyin de yokdur. Nbvvetin Hakikati nsanda en nce dokunma duyusu yaratlr. Bu duyu ile souu, sca, nemi, kuruyu, yumua, katy ve benzerlerini idrk eder. Bu duyu, renkleri ve sesleri katiyyen anlayamaz. Bunlar, dokunma duyusuna gre yok demekdir. Sonra insanda grme duyusu yaratlr. Bununla da renkleri, eklleri anlar. Grme duyusuna id lem, duyu ile anlalabilen lemlerin en geniidir. Dah sonra insanda, iitme duyusu yaratlr. Bununla sesleri, nameleri iitir. Nihyet insanda zevk, tatma duyusu yaratlr. Bylece duyu leminin idrk vstalar olan duyu organlar temmlanr. Yedi yana yaklad zemn, temyz gc, yan nesneleri birbirinden ayrma gc yaratlr. Bu a, insan varlnn baka bir duruma girdii adr. nsan bu ada, duyu organlaryla anlalamayan eyleri de anlar. nsan, dah sonra baka bir duruma ykselir. Kendisinde akl yaratlr. nsan akl ile, lzmlu, mmkin ve imknsz olanlar ayrr. Akl, temyz ve his kuvvetlerinin, duyu organlarnn anlayamad eyleri anlar. Allah tel baz sedii kullarnda, akldan sonra, baka bir kuvvet dah yaratr. Bununla, akln bilemedii, bulamad eyler ve ilerde olacak eyler anlalr. Buna nbvvet yan Peygamberlik kuvveti denir. Temyiz kuvveti, akl ile anlalan eyleri anlayamad iin, bunlara inanmyor. Akl da, Peygamberlik kuvveti ile anlalan eyleri anlayamad iin, bunlar n var olduklarna inanmyor, inkr ediyor. Anlamadn inkr etmek, anlamamann, bilmemenin ifdesi oluyor. Bunun gibi kr olarak dnyya gelen kimse, renkleri, eklleri hi iitmese bunlar bilmez. Varlklarna inanmaz. Allah tel, nbvvet kuvvetinin de bulunduunu kullarna bildirmek iin, bu kuvvetin benzeri olarak, insanlarda ryy yaratd. nsan ilerde olacak eyi, akca vey lem-i misldeki ekli ile baz ryda grmekdedir.
78
Ryy bilmeyen birine, insan l gibi baygn hle gelip, dnce ve btn hisleri gidince, akln ermedii gayba id eyleri gryor denilse inanmaz. Byle eyin olamayacan isbta kalkarak, insan etrafn his kuvvetleri ile anlyor. Bu kuvvetler bozulursa, birey idrk edemiyor. Hele hi ilemedikleri, feal olmadklar zemn hibir eyi anlyamaz der. Byle bozuk mantk yrtr. Akl ile bilinen eyleri his kuvvetleri anlyamadklar gibi, nbvvet kuvveti ile bilinen eyleri akl anlyamyor. Peygamberlik kuvvetinin bulunduunda bhesi olanlar, bunun mmkin olmasnda vey mmkin ise de, vki olmasnda bhe ediyorlar. Bunun mevcd ve vki olmas, mmkin olduunu gstermekdedir. Bunun mevcd olduunu da, Peygamberlerin akln ermedii bilgileri haber vermeleri gstermekdedir. Akl ile, hesb ile, tecribe ile anlalamyan bu bilgiler, ancak Allah telnn ilhm etmesi ile, yan Peygamberlik kuvveti ile anlalmdr. Peygamberlik kuvvetinin bundan baka zellikleri de vardr. Bir zelliin benzeri olan ry, insanlarda bulunduu iin, biz de, misl olarak bunu bildirdik. Baka zellikleri, tesavvuf yolunda alanlarda zevk yolu ile hsl olur. Peygamberde bulunup, sende bulunmyan bir zellii asl anlyamazsn. Anlyamaynca, onu nasl tasdk edebilirsin? nki tasdk, anladkdan sonra mmkindir. O zellik sende tesavvuf yolunun balangcnda hsl olur. Hsl olan bu zelliin mikdr nisbetinde bir eid zevke kavuursun. Bu zevke kys ederek, benzeri sende hsl olmam hlleri tasdk edersin. te tek bana bu zellik, nbvvete mn etmen iin sana kfdir. Akln nemi, snrlar, phe, ilim ve ilm yntem Genliimin ilk yllarndan beri, hakkatleri kavramaya ok arzlu olmam, yaratlmdan gelen bir detimdir. Bu benim elimde deildir. Allah telnn bana ihsn etdii bir hldir. Bu syede, itikdda takldden kurtuldum. ocukluumda rf ve dete dayanan akdeden syrldm. nki, hristiyan ocuklarnn hristiyan, yehd ocuklarnn yehd, mslimn ocuklarnn da mslimn olduunu grdm. *...+ Asl yaratln hakkatn ve anneyi, babay, hocay takld etmekle elde edilen akdelerin, inanlarn essn aradrmay istedim. Bu takld ile inanmann balangc telkn ile idi. Telkn ile balayan bu takldleri birbirinden ayrmak iin, iime bir arz dd. Hlbuki bunlarn hangisinin hak, hangisinin btl olduu hussunda ihtilar vard. Bunu nasl yapabilirim diye dndm. Dedim ki, benim asl arzm, ilerin hakkatini bilmekdir. O hlde, nce ilmin hakkatini bilmem lzmdr. yleyse ilmin hakkati nedir? Nihyet ilmin hakkati bana yle zhir oldu. Yakni salayan ilm yle bir ilmdir ki, onunla bilinen eyler akca anlalr. Asl bhe kalmaz. O ilmde yanllk ve hat bulunmaz. Kalb byle bir ihtimle imkn bulamaz. Hatdan emn olmak iin, ilm yle kuvvetli olmaldr ki, birisi bu ilmin btl olduunu iddi etse, davsnn doruluunu isbt iin ta altn, denei ylan hline getirse, bu durum o ilme shib olan kimseyi asl bheye drmez. Ben on saysnn saysndan byk olduunu bildiim hlde, birisi says on saysndan bykdr. Bu szme inanman iin, denei ylan hline getireceim dese, bunu yapsa, ben de grsem, bu sebeble bilgimde bir bhe meydna gelmez. Ancak o kimsenin bu ii nasl yapdna aarm. Dah sonra anladm ki, bu eklde kesin olarak bilmediim ilme gvenilmez. ek ve bhe bulunan ilm, kesin ilm (ilm-i yakn) deildir. Sonra bilgilerimi inceledim. Kendimde duyu organlarmla elde etdiim, delle muhtc olmayan ak bilgilerden (on says saysndan bykdr gibi) baka gvenilecek kesin bilgi bulamadm. mdsizlie ddm. Kendi kendime dedim ki: Duyu organlaryla anlalan ve ak olan bilgilerden baka mkilleri zecek baka bir vsta kalmad. O hlde nce bu bilgileri inceleyip, salamlk derecelerini anlamalym. Bylece duyu organlarna gvenim, ak bilinen bilgilerde yanlmakdan emn oluum ve taklde dayanan eski bilgilerime gvenim gibi midir. Yoksa pek ok
79
kimsenin bhe gtren ve isbt gerekdiren bilgileri gibi midir? Bunlarn hangisi olduunu salam bir eklde renmem gerekirdi. Bu sebeble, duyu organlaryla bilinen ve zarriyt, yan akca bilinen bilgiler zerinde gyet cidd bir eklde dnmeye baladm. Kendimi bu bilgiler hussunda bheye drmenin mmkin olup, olmayacan aradrdm. Duyu organlar ile elde etdiim bilgiler hakknda bhelerim artp, bunlarla da hat yapmann mmkin olduu kanatine vardm. Devml artan bhelerim zerine, kendi kendime dedim ki: Duyu organlarnn en kuvvetlisi gzdr. Gz, glgenin durduuna, hi hareket etmediine hkm verir. Hlbuki bir mddet tecrbeden sonra, glgenin hareket etdii anlalr. Glgenin hareketi fark edilecek eklde olmayp, yava yavadr. yle ki, hareketsiz kald hibir an yokdur. Yine gz, yldzlar bir altn lira byklnde grr. Hlbuki astronomi ve hendese ilmleri ile, o yldzn, zerinde yaadmz dnydan dah byk olduu anlalr. Gz yanld gibi, dier duyu organlar da yanlr. Duyu organlarnn kendi bilgilerine gre verdikleri hkmlerin yanl olduunu, akl, savunmaya imkn brakmayacak eklde gsterir. Bunun zerine, artk duyu organlarna da gvenim sarsld. Son derece ak olan akl ilmlerden baka bir eye gvenim kalmad. On says, saysndan bykdr. Bir ey hem var, hem yok ve bir ey hem hdis, yan sonradan var olan, hem de kadm, balangc olmayan olamaz. Her akln tereddtsz kabl edecei husslarda olduu gibi, akl ilmlere gvenilir, dedim. Buna cevb olarak mahsst, yan duyu organlar dedi ki: Akl ilmlere nasl gvenebilirsin. Hlbuki bundan nce duyu organlarna gveniyordun. Akl hkimi geldi, bizim yanlabileceimizi syleyip, bizi yalanlad. Eer akl olmasayd, sen devml olarak ve srrla bizi tasdk edecekdin. imdi muhtemeldir ki, akln da tesinde bir baka hkim vardr. O ortaya karsa, akln duyu organlarn yalanlad gibi, o da akln yanldn syler. Akln yanldn syleyecek byle bir hkimi bilmemen, onun yok olduunu gstermez. Bu cevb karsnda nefsim duraklad. Sonra, verdii bheyi kuvvetlendirmek iin, yle dedi: Grmez misin ki, uykuda iken, ryda baz eyleri gryorsun. Bir takm hlleri hayl ediyorsun. Onlarn hakkat olduunu kabl ediyorsun. Uykuda iken, ryda grdklerin hakknda bir bheye dmyorsun. Fekat uyannca, ryda inandn eylerin hibirinin asl olmadn anlyorsun. O hlde, akln ile anlayp, inandn bilgilerin, sdece iinde bulunduun hl sebebiyle sana doru gibi gelmi olmadn nereden biliyorsun. Mmkindir ki, sende baka hl meydna gelir de, ryda grdn uyannca kabl etmediin gibi, aklnla anlad n eylerin de asl olmayan bir takm hayller olduunun farkna varrsn. Yhud da, sana gelecek olan bu hl, tesavvuf ehlinin hli gibi olabilir. Zr, tesavvuf ehli, Biz istigrak hlinde *ma'nev hllere dalnca+, duyu organlarnn tesrinden kurtulup, akl ile anlalamyan hlleri mhede ederiz (grrz), demilerdir. Belki bu hl lm hli de olabilir. Zr, Reslullah sallallah aleyhi ve sellem, (nsanlar uykudadrlar, lnce uyanrlar) buyurdu. Kesin olarak bellidir ki, dny hayt, hrete nisbetle bir uyku gibidir. nsan ld zemn, dnyda gremedii bir tak m eyler ona zhir olur.
Fikir Platformu
80
Tatar l (Dino Buzzati) Suzan Baarslan Dino Buzzati, Tatar l[1] (ll deserto dei Tartari) Tatar l talyan yazar Dino Buzzatinin(1906-1972) nc roman. 1940ta yazd bu roman Le Desert des Tartares adyla Fransada yaymlandktan sonra dnya apnda nl olmu ve yirmi dile evrilmi bir sorgulama romandr. Konusu Giovanni Drago adl bir temenin ilk atand Bastiani Kalesine gidii, burada kalmak istemese bile zamanla alkanlklarn rahatlnn etkisi ve Tatar lnn cazibesiyle bu kalede yllarca kalmasdr. Drago Harp Akademisinden mezun olup da Bastiani Kalesine atanmadan nce gerek hayata balayaca an beklerken, her yatl okul rencisi gibi ett akamlarnda sokaktan geen insanlarn mutlu ve zgr olduklarna inanmaktadr. Greve giderken hissettii ey, mutluluun onun hayatnn dnda bir yerlerde olduu ve kendisini yalnz, mutsuz hissettiidir. Hayata ait en kk detaylarda hep kendisini dierleriyle karlatran Drago kendi hayatn kayp, yalnz, mutsuz, ar olarak nitelendirmektedir. Bir trl bulunamayan ve kimsenin pek de haberdar olmad yolculuun ilk ve en nemli an, Dragonun krk yalarndaki Yzba Ortizle karlamasdr. Bu, kendisini kaleye zincirleyecek saysz balantnn ilki olmas asndan neminin yannda bu kalenin ikinci snf bir kale olmas ve nemsizliinin vurgulanmas ve Ortizin on sekiz yl akn burada grev yapmasn ve alt iin sklmamasn ifade
81
Fikir Platformu
etmesi bakmndan da nemlidir. Bir nevi Dragonun ihtiyarlam halidir ve bundan ikisinin de haberi yoktur. Kaleye geldiklerinde Drago, alt yaamdan ok uzak olduu iin mehul bir dnyaya gelmi gibi hissederken; Ortiz, on sekiz yldr kalede yaamasna ramen alt, bildik ve sessiz dnyasn sevin ve hzn i ie, hayranlkla seyretmektedir. Drago balangta hemen geri dnmek ister ancak hastalk gerekesiyle gitmenin mesleine zarar vermesinden ekinerek drt ay kaldktan sonra gitmesinin uygun olduuna karar verir. Kalede en ok merak ettii ey Tatar ldr. l izlerken Drago buray daha nceden hatrladn dnr ya dnde ya da sylencelerde ama alak kayalklardan oluan vadi bir ekilde ruhunda yanklar uyandrr. lk gecesinde tek bir insanolunun kendisini dnmeyeceini, herkesin meguliyeti olduunu ve herkesin kendisine ancak yettiini ksacas, yalnz olduunu hisseder; oysa bu duygudan te hissettii ey, nemsenmemedir. lk gecenin derin sessizlii, kulaklarna ulaan sarncn su sesine duyduu fke, kimsenin gemeyecei bir boaz korumak iin grev yapan yzlerce adamn uyank kalmas dncesiyle kaleden gitmek istemek ister ve ok sama bulduu bir varsaym dillendirir: Ya yllar ve yllar boyunca burada durmak ve genliini burada, tek kiilik yatakta tketmek zorunda kalrsa? Greve baladnda ilk fark ettii ey, bir gece nce geici bir konuk olarak gezdii bu yerde burann efendisi olduudur. Kalede her ey byk bir titizlikle gerekletirilmektedir: Nbetler, nbet deiimleri, toplarn bakm Drago artk hafta sonlar da kalede kalmakta, izne kmamaktadr. Eyalar kaleye ulatnda tpk kale gibi yeni bir sembolle karlarz. Pelerin. Bu pelerin, Dragonun ait olduunu dnd uzak dnyadr. Ve zamanla pelerini ilk ihtiamn kaybederek zaman iinde eskiyecek, parlakln yitirecektir. Drago, alayn terzisi Prosdocimonun yanna uradnda oradaki yal bir terziyle, Prosdocimo hakknda u konumay yapar: On be yl temenim, on be lanet olas yldr burada ve hala o bilinen hikayeyi anlatp duruyor: Ben geici olarak buradaym, her an gidebilirim Halbuki asla gidemeyecek O, alay komutan albay ve daha pek ou lene dein burada kalacaklar; bu bir tr hastalk, dikkatli olun temenim, siz ki yenisiniz lk frsatta gidin, onlarn lgnlna yakanz kaptrmayn. Yal terzinin bahsettii lgnlk ise Albay Filimore tarafndan balatlan -kalenin ok nemli olduu ve bir gn ok byk olaylar olaca- szleridir. Kaledeki tm askerler, bir gn kahramanca bir yazgnn beklentisi iinde sessizlie gml yllar geirmektedirler bu yzden. Sadece bu mit iin, bir gn ok nemli bir ey olabilecei midi iin. Romann vurgulamak istedii ise bu konumann ardndan Dragonun dncelerinin verildii satrlarda karmza kmaktadr: Onlarn talihleri, serven, herkesin yaamnda en az bir kez alan o mucize an kuzeyden gelecekti. Zamanla gitgide belirsizleen bu uzak olaslk uruna koskoca yetikin adamlar yaamlarnn en gzel blmn burada tketiyorlard ya gerekte bilincine varamadklarndan ya da sadece ruhlarnn kskan ekingenliiyle birer asker olduklarndan, hi szn etmeksizin ayn umutla yayorlard. Yaamn sonuna gelmi olsa bile insann beklemeye demi diyebilecei bir olaya/ana tanklk etmek iin kaledeki askerlerin yllarn harcadklarn fark etse de bu onun ayn sonu paylamasna engel olamaz. Bunun yannda kaleden gidenler de olur, Kont Max Lagorio gibi. O bile arkasna bakmadan giderken kendisinde taknt halini alan kaleden ayrlabilmesine hayret etmektedir.
82
Peki kale ne anlama geliyor tm bu insanlar iin? Kale, kale bir taknt, beklenen servenin gerekleeceine inanlan yer, gizli bir kibirin yansmas, umut, kahramanca bir yazgnn beklentisini krkleyen yer ve aslnda kale, edilgence beklemenin, hayat sana verilecek olduunu sandn nemsenmenin kilidini aacak olduuna inandn bir srnceme, zamann dingince akarken bildik eylerden, yzlerden, hareketlerden, eylemlerden, alkanlklardan oluan kozasnn gvenli hapishanesi, bir aldatmacann ssl hayallerle cilalanm ve kanan kendisine zincirleyen hediye paketi olarak sunuluu, hibir ey yapamadn, deitiremediin bir sistem kale insann kendisini adad hiliin sembol, yitik bir adadr. Ve Drago drt aydan sonra ehirle kaleyi karlatrdnda yazgsnn grnmeyen kuzeyden yana olduunu hissederek kaleden gidemeyeceine karar verir, gitmeyeceine deil, gidemeyeceine. Gitme gcn elinden almtr kale. Aslnda alkanlklarn uyuukluu balamtr Dragoyu, tpk oumuzun bir kale ina edip dar kmaktan korktuumuz ama bunun sebebini farkl farkl nedenlere balayp oradan hi kamaymz gibi. Dragonun nedenleri ise, kaleyi ilk grdnde gzne grnen ihtiam, sadece kahramanca bir yaklam deil ayn zamanda soylu ve iyi niyetli davranarak kendisini umduundan stn bir noktada bulmasdr. Gerek nedeni es geer, onun yerine kuzeyden gelecek bir tehlikeyi, bir sava, rktc haberlerin hayalini koyar. Zaman getike ehir, uzaktaki bir hayal olmakla kalmayp bu hayalin konuulmasnn bile alkanlk halini ald bir sistemin paras haline gelir. Drago nbet tutar, yemek yer, uyur, kitap okur, odasnn her santimini tanyacak kadar tm bu bilinen dnyann iinde zamann geiini anlamadan zaman geirir ve her seferinde anlatc okura bir sonraki olay haber verir, Dragonun bana ne geleceini. ki yl sonra Drago bir rya grr ve ryasnda bile unu hisseder, periler bile sradan ocuklardan kap varlkl kiilerle ilgilenirler. Onlar pencerelerine bile bakmazlarken. Sonra ryasndaki bu sarayn nnde duran tahtrevann Angustina iin geldiini ve bu tahtrevann yolcusunun geri dnemeyeceini hisseder. Daha sonraki gnlerde kalede gerekten ilgin bir olay yaanr. Lazzari izinsiz kaleden uzaklap bulduu bir atla kaleye geri dndnde kendi arkada, Arap lakapl Matelli Giovanni tarafndan giri parolasn bilmedii iin, ynetmeliklere uyma zorunluluu yznden ldrlr. Matelli, kendisine lakabyla seslenen arkadan vurarak ldrr. Tatarlar yznden ina edilen kale, olmayan bir tehlike iin yzlerce asker ve tm bu tehlike iin kalede harcanan yllar hatta lmler. Nihayet bir gn, kuzeyden hareket eden bir karart grnr, hayal, kuruntu, alkanlk olan ey geree dnr ve bu, kalenin en nemli olay olur. Rahatlarlar, bouna beklemedikleri ve nihayet bir ie yarayacaklar iin. Ancak tam da hayaller yaknken hissedilen duygu onu karlamaya cesaret edememek, yeniden hayal krklna uramamak iin hibir harekete geememek olur. Harekete getiklerinde durumun aslnn Kuzey Devletindeki askerlerin snr izgisini bekleyen askerlerinin dalara doru ynelmeleri olduu anlalr. Krk adam Yzba Montinin emrinde bu askerleri takip etmekle grevlendirilirler. Bu grev esnasnda Angustina souktan lr -lm rya ve gerein i ie geiiyle birlikte aktarlr- tpk Dragonun ryasnda grd ekilde ve cmlesini dahi tamamlayamadan nk insanolu bazen cmlesini tamamlayamadan ekip koparlr olduu zaman ve mekandan. Kalede Dragonun drdnc yldr ve Angustinadan kahraman olarak bahsedilmektedir. te tam bu noktada u fark edilir. Romanda tema olarak iki dzlem vardr ve bu iki dzlem roman Kafkaesk romanlarn iine dahil eder. Birincisi: Kale ve edilgen hayatlara skp kalm (kendi kalelerini ina etmi) ve hayallere snm insanlar.
83
kincisi: Brokrasiye/sisteme takl kalm ve anlamsz da olsa bunu yerine getiren brokrasinin/sistemin iindeki insanlar. Kural iin arkadan ldrme ya da donarak lm grev esnasnda olduu iin yceltme/kahramanlatrma ile, kendini devam ettiren ve varln koruyan bir sistemdir bu. Drt sonra evine izne dnen Drago hayatn onsuz devam ettiini ve eski hayatna yabanclatn hisseder ve yeniden yalnzlk ve nemsenmeme hissini yaar. Zaman ve mekann anne-oul ilikisinde ayrc bir a rdn dnr. Arkada Mariann evine gider, burada da d krkl ve soukluk yaar. Bu sahnede dardan gelen piyano sesi ile Dragonun ruh hali anlatlr ve bu ruh, hznldr. Maria ile arasndaki eski sevginin bittiini fark eder. Daha nceleri iinde olduu bu dnyaya, sevgiye dardan bakmaktadr artk. Kaleye dnmeden ayrlmak iin dileke vermeye hazrlandnda kaledeki asker saysnn yarya indirileceini renir. Annesinin zoruyla dileke verecek olmasna dardan bir neden kt iin yani bahanesi hazr olduu iin dileke vermekten vazgeer. Bu durum kendisine hakszlk olarak grnmekten ok, onu rahatlatan honut bir durum olarak grnr. Kaleye geri dn yolunda bir gn hayalindeki kahraman kii olacan dnrken ilk defa bir sorgulamann iine girer: Ya, gayet sradan bir yazgya sahip sradan biri olarak yaratlmsa? D dnyada kale artk nemini yitirmi, sadece bir snr boyunun bo kalmamas iin varln koruyan bir yere dnmtr, iinde hibir gizi olmayan, gln bir yapdr artk Drago iin de. Kaledeki herkes bu sradanln, sava beklentisinin yaama anlam vermek iin uydurulmu gerekeler olduunu fark edip gitme telana derler, Ortiz hari. Tm bu srete Tatarlarla ilgili muhal bir korku zamanla inanlan bir tehlike kabul edilmi sonra bu, hayata anlam veren bir ama olarak kahramanlk hayalleriyle srdrlerek srgn gnll katlanlan bir duruma dntrlmtr, ta ki artk bunu srdrmenin anlamszl yine sistem tarafndan deklare edilene dein. Yllar getike, sava lakrdlar arada bir, bir mit olarak gndeme gelse de hibir ey olmadan tam on be yl getiinde bir ay izin alan Yzba Drago, yirmi gnn kullanp geri dnerken tpk kendisinin Ortizle karlat gibi yolda gen bir temenle (Temen Moro) karlar. Kendisinin Ortizle yaadn bu sefer tam tersi bir rolde Moroyla yaar. Krk yl geride brakm, yazgsnn de getiini fark etmi ve gzel hayalleri snmtr. Elli yana gelmeden nbet grevini brakr Dragonun yznde krklklar, salarnda grilikler vardr. Temen Moro onun genlii gibidir. Yine de Drago, hala yaamndaki gzel eylerin henz balamad inanc iindedir. Elli drt yanda karacier rahatszlna yakalanan Binba Drago zayflamaya balar. Sonra tm o hayallerine yeni bir mit ekler: yileme midi. Tam da kalede hareket baladnda, dman tehlikesiyle Kale alarma getiinde Drago, yall ve hastal yznden evine gnderilir. Geldii bir han odasnda gerek bir dmanla karlar, lm ve Drago Giovanni, zerinde niformas ile camdan dar yldzlar son bir kez grmek iin bakar ve karanlk odann iinde kimsenin kendisini grmeyeceini bilmesine ramen glmser. Otuz yln harcad kalede, tam da hayalleri kendisine ulaacakken bir han odasnda niformas ve yalnz glmsemesiyle lm bekleyen Drago Giovanni. Tatar l otuz yl anlatan bir roman. Romann mekanlar ehir ve kale. Kalenin kuzeyi l. Isszln ortasnda yllar harcayan binlerce insan. Dragoyu anlatrken, onun dncelerini ve bu dncelerdeki eksiklikleri, hatalar da aktaran anlatc. Romann kimi yerlerinde belkili, belirsiz anlatmlar -belkili, belirsiz anlatmlar anlatlan kii/ zaman/ mekann nemli olmadn, nemli olann yaanlan anda hissedilen duygu ve dnceler olduunu gstermektedir-, kaleyle insana ve sisteme ynelik sorgulama
Fikir Platformu
84
Eer Kafka okudunuzsa, Canetti ve Camusu da okuma dnyanza ekledinizse mutlaka Buzzatinin Tatar ln de bu dnyaya eklemelisiniz. Drago Giovanni, size sizi sorgulatacak bir karakter nk. Onu okurken kendi dnyanza dnp neyi beklediinizi soracaksnz. Hemen mi balarsnz, drt ay sonra m, hayatnzn sonuna kadar m beklersiniz ya da siz bilirsiniz. Neyi bekler insanolu, alkanlklarn bildik rahatln kaybetmemek iin mi beklemeyi tercih eder, ya da geleceini umduu tek bir nemli an, olay, baary, nemsenmeyi yaamak iin mi beklemeye kendini mecbur eder? Dragoyu okurken kendinizi okuyan okurlardansanz -benim gibi- sanrm bu kitabn sonunu bir kez daha okumalsnz, bir kez daha, bir kez daha Buzzati 1972de lm. Kimimiz domadan nce ya da doduktan sonra O talyada biz Trkiyede. Acaba tahmin edebilir miydi eseri yllar sonra Trkeye evrilecek , Trkiyede okunacak, hem de kendisi ldkten sonra? Ne tuhaf! Yazmak ite bu yzden gzel. nemli olan; yazarn, kimin okuduunu bilmesi deil, bir gn, hi bilmedii bir corafyada dahi okunabilecei ihtimalinin olmas ve oradaki okurun eserin yazarn merak edeceini bilmesi. Okur, merak eder nk.
[1] Tatar l, Dino Buzzati, eviren:Hlya Tufan, letiim Yaynlar, stanbul.
Fikir Platformu
85
Dante ve slam: Mirac kssasndan lh Komedyaya Editrden Dante ve byk eseri iin, yzyllar boyunca saysz kitap ve makale yazlm, ancak ilerinden biri, yaratt aknlk ve hatta fke dalgasyla, hepsini geride brakmtr: Miguel Asin Palaciosun La Escatologia Musulmana en la Divina Comedias ya da Trke evirisinin balyla: Dante ve slam. Yalnzca talyan edebiyatnn deil, btn bir Bat edebiyatnn da bayaptlarndan biri olan lahi Komedyaile, Mirac kssas ve bn Arabinin eserleri arasndaki arpc benzerlik, Palaicosa gre Dantenin slam kaynaklarndan esinlendii ve beslendii anlamna geliyordu. Bu cretkr tez, Bat dnyasnda ve zellikle Dante aratrmaclar arasnda byk bir sarsntya yol at ve rtlmesi iin saysz alma yapld; ancak tartmalar asla son bulmad. Karlatrmal edebiyat almalarnn daha da olgunlat gnmzdeyse, ibre Palaciosun tezinin doruluundan yana Edebiyat tarihinin en ilgin tartmalarndan birini yaratan bu
86
Fikir Platformu
nemli alma nihayet Trkede! Dantenin yazdklarnda kefetmi olduumuz, slami kltre yaknlk ifade eden saysz belirti, Dantenin zihninin slami modellerin etkisine kapal olmadn, aksine onlar zmsemeye yatkn olduunu kantlamaktadr modelle kopya arasndaki benzerlie iaret eden olgular, modelin kopyadan nce var olduunu ve ikisi arasnda bir iletiimin varln kantladmza gre, taklidin gerekten vuku bulduu ynndeki tezimize ciddi bir itiraz yneltilemez Bundan byle, slami literatrn, Dantenin iirinin grkemli mjdecileri arasnda hak ettii onurlu yeri yadsmak da mmkn deildir. DANTE VE SLAM - MGUEL ASN PALACOS - OKUYAN US YAYINLARI Miguel Asin Palacios (1871-1944) spanyol oryantalist Palacios, Saragossada papazlk yaparken Madrid niversitesinde Gazali zerine doktorasn verdi ve ayn niversitenin Arapa Krssne atanarak akademik kariyerine balad. bn Hazm, bn Meserre, Gazali gibi isimler zerine yapt almalar ve yaymlad metinler, kendisini sahann nde gelen isimlerinden biri yapt. Ancak adn btn dnyaya duyuran eseri Dante ve slam olmutur.
Fikir Platformu
87
Hikmetler Kitab (Hz Gazl) Mehmet Ylmaz - Btn bu yediklerimiz kaka ! - Evldm, yle ey sylenir mi ? Hem sofradayz. - Hepsi kaka. tiimiz su da i! - Gzel kzm, ALLAHn nimetleri bunlar, hamd ediyoruz. Hem bak annen ne gzel piirmi, uram. - Evet ama sonunda - Tamam da sen nasl byyorsun? Vcudun gerekli olan alyor, gereksizi atyor. Yoksa boyun hep ayn kalrd. O zamanlar sanrm 4 yanda olan ufak kzmla terleten mlakatlarmzdan birini daha yapyorduk. Btn sylediklerimize ramen evet ama sonra? Ya sonra? En sonunda? deyip konuyu ayn yere getiriyordu. Israr etmedik. Kalplerin Kefinde Hz Gazlnin aktard bir baka mlakat okuyunca kzmn hakl olduunu dnmeye baladm: Ebu Hreyre Hz. Peygamberin yle dediini rivayet etmektedir: Ey Ebu Hureyre! Sana dnyann tamamn, iindekilerle beraber gstereyim mi? Ben Evet ey Allahn Rasl! dedim. Bunun zerine elimden tuttu ve beni Medinenin derelerinden birine gtrd. Baktm ki bir mezbelelik O mezbelelikte insanlarn kafataslar, pislikleri, paavra ve kemikleri vard. Sonra bana yle dedi:Ey Ebu Hreyre! u kafa taslar sizin harisliiniz gibi (dnyaya kar) hars idiler. Sizin umduunuz gibi umarlard. Sonra onlar bugn derisiz kemik kesilmiler, sonra da toprak olmaya yz tutmular. u pislikler, yemeklerinin eitleriydi. Kazandklar kaynaklardan kazandlar. Sonra karnlarna attlar. te yle bir hale gelmi ki insanlar onlardan korunup kayor. u rm paavralar onlarn kllar ve elbiseleriydi. yle bir hale gelmi ki esen rzgrlar onlar alt st edecek derecede evirip evirir. u
88
Fikir Platformu
kemikler bineklerinin kemikleridir ki o bineklerin srtnda dnyann drt bucan gezerlerdi. Bu bakmdan dnya iin alayan alasn. (Dnyann zemmi) Bize haz veren, grntsyle bile azmz sulandran lezzetli yemeklerin akbetinin 3 saat sonra insan tiksindirici ve hatta hasta edici bir maddeye dnmek olmasnn da bir hikmeti vard! Hz Gazlnin yine Kalplerin Kefinde buyurduu gibi lm dncesi bir insann dnya nimetlerine ball lsnde zdrap verici oluyordu Kinatta olup biten her eyin ve hatta olma eklinin, hznn, yavalnn, gzelliinin, irkinliinin, ho veya pis kokmasnn bir hikmeti var. Gney Amerikada yaayan bir sinein bacandaki kllarn rengi? Onun da var bir hikmeti. Kinat bir kitap. Karanlk, okumay bilmeyenlerin cahilliinden geliyor, Kitaptan deil! Hikmet Hikmet Hikmet Bu kelime ok zel bir kelime. Bu kelime bir insann hi seyahat etmeden, hi kitap okumadan, evinin penceresinden bakarak bulutlar, rzgrn kprdatt yapraklar ve kularn uuu zerine tefekkr ederek bir ok eyi renebileceinin mjdesini tayor! Baz eserler vardr, okuyup anlalmak iin yazlmtr. Bilgi verir. Ya da bildiklerinize yeni bir bak as salar, yeni pencereler aar size. Baka baz kitaplar vardr. Sanki bir mzrap, bir are olmak iin yazlmtr, alar sizi. kitabn anlam yazandan deil okuyandan kaynaklanr: Roman bir aredir, sesi karan kemann gvdesidir. O gvde okuyucunun ruhudur. (Stendhal, Henry Brulardn hayat) Kular da kanaatimce Birlik gzyle bakanlar iin Stendhaln bahsettii romanlar gibi bir are, bir mzrap grevi yapyorlar. Ses bizden kyor, bir ka kanat rpmada aalarn, evlerin hatta dalarn tepesine ykselebilen Kuun Mns bizde sakl( Bkz. Kularn srr) slmn bir kimlik, bir aidiyet ya da bir folklor, babadan geen bir gelenek gibi yaanmas byk bir tehlike mmet iin. Bu balamda Kimlik Mslman olmak ile Mslman olmak arasnda ok fark var. (Bkz. Akl-Vahiy uyumu ve man Kitab - Gazl Hazretleri ) Dilimizde ve dudaklarmzdaki Kelime-i Tevhidin kalbe, gzlere, btn uzuvlara ulamas, slmn eylemlerimizden bile nce iimize ilemesi gerekten byk nem tekil ediyor. Haramdan saknmak deil haram istemeyecek noktaya gelmek Bu bakmdan tefekkre ok byk bir nem atfediyorum. Do. Dr. adi Erenin szleriyle aacak olursak, Tefekkr Nedir? simli yazsndan: Kinat, muazzam mnlarn ifade edildii muhteem bir kitap; insan ise, bu kitabn en anlayl muhatabdr. Bir arnn iekten iee konup bal yapmas gibi, insan dahi kinat kitabnn sayfalarnda seyahat ederek, tefekkr bal yapar. Tefekkr, varlklara Allah namna bakmaktr. phesiz, pencereye bakmakla pencereden bakmak bir deildir. Pencereye bakanlar lekeleri grr, pencereden bakanlar ise, gzellikleri seyrederler. Tefekkr, mevcudat pencerelerinden Allahn isim ve sfatlarna nazar etmektir. Her bir varlk, Allahtan bir mektuptur. Bayrak, bir bez olmann tesinde devleti sembolize eder; dalgaland yerlerin, o devlete ait olduunu haykrr. Onun gibi, her bir varlk dahi, Allahn Rububiyet saltanatn ilan etmektedir.
Fikir Platformu
89
Yeryz ve semavattaki varlklar tefekkr nazaryla temaa edenler, lhi sanatn mkemmellii karsnda hayret secdesine varrlar. Kalplerindeki iman coar, yaknleri ziyadeleir. nce tefekkr duygularna, hislerini de katabilirlerse, lh sanat seyir ve temaadan, tarifin fevkinde bir zevk alrlar. Her ey bana Seni hatrlatyor derler. Peki burada anlatlan cokuya nasl eriebiliriz? En bata ilmine, mertebelerine zendiimiz alimlerin edebine, ahlkna talip olarak. (Bkz. Yeni Balayanlar in Mesnev) Az veya ok, ama gcmz yettii kadar onlara benzemeye alarak. Belki ayaklar kayacak, belki gndzleri 3 metre trmanp gece uyurken 1 metre geri kayan salyangoz gibi vakit ve enerji kaybedilecek. Ama nefsinizin sizi ASLA VE ASLA alkoyamayaca bir ey var: Byk Cihad ile gemi bir mr! Gayret benden, netice ALLAHtan diyerek yola kan, haddini bilen kul en azndan iki menzilden birincisine ular, o da yolun kendisidir, bu garanti: Byle cesaret krc bir ortamda Mslmann dinine drt elle sarlmaktan baka yolu yok zannederim. Zira cehd etmek bizim tasarrufumuzda ama neticeler deil. zgrlk kulun haddini bilmesinde sakl. Her eye bakaldran insan deil dnyay kabul eden ve kulluk mertebesine raz olan insan GEREKTEN zgrdr. syan eden ise resm otoriteden nce tutkularnn ve vehminin klesidir diye dnyorum. Konfiysn isabetle teslim ettii gibi: Ok ile hedefi vurmak istemek ne byk bir kibir gstergesi, esas olan okun DORU atlmas deil midir?(Karamsar Mslman olur mu?) Peki bu ekilde teslim olup yz grmln verdikten sonra tefekkr ile kaplarn almasn nasl salayabiliriz? te bunun iin Hikmetler Kitabndan bahsetmek istiyorum bu hafta. Kularn srr isimli makalemi yazarken Kularn yaratlmasndaki Hikmetler (sf. 79) isimli blmden istifade etmitim. ncelikle bu mkemmel tercmeyi yapan Halil Kendire hayr dualarmz okuyalm. ALLAH kendisinden raz olsun. ilmini arttrsn. Nice hayrl kitaplar evirmesini ve yazmasn Nasib etsin. slm uygarlnn her alanda, bilimde, felsefede, hukukta, ticarette ve sava meydanlarnda yenilmezlik sancan tad asrlarda tercmanlara ne byk itibar gsterildiini hatrlamak gerekir. Baz Mslman hkmdarlar tercmanlarn evirdikleri kitaplarn arlnca altn vermiler onlara. lime nem vermeyen halklarn, mmetlerin dierlerinin ayaklarnn altnda paspas olmas da ayr bir tefekkr konusu deil mi? Bu ilikide de nice hikmetler sakl deil mi? Artk Hikmetler Kitab konusunda sz Hz Gazlye brakalm. Bu byk zt iir gibi gzel nsz ile mstakbel okuyucuya sylenmesi gerekeni sylemi zaten: Hamd ALLAHa mahsustur. O nimetini kendisine yaknlatranlarn gnl bahelerine yerletirmi ve bu stnl de kullarndan sadece tefekkr edenlere zg klmtr. Yarattklarnda tefekkr etmeyi ise salam gzlemlerde bulunup derin dnen kullarnn kalplerinde (en kk bir phe bulunmayan) yakn derecesinde bir imann sapasalam yerlemesinin arac klmtr. Bu kullar ALLAHn yarattklarnda tefekkr ederek Ondan baka ilh olmad, Onun Bir olduu gereini idrak ederler. Onun bykln ve yceliini gzlemleyip Onu btn eksikliklerden uzak tutarlar. ALLAH her durumda ileri adalet ile yrtr ve bu kullar gzlemleri sonucu elde ettikleri deliller ile bu gerein ahitleri olurlar. [...] Ey Karde! ALLAH sana ariflerin baarsn nasib etsin ve sana hem dnya hem de din hayrn versin. Eksikliklerden uzak olan ALLAH tanmaya almak, yarattklarna bakp Onun bykln dnmek eserlerindeki insan hayrete dren ve hayranla sevk eden hususlar zerinde tefekkr
Fikir Platformu
90
etmek, benzersiz ve rneksiz yaratmasn anlamaya gayret etmek, ite btn bunlar yakn derecesindeki imann salamlamasnn yollardr. [...] Bu kitab akl sahiplerini uyandrp akllarn harekete geirmek amacyla Kuran ayetlerinin byk bir blmnn iaret ettii hikmetlerin ve nimetlerin farkl ynlerini tantmak iin yazdm. ALLAH akl yaratm, doruya ulamas iin vahiyle onu kemale erdirmi, ve akl sahiplerine de yarattklarn gzlemleyip incelemelerini ve eserlerindeki insan hayrete drp hayranlk uyandracak zerinde tefekkr etmelerini emretmitir. u ayetlerde ifade edildii gibi: De ki gklerde ve yerde neler var? Bakn da ibret aln. (Yunus 101) Her canl eyi sudan yarattmz dnmediler mi? Yine de inanmazlar m? (Enbiya 30) *...+ Zaten kullarna vaad ettii mutlulua ulamann ve nimetleri elde etmenin tek yolu da Onu bilip tanmaktr. *...+ ALLAHn yarattklarnn tamam sadece yarattklarnn birindeki hikmetleri sylemek iin bir araya gelseler buna gleri yetmezdi. Dolaysyla yaratlmlarn bu konudaki idrakleri ALLAHn onlara bahettii akl ve anlay lsnde olur. ALLAH rahmeti ve cmertlii ile bize fayda vermesini isteyeceimiz tek makamdr
Fikir Platformu
91
Albert Camus, Yabanc (Ltranger) Suzan Baarslan (Romann orijinal ad: Ltranger)[1] Anam lm bugn. Belki de dn, bilmiyorum. Albert Camusnun[2] yazd, 1942de Fransada baslan, Samay(absurd) anlatrken tam da onun karsnda konumlanm bir roman olan Yabancnn balangc byledir. Giri cmlesiyle okur olarak donakalrsnz ve bana geleni, herhangi, sradan, nemsiz bir olay gibi anlatan kahramann cmlelerini okumaya devam edersiniz: htiyarlar Yurdundan bir telgraf aldm: Anneniz vefat etti. Yarn kaldrlacak. Sayglar. Bundan bir ey anlalmyor. Belki de dnd Anam/Annem/Anne/Validelm bugn. Vedat Gnyol evirisinde Anam gese de, kimi evirilerde dier ekillerde de karmza kmaktadr bu cmle. Franszca orjinali u ekildedir: Aujourdhui, maman est morte. Ou peut-tre hier, je ne sais pas. Jai reu un tlgramme de lasile : Mre dcde. Enterrement demain. Sentiments distingus. Cela ne veut rien dire. Ctait peut-tre hier [3] lk cmleyle dorudan sunulan yabanclama, hayatta karmza kan her eyin samal ve Meursaultun hayatnn, bir bakasnn lmne kar hissettii duygu/duygusuzluk yznden,
92
Fikir Platformu
ummad bir noktaya gelmesidir ilenen konu. Meursaultun annesi lmtr ve onun lmn duyduunda endie ettii ey, lmn kendisi deil, bu durumdan honut grnmeyen patronunun br gn yas elbisesini giydiinde, basal dilememesinden piman olaca ve bylece annesinin lmn ispatlam olacadr. Meursault htiyarlar Yurduna giderken her trl ayrnty, havann scakln, benzin kokusunu, szp kaln, karlat insanlarn grnlerini tm netliiyle betimlemesi, souk kanll, bundan te kaytszl, yaanan eyin/lmn gnlk hayatn sradan paralarndan biri gibi anlatmas, sevgiyi ve ayrl sadece alkanlklara balamas, bencilliine mantkl nedenler bulmas, tm bu lm/cenaze merasimi esnasnda lmle yzlemesi gerekirken lmden baka her trl detay hafzasnda tayabilmesi ile farkl bir karakter olarak karmza kar. lk cmle bizi sarsar ama Meursaultu tanmaya baladka ondan uzaklamaya balarz. htiyarlar Yurdunda kapcyla yapt diyalog dikkate deer bir gerei vurgular. Kapcnn kendisini yurttaki ihtiyarlardan biri kabul etmemesi ve onlardan, tekiler ya da ihtiyarlar diye bahsetmesi. Meursault burada unlar dnr: Oysa, onlarn bazlar kendinden daha yal deildi. Ama, ne de olsa ayn ey saylmazd. Kendisi kapcyd ve bir bakma, onlar stnde birtakm haklara sahipti. Hayatn her alannda bir tekiletirme, aslnda kendini yceltme/stn klma fikri ile mevcuttur ve yazar; bu cmlelerle okura stn olma fikrinin tekiletirmeyi dourduunu sylerken, Meursaultun bu durumu sadece tuhaf olarak karlamas ve baka bir tepki vermemesi ile Meursaultun karakteri hakknda bize daha ok bilgi verir. Romandaki leitmotiv, Meursaultun bence bir cmlesidir. Birok cmlenin ardndan gelen bu szcklerle Meursaultun hayatnda bir eyin olsa da olur, olmasa da olur eklinde yaanmasna tanklk edilir. Tamamen tepkisizdir, edilgendir, hayat uzaktan seyreder. Annesinin cenazesinde ilgin bir deneyim yaar Meursault. Grntler nettir ama sesler yoktur ve gereklik algsnda bir bulanklk yaar, oradakilerin varlna pek inanamaz ama fiziksel kayglar yine baskn kar ve dardaki dnyadan ok kendi yorgunluuna, belinin arsna odaklanr, daha sonra da tm detaylaryla cenaze ilemlerini ve merasimini anlatr. Ve dn yolunda istedii tek ey; Meursaultun ifadeleriyle, kendini yatana atp on iki saat uyuyacan dnd zamanki sevintir yani kendi yaamna dnme arzusudur. Dndnn ertesi gn denize gitmi, Marie ile yzm, filme gitmi, onunla elenmi, kendi dnyasnda kendi rutinlerini gerekletirmi, annesini gmm ve yine her ey eski tas eski hamam hayatna dnecei dncesiyle bir Pazar gnn daha harcamtr. Marie ile ilikisi tuhaf ama doaldr. Mairenin beni seviyor musun sorusuna: Bu anlamsz bir ey, ama sanrm sevmiyorum. diyerek cevap verir ya da bir duyguyu yaarken, kendimi mutlu hisseder gibi oldum. diyerek hibir duyguyu tam anlamyla hissetmeyen, ya sanan ya da hisseder gibi olan ama o duyguyu yaamayan bir karakter olduunu fark ederiz. Herhalde Marieyi sevmiyordur ama Marie isterse onunla evlenebilir, evlilik ciddi bir ey deildir nk; ya da insan bir silahla ate edebilir de edemez de, ikisi de birdir. Bir yere gidebilir de gitmeyebilir de her eye kar tepkisi budur : bence bir Hibir ey ciddi deildir bu hayatta. Sonra bir adam ldrr, hibir ey hissetmeden, nedeni de gkte kendisini terleten ve rahatszlk veren gnetir. Tutuklanr, hapse atlr, kendisini bir oyunda gibi hisseder, birini kendi elleriyle ldrdn elini birine uzatrken hatrlar, avukatna herkes gibi olduunu tembellikten sylemez, sorgu yargcnn ona sorduu ciddi sorulara deil de onun sizden sene geerek hitap etmesine taklr, pimanlktan ok bir eit sknt yaar, hapisteyken ilk balarda zorlansa da bunu da amann yolunu
Fikir Platformu
93
bulur. Buradaki kayda deer en deerli fikir, cezalandrmann felsefesini alglam olmasdr: Yoksun brakma. Kimseye ktl dokunmayan herhangi bir eyi bile yapmaktan yoksun brakma. Zaman kavramnda da sorgulama yaar Meursault ve gn, hem uzun hem ksa olabilirken, hcresinde geirdii be ay kendisine yaanan ayn gn gibi gelir. Adliye sarayna geldiinde ve mahkeme sreci baladnda kendisine gsterilen ar ilgiye arr, gazeteler araclyla kendi suunun gndemde daha iyi eyler olmad iin gazetede haber olacan renir, mahkeme esnasnda tm olay gelir ve Meursaultun annesinin cenazesindeki davranlarna dayanr ve o, ilk defa sulu olduunu anlar. Ve Meursault bir adam ldrmekten ok, anasn gmd iin idama mahkum edilir. Tm bu srete Meursault olaylar sadece izler, edilgendir, tek kelime edemez. Sylemek ister ama syleyebilecek tek eyi yoktur. Aslnda bu mahkeme esnasnda savcnn kulland u ifadeler romann olduu kadar bizlerin de sorgulamas gereken bir sorundur: Hele, bu adamda rastlanan trde bir kalpsizlik, toplumu iine srkleyecek bir uurum halini alrsa! Aslnda cezalandrlan cinayet deil, Meursaultun duygusuzluudur. Tm bu duygusuzluk cezalandrlrken, Meursaultun avukatnn Meursault konuuyormu gibi, benli ifadeler kullanmas, Meursaultun uzak tutulmas, hie saylmas dikkati eker. Meursault dnda kalanlarn batan sona kadar ayn noktaya taklmas -annesinin lmne verdii tepkiye/tepkisizlie- ve onu, iledii cinayet iin deil de srf bu yzden sulu bulmas biz okurlar da olaylarn akna romandaki bir karakter gibi dahil eder. Onu yarglayanlardan biri de biz oluruz. Bu mahkeme esnasnda avukatn syledii szler zerine de ne yaptmzn farkna varr ve tm bu sama mahkeme esnasnda ilk defa hakl bir eletiri ile karlarz: Bu adam anasn gmd diye mi, yoksa birini ldrd diye mi sulandryoruz, anlayalm!. Okur olarak yle yant veririz: bence bir (!)[4] Fransz ulusu adna, bir meydanda Meursaultun ba kesilecektir. Fransz ulusu adna. len kii iin deil. Yaplan hata yznden deil. Fransz ulusu adna. Yazar, bu tutkusuz, hissiz, edilgen adam, kendisi dnda kalan her eyi nemsizletiren, absrdletiren, onlar hiletiren, gibi yaayan bu adam Fransz ulusu adna lme mahkum eder. Makine, kurallar ya da toplum Meursaultu cezalandrr ve Meursault ilk defa nemli olan eyi kefeder: lm cezas. lmle yzleen Meursault, lmle hesaplar: Ama herkes bilir ki, hayat yaamaya demez. Aslna bakarsanz, insan ha otuzunda lm ha yetmiinde, pek nemli deildi. nk, her iki halde de, pek doal ki, baka erkekler de, baka kadnlar da yaayacaklard, hem de binlerce yl. Szn ksas, hibir ey bylesine ak deildi Her eyden emindir, isteklerinden, yaadndan, lmden Tanry uzana atmtr. Papazla konuurken ve kendi haklln ispatlamaya alrken ilk defa gibi olmayan, tam bir his yaar: fke. Bu fkeyi dindirdiinde geriye hibir duygu kalmaz; lm kabullendiinde, eski kaytszlna, mutluluuna geri dner, nk umut etmekten vazgeer. Roman bize yabanclamay anlatr, samay anlatr, toplumu uzana itmi bir adam anlatr(toplumun uzana ittii bir adam deil ki bu bir seimdir) ve bu seimi yznden toplum tarafndan cezalandrlan bir adam anlatr. Sama kavramn/duygusunu ileyen felsefesinin temeline
94
insan ve yaam sevgisi yerletiren ve yaamn yaanmaya deer olduu sonucuna ulam bir yazar olarak Camus, sanki Meursaultun her eyin anlamsz olduunu zetleyen son anlarndaki dncelerine bir cevap verir ve sama kavramn/duygusunu amak iin unlar nerir: Sama, yalnzca bir k noktas saylabilir. Ne olursa olsun, her eyin anlamsz olduu, her eyden umudu kesmek dncesiyle kalamaz insan. nk her eyin anlamsz olduunu sylediimiz anda bile anlaml bir ey sylemi oluyoruz. Dnyann hibir anlam olmadn sylemek, her eit deer yargsn ortadan kaldrmak demektir. Ama yaamak bile kendiliinden bir deer yargsdr. lmeye yanamad srece, insan yaamay seiyor demektir. O zaman da, grece de olsa, yaamaya bir deer verilmesi sz konusudur.[5] zetle Camus, her eyin anlamsz olduunu syleyen bir karakter yaratarak aslnda bunu sylemenin/yazmann bile bir anlam olduunu, yani anlamszln olmadn sylemektedir. Bu yzden de Yabanc -slubundaki akclk, sadelik, asla gze batmayan ve ilgin bir ekilde akcln koruyan betimlemeleri, kahraman anlatc bak as ile farkl bir karakterin dnyasn daha rahat izleyebilme, ksa ama iinde hayat, lm, tekiletirme, toplum, adalet, ldrme, sevgi, alkanlk, cezalandrma kavramlarna k tutmas gibi artlarnn yannda- sadece bu ynyle bile okunmas gerekli romanlar arasndaki yerini almaktadr. Sadece giri cmlesi bile okunmas iin yeterli merak uyandrmyor mu? Anam lm bugn. Belki de dn, bilmiyorum. Almak iin
Fikir Platformu
95
Bir elma, iki ayna (Takn Tuna) Aisha Benghazi -Peki hepsi iyi gzel de biz Allah nasl arayacaz? -Sen insana ulamadan Allah bouna aryorsun dedi Rabia Hatun glerek. -Biz senin bu dncelerini kolay kolay anlayamayacaz galiba -Haklsn, ama u kafana iyice bir bak!Niye Allah onu yuvarlak yapm dersin? -Bilmem sen syle! -Ban yuvarlak nk eskiden beri alageldiin btn khne dncelerin yn deitirsin diye! -Bizim kafamz bu kadar ince dnceleri kavrayamyor -Ne yapaym, marapan kkse deryay sulamaya hakkn yok!Bo bir kafa eytann alma odasdr.nk kavrayamadn eyler senin deildir. Bir dervi iini ekerek sylendi: -Senin sylediin bu konular ok derin!Nerede bizde bunlar anlayacak feraset? -Dikkat et!Derin olan kuyu deil,ksa olan iptir!Eer rmakta su kalmamsa, bu kanaln deil, kaynan suudur.Sen de kaynan ara bul! imdiye kadar hibir soru sormayan sadece sessizce konuulanlar dinleyen dervie Rabia hatun sordu: -Sen niin konumuyorsun, niye sormuyorsun? Derviten dudak bkmekten baka cevap alamayan Rabia Hatun alak sesle sylendi:
96
Fikir Platformu
-Sormaz ki bilsin,sorsa bilirdi!Bilmez ki sorsun,bilse sorard! Bir dervi atld: -yi ama Allahn isimlerinde bu kadar okluk varken,bizVahdet dediimiz birlii nasl anlayacaz? -okluk demek,kesret demektir.Bu kainat,kesret alemidir.Kesrette vahdeti bulasn ki,ilmel yakn mertebesine ulaabilesin.Bu una benzer.Evin penceresinden giren gne n dn.Ne kadar ok pencere varsa o kadar da k var demektir.Bu sizi yanltmasn.Aslnda k bir tanedir, gne de bir!Anlald m? http://www.kitapyurdu.com/kitap/default.asp?id=76624&sa=57581748
Fikir Platformu
97
Akl-Vahiy uyumu ve man Kitab Gazl Hazretleri By Mehmet Ylmaz on Nis 5, 2010 in Akl, Hz Gazl, Kitap Tantm, Vahiy, slam | Edit
Atein haberini alan deil yannda oturan snr (Gazl Hazretleri, Mikat-l Envar) Uygarlktan uzak yaayan bir kabilede pislik ile bulaan bir hastalk ba gstermi. Gnll bir doktor kye ulam, onlara sabun datm. Mikroplardan, bakterilerden bahsetmi. Kabileyi yemekten nce, tuvaletten sonra sabun kullanmaya altrm. Doktor ehre dnm, aradan yllar gemi. Kabile mikroplar unutmu ve doktordan kalan sabunlara tapmaya balam. * * *
oumuz Mslman ailelerin ocuu olarak geldik dnyaya. Taklit yoluyla, babamz, annemiz yapt iin, onlar kadar, onlar gibi Mslman olduk. Dier dinleri veya dinsizlii inceledikten sonra reddedip slm semi deiliz. Kimilerimiz nasibi derecesinde bir eyleri idrak etti ve hayat tecrbeleri, akllar artarken imanlar da kuvvetlendi. ahsen bu ansl ekipten deildim balangta. Sorduum sorulara cevap alamadka slm gzmde folklrleti. Sabuna tapanlar gibi hissediyordum kendimi. Mutlaka yaplmas gerekenler vard, yasaklar vard. Ama bunlar birletiren akl bir zemin gremiyordum. Gitgide bir aidiyet, bir kimlik oldu slm benim iin. Bizim takm oldu. Fenerbaheyi tutmak, filan mzik grubunu sevmek gibiydi bayramlamak mesel. Sonra da iyice soudum, dinin kapsamna giren ve girmeyen konular olarak hayat blp paralamaya baladm. Zaten bize verilen pozitivist eitimin amac da buydu. slm cenazeden cenazeye aklmza gelen bir ey hlini ald. Kayp yllard bunlar.
Fikir Platformu
98
ALLAH bana acm ki daha sonralar karma Hakik slm anlatacak insanlar kt. Hamdolsun. Uzun tartmalar, sorgulamalar, okumalar neticesinde kendimi Mslman hissetmeye balamtm. rendike susuzluum artt. Ben de itim. O gnlerden beri de deien bir ey olmad. Neden paylatm btn bunlar? Bu hafta zel bir kitaptan bahsetmek istiyorum. Gazl Hazretlerinin man Kitab. Akl-Din veya Din-Bilim atmas(!) gibi Batdan ithal problemlerin Trkiye fikir hayatn kirletmesine kar salam bir kalkan. Fakat daha da nemlisi benim genliimdeki gibi virajl yollara girmi arkadalara kestirme bir k yolu: Temel yaklam olarak, aklla ortaya konulan delillerin yalanlanmamas gerekir. Ayn ekilde akl da dini yalanlamaz. Fakat akl dinle ilgili bir yalanlama yoluna girmise, bu ancak dinin ispat alannda sz konusu olabilir. *...+ . nk dini aklla biliriz. Hal byle olunca aklla dini birbiriyle elien olgularm gibi gstermenin hi bir anlam yoktur. Yalanc bir mzekk (ahitlik yapacak kii hakknda mahkemeye bilgi veren) ile ahidin doru szl olduu nasl bilinebilir ki! Din bir ok konunun ahidi, aklda onun mzekksidir. Yani dinin dzenledii meselelerin hakikatlerini ancak aklla biliyoruz( man Kitab, sayfa 83) Daha nce yine Gazl Hazretlerinin yazd Ahiret Kitabndan bahsetmitim. Bu kitabn tercmesi de yine Ayhan Ak tarafndan yaplm. Ve o kadar gzel yaplm ki asl metni okuyormu gibi oluyorsunuz. Bir kere daha ALLAH Ayhan Beyden raz olsun diyorum. Bunca slm aliminin mrlerini adayarak ina ettikleri bir hazinenin miraslaryz. Yetenekli ve gayretli tercmanlar sayesinde artk ok kolay okunabilen bu kitaplar 5-10 YTL gibi rakamlara satlyor. man Kitab 90 sayfa. Bir iki gece vakit ayrmak yeterli. yle ar bir felsefe kitab filan deil. Her insann zaman zaman akln kurcalayabilecek sorgulamalar. Tabi cevaplaryla! Okuyanlar bilirler, Gazl Hazretlerinin kendine has bir anlatm ekli vardr. En zor konular bile kolayca anlalr hale getiren, bol rnekli aklamalar yapar. Mtevazi bir dil kullanr. Okuyucusuna (rencisine) neredeyse acyacak derecede efkat gsteren bir retmen edasyla verir dersini. Sizi ondan ayran yzyllar ve kilometreler bir anda kapanverir, o byk ztn dizinin dibinde oturuyormu gibi hissedersiniz kendinizi. Laf fazla uzatmayalm. vlmeye layk insanlarn vlmeye ihtiyac yoktur. slm alemini geri brakan en byk dman cahillik. Siz de okuyun o halde ve okumam olanlara anlatn. Hizmet iin. ALLAH rzas iin.
Fikir Platformu
99
Anneannem(Fethiye etin)
Aadaki metni, be vakit namazndaki anneannesinin aslnda Trkletirilmi ve mslmanlatrlm bir Ermeni kz olduunu renen Fethiye etinin, 2004 ylnda Metis Yaynlarndan kan Anneannem adl kitabnn 43 ila 46. sayfalarndan alntladm. Anneannem, Fethiye etinin, anneannesinin gemii hakkndaki gerei renmesinin ardndan yaad aknlk sonrasnda ondan 1915 ve sonras hakknda rendiklerini aktard, anlalmas son derece basit gereklikleri tasvir eden ve bu ekilde o dnemi ve ekilen aclar anlamay kolaylatran nemli bir kitap. Aada aktarlanlarn tamam ailenin Ermeni Tehciri esnasnda yaadklarndan derlenmi olup, pek ok yerde yaanan benzeri hadiselerin bir tek ky zelindeki ifadesi gibidir. (S.K.)
* * * ANNEANNEMden Heranu, o yl nc snf da baaryla bitirmiti. ok abuk renen ve sorumluluk sahibi bir ocuk olduundan ev ilerinde annesine yardm etmekle kalmyor kardeleri ile ilgileniyor, onlarla oyunlar oynuyor, okulda rendiklerini onlara da retmeye alyordu. Onun zerine ald iler konusunda kimsenin gz arkada kalmazd. Havalarn snd ekinlerin byd gnlerden bir gn, jandarma ky bast. ok iyi Trke konutuu iin o gne kadar vergi tahsildarlaryla ve dier yetkililerle kyller adna iliki kuran ky
100
Fikir Platformu
muhtar Nigoros Aa, ky meydannda toplanan kyllerin gz nnde ldrld. Daha sonra, ky meydannda toplanan yetikin erkeklerin hepsi gtrld. Jandarma erkekleri gtrrken onlar ikier ikier birbirlerine balad. Heranuun dedeleri, iki amcas, days da gtrlenler arasndayd. Bu erkeklerin Paluya gtrld sylendi. Ancak, gittikleri yerden bir daha dnmedikleri gibi akbetleri hakknda kesin bir bilgi edinilemedi. Artk sadece kadnlar ve ocuklardan oluan ky ahalisi, btn erkeklerin, yal-gen demeden dipiklenerek, tartaklanarak toplanp gtrlmesinin dehetini uzun sre zerlerinden atamadlar, evlere giremediler, ilerine dnemediler, kyn meydannda toplanp olan biteni konutular, alatlar, bartlar, atlar yaktlar, yallara sordular, tarttlar. Kimse, erkeklerin nereye ve niin gtrldklerini, ne zaman dneceklerini bilmiyordu ancak rivayet muhtelifti. Heranuun babaannesi dierlerine, Kayglanmayn, her ey dzelir, gidenler geri gelir, dedi ve devamla, Siz o zaman ocuktunuz, ounuz bilmezsiniz, yirmi yl nce de kylerimiz byle basld, boaltld. Hepimiz srgn edildik, diye aklad. Baka bir kadn araya girdi. Yollarda, dalarda ok kii ld, dalara gmdk. Babaanne devam etti: Aramzda lenler oldu ama oumuz uzunca bir sre dalarda yaamay baardk. Sonra bir gn kymze dnmemize izin verildi ve dndk. Dndmzde kiliselerimiz, okullarmz, evlerimiz yklmt, yaklmt. Yklan, yaklan evlerimizin ve okullarmzn yeniden yapm birka ylmz ald ama grdnz gibi herbirini daha gzel daha salam ina ettik, dedi babaanne. Dier yal kadnlar ona katldklarn balarn sallayarak belirttiler. Gen kadnlarn ounluu ise, babaanne kadar iyimser deildi. Bu saldrlarn yirmi yl ncekilere benzemediini, toplayp gtrdkleri erkeklerin bir daha dnemeyeceklerini sylyorlard. Heranu, babaannesinin sylediklerinin gerek olmas, dedesi, days ve amcalarnn geri dnmesi iin bildii btn dualar sessizce mrldanyor, gtrldkleri dalar tahmin etmeye alyordu. Kyn dier ocuklar gibi, btn dikkatini konuulanlara veriyor, olanlar ve olacaklar anlamaya alyordu. Kaynanasnn szn ettii srgn olayn dokuz yanda yaam olan Heranuun annesi sguhi de, ocukluk deneyimlerine dayanarak yaklaan tehlikenin ncekilerden farkl olduunu ngrm olmal ki, kz kardelerini toplad ve onlardan salarn kesmelerini, yzlerini irkinletirmelerini, dikkati ekmeyecek kt elbiseler giymelerini istedi. En kkleri olan Siranu dnda dierleri, be rgyle topladklar salarn kestiler, ablalarnn dier isteklerini de yerine getirdiler. Siranu, salarn kesmeyi de kt giyinip suratn irkinletirmeyi de reddetti. Erkeklerin gtrld gnn akamnda, ky birtakm adamlarca basld. Bu adamlar, kyn gzel, gen kzlarn, kadnlarn kardlar. Karlanlar arasnda Siranu da vard. Siranu ve dier karlanlardan ertesi gn ve br gnler haber alnamad. Grenler, Siranuu karanlarn onu rklerinden kavrayp ellerine doladklarn ve bylece srklediklerini sylediler.
101
sguhi, jandarmalarn komu kylerden bazlarn, bu arada eltisinin kyn de basmadklarn, bu kylerin ahalisine bir ey yaplmadn renir renmez ocuunu, Heranuu, Horeni ve Hrayri yanma alp, eltisinin kyne gitti. Ancak, ok gemeden jandarma bu kye de geldi ve bu kez kyn kadn-erkek btn ahalisini toplayp Paluya gtrd. Paluya gtrlenler arasnda Heranu, annesi ve iki kardei de vard. Paluda kadn ve erkekleri ayrdlar. Kadnlar kilisenin avlusuna soktular. Erkekler darda kald. Bir sre sonra dardan canhra lklar gelmeye balad. Kilise avlusunun duvarlar yksek olduundan ierdeki kadnlar ve ocuklar, darda olanlar gremiyorlard, ancak korkudan kocaman olmu gzbebekleri ile baklar buluuyor, buluan baklar birbirine ylece takl kalyordu. Anneler, neneler, ocuklar, birbirlerine sokulmu titriyorlard. Avlu, titreen yumak yn gibiydi. Dier kardeleri ile birlikte annesinin eteinden ayrlmayan Heranu, bir yandan korkuyor dier yandan merakn da yenemiyordu. Bir gen kzn dary grebilmek iin tekinin omuzuna trmandn grnce, onlarn yanna gitti. Arkadann omuzuna basp duvarn stnden darya bakan kz, aaya indikten epey sonra, grdklerini syleyebildi. Bu kzn azndan duyduklarn Heranu mr boyu unutmayacakt: Erkeklerin boazlarn kesiyorlar, sonra da nehre atyorlar! Sesler kesildikten bir sre sonra iki kanatl byk kap ald ve avludaki kalabal, iki sra oluturmu jandarmalar arasmdan geirip Palu dna kardlar. Burada, kylerine dnmeleri iin izin ktn, bu nedenle herkesin kendi kyne dnmesi gerektiini sylediler. Kye dndklerinde, evlerinin yamalandn grdler. Evleri, hi vakit kaybetmeyen civardaki mslman kyllerce yamalanm, yatak-yorganlar dahi gtrlmt. Kye gelen kadnlar, erkeklerin yasn tutma lksne sahip olmadklar gereini anlayarak, a karnlarn doyurmak iin tarlalara, bahelere kotular. Olgunlam ekinlerin birka gn yemelerine yetecek ksmn elbirlii ile topladlar, damlarda dvp bulgur yaptlar ve kaynatp karnlarn doyurdular. Bundan sonra yapacaklarn dnmeye frsatlar olmad. nk jandarma tekrar kye geldi ve kyde kalan btn nfusun, yatalak kadnlar dahil olmak zere srgne gnderileceini syledi ve hemen toplanmalarn emretti. te bundan sonra o uzun, acl lm yry balad. ermik Hamambana geldiklerinde azalmlard. Klen kafile, orada mola verecek, ertesi gn yola devam edecekti. Kk olu Hrayri bir boha ile srtna balayan sguhi, yol boyu, arkalara dmemek iin adeta koturarak yryor, dier ocuklar Heranu ve Horeni de ellerinden smsk kavram iki yannda srklercesine ekitiriyordu. Yol boyunca pek ok ocuk lmt ama o, ocuklarn buraya kadar sa salim getirmeyi baarmt. Yorgunluktan, alk ve susuzluktan adm atacak mecalleri kalmamt. Olduklar yere ylverdiler sonunda. O srada, etraflarn saran ermikliler, ekmek ve su veriyorlar, karlnda altn ve ziynet eyas istiyorlard. Oysa alktan avurtlar km bu insanlar, btn paralarn, altnlarn ve taklarn lm yolculuunun daha ilk gnlerinde yitirmiler ellerinde bir ey kalmamt. Kaynak: etin, Fethiye. 2004. Anneannem. stanbul: Metis. Satn almak iin: http://www.idefix.com/kitap/anneannem-fethiye-cetin/tanim.asp?sid=KMKDOOVJ831L6OT00VNP
102
Fikir Platformu
tekiler iin sivil itaatsizlik rehberi (mit Karda)
Burhan Yksekka lkenin geleceiyle ilgili kafa yoran, saduyulu pek ok kiinin aklndaki soru bu: Demokrasiyi militarizmden nasl koruruz? mit Kardan demokrasi, cumhuriyet, yarg, iktidar, ordu, polis, sivil toplum gibi hayatmz en ok etkileyen kavramlardan bazlarn bozulmalarnn kkenleriyle birlikte sorgulad, daha az devlet, daha ok toplum yaklamyla zm nerileri oluturduu tekiler in Sivil taatsizlik Rehberinde de bu soru esas mesele. Hukuk devletindeki adaletsizlikler, laik devletteki amazlar, sosyal devletin perde arkasndaki faist uygulamalar Demokrasimiz neden gerek bir demokrasi deil de suni bir sistem, anlatyor. ktidar, muhalefet, asker, polis, yarg neden kutuplamalar tetikliyor? Kitapta bana en ilgin gelen cmlelerden biri: 1982 Anayasas Trk milletine bir deli gmlei gibi giydirildi. Ve tahmin ettiim gibi de oldu; kitapta 12 Eyll zihniyetinin rk yanlar eletiriliyor. Sivil itaatsizlii gerektirecek, Trkiyede de sivil itaatsizlie sebep olmu iki konu olan zorunlu askerlik ve 301. madde sorgulanyor, alternatifler sunuluyor.
Fikir Platformu
103
Evrensel hukukun yasalarla, yazl metinlerle deil de insann insanca yaamas iin gerekli olan ilkelerle ina edilmesi gerekir diyor mit Karda ve bahsettii ilkelerden bir kan sralyor. lkemizde yanl ileyen pek ok sistemin, kanksanm olan pek ok adaletsiz tutumun aslnda Osmanly ke gtren srete toplum hafzamza yerletiini ve imdiki demokrasimizin hastalklarn aslnda Hasta Adamdan kaptna da deiniyor.
Uluslararas alanda bir kresel gcn tek yanl bir tutumla oluturduu ve dayatt, gayrimeru ve hesap vermeyen yeni ynetim dzenini karsnda kresel demokrasinin tesisi iin tek yol olan, iddet tekelini elinde bulunduran ulus-devlet eer hukuk dna kp iddeti halkn arasndaki tekilere uygulamaya kalkarsa karsnda durmak iin tek yol olan, Mandelann, Gandhinin, Muhammed Alinin yolu sivil itaatsizlii anlatyor. Bir arada yaayabilecek miyiz? Birbirimizi kabul etmeye, ho grmeye nereden balamalyz? Bu rehber yapmanz gerekenleri maddeler halinde sralayan bir rehber deil! ktktan bir ay sonra spermarket raflarna decek popler zayflama kitaplarndan ya da sabun kp siyasi palavralardan deil! Sizi dnyadaki btn tekilerin, hor grlenlerin arasna sokacak yolda bir anahtar. Olaylara tarafsz bakabilmek iin mahallemizden, ehrimizden, lkemizden de kp kendimizi dnyada srgn etmemiz gerektiini ortaya koyan bir anahtar. Ve ylesine ezber bozucu bir yaps var ki, otoriter, darbeci, devlet baba imajnn tekiyi nasl itaate zorladna, itaat etmeyenlerin askeri cezaevlerinde, mahkeme salonlarnda halk askerlikten soutma gerekesiyle srndrldklerine de deiniyor. mit Karda 80-81 yllarnda Diyarbakrda askeri savclk yapm, emekli bir albay, askeri yarg. En ok eletirdii konu ise Trkiyede zellikle yarg alannda grlen asker-sivil iftball. Bu konudaki eletirileri emekli askerler arasnda da istenmeyen adam yapm. nk emekli bir asker olan Karda, Trk Silahl Kuvvetlerine en salam eletrileri yapan biri, bylesine de ezber bozan biri. Daha nceki kitaplar da askeri yarg ve demokrasi kavram zerine, pek ok yerde yazlar yaynlanm bir isim ve bu son kitab gerekten ok dikkat ekici.
Fikir Platformu
104
Kapital Manga - 1 ve Karl Marx
Burhan Yksekka izgi romana evirilen klasik eserlerin tm dnyada ykselii ksa sre nce Trkiyeyi de etkisi altna ald. NTVnin nclnde Machbethin izgi roman halinin Trk okuyucusu tarafndan youn ilgiyle karlanmas sonraki aylarda Kafkadan Dava ve Dostoyevskiden Su ve Cezann raflarda yer almasn salad. Yordam Kitap ise dnyada da bir ilki gerekletirerek ksa srede ilgi oda haline gelen Japonya kl bir almay yani Kapital Manga - 1i Trkiyede kartt. Dnyann nde gelen eletirmenleri arasnda genel kan bu tr almalarn uzun, bilgi verme amal ya da bol betimlemeli klasik eserlere nyargl davranan ounluu gen bir kitleye eserlerin orijinalleri hakknda fikir verebilmek asndan ok yararl olduu ynnde. Kapital Mangann da bu amala hazrland ok ak. Pek ok kiinin gzn korkutan bu devasa eserin okunmas gnmz ekonomi, siyaset ve sosyal hayatn anlamak iin zaruri aslnda. Elbette Kapital boyutlar ve youn ierii gibi sebeplerden gnmzde herkesin adn bildii ama ok az kiinin okuduu kitaplardan biri, Japon yaynevi East Press de bu duruma ok gzel bir zm getirerek Kapitalist sistemin retim sreleri hakknda Marxn teorik olarak verdii bilgileri bir ykye yerletirerek somutlatryor, bylece bilgi bombardman asndan seyreltilen kitap edebi ve grsel zellikleriyle geni bir kitleye ksa srede yaylyor.
Fikir Platformu
105
Arka kapakta alma yle zetlenmi : Kapitalin z ve temel kavramlar, bir peynir fabrikasndaki retim sreleri etrafnda gelien arpc bir ykyle i ie anlatlyor ve bylece genellikle gz korkutan bir eser olarak grlen Kapital ok geni bir okur kitlesinin ilgi oda haline geliyor. Eer Kapitali okuduysanz bu eseri bir eit zet, seyreltme olarak grmekte haklsnz, zaten ama insanlara kapan amay bile gzlerinde byttkleri o eserin iinde ne bulacaklarn azck da olsa anlatmak. Ancak kitaba balar balamaz farkna varacanz ey Bilimsel Sosyalizmi teorik olarak okurken kafanzda sistemin belirli aralarna yerletirdiiniz tanmlarn sizi hi zorlamayacak somut bir biimde karnzda olmas. Bu sebeple Kapital Manga, orijinali okumu olanlara da manga kltrn sevdirecek bir kitap. *** Babasyla yapt peyniri civar kylerin pazarlarnda satarak zar zor geinen Robin kitabn ana karakteri. Robinin derdi, ok masum ok insancl olsa da bunun iin kapitalist sisteme demesi gereken bedeller onu yapmak istemedii eyleri yapmaya zorluyor. Bu anlamda sadece kyn fakir ve hastalklarla dolu hayatndan kopup kazand parayla daha iyi standartlarda yaamak isteyen Robin kendini Marxn bahsettii retim sreleri ve ii-iveren ilikilerinin ortasnda buluyor. Kitap bir anlamda da Robinin kendi ve sevdiklerini daha iyi yaatma uuruna bencillemeye balamas ancak bir taraftan da vicdanyla olan hesaplamalarn anlatarak sistemin iyi ya da kt niyetli olmayla alakasz bir ekilde bencil, vurdumduymaz davranan g sahipleri tarafndan devam ettirildiini anlatyor. Ky ky dolaan peynir satcs Robinin frsatn bulduu anda ykselmeyi, daha ok kazanmay kabul etmesi ve bunun en ksa yolu olan insan emeini smrme yoluna bavurmasn da bu bencillik kavramna balayabiliriz. Ykselmek iin adm att yolda balad seviyeden de aaya inmekte olduunu anlayan kahramann aresizlii insan ve emeini bir mal olarak grmesine ve bu bak asnn onu daha da aresiz klarak iilerinin daha ok emeini daha az paraya alabilmek iin iddet de dahil her trl yola bavurmasna sebep oluyor. Basit bir kyl olan Robin, bir patrona dnme srecinde ii, emek ve para kavramlarn daha ok sorguluyor, vicdann dinlemeyi bile brakyor ve iileriyle yatrmclarn arasnda kalarak hem kurban hem de sulu oluyor. Arka planda gen yatrmc, Robine destek olarak verdii paray kurtarmak adna btn frsatlar deniyor. Vahi kapitalizmin simgesi olarak ykde kullanlan Daniel adl yatrmc gen adam, yatrmlarn yalnzca daha fazla para kazanmak iin yapyor ve bunu yaparken kesinlikle riske girmiyor ve herkese acmasz davranyor. Btn ailesi ok youn alan ancak yine de sefaletten kurtulamayan baba, iverenlerin zulmne daha fazla seyirci kalamayarak kle olmadn, insanca yaama arzusunu dile getirmeye alyor. Olunun hrslarna yenik dmeye baladn gren baba ona dn olmayan bir yola girdiini anlatmaya alyor. *** Sayfa kenarlarnda bir veya iki cmlelik tanmlar da yk karakterlerinin aama aama ilerlemelerinde kavramlar daha rahat anlamak iin okuyucuyu yknn atmosferinden koparmadan rehberlik ediyor. yknn bu kadar ustaca ve kavram kargaasna yol amayacak ekilde kurgulanmas da kitabn ok fazla kiiye hitap etmesinde nemli bir etken. izimler ise gerekten
106
hikayeye ayr bir gzellik katm; kk detaylar hikayenin vermek istedii duyguyu kavramak asndan ok yararl, manga kltrnn karakteristik zellii olan konumann olmad durumlarda da mimiklerin ayr ayr karelerde gsterilmesi okuyucuya Tommiks ya da Zagordan farkl bir izgi roman deneyimi sunuyor . Kitab Japonca aslndan Trkeye Ankara niversitesi Dil ve Tarih-Corafya Fakltesi Japon Dili ve Edebiyat blm retim yesi H. Can Erkin evirmi. Birinci cildi 1867de yaynlanan Kapitalin Almanca aslndan evirisini, iktisat alanndaki iki yetkin evirmenin, Nail Satlgan ve Mehmet Selikin imzasyla, nmzdeki aylarda okurlarla buluturmay planlayan Yordam Kitap, Kapital Mangann 2. cildini ise 4 Ocak 2010da yaynlayacak. Yaynevi ayrca, sosyalizmin en yaygn eseri saylan Komnist Manifestoyu da talyan grafik sanats Rodolfo Mercenaronun izgileriyle nmzdeki haftalarda okurlara sunacak. Kapital Manga Cilt: 1 Orjinal isim: ihon-ron Karl Marx Yordam Kitap / Manga Dizisi 192 syf. 2. Hamur, Ciltsiz eviren: H.Can Erkin ISBN: 97889944122917
Fikir Platformu
107
MOSSAD iin almak ister misiniz? - Hile Yolu (Victor Ostrovsky) Mehmet Ylmaz
Ortadounun BaPsikopat srail sizden ufak bir yardm istese kabul eder misiniz? evrenizde byle bir teklife evet diyebilecek insanlar var m? Farknda olmadan yardm etme ihtimaliniz hi mi yok? Asla? O halde rahat uyuyalm, lkemiz dahilinde siyonistlerin eli kolu bal demek ki Bir kitaptan bahsetmek istiyordum uzun zamandr, eski MOSSAD ajan Victor Ostrovskynin azndan bu rgtn alma (ve alTIRma) yntemlerini anlatyor. Kitabn orjinal ad By Way of Deception. Trkeye Hile Yolu adyla evrilmi. Orijinal balk iindeki deception (=d krkl) kelimesi dikkate deer. Birazdan sebebine geleceim. Bu tr kitaplara temkinle yaklarm, gerekleri arptma, dezenformasyon amacyla yazlm bir ok kitap grdm. Ama bu kez farkl. Kitabn yaynlanmasn engellemek iin srailin giritii yasal ve yasad eylemlerle katland riskler gz nne alnrsa ierik gerekten dikkate deer olabilir diye dnmtm daha okumadan Okuduka Ostrovskynin ieriden yazdklarn hakikaten inandrc buldum. Mesel 1981de Iraktaki bir nkleer santralin vurulduu Mivtza Opera ( ) gibi olaylar o gnlerin aktalitesiyle rtyor. Fakat bundan ok daha nemli bir ka nokta var ki zerinde durmaya deer:
Fikir Platformu
108
1) Eski ajan Victor Ostrovskynin MOSSADdan ayrlma sebebi, 2) Dnyadaki Yahudilerin MOSSAD tarafndan smrlme yntemleri, 3) Yahudi olmayanlarn MOSSADa hizmet etmesinin salanmas, 4) Btn bunlarn Trkiyenin karlar asndan deerlendirilmesi. 1) Eski ajan Victor Ostrovskynin MOSSADdan ayrlma sebebi Ostrovsky nce srail ordusuna sonra da gizli servise son derece romantik hislerle giriyor. Kutsal Topraklarda kurulan kutsal(!) devlete, ulusuna hizmet edecek, yeryznde iyiliin son kalesi(!) olan bu lke uruna gerekirse cann bile feda edecek. Ancak zamanla uyanyor Ostrovsky. Bir kere MOSSAD iinde kiisel ve politik ekimeler var. kincisi rgt iinde ykselmi kimi liderler elemanlar zel ileri iin kullanyor. Bir anlamda Ergenekonlam bir MOSSAD kyor karmza. srailin yksek karlaryla ilgisi olmayan hatta bazen elien operasyonlar yaplyor. Ostrovsky bu konuyu gndeme getiren ilk kii deil. MOSSAD ajanlarnn devlet denetiminden uzak iler evirdikleri, uyuturucu ve silah kaakl yaptklar, kara para akladklar uzun zamandr biliniyor. Afrika lkelerinde darbe ya da soykrm olmadan bir ka gn nce faaliyet gsteren srailli ajanlarn resimleri yaynlanmt Fransz gazetelerinde. MOSSAD aslnda btn gizli rgtlerin izledii yolu izliyor: Gvenlik sebebiyle oluturulan resm denetimsizlik ve bunun yol at bir tr mafyalama, devlet eliyle beslenen bir terr rgtne dnme. Kimin elinin kimin cebinde olduu belli olmayan bu dumanl hava iinde gizli rgtler kendi hkmetlerini deviriyor, seim ncesi asker operasyonlara zemin hazrlamak iin sahte terrist saldrlar dzenliyor, yabanc lkelerin terr rgtlerine eleman ve silah dn veriyorlar Bir de MOSSADn zel bir durumu var: CIA ya da eski KGB gibi ar brokrasilerin tersine bu rgtte hiyerari ok zayf. Bu bilinen ve istenen bir ey. rgtn manevra kabiliyeti yksek, tehlike halinde feda edilmesi gereken ajan says az, . Ancak bu daTk (distributed) rgtlenme herkesin kendi bana i evirmesini de kolaylatryor. te Ostrovskynin kitab By Way of Deception (Trkesi Hile Yolu) bu yozlamay, iten rmeyi son derecede elle tutulur bir biimde aktaryor. 2) Dnyadaki Yahudilerin MOSSAD tarafndan smrlmesi Yahudiler Siyonist propagandann etkisiyle kendilerini her an yok edilmesi muhtemel bir topluluk olarak gryorlar. Bizim lkemizde de Trkn Trkten baka dostu yoktur sloganyla simgeleen bu yanlzlk saplants btn milliyeti-militarist hareketlerin ortak noktas. Can korkusuyla kendi rkna, ordusuna ve devletine sarlyor insanlar. Bu da eletiriden, ok seslilikten holanmayan gler iin rahat bir alma ortam hazrlyor. Ancak srail iin yine zel bir durum sz konusu. lke nfusu kadar yani 7 milyon Yahudi yayor dnyada. Mesel Almanyadaki 2-3 milyonluk Trk vatanda gibi dnyann btn lkelerinde bir Trk aznlk yaadn farz edelim. Trk gizli servisinden bir ajan baz zel yardmlara ihtiya duyabilir zaman zaman: - Kimlik gstermeden kalacak bir otel odas bulmak,
109
- z brakmadan ykl miktarda para transfer etmek, - Polis tarafndan yakalanmken serbest braklmak, - Hastahaneye gidip dikkat ekmeden kolundaki kurunu karmak, - Vs. Bylesi durumlarda Trk asll bir otel grevlisi, bir bankac, bir polis memuru ya da bir hemire aktrmadan hereyi halledebilir. te Sayanim (=yardmclar) dediimiz rgtlenme byle alyor. MOSSAD ajanlarn gittikleri her lkede bir srail dostu vatanseverler listesi bekliyor. Tabi byle bir rgtlenmenin ilemesi iin Yahudilerin nispeten bir bask-korku-sululuk iinde yaamalar gerek. Yoksa mesel bir hemire neme lzm kardeim, ben bulamam byle ilere, yasalara gre polis armam gerek diyebilir. Ama bir Yahudi Kanadal, Fransz ya da Trk vatanda oluunu ikinci plana atp dinsel aidiyetini ne alyor. srailin kutsal karlar uruna bu riskleri alyor. Neden? - Bat medyasnda birok ynetici bu davaya gnl vermi insanlar. Her frsatta Hitlerin yapt katliamlar hatrlatacak bir film, belgesel, kitap, resim sergisi vb retiyorlar. yleki mesel Fransada istesem gnde 24 saatimi bu konuyla ilgili YENi TV program, kitap vb okumaya, seyretmeye ayrabilirim. Hatta u anki cumhurbakan Sarkozy her ilkokul ocuuna bir katliam kurbann eletirmek ve yl boyunca ocua o olaylar yaatmak suretiyle bu beyin ykamay daha da ileri gtrmeyi teklif etti. - Filistinli direniilerin yaptklar en ufak bir eylem srailin varln ve milyonlarca Yahudinin hayatn tehdit eden bir saldr gibi gsteriliyor. Bu da srail dnda yaayan Yahudilerin endiesini ve sululuk (=sraile borluluk) duygusunu arttryor. - Mahmud Ahmedinejad gibi insanlar Filistini i politika malzemesi yapp sraili haritadan sileceiz dedike Siyonistlerin ekmeine ya srlyor. lp gitmi bir Hitler, terbiye edilmi bir Almanya yerine kanl-canl bir Ahmedinejad ve nkleer fze yapmaya alan bir kaka-pis ran Siyonist propaganda iin ok daha kullanl. Bu tr ucuz kahramanlklar soyut Siyonist korkular bir anda somutlatryor, yalanlar gerek(!) oluyor. 3) Yahudi olmayanlarn MOSSADa hizmet etmesinin salanmas MOSSAD ajanlar ok sk biimde Mslman lkelerde faaliyet gstermek zorundalar. Hem komular hem de srailin dmanlar nemli lde bu corafya dhilinde. Sorunsuz biimde alabilmek iin MOSSAD operasyonlar sradan gnlk iler eklinde kk paralara blyor. Bir otelde oda ayrmak, bir kitabn fotokopisini ekmek, araba kiralamak Tabi bu blnm ilerin iinde bir ksm yine de silah, bomba vs kullanmay, gece gizlice bir broya girmeyi gerektiriyor ama masum ileri tekilere yaptrmak ok daha ucuz ve gvenli. Bir de gri iler var. Ne yasal ne de tamamen yasad. te Ostrovskynin kitabnda balktan itibaren ok iyi ilenmi en iyi nokta bu: insann doas. Nasl oluyor da Irakl bir mhendis lkesindeki nkleer santralin planlarn MOSSAD ajanlarna veriyor mesel? nsan hayat usul usul akan bir nehir deil. Her zaman ini klar, dertler, d krklklar bir yerlerde bizi bekliyor olabilir. Bir yaknmzn air hastal, bir boanma, bir lm Ar bir bor, terfi etmeyi beklerken torpilli birinin yerimizi kapmas Yurtdna grev iin gnderilenleri de bu tr bir imtihan bekler. Arkadalarndan ve ailesinden izole olan bir insan normalde olduundan ok daha krlgandr.
Fikir Platformu
110
Tuhaf bir raslantyla(!) hayatna girebilecek bir dosta, beklenmedik yerden gelecek bir paraya ya da kaamak bir sevgiliye kaplar ardna kadar alm olabilir. nanc ve zgveni olan, evresinden destek gren insanlar bu tr imtihanlardan glenerek karlar. Ama bir kez baarm olmak sonrakiler iin bir garanti deildir yine de. Bu gibi durumlardaki insanlar kullanmak iin MOSSAD ajanlarnn kulland ilgin bir t var: Birini uurumdan aa yuvarlamak m istiyorsun? nce onu uurumun kenarna getirmelisin . Tahmin edebileceiniz gibi rgt ajanlar ihtiya duyduklar kimselere kendilerini tantrken srail ile ilgili hi bir eyden bahsetmiyorlar. Daha ok profesyonel bir amala mesel Brezilya ile Arjantin arasnda yaplacak ticar bir anlamada kullanmak iin ufak(!) bir bilgi rica edilebiliyor. Karlnda da olduka iyi bir deme yapyorlar. MOSSADa (bilmeden) yardm etmek iin ill ki bir nkleer santralde almanz ya da fze sistemlerinde uzman olmanz gerekmiyor. Bazen ok sradan bir ite alanlar bile bu rgtn hedefinde olabilir. yerinizde alanlarnn isimleri, telefonlar, grevleri, ev adresleri, hobileri, elerinin ve ocuklarnn isimleri, okuduklar okullar bir MOSSAD operasyonu iin gerekli olabilir. 4) Btn bunlarn Trkiyenin karlar asndan deerlendirilmesi Az nce krlgan insan tarifi yaptk ve gerek MOSSAD gerekse baka gizli rgtlerin bu insanlardan istifade edebileceini anlattk. Bu krlgan insan grubuna dhil edilmesi gereken bir kategori daha var aslnda ki Trkiye iin byk nem tayor: Devlet eliyle ve sistematik bir biimde hakszla uram insanlar. Adaletin yerini bulmadn, kendilerine kar ayrmclk yapldn dnen btn etnik, siyas ve din aznlklar potansiyel olarak bu gruba girebilir. Elbette birok insan ne yapalm, bizim memleketimiz de byleymi diye sineye ekiyordur ama hepimiz insanz. Bak kemie dayand yerde madem bu devlet beni hor gryor ben de ona kar sadakat duymuyorum deme noktasna gelmek mmkn. Mesel Fransada bir terr rgt iin en verimli topraklar Paris, Lyon gibi byk ehirlerin fakir banliyleridir. nk bu yerlerde polis kanunlar daha kolay iner. Polisin aleyhine dava amak ve kazanmak daha zordur. Kimliini gstermeyen biri zellikle zenci ya da Arap ise gzaltna alnabilir. Karakolda iddet grebilir. Trkiye ile karlatrlabilecek seviyede olmasa da devlet eliyle uygulanan, meru(!) iddetin yarg denetiminden kaabildii bu yerlerde Fransa devleti zayftr. Halk ile devletin aras aktr. Deerli dostumuz Mustafa Akyol bir yazsnda (mealen) evet, insann devletini sevmesi gerekir ama o devletin de sevilecek bir taraf olmas gerekmez mi? diye sormutu. Adalet konusunda ok sayda zaaf var lkemizin. Ve bu zaaflar hergn yeni kurbanlar retiyor. Ya da Rasim Ozan Ktahyalnn dedii gibi zenciyi zenciye krdrma metodu halk ile devletin arasn ayor. smet nn zamannda uygulanan Varlk Vergisi ile Hristiyan ve Yahudilerin mallarna el konulmas, Dersim olaylar, 6-7 Eyllde yeniden hedef seilen Hristiyan ve Yahudilerin ldrlmesi, talan edilen ev ve iyerleri, Madmak Katliamnda hedef seilen Alevler, Gneydouda OHAL yoluyla yaamak dahil btn haklar inenen Krtler
111
Dediimiz gibi hepimiz insanz ve sabrmzn bir snr var. Devletiniz sizi srekli hedef gsterirse, potansiyel dman, ibirliki olarak grrse? Diliniz, ibadetiniz yasaklanrsa? Tutuklanan yaknlarnz kaybolursa? ocuklarnza lkenin resm dini okulda zorla retilirse? Sizin cemaatinize kar ilenen faili mehul(!) sular cezasz kalrsa? Ermeni dl diye filenirseniz? Bir genel kurmay bakan kp Ne mutlu Trkm demeyenler bizim dmanmzdr derse, oy verdiiniz siyasi parti bir belediye kazannca bakanlar bunlar da Ermenistan snrna dayand diye homurdanrsa Bu demek deil ki btn aznlklar potansiyel birer MOSSAD ajandr. Ama Trkiyenin aleyhine faaliyet gsterecek her rgt ieriden olan, dili, kltr bilen ve sisteme kar hn ile dolu insanlara ihtiya duyacaktr eylem yapmak iin. Elbette nce vicdan sebeplerle savunuyorum ki Trkiye kimse kimseye aznlk muamelesi yapmamaldr. Ama buna ek olarak: 1) Adaleti zayflatan bir yasay deitirMEYEN her milletvekili, 2) Yasalara uymayan her polis ya da asker, 3) Bunlara seyirci kalan her savc, hkim, gazeteci ve sradan vatanda Bilmeyerek de olsa MOSSAD ve benzeri rgtlere zemin hazrlam olmaz m? te Ostrovskynin kitab By Way of Deception (Trkesi Hile Yolu) bunlar dndryor insana. MOSSADn ne tr insanlarla almay tercih ettiini ve onlar nasl batan kardn grnce korkulduklar kadar gl olmadklarn idrak ediyor insan. Gerek bu rgt gerekse trl komplo teorilerine konu olan masonlar, illminati ve adn bile bilmediimiz dier oluumlar eyden istifade ederek gleniyorlar: a) Devletlerin adaletsiz uygulamalarndan, b) Cemiyetlerin ahlk zayflklarndan ve dayanma eksikliinden, c) Bu ilk iki faktrn uurum kenarna ittii krlgan insanlardan. Kitapta Ostrovskynin aka belirttii gibi kendisiyle, devletiyle bir kavgas olmayan, elindekini yeterli bulan, dzgn aile yaants iindeki bir insan MOSSADn iine kesinlikle yaramayacak bir insandr. Bu son paragraftan kartabileceimiz bir altn kural varsa udur: Bu tr dengeli insanlarn yaad adil bir devletin topraklar MOSSADin nefes alamayaca bir iklimdir. MOSSADdan kurtulabilecek miyiz bir gn? nsan var olduka zayflklar da var olacak elbette. Gerek MOSSAD gerekse baka yaplar bu zayflklar kullanmann yeni yollarn icad edecekler phesiz. Gelin grn ki Hz. Mevln Kuran aklamak iin yazdm dedii Mesnev adl eserinde yle sylyor: Ey insan, bakalarndan grdn zulmler, ktlkler, senin kendi kt huyunun onlardan aksetmesidir, grnmesidir. Senin varln, iki yzlln, zalimliin, gafletin onlara aksetmitir. O sensin, sen kendini yaralyorsun; lnet ipliini, kendine, kendin dokuyorsun. (Cilt I, beyitler 13181320)
112
Fikir Platformu
MOSSAD veya siyonizmin saldrganln kendiliinden olumu bir d dman gibi grebiliriz. Ya da ktlk = iyiliin ve adaletin eksiklii diyerek bakabiliriz olaylara. Bir fotorafn negatifi, bir heykelin kalb gibi Mslmanlarn takvadan uzaklatklar anlarn, ihmallerin ve zulmlerin cisimletii, ete, kemie brnd, bombaya igale dnt bir hl olarak da grebiliriz bu eytan gc. Eletiriyi bu ekilde kendimize evirdiimiz zaman zm de kendimiz retebiliriz.(Bkz. Mslmanlarn i hastalklar) Bu bakmdan zeletiri yapmay srail ya da Yahudi dmanlna gre ok daha verimli buluyorum. Rzk kaps dkknna Yahudiler, Ermeniler ve kpekler giremez tabelas asanlarn gaflet iinde MOSSADa hizmet ettiini dndm ve Yahudilere ynelik nefretin Mslmanlar iin bir afyon olduunu savunageldim hep. Mslmann afyonu: Yahudi nefreti - Blm I Mslmann afyonu: Yahudi nefreti - Blm II Mslmann afyonu: Yahudi nefreti - Blm III Mslmann afyonu: Yahudi nefreti - Blm IV Mslmann afyonu: Yahudi nefreti - Blm V nk bu zeletiriler yaplmad mddete her ada yeni MOSSADlar, yeni neoconlar, yeni psikopat devletler treyecektir. (Bkz. Amerika Tedavi Edilebilir mi?) Mesel 11ci asrda slm corafyasn halla pamuu gibi atan Hal seferleri ve Mool saldrlar Siyonistlerin ii deildi. Filistinden kat kat byk bir blgede asrlarca Mslman kan dken bu iki gcn bu ykm yapabilmesini mmkn klan zemin neydi? srailin Yahudi olmas da bu balamda deerlendirilmelidir kanmca. Bir insan MOSSADa kar kafa tutabilir mi? Devletin adil olmas gerektiini anladk ama sradan bir insan MOSSADa kar kafa tutabilir mi? Bence bu mmkn. ncelikle insanlar ilerindeki korkunun farknda olmallar. Yani bir Cuma namaz k srail ve ABD bayra yakan Trkler, Pakistanllar ya da ranllar bunu cesaretlerinden mi yapyorlar yoksa korkudan m? Bushun samanla doldurulmu bir kuklasn yakan Msrllar, rdnller dman belledikleri eyin kendisine saldramadklar iin bir maketine saldryorlar. Burada pagan bir davran gzlyoruz. Tpk ALLAH unutanlarn Onun yerine paraya, mevkiye yani putlara tapmas gibi Cihad yapacak cesareti olmayan korkaklarn dman yerine bir tr negatif puta saldrmas. Mslmanlar ilerindeki bu korkuyu yenmeliler bence. Yani sadece MOSSAD deil genel olarak btn komplo teorilerini kasdediyorum. Neden? Farz edelim ki slm kart komplo teorilerinin HEPS gerek olsun. zerine de bilmediimiz BN komplo daha ekleyelim. Kurann verdii yant bellidir. Onlar tuzak kurdular. ALLAH da tuzak kurdu. ALLAH tuzak kuranlarn en hayrlsdr. ( l- Imrn 54) (Ayn konuda : Enfl 30, Ynus 21, Nahl 127, Trk 15-16) Benim bunlardan anladm, Mslman hayatn komplo teorilerine gre dzenleyemez. Komplo korkusu ALLAH korkusunun nne geip Mslman Onun yolundan ayrmamal. u halde mmetin tuzaklar ne olabilir MOSSAD benzeri hilelerin yaayamaca bir iklim oluturmak iin?
113
Fikir Platformu
Sadece Trkiye Yahudilerini deil ulus-devletin tektipletirici havannda dvlm, madur edilmi herkesi kucaklayacak bir sylem oluturmak, Bu sylemi nce gnlk hayata sonra toplumsal ve siyas projelere yanstmak, Krtlk, Alevilik, Hristiyanlk ya da safkan Trklk zerinden siyaset yapanlarn bilerek ya da bilmeyerek MOSSADa hizmet ettiini grmek, onlar oysuz brakarak hak ettikleri yant vermek.
Fikir Platformu
114
Ahiret Kitab - Gazl Hazretleri Mehmet Ylmaz Yahya Kemalin Ankarann en ok nesini seviyorsunuz ? sorusuna cevaben stanbula dnn demesi gibi Hayatta en ok merak ettiim ey lm, Asl Vatana dn, Gurbetin bitii. Suyun ierisine ta attmzda su yzeyinde genileyen dairelerin olutuunu grrz. Ayn ta suyun derinlerine indike daha geni daireler oluturur, tan ulat derinlik arttka dairelerin ap da artar. Attmz ilk taa bakarak daire oluumu devam ederken attmz ikinci tan oluturduu dairelerin de ilk tala oluan daireler gibi olmas gerekMEmektedir. nk ilk ta atldnda su sakindir. Ancak ikinci ta atldnda hareketlidir. Tan hareketli suyu ekillendirmesiyle sakin suyu hareketlendirmesi ayn deildir. Etkileyen dier faktrlere bal olarak sebepler ayn olduu halde sonular ayn olmayabilir. (Ahiret Kitab, Hz. Gazl) Geenlerde bir dostum soruyor: leceimize inanyor muyuz sence? . ocukluumun azda eriyen aspirinlerini hatrladm. zerlerinde Aspirin, ocuklar iin yazard. Ama bazen azmzn kuruluundan olacak, pembe aspirin damaa yapp kalr, bir trl yutamazdk. Ahirete dair bilgilerimiz de ocuk aspirini gibi dudak ve dilerimizden ok fazla gerilere gitmiyor sanki. Kalbe inmiyor bir trl. Her nefis lm tadacak eklindeki yce buyruk kolay yutulur bir lokma deil. Sana Margarin, zen gsteren anneler iin yada Coca Cola, Hayat bu ite! gibi bir slogan yutmaya benzemiyor.
Fikir Platformu
115
lm dncesi ve insanda uyandrd korku hazmedilmesi kolay olmayan bir his. Zira lm korkusu kpek ya da rmcek korkusuna benzemiyor. Kap kurtulabileceiniz bir dman yok ortada. Bir baka deyile bilimsel bir tehdit deil sz konusu olan. Haliyle nlenmesi, kalmas mmkn deil.
nsanlar lmldr, Sokrat insandr. Demek ki Sokrat lmldr. Ama bu Sokrat iin sylenmi. Sokrat bilir mi annemin stlann tadn? Dibi yanm tencerenin nasl koktuunu? Benim gibi Boazda ay iti mi O? Ya Bebekte yediim sarmsakl kfteleri? Galatasarayn ampiyon olduu sene sokaklarda bard m benim gibi Sokrat? Kendi hayat hikyemizin barol oyuncusu olduumuzdan figranlarn lmesine armayz pek fazla. nsanlar lr. Herkes lr. Ama ben herkes deilim ki! Ben bakaym! (Bkz. Ne yani? Ben de mi?) Bugn bir bardak souk su gibi bir gecede iilen ve nice pembe aspirinleri yuttran bir kitaptan ksaca bahsetmek istiyorum. Bir mezarlk ziyaretinden bile daha faydal! leri, projeleri hep yarm kalmlarn doldurduklar o mezarlklar sessizce, sakince, tefekkr iinde ziyaret etmekten Yaznn banda trnak iinde aktardm Hikmet dolu szler Gazl Hazretlerinin Ahiret Kitabndan (sf. 120). Trkesi Ayhan Ak. Kitabn i sayfalarndan reniyoruz ki Ayhan Bey Samsunlu, Marmara lahiyat mezunu ve slm Hukuku zerine doktora yapyormu. Kitabn tercmesi o kadar gzel yaplm ki asl metni okuyormu gibi oluyorsunuz. ALLAH Ayhan Beyden raz olsun. Son zamanlarda slm dnyasndaki nemli fikir eserlerinin ok iyi tercmeleri yaynlanyor. Yeni Balayanlar in Mesnev yazsnda eski tercmelerden (aslnda kendi cehaletimden) ikayet etmitim biraz. ok kr Ahiret kitabn basan lke Yaynclk yannda Kayhan, Vadi, Litera, Sufi, Kakns, Furkan gibi bir ok yaynevi byle gzel hizmetlere imza atyorlar. Yeri geldike dier kitaplardan da bahsedeceim. Trkeye bu gzel eserleri kazandran btn gayretke tercmanlar dua ile, muhabbet ile selamlyorum. Hizmet edenleriniz ok olsun.
Fikir Platformu
116
zmn afanda Krt Sorunu Mustafa Akyol zgr Yaynclk, aratrmac Enver Sezginin benimle yapt uzun bir syleiye dayanan zmn afanda Krt Sorunu isimli bir kitap yaynlad. Kitaplarda bulabilirsiniz. Enver Sezginin kaleme ald nszde kitabn esprisi yle zetleniyor: Mustafa Akyol kendi deyimiyle, niversite yllarna kadar Krt sorunu ile karlamamtr. Boazii niversitesinde okuduu bir kitapla birlikte, bu sorunu tanmaya balar. Konuya ilgisi artar. Master tezini Krt sorunu zerine yapar. Okulu bitirdikten sonra, Krt sorununu ele alan bir kitap yazmaya karar verir. 2003 ylnda yazmaya giriir. Ve iki yl zarfnda da bitirir. 2006 ylnda, Krt Sorunu zerine Yeniden Dnmek adl kitab yaymlanr. Trkiyede Krt sorunu zerine uzun yllardr dnen, yazan ve bu yolda bedel deyen, cezaevinde yatan ok deerli fikir insanlar vardr. Bu insanlar bugn de bu cabalarn srdryor. Kabul edilecektir ki, Mustafa Akyolun Krt Meselesindeki varl ok eskilere dayanmaz. Trkiyedeki tartmalar gz nne aldmzda, gen biridir. Mustafa Akyolu tercih etmemizin en nemli nedenlerinden biri de gen olmasdr. Daha dorusu, ok gen yalarda bu konudaki dncelerini yazya dkmesidir. Geldii yer ve u anda durduu yer de bir baka faktrdr. Bu kitap, zm iin en geerli nerileri sunduu iddiasnda deildir. Burada daha ok, gnlk hayattan yola karak yaadmz problemler ele alnyor. Elbette Krt sorununun deiik alanlar ile ilgili nerileri de bulabilirsiniz. Bunlar benimseyenler de olacaktr. Kzanlar da kacaktr, kimbilir. Ama sylediim gibi, o geni zgrlk alannda rahata konuabilmektir btn mesele. Buna kk bir katkda bulunabileceksek ne mutlu bize.
Fikir Platformu
117
L, Nazan Bekirolu Suzan Baarslan L, Nazan Bekirolunun son eseri. yle hemen okunuverecek bir anlat deil karnzdaki. Romandan ok mesneviye yakn, nesirden ok nazma, dzyazdan ok iire bu yzden her bir kelimeyi yudum yudum imeniz gerekiyor. Adm adm ilerleyebiliyor ama koamyorsunuz. Ademin hikyesini okurken, Ademde kendinizi okuyorsunuz. Adem her Rabbim dediinde, siz de Rabbim diyorsunuz. Kelimeler Ademin kelimeleri deil, sizin kelimeleriniz. Bir nevi dejalu yayorsunuz, kelimeleri daha nceden okumu olduunuz hissine kaplyorsunuz. syana muktedir olann, hatasnn ardndan ba eiinin kymetini anlyorsunuz. Kymetli olan, bakaldracak gce muktedirken, itaati tercih etmek bu tercihi seviyorsunuz. Hatann byk ya da kk olmasnn deil, hata olmasnn, hata ileyebilecek yaratlta ve hatay anlayabilecek kavrayta olmann adm olduunu anlyorsunuz. Her ey adm. Ademin admlarnda insanln admlarn fark ediyorsunuz. Adm adm ilk admlar takip ediyorsunuz: lk ses, ilk kelime, ilk cmle, ilk yalnzlk duygusu, ilk erkek, ilk kadn, ilk ak, ilk gnah, ilk gaflet, ilk tevbe, ilk affedili, ilk affedi, ilk gzya, ilk tebessm, ilk dokunu, ilk yalan, ilk kayp, ilk srgn, ilk hata, ilk krl, ilk hzn, ilk susay, ilk ack, ilk sefa, ilk cefa, ilk yara, ilk tad, ilk uyku, ilk rya, ilk hastalk, ilk nimet, ilk ekmek, ilk kan, ilk sevime, ilk kan, ilk anne, ilk bebek, ilk baba, ilk p, ilk hrs, ilk kin, ilk edep, ilk edepsizlik, ilk dikballk, ilk kendini beenme, ilk kibir, ilk ahde vefaszlk, ilk kurban, ilk terk edi, ilk cinayet, ilk mezar, Azrailin ilk grevi, bir olun babadan evvel ilk l, bir
118
Fikir Platformu
annenin evladn ilk defa yitirii, ilk lm acs, ilk vicdan azab, bir kardein dierini ilk kez ldr ve ilgintir, hem ilkken hem de son olan ilk ey: cennette ilenen ilk/son gnah. Neden L? L, teslimiyetin ve isyann ilk kelimesi nk. Lda kalrsa isyana, tamamlanrsa (ilahe illallah) teslimiyete iaret nk. Yazara gre, Adem, LLya giden yolda bir L hecesidir. syan tecrbesi onun ilk halidir. Adem, cmlenin daha banda L diyecek, reddedecek zgrle sahip olduu halde illallaha varmasyla yaratlmlarn en gzelidir, mmknler alemindeki o en esrarl heceyle, kendiliinden deil bile isteyedir. L, hilik mertebesi, yleyse sonsuzluk ekidir. (S:8) lk kadn, bir kadnn anlatmas beklenirken, ekimser kalm yazar, Meryemin hikayesini dillendirmeMEyi tercih etmi, aslnda Meryemin hikayesinin ar ykn omuzlamam, Ademle insanl anlatrken, Meryemi kadn ve ana olarak ahsa indirgememi, GENELLEMEM, ona bir kadnlk ya da annelik rolleri zerinden bakmay tercih etmemi. Bunu da okuyucusuna bildirmi: Bu kalem, Havva kalbinin bu hikayedeki gereini ekmez. Bu yzden bu hikayeye Havvann halleri smad, sadece ryalar kald. (S:287) Bu, yazlanlarn hikaye olduunu, ayn zamanda yazl(a)mayan bir hikaye de olduunun da gstergesi ayn zamanda. Hikayeci olarak sz alrken, geleneksel anlatnn anlatc ustalar gibi olaylar anlatm, anlattn da gizlememi. Bu noktada gelenekle moderni birletirmi, tpk dzyazyla iiri birletirdii gibi: u cmle yazcnn hibir yksnde deimez: Hesab, btn masumlar gibi, Hesap Gnnn Sahibine havale etti.(s:339) Burada ve dier yerlerde de (bu kitabn en ac sayfalar bunlar s:321) karmza kan anlatc kii/yazar, tam da bu noktalarda modern anlatdan geleneksel anlatya kayp, olaylar hakknda yorumlarda bulunarak anlatsna kar nesnelliini yitirmi. Oysa tavr, okuyucunun tam da yazarn/anlatcnn o tepkiyi verdii noktada, kendi tepkisini verebilmesi iin -olumlu/olumsuzanlatc kiinin duygu ve dnceleriyle mdahalesinin olmamas olmalyd. Yazar, anlatc kii olarak okuyucusuyla sohbet ederken, bu hikayeyi yazma amacnn kssa zerinde dnme niyeti olduunu vurgular. Buna da referans olarak, Kuranda anlatlan hikayelere deinir: Her eyin dorusunu syleyen Kitap, manay verir suret zerinde durmaz. Esas verir ayrntda oyalanmaz. Kssa anlatr ama maksad hikaye anlatmak deildir. Esas destekledii nisbette kssa muteberdir. Bir nevi surete takl kalr, ayrntya dalar, kssa anlatr ama sebebi, bir niyete dayanr. Dnmek ve tesinde de dndrmek. Yoksa ayrntlar ya da sureti tartmayacaktr okur, yledir ya da deildir, kurgu dnyasdr ve gerein yaknnda ya da tesindedir ama kendi gerekliinde ama, dnmektir. Kssamzdan bize den hisse, dnmektir. slup, yazarn bugne kadarki en iyi slubu. Kelimelerle yle bir evren kurmu ki okurken hayran oluyorsunuz. Bekirolunun cmlelerini bilen okurlar, onun normal cmle yapsn krdn, devrik, secili bir slubu tercih ettiini bilirler. Bu yap, slubunun zelliidir ve bu slup, en ok da bu son anlatda belirginlemi hatta ustalamtr. Ryalar, sesler, aalar, iekler cmle tabiat betimlemelerle karnzda iken; sadece bir hikaye anlatlr grnrken alttan alta insan psikolojisine tek bir hikayeden yola karak k tutan(Ademde ademin hikayesi); kah bir kuun dilinden, kah bir aacn duygusundan, kah bir atn ryasndan, kah topran acsndan balayarak kainatla btnleen bir eseri binlerce kelimeyle vcuda getirme ve kelime ve kavramlara allmadk cmle dizisiyle yolculuk etme ansn buluyorsunuz. Ancak, Bir Ryann Tabiri adl blmde yazar, adm adm ilerleyen, acele etmeyen, lirik, iirsel slubunu kaybederek hikemi(nasihat etme) sluba yaklam ve eser boyunca kelimelerle byledii okuyucusunu, bu bynn dna tam. yle gze batar bir tarzda ki bu blm, anlatc kii inandklarn/dorularn bu kadar dorudan vermeseydi de -fazlasyla emir cmleleriyle keskinlik tayan bir blm- sezdirseydi ok daha gzel olurdu. Postmodern romann sorunlarndan biri, romanda hibir snr olmamasdr ve trler arasnda gei yapabilmesidir ki bu da ayn zamanda onun sonunu hazrlar. Ortaya kan ey roman mdr? sorusu ile yzlememiz gerekir ve ou yazar bu durumu bu tarzdaki esere roman deil de anlat diyerek zmler. Bekirolu, ekil zerinde bilgi verirken, romanla mesnevi arasna dm bir kalemle hikaye ettim der. Aslnda, tam da bu noktada Bekirolunun eseri de roman deil, anlatdr.
119
Romandr dersek tartma kanlmaz olur ve eseri gereksiz yere hrpalarz. Bu anlat hrpalanmayacak kadar uzun bir yolun admlarndan izler tayor. Ademden balyor yolculuk, hayr, ncesinden ve gelip gzlerimize deiyor, aklmza sesleniyor, her trl duygumuzu hatrlatyor, kalbimize dokunuyor. L, iimizde olan yeniden hatrlatyor, unuttuumuzu sandmz ya da az hatrladmz dnerek kah telalanp kah umursamaz olduumuzu. L, Bekirolunun en gzel anlats. nsan doasna rlplak bakn satr satr rl kelimelerle. Bir roman gibi deil, kelime kelime okunacak bir iir. Bu, kusuru aslnda Bekirolunun, ama ayn zamanda slubunun da baars. Doas gerei mesnevi, doas gerei roman, ama kelimeleriyle pr iir, pr kelime, pr insan. Eer kelimeler zerine gece-gndz almadysa yazar, bu kelimeler bir hediye olarak sunulmu olmal kendisine. (Hatta bu romandaki kullanlan kelimelerin bir almas yaplmal ve kullanlan kelime says ve tr ortaya konmal.) Ayrntlar, ayrntlarn skmayan, tersine yeniden oku beni diyen ekicilii. Herbir varln kendisini gsterii ve isim buluu. smiyle varln ispatlamas. Aalarn dahi hikayeleriyle anlatya girii ve zenginleen/varsllaan hikaye/varlk dnyas, hikayenin/insann dnyas. L, okurken, Beni oku diyen bir anlat. Kenara braktnzda, sizi aran ve beni tamamla diyen L, bir hatrlatn kitab. Geriye onu (L) tamamlamak kalyor. Bu da Lda takl kalmayann, devamn getirebilenin nasibi.
Fikir Platformu
120
Huzursuz Bacak (Mustafa Kutlu) Suzan Baarslan Modern anlatnn Yunusudur Mustafa Kutlu. Ne kadar da sade, kolay sylenmi ifadeler, ne kadar kolay okunuyor dediiniz anda okuduunuz cmlenin anlamn dndnzde, okuduunuzun sadece grnd kadar olmadn anlyorsunuz. Kutlu, hikyelerini daim eyll aynda -eylln dourgan ocuudur o- ve daim iimizdeki kk, sradan, gze arpmayan insan zerinden anlatr. Sokakta yanmzdan geen biridir anlatt. Bu noktada Hseyin Suyla paralellik gsterir/vardr iledii konu olarak. Oysa ondan, Sunun hikyelerinde karmza kan lirizmle ve zaman olgusunu kullan biimiyle ayrlmaktadr. Kutlunun hikyelerinde gereklik tm plaklyla verilir ve Suda, zamann durduu hissini veren an -mekn ve zaman gemie hapsolmu bugn anlatrKutluda devinim kazanmaktadr. Huzursuz Bacakn Kutlu hikyeciliinden ayrlan ilk yn eyll deil austos aynda ilk basksn vermi olmas. Biraz daha beklense -ok deil bir ay belki daha az- eyll aynda baslacakken; Huzursuz Bacak, Kutlu geleneinin dna karak farkl bir zamanda okuyucusuyla buluuyor. Dier bir ynse eserin fikri ynnn ar basmas ve muhafazakr gelenein eletirisi olma zellii tayor olmas. Bu sefer
121
Fikir Platformu
anlatt bireyde/bireyle kendini sorgulayan bir kesim, bu kesimin hatalarnn tespiti ve bunun sadece bu kesimle snrl kalmayarak genel bir sistem sorgulamasna dnm olmas. mer Faruktan balayan yolculuk nce bir kesimin gemiinin ve bugnnn sorgulamasn ierirken, sistemin iindeki bireyin sorunlarn nasl zebilecei sorusuna bir cevap aramakta ve bunu Trkiye gerekliini ortaya koyarak yapmaktadr. Eserin ilk blm Siz bu hikyeyi daha nce okumutunuz adn tayarak anlatnn metinleraras bir gnderme yaptn ifade ediyor ve bizi Kutlunun Srdaki Satlk Huzur (1990) hikyesinin ilk bir buuk sayfasyla, daha dorusu, bu hikyenin kahramanna benzer birinin yllar sonra memleketine dnmesiyle*1+ balayan hikyesine ynlendiriyor. Anlatnn metinleraras gndermelerinden bir dieri de -ki bu ok orijinal ayn zamanda ho bir bulukendi kurgusunun gerekliinde -Huzursuz Bacak- kurgu dndaki gerekliine ait ismini ve baka bir hikyesini -Mustafa Kutlunun p adl hikyesini mer Farukun okumas ve okunan eserin aynen aktarm- ve okunan bu hikyeden yola karak Edebiyat ne ie yarar? sorusunu okunan bu hikye ile aklamaya alm olmasdr. (s.109-113) Buradan yola karak yazarn mer Faruk araclyla bu soruya, en azndan okuyan rahatsz eden, kimin ipine sarldmz hissettiren, bir ipucu veren, adm attran ve atlan admn aklen olmasa bile kalben doru olup olmadn sorgulatan bir zellii olmas gerektii fikrine sahip olduu ortaya kmaktadr. Anlat mer Farukun yurt dndan dnyle balar ama aslnda asl anlat duvar metaforuyla balar. Biz eskiden duvarlarla konuurduk. Duvarlar anlatrd memlekette olup bitenleri. G kavgas onlarn zerinden yaplrd. Onlarn rengi yansrd insanlarn yzlerine. Duvarlar ykmlar Tarihin sonu. (s.7) Duvarlar bir dnem siyasetin, fikirlerin tayclk grevini stlenen birer sembolken, mer Farukun gzlerinden; bu duvarlarn ykldn, yklmayan duvarlarn zerindeyse konser afileri, yerli ve yabanc arabalar, piyangolar, mankenlere ait resimler, yazlar olduunu gstererek, tamamen deien memleketi, zihniyeti, bir dnemin sonunun geldiinin ifadesini duvarlar zerinden vererek anlaty eski-yeni atmas zerine oturtur. Anlatnn leitmotifi Ne yapmak lazm? sorusu. Aslnda bu leitmotif, arayn ve arayan bireyin sorgulamasnn gstergesi ve anlatnn ismiyle de balantl. Anlatda mer Faruk, Bu huzursuz bacak bana lkemin hatras oldu. Ne zaman bir olumsuz durumla, bir d krkl, dramatik bir hal, bir zulm, bir soygun, bir hakszlk, bir yanllk grsem bacak tklyor.(S.38) derken, huzursuz bacak memlekete dair olumsuz bir durumun gstergesi olarak lkesinin sorunlarna ilgisiz kalamayan, sorumluluk sahibi bireyi/aydn iaret ediyor. mer Farukun tespitleri ve ne yaplmas gerektii konusunda cevaplar olmasna ve istikbali kurmak iin lkesine dnmesine ramen, sonunda bir kitap yazmaya karar vererek doaya dnmesi anlatnn paradoksu aslnda. Kanaat ekonomisi adl kitap yazsa dahi bunun benimsenmeyecei, benimsense de uygulanmayaca, rafta rmeye braklarak unutulmaya mahkum bir kitap yazmann anlamn sorgulayp tm bu negatif dnceleri egale ederek, sonunda denize de atacak olsa kitab yazma kararyla bacaktaki tklamasn durduran ve kendi zmn reten mer Faruk sadece sistemden kaarak baba yadigar iftlikte saklanmay tercih eder. Tm devinimin iinde, edilgen bir yolun tercih edilmesi ve ka fikri, edilgen aydn geleneimizin hl devam ettiinin gstergesidir. Tanzimat ikinci dnemle balayan sistemle uyuamad iin uzak yerlere/topraa/tabiata kama temi -zellikle Servet-i Fnnda- Eve Dnen Adam temiyle btnleen Kutlu karakterlerinin iinde mer Faruku farkl bir noktaya tamakta. Aslnda Kaplar Amak ve Ya Tahamml Ya sefer adl hikyelerinde Eve Dnen Adamn yceltilmesi ile karlarken bu hikyede eve dnen adamdan beklentilerin sorgulanmas ve zmn aranrken sonucun doaya
122
ynelme olarak sunulmas -Drbnl iekte de vardr bu tem- ama bu edilgenliin ortaya kartt ka temi, aydn kimliine ait bir sorgulamay da ieriyor. Sistemde tlmemek iin Babil Kulesini ina eden aydn profili. Anlatda, niversite-genlik hareketleri, askerlik-olgunluk, stanbul(aile, mimari, gnlk hayat), muhafazakrlk nedir?, dindarlk-muhafazakrlk ilikisi, Trk muhafazakrl, rektrler, ikinci el maazalar -ikinci el maazalar zerinden postmodernizm sorgulamas ve kitsch hayatn eletirisi-, siyaset ve ilikileri, sahte rak, marka-imza fark zerinden sanatkrlk ve hegemonik mistifikasyon, ekonomi, gndelikiler, Trk esnaf, modern lkelerle Trkiyenin farklar, edebiyat, vatan nedir, mimari meseleler ve gkdelenlerin anlamsorgulanm ve aslnda tm bu sorgulamalarda deien hayatmzn, eskinin yerini alan deerlerin, fikirlerin, hayat tarznn sorgulamas eletirel bak asyla hatta yer yer ironik bir slupla gerekletirilmi. zellikle Direk Alinin kahvesinin bara evrilmesiyle yaanan zihniyet deiimi eserde nemli bir noktay vurguluyor. inde fikri sohbetlerin yapld kahvenin deiimi ve geriye eskiden hibir ey kalmayyla eski-yeni atmasnda eski/ideal olann yitip gittii, yeni/taklit olann eskinin yerine konduu ifade edilmektedir. Eskiye ait olandan/kahveden geriye sadece erevesi tozlanm bir fotorafn kalmas, gelecei kurmak iin lkesine dnen mer Farukun gemiin artk solgun bir an/eya olduunu anlamas ve zerine ina edebilecei bir gemi/birikim olmadnn gstergesi olarak modernitenin neden olduu kopuu ifade etmektedir. Hayata dair anekdotlarla dolu olan hikyenin en etkileyici ksmlarndan biri ise Bu Manzara Bizi Aar adl blmde yer alan inaat ukurunda alan ihtiyar usta ve gen yardmcsnn yaadklar beklenmedik hadisedir. Her eyin birdenbire olduu, kasrgann balayp hemen bittii ama tabelann koparak gen yardmcnn bana derek onu bayltt sahne ve oradaki ifadeler: Bir kk kasrga, yerinden kopan tabela te hayat Ama ne? Okuyucusuna hayatn beklenmedik gelimelerini hatrlatan yazar, okuyucusunu dnmeye davet ederek okuyucuyu da aktif bir hle getiriyor ve dnyorsunuz. Hayat nedir? Tpk p hikyesinde mer Farukun dedii gibi rahatsz oluyor ve sorgulamaya balyorsunuz ve yazar bu noktada edebiyat ne ie yarar sorusuna verdii cevabn karln alm ve bir edebiyat eserinden beklediini gerekletirmi oluyor. Anlatnn biim zelliklerine baktmzda, bak asnn kahraman anlatc bak as (ben anlatm) olduunu ve yaananlar, mer Farukun kendi azndan anlattn gryoruz. Anlatnn anlatm as ve sunu biiminde, ie bak yntemi (i monolog ve yaanmakta olan aktarm), tasvir ve montaj teknii kullanlmtr. Yola koyulduk. Kavaklar, tozlu yapraklaryla yeni dikilmi nar aalar, akasyalar, zakkumlar yol kenarnda esas durua gemilerdi. nmzden yanmzdan geen aralar, aalarla birlikte beni sessizce selmlyorlard sanki. Bir daha vay canna Byle bir karlama trenini mmkn yok hayal edemezdim. Bunlar benim yllar nce brakp gittiim aalar, yollar ve frler deildi (S. 6-7) ( monolog-tasvir) Dnya bir gndr, o da bugndr. arambal Deli Remzi. (Montaj) Anlatda; iir, ark, hikye, halk deyileri gibi eitli trler bir arada kullanlmtr. Ooooo Sen yana ben yana kimizin resmini karsnlar yan yana (s.14) (ark) Babalar paltolardr; gri, yeil, lacivert / Her pederin pederi kendi yreine dert*2+ (s.50) (iir) P Adam koltua oturmu, urgan kalnlndaki ipi byk bir evkle ekiyor, ekiyor, az sonra ucunu yakalayacan (bulacan sanyordu. pin ucu pencereden sarkm, kim bilir nerelere uzanmt. Ka
123
saattir ekiyordu ipi, yorulmutu, ama gevemiyordu, ekmeye devam ediyordu; nasl olsa ucu geecekti eline. te o zaman! (S.109-113) (Hikye) Men t senin yannda hasretem sana (s.118) (iirden bir dize)*3+ Harabat ehlini hor grme akir / Hazineye malik viraneler var (s. 56)*4+ (menkbeye gnderme) Davul dengi dengine (s.31), Madem yle, ite byle (s.58.) (halk syleyileri.) Huzursuz Bacak, olan olduu gibi anlatan, anlatrken zorlanmayan, zorlamayan, devingen bir anlat sradan grnenin/insann, sradan/bildik ifadelerle anlatmnn sra d etkisi. Hikye yazmak roman yazmaktan zordur, azla ou anlatmak yetenek iidir ve Kutlu bu noktada, baarl bir hikyeci. Okuyucusuna herhangi bir eyi, ok iyi bildii bir eyi, acaba bir sayfa sonra ne olacak merakn hi kaybettirmeden anlatyor. Anlatlan dinliyor gibi okuyor, sorguluyor, kendinizce cevaplar veriyor, pasif deil aktif bir okuyucu olarak okur-eser arasnda organik bir ba kuruyor ve kimi yerde tebessm ederken kimi yerde oturup dnyorsunuz. Mustafa Kutlu ite bu noktada ok ansl bir yazar.
*1+ Ayhan Demir, Mustafa Kutludan Huzursuz Bacak *2+ Hsrev Hatemi, Postniin adl iirden. http://siir.ozgurask.com/siir.asp?id=5948 [3] Rabia Hatun
Fikir Platformu
124
Paalarn Hesaplamas (Kazm Karabekir) Yazar: Hakan Cez
Kitap genel anlamada Mustafa Kemalin Nutukta yazdklarna cevap niteliinde. Olaylar birinci azdan, imdiye kadar ihmal edilen, yakn tarihimizde hak ettii ilgiyi grememi, hatta Atatrk zamannda Cumhuriyet ynetiminden uzaklatrlm, snf arkada smet nnnn Cumhurbakanl dneminde Meclis Bakanlna getirilerek iade-i itibar yaplm Kazm Karabekir Paa tarafndan telgraf notlar ve olaylarn tanklar ahit gsterilerek anlatlyor. Kitapta byk baar kazanlan dou seferi sonras TBMMnin ilk siyasi baars olarak kabul edilen Gmr Antlamas, Milli Mcadele ve Kongreler dneminde, Kazm Karabekir Paann Mustafa Kemale yardmlarndan, Mustafa Kemal ile onu yakalamas zere stanbul Hkmeti tarafndan gnderilen Fevzi akmak Paa arasndaki birbirlerinin hayatlarna son verecek noktaya gelen gerginlik ve bu gerginliin giderilmesinde Kazm Karabekir Paann etkileri, Dou cephesinden Bat cephesine sevk edilen silahlar gibi yakn tarihimizde bir oumuzun bilmedii, bir oumuzun bilmesinin istenmedii olaylara farkl bir perspektiften k tutuluyor. Milli Mcadelenin ancak silahla kazanabileceine inanan Kazm Karabekir Paa anlarnda:
Fikir Platformu
125
stiklal Harbini yapmak, Kurtulu iin silah kullanmak fikrini ilk olarak ortaya atan bendim. Bu savan -daha sonra Mustafa Kemal Paa tarafndan da benimsenerek- siyasi ve askeri esas planlarn ben hazrladm. Bunu, ilk nce 29.11.1918de stanbulda, Zeyrekte, Sleymaniye Camiine bakan aabeyimin evinin bahesinde smet Beye (nn) atm ve onunla tarttk. Kurtulu mcadelesinin mal edilmeye alld gibi belirli bir zmre tarafndan deil yurdun tamam tarafndan verildiini ve Kazm Karabekir Paann da en az Mustafa Kemal ve smet nn kadar bu mcadelede etkili olduunu gstermek adna Hatt mdafaa yoktur, satt mdafaa vardr. cmlesinin aslnda byk taarruzdan evvel Kazm Karabekir Paa tarafndan Mustafa Kemale 25 Austos 1921 tarihinde aada zetleyeceim telgrafta nerdii grlyor (Sayfa: 153): Bakumandan Mustafa Kemal Hazretlerine Cereyan eden meydan muharebesinde dmann inhizama (bozguna) uratlaca midimiz pek ziyadedir. 21 Austos tarihli maruzatn Ankara batsnda ciddi muharebe verilmemesi deil, bilakis herhangi bir hat veya mevkiin mdafaa-i mutlakasyla (mutlak savunma) megul olmayarak, serbest dnce ile ahvale nazaran Eskla ve daha gneyinden Sinanl mntkasndan dmann sa kanadna bir taarruzla sarsmak imkan grlyorsa da duruma hakim olan deerli arkadalarmz elbette daha iyi takdir buyururlar Yukarda anlatlanlar Byk Taarruzda harfiyen uygulanm ancak resmi tarihte bu konuda Kazm Karabekir Paa en ufak bir atfta dahi bulunulmamtr. Kitap, Milli Mcadele dnemini daha farkl bir adan bakmakla kalmyor o dnemin bilinmeyen noktalarnn aydnlanmasna da katk salyor.Kurtulu Mcadelesinde Mustafa Kemal Paann da elbette olumlu bir ok davranndan da bahsediliyor. Ancak unu da bilmek gerekir ki kimin itibar ypranrsa ypransn Yanl tarihle yaanamaz.
Fikir Platformu
126
Medyasenfoni (Fatma K. Barbarasolu) *Yazan: Asm z - Umran dergisinin Kasm 2008 saysnda yaynland.+ BR ROMAN KS OLARAK NAZRE Edebiyat kuramlarndan hareketle bir roman kendi yapsna uygun eletirel yntemle (ve edebiyat bilgileriyle) incelemek mmkndr. te yandan bu kuramlardan herhangi birine taklp kalmamak da gerekir. nk sanat ve edebiyatn tek bir aklama tarzna smayacak kadar zengin ve karmak bir yn vardr. Bu yzden romana yaklam yntemini bilinli olarak biraz eklektik tutmak kanlmazdr. Her esere ayn (tek) yntemle yaklamaktansa, her eserin ortaya att sorulara en iyi uyan yntemlerle yaklamak tercih edilmelidir. Bir yanda, ok deklare olmayan bir biimde iinde yaanan zamann ruhundan hareket etmek var; te yandan I.A. Richards sonras gelien esere yakndan bakma disiplini var. Gene Wayne Booth sonras roman eletirisinin vazgeilmez avadanl haline gelen anlatcnn yerini, biimini vb. tespit etmek var. Medya eletirisi nsan mr ksa da olsa yaanan bir yn sre var ve her sreten bir sr hikye kyor. Arlkl olarak yk ve deneme yazlaryla tandmz Fatma K. Barbarasolu tank olduu, maruz kald, dnd, kurduu, hayal ettii bir sr eyi tanmlamak ve ifade etme zorunluluunu bu kez medya zamann merkeze alarak ifade etmeyi denemi. Anlatmak istediklerine roman formu daha
127
Fikir Platformu
denk dtnden roman tercih etmi. Bunu yaparken de dorudan yani evelemeden gevelemeden medya zamanna akl kalm insann dramn; btn o saklanan gizlenen ama aslnda en akta duran eyleri dorudan anlatmaya ynelik bir anlatmla gerekletirmi. Medyasenfoni(2008) Fatma K. Barbarosolunun nc roman. Her biri rtn ispatlam, sahihliini kantlam, sahiciliini gstermi yk, roman ve deneme kitaplarndan sonra, gelen nc roman yazarn setii dil, kurgusal yenilik ve yaratlan romana ait dnya ile, son derece yeniliki ve baarl bir metindir. Bu yargnn nedenleri, ayrntl gerekeleri ve romann dilsel kurgusu ve ierii belki daha uzun bir incelemeyi gerektiriyor. Romann ismi arpc.arpc bir manetin gazete okurlarnn dikkatini ekmesi gibi. Okuyucu kitabn sayfalarn evirir, beenebileceini dnyorsa alr, yoksa rafa geri koyar. arpc isimler dikkat ekiyor, her yazar kitabnn dikkat ekmesini, okunmasn ister. Bunda yadrganacak bir ey yok. Kitap isimleri bence tek bana roman aklamaya yetmez ama kitab okuyucunun eline aldrr. Yine ayn ekilde kitabn iindeki grsel unsurlar, kapaktaki resim ve kullanlan renklerde anlaty ereveleyen bir yapda. Bence kapak, kitab ok iyi anlatyor. Edebiyat akmlar asndan Medyasenfoni nasl tanmlanabilir? Romanc yaad an tan olmal, derler. Byle bir endie yazarn kendisinde olmasa bile, yaad dnemden etkilenmemek olanaksz. Yaad dnemden ok nceleri de yazsa romanc, yaad dnemin etkisiyle yazar. Romanmzda bunun rnekleri ok var. Barbarosolunun Uzak lke: Fatma Aliyesi iin bu sylenebilir. Kitabn en nemli zelliklerinden biri, gerek anlamda bir sr perdesi aralaycs olmas. Daha ilk sayfalarndan itibaren kadnlarn, kadn yazarlarn erkekler tarafndan nasl alglandn gryoruz romanda. Kadn ke yazarlarnn dnyas Ayda, Zeynep Fieki zerinden anlatlyor. Erkeklerin azndan da anlatlsa yazarn feminizme mesafeli oluunu karmak mmkn. Kadn yazarlarn bir proje dhilinde gazete kelerine yerletirildiini bunun da kadn yazarlardan ziyade kadns yazarlar zerinden yrtld ilenir(s. 9)Trlk tartmalarndan Ermeni meselesine, Hrant Dinkin ldrlmesinden organ mafyasna, TV. Dizilerinden internet yazarlna dein iinde yaadmz zamann btn medya sorunlar romann evrenine dahil edilmi. AGB lmleri, reyting uruna yaplan aklabanlklar kadar; sokaklarda snepe snepe dolaan sorular prensinin anlamsz sorularla izleyiciyi oyamla teknikleri, zeka seviyesi dk programlar, Kanal19un entel sunucusu Selim Sekin medyatik tipler de romann ana izleine katk yaparlar.Medyasenfoni gcn medyasnn her eyi halk iin yaptn iddia ederek toplumsal deerleri dumura uratmak iin giritii davran kodu deitirme sreleri ve bunlarn akbetine dein medya-g-toplum genini zme srecine anlat dzleminde katk yapyor. Kitap, medyann hayatmzn btn alanlarna nfuz ediini ortaya koyduu kadar medya eletirisinin nasl yaplmas gerektii konusunda da bir ahders (Cours magistral) niteliinde. Her ne kadar esas olarak olaylar ve kiiler kurgusal olsa da Medya aslnda bir kandrma/reyting/propaganda aracdr tezini, hem mikro hem de makro dzeyde kantlamay baaryor. Medyann hangi haberi nasl, neden kamuoyuna iletip iletmedii ya da uzun vadeli planlamalarla bir haberi nasl oluturduu konusunu sorgulayacak antrmalar da kilitli kaldmz medya zamannn ipliini pazara karmak bakmndan hayli nemli(s. 38) Roman yaadklarmz, yaayp da anlatamadklarmz, hissedip de syleyemediklerimizi deiik biemler ve bir gerilim iinde bize yeniden duyumsatr. rnein slamcln medyadaki temsiliyet biimlerini yani slamclk eittir hata(s. 67)sylemini anlamak bakmndan da ilgin karsamalar yaplabilir romann dnyasndan.
Konuyu Yakalayan Bir Dil
Fikir Platformu
128
Bir anlatda ierik kadar biim de nemlidir. Baz romanlar, anlatlar estetik kayglarla; bazlar da ideolojik kayglarla okunmaz hle geliyor. Barbarosolunun Medyasenfoni adl roman bir gerekliki, abartsz bir estetik biimi / biemi, bir telkini yakalyor, bir telkin dzeyini tutturuyor. Pek oumuzun yakndan tand bir dnya seriliyor roman evreni olarak Medyasenfonide nmze. Medyasenfoni iin dndm ey onun batan baa eletirel bir roman oluudur. ok al/ml bir bakla medyay didik didik eden bir yaklamla karlayoruz. Medya zamannda oradan oraya sarka salnmyla gidip gelen bireyler, toplumsal deiimi ele veren birer gsterge romanda. Her trl iliki sarmalna ak yozlamlklar, ikiyzllkler te yandan bu roman Mehmet Erolunun mthi bir medya ve zenginlik eletirisini kurgusal metinle okura aktard Kusma Kulb ve Gamze Reisolunun Yalnzlnla Kal adl romanlaryla tematiksel anlamda benzerlik tayor. Ama medyaya dnk eletirilerin sertlii bakmndan Medyasenfoni Kusma Kulbne yakn duruyor. Romann neredeyse bir senaryo tekniine dayand, bu teknikle yorulduu grlyor. Nitekim Medyasenfoni den, ok gzel bir film yks kabilir bana gre. Hatta bir dnem filmi de yaplabilir. Yaln, dz, neredeyse sradan anlatmlarla rlen; kk ipularyla, sylenip geilivermi izlenimi veren; yerli yerinde ayrntlarla bezenen roman, asl bu yanlaryla ayaa kalkyor. Bu anlatlanlarn ardndan bir toplumsal deiim, btn ynsemeleriyle, bytlm olarak nmze getiriliyor. Ama bytme srasnda izgiselletirmeye kaptrmyor kendisini yazar. Medya zaman iinde kendine ve evresine yabanclaan insan denen canlnn trajik hikyelerini anlatmak denilebilir romann ana dncesi olarak. Bu ara, gazetesi, televizyonu, interneti de dhil olmak zere toplumsal ve kiisel hayata olumlu ya da olumsuz ok byk etkiler yapyor, ok daha fazlasn da yapacak. nsan orada dudaklar uurtan eyler gryor. Yine de gnmzde medyay bir cmleyle tanmlamak istersek, kiiliklerinden arndrlm, iinde mutlaka insann olduu anlat eylemlerinin sergilendii yazl, grsel rnlerdir. Romann dili, gnlk dildir. nc metinler iin bile ayn yargy sylemek olasdr. Tabi bu yargda kar metin, ya da karlatrma yaptmz metin iirdir. Romann gnlk dil ile oluturulan bir metin olmasna karn, iirin dili, en genel syleyile st dildir. Metne nesnel roman diyebiliriz. Bu nesnellik, metin i kurgusunu ifade iin kullanld elbet. Belki somut roman da diyebilirdik. Ekleme yerleri belli edilmeden rlm bir yaam mozayii. Romanda yer alan kimi anlatmlar argo olarak tanmlamak hakszlk olur. Tiplerin davranlarn aklayabilecek birtakm anlatmlar var. Ama dikkat edildiinde okuyucuyu anlatm bakmndan argo kullanmaya zendirecek bir anlatmn olmad grlr. Kurgu iinde zorunlu olarak yer alan bu blmlerle okur kendi istedii biimde ilgilenebilir. Trkeyi iyi kullanan Barbarosolu anlatsn alttan alta iirsel gndermelerle de pekitiriyor. Anlay Cehenneminde Bir Kahraman Barbarasolunun bu roman zamanmzn eletirel gerekliini sunmas bakmndan iz brakan bir romandr. yle kolay kolay alacan da sanmyorum. Romandaki kurgu, yaratlan atmosfer, zamann kullanm, anlatmn gzellii yaznsal bir yapt olarak olduka etkileyici. Bu romanda yer alan Nazire, canl bir kiilik ve sahici bir tiptir anlat evreninde. Kukusuz baka rnekler de bulunabilir ve vardr, bu da benim znel seimim. Roman kahramanlar, yklerini, peleri sra gezdiren kiiler hep. Birbirine bal, i ie yklerden oluan bir roman olduunu belirtebiliriz Medyasenfoniyi. Yukarda romann ana temasnn medya ilikileri zerine kurulmu olduunu belirttik. Medyatik ilikilerin yan sra Mslmanlarn medyada temsil edili biimi de anlatlyor romanda. Roman srkleyen unsur olarak ne kan boyutlardan biri tesettrl aire Nazirenin lm. Nazire roman sanatnn kurallarna uygun biimde yaayan ve bu ynyle gereklik kazanan bir tip olmasna ramen bir l kahraman olarak romanda yer alabilmitir. Nazireyi yaratan da anlatan da ayn kimse
129
olduuna gre niye Nazireyi l bir tip olarak yazmaya ynelmitir anlatc? Barabarosolu romann tesettrl kahramann neden bir l, olduunu yle aklyor: Bunun cevab uzun. Ama en ksa olarak yle cevaplayabilirim: Trkiyede giderek erkeklerin pek ou ve Kemalist kadnlar sadece dindar l kadnlar takdir edip beeniyor.(Ah benim ananem byle miydi?)Ben bartlnn l olannn severim anlay hakim. Nitekim romann ateist kahraman Nee de Nazirenin ancak lmnden sonra, onun en iyi arkada olduunu anlyor. (z;2008) Romanc ve roman kiiler konusunda baarl bir rnektir Medyasenfoni. Medyasenfoniyi okurken E. M. Forstern, Roman Sanatnda yer alan roman kiileri hakkndaki u dncelerini hatrlamak gerekiyor: Roman gnlk yaamda geerlii bulunmayan, kendine zg kurallar olan bir sanat yaptdr; romandaki kiiler ite bu kurallara uygun biimde yaadklar zaman gereklik kazanrlar.(. . . ) Roman yazar bir kii hakknda her eyi biliyorsa, o kii gerektir. Yazar bildiklerinin hepsini bize anlatmak istemeyebilir; bildiklerinin ounu, hatta herkesin aka grebilecei eyleri bile gizleyebilir. Ancak sz konusu kii hakknda her eyi aklamam da olsa, romanc bizde her eyin aklanabilecei yolunda bir duygu uyandracaktr. Bu duygu ise gnlk yaamda hibir zaman edinmeyeceimiz bir gereklik izlenimi yaratr. (Forster; 2001;102-103)Bu bakmdan toplumcu gereki romanlarda yada muhacir romanlarda grdmz trden klie roman kiiliklerinden uzak; roman sanatnn kurallarna gre, romancnn oluturduu anlat atmosferinin gerekliine gre yaayan bundan dolay da gereklik kazanan bir tip olarak karmza kar Nazire. Nazire ilk olarak 41. sayfada giriyor romana. Bu giri aslnda Nazirenin anlatdaki yolculuu hakknda da ipucu verir. Romanda yer alan tiplerden hibir olaydan iz tamayan Gnizi onu hatrlamak istemez, unutmay tercih eder. Oysa silik bir tip deildir Nazire. niversitede barts yasaklar baladnda renciler Nazirenin bakanlnda Ankaraya babakan Blent Ulusu ile konumaya giderler. niversitede bartl rencilerin gerek retim yelerince gerekse baz renci arkadalarnca nasl alglandn somutlatrr. Sayg duyuyoruz ama ile balayan ve muhatabn otoriter saygs ile ezen ve onlarn birikimini grdke her an epistemolojik bir kopu yaayarak balarn aacaklar beklentisini her zaman yedekte tutan kibirli bir baktr bu. Nazirenin sz konusu bu otoriter anlay karsndaki tavr romana yle yansr: Herkes stne geliyordu. Fakltenin koyduu yasaklara felsefe koridoru srt evirmiti. Btn hocalar Nazireye anllllllaaayyyyy gsteriyordu. Keke demiti bu tuhaf anlay yerine kar ksalar. Trkolojinin onca sac muhafazakr hocalar bartlleri dersten kovarken. Benim felsefe koridorunda elimi kolumu sallamam arma gidiyor. Kar ksalar daha kolay katlanmak Sana sayg duyuyorum, diye balayan cmleler iliklerimi donduruyor. Bunun ne kadar kt olduunu sen hi bilemezsin Nee!(s. 48) Medyann sansasyonel dnyasnn Nazirenin lmm intihar olarak sunuu aslnda varoluu ile sahiciliini ortaya koyan roman kahramanna arkadann(Nee) ihanet ediini de ortaya koyan bir durumdur. Nazire Neeyi kendine benzeyen yanlaryla -hemehrilik gibi- onu kendine yakn bulur. Ama o bu yaknla ihanet eder. Anlat ilerledike Neenin iinde bu ihanetten dolay hep bir sz oluur, Erdemlerle, yceliklerle dolu olan bir kiilik olarak Nazireyi intihar etti diye sunan medya aslnda onu tanmadn da ortaya koymu olur. Barbarasolunun dier roman kiilerini ne kadar baar ile anlatt hususunda bir ey diyemem. Ama Nazireyi baaryla canlandrr/hatrlatr. Onu anlatrken ortaya koyduu serinkanllk onu yakndan tanmasndan kaynaklanr. Neeyi ise vicdani sorgulamalar iinde k ararken grrz. Anlatc Neenin kiiliinde Nazirenin lmnn kefaretini detmek ister gibidir. Bunu yaparken insan olmann btn karmakln da gsterir anlatc. Romanclara sklkla sorulan sorulardan biri roman kiilerinin gerek yaamla ilikileridir. Romanclarn her biri bu sorulara farkl yantlar verirler. rnein Halide Edip Advar, Eserlerinizdeki kahramanlar hakiki midir, hayali midir? sorusunu, Hem hakikidir hem de hayalidir. nk ekserisi bir tanenin
130
deil, birka insann yakndan tetkikinden vcut bulmutur, diye yantlyor. Roman tiplerinin ve kiilerinin oluturulmas yaznsal yaratclk, d gc ve bulu yetisi gerektirir. Yazar bu noktada yakndan tand bir gazetecinin, bir dedektifin, bir yneticinin, bir rencinin yaznsal fotorafn olutururken onun toplumsal ve eitsel zeliklerine, alkanlklarna, tavr, hareket, inan ve konuma biimlerinin en zgn rneklerini sergileyerek ortaya koyduunda bir tip oluturmu olur. Barbarasolunun l roman kahraman Nazire hem doup byd evre(Uak/Ege) hem okuduu okul(stanbul niversitesi Edebiyat Fakltesi) asndan yazarn yaamyla iliki kurulabilecek hakiki bir tiptir. te yandan onun gndelik davran pratikleri, tavr hareket ve konuma biimi seksenli yllarda okuyan bartl rencilerin kiiliini birebir yanstan, zetleyen, toplayan zellikleri nedeniyle baarl bir tip olduunu syleyebiliriz. Nazire olduka kltrl, alakgnll, kolay kolay sinirlenmeyen, mahremiyet noktasndaki duyarlklar kendinden sonraki kimi bartllerden farkl olan bir tip.Yazar/anlatc bu yzden sk sk onun rencilik yllarna dner, bu gnle karlatrmalar yaparak bu gnn eletirisini Nazire zerinden derinletirir: Dn minbsteydim. Drt tane kz vard. Ba kapal. Arka arkaya oturmulard. kisi ne ikisi arkaya. nden arkaya drtl olarak sohbet ediyorlard. Yediklerini itiklerini ulu orta anlatyorlard. Patates kzartalm. yle acl acl menemen yapalm.Biber de kzartalm. Birbirlerin dalgaya alyorlar, lahana da kzartalm. Bir amata bir grgr. Yolcular umurlarnda deil. Derken kulama bir ara i amar muhabbeti geldi. O noktada bam dnmeye balad. Hayr, ne syleyeceimi bilmiyorsunuz. Gemie gittim. Yllar nce bir arakdamad Nazireydi, hayata kar en youn Naziremizdi o bizim-bana darlmt. Neden biliyor musunuz? Ben ona belediye otobsnn iinde sesime mukayyet olamadan i tlbentin grnyordemitim. Nasl sylersin byle bir ey dedi. Ya duyan olduysa. amar der gibi i tlbent. . . (s. 55-56) Yani dzayak bir kahraman deildir Nazire. Barbarasolu, usta bir yazar olarak yaptna sindirdii bu iki farkl bakla, yani gereklik ve dnemsellikle dorusu roman tam bir anlatya dntrm bana gre. Bu baar yazarn zengin yaam deneyimleri ve gzlemlerinden bamsz olarak ele alnamaz. Bakhtin Edebiyat teorisinden dil felsefesine seme yazlar alt balyla ve Karnavaldan Romana adyla yaymlanan seme yazlarnda Romann bir tr olarak incelenmesinin kendine zg glkleri vardr, der. Medyasenfoni bir roman olarak daha farkl bak alar ile okunabilir ama tartt, anlatt konular bakmndan bir a, bir dnemi ve o dnemin insanlarn Trkiye zelinde anlatan, evrenseli yakalamaya alan bir roman. nk medya zaman gerekliini derin, esasl, duyarl ve eletirel bir biimde yanstr. BARBAROSOLU, Fatma K(2008) Medyasenfoni, Tima Yaynlar, stanbul Z Hale Kaplan (2008) Medyasenfoninin gizli kahraman zaman Fatma K. Barbarosolu le Sylei Yeni afak Kitap(10 Eyll 2008) FORSTER E. M,(2001) Roman Sanat ev. nal Aytr, Adam Yaynclk, stanbul BAKHTN, Mikhail(2001) Karnavaldan Romana derleyen ve nsz: Sibel Irzk, ngilizceden ev: Cem Soydemir, Ayrnt Yaynlar, stanbul
Fikir Platformu
131
Uzak lke ve Fatma Karabyk Barbarosolu Editrden Sunu : Bir sre nce Kemalistlerin son tesellisinden bahsetmitik Kemalistin Yeni Afyonu : AliyeFobi adl yazmzda. Deerli yazarmz Nurhayat (Kzlkan) sayesinde Fatma Aliye Hanm hakknda detayl bir alma yapm olan Uzak lke kitabnn yazar Fatma Karabyk Barbarosolu ile tantk. Sitemizi ok sevdi, zellikle de Her Trk Yazar Doar slogann. Gelecek gnlerde yazlarndan rnekler yaynlayacamz Fatma Hanmn Radikal Cumartesi ekinde yaynlanan rportajn beenilerinize sunuyoruz. Rportajn sonunda yazm olduu kitaplarn kk kapak resimlerini bulacaksnz. Bunlara tklayarak daha detayl bilgi alabilirsiniz. MY
Fatma Aliye, Trk kltr tarihinde niin nemli bir yer tutuyor? 1-George Ohhetin Volante adl eserini Franszcadan Osmanlcaye evirerek bir hanm imzasyla yaynladnda Osmanl Edebi kamusu bir kadnn bu kadar iyi Franszca bilemeyeceini hadi Franszca rendi bu kadar iyi bir ekilde Osmanlcaya aktaramayacan tartmt.Fatma Aliye Hanmn ilk tercmesinde kimliini kadn olarak ortaya koymas ok nemlidir.Neden nemlidir.Batda biliyorsunz
132
Fikir Platformu
ilk eserlerini kadnlar mstear erkek isimleri ile vermilerdi.George Eliot mesale.Ya da Bronte kardeler gibi mphem isimler ile imzalamlard eserlerini.Fatma Aliye Hanm mstear ismi kadnlna yapt vurguyu ortaya koyuyor.Bu dnemi iin ok nemlidir.Ve Fatma Aliye Hanmn saygn ahsiyeti Osmanl edebi kamusuna yazar kadnlarn batya nazaran daha kolay katlmalarn salamtr diye dnyorum.Yani Fatma Aliye Hanm u an eli kalem tutan btn kadnlarn da bykannesidir.Sadece Trkiye iin deil, btn Ortadouda yazar kadnlar kendilerine rol model olarak Fatma Aliye hanm almlard o dnemde.
2. lk kadn romanc olmann dnda baka hangi ilklere imza att? Fatma Aliye Hanm ilk kadn romancmz.Esasnda Zehra Toksa Zafer Hanmn Ak- Vatan romanyla ilk kadn romanc olduunu syler.Fakat Zafer hanm edebi kamuda zne olmamtr.Fatma Aliye Hanm yazdklar zerinden kabul grp takdir edilen,yabanc gazetecilerin,diplomatlarn kendisiyle grmek istedii bir kadn idi.Tabi o dnemde bu grmelerin yaplabilmesi iin Padiahn izin vermi olmas gerekiyordu.Ahmet Cevdet Paann kz olmas hasebiyle Sultan Abdlhamit bu konuda irade karmtr. Fatma Aliye Trk -Yunan Harbi srasnda ehit yaknlar ve gaziler iin Cemiyet-i mdadiye derneini kurarak zellikle kadnlar yardm faliyetlerine ekmitir.Kendisi ayn zamanda Hilal-i Ahmerin ilk kadn yesidir. Deerli tarihimiz Prof.Dr.lber Ortayl ve yazdklar ile devirler arasna gm kprler kurmu olan Selim leri banknotlara resminin konulmas zerine o kadar da nemli olmadn sylediler.Ben o kanaatte deilim.Kadn karakterlerin romanlarda salkl tipler olmas bakmndan Fatma Aliye ok nemli bir romancdr.nk dnemin erkek yazarlarnn bu konuda kafas ok karktr.Mslman kadn karakterler ziyadesiyle naylondur.Hatta Tanpnar bu naylon karakterle ilgili olarak her akam ayn sofraya oturduklar annelerini ve kzkardelerini de mi tanmyorlard sorusunu sorar.Nurdan Grbilekin ifadesiyle Tanzimat romannda kadnlar lmcl ve kurban karekterlerdir.lk defa Fatma Aliye Hanmn romannda kadnlar ayaklar yere basan,ne istediini bilen ve bu isteklerini elde edebilmek iin olaanst mcadele eden kahramanlar olarak edebiyat sahnesine kmlardr. - Peki neden tannmyor?Bir Halide Edip ile mukayese edildiinde Fatma Aliye isminin neredeyse hi bilinmediini sylemek yanl olmasa gerek? -Yazd romanlarn hepsi harf inklabndan nce.Bu unutulu eserlerini Osmanlca yazm btn yazarlarn banda olan bir unutulu.Dier taraftan pederi Ahmet Cevdet Paann Mithat Paa ile olan ztlamasnn faturas Fatma Aliye Hanma da kesiliyor.Bylece ttihat Terakki dneminde balayan itibar kayb Cumhuriyet dneminde harf nklabyla tescilleniyor.Yoksa bazlarnn idda ettiei gibi Fatma Aliye Hanm cumhuriyet kart bir hanm deil.Mesela Atatrkn ei Latife hanma mektup yazmtr. 3. Tartmal bir kiilik olmasnn nedeni ne? Bu noktada Fatma Aliyenin ailesinden biraz bahsedebilir miyiz? Fatma Aliye Hanm nl tarihi Ahmet Cevdet Paann byk kz.Olu Ali Sedat iin Cevdet Paa konakta bir kimya labratuvar kurduracak kadar pozitivist bir eitim olmasn salyor.Sedat bey nl bir mantk.zelikle Salih Zeki ile yapm olduklar tartmalar mehur.Bu gn modern mantn
133
geldii nokta Salih Zekinin deil Ali Sedat beyin tezlerinin doru olduunu gsteriyor.Fakat Ali Sedat bey ok gen yata lyor.Ahmet Cevdet Paann lmnden sonra sadece birka yl yayor.Enteresandr Fatma Aliye Hanmn yazarlna pederi Ahmet Cevdet Paa ve ei Faik Bey destek olurken Ali Sedat bey kar kyor. Fatma Aliye Hanmn kendinden birka ya kk kz kardei Emine Semiye Hanm da bir yazar.Osmanlnn ilk feminist yazar ve ailenin dier fertlerinin tersine ittihat Terakki ile sk ilikileri var.Hatta onun ttihat Terakki ajan olduu da syleniyor. Fatma Aliye Hanmn annesi Adviye hanm okuma bilen fakat yazma bilmeyen bir hanm.Bu o dnem iin ileri bir durum.Fakat Ahmet Cevdet Paa zevcesinin yazma bilmesini de ok istiyor ve onun iin hoca tutuyor.Nitekim uzun seyahatlerinde einin kendi el yazsyla yazm olduu satrlar grnce yzne srecek kadar etkilendiini yazyor mektuplarnda. -Peki Fatma Aliye Hanm neden tartmal bir kiilik? Tartmal bir kiilik olduunu sylemek ok mmkn deil.Yanl bilgiler var ortalkta.Tartmal kimliten ziyade u soruyu sormalyz muhafazakar bir yazar olan Fatma Aliye Hanmn unutulmasna bunca yl slamclar nasl raz olmutur.Raz olma sebepleri kznn tanassur edii diye dnyorum.Kk kz smet 1926 ylnda evden kam ok sonra rahibe olduu ortaya kmtr.Hayatnn sonuna kadar kznn bulmaya alyor Fatma Aliye Hanm.Fransaya gidiyor.Dedektifler tutuluyor.Ahmet Cevdet Paadan kalan mlkler bu yolda harcanyor neredeyse.slamclar Fatma Aliye Hanmn unutulmasndan hayr ummulard herhalde diye dnyorum.Bylece Ahmet Cevdet Paann torunun Katolik rahibe olduu bilgisi de gizli kalm olacakt. 4. Onun kadn haklar savunuculuuyla ilgili neler sylenebilir? Romanlarndaki kadn karakterler onu ne kadar ele verir? Birincil kadn karakterler daima gl kadnlardr.Eninde sonunda ekonomik zgrlklerini kazanrlar.Muhadaratn Fazlas,Udinin Bedias,Refetin Refeti byle kahramanlardr.Dier taraftan romanlarnda baskn bir baba motifi vardr.Onu muhafazakar yapan temel motiflerden birisi baba hiyerarisine mutlak iteatidir.Mezar tanda bile sadece babasnn kz olmas dikkat ekicidir.Mezar tanda kendini tanmlayan en nemli ibare tarihi Ahmet Cevdet Paann kz olduudur.Romancl ya da felsefecilii deildir.Yazd drt romanda -ki ben Ahmet Mithat Efendi ile ortak kaleme alm olduklar Hayal ve Hakikatin roman olarak deerlendirilmemesi gerektii kanaatindeyim-Refetin dnda kahramanlar annesizdir.Kendisi de zaten konan Harem blmne deil Selamlka aittir. Fatma Aliye hanm kadnlarn okumasn,cemiyet iinde sz sahibi olmasn ve ekonomik bamllk yznden kocalarnn esiri olmamas gerektiini savunmutur. 5. Fatma Aliye son tahlilde muhafazakr bir kadn myd, yz Batya dnk biri mi; geleneki miydi, ilerici mi; Cumhuriyeti miydi, Osmanlc m?.. Bunlar bu kadar net izgilerle ayrmak mmkn m; o dnemde ve hl? Fatma Aliye muhafazakar bir kadndr.Ama onun muhafazakarl yznn batya dnk olmasna asla engel deildir.Tpk Pederi Ahmet Cevdet Paa gibi .Kk yalardan itibaren engin bir tutku ile
134
Franszca renmiti.Ama Arapa ve Farsay da ok iyi biliyordu.Eitim gren her kadnn eninde sonunda muhakkak modern olaca iin o da dnemi iin fazlasyla nc ve modern bir kadnd.Ama dinin koymu olduu hiyerariye asla kar kmayan tutumu ile geleneklere bal ve muhafazakard.Din ile atmayan her trl modernlii benimsemeye ve savunmaya yatkn bir zihniyet dnyas olduunu sylemek mmkn. 6. Ailesindeki kadnlarla, mesela kz kardei Emine Semiye ile ilikileri nasldr? Drt kzndan smet Hanmn hikyesi daha ok biliniyor, ya dierleri ve onlarla bir anne olarak ilikisi?.. Emine Semiye ile ilikileri Emine Semiye Hanmn ttihat Terakki ile yakn bir iliki iinde olmasndan dolay biraz mesafeli olmal. Elimizdeki mektup bize bunu sylyor.Ama daha sonra Fatma Aliye Hanmn ei Faik Beyin lmnden sonra yazd bir taziye mektubu var.Mektup ne kadar gerei ele verir bilinmez ama bu mektupta aradaki mesafenin biraz azaldn grmek mmkn.ki kardein karakteri ok farkl.Emine Semiyenin kadn karakterleri ile Fatma Aliyenin kadn karakterlerinin anne ve babaya olan mesafeleri bize nemli ip ular sunar diye dnyorum.Ama byle bir almadan haberdar deilim. Fatma Aliye Hanmn drt kz var.Byk kz Hatice Adadaki evin balkonundan dyor.Beyni hasar gryor.Mazhar Osmann hastas oluyor.kinci kz Aye edebiyat retmenine ak olup, kayor.Aile onu afetmiyor.nc kz Nimet Selen -ki kendisi tiyatrocu Suna Selenin annesidir- annesi lnceye kadar evlenmiyor.Annesiyle yllarca kardei smetin izini sryor.Drdnc kz smet evden kayor.Kendisinden uzun sre haber alnamyor.ok sonra Katolik rahibe olduu ortaya kyor. 7. Sizi Fatma Aliyeye eken neydi? Ne kadar uratnz byle bir almay tamamlamak iin ve btn bu srede sizi en fazla artan bilgi ne oldu? Ben Fatma Aliye Hanm doktora tezimi yazarken buldum.Ama bir yanl dzeltmeliyim.Doktora tezim ya da bitirme tezim deil kendisi.Moda ve zihniyet altm.Osmanl toplumunda giyim kuam alrken kadlarn birbirini alafranga ve alaturka diye tanmlamalar zerine dndm. Bize kalan hayatlarn daima Alafranga kadnlarn hayatlar olduunu grdm.zne olan kadnlar alafranga kadnlard.Alaturka diye tabir edilen kadnlar toplu resmin iinde silik birer iz gibiydiler.Nisvan- slamda Fatma Aliye hanm kadnlarn yerine gre alaturka da alafranga da giyebileceini iddia ediyordu.lk temasm byle balad.Sonra arkas geldi.Btn bu sre iinde beni en fazla artan btn mehur ailelerin evden kaan kzlar oldu.Namk Kemalin torunu Selma Ekrem de mesela apkasn zgrce giyebilmek iin klk kyafet inklab yaplmadan birka yl nce Amerikaya kamt.
Fikir Platformu
135
Delilie Methiye : i Dyla Batnn Kltr Dnyas (Nermi Uygur) zlem Yaz Batl insannn karakteristik zellii olduu sylenir. Nermi Uygur Avrupada yaarken gzlemledii bat insannn tm hayatn, yaam felsefesini, sevinlerini, korkularn bu zelliklerin etkisi altnda ekillendirdiini anlatr i Dyla Batnn Kltr Dnyas isimli kitabnda: Birey, akl ve bu dnya. Aydnlanma felsefesinin insanoluna en byk vaatlerindendir aklclk ve bireyi n plana karan sekler bir dnya. Ancak yine modernizmin eletirisini yapan dnrlere gre modern dnya en bata bireye ihanet etmitir. Akl, bireysel akl olmaktan km, bireyi kendi iinde eritip yok eden bir kolektif akla dnmtr. Kltr ise bireyi yok etme srecinde d dnyann iimize sald bizi yar insan yar robottan ibaret bir cyborga eviren d ajandr. Adorno ve Horkheimera gre, Kltr Endstrisi anda dzen, bedenleri serbest brakr ve ruhlara saldrr. Artk dzen benim gibi dn ya da yok ol demek yerine benim gibi dnmemekte serbestsin. Yaamn ve tm sana ait olanlar da koruyabilirsin. Ancak o andan itibaren aramzda bir yabancsn demektedir. Modern zne, modernliin znesi olduu iin modern deildir; modernliin rettii zne olduu iin moderndir.(Besim Dellalolu) Yabanc yani toplumca kabul grmeyen tasvip edilmeyen kii. Anormal derecede normal insanlarn oluturduu bir dnyada bir nevi a-normal. Dzenin dnda davranan kii modern dnyada Kafkann Gregor Samsa sdr. Yani mehur kitab dnmdeki bir sabah kendini yatakta dev irkin bir bcek olarak bulan karakter. Gregor Samsa kendisini bir sabah yatanda dev bir bcek olarak bulduu andan itibaren artk ailesinin yz karas, tm ekilen skntlarn sebebidir. inde bulunduu aile onun dilini anlayamamakta o ise o ailenin iinde yaamas iin gerekli yiyecei bir trl bulamamaktadr. Samsa bir bcek olarak yaayabilir ama kendi odasnda gzlerden rak ve istenmediinin bilincinde olarak.
Fikir Platformu
136
Bizim gibi modernleme srecini tam olarak tamamlayamam toplumlarda ise iler biraz daha karktr. Dzen kimi zaman bize sen benim gibi dnmyorsan var olabilirsin ama yabancsn der. Kimi zaman eer benim gibi deilsen var olman mmkn deil ya byle olacaksn ya da artk iimizde olamazsn der. Bazen de benim gibi deilsen olabilecein yerler vardr olamayacan yerler vardr dr bize sz. Birinci durumda kiinin yaad derin bir bunalt ve yalnzlk duygusudur. Bu yalnzla mahkmiyet kararn kimi zaman modern toplum verir kimi zaman geleneksel. Bizden deilsen burada olamazsn dedii yerde kiiyi bekleyen gvercin tedirginliidir. Eer byle olmakta srar ediyorsan olabilecein yerler vardr olamayacan yerler vardr cevabn alanlar ise bekleyen mahrumiyet ve krlan bir onurdur. Topluma uyan rnek kiiyi bekleyen iltifatlara mazhar olamaz aykr kii. O azlarn tadn karandr ou zaman. Tm ecinnilerin ayn petemali giyerek arambadr aramba rtlaryla ayn ynde dnd dev bir hamamda bir kenarda ama bugn perembe diyen akndr. O hamamn cinlerine uymay red eden a-normaldir. Derhal normalletirilmesi gerekir dolays ile. Bak senin yatlarn gnde 500 soru zyor sen ise odanda oturmu saatlerce resim yapyorsun denilen ya da bak komunun kzna balkon ykyor, camlar siliyor nasl da gayretli seninse tek yaptn sabahtan akama roman okumak diye atlan ocuktur. Dier kadnlar envai eit yemekler yapp akama kocasn kr kr karlar, en en akrak halleri ile sabah programlarndaki i gcklayc konulardan bahsederken, suratnda ekimi yourt gibi bir ifade ile birinci sayfa, nc sayfa haberleri, falanca ke yazarnn analizleri ile i skan kadndr belki de. Her gn ayn saatte kalkan, dakikasnda iine varan, hi hatasz kaeleri basan, risksiz, tehlikesiz, srprizsiz, sorumluluk bilinciyle dolu, iyi bir koca, iyi bir baba, iyi bir evlat olmay ret edip Evereste trmanmay ya da bir bar gnlls olmay kafasna takm atlaktr. Btn bir eitim hayat boyunca bayraklar bayrak yapan stndeki kandr, toprak urunda len varsa vatandr diye iirler okutulduu halde vicdani reti olucam diye tutturan densizdir. Gl gibi meslei varken ban amay ret ettii iin eve kapanm sabahtan akama kadar altn yapraklar elinde ufalayp tezhip yapan deli bozuktur. Grltl gbek atma ayinlerine tahamml edemedii iin en yakn akrabalarnn bile dnne gitmeyen gck kadn. Tm televizyonlar ve radyolar kendisine kapatld halde ben trklerimi ana dilimde syleyeceim diyen haddini bilmez arkcdr. Cumhuriyetin bekisi, rejimin bekisi, vatann bekisi unun bunun bekisi olacakken ben sadece bir gencim hayatm bildiim, hayal ettiim gibi yaamak istiyorum, neyin bekisi olmak istiyorsanz buyurun siz olun diye ba kaldrm zibididir. Kendi iki gnlk lokmasnn olmadna bakmadan evdeki bir paket bulgurunu ikiye blp depremzedelere yardma yollayan mantksz komu. Ne giyinmesi gerektii gibi giyinen, ne konumas gerektii gibi konuan, ne dnmesi gerektii gibi dnen, ne elenmesi gerektii gibi elenen, ne yaamas gerektii gibi yaayan, ne de lmesi gerektii gibi len lgn. Tez zamanda tedavi edilmesi, olmuyorsa tecrit edilmesi daha da sakncalysa yok edilmesi gereken sistem hatas. Sr ierisinde sistemleememi bir birey. Anormal derecede normal insanlarn kurduu ok gaddar ve skc bir dnyada bir a-normal. Steril ve homojen hayat tarzmza ba kaldrm tehditkar bir deli. Bizlere sradanlmz hatrlatan bir oyunbozan. Ksacas bir yudum hava.
Fikir Platformu
137
Liberalizmin Felsefi Temelleri, Liberalizm ve Etik (Francsco Vergara) www.cafrande.org sitesinin izniyle, Francsco Vergarann Liberalizmin Felsefi Temelleri -Liberalizm ve Etik- kitabnn tantm Yazar: Ali Timuin Liberalizm gnmzde belki en ok tartlan dnce akmlarndan biridir. Liberalizmin gnmzde geldii noktann daha iyi anlalabilmesi iin bu dnce akmnn tarih boyunca geirdii evrelerin ele alnmas yararl olacaktr ve bylece gnmzde bu dncenin ulat yer daha iyi ortaya kar. Francsco Vergarann Liberalizmin Felsefi Temelleri almas bu balamda bir boluu giderecek gibi grnmektedir. lgili alma liberalizmin eitli evrelerini okuyucuya verirken, ayrtrmal yntem kullanmtr. almann skntl yan da bu noktadadr. Bylece eitli liberal dnceler arasndaki tarihsel balar ok fazla dikkate alnmam, deiik liberal bak alar byk lde birbirinden kopuk biimde ortaya konmu, bylece birbirinden ayr liberal dncelerin birbirlerini etkileme derecesi alt dzeyde grlmtr. Ancak yine de okuyucu temel liberal dnceleri, dayandklar ilkeleriyle beraber bu almada topluca bulabilecektir. Yazar kitabn amacn dile getirirken balca iki soru sorar ve kitabn amacnn liberallerin bu sorular ele al tarzn vermek olduunu belirtir. Bu sorular unlardr: Bireye ve giriimlere tannan zgrln genilii ne kadar olmaldr? Devlete hangi rol uygun der? (s. 10). lk soruyla balantl olarak Vergara zellikle Locke, Pufendorf gibi dnrlerin klelii yasallatrc grleri nedeniyle bu dnrleri zgrln karsnda gsterir. Oysa 17. yzyl henz kle gcne dayal retim kalplarnn tam olarak kalkmad ve egemen uyruk ilikisinin olduu bir yzyldr. Oysa cretli emee
138
Fikir Platformu
dayal iktisadi yap ve yurttalk fikri sonraki yzylda geliecektir. Bu nedenle 17. yzyl dnrlerinin kendi dnemlerinin koullarnn getirdii bak alarnn dna kmalar zordur. Yazar bylece preliberal olarak adlandrd 17. yzyl dnrlerini 18. yzyln dnrlerinden ayr bir yere koyar ve sonraki dnemlere etkilerinden snrl biimde sz eder. Yazar 18. yzyl sonras liberal dnceyi ayr akm altnda verir. Kitapta ele alnan ilk akm yararclktr. Bu balamda bu akmla ilgili olarak Hume ve Benthamn ilkesi toplumun ulaabilecei en byk mutluluktur. Yani genelde halkn mutluluu bu yazarlar tarafndan temel ilke olarak alnr. Mill iinse bu reti eylemlerin mutluluu artrma amac gtmeleri lsnde iyi olduklarn, tersini hedef almalar lsnde ise kt olduklarn savunur (s. 69). Szn ettiimiz gibi bu dncenin kkeninde de 17. yzyl dncesi vard. Locke benzer biimde toplam insanln mutluluunu arttracak biimde eylemde bulunulmasna izin verilmesi gerektiini belirtmitir. Bu anlamda mlkiyetin gvenli kullanm ve edinimi, salkl bir ticaret ortam yaratlmas iin gerekli koullarn desteklenmesini ister. Yine bir baka rnei alrsak, Lockela ayn tarihte doan bir baka sermaye kesimi dnr Richard Cumberland ahlak anlayn olutururken temel ilkesinin insanln mutluluu ve genel iyinin korunmas olduunu belirtmitir. Temelde onun Locke gibi doa yasasna dayandrd ahlak anlay salkl bir ticaret ortam ve mlkiyet dzeni yaratma amac tar. almada yararc dnrler zerindeki dile getirdiimiz benzer etkiler dikkate alnmamtr. Yine de yazarn belirttii gibi yararc dnrler liberalizmin nc dnrlerinden daha geni bir zgrlk alan dnmlerdir. Ama bu durum yine dnemin kendi koullar ierisinde deerlendirilmesi gereken bir durumdur. Ayrca yazar Humeun grlerine dayanarak yararclkta olaanst durumlarda zel yararn kamu yararna feda edilebileceini belirtir. Ktlk durumunda birtakm ambarlardaki mallarn kullanlmas buna rnek olarak gsterilebilir. Benzer bir gr Locke da Ynetim zerine ki ncelemede syler. Locke kentte kan bir yangnn nlenmesi iin birilerinin evlerinin yklmas gerektii rneini verir. almada bu balarn grlmemesi tarihsel balar izleyen bir yntem kullanlmamasyla ilgilidir. kinci olarak ele alnan, doal hukuku yani insann eylemlerinin siyasi kararlar da ierecek biimde doaya uygunluunu esas alan liberal dnce biimidir. Yazar doal hukuk balamnda zellikle Condorcet ve Turgotnun grlerine yer verir. Yaptta doal hukuk yle tanmlanr: Doal hukuk, toplumun dzenli ve huzurlu bir halde varolabilmesi iin insanlarn sayg gstermeleri gereken haklar ve grevler btndr (s. 129). Yine almada bu konu zerinde yalnzca Pufendorfun etkisine ksmen deinilmitir. Ancak bu dncenin kkleri liberal dnce asndan Pufendorf ve Lockedan nceye, Grotiusa kadar gitmektedir. Vergara, doal haklar insan haklar retisiyle birlikte inceler. Bu balamda 1789 nsan Haklar Bildirgesi temel haklar yle belirler: Bu haklar, zgrlk, mlkiyet, gvenlik ve baskya kar direnme haklardr (s. 130). 1793de Condorcet ve Paine azck ayr bir liste verirler. Condorcet der ki: nsann doal haklar *...+ zgrlk, eitlik, gvenlik, mlkiyet, toplumsal korunma ve baskya kar direnme haklardr (s. 132). Saydmz 17. yzyl dnrleri benzer haklar doal hukuk erevesinde dile getirmilerdir. Bunun dnda Locke, aka zorba yneticiye kar zor kullanarak direnme hakkn savunmutur. almada bu bilgilerin dikkate alnmad grlmektedir. Bununla birlikte yazarn yararclk ve insan haklar retisi arasnda yapt u ayrm nemlidir: nsan haklar retisinde bakalarna zarar veren eylemler ksaca yasaktrlar; yararc retide ise bakalar zerinde sonular douran ve onlarn sknt ekmelerine yol aabilecek eylemler sistemli biimde yasak deildirler; toplumun yetki alanna girerler; snrlanmakszn serbest braklmalarna, bir dzenlemeye balanmalarna ya da yasaklanmalarna (yararllklarn gz nne alarak) toplum karar vermelidir (s. 139). Yine de doal hukukular olsun yararclar olsun devletin mdahalesine tmyle
139
kar kmazlar. Vergara bu konuda Condorcetden u alnty yapar: Devletin toplumun genel yarar iin dzenlemesi, ynetmesi ya da denetlemesi gereken almalar, kurum ve kurulular vardr. Bunlar, gerek tarmn, sanayinin ve ticaretin gelimesi iin; gerekse de doann kanlmaz zararlarn ya da beklenmedik kazalarn buna ekledii zararlar nlemek, hafifletmek iin gerekli olan ama kiisel iradelerin ve bireysel karlarn yarmasnn hemen yerine getiremeyecei ilerin eksiklerini giderirler (s. 143-144). Ancak adil olan ncelikle dikkate alan doal hukukularn, yalnzca rekabetin salanamad durumlarda deil, hayrseverlikle ilgili konularda da devletin eitimde hak eitliini salamas gerektiini dile getirii almada verilir. Ayrca yararclk asndan da devletin mdahalesi ho grlebilir. Yazar yanl bilinenin aksine bu balamda rnein adaleti deil, yarar temel ilke olarak alan A. Smithin de kimi durumlarda devlet mdahalesinden yana olduunu belirtir. Vergarann nc olarak utra-liberaller adyla ele ald dnrler, 19. yzyl ve 20. yzyl dncesinde yer alan kiilerdir (Frdric Bastiat, Herbert Spencer, Feiedrich Hayek, Milton Friedman vb.). Ultra liberallere gre bireyin ve toplumun kar uyutuundan ve toplum devletin mdahalesi olmad zaman doal uyumunu bulacandan devlet adalet dzeneini iletmek dnda karmamaldr. Yazar hakl olarak ultra-liberallerin klasik liberallerden ayr olarak temel lt zgrlk olarak ortaya koyduunu sylyor. Ancak yazarn anlatmndan bu liberallerin daha ok duruma ve koullara gre karar alnmasn istedikleri ortaya kyor. Bu balamda yazar ultraliberalleri br liberallerden yle ayrr: Ultra-liberalleri klasik liberallerden ayran ilk zellik, onlarn ayn anda birok stn etik ltle hareket etmeleri, bir sorundan dierine getiklerinde ltler arasnda ak bir hiyerari kurmakszn lt deitirmeleridir. Onlarda her ey, her durumda, retorik adan en ikna edici grnen gerekeyi seiyorlarm gibi geliir; ultra-liberaller sz konusu gerekenin yararla m yoksa doal hukukla m ilgili olduunu bilme kaygs tamazlar (s. 175). rnein Hayek herkesten ayn vergi mi alnmal yoksa zenginden yksek oranda m vergi alnmal konusunda ilkinden yana seimini kullanr. Burada yarar deil eitlik ilkesine balanr. Ama ultraliberallerin paral eitimi savunurken eitlik ilkesini temel almayaca ortadadr. Yazar belirtmese de ulta-liberallerin klasik liberallerden ayr olarak retorii kullanan eski an sofistlerine benzedikleri aktr. Vergarann Liberalizmin Felsefi Temelleri adl almas adndan anlalaca zere, daha ok liberalizmdeki eitli dnce biimlerinin felsefi temellerini daha ok zgrlk ve devlet mdahalesi zerinden inceliyor. Bu anlamda yazar liberalizmin iktisadi ynn youn olarak ortaya koymasa da, ele ald rnekleri iktisat alanndan seerek almasna bu anlamda da belli bir zenginlik katyor. Ayrca Vergara, yntemi gerei liberalizmin tarihsel balarn yeterince ortaya koymamakla birlikte olabildiince yansz tutumuyla okuyucuya liberalizmle ilgili bir genel fikir veriyor.
Fikir Platformu
140
Yeraltndan Notlar (Dostoyevski) Suzan Baarslan nsan kendi kendisine kar tmyle iten olabilir mi? Heine z yaam yks yazmann hemen hemen olanaksz olduunu, insann kendisinden sz ederken birtakm yalanlar katabileceini syler. Heineye gre Rousseau tiraflar adl kitabnda mutlaka yalan stne yalan kvrm, stelik bunlar gururu sebebiyle bilerek, isteyerek yapmtr. Ben de Heinenin hakl olduuna inanyorum. nsan gerekten de bazen yalnzca gururu nedeniyle kendisini cinayete kadar uzanabilecek yalanlara bulatrabilir. Bunun ne biim bir gurur olduunu da ok iyi anlyorum. Ama Heine, itirafn topluma, bakalarna sunan bir kimseden sz ediyordu. Oysa ben yazdklarm yalnz kendim iim yazyorum.(s.55) der Yeraltndan Notlarda Dostoyevski. Hilmi Yavuz Anlat adl eserinin birinci anlats olan Taormina adl blmnde Dostoyevskinin bu cmlelerini trnak iinde ama isim vermeden aktarr (metinleraraslktr ve bu, dikkatli, zeki okuyucuya bir gndermedir) yle der: Byle dedim -ve bir gn, nescafeme st koymay unutarak, romanma baladm. 1 Otobiyografik roman yazacandan bahseder okuyucuya, kendi otobiyografisinin artk roman olacan ve otobiyografi kabul edilmeyeceini dnd iin. Bu batan, eserime yalan katacam ve anlattklarmn hepsine inanmayn, demenin dier yoludur ya da otobiyografinin bir yeniden yaratma, kurgu olduunu sylemenin deiik biimi. Bu noktada akla gelen soru udur, Dostoyevskinin okuyucusuna aktardklarndan ne kadar gerektir? rnein romandaki kahramann kendisine iki yl nce arpan
141
Fikir Platformu
subaydan intikam alabilmek iin mektupla onu delloya armas ama mektubu gndermemesi, yolda ona arparak onurunu, gururunu kurtarmak iin planlar yapmas, hangi mesafeden ne miktarda arpacan dnerek geceleri uykusuz kalmas ya da Simonovun evinde karlat eski okul arkadalarna kendisini zorla istenmedii bir yemee davet ettirmesi ve orada kavga karmaya almas ya da randevu evinde tant ve -krlan gururunun acsn kart- Lisa?gerek midir? Gen Dostoyevski bunlar yaad m ve krk yanda olan, olann ne kadarn aktard ya da ne kadarna yalan katt, cevabn bilmemizse mmkn deil. Aslnda bu metin gemie bakla hatrat/an, okuyucuyla iten samimi konuma ve tartmalarla sohbet, iindeki olaylarla otobiyografik bir roman birlikteliinde kompleks bir anlat zellii tamakta. Bu noktada anlat, biroklarnn dedii gibi sadece bir kurgu/fiction ve kahraman da bir kurgu-karakter; ya da Andr Malraux: Her roman aslnda bir otobiyografidir.dedii gibi, geree biraz daha yaklaan ya da gerei deitiren bir otobiyografik roman mdr sorusunun cevab nedir? Dostoyevskie gre cevap yledir: Bu notlar da bunlarn yazar da besbelli hayal rndr. Bununla birlikte, toplumumuzun durumunu, yapsn gz nne alacak olursak, bu notlarn yazar gibi kiilerin aramzda bulunmasnn yalnzca mmkn deil, ayn zamanda zorunlu olduunu kabul ederiz. Benim btn istediim, pek yakn bir zaman ncesinin tiplerinden birini herkesin gz nne daha ak olarak sermektir. Bu tip, henz tkenmemi bir kuan temsilcisidir.2 ve baka yerde de unu: akl banda ve namuslu bir adamn szn etmekten en ok holanaca konunun ne olduunu bilir misiniz? Cevab, kiinin bizzat kendisidir imdi ben de size kendimden bahsedeceim(s.12) Tam krk yanda yazmtr Dostoyevski Yeraltndan Notlar.3 Roman kahramann/kendisinin, krk yan olgunluundan gen kahramana bakdr aslnda bu eser. Krk yan yazar iin sorgulama dnemi olmas ve gemiine bakn tamamen deitirmesidir bu eserin ortaya k nedeni. Dostoyevski anlatsnda, tm gzel ve yararl eyler krk yamda bana nemli lde sknt verdi ama bu krk yandayken oldu.(s.31)der ve kahramannn genlik halinin kritiine balar bu szden sonra. Yer alt, kendine ait bir alan, bir gizil ke, dnyay izledii gzetleme kulesidir ama bir fildii kule deildir. Vardm sonuca gre, en iyisi hibir ey yapmamak! Her eyden iyisi, bir keye ekilip seyirci kalmak. Onun iin yaasn yer alt!dese de anlatnn kahraman, engel olamaz arzularna ve bir ey yapmadan duramaz, yazar ve yazdklarn kendine ait odann dna, yer altn yer stne tar. Daha fazlasn ister, yazmak deildir sadece istedii, herkesten, evresinden daha iyidir, stndr, zekidir ve istedii yerde deildir, geim tela ona istediklerini yapma frsat vermez. Kendine ait odas vardr ama o oda kiralktr. Kzgndr bu yzden ona hak ettii deeri ve saygy gstermeyen evresine ve yer alt; sevgiden ok nefret, mutluluktan ok hzn, ac doludur. Genliinin tm hayalleri, hznleri, istekleri, hezeyanlar, sorgulamalar, gitgelleri, kstahlk ve pimanlklar hepsi onun gizli kalm tarafndan yer stne, kada, okurun gzne sunulurlar -nk daha grkemlidirler kadn stnde- tam da okuyucusuyla sohbet eder havasnda ama aslnda kendisine tam bir i dk, gnah kartma havasnda. Kendi sorular kadar okuyucunun kendisine soraca sorulara da cevap verir. Kstahtr yeri geldiinde, kimi yerde ise bir rmcekten daha deersiz ve var olma, varln ispatlama derdindedir. kinci blmn bana yle balar Dostoyevski ve bu ifadeler ilerde Kafkay etkileyecek ve onun Deiim adl (Gregor Samsay anlatan) romannn esin kayna olacaktr: Deerli okurlarm, u an siz dinlenmek isteseniz de istemeseniz de ben sizlere bir ey bile olamadm anlatmak istiyorum. Tm itenliim ve ciddiliimle syleyeyim, bcek olmay bile iddetle istedim. Ama ne yazk ki buna bile ulaamadm.(s.13) Oysa orada bana bir bcek kadar bile deer vermediler.(S. 66) Ben, herkesten daha akll ve daha soylu, daha kltrl olan ben;
142
bakalarnn karsnda ezilip bzlmekten, onlarn horlamalar karsnda ykla ykla, zararl iren bir bcek durumuna dmtm ve bunu dndke eriyor, kahroluyordum.(s. 70) Kendisini byle nemserken, iine dt durumlarla ba edemeyen ve kendisini istenmeyen, hor grlen, dzeyinin altnda muamele edilen bir insan olarak grmek, aslnda insan olarak grememek ve bir bcekten aa olduunu vehmederek her eyden ve zellikle kendisinden nefret etmek. Aslnda subay Nevskiyle yaad aslnda yaamad ama yaamay ok istedii olayda bu duygunun sebebi bellidir. Bu subaya kar sokakta bile eitmiiz gibi davranamadm iin kendimi yiyip bitiriyorum.(s.70)derken, hiyerarinin ezdii bir egonun eitsizlie duyduu hnc dile getirir. Ak anlayn tembellik ve boluk duygusuna balar kahraman. nanr msnz? ki kez de byle ak olmay denedim ve bu yzden olmadk aclar da ektim. Kalbimin bir kesinde bu acya inanmamazlk ve hem de bu acyla alay etmek yeerirken, yine de ac ekmeyi srdrdm. stelik srlsklam bir ak gibi kskanyor ve kendimi kaybediyordum. Bunun tek sebebi can skntsyd. Maalesef bu bir can sknts Tembelliin ve bir ey yapmamann verdii can sknts beni eziyordu. Bunun sonucu da haylazla yneliyordum. Zaten bu haylazlk, bilincin doal rn olan tembellikten baka nedir ki? (s.28) Kahramann kendisini akll ve zeki kabul etmesinin sebebi ise bir hayli ilgintir: Deerli okurlarm, belki de benim kendimi akll ve zeki sanmamn tek sebebi hayatm boyunca baladm bir ii bitirmemi olmamdr. Ben de herkes gibi geveze, boboaz, can skc birisi olaym ne kar! Her akll ve zeki insann nce geveze olmas, elbette havanda su dvmesi alnna yazlmsa elden bir ey gelebilir mi?(s.29) Ve birok yazarn da deindii 19.yy. aydnnn psikolojisi, deerleri ve var olma edimlerinin keskin eletirisi. Kitap boyunca ad olmayan ama aydn olarak betimlenen karakterin kendisini de ayn snfa sokarak yapt deerlendirmelerden bazlar unlar: Deerli okuyucularm, and ierim ki, her eyi tam anlamyla alglamak bir hastalktr. nsann gnlk yaam iin ok daha yaln bir anlama gcnn, u kadersiz on dokuzuncu yzyl aydnnn payna den anlay gcnn yars, hatta drtte biri bile yeterlidir. Hele bu insanlar yeryznn en duyarsz, en frsat kentlerinden biri olan Petersburgta oturmak gibi bir felakete de uramlarsa daha az bile yeter.(s.13) Deerli okuyucularm, sizlerden zr dilerim, di arsyla i ie yaayan u on dokuzuncu yzyl aydnnn szlanmalarna, inlemelerine, hastalnn ikinci, nc, drdnc gnnde bir kulak verin. Artk onlarn inlemesi, ilk gndeki gibi, yalnzca di arsndan ileri gelen, kaba bir kylnn inlemesinden olduka farkl olduunu syleyebilirim. Topraktan ve halkn znden syrlp uygarlktan, Avrupa kltrnden bir eyler kapm bir insana yakr biimdeki inlemelerdir. nlemesi gitgide irkinleerek, sonunda pis bir hrnla dnr Yanlarnda rpnp durduu ailesinin, yaknlarnn ona hi inanmadn, usan iinde bu kiinin mark ve yapmackl durumundan uzak kalarak acsn daha doal ve yaln bir ekilde srdrdn dndklerini ok iyi bilmektedir. Bu alglama ve rezilliini byle duyumsamas, bu iten ald zevkin belki de en yksek noktasdr(s.24)ve ekler okuyucusuna bu hazzn tm itenliine inebilmeniz iin daha gelimeniz, stn bir kavrama gcne ulamanz gerekiyor.(s.24) Siz bunu anlamyor ve glyorsunuz. Ama yle mi? Sevindim. phesiz ki akalarmn zevksiz, kark ve berbat olduunun bilincindeyim. Ayrca gvenim de yok. Ama bu benim kendime kar sayg duymadm iin byle. Neyse! Tam anlamyla anlama gcne sahip bir insan hi kendine sayg duyabilir mi?(s.25)
143
amzn btn aydnlarnnki gibi bende de hastalkl bir zihin geliimi vard. Bu aydnlarn tm de birbirinden mymnt, bir srnn koyunlar gibi birbirinin ayndr. Belki de dairemizde emek verenlerin iinde yalnz ben aydn olduum iin, kendini rkek, kle ruhlu duyumsayan tek kii de bendim. Yalnz duyumsamak olsa yine iyi, ben gerekten kle ruhlunun, korkan alan biriyim. amzda akl banda olan her insan korkaktr, kle ruhludur ve ne yazk ki byle olmak zorundadr.(s.61) Bizler hayata olan alkanl kaybettiimiz, topallaya topallaya yrdmz iin, yazdklarm etkili olacak. Bizim hayata kar duyduumuz yabanclama, canl hayattan tiksinecek, onun ismini bile duymak istemeyecek derecededir. stelik bu canl yaam, bir i gibi, bir grev gibi kabul ediyoruz ve onu kitaptan renmeyi daha stn olarak tutuyoruz.(s.158) Kalplara, duvarlara kar kar kahraman ve zgr dnceye nem verir:Szn gelii, sana maymundan geldiimizi kantlamlarsa, bu gerei yzn buruturmadan kabul edeceksin. Gvdendeki tek bir ya damlasnn senin iin yz binlerce hemcinsininkinden deerli olmas gerektii; erdem, sorumluluk, safsata, bo inan denen eylerin hep bu sonuca gre zmlendii kantlanrsa yine olduu gibi kabul edeceksin, nk matematiin iki kere iki drt eder kesin sonucu vardr bunlarda. Hele bir kar durmaya kalkn; Aman efendim, nasl kar karsnz? Bu, iki kere ikinin drt etmesi kadar aktr! Doa size danmaz, onun sizin isteklerinizle, yasalarnn hounuza gidip gitmediiyle ii yoktur. Doay olduu gibi, btn sonularyla kabul etmek zorundasnz. Duvar duvardr vb. vb. diye barrlar. Aman tanrm, herhangi bir sebepten tr doa yasalar ile iki kere ikinin drt ettii houma gitmiyorsa, bana ne bu yasalardan, bana ne aritmetikten? Duvar delmeye gcm yetmiyorsa, ille deleceim diye yrtnmam elbette; ama nmde ykmaya gcmn yetmedii bir ta duvar bulunmasna da raz olamam.(s.20-21) Ve kahramann, yazma ve yazdklarn okutma isteinin kendince aklamalar: Ama btn bunlar yaynlatarak, ayrca sizlere okutacam dnyorsanz eer, aklnza aarm dorusu. Sonra sizlere Sayn baylar, deerli okuyucularm!diye niin hitap ettiimi de bilmiyorum. Yazmaya balamak istediim itiraflar ne yaymlanabilir ne de bakalar tarafndan okunabilir. Ya da yle syleyebilirim, ben kendimde bunu yapacak cesareti bulamyorum, ayrca buna gerek de duymuyorum. Yalnz iimde alacak bir istek var, bu istee boyun emeye karar verdim.(s.54-55) Oysa ben yazdklarm yalnz kendim iin yazyorum. Okuyucularma niin mi sesleniyorum? Bunun daha kolay olduunu dndm iin byle yazyorum.(s.55) Bu yazlar yazmamdaki asl hedefim nedir? Yazmamn sebebi okuyucular deilse, anlarm kada dkmemin bir anlam var m? Beynimde de tutabilirdim. Kat zerinde grkemli duruyor. ylece etkisi artm olarak kendi kiiliim hakknda daha ciddi olarak karar verebileceim ve anlatmmn keskinlii de artacak, belki de iimdekileri kada dkmekle rahatlayacam an yazmak da bir eit i deil midir? almann insan iyi ve namuslu yapacan sylerler. yi, hi olmazsa bu da bir ans.(s.56-57) Notlarm burada bitirsem mi? Zaten bunlar yazmakla da yanllk yaptm, diye dnyorum. Bunlar yazarken de utanla dolmaktan kendimi kurtaramyordum. Belki de benimkisi, edebi bir yapt yazmak deil de sularmn bedelini demek oldu(s.158) Fakat bu elikiler iindeki hastann Notlar burada bitmiyor. O dayanamad iin yazmay srdrmt. Fakat zannediyorum ki biz burada bir yolunu bulup durmalyz artk(s.160)
144
Dostoyevski, Yeraltndan Notlarda bir anti-karakter yaratr ve kendi ifadesiyle, bir kahramann kart ne varsa, zellikle bir araya getirir. Bu kahramana; 19.yy. aydnn, ak, sistemlerin vaat ettii iyileme ve ktln ortadan kalkaca gibi sylemleri, uygarlk nediri, akl-istek ayrmn, insanlk tarihini, irade nediri, insann yapmak-ykmak eilimini, insann arayn, z yaam yksnn yazlp yazlamayacan, yazma isteini, kendine olan nefretini, duygularndaki tutarszlklar, Rus-Alman ve Fransz romantiklerinin ayrmn, okuduu kitaplarn kiiliine etkisini, hiyerarinin bireyde yol at ezik egoyu, hayallerini ve hayallerindeki olmak istedii kahraman karakterini, ocukluk ve genlik anlarnn iindeki sevgisizlii ve nefreti krklediini, evlilik hakkndaki grlerini, kadn, aile, kadn bedeninin akla ykseleceini ve satlk kadn bedeninin kadn nasl aaladn ve bu kadnlarn insanlar tarafndan nasl kullanldn, insan nediri sorgulatr ve tm bu sorgulamalarda ztlklarla dolu olan ve hayata kar yabanclama yaayan asosyal bireyi, zellikle de aydn -hatta daha zelde Rus aydn- zerinden ele alr. Orhan Pamuk, Yeraltndan Notlar iin anlatnn arka kapanda u tespitlerde bulunur: Bugn insan anlaymzda, kendi kokumuz, pisliimiz, yenilgilerimiz ve aclarmz sahiplenip sevebilmek ve aalanmann zevklerinde bir mantk olduunu kabul etmek varsa bu grn balangc Yeraltndan Notlardadr. Modern edebiyatta pek ok yeniliin, Dostoyevskinin Avrupa dncesine yatknlyla ona duyduu fke, Avrupal olmak ile Avrupaya kar kmak arasnda hissettii kahredici gerginlikten ktn hatrlatmak gene de rahatlatc Bir yandan Rusyada ilerin Batllama ile yrtlebileceini bilmesi, te yandan da Batllamac, materyalist ve marur Rus aydnlarna duyduu fke, ya da Dostoyevskinin bilgisi ile fkesi arasndaki gerginlik Yeraltndan Notlarn tuhafl, deiiklii ve zgnln kard ortaya. Hayatna baktmzda, genken liberal zgrlkdr Dostoyevski. Sibirya srgn, sara hastal ile o, srgn dnnde geleneklerine bal, dini ve kiliseyi el stnde tutan, sac hatta ulusalc bir kimliin sahibidir. Gen Dostoyevski, krk yandan fazla yaamak bence ayp bir eydir derken hem de, 100 yana dek yaam ve dnya edebiyatna Su ve Ceza, Kumarbaz, Ebedi Koca, Budala, Ecinniler, Delikanl, Karamozov Kardeler, ller Evinden Anlar, Beyaz Geceler gibi bayaptlar kazandrmtr. Tm bu yaptlar iin ne sylenebilir? Hermann Hesse, bir denemesinde Dostoyevski iin: Dostoyevski, ancak kendimizi berbat hissettiimizde, ac ekebilme snrmzn sonuna varmsak ve yaam btnyle alev alev yanan bir yara diye alglyorsak, eer artk yalnzca aresizlii soluyorsak ve umutsuzluun bin bir lmn yaamsak, ite ancak o zaman okumamz gereken bir yazardr. Ancak o zaman, yani acdan yapayalnz kalm, felce uram olarak yaama baktmzda, o vahi ve gzel acmaszl iersinde yaam artk anlayamaz olduumuzda ve ondan hibir ey istemediimizde, evet, ancak o zaman bu korkun ve grkemli yazarn mziine az demektir. Byle bir durumda artk birer izleyici olmaktan, yalnzca okuduklarmzn tadna varp onlar deerlendirmekle yetinen kiiler olmaktan km, Dostoyevskinin eserlerindeki o zavall ve yoksul kardelerin arasna katlmz demektir; o zaman biz de onlarn aclarn ekeriz, onlarla birlikte, soluk bile almakszn, yaamn anaforuna, lmn sonrasz ten deimenine baklarmz dikip kalrz. Ve yine ancak o zaman Dostoyevskinin mziine, bizi teselli etmek iin sylediklerine, sevgisine kulak veririz; ancak o zaman onun korkutucu, ou kez cehennemden farksz dnyasnn anlamn kavrarz.4 der, aslnda bu szler, Dostoyevskinin roman dnyasnn zeti gibidir ve Dostoyevski okuyucusu iseniz onun kahramanlarndan birinin bir zellii mutlaka sizi size anlatyordur hem de hi taviz vermeden ve ll olmak kaygsna dp de gerei gizlemeden, arptmadan. Yazarn, sizlerin yar yolda braktnz eyleri, sonuna kadar gtrdm yalnzca. Ayrca siz korkaklnza ll davranmak adn veriyor ve bylece kendinizi aldatyor ve avutuyorsunuz.(s.159) dedii gibi, kendini kandrmaktan ok kendini zmek isteyen okuyucunun yazardr Dostoyevski ve her okurun bir yer alt vardr yer stne kmay bekleyen
Fikir Platformu
145
*1+ Hilmi Yavuz, Anlat, Can Yaynlar, stanbul, 1995, s.45. *2+ Dostoyevski, Yeraltndan Notlar, letiim Yay., st. 2004, s., 15, (ev. Mehmet zgl) *3+ Dostoyevsky, Yeraltndan Notlar, Akvaryum Yaynevi, stanbul, 2005.(ev.Zeynep Gle) *4+ Ethem Baran, Kafkann Bceinden Yer Altndan Notlara, Bilim ve Akln Aydnlnda Eitim Dergisi,ubat 2003, Yl 3, Say 36.
Fikir Platformu
146
Yeni Osmanl Dncesinin Douu (erif Mardin) mer Oduncuolu Trk modernleme srecinin en nemli halkalarndan bir tanesi, hi phesiz Yeni Osmanllar hareketidir. Maalesef lkemizde hem kendi dnemlerindeki reformistleri, hem de sonraki nesilleri derinden etkilemi olan bu oluum hakknda geni kapsaml aratrmalar yok denecek kadar az. Bu nedenle pek ok kimse hl Yeni Osmanllar Jn Trkler ile kartrabilmekte ve aralarndaki temel farkllklar gzden karabilmekte. Prof. Dr. erif Mardinin Yeni Osmanl Dncesinin Douu adl kitab, bu bilgi eksikliini kapatmaya aday nitelikteki birka eserden bir tanesi. Bu almada Yeni Osmanllar denince ilk akla gelen Nmk Kemal, Ziy Paa, insi, Mehmed, Read ve Nri Beyler, Ebzziy Tevfik, Agh Efendi ve nl raan Saray Baskn kahraman Ali Suvi gibi pek ok renkli sma hakknda olduka geni bilgilere ve ilgi ekici ayrntlara rastlyoruz. Kitap zellikle Trk modernlemesinin temel mantn anlayabilme ve bu sayede gnmzn kalplam sosyal problemlerine bir yorum getirebilme abasndaki okuyuculara hitap ediyor. Byle bir ura ierisindeki bir okuyucu iin Yeni Osmanllar ile ilgili en nemli nokta, hi phesiz bu kiilerin zihniyet yaplar ve derin etkiler yaratan dnceleri. Nitekim erif Mardin, eserinde Yeni Osmanllar hakknda karlatrmal analizler yapyor ve bu ihtiyac giderme noktasnda nemli bir adm atyor. Bylece vatan, hrriyet, merutiyet, aydnlanma gibi konularda Yeni Osmanl aydnlarnn bak alar, aralarndaki benzerlikler ve ayrmalar da gzler nne seriliyor. Tm bunlarn yan sra nl sosyolog, okuyucunun zihninde tarihsel anlamda bir kopukluk
147
yaratmamaya da zel bir nem veriyor. Bu nedenle kitabn ilerleyen blmlerinde ilk modernleme hareketlerinin balad III. Selim dnemine kadar geri dnerek, bu devreyle Yeni Osmanllarn ortaya kt zaman dilimi arasndaki tarihsel - sosyolojik ereveyi tamamlyor. Bu sayede okuyucu, II. Abdlhamitin Kann-i Essiyi askya ald 1878 ylna kadarki modernleme sreci hakknda kayda deer ve kesintisiz bir alglaya sahip olabiliyor. Bylece elimizde, Jn Trklerin n plana kt yllara kadar geen modernleme serveninin z bir anlatmn sunan deerli bir eser bulunmu oluyor. Bu noktada belki de tek eksiklik, kitabn burada sona ermesi ve Jn Trklere hemen hemen hi deinilmemesi. Maalesef erif Mardinin bu yaptnn ardndan gelen tamamlayc nitelikteki almas Jn Trklerin Siyasi Fikirleri de, Yeni Osmanl Dncesinin Douu kadar doyurucu olmaktan uzak. Sonu olarak, Trk modernleme tarihindeki evrimlemeyi zebilmek ve cumhuriyet kadrolarnn zihniyetini anlayabilmek, ancak Yeni Osmanllardan Jn Trklere, oradan da cumhuriyet kadrolarna uzanan uzun soluklu bir sreci irdeleyebilmekle mmkn olabilir. Yeni Osmanl Dncesinin Douu, byle bir irdeleme iin ideal balang noktalarndan bir tanesi.
Fikir Platformu
148
Terr ne zaman duracak? Giap ve Clausewitz Mehmet Ylmaz 22 Aralk 1944te gen bir Vietnaml komnist Vo Nguyen Giap partisi tarafndan bamszlk hareketinin asker kolunun bana atand : 31 erkek, 3 kadn, 2 tabanca, bir ka tfek ve bir makinal tfek. Sadece 10 yl sonra, 7 mays 1954te Giapn ordusu 55 bin savasyla Fransz ordusunu ekilmeye zorlayan kalc bir zafer elde etmiti : 5400 l, 10 bin esir. Bu esirlerin 1749u subayd: Bir general, 16 albay, Bu ykc malubiyet Fransann Vietnamdaki asker varlnn sonuydu. Arkasndan gelen Amerikan igali de ayn biimde bir hezimetle sonulanacakt. Acaba Fransz ve Amerikal subaylar 1ci ve 2ci Dnya savalarnn nizam harp taktiklerini uygularken Vietnaml Giap onlar gayr nizam harp taktikleriyle nasl yendi? Sinein aslan yendii bu mcadeleden Trkiye nasl bir ders karabilir? Her iki harp tr zerine teorilerini Vom Kriege (Sava zerine) adl eserinde sunan Prusyal Carl von Clausewitz sadece bir teorisyen deil ayn zamanda bir askerdi de. Teorilerini sunduu gerilla taktiklerini Marxist Giapa gre ok daha mill bir erevede uygulama imkn da bulmutu 1800lerde.
Fikir Platformu
149
Carl von Clausewitzin gayr nizam harp hakkndaki szleri 19cu yzyldan bu yana hi eskimedi. zellikle de Trkiyenin en byk sorunu olan terrle mcadele konusuna k tutmas bakmndan: Gerilla buhar gibidir, ne kadar ok yzeye temas ederse o kadar etkili olur. Dzenli ordu ne kadar geni bir alana yaylrsa halkn ayaklanmas orduyu o derecede taciz eder. Gerilla iin iin yanan bir yakt gibi bitmeyen bir gerginlik oluturur ve hedefini yava yava tketir. Yanma tamamlanp da alerler grnmeye baladnda dznli ordu ya geri ekilecektir ya da o topraklar onun mezar oalcaktr Bu yazya vesile olan kitap kendisi de bir Marxist olan T. Derbentin Franszca olarak baslan Giap ve Clausewitz adl eseri. Komnist Giap zerine yazlm bir ok eser var tabi, zellikle de ingilizce. Ancak Derbentin kitab Clausewitzin kk sava (isp. Guerilla = Savak) kavramn kullanarak Vietnamn bamszlk mcadelesine bakmas asndan ilgin. PKK Ters giden nedir? adl yazda gerek Marxist ayaklanmalarn teorilerini sunan Mao, Che gibi isimlerden gerekse dzenli ordu tarafnda savaan David Galula gibi subaylardan alntlar yapm ve referanslar vermitik. Terr, asimetrik sava, gerilla, isyan ve isyan bastrma zerine yzlerce kitap yaynland son yllarda. Ne var ki ABD ordusunun terrle mcadele/isyan bastrma el kitabnn son basks hl yukarda ve PKK Ters giden nedir? makalesinde andmz bir avu esere youn olarak referans veriyor. Sitemizde daha nce de gerilla sava ve daha zel olarak PKK ile mcadele konularna giren yazlar yaynlamtk. Terr stratejik, ahlk, din, psikolojik alardan deerlendiren bu yazlardan ite bir ka: Gneydouda lm ve Medya Dili Bu lkenin ocuklar cephane midir? Terrist evlatlarmz ve Anzak lelerimiz(!) Vatann btnl silahla m korunur? PKKllar affetmek Ax! Welate min - Ah! vatanm
Fikir Platformu
150
Demokrasiler intihar edebilir mi? Mehmet Ylmaz Sunu: Devlet dediimiz aygt neticede insanlar aras iddeti engellemek iin var. zgrlkler ancak devletin salad gven ortamnda doyasya yaanabiliyor. Ama devlet korumakla mkellef olduu zgrlkleri korumak iin insanlar bask altna almak isterse ne olur? Ya da demokratik yollarla zgrlk dman bir parti seilirse? Veya demokratik bir rejim dman kabul ettii bir siyas partiyi kapatrsa? zgrl korumak iin zgrlkleri snrlandrmak Btn demokrasilerin kar karya olduu bir paradoks bu. Tek bir doru cevap bulmak olduka zor grnyor. lkelerin hukuksal olgunluklar, tarihleri ve hissettikleri tehditler kantarn topuzunun nereye konacan belirliyor. Ve bu duru o lkenin zgrlk ya da totaliter bir lke olmasn dorudan etkiliyor. AKP ve DTP hakknda alan kapatma davalar aslnda hukuk ve demokrasi zerine nemli bir tartma balatt. Trkiyenin rejim muhafzlarnn cmerte kullandklar meru bir gt sz konusu olan: Parti Kapatma! nsanlarn oylaryla meruluk kazanm bir parti snrsz zgrle sahip midir? Mesel demokrasi dman olan ya da terre aka destek veren bir partiyi zgrlk adna meclise kabul edebilir miyiz? Peki kapatlmas halinde semenlerine nasl bir mesaj vermi olacaz? Demokrasi ile kurumsallaan diyalog devlet eliyle yok edilirse taraflarn iddete bavurmalar resmen merulam olmayacak m? Btn bu sorulara cevap aramak iin deerli aratrmac Dr. Ekrem Ali AKARTRKn yazd bir kitaptan bahsetmek istiyorum. AVRUPA HUKUKUNA UYUM SREC AISINDAN TRK HUKUKUNDA SYASAL PART YASAKLARI. Uzun sren titiz bir almann rn olan kitabn Prof. Dr. Necmi YZBAIOLU tarafndan yazlan nsz ve iindekiler bu balantdan okunabilir. Eser hem Trkiyedeki hem de Avrupadaki parti yasaklarndan bahsetmesi asndan olduka zengin bir ierie sahip. Ancak kanmca en nemli zellii hukuka
151
Fikir Platformu
felsef adan yaklaan blmleri. Hukuku ve mahkemeleri her sorunu zen sihirli bir denek gibi kabul etmek yerine varolu sebebini ve temel amalarn hatrlatan, rejimleri ve bireyleri sorumluluklarnn karsna koyan bir yaklam. DTP davasnn, AKP konusundaki gerekeli kararn ve yeni anayasann tartld u gnlerde konuya k tutmas umuduyla kitabn sonu blmn beenilerinize sunuyorum. MY ki yan keskin bak: demokrasilerde parti kapatlablir mi? Yazar: Dr. Ekrem Ali AKARTRK Siyasal partilerin oulcu demokratik rejim iinde ok zgn bir yere sahip olmas ve demokratik ileyite olmazsa olmaz bir unsur niteliini tamas; partilerle demokratik rejimler arasnda sk bir ban bulunduuna iaret ediyor. Gerekten de, gnmzde, ok partili siyasal yaamn bulunmad hibir rejim demokratik rejim olarak kabul edilmemektedir. Dolaysyla, demokratik siyasal oulculuun minumum standartn, serbeste kurulup faaliyet gsterebilen partiler oluturmaktadr. Bu nedenle, demokratik siyasal kltrn geliip yaygnlamas ile modern partilerin douu ve demokratik ileyiteki artan rol arasnda senkronize bir iliki bulunmaktadr. ncelikle, siyasal bir olgu olarak, 19. yzyl balarnda ortaya kan partiler, liberal bireyciliin de etkisiyle uzunca bir sre hukuksal tanma grmemiler ve varlklarn siyasal bir olgu olarak srdrmlerdir. Ancak, I. ve II. Dnya Savalar arasnda Almanya ve talyada ortaya kan totaliter partilerin, demokratik usullerden de yararlanarak iktidara gelmeleri ve demokratik dzeni bask ve iddet yoluyla ykarak demokrasiye son vermeleri karsnda; demokratik rejime tehdide ynelen partilerin, hukuksal dzenlemeler yoluyla kontrol altna alnmas ihtiyac domu ve yaplan hukuksal dzenlemelerle hem demokratik rejimin partilere kar korunmas; hem de partilerin hukuksal gvenceyle donatlmas yoluna gidilmitir. Demokratik rejimin kendi varln, onu tehdit eden ideolojik yaplanmalara kar korumas, militan demokrasi anlayn biimlendirirken; bu anlay beraberinde bir dizi yeni sorunlar; soru iaretleri de yaratmtr. Her eyden nce, temel bir hak olarak kabul edilen parti zgrlnn ve ifade zgrlnn ya da genel anlamda siyasal faaliyet zgrlnn snrlanmasnda hangi lt esas alnacaktr? Sz konusu hak ve zgrlklerin kullanmnn snrlanmas ile demokratik rejimin korunmas arasndaki bak srt hassas denge nasl kurulacaktr? Dahas, militan demokrasi anlay ile ortaya kan ve znde siyasal olgularn bulunduu bu sorunlarn zmnde hukuk nereye kadar anahtar bir rol oynayabilir? Demokratik oulculukla parti yasaklama rejimi arasnda gerilimli bir ilikinin bulunduu yadsnamaz. Bu gerilimli iliki, ar parti yasaklarnn bulunduu, demokratik siyasal kltrn henz yeterince yerlemedii lkelerde kendini daha iddetli hissettirebilmektedir. Siyasal dnce ve faaliyet zgrlnn rgtl kullanm mekn olan siyasal partiler, oulcu demokrasinin ilke ve gerekleri ile atmadklar srece, demokratik ileyiin en ilevsel mekanizmas olarak varlklarn srdrebilmelidirler. Ancak, bu aamada, oulcu demokrasinin ilke ve gereklerinin somutlatrlmas ve snrnn iyi saptanmas nem kazanyor. Demokrasi kavram, belli bir ierik ve nitelikten yoksun usuli yntemler biiminde mi alglanmaldr; yoksa ayn zamanda onun belli deer ve ilkeleri ieren bir nitelie de sahip olmas gerekir mi?Konu, Trkiye asndan da byk nem tamaktadr. Gerekten de, Trk Hukukunda siyasal partilerin yasaklanmas rejimi, teden beri, Trkiyenin kendine zg koullar ile oulcu demokrasinin evrensel ilkeleri asndan youn olarak tartlmaya devam ediyor. Uygulamada ise, 26 siyasal parti hakknda Anayasa Mahkemesi tarafndan kapatma
152
karar verilmitir. Avrupa Konseyine ye devletler kapsamnda, kapatlan siyasal parti says asndan Trkiye, byk bir farkla ilk srada yer alyor. ABye tam yelii hedefleyen Trkiyenin, parti yasaklama rejimini, Avrupa Hukuku ltleri ile uyumlu hale getirmesi ve bu ynde oluan demokrasi an gidermesi; Birlie ye olabilmek asndan da byk nem tayor. Gerekten de, 10-11 Aralk 1999 tarihli Helsinki Zirvesi ile birlikte ABye aday lke konumuna gelen Trkiye, 3 Ekim 2005 tarihinden itibaren AB ile katlm mzakereleri srecine girmitir. Dolaysyla, Trk Hukuku, parti yasaklama rejimi alannda da gerek HAM kararlarn; gerek Avrupa Konseyi nezdinde oluturulan Venedik Komisyonu ilkelerini ve gerekse ABye yelik koullarn belirleyen Kopenhag Siyasal Kriterlerini gz nnde bulundurarak; Avrupa Ortak Siyasal Partiler Hukuku ile btnlemenin gerektirdii admlar atmak durumundadr. u ana kadar, bu ynde gerekletirilen ilerlemeler kayda deerdir. zellikle, 1995 ylndan itibaren parti yasaklama nedenlerinin Anayasada saylanlarla snrlanmas ve parti tzel kiiliine ve mensuplarna grece daha orantl yaptrmlarn uygulanmas; HAS gibi uluslararas szlemelerin i hukuka stn saylmas, hatta HAM kararlarnn yarglamann yenilenmesi nedeni olarak kabul edilmesi bu alanda atlm kayda deer admlardandr. Bununla birlikte, halen gerek mevzuatmzdan gerekse uygulamadan kaynaklanan eksikliklerin bulunduu kabul edilmelidir. u ana kadar, ortaya konan sorunlarn ve tartlan zm nerilerinin nda, lkemizdeki siyasal parti yasaklama rejiminin Avrupa standartlarna uyumu konusunda bir sonu deerlendirmesi yapmak gerekirse unlar sylenebilir: - Trkiyede, uzun bir gemie dayanan demokrasi gelenei ve bunun yaratt gelimi bir demokratik siyasal kltr henz yeterince olumamtr. 1923-1945 yllar arasnda yaanan tek parti deneyiminden sonra ok partili siyasal yaama geilmesi; siyasal oulculuk ynnde atlm ok nemli bir admdr. Ancak, o dnemde yrrlkte bulunan 1924 Anayasasnn, iktidar -muhalefet ilikilerini salkl bir dengeye oturtacak dzenlemelerden yoksun olmas ve uygulanan seim sisteminin de etkisiyle, hedeflenen oulcu siyasal yap gerekletirilememi ve iktidar ounluunun baskc yntemlerinin yol at siyasal gelimeler, 27 Mays 1960 htilali ile sonulanmtr. Bylece, ok partili siyasal yaamn ilk 15 yllk dnemi, hem bizzat partilerin de demokratik rejim iin tehlike ve tehdit unsuru oluturabileceini; hem de zellikle muhalefet partilerinin siyasal iktidara kar anayasal dzeyde korunmas gereini ortaya koymutur.Weimar Anayasasnda olduu gibi, 1924 Anayasasnda da siyasal partilere yer verilmemi olmas ve bu eksikliin demokratik parlamenter sisteme olumsuz yansmalar, ayrca, partilerin anayasal stat kazanmas ynnde Avrupada yaanan anayasal gelimeler; 1961 Anayasasnda siyasal partilere yer verilmesi zorunluluunu dourmutur. Bu nedenle, 1961 Anayasas, iktidar ve muhalefet partileri arasnda demokratik parlamenter sistemin gereklerine uygun salkl bir denge kurmaya zen gstererek; hem kurulu ve faaliyet zgrl asndan partileri anayasal gvenceyle donatm; hem de demokratik rejimi koruma arac olarak parti yasaklama rejimini devreye sokmutur.1982 Anayasasnda ise, partilere anayasal gvence tannmakla birlikte, 1961 Anayasasna oranla yasaklar rgs geniletilmi; devletin korunmas, demokratik rejimin korunmasnn nne gemitir. Bu adan, 1961 Anayasasnda militan demokrasi anlay egemen iken; 1982 Anayasasnda militan devlet anlay baskndr. Her iki Anayasa arasndaki bu fark, parti kapatma pratiine de yansmtr. Gerekten de, 1961 Anayasas dneminde be siyasal parti Anayasa Mahkemesi tarafndan kapatlrken; 1982 Anayasas dneminde bu say be kat artmtr. Bu artta, Anayasadaki parti kapatma nedenlerine yenilerini ekleyen ve geici 15. madde engeli nedeniyle 3.10.2001 tarihine kadar Anayasaya uygunluk denetiminin dnda tutulan 2820 sayl SPYnin de nemli bir pay bulunmaktadr. Tabi buna parti kapatma davalarna bakmakla grevli Anayasa Mahkemesinin zgrlk lehine yorum (indubio pro libertate) yerine pozitivist ve statkocu yorum tarzn benimsemesi de eklenmelidir.Buna karn, AB yelii hedefi dorultusunda 1982 Anayasasnda yaplan 1995 ve 2001 Anayasa deiiklikleri parti yasaklarn ksmen de olsa oulcu demokrasinin standartlarna yaklatrmtr. Ne var ki, 1982 Anayasas parti yasaklar konusunda da
153
halen 12 Eyll Rejiminin izlerini tamaktadr. 2820 sayl SPY ise, 4445 sayl uyum Yasas ile deiiklie uramasna karn demokratik standartlar asndan yrrlkteki Anayasann da gerisindedir. Bu Yasa mutlaka sadeletirilmeli ve anayasal dayana olmayan parti yasaklar ayklanmaldr. Parti kapatma davalarna ilikin olarak, AYM ile HAM arasndaki yaklam farkllklarnn giderilmesi hereyden nce Anayasann 68. ve 69. maddelerindeki parti yasaklarnn Avrupa ltleri ile uyumlu hale getirilmesine baldr. Parti yasaklama rejimine ilikin Avrupa ltlerini ise, HAM kararlarndan ve Venedik Komisyonunun gelitirii ilkelerden karmak mmkndr: -Demokratik bir toplumda parti kapatma en son are olarak bavurulmas gereken radikal ve istisnai bir nlem olmaldr. Anayasal dzenin barl ve hukuka uygun yntemlerle deitirilmesinin savunulmas ifade zgrl kapsamnda deerlendirilmelidir. -Parti kapatma yaptrmnn uygulanmas; bir partinin ancak, iddeti savunmas, tevik etmesi; ykc ve terrist faaliyetleri desteklemesi durumunda hakl grlebilir. Bu erevede rklk, yabanc dmanl, cihada ar iddet savunusunun grnmleri olarak deerlendirilmektedir. Ancak, iddet kullanmnn savunulmas, kapatma yaptrmnn uygulanmas iin yeterli deildir. Ayn zamanda, kapatlmas istenen partinin anayasal dzen ve bireysel zgrlkler iin gerek bir tehdit veya tehlike oluturmas gerekir. -Tehdit veya tehlikenin, kapatma yaptrmna bavurmadan daha hafif ve orantl yaptrmlarla ortadan kaldrlp kaldrlamayaca deerlendirilmelidir. Bu adan, tehdidin derecesi ile orantl yaptrm modellerinin gelitirilmesi gerekir. Her ne kadar, Anayasamzda, devlet yardmndan yoksun brakmagibi kapatma dnda bir yaptrm trnn ngrlm olmas bu alanda atlm olumlu bir adm olarak deerlendirilse bile, sz konusu yaptrm ile kapatma yaptrm arasnda nemli bir uurum bulunmaktadr. Bu uurumun giderilmesi iin orantl yaptrm modellerinin eitlendirilmesi ve kapatma ile kapatma d yaptrm nedenlerinin birbirinden ayrlmas gerekir. -Partinin eylemleriyle test edilmedike, tzk ve programa dayal kapatma yaptrm uygulanmamal; bu tr aykrlklarn kapatma nedeni olabilmesi AYM tarafndan verilecek ihtar kararna uyulmamas kouluna balanmaldr. -Partinin, kendi yelerinin sz ve eylemlerinden sorumlu tutulabilmesi iin; bu yelerin davranlarnn parti programnn, partinin siyasal amalarnn bir sonucu olmas ya da bu yasa d davranlarn parti tarafndan desteklendiine ilikin kantlarn bulunmas gerekir. Eer parti ile yenin davranlar arasnda byle bir balant kurulamyorsa; bu durumda sorumluluk bireysel olarak parti yesinin yarglanmas ile snrl tutulmaldr. -Parti yasaklama rejimi z itibaryla zgrlk demokratik dzenin korunmas amacna hizmet etmelidir. Aksi takdirde, dorudan devletin mevcut anayasal yapsnn korunmas ve bu yapnn deimez deerler sistemi olarak kabul edilmesi demokratik siyasal oulculukla badamaz. Ayrca kabul etmek gerekir ki, zgrlk demokratik rejimin korunmasnda hukuk snrl bir ileve sahiptir. Demokratik rejimin en temel gvencesi, hak ve zgrlklerinin bilincinde olan demokratik toplum modelidir.
Fikir Platformu
154
Dz Dnyadan Ka Yok Mustafa Akyol New York Times gazetesinin nl ke yazar Thomas Friedmann Dnya Dz (The World is Flat) adl kitabn bir keye not edin. Mmknse okuyun veya zetlerine gz atn. nk 21. yzylda dnyann nasl bir yer olacana ve bunun bizleri nasl etkileyeceine dair isabetli bir sezgiye sahip olmak iin, Friedmann szn ettii olguyu anlamak, dnyann giderek dzletiini kavramak art. Friedmana gre dnyann dzlemesi, farkl kltrlerin birbirine balanmasn ifade ediyor. Dnyann dz olmad alarn - yani 90l yllar ncesindeki tm tarihin - zellii, dnyadaki farkl kltrlerin corafi engeller ve siyasi snrlarla birbirlerinden byk lde izole edilmi olmalar. Denizler, okyanuslar, vadiler, dalar veya dikenli tellerle ayrlan toplumlarn her biri kendine ait bir kltr ve yaam biimi gelitiriyor. Ama 20. yzyln sonlarnda gelen bir devrim, tm bu corafi engelleri bir anda kaldyor. Devrimin ad, kiisel bilgisayar. Internetle birbirine balanan bilgisayarlar, yzmilyonlarca insann birbirine annda ulamasn salyor. Hindistann danda yaayan bir gen, sabah uyandnda New Yorkta yaynlanan gazeteyi okuyabiliyor veya ye olduu internet grubundaki Slav, Arap, inli ve Latin arkadalaryla yazp-tartabiliyor. Kukusuz insanln byk bir blm bu teknolojik devrimin henz iinde deil. Ama bilgisayarllatrlanlarn says ve oran giderek artyor. Dzleme yaylyor. Zihinsel Snrlar Kalkyor
Fikir Platformu
155
Bunun en byk sonucu, insanlar arasndaki zihinsel snrlarn giderek kalkyor olmas. Dz dnyaya adm atan insanlar, kendilerini yetitirmi olan toplumlarn sunduu kltr ve deerlerden daha farkl bir evrenle karlayorlar. Internet zerinde tm felsefeler, ideolojiler, inanlar, inanszlklar serbeste dolayor. Hindistann dandaki gen, internet olmasa hayat boyu haberdar bile olmayaca bir fikre, bir tklama ile ulayor. Bu almn kapal toplumlar ve kapal rejimleri zlmeye zorlayacana kuku yok. Dz dnyann insanlar biz bize benzeriz sylemlerine inanacak, kendilerine ramen, kendileri iin ynetilecek pasif kitleler oluturmuyor nk. Hepsi aktif ve dnen birer birey. Dnyann dzleme sreci, geleneksel kltrler iinse hem bir tehdit, hem de - eer deerlendirebilirlerse - bir frsat. Tehdit, nk artk geleneksel kltrleri geleneksel yntemlerle korumak zorlayor. ocuunuza sadece bir dizi doru retmeniz yetmiyor; iki gn sonra internete girecek ve o dorularn sorguland kaynaklarla karlaacak nk. Sonra da belki baka dorulara inanacak veya kltrel relativizmde karar klp doru yoktur, farkl zanlar vardr diyecek. Dur una bir de ben bakaym dediinizde belki de sizin de kafanz karacak. Tehdit, burada Frsat ise, dz dnyann getirdii yaylma zgrlnde. Eskiden corafi engeller ve snrlar yznden belirli bir alana skan kltrler ve fikirler, artk dnyann her noktasna kolayca ulaabiliyor. Friedman buna lokal olann globallemesi diyor. Lokal olan globalletirmek iin artk Erturul gemisini Japonyaya gndermeniz gerekmiyor; klavyeyi iyi kullanabilmeniz yeterli. Googleda Serbest Rekabet Denebilir ki, tehditlerin ve frsatlarn ayn anda bir arada bulunduu bu dz dnya, dnceler kltrler, ve hatta dinler arasnda bir serbest rekabet alan. Bu rekabet alannda ilerin nasl gittiini grmek iin, ok basit bir aratrma yaptm. Google, biliyorsunuz, internetin en gl ve en popler arama motoru. Googlen bir de dnyadaki internet sitelerini ieriklerine gre kataloglayan Directorysi var. Buraya girdim ve religion (din) blmne gz attm. Grdm ki Hristiyanlkla ilgili internet sitelerinin says 93 bin 285. Yahudilikle ilgili 2834 site var. slamla ilgili site says ise sadece 2477. (Dnyadaki Yahudi nfusunun Mslman nfusunun yzde 1 veya 2si kadar olduunu unutmayn.) Bu, slam dnyas adna bir arpc geri kalmlk tablosu. Kukusuz mesele site retmekten ibaret deil. nemli olan, modern dnyay anlayan, dorularn ve yanllarn kavrayan, dinin z ile onun etrafnda ina edilmi insani yaplar birbirinden ayrtrabilen ve sonra da an gerek duyduu yeni yaplar retebilen bir perspektif gelitirmek. Mslmanlar dz dnyada bunu baarabilecekler mi? Baarmalar iin ne yapmalar gerek? Dz dnya Trkiye iin ne ifade ediyor? Bu sorular sonraki yazlara brakyorum. Ama imdilik unu bir kenara yazn: Dz dnya giderek yaylyor ve bundan geriye dn yok. Gelecek vizyonunu bunu grerek ina etmek gerekiyor.
Fikir Platformu
156
Amk- Hayl (Filibeli Ahmet Hilmi) T.Suat Demren Amk- Hayl i okudunuz mu? Filibeli Ahmet Hilmi nin muhteem bir eseridir. Bir felsef hikayeler dizisi diyebileceimiz Amk- Hayl, iyi bir eitim grm, dnen, arayan, geree susam bir gen olan Raci adl roman kahramannn ahsnda bir mrdin seyr-i slkunu anlatr. Raci, Aynal Dede lakabl, meczup grnmne karn kemal ve irfan sahibi bir rehberin manevi terbiyesi altnda, gnl aleminin derinliklerine yapt yolculuklar neticesinde, alemde Allahtan baka bir varlk olmadn, bu alemin Allahn sfatlarnn tecellisi olduunu anlar. (Tasavvufun bir yorumu) nsan alemin z, zeti, meyvasdr. Alemin yaratl amacdr, Rabbinin halifesidir. Alemdeki her varlk, Allahn bir adnn, bir sfatnn tezahr iken, varlklarn sonu olan insan, Allahn tm sfatlarnn tecellisine mazhardr. Filibeli Ahmet Hilmi kitabn(1) giriinde birka sz bal altnda unlar yazar: Bu kitab, gerei arama kaygs tayan yrekler, hayatn sonuyla ilgili konular seven insanlar zevkle okuyabilirler. Bir asrdr bu memleket ve millet ok Raciler yetitirdi ve daha biroklar yetiecektir.
Fikir Platformu
157
Okuyucularmza sunduumuz bu hikayeler -hikaye mi acaba?!- ilgi grecek olursa kendimizi mutlu sayarz. nk bu hikayeye gsterilecek ilgi ciddi konulara ilikin birer eilimin bulunduunu gsterir ki bu, deerli okuyucularmz iin hite yadsnacak bir durum deildir. Bu byk millette gerein aray endiesiyle dolu binlerce duyarl yrein mevcut olduunu dost dman herkes grmtr. Filibelinin bu temennileri boa kmam, Amk- Hayl byk ilgi grm defalarca bask yapm, halen de ayn ilgiyi grmeye devam etmektedir. (Sadeletirilip kua dndrlm hali tabii..) Raci, 4 yl sren aray, phe devrinden sonra iyice yorgun der. Bu dnemde skntlarn dindirici etkisi nedeniyle kendisini elenceye vermitir. Bu elencelerin geici hazlarndan sonra yine ayn akl ikencelere maruz kalmakta ve kuku denen canavar btn benliini, akln, kalbini kavurmaktadr. Yine bu elencelerden birinde, gzel bir bahar gn arkadalaryla piknie gider. Gittikleri yerde baka insanlarda vardr. Gzel bir yer bulmak umuduyla dolarken iki hrpan klkl adamn bulunduu bir yeri beenirler. Ve adamlarn 3-5 metre yanna malzemelerini koyarak, dinlenmeye ekilirler. Raci tesadfen bu pejmrde adamlarn yanna dmtr. Adamlar aralarnda konumakta, Raci de dinlemektedir. Racinin anlatmyla devam edelim(2): *+ Ellili yalarnda grnen biri konuuyor, daha gen olan dinliyor, bazen soru soruyordu. Konumalarndan, nce deli olduklarna hkmettim. Gerekten deliydiler. Ama delilerin meczup denilen trlerinden. in tuhaf taraf, bu iki pejmurdenin delice konutuklar konular, beni oldum olas megul eden eylerdi. Yal olan gen deliye (gerekte yalnz Allahn varlnn mevcut olduundan bahisle/ TSD) yle diyordu: *+ Zaten hi ile hep, birin ta kendisi, bir eydirler! Ama cahil kalabalklar bir eyi iki farkl adla anyorlar! Dier konularda benzer eylerdi. yice armtm. ster istemez sze kartm Tuhaf! Varla yok hi bir olur mu? rnein ben imdi varm, yarn yok olacam. Bu ikisi arasnda fark yok mu? dedim. Deli ban evirdi. Kahkay bast : Vay! Sen varsn ha?! Acaba var msn? Bu nemli soruyu kendi kendime ok sormutum. Bu soru yzeysel bir bakla anlamsz hatta alay konusu olarak grlebilir. Ama yle deildir. Eer varsam, neden yok olacam? Yok olmayacaksam, ruhum baki mi kalacak? *..+ Ve daha cevabn bulamadm bir ok soru. Deli ekledi : Ama ben varm. nk hiim ve yokum. Vcudum mutlaktr. Yok olma snrldr. Mutlak olan vcuttur. Mevcuttur. Bundan sonra sustu. Hibir soruma cevap alamadm. Sonunda srarl sorularmdan rahatsz oldu. Arkadana : Haydi gidelim, bu hayvan bizi zevkimizden alkoydu. dedi.
Fikir Platformu
158
Kalkp gittiler. Ne tuhaf! Perian grnml bir deli, mkemmel tahsil grm bir insana hayvan diyebiliyordu! Daha sonra Raci bu dncelerle daha da tuhaflar. Sreki ayn sorular kendine sormakta aklen delinin ne demek istediini bir trl anlayamamaktadr. Piknikten sonraki ikinci gnde kahvehane yolunda, her zaman getii bir mezarln nnden geerken, mezarln kapsnn ak olduunu grr. Mezarln iinde bir kulbe vardr. Terk edilmi sand kulbenin kapsn atnda ieriden eski psk elbiseler giymi birisi kar. Elli yalarnda olduunu tahmin ettii adamn banda yeil bir takke vardr ki krk elli ayna paras yaptlarak sslenmitir. Birok kuma paralar yamanarak yaplm ve gkkuan andran yrtk cbbesine de ayna teneke trnden eyler dikilmi, yaptrlmtr. Bu grntye glmemek ele deildir. Ama baklarnda o kadar ho bir yumuaklk ve alak gnlllk, ehresinde o kadar hznl bir donukluk vardr ki Raci glmedii gibi kendisine doru bir adm atar. Yine Racinin azndan devam edelim : Kyafetiyle tam bir tezat oluturan bir ciddiyet iinde yava ve ahenkli bir sesle: -Safa geldiniz nurum, buyrunuz dedi ve kulubesinden kard bir hasr parasn yere serdi. Oturdum. Srtm kulbeye dayamtm. n tarafmzda on be kadar iri tal ve gzel sls yazl mezarlar, sa ve sol yanmzda sk dikilmi aalar bulunuyordu. Kulbenin sahibi bir kere daha ieri girdi, mangal iini gren bir mlek getirdi. Bir daha girdi, eski bir cezve, iki fincan, bir ibrik, bir ttn tabakas, birka teneke kutu kard. Kuru ot ve erple yakt atee cezveyi srd. Tekrar : Safa geldiniz nurum! Naslsnz, iyi misiniz? dedi. Allaha hamdolsun dedim. Adamn ciddiyetiyle kyafeti arasndaki arasndaki tezat beni artmt. Tekrar sze balayarak: Adnz nedir? dedi. Ahmet Raci. Ahmet Raci mi? -glerek- Beeriyetin adn ellerinden almsn nurum! nsan tr o kadar aresiz, zayf ve muhtatr ki hayatn ricayla srdrr. Raci demek, insan demektir. dedi. Bu mkemmel szler zerine aknlm bir kat daha artt. Merakla sordum: Sizin adnz nedir? Benim adm oktur, her yerde bir ad ve lakapla anlrm. Burada zerimdeki aynalardan dolay Aynal Dede namyla tannrm. Ama istersen Adem Baba de. Bir sre dndkten sonra kendimi daha fazla tutamayarak yle dedim:
Fikir Platformu
159
Azizim, kemal sahibi bir kimse olduunuz ortada. Byleyken kemalinizi bu garip kyafetin altnda gizlemenizin nedenini anlayamyorum. Cevab ok basitir. -Kahveyi piirip fincanm doldurduktan sonra konumasn srdrd-: Herkes sse merakldr. Birou byk paralar harcayarak trl trl elbiseler diktirir. Ben de bu tr elbiseden holanrm. Aldm cevap, akla uygun deildi. Kafamda tarttmda aklc olmadn grerek kendi dncemi syledim. Bana u cevab verdi: Aklamam aklc bulmuyorsunuz. halbuki bence akla uygundur. Elli yanda bir adamn tanesini on, bazen yirmi kurua alp boynuna takt ve adna boyun ba dedii bir yular akla uygun grdnz halde klahma taktm ayna paralar neden akla uygun olmasn? Tut ki her ikisi de insan mnasebetsizliini, deliliini gstersin! Bu durumda bile benim deliliim daha akla uygun ve daha mantkldr Birdenbire aklma daha parlak bir fikir geldi. Deli klna girmi bir bilge olma ihtimali bulunan Aynal Dede ile ciddi konular hakknda konumak isteyerek: Sultanm, siz bu viranede gml bir hazinesiniz, bense bilgelii arayan avareyim. Sizden yararlanmama izin verir misiniz? Ltfen elinizi verin, pmek istiyorum. El pmek?! -ararak-: Niin? stersen konualm. Ama szden ne kar! imdiye kadar kimbilir ka hayvan yk kitap okudun, ne anladn? Hi deil mi? nsanlarn bilgileri nedir? Arzularn gidermek ve zanatlarn gelitirmek iin edindikleri bireydir. Peki Hakk ve hakikate ilikin ne bilirler? Hi! Akli denklemlerle Hakkn varln bulmak mmkndr. Ama bilmek, anlamak mmkn m? Ne konualm! Harf dizisiyle bilgeliin aslna ulalabilir mi? O an garip bir duyguya kapldm. Koca bir medeniyetin, insanln binlerce yllk birikiminin eseri olan bilgileri hor gren bu garip klkl delinin szlerindeki byklk, ben de bir aalk kompleksine yol amt. ok alalm, ok klmtm. Azm bile amadan, yardm ve acma uman baklarm ona diktim Bundan sonra Racinin Aynal Dedenin refakatindeki seyr-i sluku anlatlyor. Yani kitap asl buradan sonra balyor. Tasavvufun btn elerini eitli dinlerin anlatlaryla ssleyerek anlatan Filibeli Ahmet Hilmi, Raciye Aynal Dedenin ve neyin refakatinde; yokluk tepesi, kla karanln sava, krler lkesinde mor eytanlarla ilgili tartma, anka kuunun srtnda evrende yolculuk, Kaf dan aray, azamet denizinde doup, fndk kabuunda kaybolan tecelli elalesi, ebedi muamma ve nur danda marifet ile konuma, Hrmzle Ehrimenin mcadelesi, ak aynasnn sorusu, kambur felekle kr talihin nasip datmas, ulular meclisi gibi olaanst hallere ahadetle; akln kavrayamad, sembollerin ardndaki, tm varl yaratan sonsuz gerei kefettiriyor. Hakikati arayanlara ne mutlu! ***
Fikir Platformu
160
Zevk-i dnyaya firb olmadlar ehl-i kemal/Bildiler hasl hep zll u huvel-lub u hayal Zevke tebihi cihann hele ryaya misal/Damen-i ak tutup buldu kamu kurb-u visal.. Aynal Dede
(1) Amak- Hayl - Yeditepe Yaynlar. st.2.Bask. S.17 (2) Amak- Hayl - Yeditepe Yaynlar. st.2.Bask. S.25-31
Fikir Platformu
161
Trk Korkusu Mehmet Ylmaz Bu kanl hayvan, armha gerilmi sann dman olan acmasz ejderhay grmyorsunuz belki de? Elbette u kfir Trklerden bahsediyorum. nce ark yerle bir ettiler ve iren kokan nefesleriyle saysz Hristiyan zehirlediler. imdi talyaya yaklayorlar ve bir harabeye evirmek istedikleri Roma kilisesine saldryorlar. Bu satrlar 16c ve 17ci yzyllarda gerek bir best-seller olan ve hemen btn Avrupa dillerine evrilen bir kitaptan, Trklerin gelenekleri ve gizli ktlkleri adl hatrattan. Asl Latince olan kitabn yazar Macaristanl Georges 1526da Osmanllarn eline esir dyor ve 13 yllk esareti srasnda nce Mslman oluyor ardndan da Bektai . Macaristanl Georgesun verdii teknik bilgiler o kadar ayrntl ve bugnk bilgilere o kadar yakn ki sylediklerinde samimi olduunu dnyor birok tarihi. Bizim Kurandan daha dorusu Kehf ve Enbiya surelerinden tandmz Yecc ve Mecc (Bat dillerinde Gog ve Magog) Avrupadaki inana gre dnyann en dou ucunda (bazlarna gre Kafkasyada) yaayan insan yiyen korkun yaratklar. Bronz bir kapyla kapatlm duvarlarn arkasna hapsedilmi kpek bal canavarlar sz konusu kimi rivayetlere gre. Ahiret gn bu kaplar alacak ve Kyametin ilk atelerini ite bu yaratklar yeryzne tayacaklar.
162
Fikir Platformu
Sava meydan te Osmanllarn durdurulamaz ilerleyii Trklerin bu Gog ve Magoglardan olduu inancn yayyor 1400l yllarda. Gerekten de 1444te Varna, 1448de Kosovo savalar , ardndan da 1453te stanbulun fethi Avrupallar ylesine korkutuyor ki byle byk yenilgilerin ancak Tanr tarafndan kendilerine verilmi bir ceza olabileceini dnyorlar. Peki ama 500 yl ncesinde kalm askeri yenilgiler nasl oluyor da bugn hayatta olan Avrupallarn ortak hafzasnda bir Trk korkusunu byle diri tutabiliyor? Osmanl ne ilk ne de son ordu Avrupay korkutan. Hun ve Viking aknlar, Araplarn spanyay almalar ve bugnk Fransann ilerine, Poitierye kadar gelmeleri, ngilizlerle yaplan Yz Yl Savalar, 100 milyon insann lmne yol aan II. Dnya Sava Btn bunlar Trk korkusunun yerine baka bir korkuyu koymaya yetmedi. Neden? Bir ipucu 1461de Papa II. Piusun Fatih Sultan Mehmete yazd mektupta bulunabilir: Kusursuz bir Hristiyan olmak iin Trkn neyi eksik? Oru tutuyorsunuz, sadaka veriyorsunuz, hacca gidiyorsunuz, verdiiniz sz tutuyorsunuz. Merhametli ve misafirperversiniz. Btn farkmz bir ka damla su. Fatihi Hristiyanla davet eden bu mektupta bir ka damla su elbette vaftiz suyunu kastediyordu. Osmanllarn dier yabanc ordulara bakarak nemli bir fark vard : Avrupaly Avrupal yapan ne varsa Trk o alanlarn hemen hepsinde Avrupaldan stnd. Dnemin bir ok tarihisi Istanbula Roma Rediviva (Dirilmi Roma Dnyann yeni bakenti) demiyorlar myd? Avrupalnn en gurur duyduu savas Frank valyeleriydi. Gelin grn ki Hal savalarndan sonra yaygn deyim nullus homo naturaliter debet esse miles nisi Franci et Turci oldu. (Franklar ve Trkler dnda kimse valye olduunu sylemesin) Bar zaman Sanat, kltr, mimarsi ile de Dou Baty kskandryordu. Hamamlar, kahvesi, nargilesi, zengin mutfayla Osmanl ne Vikinglere ne de dier yamaclara benziyordu.
Fikir Platformu
163
zetle Trkn stnl sava meydanyla snrl kalmyordu. Mesel devlet organizasyonunda Trk Avrupaly kendine hayran brakyordu. 16c yzylda stanbulda grev yapan bir bykeli yazd mektupta yle diyor: Trklerin lkesiyle bizim lkemizi karlatrdm zaman korkudan titriyorum. Onlarda cemiyette ykselmek iin bilgi, beceri ve alkanlk yeterli. Bizde ise soyluluk art. Bunun iin Trkler giritikleri her ite baarl oluyorlar. Toplumsal yap ve ahlak konularda Avrupallarn algsn Macaristanl Georgesdan dinleyelim : stisnasz gittiim her yerde, btn Trk lkesinde kadnlarn ahlak ve erdemi bizimkilerin ok zerinde. Kyafetleri sade, bedenleri rtl. Ev dndaki davranlar asla yabanc bir erkein dikkatini ekecek ekilde deil *Daha sonra kendi lkesindeki kadnlara hitaben+ Ah kadn, sineni, bacaklarn akta braktn, yabanc erkeklerin baklarn ektiin hatta zina yaptn zaman evlilik bana sadk kaldn m zannediyorsun? Ya btn bunlara gz yuman kocan? Kadn-erkek ilikilerindeki farklarn artt tek kii Macaristanl Georges deil elbette. Suriyeli bir prens olan Usama ibni Munkid hayretle unlar aktaryor gnlnde : *Hallardan+ bir kar-koca gryorsunuz dolayorlar, kadn baka bir adamla sohbete dalyor, kocas uslu uslu tek bana yola devam ediyor. Trk bilmecesi Katolik Ispanya ve Portekizin Mslman ve Yahudi vatandalarna Engizisyon yoluyla eziyet ettii hatta soykrm yapt yllarda Osmanl Yahudi ve Hristiyan tebasna devlet ynetimi de dahil olmak zere nemli sorumluluklar ve ykselme imkn tand. Hristiyan olup da Osmanlya byk sadakat gsteren Srp, Ermeni, Grc hatta Venedikliler Avrupa iin hep zlmesi imknsz bir bilmece oldular. Bilgi ve becerilerine uygun sayg ve refah Hristiyan topranda bulamayan Hristiyanlarn Mslman bir sultann emrine byle gnll girmeleri Kilisenin
164
siyas doktrinleri iin tam bir ykm demekti. Avrupal kendini ideolojik dzlemde de alt eden Trke kar asrlarca ezik kald. Bin yl boyunca Avrupa adna giriilen asker, din, ekonomik, siyas her trl proje Trk engeline arpt. Trk avrupalnn en sabit ve en yenilmez rakibi oldu, dierleri gibi dman deil. Kl Aslann 1096da Birinci Hal ordusuna verdirdii kayplardan Napoleonun 1798de Msrdaki Akka yenilgisine hatta 1915 anakkale savana kadar Trk lkesi Avrupal iin baarszln adresi oldu hep. Amerika ktasnn kefinin byk heyecan uyandrd yllarda bile Trkler hakknda yazlan ve adna Turcica denen eserler Amerika hakknda yazlanlarn iki misli kadard. (Michel Jolivet CNRS, 2002) Bu ynyle Avrupal kimliinin olumasna byk katks oldu. Avrupal kimliinin snrlarn izen bir teki oldu Trk. Avrupal olmak demek Trk olMAmak, Trkn tersi olmakt. te bugn Trkler Avrupal deil syleminin arkasnda yatan bilinaltndaki gerek bu kanaatimizce. nsan haklar, ekonomi, tarih veya baka alanlardaki bahaneler ne srlerek gizlenmeye allan, Avrupalnn korkusu, cs, tekisi olan Trk aslnda onun kimliinin de ayrlmaz bir paras. Bu balamda Trkiyenin AB yelii insanlk tarihinin en byk psikanalitik laboratuarn oluturuyor.
Fikir Platformu
165
Osmanly Ykan Cephe - Filistin Tuncay Ylmazer
Tuncay Ylmazer Geliboluyu Anlamak Yenilgileri yazmak zordur bizler iin Tarihimizin eref levhalar arasnda kalan o karanlk gnleri eelemek, ac gereklerle, gz gre gre yaplan hatalarla yz yze gelmek, ou zaman hazm zor, tad ac m ac, stelik yan etkisi ok fazla bir ilac almaya benzer. Genellikle tarihimizdeki baarszlklarn nedenlerinin incelenmesi akademik, dar ereveli tartmalarn konusudur. Bu arada srekli tekrar edilen, dnmeyi dumura uratan sloganlar da sylenir durur. Araplar bizi arkadan vurdu ya da Almanlar yenildii iin biz de yenilmi sayldk! vs. gibi st rtlen , nedenleri anlalmayan, aratrlmayan her yenilgi o lkenin geleceine ait bir kapy rter aslnda Askeri ya da siyasi bir baarszlktan iyi ders alnd, nesillere iyi anlatld takdirde ok daha fazla ders karlabilir. Bat literatrnde askeri ve siyasi baarszlklarla ilgili almalar ok daha dikkat eker. rnein anakkale Sava ile ilgili yabanclarn (daha dorusu kaybedenlerin !) eserleri bizimkiyle karlatrldnda bir hayli fazladr. inde bulunduumuz dnem sanki bu anlay deiiyor gibi Tarihe artan ilgi niin sorularn da beraberinde getirdike birbiri ardna nitelikli aratrmalar, sakl kalm anlar birer birer ortaya kyor. Tarihin Sarkam Durumas adl almasndan tandmz Dr. Ramazan Balcnn Osmanly Ykan Cephe - Filistin (Nesil Yaynlar-2006) adl kitab da yakn tarihimizin ac gereklerinden birisine k tutuyor, Osmanl Devletinin sadece Filistinden deil tarih sahnesinden fiilen ekilmesine yol aan bir yenilginin perdelerini aralyor.
Fikir Platformu
166
Dr. Balc almasnda ncelikle Osmanl Devletinin savaa girmesi ve cihad ilanndan sonra Suriye ve Filistindeki sancak- erifin ald gnleri anlatyor. Msr Aknna koup giden birlikler arasnda Osmanl corafyasn temsil eden btn unsurlar vard. Arnavut bl, Krt taburlar, Urban mfrezesi, Arap alaylar, Ermeni birlii, Mevlev taburlar, Kadiri blkleri, erkes gnllleri, Drzi takmlar ve Anadolunun askerlii peygamber oca sayan ulu gnll Mehmetikleri hep ayn sevdaya gnl vermilerdi. Sancak hepsinin gznde birlik demekti, dzen demekti. Onun dalgaland yerde namuslar emniyetteydi, hukuklar korunurdu.(s. 24) Kanal Harekt tamamen Almanlarn istei dorultusunda planlanm, ngilizleri Svey kanal zerinden vurmay amalayan bir seferdi. Ocak 1915de Sina lnde yaklak 350 kilometrelik mesafeyi boydan boya geen 30.000 kiilik Osmanl Ordusunun kavurucu scaa ve her trl imkanszlklara ramen gerekletirdii destans yry, kitapta ok arpc ekilde anlatlyor. Balcya gre Svey Kanalnn br yakasndaki ngiliz mevzilerine ubat 1915de yaplan ve ar kayplarla sonulanan Kanal Harektnn halka ve askerlere anlatl ekliyle ordu komutanlarnn planlar arasnda farkllklar var. zellikle harpten sonra yaynlanan anlar; harektn Msr ele geirmekten ok, ngilizlere Svey kanal boyunca gvende olmadklarn hissettirmek iin yapldn ortaya koymu, Kanal Harekt anakkale savunmasnn bir dereceye kadar tamamlanmasna imkan salamt. (s. 55) Balc almasnda ayn zamanda, gnmzde de ok tartlan bir konuyu gndeme getirerek yllardr tekrarlanan, hi sorgulanmadan kabul edilen bir olgu olarak kabul ettii Arap isyann irdeliyor. ngilizlerin zellikle Bedevi Arap kabileleri, ya da Mekke Emiri erif Hseyin gibi sempatizanlar zerinden ayrlk hareketleri krklediini belirten Balc, ttihat-Terakki politikalarnn Araplar zerindeki olumsuz etkilerini ngilizlerin her frsatta kullandn belirtiyor. Buna en arpc rnek de, iktidar elinde tutan ttihat Terakki Partisinin Enver Paa ve Talt Paa ile birlikte triumvirasndan biri olan blgedeki 4. Ordu Komutan Cemal Paann birok Arap aydnn ihtilal hazrl ierisinde olmakla sulayarak divan- harbe verip sonrasnda 6 Mays 1916da amda idam ettirmesi. Gerekten de sz konusu idamlar Trk-Arap ilikilerinde ciddi bir krlmaya yol amt. zellikle Cemal Paann Bab- Aliden gelen tepkilere ve isnad edilen belgelerin tartmal olmasna ramen (-ki bu belgeler tamamen sava ncesine aitti ve ileri srlen sulamalar 1913 balarnda ilan edilen genel affn kapsamna giriyordu) bu idamlar gerekletirmesi her kesimden tepki ekmiti. Btn bu olumsuzluklara ramen bata Filistin olmak zere hibir Arap vilayetinde toplu isyan grlmemiti. ngilizler Arap syan ad verilen apulcu hareketini erif Hseyin ve etrafna toplanan bedevilerle ynettiler. Austos 1918de ngilizlerin Filistin cephesindeki son byk harekata balamalarnn hemen ncesinde Arap isyanclarn son gc topu topu 8000 kiilik 2 tmenden ibaretti. Oysa sadece Filistin blgesinde 1 milyona yakn Arap nfus yayordu. Balcya gre bu rakamlar Arap isyan ad verilen olayn siyasi nedenlerle bytldnn ak bir gstergesiydi. Cephane eksiklii, susuzluk, iae tedarikindeki birok aksaklk ve teknik imkanszlklara ramen GazzeTeleria-Birssebi hattnda bulunan Osmanl Ordusunun Gazze Muharebelerindeki baarlar her trl vgye deerdi. Ancak blgedeki dengeler, ngiliz General Admound Allenbynin 28 Haziran 1917de baa gelmesinden sonra deiecektir. Bat cephesindeki baarlaryla gz dolduran Sir Allenby, ngiliz Babakan Lloyd Georgea, Filistine kar dzenlenecek byk bir harektla Kuds ehrini miladi ylbanda hediye olarak sunmak istediini aklayacakt. (s.117) ngilizlerin byle bir harekata ok iyi hazrlandklar anlalyor. Allenby ulam, su ve gizlilik olarak belirledii 3 sorunu en ksa zamanda halletme yoluna gitmi, demiryolu hatlarn uzatm, aldatma amal bo askeri klalar ina ettirmi, ok sayda su kuyusu kazdrm, zellikle Yahudi kkenli casuslardan byk lde yararlanmt. Buna karlk Osmanl Ordusu komuta kademesinde zellikle
167
Cemal Paa ile Alman General Falkenhayn arasnda yaanan anlamazlklar kanlmaz sonu beraberinde getirecekti. Allenbynin ordusu sz verdii gibi Noelden nce muzaffer bir edayla Kudse girmitir. (9 Aralk 1917) Kudsn dmesi Osmanl Devleti iin kanlmaz sonun balangcyd. Filistinin elde kalan ksmn savunmak iin kurulan Yldrm Ordular Komutanlna General Liman Sandersin atanmas ok fazla bir eyi deitirmeyecekti. anakkale Savan kazanm Osmanl 5. Ordusunun komutan olan Liman Paa bir kere daha hatal savunma stratejisiyle gndeme gelecek, Filistinin geride kalan te birini dz bir cephe hattyla savunmas felaketle sonulanacakt. Sorun sadece hatal plan deildi elbette. Balcya gre gece gndzl devam eden arpmalarda ok ypranm, doru drst bakm yaplmam, her trl ikmal olanaklarndan yoksun braklan ktalarn elverisiz arazi artlarnda zaman zaman yeterli topu desteinden de mahrum bir durumda ok stn dmana kar taarruzlara sevkedilmesi bir ok yerde ar kayplara yol amt. yle ki kat zerinde ordu adyla anlan birlikler neredeyse tmen mevcuduna inmitir. Trk birliklerinin bu ekilde cmerte harcanmas, savan sonunu etkileyecekti. ( s. 175) Ramazan Balcnn bu saptamas aslnda Birinci Dnya Savann geneline uygulanabilir. Mttefik kabul edilen bir lkenin komutanlarna emanet edilen bu lkenin evlatlar anakkaleden Galiyaya, Sarkamtan Filistine bir ok cephedeki hatal taktiklerin, planlarn kurban olmamlar myd? Osmanly Ykan Cephe - Filistin kitab; okurken sizleri kh duygulandracak, kh rahatsz edecek bir kitap. Ancak yaklak 400 yl adaletle, tm milletlerin haklarna saygl bir ekilde yneten idarenin (ve iradenin) bu ekilde ortadan kalkmasndan sonra Ortadounun 90 yldr iflah olmadn bilmek, hznnz ve rahatszlnz daha da artracak.
Fikir Platformu
168
Fikir Platformu
169

Kitap Tanitan Kitap 1

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Kitap Tanitan Kitap 1

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Kitap tantan kitap (1)

Kitap Tantan Kitap (1)

Kitap tantan kitap (1)

Bu kitap Derin Dnce Fikir Platformunun okurlarna armaandr. www.derindusunce.org

Kitap tantan kitap (1)

Kitap tantan kitap (1)

Kitap tantan kitap (1)

Kitap tantan kitap (1)

Kitap tantan kitap (1)

Kitap tantan kitap (1)

Kitap tantan kitap (1)

Kitap tantan kitap (1)

Kitap tantan kitap (1)

Kitap tantan kitap (1)

Kitap tantan kitap (1)

Kitap tantan kitap (1)

Kitap tantan kitap (1)

Kitap tantan kitap (1)

Kitap tantan kitap (1)

[1] http://tr.wikipedia.org/wiki/Jean-Paul_Sartre [2] http://tr.wikipedia.org/wiki/Gen%C3%A7_Werther%E2%80%99in_Ac%C4%B1lar%C4%B1_%28kitap% 29 [3] http://epigraf.fisek.com.tr/index.php?num=1039

Kitap tantan kitap (1)

Manev Enerji - Energie Spirituelle (Henri Bergson) Mehmet Ylmaz

Kitap tantan kitap (1)

Kitap tantan kitap (1)

Kitap tantan kitap (1)

Nefesler (Ganiyy-i Muhtef) Mehmet Ylmaz

Kitap tantan kitap (1)

Kitap tantan kitap (1)

Sa elini kullansan, aynadaki solaktr. Bunun srr aynann srrna muallktr.

Kitap tantan kitap (1)

Kitap tantan kitap (1)

Bir kere de sormal: Grnen bu lemin Nedir ki hviyyeti ve dayand zemin?

Kitap tantan kitap (1)

Kitap tantan kitap (1)

Kitap tantan kitap (1)

Kitap tantan kitap (1)

Kitap tantan kitap (1)

Kitap tantan kitap (1)

Kitap tantan kitap (1)

Kitap tantan kitap (1)

Kitap tantan kitap (1)

Kitap tantan kitap (1)

Kitap tantan kitap (1)

Kitap tantan kitap (1)

Kitap tantan kitap (1)

Kitap tantan kitap (1)

Kitap tantan kitap (1)

Kitap tantan kitap (1)

Kitap tantan kitap (1)

Kitap tantan kitap (1)

Kitap tantan kitap (1)

Kitap tantan kitap (1)

Kitap tantan kitap (1)

Kitap tantan kitap (1)

Kitap tantan kitap (1)

Kitap tantan kitap (1)

Kitap tantan kitap (1)

Kitap tantan kitap (1)

man ve Aksiyon (Necip Fazl) Kbra Nur Ayar

Kitap tantan kitap (1)

Kitap tantan kitap (1)

Kitap tantan kitap (1)

Kitap tantan kitap (1)