ALDEHİTLER VE KETONLAR

(12.SINIF KİMYA 3.ÜNİTE

5.BÖLÜM)

1
 5.BÖLÜM: KARBONİL
BİLEŞİKLERİ (ALDEHİTLER
VE KETONLAR)

2
5.BÖLÜM: KARBONİL
BİLEŞİKLERİ

3
• Aldehit ve keton içeren bazı maddeleri
tatmış veya koklamışsınızdır. Örneğin
badem kokusu benzaldehitten, tarçın
sinnamaldehitten ve nane R–karvondan
gelmektedir. Ayrıca diğer bazı koku ve
tatlar aldehit ve ketonlardan
kaynaklanmaktadır.
• Bu bölümde karbonil bileşiklerin
sınıflandırılmasını, adlarını, formüllerini,
özelliklerini ve kullanım alanlarını
öğreneceksiniz.
4
 ALDEHİTLERİN ORAN
FORMÜLÜ
• Aldehitlerin genel formülü (oran formülü);
CnH2nO’dur.

5
 KETONLARIN ORAN
FORMÜLÜ
• Ketonların genel formülü (oran formülü);
CnH2nO’dur.

6
 ALDEHİTLERİN VE
KETONLARIN FONKSİYONEL
GRUBU
• Aldehit fonksiyonel grubu formil (-CHO)
grubudur.
• Keton fonksiyonel grubu karbonil (-C=O)
grubudur.
• Formil grubu, karbonil grubu da içerir.
• Karbonil grubuna bir tane daha hidrojen
atomu bağlanmışsa formil grubu olur.
7
 YAPISAL İZOMERLİK
• Yapısal izomerlikte aynı C sayılı maddeler
aynı molekül formülüne sahiptirler; bağ
şekilleri farklıdır.
• Kapalı formülleri aynı açık formülleri farklı
maddeler birbirinin izomeridir.
• Yapısal izomerlik 4 çeşittir. Aldehit ve
ketonlardaki fonksiyonel grup izomerisidir.
• İzomerlerin fiziksel ve kimyasal özellikleri
birbirinden farklıdır.
8
 KETONLAR İLE ALDEHİTLER
YAPISAL İZOMERDİR
• Aynı sayıda karbon taşıyan ketonlar
aldehitlerle izomerdir. En küçük keton 3
karbonlu olduğundan metanal ve etanal
izomeri olan keton yoktur.

9
 Karbonil Bileşiklerinin
Sınıflandırılması ve Özellikleri

10
 KETONLARIN
SINIFLANDIRILMALARI
• Aynı alkil grubu içeren ketonlar simetrik
(basit), farklı alkil grubu içeren ketonlar
asimetrik (karışık) olarak adlandırılır.

11
12
13
 Açil grubuna farklı gruplar
bağlanarak aşağıda gösterilen
karbonil bileşikleri elde edilebilir:

14
Aldehit ve Ketonlar

15
16
17
• Keton ve aldehitlerin yapı formülleri farklı
olsa da genel formülleri CnH2nO
şeklindedir. Aldehitler bir karbonlu
olabilirken ketonlar en az üç karbonludur.
Aşağıda bazı aldehit ve ketonların molekül
ve yapı formülleri gösterilmiştir (Tablo).

18
Bazı Aldehit ve Ketonların Molekül ve Yapı Formülleri

19
20
ALDEHİTLERİN AÇIK VE
KAPALI FORMÜLÜ

AYT
ÇIKMIŞ SORULAR

21
A 2016-LYS2/12.SINIF KİMYA
3.ÜNİTE

22
Aldehit ve Ketonların
Adlandırılması

23
 ALDEHİTLERİN
ADLANDIRILMALARI
• SİSTEMATİK ADLANDIRMA: Aynı C sayılı
alkanların sistematik adının sonuna –al eki
getirilerek adlandırılırlar.
• ÖZEL ADLANDIRMA: Kendilerinden
türeyen aynı C sayılı organik asitlerin özel
adının sonundaki ik asit sözcüğü yerine
aldehit kelimesi getirilerek adlandırılır.

24
25
26
Bazı Aldehitlerin IUPAC ve
Yaygın Adları

27
 KETONLARIN
ADLANDIRILMALARI
• SİSTEMATİK ADLANDIRMA: Aynı sayıda
karbon taşıyan alkanların sistematik adının
sonuna –on eki getirilir.
• ÖZEL ADLANDIRMA: Alkil grupları
okunduktan sonra sonuna keton kelimesi
getirilir (“Dialkil keton” veya “alkil alkil
keton”).

28
29
30
 KETONLARIN
ADLANDIRILMASINDA FARKLI
HUSUSLAR
• CH3COCH2CH2CH3 bileşiğinin adı
kitaplarda 2-pentanon olarak geçmektedir.
IUPAC adını pentan-2-on olarak
değiştirmiştir.
• CH3COCH2CH3 bileşiği bütanon olarak
geçmektedir; IUPAC adını 2- bütanon
(bütan-2-on) olarak değiştirmiştir.
31
Aldehit ve Ketonların Fiziksel
Özellikleri

32
 ALDEHİTLERİN FİZİKSEL
ÖZELLİKLERİ
• 1) Küçük moleküllü üyeleri sıvıdır.
• 2) Hidrojen bağı içermediklerinden, aynı
sayıda karbon taşıyan alkollerden ve
karboksilli asitlerden daha düşük sıcaklıkta
kaynarlar.
• 3) Dört karbonluya kadar olanlar dışında
suda çözünmezler.
33
• 4) Küçük moleküllü olanların keskin ve
tahriş edici kokuları vardır. Büyük
moleküllü olanlar güzel kokuludur.
• 5) Karbonil grubunun özelliğinden dolayı
polar yapılı maddelerdir.

34
Aldehit ve Ketonların Kimyasal
Özellikleri

35
36
37
Gümüş aynası

38
39
40
 ALDEHİTLERİN KİMYASAL
ÖZELLİKLERİ (ÖZET)
• 1) Fehling çözeltisinden Cu+2’yi Cu+1’e
indirgerler, karboksilli asitlere
yükseltgenirler. Bu tepkime aldehitlerin
ayıracıdır.
• 2) NH3’lü AgNO3 çözeltisinden (Tollens
ayıracı) Ag+1’i metalik Ag’ye indirgerler,
karboksilli asitlere yükseltgenirler (Gümüş
aynası deneyi). Bu tepkime aldehitlerin
ayıracıdır.
41
• 3) Aldehitler bir derece yükseltgenerek
karboksilli asitleri oluşturur. Yükseltgenme
O2 ile tepkimeye girmek demektir.
Laboratuvarda yapılan deneylerde
yükseltgen madde olarak sülfürik asitli
ortamda KMnO4 (potasyum permanganat)
veya K2Cr2O7 (potasyum dikromat)
çözeltileri kullanılır.
• 4) Yanma olayı da bozularak
yükseltgenmedir. Yanma ürünleri CO2 ve
H2O’dur.
42
• 5) Aldehitler bir derece indirgenerek primer
alkolleri oluşturur. İndirgenme H2 ile belli
bir sıcaklıkta tepkimeye girmek demektir,
katalizör olarak ya Pd (palladyum) ya da
NaBH4 (sodyum bor hidrür) veya LiAlH4
(lityum alüminyum hidrür) kullanılır.

43
 KETONLARIN FİZİKSEL
ÖZELLİKLERİ
• 1) Polar yapıda olduklarından küçük
moleküllüleri suda çok çözünür. Molekül
büyüdükçe polarlık azalacağından
çözünürlük azalır.
• 2) Hidrojen bağı içermediklerinden
kaynama noktaları, aynı sayıda karbon
içeren alkol ve karboksilli asitlerden
düşüktür.

44
 KETONLARIN KİMYASAL
ÖZELLİKLERİ
• 1) Ketonlar yükseltgenmez, bundan dolayı
Fehling ve Tollens tepkimelerini vermezler.
• 2) Ketonların yanma ürünleri; CO2 ve H2O
bileşikleridir.
• 3) Ketonlar bir derece indirgenirse
sekonder alkol meydana gelir. İndirgenme
H2 ile belli bir sıcaklıkta tepkimeye girmek
demektir, katalizör olarak ya Pd ya da
NaBH4 veya LiAlH4 kullanılır.
45
46
 ALDEHİT VE KETON
BİLEŞİKLERİYLE İLGİLİ
PROBLEM

AYT
ÇIKMIŞ SORU

47
D 2022-AYT 12.SINIF KİMYA 3.ÜNİTE

48
ALDEHİT VE KETONLARIN
KİMYASAL ÖZELLİKLERİ

AYT
ÇIKMIŞ SORULAR

49
C 2016-LYS2/12.SINIF KİMYA 3.ÜNİTE

50
51
D 2012-LYS (12.SINIF KİMYA
3.ÜNİTE 5.BÖLÜM)

52
E 2010-LYS (12.SINIF KİMYA
3.ÜNİTE 5.BÖLÜM)

53
Aldehit ve Ketonların Kullanım
Alanları

54
55
Tarçında sinnamalaldehit, vanilyada vanilin aldehidi
bulunur.

56
• Aseton: Ketonların ilk üyesi olan aseton;
renksiz, kendine has kokusu olan, suyla
homojen karışım oluşturan ve oda
koşullarında sıvı hâlde olan, uçuculuğu
yüksek bir maddedir (Görsel). Kanda eser
miktarda, diyabet hastalarının idrarında ise
fazla miktarda bulunur. İyi bir çözücü olan
aseton halk arasında oje çözücü olarak
bilinir. Ayrıca yağ, mum, reçine, kauçuk,
plastik, lak, vernik vb. maddeler için de
çözücü olarak kullanılır.
57
Asetonun top çubuk modeli

58
 FORMALDEHİDİN
KULLANILDIĞI YERLER
• Kimya laboratuvarlarında deneylerde
kullanılır.
• Biyoloji laboratuvarlarında ölü hayvanların
muhafazasında % 40’lık çözeltisi kullanılır.
Bu çözelti formol ya da formalin adıyla
bilinir. Formaldehit dezenfektandır.

59
• Bakalit; formaldehit ve fenolün
kondenzasyon ürünüdür.
nFormaldehit+(n+1)Fenol→Bakalit+nH2O
• Yapay reçine çözeltisi, formaldehit içerir.
Yapay reçine çözeltisinin kullanıldığı
başlıca yer laminant imalidir.
• Laminant, yapay reçine çözeltisi emdirilmiş
kâğıtların sıcak presle basınç altında
sıkıştırılmasıyla elde edilir.

60
• Formaldehit, etken maddesi hekza metilen
tetramin olan ürotropin adındaki böbrek
ilacının elde edilmesinde ham madde
olarak kullanılır. Ürotropin, idrar yolları
enfeksiyonlarında kullanılan bir idrar yolları
antiseptiğidir. Ayrıca diüretik (idrar
söktürücü) etkisi de vardır.
• Formaldehit bebe şampuanlarının, birçok
kişisel bakım ürününün, banyo
köpüklerinin ve bazı aşıların terkibine
girer.
61
FORMALDEHİDİN ZARARLARI
• Kanserojen bir sıvıdır.
• Kaynama noktası düşüktür. Bu nedenle
daha çok solunum aracılığıyla zararını
gösterir.
• Formaldehide kısa süreli ve düşük dozda
maruz kalınınca göz, burun ve boğazda
yanma, solunum güçlüğü, nefes darlığı,
öksürük, gözde sulanma ve tahriş
oluşabilir.
62
• Hassas kişilerde yorgunluk, uyuklama, baş
ağrısı ve baş dönmesine sebep olabilir.
• Formaldehide uzun süreli ve düşük dozda
maruz kalma ise astım, deri döküntüsü,
çeşitli alerjik reaksiyonlar, egzama gibi
hastalıklara yol açabilir.
• Sahte rakıda etil alkol yerine metil alkol
kullanılır. Metil alkol karaciğerde
formaldehide yükseltgenir. Sahte rakı
içince insanda körlüğe sebep olan, hatta
insanı öldüren madde formaldehittir.
63
• Sigaranın yapısında bulunur.
• Formaldehidin yüksek etkilinim riski altında
bulunan başlıca gruplar; laminant
üretiminde veya yapay reçine imalatında
çalışan işçiler ile bazı sağlık elemanı,
eğitim görevlisi ve öğrencilerdir.
• Tutkal olarak doğal çam reçinesi
kullanılabilir. Doğal çam reçinesinde
formaldehit bulunmaz.

64