G Sistemleri Blm TEIAS-EKH-2011 TDEP, 19.04.

2012

Elektrik Piyasas ebeke Ynetmeliine EK-4C olarak eklenmek zere oluturulmu Konvansiyonel retim Tesisleri in Denge Durumu Reaktif G Destek Hizmeti Performans Testleri Prosedr
TBTAK UZAY-TEA EKH Teknik Destek ve Eitim Projesi kapsamnda, TEA Elektrik Kalite Hizmetleri Mdrl iin, Ouz YILMAZ, smail ELMA TBTAK G Sistemleri Blm, Ankara 19.04.2012

TEA Yk Tevzi Dairesi Bakanl Elektrik Kalite Hizmetleri Mdrlnn mevcut yryen teknik danmanlk projesi kapsamndaki talebi dorultusunda, ebeke Ynetmeliine EK-4C olarak eklenecek Konvansiyonel retim Tesisleri in Denge Durumu Reaktif G Destek Hizmeti Performans Testleri Prosedr, yine tarafmzdan Aralk 2010 dneminde oluturulmu ve TEAa iletilmi olan test prosedr temel alnmak ve gelitirilmek suretiyle hazrlanmtr. Reaktif G Destei ve Gerilim Kontrol Yan Hizmeti ile ilgili olarak, gerek ilgili anlama metinlerinin oluturulmas gerekse de uygulama ve izleme prensiplerinin belirlenmesi srelerindeki rolmz de dikkate aldmzda, sunulan test prosedrnn belirlenen bu sreler ile kout olacak ve mevcut ebeke ynetmelii ile de herhangi bir tezat oluturmayacak, ifadeleri bu dorultuda irdelenmi bir prosedr olduu belirtilebilir. Gerei hususunu bilgilerinize arz ederiz.

19.04.2012, Ankara

Bilgi iin: oguz.yilmaz@uzay.tubitak.gov.tr; ismail.elma@uzay.tubitak.gov.tr

1/8

G Sistemleri Blm TEIAS-EKH-2011 TDEP, 19.04.2012

E.4.C.1. KONVANSYONEL RETM TESSLER N REAKTF G DESTEK HZMET PERFORMANS TESTLER (DENGE DURUMU) (1) Reaktif G Destek Hizmeti denge durumu performans testleri ncesinde retim faaliyeti gsteren tzel kii tarafndan ilgili Blgesel Yk Tevzi Merkezi ve/veya TEA Milli Yk Tevzi Merkezinden onay alnm olmas gerekmektedir. (2) Santralde birden ok nite varsa, reaktif g destek hizmeti performans testleri her bir nite iin gerekletirilecek ve bu testlere ilikin hazrlanacak Reaktif G Destek Hizmeti Performans Test Sertifikas testlerde baarl olan her bir nite iin ayr ayr hazrlanacaktr. Reaktif g destek hizmeti performans testi ncesinde aadaki koullarn salanmas gereklidir: a. Test edilecek nite, her trl d kontrol dngsnden bamsz olarak, Generatr Terminal Gerilimi Reglasyonu Modunda (AVR Auto Mode) altrlmal ve generatr terminal gerilimi referans deeri arttrlp/azaltlarak reaktif g yklenmesi salanmaldr. Temel ama ilgili niteyi her zaman almas beklendii iletme eklinde ve koullarnda test etmektir. Ykseltici trafosunda, ykte kademe deitirici olan niteler iin kademe deitirilerek ve gerektiinde generatr terminal gerilimi referans deeri deitirilerek nitenin reaktif yklenmesi salanabilir. b. Test esnasnda oluacak gerilim deiimlerinin sistem gvenliini tehdit etmemesi ve test iin daha uygun seviyelere getirilmesi amacyla, test ncesinde BYTM ile iletiime geilerek gerekli koordinasyon salanacaktr. lgili retim tesisinde teste tabi olmayan dier niteler bu amala gerilim deiimlerini minimize etmek ve de test koullarn iyiletirmek zere altrlacaktr. c. Performans testleri, test edilecek nitenin normal alma srasnda maruz kald iletme koullarnda (hidrojen basnc) gerekletirilecektir. d. Test edilecek nitenin generatr yklenme erisi ve tm ilgili koruma deerleri (V/f limitleme, V/f trip, Ar kaz Limitleme, Ar kaz Trip, Stator Akm Limitleme, Yksek Gerilim Trip, Dk kaz Limitleyicisi, kaz Kayb trip ve Dk Gerilim Trip vb.) test ncesinde testi gerekletirmeye yetkili firma tarafndan elde edilecek ve bu bilgiler test raporuna eklenecektir. Bu bilgilerin elde edilmesi ve doru yorumlanmas testler srasnda istenmeyen devre d kalmalar engellemek iin nemlidir. d. Test edilecek nitenin kabul tutanaklarnda veya retim lisansnda belirtilmi olan nominal aktif g deeri, o niteye bal olan generatrn nominal g faktr ve MVA deeri, soutma tipi, ana trafo bilgileri (ykte kademe deitirici olup olmad, kademe oran ve says) bara gerilimini regle etmek iin kullanlan kontrol yaps blok emas test ncesinde testi gerekletirmeye yetkili firma tarafndan elde edilecek ve bu bilgiler, test raporuna eklenecektir. e. Veri kayt cihaz, llen deerleri, zaman bilgisiyle kayt edebilmelidir. (3) Testler srasnda generatrn ilgili yan hizmet anlama metinlerinde tanml zorunlu reaktif g deerlerine tam olarak ulalabilmesine avantaj salamas asndan, bara geriliminin durumu gz nne alnarak, ilgili teste ar ikazl alma ya da dk ikazl alma ile balanmasna zellikle dikkat edilmelidir. lgili santralde varsa dier niteler ya

Bilgi iin: oguz.yilmaz@uzay.tubitak.gov.tr; ismail.elma@uzay.tubitak.gov.tr

2/8

G Sistemleri Blm TEIAS-EKH-2011 TDEP, 19.04.2012

da BYTM koordinasyonunda ilgili blge olanaklar test edilen nite iin en uygun bara gerilimi koullarnn salanmas iin kullanlmaldr. (4) Senkron kompansatr olarak alma yetenei olan ve ilgili yan hizmet anlamalarna dahil olan niteler iin testler, belirtildii ekilde hem generatr durumunda, hem de senkron kompansatr durumunda gerekletirilecektir. Senkron kompansatr durumundaki testler tek aamada, ilgili yan hizmet anlamalarnda bu alma durumu iin belirlenmi ve generatr durumuna gre belirlenmi deerlerden farkl olan zorunlu MVAR deerlerine ulalmasnn teyidi dorultusunda gerekletirilecektir. (5) Denge durumu performans testleri tamamlandktan sonra Reaktif G Destek Hizmeti Performans Test Tutana doldurularak teste katlan taraflarca imzalanmaldr. Test Hedefi (6) Generatr olarak gerekletirilecek testlerde birinci ve temel ama; nitelerin, bu ynetmelikteki Madde 20nin 1. Fkras ile Madde 126/Enin 1. ve 2. fkralar uyarnca ilgili yan hizmet anlama metinlerinde tanmlanan zorunlu reaktif g deerlerine (ekil 1), nominal k gc ve minimum kararl retim dzeyleri (MKD) arasndaki g seviyelerinde, belirlenen tolerans dahilinde gerektiinde ulaabilir olduunu teyit etmektir. Generatr olarak gerekletirilecek testlerdeki ikinci ama, ihtiya durumunda Yk At talimatyla ilgili niteden zorunlunun da tesinde ekstra reaktif kapasite yaratlmak istendiinde, bu durum iin bir lt oluturmak anlamnda, teknik yeterlilikler ve o anki iletme koullarndaki yklenme erisi snrlar ierisinde kalacak ekilde, zorunlunun da tesinde salanabilecek MVAR miktarn deerlendirmektir. stisnai durumlar, Test Kabul Kriterleri ksmnda belirtilmitir. Senkron Kompansatr olarak gerekletirilecek testlerde temel ama, nitelerin, bu ynetmelikteki Madde 20nin 3.Fkras uyarnca, ilgili yan hizmet anlama metinlerinde tanmlanan zorunlu reaktif g deerlerine, (ekil 2) belirlenen tolerans dahilinde gerektiinde ulaabilir olduunu teyit etmektir.

Bilgi iin: oguz.yilmaz@uzay.tubitak.gov.tr; ismail.elma@uzay.tubitak.gov.tr

3/8

G Sistemleri Blm TEIAS-EKH-2011 TDEP, 19.04.2012

ekil 1: Test hedeflerinin karland durumlar (generator)

ekil 2: Test hedeflerinin karland durumlar (senkron komp.)

TestAamalar (7) Generatr olarak Reaktif G Destek Hizmeti Denge Durumu Performans Testi, test edilecek nitenin aktif g k nominal seviyesinde, minimum kararl retim dzeyinde ve nominal seviyesi ile minimum kararl retim dzeyi arasnda kalan iki farkl deerde toplam drt aktif g seviyesinde gerekletirilecektir. (Emre amade kapasitenin nominalin altnda olmas durumlarnda, testler bu alma noktasnda gerekletirilebilir.) Belirtilen alma noktalarnn her birinde ayr ayr gerekletirilecek temel test admlar aada belirtilmitir. Senkron Kompansatr olarak Reaktif G Destek Hizmeti Denge Durumu Performans Testi, nite senkron kompansatr olarak alyorken, ar ve dk ikazl durumda, aada belirtilen srece kapsam dahilinde kout olacak ekilde gerekletirilecektir. a. Ar kazl Denge Durumu Reaktif G Destei Testi nite nominal aktif gte ve dengede alyorken, (primer frekans kontrolune katlm devre d braklabilir) generatr terminal gerilimi aadaki durumlardan biri gerekleene kadar aamal olarak arttrlacak ya da varsa ykte kademe deitirici pozisyonu test amac dorultusunda deitirilecektir. (stenmeyen devre d kalmalar nlemek iin koruma fonksiyonlar ayar koordinasyonu test ncesinde teyit edilmelidir) Generatr yklenme erisi snrna ulaana kadar, V/f limitleyici aktive olana kadar ya da iletilebilir maksimum terminal gerilimine ulaana kadar, (iletilebilir maksimum generatr terminal gerilimi, %105ten daha az olamaz) Ar kaz Limitleyici aktive olana kadar, Stator Akm Limitleyici aktive olana kadar, Srekli iletilebilir generatr scaklk limitlerine ulaana kadar,

Bilgi iin: oguz.yilmaz@uzay.tubitak.gov.tr; ismail.elma@uzay.tubitak.gov.tr

4/8

G Sistemleri Blm TEIAS-EKH-2011 TDEP, 19.04.2012

Maksimum i ihtiya gerilimi seviyesine ulaana kadar, (test edilen nitenin balants varsa ve i ihtiya farkl bir ekilde regle edilmiyorsa) Generatr terminal gerilimi kademeli olarak arttrlrken ar ikazl olarak daha fazla MVAR yklenmesine msaade etmeyen neden/koruma ilevi/ayar deeri belirlenecek, ve belgelendirilerek bu durum test sonularnda belirtilecektir. Denge stator/rotor scaklk seviyesine ulalana kadar (minimum 15 dakika) bu iletme koullarnda devam edilmesinin ardndan Test Sonular blmnde yer alan Tablo E.4.C.1 doldurulacaktr. Senkron kompansatr durumu iin sre, generatr yklenme erisi snrna ulalmas ile deil, bu durum iin tanmlanm, ilgili yan hizmet anlama metni ile kayt altna alnm Ar kazl Zorunlu MVAR deerine ulalmas ile sonulandrllabilir. b. Dk kazl Denge Durumu Reaktif G Destei Testi nite nominal aktif gte ve dengede alyorken, generatr terminal gerilim ayar deeri (referans deeri) aadaki durumlardan biri gerekleene kadar kademeli bir ekilde azaltlacak ya da varsa ykte kademe deitirici pozisyonu test amac dorultusunda deitirilecektir. (stenmeyen devre d kalmalar nlemek iin koruma fonksiyonlar ayar koordinasyonu test ncesinde teyit edilmelidir.) Dk kaz Limitleyici aktive olana kadar, letilebilir minimum generatr terminal gerilimine ulaana kadar, (iletilebilir minimum generatr terminal gerilimi, %95ten daha yksek olamaz) Generatr yklenme erisi snrna ulaana kadar, Stator Akm Limitleyici aktive olana kadar, Srekli iletilebilir generatr scaklk limitlerine ulaana kadar, Minimum i ihtiya gerilimi seviyesine ulaana kadar, (test edilen nitenin balants varsa ve i ihtiya farkl bir ekilde regle edilmiyorsa) Generatr terminal gerilimi kademeli olarak azaltlrken dk ikazl olarak daha fazla MVAR yklenmesine msaade etmeyen neden/koruma ilevi/ayar deeri belirlenecek, ve belgelendirilerek bu durum test sonularnda belirtilecektir. Denge stator/rotor scaklk seviyesine ulalana kadar (minimum 15 dakika) bu iletme koullarnda devam edilmesinin ardndan Test Sonular blmnde yer alan Tablo E.4.C.2 doldurulacaktr. Senkron kompansatr durumu iin sre, generatr yklenme erisi snrna ulalmas ile deil, bu durum iin tanmlanm, ilgili yan hizmet anlama metni ile kayt altna alnm Dk kazl Zorunlu MVAR deerine ulalmas ile sonulandrllabilir. Test Sonular (8) Reaktif G Destek Hizmeti Performans Testleri srasnda, aadaki verilere ilaveten, test ekibinin gerekli grd verilerin de lm yaplarak kaytlar alnr. Elde edilen verilerin kayna, doruluu ve gvenilirlii, gerek koullar yanstt, testi gerekletiren bamsz test firmasnn sorumluluundadr. Generatr terminali Aktif G (MW) (UNT_AKT_CIK_GUC_BRUTMW) Generatr Terminali Reaktif G (MVAR) (UNT_GEN_TER_REA_GUC_MVAr)

Bilgi iin: oguz.yilmaz@uzay.tubitak.gov.tr; ismail.elma@uzay.tubitak.gov.tr

5/8

G Sistemleri Blm TEIAS-EKH-2011 TDEP, 19.04.2012

nite Ykseltici Ana Trafo Sonras Bara Gerilimi (kV) (BARA_GER_kV) Generatr Terminal Gerilimi (kV) (UNT_GEN_TER_GER_kV) Generatr kaz Akm (A) (UNT_GEN_IKZ_AKM_Amp) Generatr kaz Gerilimi (V) (UNT_GEN_IKZ_GRLM_V) (opsiyonel) Generatr Stator Akm (kA) (UNT_GEN_STTR_AKM_kA) nite/Santral htiya Gerilimi (IC_IHTYC_GRLM_kV)

Burada tanmlanan deikenler, belirtildii ekilde isimlendirilerek, TEA tarafndan belirlenen veri format dorultusunda (ASCII/Text, csv), test raporuna CD/DVD ortamnda eklenecektir. (9) Denge Durumu Reaktif G Destek Hizmeti Performans Testleri esnasnda dinamik deiimler irdelenmedii iin, lm yaplan yukardaki veriler iin rnekleme skl dakikada en az 1 veri olacaktr. (60 saniye veya daha ksa srede en az bir veri. Olanak dhilinde 1 saniye tercih edilir.) Veri kayt tehizat doruluk snf en az % 0.5 olmaldr. (10) Testi gerekletirmeye yetkili firma tarafndan, Test Aamalar blmnde belirtilen admlar dorultusunda yaplacak Denge Durumu Reaktif G Destek Hizmeti Performans Testi neticesinde hazrlanacak test raporunun sonu ksmnda, test edilecek nitenin aktif g k nominal seviyesinde, minimum kararl retim dzeyinde ve nominal seviyesi ile minimum kararl retim dzeyi arasnda kalan iki farkl deerde gerekleen her bir test aamas iin aada yer alan Tablo E.4.C.1 ve Tablo E.4.C.2nin ayr ayr doldurulmas esastr. Benzer ekilde Senkron Kompansatr olarak test edilen nite iin de belirtilen tablolarn doldurulmas esastr.
nite Ad: nite nominal MW: Generator Nominal MVA: Generator Nominal G Faktr: Ana Trafo Kademe Pozisyonu Generatr Terminali Nominal Gerilim (kV): Ykseltici Trafo Sonras Bara Nominal Gerilimi (kV): Ar kazl Zorunlu MVAR deeri (MVAR): Hava scakl: Gen. Terminal Gerilimi (kV) Bara Gerilimi (kV) kaz akm (Amp) kaz Gerilimi (Volts)
(opsiyonel)

Zaman
Test balangc Test sonu

Gen. MW

Gen. MVAR

Stator Akm (kAmp)

ihtiya Gerilimi (kV)

nitenin ar ikazl olarak daha fazla MVAR yklenmesine msaade etmeyen durum:

Tablo E.4.C.1 - Ar ikazl alma srasnda kayt altna alnacak veriler

Bilgi iin: oguz.yilmaz@uzay.tubitak.gov.tr; ismail.elma@uzay.tubitak.gov.tr

6/8

G Sistemleri Blm TEIAS-EKH-2011 TDEP, 19.04.2012

nite Ad: nite nominal MW: Generator Nominal MVA: Generator Nominal G Faktr: Ana Trafo Kademe Pozisyonu Generatr Terminali Nominal Gerilim (kV): Ykseltici Trafo Sonras Bara Nominal Gerilimi (kV): Dk kazl Zorunlu MVAR deeri (MVAR): Hava scakl: Gen. Terminal Gerilimi (kV) Bara Gerilimi (kV) kaz akm (Amp) kaz Gerilimi (Volts)
(opsiyonel)

Zaman
Test balangc Test sonu

Gen. MW

Gen. MVAR

Stator Akm (kAmp)

ihtiya Gerilimi (kV)

nitenin dk ikazl olarak daha fazla MVAR yklenmesine msaade etmeyen durum:

Tablo E.4.C.2 - Dk ikazl alma srasnda kayt altna alnacak veriler

(11) Drt aamann her biri iin ayr ayr doldurulan tablolara ek olarak test raporuna aadaki bilgiler de eklenecektir: Generatr Yklenme Erisi Bara gerilimini regle etmek iin kullanlan kontrol yaps blok emas nitenin kabul tutanaklar ya da retim Lisansnda belirtilen nominal gc (Pnom) Trbin tipi (Hidrolik, Gaz, Buhar) nitenin Minimum Kararl retim Dzeyi (MW) Generatrn nominal MVA deeri (MVA) Generatrn nominal terminal gerilimi (kV) Generatr anma (rated) rotor (field) akm/gerilimi kaz sistemi (exciter) anma (rated) akm/gerilimi Generatrn bal olduu yksek gerilim barasnn (ykseltici ana trafo sonras gerilim) nominal gerilimi Generatrn nominal g faktr deeri Generatrn soutma tipi (dorudan hava / su-hava / su-hidrojen) Reaktif G Destei Yan Hizmet Anlamasnda tanml, Ar kaz Blgesinde Ulalmas Beklenen Zorunlu Reaktif G Kapasitesi (Qmax +) Reaktif G Destei Yan Hizmet Anlamasnda tanml, Dk kaz Blgesinde Ulalmas Beklenen Zorunlu Reaktif G Kapasitesi (Qmax -) Ykseltici (Step-Up) Trafo Nominal Primer ve Sekonder Gerilimi Ykseltici (Step-Up) Trafo empedans (%), X/R Oran, ve nominal MVA deeri Ykseltici trafo kademe bilgileri (Ykte/yksz, deiim yzdeleri) Ykseltici Trafonun test srasndaki mevcut kademe deeri Koruma ve Limitleme Bilgileri (Deer/Zaman) (V/f limitleme, V/f trip, Ar kaz Limitleme, Ar kaz Trip, Stator Akm Limitleme, Yksek Gerilim Trip, Dk kaz Limitleyicisi, kaz Kayb trip, Dk Gerilim Trip)

Bilgi iin: oguz.yilmaz@uzay.tubitak.gov.tr; ismail.elma@uzay.tubitak.gov.tr

7/8

G Sistemleri Blm TEIAS-EKH-2011 TDEP, 19.04.2012

Test Kabul Kriterleri (12) Testi gerekletirmeye yetkili firma tarafndan yaplacak Reaktif G Destek Hizmeti Performans Testi kabul kriterleri, aada belirtildii ekildedir: a) Test edilen nite, Reaktif G Destei Salanmasna Dair Yan Hizmet Anlamasnda (varsa, Senkron Kompansatr olarak Reaktif G Destei Salanmasna Dair Yan Hizmet Anlamasnda) belirlenmi ar ve dk ikazl zorunlu MVAR deerlerine, belirlenmi tolerans dhilinde (zorunlu deerin %10u) ulamaldr. b) Generatrler iin, ihtiya durumunda Yk At talimatyla ilgili niteden zorunlunun da tesinde ekstra reaktif kapasite yaratlmak istendiinde, bu durum iin bir lt oluturmak anlamnda, teknik yeterlilikler ve o anki iletme koullarndaki yklenme erisi snrlar ierisinde kalacak ekilde, zorunlunun da tesinde salanabilecek MVAR miktar deerlendirilmelidir. (13) stisnai durumlar aada belirtildii ekildedir. o Ar ikazl testler srasnda, 2. maddede belirtilenlerin yaplmasna ramen, generatr terminal gerilimi st alma snrna ulalmas ve bu sebeple ar ikazl zorunlu MVAR deerine ulalamamas durumunda, ilgili durum testi gerekletirmeye yetkili bamsz test firmas tarafndan belgelendirilerek test baarl kabul edilir. o Dk ikazl testler srasnda, 2. maddede belirtilenlerin yaplmasna ramen generatr terminal gerilimi alt alma snrna ulalmas ve bu sebeple dk ikazl zorunlu MVAR deerine ulalamamas durumunda, ilgili durum testi gerekletirmeye yetkili bamsz test firmas tarafndan belgelendirilerek test baarl kabul edilir. o Benzer ekilde, ar/dk ikazl testler srasnda, 2. maddede belirtilenlerin yaplmasna ramen test edilen niteye bal santral i ihtiya barasnn kabul edilebilir maksimum/minimum gerilim seviyesine ulamas sebebiyle ar/dk ikazl zorunlu MVAR deerine ulalamamas durumunda, ilgili durum testi gerekletirmeye yetkili bamsz test firmas tarafndan belgelendirilerek test baarl kabul edilir. Burada belirtilen istisnai durumlar dnda testler baarsz kabul edilir. stisnai durumlarn test raporuyla belgelendirilmesinin ardndan, a) TEA, uluslararas standartlar ve generatr/trafo teknik yeterlilikleri dahilinde generatr terminal gerilimi alma aralnn arttrlmasn talep edebilir. b) TEA, test sonularn ve retim tesisinin iinde bulunduu blgenin gerilim profilini, srekli alma aralklarn deerlendirerek, ana trafo/i ihtiya trafosu yksz kademe pozisyonlarnn deitirilmesini talep edebilir. lgili retim faaliyeti gsteren tzel kii, bu dorultuda gerekiyorsa trafo yksz kademe pozisyonlarn deitirmeyi taahht eder.

Bilgi iin: oguz.yilmaz@uzay.tubitak.gov.tr; ismail.elma@uzay.tubitak.gov.tr

8/8