1

EVRENN SNESNDEK CDD VE HAKK

AKIN BR ED: KMYASAL BALAR
(KMYASAL BALARIN FARKLI BAKI
AISIYLA OKUNMASI)

Kimyasal balarn tamam, zt deerlerin birbirini
ekmesidir. Her zt deerin birbirini ekmesi,
kimyasal ba adn almaz.

NE KADAR EY VARSA HEPS DE FT OLARAK (ZIT
KUTUPLU, BAKA BR FADEYLE POZTF VE
NEGATF) VAR EDLMTR.

FARKLI YKLER BRBRN EKER;
BU EKMN BR KISMI KMYASAL BADIR.

CANLILARDAK MUHABBET, TANECKLER
ARASINDAK KMYASAL BADIR.


Y NYET, OLUMLU DNCE VE GZEL
GR YLE BR KMYADIR K; KMR
ELMAS, TOPRAI ALTIN YAPAR.

MADDENN TANECKL YAPISINDAK
EKMLER VE KMYASAL BALAR

Kimyasal ban daha iyi anlalmas iin; maddenin tanecikli
yapsn kavramak ve polar madde, polar olmayan madde,
2

kimyasal ban polarl, molekln polarl, elektron-nokta
yaps, ak forml gibi konular nceden bilmek gerekir.
Evreni mikro lem, normo lem ve makro lem olarak e
ayrabiliriz. Her lemde de farkl isimlerle ekim bulunur.

POLARLIK

Polar madde, kutuplu madde demektir. Kutuplu madde, hem
pozitif hem de negatif yk ierir.
Kimyasal ban polarl bakadr, bileiin polarl bakadr.
Kimyasal ban polarl: Polar kovalent ban dier ad polar
ba, apolar kovalent ban dier ad ise apolar badr.
Bileiin polarl: yonik bileiklerin tamam polardr. Apolar
kovalent bal bileikler, apolardr (polar deildir). Polar kovalent
bal bileiklerin bir ksm polardr, dier bir ksm ise apolardr.
Polar kovalent bal bileikler, farkl ametal atomlarndan
olumutur. Yaplarnda pozitif ve negatif zt iki kutup vardr. Bu
durum molekln polar olabilmesi iin yeterli deildir. Polar
kovalent bal bileiklerin, polar olup olmamas molekln
geometrisine baldr.
yonik bileiklerde geometri sz konusu deildir.
Geometrinin belirlenmesinde periyodik tablodan faydalanlr.
rnein; hidrojen atomu ile VI A grubu elementleri arasnda
oluan molekllerin tamamnda geometri krk dorudur, baka
bir deyimle asaldr. H
2
0 moleklnde a 104,5
o
dir.
Hidrojen atomu ile VI A grubu elementleri arasnda oluan dier
molekllerin tamamnda a farkl farkldr, ancak krk doru
olma mecburiyetinden dolay hepsinde de a 180
o
den daha
kktr.
Molekln geometrisindeki atomlar arasndaki kimyasal balar
vektrm gibi varsaylr. ayet vektrel toplam, baka bir
sylemle dipol moment; sfrdan bykse molekl polardr,
sfrsa polar deildir.
Kimyasal ba tanecik ii kimyasal ba ve tanecikler aras
3

kimyasal ba olmak zere ikiye ayrabiliriz.
Tanecik ii kimyasal ba iki grupta incelenir.
Tanecik ii kimyasal ban birincisi elektron al verii sonucu
oluan iyon yapl bileiklerde grlr. yonik ba adn alr.
Anyon (-) ile katyonun (+) birbirini ekimi olarak ortaya kar. En
kuvvetli kimyasal badr.
Tanecik ii kimyasal ban ikincisi; elektronlarn ortak
kullanarak soy gaza benzeyen kovalent yapl bileiklerdeki
kovalent ba adn alan ekimdir. Bunlardaki ekim yle oluur:
Ba elektronlar, elektron severlii fazla olan atoma daha
yakndr. Ba elektronlarnn yakn olduu atom ksmi negatif,
uzak olduu atom ksmi pozitif olur. Bylece kovalent bal
bileii oluturan atomlar arasndaki ksmi pozitif ve ksmi
negatiflikten dolay ekim ortaya kar. Her bir kovalent ban
enerjisi farkldr. Kovalent balar e ayrlr: Apolar kovalent
ba, polar kovalent ba ve koordine kovalent ba.
Apolar kovalent ba; ayn cins ametal atomlar arasndaki
kimyasal badr.
Polar kovalent ba; farkl cins ametal atomlar arasndaki
kimyasal badr.
Koordine kovalent ba; ba elektronlarnn ikisinin de ayn
atoma ait olduu badr. Bu kimyasal ba, dier iki kovalent
badan bu ynyle ayrlr.
imdi tanecikler aras ba grelim: Mikro lemdeki
taneciklerden bazlarnn (atom, molekl ve iyon) arasndaki
ekim kuvveti de kimyasal badr. Baka baka ekillerde ortaya
karak grlr ve deiik adlarla anlr.
Bilindii gibi elementler; metal, ametal ve soy gaz olmak zere
eittir.
Atom da, molekl de ntr taneciklerdir. Atom erkek ve dii olarak
iki cinstir. Atom ntr hldeyken de; atomlardan birisi pozitif,
dieri negatif gibi olur. Ayn eyi molekl iin de syleyebiliriz.
imdi drt grup elementte zt kutuplarn nasl olutuunu
grelim:
Yan yana olan iki metal atomunun birinde elektron verme istei
4

ne kar, dierinde ise bo deerlik orbitalinin bulunmas etkili
olur. Bylece metal atomlarnn biri pozitif, dieri negatif gibi
davranarak birbirini ekerler. Aslnda ntrdrler. Yk oluumu,
dzenliliin gerei olan ekim iindir. Bu ekim, metal ba
olarak tanmlanr.
rnein; 1A grubunu ele alalm. 1A grubunda en stteki metal
lityumun metal ba, en kuvvetlidir; nk 1A grubunda ap en
kk olan metal, lityumdur. Bundan dolay da lityum atomlar
arasndaki mesafe, gruptaki dier metal atomlar arasndaki
mesafeye gre daha fazladr. Bu nedenle elektronun gidecei
yol, gruptaki dier elektronlarn gidecei yola gre daha
uzundur.
Bir dier konu da lityum atomunun ap kk olduundan, aksi
ynde ekim gl olmasna ramen elektronun da doru
hareket etmesidir.
Aksi ynde ekim gl ve gidecei mesafe fazla olmasna
ramen lityum atomunun elektronunun hareket etmesi,
lityumdaki metal ban kuvvetli klmtr.
Kendine ramen ve mesafelere ramen ziyarete gtren
sevgidir.
Metal bann bir grevi de metal kristalinin oluumudur. Metal
kristali, metal atomlarnn dzenli diziliiyle ortaya kar.
Ametaller, yap ta molekl olan elementlerdir. Ametal
moleklnn birinde elektronun darya doru, dierinde ieriye
doru hafif kaymas sonucu simetri bozulmas dediimiz bir
dzenlilik ortaya kar. Darya doru kayan elektronun
bulunduu ametal molekl pozitif, ieriye doru kayan
elektronun bulunduu ametal molekl negatif olur. Grld
gibi ametallerde de iki zt deer- molekl ntr kald hlde-
birbirini ekmektedir. Bu baa Van der Waals (Van der Valz)
ba veya London (Landn) kuvvetleri denir.
Soy gaz atomlar arasndaki ekim de ametal moleklleri
arasndaki ekim gibi aklanr. Soy gaz atomunun birinde
elektronun da doru, dierinde ise ie doru hafif kaymas
sonucu simetri bozulmas dediimiz bir dzenlilik ortaya kar.
5

Darya doru kayan elektronun bulunduu soy gaz atomu
pozitif, ieriye doru kayan elektronun bulunduu soy gaz atomu
negatif olur. Grld gibi soy gazlarda da de zt kutuplar
birbirini eker, kimyasal ba yine Van der Waals ba (London
kuvvetleri) adn alr.
Allotropu olan metallerde atomlar arasnda kovalent kristal
oluturan kovalent ba ile ekim salanr. Bu kovalent ba,
molekl ii kovalent badan farkldr. Bunlara kovalent kristaller
veya a rgl katlar denir. Kristal yaplar farkl farkldr. Bu
farkllk atomlarn diziliinden kaynaklanr. IV A grubu
elementlerinden C (karbon), Si (silisyum), Ge (germanyum) ve
Sn (kalay) elementlerinde bu tr kimyasal ba vardr. SiC
(silisyum karbr) ve SiO
2
(silisyum dioksit) gibi bileikler de a
rgl katdr.
Apolar moleklerde de ve ntr atomlarda da (metal, ametal, yar
metal ve soy gaz atomlar) zt iki kutup varsa, demek ki kimyasal
basz madde yoktur.
Polar molekllerin hepsinde molekller aras kimyasal ba
olarak dipol-dipol ba vardr.
Polar molekllerin bir ksmnda tanecikler aras kimyasal ban
en kuvvetlisi olan hidrojen ba vardr. Bu kimyasal ba; karbon
atomuna bal olmayan bir hidrojen atomu ieren polar
molekllerde bu molekln hidrojeni ile dier bir molekln flor,
oksijen veya azot atomu arasndaki kimyasal badr.

POLAR MOLEKLLERN HEPSNDE
BULUNAN MOLEKLLER ARASI KMYASAL
BA: DPOL-DPOL KUVVETLER

Bir molekln pozitif ksm ile dier bir molekln negatif ksm
etkileir. Di, iki; pol, kutup demektir. Dipol, iki kutuplu
anlamndadr. Dipol-dipol etkilemesi ise iki kutuplu bir
molekln, hem baka iki kutuplu bir molekl ekmesi hem de
o molekl tarafndan ekilmesidir; iki kutuplu iki molekln
6

etkilemesidir.

YAMUR TANECKLERNDE DPOL-DPOL
KUVVETLER

Su, polar bir molekldr. Polar molekllerde molekller aras
kimyasal ba, dipol-dipol badr. Bu kimyasal ba daha iyi
anlamak iin yaan yamurdaki her bir su taneciinin dipol-dipol
zelliini aklayalm: Yan yana olan yamur damlacklar, farkl
kutuptur. Ktleleri eittir. Her bir yamur tanecii birbirini eit
derecede eker ve baka bir tanecik tarafndan da ekilir.
Bylece tanecikler aras mesafe korunarak, btn taneciklerin
birbirlerine eit uzaklkta olmas salanr. deta balk a gibi
bir grnm meydana gelir. Yamur taneciklerinin birleerek
zararl cisimler olarak dmesi problemi ortadan kalkar. iddetli
rzgr ve frtnaya ramen yamur damlalar tane tane der.

MKRO LEMDE KMYASAL BA DIINDAK
EKMLER

Atom iinde, her ey zddyla dengelenmitir:
a) Protonlarn birbirini itmesi nkleer kuvvetle (balanma
enerjisi) dengelenmitir.
b) Elektronlarn birbirini itmesi zt spinli dnle dengelenmitir.
c) Protonla elektronun birbirini ekmesi merkezka kuvvetiyle
dengelenmitir.
Atomun yapsnda eit sayda proton (+) ve elektron (-)
olmasyla denge salanmtr.
Proton ile elektron birbirini eker. Elektrondaki merkezka
kuvveti bu ekimi zt ynde dengeler.
Elektronlar, atom ekirdei etrafnda ikierli dolanrlar. Biri saat
ynnde, dieri ise saat ynnn tersi ynde dner. Bylece
elektronlar da, kendi aralarnda elenmitir.
7

Kinatn herhangi bir noktasnda bir partikl yaratlnca onunla
birlikte zt ikizi de meydana gelir. Elektronun zt ikizi pozitron,
protonun zt ikizi anti proton, ntronun zt ikizi anti ntron,
ntrinonun zt ikizi anti ntrinodur.
Proton ve ntronun meydana geldii kuark ad verilen partikller
de iftler hlindedir: Yukar kuark-aa kuark, st kuark-alt
kuark, tuhaf kuark-tlsm kuark.
Bildiimiz atoma karlk olarak; ekirdei negatif, elektronu
pozitif olan atomlar da vardr. Bu atomlardan oluan madde;
maddenin zt ei veya anti madde olarak adlandrlr. Anti madde
baz yldz sistemlerinde bulunmaktadr.
Elektriin de pozitif ve negatif olmak zere iki cinsi vardr.

NORMO LEM VE MAKRO LEMDE
GRLEN EKMLER

Vcut svlarnda pozitif iyon kadar da negatif iyon vardr.
nsanlar ve hayvanlar, erkek ve dii olarak ift var edilmilerdir.
Bitkilerde oalma tozlamayla salanmaktadr.
Yamur damlalar pozitif ve negatif tanecikler olarak inmektedir.
Bulutlarn pozitif ve negatif olan vardr.
Mknatsn da iki ucunda gney kutup ve kuzey kutup olmak
zere birbirine zt iki kutbu vardr. Bir mknats ne kadar kk
paralara ayrlrsa ayrlsn her seferinde iki ayr kutup meydana
gelir.
Dnyamz da dev bir mknats gibidir. Kuzey kutup ve gney
kutup olmak zere iki zt kutba sahiptir.
Gezegenler arasnda da ktleyle doru orantl, aradaki
uzakln karesiyle ters orantl olan Newton kanunu olarak
adlandrlan ekim vardr.

EVRENN SNESNDEK CDD VE HAKK
AKIN BR ED: KMYASAL BALAR
8


Aacn mahiyetinde olmayan bir ey, esasl bir surette
meyvesinde bulunmaz. Evren (kinat) aaca benzetilirse
meyvesi insan olur. nsan meyvesindeki ciddi ak gsterir ki;
evren aacnda -fakat baka baka ekillerde- hakiki ak ve
muhabbet bulunuyor.
Evrenin sinesindeki u hakiki muhabbet ve ak, ekim kuvveti
adyla karmza kyor.
Evren aac mikro, normo ve makro lemden oluur.
Mikro lemdeki ekim kuvvetinin bir ksmna kimyasal ba adn
veriyoruz. Mikro lemde bir de proton ile ntron arasndaki
ekim vardr.
Mikro lemdeki varlklarda ok suretlerde tezahr eden kimyasal
ba adn verdiimiz ekimler ile normo ve makro lemdeki dier
incizaplar, cezbeler, cazibeler; uyank olan akl ve kalplere
insaniyete layk bir surette ykselmeyi, hakiki insan olmay
gsterir!..
Gezegenler arasnda da ktleyle doru orantl, aradaki
uzakln karesiyle ters orantl olan Newton kanunu olarak
adlandrlan ekim vardr.
Daha bunlar gibi ift olan bilmediimiz nice eyler vardr.
Kimyasal ba, insan gerek akn derinliklerine eker; nk
kendi kalbinde olduu gibi sonsuz evrende de her eyin ak
etrafnda cereyan ettiini bilimsel olarak renmi olur.

ATOM BAIBO DELDR

Bir tek atom bile babo deildir. sznde atomlar arasndaki
smsk iliki ve ekimden, mkemmel ahenkten, belli gayelere
ynelik, ok sayda hikmet ve maslahat ieren davran ve
hareketten sz edilmektedir ki btn bu faaliyetlerde kimyasal
ba grev yapmaktadr.
Molekl ve molekl tekil eden atomlardaki bu faaliyetin
gsterdii iaret vardr.
9

Her bir insan da atom gibi olmaldr. Zaten insanl tam
yaayan gerek insanlar, atom paras gibidir; babo
deildirler.
Aile, btn fertleriyle bir molekldr. Akrabalk, milliyet vb.
irtibatlar vardr.
Medeniyet, insan sevgisi dourur. Rus ve Ermeni ile olan
hrriyet tanma bamz bile hakiki dnya birlii uurunun
temelini oluturmaktadr.

HSNNYET YLE BR KMYADIR K;
KMR ELMAS YAPAR

FARKLI BR GR: Kmr ile elmas allotroptur. Aralarndaki
fark kitaptaki bilgilere gre fizikseldir. Ancak i yapda kovalent
kristal rg bandan dolay deiiklik olmaktadr. Bu nedenle
olaya kimyasal olarak da bakabiliriz.

KMR LE ELMAS

Madenlerin en d kmrdr; en kymetlisi ise elmastr.
Kmr ile elmas arasnda tek basamakl ok basit bir fark
vardr.
Bu konuya dikkat etmek lazmdr.

HER BR TANECN YA POZTF (+) YA DA
NEGATF () OLMASI

SORU: Her bir taneciin + veya olmasna Kk eylerle
urayor. diyebilir misiniz?
CEVAP: Uramasayd eksiklik olurdu. Kyamet kopard. Bir tek
zerre gnein s, k ve yedi renginden ayr kalrsa gnee
noksanlk olur.

10

BUZDA H
2
O
(k)
MOLEKLLER ARASINDA
KOVALENT KRSTAL RG BAI

SORU: Molekller aras ba olduu hlde niin kovalent ba
denmitir?
CEVAP: ok kuvvetli bir kimyasal ba olduundan ve kristal
yap olutuundan denmitir.
SORU: Buz moleklleri arasndaki kimyasal ban kuvvetli
olmas nereden anlalr?
CEVAP: Su donunca iinde bulunduu az kapal demir kab
paralamasndan anlalr.
SORU: Buzdaki kimyasal ba ok kuvvetli diye niin yanl
olarak kovalent ba denmitir?
CEVAP: Tanecik ii kimyasal ba, tanecikler aras kimyasal
badan daha kuvvetlidir. Kovalent ba tabiri, tanecik ii ba
anmsatmaktadr. Kuvvetli olduunu ifade iin denmitir.