1894-96 Ermeni Katliamlar ve Charmetant raporu

Sait etinolu Abdlhamid dneminde Ermenilere kar gerekleen 1894-96 katliamlar 1915 Soykrmnn glgesinde kalmaktadr. Bunun nedeni 20. Yzyln ilk byk soykrmnn boyutu ve vahetinden kaynaklanmaktadr. Oysa 1894-96 katliamlar ve ardnda brakt izler son derece derin ve nemlidir. Bunlardan birkan sayarsak: Bu katliamlarn arkasnda kitlesel olarak Ermeniler slam'a geirilmilerdir. Diyarbakr ngiliz konsolos Yardmcs bu srecin altn izerek rnekler verir; Osmanl mparatorluu iinde iki buuk asrda meydana gelen olaylar hatrlayalm. Trkiye denilen kanl ve harap lkede serbeste katliamlar krmlar talanlar devletin keyfi hareketleri ve basklar devam etmektedir. Bu durum sonucunda Rtuni Ermeni aireti din deitirerek Krt Rekota aireti adn alr ve yaadklar yeri terk etmek istemezler. Ermeni Pakraduniler, Krt Bakra aireti, Mamikonyanlar Mamka, Alyanlar Alka, Mokallar Motka adlarn alarak slamlar, Krtleirler. Masis (Tur Abdin) Ermeni ve Sryani nfusu Yakubi Patrik smail nclnde inanlarn deitirip Krt Mahallemi Bekliini kurdular. Patrik smail eyh smail adn alr ve slamlam Krtlemi halkn bana geer. Bylece kendi da ve tepelerinde yaamaya devam ettiler. Bu dan bahtsz ocuklar Hayga rknn ac krntlardr.[1] kincisi bu katliamlar Ermeni erkeklere, daha ok Ermeni gen erkeklerine yneliktir ve bunun sonucunda 1915 Soykrmnda Ermeni toplumunun tehcir srasnda korumasz kalmasnn ve Soykrmn ok kolay gerekletirilmesinin balca etkenlerinden biridir. Wolfgang Gust Trk sultan Abdlhamitin kendi tebaas olan Ermenilerden binlercesini ldrtt 1894ten 1896ya dein sren byk katliamlardan sonra Ermeni dullara i temin eden bir hal fabrikas ve svireli Diyakon (hastabakc) Jakob Knzlerin ynettii bir hastaneden oluan bir sosyal yardm rgtnden[2] sz eder. Bir ncs de bu katliamlar bir anlamda 1915in provalarndan biridir. Liste uzatlabilir. George A. Bournoution, Ermeni Tarihi adl kapsaml almasnda 1894-96 katliamlarn u szlerle zetler; stabuldan gelen emir dorultusunda, Ermeni kylerine ve alt ermeni vilayetindeki Ermeni mahallelerine sistematik saldrlar balad. Katliamlar, zor kullanarak din deitirmeler ve yamalar 1896 yazna kadar srd. Kaynaklarda, 100.000 ila 200.000 arasnda Ermeni'nin ldrld, yarm milyondan fazlasnn sefalete terk edildii ifade edilmektedir.[3] Yzlerce manastr ve kilisenin kutsiyetine saygszlk edilmi, yklm ya da camiye evrilmi; saysz ky ihtidaya mecbur edilmiti. Silahl Ermenilerin kendini savunduu Van ve Zeytun daha az hasar grd. Tm bunlar olup biterken, ngiliz, Fransz ve Rus eliler protestoyla yetinip, eyleme gemeyi reddettiler. Sason, Bitlis, Van ve Mu'ta, kendini savunabilen bir avu silahl fedainin haricinde, Ermenilerin byk ounluu tepki veremeyecek kadar aknd. On binlercesi Arap topraklarna, Avrupa'ya ve ABD'ye g etti. Siyasi gsteriler bir anda siliniverdi.[4]

Bournoution, Katliamlarn Ermeni toplumu zerindeki ykm ve sregelen katliamlarn nlenmesi iin bu katliamlara byk devletlerin dikkatini ekmek amacyla 1896 Osmanl Bankas basknn ve ardndan gelen stanbul katliamlarndan da sz ederek bu katliamlarda katledilen 6.000 ermeni gencine dikkat eker; [1894-96 katliamlarnda] Armenagan Partisi'nin ve Hnaklarn st kadrolar byk lde yok edildi; hayatta kalan tek Ermeni siyasi rgt Tanak't. Avrupallarn kaytszl, o zamana kadar Hnaklarn dzenledii gsterilere katlmayan Tanaklar harekete gemeye sevk etti. 26 Austos 1896'da yirmi alt Tanak, gen Papken Suni nderliinde, patlayclarla donanarak stanbul'daki Osmanl Bankas'n igal etti.[5] Talepleri arasnda genel af, el konulan mlklerin iadesi, alt vilayette Avrupal yetkililerin gzetiminde reformlarn hzla hayata geirilmesi ve kurulacak karma bir Mslman-Ermeni zabta gc yer alyordu. lerinden 10'u kuatmada ldrld. Kalanlar, taleplerinin dikkate alnaca hususunda Avrupal diplomatlarca ikna edildikten sonra eyleme son verdiler. Gvenliklerinin salanaca konusunda gvence alarak gemiyle Avrupa'ya gittiler. Tepki de gecikmedi; hkmetin kkrtmasyla kan stanbul'daki ayaklanmalar yaklak 6.000 Ermeni'nin canna mal oldu. Avrupa'nn, olaylar protesto etmesine Osmanl inkrla ve suu Ermeni tedhiilere yklemekle cevap verdi.[6] Tanak militanlarnn bu eylemi de Baty harekete geirememi, Ermeni genliinin Hamid ynetimince krlmas nlenememitir. Hamid, Ermeni vilayetlerinde Hamidiye alaylar vastasyla Krtleri tetiki olarak kulland gibi stanbulda da Ermenilere ynelik iddet hareketlerinde n srada baltaclar ad verilen Krt hamallar bulunmaktayd. Baz kaynaklar Abdlhamitin Krt hamallar zellikle Ermenilere kar mevzilendirmek iin stanbula yerletirdiini yazmaktadr.[7] Bu olaylar sonucunda Kumkapda youn olarak bulunan Ermeni hamallarn yerini Krt hamallar alm, meslekte stanbul egemeni olmulard.[8][9] Hans-Lukas Kieser, katliamlarn ncesinde, [B]akent de dhil lkenin geri kalan tm blmlerinin aksine, Tanzimat'la beraber Dou Vilayetleri'ne atanan tm Ermeni memurlarn grevden alndnn belirtilmesi de gerek[tiinin] altn izer.[10] Tm kurbanlar Ermenilerden oluan pogroma neden olan olay, eski Van valisine kim tarafndan dzenlendii belli olmayan bir suikastt. Osmanlda reformun ardndan katliamn gelmesi bir gelenektir. Reformlarn telaffuzu ve antlamalarn yaplmasnn ardndan gelen katliamlarn bir kronolojisini karan Levon Vartan[11], Katliamlar ve reformlar arasndaki banty ortaya koyar. Kymlarn byk ounluu, Avrupallarn reform taleplerinin sultan tarafndan alacak bir ekilde kabul edildii 17 Ekim 1895 tarihinden sonraki gnlerde ve haftalarda gerekleti. Dzinelerce ehirde ve yzlerce kyde, Mslmanlar Hristiyanlara kar katliamlar dzenlediler. Erzurum'da, allmadk uzunlukta bir le namaz sonrasnda iitilen borazan

25 Ekim pogromunun balangcn haber verirken, saat sonra iitilen borazan, katliamn sonunu, akam iitilen borazan ise yamann sonunu bildiriyordu. Asker devriyelerin de katld pogrom, sadece valinin direnii sayesinde belli snrlar iinde kalabilmiti (yaklak drt yz Ermeni ldrlmt). Blgedeki Amerikan misyonunun yneticisi ve grg ahidi olan William Chambers'in bildirdiine gre, iki gn sonra beyaz sarkl Snniler tarafndan kartlan bir karkln pogroma dnmemesi de, ancak valinin engelleme abalaryla mmkn olabilmiti. Chambers, ayn zamanda, bir zamanlar akir Paa'nn komisyonuyla beraber ziyaret ettii Erzurum'un dousundaki Elekirt'te katliam yaplmamasn da aknlkla karlyordu. Sonradan Elekirt kaymakamyla yapt bir grmede, hem onun hem de sorumlu subaylarn katliam politikasna kar ktklarn ve baarl korkutma yntemleriyle Snni Krtleri, Ermeni kylerinde pogrom dzenlemekten alkoyabildiklerini renmi, bylece aknlk nedenini akla kavuturmutu.[12] Demografik anlamda en geni grup olarak pogromlara bilhassa Krtler -sadece Hamidiye Alaylar deil- katlmaktayd. Harput'tan gnderilen misyoner raporlarndan anlaldna gre, Alevi Krtler sadece yamaya katlmakla yetiniyorlard. Bu olaylar Aleviler iin maddi anlamda kar salayabilecekleri sosyal bir patlama nitelii tarken, Snniler iin din temelde iktidar sorunu daha nemli bir rol oynuyordu. Birok belirti, katliamlarn yerel zeminde camilerde zenle planlanm olduunu ortaya koymaktadr. Gvur asilerin katledilmesi -genellikle sadece erkekler ve erkek ocuklar[13] -, radikal Snniler tarafndan kutsal bir grev addediliyordu. Cinayetlerin bu din karakterine pek ok grg ahidi iaret etmekteydi. Szl bir ahadet sonrasnda, slm' kabul edenlerin ve snnet olanlarn hayatlarnn balanmas dikkat ekicidir; ancak byle bir ahadet, erkekler iin mmete dn olmayan bir ball da beraberinde getiriyordu. Birinci Dnya Sava esnasnda, din deitirme sayesinde gelen kurtulu, ancak istisnai durumlarda gerekleebiliyordu.[14] Katliam sonrasnda kurbanlar hakknda Trkler tarafndan deklare edilen -rnein sekiz bin gibi- ok daha dk saylar,[15] sz konusu sosyal depremin byklyle ciddi bir tezat oluturmaktadr. Bu sosyal deprem, hakl olarak partial genocide [ksmi soykrm][ab]olarak nitelendirilmekte, misyon raporlar sayesinde detayl olarak tasvir edilmekte, bykl misyon ubelerindeki yzlerce, hatta binlerce ksz ve yetim[16] ile istatistiksel olarak tahmin edilmektedir. Batllarn ve Ermenilerin yapt pek ok tasvirdeyse, l says yz bin olarak gemektedir; Alk, hastalk ve yokluk nedeniyle sonradan lenlerin says da hi phesiz ok yksektir, ancak tam bir rakam vermek ok gtr.[17] Byk maddi deerler, geri dn bir daha mmkn olmayacak ekilde Hristiyanlardan Mslmanlara gemiti; zellikle Krtler krsal alandaki byk Ermeni arazilerine el koymulard, bu da ileride Gen Trkiye'nin politikalarn Dou Vilayetleri'nde ciddi ekilde zorlayacak toprak meselesinin temelini oluturacakt.[18] 1915 Soykrmnn glgesinde kalan 1894-96 katliamlar ile ilgili Charmetantn raporunun[19] yaynlanmas neredeyse unutulan 1894-96 katliamlarn tekrar gndeme tayarak Ermeni toplumunun 19.yzyl sonunda maruz kald kitlesel katliamlar gn na kararak sonularn gz nne serer. Raporun alt bal da stanbulda grevli alt bykelinin ortak hazrlad istatistik olup bu istatistik yerel gvenilir kaynaklarn raporlar ile desteklenerek raporun hazrlaycs Charmetant tarafndan aklamal bilgilerle de desteklenmitir. Charmetant raporun sunumunda: Bir insanlk ve yurtseverlik grevi saydmz bu dokman yaynlamakla Ermenistanl kardelerimize Avrupann kaytsz gzleri nnde yaplan bu korkun ileri iinde bulunduklar ciddi ve tehlikeli durum hakknda Avrupa kamuoyunu daha

nceki raporlarmzdan daha etkili ekilde bilgilendireceimizi, onlar daha ok aydnlatacamz biliyoruz derken kulland szler dahi katliamn boyutunu ve niteliini anlatmaktan uzak olduu gibi, sonucunda gerekleenler karsnda bu raporun dahi Avrupada gzlerin almasnda bir fayda temin etmediini grmekteyiz. Nitekim ok gemeden byk glerin donanmalarnn gzleri nnde ve ngilizlerin kolaylatrclnda Kilikyada 1909 katliamlar gerekletirilecektir. Burada byk glerin gzlerini kamatran Kilikya pamuundan kan iitin sava ncesi barut sanayi iin nemi Kilikya Ermenilerinin lm fermannn imzalanmasna neden olacak katliam Avrupallarn gzleri nnde gerekletirilecektir. Bu kaytszlk ise 1915 Soykrmn kolaylatran en byk etmenlerden biridir. Jntrk yneticilerini pervasz bir ekilde Ermeni halkn ve dier kadim Hristiyan halklarn (Pontos, Elen, Sryani) tarihsel topraklarndan sklmesinde bir an bile tereddt etmemelerine neden olacaktr. Charmetantn sunumunda ayrca, ibirliki batl gazetecilerden de sz etmektedir ki; bu gazeteciler -mensup olduklar devletlerinin 1909da Kilikyadaki Ermeni zenginlii ve Kilikya iitinin[20] cazibesine kaplarak 30.000 Ermeninin katledilmesine seyirci kaldklar gibiSultan Hamidin altnlarnn cazibesine kaplmlardr. Birok gazetecinin dinda kardelerimizin kan ile lekelenmi birka altn uruna dtkleri sessizlik gibi, Alman mparatoru Wilhelm II. de Almanlarn blgedeki karlar gerei sessizliin tesine gemekten ekinmeyecektir. 1894-96 Ermeni katliamlarndan sonra hissizlemi Avrupa onlardan [Hamid ve ekibinden] nefret eder ve katliamlarn mimar Kzl Sultan lanetlerken, imparatorluk apndaki katliam dizisinin sona ermesinden yaklak iki yl sonra,1898de II. Wilhelmin, Trkiyeye yapt ikinci ziyarette byk tantana ve trenlerle karlanmasnn Almanlar memnun etmesi, onlarn bir tebaa milliyetinin boazlanmasn affetme eiliminde olduunun iaretiydi. Bu hogr iin, imparator ev sahiplerince cmerte dllendirilecekti. Fransz Bykeli Cambonun dilinde, Sultan konuklarna paha biilmez hediyeler vermekle tam bir samal inek olduunu gstermiti[r].[21] Bugn yabanc resmi tarihilerin dllendirildii gibi Hamit de Alman mparatorunu hediyelere bomaktan ekinmeyecektir. Alman politikasnn Soykrma uzanan srete Osmanl ile ibirliinin sistematik olduunu sylemek mmkn. Alman mparatorunun yannda bakalar da vardr: Osmanl mparatorluu'nu ziyaret eden politik papaz Naumann, Almanlarn yksek karlarnn Trk imparatorluundaki Hristiyanlarn zdraplarna politik olarak kaytsz kalmalarnn gerekli olduunu sylemekten ekinmedii gibi,[22] Soykrm srecinde, Ermeni Tehciri ve katliamlaryla ilgili belgelerden bir seki hazrlayan Dr. Lepsius da Alman devletini sorumluluktan kurtarmak iin baz belgeleri karartmaktan ekinmeyecektir.[23] Almanlarn blgedeki karlar, Katliamlardan soykrma giden sreci grmezden gelmelerinin yannda, tutumlar katliamlar ve soykrm kolaylatrc bir etken olmutur. Abdlhamid a katliamlarnn son evresinin (Kasm 1896) ardndan Alman Dileri Bakanl Siyasi Sorunlar Dairesi Yakndou leri Badanman Alfons Mumm von Schwarzenstein tarafndan aklanmt. Almanya'nn duruu zl ama olduka pervasz bir biimde yazlan on iki sayfalk bir direktifte aklanmt. Argmann balca izgisi bu dokmann ieriklerini vurguluyordu: 1) Kurnaz ve fesat bir rk olan Ermeniler, kendi ulusal varlklarnn tehlikeye dt duygusunu yaayan Trkleri kkrttlar. 2) Almanya'nn mutlak olarak hibir kar olmayan bir rkn lehine duruma mdahale etmesi iin hibir neden olmad gibi, bir Hristiyan halkn lehine hilale kar bir hal seferi balatmak Alman siyasetinin vazifesi de

olamaz; zira geen yl mdahaleci Glerin lehte araya girme giriimleri bu halkn aclarn daha da artrmtr ve 3) Trkiye'nin btnln baka ekillerde tehdit eden tehlikeler ve Trkiye'deki ok sayda Alman'n ekonomik karlar dnlrse, ne kadar zc olursa olsun Ermenistandaki kymlar genel tablo iinde kk ktlkler olarak grlmelidir. Bu politik beyanname, Almanya'nn sorunlar iinden klamayacak bir hale sokabilecek her trl eylemden kanarak olay sahnesinin bir seyircisi olarak kalmas gerektii sonucuna varlarak sona eriyor.[24] Bu konumun derin ahlaki temellere dayal olduunu syleyen papaz Naumann, 1894- 1896 dneminin Ermeni katliamlarna bir gereke bulmak iin yle devam eder: Sayca azalan, srekli geri ekilme halindeki Trkler belki de eskiden sahip olmadklar bir nitelik kazandlar. Onlar, znde yklm bir halk olan ama d dnyay ilgilendirdii kadaryla var olmak isteyen bir halkn becerisini edindiler. Tm zayflna karn igdsel olarak dilerini ve penelerini hala nasl kullanabileceini bilen kk bir hayvan gibi, Trkler de bir kez daha nasl barbar olarak davranp, kan dkleceini biliyorlar. Ermenilerin soykrm (Armeniermord) Trklerin barbarca davrannn salayabilecei son frsatt.[25] Sava dnemi Babakan Lloyd George'un ifadesinin aslnda Batnn politikasn zetlediini syleyebiliriz: Ermeniler bizim kurduumuz zafer atlarnda kurban edildiler[P]erian Ermeniler, Ermeni vilayetlerinde iyiletirmeler ve slahat yaplacak" vaadiyle bir defa daha eski efendilerinin insafna brakldlar. Ermenistan'n Osmanl hkmranlna braklmasnn esas itibariyle mesul memleketten gelen daim protestolara ramen, bu vaatlerin krk senedir nasl tutulduunu gayet iyi biliyoruz. ngiliz Hkmetinin faaliyeti 1895-97, 1909 katliamlarna ve asl korkuncu da 1915 katliamlarna sebep oldu[26] Lloyd George bu zulmlerin mmkn olmasnda paylarn teslim eder lakin olan olmu reel politike Ermeniler feda edilmitir. Dadrian, Ermenistan ve Ermenilerin karlarna ngilizler belki zorunlu olarak ksmen ikincil mesele olarak yaklayorlard. Bu karlar tpk bir satran oyunundaki piyonlarn kullanlmas gibi, aldatc oyunlar sergilemesine msaitti.[27] szleriyle dnemin dnya politikasn yneten Emperyal gcn politikasn zetler. Dier lkelerin tutumu bu politikann bir paras ve izdmnden baka bir ey deildir. Hatta bazlar daha ak szldrler! Almanya'nn Avusturya Bykelisi Prens Philipp 3. Eulenburg, Fransa'nn Viyana Maslahatgzar Marchand ile bir grmesinde, bizim iin Ermeni Sorunu diye bir ey yoktur diyerek[28], Avusturya'nn politikasn zetler. Avusturya d ileri bakan Kont Agenor Goluchowski, 1894-96 katliamlar srasnda sz konusu kitlesel katliamn trajik boyutlar ne olursa olsun Sultana kar herhangi bir zorlayc eyleme kar kt.[29]Bu durumda Raporun siyasi bir ynnn olmadn sylemekle birlikte, tarihe tanklk bakmndan son derece nemlidir. Olaylar sca scana tanklaryla kaydetmekte ve 1894-96 Ermeni katliamlarnn bir blmn (1895 gz)aydnlatmaktadr. Rapor, yer, olay tarihi, l says, olaylarn zeti ve nedenleri ile halkn ve yetkililerin tutumu belirtilerek tablolar halindedir. Raporda sistematik katliamlarn balangc neredeyse her

yerde ayndr. Bu da Ermenilerin, merkezden ynlendirilmi sistematik bir katliam, yama ve zorla Mslmanlatrma karsnda olduklarnn delilidir. Trabzonda [8 Ekim 1895] lene doru ehrin her tarafnda birden bire kargaa balar ve her taraftan silah sesleri ykselir. Konsoloslarn aratrmalar, ehrin Ermenileri tarafndan herhangi bir tahrik olmadn gstermektedir. Bir borazan sesi ile verilen iaret zerine olaylar hemen balamtr. O iaret verilinceye kadar ehir sakindir. leden sonra e kadar sren yama ve katliam o saatte verilen ncekine benzer bir iaretle aniden durmutur. Saat e kadar sokaklarda yakalanan Ermenilerin hepsi katledilmitir. Katiller Ermeni maazalarna da girip satclar ldrdkten sonra mallar yamalamlardr. Dikkat eken bir husus yabanclarn ikametghlarna dokunulmaddr. Bu da her eyin nceden verilen emirlerle yrtldn gstermektedir. Katliamdan kaabilen 150 kii Rus konsolosluuna snmtr. ehirdeki teki konsolosluklarn hepsi katiller tarafndan kovalanan snmaclar kabul etmitir. Halkn ve yetkililerin tutumu: Borazanla, verilen iaret zerine rhtmdaki Lazlar silahlarn almak iin kayklarna koarlar. Birok yerde askerlerin de yamalara katld, yamac katillere yardm ettiine tank olunmutur. st rtbeli subaylarn yama mallar arabalara ykleyip evlerine gtrdkleri grlmtr. Gmhanede, Mslmanlar Gmhane evresindeki yerleim yerleri ve kylerdeki Ermenileri katlediyorlar. Katliama balamadan nce meydana topladklar Hristiyanlardan Ermenileri ayrarak ayr bir sra yapyorlar. Kurbanlarn bylelikle nceden ve tekilerle kartrmadan belirlemilerdir. Bu kargaada birka Rum da hayatn kaybeder. Dikkat edilirse gvenlik gleri ortada yoktur. Ortada olanlar da Trabzon ve Samsunda olduu gibi olaylarn bizzat failleridir. arambaya bal Aca Gneyde o blgeyi etelere kar korumakla grevlendirilen redifler aksini yaparak Ermeni evlerini kendileri talan ediyor. Kiliseyi soyduktan sonra baladklar papazn nnde kutsal dini objelere saygszlk ve hakaretler ediyorlar. aresiz papaza ve cemaatine, slama gemezlerse tm Ermenilere de ayn eyleri yapacaklarn sylyorlar Kaykolu etesi Kabaceviz kyn basyor, birka Ermeni kyl ldrlyor. Kalanlar krsal alanlara snyor. Erzurumda, Pakari: 200 ev yamalanyor. Katliamdan kaabilenler slami kabule zorlanrlar. Pulk: 80 ev yamalanyor slami kabul edenlerin canlar balanyor. Pirij: 120 ev yamalanyor. Ancak slam kabul edenler sa braklyor. Halkn ve yetkililerin tutumuna gelince: Ekim aynn balarnda asayi glerinin takviyesine ramen sonu alnamyor. Konsoloslarca Ermenileri sakinletirme ve Mslmanlarn silahszlatrma abalar ve nerilen tedbirlere ramen otorite kaytsz kalyor ve sadece Ermenileri tutuklamakla yetiniyor. Oysa Trk nfusu o sra saldr gn iin hazrlk yapmaktadr. Talan ve katliamlara subay ve erlerin de alenen katldn konsoloslar grmlerdir. Karmaa ve saldrlan bir defalna tamamen dkknlar yamalandktan sonra ve yerleiklere saldrldktan sonra mdahale ediliyor. Pirij'de bu ekilde ancak 30 Ekim ve 31 Ekimde tm gece boyu ve izleyen gece kuatlm mahallelerde yama v cinayetler bitince yetkililer duruma el koyuyorlar Krt lider Haydaranl Hseyin Paa olaylarn sorumlusu olmasna ve grev ihmali grlmesine ramen kt ynetimin hesabn vermek zere askeri mahkemeye karlmyor Olaylar olup bittikten sonra arlan redifler daha kt bir duruma neden olur. Onlara gre sultann emirleri gereince lkeyi Hristiyanlardan temizlemek gerekir Yerli Mslman nfustan ok sayda soyguncu ete mensuplarna silah temin ediyor ve katliama askerler de katlyor

Erzurumdaki Fransz konsolos msy Brgeron izinli olarak gittii Fransadan dnnce dehet iinde blgeyi dolat. Bayburt ve Trabzona bal Gmhane arasndaki blge tamamen yaklp yklmtr. Narzahan yaknlarndan geerken bir ukura 100 kadar Ermeninin cesedinin atldna tank olur. Yollar evsiz barksz kalm, st ba plak, a susuz dolanp duran kadn ve ocuk kafileleri ile doludur. Ykmdan kurtulmak iin ok sayda ky slam'a gemeyi kabul etmitir. Bitliste de ayn senaryo hkimdir: Ermeniler tarafndan yaplm hibir tahrik yok iken Trkler camiden kta Ermenilere saldryor. Daha nce ve baka yerlerde de olduu gibi olaylar nceden planland ekliyle borazan sesi ile verilen iaret zerine balar ve ayn sesle biter ehre bal nahiye ve kylerde ok sayda Ermeninin zorla slamiyete dndrld belirtiliyor. apakurda katledilmeyen btn Ermeniler Mslman olmak zorunda braklyor. Muta katliam tehditleri, ortamn hazrlanmas ve olaylarn k nedenleri Mu kadsna mal ediliyor. lin tam bir felaketten kurtulmasnn nedeni il mfts ve mutasarrf Fehim Paann birlikte gsterdikleri abadr. Adilcevazda Emin ve Temir Paalarn komutasndaki Haydaranl Krtler 18 ky yamalarlar. Ercite Mesrop manastr Emin Paann babas Hasan tarafndan yamalanr. Sarayda Hakkri sancana bal Mahmudiye kazas merkezi zellikle Krtlerden oluan Hamidiye birliklerince Kaymakam Hseyin Takuri Beyin komutasnda yamalanyor. Mu mutasarrf tarafndan kurtarlrken buras kaymakam tarafndan yamalanyor. Mamuret-l Aziz vilayetinde Krtler ve Mslmanlar Ermeni mahallelerine saldrrlar ve btn Ermenileri katlederler. Kapuin misyonunun lideri de ldrlmekten kurtulamaz. Amerikan misyonu yerle bir edilir ve lmden kurtulabilen Hristiyanlar slama dnmeyi kabul etmek zorunda braklrlar. Halkn ve yetkililerin tutumuna gelince; Subaylar ve askerler de ganimetten paylarn alrlar, yamalara katlrlar. Krtler yetkililerle anlamal hareket ettiklerini sylyorlar. Otorite yaplacak i konusunda hemfikirmi ama ok daha ge bir zamanda yaplmasn istemekte imi. Ayrca subaylar, askerler ve jandarmalar da talana katld iin olaylar karsnda daha sert davranamam Katliamdan kurtulan erkekler tutuklanyor ve bunlar akbeti belli deildir. Arapgir de Hristiyan nfusun ok olduu bu blgede kurban saysnn tahminlerin de stnde olmasndan korkuluyor. Silahlanm Krtler ve Trkler Hristiyanlara saldrp ehri yakp ykarlar. Einde Dersim Krtleri Gamaragah kyne saldryor. 300 ev yamalanr. 30 evlik bir mahalle atee verilir. Oturanlarn bir blm katledilir. slamiyeti kabul edenler sa braklr. Pingan, Armudan, Licik, Zimara, Teut, Muegak ve Narver kylerindeki insanlarn bir blm katledildi, slamiyete geenler canlarn kurtarabildiler. Siirtte dier Hristiyan topluluklar da pogromun dnda tutulmayacaktr: Mslmanlar nemli sayda Kildani ve Ermeniyi katlediyor. Sryaniler ve Jakobitlerin oturduu evler yamalanr. evredeki nemli miktarda Sryani, Kildani ve Jakobit ky yaklp yklr. Bunlar; Mor Yakup, Berke, Tel Mear, Beynkof idi. Malatyada Krtler ve Trkler Hristiyanlara saldry balattktan sonraki 6 gn boyunca talan ve katliam yapyorlar. Yangn ve katliamlardan kaan Ermeniler kiliselere snyorlar. Katolik

kapuinler dvlr ve hakarete urarlar. Evleri, okullar ve kiliseleri yaklyor l says en az 3000 olarak hesaplanmaktadr Ermenilerin nemli bir blmne de slam zorla kabul ettirilmitir. Diyarbekir vilayetinde, 01 Kasm sabah krsaldaki Krtler ehre girerler ve ehirde yerleik Mslmanlarla birleerek pazar yamalarlar, atee verirler. Daha sonra mezhebine baklmakszn Hristiyanlar katlederler. Krtler, zaptiyeler ve askerler, hepsi bir arada Hristiyanlara ate yadrrlar. nsan krm gn srer. Trkler, Hristiyanlarn camilere girerek Mslmanlar ldrdklerini bylelikle onlar katliam yapmaya kkrttklarn iddia etmektedirler. Bu iddia kesinlikle yalandr. Fransa konsolosu 30 Ekimde Cemil denen bir kiinin evinde eyh Zeylan ve olunun bulunduu toplantlara dikkat ekiyordu. Daha nceki olu ki olu bu yaknlarda Sason katliamnda yer almtr. Bu toplantlarda Hristiyanlara yaplmas mmkn olabilecek en korkun projeler tartlm, camilerin duvarlarna duyurular yaptrlmtr. Bu duyurularla Sultann Hristiyanlar hakknda uygulamay kabul ettii reformlar hakknda yanl bilgiler verilmitir. Bunlar okuyan Mslmanlar Sultan'a bir protesto telgraf gnderirler. Telgrafta eer verilecek cevap tatmin edici bulunmaz ise, 1 Kasm Perembe gn Hristiyanlardan almak niyetinde olduklar belirtilir. Yani her eyin nceden planland ve Hristiyanlarn panie kapl nedeni apaktr. Ayrca Mslmanlarn daha nce grlmemi miktarda silah ve cephane satn almalar da ortal tahrik etmeye yetmitir. Mardin, ehir byk bir tehlike iindedir. Ama katliam olmaz. Yine de blgenin tm yaklp yklr. Katolik Ermenilerin byk ve nemli bir ky Tel Ermen'de ta stnde ta braklmaz. Ky sakinleri Mardin merkezine snrlar. Ortodoks-Rum 100 hanelik Pakoz Ky'nn sakinleri rahipleri ile birlikte slamiyete gemek zorunda braklrlar. Sivas, Katliam akam mezzinler Mslmanlar Allah adna insan kymna davet ediyorlar. Bu katliam arlar zellikle derviler tarafndan yaplarak halkn kkrtld belirtilmektedir Grnde Redif klnda 2000 Krt iinde 4000 Ermeninin yaad kenti kuatyorlar. Drt gnlk direniten sonra Krtler ehri zapt ediyor Kurtulan Ermeni saysn belirlemek mmkn deildir. Bu sralar Sivastan ulaan haberlere gre bu iledeki l says oktur. Katliamlardan 14 gn sonra bile yani 28 Kasmda yollarda gmlmemi cesetler bulunuyordu.. 150 gen Ermeni kadn ve kz Krtler tarafndan karlyor. Amasya, Mslmanlarn Ermenilere saldrmasyla deirmen, ev ve dkknlar yamalanyor. Hristiyanlar rastgele katlediyorlar. Konsoloslarn verdikleri bilgilere gre l says 1000 kiidir. Resmi rakamlar ise sadece 80 kiinin ldn sylyor. Yeilrmak'n cesetlerle dolu olduu grlmtr. Merzifon, Mslman bir gruh Hristiyanlara saldryor. ldrlen Ermeni says 150. Yaral says ise 500'dr. 400 ev ve dkkn yamalanyor. Katiller, ldrlenlerin zerindeki giysileri bile alp gtryorlar. Cesetler gmlmeden rlplak yollara atlyorlar Yama ve katliamlara askerler de katlmtr. Kaymakam, Cizvit din adamlarn olaylarn Ermenilerin tahriki ile meydana geldiine dair beyanat imzalamaya zorluyor.

Urfa, 28 Ekim: Krtler ve Hamidiyeliler byk bir Hristiyan katliam yapyorlar. Yaral says da ok fazladr. 1500 dkkn yamalanmtr. Olaylarn k nedeni olarak bir Trkle bir Ermeni arasnda kan kavgaya dayandrlyor. Kavgadaki Ermeni, ldrlnce hemerileri de Mslman ldryorlar. 2 ay sonra 28 Aralkta katliam tekrarlanr. Yeni bir Ermeni katliam oluyor. Yetkililere gre l says 800'dr. Konsoloslara gre bu rakam 2000'den oktur. Krtler ve Bedeviler daha nce eine rastlanmam derecede korkun insan l kym yapyorlar ldrlme tehdidi ile slama gemeye zorlanan Hristiyan says fazladr. Bu emre itaat edenlerin evine beyaz bayrak ekilir ve balar trbanla rtlr. Szde dzeni salamakla grevli redifler de yama ve katliama katlrlar. Yenicekalede bir borazan sesiyle mfreze Hristiyanlara saldrr. Sonras atee verme, talan ve katliamdr. Rapordaki anlatmlar neredeyse her ilde ayn cmlelerle devam etmektedir: Mersin, Adana, Tarsus[30], Ankara, Masis, Hacin, Payas, Kayseri, orum, Yozgat, Akhisar, zmit Charmetant, raporunda yukarda rneklerini verdiimiz katliama dair bilgilerden sonra bu tabloyu tahlil eder: Buraya kadar okunan tablo ve bundan sonra okunacak istatistik bilgilere ek olarak birka dncenin eklenilmesi zorunlu grlmektedir Bizler ait olduumuz uluslarn tarihinde, yaklak iki yldr gzlerimizin nnde cereyan eden bu kadar korkun zamanlar bulunabileceine inanmyoruz. imdiye kadar Hristiyanlara kar anlayl ve mlayim sanlan Trkler Hristiyanlara kar bu yakn gemite nceden planladklar hedef ve amalarn, balang ve biti iaretlerinin dahi ne olaca belirlenmi olaylar gerekletirdiler. Bu olaylarda ve saldrlarda ama, yaradlnda var olan anlayl, yumuak bal, bar tutumlar ile balarndakilere tabiiyetlerini her zaman ispatlam Ermeni rknn kkn kazmakt. Oysa yukarda belirtildii gibi bu iyi niteliklere sahip rka bu canavar barbarln reva grlmesini gerektirecek, yapanlar hakl klacak hibir neden yoktur. Trk ynetimi bir zamanlar ok zengin olan bu lkeyi her yerde ve her zaman olduu gibi kleletirme ve hara alarak smrme uygulamalaryla ksrlatrd. Bu ekilde, zavall Osmanl Hristiyanlar, zapt edilmi topraklarn asl sahipleri, yzyllardr yaadklar krsal blgelerin yalnzlnda, yneticilerinin bask ve aalamalar altnda, uzaktan bakanlarn acyan baklarna maruz kalarak bylesine rezil artlarda yayorlar. Bugn bu koullarn, bu aalanma durumunun yerini iddetli bir zulme brakt gndr. u sralar Trklerin baka bir taktik kullandna da ahit oluyoruz: mparatorluklarndaki Hristiyanlar fiziksel olarak yok etmek yerine tara illerindeki Hristiyan yerleim birimlerini yakp yktktan sonra, nceden katliam d tuttuklar kadn ve kzlar ahlaksz ilerine alet etmek, ahlaklarn bozmak, Ermeni ailelerini bask ve tehditle dinlerinden dndrmeye almak. Osmanlda her iin daha nceden hazrlanm ve her yerde ayn biimde uyguland gzlemlenmitir. Ama. Hristiyan kadnlarnn kirletilmesi ve Ermenilerin Mslmanlatrlmasdr. Hristiyan dnyasnn her yerinde olduu gibi Dou'da da kadn erkekten daha ok dinine baldr. Bunun iin Trkler sistematik, zorunlu ve ahlaksz yntemlerle Hristiyan kadnlar lekelemeye almakladr. Bu dnemde zellikle uzak kylerdeki Hristiyanlara, sahipsiz ailelere etkin bir propaganda ile slamiyete gemeleri iin tehditler yaplyor. Birou yaamak iin bu frtna geer gemez yeniden atalarnn dinine dnebilmek umuduyla basklara boyun eiyorlar. Ancak bu da ou zaman yetmiyor. u sralarda Mu, Mara ve etrafndaki yerlerde ok sayda aile zora boyun emektedir. Ama sknete kavuur kavumaz Hristiyanlklarnda srar ettiklerini aa vuruyorlar ve o zaman da katlediliyorlar. slam yasas eriat'n bu konudaki hkm kesindir.

Bir defa Mslman olann dininden dnmesi mmkn deildir. slamiyeti terk eden birinin cezas lmdr! Bu hkme dayanarak Trk yetkililer Krtlerin bu son katliamlar yapmalarna gz yumuyorlar. nk Trklere gre bu katliamlar geerli bir slami hkmn uygulanmasdr. Bu nedenle Trk devleti Avrupa nezdinde sulu grlmekten kurtulmaktadr. Zorlanarak bile olsa Hristiyanlarn Mslmanl kabul ettikleri andan itibaren vaftiz edildikleri eski dinlerine dnmeleri slam dini nazarnda lmle cezalandrlacak bir sutur. Rapor, din deitirmelerinin boyutunun altn izer: Din deitirenlerin durumu da endie vericidir. Korkun eriat gereklerine gre mecburi olarak din deitirenleri Ermeni ulusu kayp olarak kabul etmelidir. Raporun zel istatistik blmndeki, Ermenistan'daki onbir vilayette, son zamanlarda kiliselere yaplan hakaret ve saygszlklar, Papazlarn katledilmeleri, kadn ve gen kzlarn karlmas! bal altndaki kesiminde, bu vilayetlerdeki Hristiyanlarn iinde bulunduu aresizlikler, koullar, katliamlar ve din deitirmeler grg tanklarna dayanlarak nakledilmektedir, bu konuda verilecek birka rnek katliam dnda din deitirmelerin boyutunu gzler nne sermektedir. Charmetant, her ne kadar din deitirmelerin saysn 40- 50 bin civarnda verse de raporda belirtildii gibi gerek rakam bunlarn ok zerindedir: Trabzon: Alakdere, Maktilla, Gromela, ve Kortanez kylerinin sakinleri olan Gregoryenler slamiyete gemeye zorlandlar. Kadn ve kzlar vahi ve rezil ilere kurban gittiler Erzurum: Krsal alanda yaayan Gregoryen nfusun katil klcndan kaan ksmnda slama geenler oldu. Papaz Der Husik, piskopos vekili de ayn akbete urayarak slama gemek zorunda brakld. Ertesi gn taze dnmelerin yeni dinlerini pekitirmek zere toplu snnetlerinin yaplmas iin merasim hazrlklarna baland. Bayburt'ta, Ksanta kynde Kilise camiye evrildi. 400 civarnda insan katledildi, ou kadn olmak zere katliam kaaklarna slamiyet zorla kabul ettirildi. Plur, Plurak, Budi, Surp Toros, Nik ve Balakor kylerindeki alt kilise camiye evrildi. Papazlar Der Magar, Der Krikor ve ad renilemeyen bir papaz ldrld. papaz da kayboldu. Yukardaki kylerin yan sra, Varzahan, Karavirak, akmak, Averek, Gopus, Osdek, Varin Kerzi ve Verin Kerzi kylerinin ahalisi zorla slamiyete dndrld. Plur ky Gregoryenleri islamiyete gemeyi aresiz kabul etmelerine ramen gz dnm mslman srs tarafndan kuruna dizilmekten kurtulamad. Gerekeleri uydu; bu Hristiyanlar Mslman grnerek yaamaya devam etseler bile ruhlarnn derinliklerinde yine de Hristiyan dinini devam ettireceklerdir. e, dinden dndkleri iin kafalarna apka yerine sark geirilmesiyle baland, namaz retildi, uygulamalara giriildi, bunun iin de camiye gtrr gibi kiliselerine gtrldler. Onlarn katli burada ve bu seremoniyle yapld. Bayburt'ta ve tm evresinde Hristiyan dini ve ibadeti tamamen bitti. Erzincan, Megvetzik kynde katliamdan arta kalanlar zorla snnet edilip dinleri deitirildi. Dantzi ky Ermenileri zorla Mslmanlatrld ve erkekleri toplu halde snnet edildi Van vilayeti: Aa Gargar kasabasna bal olan akog, Dzogu, Dap, Ksoktentz, Megantz, Mlk, Gici, Argantz, Kakt kylerinin sakinleri arasnda yaayan papaz da dhil olmak zere islamiyete geirildi. Moks (Bahesaray) ilesinde Paykner, Varek, Yukar Sarin,

adossen, Varentz, Paavank, Padagantz, Deok, Atanan adl 9 kyn Ermenileri lm tehdidiyle dinlerinden dndrlp Mslmanlatrldlar. Krtler, Pasin-Taht ilesindeki Gagazis, idan, Areg, Gaynamiran, Korner, Darentz ve Nar adl yedi kyn halkn slama zorladlar. atak ilesinin tm kyleri yamadan nasibini ald. Bu kylerde yaayan herkes yine lm tehditleriyle slama gemeyi ve snnet olmay kabul etti. Gandijgan ilesinde Sembon, Usut, Pigant ve daha birok Ermeni nfusu ve Sembon Ermeni kilisesinin papaz zorla Mslman yapld Bitlis'te, Kuyt kilisesinin barahibi Der Mikhitarn cesedi Mslman olarak grlp Mslman mezarlna defnedildi. ehirde buna benzer hile ve yntemlerle ve zorlamayla ok sayda din deitirme oldu. Yerum ilesinde 13-15 Ekim arasnda katliam yapld. Bu esnada ilenin 12 Ermeni kynn kilisesi her trl hakarete maruz kald. Daha sonra da camiye evrildi. slamiyeti kabul ederek snnet olanlar lmden kurtulabileceklerdir. Papazlarn balarna sark kondu. Kadnlar evlendirilmek zere Mslman Mollalara teslim edildi, hem de karlkl olarak. Yani papazlarn kendileri de Mslman dul kadn almak zorunda brakldlar. Bu papazlara stelik fazladan bir veya iki Krt kadn verildi. Ama papazlarn din deitirmesini salamakt. Mslmanlarla ok ynl ilikiler iine sokmak, onlar tamamen ve katiyen Mslmanlatrmakt. Hatta ok kardeli Hristiyan ailelerde bu kardelerden bir veya ikisi ldrlerek dul kalan karlar yaayan kardelere verildiler ki durum eriat yasalarna uygun olsun. irvan ilesi krsalnda aralarnda Sarus, Avin, Avar, Napahn, Sermek ve Temenk kyleri olmak zere yirmiden fazla Hristiyan kynde katliamdan kurtulan Ermeniler Mslman olmaya zorlandlar. lerinde bu kylerin bir ksm yklp teki ksm camiye evrilen kiliselerinin papazlar da vardr. Hizan ve Sipagert ilelerinde, Sgavaray Gregoryen Manastr bapapaz Ohannes'e yaplan bir dizi hakaret ve ikenceden sonra papaz slam kabul etmek ve iki kar almak zorunda kald. Hizan'da yerleik konumda ve kalabalk miktardaki Ermeni nfusu ayn yerdeki Mslman tekkesine zorla konduktan sonra slamiyete geirildiler. Ayn ekilde Horkhotz kynn Gregoryen papazna din deitirmeleri zorla kabul ettirildi. Ondan sonra da balarna sark balanarak yollarda gezdirildiler. enitzor nahiyesine bal sekiz kyn ahalisi slama gemeye zorland. Bu kyn okul ve kiliseleri kapatld ve ok sayda kadn ve kz karld. Hizan ve Sipagert ilelerine bal, aada ad verilen altm kyn sakinleri toplu halde slamiyete gemek zorunda brakld: Hizan ilesi: Darontz, Aa Darontz, Karason, Yukar Karason, en, Harit, Klup, Tagik, Palassor Haugontz, Zigu, Antentz, Kamagiel, Surp Ha, Di, Noren, Yegondz, Anabat, Broent-Tars, Motentz, Mamtentz, Gassar, Hagir, Korklotz, Nan, Hodz, Gadinak Bagsar, Li, Hucuk. Sipagert ilesi:Yukar Huruk, Aa Huruk, Candican, Aa Godentz, Yukar Godentz, Nerpan, Oghant, Sevkar, Pagentz, Sonar, Tag, Kagis, Dantzis, oson, Hargnin, Taloro, Bedrantz, Hu, Kut, ort, Pagt, Sagantz, Arenik, Duag, Geran, Taht, Mad, Zemen. Mamduruk ilesindeki Gregoryen nfusun ounluu islamlatrld. Bu ileye bal adlar aada yazl on yedi kyn ahalisi toplu halde slama dnmek zorunda brakld; Ov, Seg, Perganto, Abarank, Kedantz, Huvandantz, Dantz, Miloti, enapr, Mont, Gugentz, Honis, Horont, Paramons, Hagons, Garna, Bargantz. Segert ehrindeki Halkn bir blm slamiyeti mecburen kabullendi. Gen ilesine bal Gernos, Valer, Tarepnis, Duzmalan, Kupar adl kylerin sakinleri zorla Mslman edilerek katliamdan kurtuldular. apakur ilesinin evlik, Madrak, Sinfor ve Kem kylerinin

Hristiyan ahalisi ve yine Pear Nahiyesinin Mguk, Anti, Murdarik, Noren, Ti, Pear kylerinin Hristiyan sakinleri slama gemeye zorlandlar. Bu kylerin papazlar da din deitirmek zorunda kalanlardandr. Bu kylere ait kiliseler bugn cami olarak kullanlyor ve buralarda Kuran okutuluyor. Sivas Vilayeti, Koyulhisar ilesinin Ermeni sakinleri evlerinin yaklma, zincire vurulma gibi zorbalk tehditleri altnda zorla mslmanlatrldlar. Gen Ermeni kzlar Trklerle evlenmek zorunda brakldlar. Divrii'de ehrin iinde olduu krsal alanda da Ermeni nfus toptan slamiyete geirildi. Din deitirmeye direnenler de katledildiler. Armudag ky kilisesi papaz da ldrld. Surp Hagop Manastr harabeye dndrld. Zmara ve Gasma kylerindeki kiliseler ksmen ykldlar. ou camiye evrildi Gasma ky ve evresinde yaayan 650 insan zorla slamiyete geirildi. Erkeklerin bana sark sarld. Gnde 5 defa namaz klmak zere zorla camilere gtrldler. len Krikor Balyan adl bir Hristiyan Mslman mezarlna defnedildi. Yine katliam tehditleri altnda Gurasin ve Apuan kyleri sakinleri slamiyeti kabul etmek zorunda kaldlar. Zimara ky sakinleri de papazlar ile birlikte ayn sonu paylatlar Mamuret l Aziz vilayeti, Ein nahiyesi kylerinden, Licik, Narver ve Azni kyleri kiliseleri yamaland, ykld. Bu kydeki Ermeni nfus bir araya topland. Sonra gerekli bask ve tehditler yapld. Hepsi islamiyete gemek zorunda kald. Licik ky sakinleri ayrca papazlar ile birlikte din deitirdi. Ayn ey An nahiyesinin 14 Ermeni kynde de yapld. Hemen slama gemeye ve snnet olmaya zorlandlar. Nahiye ynetici ve yetkilileri zorla din deitirip snnet ettikleri erkeklere bu ileri kendi rzalaryla yaptklarna dair beyanlar imzalatyorlar. Anerti ky sakinlerine de ayn amala ayn konuda bir bildiri imzalatld. Bu kyllerin hepsine zorla yeni mslman adlar verildiini belirtmek gerekmektedir. Bununla da yetinilmeyip imdilerde yeni dindalar ile karlkl evlendirilerek aralarnda yeni akrabalk balar oluturmaya allyor. Gamaragah kyndeki Hristiyanlarn hepsi namaz klmaya zorland. Onlara namaz ve dualar retildi. Gamaragah erkeklerinin hepsi sark takmaya, kadnlar ise yzlerini bile peeyle kapatmak zorunda brakldlar. Trk kadnnn kyafeti Hristiyan kadn iin de mecbur klnd. Garmir ky sakinlerine zorla Mslmanlk kabul ettirildi ve erkeklerin hepsi snnet edildi. Bu kyller arasnda kyn Gregoryen kilisesi papaz Der Daat da vard. Arapgirin 20 kadar Gregoryen ky sakinlerine lm tehdidiyle islamiyet kabul ettirildi. Kylerin adlar unlardr; Sagmega, Magert, Ehnetzik, Vahzen, Zabelvar, Kuhna, Yagavir, Agen, Vank, Grani, Hatzgeni, Zak, Sincan. Bunlarn iinde adlar bilinemeyen birka ky daha vardr. slamiyete geirilen kylerin ahalisi iinde bu kylerin papazlar da bulunmaktadr. Kyl erkeklerin hepsi ayrca snnet edilmitir Diyarbekir Vilayetindeki, Surp Astvadzadzin Partzirarahayatz' soyup soana evirdikten sonra yktlar. Manastr cemaatinin hepsi ldrld, din adam Der Hagop hari. nk korkutmak iin onun nce bir kulan kestiler ve bu yntemle korkuttuktan sonra aresiz islamiyeti kabul etti ve snnet oldu. Diyarbekir evresindeki Silvan, Beiri, Zerivan ve Paravan ynetim blgelerine bal 105 kyn Hristiyan ahalisi ile Hani ve Lice ilelerinin Hristiyan nfusunun bir blm zorla slamlatrld. Palu'daki kylerde katliamlardan arta kalanlar slamiyeti kabule zorlandlar. Mevcut kiliselerin hepsi camiye evrildi. Havav ky kilisesi soyulduktan sonra atee verildi. Bu kyn Ermeni nfusu, papazlar Der Bogos da dahil Mslmanlatrld liste uzar gider

1896 ylnda hazrlanan Charmetantn raporunun bir zellii de 20 yl sonra gerekleecek Soykrma iaret etmesidir , ki Jntrk ynetimi bu kehaneti dorulayacaktr: Boazii'nde tutulacak zrhl saysnn tartmas ile megul olan Avrupa diplomasisin Bizans oyunlarna kanmas veya yle gzkmesi, kendi gszlnn, etkin olamadn kabul etmesinin resmidir. in en tehlikeli yn de budur. nk aa kan bu gszlk daha yeni bitmi gzken ama yenilerinin hazrlanacandan emin olduumuz katliamlara Trk' cesaretlendirmitir. Trk bylece Hristiyan devletlerden korkmasna gerek olmadna emin olunca Ermenileri tamamen ortadan kaldrma amacnda srarl olacaktr. Avrupa bu ekilde pasif ve etkisiz kalmakla mslman barbarlnn da su ortakl durumuna dmtr. Charmetant, 1915 Soykrmn ak bir dille ifade etmitir.

____________________________________________________ [1] Tovmas Mgirdiyan, Diyarbakr Vilayeti Katliamlar ve Krtlerin Vaheti, Kahire 1919 [2] Wofgang Gust, Alman Belgeleri, ev. Z. Hasanebi, A. Takcan, Belge uluslar aras Y. 2012 s 27. [3] Sultan Abdlhamit btn ulusalc hareketlenmeleri zellikle Mslman-Hristiyan elimesini hareket ettirerek, katliamlarla, kitle terr yaratarak sindirmeyi denemitir. Bu sistemli kargaalklar sonucu 1894-96 yllar arasnda resmi kaynaklara gre 10 binden fazla insan hayatn kaybetmitir. Bunun 2 bini Mslman'dr. Ama, bunlar resmi Osmanl kaytlardr. Katliamlarn gerek boyutu ise daha byktr ve yz binleri bulmaktadr. Lepsius, 88 bin 243 Ermeni'nin ldrlm olduunu yazmaktadr. Zartaryan 300 bin civarnda olduunu belirtir. ( Recep Maral, Ermeni ulusal Demokratik Hareketi ve 1915 Soykrm, Peri Y. 2008, s 159) [4] George A. Bournoution, Ermeni Tarihi, Ermeni halknn Tarihine Ksa bir Bak, ev. E. Abadolu, O. Klda, Aras Y. 2011, s 219-220 [5] Bu konuda geni bilgi,bu baskn gerekletirenlerden Karekin Pastrmacyan (Armen Garo) anlarnda bulunmaktadr; Armen Garonun Anlar, Osmanl Bankas, ev. Attila tuygan, Belge uluslar aras Y. 2009. Osmanl Bankas basknnn bir dier sonucu da, batl devletlerin bir sre daha Ermeni reformunu grmelerine kar, Ermeni rgtlerinin radikallemesinden ve kendilerini de hedef almaya balamasndan rahatsz olmalar ve aralarna daha souk bir mesafe koymaya balamalar oldu.( Recep Maral, Ermeni ulusal Demokratik Hareketi ve 1915 Soykrm, Peri Y. 2008, s 159) [6] George A. Bournoution, Ermeni Tarihi s 220 [7] Edvvin Pears, "Forty Years in Constantinople", London, 1916, s.162; "life of Abdul Hamid. London, 1917, s.2S7 (Aktaran: Rohat Alakom, "Eski stanbul Krtleri, 1453-1925", Avesta, stanbul, 1998 [8]Donalt Quataert, Osmanl imparatorluunda Iggc Politikas ve Siyaset: Hamallar ve

Babli, Tarih ve Toplum, no.33, 1986 [9] Recep Maral, Ermeni ulusal Demokratik Hareketi ve 1915 Soykrm, Peri Y. 2008, s 159 [10] Beylerian, Arthur, "Uimperialisme et le mouvement national armenien (1885-1890)," in: Relations internationales, Nr, 3, s. 19-54, Genf-Paris, 1975. S 38 aktaran: Hans-Lukas Kieser, Iskalanm Bar, ev. Atilla Dirim, letiim Y. 2005, s 210 [11] Levon Vartan, The armenian 1915, Atlas Printing Press Beirut, 1970, s 85-86 [12] Erzurum hakknda: Chambers 1988 (1928), s. 36, 75 vd., 88 vd. Elekirt hakknda: Chambers 1988 (1928), s. 33-35, 89 vd. Akt HL Kieser, skalanm Bar, s 211 [13] Altn ben izdim (SC) [14] Hans-Lukas Kieser, Iskalanm Bar, ev. Atilla Dirim, letiim Y. 2005, s 216-217 [15] Kamuran Grn tarafndan verilmektedir. [16] htiyatl gzlemciler dahi 1896 yaznda, kitle katliamlar sonrasnda on iki ya altnda en az elli bin ksz ocuktan sz etmektedirler. [17] Charmetantraporuda kurban says hakknda doru bilgi vermekten uzaktr. Bu durum raporda da belirtilmekte madur sayssnn belitilen rakamn ok zerinde olduu teslim edilmektedir. Her yerleim birimindeki kurban saysna gelince . Bu dkman hazrlayan komite sadece doru deerlendirmeyi mmkn klacak nitelikleri verileri hesaba katarak rakam tesbit etmitir. Yani alnan her bilgi hesaba katlmam, nesnel ve resmi olanlara rabet edilmitir. Komite, duygusal ve abartl durumlardan saknmtr. Aratrmaclarn kendileri bile blgenin tmndeki maktul saysn, birka yere ait olanlar hari, tam olarak, kesin biimde tespit edememitir. Bu rakamlar zellikle tamamen yok edilen binlerce kye ve Diyarbekir, Van ve Harput yrelerindeki katliam yaplan nahiye ve kylere aittir. Blgedeki temel yerleim birimlerinin dndaki l saysn kesin olarak belirlemek asla mmkn olmamtr. Bu sralarda aldmz bilgilere gre tam da bu yerlerde katliamlarn en korkunlarnn yapl ve buralarda oluk oluk aktlan Hristiyan kannn tekilere nazaran ok daha fazla olduu anlalmaktadr. [18] Hans-Lukas Kieser, Age, s 217-218 [19] Ermeni Katliamlar Raporu, Haz. P.F. Charmetant, ev. Mehmet Baytimur, Peri Y. 2012 [20] iit barut retiminde kullanlan temel maddelerden biridir. Sava ncesi Avrupann mhimmat ihtiyacn karlayacak Kilikya pamuu Avrupaya en yakn blgedir. Bu bakmdan Ermenilerin kontrolndeki Kilikya pamuuna el koyabilmek,bu blgedeki Ermenilerin yok edilmesiyle olanakldr. [21] Vahakn N. Dadrian ttifak Devletleri Kaynaklarnda Ermeni Soykrm, toplu Makaleler kitap 3 ev. Ali akrolu, Belge Uluslar aras Y. 2007, s 118-119,

[22] Vahakan N. Dadrian Age, s. 120 [23] Vakan N. Dadrian Age, s 114-115, [24] Vakan N. Dadrian Age, s 121 [25] Vakan N. Dadrian Age, s 120 [26] D. Lloyd George, Memoirs of The Peace Conference, 2. Cilt Londra 1939, 811. Aktaran Vahakn N. Dadrian, Ermeni Soykrm Tarihi, ev. Ali akrolu, Belge Uluslar aras Y. 2008 s 111-112 [27] Vahakn N. Dadrian, Ermeni Soykrm Tarihi, ev. Ali akrolu, Belge Uluslar aras Y. 2008 s 114 [28] Vahakn N. Dadrian, Ermeni Soykrm Tarihi s 121 [29] Vahakn N. Dadrian, Ermeni Soykrm Tarihi s 123 [30] Tarsustaki hareketi kkrtan Kayseriden gelmi Trklerdir. Bunlar Kayserideki katliamlar anlatarak Tarsuslular ayn ileri yapmaya ikna etmeye alrlar.