ORTAÖĞRETİM KİMYA

11.SINIF 5.ÜNİTE;
KİMYASAL TEPKİMELERDE
HIZ

1
 BAŞLIKLAR
• 1.BÖLÜM: TEPKİME HIZLARI
• 2.BÖLÜM: TEPKİME HIZINI ETKİLEYEN
FAKTÖRLER

2
Hız ölçüsünde dengeli olmak
gerekir. Mantık ve muhakeme
hıza feda edilmemelidir.

3
1.BÖLÜM: TEPKİME HIZLARI

4
KİMYASAL TEPKİMELER VE
ÇARPIŞMA TEORİSİ

5
• Birinde N2O diğerinde CO bulunan iki farklı
kaptaki molekül neden N2 ve CO2
oluşturmaz? Çünkü bir tepkimenin
gerçekleşebilmesi için tepkimeye girme
özelliğine sahip kimyasal türlerin
birbirleriyle çarpışması ve etkileşmesi
gerekmektedir. Kimyasal türlerin
çarpışmasını ve tepkime hızını açıklayan
teoriye çarpışma teorisi adı verilir.
Çarpışma teorisine göre bir kimyasal
tepkimenin hızı tepkimeye giren kimyasal
türlerin çarpışma sayısıyla orantılıdır.
6
• Tepkimeye giren kimyasal türler ne kadar
çok çarpışıyorsa tepkime o kadar hızlı
gerçekleşir. Görsel’den de anlaşılacağı
gibi yeterli kinetik enerjiye sahip olmayan
kimyasal türler uygun geometri ile çarpışsa
da ürün oluşturamaz. Yeterli kinetik
enerjiye sahip kimyasal türler uygun
geometri ile çarpıştıklarında ürün
oluşturur. Ürün oluşabilmesi için uygun
geometride ve yeterli kinetik enerjiye sahip
taneciklerin çarpışması gerekir.
7
Etkin olmayan çarpışma ve etkin çarpışma

8
• Çarpışmaların tümü ürün oluşturmaz.
Toplam çarpışma sayısına göre çok az
çarpışma ürünle sonuçlanır. Kimyasal
tepkimeye neden olan çarpışmalara etkili
veya etkin çarpışma denir. Kimyasal
tepkimenin hızı etkin çarpışma sayısı ile
doğru orantılıdır. Tepkimenin
gerçekleşebilmesi için çarpışan
taneciklerin sahip olmaları gereken
minimum toplam kinetik enerjiye eşik
enerjisi, potansiyel enerjiye aktifleşme
enerjisi denir.
9
• Aktifleşme enerjisi ve eşik enerjisinin
rakamsal değeri aynıdır.
• Aktifleşme enerjisi Ea ile gösterilir.
• Aktifleşme enerjisi sıfırdan büyüktür.
• Bir tepkimede yeterli kinetik enerjiye sahip
türler çarpıştıklarında atomlar arasındaki
bağlar kopar ya da zayıflar. Atomlar
yeniden düzenlenirken yüksek enerjili
kararsız atom grupları (ara ürün) oluşur.
Bu şekildeki atom gruplarına aktifleşmiş
kompleks denir.
10
 Aktifleşmiş Kompleks Başlıca
Özellikleri
• 1) Ara ürün
• 2) Kararsız
• 3) Atom grupları
• 4) Yüksek enerjili

11
 BİR TEPKİMENİN
GERÇEKLEŞMESİ İÇİN
GEREKEN ŞARTLAR
• 1 – AKTİFLEŞME ENERJİSİ (Ea):
Kimyasal tepkimenin başlaması için
gerekli minimum potansiyel enerjiye denir.
Aktifleşme enerjisi ne kadar büyükse
tepkime o kadar yavaş gerçekleşir. Eşik
enerjisi, aktifleşme enerjisi ile aynı sayısal
değerde olup her ikisi de negatif değer
almaz.
12
• 2 – UYGUN DOĞRULTUDA VE YÖNDE
GAZ TANECİKLERİNİN ÇARPIŞMASI
(ÇARPIŞMA TEORİSİ GAZLAR İÇİNDİR):
Çarpışma meselesi gaz fazındaki
maddeler için söz konusudur. Katı, sıvı ve
çözeltilerde durum farklıdır. Kimyasal
tepkimelerin gerçekleşebilmesi için gaz
fazındaki reaktif maddelerin birbiriyle
çarpışmaları gerekir. Gaz taneciklerin
çarpışması sonucu kimyasal olayların
olduğunu ifade eden teoriye çarpışma
teorisi denir.
13
• Her çarpışan gaz taneciği kimyasal
tepkime vermez. Uygun doğrultu, yön ve
yeterli enerjide olan çarpışmada tepkime
gerçekleşir.
• Gaz molekülleri hareketleri sırasında
birbirlerine çarpışmak için yaklaşırlar. Bu
esnada kinetik enerjileri azalır, potansiyel
enerjileri artar.
• Gaz tanecikleri uygun çarpışma
olduğunda, yüksek potansiyel enerjiye
ulaşır.
14
• Bu sırada kararsız durumda (yüksek
potansiyel enerjili) aktifleşmiş kompleks
denilen ara ürün oluşur. Ara ürün; girenler
ya da ürünlere dönüşür. Girenlere
dönüşürse tepkime olmaz. Ürünlere
dönüşürse tepkime olur. Potansiyel enerji
azalır, kinetik enerji artar.
• Tepkime hızı, gaz taneciklerinin etkin
çarpışma sayısıyla doğru orantılıdır.

15
 KENDİLİĞİNDEN OLUŞ VE
ÇARPIŞMA TEORİSİ
• “Kendiliğinden olan” tepkimelerde, uygun
çarpışma doğaldır. Kendiliğinden
denmesinin sebebi, sanki insan eli
karışmadan olduğundandır.
• “Çarpışma teorisi” denmesi de, çarpışmayı
kaza anlamında alırsak şöyledir:
Programda yazılı olan, aynen yazılı olduğu
gibi oluyor. Başka bir ifadeyle kaderde
olan kaza oluyor/çarpışıyor demektir.
16
 ÇARPIŞMAMASI GEREKEN
TANECİKLER İÇİN KONULAN
ENGELLER
• Maddenin hâli
• Birleşme kabiliyetinin olmaması
• Maddelerden birinin çok az olması
• Ea’nın yetersiz oluşu
• Çift yönlü oluş engeli
• Endotermik tepkime engeli
17
 BİRLEŞME KABİLİYETİNİN
OLMAMASI
• Altın oksitlenmez.
• Soy gazlar hiçbir maddeyle tepkime
vermez.
• Havada bulunan N2 gazı, inert
(tepkimelere karşı ilgisiz) gazdır.

18
 MADDELERDEN BİRİNİN
MİKTARININ ÇOK AZ OLMASI
• Havada hem N2 hem de H2 bulunur. Buna
rağmen H2 miktarı az olduğu için, tepkime
ekzotermik olduğu hâlde birleşmezler ve
NH3 oluşmaz.

19
 Ea’NIN YETERSİZ OLUŞU
• Havada hem N2 hem de O2 bulunur.
Yağmur yağdığında HNO3 (kezzap)
oluşması için şartlar hazır olduğu hâlde,
gerekli olan yüksek aktivasyon enerjisi
(eşik enerjisi) sağlanmadığından HNO3
(nitrik asit) oluşmaz.

20
 ÇİFT YÖNLÜ OLUŞ ENGELİ
• H2O’nun iyonlaşma tepkimesi çift
yönlüdür. 10 milyon H2O molekülünden
yalnız 1 tanesi iyonlarına ayrışarak (OH)–1
ve H+1 iyonlarını oluşturur.
H2O ⇌ (OH)–1 + H+1

21
 ENDOTERMİK TEPKİME
ENGELİ
• Bütün yanma tepkimeleri ekzotermik
olduğu hâlde azotun yanması
endotermiktir.
N2+2,5O2+H2O+yüksek sıcaklık⇌2HNO3
Bu nedenle havadaki N2 ve O2
birleşmezler. Kezzap oluşmaz.

22
 Bir çarpışmanın tepkimeyle
sonuçlanabilmesi için;

• Tepkimeye girenlerin uygun geometrik

biçimde ve aynı düzlemde çarpışmaları,
• Tepkimeye girenlerin yeterli kinetik
enerjiye sahip olması,
• Aktifleşmiş kompleks ürünün oluşması
gerekir.
23
 Kimyasal Kinetik
• Kimyasal tepkimelerin hızlarını, nasıl
ilerlediklerini, hızlarının nasıl kontrol
edileceğini ve tepkime hızının nelere bağlı
olduğunu inceleyen alt disipline kimyasal
kinetik denir.

24
 KİMYASAL
REAKSİYONLARDA
POTANSİYEL ENERJİ-
TEPKİME KOORDİNATI
GRAFİĞİ

25
• Tepkimeye girenlerin ürünlere
dönüşmesine ileri tepkime, ürünlerin
girenlere dönüşmesine geri tepkime
denir. Her iki tepkime de aktifleşmiş
kompleks üzerinden yürür. Tepkimeye
girenlerin aktifleşmiş kompleks
oluşturmaları için sahip olmaları gereken
en düşük enerjiye ileri tepkimenin
aktifleşme enerjisi (Eai), ürünlerin
aktifleşmiş kompleks oluşturmalarını
sağlayacak en düşük enerjiye ise geri
tepkimenin aktifleşme enerjisi (Eag) denir.
26
• Aktifleşme enerjisi ne derece az ise
tepkime o derece hızlıdır.
• Reaksiyondaki net enerji değişimi (∆E
veya ∆H) aktivasyon enerjileri farkı ile
hesaplanır.
• ΔH° = Eai – Eag
• Aktifleşme enerjileri hiçbir zaman negatif
ya da pozitif değer almaz. Eaiʼden Eag
çıkarıldığında tepkime ekzotermikse sonuç
negatif, endotermikse pozitif değer çıkar.

27
 EKZOTERMİK TEPKİMELERDE POTANSİYEL
ENERJİ-TEPKİME KOORDİNATI GRAFİĞİ
• X2(g) + Y2(g) → 2XY(g) + ısı tepkimesinin
potansiyel enerji tepkime koordinatı
Grafikʼinden de anlaşılacağı gibi
tepkimeye girenlerin sahip olduğu
potansiyel enerji ürünlerin sahip olduğu
potansiyel enerjiden büyüktür. Girenlerin
enerjisi ürünlerin enerjisine göre daha
yüksek olduğu için tepkime dışarı enerji
verir. Tepkime ekzotermiktir.
• Eai - Eag = ∆H < 0
28
Ekzotermik tepkimenin potansiyel enerji-tepkime
koordinatı grafiği

29
 ENDOTERMİK TEPKİMELERDE POTANSİYEL
ENERJİ-TEPKİME KOORDİNATI GRAFİĞİ
• Yukarıdaki ekzotermik tepkimenin tersi
2XY(g) + ısı → X2(g) + Y2(g) endotermik
tepkimesidir.
• Grafikʼten de anlaşılacağı gibi tepkimeye
girenlerin sahip olduğu potansiyel enerji,
ürünlerin sahip olduğu potansiyel
enerjiden küçüktür. Ürünlerin enerjisi
girenlerin enerjisine göre daha yüksek
olduğu için tepkime dışarıdan enerji alır.
Tepkime endotermiktir. Eai - Eag = ∆H > 0
30
Endotermik tepkimenin potansiyel enerji-tepkime
koordinatı grafiği

31
 POTANSİYEL ENERJİ-
TEPKİME KOORDİNATI
GRAFİĞİ İLE TEPKİMENİN
TÜRÜ VE HIZININ
BELİRLENMESİ

AYT
ÇIKMIŞ SORULAR
32
C 2011-LYS2/11.SINIF KİMYA 5.ÜNİTE

33
34
35
36
37
38
AKTİFLEŞME ENERJİSİNDEN
YARARLANARAK
TEPKİMENİN ENTALPİ
DEĞİŞİMİNİN
HESAPLANMASI

AYT
ÇIKMIŞ SORULAR
39
E 2022-AYT 11.SINIF KİMYA 5.ÜNİTE

40
C 2015-LYS2/11.SINIF KİMYA 5.ÜNİTE

41
KİMYASAL TEPKİMELERİN
HIZLARI

42
 Fiziksel ve kimyasal olayların
gerçekleşme hızı büyük farklılık
gösterir.
• Demirin paslanması çok yavaş
gerçekleşirken dinamitin patlaması çok
hızlı gerçekleşir.
• Bunun gibi her tepkimenin kendine özel bir
hızı vardır.

43
YAVAŞ OLAN TEPKİMELERE
ÖRNEKLER
• 4Fe + 3O2 → 2Fe2O3
• H2O ⇌ (OH)–1 + H+1
• Yavaş gerçekleşen tepkimelere jeolojik
olaylar, kömürün oluşumu, demirin
paslanması ve gümüşün kararması örnek
verilebilir.

44
 YAVAŞ OLMASI BEKLENEN
TEPKİMELERİN HIZLI OLMASI

• 1 tane protein molekülünün; binlerce

atomun uygun doğrultuda, simetrik ve
zamanında çarpışmasıyla meydana geldiği
düşünülecek olursa tepkime hızıyla ilgili
yazılan kurallar, daha iyi anlaşılır...

45
 GERÇEKLEŞTİRİLEMEYEN
TEPKİMELERE ÖRNEKLER
• Au + O2 → Gerçekleşmez.
• He + O2 → Gerçekleşmez.
• Ne + O2 → Gerçekleşmez.
• Ar + O2 → Gerçekleşmez.

46
 BİRLEŞME KABİLİYETLERİ
OLMADIĞI HÂLDE ÖZEL
ŞARTLARDA
BİRLEŞTİRİLEREK
GERÇEKLEŞTİRİLEN
TEPKİMELERE ÖRNEKLER
• Fe + Cr+3 → Fe+3 + Cr
• 2H2O → 2H2 + O2
• N2 + 3H2 ⇌ 2NH3
47
 TEPKİME HIZLARININ ÖLÇÜLMESİ
(TEPKİMELERDE HIZ TAKİBİ)
• Kimyasal tepkimelerin hızları tepkimenin
cinsine göre elektriksel iletkenlik, basınç-
hacim, çökelti oluşumu, renk, ısı ve pH gibi
değişmeler gözlenerek takip edilebilir.
• Elektrik İletkenliği Değişimi
• İyonlu çözeltilerin tepkimeleri elektrik akımı
iletkenliği yardımıyla tespit edilebilir.

48
• Renk Değişimi
• Kimyasal tepkimeye giren ya da
tepkimeden çıkan maddelerden en az biri
renkli ise renk değişimi yardımıyla tepkime
hızı tespit edilebilir.

• Isı Değişimi

49
• Basınç-Hacim Değişimi
• Gaz fazındaki tepkimelerin hızı basınç
değişmesi yardımıyla tespit edilir.
• N2(g) + 3H2(g) ⇌ 2NH3(g) tepkimesinde 4 mol
gaz (1 mol N2 ve 3 mol H2) tepkimeye
girip, 2 mol gaz oluşmaktadır.
• Zamanla mol sayısı azalmaktadır. Mol
sayısıyla basınç doğru orantılı olduğundan
basınç da azalır. Basıncın aniden
azalması ya da yavaş yavaş azalmasına
göre tepkimenin hızı yorumlanabilir.
50
• Çözünme-Çökelme

• Bunların dışında tepkime hızını ölçmek

için tepkimelerin daha başka
özelliklerinden de (pH değişimi vb.)
yararlanılabilir.
51
 TEPKİME HIZI
• Tepkime hızı, birim zamanda tepkimeye
giren maddelerin veya oluşan ürünlerin
konsantrasyonundaki değişimin
ölçümüdür. Tepkime hızı, maddenin birim
zamanda miktarındaki değişmedir. Bu
değişme tepkimeye girenler için azalma,
ürünler için artma şeklindedir. Buradaki
madde miktarı; kütle, mol, hacim, molarite
cinsinden alınabilir.
52
• Hesaplarda genellikle molarite kullanılır.
• Zaman ise tepkimenin cinsine göre saniye,
dakika, saat, gün, ay, yıl olabilir.
• Tepkime hızı “T.H.ˮ, “rˮ, “vˮ ile
gösterilebilir, ders kitabında“Hızˮ şeklinde
ifade ediliyor.

• Tepkime hızının hangi birim cinsinden

hesaplanacağına dikkat etmek gerekir.
53
• Ayrıca bir tepkimede girenlerin harcanma
hızı ile ürünlerin oluşma hızı birbirine eşit
olmayabilir. Bu nedenle tepkime hızının
hangi maddeye göre hesaplanacağı
belirtilmelidir. Örneğin amonyağın oluşum
hızı azot ve hidrojene göre hesaplanabilir.
• N2(g) + 3H2(g) ⇌ 2NH3(g)
• Tepkimede azot ve hidrojenin miktarı
zamanla azalacağı için hızı “-ˮ ile amonyak
miktarı zamanla artacağı için hızı “+ˮ ile
belirtilir.
54
• N2’un harcanma hızı,

• H2’in harcanma hızı,

• NH3’ın oluşma hızı,

55
• H2’in harcanma hızı N2’un harcanma
hızının 3 katıdır.
2Hız(H2) = 6Hız(N2)
Hız(H2) = 3Hız(N2)

• NH3’ın oluşma hızı N2’un harcanma hızının

2 katı kadardır.
3Hız(NH3) = 6Hız(N2)
Hız(NH3) = 2Hız(N2)

56
• Bu durum aşağıdaki denklemlerle de ifade
edilebilir.

• İkinci eşitlikte paydaya 3 yazılmayıp paya

1/3 yazılabilir.
• Üçüncü (son) eşitlikte paydaya 2
yazılmayıp paya 1/2 yazılabilir.

• 6Hız(N2) = 2Hız(H2) = 3Hız(NH3)

• Hız(N2) = 2Hız(H2) = 1,5Hız(NH3)
57
• NH3ʼın oluşum tepkimesinde 6 atm basınca sahip NH3 3 dakikada
elde ediliyorsa NH3ʼın oluşum ve N2ʼun harcanma hızları yukarıdaki
denklemlerden yararlanılarak bulunabilir.

58
59
 İki tür hızdan bahsedilebilir:
• 1 – Ortalama hız
• 2 – Anlık hız

60
 ORTALAMA TEPKİME HIZI
• Çarpışma teorisine göre etkin çarpışma
sayısı arttıkça tepkime hızı artar.
Tepkimeye girenlerin madde miktarı
tepkime başladığında en yüksek
seviyededir. Tepkime ilerledikçe girenler
ürünlere dönüştüğü için ortamdaki
tepkimeye giren madde miktarı azalır.
Dolayısıyla etkin çarpışma sayısı da azalır.
Bu nedenle kimyasal tepkimelerde
tepkime ilerledikçe tepkime hızı azalır.
61
• Grafik’te N2(g) + 3H2(g) ⇌ 2NH3(g)
tepkimesindeki N2, H2 ve NH3
derişimlerinin zamanla değişimi
görülmektedir.
• NH3 derişiminin sıfırdan başlayarak
zamanla hızla arttığı, N2 ve H2
derişimlerinin ise zamanla hızla azaldığı
görülür. Tepkime ilerledikçe derişimdeki
değişiklik miktarı daha yavaş
değişmektedir. Tepkimeye giren madde
miktarı azaldıkça tepkime hızı azalır.
62
N2(g) + 3H2(g) ⇌ 2NH3(g) tepkimesinde maddelerin
zamanla derişimindeki değişiklik

63
• Kimyasal tepkimelerde hız tepkime
boyunca genellikle değişir, sabit kalmaz.
Tepkimenin belirli bir andaki hızına anlık
hız denir.
• Belirli bir kimyasal tepkimede birim
zamanda harcanan ya da oluşan madde
miktarındaki değişikliğe ise ortalama
tepkime hızı denir.
• Otomobil yolculuğunda farklı hızlar
yapılabilir. Yolculuğun belirli bir anındaki
hız ile ortalama hız birbirinden farklıdır.
64
• Bu nedenle kimyasal tepkimelerde de
ortalama tepkime hızı yerine genellikle
tepkime hızı ifadesi kullanılır.

65
66
• Hız = Δ mC / Δt
• 6 g/s = Δ mC / 2 s
• Δ mC = 12 g

67
68
69
 SORU
• Al(k) + 3NaOH(suda)→1,5H2(g) + Na3AlO3(suda)
• 0,3 M 100 mL NaOH sulu çözeltisine
yeterince Al katısı atıldığında H2(g)’in
oluşma hızı 3x10-5 mol/s’dir. Buna göre
tepkimede geçen süre kaç saniyedir?
• (ÖNEMLİ NOT: Geçen süre
sorulduğundan formül NaOH’e göre
yazılacak.)

70
• Verilen denkleşmiş tepkime denklemine
göre NaOH(k)’in harcanma hızı, H2(g)’in
oluşma hızının 2 katıdır.
• HızHidrojen=3x10-5 mol/s olduğuna göre,
• HızNaOH = 6x10-5 mol/s olur.
• HızNaOH=ΔnNaOH/Δt
• 6x10-5=ΔnNaOH/Δt
• nNaOH =?
• [NaOH]=0,3 M
• V=100 mL
71
• n=MV
• n=0,3x0,1
• n=0,03 mol
• HızNaOH=ΔnNaOH/Δt
• 6x10-5=0,03/Δt
• Δt=0,03/6x10-5
• Δt=0,03/0,00006
• Δt=3000/6
• Δt=500 s

72
A

73
74
75
76
77
78
79
80
81
A 2020-AYT 11.SINIF KİMYA 5.ÜNİTE

82
C 2019-AYT 11.SINIF KİMYA 5.ÜNİTE

83
84
HOMOJEN VE HETEROJEN
FAZ TEPKİMELERİ

85
 TEPKİME TÜRLERİ
• 1-Homojen tepkime

• 2-Heterojen tepkime

86
87
88
2.BÖLÜM: TEPKİME HIZINI
ETKİLEYEN FAKTÖRLER

89
 TEK VE ÇOK BASAMAKLI
TEPKİMELERDE HIZ
DENKLEMİ YAZILMASI, ARA
ÜRÜN İLE KATALİZÖRÜN
BELİRLENMESİ

90
• Kimyasal tepkimeler tek basamakta
gerçekleşebileceği gibi art arda
gerçekleşen birkaç basamakta da
meydana gelebilir. Bir tepkimede tepkime
hızının derişime bağlılığını gösteren
matematiksel ifadeye hız denklemi ya da
hız bağıntısı veya hız ifadesi denir. Hız
denklemi, her tepkime için deney
sonuçlarından elde edilen ve tepkimeye
etki eden faktörleri içinde barındıran
matematiksel bağıntı olarak ifade edilir.

91
 KADEMELİ TEPKİMELERDE
HIZ (TEPKİME MEKANİZMASI)
• Kimyasal tepkimelerin bir kısmı tek
basamakta bir kısmı da birden fazla
basamakta oluşur. Birden fazla basamakta
gerçekleşen tepkimelerin (mekanizmalı
tepkimeler, kademeli tepkimeler) hız
denklemleri, en yavaş basamağa göre
yazılır. Kademeli bir tepkimenin hızı en
yavaş basamağın hızına eşittir; çünkü bir
zincir en zayıf halkası kadar kuvvetlidir.
92
• Başka bir ifadeyle en yavaş yürüyenin
adımıyla yürünmüştür.
• Konu; “Korkunuz ki kimse korkmasın veya
yalnız korkulacaktan korkulsun.” ile de eş
anlamlıdır.
• “Şayet korkuyorsanız, sizi düşman bilenler
kaçmaktadır.” ise kanundan çıkaracağımız
sosyal dersin başka bir boyutudur.
• Doğru mekanizma önerilmelidir. Önerilen
mekanizmanın verdiği hız ifadesiyle
deneysel hız ifadesi örtüşmelidir.
93
• Mekanizmada önerilen maddeler deneyde
gözlemlenemeyebilir; çünkü önerimdir.
Gözlemlenmemesi önerilen mekanizmanın
yanlışlığına delalet etmez.
• Atomların, moleküllerin ve iyonların
davranışlarına dayanarak, tepkimelerin
gerçekleşme yollarının ayrıntılı olarak
tanımlanmasına tepkime mekanizması
denir.

94
 TEK BASAMAKLI VE ÇOK
BASAMAKLI TEPKİMELERDE
GRAFİK

AYT
ÇIKMIŞ SORULAR

95
B 2017-LYS2/11.SINIF KİMYA 4.ÜNİTE

96
97
C 2014-LYS2/11.SINIF KİMYA 5.ÜNİTE 2.BÖLÜM

98
MEKANİZMASIZ TEPKİMELER
(MEKANİZMASI TEK
BASAMAKLI OLAN
TEPKİMELER)
• Tek basamakta cereyan eden tepkimelere
mekanizmasız tepkimeler veya
mekanizması tek basamaklı olan
tepkimeler denir.

99
 KİMYASAL TEPKİMELERDE
HIZ DENKLEMİNİN ÇIKARILIŞI
• Aşağıdaki tek basamaklı tepkimenin hız
ifadesi, girenlerden gaz ve sulu çözeltilerin
kat sayılarının molar derişime üs olarak
yazılması ve k sabitiyle çarpılmasıyla
bulunur.
• 2A(g) + B(g) → C(g) + 2D(g) tepkimesi için
hız ifadesi; RH = k [A]2[B] şeklindedir.
100
• k hız sabitidir.
• Her tepkime için hız sabiti k’nın sayısal
değeri farklıdır.
• Katı ve sıvı maddelerin derişimleri sabit
olduğundan tepkime hız denklemine
yazılmazlar, sadece gazlar ve suda
çözünmüş iyonların molar derişimleri hız
bağıntısına yazılır.
• Tek basamaklı denilmediyse deney
yapılmadan hız ifadesi yazılamazdı.
101
 KATI VE SIVI MADDE
DERİŞİMLERİ HIZ
İFADESİNDE NİÇİN
YAZILMAZ?
• k (hız sabiti), katı ve sıvılar hesaba
katılarak ayarlanmıştır.
• Birim hacme düşen katı ve sıvı tanecik
sayısı tepkimede değişmez.

102
 TEPKİME HIZI ÇIKANLARIN
DERİŞİMİ İLE DE İLİNTİLİ
OLABİLİR
• 2A(g) + B(g) → C(g) + 2D(g) tepkimesinin
hız ifadesini RH = k [A]2[B] şeklinde
yazabilmek için tepkimenin tek basamaklı
olması lazımdır.
• Şayet tepkime birden fazla basamaklı ise
hız, çıkanların derişimi ile de ilintili olabilir.
• Bundan dolayı hız ifadesinin doğruluğu
deneysel olarak kanıtlanmalıdır.
103
 MEKANİZMASI VERİLEN
TEPKİMELERDE KATALİZÖR
HANGİSİDİR?
• Yukarıdaki ara basamağın girenlerinde,
aşağıdaki ara basamağın ürünlerinde
bulunan ve birbirini götürdüğünden dolayı
toplam denklemde genelde olmayan
madde katalizördür. Toplam tepkimenin
ürünlerinde yer alan bir madde nadiren oto
katalizör olarak kullanılabilir.
104
KATALİZÖR, HIZ İFADESİNDE
YER ALABİLİR Mİ?
• Şayet tepkime birden fazla basamaklı ise
katalizör, hız ifadesinde yer alabilir.

105
 MEKANİZMASI VERİLEN
TEPKİMELERDE ARA ÜRÜN
HANGİSİDİR?
• Yukarıdaki ara basamağın ürünlerinde,
aşağıdaki ara basamağın girenlerinde
bulunan ve birbirini götürdüğünden dolayı
toplam denklemde olmayan madde ara
üründür.

106
 TEPKİME DERECELERİ
• Tepkimenin hız bağıntısında her bir
maddenin derişimi üzerindeki üs o madde
üzerinden tepkime derecesini
(mertebesini), bu üslerin toplamı ise
toplam tepkimenin derecesini verir.
• Hızı, RH = k[A] [B]2 olan bir kimyasal
tepkime A maddesine göre birinci, B'ye
göre 2. derecedendir. Tepkime toplam
olarak 3. derecedendir (Tepkimeye göre 3.
derecedendir).
107
• Tepkime dereceleri her zaman tam sayılı
olmaz. 1/2’nci, 2/3’üncü, sıfırıncı vb.
dereceler de olabilir.
• Aşağıdaki tepkimenin hız ifadesini
yazalım. Girenlerdeki maddeler katı ve sıvı
olduğundan hız ifadesinde yer almaz. Hız,
k’ya eşit olur. Hız ifadesi, Hız=k olarak
yazılır; tepkime sıfırıncı derecedendir.
Na(k) + H2O(s) → NaOH(suda) + 1/2H2(g)

108
TEPKİMENİN MOLEKÜLERİTE
SAYISI
• Toplam denklemin girenlerindeki gaz ve
suda olarak toplam mol sayısı
molekülerite sayısı demektir.

109
110
111
112
113
114
115
116
117
118
119
120
• Grafik’ten de anlaşılacağı gibi I.
basamağın ileri aktifleşme enerjisi II.
basamaktan büyük olduğu için I. basamak
yavaş basamaktır.
• Çünkü aktifleşme enerjisi ne kadar
büyükse tepkime hızı o kadar yavaştır.
• Mekanizmalı tepkimelerde tepkime
basamakları ve hangi basamağın yavaş
basamak olduğu verilmişse hız denklemi,
yavaş basamağa göre yazılır.

121
• Bir tepkimede ara basamağın ürünlerinde
oluşarak sonraki basamakların herhangi
birinde harcanan yani girenlerinde
gözüken maddeye ara ürün denir. Birinci
basamakta hidrojenin iyot monoklorürle
tepkimesinde HI ara üründür, ara ürün net
tepkimede yer almaz. Yavaş basamağa
göre yazılan hız denklemi Hız = k[H2][ICl]
2. dereceden (2. mertebeden) bir
tepkimedir.

122
HIZ BAĞINTISININ ÇIKARILIŞI

AYT
ÇIKMIŞ SORULAR

123
E 2011-LYS2/11.SINIF KİMYA 5.ÜNİTE 2.BÖLÜM

124
DENEYSEL HIZ BAĞINTISININ
ÇIKARILIŞI

125
Bir tepkimede derişimin tepkime hızına
etkisini gösteren deney sonuçlarından
yararlanarak tepkime hızı bulunabilir.

126
127
128
129
SORU

130
CEVAP

131
132
133
 SORU
• mX(g) + nY(g) → XmYn(g) tepkimesi tek
basamaklıdır. X’in derişimi sabit tutulup
Y’nin derişimi 2 katına çıkarılırsa k hız
sabitinin birimi, 1/M3s oluyor. Buna göre;
• a) Tepkime kaçıncı derecedendir?
• b) Hız bağıntısını yazınız.
• c) m ve n’nin sayısal değeri nedir?

134
• a) k hız sabitinin birimi 1/M3s cinsinden
verildiğinden derişimler M cinsinden
alınacak.
Deney [X] M [Y] M Hız

1 1 1
2 1 2

• Hız= Yol/Zaman olduğundan hız biriminin

bu soruda M/s olduğu anlaşılıyor.
• Yukarıdaki tabloyu oluşturduk.

135
• «X derişimi sabit tutulup Y derişiminin 2
katına çıkarılması durumunda k hız
sabitinin biriminin 1/M3s olması,
tepkimenin kaçıncı dereceden olmasıyla
mümkündür?» diye soru üretmemiz
gerekiyor. Birim cinsinden hız bağıntısını
yazarak dereceyi bulalım, dereceye x
diyelim:
• Hız=k (x)
• k birimi 1/M3s olarak verilmiş.
• Hız birimi M/s’dir.
136
• M/s=(1/M3s) (x)
• M/s=x/M3s
• M=x/M3
• x=M4
• Tepkime 4.derecedendir.
• b) Girenlerde gaz 2 madde olması,
girenlerin kat sayılarının toplamının 4
olduğunu gösterir. «4 hangi rakamların
toplamıdır?» sorusunun cevabında 5
seçenek vardır.
137
• 1.seçenek: 2+2
• 2.seçenek: 4+0
• 3.seçenek: 0+4
• 4.seçenek: 1+3
• 5.seçenek: 3+1
• 4.dereceden tepkime olduğunu
unutmadan bu 5 seçenek yazılacak. 4
seçenek elenerek hız bağıntısı bulunacak:
• 1.seçenek: Hız=k [X]2 [Y]2 (m ve n farklı
harf olarak verildiğine göre bu şık elenir.)
138
• 2.seçenek: Hız=k [X]4 (Y gaz madde
olarak verildiğinden bu şık elenir.)
• 3.seçenek: Hız=k [Y]4 (X gaz madde
olarak verildiğinden bu şık elenir.)
• 4.seçenek: Hız=k [X] [Y]3 (Bu seçenek
doğrudur. NH3 oluşum denklemi verilmiş.)
• mX(g) + nY(g) → XmYn(g)
• N2(g) + 3H2(g) ⇌ 2NH3(g)
• c) m=1, n=3

139
• 5.seçenek: Hız=k [X] 3 [Y] (NH3 formülünü
H3N gibi düşünürsek X ile Y, m ile n yer
değiştirdiğinden o zaman bu seçenek
doğru olacaktır.

140
141
142
DENEYSEL HIZ BAĞINTISI

AYT
ÇIKMIŞ SORULAR

143
D 2021-AYT 11.SINIF KİMYA 5.ÜNİTE 2.BÖLÜM

144
E 2018-AYT 11.SINIF KİMYA 5.ÜNİTE 2.BÖLÜM

145
B 2013-LYS2/11.SINIF KİMYA 5.ÜNİTE 2.BÖLÜM

146
TEPKİME HIZINI ETKİLEYEN
FAKTÖRLER

147
 TEPKİME HIZINI ETKİYEN 6
FAKTÖR VARDIR
• 1. Maddenin cinsi (Tepkimenin çeşidi)
• 2. Derişim (Konsantrasyon)
• 3. Sıcaklık
• 4. Katalizör
• 5. Temas yüzeyi
• 6. Basınç – Hacim (Gaz maddeler için)

148
 1. MADDE CİNSİNİN (TEPKİME
ÇEŞİDİNİN) TEPKİME HIZINA ETKİSİ
• Zıt yüklü iyonların tepkimeleri genellikle
çok hızlı olur. Çünkü bu tepkimelerde zıt
yüklü iyonlara birbirini çekme özelliği
verildiğinden dolayısı etkin çarpışma
sayısı fazladır.
• Zıt yüklü iyonlar arasında gerçekleşen
tepkimeler moleküller arasında
gerçekleşen tepkimelerden daha hızlı
ilerleme eğilimindedir.
149
• Kimyasal tepkimelerde, moleküller
arasında ve molekül içinde kopan ve
tekrar yeni düzenleme ile oluşan bağ
sayısı ne kadar fazla ise çarpışma
teorisine göre tepkime o kadar yavaş olur.
• Nötr tepkimeler genellikle iyonlar arası
tepkimelerden yavaş olur.

150
• Ancak zıt yüklü iyon sayısı fazla olan
tepkimeler daha yavaş gerçekleşir.

151
• Organik bileşiklerin tepkimeleri genellikle
çok yavaştır.

152
153
 TEPKİMELERDE HIZLIDAN
YAVAŞA DOĞRU ÖRNEK
Aşağıda 6 tepkime hızlıdan yavaşa doğru
sıralanmıştır:
AgNO3(suda)+NaCl(suda)→AgCl(k)+NaNO3(suda)
Fe(k) + 2Ag+1(suda) → Fe+2(suda) + 2Ag(k)
2H2 + O2 → 2H2O
CH4 + 2O2 → CO2 + 2H2O
C + O2 → CO2
4Fe + 3O2 → 2Fe2O3
154
155
 2. DERİŞİMİN TEPKİME
HIZINA ETKİSİ
• Tepkimeye giren maddelerin derişimi
arttıkça tepkime hızlanır, azaldıkça
yavaşlar.
• Tepkime hızı etkin çarpışma sayısına
bağlıdır. Etkin çarpışma sayısını artıran
faktörler tepkime hızını da artıracaktır.
Etkin çarpışma sayısını artıran
faktörlerden biri de tepkimeye giren
maddelerin derişimidir.
156
• 1 M’lık HCl çözeltisi ile 2 Mʼlık HCl
çözeltisinin 2,00 g Mg ile verdiği tepkime
karşılaştırıldığında 2 Mʼlık HCl çözeltisinin
daha hızlı tepkime verdiği görülür (Görsel).

157
• Kademeli tepkimelerde en yavaş
basamaktaki girenlerin derişimi
değiştirilirse hız değişir.

158
159
SORU

160
CEVAP

161
162
163
 3. SICAKLIĞIN TEPKİME
HIZINA ETKİSİ
• Sıcaklık arttıkça kimyasal türlerin kinetik
enerjisi dolayısıyla etkin çarpışma sayısı
ve eşik enerjisini aşan tanecik sayısı artar.
Bu çarpışmalar sırasında tepkimeye
girenler aktifleşmiş kompleks üzerinden
ürünlere dönüşür. Girenler yeterli enerjiye
sahip değilse ürüne dönüşümü mümkün
olmaz.

164
• Hem endotermik hem de ekzotermik
tepkimelerde sıcaklığın artmasıyla
tepkime hızı artar. Sıcaklığın tepkime
hızına etkisi ile ilgili iki farklı grafiklerde
görüldüğü gibi sıcaklığı arttırmak
aktifleşmiş kompleks oluşturabilecek
tanecik sayısını arttırır. Eşik enerjisi
değişmezken eşik enerjisini aşan tanecik
sayısı artar. Böylece tepkime hızlanır.
• Yalnız polimerizasyon tepkimelerinde
sıcaklık artışı, tepkime hızını azaltır.
165
Sıcaklığın tepkime hızına etkisi grafiği

166
Sıcaklığın tepkime hızına etkisi grafiği

167
 Sıcaklık artışının tepkime
üzerinde iki etkisi vardır:
• 1. Sıcaklık arttıkça taneciklerin kinetik
enerjisi ve ortalama kinetik enerji artar.
• 2. Aktifleşmiş kompleks oluşturabilecek
taneciklerin sayısı artar. Sıcaklık artışı eşik
enerjisinin değerini, tepkimenin izlediği
yolu, tepkime mekanizmasını değiştirmez.

168
 SORU

• Yukarıda T1, T2, T3 sıcaklıklarında; belli

kinetik enerjiye yani eşik enerjisine sahip
molekül sayısı (dikey eksen) ile kinetik
enerjiyi (yatay eksen) gösteren eğri
verilmiştir. Buna göre;
169
• Sıcaklıkları (T1, T2, T3) büyükten küçüğe
doğru sıralayınız.
• T1 > T2 >T3
• Hız sabitlerini (k1, k2, k3) büyükten küçüğe
doğru sıralayınız.
• k1 > k2 >k3
• Aktifleşme enerjileri (Ea1, Ea2, Ea3)
arasındaki ilişkiyi yazınız.
• Ea1 = Ea2 = Ea3

170
 4. KATALİZÖRÜN TEPKİME
HIZINA ETKİSİ
• Katalizör, tepkimeye girdiği gibi çıkan,
tepkimenin hızını, aktifleşme enerjisini,
mekanizmalı tepkimelerde mekanizmasını
değiştiren, ΔH’a etki etmeyen maddelerdir.
• Tepkime hızını arttıranlar pozitif katalizör
(aktivatör), yavaşlatanlar negatif
katalizördür (inhibitör).
• Pozitif katalizör, aktifleşme enerjisini
düşürüp engeli aşan tanecik sayısını
arttırarak tepkimeyi hızlandırır.
171
• Katalizör tepkimeyi hızlandırıyor diye k hız
sabiti büyüyor diyemeyiz; çünkü katalizör,
mekanizmalı tepkimelerde mekanizmayı
değiştirir, yavaş adım tepkimesi
değiştiğinden dolayı hız ifadesi de değişir,
her bir tepkimenin kendine özgü k sabiti
değeri olduğundan dolayı k sabiti de
değişmiş olur; ancak değişen k, farklı bir
tepkimeye ait k’dır. Aynı tepkimenin k’sı
yalnız sıcaklıkla değişir.
• Katalizör, tepkimelerde ok işaretinin
üzerine yazılır.
172
• Katalizörler; başlamış ama yavaş olan,
başka bir ifadeyle zaten gerçekleşen
tepkimeleri hızlandırır, gerçekleşmeyen
tepkimenin gerçekleşmesini sağlayamaz.
• Katalizör olarak varsaydığımız madde
kullanılmadığında şayet tepkime
olmuyorsa o maddeye katalizör diyemeyiz.
• Katalizörler az miktarda kullanılır, miktarı
fazla olan madde katalizör olamaz.
• Mekanizmalı tepkimelerde katalizör,
nadiren hız ifadesinde yer alabilir.
173
• Tek basamakta gerçekleşen tepkimede
katalizörün hız ifadesinde yer alması söz
konusu değildir.
• Enzimler, doğal biyolojik katalizörlerdir.
• Kademeli tepkimelerde kullanılacak
katalizör, en yavaş basamağa uygun
olacak şekilde seçilmelidir.
• Tek basamaklı tepkimede ürün katalizör
olarak kullanılıyorsa buna oto katalizör
denir.
174
• Mekanizmalı tepkimelerde katalizör, yavaş
adımın aktivasyon enerjisini (Ea)
düşürmekle beraber, yavaş adım
tepkimesi de değişir.
• Tek basamaklı tepkimelerde katalizör,
aktivasyon enerjisini (Ea) düşürür.
• Grafik’te katalizörün aktivasyon enerjisinin
değerini düşürdüğü görülüyor:

175
Katalizörsüz (a) ve katalizörlü (b)
tepkimenin karşılaştırılması

176
Katalizörün tepkime hızına etkisi (Katalizör, tepkimenin potansiyel
enerji değişim grafiğini değiştirir.)

177
• Grafik’ten anlaşılacağı gibi katalizör
aktivasyon enerjisinin değerini
düşürdüğünde ileri ve geri aktivasyon
enerjisinin değeri aynı miktarda azalır. Bu
durumda tepkime entalpisi değişmez.
• Katalizör tepkime sonunda değişikliğe
uğramadan tepkimeden ayrıldığı için net
tepkime denkleminde yer almaz.
• Katalizörler istenirse tepkime okunun
üstüne yazılabilir.

178
 OTO KATALİZÖR
• Tek basamaklı tepkimelerde ürünlerden
biri katalizör olarak kullanılıyorsa bu
maddeye oto katalizör denir.
MnSO4(k)
• 5CH3CHO + 2KMnO4+ 3H2SO4
5CH3COOH+ 2MnSO4 + K2SO4 + 3H2O

• MnSO4 katalizördür.

179
 KATALİZÖRLERİN
SINIFLANDIRILMASI
• Katalizör, tepkimeye girenlerle aynı fazda
ise homojen katalizör, farklı fazda ise
heterojen katalizör adını alır.
• 𝐁𝐫𝟐(suda) homojen katalizör, Fe(k) ise
heterojen katalizördür.
𝐁𝐫𝟐(suda)
2H2O2(suda) 2H2O(suda) + O2(suda)
Fe(k)
N2(g) + 3H2(g) 2NH3(g)
180
181
 5. TEMAS YÜZEYİNİN
TEPKİME HIZINA ETKİSİ
• Tepkimeye giren maddelerin temas
yüzeyinin artmasıyla tepkime hızı artar.
• Odunun kütük olarak yanması yavaş iken
küçük parçalar veya talaş hâlinde yanması
hızlıdır. Küp şekerin toz şekerden, onun
da pudra şekerinden daha yavaş
çözünmesinin sebebi de temas yüzeyidir.
• Temas yüzeyi yerine yüzey alanı da denir.

182
• Tepkimeye giren taneciklerin temas yüzeyi
arttıkça tanecikler arasındaki çarpışma
sayısı artacağı için tepkime hızı da artar.

• II. kaptaki tepkime I. kaptaki tepkimeye

göre daha hızlı gerçekleşir, çünkü Mg
tozun temas yüzeyi, Mg şeritten daha
fazladır.
183
• Tepkimeye giren maddelerin temas
yüzeyinin artmasıyla tepkime hızlanıyor
diye, k hız sabiti büyüyor diyemeyiz; çünkü
temas yüzeyi, mekanizmalı tepkimelerde
mekanizmayı değiştirir, yavaş adım
tepkimesi değiştiğinden dolayı hız ifadesi
de değişir, her bir tepkimenin kendine
özgü k sabiti değeri olduğundan dolayı k
sabiti de değişmiş olur; ancak değişen k,
farklı bir tepkimeye ait k’dır. Aynı
tepkimenin k’sı yalnız sıcaklıkla değişir.
184
185
 6. GAZLARDA BASINÇ – HACİM
DEĞİŞİKLİĞİNİN TEPKİME
HIZINA ETKİSİ
• Basınç veya hacim etkisi, derişim etkisi
olarak da düşünülebilir. Hacim azalması
veya artması derişimde değişmelere
sebep olacağından hızı etkiler.
• Gazlar arasındaki tepkimelerde basıncın
artmasıyla (hacim azalmasıyla) tepkime
hızı artar, basıncın azalmasıyla (hacim
artmasıyla) tepkime hızı azalır.
186
Gaz hâlindeki bir tepkimede basınç arttırıldığında
hacim küçülür, birim zamandaki çarpışma sayısı
arttığı için tepkime hızı da artar.

187
188
SORU

189
CEVAP

190
191
192
TEPKİME HIZINA ETKİ EDEN
FAKTÖRLER

AYT
ÇIKMIŞ SORULAR

193
B 2023-AYT (11.SINIF KİMYA 5.ÜNİTE 2.BÖLÜM)

194
D 2012-LYS2/11.SINIF KİMYA 5.ÜNİTE

195
E 2011-LYS2 (11.SINIF KİMYA 5.ÜNİTE 2.BÖLÜM)

196
HIZ SABİTİNE (k) ETKİ EDEN
FAKTÖR

197
 k HIZ SABİTİNE ETKİ EDEN
FAKTÖR (k YALNIZ
SICAKLIKLA DEĞİŞİR)
• k hız sabiti, yalnız sıcaklıkla değişir.
• Temas yüzeyi artınca hız da artar. “Hız
arttığına göre k büyümüştür.” denilemez.
Tepkimenin hızlanması, temas yüzeyinin k
hız sabitini arttırmasından ötürü değildir;
temas yüzeyi, mekanizmayı değiştirdiği
için tepkime hızlanmıştır, k değişmemiştir.
198
• Aynı hata katalizörün hıza etkisinde de
yapılmaktadır. Mekanizmalı tepkimelerde
tepkimenin hızlanması, katalizörün, k hız
sabitini arttırmasından ötürü değildir;
katalizör, mekanizmayı değiştirdiği için
tepkime hızlanmıştır, k değişmemiştir.
Yavaş adım tepkimesi değiştiğinden dolayı
hız bağıntısı değişmiştir.
• Dolayısıyla “Hız sabiti (k), pozitif katalizör
kullanımı ve temas yüzeyi arttırılmasıyla
büyür.” şeklindeki bilgi yanlıştır.
199
• Her bir tepkimenin kendine özgü k sabiti
değeri vardır; değişen k, farklı bir
tepkimeye ait k’dır. Aynı tepkimenin k
değeri yalnız sıcaklıkla değişir.

200
201
İLİM ATÖLYESİ

202
«KATALİZÖR, MEKANİZMAYI
DEĞİŞTİRDİĞİ İÇİN TEPKİME
HIZLANMIŞTIR, k
DEĞİŞMEMİŞTİR. YAVAŞ
ADIM TEPKİMESİ
DEĞİŞTİĞİNDEN DOLAYI HIZ
BAĞINTISI DA DEĞİŞMİŞTİR.»
KONUSUNUN İSPATI
203
 2N2O(g) → 2N2(g) + O2(g)

1.KATALİZÖRSÜZ
2.KATALİZÖRLÜ
AYNI NET DENKLEMİN HIZ
İFADESİNİN KATALİZÖR
KULLANIMIYLA DEĞİŞTİĞİNİN
GÖSTERİLMESİ
204
N2O’DAN N2 VE O2 OLUŞUMU
(KATALİZÖRSÜZ)
• SORU: 2N2O(g) → 2N2(g) + O2(g) tepkime
denkleminin mekanizması aşağıdadır:
N2O(g) → N2(g) + O(g) (hızlı adım)
O(g) + N2O(g) → N2(g) + O2(g) (yavaş adım)
Hız ifadesi, ara ürün ve katalizörü yazınız.

205
• CEVAP: İkinci basamağın yavaş adım
olduğu verilmiştir, zaten genellikle ara
ürünün ürünlerde değil, girenlerde olduğu
basamak yavaş adımdır.
Hız=k [N2O] [O] olur.
Ara ürün O’dur.
Katalizör yoktur.
• Mekanizmalı tepkimelerde ara ürün
genellikle hız bağıntısında örnekte
görüldüğü gibi yer alır.
206
N2O’DAN N2 VE O2 OLUŞUMU
(KATALİZÖRLÜ)
• Cl2(g) → 2Cl- (suda) (hızlı adım)
• 2N2O(g)+2Cl-(suda)→2N2(g)+2ClO-(suda) (hızlı
adım)
• 2ClO-(suda) → Cl2(g) + O2(g) (yavaş adım)
• Yukarıda mekanizması verilen aşağıdaki
denklemin hız bağıntısını, katalizör ve ara
ürünü yazınız.
• 2N2O(g) → 2N2(g) + O2(g)
207
• Cl2 katalizördür; Cl- ve ClO- ara üründür.
• Hız=k [ClO-]2

• GÖRÜLDÜĞÜ GİBİ KATALİZÖR

KULLANIMI MEKANİZMALI
TEPKİMELERDE MEKANİZMAYI
DEĞİŞTİRİR.
• BAŞKA BİR DEYİMLE YAVAŞ ADIMIN
GİRENLERİ DEĞİŞİR, SONUÇ OLARAK
HIZ BAĞINTISI DA DEĞİŞİR.
208
 MEKANİZMALI TEPKİMEDE
YAVAŞ ADIMIN ÖNERİLEREK
HIZ İFADESİNİNİN YAZILMASI
• SORU: 2N2O → 2N2+ O2 net tepkime
denkleminin mekanizması aşağıda
verilmiştir:
Cl2 → 2Cl-
2N2O + 2Cl- → 2N2 + 2ClO-
2ClO- → Cl2 + O2
Net tepkimenin hız ifadesini yazınız.
209
• CEVAP
• Genellikle ara ürünün girenlerde olduğu
basamak, yavaş adımdır. 2 tane ara ürün
vardır.
• Birinci basamak yavaş adım olamaz;
çünkü ara ürün ürünlerdedir (Cl-).
• İkinci basamakta ara ürün hem girenlerde
(Cl-) hem de ürünlerdedir (ClO-).
• Üçüncü basamakta ise ara ürün (ClO-)
girenlerdedir.
210
• Sonuçta üçüncü basamağın yavaş
basamak olduğu anlaşılır.
• Cl2 → 2Cl- (hızlı adım)
2N2O + 2Cl- → 2N2 + 2ClO- (hızlı adım)
2ClO- → Cl2 + O2 (yavaş adım)
• Hız=k [ClO-]2

211
 ARA ÜRÜNÜN ÜRÜNLERDE
OLDUĞU BASAMAK NADİREN
YAVAŞ ADIM OLABİLİR
SORU: Mekanizması aşağıda verilen
H2 + 2ICl → I2 + 2HCl tepkime denklemine
ait hız ifadesini yazınız.
1.basamak: H2 + ICl → HI + HCl (yavaş)
2.basamak: HI + ICl → I2 + HCl (hızlı)
CEVAP: Hız=k [H2] [ICl]
212