T.C.

STANBUL NVERSTES SOSYAL BLMLER ENSTTS LETME ANABLM DALI SAYISAL YNTEMLER BLM DALI

YKSEK LSANS TEZ

BLM SSTEMLERNN LOJSTK YNETMNDE ETKN KULLANIMI VE BUNA LKN BR UYGULAMA

BURCU ADIGZEL 2501030190

TEZ DANIMANI: PROF. DR. M. ERDAL BALABAN

STANBUL-2005

Z
Rekabeti pazar koullarnda, lojistik firmalarnn deiikliklere uyum salayabilmek ve rekabet stnl kazanabilmek iin i aklarn dzenleyerek kaynaklarn verimli bir ekilde kullanmalar gerekmektedir. Bu sebeple biliim sistemlerini etkin olarak kullanabilmeleri olduka nemlidir. almann birinci blmnde biliim sistemlerinin kaynaklar ve faaliyetleri aklanarak kullanlan biliim sistemleri tipleri anlatlm ve retilen bilgilerin stratejik kararlara dntrlmesi iin kurulmas gereken bilgi ynetim merkezlerinden bahsedilmitir. kinci blmde lojistik kavram ele alnarak lojistik ynetiminin faaliyetlerine ilikin bir literatr almas yaplmtr. nc blmde lojistik biliim sistemleri ad altnda lojistik faaliyetlerde kullanlan biliim sistemleri ayrntl olarak ele alnmtr. Drdnc blmde ise Lojistik Firmalarnda Biliim Sistemlerinin Etkin Olarak Kullanmna ilikin aratrmann istatistikleri ve analizleri yer almaktadr. Son olarak beinci blmde almann sonular ve bu sonulardan yola klarak yaplan neriler yer almaktadr.

ABSTRACT
In the growing competitive markets, logistics firms must use their resources in an efficient manner by organizing their work flows in order to gain competitive advantage and fit to changes in business environment. To reach this objective it is significant to use their information systems effectively. In the first chapter of the study, the elements and the activities of the information systems are explained and the types of the information systems are defined. At the end of first chapter, `The Knowledge Management Centers, which used to convert the information in to a strategic decision, are discussed. In the second chapter, there had been made a literature search was conducted about the logistics concept and the activities of the logistics management. In the third chapter, by the name of Logistics Information Systems, the main element of logistics process was studied in a detailed way. In the fourth chapter, the statistics and the analyses of the research that is about the The Effective Usage of Logistics Information Systems in the Logistics Firms, is stated. At the end of the study in the fifth chapter, the results of the study and the offers from these results are given.

iii

NSZ
Gnmzde bilgi eksiklii nemli bir sorunken, son yllardaki gelimelerin de katksyla eldeki ok saydaki bilginin dzenli bir ekilde snflandrlmas ve kullanma hazr hale getirilmesi sorunu ortaya kmtr. Biliim Sistemleri kullanlarak anlaml hale getirilen i ak verileri, firmalar asndan her trl stratejik kararlarn verilmesinde kilit rol oynamaktadr. Bu sebeple firmalar kendi i aklarna uygun biliim sistemlerini semek ve uygulamaya geirmek zorundadrlar. Kreselleme ve e-ticaretin artmasyla lojistik firmalarna olan ihtiya, lojistik firmalarnn nemini byk lde arttrmtr. Bu denli nemli bir konumdaki sektr detayl olarak incelemek, sektr oluturan firmalarn sunduklar hizmetlerle ilgili aklayc bilgiler vermek ve bu sektre girmeyi dnen firmalarn sektre girmeden nce analiz etmesi gereken faktrleri vurgulamak amacyla bu tez hazrlanmtr. Tezde ncelikle bilgi kavramnda bahsedilerek biliim sreci ve biliim sistemlerinin trleri ayrntl olarak ele alnm ve bu sistemlerin oluturulma sreleri anlatlmtr. Bunun yannda biliim sistemlerinin rekabet avantaj salamalar asndan firmalara kattklar deerin nemi de vurgulanmtr. kinci blmde lojistik kavram anlatlarak lojistik ynetimin sreleri ele alndktan sonra nc blmde lojistik ynetiminin en nemli bileeni olan lojistik biliim sistemleri ayrntl olarak ele alnarak kullanlan biliim sistemlerinin lojistik ynetimine faydalar anlatlmtr. Drdnc blmde ise stanbuldaki lojistik firmalarn kapsayan, biliim sistemlerinin lojistik firmalarnda etkin kullanmna ynelik ayrntl bir aratrma yaplarak, firmalarn genel, idari ve biliim alt yaplar hakknda bilgiler edinilmitir. Beinci ve son blmde de bu aratrmayla ortaya kan ve lojistik sektrne nemli katklar salayacak olan yorum ve neriler yaplmtr.

iv

NDEKLER Z..iii ABSTRACT......iii NSZ..iv NDEKLER.......v TABLOLAR LSTES..... .x EKLLER LSTES....xii GRAFKLER LSTES...xiii KISALTMALAR LSTES.xiv GR..1 1BLM SSTEMLER.......................................................................................... 3 1.1 Bilginin nemi................................................................................................... 3 1.1.1 Sanayi Toplumundan Bilgi Toplumuna Gei............................................ 3 1.1.2 Bilgi Toplumu ve Yasal erevesi ............................................................. 5 1.1.3 Bilginin Nitelikleri ...................................................................................... 6 1.1.4 Bilgi Kavram Hiyerarisi ........................................................................... 8 1.1.4.1 Veri Kavram ....................................................................................... 9 1.1.4.2 Biliim Kavram................................................................................... 9 1.1.4.3 Bilgi Kavram....................................................................................... 9 1.2 Sistem Kavram................................................................................................ 10 1.2.1 Sistemin zellikleri .................................................................................. 11 1.2.2 Sistem Elemanlar ve likileri.................................................................. 11 1.3 Biliim Sistemleri............................................................................................. 12 1.3.1 Biliim Sistemlerinin Tanm.................................................................... 12 1.3.2 Biliim Sistemlerinin nemi.................................................................... 13 1.3.3 Biliim Sistemleri ve Dnyas............................................................... 13 1.3.4 Biliim Sisteminin Bileenleri .................................................................. 14 1.3.4.1 Biliim Sisteminin Kaynaklar........................................................... 15 1.3.4.1.1 Biliim Sisteminin nsan Kayna .............................................. 15 1.3.4.1.2 Biliim Sisteminin Donanm Kayna ........................................ 16 1.3.4.1.3 Biliim Sisteminin Yazlm Kayna .......................................... 17 1.3.4.1.4 Biliim Sisteminin A Kayna .................................................. 17 1.3.4.1.5 Biliim Sisteminin Veri Kayna ................................................ 20 1.3.4.2 Biliim Sisteminin Faaliyetleri .......................................................... 20 1.3.4.2.1 Veri Girii ................................................................................... 21 1.3.4.2.2 Veriden Bilgi retmenin Admlar ............................................. 21 1.3.4.2.3 Biliim Sisteminin Kalitesi ......................................................... 22 1.3.4.2.4 Veri Kaynaklarnn Depolanmas ............................................... 22 1.3.4.2.5 Sistem Performansnn Kontrol................................................. 23 1.3.5 Biliim Sistemlerinin Gelitirilmesi:......................................................... 23 1.3.6 Biliim Sistemleri Kurmann Zorluklar ................................................... 24 1.3.7 Biliim Sistemleri ve Organizasyonlar ..................................................... 25 1.3.7.1 Organizasyonlarda Biliim Sisteminin Stratejik nemi .................... 26 1.3.7.2 renen Organizasyonlarda Biliim Sistemleri................................. 26 1.3.8 Biliim Sistemi Tipleri.............................................................................. 27 v

1.3.8.1 Hizmet Sunduklar Ynetici Gruplarna Gre Biliim Sistemi Tipleri ........................................................................................................ 28 1.3.8.1.1 lemsel Seviyedeki Biliim Sistemleri ...................................... 28 1.3.8.1.2 Bilgi Seviyesindeki Biliim Sistemleri ....................................... 29 1.3.8.1.3 Ynetim Seviyesindeki Biliim Sistemleri ................................. 29 1.3.8.1.4 Stratejik Seviyedeki Biliim Sistemleri ...................................... 29 1.3.8.2 Servis Verilen Organizasyon Seviyesine Gre Biliim Sistemi Tipleri ........................................................................................................ 29 1.3.8.2.1 lemsel Biliim Sistemleri ........................................................ 29 1.3.8.2.2 Bilgi Tabanl Sistemleri ......................................................... 30 1.3.8.2.3 Ofis Otomasyon Sistemleri ........................................................ 30 1.3.8.2.4 Ynetim Biliim Sistemleri......................................................... 30 1.3.8.2.5 Karar Destek Sistemleri .............................................................. 32 1.3.8.2.6 st Ynetim Biliim Sistemleri ................................................. 33 1.4 Bilgi Ynetimi Merkezleri............................................................................... 34 2 LOJSTK YNETM ....................................................................................... 35 2.1 Lojistik Kavram .............................................................................................. 35 2.2 Lojistiin nemi .............................................................................................. 35 2.3 Lojistik Fonksiyonu ......................................................................................... 36 2.4 Lojistiin Tanm ............................................................................................. 37 2.5 Lojistiin Yapsal Modeli ................................................................................ 38 2.6 Trkiyede Lojistik Sektr............................................................................. 41 2.7 Lojistik Ynetimi ............................................................................................. 42 2.7.1 Envanter Ynetimi .................................................................................... 43 2.7.1.1 Envanter Ynetiminin Snflandrlmas ............................................ 44 2.7.1.1.1 Deterministike Kar Skolastik Modele Gre Envanter Ynetimi Modelini Belirleme .................................................................... 44 2.7.1.1.2 Hzl Hareket Eden rnlere Kar Yava Hareket Eden rnlere Gre Envanter Ynetimi Modelini Belirleme; ........................... 44 2.7.1.1.3 Depolama Noktalarnn Saysna Gre Envanter Ynetimi Modelini Belirleme .................................................................................... 45 2.7.1.1.4 Ticari Mallarn Saysna Gre Envanter Modelini Belirleme..... 45 2.7.2 Tama Ynetimi....................................................................................... 45 2.7.2.1 Tama Ynetiminin Fonksiyonlar ................................................... 45 2.7.2.1.1 rn Tanmas........................................................................... 46 2.7.2.1.2 rn Depolanmas ...................................................................... 46 2.7.2.2 Gnmz Tama Kavram ................................................................ 46 2.7.2.3 Tamaclk Trleri............................................................................. 47 2.7.2.3.1 Karayolu Tamacl................................................................. 48 2.7.2.3.2 Havayolu Tamacl ................................................................ 48 2.7.2.3.3 Denizyolu Tamacl............................................................... 49 2.7.2.3.4 Demiryolu Tamacl .............................................................. 50 2.7.2.3.5 Boru Hatt Tamacl............................................................... 50 2.7.2.3.6 Nehiryolu Tamacl ............................................................... 51

vi

2.7.2.3.7 Kombine Tamaclk.................................................................. 51 2.7.3 Depo ve Antrepo Ynetimi....................................................................... 52 2.7.3.1 Depo Ynetiminde Temel Sreleri .............................................. 52 2.7.3.1.1 Eya Giri ve Boaltma Sreci.................................................... 53 2.7.3.1.2 Fiziksel Depolama Sreci ........................................................... 53 2.7.3.1.3 Siparilerin Alnmas Sreci ....................................................... 53 2.7.3.1.4 Ambalajlama ve rn Birletirme Sreci................................... 54 2.7.3.1.5 rn Elleleme Sreci ................................................................ 54 2.7.3.1.6 Eyalarn Depodan k ve Ykleme Sreci............................ 55 2.7.3.2 Depolamann Lojistik Sistemdeki Rol ............................................. 55 2.7.4 Datm Ynetimi ..................................................................................... 55 2.7.4.1 Datm Sreci ................................................................................... 56 2.7.5 Gmrkleme ............................................................................................. 56 2.7.5.1 hracatta Gmrk lemleri ................................................................ 56 2.7.5.1.1 Lojistik Firmas Asndan Gmrk lemlerinin Sreleri........ 56 3 LOJSTK BLM SSTEMLER................................................................... 58 3.1 Biliim Sistemlerinin Lojistik Firmalar in nemi ....................................... 58 3.2 Lojistik Biliim Sistemleri ............................................................................... 59 3.2.1 Lojistik Biliim Sistemlerinin Geliimi .................................................... 59 3.2.2 Lojistik Biliim Sisteminin Fonksiyonlar ................................................ 60 3.2.3 Kurumsal Kaynak Planlama Sistemleri .................................................... 61 3.2.3.1 Kurumsal Kaynak Planlamann Geliimi........................................... 62 3.2.3.2 Kurumsal Kaynak Planlama Tanm.................................................. 63 3.2.3.3 Kurumsal Kaynak Planlama II .......................................................... 64 3.2.4 Datm Kaynaklar Planlamas ............................................................... 65 3.2.5 Mteri likileri Ynetimi Sistemleri ...................................................... 65 3.2.6 Tama Ynetim Sistemi .......................................................................... 66 3.2.6.1 Tamaclkta Biliim Teknolojileri Uygulamalar ............................ 66 3.2.6.1.1 Ara Takip Sistemleri ................................................................. 66 3.2.6.2 Corafi Bilgi Sistemleri ..................................................................... 69 3.2.7 Bakm Ynetim Sistemi ........................................................................... 70 3.2.8 Depo Ynetim Sistemi ............................................................................. 70 3.2.8.1 Depo Ynetiminde Kullanlan Otomatik Tanmlama Sistemleri....... 71 3.2.8.1.1 Radyo Frekansl Tanmlama Sistemleri..................................... 71 3.2.8.1.2 EAN-UCC Barkod Standartlar .................................................. 72 3.2.9 Veri Ambar- Madencilii Uygulamalar.................................................. 73 3.2.10 Elektronik Ticaret ................................................................................... 74 3.2.10.1 Kurumlararas Elektronik Ticaret ................................................... 75 3.2.10.2 Firma ile Mteriler Arasndaki Elektronik Ticaret ........................ 76 3.2.11 E-Devlet .................................................................................................. 76 3.2.11.1 E- Devletin Temel Unsurlar............................................................ 76 3.2.11.2 E-Devlet in Sunduu Servis rnekleri ........................................... 77 3.2.12 Gmrklemede Kullanlan Biliim Sistemleri........................................ 77 3.2.13 Elektronik Veri Deiimi........................................................................ 79

vii

4 LOJSTK FRMALARINDA BLM SSTEMLERNN KULLANIMINA LKN ARATIRMA............................................................ 81 4.1 Aratrmann Konusu ....................................................................................... 81 4.2 Aratrmann Amac......................................................................................... 81 4.3 Aratrmann Kapsam ve Kstlar ................................................................... 83 4.3.1 rneklem Byklnn Hesaplanmas .................................................. 84 4.4 Aratrmann Metodolojisi ............................................................................... 85 4.5 Bulgular............................................................................................................ 86 4.5.1 Durum Analizleri ...................................................................................... 86 4.5.1.1 Firma Yaplar.................................................................................... 86 4.5.1.2 Firmalarn Acenteleriyle letiim Salama Yollar............................ 88 4.5.1.3 Hizmet Sunulan Sektrlere Gre Firmalarn Durumu ....................... 89 4.5.1.4 Firmalarn Sunduklar Lojistik Faaliyetler......................................... 90 4.5.1.5 alan Saysna Gre Firmalarn Byklkleri ................................ 90 4.5.1.6 dari Personelin Eitim Durumu........................................................ 91 4.5.1.7 Firmalarn Ara filolar ...................................................................... 92 4.5.1.8 Firmalarn 2004 Yl Cirolar ............................................................. 93 4.5.1.9 Biliimle lgili Blm ........................................................................ 93 4.5.1.10 Sahip Olunan PC, Bilgisayar Kullancs ve Internet Kullancs Says.................................................................................. 94 4.5.1.11 2004 Yl Biliim Btesi Yatrmlar.............................................. 94 4.5.1.12 Firmalarn 2004 Yl Biliim Yatrmlar Btelerinin Paylam ... 95 4.5.1.12.1 Firmalarn A Balants........................................................... 96 4.5.1.13 Firmalarn nternet Kullanm Amalar ........................................... 97 4.5.1.14 Firmalarn Web Siteleri.................................................................... 98 4.5.1.14.1Web Sitesini nteraktif Olarak Kullanan Firmalar..................... 98 4.5.1.15 Firmalarn Yazlm Altyaps ........................................................... 98 4.5.1.16 Biliim Yatrmlarna Karar Verme Yntemleri .............................. 99 4.5.1.17 Firmalarda Kullanlan Biliim Sistemleri Yazlmlar................... 100 4.5.1.17.1 Kullanlan Yazlmlarn Etkinlii ........................................... 101 4.5.1.17.2 Personel Yetenekleri ............................................................... 101 4.5.1.18 Firmalarda Kullanlan Biliim Teknikleri..................................... 102 4.5.1.19 Biliim Sistemlerinin nemli Kullanm Nedenleri........................ 103 4.5.1.20 Firmalar in Bilgi Trlerinin nemi ............................................ 103 4.5.1.21 Bilgi Ynetim Merkezi Bulunan Firmalar..................................... 104 4.5.1.21.1 Bilgi Ynetim Merkezinin Lojistik Ynetimine Etkisi .......... 104 4.5.1.22 Biliim Sistemlerinin Etkinlik Kriterleri........................................ 105 4.5.2 liki Analiz Bulgular............................................................................. 109 4.5.2.1 Ara Says - Firma Bykl ....................................................... 109 4.5.2.2 Sahip Olunan PC Says Firma Bykl................................... 111 4.5.2.3 Biliim Yatrmlarna Ayrlan Bte Firma Bykl ............... 111 4.5.2.4 Firmalarda Extranet Alarnn Bulunmas Firma Bykl ...... 112

viii

5 SONU ve NERLER ..................................................................................... 114 KAYNAKA..120 EKLER........126

ix

TABLOLAR LSTES Tablo 1.1 Sanayi Toplumu ile Bilgi Toplumunun Karlatrlmas.4 Tablo 3.1 stanbuldaki Gmrk darelerinde EDI Oranlar...78 Tablo 4.1 alan Saylarna Gre Firma Byklkleri..91 Tablo 4.2 Tek rneklem in T Testi Sonular..92 Tablo 4.3 Firmalarda Kullanlan Yazlmlar Ortalama Etkinlik Dereceleri.101 Tablo 4.4 Alanlara Gre Biliim Sistemleri Kullanm Yzdeleri..102 Tablo 4.5 Bilgi Ynetim Merkezlerinin Etkinlik Derecesi....104 Tablo 4.6 Biliim Sistemleri Etkinliini Arttran Faktrler....105 Tablo 4.7 Korelasyon Matrisi..107 Tablo 4.8 Rotasyon Sonras Korelasyon Matrisi 108 Tablo 4.9 Rotasyona likin Korelasyon Matrisi.108 Tablo 4.10 Gvenirlilik Analizi statistikleri...109 Tablo 4.11 Ara Says ve Firma Byklne likin statistikler110 Tablo 4.12 Ara Says ve Firma Byklne likin Kruskal Wallis H Testi Sonular .110 Tablo 4.13 Firmalarn Byklklerine Gre Ortalama Ara Saylar.110 Tablo 4.14 Firmalarn Sahip Olduklar PC Says ve Firma Byklne likin statistikler...111 Tablo 4.15 Firmalarn Sahip Olduklar PC Says ve Firma Byklne likin Kruskal Wallis H Testi Sonular111 Tablo 4.16 Firmalarn Biliim Yatrmlarna Ayrdklar Bte ve Firma Byklne likin statistikler.112 Tablo 4.17 Firmalarn Biliim Yatrmlarna Ayrdklar Bte ve Firma Byklne likin Kruskal Wallis H Testi Sonular..112

Tablo 4.18 Firmalarda Extarnet ann Bulunmas ve Firma Byklne likin statistikler...112 Tablo 4.19 Firmalarda Extarnet ann Bulunmas ve Firma Byklne likin Kruskal Wallis H Testi Sonular............................................................................113

xi

EKLLER LSTES

ekil 1.1 Bilginin Biim, erik ve Zaman Boyutu....6 ekil 1.2 Bilgi Kavram Hiyerarisi....8 ekil 1.3 Sistem Modeli....12 ekil 1.4 Biliim Sistemlerinde Ynetim- Teknoloji- Organizasyon Uyumu..14 ekil 1.5 Biliim Sisteminin Bileenleri...14 ekil 1.6 nternet , Intranet ve Extranet likisi....20 ekil 1.7 Hizmet Gruplarna Gre Biliim Sistemleri..28 ekil 2.1 Lojistik Sre....37 ekil 2.2 Lojistiin Yapsal Modeli.....38 ekil 2.3 Lojistik Ynetimi...42 ekil 2.4 Datm Sreci....55 ekil 3.1 Lojistik Biliim Sistemlerinin Fonksiyonlar.61 ekil 3.2 Kurumsal Kaynak Planlama Faaliyetleri....63 ekil 3.3 ERP - ERP II Karlatrlmas...64 ekil 3.4 Veri Ambar Kavram.74 ekil 3.5 E-Devletin Temel Unsurlar...76

xii

GRAFKLER LSTES

Grafik 4.1 Firmalarn letmeler Aras Anlamalara Gre Durumlar.......87 Grafik 4.2 Firmalarn Sermaye Yaplar87 Grafik 4.3 Acentesi Bulunan Firmalar Oran.......88 Grafik 4.4 Acenteler Arasnda Kullanlan letiim Teknikleri..89 Grafik 4.5 Lojistik Firmalarn Hizmet Sunduklar Sektrlere Gre Durumu...89 Grafik 4.6 Firmalarn Sunduklar Lojistik Faaliyetlerin ...90 Grafik 4.7 dari Personelin Eitim Durumu..91 Grafik 4.8 Firma Byklklerine Gre 2004 Yl Ortalama Cirolar.93 Grafik 4.9 Firmalarn Biliim Blmlerin Varl93 Grafik 4.10 2004 Yl Biliim Yatrmlar Btesi Paylam .96 Grafik 4.11 Firmalarda Kullanlan A Balants Trlerinin Dalm.96 Grafik 4.12 Firmalar nternet Kullanm Amalar97 Grafik 4.13 Firmalarn Web Sitelerini nteraktif Olarak Kullanmlar..98 Grafik 4.14 Firmalarn Yazlmlarnn Durumu99 Grafik 4.15 Firmalarn Biliim Yatrmlarna Karar Verme Yntemleri......99 Grafik 4.16 Firmalarda Kullanlan Biliim Sistemleri Yazlmlar.100 Grafik 4.17 Yazlmlar Kullanmak iin Personel Yeteneklerinin Yeterlilii.102 Grafik 4.18 Bilgi Merkezleri Bulunan Firmalar..104

xiii

KISALTMALAR LSTES APICS BOM CAD CAM CPU CRM - American Production and Inventory Control Society (Amerikan retim ve Stok Kontrol Topluluu) - Bill of Materials (Malzeme Listesi) - Computer Aided Design (Bilgisayar Destekli Tasarm) - Computer Aided Manufacturing (Bilgisayar Destekli retim) - Central Process Unit (Merkezi lem Birimi) - Customer Relationship Management Systems (Mteri likileri Ynetimi Sistemi)

CUSCAR -Custom Cargo Messages (Gmrk Kargo Mesajlar) CUSDEC-Custom Declaration Messages (Gmrk Beyannamesi Mesajlar) CUSREP-Customs Report Messages (Gmrk Tama Raporu Mesajlar) CUSRES -Customs Response Messages (Gmrk Cevap Mesajlar) DRP DSS EDI EIS ERP Distribution Resources Planning (Datm Kaynaklar Planlamas) Decision Support Systems (Karar Destek Sistemleri) Electronic Data Interchange (Elektronik Veri Deiimi) - Executive Information Systems (st Ynetici Biliim Sistemleri) Enterprise Resource Planning (Kurumsal Kaynak Planlama) Knowledge Work Systems (Bilgi Tabanl Sistemleri) Local Area Networks (Yerel Alan Alar)

KWS LAN MIS

- Management Information Systems (Ynetim Biliim Sistemleri)

MMS - Maintance Management Systems (Bakm Ynetim Sistemi) MRP - Material Resource Planning (Malzeme htiya Planlamas) RFID - Radio Frequency Identification (Radyo Frekansl Tanmlama)

xiv

SQL TPS

- Structured Query Language (Yapsal Sorgulama Dili) - Transaction Processing Systems (lemsel Biliim Sistemleri) Transportation Management Systems (Tama Ynetimi Sistemi)

TMS OAS

- Office Automation Systems (Ofis Otomasyon Sistemleri)

OLTP - On-Line Transaction Processing (evrimii leme) OLAP - On-line Analytical Processing (evrimii Analitik leme) WAN - Wide Area Networks ( Geni Alan Alar ) WMS - Warehouse Management Systems ( Depo Ynetim Sistemi )

xv

GR

Gnmz i koullarnda firmalar rnlerini bir lkede dizayn edip, bir dier lkeden kaynaklarn salayp, bir dier lkede retimini yaparak son olarak da kresel pazarda bu rnlerini sunmaktadrlar. Bylesi reticinin, aracnn ve tketicinin dnyann herhangi bir yerinde olduu bir evrede bir ok sektrden istenen hizmet talebinin artmas sonucunda lojistik ynetimi de giderek nem kazanmaktadr. Bunun yannda bilgi temelli bir ekonomiye gei srecine paralel olarak, bilgiye olan gereksinimleri artan lojistik firmalarnn bu yeni ekonomik dzenin beraberinde getirdii yeni alma koullarna uyum salayabilmek amacyla biliim sistemlerinden etkin olarak faydalanmalar gerekmektedir. Lojistik alanda retilen bilgi, internet zerinden tanarak firmann eitli seviyelerdeki bilgi sistemlerine girdi olacak ve karar srecinde etkili olacaktr. Biliim sistemleri firmalarn i aklarna uygun olarak hazrlanm olan, insan, donanm, yazlm, veri ve a kaynaklarndan oluan, firmann faaliyetlerini kolaylatran, denetleyen ve firma amalarn gerekletirmeye yarayan sistemlerdir. Gnmzde lojistik firmalarnn temel dayana olan gveni salayabilmek ve artan mteri beklentilerini karlayabilmek zere lojistik firmalar e zamanl olarak ynetilmeli ve effaf olmaldr. Kendi iinde, mteriler ve tedarikileriyle iletiimi kuvvetli olmal. Depolamadan datma kadar lojistik faaliyetlerin her bir srecinde kullanlan biliim sistemi teknolojileri, lojistik ynetiminin etkinliini de arttrarak denetim, esneklik ve karar vermeyi kolaylatrmaktadr. Bilginin elektronik olarak kolaylkla retilebildii bir evrede rekabet avantaj salamann en nemli aralarndan biri olan biliim sistemlerini, firmalar i aklarn dzenlemek ve kontrol edebilmek iin etkin olarak kullanmak zorundadr. Bunun yannda; lojistik ynetiminin baarl olmas alt yap olarak biliim teknolojilerinden ne kadar etkin yararlanldna baldr. Bu nedenle biliim

teknolojilerinin dier sektrlerde olduu gibi lojistik sektrnde de etkin kullanm nem kazanmaktadr. Bu almada biliim teknolojilerinin lojistik ynetiminde ektin kullanmna ilikin bir aratrma yaplmtr.

1 BLM SSTEMLER
Biliim Sistemleri, firmalarda karar vermek iin gerekli olan bilgiyi elde etmek iin kullanlan organizasyonel, teknolojik ve ynetimsel sistemlerdir. Bu blmde biliim sistemlerinin ktsn oluturan bilgi kavramna deinilerek biliim sistemleri ayrntl olarak anlatlmaktadr.

1.1 Bilginin nemi

Gnmzn olaanst hzl, karmak ve geni kreselleme sisteminde, sorunlarn ounu zmek iin gerek duyduumuz bilginin byk blm firmalarn merkezlerinde deil, daha d kademelerdeki bireylerin ellerinde bulunmaktadr. Eer firmalar karar srecini demokratikletirip iktidar merkezden evreye yayarak bu insanlarn bilgiyi kullanmasn salayamyorsa, bundan ciddi biimde zarar grmektedirler1.

1.1.1 Sanayi Toplumundan Bilgi Toplumuna Gei

Bilgi toplumu bilgi teknolojilerinin kullanmyla ortaya kan bir olgudur. Sosyal, ekonomik, teknolojik ve siyasi alandaki gelimeler bilginin yaratlmas ve kullanlmasna baldr. Youn deiim sreci yaayan dnyamzda bilgi youn bir toplumun kurum ve kurallar hzla olumaya balamtr. Bu srete yaanan en nemli deiim, sanayi toplumundan bilgi toplumuna gei srecidir2. 1970lerin sonu, 1980lerin bandan itibaren bilgi-merkezli hareketler, sanayilemenin de nne geerek sanayi toplumlarn iletiim toplumu haline getirmeye balamtr. zellikle, 21. yzylda deien ve gelien teknolojiler, bilginin kullanld alanlarn da artmasna neden olmutur. Bilgi, artk her sektrde

Friedman Thomas, Lexus ve Zeytin Aac- Kresellemenin Gelecei, Boyner Yaynlar, stanbul, 2000, s:107-108 2 Rza Akolu, Meral Akolu, Bilgi Toplumunda Gei Srecinde Entellektel Sermayenin letmenin Piyasa Deerine Etkisi, A..BF Dergisi, C.14, say 1-2. 1998, s.570

etkin bir ekilde kullanlmaya balanmtr3. Bylece sanayi toplumunun maddi rn yerini artk bilgi retimine brakmtr. Tablo 1.1 Sanayi Toplumu ile Bilgi Toplumunun Karlatrlmas4 Sanayi Toplumu buhar makinesi maddi retim fiziksel emek fiziksel sermaye fabrikalarda retim yeni pazarlar iin kolonilere ynelme imalat sanayinin n planda olduu tarm, sanayi ve hizmetler eklinde l endstriyel yap iblm: retim tketimin ayrlmas (meta ekonomi) arz ve talebe dayal fiyat mekanizmas iletmeler nemli zel mlkiyet rekabet ve kar art n planda merkeziyetilik snfl toplum parlamenter demokrasi ii hareketleri isizlik, sava, faizm kitlesel tketim toplumu maddi deerlerle psikolojik ihtiyalarn tatmini bireysel zgrlk ve hmanizma dncesi Bilgi Toplumu bilgisayar bilgi retimi zihinsel emek beeri sermaye veri bankalar ve bilgi alarna bal retim ulusal snrlar ortadan kaldran kreselleme bilgi endstrisi

mterek retim ve kullanmda paylam (sinerjik ekonomi) gelecekteki amalarn gereklemesi iin bilgi kullanm gnll topluluklar nemli mterek katlm ve sosyal planlar n planda ok merkezlilik ok merkezli fonksiyonel toplum katlmc demokrasi sivil hareketler gelecek oklar, kiisel terr ve sorunlar kitlesel bilgi toplumu(snrsz retilen ileri dzeydeki bilgi) amaca ynelik gelecekteki baar ihtiyacnn tatmini(zaman tatmini) toplumsal katlm ve kreselleme

Mustafa Sasan, Bilgi Sava:Bilgi Tabanl Teknolojilerin atlma Boyutuna Kavramsal Bir ereve, (evrimii) http://bilgiyonetimi.org/cm/pages/mkl_gos.php?nt=442, 25.03.2005. 4 Faruk Kocack, Bilgi Toplumu ve Trkiye, C.. Sosyal Bilimler Dergisi, Mays 2003 Cilt:27, No:1 1-10

1.1.2 Bilgi Toplumu ve Yasal erevesi

Bilgi Toplumu, insanlarn yaamlarn ilgilendiren verilere kolayca eriebilmelerine, bu verileri bilgiye dntrebilmelerine ve dolaysyla da kendilerini gelitirebilmelerine olanak tanyan bir toplum olarak tanmlanmaktadr5. Avrupa Birlii e-Europe- An Information Society for all6 ad altnda 8 Aralk 1999 tarihinde, tm Avrupa Birlii lkelerine dijital teknolojileri gtrecek ve vatandalarna bunlar kullanabilecek yetenekleri kazandracak, bilgi toplumunun oluumuna destek verecek yeni ekonominin desteklenmesini ve zellikle internet etkisiyle byme ve istihdam sorunlarn zecek yapnn olumasn salamak amacyla bir proje oluturmutur. Avrupa Birlii erevesinde yaplan bu gelimelerin yannda Trkiye de yasal dzenlemelerle ilgili eitli giriimlerde bulunmaktadr. Bunlardan en nemlisi de T.B.M.M. ats altnda kurulmas planlanan Bilgi Toplumu Bakanldr. Bilgi Toplumu Bakanlnn Kurulu ve Grevleri Hakknda Kanun hazrlanm ve Bakanln grevleri tanmlanmtr. Bu kanunun amac; Trkiyenin birey, kurum ve kurulular ile bilgi ana girerken kresel rekabette stnlk salanmas ve insanlarmzn yaam dzeyinin ykseltilmesi; devletin vatandaa verdii hizmetin daha etkin hale getirilmesi; lke dzeyinde halkn bilgiye adil llerle ve kstsz, ucuz ve kolay eriebilmesi iin gereken dzenlemelerin ve zendirmelerin yaplmas; yerleik demokrasinin temel koullar olan ynetimdeki aklk ve saydaml yeterince yaratp alnan kararlarda vatandan daha etkin katlmnn ve katksnn salanmas; toplumun her bireyindeki potansiyelin gelitirilmesi ve deerlendirilmesi iin gereken bilgi altyapsnn oluturulmas; Trkiyedeki bilgi toplumu oluturulmas iin kamu ve zel sektr ile sivil toplum kurulular ve akademik kesimin de gr, neri ve
Grol Irzk, Bilgi Toplumu Mu Enformasyon Toplumu Mu, Kasm, 2002, Gnce, Say:24, s.11. (evrimii)http://europa.eu.int/information_society/eerope/action_plan/actionplantext/index_en.htm, 7.9.2004
6 5

katklar ile gereken stratejinin belirlenmesi ve bu stratejilere uygun olarak hkmete saptanan politikalarn uygulanmasna zel yetki ve sorumluluu olan bir bakanln oluturulmas; uygulanmas almalarnda ilgili bakanlklar arasnda ibirlii ve egdmn salanmas; Trkiyede bilgi, bilgi teknolojileri ve bilgi toplumu alannda kamu, zel sektr, niversiteler ve sivil toplum kurulular arasnda ibirlii ortam yaratlmas, gereken almalarn dzenlenmesi, izlenmesi ve ynlendirilmesi; amacyla Bilgi Toplumu Bakanlnn kurulmasn salamak, kurulu ve grevlerine ilikin esaslar dzenlemektir7.

1.1.3 Bilginin Nitelikleri

Eski tarihli, yanl ve anlalmas zor bilgi; anlaml, yararl veya deerli deildir. Bilgi nitelikleriyle deer kazanmaktadr. Bilgiyi zaman, ierik ve biim bakmndan 3 boyutlu olarak dnebiliriz 8.

BM

E R K

ZAMAN ekil 1.1 Bilginin Biim, erik ve Zaman Boyutu

7 8

(evrimii) http://www.tbmm.gov.tr/bbtg.htm, 7.10.2004 James A. OBrien, Introduction to Information Systems, 10. bs., McGraw-Hill, 2001, s.17.

Bilginin Zaman Boyutu: Zamannda: Bilgi, ihtiya duyulduunda verilmelidir. Eriildiinde geerliliini yitirmi, gncelliini kaybetmi olan bilgi; karar vermede, problem zmnde ya da faaliyetlerin kontrolnde kullanlamaz.9 Geerli: Bilgi salandnda gncel olmaldr. Sklk: Bilgi ihtiya duyulduu sklkta verilmelidir. Zaman Aral: Bilgi; gemi, gnmz ve gelecek zaman periyotlarna gre verilebilmelidir. Bilginin erik Boyutu: Doruluk: Bilgi yanlsz verilmelidir. Yanl bilgi; bilginin retilmesi veya iletilmesini ieren faaliyetlerin toplanmas, ilenmesi veya raporlanmasndaki hatalardan meydana gelebilir. Kullanc edinmi olduu bilgiyi doru varsayar ve karar vermede kullanlan yanl bilgi sorunlar yaratr. lgili olmas : Bilgi, belirli bir durumla ilgili verilmelidir fakat bilginin ilgili olmas sabit bir zellik deildir. rnein, st dzey bir ynetici iin ilgili olan bir bilgi muhasebe mdr iin ilgisiz olabilir10. Eksiksiz : htiya duyulan her trl bilgi verilmelidir. zet : Sadece ihtiya duyulan bilgi verilmelidir. Kapsam : Bilgi geni veya dar bir kapsamda; ie ynelik veya da ynelik verilebilir. Performans : Bilgi gerekletirilen aktiviteleri, kaydedilen gelimeleri veya toplanan kaynaklar lerek performans verilebilir. Uygun maliyetli : Bilginin kullanlmasndan gelecek olan fayda ile bilgiyi retmenin, edinmenin arasndaki ilikiyi ifade eder. Bilgiyi edinmenin maliyeti faydasndan fazla ise ounlukla retilmez11. Deer- zaman analizi yaplarak da bu gnn, geen ayn ya da yln bilgisine ne kadar denebilecei hesaplanr. rnein
9

Robert A. Szymanski, Donald P. Szymanski, Dona M. Pulschen, Computers&Information Systems, Prentice Hall, New Jersey, 1995, s.13. 10 A.e. 11 A.e.

dergi veya aratrma fiyatlarnn tarihleri eskide kaldka fiyatlar da der, burada bilginin zaman nem kazanr12. Bilginin Biim Boyutu: Anlalrlk : Bilgi anlalmas kolay bir biimde verilmelidir. Detay: Bilgi detayl veya zet ekilde verilmelidir. Dzen : Bilgi nceden belirlenen bir biimde dzenlenebilmelidir. Sunum : Bilgi szel, saysal, grafiksel veya dier biimlerde sunulabilmelidir. letiim Arac : Bilgi kat kts, video gsterimi veya dier iletiim aralar olarak verilebilmelidir.

1.1.4 Bilgi Kavram Hiyerarisi

Bilgi kavramn daha iyi anlayabilmek iin; bilginin oluumunu salayan kavramlarn tannmas faydal olacaktr.

Bilgi

Biliim

Veri

ekil 1.2 Bilgi Kavram Hiyerarisi

12

Bilgi Ynetimi: Bilgi Depolamak Deildir, (evrimii) www.tyukvk.org.tr/arsiv/makaletop.php?makale=bilgiyon2, 01.03.2005

1.1.4.1 Veri Kavram

Veri, organizasyon ve evredeki fiziksel koullarla ilgili gereklerin kiilerin anlayabilecekleri bir biimde dzenlenmemi ve ayrtrlmam ham halidir13. Bilginin kaynan oluturan veriler kendi balarna bir ey ifade etmezler14. Bir anlam ifade etmeleri iin ayrtrlmal, gruplanmal, analiz edilmeli yorumlanmaldrlar15. ve

1.1.4.2 Biliim Kavram

Biliim, verinin bilgiye dntrlme srecini ifade etmektedir. Bu srete alc ve verici olmak zere iki tarafn varolmas gerekir. likilendirme, snflandrma, hesaplama, dzeltme, zetleme ve iletiimi iine alan biliim sreci, denetlemenin gerektirdii tm aamalar da iermektedir16. Biliim, bir sistemin, kendi durumunu baka bir sisteme bildirmesi olarak tanmlanabilir. Bu bildirme, sistemin alaca her durum iin ayr bir biime girebilecek bir iaret (sinyal) gnderilmesiyle gerekletirilir17.

1.1.4.3 Bilgi Kavram

Tm bu hiyerarinin en st seviyesinde bulunan bilgi, gnmzde fark yaratan en byk olgu olup biliimden daha karmak bir olguyu ifade etmektedir.

Kenneth C.Laudon, Jane P.Laudon, Management Information Systems, 6th Edition, Prentice Hall, 2000, New Jersey, s.8. 14 H. Gke Derviolu, Stratejik Bilgi Ynetimi, Dbank Yaynlar, 2004, s.22. 15 David B. Haris, Creating a Knowledge Centric Information Technology Environment, (evrimii)http://www.htcs.com/ckc.htm, 17.02.2005 16 Aykut Gker, Bilim ve Teknoloji Politikalarna Giri iin Enformsayon Toplumu zerine Bir Yaklam Denemesi, Eyll, 2001 (evrimii)www.inovasyon.org/html/AYK.Mulkiye.Der.Ag.01.htm, 25.02.2005. 17 Meydan Larousse: Byk Lugat ve Ansiklopedi.

13

Bilgi biliimin belirli bir ama iin balantl olarak kullanlmasyla ortaya kmaktadr18. Bilgi; biliim sreci sonunda elde edilen bilgilerin iselletirilmesiyle ilgili olup; biliimin uygulamayla btnletirilmesi sonucunda kazanlan bir insan yetenei olarak tanmlanmaktadr19. Verinin ilenmi hali olan bilgi, ynetsel kararlara ilikin belirsizlii de azaltmaktadr20. Bilgi ile biliim karlatrldnda; bilginin kii iin znel olduu ve bunu iselletirme eiliminde olduu, biliim kavramnn ise genel ve dsal kaldn grlmektedir21.

1.2 Sistem Kavram

Bir sonu elde etmeye yarayan, girdiler alp ktlar oluturan, organize bir dnm sreci ile ortak bir amaca ynelik beraber alan ve birbirleriyle ilikili elemanlarn doal ve yapay olarak oluturduu gruba sistem denilmektedir22. Sistem belirli bir amac gerekletirmek zere aralarnda ilikiler olan birden ok bileenin oluturduu bir btndr.23 Sistem kavram yaplan tm tanmlamalarda ortak olarak; paralar, ilikiler, ama eleri bulunmaktadr.

Halit Keskin, V. Denizhan Kalli, letmelerde Bilgi Ynetiminin Tanmlanmas ve Kavramsallatrlmas: KOBlerde Bilgi Ynetimi Aralarnn Kullanmna likin Bir Aratrma, (evrimii) www.bilgiyonetimi.org/cm, 17.03.2005 19 Bilgi Ynetimi Terimleri Szl, (evrimii) http://www.rcbadoor.com/makalevekitaplar/bilgiyonetimi.htm, 22.10.2004 20 Yasemin Arbak,rgtlerde Bilgisayar Destekli Bilgi Sistemlerinin ncelenmesine Ynelik Kurumsal Bir Yaklam, Verimlilik Dergisi, 1995, s.73 21 Shan Ponelis, Felicite A. Fairer-Wessels Knowledge Management:A Literature Overview, SouthAfrican Journal of Libary&Information Science, Vol.66, Mart 1998, s.3. 22 Erdal Balaban, Sistem Yaklam ile Biliim Sistemlerinin Gelitirilmesi, E letme Enformatik Ders Notlar, Ocak 2000 23 ner Esen, letme Ynetiminde Sistem Yaklam, 3. bs., Alfa Yaynevi, 1998, s.10

18

10

1.2.1 Sistemin zellikleri

Tm sistemler birbirleriyle ilgili alt sistemlerden oluan hiyerarik bir yapya sahiptirler ve alt sistemleriyle bir btn olarak tanmlanmaktadrlar. Ayrca sistemin bir ksmnda yaplacak deiikliklerden dier ksmlar da etkilenmektedir. Alt sistemler kendi zel amalarn deil, bal bulunduklar sistemin amalarn hedef almaktadrlar. Bunlarn yannda organizasyonel sistemlerde objektif olarak deerlendirilebilecek zellikler olduu gibi, sbjektif deerlendirmeler gerektiren zellikler de bulunabilmektedir24.

1.2.2 Sistem Elemanlar ve likileri

Sistem elemanlarnn her birinin birbirleriyle ilikisi vardr ve bu elemanlar bir btn olarak dnlmektedir. Girdi gereksinimlerinin ne olduuna karar verebilmek iin ncelikle arzulanan ktnn ne olduuna karar vermek gerekmektedir25. Srecin tasarlanmas ise, girdinin ve istenilen ktnn dnlmesini gerektirmektedir. Sistemin temel elemanlar aada aklanmtr26. Girdi: Sreten gemek iin sisteme giren elemanlara denilmektedir. Sre: Girdiyi ktya dntren dnm srecine denilmektedir. kt: Dnm sreci ile oluan elemanlar son gidecekleri yere aktarmaya denilmektedir. Geri besleme: Sistemin performans ile ilgili verilere geri besleme denilmektedir.. Denetim: Denetim sistemin amalar dorultusunda ileyip ilemediini belirlemek iin geri beslemenin izlenmesi ve deerlendirilmesini kapsamaktadr. Denetim fonksiyonu, uygun ktlarn retimini salamak iin sistemin girdi ve sre elemanlarnda gerekli dzenlemeleri yapmaktadr

24 25

Balaban, a.g.e. Esen, a.g.e., s.105. 26 Yaar Hocan, v.d., Ynetim Bilgi Sistemi, T.C. Anadolu niversitesi, Yayn No:1471, 2. bs., Eskiehir, 2004, s.7.

11

geri besleme

DENETM
geri besleme

geri besleme

Denetim

Denetim

Denetim

GRD

SRE

IKTI

ekil 1.3 Sistem Modeli ekil 1.3de geri besleme verilerinin denetime ak ve denetimin dier elemanlarla veri ak gsterilmektedir. Bu ekilde gsterilen ilikiler geri besleme ve denetimin roln vurgulamaktadr. Geri besleme ve denetimin rol ise dier elemanlarn girdileri ktya dntrlerek amacna ulamasn salamaktadr27.

1.3 Biliim Sistemleri

Bilgi eksiklii nemli bir sorun iken son yllardaki gelimelerinde katksyla eldeki ok saydaki bilginin dzenli bir ekilde snflandrlmas ve kullanma hazr hale getirilmesi sorunu ortaya kmtr. Ayrca bilginin elde edilmesinin yannda kullanlabilir olmas iin; doru bilginin, doru yere, zamannda, hzl, gncel, tam olarak ve bir btn iinde sunulmas gerekmektedir. Karlalan bu problemleri zmek amacyla biliim sistemleri n plana kmtr.

1.3.1 Biliim Sistemlerinin Tanm

Biliim Sistemleri; bilgi ynetiminin ortak amalarn gerekletirebilmek iin insan, veri, prosedrler, donanm ve yazlmn birlikte oluturduu; verilerin belirli bir ama dorultusunda toplanmas, depolanmas, ilenmesi, ve iletilmesini
27

Hocan, a.g.e., s.8.

12

salayan sistemlerdir28. Organizasyonlar asndan biliim sistemler ise, bir organizasyonda karar verme, koordinasyon, kontrol, analiz ve canlandrma konularna destek olmak amacyla verinin toplanmas, saklanmas, ilenmesi ve kazanlan bilginin datlmas iin ilikili paralarn oluturduu kme olarak tanmlanmaktadr29.

1.3.2 Biliim Sistemlerinin nemi

Btn canl sistemler, kendi yaam dzenlerini korumak ve varlklarn srdrebilmek iin, madde ve enerjiyi ilemek ve denetlemek zorundadrlar. Biliim sistemleriyle; bilginin sistemli denetimi bata olmak zere, belli amalar erevesinde, iletilmesini, ilenmesini, saklanmasn ve bu ilevleri yerine getirecek yntem , aygt ve sistemlerin gerekli yazlmlarla birlikte gelitirilmesinin bilgi ve deneyimini ifade edilmektedir. Gnmzde biliim teknolojisi, denetimde zaman, mekan ve corafi uzaklk faktrlerinin getirdii snrlamalar ortadan kaldrarak, ses, grnt, hareketli grnt, veri biimindeki bilgi aktarmlarn tek ve esnek bir ebeke iinde gerekletirmeyi mmkn klacak bir boyut kazanmtr30.

1.3.3 Biliim Sistemleri ve Dnyas

letme koullarnn deiiminde, dnyada meydana gelen drt nemli deiim etkili olmutur. Birinci deiim, etkin bir ekilde ortaya kan kresel ekonomi; ikinci deiim sanayi toplumundan bilgi toplumuna gei; nc deiim, iletmelerin organizasyon yapsnda ve ynetim eklindeki deiim; drdnc ve son deiim de dijital ilemlerin ortaya k olmutur31. dnyas asndan hayati neme sahip olan biliim sistemleri, evredeki deiimlere kar biliim teknolojisi zerine kurulmu organizasyonel ve ynetsel zmlerdir.
28

Vahap Tecim, Bilgi Teknolojilerinde Yeni Bir Gelime: Corafi Bilgi Sistemleri ve Bilgi Sistemleri Arasndaki Yeri, D.E..BF Dergisi, C.14.,1999, s.3. 29 Szymanski, a.g.e., s.331. 30 Esnek retim/Esnek Otomasyon Sistem ve Teknolojileri, TBTAK-BTP 96/03 31 Laudon, a.g.e., s.4.

13

Biliim sistemlerinin etkin bir biimde kullanlabilmesi organizasyon, ynetim ve biliim teknolojisi konularnn da anlalmasn gerektirmektedir.
32

Biliim

sistemlerinde ynetim- teknoloji ve organizasyon uyumu salanmaldr .

Y NETM T E K N O L O J

Biliim Sistemleri
ORGANZASYON

ekil 1.4 Biliim Sistemlerinde Ynetim- Teknoloji- Organizasyon Uyumu Etkin bir biliim sistemi tasarlanmas ve kullanlmas iin organizasyonun evresi, yaps, fonksiyonlar ve politikalar incelenerek ynetimin rol ve karar verme ekli ile ada biliim teknolojisi ve becerileri aratrlmaldr33. Organizasyon, ynetim ve teknoloji biliim sistemini birlikte yaratmaktadr.

1.3.4 Biliim Sisteminin Bileenleri

Sadece bilgisayarlardan ibaret olmayan Biliim Sistemlerinin nemli kaynaklar ve faaliyetleri bulunmaktadr.

M.Levent Demircan, Arda Moltay, Bilgiyi Ynetmek, Beta Basm Yayn Datm A.., stanbul, 1997, s.59. 33 Bocij, a.g.e., s.424.

32

14

NSAN

Sistem performansnn kontrol D O N A N I M Y A Z I L I M

Veri Girii

Verinin Bilgiye Dntrlme Sreci

Bilgi k

Veri kaynaklarnn depolanmas

VER ekil 1.5 Biliim Sisteminin Bileenleri34

1.3.4.1 Biliim Sisteminin Kaynaklar

Biliim Sistemleri insan, donanm, yazlm, a ve veri kaynaklarndan olumaktadr.

1.3.4.1.1 Biliim Sisteminin nsan Kayna

nsan faktr biliim sistemleri iin gereklidir. Biliim Sisteminin insan kayna son kullanclar ve biliim sistemi uzmanlarndan olumaktadr. Son kullanclar, biliim sistemini ya da biliim sisteminin rettii bilgiyi kullanan kiilerdir. Sat elemanlar, muhasebeciler, mteriler ya da yneticiler son kullanclar olarak adlandrlmaktadr. oumuz biliim
34

OBrien, a.g.e., s.10.

15

sistemlerinin son kullanclaryz ve ou son kullanc firmalarda bilgi alanlardr. Bu kiiler zamanlarnn ounu takmlarnda ve alma gruplarnda, haberleme ve ibirliine harcayarak bilgiyi yaratr, kullanr ve datrlar35. Biliim sistemi uzmanlar biliim sistemlerini gelitiren ve kullanan kiilerdir. Sistem analisti, yazlm gelitirici, sistem operatr ve dier ynetsel, teknik biliim sistemi kiilerini ierir. zetle, sistem analisti son kullanclarn bilgi ihtiyalarn temel alan biliim sistemlerini dizayn eder, yazlm gelitiriciler sistem analistinin belirledii zelliklerde bilgisayar program yaratr ve sistem operatrleri byk bilgisayar sistemlerinin ve ebekelerinin kurulmas ve faaliyete gemesine yardmc olur36.

1.3.4.1.2 Biliim Sisteminin Donanm Kayna

Veriyi bilgiye dntrme srecinde, bilgisayar ve insann izledii giri, sre, kt, depolama gibi admlarn her biri farkl donanmlar gerektirmektedir. lk olarak veri ilenmek zere bilgisayar girilmelidir. Klavye ve fare en ok kullanlan veri giri aygtlardr37. Bunlarn dnda, optik tarayclar, barkod okuyucular gibi birok veri giri aygt bulunmaktadr. Veri girii salandnda bilgisayar veriyi ilemeye balar, bu adm Merkezi lem Birimi (CPU-Central Process Unit) tarafndan yaplr. nsan yapsndaki beyine benzeyen Merkezi lem Birimi; tanmlama ve hesaplamalarn yapld ilemci olarak tanmlanr. Veri ileme sreci tamamlandnda, sonular bilgisayar ekran, yazc, sesli, oklu medya gibi kt aygtlaryla alnabilir. Bu ilemlerin gereklemesini salayan her trl aygt donanm oluturmaktadr. Donanm kayna, biliim srecinde kullanlan tm fiziksel cihaz ve materyalleri iine almaktadr38.

OBrien, a.g.e., s.12 A.e., s.12 37 Fsun zatav, v.d., Introduction to Information Technology, Bilgi University Press, 2001, stanbul, s.23. 38 OBrien, a.g.e., s.13.
36

35

16

1.3.4.1.3 Biliim Sisteminin Yazlm Kayna

Bilgisayarlar ilem yapmak iin bir dizi talimatlara ihtiya duymaktadr. Yazlm, bilgisayar sistemini kontrol eden detayl bilgiler topluluu olarak tanmlanmaktadr39. Yazlm, bilgi girilerek belge reten deil, ii yaparken belgeyi reten bir yapda olmaldr. Biliim Sistemin donanm kaynaklarn yneten yazlmlar bireylerin bu kaynaklar kullanabilmesini salayan aralar salarken ykl olan bilgi ve sistem arasnda bir arabulucu olarak grev almaktadrlar40.

1.3.4.1.3.1 Balca Yazlm Trleri

Yazlmlar; sistem yazlmlar, yardmc yazlmlar ve uygulama yazlmlar olarak grupta toplanmaktadrlar. Her bir gruptaki yazlm farkl amaca gre hizmet vermektedir. Dier iki yazlmn ilemlerini kontrol etmeye yarayan sistem yazlmlar; ilemci, komnikasyon hatlar, evre birimleri gibi bilgisayar kaynaklarn yneten genel programlar topluluudur41. Yardmc yazlmlar bilgisayarda oluan dosyalarn, yeniden dzenlenmesi, disk ve teyp arasnda kopyalanmas gibi ilemleri gerekletirmektedirler42. Uygulama yazlmlar ise; kullanclar iin ya da onlar tarafndan yazlan, zel bir grev iin bilgisayara uygulanan programlardr43. Uygulama yazlmlar bilgisayarlarda kullanlan yazlmlarnn en byk orann oluturmaktadr.

1.3.4.1.4 Biliim Sisteminin A Kayna

Bilgisayarlar, geliim srelerinin ilk aamalarnda yalnzca bilgi ilemede ve saklamada kullanlyorlard, ancak teknolojik gelimeler ve karmaklaan yaam iinde bilgi alverii gereinin ortaya kmasndan sonra ebekelerin oluturulmaya balanmasyla, bilgisayarlar artk veri ileten aygtlar durumuna da gelmilerdir.

39

PaulBocij, v.d., Business Information Systems, second edition, Prentice Hall, England, 2003, s.108 40 Balaban, a.g.e. 41 zatav, a.g.e., s.65. 42 Balaban, a.g.e. 43 zatav, a.g.e., s.66.

17

A, iki yada daha fazla bilgisayarn yazlm, donanm ve her eit verilerini paylamak zere birbirlerine balanmas olarak tanmlanmaktadr44. Alar birden ok bilgisayarn birbirleriyle veri alverii yapabilecek bir biimde birbirine balanmasyla olumu yaplardr. Birok deiik iletiim alar mevcuttur. Bunlardan, geni ve yerel alan alar ile Intranet, Extranet ve nternet gibi temel tipleri zerinde durulacaktr.

1.3.4.1.4.1 Yerel Alar (LAN- Local Area Networks)

Yerel alar bir blm ya da alma grubu gibi ayn fiziksel yerdeki bilgisayar veya dier bilgi ileme aygtlarn birbirine balayan yksek hzl bir haberleme sistemidir45.

1.3.4.1.4.2 Geni Alan Alar (WAN- Wide Area Networks)

Geni alan alar fiziksel olarak birbirinden ok ayr konumlarda bulunan, geni corafi alanlar kapsayan yerel sistemlerin veya bilgisayar alarnn balantsn salayan a trleridir46. Bu tip geni alar; birok firmann, kamu kuruluunun ve son kullancnn gnlk faaliyetlerini gerekletirmeleri iin bir gerekliliktir. rnein birok uluslar aras firma geni alan alarn; alanlarna, mterilerine, tedarikilerine, dier ehirlere ve dnyaya bilgi iletmek ve bilgi almak iin kullanrlar.

1.3.4.1.4.3 Intranet
Intranet, firmann ile ilgili srecinden yararlanmak iin, kendi i yapsnda internet protokol veya web tarayclarn kullanarak sunucu istemci mimarisiyle

44 45

Bocij, a.g.e., s.161. Syamanski, a.g.e., s.301. 46 OBrien, a.g.e., s.216.

18

oluturduu altyapdr47. Bu snrl a ile birok insan pahall bilgi kaynan ortak olarak kullanarak bu sayede ekonomik kazan elde etmektedir.

1.3.4.1.4.4 Extranet
Extranet, firmalarn kendi bnyelerinde kullandklar a, ok gvenli bir ekilde, internet zerinden, belirli sayda dardaki mteri ya da tedarikilere amalarndan oluan altyaplardr. Bu sayede firmalar mteri veya tedarikileriyle bilgilerini paylaabilmektedirler. Bu sayede her trl veri iletiimi bu a zerinden yaplarak i sreleri hzlanmakta ve maliyetler de azalmaktadr.

1.3.4.1.4.5 nternet
nternet gnmzn en byk bilgisayar ve iletiim icatlarndan birisidir. nternet dnya zerindeki milyonlarca bilgisayar ann birbirine balayan byk bir adr. 1990 ylna kadar bilgisayar endstrisinde alanlarn dnda kimse interneti bilmiyordu. Gnmzde her gn milyonlarca insan posta almak ve gndermek, haber okumak, belirli bilgilere ulamak, rezervasyon yaptrmak, bankaclk ilemlerini yapmak gibi birok ilemini interneti kullanarak yapmaktadr48. A, birden fazla bilgisayarn veri alverii yapmak zere birbirlerine balanmasn salayan sistem olarak tanmlanmt. Alar dier ebekelere de internetle balanr. Bu sebeple internet, birok deiik tip ve lde iletim sisteminin, birok lkedeki insanlarn, dillerin ksacas milyonlarca bilgisayarn ebekesi olarak ifade edilmektedir49. nternet , Uluslararas a iletiimi (Inter Network Communications) kelimelerinin ksaltlmasyla olumu ngilizce bir kelimedir50.

Trker Cambazlolu, Bilgi Teknolojilerinin Bugn ve Yarnna Genel Bak, Koak Matbaaclk, stanbul, 1997, s.232. 48 Daniel Bollo, Marielle Stumm, Possible Changes in Logistics Chain Relationships Due to Internet Developments, International Transportation Operational Research, Vol.5, no.6, p.427-445, 1998. 49 zatav, a.g.e., s.151. 50 Adnan Mazmanolu, PC Donanm ve Elemanlar, Beta Yaynlar, Ocak, 2005, stanbul, s.36.

47

19

internet

intranet extranet ekil 1.6 nternet , Intranet ve Extranet likisi

1.3.4.1.5 Biliim Sisteminin Veri Kayna

Etkin bir biliim sistemi; kullanclara tam vaktinde, kesin ve konu ile ilgili bilgileri salamaktadr. Bir organizasyonu meydana getiren veriler, nesneler halinde soyut grnm alarak belirgin bir forma girmektedirler. Ayrca veri bu organizasyon ortamnda meydana gelen olaylar da iermektedir. Veriler bir organizasyondaki eitli ilemsel, finansal, ynetimsel karar verme ve sekreterlik aktivitelerini destekleyen bir yapda sunulabilmelidir51. Verilere eriim sresi daha hzl bir ekle getirilmelidir. Veriler daha hzl bir ekilde depolanp, ayn kaytlar minimuma indirilmelidir. Uzun gncelleme sresinden, uyumazlklardan ve hatalardan mmkn olduunca kanlmaldr. Bir organizasyon tarafndan verilen depolanacak veri iin veri btnl daima gvence altnda olmaldr.

1.3.4.2 Biliim Sisteminin Faaliyetleri

Biliim Sistemleri veri girii, veriden bilgi retme admlar biliim sisteminin kalitesi, veri kaynaklarnn depolanmas ve sistem performansnn kontrol edilmesi faaliyetlerini gerekletirmektedir.

51

OBrien, a.g.e., s.14.

20

1.3.4.2.1 Veri Girii

Veri girii; verinin kartlmas, snflandrlmas ve yazlmas ilemlerinden olumaktadr. Bir i srecinde hareketler verileri oluturur, veriler kayt edilip ilenerek bilgiyi oluturur
52

. Sistemlerde hareketler veri giriini otomatik

oluturursa hata oranlar azalr.

1.3.4.2.2 Veriden Bilgi retmenin Admlar

Biliim Sistemi iinde veriden bilgi retmenin admlar ilem adm, depolama ve kt adm olarak sralanmaktadr. Aada bu admlar ayrntl olarak incelenmektedir. lem Adm Sralama(Sort): Verinin belli bir sraya gre dizilmesi Hesaplama(Calculate): Tm matematiksel ilemleri ierir. zet karma(Summarize): Verinin toplam alnarak ve ya younlatrlarak daha verimli hale dntrlmesi. Karlatrma(Compare): ki verinin birbirine eit mi veya birbirinden kk/byk m olduunu saptamak amacyla incelenmesi ilemi Getirme(Retrieve): Verinin ikincil depodan merkezi ilem birimine aktarlmas. Depolama Adm Koruma(Protect): Depolanm verinin yetkisiz kiilerce silinmesi,

deitirilmesi ve kullanlmasna kar korunmas. ndeksleme(Index): Verinin belli bir ksmnn fiziksel depoland yerin adresinin yaratlmas ve bakm.

52

Balaban, a.g.e.

21

Gncelleme(Update): Yeni olaylarn yanstlmas amacyla depolanm veriye ekleme, silme ve deiim ilemlerinin uygulanmas.

kt Adm Rapor(Report): Ynetim iin bilginin basm Gsterim(Display): Bilginin baslmas yerine ekrandan gsterimi.

1.3.4.2.3 Biliim Sisteminin Kalitesi

Sistem yneticilerinin test etmeyi durdurup, yazlmn en mkemmel haliyle hizmete sunulduuna inandklar, kullanclarn bu yazlmlarn etkin kullanmn gerekletirebildikleri, sonucunda stratejik kararlar verebilmek iin bilgi retebildikleri ve bunlarn raporlar halinde sunularak iletiiminin aksaksz salanabildii noktada biliim sistemlerinin kalitesinden sz edilebilmektedir.

1.3.4.2.4 Veri Kaynaklarnn Depolanmas

Veri ve verinin depolanmas herhangi bir bilgi sisteminin kalbi olarak dnlmektedir. Veriyi; gvenlii, eriebilirlii ile ayn anda birka kullanc kullanabilmelidir. yi ynetilmi, dikkatli dzenlenmi dosyalar i kararlar iin bilgi elde etmeyi kolay hale getirmektedir. Halbuki zayf ynetilmi dosyalar bilgilerin ilenmesinde kaosa, yksek maliyete, zayf performans ve zaman kaybna neden olmaktadr. Bilgisayar destekli bilgi sistemlerinde verinin depolanmas iin iki temel yaklam vardr. Veri, bilgi sistemlerindeki ilemlerden bamsz olarak ayr dosyalar halinde toplanabilir veya veri tm fonksiyonel alanlara dahil edilebilecek ve btn blmler tarafndan kullanlabilecek ekilde bir hizmet birimi (server) zerindeki veritabannda da depolanabilir53.

53

Yaar Dademir, Veri Tabanlar&SQL, Trkmen Kitapevi, stanbul, 2002, s.83.

22

Veritabanlar, d dnyann bir ksmnn bilgisayarda oluturulmu modeller ile temsil edilmesi mantna dayanan bilgi depolardr54. Bilginin hammaddesinin olan verinin depoland yerdir. Bilgiyi oluturan bileenleri snflara ayrarak, aralarndaki ilikiyi de dikkate alarak depolar, istenildii zaman birletirerek sunar. Bu da firmalar iin ok nemli olan doru bilgiye ksa srede ulamay salar. Yaamn bir ok noktasnda kullanlan veritabanlar, Kurumsal Kaynak Planlamadan (ERP- Enterprise Resource Planning), dokman ariv sistemlerine kadar her sistemin iinde bulunmaktadr55.

1.3.4.2.5 Sistem Performansnn Kontrol

Sistem performansnn kontrol; sistemin kullanmndan elde edilen katma deerinin, bilgi aknn etkinliinin kontroln iermektedir. Yaplan geri beslemeler sonucunda ortaya kan aksaklklarn da denetlenerek nereden kaynaklandnn belirlenmesini iermektedir.

1.3.5 Biliim Sistemlerinin Gelitirilmesi:

Firma evresinin ortaya kard frsatlar ya da problemler iin teknolojik tabanl ynetsel ve organizasyonel zmler sunan biliim sistemlerinin gelitirilmesi planl ve organizasyonel bir deiimdir ve bu sistem yeni alma ekillerini de beraberinde getirmektedir. Bu sebeple; daha balang aamasnda belirli bir dnce yapsnn oluturulmas gerekmektedir. Biliim sistemlerinin gelitirilmesindeki temel ama, firma bnyesinde karar vermede gerekli olan bilgi akn etkin bir ekilde salayabilmektir. Sistemin etkinliinin arttrlabilmesi iin;
54 55

Yeni sistemin gelitirilmesinde problem zme anlaynn benimsenmesi, Gelitirilecek sistemin bir sermaye yatrm olarak grlmesi, Sistem gelitirmeye katlmn salanmas,

Demircan, a.g.e., s.97. A.e.

23

Belirli aamalar ve kontrol noktalar oluturulmas gerekmektedir56.

1.3.6 Biliim Sistemleri Kurmann Zorluklar

Bilgisayar teknolojisinin hzla gelimesine ramen, ie yarar biliim sistemleri kurmann baz zorluklar bulunmaktadr. Biliim Sistemleri kurmak, iletmek ve korumann zorluklarn Stratejik , Kreselleme, Biliim Mimarisi, Biliim Sistemlerine Yatrm Yapma, Sorumluluk ve Denetim Zorluu olmak zere be balkta toplanmaktadr57. Aada bu zorluklar ayrntl olarak anlatlmaktadr. Biliim Sistemleri Kurmann Stratejik Zorluu Firmalar rekabeti ve etkin organizasyonlar kurmak, iletiimi ve

koordinasyonu basitletirmek, gereksiz ileri elemek iin biliim teknolojisini kullanmaya ihtiyalar vardr. Byk boyutlu hizmet firmalarnn ounda biliim teknolojisine yaplacak yatrm, bu firmalarn yllk kapital harcamalarnn yarsndan fazla tutmaktadr. Firmalarn bu yatrmdan elde edecekleri kar farknda olmalar ve bu dorultuda yeniden yaplanma srecine girmeleri gerekmektedir. Srekli dnmeye ve yeniden tasarlamaya ihtiyac olan kurulular, sadece bugn yapmakta olduklar i srelerini otomatikletirmekle yetinirlerse, biliim teknolojisinin byk potansiyelinden yararlanamazlar58. Biliim Sistemleri Kurmann Kreselleme Zorluu Uluslararas ticaretin ve kresel ekonominin basklar, birok farkl lkede hem retim hem de sat yapma etkinliini destekleyebilecek biliim sistemlerine

Ouzhan Arslan, Bilgi Sistemlerinde Geliimde Etkinliin Arttrlmas, Tekstil Mhendisi rt.Yn. ve Endstri letmecilii Bilim Uzman, y.y. 57 Dilek Karahoca, Adem Karahoca, letmeciler,Mhendisler ve Yneticiler in Ynetim Biliim Sistemleri, Beta Yaynevi, stanbul, 1998, s.44. 58 A.e.

56

24

ihtiya yaratmaktadr. Firmalar kresel ekonomik evrenin i ve sistem gereklerini anlamal ve buna uygun biliim sistemleri gelitirmelidirler. ok uluslu entegre biliim sistemleri gelitirmek iin firmalar kresel donanm, yazlm ve iletiim standartlar oluturmak ve her kltrde ie yarayan muhasebe ve raporlama yaplar yaratmak zorundadr59. Biliim Sistemleri Kurmann Biliim Mimarisi Zorluu Firmalar kendi i amalar ve i aklarn belirleyip bu amalara hizmet edebilecek i aklarna uygun bir sistem semelidir. Biliim Sistemleri Kurmann Yatrm Yapma Zorluu Organizasyonlar biliim sistemlerinin i deerini belirlemelidirler. Yaplacak olan yatrmn firmaya salayaca katklar saysal olmad zaman her trl fayda ve maliyeti doru olarak hesaplayabilmek kolay olamamaktadr60. Biliim sistemi kurmadan nce mutlaka fayda-maliyet analizi yaplmaldr. Biliim Sistemleri Kurmann Sorumluluk ve Denetim Zorluu Organizasyonlar, insanlarn denetleyip anlayabildii sistemler tasarlamal ve bu sistemlerinin firmann ticari amalar yannda salk, gvenlik, i gvenlii ve sosyal gereklilikler gibi ahlaki ve sosyal sorumluluklar yerine getirecek ekilde kullanlmaldrlar61.

1.3.7 Biliim Sistemleri ve Organizasyonlar

ada sistemlerde bir kuruluun i stratejisi, kurallar ve ilemleri ile o kuruluun biliim sistemleri arasnda giderek artan bir bamllk vardr. Stratejideki, kurallardaki ve ilemlerdeki deiiklikler, donanmlar, yazlmlar, veri
59 60

Karahoca, a.g.e., s.45 Bocij, a.g.e., s.324. 61 Karahoca, a.g.e., s.46

25

tabanlar ve telekomnikasyonlarda da deiiklik gerektirmektedir62. Tm bunlarn yannda biliim sistemlerinin kullanmyla beraber organizasyonlar yeniden yaplanma srecine girmilerdir.

1.3.7.1 Organizasyonlarda Biliim Sisteminin Stratejik nemi

Biliim sistemleri zellikle uzun vadede baarl olma ve organizasyonun yaamn devam ettirebilmesi iin nemli bir rol oynamaktadr. Rekabette nderlik etmeyi salayan gl aralar olan bu sistemler stratejik biliim sistemleri olarak adlandrlmaktadr. Stratejik Biliim Sistemleri (SBS), rakiplere stnlk elde etmede yardmc olmak iin organizasyonlarn amalarn, ilemlerini, rnlerini, hizmetlerini ve evreyle olan ilikilerini deitirmektedir63. Organizasyonlarda bilginin, dolays ile biliim sistemlerinin rakip firmalara bir koz olarak kullanlabilmesi iin, ncelikle biliim sistemlerinin kullanlabilesi alanlarn belirlenmesi ve bu alanlarda youn aratrma yaplmas gerekmektedir. evre ok iyi incelenerek organizasyon yapsnn kullanlacak olan biliim sistemlerine uyumu gerekletirilmelidir. Bunun yannda kurumsallam organizasyonlar, konusunda uzman kaynaklar ile i akn salamay tercih ederek zmler retmektedirler. Bu perspektiften baklarak bilgi sistemleri seiminde organizasyonun ihtiya gsterdii yn dorultusunda, i gc tasarrufu ve kullanm kolayl tercih sebebi olmaktadr.

1.3.7.2 renen Organizasyonlarda Biliim Sistemleri

renen organizasyon kavram, bir firmann faaliyetleri sresince

karlat olaylardan sonu karmas, kiilerin hedef olarak setikleri sonular elde etmek iin bunun deien evre koullarna uymakta kullanlmas, personelini gelitirici bir sistem yaratmas ve bylece deien, gelien, insanlarn srekli
62

William D. Nance, An Investigation of Information Technology and The Information Systems Group as Drivers and Enablers of Organizational Change, ACM, SIGCPR/SIGMIS96, USA, 1996 63 Demircan, a.g.e., s.14.

26

biimde beraber renmeyi rendikleri, kendini srekli yenileyen dinamik bir organizasyon olasn ifade etmektedir64. Deneyimlerin srekli test edildii ve bu deneyimlerin btn organizasyonun ulaabilecei bir ekilde ve ana amaca uygun olan bilgiye dntrd organizasyon olarak tanmlanan renen organizasyonlar; renme ve retmeyi en st dzeye karmak iin teknolojiyi etkili bir ekilde kullanr65. Bilgiyi; insan sermayesi, yapsal ve ilikisel sermayelerden oluan bir btn olarak tanmlamtk. nsan sermayesi; insanlarn sahip olduklar bilgi ve yeteneklerin btndr66. nsanlarn akllarnda biriken insan sermayesi organizasyonda kalc hale getirilmelidir. nsan sermayesinin yapsal sermaye ve ilikisel sermayeye dntrlmesi aslnda firma iinde kim, neyi, ne kadar biliyor un srekli takip eden teknik altyapnn ve srelerin varlyla gerekletirilebilir. Firma iindeki bilgiler elektronik ortamda, belirli kiilerin grebilmesine ak olarak saklanrsa, bilgi hem organizasyonda kalr hem de tek bir kiiden bamsz olarak ksa srede eriilebilir. Bu ekilde teknoloji; insan sermayesinin, yani firmann zeka katsaysnn yapsal sermaye ve ilikisel sermayeye dnmesini salayacak bir biimde bilginin paylalmas iin gerekli ortam hazrlar.

1.3.8 Biliim Sistemi Tipleri

Biliim Sistemleri hizmet sunduklar ynetici gruplarna gre ve verilen organizasyon seviyesine gre iki grupta deiik tiplere ayrlmaktadr. servis

64 65

Selim Yazc, renen Organizasyonlar, Alfa Yay., stanbul, 2001, s.153. Bilgi Ynetimi Terimleri Szl, (evrimii) http://www.rcbadoor.com/makalevekitaplar/bilgiyonetimi.htm 66 Tom Stewart Bilginin Kendisi, (evrimii)http://www.ytukvk.org.tr/arsiv/makaletop.php?makale=bilgiyon3,

27

1.3.8.1 Hizmet Sunduklar Ynetici Gruplarna Gre Biliim Sistemi Tipleri

Hizmet sunduklar ynetici gruplarna gre Stratejik, Ynetimsel, Bilgi ve lemsel seviyede olmak zere drt tip biliim sistemi bulunmaktadr67. Hizmet sunduklar gruplara gre belirlenen her bir biliim sistemi tipi ve seviyeleri aada ayrntl olarak anlatlmaktadr. Biliim Sistemleri Tipleri Stratejik seviye Ynetim seviyesi Hizmet Gruplar Tepe yneticiler Orta kademe Yneticiler

Bilgi seviyesi

Bilgi ve veri iileri

lemsel seviye

lemsel yneticileri

ekil 1.7 Hizmet Gruplarna Gre Biliim Sistemleri

1.3.8.1.1 lemsel Seviyedeki Biliim Sistemleri

lemsel seviyedeki sistemler organizasyonlarn temel aktivite ve

ilemlerinin kaytlarn tutarak ilemsel yneticileri desteklemektedirler. Bu seviyedeki sistemlerin amac rutin sorulara cevap vermek olduundan bilgi kolayca elde edilmeli, kesin ve hzl olmal68.

67 68

Demircan, a.g.e., s.11. Karahoca, a.g.e., s.19.

28

1.3.8.1.2 Bilgi Seviyesindeki Biliim Sistemleri

Bilgi seviyesindeki sistemler, organizasyonun krtasiye ilerinin kontrolne ve yeni bilgilerin ie entegre edilmesine yardmc olarak bilgi ve veri iilerini desteklemektedir69.

1.3.8.1.3 Ynetim Seviyesindeki Biliim Sistemleri

Ynetim seviyesindeki sistemler, i aknn durumunu izlenmesi, kontrol edilmesi ve bununla ilgili kararlar alnmas iin orta kademe yneticilerine destek salamaktadrlar. Bu seviyedeki sistemlerde genellikle anlk raporlar yerine periyodik bilgiler ieren raporlar sunmaktadrlar70.

1.3.8.1.4 Stratejik Seviyedeki Biliim Sistemleri

Stratejik seviyedeki sistemler, firma ii ve d evredeki stratejilerin belirlenmesi amacyla tepe yneticilerine hizmet sunmaktadrlar71. Tepe yneticilerinin, organizasyonun d evredeki deiikliklere uyum salayabilmesi iin gereken ngrleri ve almalar desteklemektedirler.

1.3.8.2 Servis Verilen Organizasyon Seviyesine Gre Biliim Sistemi Tipleri

Servis verilen organizasyon seviyesi veya fonksiyonel zelliklerine gre alt tip biliim sistemi bulunmaktadr.

1.3.8.2.1 lemsel Biliim Sistemleri (TPS-Transaction Processing Systems)

lemsel Biliim Sistemleri; i aknn takibi iin gnlk, rutin kaytlarn girildii biliim sistemleridir. Bu sistemler, gnlk ilemlerle ilgili kaytlarn doru kaydedilmesinin yan sra sipari, irsliye, ek, deme emri gibi dokmanlarn
69 70

A.e., s.20. Karahoca, a.g.e., s.21. 71 A.e.

29

baslmasyla ilgili kontrol prosedrlerini de iermektedir. rnek olarak, sat sipari giri sistemleri, otel rezervasyon sistemleri, alanlara ait bilgi bankalar gibi sistemler gsterilebilir. Bu sistemler organizasyonun ilemsel seviyelerinde hizmet vermektedirler.

1.3.8.2.2 Bilgi Tabanl Sistemleri (KWS-Knowledge Work Systems)

Bilgi Tabanl Sistemleri; belirli alanlarda uzmanlam kiilere hitap eden bilgi kazanma, bu yeni bilgiyi ve uzmanl i akna entegre etmeyi salayan biliim sistemleridir72. Bu sistemlere bilgisayar destekli tasarm(CAD), bilgisayar destekli retim(CAM), sanal gereklik sistemleri rnek olarak gsterilmektedir.

1.3.8.2.3 Ofis Otomasyon Sistemleri (OAS-Office Automation Systems)

Ofis Otomasyon Sistemleri; tipik ofis ortamnda koordinasyon ve iletiim aktivitelerini destekleyerek veri iilerinin retkenliini arttran uygulamalardr. Dokman ynetimi, kelime ilemciler ve masast yaynlama aralar, planlama programlar ve iletiim sistemleri bu sistemlere rnek olarak gsterilmektedir73.

1.3.8.2.4 Ynetim Biliim Information Systems)

Sistemleri

(MIS-Management

Gnmzde bilgiye abuk ulamak, firma iindeki ve pazardaki tm gelimeleri yakndan izleyerek hzl tepki vermek kurumlarn gelecei iin ciddi nem tamaktadr. Bunun iin kurumlardaki karar vericinin anlk olarak her trl kurum-ii bilgiye ulamak iin kurulmu bir sisteme ihtiyac vardr. Ynetim Biliim Sistemleri, rgtn gncel performans ve tarihsel kaytlarna e zamanl ulaarak baz rnekleri ve raporlar yneticilere salar ve rgtn orta dzey ynetim dzeyine destek salar74.
72 73

Karahoca, a.g.e., s.27. Hocan, a.g.e., s.27 74 A.e.

30

Ana amac ynetim kademesinin bilgi ihtiyacn karlamak olan Ynetim Biliim Sistemi; zellikle planlama, denetleme ve dzeltici faaliyetlerde bulunabilmek amacyla gelitirilmi ve retim, pazarlama, muhasebe, finans ve insan kaynaklar gibi iletme ilevlerine ilikin bilgileri eitli aralar araclyla yneticilere sunan bir sistemdir75. Bu sistemler ilemsel biliim sistemlerindeki verileri zetleyen periyodik raporlar reterek, gnlk ilemlerin ynetimini ve kontroln salayarak firmann performansna yardmc olurlar. zetle Ynetim Biliim Sistemi organizasyonlarn yaplarna uygun kontrol ve raporlama alkl bir biliim sistemidir.

Ynetim Biliim Sistemlerinin Temel zellikleri

levsel kontrol ve ynetim kontrol seviyelerinde yneticileri karar almalarnda desteklerken planlamaya da yardmc olmaktadrlar, Gnlk ileri kontrol ederek, yneticilere raporlar sunmak zere tasarlanmlardr Mevcut veri ve veri yollarn kullanmaktadrlar, lemsel yetenekleri snrldr, Gemi ve mevcut verileri kullanarak karar alma mekanizmasna destek olurlar, Greli olarak esnek deildirler, Organizasyon iine yneliktirler, Bilgi ihtiyalar bilinir ve belirlidir, Uzun analiz ve tasarm aamas gerektirirler76.

75 76

Demircan, a.g.e., s.13. A.e.

31

1.3.8.2.5 Karar Destek Sistemleri (DDS- Decision Support Systems)

Karar destek sistemleri; ileri dzeyde kolaylkla tanmlanamayan, abuk deien, yapsal ve yar yapsal nitelikteki ve tek kararlarn alnmasnda yneticilere destek verir77. Bu sistemler, ilemsel biliim sistemleri ve ynetim biliim sistemlerinden firma ii bilgi almalarnn yannda rakip firmalarn stok ve rn fiyatlar gibi d bilgileri de kullanrlar. Tasarm itibari ile dier sistemlerden daha fazla analitik gc olan kara destek sistemleri byk miktarda zet veriyi bilgi youn raporlar eklinde sunmaktadrlar. Her zaman deien durumlara ve sorulara uygun cevap retebilecek ekilde tasarlanmaktadrlar78. Karar Destek Sistemi, kullancsnn ihtiyac olan tm verileri bulabilmesini ve bu veriler zerinde istedii ilemleri yapabilmesini salamaktadr. Bu zellii ile de Ynetim Biliim Sisteminden ayrlmaktadr.

Karar Destek Sistemlerinin Ana Bileenleri

Karar Destek Sistemleri temel olarak veritaban , model taban ve kullanc arabiriminden olumaktadr . Veritaban ile firmann isel ve evreye ilikin dier bilgi gereksinimini salamak iin kullanlmaktadr. Model taban; istatistiksel, finansal, tahmini, operasyonel modelleri veya planlama modellerini iermektedir. Model ynetim sistemi ile de modellere eriim ve denetleme yaplmaktadr. Bunlara ek olarak veritaban ve model tabanndaki kaynaklar ileyerek, karar vericinin nne etkileimli olarak sunabilen kullanc arabiriminin sistem iinde yer almas gerekmektedir79.

77 78

Hocan, a.g.e., s.27. A.e. 79 OBrien, a.g.e., s.297.

32

Karar Destek Sistemlerinin Temel zellikleri

Kullancya esneklik, uyumluluk ve hzl cevap salamaktadrlar, Kullanclarn giri ve k verilerinin kontrol ve ynlendirmelerini salar, istenilen her trl bilgiyi salayabilecek kapasitededirler, Bilgisayar sadece bir ara olarak kullanan karar vericilere ynelik olduklarndan profesyonel programclara gerek duyulmadan alabilmektedirler, Sonular nceden kestirilemeyen kararlar almada destek salarlar, Organizasyondaki her seviyenin karar ihtiyalarn karlayabilmek zere gelitirilmilerdir80.

1.3.8.2.6 st Ynetim Biliim Information Systems)

Sistemleri

(EIS-Executive

st Ynetici Biliim Sistemleri; organizasyonlarn stratejik seviyesinde kullandklar sistemlerdir. Bu sistemler, bata genel mdr ve ynetim kurulu yeleri olmak zere, iletmenin vizyonunu, misyonunu, deerlerini ve stratejilerini belirleyen kiiler iin oluturulmaktadr. Bu kadar nemli konularda yaplacak bir hata iletmenin geleceini risk altna alm olur. Bu nedenle st ynetim biliim sistemi, i ve d evre koullar konusunda tam ve doru olarak zamannda bilgilendirilmelidir. st Ynetim Biliim Sistemi; stratejik, karmak ve nceden programlanamayan kararlarn alnmasnda kullanlan bilgi sistemleridir81. st ynetim biliim sistemlerinde grafiksel gsterimlere yer verilerek ok farkl kaynaktan veriler st ynetimin kullanmna sunulmaktadr. eitli yntemler kullanlarak st ynetimin kritik bilgiye ulamak iin harcayaca zaman en aza indirilmektedir82.

80 81

Demircan, a.g.e., s.109. Hocan, a.g.e., s.27. 82 Karahoca, a.g.e., s.34.

33

1.4 Bilgi Ynetimi Merkezleri

Bilgi merkezleri; bilgi tayclarnn, belli bir amaca ynelik olarak topland hibir kayba uramakszn korunduu, arandnda en kolay bulunabilecek tarzda dzenlendii ve optimum kullanm ile bilgi aknn kesintisiz oluumunun saland merkezlerdir83. Bilgi ynetimi, kaytl ya da kaytsz organizasyon verilerini, kiisel bilgi ve tecrbeye dayal birikimleri toplayp, dzenleyip, kayt altna alp yararl bilgi haline getirerek bunlar doru zamanlarda, doru kimselerin, istenilen her yerden ulamasn salayp, organizasyonunu entelektel mlkn arttrmak, tekrarlanan ilemlerin tamamnn teknolojik aralarla yaplmasn salamak ve bunun sonucunda pozitif i neticeleri elde etmek amacyla yaplan bir dizi teknolojik ve kltrel ilemler olarak tanmlanmaktadr84. Firmalardaki Bilgi Ynetimi Merkezleri ise; btn bu blmde anlattmz ve firmalar iin ok deerli olan bilgiyi stratejik kararlara dntrmek zere kurulan merkezler olarak tanmlanabilir. Gelimesini arasal adan biliim sistemlerine borlu olan bilgi ynetim merkezleri biliimle departmanndan farkl olarak teknik yazlm veya donanmlarla deil de bu yazlmlardan elde edilebilecek bilgilerin analizleriyle ilgilenerek gelecee ynelik kararlarn alnd merkezlerdir.

83

Malik Ylmaz, Bilgi Merkezleri ve Toplam Kalite likisi ve Bir Uygulama, Dou niversitesi Dergisi, 4 (2) 2003, 257-268. 84 Melikah Karaka, Bilgi Ynetimi Nedir?, (evrimii) www.bilgiyonetimi.org, 25.02.2005

34

2 LOJSTK YNETM
Gnmzde retici firmalar retim dndaki tedarik zinciri iindeki faaliyetleri artk firmalar bu ile ilgilenen firmalara yaptrmaktadr. Bu da lojistik firmalarnn gnden gne nem kazanmasna neden olmaktadr. Lojistik kavram, lojistik ynetiminin faaliyetleri bu blmde ayrntl olarak ele alnmaktadr.

2.1 Lojistik Kavram

Kken olarak Latin dilinde Lojik ve Static kelimelerinin birlemesinden meydana gelen lojistik kelimenin szlkteki karl akl yrtme, hesap sanatdr85. Esas olarak askeri bir terim olan lojistik; askeri alanda ara, gere ve birliklerin hareket organizasyonunu tanmlamak iin kullanlmaktadr86. Bu adan lojistik, bir plan veya operasyonun ayrntl bir biimde rgtlenmesi ve uygulanmasdr87. Lojistiin sivil alanda kullanlmas ise 80li yllarda gereklemitir. Lojistik, ok farkl alanlardan oluan bir faaliyetler btn olup ilgili blmlerin ortaklaa ibirliini gerektirmektedir88.

2.2 Lojistiin nemi

Rekabetin hzla artt gnmzde zellikle retici firmalar bata olmak zere, gnmz firmalar ana faaliyetleri dnda kalan tedarik zinciri iindeki; tedarik, tama, depolama, elleleme, paketleme, stok, datm gibi birok faaliyeti baka firmalara yaptrarak kendi ana faaliyet konular olan retime daha fazla zaman ayrabilmektedir. Bylece firmalar kendi retim faaliyetlerinin kalitesi, maliyetlerinin azaltlmas ve mteri memnuniyetinin salanmas konularna odaklanabilmektedirler. Amerikada yaplan bir almada lojistik maliyetlerindeki
85 86

Meydan Larousse, Byk Lugat ve Ansiklopedi Mehmet Tanya, Lojistik ve Tedarik Zinciri Ynetimi, 3GEN, Sonbahar 2002, s.23. 87 Michael Quayle, Bryan Jones, Logistics: An Integrated Approach, Tudor Business Publishing Ltd., Wirral, 1993, s.85. 88 Quayle,a.g.e. , s:87.

35

%5lik azalmann karllk zerine etkisi, satlarn % 20 arttrlmas sonras karllk da elde edilecek etkiye eit veya daha fazla olduu saptanmtr89. Lojistik, bir rn veya hizmetin retimi ve datlmasyla ilgili olarak tm maddi temelli ilevleri sevk ve idare eder. Lojistikte pazar deikenlerine kar dayankl hale getirmektir90. ama; firmann varln srdrebilmesi asndan organizasyonu kalite, fiyat, zaman ve hizmet gibi hayati

2.3 Lojistik Fonksiyonu

retim noktasndan tketim noktalarna mal hareketi alar boyunca nemli olmutur. rnein ipek yolu en nemli ticaret yolu olarak bilinmektedir. Sava srasnda organizasyonlarn hiyerarik yaplandrmalar, kalite kontrol aralar, rn ve sistem standartlar, yeni teknolojilere annda uyum salayarak gelitirilen silahlar sanayi tarihinde askeri geliimler nemli rol oynamtr. Lojistik uzun bir sre mallarn fiziksel datm olarak kabul edilmitir. Bugn ise ok eitli fonksiyonlar bnyesinde toplamaktadr. Lojistik, ok genel olarak, rn aknn, ak noktasndan var noktasna kadar planlanmas, uygulanmas ve kontroldr91. Tm imalat aamalarnda rn, malzeme, yarmaml, hizmet ve bilgi gibi tedarik zinciri deerlerinin elde edilmesi, tam, stoklanmas ve datm iin gerekli olan faaliyetler btn olan lojistik; ulatrma, depolama, malzeme elleleme, stok ynetimi fonksiyonlar gibi i fonksiyonlarnn birleimi olup pazarlama ve imalat ile yakndan ilikilidir92.

89

Lojistiin Aritmetii, (evrimii) http://www.danismend.com/konular/lojistikyon/LOJ-LOJISTIGIN%20ARITMETIGI, 02.12.2004 90 Metin anc, Murat Erdal, Lojistik Ynetimi, Freight Forwarder El Kitab 1, 2003,s.35. 91 Necdet Timur, Sanayi letmelerinde Lojistik Faaliyetlerin Organizasyonu, T.C.Anadolu niversitesi Yaynlar no:266, Eskiehir. 1998, s.7. 92 H. Donalt Ratliff, William G.Nulty, Logistics Composite Modeling, The Logistics Institute at Georgia Tech, ABD, 1996

36

Tedariki

Odak firma

Mteri

Biliim

Biliim

rnler Hizmetler
Kaynak ve Tedarik Etme Kaynak ve Tedarik Etme

Nakit

Lojistik Fonksiyonlar ekil 2.1 Lojistik Fonksiyonun Sreci93

2.4 Lojistiin Tanm

Lojistik Ynetimi Konseyi (Council of Logistics Management) e gre; Lojistik, mterilerin ihtiyalarn karlamak zere her trl rn, hizmet ve bilgi aknn, hammaddenin balang noktasndan, rnn tketildii son noktaya kadar olan tedarik zinciri iindeki hareketin, etkin ve verimli bir ekilde planlanmas, uygulanmas, tanmas, depolanmas ve kontrol altnda tutulmas yntemidir94. eklinde tanmlanmaktadr. Bu tanm tedariki ve mteri arasndaki mal, hizmet ve bilgi akn ieren tm faaliyetleri kapsamaktadr.

93

Karl B. Manrodt, Understanding the Lean Supply Chain, 7. Lojistik Ynetimi Zirvesi, 12-13 Nisan 2005, stanbul 94 Council of Logistics Management, (evrimii) wwwclm1.org, 10.12.2004.

37

2.5 Lojistiin Yapsal Modeli

Daha nce de anlattmz gibi lojistik tedarik zincirinin planlamas ve dizayn edilmesini salamaya hizmet etmekteydi. Lojistik yapsal olarak hiyerarik bir model ile drt seviyede ele alnmaktadr95.

st Seviyesi levsellik Seviyesi

Yapsallk Seviyesi Stratejik Seviyesi ekil 2.2 Lojistiin Yapsal Modeli Lojistiin Stratejik Seviyesi Mteri likileri Ynetimi Her trl hizmet sisteminin temeli olan Mteri likileri Ynetimi; lojistiin stratejik seviyesini kapsamaktadr. Lojistik firmalar, ancak mterilerinin hizmetlerinden memnun olmas ile varolabilmektedirler. Bu da her sektrde olduu gibi lojistik sektrnde de mteri hizmetlerinin nemini gnden gne arttrmaktadr. Lojistik ynetiminin stn mteri hizmetlerini temel alarak, deiimlere hzl tepki verebilmeli, hzl ekilde ihtiyaca gre ekillenmeli ve deiikliklere uyum salayacak yaratclkta olmas gerekmektedir96. 20. yzyln sonunda birok firma, kalite kontrol sistemlerine nem vermilerdir. ISO2000 ya da dier uluslar aras kalite standartlarna eriememi olan firmalar bundan ciddi biimde zarar grmektedirler. Gnmz pazarnda baarl
Egils Ginters, Logistics Information Systems Part 1, Jumi Ltd., Riga, 2002, s.34. Osman Z. Orhan, Dnyada ve Trkiyede Lojistik Sektrnn Geliimi, M....B.F. , stanbul Ticaret Odas, Yayn no:2003-39, Mega Ajans, s.11
96 95

38

olmak iin firmalar, yaptklar hizmetin kalitesiyle ilgili her trl kritere sahip olmalar gerekmektedir. Bylece lojistik sre baarl olacaktr. Kalite kontrol sistemi dzenleme ve uyarlama; firmann sunduu bir hizmeti bugn de dn olduu gibi ayn karakteristik zelliklerle sunmay garanti etmektedir. Bu yarn da bu zelliklerde hizmet sunacan gstermektedir97. Gnmzde birok sektrde tedariki ile mterinin birlikte almas nemli hale gelmektedir. Mteri ilikileri ynetimi sadece yeni mteri kazanmak iin deil, var olan mterilerin de devamlln salamak iin gerekmektedir. Lojistiin Yapsallk Seviyesi Tedarik ve Datm Zinciri Hizmet Planlamas (Service Net Mapping)

Tedarik ve Datm Zinciri: Tedarik ve Datm Zincirinin planlanmas ve dizayn edilmesi lojistiin yapsallk seviyesinde yer almaktadr. Muhtemel olaslklarn dikkate alnarak yapld planlamalar iermektedir. Hizmet Planlamas: rnlerin datmnda gerekleebilecek eksikliklerin nceden karlanmasnn tasarlanmasdr. Lojistiin levsellik Seviyesi Depolama levleri Tama levleri rn ve Bilgi Ak

97

Ginters, a.g.e., s.36.

39

Depolama: Lojistiin ilevselliinin kalitesi depolama operasyonuna gre deimektedir. Bu blmde ayrntl olarak inceleyeceimiz depolama, deiik karakteristik zelliklere gre dzenlenmektedir. Tama: Tama ilevi yapsal seviyeyi garanti altna almaldr. Depolar, ambarlar aras; mteriler ve tedarikiler aras tamaclklar nceden belirlenmi programlara uygun olarak yaplmaldr. rn ve Bilgi Ak: Mteriler ve tedarikiler arasnda yaplan rn ve bilgi aklar lojistik srecin doru ilemesi asndan nemlidir. Lojistiin temel hedefi olan doru rn doru yere zamannda teslim etmenin gerekletirilebilmesi iin bilgi akn ve ardndan da rn aknn salanmas gerekmektedir. Lojistiin st Seviyesi dare ve Deiim Ynetimi Teknolojik Aralar Prosedrler Lojistik Biliim Sistemleri

dare ve Deiim Ynetimi: Lojistik faaliyetlerin gereklemesi idare ve ynetim olmadan imkanszdr. Bu ynetim ngrl olup lojistik operasyonundaki deiik hata ve elikilerle ilgilenmelidir. Yeni rakiplerin pazara girii gibi d koullarn etkileri hesaba katlmal ve zel deiim planlar olmaldr. Teknolojik Aralar: Teknolojik aralar, lojistik operasyonlarda yer alan aralarn ynetimini salar. Prosedrler: Lojistik fonksiyonlarn yer ald kural, kanun, aklama ve dier dokmanlar kmesidir.

40

Lojistik Biliim Sistemleri: Lojistik Biliim Sistemleri st seviyedeki en nemli bileenidir. Btn srecin zamanlamasnda olduu gibi bilginin doruluunu, depolanmasn, ilenmesini ve iletiimini de salamaktadr.

2.6 Trkiyede Lojistik Sektr

Gerek dnya corafyas zerindeki konumu, gerek gen ve dinamik nfusu, gerekse lojistik sektrne verilen nem ve yatrmlar ile dnyada nemli bir s konumuna gelebilecek potansiyele sahip olan Trkiyede lojistik sektr hzl bir gelime srecinde olan sayl sektrlerden biri olmaktadr98. Trkiyede lojistik sektrnn gayri safi milli hasla iindeki pay %1.5 civarndadr. Bu oran lojistik sektrnn olduka gelimi olduu Amerika Birleik Devletlerindeki %20lik pay ile kyaslandnda olduka dk kalmaktadr99. Trkiyede lojistik sektrnn faaliyetlerinin yaklak %25i lojistik firmalar tarafndan gerekletirilirken, yaklak %75lik ksmda ise firmalar lojistik ihtiyalarn ya firma bnyesinde karlamakta ya da her hizmet iin farkl firmalarla almaktadr. Bu ekilde paral bir yapda hizmetlerin datlyor olmas lojistiin tamaclk faaliyetleriyle zdeletirilmesinden kaynaklanmaktadr. Oysa lojistik sektr, tamadan gmrklemeye, ambalajlamadan etiketlemeye, depolamadan datma kadar birden fazla faaliyeti mteriye sunmay iermektedir100. Tm bunlarn yannda, 2004 yl itibariyle Trkiye de toplam 40.000e yakn ara says ile yaklak 1.000 adet lojistik hizmet salayc firma bulunmaktadr ve bu firmalarn salad toplam istihdam yaklak 250.000 kiidir. Bu firmalarn 2004 yl yaklak getirisi 10 milyar YTL olmutur101.

98 99

Orhan, a.g.e., s.95. A.e., s.94. 100 A.e. 101 Kreselleme Konulu Uluslararas Karayolu Tamacl Konferans, stanbul, Eyll, 2004

41

2.7 Lojistik Ynetimi

Lojistik Ynetimi; mteri gereksinmelerini karlamak zere, retim noktas ve tketim noktalar arasndaki mal, hizmet ve ilgili bilgilerin ileri ve geri yndeki aklar ile depolanmalarnn etkin ve verimli bir ekilde planlanmas, uygulanmas ve kontroln kapsayan tm tedarik zinciri faaliyetlerinin ynetilmesidir. Lojistik ynetiminin grevi; en dk maliyetle, kaliteli bir datm salayacak faaliyetleri planlama ve koordine etmektir. Bu sebeple lojistik, pazar ve iletmelerin arasnda bir ba olarak grlmektedir. Lojistiin temel hedefi, mteri hizmetlerinde yksek bir seviyeye ulalmas, kaynak ve yatrmlarn optimum kullanmyla rekabet avantajnn yaratlmasdr102. Tedariki ile retici arasnda olan lojistie Gelen Lojistik (Inbound Logistics), retici ile Mteri arasndaki lojistie Giden Lojistik (Outbound Logistics) denilmektedir103.

Lojistik Girdileri
Tesis ve Donanmlar nsan Kaynaklar Bilgi Kaynaklar Finans Kaynaklar

Lojistik ktlar
Doru rnn doru yere, doru miktarda, doru zamanda en yksek esneklik ve en dk maliyetle teslimi

Lojistik Ynetimi
Planlama-uygulamakontrol

Tedarikiler

retici

Mteriler

ekil 2.3 Lojistik Ynetimi

102

Martin Christopher, Logistics and Supply Chain Management, Second Edition, Prentice Hall, England, 1998, s.13. 103 Tanya, a.g.e., s.23.

42

Bu blmde ayrntl olarak lojistik ynetiminin faaliyetlerini inceleyeceiz. retim dndaki, tedarik zinciri iindeki tm faaliyetleri Lojistik Faaliyetler olarak tanmlayabiliriz. Lojistik Faaliyetler; Envanter Ynetimi Tama Ynetimi Depo ve Antrepo Ynetimi Ambalajlama ve Elleleme Ynetimi Datm Ynetimi Gmrkleme

2.7.1 Envanter Ynetimi

Bir ok firmann hemen hemen en byk aktifi olan envanterin ynetimi karll dorudan etkilemektedir104. Lojistik ynetimini etkileyen olduka riskli kararlardan olan envanter kararlar, yaplacak olan lojistik faaliyetlere nemli lde destek salamaktadr. Dzgn bir envanter snflandrmas olmadan mteri memnuniyetsizlikleri ortaya kmaktadr105. Stou tutulan envanterin doruluu, izlenebilirlilii ve hzl ellelenebilir olmasnn yan sra envantere ilikin tarih kaytlarn toplayabilmek ve stratejik raporlar sunabilmek envanter ynetiminin en can alc noktalarndandr. Bu sebepten tr envanter planlamas olduka kritiktir. Lojistik firmas asndan envanter ynetimi; mteri lokasyonunda bulunan rn veya malzemelere ait stok ynetimi faaliyetlerinin tedariki tarafndan gerekletirildii stok sistemleridir106. Lojistik firmalar, envanterin deiik zaman dilimleri iindeki hareketlerini izleyerek, raporlayarak olas stok fazlalklarn

Atilla Filiz, Lojistik ve Stok Ynetimi , (evrimii) www.bilgiyonetimi.org.tr, 12.08.2004 Donal J.Bowersox, David J. Closs, M. Bixby Cooper, Supply Chain Logistics Management, 2002, McGraw-Hill Company, First edition, N.Y., s. 282 106 Gianpaolo Ghiani, Gilbert Laporte, Roberto Musmanno, Introduction to Logistics Systems Planning and Control, Wiley , England, 2004, s.6.
105

104

43

eksikliklerinin olumas durumunda mterilerini uyararak, mterilerinin planlama misyonundaki nemli bir i ykn stlenmektedirler.

2.7.1.1 Envanter Ynetiminin Snflandrlmas

Envanter ynetimindeki risk firmann datm kanallarndaki pozisyonuna gre deimektedir. Envanter politikasn belirlemek iin lojistik ak iinde envanterin rolnn iyi anlalmas gerekmektedir. Envanter Ynetimi modelleri eitli kriterler gre snflandrlmaktadr. Bu snflandrlmalar envanterle ilgili verilerin kesinliine gre, envanterin hareket hzna, depolama noktalarnn saysna veya envanterin yapsna gre belirlenmektedir107. Aada bu kriterlere gre envanter ynetimini belirlenmesi aklanmtr108.

2.7.1.1.1 Deterministike Kar Skolastik Modele Gre Envanter Ynetimi Modelini Belirleme
rnlerin talep, fiyat ve evirim sresi belirli olan deterministik modelde; firmalar maliyetlerin deiik kategorilerinde odaklanmaktadr. Verilerin kesin olmad Skolastik modelde ise; her zaman btn talebi karlamak mmkn olmayabilir. Burada mteri verilen olaslkla tatmin olabilir fakat bunun sonucunda mteri hizmet seviyesindeki bask genellikle beraberinde birtakm ykmllkler de getirmektedir.

2.7.1.1.2 Hzl Hareket Eden rnlere Kar Yava Hareket Eden rnlere Gre Envanter Ynetimi Modelini Belirleme;
Dzenli olarak retilen, satlan rnler, pazarda bulunan birok rn hzl hareket eden rnler olarak tanmlanmaktadr. Hzl hareket eden rnlerin envanter ynetiminde dikkat edilmesi gereken en nemli konu; stok noktalarna ne zaman ve ne kadar sipari verileceinin belirlenmesidir. Dier taraftan kompleks makinelerin seyrek deitirilen yedek paralar gibi yava hareket eden rnlerin envanter

107 108

Ghianni, a.g.e., s.123. A.e.

44

ynetiminde ise en nemli konu; gelecek planlamada retilmesi ve depolanmas gereken rn saysnn belirlenmesidir.

2.7.1.1.3 Depolama Noktalarnn Saysna Gre Envanter Ynetimi Modelini Belirleme

Optimal envanter ilkelerinde ok nadir olarak tek depolama noktas modeli uygulanr bunun yan sra oklu depolama noktasnda ise karar verebilmek genellikle ok daha zordur.

2.7.1.1.4 Ticari Mallarn Belirleme

Saysna

Gre

Envanter

Modelini

oklu ticari mallarn envanter ynetimi bileik maliyetler iermektedir. Bu sebeple envanter modelini belirlemede ayrca bu maliyetler de dikkate alnmaldr.

2.7.2 Tama Ynetimi

Lojistik faaliyetlerin iinde tamacln rol olduka gelimitir109. Gnmzde tama; rnlerin kaynaktan retim yerlerine ve bu yerlerden pazar merkezlerine datmnda kritik bir neme sahiptir110. Btn lojistik faaliyetlere harcanan tutarlarn yaklak te ikisini tama maliyetleri oluturmaktadr111.

2.7.2.1 Tama Ynetiminin Fonksiyonlar

Tama lojistiin olduka sk rastlanan, popler bir blmdr. Tketiciler kamyon ve trenleri rnleri tarken ya da bir kamyonu firmann nnde park halinde grmeye alkndrlar. Tama, rnlerin tanmas ve depolanmas olmak zere iki nemli hizmet sunmaktadr.
Bowersox, a.g.e., s.328. J.W. Langford, Logistics Principles and Applications, McGraw-Hill Company, second Edition, USA, 1995, s.342 111 H. Ronald Ballou, Basic Business Logistics: Transportation, Matarials Management, Physical Distribution, USA, Prentice Hall, second edition, 1987, s.135.
110 109

45

2.7.2.1.1 rn Tanmas
ster ham-madde, yar mamul ya da bitmi rn olsun, tamann salad temel deer; envanteri bir sonraki srece tamaktr. Tamann performans tedarik, retim ve pazar datm iin ok nemli olup ters-lojistiin performansnda kilit rol oynamaktadr. yi bir tama gereklemeden bir ok ticari faaliyet yaplamaz duruma gelmektedir. Tama rnlerin tanrken bir ilem grmemesi durumunda zaman, srcler, ara ve ekipmanlar, kayp ve hasar gren rnlerden oluan finansal kaynaklar ve direkt olarak ekonomideki benzin ve ya tketiminin byk bir ksmn kapsayan, dolayl olarak da hava ve ses kirliliini kapsayan evre kaynaklarnn tketmektedir112.

2.7.2.1.2 rn Depolanmas
rn depolanmas tamann daha az fark edilebilen bir ksmdr. rnler tama aracndayken ayn zamanda depolanm durumdadrlar. Merkezde ya da var yerinde tama aralar depo olarak da kullanlabilse de bu dier seenee gre olduka masrafl olmaktadr. Fakat ksa bir sre iinde farkl bir yere gidecek olan rnlerin boaltma, depolama ve tekrar ykleme masraflar ile kyaslanp rnlerin arata tutulmas karar verilebilmektedir113.

2.7.2.2

Gnmz Tama Kavram

Teknolojideki, zellikle iletiim teknolojisindeki gelimeler; retimden ulatrmaya kadar tm sektrleri etkilemektedir. rnlerin ve retimde kullanlan hammadde, yar mamul ve mamullerin stok mrleri ksalrken stoklamaya byk apl sermaye ve alan ayrmak yerine etkin iletiim teknolojisi uygulanarak pazar talepleri dorultusunda retim veya teslim noktalarna rn, hammadde veya ara mallar ok ksa srede tedarik edilebilmektedir. Tam zamannda yaplan bu
112 113

Langford, a.g.e., s.343. A.e.

46

teslimatlarla birlikte tama hizmetleri de gelimektedir. Talebin bykl snrl olduundan bir seferde tanan yk miktar azalmaktadr. Talebin; tamalarn daha aktif olduu belirli saatlere ylmas, i saatlerine yakn saatlerde almay gerektirmektedir. Talebin karlanma sresi ksalrken tama hz da artmaktadr. Bu etkinlii salayabilmek iin; tama trleri arasndaki paylamda yeni yaplar oluturularak, kombine tamaclk arttrlmaktadr.

2.7.2.3

Tamaclk Trleri

Yolcu ve yk tamaclnda: ekonomi, hz, gvenlik ve konfor her ulam trnde aranmas gereken zelliklerdir. Bunlarn yannda evreyi en az kirletmesi, lkede mevcut enerji kaynaklarnn kullanlmas ve bu srada yolcu-km veya ton-km bana tkettii enerjinin az olmas, ilk tesis ve bakm-onarm kolayl ulatrma trlerinin tercihinde gz nnde tutulmas gereken dier unsurlardr114. Dnyada yolcu ve yk tamasnda ulam trlerinden yalnz birinden yararlanan lke yoktur. Tama alt farkl trde yaplmaktadr. Hemen hemen her lkede karayolu, demiryolu, havayolu ulatrmasnn yannda lkenin corafi konumuna gre denizyolu, nehir yolu ulatrmas ile likit yk tamaclnda kullanlan boru hatlarndan yaralanlmaktadr. Her bir tama tr farkl zellikteki ykler iin kullanlabilirken burada nemli olan lkenin sosyal durumuna, mali imkanlara, sahip olduu enerji kaynaklar ile arazisinin zelliklerine, teknolojik yapsna uygun den ulatrma trlerinin seilip her birine gerekli olan arln verilmesidir. Tama trlerinin belirlenmesi srasnda maliyet, hz, gvenirlilik, izlenebilirlik, ve esneklik deikenleri byk nem tamaktadr115.

114

Vakfbank, Sektr Aratrmalar Serisi, no:24, Austos, 2001, (evrimii) www.vakifbank.com.tr/earastirma/ulastirma.doc , 20.11.2004 115 anc, Lojistik Ynetimi, a.g.e., s.30.

47

Tablo 2.1. Tama Trlerinin zelliklerine Gre Karlatrlmas116

Tama Tr Karayolu Denizyolu Havayolu Demiryolu Nehiryolu Boru hatt Yksek ok dk ok yksek Dk Dk Dk Hzl Yava ok hzl Yava Yava Yava Maliyet Hz Hizmet alan ok geni Snrl Geni Snrl Snrl ok snrl Mal eitlilii Yksek ok yksek Snrl Yksek Yksek ok snrl

2.7.2.3.1 Karayolu Tamacl

Karayolu tamacl, retim yerinden tketim mahalline aktarmasz ve hzl tama yaplmasna uygun olmas nedeniyle, dier tama trlerine gre daha fazla tercih edilmektedir117. Teknoloji, ebekeler, uluslararas-yerel kural ve dzenlemeler, biliim, lojistik hizmet anlay ve uygulamalarndan meydana gelen Karayolu tama sistemleri; tama operatrleri, i ve d mteriler, ekonomik ve sosyal faktrler ile devletin ortaya koyduu yasal ereve ile etkileim halindedir118.

2.7.2.3.2 Havayolu Tamacl

Havayolu tamacl; tama trlerinin en yenisi olmasna ramen en az yararlanlandr. Havayolunun en nemli avantaj ise hzl olmasdr. Havayolu ulatrma sektr ksa srede ok hzl teknolojik ve yapsal deiiklikler gstermitir. Sektrde geni kapasiteli, yakt tasarrufu salayan, dk grlt ve emisyon seviyelerine sahip uaklarn gelitirilmesi havayolu irketlerinin
116

William D. Perreault, E. Jerome McCarthy, Benefits and Limitations of Different transport Modes, Basic Marketing, chapter 12: Distribution Customer Service and Logistics, The McGraw Hill, 1999, Power Point slide:11/17, (evrimii) www.sou.edu/business/sidersm/docs/Ba330/330ch12.ppt, 5.12.2004 117 Sekizinci Be Yllk Kalknma Plan: Ulatrma zel htisas Raporu, Ankara, 2001, s.5. 118 Metin anc, Murat Erdal, Uluslararas Tamaclk Ynetimi, UTKAD ,stanbul, 2003, s.62

48

faaliyetleri, ynetimi, hizmet kalitesi ve kapsam zerinde byk lde etkide bulunmu, serbestleme ve zelleme ile sektrn daha ticari bir yapya dntrlmesi salanarak ibirliklerinin olumas sektrn yapsn deitirmi ve sektr tketicilerin hakim olduu bir pazara dntrmtr.

2.7.2.3.2.1 Havayolu Kargo Tamacl

Dnya ekonomisinin kresellemesi sonucu, mterilerin daha hzl ve gvenilir teslimat beklentileri, raf mr ksa olan rnlerin hava kargoya ynelmelerine, yk aciliyeti ve trafik alannda rekabetin artna ve hava kargonun geliimine yol amtr. Hava kargo trafii salkl bir gelime gstermekle birlikte 1930-1940l yllarda ngrlen havayolu irketlerinin en nemli gelir kayna olma hedefine henz ulaamamtr. Hava kargo tamaclnn az olmasnn birka nedeni bulunmaktadr. Bunlardan ilki, dier tama sistemleri arasnda en yksek birim maliyeti yklyor olmasdr119. kinci neden, gnmzde kullanlan uaklarn zel olarak kargo tama amacyla dizayn edilmemesidir. nc neden ise yneticiler arasnda hava kargonun karl bir yatrm olmamas dncesinin yaygn olmasdr120.

2.7.2.3.3 Denizyolu Tamacl

Tamaclk trlerinin ierisinde birim tama maliyeti en dk olan denizyolu tamacl; byk hacimli ykler iin en gvenli ve uygun tama trdr121. Dnya deniz ticaret hacminde 1983 ylndan beri ilk kez 1998 ylnda dme yaanm, dkme yk tamacl tahminen %4 orannda azalm, genel kargo tamacl ok snrl bir byme gstermi, gaz tamacl da belirsiz

119 120

anc, Uluslararas Tamaclk Ynetimi, a.g.e., s.26. Sektr Aratrmalar Serisi, a.g.e. 121 anc, Lojistik Ynetimi, a.g.e., s.26.

49

gelimelerle kar karya kalmtr. Buna karlk dnya deniz ticaret filosu 1998 ylnda % 2,4 orannda bymtr122.

2.7.2.3.4 Demiryolu Tamacl

Ar ve hacimli ykler iin ok yksek maliyetlere katlanlmadan yaplabilecek olan demiryolu tamaclnda hizmet; demiryollar zerindeki merkezlerin saylarna bal olarak snrlandrlmaktadr123.

2.7.2.3.4.1 Dnyada Demiryolu Tamacl

Demiryollar da dier ulam trleri gibi kresellemenin yaratt dzene ayak uydurabilmek iin nemli bir yapsal ve teknik deiim srecinden gemektedir. Tm dnyada, karayolu arlkl mevcut tamaclk sistemi sebep olduu kirlenme, kazalar ve trafik tkankl ile ekonominin gelimesinde byk rol oynayan hareketlilii snrlamaktadr. Avrupa ve Asyann birok lkesinde bu durumu deitirmek iin demiryollarna zel nem verilmektedir.

2.7.2.3.4.2 Trkiyede Demiryolu Tamacl

Trkiyede henz dnya demiryolu teknolojisindeki olumlu gelimelere uyum salanamam ve btn Avrupada yaygn olarak oluturulmaya allan yksek hz ebekesine entegre olacak somut admlar atlamamtr.

2.7.2.3.5 Boru Hatt Tamacl

Kara ve deniz tamaclna gre yatrm maliyeti daha yksek olan boru hatt tamacl, dier tama trlerine gre daha sratli, daha ekonomik ve daha emniyetli olup, yaplan yatrm ksa srede ifa etmektedir. 19. yy sonlarnda, kk apl ve ksa mesafeli hatlar ile balayan petrol ve doalgaz tamacl, artan

122 123

Sektr Aratrmalar Serisi, a.g.e. anc, Lojistik Ynetimi, a.g.e., s.26.

50

tketime, talebe ve teknolojik gelimelere paralel olarak, gnmzde daha byk apl borularla, daha uzun mesafelerde ve yksek basnlarda yaplmaktadr124.

2.7.2.3.6 Nehir yolu Tamacl

Nehir yolu tamacl i su yolu tamacl olarak adlandrlmaktadr. Bu tamaclk trnde; tamaclk nehrin getii blgelerle snrl kalarak, suyun derinliine bal olarak zel tama aralarna ihtiya duyulmaktadr125. Nehirlerin uzun olmas ve birok lkeden gemesi sayesinde Avrupa da bu tamaclk doal gaz ve petrol rnleri iin yaygn olarak kullanlmaktadr126.

2.7.2.3.7 Kombine Tamaclk

Kombine tama sistemleri; balantl, noktadan noktaya, iki ya da daha fazla hareket trn ieren tama sistemleridir. Mteri odakl, kapdan kapya, uygun maliyetli tamalar kullanlarak tama trlerinin birbirine uyumlu hale getirilmesi hedeflenmektedir127. Tm dnyada son yllarda grlen temel yaklam; tamacl tek bir btn olarak ele alp, ayn tamaclkta her ulam alt sisteminden en etkin ekilde yararlanma yoluna gitmektir. Kombine tamaclk, bir ykn k noktasndan itibaren birden fazla tamaclk sistemi kullanlarak mteriye ulatrlmasdr. Bylece, tamaclkta etkinlii arttrmak olanakl hale gelirken, dier taraftan ulam trleri arasndan da dengeli datmn salanmas gerekletirilmi olmaktadr128. Kombine tamaclk;
124 125

eitli tama trlerini avantajlarn birletirmektedir. Maliyetleri drmektedir. Konternerlamada kayp ve hasarlar azaltmaktadr.

anc, Lojistik Ynetimi, a.g.e., s.27. A.e. 126 Langford, a.g.e., s.349. 127 Egils Ginters, Logistics Information Systems, Jumi Ltd., Riga, 2002, s.177. 128 Necmettin Akten, Tamaclkta ada Motif: Kapdan Kapya Tama, Logistical Dergisi, yl:3, say:3, s. 16

51

Esnekliin artmasn salamaktadr. Elleleme ve depolamay azaltarak etkinlii arttrmaktadr.129

2.7.3 Depo ve Antrepo Ynetimi

Depo ok genel olarak yklerin sakland, depoland yer olarak tanmlanmaktadr130. Oysaki lojistik sistem iinde nemli maliyet merkezlerinden biri olan deponun; stoklarn saklanmas ve korunmas iin yeterli byklk ve nitelikte olmas byk nem tamaktadr. stenilen parann depoda annda bulunmas, ihtiya yerine kolaylkla tanabilmesi nemlidir. Depolar, rnlerin hammadde aamasndan retim ortamna, oradan da tketim merkezlerine datmna kadar olan btn faaliyetler
131

dizisinin

gerekletirilmesinde stratejik rol oynayan ara noktalardr

. Tanmas gereken

eya ve rnlerin belli merkezlerde depolanmas lojistik faaliyetlerin etkinlik ve verimliliini arttrmaktadr. Antrepo ise; mal ve eyalarn miktar, kalite ve zelliklerinin incelenip kymet tespitinin yapld ve uygun artlarda korunmann gerekletirildii, Gmrkl Sahalarda kurulan ve 4458 Sayl Gmrk kanunu ile Gmrk Ynetmeliinin ilgili maddelerinde belirtilen zellikleri tayan yerleri ifade etmektedir132.

2.7.3.1 Depo Ynetiminde Temel Sreleri

Depo ynetiminde kodlama, depo hacimlerinin ksmlara ayrlmas ve koordinatlarna gre belirlenmesi, eyalarn kullanm sklna gre ksmlara ayrlmas, sk kullanlan paralarn tama mesafelerini ksa tutacak ekilde yerleimlerin yaplmas, depo binasnn yaps, zemin kalitesi, aralarn kolay hareket edebilmesi, yangn, gvenlik, basit fakat etkili kayt sistemlerinin kullanlmas gibi hususlarn zerinde dikkatle durulmas gerekmektedir133.

129 130

Langford, a.g.e., s.352. Bowersox, a.g.e., s.349. 131 anc, Lojistik Ynetimi, a.g.e., s.84. 132 A.e., s.84. 133 anc, Lojistik Ynetimi, a.g.e., s.85.

52

Depo ynetiminde temel i sreleri depoya eya girii ve eyann boaltlmas ile balayarak, eyalarn fiziksel depolanmas, siparilerin alnmas, eyalarn ambalajlanmas ve birletirilmesi srecinin ardndan eyalarn yklenmesi ve depodan k ile son bulmaktadr. Aada bu sreler ayrntl olarak ele alnmtr.

2.7.3.1.1 Eya Giri ve Boaltma Sreci

Depoya ulaan bir eyann karlat ilk sretir. Bu srete eyalar bir retim deposunda yada datm merkezinde muhafaza edilir. Depoya girii salanan eyalar kontrol edilir veya gerekli durumlarda yeniden ambalajlama gibi bir takm ek ilemler yaplr.

2.7.3.1.2 Fiziksel Depolama Sreci

Bu srete eyalar niteliklerine gre, tahsis edilmi ilgili depo blmlerine yerletirilirler. Depo ayrm ve ileri blge olmak zere iki blgeden olumaktadr134. Eyalarn olabilecek en ekonomik ekilde depoland ayrm blgeleri reserv depolama ve palet sistemlerinden olumaktadr. leri blgeler ise, mteri siparilerinin depo grevlileri tarafndan kolaylkla tanmasna yardmc olacak ekilde stoklandklar zel blgedir. Eyalar genellikle depolama modllerine kolay eriimin salanabilmesi iin kk miktarlarda depolanrlar. Bu blgedeki depolama raf sistemlerinden olumaktadr.

2.7.3.1.3 Siparilerin Alnmas Sreci

Mallarn depolandklar blmden hareketini tanmlar. Bu ilem fiziksel olabilecei gibi ksmen veya tamamen otomatik olarak da gerekletirilebilir. Blmlerden alnan eyalarn kalite kontrol testleri yaplarak hatal olanlar ayrtrlr.

134

anc, Lojistik Ynetimi, a.g.e., s.85.

53

2.7.3.1.4 Ambalajlama ve rn Birletirme Sreci

Kalite kontrol testinden geen eyalar, hem depo iindeki tanmalarnda hem de nakliye srasnda karlaabilecekleri risklerden korunmak iin ambalajlanrlar135. Ambalajlama ileminden sonra benzer rnlerin bir arada depolanmas ve farkl mterilere gre gruplandrlarak datma hazr hale getirilmesi ise rn birletirme olarak adlandrlmaktadr.

2.7.3.1.5 rn Elleleme Sreci

rnlerin etkin ve gvenli olarak akn salayan rn elleleme; lojistik srecin yararn arttrmaktadr.

2.7.3.1.5.1 rn Elleleme Sisteminin lkeleri

1. Elleleme minimuma indirilmeli 2. Ellelenen rnlerin arasndaki mesafe mmkn olduunca ksa olmal 3. Kaldrp indirmeden kanmak iin rnlerin rotas ayn seviyede olmal 4. Tanmaya balandnda rnler mmkn olduunca hareket halinde tutulmal 5. rn ellelemenin mekanik ve otomatik anlam i hacmi ve rotas belirlenmeli 6. rn elleleme aralar mmkn olduunca byk standardize edilmeli136

2.7.3.1.5.2 rn Elleleme Yntemleri

rn ellelemede temel olarak manuel (nsan gc ile), mekanik ve otomatik sistemler olmak zere tr sistem bulunmaktadr. Manuel sistemler materyallerin ok eitli olduu durumlarda; ancak manuel ellelemeye izin veren kk boyutlu paketlerde kullanlmaktadr. Geni ykler ieren, kolilerin, stlerde olanlarn vinle
mer Asc, mer Baybars Tek, Fiziksel Datm Ynetimi, Bilgehan Basmevi, zmir, 1985, s.118. 136 Langford, a.g.e., s:330
135

54

kaldrlmasnda kullanlan mekanik sistemler, uyum salad durumlarda, zellikle, paletlenmi ve konteynerlanm yklerde optimum fayda salamaktadrlar137. Spesifik kargo ellelemesi ihtiyalarnda, sistemin zelliklerinin programlanabildii durumlarda kullanlan otomatik sistemler ise; tekrarlanan, sklkla olan, geni hacimli ve genellikle tm konteynerleri iine almaktadr138. Manuel, mekanik ve otomatik sistemlerin avantajlarn kombine ederek ellelemenin yaplmas ise kombine sistemler kullanlarak salanmaktadr.

2.7.3.1.6 Eyalarn Depodan k ve Ykleme Sreci

Bu sre depodan k planlanan rnlerin tama aralarna palet, mukavva, kutu, varil gibi tama niteleriyle yerletirilmesini kapsamaktadr.

2.7.3.2 Depolamann Lojistik Sistemdeki Rol

Depolama ilk olarak henz sevk yerleri karar balanmam olan materyalleri muhafaza edilip korunmas; ikinci olarak var yeri, nakliye bilgilerini materyallerin sahiplerine bildirilmesi salamaktadr. Bunlarn yannda depolama, rn elleleme ve saklanmasnn kombinasyonunu salayarak hava deposu, tbbi rnler gibi hassas rnler iin yaltlm ve petrol rnleri iin zel depolama yaplmas salamaktadr139.

2.7.4 Datm Ynetimi

Datm, nihai tketiciye giden yoldaki son aamalardan birisidir. Datm ynetiminin temel amac, mteriden alnan hammadde, yar-mamul, hazr para ve tamamlanm rn ve eyalarn lke iinde veya ihra edilen pazarlarda istenilen adrese zamannda, ekonomik, hzl ve gvenli olarak sevk edilmesidir140. Datm verimlilii datm ynetiminin baarsna baldr. Ynetimin baars ise; mteri

137 138

A.e., s.331. Tam Otomatik Bagaj Elleleme, 3D Lojistik Dergisi, Nisan 2005/04, s.16. 139 Langford, a.g.e., s.336. 140 A.e., s.229.

55

siparilerinin nceden tespit edilmesine, biliim teknolojilerinden yararlanlarak mteri isteklerine hzl bir biimde yant verebilme yeteneine baldr.

2.7.4.1 Datm Sreci

rnlerin alnmas ve depolanmasndan sonra, sevkyat planlamas gelmektedir. Stoklarn kontrol edilerek yklenmesinin ardndan sevkyata balanarak alclara teslim edilen rnlerin faturalar kesilmektedir. Teslimatlarn sonucu raporlanarak geri bildirimi salanmaktadr. rnlerin Alnmas ve Depolanmas Stok KontrolYkleme Sevkyat

Sevkyat Planlama

Alclara TeslimFaturalama

Teslimat GeribildirimiRaporlama

ekil 2.4 Datm Sreci141

2.7.5 Gmrkleme
Gmrkleme lojistik faaliyetler iinde brokratik bir halka olarak nemli bir yere sahiptir. Lojistik firmalar , mterilerine ait eyalarn gerek ithalat- ihracat gerekse transit gmrklemede mevzuata uygun olarak ilemlerin tamamlanmasn ve alc lkede istenilen belgelerin hazrlanarak mteriye veya yurt d temsilcisine iletilmesini salamaktadr142.

2.7.5.1 hracatta Gmrk lemleri

Trkiyeden k gerekletirilecek olan eyalar zerinde Gmrk ile hracat Ynetmeliklerinin hkmleri uygulanlr. lkeden kesin karlacak olan eyann, ilgili Gmrk daresine yazl olarak bildirilmesi zorunludur143.

2.7.5.1.1 Lojistik Firmas Asndan Gmrk lemlerinin Sreleri

anc, Lojistik Ynetimi, a.g.e., s.123. A.e., s.134. 143 4458 Sayl Gmrk Kanunu lgili Kararlar ve Tebliler, Cilt 1, md:150, Ankara, Ocak 2000, s:81.
142 141

56

Lojistik

firmas

asndan

ihracat

gmrkleme

ilemleri,

gmrk

beyannamesinin gmrk idaresine verilmesi ve tatlarn veya ykl eyann gmrk blgesine gelii ile balamaktadr. Gmrklemede; ithalat ve ihracat srelerine balantl olarak; giri ve k ilemlerinde gerekli olan beyanname, belge ve evraklarn hazrlanmas, bu belgelerin dzenlenerek gmrk idarelerine teslimi ve burada gerekli prosedre tabi tutularak ilgili servislere aktarlmas, gerekli muayenelerin yaplmas ve lkeye giri veya lkeden k izinlerinin alnmasn kapsamaktadr144. Gmrk kaplarndaki ilemlerin hzlandrlmas, kontrol kolaylnn salanabilmesi iin biliim teknolojilerinin yaygn olarak kullanlmas gerekmektedir. Bu durumda e-gmrk uygulamalarndan faydalanan firmalar dierlerine biraz daha rekabet stnl salayacaklardr.

144

anc, a.g.e., s.167.

57

3 LOJSTK BLM SSTEMLER

Lojistik firmalarnn i aklarn kontrol edebilmek ve kaynaklarn etkin bir biimde kullanmak iin kullandklar biliim sistemleri bu blmde ayrntl olarak ele alnmaktadr.

3.1 Biliim Sistemlerinin Lojistik Firmalar in nemi

Etkin bir lojistik ynetiminin merkezini oluturan bilgi, gnmzde gelien teknolojiyle birlikte rekabeti lojistik stratejisi iin itici bir g haline gelmitir145. Lojistik sektrndeki firmalar giderek byyen pazar, gelien uluslar aras entegrasyon, hzla ekil deitiren ve artan mteri istekleri, rekabet ve maliyet basks nedenleriyle uygun biliim sistemlerini etkin bir ekilde kullanmaldrlar. Gnmzde teknoloji kullanm kapasite ve becerisi firmalar iin belirleyici bir faktr olmaktadr. Baarl firmalarn ortak olan tek zellii biliim sistemlerini iyi kullanmalar olmaktadr. Firma ii kontroln salanmas, hatalarn azaltlmas, verimlilik ve karll arttrmasnn yannda, lojistik firmalarn biliim sistemlerini kullanmaya zorlayan d faktrler de bulunmaktadr. Bunlar iki grupta ele alabiliriz. Mteriler ve uluslararas acenteler. Mteri Beklentileri Kresellemeyle birlikte rekabetin hzla artmas, biliim teknolojilerini kullanan mterilerin dnyaya alan pencereden, internetten, her trl yenilii, hizmeti grebilmesiyle beklentileri de giderek artmaktadr. Ayrca yabanc firmalarn Trkiyede atklar acentelerin ileri dzeyde biliim teknolojilerini kullanyor olmas da rekabeti arttrmaktadr. Bu durum mteri beklentilerini karlayabilmek iin lojistik firmalarn biliim sistemlerini kullanmak iin zorlamaktadr.

145

Martin Christopher, Logistics and Supply Chain Management, Second Edition, Prentice Hall, 1998, s.199.

58

Uluslararas Acentelerin Beklentileri Belli standartlar olan kurumsal, byk firmalar; Trkiyedeki firmalar

zorlamaktadr. Yabanc firmalar, altklar Trk firmalarnn kendi sistemlerine entegre olarak veri girii yapmalarn istemektedir.

3.2 Lojistik Biliim Sistemleri

Lojistik Biliim Sistemleri 25 yldan bu yana lojistik faaliyetlerinin ok nemli bir alma alan olmutur146. Lojistik Biliim Sistemleri, ilikili ve e zamanl bilgi salayan biliim sistemleri olarak tanmlanmaktadr147. Lojistik Biliim Sistemleri, lojistiin yapsal modelindeki farkl lojistik seviyeleriyle tm lojistik faaliyetler arasnda e zamanl olarak verinin edinilmesini, depolanmasn, ilenmesini, ilikilendirilmesini ve iletilmesini salamaktadr148. Lojistik biliim sistemleri mantksal ve fiziksel yaplar kmesi olarak ifade edilmektedir149. Mantksal yaplar; algoritmalar, kurallar, nemli alma prensipleri, yntemler, teknolojiler, prosedr, kanun ve ilkeler gibi sistemin esaslarn temsil ederken fiziksel yaplar; bilgisayarlar, bar kod okuyucular, iletiim aralar, yazlmlar ve denetimi salayan aralar gibi rnlerin varl ile ilgili olarak oluan sistemleri aklamaktadr150.

3.2.1 Lojistik Biliim Sistemlerinin Geliimi

1974 ylnda Amerika Birleik Devletlerinin nclnde, 23 lke bir araya gelerek, Gmrk Tarifeleri Genel Antlamalarn imzalam ve bunun sonucunda Lojistik Biliim Sistemlerinin nemi artrmaya balamtr. Bu antlamaya gre;
Stephen M. Rutner, Brian J. Gibson, Susan R. Williams, The Impacts of The Integrated Logistics Systems on Electronic Commerce and Enterprise Resource Planning Systems, Transportation Research, Part E 39, 2003 83-93, Elsevier Science Ltd., (evrimii) www.elsevier.com/locate/tre, 25.03.2005. 147 I. Comyn-Wattiau, J.Akoka,Logistics Information Systems Auditing Expert System Technology, Expert Systems With Applications,Vol.11, no.4, p. 463-473, 1996 148 Egils Ginters, Logistics Information Systems Part 1, Jumi Ltd., Riga, 2002, s.43. 149 A.e. 150 A.e.
146

59

gmrk tarifeleri dzenlenmi ve dnya apnda ticaret artmaya balamtr. Dnya ticaret hacminin artmas ile firmalar talep olan bir mal hangi fabrikadan hangi yolu izleyerek gnderilmesi gerektiinin belirlenmesi problemiyle karlanca lojistik biliim sistemlerini kurma abas ierisine girmilerdir. Zaman iinde mal sevkyat ile ilgili problemler matematiksel modellerle zlm bilgisayar teknolojinin de gelimesi ile beraber zm sreleri de ksalmtr. Fakat artk iletiim teknolojilerinin zellikle de internetin gelimesi artk ok sayda kk talep noktalar meydana getirmitir. Eskiden matematiksel modellerde bir veya birka talep noktas ve arz noktas varken, gnmzde byk saylarda kk talep noktalar ve de arz noktalar ortaya kmasyla Lojistik Biliim Sistemlerinin nemi daha da artmtr.

3.2.2 Lojistik Biliim Sisteminin Fonksiyonlar

Gnmzde bir yandan tedarikinin dier bir yandan da mterilerin faaliyetlerini birbirine balayan btnletirici lojistik sistemler giderek ykselmektedir. Lojistik firmasnn temel amac; firmann en yksek yararlar elde edebilmek iin tm mallarn stratejik ynetimini, ilenmi mal hareketinin planlanmasn, koordinasyonunu ve denetimini salamaktr. Lojistik Biliim Sistemleri lojistik firmalarn firma iinde ve dnda olan mteri, sipari ve envanter bilgilerinin saklanmasn, gerektiinde kartlp kullanlabilmesinin; mteri ve tedarikiye gre stok planlamalarnn, talep tahminlerinin ve strateji planlamalarnn; her trl i aknn koordinasyonunun salanmasnda ve bu tm bu faaliyetler srasnda ve sonrasnda mteri hizmet dzeyinin, tayclarn ve sistem performansnn kontrolnn yaplmasn salayan; kapsaml sistemler olarak tanmlanmaktadr151. Lojistik Biliim Sistemleri; planlama, koordinasyon, kontrol ve mteri hizmet iletiim bilgilerinin bir veri tabannda topland; her bir alt sistemin veri taban zerinden birbiriyle ilikili olduu sistemlerdir. Sistemin kalitesi alt sistemlerin birbirine ve de sisteme olmasyla artmaktadr.
151

entegre

Christopher, a.g.e, s.203.

60

Planlama Stok ynetimi rn/mteriye gre Yere gre Talep tahmini Strateji planlamas Koordinasyon Veri taban Dsal veri Mteri siparileri Gelen sipariler sel veri retim Envanter Mteri hizmet iletiim Mteri sipari durumu Envanter durumu rne gre Stok yerine gre Gelen sipari durumu

rn planlama Malzeme ihtiya planlamas Satpazarlama planlamas

Kontrol Mteri hizmet dzeyi Tayc performans Sistem performans

ekil 3.1 Lojistik Biliim Sistemlerinin Fonksiyonlar152 Bu sistemler geni kapsaml Kurumsal Kaynak Planlama (ERP-Enterprise Resource Planning) olarak tanmlanabilir.

3.2.3 Kurumsal Kaynak Planlama Sistemleri (ERP- Enterprise Resource Planning)

Kurumsal Kaynak Planlama fabrikalar aras entegrasyonu, fabrikalar baznda esneklik ilkesine uygun olarak gerekletiren bir sistemdir. Ama fabrika baznda

152

Christopher, a.g.e, s.203.

61

merkezi ynetimin avantajlarndan yararlanrken fabrikalar aras koordinasyonu ve entegrasyonu iletmenin temel stratejileri dorultusunda salamaktr153.

3.2.3.1 Kurumsal Kaynak Planlamann Geliimi

Firmalar, faaliyet ve organizasyonel yaplarn daha iyi planlamak iin i aklarn dzenleme ve kaynaklarn verimli bir ekilde kullanma ihtiyac duymaktadrlar. Bu ihtiyatan doan Kurumsal Kaynak Planlamasnn kkleri 1960l yllarn ncesinde kullanlan Malzeme Listesi (Bill of Material - BOM) kavramna dayanmaktadr. ABDde 60l yllarn sonuna doru imalatn hzla gelitii bir dnemde ortaya kan MRP; hedeflenen retimi gerekletirmek iin gereken alt rnler, paralar ve hammaddelerin miktarn; bu ihtiyalarn zamanlama ve planlamas ile tedarikini salamaktayd154. Ekonomide ve tketim eilimlerinde ortaya kan sonraki gelimeler 70li yllarn sonlarnda pazarn daha arlkl biimde mteri tarafndan belirlenir olmas sonucunu MRP evresinde kurulan ve ayn zamanda retim planlama, ana retim program hazrlama ve kapasite ihtiya planlamas gibi dier ek fonksiyonlar da ieren MRP II sistemleri ortaya kmtr. MRP II sadece malzeme deil; insan ve makine gibi kaynak ihtiyacn da kontrol edebilmekteydi155. 90l yllarda MRP II gelitirilerek mhendislik, finans, insan kaynaklar, datm, proje ynetimi gibi bir firmann btn fonksiyonlarn ierecek ekilde yaplandrlmtr. Bu sisteme de, Kurumsal Kaynak Planlama(ERP) ismi verilmitir156.

Serdar Demir, Kurumsal Kaynak Planlamas, Bilgi Teknolojileri Haber Blteni, no:12, Mays 2000, s.16. 154 J.G. Monks, Operations Management: Theory and Problems, 3.bs.,Singapore, Mc Graw-Hill Inc., 1987, s.435. 155 Sock Hwa Chung, Charles A. Snyder, ERP Adoption: A Technological Evolution Approach, International Journal of Agile Management Systems, 2/1, 2000, s.25. 156 Subba Rao Sirinigidi, Enterprise Resource Planning in Reengineering Business, Business Process Management Journal, 6/5, 2000, s.376.

153

62

ERP

Kalite ynetimi Depo ynetimi Kontrol sistemleri Kaynak planlama Laboratuar bilgi planlama Bilgi ynetimi Dzenleyici Raporlar nsan MRP II kaynaklar Lot kontrol Bteleme Sat planlama E- i Proses/operasyon planlama CRM Kaynak planlama Lojistik sistem retim kontrol MRP Finanssal Rotalar/ i istasyonlar raporlar rn aalar Ana retim izelgesi Malzeme ihtiya plan Envanter ynetimi

ekil 3.2 Kurumsal Kaynak Planlama Faaliyetleri

3.2.3.2 Kurumsal Kaynak Planlama Tanm

ERP; firmann corafi olarak farkl blgelerde bulunan fabrikalarnn, bunlarn tedariki firmalarnn ve datm merkezlerinin kaynaklarn egdml olarak planlamasdr. Bu erevede, hangi mteriye ait sipariin, hangi datm merkezinden karlanmas veya hangi fabrikada retilmesi gerektii, tm fabrikalarn malzeme ve hizmet ihtiyalarnn karlanmasnn uygun olaca, fabrikalarn elinde bulunan makine, malzeme, igc, enerji, bilgi ve dier retim - datm kaynaklarnn nasl egdml ve ortaklaa kullanlabileceinin planlanmasdr157. Bu adan ERP, firmalar aras global bilgi entegrasyonunu gerekletiren btnsel bir yazlm stratejisidir. Amerikan retim ve Stok Kontrol Topluluu (APICS - American Production and Inventory Control Society) nun son revize szlnde ERP;

P. Bingi, J.K. Golda, M.K. Sharma, Critical Issues Affecting An ERP Implementation, Information Systems Management, 16/3, 1999, s.7.

157

63

Mteri siparileri karlamak iin kurum ve iletme genelindeki gereken kaynaklar alnmak, imal etmek, sevk etmek ve hesaplamak zere belirleyen ve planlayan muhasebe odakl bir biliim sistemidir. Bir ERP sistemi tipik bir MRP II sisteminden grafik kullanc ara yz, ilikisel veri taban, drdnc kuak programlama dilinin kullanm, gelitirmede bilgisayar destekli yazlm mhendislii, istemci/sunucu mimarisi ve ak sistem uyumluluu gibi teknik gereksinimlerle ayrlr. E anlamls: Mteri odakl imalat ynetim sistemi olarak tanmlanmaktadr.

3.2.3.3 Kurumsal Kaynak Planlama II (ERP II)

ERP II d operasyonel ve finansal sreleri firma ii ve d birimlerle

ibirlii iinde yrtmeyi ve optimize etmeyi salayarak, mterilere ve firma ortaklarna sunulan deeri arttran i stratejisi ve bir dizi endstri alanna zel uygulamalardr. ERP letme optimizasyonu retim ve Datm Rol ERP II Tedarik Zincirinde birlii C-Commerce olana Tm sektrler Endstriler aras, Sektr ve Dikey Sektrlere zel Sreler

Alan

Datm Kaynaklar Planlamas (DKP) retim, sat, datm Distribution Resource Planning (DRP) lev ve finans sreleri

Bitmi rnn son kullancya, pazara datmn planlayarak envanterin datmnda Proses Dahili, gizli D balantlar optimizasyon salamaya alan bir yntemdir. DRP, ihtiyalar olutuka ilk planlamay yapar ve bununla yetinmeyerek her deiiklik iin de planlar yeniler. Mimari Web-enable, Kapal, Web-based, Ak, Blge depolarnn taleplerine gre fabrikadan veya merkezi depodan planlanan Monolitik Komponentlerden Oluan sevkiyatlar kapsar. Dahili retme ve kullanma Veri Dahili ve harici yaynlanan ve eriilen

ekil 3.3 ERP - ERP II Karlatrlmas

64

3.2.4 Datm Kaynaklar Planlamas (DRP-Distribution Resourse Planning)

DRP, periyotlar boyunca datm depolarnn gereksinimlerinin

projeksiyonunu yaparak ana depodan planlanm sipariler oluturulur. DRP, retim kapasitesinin ve stoklarn etkin bir ekilde tahsis edilmesini salamak, mteri servis dzeyini ykseltmek ve stok yatrmlarn drmek iin, retim ve datm yneticileri tarafndan ihtiya duyulan bilgi akn salamaktadr.

3.2.5 Mteri likileri Ynetimi Sistemleri Relationship Management Systems)

(CRM-Customer

Mteri ilikileri ynetim sistemi, firmalarn sat ve datm hacimlerini geniletmek iin dizayn edilmi, mteri memnuniyetini gelir kaynana dntrmek zere kullanlan sistemler olarak tanmlanmaktadr. Mteri ilikileri ynetim sistemi esas olarak organizasyonlarn iindeki insanlar, mteriler ve firmann mteri hizmetleri arasndaki ilikiyi ynetmektir158. Geleneksel sat ve datm uygulamalar eitli mteri siparilerini kabul edip karlanmas srecinde ynetilmesine izin veren mteri ilikileri ynetim sistemi; sat takibi, gemi sat analizleri, fiyat, promosyon, rn karm ve kategori ynetimini de gerektirmektedir.Baz durumlarda, mteriler tedarikilerinin kendi stok takiplerini yapmalarn, buna gre yerine koymalarn beklerler. Bu da sistemlerinin entegre olmasn gerektirmektedir. Mteri ilikileri ynetimi sistemi uygulamalaryla bir lojistik firmas mteri portfyn geniletip, mevcut mterilerini takibini yaparak ve hizmet kalitesini ykselterek rekabet avantaj salayabilmektedir.

158

Bryan Bergeron, Essentials of CRM, Wiley, USA, 2002, s.13.

65

3.2.6 Tama Ynetim Sistemi (TMS-Transportation Management Systems)

Gelimi bir tama ynetim sistemi; rnleri tamak iin var olan snrlarn ierisinde, en iyi tama trlerini belirleyerek alternatif tama stratejileri ve taktiklerini belirleyip deerlendirir. Tama ynetim sistemi; tama trlerinin seimi, yklerin planlanmas, yklerin dier nakliyelerle birletirilmesi avantajn salamak, maliyetleri azaltmak, aralarn gzergahn belirlemeyi ve optimal kullanmnn salanmasn ieren sistemler olarak tanmlanmaktadr159.

3.2.6.1 Tamaclkta Biliim Teknolojileri Uygulamalar

Biliim teknolojileri terimi, tamaclk alannda 1980lerin ortalarndan bugne kullanlan eitli biliim teknolojilerini belirtmek amacyla kullanlmaktadr160. Tamaclk alannda biliim teknolojilerinde son yllarda olduka byk ilerlemeler kaydedilmitir. Gnmzde tamaclkta kullanlan sistemler iinde; trafik veri toplama ve ayrtrma sistemleri, ebeke kontrol sistemleri, terminal ve liman biliim sistemleri, yk ve ara takip sistemleri ile akaryakt takip sistemler yer almaktadr161. Bu sistemler zellikle yk ve kargo tamacl iin kullanlmaktadr. Aada tamaclkta kullanlan biliim sistemi tekniklerinden ara takip sistemleri ayrntl olarak anlatlmaktadr.

3.2.6.1.1 Ara Takip Sistemleri162

Ara takip sistemlerini kullanmayan firmalar iin aratan bilgi almann iki yolu vardr. Bunlardan ilki, ara srcsyle, belirli noktalarda yaplan telefon

Donal J.Bowersox, David J. Closs, M. Bixby Cooper, Supply Chain Logistics Management, 2002, McGraw-Hill Company, First edition, N.Y., s.242. 160 G.A. Giannopoulos, The Application of Information and Communication Technologies in Transport, European Journal of Operational Research, (evrimii) www.sciencedirect.com, 20.11.2004 161 A.e. 162 Blent Kayk, UND Teknoloji, Ara Takip Sistemleri, Logistical, yl:3, say:3, s.56

159

66

grmeleri ile alnan bilgi, ikincisi ise, aracn hedefe ulamas sonucu, hedefte mteriden alnan bilgidir. Ara takip sistemini kullanan firmalar iin ise, istenilen her noktadan her bilgiye ulamak mmkn olmaktadr. Ara takip sistemi sayesinde aracn adres, hz ve eer sensor var ise yakt, treyler scakl, kapnn ak olup olmad gibi bilgiler edinilmektedir. Bunun dnda; istenildii takdirde mesajlama yolu ile ara srcsne ekstra bilgiler iletilip ve ara srcsnden bilgi alnabilir. Bu sayede i ynlendirmesi yaplarak esneklik kazanlmaktadr. Ksaca operasyon ara takip sistemi ile kontrol edilmektedir. Ara Takip Sisteminin Avantajlar Yolculuk boyunca, rn ve aracn nerede ne durumda olduu renilerek letiim harcamalar azaltmaktadr. Rota planlamas yaplabilmektedir. Annda mdahale yaplabilmektedir. Kural ihlallerinin takip edilebilmesi Sre tahditleri konulabilmektedir. Konaklama takipleri yaplabilmektedir. Mteriye sunulan hizmet kalitesinin arttrlmas salanmaktadr. nsan kaaklnn nlemesi salanmaktadr. Maliyetlerin drlmesi salanmaktadr. Firmalara esneklik kazandrarak rekabet avantaj salamaktadr.

an gerei olan iletiim annda salanabilmektedir.

Ara Takip Sistemlerinin Yntemleri Aralarda iinde bir yazlm olan mobil terminal bulunmaktadr. Ayrca merkez takip sunucusu zerinde de hem Internet hem de aralarla haberleen zel bir yazlm sz konusudur. Merkezle ara arasnda bir protokol bulunmaktadr.

67

Merkezden biri aracn konumunu sorduunda bilgisayar GPS ya da uydu araclyla istenen bilgiyi bir paket ierisinde aracn bilgisayarna gndermektedir. Ara da bu bilgiyi ap sahip olduu anten araclyla sktrp tekrar merkeze gndermektedir. Tm bu bilgiler ok ksa bir sre ierisinde hem yazl adres hem de harita zerinde olmak zere merkezde toplanmaktadr. Bu bilgilerin iletilmesi ise yurtiinde GPRS, yurtdnda ise bir GSM operatr yardm ile zel kodlardan oluan bir SMS ile salanmaktadr. (Teknik olarak GPRS in yurtdnda kullanm mmkn olup uluslararas evirimden oluan SMS cretlerinin her lkede farkl olmas sebebiyle tercih edilmemektedir.) Ara takip sistemleri sadece karada deil denizde de yaplabilmektedir. Gemi takip sistemlerindeki tek farkllk iletiim kanal olarak GSM operatr kullanm sadece gemilerin kylara yakn olduu yerlerde mmkn olmaktadr, geminin merkezden uzak olmas durumunda bilgilerin uydu araclyla alnmamaktadr. Uydu letiimi: Uydular pasif ve aktif olmak zere ikiye ayrlmaktadr: 1. Pasif uydular: Pasif bir uydu, bir sinyali yeryzne yalnzca geri yanstan bir uydudur. Uyduda sinyali ykseltecek ya da tekrarlayacak kazan aygtlar yoktur. Dezavantaj ise, iletilen gc verimsiz bir ekilde kullanmalardr. 2. Aktif uydular: Aktif uydu ise, bir sinyali elektronik olarak tekrarlamak suretiyle yeryzne geri gnderir. Yani sinyali alr, ykseltir ve tekrar yeryzne geri gnderir. Uydudan yaplan iletim uzaklktan bamsz maliyeti ve belirli bir corafi alandaki tm alclara ulama olanana sahiptirler. Corafi bamszlk salayan uydular; uzak, kenarda kalm, karasal altyaps zayf alanlara veya lkelere

68

kolaylkla ulaabilmektedir163. likili bir avantajlar, uydu linklerinin mobil kullanclara ulaabilmeleridir . GPS Sistemleri: "Global Positioning System" olarak alm olan uydu bazl radyo navigasyon sistemine verilen addr. Amerikan Savunma Bakal'nn denetiminde ve idamesinde olan sistem 24 adet uydu takmndan oluur. Uydularn yrnge hareketi 12 saat srer. Ufuk izgisi zerinde eriilebilen maksimum uydu says gnn saati ve konuma bal olarak 8-12 arasnda deiir. 3 boyutlu pozisyon elde edebilmek iin en az 4 adet uydudan yaynlayan sinyalin ilenmesi gerekir. Normal artlarda yani evrede GPS sinyallerini engelleyecek fiziksel engel yok ise en az 6-8 aras sayda uydu ile iletiim kurulabilmektedir
164

3.2.6.2 Corafi Bilgi Sistemleri

Corafi Bilgi Sistemleri; dnya zerinde karmak sosyal, ekonomik, ve evresel sorunlarn zmne ynelik, byk hacimli corafi verilerin; depolanmas, ilenmesi, mekansal analiz ve sorgulamalar ve buna bal olarak ok eitli grntleme ilemlerini yapabilmek iin gelitirilmi donanm, yazlm ve yntemler sistemidir165. Bu sistemler konuma dayal gzlemlerle elde edilen grafik ve grafikolmayan bilgilerin toplanmas, saklanmas, ilenmesi ve kullancya sunulmas ilevlerini bir btnlk ierisinde gerekletirmektedir. Bugn, donanm, yazlm ve veri toplama metotlarndaki teknolojilerin ilerlemesi ile Corafi Bilgi Sistemleri kurumsallamaktadr. Uluslararas pazarda, btn Corafi Bilgi Sistemi teknolojilerinin elde edilebilir olmasna ramen, bu konu ile ilgili sistem yneticileri ve personel kolay elde edilememektedir. Bu sebeple

Egils Ginters, Logistics Information Systems Part 2, Jumi Ltd., Riga, 2002, s.198. Lauri Sikanen, Anti Asikainen, Mikko Lehikoinen, Transport Control of Forest Fuels by Fleet Manager, Mobile Terminals and GPS, Science Direct, (evrimii) www.sciencedirect.com, 25.11.2004 165 T.C.Tarm ve Ky leri Bakanl Merkez Aratrma Enstits Cografi Bilgi Sistemleri ve Uzaktan Alglama Blm Bakanligi, (evrmii) www.tagem.gov.tr/gis/, 12.04.2005
164

163

69

Corafi Bilgi Sistemleri dnyasndaki en nemli eksiklik bu sistemi kullanacak eitilmi personeldir166.

3.2.7 Bakm Ynetim Sistemi (MMS- Maintance Management Systems)

Lojistik alannda faaliyet gsteren firmalarn en temel ihtiyalarndan birisi olan Bakm Ynetim Sistemi, firmalarn aralarnn kontroln salamaktadr. Lojistik firmalarn hizmet sunmak iin yararlandklar aralar ne kadar uzun sre arzalanmadan alrlarsa firmaya o kadar kazan ve dolaysyla kar salamaktadr. Arzalanan aralar ise yararlanlmad sre boyunca i yapamamalar, i aknda aksaklklara neden olmas sonucu ortaya kan mteri memnuniyetsizlikleri ve firmann imajnn zarar grmesi gibi direkt gelir kayplar bata olmak zere personelin bota kalmas gibi dolayl gelir kayplarna da neden olmaktadrlar167. Bakm Ynetim Sistemi kullanlarak yaplan planl bakmlar sayesinde olas sorunlar en aza indirilerek byk aptaki arzalarn ortaya kmasnn nne geilmektedir168. Bakm yaplacak noktalarn tespiti ve planlanmas, gerekli malzeme ve eleman kaynann belirlenmesi organizasyonlar bydke ve bakmlarn skl arttka karmaklamaktadr. Bu karmak sreleri takip edebilmek ve hatalar azaltabilmek iin byk ara filolarna sahip olan lojistik firmalar Bakm Ynetim Sistemlerinden faydalanmaldrlar.

3.2.8 Depo Ynetim Sistemi (WMS- Warehouse Management Systems)

Depo ynetiminde kullanlan biliim sistemleri zamandan ve i gcnden tasarruf ettirirken, hatalarn azaltlmasna da byk lde destek vermektedir. Bu

166 167

Ginters, a.g.e., s.223. Activity Bakm Ynetim Sistemi, 3D Lojistik Dergisi, Austos-Eyll, 2004/5, yl:5, say:25, s.36-37. 168 A.e.

70

sistemlerde kullanlan yntemler basit sayma veya gzle kontrolden, bilgisayarlarn desteinde karmak modellere kadar deien niteliklerde olabilmektedirler169.

3.2.8.1 Depo Ynetiminde Sistemleri

Kullanlan

Otomatik

Tanmlama

Tanmlama lojistik srete ok nemli bir yere sahiptir. Otomatik tanmlama yntemleri, verilerin otomatik olarak elde edilmesi ve bir araya getirilmesini salayan, teknoloji tabanl ilemler btndr. Otomatik tanmlama yntemlerinden en ok kullanlan sistemler arasnda bar-kod sistemi, radyo frekansl veri iletiimi ve ID ile sesli veri toplanmas gsterilebilir.170 Otomatik tanmlama sistemleri uygulamalaryla; kat ilemlerinin

azaltlmas, veri giri sresinin ksaltlmas, dier blmlerde tekrarlanan veri giriinin azaltlmas ile hatal veri girilerinin ortadan kalkmas envanter durumu ve yeri hakkndaki belirsizliklerin azaltlmas, tam zamanl bilgi eriiminin salanmas ve i maliyetlerinin azaltlmas gibi bir ok fayda salanabilmektedir171.

3.2.8.1.1 Radyo Frekansl Tanmlama (RFID) Sistemleri

Kablosuz bir iletiim sistemi olan RFID sisteminde tarayc, etiketle radyo frekanslarndaki elektromanyetik dalgalar kullanarak balant kurduunda, RFID ipleri otomatik olarak her 300 milisaniyede bir, gz ap kanmas kadar bir srede, sisteme sinyal gnderir172. Performans yksek derecede antenlere bal olan RFID sisteminde tanmlama olaynn gvenirliliini arttrmak ve sistemin lojistik kontrolde etkisini glendirmek iin alt yapnn doru kurulmas gerekmektedir173. RFID dier
Bowersox, a.g.e., s.243. Erdal, a.g.e., s:104 171 Ginters, a.g.e., s.153. 172 Ken Mark, Canadian Transporttation Logistics, Don Mills:Nov/Dec 2003. Vol. 106, Iss. 11, pg.50 (evrimii) http://www.proquest.umi.com, 15.12.2004 173 M. Keskilammi, L. Sydanheimo, M. Kivikozski; Radio Frequency Technology for Automated Manufacturing and Logistics Control. Part:1 Passive RFID Systems and the Effects of Antenna Parameters on Operational Distance., The International Journal of Advanced Manufacturing Technology, (2003)21:769-774
170 169

71

tanmlama sistemlerine gre daha maliyetli olduundan gnmzde yksek birim fiyatl rnlerde kullanlr.

3.2.8.1.2 EAN-UCC Barkod Standartlar

Ksaca bir bilgi standard tanmlama ve uygulama sistemi olarak anlabilecek EAN-UCC Sistemi, merkezi Brkselde bulunan EAN International tarafndan gelitirilmekte ve tm dnya apnda ynetilmektedir. Trkiyedeki EAN Numaralama Organizasyonu TOBB-MMNMdir. EAN Numaralama Organizasyonlarnn uygulad kurallar dorultusunda oluturulan tanmlama numaralar ve bu numaralar ieren barkodlar, dnyann her yerinde geerli olup uluslararas tm ticari ilemler ve Tedarik Zinciri uygulamalarnda herhangi bir deiiklie gerek kalmakszn kullanlabilmektedirler. Verinin otomatik olarak, hatasz bir biimde baka bir ortama aktarlmasn iin kullanlan barkod, deiik kalnlktaki izgilerden ve bu izgiler arasndaki boluklardan olumaktadr. Ticari ve endstriyel kurulularn gereksinimlerinin yan sra teknolojinin gelimesine de uyum salayan ve hemen tm sektrlerin uygulayabilecei tanmlama ve numaralama standartlarn gelitiren EAN-UCC Sistemi, bugn dnyann her yerinde kullanlmakta ve salad olanaklarla elektronik ticaretin de altyapsn oluturmaktadr. EAN-UCC Sisteminin temel amac, ticari ve endstriyel ortamlarda hareket gren ticari rnler ile tama birimlerinin tanmlanmasn salamaktr. Sistem ile ticari rnler ve tama birimlerinin yan sra yerler ve demirbalar da tanmlanmaktadr. EAN-UCC Sisteminin barkod standartlar, bu sistem kapsamnda kullanlacak barkodlarn uygulama kurallarn belirlemektedir. Bu kurallar, barkodlarda yer alacak tanmlama numaralar ve tamamlayc bilgilerin nasl kodlanacan, kullanlacak barkod alfabelerini, barkodlarn basm tekniklerini ve barkodlarn rnler zerindeki yerletirilme biimlerini aklamaktadr.

72

3.2.9 Veri Ambar- Madencilii Uygulamalar

1990larda ortaya kan veri madencilii ve bu uygulamalarda kullanlan byk miktarlarda verilerin tutulduu veri ambar projeleri son yllarda nem kazanmtr. Veri ambarlarnda verileri tutmak ve veri madencilii uygulamalar kullanmak iin en azndan geleneksel ileri elektronik ortama tamak gerekmektedir. Veri ambar bir kuruluun karar verme ve bilgi edinme srelerine yardmc olmak zere tasarlanm ve byk miktarlarda gemi (tarihsel) ve bavuru verilerini saklamak ve daha sonra gerekirse ek aralar kullanarak bu verileri analiz etmek zere ortaya atlm bir kavramdr174. Genel olarak veri ambar temel bileenden olumaktadr. Bunlar 175: 1. Operasyonel ve d veri kaynaklarndan gelen verileri ekip karmak, dntrmek ve yklemek iin gerekli aralar 2. Veriyi saklamak iin ambar(giga-tera bytelar) 3. Ambardaki veriye bavurmak ve analiz etmek iin gerekli analitik aralar. Veri madencilii; veri ambarlarnda tutulan ok eitli verilere dayanarak daha nce kefedilmemi bilgileri ortaya karmak, bunlar karar vermek ve eylem plann gerekletirmek iin kullanma sreci olarak tanmlanmtr176. Veri madenciliinde ulalmak istenen ama verilerden bilgiyi kefetmektir.

174

Trker Cambazolu, Bilgi Teknolojilerinin Bugn ve Yarnna Genel Bak, Koak , stanbul, 1997, s.45. 175 A.e., s.46. 176 Ronald Swift, Accelerating Customer Relationship, Prentice Hall, 2001,s.218

73

D Veri Kayna

letimsel Veri

Veri ekme Dntrme Arac

VER AMBARI Veri Ambar Ynetimi

Veri letim ve Analiz Aralar ekil 3.4 Veri Ambar Kavram Bu gne kadar ilikisel veri tabanlarnda yapsal sorgulama dili (SQLStructured Query Language) kullanlmtr. Bu veri tabanlarndan beklenen standart grevler; veri ykleme, veri ynetme, veri gncelletirme, veriye erime ve sz konusu olan uygulamalar Karar Destek Sistemleri ve evrim-ii i ileme (OLTPOn-Line Transaction Processing)dir. Gnmzde verinin daha verimli klnabilmesi iin mevcut ilikisel veri ambarlar modeli ok boyutluluk faktr ile evrim-ii analitik ileme (OLAP- On-line tamamlanmaktadr. Bu yaklam,

Analytical Processing) uygulamalarnn ortaya kmasna yol amtr177. OLAP sayesinde ok boyutlu sorgulamalar yaplmaktadr.

3.2.10 Elektronik Ticaret

Gnmzde biliim teknolojileri iinde zel bir neme sahip olan internetin yaratm olduu elektronik ticaret firmalarn internet araclyla karlkl ticaret yapmalarn salamaktadr. Trkiye de e-ticaretin artmasyla lojistik firmalara duyulan ihtiya da artmaktadr. E-ticaretin yaygnlamas ile birlikte lojistik firmalarnn bu srece uyum salayabilmek iin i ve d evrelerinde bilgi aklarn gelitirerek internet araclyla faaliyetlerini srdrmeleri gerekmektedir178.

177 178

Cambazolu, a.g.e., s.46. Rutner, a.g.e.

74

Elektronik ticaretle hzl ve gvenilir veri ak altyaps salanarak datm kararlarnn alnabilmesi iin gvenilir bilgi elde edilmekte ve sahada gerekleen ile hedeflerin, dnem iinde takip edilebilmesi mmkn olmaktadr179. Elektronik ticaret ile; firmalar 24 saat ak iyeri, annda rn ve hizmet destei salamas, dijital katalog sayesinde hizmet ve fiyatlardaki deiiklikleri ok ksa srede gerekletirebilmektedirler. Bunlarn yanda elektronik ticaret ile dnyann herhangi bir noktasndaki firma ile balant kurmak, piyasa aratrmas yapmak, sipari alp sipari vermek mmkn olmaktadr. Kresel pazara almann ok kolay olduu elektronik ortamda ticaret sat ve datm masraflarn dk seviyelere indirmektedir. Ayrca web sayfasna aktif balantl olan kullanclarn sohbet (Chat) modl araclyla hem dier kullanclarla hem de destek masas ekibiyle canl bir ekilde iletiimine olanak salanmaktadr. Acentelerin kendi operasyonlarn yapt sistemlerden otomatik bilgi aknn salanmas da mmkn olmaktadr180.

3.2.10.1 Kurumlararas Business)

Elektronik

Ticaret

(B2B-Business

to

Kurumlar aras elektronik ticaret birok alc ve satc firmann elektronik ortamda bir araya gelip alm satm ilerini gerekletirdikleri yeni ticaret ekli olarak tanmlanmaktadr181. Kurumlar aras e-ticaret eski tarihlerde bu i iin gelitirilmi zel program ve a yaplaryla baz sektrlerde byk hacimli i yapan firmalar arasnda Elektronik Veri Deiimi (EDI-Electronic Data Interchange) ile yaplmaktayd. Gnmzde ise internetin hzla gelimesi ve veri al veriinin irketler aras a yaplar zerinden olduka ucuza salanabilir olmas kurumlar aras elektronik ticaretin hzla gelimesine yol amtr. Firmalar bu teknolojilerin sunduu imkanlardan

Efraim Turban, D. King, J. Lee, D. Viehland, Electronic Commerce: A Managerial Perspective, Prentice Hall, New Jersey, 2004, s.3. 180 Ginters, a.g.e., s.69. 181 Turban, a.g.e., s.163.

179

75

yararlanarak geleneksel i modellerini yeni ekonominin hzl ve dinamik yapsna uygun hale getirmektedirler.

3.2.10.2 Firma ile Mteriler Arasndaki Elektronik Ticaret (B2CBusiness to Customer)

Firma ile mteri arasndaki elektronik ticaret; mal veya hizmetlerin internet zerinden kredi kart, banka havalesi ya da baz farkl kredi aralar ile son kullanc olarak adlandrlan
182

internet

zerindeki

mterilere

satlmas

olarak

tanmlanmaktadr

3.2.11 E-Devlet
ounlukla zel sektrnde gerekletirilen elektronik ticaret alanndaki gelimelerin yaratt potansiyel kamu idarelerine de yaygn olarak kullanlmaya balanmtr. Devletin vatandalara kar yerine getirmekle ykml olduu grev ve hizmetler ile vatandalarn buna karlk devlete kar olan grev ve hizmetlerinin karlkl olarak elektronik iletiim olarak yrtlmesidir .
183

ve ilem ortamlarnda kesintisiz ve gvenli

3.2.11.1

E- Devletin Temel Unsurlar

E-Devlet

e-vatanda

e-irket

e-kurum

e-alan ekil 3.5 E-Devletin Temel Unsurlar

e-memur

182 183

Turban, a.g.e., s.88. Ali Arifolu, v.d., E-devlet Yolunda Trkiye, TBD,Kamu-BB,2002, s.3.

76

3.2.11.2 E-Devlet in Sunduu Servis rnekleri

E-devlet ile haberler, hava durumu ve meteoroloji hizmetleri, dviz kurlar, istatistiksel bilgiler, resmi gazete, mevzuat ve kanunlar, sanatsal ve kltrel etkinliklerle ilgili bilgilerine ulaabilmek mmkn olmaktadr. Ayrca sosyal yardmlar, eitim ve yerel ynetimler kurumlara dileke vermek ehliyet, pasaport vb. talepler, telefon bavurusu, nakil ve kapama, i/eleman arama, gvenlik ve askerlik, yarg ilemleri ile ilgili sorgular yaplarak yant alnabilmektedir. Ayrca e-devlet ile vergi beyannamesi ve tahakkuk, bankaclk, sigorta, kamu almlar, hastane, dispanser ve salk ocaklar randevu, hazine bonolar, devlet tahvili ilemleri gerekletirilerek standart marka ve patent, bilimsel aratrma fonlar ve renci kredisi bavuru ilemleri yaplabilmektedir184.

3.2.12 Gmrklemede Kullanlan Biliim Sistemleri

Lojistik firmalar asndan olduka nemli olan gmrk ilemleri gnmzde biliim teknolojileri ile ok daha hzl yaplabilmektedir. Gmrk ilemlerinin bilgisayar ortamnda yaplmasna ynelik olarak hazrlanan yazlmnn pilot uygulamasna Atatrk Havaliman Giri ve k Gmrk Mdrlklerinde balam, 2001 yl Ekim ay itibariyle dier gmrk idarelerinde de uygulamaya geilmitir. Atatrk Havaliman Gmrk Hizmet binasnda kurulan Veri Giri Salonundan Gmrk Sistemini kullanmak yerine , beyanname bilgilerini, kendi brosundan, Gmrk sistemine aktarmak isteyen Gmrk Mavirleri , thalat ve hracat irketleri iin hazrlanan Elektronik Veri Deiimi (EDI-Electronic Data Interchange) Projesi uygulamasna 30.08.1999 tarihinde balanmtr. Trkiyede almalar balatlm olan, ada, hzl, ucuz ve en aza indirilmi hata oranyla elektronik ortamda ticaret yapmak anlamna da gelen bu uygulama kamu sektrnde ilktir185. Bylece gmrk ilemlerini yapmaya yetkili gmrk
184 185

Arifolu, a.g.e., s.4. Gmrk Mdrl, (evrimii) http://www.customs-edi.gov.tr/, 28.04.2005

77

komisyoncular veya ithalat/ihracat firma temsilcilerinin beyan bilgilerini gmrk bilgisayarlarna elektronik ortamda kendi brolarndan belli standarda transfer etmeleri mmkn olmaktadr. Aada verilen Tablo 3.1den de grlecei zere stanbuldaki gmrk idarelerinde yaplan gmrk ilemlerinin yaklak %60.96s internet zerinden Gmrk-EDI kullanlarak yaplmaktadr. Tablo 3.1 stanbuldaki Gmrk darelerinde EDI Oranlar186 Gmrk-EDI Sistemini Kullanan stanbuldaki Gmrk darelerinde MART 2005 Toplam Beyanname Saylar ve EDI Oranlar
TOPLAMTCGB A.H.L. GMRK MD. A.H.L.SERBERST B. GMR. MD. AMBARLI GMRK MD. ERKEZKY GMR. MD. ERENKY GMRK MD. HALKALI GMRK MD. HALKALI TEKSTL HTSAS GMRK MD. HAYDARPAA GMRK MD. STANBUL DER SERBEST BLGE GM.MD. STANBUL GIDA RN.HTS GM MD. STANBUL POSTA GMRK MD. KAPIKULE GAR GMRK MDRL KARAKY YOLCUSALONU GMR.MD. YELKY OTOMOTV HTSAS GM. MD. 1703 82,33 583 0,00 2241 31,59 89 0,00 890 33,26 3338 0,00 524 26,72 241 0,00 878 54,33 609 0,16 4704 38,46 195 0,00 14095 70,05 3387 18,39 29201 86,92 7029 1,20 3539 21737 3188 28048 32896 51,43 76,06 87,58 75,34 72,12 103 3479 1766 10314 14387 0,00 23,00 0,00 2,96 0,64 50027 EDI ORANI % 67,34 TOPLAM-ZBY 13022 EDI ORANI % 63,15

186

Gmrk Mdrl, (evrimii) http://www.customs-edi.gov.tr/, 28.04.2005

78

3.2.13 Elektronik Veri Deiimi

Elektronik veri deiimi 60l yllarn sonlarna doru, zellikle demiryolu, havayolu gibi tama arlkl firmalarn kat zerinde ilem yapmalarnn i srelerinde aksamalara neden olduunu fark etmeleriyle ortaya kmtr187. EDI sistemi araclyla transfer edilen verinin alc tarafndan

tanmlanabilmesi iin standart bir formatta olmas gerekir. Dolaysyla baarl bir EDI uygulamas iin iki taraf ncelikle ilemlerin ierii ve format hakknda karlkl bir anlama ierisinde olmaldrlar. Gnmzde 3 temel elektronik veri deiimi standard bulunmaktadr. UN/EDIFACT Avrupa ve Asya da yaygnken, ANSI ASC X.12 ve UCS Kuzey Amerika da daha yaygndr. Bu standartlar; dokman ve formlarn deiimi iin formatlar, karakter setlerini ve veri elementlerini tanmlamaktadr. nternet sayesinde elektronik veri deiimi daha fazla kullanc ile dk maliyetlerle gerekletirilmesi salanmtr. UN/EDIFACT Mesajlar inde Gmrk Sektrnde Kullanlan Uluslararas Mesajlar: Gmrk Kargo Mesajlar (CUSCAR -Custom Cargo Messages) Gmrk Kargo Mesajlar; Gmrk idaresi ve tayc firmalar arasnda kullanlan mesajlardr. eriinde tayc firma tarafndan gmrk idaresine gnderilen zet beyan (manifesto) bilgileri vardr. Gmrk Beyannamesi Mesajlar (CUSDEC-Custom Decleration Messages) Gmrk Beyannamesi Mesajlar; thalat/ihracat ve Gmrk

Komisyoncular ile Gmrk daresi arasnda kurulan mesajlardr. eriinde gmrk idaresine verilen gmrk beyannamesi bilgileri vardr.
Yasin Atla, Elektronik Veri Deiimi, (evrimii) http://www.bilgiyonetimi.org/cm/, 01.03.2005
187

79

Gmrk Cevap Mesajlar (CUSRES -Customs Response Messages) Gmrk Cevap Mesajlar; Gmrk idaresinden CUSDEC ve CUSCAR

mesajlarna yneltilen cevaplar ieren mesajlardr. Gmrk Tama Raporu Mesajlar (CUSREP-Customs Report Messages) Gmrk Tama Raporu Mesajlar; Her tr tama ekli iin detayl bilgiler ierir. Tayc firma ile gmrk idaresi arasnda kullanlr. Her bir mesaj sadece bir tamann verileri ierir ve aracn varndan sonra gnderilir. Bo konteyner ve yolcu saysnn da gmrk idaresine rapor edilmesinde kullanlr.

80

4 LOJSTK FRMALARINDA BLM SSTEMLERNN KULLANIMINA LKN ARATIRMA

4.1 Aratrmann Konusu
Firmalar rekabetin kuvvetlendii pazar koullar iinde deiikliklere uyum salayabilmek ve rekabet glerini arttrabilmek iin i aklarn dzenlemek ve kaynaklar verimli bir ekilde kullanmak zorundadr. Bu ise, firmalarn yeniden yaplanma srecine gitmelerini zorunlu klar. Bu noktada da; biliim sistemleri firmalara avantaj salayan aralar olarak ne kmaktadr. Yaplan aratrma; lojistik hizmet salayan firmalarda biliim sistemlerinin etkin olarak kullanlmasn konu almaktadr.

4.2 Aratrmann Amac

Rekabetin hzla artt lojistik sektrnde mteri beklentileri de hzla artmaktadr. Kalite, fiyat, gven gibi beklentilerin yan sra mteriler kesin verilerle siparilerinin durumunu grmek istemektedirler. Youn rekabet ortam; iletiim ve rekabetin her geen gn daha da artmas nedeniyle hzla deimektedir. Bu durum, mterilerinin srekliliini salamaya alan ve yeni mteriler kazanmak iin aba gsteren lojistik firmalarn, fiyat rekabeti dnda yeni araylara srklemektedir. Doru zamanda doru mal doru adrese hasarsz teslim etmenin yan sra firmalar denetimi salamak ve mterilerinin gveni kazanabilmek iin effaf olmak zorundadrlar. Bu sebeple iletiim alarn glendirip, stratejik kararlar istenilen zamanda alabilmek iin biliim sistemlerinden faydalanarak bilgi merkezlerini oluturmalar gerekmektedir. amz gelien teknoloji ve uzmanlamalardaki eitlenmeler sonucunda firmalarn dinamik yaplarnda oluan ok boyutlu ve karmak sorunlarn artk geleneksel ve sezgisel yaklamlarla zmlenmesi olanaksz olmaktadr. Karar alma srecinin her aamasnda kantitatif bilgi, veri, yorum ve sonulara eskiye oranla bugn ok daha gereksinim vardr. Bu durum kukusuz Biliim Sistemlerinin

81

nemini arttrmaktadr. Bu nedenle amza Bilgi a denilmektedir. Bu noktadan hareketle; gnmzde mteriler ve tedarikiler asndan ok nemli rol oynayan lojistik firmalarnda biliim sistemlerinin ne lde, daha ok hangi alanlarda, kimler tarafndan kullanldn belirlemek amacyla bu aratrmann yaplmas amalanmtr. Bu temel amaca ek olarak u alt amalar da belirlenmitir: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. Aratrma kapsamndaki firmalarn iletmeler aras anlamalara gre Aratrma kapsamndaki firmalarn sermaye yaplarnn belirlenmesi, Aratrma kapsamndaki firmalarn idari yaplarnn belirlenmesi, Aratrma kapsamndaki firmalarn kullandklar iletiim sistemlerinin snflandrlmalar,

belirlenmesi, Aratrma kapsamndaki firmalarn hizmet sunduklar sektrlerin belirlenmesi, Aratrma kapsamndaki firmalarn faaliyetlerinin belirlenmesi, Aratrma kapsamndaki firmalarn alan saylarna gre byklklerinin Aratrma kapsamndaki firmalarn idari personelinin eitim seviyelerinin Aratrma kapsamndaki firmalarn filolarndaki bilgisayar ekipman donanml Aratrma kapsamndaki firmalarn 2004 yl yaklak cirolarnn belirlenmesi, Aratrma kapsamndaki firmalarn bnyelerinde biliimle ilgili bir blmn

belirlenmesi, belirlenmesi, ve donanmsz ara saylarnn belirlenmesi,

bulunup bulunmad, bu alanda alan personel says ve bal olduu ynetim biriminin belirlenmesi, 12. 13. 14. 15. Aratrma kapsamndaki firmalarn biliim yatrmlarna ayrdklar 2004 yl Aratrma kapsamndaki firmalarn sahip olduu PC, bilgisayar kullancs ve Aratrma kapsamndaki firmalarn ncelikli olan internet kullanm amalarnn Aratrma kapsamndaki firmalarndan web sitelerini dinamik olarak yaklak btesi ve bu btenin ayrntl dalmnn belirlenmesi, internet kullancs says belirlenerek biliim altyapsnn incelenmesi, belirlenmesi, kullanabilme yetisine sahip olanlarn yzdesinin belirlenmesi, 82

16. 17.

Aratrma kapsamndaki firmalarn biliim yatrmlar yaparken arlkl karar Aratrma kapsamndaki firmalarn Kurumsal Bilgi Sisteminin etkinlii iin

verme yntemlerin belirlenmesi, kullandklar yazlmlarn, bu yazlmlarn kullanm etkinliinin ve bu yazlmlar kullanan personelin yeterliliinin belirlenmesi, 18. 19. 20. 21. Aratrma kapsamndaki firmalarn kullandklar biliim sistemleri ve nemli Aratrma kapsamndaki firmalarn hangi tr bilgilere nem verdiinin ortaya Aratrma kapsamndaki firmalarn nemli bulduklar biliim sistemi kullanm Aratrma kapsamndaki firmalarn retmi olduklar bilgileri deerlendirmek kullanm alanlarnn belirlenmesi, kartlmas, nedenlerinin belirlenmesi, ve stratejik kararlara dntrmek zere kurulmu olan bilgi merkezlerinin olup olmadnn belirlenmesi ve bu merkezin lojistik ynetimine katksnn olup olmadnn belirlenmesi. Yaplan literatr almasnda, lkemizde yukarda belirtilen ama ve ierikte bir aratrmaya rastlanmamtr188.

4.3 Aratrmann Kapsam ve Kstlar

Aratrmann anaktlesi olarak stanbuldaki tm Lojistik firmalar yerine biliim sistemlerinin bir parma olarak varsaylan e-posta adresleri olan firmalar alnmtr. Aratrma kapsamna stanbulda UND, UTKAT ve RODERe bal bulunan 440 firmadan e-posta adresleri bulunan 312 firma anaktle olarak belirlenmitir. Anaktle olarak e-posta adresleri bulunan firmalarn seilmesinin nedeni; ancak biliim sistemlerinin bir parma olan e-postay kullanan firmalarda biliim sistemlerinden bahsedilebilecei varsaymdr. Bu sebeple e-posta adresi olmayan firmalar aratrma anaktlesine dahil edilmemitir.

188

Trkiyede Biliim Sistemlerinin lojistik firmalarnda kullanmna ilikin ayrntl bir aratrmaya rastlanmamtr.

83

Anaktlenin tamamyla bire bir anket yaplmas zaman ve maliyet asndan mmkn olamadndan rneklem bykl hesaplanarak 312 firma arasndan basit tesadfi rnekleme yntemiyle seilen 30 adet firma ile grlmtr.

4.3.1 rneklem Byklnn Hesaplanmas

Bilimsel aratrmalarda anaktleyi temsil edecek rneklem byklnn saptanmas, aratrma sonularnn evrene genellenebilmesini salayan temel unsurlardan birisidir189. rneklem byklnn hesaplanmasna ilikin forml190: n= N* P* Q* Z2 (N-1)* H2 + Z 2 *P*Q

n = rneklem bykl N= Anaktle bykl H = Standart Hata Deeri P = Anaktlede bir olayn gzlenme oran Q = Anaktlede bir olayn gzlenmeme oran (1-P) Z = Belirli bir anlamlk dzeyinde Standart Hata 0.14 olarak dnlrse191; %95 anlamllk seviyesinde z0.05 = 1.96 Sonu olarak % 95 anlamllk dzeyinde; n= 312* 0.52* 1.962 311* 0,052 + 1.962*0.52 n= 30 olarak hesaplanmtr. .

Ayhan Ural, brahim Kl, Bilimsel Aratrma Sreci ve SPSS ile Veri Analizi, Detay Yaynclk, Ankara, 2005, s.40. 190 A.e. 191 Deerlendirmelerin verilere ilikin ortalamalara gre katlanlabilir hata deeri olan H, evren ve rneklem ortalamas arasnda izin verilecek maksimum fark olup, aratrmacnn evren deeri kestirmede gsterebilecei toleransn bir ifadesidir.(Ural, s.42)

189

84

4.4 Aratrmann Metodolojisi

Verilerin anket yntemi kullanlarak topland bu aratrmada; firmalarda sorularn kime yneltilecei nemli bir konu olmutur. Biliim sistemlerine st ynetim bak asnn nemi ve de firma ile ilgili bilgilerin en st dzeyde alnabilmesi daha kolay olmas sebebiyle aratrma kapsamna alnan her bir firmann st dzey yneticisine anket uygulanmtr192. Aratrma iki blmde incelenmektedir. I. Blmde tanmsal istatistikler kullanlarak firmalarn durumlarnn saptanmas hedeflenmitir. Bu tanmsal istatistikler iinde nicel deikenler iin (oran-aralk lekler193) iin ortalama, tepe deeri (mod), ortanca (medyan) deikenlik lleri, basklk ve asimetri lleri yer almaktadr. Nitel deikenler (sralama-snflama lekler) iin ise frekans dalmlarn, yzde dalmlarn veren tablolar oluturularak oranlar hesaplanmtr. ki ortalamann karlatrlmas iin yaplan t testleri uygulanmtr. II. Blmde ise; analizler yaplarak deikenlerin birbirlerine gre farkllap farkllamadn aratrmak zere yaplan Anova testinin parametrik olmayan karl olan Kruskal Wallis testi194 uygulanmtr.

192 193

Anket iin baknz EK-1, s.126 lek eitleri iin baknz EK-2, s.134 194 Kruskal Wallis testi iin baknz Ek-38, s.151

85

4.5 Bulgular
Aratrmada kullanlan anketteki veriler istatistik paket program olan SPSS (Statistical Package for Social Science)e program yardmyla gerekletirilmitir. Yaplan aratrma sonucunda ortaya kan sonular aada ayrntl olarak verilmitir. Anketler iki aamada incelenerek ilk olarak durum analizleri yaplm ve firmalarn zellikleri saptanmtr. Bunun sonrasnda ise, iliki analizleri yaplarak birbirlerine baml olan deikenler belirlenmi ve yorumlanmtr. aktarlm ve aratrma analizleri bu

4.5.1 Durum Analizleri

Yaplan durum analizleri sonucunda firmalarn yaplar, iletiim kanallar, hizmet sunduklar sektrler, faaliyet alanlar, firma byklkleri, alan personelin eitim durumu, firmalarn ara filolar ve zellikleri, 2004 yl cirolar, biliim idari yaplar ve altyaplar ile 2004 yl biliim bteleri ve bu btenin paylam, a yaplar, internet kullanm amalar, web sitesi kullanmlar, biliim sistemleri yazlmlarndan kullanlanlar ve etkinlikleri, faaliyet alanlarna gre kullanlan biliim tekniklerinin yannda biliim sistemlerinin nemli kullanm nedenleri, firmalar iin nemli olan bilgi trleri ve bilgi ynetim merkezi bulunan firmalarn oran ile biliim sistemlerinin etkinlik kriterleri saptanmtr. Sonular aada ayrntl olarak verilmektedir.

4.5.1.1 Firma Yaplar

Yerel iletmeler, lke iinde kurulmu, sermaye ve ynetim bakmndan da bamsz zel veya kamu iletmeleridir. Uluslararas iletmeler, yalnz lke iinde deil, yabanc lkelerde de eitli faaliyet dallarndan biri veya birkanda retim veya sat yapan zel veya kamu iletmeleridir. Bunlar d lkelerde faaliyet gstermekle beraber, darda snrl

86

yatrmlar olan, ounlukla ana firma lkesi vatandann ynetiminde bulunan iletmelerdir. Grafik 4.1`de grld zere aratrmaya katlan firmalarn % 60nn uluslar aras firmalar , %40nn ise yerel firmalar olduu saptanmtr195.
FRMALAR

yerel 40%

uluslar aras 60%

Grafik 4.1 Firmalarn letmeler Aras Anlamalara Gre Durumlar Grafik 4.2`de grld zere aratrmaya katlan firmalarn sadece %23nde yabanc sermaye bulunmaktadr196.
Yabanc Sermaye

VAR 23%

YOK 77%

Grafik 4.2 Firmalarn Sermaye Yaplar

195 196

Baknz Ek-4, s.135 Baknz Ek-5, s.135

87

Grafik 4.3`de grld zere firmalarn %63` corafi olarak ayr ynetim birimlerinden olumakta ve acentesi bulunmaktadr197.

Acente

YOK 37%

VAR 63%

Grafik 4.3 Acentesi Bulunan Firmalarn Oran

4.5.1.2 Firmalarn Acenteleriyle letiim Salama Yollar

letiimin hzl ve ucuz olmas lojistik firmalar asndan olduka nemlidir. Acentesi bulunan firmalarn %95`inden fazlas, acenteleri ile iletiim kurmak iin telefon veya e-posta tekniklerini kullanmaktadrlar. Ayrca aratrmaya katlan firmalarn yaklak %50si acenteleriyle iletiimini ntranet yoluyla salamaktadrlar198. Bunun dnda iletiim salamak iin uydu sistemlerini kullanan sadece bir firma bulunurken iki adet firma ise e zamanl iletiim salayan msn messenger, icq gibi internet servislerini kullanarak ubeleriyle iletiim salamaktadrlar.

197 198

Baknz Ek-6, s.138 Baknz Ek-7, s.136

88

Acenteler Aras letiim

dier

6 9 19 10 12 14 18 0 5 10 firma says 15 20

iletiim teknikleri

internet e-posta intranet gsm faks telefon

Grafik 4.4 Acenteler Arasnda Kullanlan letiim Teknikleri

4.5.1.3 Hizmet Sunulan Sektrlere Gre Firmalarn Durumu

Lojistik hizmet salayan firmalar genelde birden ok sektre hizmet sunmaktadr. Bu firmalardan birou otomotiv, tekstil, inaat, mobilya, kimya, salk ve gda sektrlerine hizmet sunarken ok az sayda firma beyaz eya, makine, metal sanayi ve yksek teknoloji (hi-tech) sanayileri ile tarm sektrne hizmet sunmaktadr199.

Lojistik Firmalarn Hizmet Sunduklar Sektrlere Gre Durumu

Hizmet sunan firma says

25 20 15 10 5 0

21

23 18 14 19 18 14 3

2
Metal Sanayi

Otomotiv

Tekstil

naat

Mobilya

Kimya Sektrler

Gda

Salk

Beyaz Eya

Grafik 4.5 Lojistik Firmalarn Hizmet Sunduklar Sektrlere Gre Durumu

199

Baknz Ek-8, s.137

89

4.5.1.4 Firmalarn Sunduklar Lojistik Faaliyetler

Lojistik; mteri gereksinimlerini karlamak zere, retim noktas ve tketim noktalar arasndaki mal, hizmet ve ilgili bilgilerin ileri ve geri yndeki aklar ile depolanmalarnn etkin ve verimli bir ekilde planlanmas, uygulanmas ve kontroln kapsayan tedarik zinciri sreci aamas olarak tanmlanmt200. Oysa yaplan aratrmada, grafikten de grld zere lojistik firmalarnn bir ou tama ve datm yaparken, sadece te biri ambalaj ve etiketleme yapmaktadr201. Bu da lojistik kavramnn henz tam olarak gerek anlamyla oturmadn gstermektedir. Bunlarn dnda firmalarn ok az bu faaliyetlerin dnda biliim, sigortalama ve reklam hizmeti sunmaktadr.

Firmalarn Sunduklar Lojistik Faaliyetler

30 25
Firma Says

24 20 10

27 17

20 15 10 5 0 Depolama

3
Datm AmbalajEtiketleme Tama Gmrkleme Dier

Faaliyetler

Grafik 4.6 Firmalarn Sunduklar Lojistik Faaliyetler

4.5.1.5 alan Saysna Gre Firmalarn Byklkleri

Trkiyede her ne kadar eitli kurum ve kurulular tarafndan yaplan KOB tanmlamalar farkl kriterlere gre yaplyorsa da; almamzda kullanlan KOB tanmnda kriter olarak alan says ele alnmtr. Trkiye Odalar ve Borsalar
200 201

Lojistik tanm iin baknz s.37 Baknz Ek-9, s.138

90

Birliinin yapt KOB tanmna gre; alan says 1-49 kii arasnda olan firmalar kk, 50-499 kii arasnda olanlar orta, 500 ve zerinde olan firmalar ise byk boy iletmeler olarak belirlenmektedir202. Buna gre aratrmaya katlan firmalarn %77si KOB olarak ele alnmaktadr. Tablo 4.1 alan Saylarna Gre Firma Byklkleri Firma Byklkleri Kk Orta Byk Toplam Firma Says 13 10 7 30 % 43,3 33,3 23,3 100 Kmlatif% 43,3 76,6 100

4.5.1.6 dari Personelin Eitim Durumu

Aratrmaya katlan firmalarda alan idari personelin %45`i ilk ve orta dereceli okullardan mezun iken %47`si lisans mezunu sadece %8`i ise yksek lisans mezunudur203.
dari Personelin Eitim Durumu

lisans st 8% ilk ve orta dereceli 45% lisans 47%

Grafik 4.7 dari Personelin Eitim Durumu kan bu oranlarla firmalarn idari personellerinin ortalama eitim yllar; 11=ilk-orta-lise dzeyi, 15=lisans dzeyi, 17=lisansst dzeyi olarak dnlrse, 11*0,45+15*0,47+17*0,08= hesaplanabilmektedir.
202

13,36

yaklak

olarak

13

yl

olarak

Mustafa H. olakolu, KOB Rehberi, Trkiye Odalar ve Borsalar Birlii, (evrimii)www.tobb.ogr.tr/organizasyon/kobi/yasa.php. 203 Baknz Ek-10, s.139

91

4.5.1.7 Firmalarn Ara Filolar

Aratrmaya katlan firmalarn filolarnda ortalama olarak 232 ara bulunurken; zerinde bilgisayar ekipman bulunan ortalama ara says sadece 40 olarak saptanmtr204. zerinde bilgisayar ekipman bulunan ara saylarnn filolarndaki ara saysna oran ortalama olarak %29.6dr205. Bunun yan sra aratrmaya katlan 9 firmann bilgisayar ekipmanl hi arac bulunmamaktadr. Bu da kontrol ve esneklik adna firmalarn aralarn yeteri kadar denetleyebilme yeteneine sahip olmadn gstermektedir. Bunun yannda; lojistik sektrnn ortalama 2004 yl ara saysnn 40 olduu bilinmektedir206. Aratrmaya katlan firmalarn ortalama ara saylar ile sektrn ortalama ara saylar arasnda anlaml bir fark olup olmadna bakmak iin yaplan Tek rneklem in T Testi (One-Sample Test)207 sonucunda; aratrmaya katlan lojistik firmalarnn ara saylarnn sektrdeki lojistik firmalarnn ortalama ara saylarndan %5 anlamllk dzeyinde anlaml bir farkllk gstermedii ortaya kmtr. Tablo 4.2 Tek rneklem in T Testi Sonular
One-Sample Test Test Value = 40 95% Confidence Interval of the Difference Lower Upper -,7528 385,4728

ara sayisi

t 2,056

df 24

Sig. (2-tailed) ,051

Mean Difference 192,3600

204 205

Baknz Ek-11, s.140 Baknz Ek-12, s.140 206 Trkiyede Lojistik Sektr iin baknz, s.41. 207 Baknz Ek-13, s.140

92

4.5.1.8 Firmalarn 2004 Yl Cirolar

Cirolar firma byklne gre deimektedir. Buna gre, kk boy iletmelerin ortalama cirolar 4.301.343 YTL , orta boy iletmelerin 40.528.571 YTL, byk boy iletmelerin ise 156.860.672 YTL `dir208.
2004 Yl Ortalama Cirolar
180.000.000 160.000.000 140.000.000 Ortalama cirolar 120.000.000 100.000.000 80.000.000 60.000.000 40.000.000 20.000.000 0 kk orta Firma byklkleri byk 4.301.343 40.528.571

156.860.672

Grafik 4.8 Firma Byklklerine Gre 2004 Yl Ortalama Cirolar

4.5.1.9 Biliimle lgili Blm

Aratrmaya katlan firmalarn %73nn biliimle ilgili bir blm varken bu departmanlarn %43 genel mdre bal bulunmaktadr209. Bu blmlerde alan kii says ise ortalama olarak 8 kiidir210.
Biliimle lgili Blmleri
yok 27%

var 73%

Grafik 4.9 Firmalarn Biliim Blmlerin Varl

208 209

Baknz Ek-22, s.145 Baknz Ek-14, s.140 210 Baknz Ek-15, s.141

93

4.5.1.10 Sahip Olunan PC, Bilgisayar Kullancs ve Internet Kullancs Says

Aratrmaya katlan firmalarda ortalama PC says 413 adettir. Bu say, kk boy firmalarda ortalama 19 iken, orta boy firmalarda ortalama 84, byk boy firmalarda ise 1560 adet olarak belirlenmitir211. Fakat byk boy firmalarda ok u deerler olmasndan tr medyan alnarak hesaplanan ortalama PC says 300e dmektedir. Bunun yannda orta boy firmalar iin hesaplanan medyan deeri ise yaklak 32 olarak saptanmtr. Kk boy firmalarda ise ortalama deer yaklak 19 olarak nemli bir farkllk gstermemektedir. Genel ortalama ise deerlerden arndrlarak 25 olarak saptanmtr212. Ayn ekilde u deerlerden arndrlarak hesaplanan bilgisayar kullanc says ise ortalama olarak 30 saptanmtr. Firmalarda ortalama internet kullancs says ise 25 olarak saptanmtr213. Buna gre; bilgisayar says ile internet kullancs says ortalama olarak ayn olurken bilgisayar kullancs says bilgisayar saysnn zerindedir.

4.5.1.11

2004 Yl Biliim Btesi Yatrmlar

bteleri

Aratrmaya katlan firmalarn, 2004 ylnda biliime ayrdklar

ortalama 488.176 YTL`dir214. Ayrlan bu bteyi firma byklklerine gre incelendiinde; bu yatrmlar kk boy firmalarda ortalama olarak 23.428 YTL, orta boy firmalarda 58.571 YTL, byk boy firmalarda ise 2.575.000 YTL olarak saptanmtr. Fakat byk boy firmalarda olan u deerlerin ortalamadaki standart sapmay ok bytt gz nne alnarak hesaplanan medyan deerleri aada verilmitir. Buna gre; Kk boy firmalarn biliim yatrmlar ortalama 20.000 YTL, Orta boy firmalarn biliim yatrmlar ortalama 50.000 YTL,
211 212

Baknz Ek-16, s.141 Baknz Ek-34, s.150 213 Baknz Ek-39, s.151 214 Baknz Ek-17, s.141

94

Byk boy firmalarn biliim yatrmlarnn ise ortalama 975.000 YTL olduu saptanmtr215. Bu firmalarn byklklerine gre ortalamalarnn arlkl ortalamalar ise; 200.880 olarak hesaplanmtr.

4.5.1.12 Firmalarn 2004 Yl Biliim Yatrmlar Btelerinin Paylam

200.880 YTL olarak saptanan 2004 yl biliim yatrmlarna ayrlan bteden donanm, yazlm, aratrma ve gelitirme, servis ve bakm, danmanlk ve eitim harcamalar yapmaktadrlar. Firmalarn ortalama olarak her bir kaynaa harcadklar tutar aada verilmitir. Donanm Harcamasna Yazlm Harcamasna Ar-Ge Harcamasna : 74.325 YTL, : 66.290 YTL : 8.035 YTL

Servis-Bakm Harcamasna : 24.105 YTL Danmanlk Harcamasna : 16.070 YTL Eitim Harcamasna : 12.052 YTL ayrlmtr.

Grafik 4.10da grld zere biliim yatrmlar btesinden en fazla harcama donanm ve ardndan da yazlm kaynaklarna yaplmaktadr. Bunun dnda aratrma ve gelitirme harcamalarna ise ayrlan bte olduka snrldr. kan sonuca gre firmalar yatrmlarn alt yap kurulumuna harcarken bu teknolojinin etkin kullanmna ynelik eitim, danmanlk, aratrma ve gelitirme yatrmlarna fazla nem vermedikleri sylenebilmektedir.

215

Baknz Ek-35, s.140

95

2004 Yl Biliim Yatrmlar Btelerinin Paylam

Danmanlk 8% Servis-Bakm 12% Ar-Ge 4% Yazlm 33% Eitim 6% Donanm 37%

Grafik 4.10 2004 Yl Biliim Yatrmlar Btesi Paylam216

4.5.1.12.1

Firmalarn A Balants

Aratrmaya katlan firmalarn tamamnda a balants bulunmakta olup, kullanlan a balant tipi intranet, extranet veya internettir217. Aratrmaya katlan firmalarn tamam interneti kullanrken, firmalarn %52si firma ii iletiimi e zamanl olarak salayarak intraneti kullanmaktadrlar. Bunun yannda firmalarn sadece %14 mteri veya tedarikileriyle e zamanl olarak bilgilerini paylamak zere extranet kullanmaktadrlar.
A balants 120 100 % kullanm 80 60 40 20 0 internet intranet A Balants Trleri extranet 14 52 100

Grafik 4.11 Firmalarda Kullanlan A Balants Trlerinin Dalm218

216 217

Baknz Ek-18, s.142 Baknz Ek-19, s.142 218 Baknz Ek-20, s.142

96

4.5.1.13

Firmalarn nternet Kullanm Amalar

Aratrmaya katlan firmalarn tamamnn interneti kullanmakta olduunu tespit etmitik. Bu firmalara gre en nemli ilk internet kullanm amac; 1. E- posta gnderip almak, 2. Aratrma yapmak, 3. Bankaclk ilemlerini gerekletirmek olduu saptanmtr. Firmalarn yaklak %69u interneti bankaclk ilemlerinde ve aratrma yapmak iin kullanmaktadrlar. Bunun yannda firmalarn %63 interneti tantm ve reklam yapmak, blmler aras iletiimi salamak, haber okumak, mteriler ve dier firmalarla i yapmak ve ticareti arttrmak amacyla kullanmaktadrlar.

nternet Kullanm Amalar

Dier Tantm-Reklam Blmleraras iletiim Eitim Haber okuma Bankaclk ilemleri Devletle i Yapma B2C B2B Ticareti arttrmak Aratrma yapmak E-posta gnderip almak

3 19 20 14 19 26 14 19 19 19 27 29
0 5 10 15 20 25 30 35

Kullanan Firma Says

Grafik 4.12 Firmalar nternet Kullanm Amalar219

219

Baknz Ek-21, s.143

97

4.5.1.14

Firmalarn Web Siteleri

Web sitesi bir firmann dnyaya alan penceresi olduu varsaylmaktadr. Bu balamda lojistik firmalar iin web sitesinin nemi byktr. Aratrmaya katlan firmalarn tamam bu bilinle web sitelerini oluturmu bulunmaktadr220.

4.5.1.14.1

Web Sitesini nteraktif Olarak Kullanan Firmalar

Aratrmaya katlan firmalardan %70`i web sitelerini dier firmalarla i yaparak, mterilerle i yaparak ve eitim amacyla interaktif olarak kullanmaktadrlar221. Firmalarn yaklak %30u ise web sitelerini interaktif olarak kullanamamaktadrlar.

Web Sitesi 25 21 20 Firma says 15 10 5 0 interaktif interaktif deil 9

Grafik 4.13 Firmalarn Web Sitelerini nteraktif Olarak Kullanmlar

4.5.1.15

Firmalarn Yazlm Altyaps

Aratrmaya katlan firmalarn %70i firma iinde kullanlan yazlmlar sadece dardan satn almaktadr, buna karn tm yazlmlarn kendi bnyesinde hazrlayan firmalarn oran ise sadece %17 olarak saptanmtr222. Aratrmaya katlan firmalarn

220 221

Baknz Ek-23, s.145 Baknz Ek-24, s.145 222 Baknz Ek-25, s.145

98

%13 ise hem firma iinde yazdklar hem de dardan satn aldklar yazlmlar kullanmaktadrlar.

Firmalarn Yazlmlar

herikiside 13% firma iinden 17%

firma dndan 70%

Grafik 4.14 Firmalarn Yazlmlarnn Durumu

4.5.1.16

Biliim Yatrmlarna Karar Verme Yntemleri

Firmalar yapacaklar biliim yatrmlarna karar verirken; en ok biliim teknikleri departmannn kararlarn ve danmanlarn nerilerini uygulamaktadrlar223. Bunun dnda firmalar srekli rakiplerini takip ederek biliim yatrmlar kararlarn almaktadrlar.

Biliim Yatrmlarna Karar Verme Yntemleri

Dier Yntemler E-dost tavsiyesi ile BT departman ilgilenen Rakip firmalar takip eden Danman 0 5 10 1 2 15 14 15 15 20

Uygulayan Firma Says

Grafik 4.15 Firmalarn Biliim Yatrmlarna Karar verme Yntemleri

223

Baknz Ek-26, s.145

99

4.5.1.17

Firmalarda Kullanlan Biliim Sistemleri Yazlmlar

Lojistik gibi biliim sistemleri yazlmlarnn kullanlmasnn gerekli olduu bir sektrde aratrmaya katlan firmalarn birou sadece ticari uygulamalar paket programlarn kullanrken ok az Mteri likileri Ynetimi (CRM- Customer Releationship Management), Kurumsal Kaynak Planlama (ERP- Enterprise Resource Management), nsan Kaynaklar Ynetimi (HRM- Human Resourse Management), Bakm Ynetim Sistemi (MMS- Maintance Management Systems), Datm Kaynaklar Planlamas (DRP- Distribution Resource Management) , Proje Ynetimi Sistemleri (PMS- Project Management Systems), Tedarik Zinciri Ynetimi (SCMSupply Chain Management) ve Veri Ambar-Madencilii uygulamalarnn yazlmlarn kullanmaktadrlar. Stratejik kararlar vermek zere destek salayacak olan, analitik ilemlerin yapld OLAP (Online Analytical Process) ve Karar Destek Sistemleri ise aratrmaya katlan hibir firma tarafndan kullanlmamaktadr224.
Kullanlan Biliim Sistemi Yazlmlar
HRM MMS PMS

8 4 1 2 0 5 2 12 9 27
0 5 10 15 20 25 30 Kullanan firma says

Yazlmlar

DRP Olap- KDS Veri ambar- madencilii SCM CRM ERP Ticari uygulamalar paket programlar

Grafik 4.16 Firmalarda Kullanlan Biliim Sistemleri Yazlmlar

224

Baknz Ek-27, s.147

100

4.5.1.17.1

Kullanlan Yazlmlarn Etkinlii

Aratrmaya katlan firmalarn kullandklar yazlmlarn etkinliklerinin ortalama olarak baklrsa, Bakm Ynetim Sistemi yazlmlarnn yeterince etkin olarak kullanlmad grlmektedir. Bunun dnda Kurumsal Kaynak Planlama yazlmlarn kullanan firmalarn bu yazlmlar 4.66 etkinlik derecesinde kullandklar grlmektedir. Ticari uygulamalar paket programlar ise 4.55 etkinlik derecesinde firmalarn 27sinde kullanlmaktadr. Tablo 4.3 Firmalarda Kullanlan Yazlmlar Ortalama Etkinlik Dereceleri

Descriptive Statistics N tic.uyg paket prog ERP CRM SCM Veri Ambar-madencilii Olap KDS DPR PMS MMS HRM Valid N (listwise) 27 9 12 2 5 0 2 1 4 8 0 Mean 4.5556 4.6667 4.1667 4.0000 4.0000 4.0000 4.0000 3.5000 4.5000 Std. Deviation .57735 .50000 .93744 .00000 1.00000 .00000 . 1.29099 .75593

4.5.1.17.2

Personel Yetenekleri

Aratrmaya katlan firmalarn %7`sinin personel yetenekleri, kullanlan biliim sistemleri yazlmlar iin tamamen yeterli iken, firmalarn %10`unun personelinin yetenekleri bu yazlmlar kullanmak iin yeterli deildir225.

225

Baknz Ek-28, s.148

101

Personel yetenekleri
60 50 40 30 20 10 0 yeterli deil az ok yeterli yeterli tamamen yeterli yeterli deil; 10 tamamen yeterli; 7 az ok yeterli; 33 yeterli; 50

Grafik 4.17 Yazlmlar Kullanmak iin Personel Yeteneklerinin Yeterlilii

4.5.1.18

Firmalarda Kullanlan Biliim Teknikleri

Aada yzdeleri verilmi olan biliim tekniklerinden barkod; depolama bata olmak zere datm, kontrol, gmrk alanlarnda kullanlrken, RFID`nin kullanm oran sadece depolama alannda %10 ile snrl kalmtr. Ara Takip sistemi ise datm ve kontrol alanlarnda aratrmaya katlan firmalarn %40nda kullanlmaktadr. Aratrmaya katlan firmalarn gmrklemede yaplan ilemlerinde Gmrk-EDIyi kullanan firmalarn oran ise sadece %3 olarak belirlenmitir. Tablo 4.4 Alanlara Gre Biliim Teknikleri Kullanm Yzdeleri
ara takip sistemi RFID barkod gmrk-EDI akaryakt takip sistemi corafi biliim sistemleri depolama datm kontrol gmrk 7 40 40 10 10 3 7 0 43 30 23 10 7 7 3 3 3 33 27 0 3 10 13 0

102

4.5.1.19

Biliim Sistemlerinin nemli Kullanm Nedenleri

Yaplan aratrmada, letme operasyonlarnn takibini kolaylatrmak, biliim sistemlerinin en nemli kullanm nedeni olarak belirlenmitir226. Biliim sistemlerinin nemli kullanm nedenleri aada sralanmtr; 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. letme operasyonlarnn takibini kolaylatrmak letme ii iletiimi etkinletirmek Mterilerle iletiimi ve etkileimi glendirmek Verimlilii arttrmak Kresel faaliyetlere katlmn salanmas Rekabeti avantaj salamak letmede karar verme ve sorun zmeyi etkinletirmek letmedeki prosedr ve ilemlerin standartlatrlmasn salamak Tedarikilerle iletiimi ve etkileimi glendirmek E-ticaret altyapn oluturmak Dahil olunan irketler grubu kararlarn yanstmas

4.5.1.20

Firmalar in Bilgi Trlerinin nemi

Yaplan aratrma sonucunda, Mterilere likin Bilgilerin firmalar iin en nemli bilgi tr olduu ortaya kmtr227. Firmalar iin bilgi trleri, nem sralarna gre aada sralanmtr; 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8.
226 227

Mterilere ilikin bilgiler Firmaya ilikin hizmetlerle ilgili bilgiler Sektre ilikin bilgiler Rakiplere ilikin bilgiler Firma prosedrlerine ilikin bilgiler alanlarn becerilerine ilikin bilgiler Aralara ilikin bilgiler Tedarikilere ilikin bilgiler

Baknz Ek-29, s.148 Baknz Ek-30, s.148

103

9.

Departmanlara ilikin bilgiler

4.5.1.21

Bilgi Ynetim Merkezi Bulunan Firmalar

katlan firmalarn %40`nda, retmi olduklar bilgileri

Aratrmaya

deerlendirmek ve stratejik kararlara dntrmek zere kurulmu bilgi ynetim merkezleri bulunmaktadr228. Bilgi Ynetim Merkezleri biliim teknolojileri blmnden farkl olarak bilgiyi yneten merkezlerdir.
Bilgi Ynetim Merkezleri

var 40%

yok 60%

Grafik- 4.18 Bilgi Ynetim Merkezleri Bulunan Firmalar

4.5.1.21.1

Bilgi Ynetim Merkezinin Lojistik Ynetimine Etkisi

Bilgi ynetim merkezi bulunan 12 firma, bulunan bu merkezlerin lojistik ynetiminde etkinlii ve baary ortalama olarak 4.33 etkinlik derecesiyle arttrd belirlenmitir229. Tablo 4.5 Bilgi Ynetim Merkezlerinin Etkinlik Derecesi N Ortalama Etkinlik Derecesi Bilgi Ynetim Merkezinin firma etkinliini arttrmas 12 4.33

228 229

Baknz Ek-31, s.149 Baknz Ek-32, s.149

104

4.5.1.22

Biliim Sistemlerinin Etkinlik Kriterleri

Yaplan aratrmada etkinlik; sistemin firmaya salad katma deer ve rekabet stnl olarak deerlendirilmitir.

Biliim sistemlerinin firmalara salad katma deer ve rekabet stnl olarak deerlendirilen etkinlik katsays dier bir ifadeyle katma deer ve etkinlik katsays her bir firma iin ayr ayr hesaplanarak bunlarn da ortalamas alnarak genel bir etkinlik katsays hesaplanmtr. Sonu olarak; biliim sistemlerinin etkinliini arttran faktrler iin etkinlik katsays 4.33 olarak hesaplanmtr. Firmalara gre bu deerin altnda kalan etkinlii arttrc faktrler: 1. Danman kullanmak, 2. Bilgi aknn teknolojiyle uyumlu hale getirilmesi, 3. alma prosedrlerinin nceden yazlm olmas belirlenmitir. Yukarda belirtilen biliim sistemlerinde etkinlii arttran faktr lojistik firmalar iin, dier etkinlik attrc dier faktrlere kyasla; nemli grlmemektedir. olarak

Tablo 4.6 Biliim Sistemleri Etkinliini Arttran Faktrler Biliim Sistemleri Etkinliini Arttran Faktrler
1 2 3 Danman kullanmak biliim sistemlerinin etkinliini arttrr. Personelin biliim teknolojileriyle uyumlu almas biliim sistemlerinin etkinliini arttrr. yap biiminin teknolojiyle uyumlu hale getirilmesi biliim sistemlerinin etkinliini arttrr. 3.8 4.5 4.4 Faktrlerin Etkinlik Katsays

105

Deien teknolojinin takip edilerek belirli aralklarla teknolojinin yenilenmesi biliim sistemlerinin etkinliini arttrr. 5 Bilgi aknn teknolojiyle uyumlu hale getirilmesi biliim sistemlerinin etkinliini arttrr. 6 Eitim srekliliinin salanmas biliim sistemlerinin etkinliini arttrr. 7 st ynetimin biliim sistemlerine destek vermesi biliim sistemlerinin etkinliini arttrr. 8 Birim yneticilerinin biliim sistemlerine destek vermesi biliim sistemlerinin etkinliini arttrr. 9 Donanm altyapsn verimli alyor olmas biliim sistemlerinin etkinliini arttrr. 10 Yazlmn i akna faaliyetlere uygun olarak seilmesi biliim sistemlerinin etkinliini arttrr. 11 Bilgi ak, bilgi gvenlii ve bilgi kontrolyle ilgili alma prosedrleri ve i tanmlarnn nceden yazlm olmas biliim sistemlerinin etkinliini arttrr. 12 Organizasyon yapsnn biliim teknolojilerinden yararlanlmasna uygun hale getirilmesi biliim sistemlerinin etkinliini arttrr. Toplam Ortalama Etkinlik Katsays

4.3 4.26 4.3 4.56 4.33 4.4 4.5

4.26 4.33 4.33

Faktr Analizi Faktr Analizi; gzlemlenen ok saydaki deiken iinden gruplandrlm temel deikenler ya da faktrler tanmlayarak deiken saysn azaltmak amacyla yaplmaktadr230. Bu almada yaplan biliim sistemlerinin etkinliini arttran faktrleri iki boyuttan olutuu saptanmtr. Her ne kadar baz kaynaklarda snflama ya da sralama leinde faktr analizi yaplmasnn uygun olmad belirtilse de tutumlarn llebilmesinde kullanlan sralama lei ile faktr analizinin yapld grlmtr231.

Ural, a.g.e., s.253. U. Sekeran, Research Methods for Business: A Skill Business Approach, Wiley, fifth edition, 1999, New York, s. 152; Mehmet Murat, zgr Uygun, Polislik mesleine likin Tutum leinin Gelitirilmesi, Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 2004, c.3,s.7, 64-71, (evrimii) http://www.esosder.com/dergi/7MURATM.doc, 03.05.2005; Teoman Duran, Ahmet Blent ztrk, Yerli Turistlerin Mersin Kzkalesi Destinasyonu ve Tekrar Ziyaret Niyetleri ile lgili Alglama zerine Bir Aratrma, Turizm Aratrma Dergisi, c.16, s.1,Bahar 9-23, 2005, (evrimii) www.anatoliajournal.com/atad/makale1.pdf, 03.05.2005; rfan Ser, vd., Gazi niversitesinin Uzaktan Eitim Potansiyeli, The Turkish Online Journal of Educational Technology, January, 2005, ISSN:1303-6521, v.14, I.1, A.14, (evrimii) www.tojet.net/articles/4114.htm, 03.05.2005
231

230

106

Anketin ikinci blmnde hazrlanm olan 12 adet soru iin yaplan faktr analizi sonucunda; 2 adet faktr saptanmtr.1. faktr toplam varyanslarn %45,5ini, 2. faktr ise toplam varyanslarn %18,3n aklamaktadr232. Birinci faktr oluturan 8 adet, ikinci faktr ise 4 adet soru iermektedir. Birinci faktr oluturan; 2., 3., 4., 5., 7., 8., 9., 10. ve 11. ve 12. sorularn faktr ykleri 0,692 ile 0,885 arasnda deimektedir.kinci faktr oluturan; 1.,6.,7.ve 8. sorularn faktr ykleri ise 0,514 ile 0,744 arasnda deimektedir. Bu sorularn ieriklerine bakldnda personelin biliim teknolojileriyle uyumlu almas, i yap biiminin teknolojiyle uyumlu hale getirilmesi, teknolojinin belirli aralklarla yenilenmesi, bilgi aknn teknolojiyle uyumlu hale getirilmesi, donanm altyapsnn verimli alyor olmas, yazlmn i akna uygun seilmi olmas, prosedr ve i tanmlarnn nceden yazlm olmas, organizasyon yapsnn uygun hale getirilmesi firma ii uyumun salanmasna ynelik 1. faktr aklarken; danman kullanmak, eitim srekliliinin salanmas, st ynetim ve birim yneticilerinin destek vermesi de etkin kullanm destekleyici olan 2. faktr aklamaktadr. Yaplan faktr analizi sonucunda biliim sistemlerinin etkinliini arttran faktrleri; firma ii uyumun salanmasna ynelik ve firma dndaki etkin kullanm destekleyici faktrler olarak iki boyutta toplamamz mmkn olmaktadr. Tablo 4.7 Korelasyon Matrisi
Component Matrix Component 1 B1 B2 B3 B4 B5 B6 B7 B8 B9 B10 B11 B12 -,069 ,741 ,767 ,750 ,705 ,417 ,682 ,639 ,899 ,868 ,824 ,768 2 ,767 ,476 ,219 ,050 ,210 -,533 -,530 -,300 ,133 ,038 ,019 -,059
a

Extraction Method: Principal Component Analysis. a. 2 components extracted.

232

Baknz Ek-32, s.149

107

Tablo 4.8 Rotasyon Sonras Korelasyon Matrisi

a Rotated Component Matrix

1 B1 B2 B3 B4 B5 B6 B7 B8 B9 B10 B11 B12

Component 2 ,218 -,738 ,864 -,170 ,794 ,079 ,715 ,230 ,733 ,065 ,191 ,649 ,438 ,744 ,484 ,514 ,885 ,208 ,821 ,284 ,773 ,286 ,692 ,338

Extraction Method: Principal Component Analysis. Rotation Method: Varimax with Kaiser Normalization. a. Rotation converged in 3 iterations.

Tablo 4.9 Rotasyona likin Korelasyon Matrisi

Component Transformation Matrix Component 1 2 1 ,930 ,368 2 ,368 -,930

Extraction Method: Principal Component Analysis. Rotation Method: Varimax with Kaiser Normalization.

Gvenirlik Analizi233

233

Gvenirlilik Analizi iin baknz EK-33, s.149

108

Yaplan gvenirlilik analizinde anketin ikinci blmn oluturan sorularn gvenirliliinin %87 olduu saptanmtr. Bu gvenirlilik deeri, 0,80 ile 1 deerleri arasnda olduundan lein yksek derecede gvenilir bir lek olduu sylenebilmektedir234.

Tablo 4.10 Gvenirlilik Analizi statistikleri Scale Mean if Item Deleted B1 B2 B3 B4 B5 B6 B7 B8 B9 B10 B11 B12 48,2000 47,5000 47,6000 47,6667 47,7333 47,7000 47,4333 47,6667 47,6000 47,5000 47,7333 47,6667 Scale Corrected Variance ItemSquared Alpha if Item Total Multiple if Item Deleted Correlation Correlation Deleted 23,3379 19,9138 19,6966 19,7471 19,3747 21,1828 20,1851 19,8161 18,8690 18,2586 18,7540 19,2644 -,0780 ,7066 ,6732 ,6861 ,6385 ,3357 ,5623 ,5313 ,8569 ,7984 ,7610 ,7038 ,3400 ,7508 ,8160 ,6108 ,6230 ,3609 ,6665 ,6102 ,8179 ,8247 ,6520 ,6176 ,9134 ,8598 ,8604 ,8600 ,8617 ,8792 ,8665 ,8685 ,8499 ,8505 ,8538 ,8579

Reliability Coefficients 12 items Alpha = ,8759 Standardized item alpha = ,8896

4.5.2 liki Analiz Bulgular

Yaplan aratrmada firmalarn biliim yatrmlarn etkileyen faktrler

bulunarak bir model oluturulmutur. Bunun dnda firmalarn ara saylarnn, PC

234

Ural, a.g.e., s.262.

109

saylarnn, biliime ayrdklar btenin ve firmalarda bulunan a tipinin firma bykl ile aralarndaki ilikiler incelenmitir.

4.5.2.1 Ara Says - Firma Bykl

Firma byklklerinin ara saylarna gre farkllap farkllamadn aratrmak zere Tek Ynl Varyans Analizi235 (Anova Analizi)nin yaplmas uygun grlmtr ancak kk, orta ve byk boy iletmelerin ara saylarnn normal dalmad saptanmtr. Bu nedenle analizin parametrik olmayan karl olan Kruskal Wallis testi uygulanmtr. Test sonucuna gre firmalarn 0,001 anlamllk dzeyinde ara saylarna gre farkllat saptanmtr. Tablo 4.11 Ara Says ve Firma Byklne likin statistikler
Ranks ara sayisi calisan sayisi kck orta byk Total N 11 8 6 25 Mean Rank 7,68 13,81 21,67

Tablo 4.12 Ara Says ve Firma Byklne likin Kruskal Wallis H Testi Sonular
Test Statisticsa,b Chi-Square df Asymp. Sig. ara sayisi 14,216 2 ,001

a. Kruskal Wallis Test b. Grouping Variable: calisan sayisi

Soruyu yantlayan 25 firmann ortalama ara aadaki gibidir: Tablo 4.13 Firmalarn Byklklerine Gre Ortalama Ara Saylar236 Firma Bykl Kk Orta
235 236

fi 11 8

Ortalama Ara Says 19 130

Medyan 15 79

Tek Ynl Varyans Analizi Testi Koullar iin baknz Ek-37, s.150 Baknz Ek-36, s.150

110

Byk Toplam

6 25

759 241

410 43

Yukardaki tablodan da grlebilecei gibi firmalar bydke ortalama ara saylarn da artmaktadr.

4.5.2.2 Sahip Olunan PC Says Firma Bykl

Yaplan Kruskal-Wallis testinde farkllk gstermektedir. Tablo 4.14 Firmalarn Sahip Olduklar PC Says ve Firma Byklne likin statistikler
Ranks PC sayisi calisan sayisi kck orta byk Total N 12 10 7 29 Mean Rank 8,75 15,65 24,79

aratrmaya katlan firmalarn sahip

olduklar PC saylar firma byklklerine gre %5 anlamllk dzeyinde nemli bir

Tablo 4.15 Firmalarn Sahip Olduklar PC Says ve Firma Byklne likin Kruskal Wallis H Testi Sonular

Test Statistics Chi-Square df Asymp. Sig.

a,b

PC sayisi 15,832 2 ,000

a. Kruskal Wallis Test b. Grouping Variable: calisan sayisi

111

4.5.2.3 Biliim Yatrmlarna Ayrlan Bte Firma Bykl

Yaplan Kruskal-Wallis testinde aratrmaya katlan firmalarn biliim

yatrmlarna ayrdklar btelerinin firma byklklerine gre %5 anlamllk dzeyinde nemli bir farkllk gstermektedir.

Tablo 4.16 Firmalarn Biliim Yatrmlarna Ayrdklar Bte ve Firma Byklne likin statistikler
Ranks bilisim yatirimlari btcesi calisan sayisi kck orta byk Total N 7 7 3 17 Mean Rank 6,00 9,00 16,00

Tablo 4.17 Firmalarn Biliim Yatrmlarna Ayrdklar Bte ve Firma Byklne likin Kruskal Wallis H Testi Sonular
Test Statisticsa,b bilisim yatirimlari btcesi 8,327 2 ,016

Chi-Square df Asymp. Sig.

a. Kruskal Wallis Test b. Grouping Variable: calisan sayisi

4.5.2.4 Firmalarda Bykl

Extranet

Alarnn

Bulunmas

Firma

Yaplan Kruskal-Wallis testinde aratrmaya katlan firmalarn a balants olarak extranet kullanm firma byklklerine gre %5 anlamllk dzeyinde nemli bir farkllk gstermektedir.

112

Tablo 4.18 Firmalarda Extarnet ann Bulunmas ve Firma Byklne likin statistikler
Ranks extranet calisan sayisi kck orta byk Total N 12 10 7 29 Mean Rank 17,00 15,55 10,79

Tablo 4.19 Firmalarda Extarnet ann Bulunmas ve Firma Byklne likin Kruskal Wallis H Testi Sonular
Test Statisticsa,b Chi-Square df Asymp. Sig. extranet 6,772 2 ,034

a. Kruskal Wallis Test b. Grouping Variable: calisan sayisi

113

5 SONU ve NERLER

Bu almada, i dnyas asndan hayati neme sahip olan biliim sistemlerinin lojistik firmalarnda kullanm alanlar, kullanm dereceleri ve kullanlan sistemleri aratran ayrntl bir aratrmann nemli bulgular ve bunlara ilikin yorumlar yaln bir biimde sunulmutur. Aratrmaya katlan firmalarn %40 lke iinde kurulmu, sermaye ve ynetim bakmndan da bamsz olan yerel firmalardan oluurken, %60 ise yalnz lke iinde deil, yabanc lkelerde de eitli faaliyetler gsteren uluslararas firmalardr. Firmalarn sadece % 23 nde yabanc sermaye bulunmaktadr. Firmalarn %77 si KOB olarak tanmlanmaktadr. Aratrmaya katlan firmalarn %63`nn acentesi bulunurken acentesi bulunan bu firmalarn %95`inden fazlas, acenteleri ile iletiim kurmak iin telefon veya e-posta tekniklerini kullanmaktadrlar. Lojistik hizmet salayan firmalar genelde birden ok sektre hizmet sunmaktadr. Bu firmalardan birou otomotiv, tekstil, inaat, mobilya, kimya, salk ve gda sektrlerine hizmet sunarken ok az sayda firma beyaz eya, makine, metal sanayi ve yksek teknoloji sanayilerine hizmet sunmaktadr. Lojistii; mteri gereksinimlerini karlamak zere, retim noktas ve tketim noktalar arasndaki mal, hizmet ve ilgili bilgilerin ileri ve geri yndeki aklar ile depolanmalarnn etkin ve verimli bir ekilde planlanmas, uygulanmas ve kontroln kapsayan tedarik zinciri sreci aamas olarak tanmlamtk. Oysa yaplan aratrmada lojistik firmalarnn bir ou tama ve datm yaparken, sadece te biri ambalaj ve etiketleme yapmaktadr. Bu da lojistik kavramnn henz firmalara tam olarak yerlemediini gstermektedir.

114

Aratrmaya katlan firmalarda alan idari personelin %44,51`i ilk ve orta dereceli okullardan mezun iken %46,1`i lisans mezunu sadece %7,48`i ise yksek lisans mezunudur. Aratrmaya katlan firmalarn filolarnda ortalama olarak 232 ara bulunurken; zerinde bilgisayar ekipman bulunan ortalama ara says sadece 40 olarak saptanmtr.Bu da kontrol ve esneklik adna firmalarn aralarn yeteri kadar denetleyebilme yeteneine sahip olmadn gstermektedir. zerinde bilgisayar ekipman bulunan ara saylarnn filolarndaki ara saysna oran ortalama olarak %29.6 dr. Aratrmaya katlan lojistik firmalarnn ara saylarnn sektrdeki lojistik firmalarnn ortalamalarndan anlaml bir farkllk gstermedii ortaya kmtr. Cirolar firma byklne gre deimektedir. Buna gre, kk boy iletmelerin cirolar 4.301.343 YTL , orta boy iletmelerin 40.528.571 YTL, byk boy iletmelerin ise 156.860.672 YTL `dir. Aratrmaya katlan firmalarn %73nn biliimle ilgili bir blm varken bu departmanlarn %43 genel mdre bal bulunmaktadr. Bu departmanlarda alan kii says ortalama olarak 8 kiidir. Firmalarda ortalama bilgisayar says ile internet kullancs says ayn olurken bilgisayar kullancs says bilgisayar saysnn zerindedir. Buna gre; firmada alanlarn bilgisayarlar tam zamanl olarak kullanamamas durumu ortaya kmaktadr. Aratrma sonularndan firmalarn biliimle ilgili yaptklar harcamalarn byk bir ksm donanm ve yazlm harcamalarna giderken, aratrma ve gelitirme harcamalarna ayrlan bte olduka snrldr.

115

Web sitesi bir firmann dnyaya alan penceresi olarak varsaylmaktadr. Bu balamda lojistik firmalar iin web sitesinin nemi byktr. Aratrmaya katlan firmalarn tamam bu bilinle web sitelerini oluturmu, a balantlarn kurmu bulunmaktadrlar. Aratrmaya katlan firmalardan %70`i web sitelerini dier firmalarla i yaparak, mterilerle i yaparak ve eitim amacyla interaktif olarak kullanmaktadrlar.

Aratrmaya katlan firmalarn %70 i firma iinde kullanlan yazlmlar dardan satn almaktadr.
Firmalar yapacaklar biliim yatrmlarna karar verirken; en ok biliim teknikleri departmannn kararlarn ve danmanlarn nerilerini uygulamaktadrlar Lojistik gibi biliim sistemleri yazlmlarnn kullanlmasnn gerekli olduu bir sektrde aratrmaya katlan firmalarn birou sadece ticari uygulamalar paket programlarn kullanrken ok az CRM, ERP, HRM, MMS, DRP, PMS, SCM ve veri ambar-madencilii uygulamalarn kullanmaktadrlar. Stratejik kararlar vermek zere destek salayacak olan, analitik ilemlerin yapld OLAP ve karar destek sistemleri aratrmaya katlan hibir firma tarafndan kullanlmamaktadr. Bu aratrmann sonucunda; biliim sistemleri yazlmlarnn, etkinlii arttrdna inan olmasna karn, bu yazlmlarn kullanm olduka dk olduu saptanmtr. Firmalar her ne kadar gnlk ilerinde yazlmlar kullanyorlarsa da faaliyetlerinde, kontrol ve denetimin salanmasnda, karar srecine destek verilmesinde salayan, analitik ilemlerin yapld yazlmlar kullanmamaktadrlar. Planlamay, koordine etmeyi ve denetlemeyi gerektiren hizmetler sunan lojistik firmalar byyp, alan ve mteri saylar, i hacimleri arttka; depolama, elleleme, tama ve datm gibi faaliyetleri en uygun maliyet ve zamanla yaplabilmesi, stratejik kararlar veren yneticilerin esnek kararlar verebilmeleri ve bu sreleri kolayca idare edebilmeleri

116

bu yazlmlar kullanmalarn gerektirir. Firmalarn hzla i aklarna uygun biliim sistemleri yazlmlar seerek kullanmalar gerekmektedir. Aratrmaya katlan firmalardan 4 tanesi MMS (Bakm Ynetim Sistemi) kullanmakta ancak etkin bir ekilde MMS`den faydalanamamaktadrlar. Bunun dndaki firmalar kullandklar yazlmlardan etkin olarak faydalanabilmektedir. Aratrmaya katlan firmalarn %7`sinin personel yetenekleri, kullanlan biliim sistemleri yazlmlar iin tamamen yeterli iken, firmalarn %10`unun personelinin yetenekleri bu yazlmlar kullanmak iin yeterli deildir. Biliim sistemlerinin etkin kullanmn salamak iin alanlarn da biliim sistemleriyle uyumlu almalar gerekmekte ve bu konuda eitilmeleri gerekmektedir. Bu alanlarda teknolojiyle uyumlu kiiler altrlarak etkinlik salanabilmektedir. Bu kiiler analitik dnme yetenekleri gelimi, endstri mhendisleri, saysal yntemciler veya ynetim biliim sistemciler olabilir. Aratrmaya katlan firmalarda biliim tekniklerinden barkod; depolama bata olmak zere datm, kontrol, gmrk alanlarnda kullanlrken, RFID`nin kullanm oran sadece depolama alannda %10 ile snrl kalmtr. Ara Takip sistemi ise datm ve kontrol alanlarnda aratrmaya katlan firmalarn %40nda kullanlmaktadr. Aratrmaya katlan firmalarn gmrklemede yaplan ilemlerinde Gmrk-EDIyi kullanan firmalarn oran ise sadece %3 olarak belirlenmitir. Genel olarak firmalar i aklarnn kontrol ve kolaylatrlmas ile ilgili biliim sistemleri teknolojilerini kullanmamaktadrlar.

Biliim sistemlerinin en nemli

kullanm nedeni olarak iletme

operasyonlarnn takibini kolaylatrmak, iletme ii iletiimi etkinletirmek ve mterilerle iletiimi ve etkileimi glendirmek olduu saptanmtr.

117

Firmalar iin en nemli bilgi trleri mterilere ilikin bilgiler iken firmalarn %40 CRM uygulamalarn kullanmamaktadr. Ayrca her trl bilginin firma asndan nem dereceleri olduka yksek km olmasna ramen bu firmalarn sadece %6s veri ambar ve madencilii uygulamalarn kullanrken E Zamanl Analitik leme (OLAP- On-Line Analytical Processing) ve Karar Destek Sistemini kullanan hi firma bulunmamaktadr. Aratrmaya katlan firmalarn ara saylarnn, 2004 yl cirolarnn, sahip olduklar PC saylarnn, Biliim Yatmlarna ayrdklar btelerin, a trlerinden extraneti kullanmalarnn firma byklklerine gre anlaml farklar gsterdikleri belirlenmitir. Aratrmaya katlan firmalarn %40`nda, retmi olduklar bilgileri

deerlendirmek ve stratejik kararlara dntrmek zere kurulmu bilgi ynetim merkezleri bulunmaktadr ve bu merkezleri bulunan firmalarn merkezlerin lojistik ynetiminde etkinlii ve baary 4.6 etkinlik derecesiyle arttrd sylenmitir. Bilgi ynetim merkezleri; biliim teknolojileri departmanlarndan farkl olarak; bilgiyi yneten ve bundan katma deer yaratarak rekabet stnl salayan merkezlerdir. Fakat bilgi ynetim merkezlerinin firmalarn % 50 sinden aznda bulunuyor olmas, firmalarn bilgiyi ynetme konusunda henz yeterince bilinlenmemi olduklarn gstermektedir. retilen bilgiyi deerlendirmek yeni katma deerler yaratabilmek iin firmalarn en ksa srede bu merkezleri kurmalar gerekmektedir. Her sektrde olduu gibi anket toplamann zorluklar Lojistik Sektrnde de bulunmaktadr. Yneticilerin bu almaya yeterince destek olmamas anket saysnn arttrlamamasna neden olmutur. Buna karn rneklem byklne uygun sayda anket toplanabilmesi salanabilmitir. Ancak yaplacak olan ileriki aratrmalarda rneklem saysnn arttrlmas alma sonularna daha fazla anlamllk getirebilecektir. Yaplan bu tez almasnn Lojistik Sektrndeki aratrmalarn eksiklii, zellikle biliim alanndaki eksiklik dikkate alnarak, bu alanda nemli bir boluu 118

dolduraca dnlmektedir. Bu tr almalarn belirli aralklarla yinelenmesi gerekmektedir. Bu ilk rnei izleyecek, benzer ve karlatrmaya olanak veren aratrmalarn mmknse her yl yaplmasnda bata eitsel, ynetsel ve mesleki yararlar olmak zere nemli yararlar bulunmaktadr.

119

KAYNAKA
Akten, N., Tamaclkta ada Motif: Kapdan Kapya Tama, Logistical Dergisi, yl:3, Say:3, s. 16-17 Arbak, Y.,rgtlerde Bilgisayar Destekli Bilgi Sistemlerinin ncelenmesine Ynelik Kurumsal Bir Yaklam, Verimlilik Dergisi, 1995, s:73 Arifolu, A., A. Krnes, A. Yazc, K. Akgl, A. Ayval, E-devlet Yolunda Trkiye, TBD,Kamu-BB,2002 Arslan, O., Bilgi Sistemlerinde Geliimde Etkinliin Arttrlmas, Tekstil Mhendisi rt.Yn. ve Endstri letmecilii Bilim Uzman Asc, .,. Baybars Tek, Fiziksel Datm Ynetimi, Bilgehan Basmevi, zmir, 1985, s.118. Akolu, R., M. Akolu, Bilgi Toplumunda Gei Srecinde Entellektel Sermayenin letmenin Piyasa Deerine Etkisi, A..BF Dergisi, C.14, say 1-2. 1998, s.5-582 Atla, Y., Elektronik Veri Deiimi, (evrimii) http://www.bilgiyonetimi.org/cm/, eriim 01.03.2005 Balaban, E., Sistem Yaklam ile Biliim Sistemlerinin gelitirilmesi, E letme Enformatik Ders Notlar, Ocak 2000 Ballou, H.R., Basic Business Logistics: Transportation, Matarials Management, Physical Distribution, USA, Prentice Hall, second edition, 1987 Bergeron, B., Essentials of CRM , Wiley, USA, 2002 Bilgi ynetimi: bilgi depolamak deildir (evrimii) www.tyukvk.org.tr/arsiv/makaletop.php?makale=bilgiyon2, 01.03.2005 Bilgi Ynetimi Terimleri Szl, (evirimii),http://www.rcbadoor.com/makalevekitaplar/bilgiyonetimi.htm, 22.10.2004 Bingi, P., J.K. Golda, M.K. Sharma, Critical Issues Affecting An ERP Implementation, Information Systems Management, 16/3, 1999, s.7. Bocij, P., D. Chaffey, A. Greasley, S. Hickie; Business Information Systems, second edition, Prentice Hall, 2003, England

120

Bollo, D., M. Stumm, Possible Changes in Logistics Chain Relationships Due to Internet Developments, International Transportation Operational Research, Vol.5, no.6, p.427-445, 1998. Bowersox, D. J., D. J. Closs, M. B. Cooper, Supply Chain Logistics Management, McGraw-Hill Company, First edition, N.Y., 2002 Cambazolu, T., Bilgi Teknolojilerinin Bugn ve Yarnna Genel Bak, Koak, stanbul, 1997 Christopher, M., Logistics and Supply Chain Management, Second Edition, Prentice Hall, 1998 Chung, S. H., C. A. Snyder, ERP Adoption: A Technological Evolution Approach, International Journal of Agile Management Systems, 2/1, 2000, s.23-25. Council of Logistics Management, (evrimii) wwwclm1.org, anc, M., M. Erdal, Lojistik Ynetimi, UTKAD, stanbul, 2003 anc, M., M. Erdal, Uluslararas Tamaclk Ynetimi, UTKAD ,stanbul, 2003 olakolu, M. H., KOB Rehberi, Trkiye Odalar ve Borsalar Birlii, (evrimii)www.tobb.ogr.tr/organizasyon/kobi/yasa.php. Demir, S., Kurumsal Kaynak Planlamas, Bilgi Teknolojileri Haber Blteni, no:12, Mays 2000, s.16 Dademir, Y., Veri Tabanlar&SQL, Trkmen kitapevi, stanbul, 2002 Demircan, M.L., Arda Moltay, Bilgiyi Ynetmek, Beta Yaynevi, stanbul,1997 Derviolu, H. G., Stratejik Bilgi Ynetimi, Dbank Yaynlar, 2004 Duran, T., A. B. ztrk, Yerli Turistlerin Mersin Kzkalesi Destinasyonu ve Tekrar Ziyaret Niyetleri ile lgili Alglama zerine Bir Aratrma, Turizm Aratrma Dergisi, c.16, s.1,Bahar 9-23, 2005, (evrimii) www.anatoliajournal.com/atad/makale1.pdf, 03.05.2005 Esen, ., letme Ynetiminde Sistem Yaklam, 3. bs., Alfa Yaynevi, 1998, Esnek retim/Esnek Otomasyon Sistem ve Teknolojileri, TBTAK-BTP 96/03,Ekim,1996

121

European Union Action Plan (evrimii) http://europa.eu.int/information_society/eerope/action_plan/actionplantext/index_en .htm,7.3.2005 Filiz, A., Lojistik ve Stok Ynetimi , (evrimii) www.bilgiyonetimi.org.tr, 12.08.2004 Ghiani, G., G. Laporte, R. Musmanno, Introduction to Logistics Systems Planning and Control, Wiley , England, 2004 Giannopoulos, G.A., The Application of Information and Communication Technologies in Transport, European Journal of Operational Research, (evrimii) www.sciencedirect.com, 20.11.2004 Ginters, E., Logistics Information Systems, Part 1, Part 2, Jumi Ltd., Riga, 2002 Gker, A., Bilim ve Teknoloji Politikalarna Giri iin Enformsayon Toplumu zerine Bir Yaklam Denemesi, Eyll, 2001, (evrimii)www.inovasyon.org/html/AYK.Mulkiye.Der.Ag.01.htm, 25.02.2005. Gmrk Mdrl, (evrimii) http://www.customs-edi.gov.tr/, 28.04.2005 4458 Sayl Gmrk Kanunu lgili Kararlar ve Tebliler, Cilt 1, md:150, Ankara, Ocak 2000, s:81. Haris, D. B., Creating a knowledge Centric Information Technology Environment (evrimii) http://www.htcs.com/ckc.htm, 17.02.2005 Hocan, Y., . Oktal, A. Hepkul, H. Kayncolu, A. Sevim; Ynetim Bilgi Sistemi, T.C. Anadolu niversitesi, Yayn No:1471, 2. Bask, Eskiehir, 2004,s.7. Irzk, G. Bilgi Toplumu Mu Enformasyon Toplumu Mu?, Gnce, say:24, s:1112, Kasm, 2002 Karahoca D., A. Karahoca, letmeciler,Mhendisler ve Yneticiler iin Ynetim Biliim Sistemleri, Beta Yaynevi, stanbul, 1998 Karl B. Manrodt, Ph.D. Understanding the Lean Supply Chain, 7. Lojistik Ynetimi Zirvesi, stanbul , 12-13 Nisan 2005 Kayk, B., Ara Takip Sistemleri, Logistical, yl:3, say:3, s:56-57. Keskilammi, M., L. Sydanheimo, M. Kivikozski; Manufacturing and Logistics Control. Part:1 Passive RFID Systems and the Effects of Antenna Parameters on Operational Distance., The International Journal of Advanced Manufacturing Technology, (2003)21:769-774

122

Keskin, H., V. D. Kalli, letmelerde Bilgi Ynetiminin Tanmlanmas ve Kavramsallatrlmas: KOBlerde Bilgi Ynetimi Aralarnn Kullanmna likin Bir Aratrma, (evrimii) www.bilgiyonetimi.org/cm Kocack, F., Bilgi Toplumu ve Trkiye, C.. Sosyal Bilimler Dergisi, Mays 2003, Cilt:27, No:1 1-10 Kreselleme Konulu Uluslararas Karayolu Tamacl Konferans, stanbul, Eyll, 2004 Langford, J.W., Logistics Principles and Applications, McGraw-Hill Company, second Edition, USA, 1995 Laudon, K. C., J. P. Laudon, Management Information Systems, 6th Edition, Prentice Hall, 2000, New Jersey Lojistiin Aritmetii, (evrimii) http://www.danismend.com/konular/lojistikyon/LOJLOJISTIGIN%20ARITMETIGI, 02.12.2004 Mark, K., Canadian Transporttation Logistics, Don Mills, Nov/Dec 2003. Vol. 106, Iss. 11, pg.50 (evrimii) http://www.proquest.umi.com,15.12.2004 Mazmanolu, A., PC Donanm ve Elemanlar, Beta Yaynlar, Ocak, stanbul, 2005 Meydan Larousse: Byk Lugat ve Ansiklopedi. Murat, M., . Uygun, Polislik mesleine likin Tutum leinin Gelitirilmesi, Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 2004, c.3,s.7, 64-71, (evrimii) http://www.esosder.com/dergi/7MURATM.doc, 03.05.2005 Monks, J.G., Operations Management: Theory and Problems, 3.bs.,Singapore, Mc Graw-Hill Inc., 1987 Nance, W. D., An Investigation of Information Technology and The Information Systems Group as Drivers and Enablers of Organizational Change, ACM, SIGCPR/SIGMIS96, USA, 1996 OBrien, James A., Introduction to Information Systems, 10. bs., McGraw-Hill, 2001 Orhan, O., Dnyada ve Trkiyede Lojistik Sektrnn Geliimi, M....B.F. , stanbul Ticaret Odas, Yayn no:2003-39, Mega Ajans, s.11

123

zatav, F., v.d; Introduction to Information Technology, Bilgi University Pres, First Edition, stanbul, 2001 Perreault, W.D., E. J. McCarthy, Benefits and Limitations of Different transport Modes, Basic Marketing, chapter 12: Distribution Customer Service and Logistics, The McGraw Hill, 1999, Power Point slide:11/17, (evrimii) www.sou.edu/business/sidersm/docs/Ba330/330ch12.ppt, 5.12.2004 Ponelis, S., Felicite A. Fairer-Wessels Knowledge Management:A Literature Overview, SouthAfrican Journal of Libary&Information Science, Vol.66, Issue 1, Mar 1998 Quayle, M., B. Jones, Logistics: An Integrated Approach, Tudor Business Publishing Ltd., Wirral, 1993 Ratliff, H. D., W. G.Nulty, Logistics Composite Modeling, The Logistics Institute at Georgia Tech, ABD, 1996 Rutner, S. M., B. J. Gibson, S. R. Williams, The mpacts of The Integrated Logistics Systems on Electronic Commerce and Enterprise Resource Planning Systems, Transportation Research, Part E 39, 2003 83-93, Elsevier Science Ltd., (evrimii) www.elsevier.com/locate/tre , 25.03.2005 Sekeran, U., Research Methods for Business: A Skill Business Approach, Wiley, fifth edition, 1999, New York Sekizinci Be Yllk Kalknma Plan: Ulatrma zel htisas Raporu, Ankara, 2001, s.5. Sikanen, L., A. Asikainen, M. Lehikoinen, Transport control of forest fuels by fleet manager, mobile terminals and GPS, (evrimii) www.sciencedirect.com, 25.11.2004 Sirinigidi, S. R., Enterprise Resource Plannimg in Reengineering Business, Business Process Management Journal, 6/5, 2000, s.376. Ser, ., vd., Gazi niversitesinin Uzaktan Eitim Potansiyeli, The Turkish Online Journal of Educational Technology, January, 2005, ISSN:1303-6521, v.14, I.1, A.14, (evrimii) www.tojet.net/articles/4114.htm, 03.05.2005 Swift, R., Accelerating Customer Relationship; Prentice Hall, 2001 Szymanski, R. A., D. Szymanski, M. Pulschen, Computers&Information Systems, Prentice Hall, New Jersey, 1995 Tam Otomatik Bagaj Elleleme, 3D Lojistik Dergisi, Nisan 2005/04

124

Tanya, M., Lojistik ve Tedarik Zinciri Ynetimi, 3GEN, Sonbahar 2002, s.21-24 T.B.M.M., (evrimii) http://www.tbmm.gov.tr/bbtg.htm,7.10.2004 T.C.Tarm ve Ky leri Bakanl Merkez Aratrma Enstits Cografi Bilgi Sistemleri ve Uzaktan Alglama Blm Bakanligi, (evrimii) www.tagem.gov.tr/gis/, 12.04.2005 Tecim, V., Bilgi Teknolojilerinde Yeni Bir Gelime: Corafi Bilgi Sistemleri ve Bilgi Sistemleri Arasndaki Yeri, D.E..BF Dergisi, C.14.,1999, s.3. Thomas, F., Lexus ve Zeytin Aac- Kresellemenin Gelecei, Boyner Yaynlar, stanbul, 2000 Timur, N., Sanayi letmelerinde Lojistik Faaliyetlerin Organizasyonu, T.C.Anadolu niversitesi Yaynlar, no:266, Eskiehir, 1998, s.3-13. Tom Stewart, Bilginin Kendisi, (evrimii) http://www.ytukvk.org.tr/arsiv/makaletop.php?makale=bilgiyon3, Turban, E., D. King, J. Lee, D. Viehland, Electronic Commerce: A Managerial Perspective, Prentice Hall, New Jersey, 2004 Ural, A., . Kl, Bilimsel Aratrma Sreci ve SPSS ile Veri Analizi, Detay Yaynclk, Ankara, 2005 Wattiau, I., J. Akoka, Logistics Information Systems Auditing Expert System Technology, Expert Systems With Applications,Vol.11, no.4, p. 463-473, 1996 Vakfbank, Sektr Aratrmalar Serisi, no:24, (evrimii) www.vakifbank.com.tr/earastirma/ulastirma.doc Vakf Bank, 20.11.2004 Yazc, S., renen Organizasyonlar, Alfa Yay., stanbul, 2001 Ylmaz, M., Bilgi Merkezleri ve Toplam Kalite likisi ve Bir Uygulama, Dou niversitesi Dergisi, 4 (2) 2003, 257-268. Austos 2001,

125

EKLER
EK-1 Lojistik Sektr Aratrmas stanbul niversitesi Ulatrma ve Lojistik Yksekokulu 2005

Bu aratrma lojistik firmalarnn biliim sistemlerini etkin olarak kullanmn lmek amacyla yaplan yksek lisans tez almasnn nemli bir blmn oluturacaktr. Aratrma formunu cevaplamak iin harcayacanz zaman ve deerli grleriniz bilimsel bir almann tamamlanmasna nemli katklar salayacaktr. Verdiiniz bilgiler kesinlikle gizli tutulacak sadece veriler analiz edilerek raporlanacaktr. Aratrma sonucunda elde edilecek veriler toplu olarak deerlendirileceinden, isim ve adres belirtmeniz istenmemektedir.

Sayglarmla Burcu ADIGZEL stanbul niversitesi Ulatrma ve Lojistik Yksekokulu Aratrma Grevlisi

Eer sonulardan haberdar olmak istiyorsanz ltfen aadaki bilgileri doldurarak anketimizi yantlaynz.
Firma ad : . sim Soyad: . Adres: e-posta:

126

I. BLM Firma Bilgileri : 1. Firmanz; ( )uluslar aras ( )yerel

2. Firmanzda yabanc sermaye var m? ( ) Evet ( ) Hayr 3. Firmanz corafik olarak dank ynetim birimlerinden mi oluuyor? ( ) Evet ( ) Hayr Evetse; ubeler aras iletiimi nasl salyorsunuz? (birden fazla seenei iaretleyebilirsiniz.) ( ( ( ( ( ( ( ) telefon ) faks ) e-posta ) gsm ) intranet ) internet zerinden sesli grme ) dier(belirtiniz)..

4. Firmanzn hizmet sunduu sektrler ( ) Otomotiv ( ) Kimya ( ) Tekstil ( ) Gda ( ) naat ( ) Salk ( ) Mobilya ( ) Dier(belirtiniz) . 5. Firmanzn faaliyetleri nelerdir? ( ) depolama ( ) datm ( ) ambalajlama ve etiketleme ( ) tamaclk ( ) gmrkleme ve dokmantasyon ( ) dier(belirtiniz)

6. Firmanzn 2004 yl toplam alan Says ( ) 1-9 ( ) 10-49 ( ) 50-499 ( ) 500- + 7. dari personelin eitim seviyesi % olarak belirtiniz. %...............ilk-orta-lise %...............lisans %...............lisansst % 100

127

8. Filonuzdaki 2004 yl toplam ara says . . . 9. Filonuzda zerinde bilgisayar ekipman bulunan ara says . . . 10. Firmanzn 2004 yl yaklak cirosu ne kadardr? YTL 11. Firmanzn Biliim ile ilgili departman var m? ( ) Var ( ) Yok

Varsa hangi birime bal? ( ) Bamsz ( ) Genel mdr ( ) Genel mdr yardmcs ( ) Dier bu departmanda alan kii says:.. kii Biliim Altyaps: 12. Sahip olunan PC says :.. adet 13. Bilgisayar kullancs says :.. kii 14. nternet kullancs says :kii 15. Biliim yatrmlarna ayrdnz 2004 yl bteniz ne kadardr? . YTL 16. Bu bteyi nasl paylatryorsunuz?(% olarak belirtiniz) % ..Donanm harcamas % . Yazlm harcamas %..........Aratrma gelitirme % ..Servis ve Bakm harcamas %......... Danmanlk % ..Eitim % 100 17. A balants (Network) var m? ( ) Evet ( )Hayr

Evetse Network tipi; ( ) Intranet ( ) Extranet ( ) Internet

128

18. nterneti firmanzda hangi amalar iin kullanyorsunuz? ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ) e-posta gndermek ) Aratrma yapmak ) Ticareti arttrmak ) Dier firmalarla i yapmak ) Mterilerle i yapmak ) Devletle olan ilemlerde ) Bankaclk ilemlerinde ) Haber okumak ) Eitim amacyla ) Blmler aras iletiim ve koordinasyonun salanmas ) Tantm ve reklam amacyla ) Dier(belirtiniz).. ( )Hayr

19.Web siteniz var m? ( ) Evet

20. Firmanzda kullanlan yazlmlar; ( ) Firma iinde yazlyor ( ) Dardan satn alnyor 21. Biliim yatrmlarnz yaparken ve sistem seimine karar verirken nasl bir yntem uyguluyorsunuz? ( ( ( ( ( ) Danman kullanyorum ) Sektrdeki dier firmalara bakyorum ) Bilgi teknolojileri ile ilgili departmanm ilgileniyor. ) E- dost arkada tavsiyesi ) Dier(belirtiniz) ..............................

22. Kurumsal Bilgi sisteminin etkinlii iin firmanzda kullandnz yazlmlar iaretleyiniz. ( ) Ticari uygulamalar paket programlar(stok, muhasebe,vs) ( ) ERP uygulamalar (kurumsal kaynak planlama) ( ) CRM uygulamalar (mteri ilikileri ynetimi) ( ) SCM uygulamalar (tedarik zinciri ynetimi) ( ) Veri Ambar ve Veri Madencilii uygulamalar ( ) OLAP Karar Destek sistemleri ( ) DRP uygulamalar(datm kaynaklar planlamas) ( ) PMS uygulamalar(proje ynetim sistemi) ( ) MMS uygulamalar(bakm ynetim sistemi) ( ) HRM uygulamalar (insan kaynaklar ynetimi) ( ) Dier (belirtiniz).

129

23. Aadaki biliim sistemi yazlmlarnn firmanzda ne derece etkin kullanldn belirtiniz. Etkinlii salad rekabet stnl asndan deerlendiriniz. Hi Katlmyorum katlmyorum Az ok katlyorum katlyorum Kesinlikle katlyorum 1 Ticari uygulamalar paket programlar(stok, muhasebe,vs) etkin olarak kullanlmaktadr. 2 ERP uygulamalar (kurumsal kaynak planlama) etkin olarak kullanlmaktadr. 3 CRM (mteri ilikileri ynetimi) uygulamalar etkin olarak kullanlmaktadr. 4 SCM (tedarik zinciri ynetimi) uygulamalar etkin olarak kullanlmaktadr. 5 Veri Ambar ve Veri Madencilii uygulamalar etkin olarak kullanlmaktadr. 6 OLAP Karar Destek sistemleri etkin olarak kullanlmaktadr. 7 DRP(datm kaynaklar planlamas) uygulamalar etkin olarak kullanlmaktadr. 8 PMS (proje ynetimi sistemi) uygulamalar etkin olarak kullanlmaktadr. 9 MMS (bakm ynetim sistemi) uygulamalar etkin olarak kullanlmaktadr. 1 HRM (insan kaynaklar ynetimi) uygulamalar etkin 0 olarak kullanlmaktadr. 24. Personel kadronuzun yeteneklerinin bu tr programlar kullanmak iin yeterli mi? Hi yeterli deil Yeterli Az ok yeterli yeterli Tamamen yeterli deil 25. Firmamzda genel olarak biliim sistemlerini etkin olarak kullanyoruz. Hi katlmyorum Katlmyorum Az ok Katlyorum katlyorum Tamamen katlyorum 130

26. Aada sralanan biliim tekniklerinin firmanzdaki kullanm alanlarn iaretleyiniz. depolama Ara takip sistemi RFID Barkod Bilge-EDI Akaryakt takip sistemi Corafi Biliim Sistemleri (GIS) datm kontrol gmrk

27. Aada biliim sistemlerinin nemli kullanm nedenleri sralanmtr. Fikrinizi belirtiniz Az ok katlyorum

Hi Katlmyorum

Katlmyorum

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11

letmedeki prosedr ve ilemlerin standartlatrlmas letme operasyonlarnn takibini kolaylatrmak letme ii iletiimi etkinletirmek Verimlilii artrmak letmede karar verme ve sorun zmeyi etkinletirmek E-ticaret altyapsn oluturmak Rekabeti avantaj salamak Dahil olunan irketler grubu/holding karar Tedarikilerle iletiimi ve etkileimi glendirmek Mterilerle iletiimi ve etkileimi glendirmek Kresel faaliyetlere katlm

Katlyorum Kesinlikle Katlyorum 131

28. Aadaki bilgi trlerini firmanz iin nemini belirtiniz. ok nemli 132 Hi nemli deil Fark etmez

nemli deil

Mterilere ilikin bilgiler Firmaya ilikin hizmetlerle ilgili bilgiler alanlarn becerilerine ilikin bilgiler Firma prosedrlerine ilikin bilgiler Rakiplere ilikin bilgiler Sektre ilikin bilgiler Aralara ilikin bilgiler Departmanlara ilikin bilgiler Tedarikilere ilikin bilgiler

29. retmi olduunuz bilgileri deerlendirmek ve stratejik kararlara dntrmek zere kurulmu bilgi merkeziniz var m? ( ) Evet ( ) Hayr

30. Bu departmann lojistik ynetiminde etkinlii ve baary arttrdna inanyor musunuz? Hi inanmyorum nanmyorum Az ok inanyorum nanyorum Kesinlikle inanyorum

nemli

II. Blm Etkinlik; sistemin firmanza salad katma deer ve rekabet stnl olarak deerlendirilmelidir. buna gre aadaki yarglar deerlendiriniz.

Hi Katlmyorum 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Danman kullanmak biliim sistemlerinin etkinliini arttrr. Personelin biliim teknolojileriyle uyumlu almas biliim sistemlerinin etkinliini arttrr. yap biiminin teknolojiyle uyumlu hale getirilmesi biliim sistemlerinin etkinliini arttrr. Deien teknolojinin takip edilerek belirli aralklarla teknolojinin yenilenmesi biliim sistemlerinin etkinliini arttrr. Bilgi aknn teknolojiyle uyumlu hale getirilmesi biliim sistemlerinin etkinliini arttrr. Eitim srekliliinin salanmas biliim sistemlerinin etkinliini arttrr. st ynetimin biliim sistemlerine destek vermesi biliim sistemlerinin etkinliini arttrr. Birim yneticilerinin biliim sistemlerine destek vermesi biliim sistemlerinin etkinliini arttrr. Donanm altyapsn verimli alyor olmas biliim sistemlerinin etkinliini arttrr. Yazlmn i akna faaliyetlere uygun olarak seilmesi biliim sistemlerinin etkinliini arttrr. Bilgi ak, bilgi gvenlii ve bilgi kontrolyle ilgili alma prosedrleri ve i tanmlarnn nceden yazlm olmas biliim sistemlerinin etkinliini arttrr. Organizasyon yapsnn biliim teknolojilerinden yararlanlmasna uygun hale getirilmesi biliim sistemlerinin etkinliini arttrr.

Katlmyorum Az ok Katlyorum Katlyorum Kesinlikle Katlyorum 133

EK-2 lek eitleri237: Snflama (nominal) lei Bu lee ilikin deikenlerin ald deerler saysal bir byklk ifade etmezler. Deikenlere ait verilerin belirli bir snf temsil ettii bu lme dzeyinde veriler bazen birbirlerine stnl olmayan belirli rakamlarla kodlanr. rnein cinsiyet deikenlerine ait veriler 1, 2 (1=kadn, 2=erkek) rakamlar ile kodlanabilir. Medeni durum, meslek gz rengi, din, doum yeri ve uyruk gibi nitel deikenlere ait lmler snflama leindedir. Sralama (ordinal) lei Bu lee ilikin deikenlerin ald deerler, birbirlerine stnlklerine gre sralanmaktadrlar. rnein baar durumunu gsteren deiken, zayf(1), orta(2), iyi(3), ok iyi(4) gibi isimsel veya rakamsal deerler alabilir. renim durumu (ilk-orta-lise), katlm dzeyi (katlyorum, kararszm, katlmyorum) gibi nitel deikenlere ilikin lmler sralama leindedir. Aralk (interval) lei Bu lee ilikin deikenlerin ald deerler, miktar belirtmektedir. Bu lekte her hangi bir deer balang noktas olarak alnr. Belirlenen balang noktasnn zerinde veya altnda, ayn arala sahip iki deer arasndaki fark birbirine eit kabul edilir. Scaklk, zeka, alg ve performans puan gibi nicel deikenlere ait lmler aralk leindedir. Bu lekte sfr noktas gerek deildir, hilik belirtmez. Oran (ratio) lei Oran leinin aralk leinden tek fark gerek snf noktasnn olmasdr. Bu lekte sfr deeri hilik belirtir. Aylk gelir, arlk, uznluk, hz gibi nicel deikenlere ait lmler oran leindedir.

237

Ural, a.g.e.,s.51

134

EK-3 Parametrik Test Koullar238 Veriler nicel zellikte olmal Veriler normal dalma uygun olmal Varyanslar homojen olmal rneklem bykl 10dan az olmamal rneklemi oluturan birimler anaktleden yansz olarak seilmeli ve birbirlerinden bamsz olarak seilmeli EK-4 Firma Yaplarnn Dalmlar
firma ululararasi_yerel Frequency 18 12 30 Percent 60,0 40,0 100,0 Valid Percent 60,0 40,0 100,0 Cumulative Percent 60,0 100,0

Valid

uluslararas yerel Total

EK-5 Firmalarn Yabanc Sermaye Durumlar

yabanci sermaye durumu Frequency 7 23 30 Percent 23,3 76,7 100,0 Valid Percent 23,3 76,7 100,0 Cumulative Percent 23,3 100,0

Valid

var yok Total

EK-6 Firmalarn Acenteleri

Acenta Frequency 19 11 30 Percent 63,3 36,7 100,0 Valid Percent 63,3 36,7 100,0 Cumulative Percent 63,3 100,0

Valid

var yok Total

238

Ural, a.g.e.,s.57

135

EK-7 Firmalarn letiim Salama Yollar

telefon Frequency 18 1 19 11 30 Percent 60,0 3,3 63,3 36,7 100,0 faks Frequency 14 5 19 11 30 Percent 46,7 16,7 63,3 36,7 100,0 gsm Frequency 12 7 19 11 30 Percent 40,0 23,3 63,3 36,7 100,0 intranet Frequency 10 9 19 11 30 Percent 33,3 30,0 63,3 36,7 100,0 e-posta Frequency 19 11 30 Percent 63,3 36,7 100,0 Valid Percent 100,0 Cumulative Percent 100,0 Valid Percent 52,6 47,4 100,0 Cumulative Percent 52,6 100,0 Valid Percent 63,2 36,8 100,0 Cumulative Percent 63,2 100,0 Valid Percent 73,7 26,3 100,0 Cumulative Percent 73,7 100,0 Valid Percent 94,7 5,3 100,0 Cumulative Percent 94,7 100,0

Valid

Missing Total

1 2 Total System

Valid

Missing Total

1 2 Total System

Valid

Missing Total

1 2 Total System

Valid

Missing Total

1 2 Total System

Valid Missing Total

1 System

136

internerten sesli grsme Frequency 9 10 19 11 30 Percent 30,0 33,3 63,3 36,7 100,0 diger Frequency 6 13 19 11 30 Percent 20,0 43,3 63,3 36,7 100,0 Valid Percent 31,6 68,4 100,0 Cumulative Percent 31,6 100,0 Valid Percent 47,4 52,6 100,0 Cumulative Percent 47,4 100,0

Valid

Missing Total

1,00 2,00 Total System

Valid

Missing Total

1 2 Total System

EK-8 Firmalarn Faaliyet Sunduklar Sektrler

otomotiv Frequency 21 9 30 Percent 70,0 30,0 100,0 Valid Percent 70,0 30,0 100,0 Cumulative Percent 70,0 100,0

Valid

hizmet sunmakta hizmet sunmamakta Total

tekstil Frequency 23 7 30 Percent 76,7 23,3 100,0 Valid Percent 76,7 23,3 100,0 Cumulative Percent 76,7 100,0

Valid

hizmet sunmakta hizmet sunmamakta Total

insaat Frequency 14 16 30 Percent 46,7 53,3 100,0 Valid Percent 46,7 53,3 100,0 Cumulative Percent 46,7 100,0

Valid

hizmet sunmakta hizmet sunmamakta Total

137

kimya Frequency 19 11 30
gida Frequency 18 12 30 Percent 60,0 40,0 100,0 Valid Percent 60,0 40,0 100,0 Cumulative Percent 60,0 100,0

Valid

hizmet sunmakta hizmet sunmamakta Total

Percent 63,3 36,7 100,0

Valid Percent 63,3 36,7 100,0

Cumulative Percent 63,3 100,0

Valid

hizmet sunmakta hizmet sunmamakta Total

saglik Frequency 14 16 30 Percent 46,7 53,3 100,0 Valid Percent 46,7 53,3 100,0 Cumulative Percent 46,7 100,0

Valid

hizmet sunmakta hizmet sunmamakta Total

beyaz esya-makina-metal sanayi-hi-tec Frequency 5 25 30 Percent 16,7 83,3 100,0 Valid Percent 16,7 83,3 100,0 Cumulative Percent 16,7 100,0

Valid

hizmet sunmakta hizmet sunmamakta Total

EK-9 Firmalarn Hizmet Sunduklar Sektrler

depolama Frequency 24 6 30 Percent 80,0 20,0 100,0 Valid Percent 80,0 20,0 100,0 Cumulative Percent 80,0 100,0

Valid

1,00 2,00 Total

138

ambalaj ve etiket Frequency 10 20 30 Percent 33,3 66,7 100,0 Valid Percent 33,3 66,7 100,0 Cumulative Percent 33,3 100,0

Valid

1,00 2,00 Total

gmrkleme ve dk. Frequency 17 13 30 Percent 56,7 43,3 100,0

datm Frequency 20 10 30 Percent 66,7 33,3 100,0
tama Frequency 27 3 30 Percent 90,0 10,0 100,0
dier Frequency 3 27 30 Percent 10,0 90,0 100,0 Valid Percent 10,0 90,0 100,0 Cumulative Percent 10,0 100,0

Valid

1,00 2,00 Total

Valid Percent 56,7 43,3 100,0

Cumulative Percent 56,7 100,0

Valid

1,00 2,00 Total

Valid Percent 66,7 33,3 100,0

Cumulative Percent 66,7 100,0

Valid

1,00 2,00 Total

Valid Percent 90,0 10,0 100,0

Cumulative Percent 90,0 100,0

Valid

1,00 2,00 Total

EK-10 dari Personelin Eitim Yllar

Descriptive Statistics N Statistic 27 27 27 27 Mean Statistic 44,5185 46,1111 7,4815 Std. Statistic 27,92486 26,95057 14,02572 Skewness Statistic Std. Error ,092 ,448 ,006 ,448 3,695 ,448 Kurtosis Statistic Std. Error -,675 ,872 -,754 ,872 15,886 ,872

ilk ve orta dereceli lisans lisansst Valid N (listwise)

139

EK-11 Firmalarn Ara Saylar ve Bilgisayar Ekipmanl Ara Says

Descriptive Statistics N Statistic ara sayisi 25 bilgisayar ekipmanli arac 26 Valid N (listwise) 25 Std. Mean Statistic Statistic 232,3600 467,83507 39,3846 80,93013 Skewness Statistic Std. Error 2,901 ,464 2,461 ,456 Kurtosis Statistic Std. Error 8,157 ,902 5,156 ,887

EK-12
Descriptive Statistics N Statistic 24 24 Mean Statistic 29,6551 Std. Statistic 42,54695 Skewness Statistic Std. Error 1,022 ,472 Kurtosis Statistic Std. Error -,856 ,918

A910 Valid N (listwise)

EK-13 Tek rneklem in T Testi Tek rneklem iin t testi, tek rneklemin belirli bir deikene ilikin llen ortalamas ile ayn deikene ilikin verilen ortalama arasndaki farkn anlamlln test etmek amac ile kullanlr. Test koullar Parametrik test koullar salanmal Deikenlere ilikin lmler aralk veya oran leinde olmal

EK-14 Biliimle lgili Blm

bilisimle ilgili dep Frequency 22 8 30 Percent 73,3 26,7 100,0 Valid Percent 73,3 26,7 100,0 Cumulative Percent 73,3 100,0

Valid

var yok Total

140

bagli oldugu birim Frequency 1 13 7 1 22 8 30 Percent 3,3 43,3 23,3 3,3 73,3 26,7 100,0 Valid Percent 4,5 59,1 31,8 4,5 100,0 Cumulative Percent 4,5 63,6 95,5 100,0

Valid

Missing Total

bagimsiz genel mdr genel mdr yard dier Total System

EK-15
Descriptive Statistics N Stati stic bilisim departmaninda calisan sayisi Valid N (listwise) 20 20 Mean Statis tic 8,000 Std. Statist ic 18,84 Skewness Std. Statistic Error 3,969 ,512 Kurtosis Std. Statistic Error 16,635 ,992

EK-16
Descriptives PC sayisi 95% Confidence Interval for Mean Lower Bound Upper Bound Minimum Maximum 12.3349 25.8317 8.00 40.00 15.6069 152.5931 15.00 300.00 -1520.5185 4640.5185 70.00 9100.00 -224.6865 1051.5830 8.00 9100.00

N kck orta byk Total

Mean Std. Deviation Std. Error 12 19.0833 10.62123 3.06609 10 84.1000 95.74671 30.27777 7 1560.0000 3330.84574 1258.941 29 413.4483 1677.62589 311.52731

EK-17
Descriptives bilisim yatirimlari btcesi 95% Confidence Interval for Mean Lower Bound Upper Bound Minimum 6477.0702 40380.0727 2000.00 20279.1767 96863.6805 10000.00 -4798590.70 9948590.695 750000.0 -255812.9661 1232165.907 2000.00

kck orta byk Total

N 7 7 3 17

Mean Std. Deviation 23428.57 18329.00382 58571.43 41403.93356 2575000 2968269.698 488176.5 1447020.786

Std. Error 6927.712 15649.22 1713731 350954.1

Maximum 52000.00 100000.0 6000000 6000000

141

EK-18
Descriptive Statistics Std. N Mean Statistic Statistic Statistic bilisim yatirimlari btces 17 488176,5 1447021 donanim harcamasi 19 37,1053 16,85854 yazilim harcamasi 19 33,0526 18,29837 ar-ge 19 4,2105 8,16890 servis-bakim 19 11,8421 11,32972 danismanlik 19 8,2632 13,88381 egitim 19 5,5263 6,46674 Valid N (listwise) 17 Skewness Statistic Std. Error 3,888 ,550 ,535 ,524 ,096 ,524 2,343 ,524 2,241 ,524 2,316 ,524 1,161 ,524 Kurtosis Statistic Std. Error 15,528 1,063 -,245 1,014 -1,242 1,014 5,325 1,014 6,744 1,014 4,975 1,014 ,726 1,014

EK-19
ag baglantisi Frequency 30 Percent 100,0 Valid Percent 100,0 Cumulative Percent 100,0

Valid

var

EK-20
intranet Frequency 16 13 29 1 30 Percent 53,3 43,3 96,7 3,3 100,0 Valid Percent 55,2 44,8 100,0 Cumulative Percent 55,2 100,0

Valid

Missing Total

var yok Total System

extranet Frequency 4 25 29 1 30 Percent 13,3 83,3 96,7 3,3 100,0

internet Frequency 29 1 30 Percent 96,7 3,3 100,0 Valid Percent 100,0 Cumulative Percent 100,0

Valid

Missing Total

var yok Total System

Valid Percent 13,8 86,2 100,0

Cumulative Percent 13,8 100,0

Valid Missing Total

var System

142

EK-21
e-posta Frequency 29 1 30 Percent 96,7 3,3 100,0
arastirma Frequency 27 3 30 Percent 90,0 10,0 100,0 Valid Percent 90,0 10,0 100,0 Cumulative Percent 90,0 100,0

Valid

1,00 2,00 Total

Valid Percent 96,7 3,3 100,0

Cumulative Percent 96,7 100,0

Valid

1,00 2,00 Total

ticareti arttirma Frequency 19 11 30 Percent 63,3 36,7 100,0

B2B Frequency 19 11 30 Percent 63,3 36,7 100,0
B2C Frequency 19 11 30 Percent 63,3 36,7 100,0 Valid Percent 63,3 36,7 100,0 Cumulative Percent 63,3 100,0

Valid

1,00 2,00 Total

Valid Percent 63,3 36,7 100,0

Cumulative Percent 63,3 100,0

Valid

1,00 2,00 Total

Valid Percent 63,3 36,7 100,0

Cumulative Percent 63,3 100,0

Valid

1,00 2,00 Total

devletle is yapma Frequency 14 16 30 Percent 46,7 53,3 100,0 Valid Percent 46,7 53,3 100,0 Cumulative Percent 46,7 100,0

Valid

1,00 2,00 Total

143

bankacilik islemleri Frequency 26 4 30 Percent 86,7 13,3 100,0

haber okuma Frequency 19 11 30 Percent 63,3 36,7 100,0
egitim Frequency 14 16 30 Percent 46,7 53,3 100,0 Valid Percent 46,7 53,3 100,0 Cumulative Percent 46,7 100,0

Valid

1,00 2,00 Total

Valid Percent 86,7 13,3 100,0

Cumulative Percent 86,7 100,0

Valid

1,00 2,00 Total

Valid Percent 63,3 36,7 100,0

Cumulative Percent 63,3 100,0

Valid

1,00 2,00 Total

blmlerarasi ilts-koordinasyon Frequency 20 10 30 Percent 66,7 33,3 100,0 Valid Percent 66,7 33,3 100,0 Cumulative Percent 66,7 100,0

Valid

1,00 2,00 Total

tanitim-reklam Frequency 19 11 30 Percent 63,3 36,7 100,0

diger Frequency 3 27 30 Percent 10,0 90,0 100,0 Valid Percent 10,0 90,0 100,0 Cumulative Percent 10,0 100,0

Valid

1,00 2,00 Total

Valid Percent 63,3 36,7 100,0

Cumulative Percent 63,3 100,0

Valid

1,00 2,00 Total

144

EK-22
Descriptives cirosu 95% Confidence Interval for Mean Lower Bound Upper Bound Minimum 1660888.979 6941797.021 1000000 6103651.197 74953491.66 2600000 58426616.91 255294727.5 55000000 18956079.58 86445391.66 1000000

N kck orta byk Total 9 7 5 21

Mean 4301343.000 40528571.43 156860672.2 52700735.62

Std. Deviation 3435103.147 37222337.12 79275919.60 74132382.71

Std. Error 1145034 1.4E+07 3.5E+07 1.6E+07

Maximum 9000000 96000000 2.67E+08 2.67E+08

EK-23
web sitesi Frequency 30 Percent 100,0 Valid Percent 100,0 Cumulative Percent 100,0

Valid

var

EK-24
interaktif web sitesi Frequency 21 9 30 Percent 70,0 30,0 100,0 Valid Percent 70,0 30,0 100,0 Cumulative Percent 70,0 100,0

Valid

var yok Total

EK-25
Cumulative Percent 70,0 86,7 100,0

Frequency Valid Disardan satin aliniyor Firma iinde yazlyor Herikisi Total 21 5 4 30

Percent 70,0 16,7 13,3 100,0

Valid Percent 70,0 16,7 13,3 100,0

EK-26
tic.uyg paket prog Frequency 27 3 30 Percent 90,0 10,0 100,0 Valid Percent 90,0 10,0 100,0 Cumulative Percent 90,0 100,0

Valid

kullanlyor kullanlmyor Total

145

ERP Frequency 9 21 30 Percent 30,0 70,0 100,0

CRM Frequency 12 18 30 Percent 40,0 60,0 100,0
SCM Frequency 2 28 30 Percent 6,7 93,3 100,0 Valid Percent 6,7 93,3 100,0 Cumulative Percent 6,7 100,0

Valid

kullanlyor kullanlmyor Total

Valid Percent 30,0 70,0 100,0

Cumulative Percent 30,0 100,0

Valid

kullanlyor kullanlmyor Total

Valid Percent 40,0 60,0 100,0

Cumulative Percent 40,0 100,0

Valid

kullanlyor kullanlmyor Total

Veri Ambar-madencilii Frequency 5 25 30 Percent 16,7 83,3 100,0 Valid Percent 16,7 83,3 100,0 Cumulative Percent 16,7 100,0

Valid

kullanlyor kullanlmyor Total

Olap KDS Frequency 30 Percent 100,0

DRP Frequency 2 28 30 Percent 6,7 93,3 100,0 Valid Percent 6,7 93,3 100,0 Cumulative Percent 6,7 100,0

Valid

kullanlmyor

Valid Percent 100,0

Cumulative Percent 100,0

Valid

kullanlyor kullanlmyor Total

146

PMS Frequency 1 29 30 Percent 3,3 96,7 100,0

MMS Frequency 4 26 30 Percent 13,3 86,7 100,0
HRM Frequency 8 22 30 Percent 26,7 73,3 100,0 Valid Percent 26,7 73,3 100,0 Cumulative Percent 26,7 100,0

Valid

kullanlyor kullanlmyor Total

Valid Percent 3,3 96,7 100,0

Cumulative Percent 3,3 100,0

Valid

kullanlyor kullanlmyor Total

Valid Percent 13,3 86,7 100,0

Cumulative Percent 13,3 100,0

Valid

kullanlyor kullanlmyor Total

EK-27
pers kadro yeterlilii Frequency 3 10 15 2 30 Percent 10.0 33.3 50.0 6.7 100.0 Valid Percent 10.0 33.3 50.0 6.7 100.0 Cumulative Percent 10.0 43.3 93.3 100.0

Valid

2.00 3.00 4.00 5.00 Total

147

EK-28
Descriptive Statistics N 30 30 30 30 30 30 30 29 30 29 30 29 Mean 4,0667 4,5000 4,4333 4,3667 4,1000 3,8667 4,1333 3,9655 4,4333 4,2069 3,2333 Std. Deviation ,86834 ,57235 ,56832 ,71840 ,95953 1,04166 1,00801 ,77840 ,62606 ,67503 1,16511

letmedeki prosedr ve ilemlerin standartlatrlmas letme operasyonlarnn takibini kolaylatrmak letme ii iletiimi etkinletirmek Verimlilii arttrmak letmede karar verme ve sorun zmeyi etkinletirmek E-ticaret alt yapsn oluturmak Rekabeti avantaj salamak Tedarikilerle iletiimi ve etkileimi glendirmek Mterilerle iletiimi ve etkileimi Kresel faaliyetlere katlm Dahil olunan irketler grubu karar Valid N (listwise)

EK-29
Descriptive Statistics N 30 30 30 30 30 30 30 30 30 30 Mean 4,7667 4,6333 4,3333 4,3667 4,4333 4,5000 4,3333 4,2333 4,3000 Std. Deviation ,43018 ,49013 ,47946 ,66868 ,62606 ,50855 ,75810 ,50401 ,59596

Mterilere ilikin bilgiler Firmaya ilikin hizmetlerle ilgili bilgiler alanlarn becerilerine ilikin bilgiler Firma prosedrlerine ilikin bilgiler Rakiplere ilikin bilgiler Sektre ilikin bilgiler Aralara ilikin bilgiler Departmanlara ilikin bilgiler Tedarikilere ilikin bilgiler Valid N (listwise)

EK-30
bilgi merkezi Frequency 12 18 30 Percent 40.0 60.0 100.0 Valid Percent 40.0 60.0 100.0 Cumulative Percent 40.0 100.0

Valid

var yok Total

148

EK-31
Descriptive Statistics N A31 Valid N (listwise) 12 12 Mean 4,3333 Std. Deviation ,49237

EK-32
Total Variance Explained Initial Eigenvalues % of Cumulative Variance % 50,655 50,655 13,231 63,885 8,054 71,939 6,079 78,018 5,733 83,751 4,677 88,428 3,452 91,880 2,295 94,175 2,133 96,308 1,725 98,033 1,291 99,324 ,676 100,000 Extraction Sums of Squared Loadings % of Cumulative Total Variance % 6,079 50,655 50,655 1,588 13,231 63,885 Rotation Sums of Squared Loadings % of Cumulative Total Variance % 5,469 45,577 45,577 2,197 18,309 63,885

Component 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

Total 6,079 1,588 ,966 ,729 ,688 ,561 ,414 ,275 ,256 ,207 ,155 ,081

Extraction Method: Principal Component Analysis.

EK-33 Gvenirlilik Analizi Gvenirlilik analizi, herhangi bir konuda rneklemi oluturan birimler zerinden veri toplamak amacyla gelitirilen lme aracn oluturan ifadelerin, kendi aralarnda tutarllk gsterip gstermediini test etmek amacyla kullanlr. Deneklerin lme aracna yaklamlarndan hareketle deneklere yneltilen ifadelerin tmnn ayn konuyu lp lmedii test edilir. lme aracn oluturan ifadelerin birbiriyle tutarllk gsterip gstermedii, aralarndaki ilikinin llmesiyle ortaya kmaktadr. Gvenirlilik katsays 0 ile 1 arasnda deer almaktadr ve 1e yaklatka gvenlik artar239.

239

Ural, a.g.e.,s.258

149

EK-34
Report PC sayisi calisan sayisi kck orta byk Total Mean 19,0833 84,1000 1560,0000 413,4483 N 12 10 7 29 Std. Deviation 10,62123 95,74671 3330,84574 1677,62589 Minimum 8,00 15,00 70,00 8,00 Maximum 40,00 300,00 9100,00 9100,00 Median 18,5000 32,5000 300,0000 25,0000

EK-35
Report bilisim yatirimlari btcesi calisan sayisi kck orta byk Total Mean 23428,57 58571,43 2575000 488176,5 N 7 7 3 17 Std. Deviation Minimum 18329,00382 2000,00 41403,93356 10000,00 2968269,698 750000,00 1447020,786 2000,00 Maximum 52000,00 100000,00 6000000 6000000 Median 20000,00 50000,00 975000,0 45000,00

EK-36
Report ara sayisi calisan sayisi kck orta byk Total Mean 19,2000 130,3750 759,6667 241,3750 N 10 8 6 24 Std. Deviation 15,90807 159,66298 750,92521 475,67388 Median 15,5000 79,5000 410,0000 43,0000 Minimum ,00 10,00 90,00 ,00 Maximum 54,00 480,00 1900,00 1900,00

EK-37 Tek Ynl Varyans Analizi Testi Koullar Parametrik test koullar salanmal Ortalamalar karlatrlacak gruplar ayn deiken iinde yer almal Gruplar birbirinden bamsz olmal Her bir grup iindeki gzlemler birbirinden bamsz olmal Bamsz deiken snflama veya sralama leinde olmal Baml deiken aralk veya oran lei olmal240

240

Ural, a.g.e., s.

150

EK-38 Kruskal-Wallis H Testi Kruskal-Wallis H Testi, birbirinden bamsz iki ya da daha fazla rneklemin bir deikene ilikin lmlerin karlatrlarak iki dalm arasnda anlaml bir fark olup olamadnn testi iin kullanlmaktadr. Parametrik test koullarnn salanmad durumlarda tek ynl anova analizi yerine kullanlmaktadr241. EK-39
Statistics bilgisayar kullanicisi 28 2 407,4286 30,0000 1594,1582 8,00 8500,00 internet kullanicisi 28 2 377,4286 25,0000 1596,2580 5,00 8500,00

N Mean Median Std. Deviation Minimum Maximum

Valid Missing

241

Ural, a.g.e., s.245

151

152