MUNNN MESNEV- MURDYYES

Hazrlayan

Prof. Dr. Kemal YAVUZ

 T. C. KLTR VE TURZM BAKANLII

KTPHANELER VE YAYIMLAR GENEL MDRL

3133 KLTR ESERLER 416 ISBN 978-975-17-3349-8

www.kulturturizm.gov.tr e-posta: yayimlar@kulturturizm.gov.tr

Bu kitap internet ortamnda ilk kez yaymlanmaktadr.

N SZ zerinde altmz Munddn bin Mustafann Mesnev-i Murdiyyesi XV. yzyln ortalarna doru 839 h./1436 m. ylnda yazlmtr. Sultan II. Murad tarafndan yazlmas teklif edilen bu eser, kanaatimizce devrine kadar ve devrinde, nazm sahasnda, en hacimli eser olarak grlmektedir. Mesnev gibi ana bir eserin, bilindii kadar ile Trkede ilk tercme ve erhi olan Mesnev-i Murdiyye tamamen Trk milletinin, slm dnem iindeki, yaayn ve inancn vermesi bakmndan dikkatimizi ekmiti. Ayrca; a. Eserin bilinen ilk Mesnev tercme ve erhi olmas, b. Eserin iki nsha olup devamnn salanmas, c. Devrinin istinsah olmas, . Dil bakmndan imlsnn salam oluu, d. II. Murad devrinin Trke bakmndan bir dnm noktas olmas, e. Kelime hazinesi bakmndan zengin ve gramer yn ile eitlilik gstermesi, f. Eser zerinde gerek dil, gerekse edebiyat ynnden bir aratrmann yaplmam bulunmas gibi sebepler, bizi Mesnev-i Murdiyye zerinde almaya yneltti. I. MUNDDN BN MUSTAFA Munddn bin Mustafann Mesnevnin Trkede bilinen ilk tercme edici ve aklaycs olmas bakmndan Trk edebiyat tarihinde, zellikle de kendi devrinde nemli bir yeri vardr. Sultan II. Murat devrinin hacim bakmndan en byk eser veren airleri arasnda ilk srada yer alan air, Mevlev airlerinin altnc veya yedincisi olarak karmza kmaktadr. Eserinden ve zellikle gazellerinden anlald zere airimiz gerek bir Mevlevdir. Bunu eserinde yer alan, Mevlevyem Mevlevyem Mevlev Mevlev olmayan olur levlev 1 beyti aka gstermektedir. Munddn bin Mustafa, Celleddn-i Rmden, y Cellddn iy kn- marifet y dili lmilere s-sfat 2 eklinde sz eder ve asl kaynan da ems-i Tebrz olduunu, ems-i Tebrz msun menba Nr- Yezdnnn oldur mecma 3 beytinde syler. Daha sonra Sultan Veledden; Sen senedsin bana iy Sultn Veled Sen zuhr it cnuma nr- Ahad 4 eklinde bahseden Munddn bin Mustafann bu tarikat eceresini izlerken, Mesnev gibi ana bir eserin yazlmasnda ok byk emei geen, hatta Mesnevnin onun ismine bal olarak Hsm-nme denilmesinde balca sebeb olan eyh Hsameddin iin de Mevlnann verdii Zeyneddin ismini; Y Ziyel-Hakk Zeynel-rifn Zeyn-i Hak ztun sftun zeyn-i dn 5

1 2

Munddn bin Mustaf; Mesnev-i Murdiyye, 2. Cilt, yk. 212b, 18. beyit. metin 41. beyit. 3 metin 48. beyit. 4 metin 54. beyit. 5 metin 56. beyit.

beytinde zelliklerini sayarak verir. Munddin bin Mustafa, Mevlna ve Sultn Veledden sonra eyhi Abdurrahimden sz etmitir. Eserinde yer alan hemen her gazelinde, Mun veya Mun mahlasn kullanrken, bu mahlasla birlikte Abdurrahim ismine de yer vermitir. Eserin giri gibi grnen ksmnda ondan; b- hayvndur bize Abdurrahm Bir ulu cndur bize Abdurrahm Kabr karanulgyun gam yimen Nr- Rahmndur bize Abdurrahm .. Bu Mune y ilhel-lemn Himmet-i Abdurrahmi kl mun 6 beyitlerinde grld ekilde bahsetmektedir. Mun 14.404 beyitlik bir eser brakm olmasna ramen hayat ve yaad yer hakknda hibir bilgi vermemektedir. EDEB KL Munddn bin Mustafa, eserinden anladmz kadaryla lim ve tasavvuf yolunda grnen bir Mevlev airidir. Mesnevyi, yalnz birinci cildi bile olsa, Trkeye evirmesi ve erh etmesi, onun Trk edebiyatndaki nemini gstermektedir. imdiye kadar tannmayan airin kiiliinin iirlerine yansmas deiiklik gsterir. O sadece bir Mesnev mtercimi ve aklaycs deil, eviri ve erhinin yannda t veren bir nasihati olduu gibi bazen de kendisini zabt edemeyen ve gnln yenemeyen sofi bir air olarak grnr. Mun Trkeyi iyi kullanan bir airdir; ancak iirlerinden Farsay da ok iyi bildii anlalmaktadr. O, konulara gre dili kullanmada usta bir airdir. airimiz eserinin tercme ve aklama ksm ile didaktik mahiyetteki iirlerinde anlalr bir dil kullanarak sade bir slup meydana getirmitir. Bu durumu itenlikle ortaya koyduu mnacatlarnda da grmekteyiz. Bunun yannda yer yer cinaslara bavurur. Mun iirlerinde, mesnevi nazm eklinden baka kaside ve gazeli de kullanmtr. Onun, Farsa iirleri ile birlikte gazel ve kaside olarak, toplam 152 manzumesi vardr. Bunlar, a. b. c. Didaktik mahiyette basit iirler Sanat tarafna ynelik retici ve hikmetli manzumeler Tasavvuf zellii olan lirik iirler

olmak zere ana grupta toplanmaktadr. II. MESNEV- MURDYYE Celleddin-i Rmnin Mesnevsi Trk edebiyatnda olduu kadar, dier milletlerin edebiyatlarnda da nemli bir yer tutmu ve son derece etkili olmutur. Bu yzden eser eitli dillere evrilmi ve bir ok erhleri yaplmtr 7 . Ayrca slm limleri arasnda da stn ve saygn tutulmutur. 8 Trk edebiyatnda Mesnevnin tercme ve erhleri Sultan Veledden sonra balamtr. Glehr XIV. yzylda, edebiyatmzda ilk defa olarak, Mesnevden setii be hikyeyi, Trkeye evirerek, erh etmitir. 9 Ancak, tespit
6 7

metin, 62-67. smail Gle; Trk Edebiyatnda Mesnev Tercme ve erhleri, Jounhay Of Turkish Studies-Trklk Bilgisi Aratrmalar, Volume 27/II, Harvard University 2003, Gnay Kut Armaan, s. 161-176. 8 Mesel Nakibendlikin byklerinden Abdullah- Dehlev; kitabn ei yokdur. Bunlar Kurn- Kerm, Buhr-i erf ve Celleddn-i Rmnin Mesnevsidir buyurdu Hseyin Hilmi Ik, Tam lmihal, stanbul 1976, s. 988. 9 Kemal Yavuz; Trk Edebiyatnda Mesnevden lk Tercme Hikyeler ve Baz Dikkatler, Uluslararas

ettiimiz kadaryla, Mesnevyi, yalnz birinci cildi de olsa, bir btn hlinde manzum olarak ilk defa tercme edip aklayan Munddn bin Mustafadr. O, Mesnev-i Murdiyye adl bu eserini 839/1436 ylnda sultan II. Murad adna yazmtr. A. MESNEV- MURDYYENN YAZILI SEBEB VE YAZILDII TARH

Mesnev-i Murdiyye Sultan II. Murat Hann istei zerine yazlmtr. Sultann bu isteini Mun bir ltuf olarak karlam ve milletine yapmak istedii hizmeti onun sayesinde gerekletirmitir. airimiz bundan dolay u beyitlerde sultana krann belirtir ve onu ver: Ayrca Mun; Ben bu niyyetde ekerken intizr eh nedminden iridi bir nigr 10 beytinde sultandan nedimi aracl ile bir haberin geldiini bildirmektedir. Ayrca Mun, Kavmine kend lisnyla nzl Eyledi kll neb v hem resl Biz de Trk dil ile erh eyledk Kavmmze dilleriyle syledk Her biri bir dil ile geldi ibd Cmleden tevhd-i Rab old murd 11 beyitleriyle, Munnin her peygamberin kavimlerine kendi dilleriyle gnderildiini, Mesnevnin man-y mutlak olup iinde bulunanlarn hak olduunu, bunun iin Trke aklayarak mensup olduu kavme bildirdiini, ondan her tabakadan insann faydalanmasn istediini anlatr. Mesnev-i Murdiyye 839/1436 ylnda yazlmtr. airimiz bunu, Bu kitba avn-la kldum r Kim budur asl- usl-i her fr Old gep yay u k u yaz u gz Trihe sekiz yz otuz tokuz Ol receb aynda bu ay old cem T ola nr cem-i cema em hir old hir rebil-hirn hirinde hiri bu fhirn 12 beyitlerinde aka anlatmaktadr. B. ESERN ADININ VE LKABININ NN VERLD VE KME SUNULDUU

Mesnev-i Manev, lkab ile sylersek, Mesnev-i Murdiyye veya Mesnev-i Murd, adn Mesnevden almaktadr. Mun, Celleddin-i Rmyi iaret ederek, Ol vel de buna didi Mesnev Oldugyun lafz v hem manev 13 beytinde Mesnevnin lfz ve anlam gibi iki ynl bir zelliinin olduunu bildirmektedir. Lkab olarak ise, Sultan Mevlna Bilgi leni, 15-17 Aralk 2000, Kltr Bakanl zel Dizi, s. 355-381. metin;157. beyit. 11 metin, 168-174. beyitler. 12 II.c. yk. 211a/5-6. 13 metin, 205. beyit.
10

II. Murad Hana izafeten Murdiyyeyi semektedir. airimiz; y Mun syle srr f f emile pervz vur olma huf Maniyi kl Mesnevden mntehab Manev nm it Murdiyye lkab 14 beyitlerinde eserinin ismini ve lkabn aka vermektedir. C. ESERN BLMLER VE MAHYET

ki ciltten oluan Mesnev-i Murdiyye mrettep bir eserdir. Eseri blm olarak iki ksma ayrabiliriz. Birinci blm giri niteliinde olan 233 beyitlik bir ksmdan meydana gelir. kinci blm ise, Mevlnann Mesnevsinin birinci cildinin tercme ve erhinden oluur. ki cilt olan eserin burada verdiimiz I. cildinde; 1. 2. 3. vezirin hikyesi, 4. Padiah, Cariye ve Zergerin hllerini anlatan hikye, Bakkal ve Papaan hikyesi, Yahudi padiahla, haddinden fazla Hrstiyan dman olan ve Hristiyanm gibi grnen Yahudi Arslan ve Tavan hikyesi,

olmak zere drt asl hikye bulunmaktadr. D. MESNEV- MURDYYENN NSHALARI

Mesnev-i Murdiyyenin imdilik bilinen iki nshas vardr. Bunlar Bursa ve Cambridge nshalalardr. 15 Bunlardan Cambridge nshas eksik olup bir cilttir. Bursa nshas ise iki ciltten meydana gelmektedir. Nsha tavsifi Bursa nshas: I. cilt Bursa lk Halk Ktphanesi, Eski Eserler Ksm, Ulucami Blm, nr. 1664. Mellif: Munddn bin Mustafa. Telif tarihi: kinci cildin hatimesinden anlaldna gre, 839/1435-1436. Mstensih: Hasan b. Ahmed (vakfiye kaydna gre). stinsah tarihi: 841/1437-1438. Yk. 194, l. 278 x 178 mm., st. 18, yaz harekeli talike alar nesih, cetvelsiz, harl kt, krem renginde, ark ii, yerli olup kaln; srt mein mukavva ciltli. Birinci cildin zahriyesinde Timurta olu Umur Beye ait olan 853/1449 tarihli vakfiye grlmektedir: Eser, 841/1437-1438 senesi Zilhicce ay balarnda Sal gn istinsahnn bitirilmitir. Eserin I. cildinin bir baka nshas ngilterede, Cambridge niversitesi Kitaplndadr. Bu nshann tavsifi yledir. Ktphane: Cambridge niversitesi Ktphanesi Yk. 204, st. 17, yaz harekeli nesih, balklar krmz cetvelsiz, kt aharl, ak krem renginde, su damgal ve su yollu (fligranl), cilt kahverengi mein, souk emseli. Mm: 3.10 Mellif ad: Munddin bin Mustafa Telif tarihi: 839 (Bursa nshasna gre) Mstensihi: ? stinsah tarihi: 840. Ancak eseri bizzat yerinde gren Amil elebiolu, kt ve yaz bakmndan bu istinsahn 840
14 15

metin, 77-78. beyitler.. Bursa lk Halk Ktphanesi, Eski Eserler Ksm, Ulucami Blm, nr. 1664-1665. ; Cambridge niversitesi Ktphanesi, nr. 1000.

tarihinde deil, fetihten sonra olabileceini ayrca belirtmitir.