T.C.

YZNC YIL NVERSTES SOSYAL BLMLER ENSTTS TRK DL VE EDEBYATI ANABLM DALI TRK HALK EDEBYATI BLM DALI

DERV RUHAN RNENDE ALEV-BEKTA DERVLK GELENE

DOKTORA TEZ

Caner IIK

VAN2008

T.C. YZNC YIL NVERSTES SOSYAL BLMLER ENSTTS TRK DL VE EDEBYATI ANABLM DALI TRK HALK EDEBYATI BLM DALI

DERV RUHAN RNENDE ALEV-BEKTA DERVLK GELENE

DOKTORA TEZ

Hazrlayan Caner IIK

Danman Do. Dr. Muhtar KUTLU

VAN2008

NDEKLER NSZ.....V KISALTMALARVI GR .. 1 1. BLM: ARATIRMANIN METODU, ALANI VE KAYNAKLARI9 1.1. ARATIRMA LE LGL METODOLOJK BLGLER..9 1.1.1. ARATIRMANIN NEM.9 1.1.2. ARATIRMANIN AMACI...11 1.1.3. ARATIRMANIN YNTEM.13 1.1.3.1. Alevi Bektai Aratrmalar ...13 1.1.3.2. Alevi Bektai gelenei nasl aratrlmal?.........................19 1.1.3.3. Antropolojik yntem....21 1.1.3.4. Folklor yntemi22 1.1.3.5. almada kullanlan yntem..23 1.2. ARATIRMANIN ALANI....25 1.2.1. AMASYA VE EVRES..25 1.2.2. GMHACIKY LES VE EVRES.....29 1.3. ARATIRMADA KULLANILAN KAYNAKLAR..32 1.3.1. KAYNAK KLER...32 1.3.2. YAZILI KAYNAK ESERLER..35 1.3.2.1. Alevi Bektai Dervilii zerine, kitap ve makaleler..35 1.3.2.2. Dervi (Ik) Ruhann kendine ait defterleri..35 1.3.2.3. alma esnasnda derlenmi szl gelenek metinleri36 2. BLM: DERVN ANLAMI VE TARHSEL KKEN..38 2.1. DERV KAVRAMI VE ANLAMSAL ER .38 2.1.1. DERV KELMESNN ETMOLOJK KKEN VE YAYGIN ANLAMLARI..38 2.1.2. SLAMIN DERV ANLAYII....41 2.1.3. HALKIN DERV ANLAYII...46

2.2. DERV VE BENZER TPLERN TARHSEL KKEN49 2.2.1. ESK ANADOLU MEDENYETLER VE RUHSALLIK.49 2.2.2. ESK TRK NANLARI VE RUHSAL NSANLAR.52 2.2.2.1. Tabiat Kltleri.....54 2.2.2.2. Gk Tanr nanc.55 2.2.2.3. aman ve amanizm...56 2.2.2.4. Budizm, Zerdtlk ve Mazdekizm..58 2.2.2.5. Manihizm.59 2.2.2.6. Yahudilik ve Hristiyanlk..60 2.2.2.7. slam, Horasan Ekol ve Batnilik.61 2.2.3. SLAM GELENENDE SUFLER...63 2.2.4. ANADOLUDA DERVLER71 3. BLM: DERVLN ALEV- BEKTA GELENENDEK DURUMU....78 3.1. ALEV BEKTA DERVLERNN SINIFLANDIRMASI VE LEVLER....78 3.1.1.DERVLERN SINIFLANDIRILMASI78 3.1.1.1. Babagan kolunda tarikat dervii...79 3.1.1.2. Efendi-elebi kolu ve badatrmac dervi.....81 3.1.1.3. Dedean kolu ve meczup dervi.82 3.1.1.4. Alevi Bektai geleneinde eren, gerek olarak dervi. 83 3.1.2. DERVLERN LEV VE ZELLKLER..84 3.1.2.1. Arif derviler, Sadk derviler....85 3.1.2.2. Nefes syleyen derviler..86 3.1.2.3. ifa yapan, keramet sahibi derviler.89 3.1.2.4. Balm Sultan Muhabbeti yapan derviler.90 3.1.2.5. Meczup, bekr derviler.91 3.1.2.6. Dervi merepli dedeler, babalar, klar.92 3.1.2.7. Gezgin derviler..93 3.2. IKLIK VE ALEV BEKTA DERVLK GELENE..94 3.2.1. OZAN, IK, SAZ AR KAVRAMLARI VE HALK R......94

3.2.1.1. Kavramlar...94 3.2.1.2. iir ve ilahi nitelii..98 3.2.2. AMANDAN OZANA, OZANDAN HAK AIINA, IKTAN HALK ARNE....99 3.2.2.1. amandan-Dervi Ozana.....99 3.2.2.2. Tekkelerde dervi ozan, dervi k.....100 3.2.2.3. Dervi klardan kahvehanelerdeki klara.104 3.2.2.4. Gnmzde halk airi...105 3.2.3. NN DERV DYORUZ DA IK DEMYORUZ?.. ................106 3.3. ALEV BEKTA GELENENDE DERVLK VE RUHSALLIK..109 4. BLM: DERV RUHAN VE DERVLK GELENE..115 4.1. DERV RUHANIN HAYATI, FARKLI ADLARI, SYLENCELER. 115 4.1.1. DERV RUHANIN HAYATI.115 4.1.2.MEHMET AL IIKIN ADLARI VE MAHLAS DETRMESNN GEREKELER......131 4.1.3. DERV RUHANA DAR SYLENCELER...135 4.2. DERVLK GELENE NDE DERV RUHAN..140 4.2.1. DERV RUHANIN NCES VE DNEMNDEK GELENEKSEL DERVLER .143 4.2.2. DERV RUHAN DNEM VE SONRASINDAK ADA DERVLER159 4.2.3. ORTADAN KALKAN BR GELENEK OLARAK DERVLK...174 5. BLM: DERV (IIK) RUHANIN RLER VE RLERN ANALZ..182 5.1. DERV RUHANIN R ANLAYII VE RLER..182 5.1.1. DERV RUHANIN R ANLAYII...182 5.1.2. RLERN SIRALANMASI VE NEREDEN ALINDIININ GSTERLMES..185 5.1.2.1. Dervi (Ik) Ruhann iirlerinin Kaynakas186 5.1.2.2. iirlerin Derlendii Yerlerin Gsterilmesi...187

5.1.3. DERV RUHANIN RLER..........195 5.2. DERV RUHANIN RLERNN ANALZ.323 5.2.1. RLERN EKL VE YAPISINA GRE ANALZ..323 5.2.1.1. ekil bakmndan Kafiye Snflandrmas... 324 5.2.1.2. iir Srasna Gre Yap ve ekil zellikleri.....327 5.2.2. RLERN KONULARINA GRE TASNF.337 5.2.2.1. Ak iiri Konularna Gre Snflandrlmas..337 5.2.2.2. Tekke iiri Konularna Gre Snflandrlmas...338 5.2.2.3. iir Srasna Gre iirlerin Trleri ve Ana temas.341 5.3. DERV RUHANIN RLERNDEK FELSEF GR..353 SONU364 KAYNAKLAR371 ZET...382 ABSTRAC...383 EKLER384 EKLER 1: MEHMET AL IIKIN KRONOLOJS.... 384 EKLER 2: GRME LSTES.386 EKLER 3: HARTA, TABLO, LEVHA VE FOTORAFLARIN AIKLAMALARI ....390 EKLER 4: RLERN SIRALAMALI DZN..398

NSZ Dervi Ruhan rneinde Alevi-Bektai Dervilik Gelenei adl doktora tezi, Yznc Yl niversitesi, Sosyal Bilimler Enstitsnn, Trk Dili ve Edebiyat Ana Bilim Dalnn, Trk Halk Edebiyat Bilim Dalnda, Haziran 2008de tamamlanmtr. almann amac, Dervilik hakknda tarihsel, sosyal belirlemeler yapmak, Alevi Bektai dervilik geleneini aklamak ve Dervi Ruhan rneinden hareketle, dervilik geleneindeki deimeleri ortaya koymaktr. alma boyunca Amasya Gmhackyde bulunan Dervi Ruhan sevenleri bize evlerini ve gnllerini am, imknlarn seferber etmitir. Konunun iten anlalmasnn salanmas iin gereken bilgileri, scak samimiyetleri ile paylamlardr. Bu anlamda kaynak kiiler olarak belirttiklerimden daha fazlasnn bu almaya dorudan veya dolayl katklar olmutur. Onlara gelenein bir deyii ile, buradan ak muhabbetlerimi iletirim. Bu alma aracl ile, bata beni halkbilimi doktorasna tevik eden ve almann ilk taslan oluturan Prof. Dr. M. lhan BAGZe, doktora srecinde her trl desteini bizden esirgemeyen Prof. Dr. Erksin GLEe, almann farkl aamalarnda desteini sunan, Prof. Dr. Muhsin MACT, Do. Dr. Alaattin KARACA, Do. Dr. Tayyar AMAZ, Dr. Alaattin CANBAY, Ara. Gr. skender YILDIRIM, Bar MUTLU, ve Ferhat KAYAya, danmanlndan ve insani kiiliinden farkl dnyalar tanyp, kendisinden ok ey rendiim Prof. Dr. Sleyman KAYIPOV a, doktora savunmamza bakanlk eden Prof. Dr. Fikret TRKMENe, doktora danmanm olan Do. Dr. Muhtar KUTLUya, almann her aamasnda emei olan eim Do. Dr. Nuran EROL IIKa ve olum Ali zden IIKa ile bize g katt iin, kranlarm sunmay bir bor bilirim. Caner IIK Van2008

KISALTMALAR a. g. e. : Ad geen eser a. g. g. : Ad geen grme a. g. m. : Ad geen makale bkz. Ayrntl bilgi iin baknz. bk. : Bakalar. ev. : eviren Edi. : Editr haz. : Hazrlayan Lev. : Harita, fotoraf, tablo sralama sembol. km. : Kilometre m. : Metre yy. : Yzyl.

GR Alevi Bektai dervilik gelenei zerine yaplacak olan bir alma, zel bir bak as gelitirmeyi gerekli klmaktadr. nk sz konusu alan zerine yaplan almalarda dervilik kimlii ya dikkate alnmam ya da dervilerin yapp ettikleri baka balamlar iinde deerlendirilmitir. Alevi Bektai dervilik geleneinin aratrma evreninin kapal bir yap arz etmesi ve alann ounlukla politik bir biimde yorumlanm olmas, alan hakknda detayl antropolojik ve halkbilimsel verilerin karlmasn zorlatrmtr. almamzda genelden zele doru bir gidi tercih edilmitir. ncelikli olarak, aratrma alannn nasl bir yntemle aratrlaca aklanarak, alanla ilgili belirlemeler yaplp, kaynak kii ve eserler tantlmtr. Bu aamadan sonra, Dervilik st bal altnda, derviin anlam ve tarihsel kkeninden bahsedilmitir. Buradan, Alevi-Bektai geleneindeki dervilie geilmi ve gelenek zerinden tespitler yaplmtr. Alevi-Bektai geleneindeki derviler anlatldktan sonra daha zel bir rnek olan, Dervi Ruhan anlatlarak, kendisinin Alevi Bektai dervilik gelenei iindeki yeri aklanmtr. Dervi Ruhann gelenek iindeki yeri tespit edildikten sonra da, Dervi Ruhana ait iirler aktarlm ve iirlerin analizi yaplp felsefi gr aklanmtr. Genel olarak zetleyebileceimiz bu sre, blmlerin ierikleri ile ilikili olarak aada zetlenmitir. Birinci blm aratrmann metodolojisi, alan ve kaynaklar bal altnda ilenmitir. Alevi Bektai aratrmalarnn, tarihsel sosyal taban ile teolojisi arasndaki ilikisi balamnda, belirlemelerin yaplmas nemlidir. Bu anlamyla doru zeminde analiz edebilmek iin baz kavramlar zel neme sahiptir. Bu kavramlardan ilki, heterodoksidir. Heterodoksi, inancn Batni ve isel olan ynne nem vermekte ve inancn eski kkleri ile balanty iaret etmektedir. Alevi Bektailiin heterodoks yapsndan dolay, eski dinlerden gelen baz alkanlklarn, bir senkretizme yol am olduu belirtilebilir. Bu anlamyla, almamz, Alevilie senkretizm ve heterodoksi kavramlar asndan yaklaan, halkbilim perspektifini n plana karan bir almadr. Senkretizm kavram dinin halka yorumlanmas ve anlalmasnn iaretlerini vermektedir. Bu anlamyla Halk dini kavram aratrma iin zel bir anlama sahiptir. Heterodoks halk slam, mistik zellii olan heterodoks, senkretik bir inan ve yaam biimine iaret eder. Alevi Bektai gelenei, mistik, heterodoks, senkretik, gerek aray iinde olan, bir halk slamdr. Yaad ortam Anadoludur, yaanma ve aktarlma mekanizmas szldr. Bu sebeple szl gelenein tamamen belirleyicilii altndadr. Szl gelenek aratrmalar ise szel anlatm ve szl tarih almalarn gerekli klmaktadr. Bu balamda almada derlemelerden ve katlml gzlemlerden ciddi biimde yararlanlmtr. Alevi Bektai gelenei aratrlrken birok unsur dikkate alnmaldr. nk insanlarn inanma biimleri ile dnyay yaama biimleri paralellikler gstermektedir. Derviler, kendisine inananlara bir kutsallk alan aar ve kendi hayatlar ile bu kutsal alann nasl yaandn gsterir. Dervilerin ne ekilde anlaldndan, derviin kendini nasl anlamlandrdna kadar her ey, bu btnln anlalmas iin sorulmas ve cevaplanmas gereken sorunsallardr. Heterodoks, senkretik, mistik ve szl gelenekle aktarlan kltrlerin aratrlmasnda daha iten anlamaya ynelik bir yntemle aratrma yapmak bir zorunluluktur. Aratrma evreni ideolojik verilerin elde edilmesine uygundur, bu zamana kadar yaplan aratrmalarda da youn bir

ekilde grnmtr. Olan aratrabilmek iin ideolojik beklentinin dk olmas ve olan anlamaya dnk bir zihniyet yapsna ihtiya vardr. Bu bak as ise din antropolojisinin insan znesi temelindeki bak ile salanabilmitir. Dinin, insanlara anlam haritalar verdii tespitinden hareketle syleyebiliriz ki derviler hakkndaki her ey nemlidir, bunlar dinsel anlam dnyasnda nemli koordinatlarn iaretlerini vermektedir. Alevi Bektailik senkretik ve heterodoks zellii ile hem resmi slamn n kabullerinden farkldr, hem de gemi din ve kltrlerin kendine zg senkretik bir btndr. Bunun isel ileyii hakknda bir eyler sylemek Halk Biliminin ve antropolojinin nerdii yntem ile mmkn olmaktadr. Halk Bilimi bu anlamlaryla, resmi din dnda olan inanlar anlamamza yardmc olmu, Alevi Bektai geleneini anlamamza uygun yntem salam ve halk anlamann bir vastas olarak elimizdeki metinleri deerlendirmemize yardmc olmutur. Alevi Bektai dervilik geleneini, Dervi Ruhan zerinden anlatan almamz, yntem olarak, kaynak oluturma ve deerlendirme alan olarak ifade edebileceimiz, iki ksmda deerlendirilmitir. Kaynak oluturmann ilk ayan literatr taramas olutururken ikinci ayan szl gelenek metinlerinin derlenmesi oluturmaktadr. Bunun iin katlml gzlem, derinlemesine grme yaplm ve muhabbet ortamlarnda bulunulmutur. Daha sonra sz konusu almalarn dkm yaplp metin haline getirilmitir. Deerlendirme ksm iin ise antropolojinin yapsal ilevselci anlay kabul edilmi olup halk biliminin szl gelenek metin deerlendirme tekniklerinden yararlanlmtr. alma konunun kapsam ve ieriinin gerekli kld ekilde disiplinler aras bir alma olmutur. Birinci blmde yukardaki metodolojik tartmalar yapldktan sonra, Aratrmann alan Amasya Gmhacky ve evresi olarak tanmlanm ve alann dervilik gelenei asndan nemi zerine belirlemeler yaplmtr. Dervilik geleneinin Amasyada etkin olmasnn en nemli sebeplerinden biri olarak, burada Horasan erenlerinin etkinliklerinin olmas tespit edilmitir. Derviler iin, Amasyann zellikle Babai isyan ncesi ve sonrasnda ok nemli bir mekn olduu belirtilmitir. Amasya blgesinde bulunan dervilik geleneinin Kurtulu sava esnasnda da ok etkin olduu tespit edilmi ve anlatlmtr. kinci blmde dervi kelimesinin anlam ve tarihsel kkeni aklanmtr. Dervi kelimesinin Farsa olduu ve btn slam dnyasnda kullanld tespiti yaplmtr. Kelimenin, tad ilk anlamn, sre iinde aarak slam mistiklerini tanmlayan ve dncenin aksiyon ynne daha ok vurgu yapan bir anlama doru evrildii belirtilmitir. Dervi kelimesi, derviler ve onlarn toplumla temaslar sonucunda, ok farkl anlamlara veya anlamlandrmalara maruz kalmtr. Dervi kelimesi, etimolojik kkeni ve yaygn anlamlar zerinden tanmlanarak, slam dininin ve halkn dervi kavramna ykledikleri anlamlar tespit edilmitir. Buradan hareketle, slamn dervi anlaynn iki tipte grnd sylenebilir. Birincisi, Irak sfilerinin dervilii hem ite (btn), hem dta (zhir) iken, ikincisi olan Horasan Melmlerinin dervilii sadece ite olan bir derviliktir. Bu iki dervi tipi her dnemde varln srdrmtr. Bizim almamzda da zellikle ikinci ekolden olan dervilerin halkn iindeki durumu ve konumlanna zel bir nem gsterilmitir. Ortodoks slamn kabul ettii gerek dervi, maddeye nem vermeyen, yoksul olandr. Bir hrka, bir lokma ile yetinir, kendi kendine yeterlidir.

Miskinliiyle vnr, ancak yoksulluunu hibir zaman kar salamann bir arac olarak grmez. Halk ise dervii, ruhsalln hem gstereni, hem yaatcs hem de aktaran olarak grmektedir. Bu anlamlar ile st bir anlam atfederek, insanst bir kiilii yaayabilen ideal tip olarak kabul etmektedir. Onun d grnne taklmak yle dursun ondaki ruhsal etkiye muhatap olmak istemektedir. Halka gre dervi, ruhsal yaantnn somut olarak yaanabilirliinin kantdr. Halka gre dervi, kutsallam insan, kmil insandr. Gerek slamn gerekse halkn anlaynda Derviler zel bir yere sahiptir. Bu zel yer, ruhsal-mistik kiilikler olmalar sebebiyle zeldir ve tarih boyunca yaam, ruhsalmistik insanlar, dervilerin kklerini oluturmaktadr. kinci blmn son ksmnda da dervilerin, bu tarihsel kkeninden bahsedilmitir. Tarihsel srasyla derviliin kkenleri, eski Anadolu inalarndaki, eski Trk inanlarndaki, slam geleneindeki ruhsal insanlar olarak belirlenmitir. Eski Anadolu medeniyetleri, Smer Hitit gibi medeniyetlerdir, bu medeniyetlerin gler yoluyla Uygurlar ve skitlerle balants vardr. Bu balant medeniyetleri kadim kltrlerle ilikilendirmektedir. Bu kadim kltrlerin Anadoluda Hermetik bilgi ile temas vardr. Bunun yannda Hermetik bilgi Orta Asyadan Moollarn nnden Anadoluya gelen Trk mistikler (Horasan dervileri) iinde de vardr. Bu benzerlikler hem Trklerin Anadoluda rahat kabul edilmesine yol am, hem de dier slam lkelerinden ok farkl bir slam okumas oluturulmutur. Alevi Bektai inanc kadim uygarlklar ve Anadolu uygarlklar balamnda dnldnde daha kesin olmayan bir aratrma alanna doru kaymaktadr. Buna ramen retinin farkll ve derin mistik yan bu balantnn olabilirliini dndrmektedir. Bu balamda aslnda derviler sz konusu bu uygarlklarla dnsel ba kurabilecek zgn kiiliklerdir. Dervilerin gerek dnce dnyalarnn ortaya karlmas, gerekse insanlara tledii yaam pratiklerinin gz nne alnmas ile insana dair kadim izlerin bulunmas da mmkn gzkmektedir. Eski Anadolu medeniyetlerinden daha baka bir etki de, eski Trk nanlardr. Anadolu Alevilii Trk dnyas inanlarnn en eskisinden en yenisine kadar birok inan ve pratiklerin gzlemlendii bir alandr. Bu benzerlikler zellikle inan ve pratikleri tayan mistik kiiler tarafndan aktarlmaktadr. Bu balamda aleviler iindeki ruhsal insan olan dervilerde birok eski inan unsurlar ve pratikleri grnmektedir. Bu balantlar sz konusu inanlar anlatlrken belirtilmitir. almamzda dervilerle dorudan ba olduunu dndmz Doa Kltleri inanc, Gk Tanr dini, amanizm, Mani dini ya da Maniheizm, Yahudilik, Hristiyanlk ve slamn Batini yn hakknda baz belirlemeler paylalm ve her inancn zelinde belirlemeler yaplmtr. Bunlar arasnda Mani dini iindeki rahip ile Gk Tanr inancndaki amann, dervi tiplemelerini en youn olarak etkileyen kiiler olduu tespit edilmitir. Dervi tiplemesi slami bir tiplemedir. Bu anlamyla baka medeniyetlerle mistik balantlar olsa da btn kavramlar slamn temel prensipleri nda ekillenmitir. Bu prensiplerin Trklerle tanmas Persler aracl ile Horasan blgesinde gereklemitir. Bu birleme mistik temelde bir birlemedir. Trkler ncelikli olarak slamn mistik yz ile tanmlardr. Bu tanma ise Batni bir gr olan Horasan ekol vastasyla oluturulmutur. Anadolu halk slamn

anlamada Horasan ekol ok nemlidir. Yaptmz derlemelerde herkes sz birlii yapmasna Horasandan geldiini belirtmektedir. Bu anlamyla Horasan ekol ve Batnilik Alevi Bektai geleneini anlamada temel noktalardan biridir. Resmi slam dnyasnda dervilik, tasavvufi ynden gelimeyi n plana kard iin ncelenmi, fakat slami baz prensipleri eletirdii iin de ok sk bir eletiriye tabi tutulmutur. Bu manada ou zaman yozlam olarak deerlendirilmitir. Fakat slam iinde, genelde gelime, deime ve evrensellie arda bulunan bu Hak dostlar ihmal edilmi ve bizzat resmi slam tarafndan din d, zndk ilan edilmilerdir. Fakat zamanla din d, zndk dedikleri kiilerin teorileri ile deien dnyaya dinlerini uydurmak iin bu zndk dnrlerin dncelerinden faydalanmlardr. Derviler slam iinde farkl deerlendirilseler de asl itibarlarn halk nazarnda almlardr. Sz konusu derviler, slamn halk tarafndan anlalmasnda ve batni bir biimde kabul grmesinde byk rol oynamlardr. Anadoluda derviler ilk olarak XI-XII yy. da grlmeye balamtr, Batni dnceler kaos anlarnda derleyici, uzlatrc olup toplumda gvenilir ana kaynak olmutur. Fakat devletler glenince bu adil dncenin kendinden daha etkili olmasna msaade etmemitir. Trkler Anadoluya iki lider tipiyle girmitir. Birincisi mistik zellikleri olan derviler, ikincisi ise devlet kurma geleneine hakim tekilat gaziler. Bunlar kurulmu olan devlet, gleninceye kadar uyum iinde olmutur. Devlet glenince, dervilerin banda bulunduu tekkeler ve halk inanlar ehliletirilmeye allm ve byk savalarn yaanmasna sebep olmutur. Anadolu bu srecin birok kez yaand mekn olmutur. Bu atmalar sonunda derviler de farkl tutum iinde olmulardr. Trkmen geleneklerine daha bal olan kesim, tarih sahnesinde geri plana ekilmi ve krsal alanda kalarak gebelie devam etmitir. Dier Trkler ise merkezi otoritenin belirledii ekle uyum salayarak yerleik hayata gemitir. Gebeler Anadoluya geldikleri zaman bu topraklarn heterodoks inanlarndan etkilenmiler, hayat tarzlarnn bir sonucu olarak, daha sonraki Ortodokslatrc mekanizmalardan bamsz kalmlardr. Bu ideolojik yaplanma, yerlememe inadndan, devletin de iskn ederek denetim altnda tutma srarndan kaynaklanmaktadr.1 kinci blmde derviliin tarihsel kkeni anlatlarak, ruhsallk vurgusu yaplmak istenmitir. Dervi Anadolu kltr grnm iinde, ruhsal bilgiyi slamla bark olarak halka aktaran kiidir. Derviin slamla balants, hakim dncenin insanlara aktardklar temel sistemli dnce balam iinde snrl bir ilikidir. Dervi, temel anlam dnyasn mistisizmle temellendirir ve bunun kklerini yaad corafyann kltrel kkleri ve ait olduu inan sisteminin dorular btnnden alr. Derviler bu manada ruhsal zellikleri olan kiilerdir. zellikle halk sufizmi iindeki dervilerin ifaclklar, gelecei grmeleri, beden d deneyimi nemsemeleri, vecd hallerine girmeleri ile ruhsal insan zellikleri gstermektedirler. Dervi Yaradana duyduu gvenden dolay, insan potansiyeline inanm ve insan olma erdemine daha sk skya sarlmtr, bu sebeple kk ait olduu toplumun kltrel kklerine uzanmaktadr. Gcn kendini var eden kltrden ve ruhsal birlikten alr. inde grnd din sadece ifade iin gerekli kavramlar ve anlam emalarn verir.
1

Muhtar Kutlu, avakl Trkmenlerde Ger Hayvanclk, Kltr ve Turizm Bakanl Milli Folklor Aratrma Dairesi Yaynlar:84 Gelenek-Grenek ve nanlar Dizisi:4, Ankara, 1987

nc blmde kkeni belirlenmi olan dervilikten daha zel bir noktaya, Alevi Bektai derviliine geilmitir. lk nce, Alevi Bektai dervilerinin snflandrmas yaplm ve ilevleri tespit edilmitir. Alevi Bektai geleneinde temel farkl dervi tipinden sz edilebilecei sylenmi ve bunlara, Bektailerin Babagan kolunda tarikata giren kii olarak; kurumsal dervi, elebiler kolunda Efendilere hizmet eden kii olarak; hogrl, badatrmac dervi ve halk arasnda ilekelii benimsemi kimse olarak da meczup dervi diye adlandrlmtr. Bu snflandrma farkl olarak, bir de ilevlerine gre yaplmtr. Dervilerin ilev ve zelliklerine gre de; Arif, Sadk, Nefes syleyen, ifa yapan, Keramet sahibi, Balm Sultan Muhabbeti yapan, Bekr-meczup derviler ve Dervi merepli Dedeler, Babalar, klar olarak belirtilebilecei aklanmtr. Bununla birlikte sz konusu snflandrmann anlamay kolaylatrmak iin yapld belirtilip, dervilerin yukardaki zelliklerden sadece birini tamad, bir kan da tayabildii belirtilmitir. Sz konusu snflandrma derviler hakknda daha sistematik bilgi retilmesini kolaylatrm ve toplum iindeki ilevlerinin ortaya kmasn salamtr. nc blmn ikinci ksmnda ise halk iiri yazanlar zerine baz belirlemeler yapp, Alevi Bektai geleneinde deyi yazan kiiye k deil de dervi dendii anlatlmtr. Bu balamda aklk ve Alevi Bektai dervilik gelenei tarihsellik iinde karlatrlmtr. Ozan, k, dervi kavramlar zerine yaplan tanmlamalar kavramn kullanld ortam hakknda da bize bilgi verdii tespit edilmitir. almamzda dervi kavramnn geni ieriine, klar da girdii iin dervi veya dervi air kavramn kullanmay tercih ettiimiz belirtilmitir. Gelenein iinde yer yer k, ozan, dervi kavramlar birbirinin yerine kullanlsa da sadece dervi kavram sz konusu aklamaya altmz grubu tanmlayacak bir genilie sahip olduu aklanmtr. Tarihsel sre iinde bakarak, amandan Ozana, Ozandan Hak ana, ktan Halk airine doru bir evrim ve deime iinde olduu tespiti yaplm ve bu sre aklanmaya allmtr. Buradan hareketle, niin Alevi Bektai geleneinde deyi yazanlara dervi denir de ak denmez? Sorusuna cevap olarak, dervi adlandrlmasnn kullanma gerekeleri sunulmutur. Deyi yazabilenlerin, sz konusu inan iinde zel fonksiyonlar olduu belirtilerek, o fonksiyonlarn dnda sadece iirleri ile bir anlam ifade etmedikleri belirtilmitir. Aleviler arasnda klk deyince cem zakirlerinin anlaldn ve ounun deyiinin olmad, usta mal alp sattklar belirtilmitir. Deyii olan k olarak deil, dervi, gerek, eren olarak tannd aklanmtr. Bu kiilerin ise Alevi Bektai geleneinde zel bir yeri olduu tespit edilmitir. nc blmn nc ksmnda ise, Alevi Bektai geleneinde derviler ruhsal yaam deneyimini gerekletiren kiiler olarak tanmlanp, bunun nasl olduu aklanmtr. Bu anlamyla dervilerin belirli kurallar tavsiye eden kurumsal yaplardan daha tesirli ve inandrc olduklar sylenmitir. Bunu bahsederken ruhsal olann ne olduu hakknda baz belirlemelerde bulunmak aklayc olacaktr. Ruhsallk dinden farkl bir eydir. Daha isel batni bir anlaytr. Yaamn btnne, dnceyi, duyguyu ve eylemi katmaktr. Bu katlm ise farknda olduumuz bir katlmdr. Ruhsal kii iin, her hissettii ve dnd gerektir ve bu gereklik zerinde dnrken sradan insana gre nemsiz olan ey onun iin bir gereklik olarak alglanr. Sradan insan, bedenini etkilemeyecek bir eye nem vermez, ama

ruhsal bir insan zihninden geen dnceleri bile farkndala dntrmeye alr. Ruhsalln yolu deneyim, deneyimin sonucu ise farkndalktr. Derviler, bu anlamyla ruhsal insanlardr. Derviler Anadolu Aleviliinde, ruhsalln tand ana kanaldrlar. Gelenein ruhsal yn olan derviler, kltrel kklerde birletirici unsur olabilecek kiilerdir. Heterodoks derviler, karmaa iindeki Anadoluyu ruhsal birletirici bir etki ile zaman zaman birletirmilerdir. Bu birletirici etki gnmzde de dikkate alnarak, sorunlarn zmnde, karlkl anlaylarn derinletirilmesinde, kullanlabilme imkanna sahip olabilecektir. Derviler baka bir ifade ile ruhsal insanlar, dervi olarak adlandrlmann yan sra halk arasnda, Gerek, Ermi veya Eren olarak da adlandrlmaktadr. almamzda Eren anlaynn farkl bir okumas olarak, Dervilik balamnda belirlemeler yaplmtr. Bu belirlemeleri yapmamzn sebebi, Alevi Bektai geleneinin mistik ynnn ancak derviler aracl ile anlalabileceine dair kanaatimizdir. Aleviliin mistik yn anlalmadan da Alevilik hakknda bir ey syleyebilmek mmkn deildir. Derviler zerinden dnmek ile AleviBektailiin ruhsal yn grnr hale gelebilecektir. almamzda incelenecek olan Dervi Ruhanda Alevi-Bektai geleneinden gelen bir dervitir. Sevenleri tarafndan kendisi gerek olarak kabul edilmitir. Bir sonraki blmde kendisi hakknda belirlemeler yaplmtr. Drdnc blmde Dervi Ruhan rneinde, dervilik gelenei zerine belirlemeler yaplmtr. lk nce Dervi Ruhann hayat hikayesi, iirlerinin de yardmyla anlatlm, hayat hikayesi iinde dervie zellikleri ve ilikileri anlamlandrlmtr. Asl smi Mehmet Ali Ik olan derviin yrede kendisi iin kullanlan, ad, lakap ve mahlaslar zerinden, Dervi Ruhann gndelik hayat iindeki farkl grnmleri anlatlmtr. Bununla birlikte Dervi Ruhan, iir mahlas olan Dervi Ruhan, Ik Ruhan olarak deitirmitir. Bu mahlas deitirmesinin olas gerekeleri ile Alevi Bektai dervilik geleneindeki deiim ilikilendirilip aklamalarda bulunulmutur. Dervi Ruhan yrede sevenleri tarafndan ok zel kabiliyetlere sahip bir mistik olarak benimsenmitir. Kendisi hakknda birok sylence vardr. Bu sylenceler, ilikide olduu insanlarn kafasndaki dini tahayyl hakknda nemli ipular vermektedir. Sylenceler birok olaanst olayn gerekletiini anlatr. Bunlar vastasyla, Alevi Bektai dervilik geleneindeki, mistik anlayn izleri srlm ve dervilerle kendisine inananlar arasnda nasl bir anlam dnyas olduu hakknda bilgi verilmitir. Drdnc blmn ikinci ksmnda ise Alevi Bektai dervilik gelenei iindeki Dervi Ruhan anlatlmtr. Dervi Ruhann iinde bulunduu dervilik gelenei; Anadolu mistik geleneinden kkn alp, Trkler ve Horasan erenleri ile gerek anlamna kavuan, Alevi Bektai, Batni, kutsal olann insanda tecelli edeceini varsayan, ruh gne inanan, bir inan sistemi ve gelenektir. Bu gelenein tarihte izleri srldnde, geleneinin en uzak olarak hatrlanan dervileri, Cumhuriyet dnemi ncesindeki dervilerdir. Bu dervilerin deyileri gnmze kalabilmi ve yrede olaanst sylenceleri anlatlmaktadr. Dervi Ruhann ncesindeki eski derviler, almamzda geleneksel derviler olarak adlandrlrken, Dervi Ruhandan sonraki derviler ise ada derviler olarak adlandrlmtr. Bu adlandrmalarn gerekeleri, toplumsal deimeler balamnda anlatlmtr. Dervi

Ruhan aslnda snmekte olan bir gelenein son temsilcisidir. Deiimi fark etmi, fakat deiimin ynn inand, ideal olan yne doru ynlendirememitir. Trkiyenin modernleme srecine denk gelen bu srete, Alevi Bektai dervilik gelenei, mistisizmden uzaklaarak, daha bireysel bir yorumculua dnmtr. Bu deiim ve gerekeleri ok detayl bir biimde aktarlmtr. Gelenek iindeki deiim ve Dervi Ruhann konumu anlatldktan sonra, Dervi Ruhann eserleri bir sonraki blmde incelenmitir. Beinci blmde ncelikli olarak, Dervi Ruhann iir anlay anlatlmtr. Dervi Ruhan iin iir, (deyi) sadece msralarn ahenkli birleimi ve imgelerin ustalkla kullanld bir eser deildir. iir her trl bilginin aktarmn salayan bir vastadr, ayn zamanda iir kutsal olanla kurulan balantnn bir delilidir. Derviin bu iir anlay zerine daha detayl tespitler yaplmtr. Daha sonra Dervi Ruhann iirlerinin nerelerden derlendii aktarlmtr. Temel olarak yedi farkl kaynaktan alnan iirler, bu blmde detayl olarak gsterilmitir. iirlerin nereden alnd belirtildikten sonra Dervi Ruhann 198 adet iiri, btnyle aktarlmtr. iirlerin sralamas, uyak dizesinin sondan alfabetik olarak sralanmas ile oluturulmutur. Beinci blmn ikinci ksmnda ise eitli analizler yaplmtr. Dervi Ruhann iirlerinin ekil ve yapsna gre analizinde, temel deerlendirme kstaslar olarak drtlk says, hece says, koma yaps dikkate alnarak deerlendirilme yaplmtr. Dervi Ruhann iirleri konularna gre tasnif ederken de iirlerin ieriine gre iki ana balk altnda deerlendirme yaplmtr. Bunlar ak iiri ve tekke iiri st balklardr. Dervi Ruhan Alevi Bektai dervilik gelenei iinde tekke iiri ile ilikilidir, fakat baz iirleri vardr ki bunlar bir tekke airinin iir yazma konular ile ilgili deildir. Bu iirlerin her hangi bir dini ierii yoktur. Bu sebeple bu iirler ak iiri alt trleri ile daha rahat snflandrlabilmitir. Konulara gre snflandrmak, Dervi Ruhann dnya grn yanstmaya yetmediinden, iirlerin ana temalarn da belirterek daha detayl bir analiz yaplmas hedeflenmitir. Dervi Ruhann iirlerinden bir mistik anlam dnyas olduu tespitinden hareketle, beinci blmn son ksm da, derviin birka iiri tad felsefi ve teolojik balam dikkate alnarak zmlenmitir. Bu zmlemeler ile dervilerin ruhsal bilgi aktarmak iin kullandklar deyilerin nasl derinlikli anlamlara sahip olduu gsterilmeye allm ve deyiler zerine dnmekle sz konusu gelenein daha anlalabilir hale gelebilecei vurgusu yenilenmitir. Genel olarak zetleyecek olursak, Dervi Ruhan Alevi Bektai gelenei iinde bir dervitir. Ait olduu gelenek modernleme srecinde ortadan kalkmakta olan bir gelenektir. Sz konusu gelenek Alevi Bektailiin mistik ynnn srekli yeniden retildii yerdir. Dervi Ruhan zelinde, dervilik geleneinin geirdii deiimler, derviliin eski ve yeni formlar gzkmektedir. Alevi Bektai geleneinin gnmze gelmesinde en etkin kiiler olan derviler, yolun gnll hizmetileri olmutur. Tarihsel kkenlerine baktmzda, Anadolu medeniyetleri, Trk gleri-Horasan etkisi ve slam dini olarak grlen dervilik, farkl gruptan insanlarca ok farkl tanmlanmtr. En bilinen yan ise derviliin, mistik, Batni ve ruhsal olmasdr. Dervi Ruhanda misyonunun gerei olarak hakikate sahip insan anlamnda, hem gerek olmu hem de gerekleri dillendirmitir. Dervi Ruhan iki

yolla insanlara bilgi aktarmay denemitir. Birincisi, yaad hayat, ikincisi ise iirdir. Yaad hayat ile ruhsal bir insan, bir mistik olarak yaamtr. iirleri ile ise sevenlerinin hafzalarnda, ezberlerinde yaamaya devam etmektedir. Dervi Ruhan Alevi Bektai dervilik geleneinin anlalmasnda, ok nemli bir figrdr. Alevi Bektai dervilik gelenei ise sz konusu inancn ruhsal ynnn anlalmas asndan ok nemlidir. Gelenein ruhsal ynnn anlalmas ise Anadoludaki kklerimiz, ortak duygudalk hallerimiz hakknda bilgilenebilmemiz iin nemlidir. almamz yaadmz corafyadaki halkn eilim, tutum ve davranlarnn anlalmasna bir nebze de olsa katk salayacaksa, amacna ulam kabul edilecektir.

1. BLM: ARATIRMANIN METODU, ALANI VE KAYNAKLARI

1.1. ARATIRMA LE LGL METODOLOJK BLGLER

1.1.1. ARATIRMANIN NEM

Gnmze kadar yaplan aratrmalar gz nne alnacak olursa Alevi-Bektai dervilik gelenei zerine kapsaml bir aratrma bulunmamaktadr. nk sz konusu gelenein kurumsal yaplar iindeki liderlik vurgusu pir, mrit ve dede gibi makamlara bal olarak tanmlanm, dervilik bunlar arasnda ara bir ileve sahip pozisyon olarak kabul edilmitir. Bu noktada derviler zerine yaplan bu alma ile AleviBektai geleneindeki asl gelenei tayc unsurun derviler olduu gsterilip, dervilik geleneinin yaylm alanlar tespit edilebilecektir. almamz, Alevi-Bektai geleneini, szl kltr balamnda analiz etmek isteyenler iin bir kaynak eser olacaktr. Bununla birlikte bilinen birok Alevi-Bektai liderinin dervilikle balantlar zerine almalar yaplmasna da imkan salayacaktr. Ayn zamanda gnmzde dervilerin yetimemekte olduu tespitinden hareketle, bunun gerekelerinin ortaya karlmas ve derviliin olmamas ile gelenein retilememesi arasndaki balantnn ortaya konmas salanacaktr. Dervi kelimesi birok farkl arm olan bir kelimedir. Bu armlar kiilerin dnyay alglama emalarna gre farkllamaktadr. Buna ramen ortak olarak yle bir tanmlama yapabilir. Bir tarikata ve eyhe bal olan mrit ve sofiyane bir hayat yaayan kii.2 Bu tanmlama derviin iki ynne dikkat ekmektedir. Birincisi derviin bir dini sistem iinde tarikat vastas ile aydnlanma hedefinde iken tarikata girmi olduunun tescili olarak alnan bir rtbe olduu, ikincisinin ise sufi bir yaam biimini tercih etmi kiinin adlandrlmas olduu anlalmaktadr. Bunun ortaya konulmas ile ruhsal liderlik vasflar tayan kiinin zelliklerinin yukardaki tanmlar erevesinde deerlendirilmesi kolaylaacaktr. Bu anlamyla almamzla daha nce yaplan aratrmalardaki Dervi kavram zerindeki karmaa bir nebze de olsa akla kavuacaktr. Dervilik kavramnn halk iindeki dier karlklar olan eren-gerek tabirleri zerinde aklama, belirleme ve tespitler yaplp aslnda kavramlarn derviten beklenen alglay biimlerinin iaretlerini verdiini grmemize olanak salayacaktr. Bu anlamyla dervilerin halk sufilii balamnda gereklie (hakikate sahip insana) ve insan hakknda srlara ermi kii olarak kabul edilen ruhsal insan anlay ile balantl olduu gzler nne serilecektir.
2

Tahsin Yazc, Dervi Maddesi, Trkiye Diyanet Vakf slm Ansiklopedisi, IX, stanbul, 1994, 188.

slam iinde, sufilerle balayan, Tasavvufla sistemli bir reti haline gelen ve derviler kanalyla tarikatlarda kurumsallaan yap slamn gnmze kadar gelitirilerek gelmesine vesile olmutur. Derviler slam iinde ok farkl deerlendirilseler de asl itibarlarn halk katnda grmler ve zellikle halk sufilii balamnda derviler kendilerini var eden halkla bir ekilde iliki iinde olmulardr. Sz konusu derviler slamn halka anlalmasnda ve yaygnlamasnda byk rol oynam olduklar bilinmektedir. Bu veri ile birlikte dervilerin halk iindeki etkisi ve tesirlerinin kantlar Dervi Ruhann yaants ve evresindeki etki ile sunulmu olmaktadr. Bu rnek dier derviler zerine de yeni aratrmalarn yaplmasn gerekli klacaktr. Dervilik manevi olarak zorlu bir yolculuktur. Dervilerin insanlar resmi din anlayna gre ok daha zor bir arnma ve insan olma durumuna ard belirtilebilir. Bu yolun zorluunun sebebi ise insann ancak mantal (dncedeki) temizlik yaparak insan olabileceine dair bir vurguyu nemsemesi sebebiyledir. Ortodoks dinlerde hatann telafisinin din sistemi iinde bir imkan olduu belirtilmitir, fakat dervilerin yolunda yaplan hatann telafisinin mmkn olmad ancak sz konusu hata ile yaamaktan, onu anlamaktan baka derviin yolu olmad aklanmtr. Derviler gcn kendini var eden kltrden ve ruhsal birlikten aldn aklamtr. Dervilerin dnyas ve bilgeliklerinin gerekelerinin anlalmas ile ait olunan kltrel ortamn temel ruhsal dinamiklerinin tespitinin mmkn olduu ortaya konulmutur. Bu sebeple dervilerin anlam dnyalar zerine dnmenin aslnda ruhsal yanmz zerine dnmek olduunu sylemek mmkn olabilmektedir. Buradan hareketle sz konusu alma szl gelenek iindeki ruhsal anlamlandrma biimleri hakknda bilgi verecektir. Bunu Dervi Ruhan zelinde yaparken, bir dervi zerinde derinlemesine bir analizin yaplmas sonucu dervilerin ruhsal derinlikleri hakknda da belli bir kavraya ulamak mmkn olabilecektir. Dervi Ruhann hayat ve brakt izler zerinden yaplacak analizlerle aslnda ruhsal etkinin dalm ve yaylm biimleri de izlenmi olacaktr. Bu anlamyla inan gibi anlalmas zor olan, ayn zamanda derviin etkisi ve dncesinin yaylmnn stnde belirlemeler yaplmaya allacaktr. Sz konusu bu durum Alevi Bektai dervilik geleneinin nemi hakknda ciddi tespitler yapmamza da olanak salayacaktr. Dervi Ruhan bir Ak olarak deil de kendi tanmlamasna sadk olarak bir dervi olarak anmak ve deerlendirmek, Ak aratrmalarna farkl bir baktan rnek vererek konuya baka bir zenginlik katacak ve Alevi Bektai Geleneinde Ak ve Dervi kavramlarnn anlamlarnn netlemesi salanacaktr. zetle Alevi-Bektai geleneinin Dervi Ruhan zelinde aratrlmas, hem Alevi Bektai geleneinin asl reticileri olan dervilerin gn yzne kmasna imkn salayacak hem de dervi ve derviler hakknda halkn nasl bir ruhsal beklenti iinde olduklar tespit edilecektir. Bu durum Alevi Bektai geleneinin iten okunmasna olanak salayacak, onlarn mistik anlam dnyalar hakknda nemli iaretler verecektir. zetle, almamzda Alevi Bektai geleneinin mistik ynnn szl

ortamda nasl var olduunun tespitini yapp, gelenei tayan insanlarn nitelii ortaya konularak, inancn tayclar ile mistik liderler arasndaki ba grnr klnarak, konunun daha iten anlalmas salanm olacaktr. 1.1.2. ARATIRMANIN AMACI Alevi-Bektai dervilik gelenei zerine almak, dervilik geleneinin szl kltr ortamndaki seyri zerine almak demektir. Alevi-Bektailer kendi ruhsal yolculuklarn kendileri ile temaslar bulunan derviler vastasyla yapmay tercih etmiler, onlarn yol gstericiliklerini nemsemi ve dervileri ruhsal yolun hem yaatcs hem de koruyucusu olarak kabul etmilerdir. Daha nceki aklamalarmzda da belirttiimiz gibi, halk iinde szl kltr vastasyla gerekleen bu inan alverii, dervilerin aratrlmasn szl gelenek iinde yapmay zorunlu klmtr. Bu alma Alevi- Bektai dervilik geleneini szl gelenek balamnda folklor kuramlar vastasyla incelemeyi amalamaktadr. Dervi kavram zerinde yaygn olarak kabul edilen anlamn szl gelenek iindeki farkl grnmnn ortaya konmas ile, halk nazarnda dervi kelimesinin ruhsal insan anlamndaki grnmnn ortaya konmas bu almann hedeflerinden biridir. Dervi kelimesinin anlam zerinden yaplacak bir yolculuk szl gelenek iindeki dervi kavramnn neye karlk geldiini anlamamz kolaylatracaktr. slam dnyasnda sufi szcnn karl olarak kullanlan dervi kelimesi szl gelenek iinde manevi yolda olan insanlar iin de kullanlmtr. Bu anlamyla Eren ve Gerek kavramlarnn dervi kavram ile e anlaml olarak kullanld tespiti yaplarak, halk sufiliindeki kavramlarn anlalmas mmkn klnmaktadr. Derviliin kkeni ve Anadolu dervilii hakknda farkl belirlemeler yapmak mmkndr. Trklerin geleneinde byk yer tutan amanlar farkl dinlerle karlam olunsa bile, etkilerini sz konusu dinin iinde de gstermitir. Dinler insanlara genel anlamda btnsel ve kapsayc projeler sunarlar. Bu projeler kiinin kiisel dnyasnn organizasyonundan balar toplumsal deerler ve anlama emalar sunmaya kadar devam eder. ou zaman dinlerin rettii bu anlamlar kmesi kii, grup veya toplum tarafndan kendi kltrel birikimleri zerinden anlalr. Bu manada bir din ile karlaan insandan topyekn bir deime beklenir ayet bu karlaan bir toplumsa beklenti toplumun komple deimesi ynndedir. Trkler de slam dinine getiklerinde byle bir deiim ve uyum sreci iine girmilerdir. Fakat bu deiim ve uyum sreci iinde kendilerine ait ve toplumsal denemede geerlilii olan inan ve davran biimlerinin deimesi ok zor olmutur. zellikle Trk gelenek ve greneklerine daha da bal olan gebe yaay tarzna sahip topluluklar eski inan kalntlarn daha da fazla barndrmlardr. Bu zelliklerden ve grnen etkileyici unsurlardan en bata geleni ise Anadolu insan zerindeki Gk Tanr dini ve amann etkisidir. Bu almada dervilerin yapp ettikleri ile amanlarn yapp ettikleri arasndaki paralellikler ortaya konmaya allp, bunun olas gerekeleri aa karlmaya allacaktr.

slamiyet Anadolu mistik ruhsal insanlar iin nemli olmasna ramen Anadolu halk sufizmi ve halk dervilerinde ok farkl grnmlere brnmtr. Anadolu dervileri, daha ok halk sufilii ile ilikili olan ve tarikatlar ile dorudan balants olmayan, dervi mereplilik diye tanmlayabileceimiz zelliklerden dolay dervi diye kabul edilen insanlardr. Bunlarn ifaclk, gelecei grme, dini nderlik, danmanlk gibi zellikleri olduklar kabul edilmekte olup, bunlar ise amanistik zelliklerin tespit edilmesine olanak vermektedir. Buradan hareketle derviler zerine anlatlan menkbe tarz sylenceler zerinden halkn mistik kavray hakknda rnekler verilmesi hedeflenmitir. Alevi-Bektai gelenei dervilerinin, szl gelenek iindeki konumlar, gelenei yanstabilmeleri ve gelenei yeniden retebilmeleri asndan ok nemlidir. Sz konusu almada bu gelenein izleri srlp gnmz grnmlerinden olan Dervi Ruhan zerinden tespitler yaplarak teorik ngrler somutlatrlacaktr. Dervi Ruhan Alevi-Bektai geleneine bal olarak Amasya ilinin Gmhacky ilesinde yaam, 1995 ylnda vefat etmi bir dervitir. iirlerini ilk nce Dervi Ruhan olarak daha sonra da Ik Ruhan mahlas ile yazmtr. Bu deiim dervilik geleneinin deiimi hakknda ipular vermektedir. Sz konusu ipular vastasyla dervilik geleneinin deiiminin gsterilmesi hedeflenmektedir. Dervi Ruhan iir yazmaktadr. Buna ramen almamzda k olarak deil de kendi tanmlamasna sadk kalnarak, bir dervi olarak deerlendirilmitir. Sz konusu kavramsallatrma Ak aratrmalarna farkl bir baktan rnek vererek konuya baka bir zenginlik katacak ve Alevi Bektai Geleneinde Ak ve Dervi kavramlarnn anlamlarnn netlemesine yardmc olacaktr. Bu anlamyla Dervi kavramnn Alevi Bektai mistik dnyas hakknda daha aklayc bir kavram olduu gsterilmeye allacaktr. Dervi Ruhann felsefi grnn deerlendirilmesi ile Anadoludaki felsefe geleneinin izlerini srmede, iir geleneinin kullanlmasnn rneklerini sunmak hedeflenmektedir. Bu anlamyla aslnda felsefeyi sistematik dnme biimi olarak tasarlayan genel anlaylarn dnda, bir bilgelik retisine sahip olan dervilerin de kendi iinde tutarl-anlaml bir felsefeye sahip olduklar ve bu felsefe ile halk arasnda anlaml bir yaant srdrdkleri gsterilmeye allacaktr. Dervi Ruhann Ik Ruhan mahlasl iirlerini bilen ve bu iirlerden etkilenen insanlar hayattadr. Ayn zamanda Dervi Ruhan, zerine rivayetler sylenen bir kii olarak szl gelenee mal olmutur. Bu manada Dervi Ruhan rneinde Alevi-Bektai dervilik geleneini incelemek, bu tekil rnein szl gelenek iindeki mekanizmalar nasl harekete geirdiini tespit etmeye olanak salayarak, sz konusu gelenein tarihsel ve sregelen grnmlerini ortaya koyabilmeye imkn salayacaktr. Bu imkn ve mekanizmann ortaya konulmas almann ana amalarn oluturmaktadr.

1.1.3. ARATIRMANIN YNTEM 1.1.3.1. Alevi Bektai Aratrmalar Trkiyede dinler tarihi ve dinsel inan biimleri zerine yaplan aratrmalarda ciddi bir sosyal tabanla iliki kurma noksanl gzlenmektedir. Bu konuda Ahmet Yaar Ocak, Trk dinler tarihi almalarnn, o dinleri kabul edip yaatan sosyal tabanla ilgili analizlere yer vermeden, ksaca sosyal yapdan soyutlanm bir biimde, yalnzca inanlar ve riteller temelinde betimlemeler yapt, kesinlikle sosyal yap temelinde ele alnmadn belirtmitir.3 Bu anlamyla dinsel karakterli her ey ister istemez bu tuzaa dm, Alevi Bektai aratrmalar da sz konusu durumdan nasibini almtr. Aslnda Aleviliin tarihsel sosyal taban ile teolojisi arasnda sk bir balant vardr.4 Burada "tarihsel sosyal taban" ifadesinden kast, tarih iinde Alevilii oluturan toplumsal kesimler olduudur. Bu belirleme Alevi Bektai aratrmalarnda sosyal zeminin nemini vurgularken aslnda teolojik anlaynda bu sosyal zemin zerinde anlaml klabileceini iaret etmektedir. Bu anlay bize ayn zamanda beklenilen teolojik varsaymlarn alanda merulatrlmasn deil, olann ortaya karlmas sorumluluunu da getirir. Sz konusu problem sadece gnmzdeki aratrmalarda deil, gemite yaplan, kaytlar ve deerlendirmeler iin de geerlidir. Osmanl mparatorluu dneminde, imparatorlukta yaayan gayri Mslim veya Ehl-i Snnet d toplumlar, cemaatler hakknda bir bilgi birikimi meydana gelmedi, getirilmedi.5 Bu gelenek aynen bugnn Trkiyesinde de devam ettiini syleyebiliriz. Bu konuda Fuat Kprl Bilhassa Ehl-i Snnet akaidine mugayir mezhebi cereyanlara kar asabiyeti diniye tesiriyle hi bi-taraf olmayan ve tarihi, hkmdarlar menakbndan ibaret gren eski mverrihlere bu hususta ne kadar az inanmak lazm geldii de dnlrse, gidilecek yolun mklat bir kat daha tavazzuh eder.6 Diyerek aslnda aratrma sahasnda karlalabilecek ideolojik glklerin ilk iaretlerini vermitir. Bunun yannda resmi din anlaylarna sahip olanlarn dini hakikat beklentileri de Alevi Bektai inanc almalarnn sonularn etkilemitir. Dinsel ierikli konular zerine aratrma yaparken Resmi slamn vaaz ettii bilgiler ile Halk slam arasndaki uyumsuzluun belki de en nemli sebebi; slam'n Trkler arasnda yaylnn, dorudan doruya Araplar vastasyla olmaktan ok, byk lde ranllar kanalyla ve mistik bir yorumla gereklemi olmasndandr.7 Hem slamn mistik yn ile hem de kendi kltrel gemilerindeki mistik tecrbelerle birleen slam anlay, Trklerin zgn bir
3 4

Ahmet Yaar Ocak, Trkler, Trkiye ve slam, letiim Yaynlar, stanbul, 1999, 19 Ahmet Yaar Ocak, Aleviliin Tarihsel Sosyal Taban ile Teolojisi Arasndaki liki Problemine Dair, Tarihi ve Kltrel Boyutlaryla Trkiye'de Aleviler, Bektailer, Nusayriler Toplants Bildirileri iinde, (Haz.: Iren Melikof ve bk. ) Ensar Neriyat, stanbul, 1999,389. 5 Ahmet Yaar Ocak, Sar Saltk , Trk Tarih Kurumu Yaynlar, Ankara, 2002, 102. 6 Mehmet Fuad Kprl, Anadoluda slamiyet, Aka Yaynlar, Ankara, 2005, 13. 7 Ocak, Trkler, Trkiye ve slam, 32.

slam anlay gelitirmelerine de olanak salamtr. Fakat bu zgn anlayn sistemli bir biimde ortaya kmas mmkn olmamtr. Bunun birinci sebebi bu mistik kavrayn bizatihi kendisi herkes iin sistemli bir biimde sunulmasnn gl, ikincisi ise Resmi slamn slam dncesindeki tartlmaz meruiyetidir. Sz konusu olgu kendi iinden bakmay zorunlu klmakla birlikte sosyal tarih ve teoloji arasndaki ban iyi gzetilmesi ile aratrmalarn yaplmasn da zorunlu hale getirmektedir. almalarda karlalan dier bir glk ise kiilerin kltrel olgular beklentileri erevesinde yorumlamasdr. Her kltr olgusunu Orta Asya-Trk etkeniyle aklamak, iin kolayna gitmek, aceleci ve yanltc sonulara varmak olur. Ama oluum ve geliim zincirinin halkalarn tamamlamadan, her treni, her inan dorudan stnde yaadmz topraklarda olumu bir kltr kkenine karmaya kalkmak da ayn derecede yanltc olabilir. Trklerin Anadolu'ya gelmeden nce de eski oturduklar yerlerde ve g yollar boyunca Anadolu'daki uygarlklarn birok elerinin yayld yerlerde gelenek alverilerinde bulunmu olduklarn unutmamak gerekir. Halk geleneklerinin kkenlerini aratrma gibi karmak bir giriimde en doru yntem, en yakn geliimlerden uzaklara doru ar ve ihtiyatl bir yryle yorumlamalara gitmektir.8 Diyerek aratrmada dikkat edilmesi gereken hususa belirten Pertev Naili Boratav aslnda daha sonra yaplacak almalarda ne ynde bir eksiklik olacann da iaretlerini vermitir. Bu konuda cal Ouz Trkiyedeki ky ve kr hayatndaki halk bilimi rnlerini incelerken, Orta Asya veya Antik Anadolu ile alar aarak kurulan "duygusal" ilikinin, Seluklu, Beylikler ve Osmanl kentlerinin kprlerinden gemek durumunda kaldklarna dikkat ekerek aratrmalarda bu kltrel elerin gnmzden gemie doru dikkatli aratrmalarla takip edilmesini salk vermitir.9 Tarih ve din aratrmalar iinde skntl konulardan biri olan Alevi Bektai aratrmalar zorunlu olarak interdisipliner yaklamlarla konuyu deerlendirmeyi gerekli klmaktadr.10 Yukarda belirttiimiz glklerin bir sonucu olarak temel kavramsallatrma; szl kltr rnleri, Heterodoksi ve Senkretizmin konunun anlalmas iin ne kadar nemli olduu ortaya kmaktadr. Alevi Bektai geleneini aratrmak isteyen aratrmac ncelikle yazl kaynak bulmakta ciddi skntlar yaamaktadr. Merkezi otoriteyle uyum iinde olan Snni tarikatlarn bile fazla yazl kaynak brakmadklar dnlrse merkezi otoriteyle, zaman zaman atma iinde olan, kovuturmaya urayan, iirleri yasaklanan, mensuplar lm ve srgnle cezalandrlan ve krsal blgelerde yaayan Alevi-Bektailerin yazl kaynaklarna ulamak zordur. Bu sebeplerden dolay Alevi Bektai gelenei szl kltrle yaam bir gelenektir.11 Nejdet Subaya gre
8

Pertev Naili Boratav, 100 Soruda Trk Folkloru, (Haz.: Konur Ertop) K Kitapl Yaynlar, stanbul, 2003, 326. 9 M. cal Ouz, Kreselleme Ve Uygulamal Halkbilim, Aka Yaynlar, Ankara, 2002, 19. 10 Ali Yaman, Orta Asyadan Anadoluya Yesevilik, Alevilik, Bektailik, Elips Yaynlar, stanbul, 2006, 58. 11 Cenksu er, Tokat Yresinde Geleneksel Alevilik, Ankara Okulu Yaynlar, Ankara, 2005, 52.; Ceren Selmanpakolu, The formation of Alevi syncretism,: The Department of Graphic Design and The Institute of Fine Arts of Bilkent University Thesis (Master's), Yaynlanmam Yksek Lisans Tezi, Ankara, 2006, 35.

Alevilik szl bir kltrn dnyasyla ekillenen, Hz. Ali'nin tarihsel ve menkbevi kiilii etrafnda somutlaan siyasal, teolojik ve mistik bir ereveyle btnlemi bir inantr.12 Bunun yannda Murat Okan Aleviliin, tek Tanrl dinlerde olduu gibi kent kltrne ve bunun paralelinde yazl bir gemie dayanmayp krsal yapya ve szl bir kltre dayandn belirtip, bugn Alevi dedelerinin kulland yazl olarak kalan tek metnin "Buyruk" olduunu belirtmektedir.13 Ve buna istinaden Alevilikte yazl bir (kutsal) eserin bulunmadn vurgular. Bu konuyu daha da aklk getirerek Alevi topluluklarnn tarih boyunca tadklar geleneklerinin temel motiflerini mzik ve iirler vastasyla getirdiklerini ve bunlarla birlikte bir arada olan inanlarn korumu olduklarn belirtmektedir.14 Aleviliin en nemli zellii szl bir kltr olmas ve aktarm mekanizmalarnn tamamen szl geleneksel kltr formlarna uygun olmasdr. Bu gerek zerine dayanarak Erdoan nar ilk kez, Alevi Szl Gelenek eserlerini, Aleviliin arivi olarak kabul etmi ve ilk defa Alevi tarihinin izlerini, Alevi kaynaklarnn dnda bulunan kadim bilgilerde ve Roma tarihi belgelerinde aramtr.15 Sz konusu aratrmada ilgin tespitler ortaya karm, tartmal fakat ezberleri ykc, baka bir ereveden bakmaya olanak salayc, gelitirici nerilerde ve iddialarda bulunmutur. Szl geleneklerde szl gelenek rn szel olarak yani, ezbere bilinirler. Bunun sebebi ait olduklar kltrn bir ksmnn veya tmnn okuryazar olmamas ya da okur-yazar orannn dk olmas, azdan aza dolaan iirlerin unutulmamas, kymet ve kabul grmesidir.16 Bu kymet ve kabul aslnda sz konusu kltrn zihinsel alglama biiminde szl kltre yatkn olmas ile alakaldr. V.M. Jirmunsky bu konuda; irticalen iir okuyan ozanlarn, icra annda dinleyicilerle olan temaslarnn neticesinde coku (vecd) halinde bulunduklarn belirtip, bu sebeple epik eserin metninin byle bir yaratma seansnda hep birlikte oluturulduunu tespit etmektedir.17 Bu anlamda sz konusu oluan metnin ait olduu ortamn, yaratt bir metin olarak kabul etmenin doru olduunu sylemektedir. Szl gelenein bu kadar etkin olmas ve szl metinlerin sz konusu aratrmada en nemli belgeler olarak ele alnmas konusunda tartmalar vardr. Bu konuya cevap olarak Arzu ztrkmen szl anlatyla elde edilen bilginin bilimsellii konusundaki kukularn, szl tarihe yneltilen en temel eletiriyi oluturduunu belirtir. Bununla birlikte sze nasl gvenilir sorusunun nemine dikkat ekip, pek ok szl tarihinin ise bu soruya ya yazya ne kadar gvenilir?" 18 diye cevap
12 13

Nejdet Suba, Alevi Modernlemesi Srr Fa Eylemek, Kitabiyat Yaynlar, Ankara, 2005, 121. Murat Okan, Trkiyede Alevilik, mge Yaynlar, Ankara, 2004, 64-65. 14 Okan, a.g.e., 66. 15 Erdoan nar, Aleviliin Gizli Tarihi, 5. bask, ivi Yazlar Yaynlar, stanbul, 2005, 21. 16 Ruth Finnegan, Szl iir, (ev.: Sema Demir) Halkbiliminde Kuramlar ve Yaklamlar, (Haz.: Glin t Eker, Metin Ekici, M. cal Ouz, Nebi zdemir) Milli Folklor Yaynlar, Ankara, 2003, 443. 17 V.M. Jirmunskiy, Epik Gelenek, (ev.: Oktay Selim Karaca), Halkbiliminde Kuramlar ve Yaklamlar, (Haz.: Glin t Eker, Metin Ekici, M. cal Ouz, Nebi zdemir) Milli Folklor Yaynlar, Ankara, 2003, 270. 18 Arzu ztrkmen, Szl Tarih: Yeni Bir Disiplinin Cazibesi, Toplum ve Bilim Dergisi, 91, 20012002, 115.

verdiini iaret ederek yazl tarihin de eletirel olarak deerlendirilmesi gerektiini belirtir. Alevi Bektai geleneinin szl olarak aktarlmas sz konusu konunun aratrlmasnda szl kaynaklar ncelikli bir konuma getirmektedir. Bu anlamyla almamzda da gerek dervilerle yaplan grmeler gerekse daha nceki yllarda yaplm olan muhabbet kaytlar zmlenerek kullanlmtr. Sz konusu szl metinler dervilerin nelii, ilevleri gibi birok konunun anlalmasn kolaylatrmtr. Bununla birlikte Alevi Bektai aratrmalarndaki bir dier nemli kavramsallatrma da Heterodoksidir. Heterodoksi Alevi Bektai aratrmalarnda ok kullanlan nemli bir kavramdr.19 Aslnda bu kavram basite; kabul edilmi genel din kurallarna aykr olan anlamndadr. Doksa kural kaide temel prensipler anlamnda olup, Hetero, kark, belirsiz, sabit olmayan anlamna sahipken, orto-doksy kelimesindeki orto; sabit, bilinen anlamndadr. Bu anlamlaryla, aslnda iaret edilen anlam belirginlemektedir. Reha amurolu Alevi-Bektai inancnn heterodoks bir dinsel inan olduunu belirterek heterodoks dinsel inanlarn en temel zelliinin ise evrensel olular olduu tespitini yapar.20 Bu anlamda bir Hristiyan heterodoks inanc olan Bogomilli, Paulicien ya da Katharlarn, Alevi-Bektailik gibi bir slam heterodoks akm arasnda ok byk benzerlikler, hatta zdelikler bulunduunu belirtmitir. Bununla birlikte birbirleriyle srekli atan ortodoksilerin aksine, farkl dinlerin hetorodoksileri her zaman denilebilecek bir genellikte birbirleriyle scak ve dostane ilikiler kurduklarn da belirtmitir.21 Heterodoks halk slam olarak kabul edebileceimiz Alevilik, Anadolu'da, organize bir din olan slamn iine eklemlenmi ve halkn eitli (ruhani) ihtiyalarn karlayan bir grnm kazanmtr.22 Anadoludaki tm heterodoks dnceler birbiri ile bir ekilde iliki iinde olmulardr. nk heterodoks inanlar yap itibari ile dlayc, buyurgan deildir. Bu sebepledir ki birbirlerinden birok ritel ve inanc alm birbirlerini etkilemilerdir. Klasik slamn dlad birok mistik, Aleviler arasnda yaama imkn bulduu gibi zaman zaman dini nder konumuna da ykseltilmitir. Bu konuda amurolu Anadolunun mmbit ve hogrl kuca olan Alevi-Bektai ortamnn sz konusu bu mistikleri yaatmakla kalmadklarn, onlar hakkndaki bilgiyi kulaktan kulaa, nefesten nefese aktardklarn Nesimi rnei ile aklayarak, Nesimiden sz etmemi bir AleviBektai airinin olamayacan belirtmitir.23

19

Reha amurolu, Gnmz Aleviliinin Sorunlar, Ant Yaynlar, stanbul, 1994.; Reha amurolu, Bektailikte Zaman Kavray Dnyordu, 2. Bask, Om Yaynlar, stanbul, 1999.; Reha amurolu, Enel-Hakk Demiti Nesimi Sabah Rzar, 2. Bask, Om Yaynlar, stanbul, 1999.; Ahmet Yaar Ocak, Babailer syan: Aleviliin Tarihsel Altyaps Yahut Anadoluda slam-Trk Heterodoksisinin Teekkl, 3. Bask, Dergah Yaynlar, stanbul, 2000, 82.; Niyazi ktem, Anadolu Aleviliinin Senkretik Yaps, Tarihi ve Kltrel Boyutlaryla Trkiye'de Aleviler, Bektailer, Nusayriler Toplants Bildirileri iinde, (Haz.: Iren Melikof ve bk. ) Ensar Neriyat, stanbul, 1999, 240. 20 amurolu, Gnmz Aleviliinin Sorunlar, 38-39. 21 amurolu, Bektailikte Zaman Kavray Dnyordu, 59. 22 Okan, a.g.e., 38. 23 amurolu, Enel-Hakk Demiti Nesimi Sabah Rzar, 51.

Heterodoks kavramnn Hristiyan inancnn bir paras olduu gerekesi ile baz aratrmaclar Metadoksi kavramn nermilerdir.24 Sz konusu kavram doksi tesi diyerek zde olana vurgu yapt belirtilmi ama bu kavram aratrmaclar tarafndan kabul grmemitir. Daha ok ilahiyat kkenli aratrmaclar sz konusu kavram tercih etmitir. Bu tercihin sebebi ise Hristiyan kavramn aan bir slam kavramlatrmas yapmak arzusudur. Fakat bu kavram yine Ortodoks inanlara vurguyu gndeme getirmitir. Heterodoks yapnn Alevi Bektai geleneindeki belirleyiciliine rnek olarak Ocak, Snni halk slam, tasavvufi bir organizasyon ekline dnmedii halde, heterodoks halk slam olan, Bektailik ve Alevilik, ok kuvvetli bir tasavvufi organizasyon oluturmu olduunu belirtmitir.25 Bunun sebebi olarak da bizzat tasavvufun heterodoks yoruma uygun olmas olarak aklamtr. Aslnda Heterodoksi ile Tasavvufun kltrel kklerinin yaknl ok ciddi bir aratrma konusudur. Alevi Bektailiin Heterodoks yaps eski dinlerin baz alkanlklar, kltrel gelenei ve kltleriyle bir senkretizme yol amtr.26 Bu noktadan itibaren dier nemli bir kavram olan senkretizmin aklamasna gemek yararl olacaktr. Dinsel badatrmaclk ya da 'senkretizm'; farkl dinsel inan sistemlerinin etkileime girerek karmas sonucunda yeni inan elerinin ya da rntlerinin ortaya kmasdr. Antropolojik perspektiften senkretizm, 'kltrleme' srecinin rn olan kltrel 'karmlar' eklinde kavramlatrlabilir27 Senkretizm kavram genel olarak bir kltrn tamam iin deil de, o kltrn bir esi, genellikle de din iin kullanlr. Buna gre, sz konusu olan (senkretik saylan) enin, farkl kltrlerden alnan eitli muhtevalarla badap uzlamasyla meydana geldii kastedilir. Senkretizm (syncretism) szc Greke synkretizein kknden gelir.28 Trkede badatrmaclk eklinde kullanabileceimiz kavramla, kastedilen aslnda heterodoks slam'n uzun yzyllara yaylan bir zaman ve Orta Asya'dan Anadolu'ya kadar uzanan bir mekn sreci iinde, muhtelif Trk zmrelerin slam dndaki dier ok deiik dini ve mistik kltrlerin kalntlarn barnda saklam olmasdr.29 Senkretizm bu anlamlaryla Alevi Bektai aratrmalarnda neredeyse vazgeilmez bir kavramdr. nk senkretizm Heterodoks inanlarn bir sonucu ve anlama abalarnda nemli kolaylklar salayan bir kavramdr. Aslnda bizim almamz iin Alevi Bektai geleneinin senkretik zellii nemlidir fakat Anadoludaki btn inanlar iin bu nemden bahsedilebilinir. Bu konuda Tayfun Atay Anadolu'nun insan yerleimine ald ok eski devirlerden gnmze kadar eitlilik arz eden bir inan rntsne sahip olduunu tespit etmekte ve bu eitliliin Anadolu insannn zihninde ve duygularnda asrlar boyunca harmanlanmasndan 'halk dini' denilen 'senkretist' (badatrmac) bir dinselliin ekillendiini belirtmektedir. Bununla birlikte
24

Taha Akyol, Osmanlda ve randa Mezhep ve Devlet, Milliyet Yaynlar, 4. Bask, stanbul, 1999, 22-23. 25 Ocak, Babailer syan: Aleviliin Tarihsel Altyaps, 82. 26 ktem, Anadolu Aleviliinin Senkretik Yaps, 225. 27 Tayfun Atay, Din Hayattan kar, letiim Yaynlar, stanbul, 2004, 109. 28 Okan, a.g.e., 35. 29 Ocak, Babailer syan: Aleviliin Tarihsel Altyaps, 81.

Aleviliin bal bana bir senkretik gelenek olduunun sylenebileceini ayrca Snni halk slam'nda da senkretik motiflere youn biimde rastlanmakta olduunu tespit etmektedir.30 Alevi Bektai senkretizminin birok esi vardr. Niyazi ktem Anadolu Aleviliinin heterodoksisini tek bir senkretizme balamann yanl olduunu belirterek ia, Mazdeizm, Maniheizm, Hristiyanlk, Antik Anadolu klt ve kltrlerini de senkretizmin eleri arasnda saymann gerekli olduunu syler. 31 Bu anlamyla senkretizm kavramnn Alevi Bektailii anlamak iin ne kadar nemli olduu grlmektedir. almamzn Alevilie senkretizm ve Heterodoksi kavramlar asndan yaklaan aratrmalara halkbilim perspektifinden bir katk olarak deerlendirilebilecei sylenebilir. Senkretizm kavram dinin halka yorumlanmas ve anlalmasnn da iaretlerini vermektedir. Bu anlamyla Halk dini kavram aratrma iin zel bir anlama sahiptir. Halk dini kavram aslnda kart ile karlatrlnca anlalmas kolaylar. Tayfun Ataya gre yksek din, aslolann kutsal metin ve peygamberin pratii olduunu vazeder ve bu savdan hareketle dinsel davran ve eylemi snrlar. Halk dini ise dinselliin bnyesine giren inan motiflerini ve pratiklerini st bir yapya dayandrmadan uygular. Bu uygulama sonucunda yksek din halk dinini 'hurafe', 'bo inan' veya 'batl (uydurma) itikat' eklinde olumsuzlar demektedir. Bu anlamyla Halk dininin badatrmac (syncretic) ve uyarlamac (accommodationist) iken, 'yksek dinin' priten ve zc olduunu belirler ve rnek olarak yatr ziyaretlerinin, evliyalara meyletmenin, adak adamann priten bir dinselliin savunucular ve temsilcileri asndan kabul edilemez olduunu belirtir. 32 Halk Dini ve yksek din kavramlatrmalar iinde incelediimiz Alevi Bektai gelenei tabi ki halk dini kavramlatrmas iinde yer alr. Fakat Halk slam' sadece Alevi Bektailere ait bir kavram deildir. Baka bir deyile Trk halk Mslmanlnn biri ortodoksiye, teki heterodoksiye dayanan iki boyutu vardr.33 Bu yzden Trk Halk slam'n yalnzca heterodoks yoruma indirgemek yanl olur. Fakat heterodoks halk dini kavramlatrmas slam dairesi iinde byk bir oranda Alevi Bektai geleneine iaret etmektedir. Sz konusu konunun aratrlmas zorunlu olarak yeni kavramlar gndeme getirmitir. Analizleri zenginletirmek ve derinletirmek iin "Halk slam'', "Tekke slam", "Kitabi slam", "Siyasallam slam", "Trk Mslmanl", "Evliya Klt" gibi kavramlar kullanlmaktadr.34 Ancak bu kavramlarn ilerlilik kazanmas ile konu daha detayl bir ekilde incelenebilir olacaktr. Yukardaki kavramlar mistik, yn olan ve kitabi dinlere benzemeyen bir inan sistemini anlayabilmek iin zorunlu olarak gelitirilmesi gereken kavramlardr. Bu kavramlarn tanmlanmas aratrlan konuya nasl bakldn ve nasl baklacan anlatabilmek iin gereklidir. Bunlarn anlatlmas aslnda uygulanacak yntem hakknda bir bilgi vermek anlamna gelir. Buradan
30 31

Atay, a.g.e., 105. ktem, a.g.e., 238. 32 Atay, a.g.e., 107. 33 Ocak, Trkler, Trkiye ve slam, 52. 34 Blent Ar - Selim Aslanta, Dairenin Dndakileri Aratran Tarihi: Ahmet Yaar Ocak, Dou Bat Dergisi, 16, 2001, 100.

hareketle Alevi Bektailik mistik zellii olan heterodoks, senkretik bir inan ve yaam biimi ise bunun nasl incelenecei hakknda baz belirlemeler yapmak gereklidir. 1.1.3.2. Alevi Bektai gelenei nasl aratrlmal? Din zerine yaplan almalarda karlalan en ciddi glk din alannn kiiye farkl bir gereklik alan sunmasdr. Tayfun Atay bu konuda dinin, insan, kendisini aan ve kuatan, stesinden gelemedii, kavramakta, nfuz etmekte ve tketmekte zorland, kendi dnda kalan bir gereklik alanna baladn syler.35 Bu ba kiiyi hem ait olduu dnyaya balar hem de realiteden uzaklamasna imkn tanr. Kiiyi sadece reel verilerle deerlendirirsek kiinin din aracl ile zihninde oluan makul kategorileri anlayamayz. Kiinin zihnindeki kategorilere gre anlamaya alrsak ise bu seferde realiteyi karabiliriz. Alevi Bektai inanc mistik boyutlar olan bir inantr ve bu aratrmada mistik liderler olan derviler incelenmektedir. Bu derviler Tanrsal olann kendilerinde yansd dnlen kiilerdir. Bu anlamyla Eliadenin belirttii hibir Tanrnn, hibir medeniletirici kahramann, hibir zaman dind bir eylem ifa etmedii gerei ve Tanrlarn veya atalarn yaptklar her eyin, kutsal kresine ait olduu, bunun sonucu olarak bunlar aracl ile insanlarn "varlka" katld,36 zerinde dnmek gerekmektedir. nk kiiler sz konusu bu kiilerle kutsalla kurduklar ilikiler balamnda bir iliki kurmaktadr. Bu anlamyla onlarn anlattklar menkbelerden tutun da derviler hakkndaki kanaatlere kadar her ey ok nemlidir. nk inanma biimleri onlarn dnyay alglama biimleri ile paralellikler gsterecektir. Din insanlk tarihi boyunca daima ruha ve duyguya hitap etmitir. Bu anlamyla bir kafa dini bir de gnl dini vardr.37 Kafa dini inanan kiiye hakikati bildii, evreni tand, kklerinde ve derin gereinde her eyi anlad izlenimini vererek insan doyuma ulatrp tamamlanmlk hissi yaatr. Gnl dininin ise ana belirtisi sevgidir: Kutsal varlklara, doay canlandran ruhlara, koruyucu tanrlara, ermilere, Tanrya, Evrensel Yaama olan sevgidir. Bu sevgi yneldii eye kar bir empati (duygudalk) gelitirmek olarak kendini gsterir. Bu anlamyla kafa dini bencillii krklerken, gnl dini sevgiyi ve empatiyi gndeme getirir. Bu anlam ile Challayea gre empati varl kendi benliinden kmaya, psikolojik yaamn kendi z kiiliinin daha da tesine geniletmeye ynlendirir. Daha sonra da empati, soylu varlklarn zerinden aarak, sonsuz varla hitap edebilir.38 te bu noktada mistik deneyim gndeme gelir ve yaamn merkezine oturur. Yukardaki mistik deneyim, kutsal g olarak kendini anlaml klar. 39 Kutsal g aslnda hem gerek, hem de ebedi etkinlik demektir. Bu anlamyla, dindar insann var olmak istemesi, hakikate dahil olduunu hissetmek istemesi doaldr. Aktr ki,
35 36

Atay, a.g.e., 17. Mircea, Eliade, Kutsal ve Dind, (ev.: Mehmet Ali Klbay) Gece Yaynlar, Ankara, 1991, 76. 37 Felicien Challaye, Dinler Tarihi, (ev.: Semih Tiryakiolu) 4. Bask, Varlk Yaynlar, stanbul, 1998, 215. 38 Challaye, a.g.e., 216. 39 Eliade, a.g.e., X.

bu zihniyete gre gereklik, kutsal olan aracl ile tezahr etmektedir.40 Dolaysyla asl gereklik kutsal olandr; zira, yalnzca kutsal olan mutlaktr, etkindir, eyleri yaratr ve onlar srdrr. Bu anlamyla mistik kutsal olana ve kutsaln yansdn dnd eye ynelir, bu ynelile birlikte hayat bir deneyimler ve deneyimle birlikte bir kutsallamalar alanna dner. Aratrmamzn konusu olan derviler de hayat byle bir kutsallklar btn olarak kavramakta ve insanlara byle bir dnyay vaaz etmektedirler. Bu anlamyla dervilerin gerekle kurduklar iliki hakikat olarak tasarladklar veya inandklar teolojik varsaymlarla ve yaadklar sosyal gereklikle bire bir ilikilidir. Bu sebeple, dervilerin hem anlam dnyalar hem de sosyal gereklikleri ok nemlidir. Derviler, kendisine inananlara bir kutsallk alan aar ve kendi hayatlar ile bu kutsal alann nasl yaandn gsterir. Toparlayacak olursak, dervilerin ne ekilde anlalmasndan, derviin kendini nasl anlamlandrdna kadar her ey bu btnln anlalmas iin sorulmas ve cevaplanmas gereken sorunsallardr. Derviler halk arasnda bir klt konusu olmutur, dolaysyla tarihsel kiilii ile menkbevi kiilii birbirinin iine gemitir. Byle mistik simalar incelemek, tarihilik asndan ilgin ve bir o kadar da g bir itir.41 Bu g iin baarlmas, ancak kii ile ilgili szl ve yazl kaynaklarn ok iyi tannp analiz edilmesine ve deerlendirilmesine baldr. Bunu yaparken kiiye dair anlatlan olaanst motiflerle bezenmi menkbeler inan dnyas ve hayat anlama biimi hakknda nemli ipular vermektedir. Bunun yannda derviler sradan insan iin makul olmayan birok deneyime sahip gibi gzkr. Bunlarn aratrlmas ise ona dair bir teknik ve insan hakkndaki beklentiler dzeyinde esneklii gerekli klar. Bu konuda S. Grofun holotropik uur deneyimleri olarak tanmlad durumlar, C. G. Jung'un psienin daha derin dzeylerinde kkeni olan deneyimlere karlk gelmektedir.42 Grof holotropik uur hallerinin ieriinin genellikle felsefi ve mistik olduunu belirtir. Bu anlarda psikospiritel lm ve doum deneyimlerinin yaanabileceini ya da dier insanlar, doa, evren ve Tanr'yla kendimizi bir hissedebileceimizi belirtir. Bu durumlarda baka enkarnasyonlardan kalma anlar hatrlayabilir, gl aretipik varlklarla karlaabilir, bedensiz varlklarla iletiim kurabilir ve saysz mitolojik gereklii ziyaret edebilir olduumuzu syler. Ayn zamanda bu geni deneyim yelpazesi beden d deneyimleri de ierebileceini belirtir. Sz konusu deneyimlerin yaygn dinlerin baz mistik kollar iin de ayn nemi tadn belirterek bu ezoterik (gizlemli) geleneklerin, holotropik deneyimleri yaatacak eitli manevi teknikler gelitirmi olduklarna dikkat eker. Bunlarn arasnda yoga, meditasyon ve konsantrasyon teknikleri, toplu ilahi syleme, sema, dervi uygulamalar, Hristiyan hesiastizmi ya da "sa duas" ve daha birok tekniin saylabileceini belirtir.43 Holotropik uur halleri kavramlatrmas dervilerin halk zerinde stn insan
40

Mircea Eliade, Ebedi Dn Mitosu, (ev.: mit Altu) mge Kitabevi Yaynlar, Ankara, 1994, 25. 41 Ocak, Sar Saltk, 1. 42 Stanislav Grof, Gelecein Psikolojisi, (ev.: Sezer Soner) Ege Meta Yaynlar, zmir, 2002, 289. 43 Stanislav Grof, nsan uurunun Yeniden Kefi Kozmik Oyun, (ev.: Levent Kartal), Ege Meta Yaynlar, zmir, 2000, 23.

saylmalarna gereke olan olaanst deneyimlerinin bir aklamas olabilmektedir. Ayn zamanda bunlarn bir teknikler btnl iinde olmas, baka bir kiiye retilebilir nitelikte olmas, sz konusu mistiklerin birbirleri arasndaki sr retilerinin de varln anlaml klmaktadr. Sz konusu deneyimlerin yaanp yaanmamasndan daha nemli olan, dervie inananlarn, derviin bu durumlar yaad ynndeki kanaatidir. Bu anlamyla derviler hem kutsalla ba salayan kii olarak kabul edilmekte hem de yaam iindeki stn insan olarak alglanp hayatn merkezine yerletirilmektedir. almamzda bu anlalma biiminin gerek derinlemesine grme, gerekse katlml gzlemlerde ortaya kt sylenebilir. Fakat bu bilginin ortaya kmas iten anlama yntemi ile bakarak mmkn olmutur. Buradan hareketle syleyebiliriz ki; heterodoks, senkretik, mistik ve szl gelenekle aktarlan kltrlerin aratrlmasnda iten anlamaya dair bir yntemle bakmak zorunluluktur. Bu konuda gerek antropolojik yaklamn gerekse folklor derleme ynteminin nasl kullanlabileceinin aklanmas gerekli olmaktadr. 1.1.3.3. Antropolojik yntem Dervilik gelenei incelenirken antropolojik yaklamlarn dine bak asn deerlendirmek gerekecektir. Tayfun Ataya gre antropolojik yaklamla bir toplumsal-kltrel olgu, ancak insan toplumsallnn bir kts olarak kavranabilir. Buna bal olarak da antropoloji dine yaklarken "insanst" etkene veya onu temsil eden "Kitap"a deil, "insan"a bakar. Baka bir ifade ile ilahiyatn znesi "insan-st", din antropolojisinin ise znesi insandr der.44 almamzda dervilerin toplumsal ilevleri belirlenirken aslnda insann toplumsal iindeki konumu tanmlanmaya allmtr. Din hayata dair verdii bilgiler ile bir dzen salar, bu dzeni Atay denetlenemeyeni denetlenir klan, aklanamaz ak eden, hayata ve insana dair bir anlam haritas sunan ve "kaos"u "kozmos"a eviren gibi "psikokltrel" ilevlerinin yan sra toplumsal sreler ve ilikilerde de bir dizi ileve sahip olduunu tespit eder.45 Bu anlamyla din aslnda insanlara bilinmezlikler iinde bilinir bir anlam haritas izer. Bu haritalarn kodlar heterodoks, szl, senkretik dinlerde hem dini liderlerin vaazlar hem de mistik insanlarn yaantlar ile gzlemlenir. Bu anlamyla dervilerin iirlerinden tutunda onlar hakknda anlatlar menkbelere kadar hepsi dinsel anlam dnyasnda nemli koordinatlarn iaretlerini verir. Dinlerin tarihsel yn, nasl ortaya kt ve ne ekilde yayld incelenebilir. Bu anlamda ounlukla yeni bir din eski gelenek ve kltrn zerine ina edilir ve eskinin birok zellii kalr.46 Sadece dinsel olan deil gelenek de deiir. S. zbudun esnekliini yitiren, yeni durum ve koullara uyarlanamayan gelenein, bir sre sonra tayclar asndan ilevselliini yitireceini belirterek, yeni koullara ilikinliin verilerini tamayan, yeni bir anlamlandrmaya kapal olan geleneklerin bir sre sonra unutulup gideceini belirtmitir.47 Sz konusu tespit
44 45

Atay, a.g.e., 26. Atay, a.g.e., 21. 46 Rza Yldrm, Dervishes in early Ottoman society and politics: a study of velayetnames as a source for history, The Department of History of Bilkent University, Thesis (Master's) Yaynlanmam Yksek Lisans Tezi, Ankara, 2001, 39. 47 Sibel zbudun, Hermesten drise Bir Dinsel Gelenein Dnm Dinamikleri, topya Yaynlar, Ankara, 2004, 29.

almamz asndan ok nemlidir. nk Alevi Bektai gelenei de ortadan kalkma ihtimali olan, bir mistik anlay ve bir gelenektir. Bunun ortadan kalkmasnn tabi ki sosyolojik gerekeleri vardr. Yaplan grmelerle bu gerekeler ortaya kt gibi, bu deiimim sonucu olarak teolojik anlaytaki farkllamalar da tespit edilebilmitir. Derviler toplumun ve kurumlarnn tmn ilgilendiren toplumsal bir olgudur. Hem dinsel hem de simgesel, ekonomik, siyasal, estetik bir olgudur. Bu adan bakldnda dervi, zel nedenlerle ve daima aklk getirilmesi gereken balamlarda, ayn anda, eldeki kaynaklardan yararlanan bir ynetici, hastalklar tedavi eden bir uzman, zeki bir psikolog, yetkin bir sanat ilevi stlenir. Hem Tanrlarn szcs olur, hem de siyasal bir planlamac nitelii tar. Bu yn ile toplum iindeki amanlara benzer. Perrin aman saaltclarn, din adamlar ve byclerin bilincin deiik halinin peinde kotuklarn belirtir.48 Bu anlamyla derviler holotropik uur hallerini deneyimlemenin peindedirler. Bu deneyimlerle her eye anlam katan, olacaklar bildiren ve baa gelenleri aklayan simgeleri zen konumundadr. Dervilerin mistik dnyalarndan zaman zaman alma iinde bahsedilmitir. Dervileri anlamak iin daha iten anlamac bir yntem benimsenmi ve yaand belirtilen olas mistik deneyimler holotropik uur halleri ile ilikili olarak deerlendirilmitir. Bu konuda Grof, holotropik uur halleriyle ilgili deneyimi olmayan, tutucu eilimleri olan antropologlarn, sz konusu durumlar anlamalarnn glklerinden bahseder ve bu tr davranlarn akld olarak kabul edilip, anlalmaz olarak deerlendirdiklerini belirtir. Bununla birlikte ak grl ve servenci antropologlarn, bu kltrleri anlamak iin holotropik halleri ieren ritellerine katlmann esas olduunu fark etmi olduklarn belirtir ve bu ekilde bir iten anlamann olabileceini belirtmitir.49 Bu anlamyla da almamzda da muhabbet denen ortamlara katlp, bir ekilde dervilerle yakn olmaya allmtr. Bu durumun dervileri anlama konusunda zel imknlar salad grlmtr. Sz konusu deneyimler olabildiince yazl hale getirilerek, alma iinde paylalmaya allmtr. Bu uygulama ile tezin snrlar alm olsa da hi olmazsa baka bir cepheden bakabilmenin imknlar zorlanmaya allmtr. Bunun yannda folklor bilimi gerek derleme yapmada yntem olarak, gerekse resmi slam dairesi dndaki heterodoks nanlar incelemek noktasnda bizi doru ynlendirmitir. 1.1.3.4. Folklor yntemi Halk bilimi, inanlar zel bir tarzda inceler. P.N. Boratav halk biliminin, belli bir toplumun eski dinlerinden miras alp kendi ann artlarna uygulayarak yaatt yeni dininde, yaam artlarnn gerektirdiince yeni biimler, yeni ierikler ve anlatlarla oluturduu inanlarla ilgilendiini belirtir.50 Bu anlamda aratrmamz tamamyla halk biliminin aratrma alanna girmektedir. nk Alevi Bektailik senkretik ve heterodoks zellii ile hem resmi slamn n kabullerinden farkldr, hem de gemi din ve kltrlerin kendine zg senkretik bir btndr. Bunun i ileyii ve ana mekanizmas hakknda bir eyler sylemek halk bilimin
48 49

Michel Perrin, amanizm, 2. basm, (ev.: Blent Arba) letiim Yaynlar, stanbul, 2003, 108. Grof, Gelecein Psikolojisi, 286. 50 Boratav, 100 Soruda Trk Folkloru, 19.

ve antropolojinin nerdii yntem ve metotlar ile mmkn olmaktadr Halk bilimi W. Bascomun "Szl sanat" (Verbal art) kavramnn ierii ile ilgilenir.51 almamzda szl gelenei tayan kiilerle yaplan derinlemesine grmeler, szl olarak tadklar, menkbe ve iirler ile bir sonuca ulamak hedeflenmitir. Boratav efsanelerin (zel bir anlamda kii zerine oluturulmu menkbelerin) halkn aresizliklerini, umutlarn zlemlerini dnya grlerini btn teki halk edebiyat trlerinden daha keskin ifade ettiini syler. Onlar samadr, aklddr diye kmsemenin, zararldr diye aforoz etmenin yersiz bir davran olduunu belirterek aydn kiilerin bylesine bir tutumu ile halk anlamasnn mmkn olmayaca ve onunla ibirlii yapamayacan belirtir.52 Bu anlamyla bir mistik grubu anlamann yolu onun bize gre ters grnen davranlar zerinden yarglamak deil, onu olduu biimde ncelikle anlamann gerektiini bilmektir. Anlamak ise anlamn zerine dnmekle mmkndr. Anlam aratrma da Rhriche 53gre, neden halk anlatmalarnn sregeldii sorusuna cevap bulma abasdr ve gelecein halk bilimcileri, neden halk biliminin herhangi bir trnn bugn yayor ve gemite yaanmtr? Sorusuna cevap bulmak durumundadr demektedir. Aslnda aratrmaya yneldiimiz konu bizim iinde bulunduumuz dnya kavray ile de ilgilidir. Bizim dnyamzda bir eyi dolduruyorsa byk ihtimalle o eye doru ynleniriz. Ve bu ynleniin iinde anlam aray ve anlay tespiti yapmak varsa bu durumun bizim yaadmz dnyadaki anlam kayglar ile ilikisi olduunu sylemek yanl olmaz. Folklor bu anlamlaryla, hem resmi din karsndaki konumu ile Alevi Bektai geleneini anlamamza uygun yntemsel ortam salar, hem de halk anlamann bir vastas olarak elimizdeki metinleri deerlendirmemizi mmkn klar. 1.1.3.5. almada kullanlan yntem Alevi Bektai dervilik gelenei zerine yaptmz alma birok bilgi toplama yolunun birlikte uyguland ve konunun merkezinde interdisipliner bir bak asyla deerlendirmelerin yapld bir almadr. Konu yntemsel olarak iki adan nemlidir. Birincisi bilgi toplama aralar ve deerlendirme, ikincisi ise elde edilen bilginin yorumlanmasndaki kuramsal beklentilerdir. almada bilgi toplama aralar olarak ilk nce ciddi bir literatr taramas yaplmtr. Sz konusu okumalarn ilk blm Alevi Bektailik zerine olup, onun tarihsel geliimi, inanlar ve farkl kltrel grnmleri zerinedir. Bunun yannda ikinci blm olarak dervilik zelinde daha geni kapsaml literatr taramas yaplm, iki okumann birletirilmesi ile Alevi Bektai dervilik gelenei zerine hipotezler kurulmu ve bu oluturulan hipotezlere dayanarak alan almasna klmtr.
51

W.R. Bascom, Halkbilimi (Folklor) ve Antropoloji, Halkbiliminde Kuramlar ve Yaklamlar, (Haz.: Glin t Eker, Metin Ekici, M. cal Ouz, Nebi zdemir) Milli Folklor Yaynlar, Ankara, 2003, 466. 52 Pertev Naili Boratav, 100 Soruda Trk Halk Edebiyat, (Haz.: Konur Ertop) K Kitapl Yaynlar, stanbul, 2003, 131. 53 Lutz Rhrich, Halk Anlats Aratrmasnda Anlam Aray, (ev.: Krat M. Korkmaz) Halkbiliminde Kuramlar ve Yaklamlar iinde, (Haz.: Glin t Eker, Metin Ekici, M. cal Ouz, Nebi zdemir) Milli Folklor Yaynlar, Ankara, 2003, 144.

Alevi Bektai dervileri dardan ok rahat bilgi alnabilecek kiiler deillerdir.54 Bu sebeple, bilgi paylam iin sizin altnz konuda samimiyetinize gvenmeleri gerekir, bunun bir st boyutunda sizi kendilerinden saymalar gerekir. Birok aratrmac bu srete elenmi ve derviler kendilerinden bilgi almaya giden insanlar kendi tabirleri ile ihtiyalar olan verdik gnderdik diyerek gereklerini deil onlarn kafalarndaki kurguyu destekler eyler syleyip gndermilerdir. Bu anlamyla bilinen yaplandrlm, snrlandrlm grme formlarnn sz konusu ortamda ilerlii zayftr. Bu anlamyla derviler zerine yaplan bir aratrma, zorunlu olarak kaynak kiilerle katlml gzlemi ve derinlemesine grmeyi gerekli klmtr. Bu durum ise zellikle Alevi Bektai dervilik geleneinin yaad yer olan muhabbetlerde bulunmay zorunlu hale getirmitir. Bu gereke ile hem gnmzde kalm dervilerle hem de eskiden yaam dervileri sevenler ile derinlemesine grmeler ve muhabbetler yaplp grmeler kayt altna alnm, hem de gemi dnemde yaplm muhabbet kaytlar deerlendirilip kaytlar szl gelenek metni haline dntrlmtr. Bunlar aratrmada kullanlan kaynaklar ksmnda detayl olarak belirtilmitir. Bunun yannda katlml gzlem sonularnn byk ounluu kendi kiisel deneyimlerimizden ilham alm olup bunun nda deerlendirmeye tabi tutulmutur. Kltrel olarak byle bir gelenein iinde domu ve yetimi olmamzn dezavantajlar en aza indirilmitir. Aratrlan alann iinden olmak zellikle iten anlama ve sembollerle aslen neyin ifade edilmeye alldnn anlalmas konusunda almaya baka bir derinlik kazandrmtr. Szl gelenek eserlerinin derlenmesi, muhabbetlerin metine dntrlmesi srecinin sonunda elimizde ciddi bir Alevi Bektai dervilik gelenei kaynak metni olumutur. Bu aamadan sonra iirler metinlerin iinden alnm ve Dervi Ruhana ait olan iirler bir araya getirilmitir. Daha sonra bu iirlerin farkl varyantlar da dikkate alnarak deerlendirilmeye, analize tabi tutulmutur. Bunun yannda iirlerin ekil ve yap zellikleri tespit edilip deerlendirilmitir. Alevi Bektai Dervilik gelenei ve Dervi Ruhan hakknda toplanlan materyal tezin btnnde betimlemeye ve analize tabi tutulmutur. Sz konusu analizde ncelikle Heterodoksi, senkretizm, szl kltr zellikleri, Halk slam' gibi kavramlarla elde edilen metinlerin ilikisi temelinde aklamalar yaplmtr. nsann yarattklarn konu alan antropolojik perspektif yardmyla, dervilerin nasl bir sosyal ilev iinde olduklar tespit edilmi, dervilik geleneinin tarihsel sreklilii ve gnmzde yok olma gerekeleri ortaya konulmu, derviliin nasl bir toplumsal dzen vaaz ettikleri hakknda saptamalarda bulunulmaya allmtr. Bu anlamyla daha ok yapsalc ve ilevselci analizler almada kullanlmtr. Bunun yannda Senkretik btnn iindeki eskiye dair izler ve halkn bu izlere gsterdii yeni tepkiler ve retilen anlamlar, zel dikkat konusu olarak zellikle Boratavn halk bilim metodu ilerlik kazanmtr. Ayn zamanda resmi slam karsndaki konumu ile halka ait olan dinin anlalmasna olanak salayan yaklam, efsane balamnda olaanst anlamlandrmann sosyal ortam iindeki ilevine dikkat ekerek anlaml olmas konusunda yardmc olmutur.
54

Resul Ay, XIII-XV. Yzyllarda, Anadoluda Dervi ve Toplum: Tarihsel bir Tipoloji Denemesi, (Hacettepe niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Tarih Ana Bilim Dalnda Hazrlanm Yaynlanmam Doktora Tezi), Ankara, 2004, 5.

Alevi Bektai dervilik geleneinin Dervi Ruhan zerinden anlatlmaya alld almamz, yntem olarak kaynak oluturma ve deerlendirme alan olarak iki ksmda deerlendirilebilir. Kaynak oluturmann ilk ayan literatr taramas olutururken ikinci ayan szl gelenek metinlerinin derlenmesi oluturmaktadr. Bunun iin katlml gzlem, derinlemesine grme yaplm ve muhabbet ortamlarnda bulunulmutur. Sz konusu almalarn dkm yaplp metin haline getirilmitir. Deerlendirme ksm iin ise antropolojinin yapsal ilevselci anlay kabul edilmi olup halk biliminin szl gelenek metin deerlendirme teknikleri ile halka ait olann ortaya kmas yaklamlarndan yararlanlmtr. alma konunun kapsam ve ieriinin gerekli kld ekilde interdisipliner bir almadr. Zaten byle bir almada interdisipliner bir yntem uygulamak tercih deil bir zorunluluktur.

1.2. ARATIRMANIN ALANI

1.2.3. AMASYA VE EVRES. Amasya ili corafi konum itibariyle; Karadeniz blgesinin, Orta Karadeniz Blmnn gneyinde yer almaktadr. 34 derece, 57 dakika, 06 saniye ve 36 derece, 31 dakika, 53 saniye Dou Boylamlar ile 41 derece, 04 dakika, 54 saniye ve 40 derece, 16 dakika, 16 saniye Kuzey Enlemleri arasndadr. Doudan Tokat, gneyden Tokat ve Yozgat, batdan orum, kuzeyden Samsun illeri ile evrilidir.55 l genelinin deniz seviyesinden ortalama ykseklii (rakm) 1.150 m, il merkezinin ise 411,69 m dir. lin yzlm 5.701 km2 dir. lin toplam evresinin uzunluu 492 kmdir. lin Samsunla 169 km, Tokatla 165 km, Yozgatla 6 km, orumla 152 km. snr uzunluu vardr. Amasyann komu illere uzaklklara oruma 92 km, Samsuna 131 km, Tokata 114 km, Yozgata ise 196 km dir. l merkezinin ilelere uzaklklar; Gyncek 46 km, Gmhacky 68 km, Hamamz 90 km, Merzifon 46 km, Suluova 27 km ve Taova 48 km dir.56 Amasya il arazisi Kuzey Anadolu dalarnn gney yamalarnda asrlarca devam eden eitli anma, oyulma, volkanik ve tektonik hadiselerle meydana gelmitir. Yeilrmak, ekerek, Deliay, Tersakan ve bunlarn kollar olan irili ufakl birok ay ve dereler bu yaylay blm derin vadiler am, verimli ovalar meydana getirmitir. Blgenin arazisi, jeolojik olu bakmndan Mesozoik ve Neozoik zamana rastlar. Mesozoik zamann, Trias ve Jura devirlerine ait arazi il merkezinin kuzey kesimleri ile Merzifon ve Gmhacky Blgesinde tesadf etmektedir.57 Verimli ovalarla dolu olan Amasyann ileleri bakmndan da yerleim ve yaama uygun bir
55

Bkz. Amasya haritas Eklerde Haritalar blmndedki birinci harita, Amasya Siyasi Haritas ad altnda yer almaktadr. http://www.amasya.gov.tr , Eriim tarihi: 05/10/2007 19:20 56 Bkz: Ekler, Haritalar, 1. Harita. 57 Ahmet Ankaral-Sedat Cin-Galip Tuncay, Dnden Bugne Gmhacky, Gmhacky Matbaas, 1997, 110-111.

durumdadr. Bu sebeple tarihin ilk dnemlerinden gnmze kadar yerleim yeri olmutur.58 Amasya Anadolunun en kkl ve eski illerinden biridir. Amasya ehri, Anadolu corafyasnda Orta Anadolu ile temas halinde bulunan Karadeniz blgesinin orta blm gibi stratejik bir alanda bulunmaktadr. Amasyada yerleimin ilk izlerine Kalkolitik ada rastlanmaktadr, fakat yaplan kazlar sonucunda Tun anda da nemli bir yerleim yeri olduu tespit edilmitir.59 ehrin kim tarafndan kurulduu hakknda net bilgiler yoktur fakat tarihinin Hititler dnemine (M.. 1900- 1200 aras) kadar uzand tahmin edilmektedir.60 Amasya ve evresinde kan arkeolojik eserlere bakarsak, Hititler dneminden, Friglere, oradan Kimerlere ve skit medeniyetine, oradan Perslere kadar izler bulmak mmkndr. Kaya mezarlarnn iindeki sslemelerin Msr sanatna benzemesi de ayrca ok dikkat ekicidir.61 Bunun yannda Helenistik dnemde nemli bir yerleim merkezi olduu gzlenmektedir. Daha sonra ehir, Helenistik Seleukhoslar dneminde Pontus krallarna bakentlik yapmtr. M.. 63 ylnda Romallarn eline getii tespit edilebilen ehir M.S. III. yzyldan itibaren bir piskoposluk merkezi olarak dini bir nem kazanm, VI ve VII. yzyldan itibaren de Bizansllarn askeri vilayetlerinden biri olmutur. Bu anlamyla uzun bir dnem Roma egemenliinde kalm ve bir dini merkez olarak nemli bir ehir olmutur. Onuncu yzyldan sonra Anadolu'ya Trkmen glerinin balamas ile gelen Trkmen airetlerinden Amasya yresine yerleenlerin Ulu Yrkler olduu sylenmektedir.62 Bunlarn, Sivas ve Tokat'a kadar olan blgeye dalm olduklar, baz oymaklarnn da Ankara ve Krehir'e dein uzandklar belirtilmektedir. Bunun yannda Osman Turan'n almasndaki bir kayd zikreden Umara gre de, Anadolunun Dou Karadeniz blgesi, "Samsun'dan itibaren sahili takip eden Ouz epni boyu tarafndan Trkletirilmitir.63 Ouz Boylarna ait Anadoludaki yer adlarn tespit ederek bal olduu sanca, kazasn ve yerleen boyun adn Ouzlar isimli eserinde aklayan Prof. Dr. Faruk Smer'e gre, Amasya ya Kay Boyu, Bayat Boyu, Yazr Boyu, Afar Boyu, Kzk Boyu, Bey-Dili Boyu, Karkn Boyu, Bayndr Boyu, Peenek (Becenek) Boyu, avuldur (avundur) Boyu, epni Boyu, Salur Boyu, Eymr (Eymir) Boyu, Ala-Yuntlu Boyu, Yreir (reir) Boyu, Yva Boyu ve Knk Boyuna mensup Trkmenler Amasya da yerlemitir, demektedir.64 Anadolunun Trklemesinin somut balangc sayabileceimiz, Malazgirt Savandan sonra Trkleme hzlanmtr. Amasya patrii Battal Gazi tarafndan ldrlm65 ve Amasyann gl ruhani dzeni Gazi ve Horasan erenleri sayesinde

58

Harun Yldz, Anadolu Alevilii: Amasya Yresi Balamnda Bir nceleme, Aratrma Yaynlar, Ankara, 2004, 27. 59 Ankaral-Cin-Tuncay, a.g.e., 5. 60 Yldz, a.g.e., 27. 61 Hseyin Men, Tarih inde Amasya, Net Ofset Matbaclk, Ankara, 2000, 30. 62 Ankaral-Cin-Tuncay, a.g.e., 225. 63 Bilge Umar, Trkiye Halknn Ortaa Tarihi- Trkiye Trkleri Ulusunun Olumas, nklap Yaynlar, stanbul, 1998, 239. 64 Faruk Smer, Ouzlar Trkmenler Tarihleri- Boy Tekilat Destanlar, Trk Dnyas Aratrmalar Vakf Yaynlar, stanbul, 1992. 65 Men, a.g.e , 43.

yklmtr. Daha sonra yerli halkn destei ile Daniment Ahmet Gazi 66 tarafndan Sivas, Amasya, Tokat, Niksar ve orumu kapsayan blge ele geirilmi ve burada gl bir devlet kurulmutur.67 Danimentliler Amasyada din konusunda insanlar zgr brakmlardr, yle ki bastrdklar parada daha nce halkn da tandk olduu sa figr ve Rum harfleri kullanlmtr.68 Daha sonra lhanllar ve Eretna devletlerinin ksa sre de olsa egemenlii altnda kalan Amasya, Seluklu Sultan II. Klarslan dneminde (1155-1192) Seluklularn eline gemitir. Bu dnemde ehrin slamlamas iin youn bir faaliyet iine girilmi, bu amala cami, medrese gibi dini ve ilmi kurumlar ina edilmitir.69 Bunun yannda Horasan erenleri halk iinde tekkeler kurup Trkmen geleneini devam ettirmitir. Bu dnemde Amasya, nemli bir kltr merkezi haline gelmitir. Seluklu imparatorluu dneminde tekke merkezli dinsel anlaylarla merkezin dini anlaylar arasnda uyumsuzluklar olumaya balamtr. Bu durum ve birok sosyal sorunun sonucu olarak Baba lyas nderliinde Trkmen birlii Babailer isyann balatt, isyan o kadar etkili oldu ki Seluklu saltanat bir daha kendini toparlayamad, stne stlk Kseda savanda Moollara yenilmesi ile Seluklu mparatorluu dalma srecine girdi. almamzn iinde bu tarihsel olaydan daha detayl bahsedilecektir, fakat burada bu ayaklanmann merkezinin Amasya olduunu zikretmek ve Baba lyas syan sonunda yakalanarak Amasya Kalesinde ldrlm olduunu sylemek yeterli olacaktr. Amasya youn bir Trk g alm ve Horasan erenlerinin mekn tuttuu bir yer olmutur. Kanaatimizce dervilik geleneinin Amasyada etkin olmasnn en nemli sebeplerinden biri burada Horasan erenleri ve dervilerinin etkinlikleridir. Amasya zellikle Babai isyan ncesi ve sonrasnda ok nemli dervilerin mekn olmutur. rnek vermek gerekirse; Gl Baba ile Veli Baba, Merzifondan kalkp Balkanlar irat etmi dervilerdir.70 Bunun yannda Amasyada Baba lyas, neci Baba, Seroban, Salih Baba, Kocack Baba, Merzifonda Piri Baba, Gl Baba ve Gani Baba, Osmanckta Koyun Baba, Kum Baba, Gmhackyde Niyaz Baba, mir Baba, Cneyt Baba, gibi etkili Horasan erenleri ve dervileri vardr. Eraslan Doanay, Koyun Babann Merzifon'da bulunan Piri Baba ile musahip olduunu belirterek dervilerin geleneinin evlatlar tarafndan bir ekilde srdrlm olabileceini belirtmektedir.71 Buna rnek verecek olursak Koyun Baba'nn sreinin Kum babal derviler tarafndan, Piri babann sreinin ise Merzifonlu derviler tarafnda srdrldn syleyebiliriz. Baba lyas isyan ve 1243 Kseda Sava'ndan sonra Moollar Anadolu'nun nemli bir blmn igal etmilerdir. Bir sre Eretna'llar ehri ynetmi daha sonra ehir Eretnaolu Ali Bey'i yenen Emir Hac adgeldi tarafndan ele geirilmi ve bylece bamsz Amasya Beylii kurulmutur. Daha sonra Amasya Yldrm
66 67

Men, a.g.e., 50. Erdoan nar, Aleviliin Kayp Bin Yl, ivi Yazlar Yaynlar, stanbul, 2006, 137. 68 Men, a.g.e., 59-60. 69 Yldz, a.g.e., 27. 70 Fuat Bozkurt, Gl Baba ile Veli Baba, Toplumsal Tarih Dergisi, VIII-44, stanbul,1997, 24. 71 Eraslan Doanay, Anadolu'da yaayan dergahlar: Sivas- Samsun- Amasya- Tokat-orum- Yozgat evresi dergahlar ve tekkeleri, Can Yaynlar, stanbul, 2000, 88.

Beyazt tarafndan 1398de Osmanl topraklarna katlmtr.72 Osmanl Amasyay ele geirince idareyi ilk olarak elebi Mehmet almtr. 1402 ylnda gerekleen Ankara Sava'nda Osmanllarn Timur'a yenilmesi zerine, savaa katlm olan elebi Mehmet, kuvvetleriyle birlikte Amasya'ya ekilmi ve Amasyadan Osmanlnn tekrar dirliini salama mcadelesi vermitir. Osmanl zamannda Amasya, Tokat ve Sivas evresini ifade etmek iin Eyalet-i Rum ifadesi kullanlmtr.73 Bu ifadeden de bu evrenin Osmanl tarafndan nasl algland gzkmektedir. Osmanl mparatorluu zellikle Safevi devletinin gl olduu dnemlerde Amasyay stratejik bir nokta olarak, dou snr gibi kullanmtr. Amasya ve evresindeki yerli halkn, bu dnemde Trkmen Safevi etkilerine kapld olmutur. Fakat Osmanl devleti Amasyann nemini bu dnemde anlayp, ehrin imar ve ideolojik yapsn dzenleme konusunda hassasiyet gstermitir o kadar ki birok Trkmen Kzlba ve kendisini Iklar olarak adlandran mistikler, o dnemde kovuturmaya uramtr. Bir ka rnek vermek gerekirse Baki zn bahsettii; Merzifon'da "dinsiz" olarak nitelenen Kzlba, Alevilerin cezalandrlmas,74 Halil ztoprakn sunduu Amasya Kzlbalarnn cezalandrlmalarna dair belge75 ve Nejat Birdoann belirttii sulama gerekeleri ve cezalar76 sylenebilir. Amasya, Osmanl imparatorluu dneminde zellikle dou seferlerinin youn olduu dnemde ok gzde bir ehirken, ehzade ehriyken, daha sonra stanbula yakn sancaklarn nem kazanmas ile gzden dmtr. XVI, yzyl sonlarndan itibaren nemini kaybetmi, onun yerine Manisa tek ehzade sanca olarak nem kazanmtr. Bundan sonra Amasya, merkezden tayin edilen sancak beyleri tarafndan idare edilmitir. Amasya, XVI. yzyl sonlarnda karklklar iine girmi, bu dnemde Celali isyanclar ehre hakim olmulardr. Daha sonra askeri tedbirlerle isyanlar bastrlm ve ciddi iskn politikalar gzden geirilmitir. Amasya blgesinde Krsal alanda Trkmen Aleviler, Kasaba ve ehirde Trkmen Snni, Ermeni ve Rumlar bulunmaktadr. Gayri Mslimler, daha ok ticaretle urarken, Trkler tarm ve hayvanclkla geimlerini salamlardr. Osmanl dneminde belli bir ykseliten sonra durgun bir ehir olan Amasya Kurtulu savana kadar tarih sahnesinde sessizliini korumutur. Gazi Mustafa Kemal tarafndan Samsunda yaklan kurtulu atei, Amasyada 21-22 Haziran 1919 tarihinde, Milli Mcadele'nin program ve stratejisi tespit edilip, Amasya Tamimi olarak kendini gstermitir. Kurtulu savanda Alevi Bektailer rgtl bir biimde Gazi Mustafa Kemalin yannda, bandan itibaren yer almlar ve Cumhuriyet kurulduktan sonra da cumhuriyetin getirdii yeniliklere en kolay uyum salayan kesim olmulardr. Amasya blgesinde bulunan dervilik geleneinin Kurtulu sava esnasnda ok etkin olduunu burada belirtmekte fayda
72 73

Men, a.g.e., 105. Yldz, a.g.e., 28-29. 74 Baki z, Alevilikle lgili Osmanl Belgeleri, 3. Basm Can Yaynlar, stanbul, 1997, 49-50, 69. 75 Halil ztoprak, Kuranda Hikmet Tarihte Hakikat ve Kuranda Hikmet ncilde Hakikat, Can Yaynlar, stanbul, 1990, 15. 76 Nejat Birdoan, Anadolu ve Balkanlarda Alevi Yerlemesi Ocaklar Dedeler- Soyaalar, Mozaik Yaynlar, stanbul, 1995, 288.

olacaktr. Amasya, Cumhuriyet'in ilanndan sonra 20 Nisan 1924 tarihinde de il olarak kabul edilmi modern bir ehir olmutur. Amasya yresinde farkl inan gruplar uyum iinde yaamaktadr. Farkl inan ve mezheplerin bir arada uyum iinde yaamas yrenin zengin ve hogrl bir yapya sahip olduunu gstermektedir. Kurtulu sava ncesinde ksmen Merzifon Amerikan koleji merkezli Hristiyan rgtlenmeleri ve derneklemeleri olsa da sz konusu oluumlar ile halk arasnda youn atmalar yaanmamtr. Bunda yredeki dervilik geleneinin etkili olduunu sylemek mmkndr. Ayn zamanda yrede hem Snni hem de Alevi kesim, yzyllardan bu yana bar ve hogr iinde bir arada yaam ve bylece geleneksel kltrlerini gnmze tamlardr. Amasyada Aleviler Taova ilesi hari dier tm ilelerde yaamaktadr. Amasyann ileleri itibariyle nfus dalmn gsterir tablo ile nfus younluunu gstererek bu ksm noktalayp Gmhacky ilesi zelinde alann tantmna devam edilecektir.

Tablo 1: Amasya nfusunun ileler itibariyle dalm tablosu77 YOUNLUK (Kii/Km2) LE ADI 1990 2000 1990 2000 1990 2000 1990 2000 57.087 74.393 65.915 58.814 123.002 133.207 70 77 Merkez 2.678 2.776 17.432 14.838 20.110 17.614 37 30 Gyncek 46 Gmhacky 14.170 14.057 21.812 15.738 35.982 29.795 60 1.557 1.511 6.613 4.650 8.170 6.161 36 31 Hamamz 40.431 45.613 27.017 21.668 67.448 67.281 72 69 Merzifon 36.223 42.715 13.151 11.408 49.374 54.123 106 105 Suluova 10.197 15.556 44.982 41.494 55.179 57.050 54 55 Taova 64 L TOPLAMI 162.343 196.621 196.922 168.610 359.265 365.231 63 MERKEZ KYLER TOPLAM

1.2.4. GMHACIKY LES VE EVRES. Amasyann Gmhacky ilesi almamzn merkezini oluturan alandr. Dervi Ruhan hayatn bu ile ve kylerinde yaamtr. Gmhacky Karadeniz Blgesinin, Orta Karadeniz Blmnn i kesimlerinde yer almaktadr. Amasya ilinin en batsnda olup orumun ilesi Osmancka snrdr. Deniz ile dorudan ilikisi yoktur, fakat ulam imknlar bakmndan olduka elverili bir konuma sahiptir.78 lenin ortasndan Karadeniz Blgesini, stanbul'a balayan, bir kolu da Suluova, Amasya ve Taova zerinden douya ayrlan devlet yolu gemekte olup, ile merkezi
77 78

http://www.amasya.gov.tr/http/index.asp?PageNo=101 Eriim tarihi: 22/12/2007 15:18 Bkz. Gmhacky haritas, Eklerde Haritalar blmnde Gmhacky Haritas ad altnda yer almaktadr. http://www.amasya.gov.tr Eriim Tarihi: 12.03.2008.

Merzifon'a 20 km, Amasya'ya 68 km, batda Osmanck'a 40 km, Gneyde orum'a 60 km., mesafelerde olup bu il ve ilelere asfalt yollarla baldr. Kuzeyde Vezirkpr'ye 40 km. da yolu ile komu bulunmaktadr. Gmhacky ilesi, Sivas-Samsun demiryolu zerindeki Havza tren istasyonuna 50 km. uzaklktadr. Deniz seviyesinden ykseklii 810 m. dir. Kuzey de Tavan dalar, batda negl dalar, gneybatda Eerli (Saray) dalar ile evrili olup, dou istikametine doru uzanan sulak Gm Ovasna sahiptir.79 Gmhacky'n lm 820 kilometrekaredir. Gmhacky'e bal Hamamz buca ile olup, baz kylerle birlikte ayrlmas sonucu yzlm deimitir. le Gm ovasnn kuzey batsnn da eteklerinin ova ile birletii bir noktada kurulmutur. Gmhacky'n dousunda Merzifon ilesi, batsnda Osmanck ilesi, kuzeyinde ise Vezirkpr ilesi, gneyinde Hamamz ilesi ve Mecitz ileleri ile snrlar olumaktadr. Gmhacky 35 derece 15 dakika dou boylam, 40 derece 52 dakika 48 saniye kuzey enlemindedir. Gmhacky, orta Karadeniz blmnn az yksek dalarn kaplar. Bu dalar arasnda da Gm Suyu, Kseler Deresi, mirler Deresi, Saraydz Deresi, Akpnar ay evresinde dzlkler mevcuttur. lenin dousunda ise Merzifon'a doru uzanan, byk bir ksm sulanabilen verimli bir ova vardr. Dalarn dik yamalar arasnda da dar ve derin vadileri vardr. Gmhacky'n iklimi, yazlar olduka scak, klar ise souk gemektedir. Yalar daha ok ilkbahar ve Sonbahar aylarnda grlr. Gmhacky'n iklimi budaygiller tarmna olduka elverilidir. le topraklar budaygiller tarmnda olduka verimlidir. lenin dou ve gneyini kaplayan, topraklar dzgn bir ova halinde Merzifon'a doru uzanr. lede yetitirilen budaygiller, ile halknn ihtiyacn karladktan sonra, fazlas darya satlr. lede yetien rnler; buday, arpa, avdar, yulaf, burak. Yem olarak; fi, yonca, korunga, baklagil olarak; nohut, fasulye, yeil mercimek, bakla, taze fasulyedir.80 Gmhacky ilesi, merkezdeki 6 mahalle ile birlikte 41 ky ve 3 bucak'tan meydana gelmektedir. lenin toplam nfusu, 29.795 olup bu nfusun 14.057'si ile merkezinde geri kalan 15.738'i de ileye bal kasaba ve kylerde yaamaktadr.81 leye inan yaps asndan bakldnda ise, ilenin 41 kynden 22'sinde sadece Alevi nfus, 2'sinde Alevi ve Snni nfus bir arada ve dier 17 kyde ise Snni nfus bulunduu tespit edilmektedir.82 le merkezindeki Alevi potansiyelinin nemli lde Adatepe, Hacyahya ve Artkabat mahallelerinde younlat grlmektedir. Aleviler ounlukla tarikat ba ile bal olan, dede talip ilikisi balamnda inancn yrtenlerdir. Bunun yannda Bektai olarak kendini ifade eden grup da vardr. Bu iki grup genelde uzla iinde olsa da ibadet ve uygulamada birok farkllamalar gzlenmektedir. Bununla birlikte almamzn konusu olan derviler her iki kesimi oluturan halk iin ruhsal nder konumundadr. Dervilik gelenei asndan Merzifon ilesi de nemlidir. Merzifona inan yaps asndan bakldnda, ilenin 64 kynden l8'inde sadece Alevi nfus,
79 80

Ankaral-Cin-Tuncay, a.g.e., 110. Ankaral-Cin-Tuncay, a.g.e., 117. 81 Yldz, a.g.e., 85-96. 82 a.g.e., 96.

6'snda Alevi ve Snni nfus bir arada ve dier 40 kyde ise Snni nfus bulunduu sylenebilir.83 Osmanl dneminde ilenin etnik ve kltrel ynlerden olduka zengin bir yapya sahip olduu grlmektedir, burada Ermeni ve Rumlar yzyllar boyunca bar iinde bir arada yaamlardr. Cumhuriyet dneminde ise, gayr-i Mslim nfus, mbadele yoluyla buray terk etmiti. Bunun yannda Osmanl zamannda Merzifonda Amerikan koleji kurulmu ve Amerikan Misyonerlerinin youn almasna mekn olmutur. 1891-1892 seneleri arasnda 20.000 civarnda olan Merzifon nfusunun, 13.380'i Mslman, 5.820'si Ermeni ve 800' Rum'dur.84 Ayn zamanda zellikle Rumlar Pontus Rum Cemiyeti aracl ile etkinliklerde bulunmu fakat Kurtulu sava sonunda mbadele sonucunda g etmilerdir. almann alan olan Gmhacky ve evresinin genel zellikleri yukarda anlatld gibidir. Daha zelde ise Dervi Ruhann yaad kylerden bahsetmek faydal olacaktr. Dervi Ruhan, Kuzalan kynde domu, ampnar kynde bym, Kuzalan kynde hocalk yapm, Krca Kyllerince ok sevilmi, daha sonra Gmhackye yerleip, etmi ve Yemien ky ile sk ilikiler iinde bulunmutur. Sz konusu kylerin hepsi Trkmen alevi kyleridir. Faruk Smer'in metodu ile yukarda saydmz ky adlarn inceleyecek olursak etmi Ky'nn isminin epni Boyuna, Alan ve Kuzalan kylerinin, skit Trklerinin dier ad olan Alan Trklerine bal olarak bu isimleri aldklar sylenebilir. Bilindii zere epniler, Ouzlar meydana getiren yirmi drt boydan biridir. epniler, tm oymaklaryla birlikte Anadolu'ya gelmi ve Anadolu'nun bir Trk yurdu haline gelmesinde ok nemli rol oynamlardr. Yukardaki kylerin hepsi tarm ve hayvanclkla uramaktadr. Sulu ve susuz tarm yapma imknlarna sahiptirler. Konarger bir yaplar yoktur. Yerleik kyl kltr hkimdir. Bu kylerin hepsinde Ik Ruhann85 yaad dnemde cemler yaplmakta olup, dervi muhabbetlerinde bulunmak bir gelenek olarak devam etmektedir. Fakat kentleme ve kylerin youn g vermesi sonucu, gelenek ok hzl bir biimde deimi, neredeyse yok olma durumuna gelmitir. Kylerde bir eren inanc vardr. Bu inan aslnda derviler vastasyla tanm ve gelitirilmitir. Buna gre hakikat bilgisine ve olaanst yeteneklere sahip olduu dnlen derviler, erenler, gerekler yol iinde kutsal kiiler olarak kabul edilmitir. Bu kutsal kiiler aracl ile inan daha doru biimde paylalabilmitir. Bu inanla ilgili bilgilerin renildii yer ise muhabbetler olmutur. Bu sebepten dolay dervilere inanan insanlar, onlarn muhabbetinde bulunup kendi ruhsal geliimlerini salamay hedeflemilerdir. Sz konusu gelenek kn yaplan muhabbetlerle yakn zamanmza kadar devam etmitir.

83 84

a.g.e., 99. George E. White, Bir Amerikan Misyonerinin Merzifon Amerikan Koleji Hatralar, (ev.: Cem Tark Yksel) Enderun Kitabevi, stanbul, 1995, 85. 85 Dervi Ruhann dier bir iir mahlas da Ik Ruhandr, bu sebeble almamzda zaman zaman Ik Ruhan adlandrmas da kullanlmtr.

1.3.

ARATIRMADA KULLANILAN KAYNAKLAR

1.3.1. KAYNAK KLER Aada listesi verilen kiilerle video kamera veya teyp kaset kaytlar yaplmtr, bazlarnn iki tip kayd da vardr. Daha sonra sz konusu kaytlar metin haline getirilmitir. Kaynak kii listemiz hem derleme yaptmz hem de derinlemesine grme yaptmz kiilerden olumaktadr. alma iinde de grme yapld konusunda ismi zikredilecek olan kiiler bu kaynak kiilerdir. Aralarnda dervi, dede, ak, dervi ailesi mensubu olanlar belirtilmitir. Bunun dnda zellik belirtilmeyenler dervi seveni veya aile ilikileri gerei dervileri tanm kaynak kiilerdir. Sz konusu zellikler parantez iinde belirtilmitir. Ad ve soyada gre alfabetik sralama yaplm olup, liste aadadr. Abdullah Balc, (Ak) Hamamz. Yemien. 1933. lkokul. Ali Belli, (Yanyatan Ali Dervi), Merzifon Diphac ky, 1926, lkokul mezunu Ali Cemal, (Ak Ali Cemal, Dede, Dertli Cemo), Tunceli Mazgirt, 1941, lkokul mezunu Ali hsan Akta, (ada Dervi) Gmhacky. Gvenz ky. 1935. lkokul. Ali Osman Ik, (Ik Ruhann olu), Osmanck, Seciyen Ky, 1951, niversite mezunu Ali Zeytnl, (Dervi Zefil Ali) Gmhacky, Krca Ky, 1943, lkokul mezunu Bani Kurban, (Sefil Kurbann Ei) Gmhacky, etmi Ky, (1930), lkokul mezunu. Bani amaz, Gmhacky, etmi ky, (1935), Okuryazar deil. Celal Bat, Gmhacky, Korkut Ky, 1965, lkokul Cuma Zeytnl, (Dervi Dertli Garip) Gmhacky, Krca Ky, 1929, lkokul mezunu alar amaz, Gmhacky, etmi Ky, 1974, niversite mezunu. Deniz Ik, (Ik Ruhann torunu), orum, 1979, niversite mezunu Dilaver amaz, (Kadn dervi ve Ik Ruhann Gmhacky, etmi ky, 1930, Okuryazar deil. dnr)

Ergun Ulusoy, (Efendi) Ankara, 1965, niversite mezunu. Evren Uyar, etmi ky, 1980, Lise mezunu Fadime Kaya, Gmhacky, Krca Ky, 1954, lkokul mezunu Fuzuli Ik, (Ik Ruhann olu), Kuzalan Ky, 1958, Lise mezunu Glsm Ik, (Ik Ruhann gelini), etmi ky, 1955, Ortaokul Halime ahin, (Dede kz, Dervi) Gmhacky, Sarayz Ky, 1929, Okuryazar deil. Hamdi Grbz, (Dede) Amasya, 1962, Ortaokul mezunu. Hasan Kurban, (Sefil Kurban / Dervi) etmi Ky Gmhacky, 1926, lkokul mezunu. Hasan Uyar, (ada dervi) Gmhacky, etmi ky, 1960, lkokul mezunu Hatice Kaya, Gmhacky, Krca Ky, 1963, lkokul mezunu. Hatice amaz, Gmhacky, etmi ky, 1958, lkokul mezunu Haydar Kul, Ankara, 1960, lkokul mezunu Haydar Zeytnl, (Dertli Garip derviin olu)Gmhacky, Krca Ky, 1953, lkokul mezunu Hseyin Akta, (retmen) Gmhacky. mirler Ky, 1960. niversite Hseyin Kaya, Gmhacky, Krca Ky, 1941, lkokul mezunu Hseyin Zeytnl, (Ak Kara Hseyin) Gmhacky, Krca Ky, 1936, lkokul mezunu Kerziban Zeytnl, Krca Ky, 1941, Okuryazar deil Mahmut Ciddi, Osmanck, Seciyen Ky, 1930, lkokul mezunu. Mehmet Ali Ik, (Ik Ruhan- Dervi Ruhan), Kuzalan Ky, 19281995 Mehmet Kaplan, (Ak)Gmhacky, Korkut, 1930, ilkokul. Muammer Badem, (Ak-Vekil Dede). Gmhacky, mirler. 1958. Lise. Muharrem Zeytnl, Gmhacky, Krca ky, 1941, lkokul mezunu.

Mustafa Karabacak (Baba). Gmhacky, 1932, lkokul Mezunu Mustafa Karatepe, (Ak-Dede) Gmhacky, Yemien ky, 1933, lkokul mezunu Necati Kaya, Gmhacky, Krca Ky, 1960, Sanat okulu mezunu. Nevriye Kaya, Gmhacky, Krca Ky, 1953, lkokul mezunu Pnar Uyar, Gmhacky, etmi ky, 1976, Lise mezunu Sadk Ersoy, (Kul Dervi) Gmhacky, Krca Ky, 1943, lkokul mezunu Sadiye Ik, (Ik Ruhann ei) Osmanck, Seciyen, 1928 Okuryazar deil. Sakine Bat, Gmhacky, Korkut Ky, 1926, Okuryazar deil. Sebahat Ylan, orum, 1955, lkokul mezunu. Sultan en, Gmhacky, mirler Ky, 1935, Okur yazar deil Sleyman amaz, (Ik Ruhann dnr) Gmhacky, etmi ky, 1926, lkokul mezunu Sveyda Ik, (Ik Ruhann gelini), Gmhacky, Korkut Ky, 1965, lkokul Mezunu ekip ahadoru, (Ak ekip ahadoru) orum, Ortaky, 1930, lkokul mezunu Tayyar amaz, Gmhacky, etmi ky, 1970, niversite mezunu Trkan ahadoru, orum, 1958, Lise mezunu Veli Aykut, (Vekil Dede/Ak- Dertli Divani), Urfa-Ksas, 1966, niversite Veli Balc, (Ak Kr Veli), Gmhacky, Yemien Ky, 1923, tahsili yok. Veli Balc, (Ak) Hamamz, Yemien. 1942. lkokul. Yaar Aksoy, (Baba) Gmhacky. Merkez. 1938. lkokul. Zeynel Kaya, Gmhacky, Krca Ky, 1941, lkokul mezunu

1.3.2. YAZILI KAYNAK ESERLER

1.3.2.1. Alevi Bektai Dervilii zerine, kitap ve makaleler. Alevi Bektai dervilik gelenei ile dorudan ilikili olan yazl bir eser bulmak ok zordur. nk sz konusu gelenek gnmze kadar ifai bir ekilde gelmitir. Bununla birlikte derviler tarafndan yazmak da doru bir davran olarak dnlmemi. Bu konuda Ahmet Yaar Ocak Alevi Bektai gelenei ile ilgili kaynaklarn belki hi bir zaman olmadn belirterek, okuma yazmann bile pek bilinmedii, gl bir ifahi din geleneinin hkm srd konar-ger bir toplumda byle teolojik kaynaklarn kaleme alnabileceini varsaymak imknsza yakn derecede zor grndn belirtir.86 Bunun yannda zellikle Muharrem aylarnda okunan kitaplar vardr. Bunlar, Kerbela ve Matem, Tam Hsniye, Kumru ve zellikle dedelerde bulunan mam Cafer Sadk Buyruudur. almamzda biz bu eserleri dikkatli bir ekilde deerlendirdik ve bu metinlerin zellikle dedelerin tarikat anlatlarn oluturduu ana metinler olduu tespit edildi. Dervilerin bu anlamyla yazl kltre daha uzak olduklarn ve dervilerin daha ok gerek kelam olarak kabul edilen deyilerin zmlenmesi ve yorumlanmas ile ilgilendikleri gzlenmitir. Bunlarn yannda almann balad zamandan bu zamana ciddi bir literatr taramas yaplmtr. Sz konusu yazl kaynaklardan dorudan yararlanlanlar (alnt yaplan veya referans olarak sunulanlar) almann sonunda bulunan kaynakada belirtilmitir. Bu sebeple yararlanlan kaynaklarn burada zikredilmesine gerek duyulmamtr. Bunun dnda yazl kaynak olarak, Dervi Ruhann brakt her yazl metin alma iinde deerlendirilmitir. Bunlar Dervi Ruhann defterleri bal altnda aada aktarlmtr.

1.3.2.2. Dervi (Ik) Ruhann kendine ait defterleri. 1. Dervi (Ik) Ruhann kendi eliyle yazd iir defteri, 154 sayfadan ibaret olup iinde 102 adet iir vardr. iirlerin hepsi Dervi Ruhana aittir. 54 Tanesi Dervi Ruhan tarafndan yazl hale getirilmi olup dierleri bakalarnca yazya geirilmitir. Defterin giriinde iindekiler ksm vardr. indekiler ksm iirlerin ilk msralarnn sra ile yazlmas ile oluturulmutur. Bu deftere almamz iinde; Dervi Ruhann 1. Defteri denmitir. Dervi (Ik) Ruhann kendi eliyle yazd kk iir defteri, 17 sayfadan ibaret olup iinde 8 adet iir vardr. Bunun yannda Ali Osman Ikn ve Deniz Ikn el yazlar ile yazlm vasiyeti ve tamamlanmam birka msralk iir paralar vardr. Dervi Ruhann 2. Defteri denmitir Dervi (Ik) Ruhann kendi eliyle yazd not ve iir defteri, 8 sayfadan ibaret olup iinde 2 adet iir vardr. Bunun yannda Kfe, Necef ve Kerbela

2.

3.

86

Ocak, Babailer syan: Aleviliin Tarihsel Altyaps, 79.

hakknda notlar vardr. Buradan onun buralar gezdii ve nelerle ilgilendii anlalmaktadr. Dervi Ruhann 3. Defteri denmitir 4. Dervi (Ik) Ruhann kendi eliyle yazd 4 sayfa Arapa renimi ile ilgili notlar ve bir iir, dier defterlerin iinde not olarak bulunmu ve tarafmzdan birletirilmitir. Dervi Ruhann Notlar denmitir Dervi (Ik) Ruhann iirlerinin notaya alnm halleri, toplam 7 sayfa olup, 6 adet ayr beste sz konusudur. Bu bestelerin, kimin tarafndan notaya alnd belli deildir. Bu notaya alnm sayfalara Dervi Ruhann Besteleri denmitir.

5.

1.3.2.3. alma esnasnda derlenmi szl gelenek metinleri Bu blmde anacamz metinler video kaset kaytlar ve derinlemesine grme kaytlarnn zmlenmesi sonucu oluan metinlerdir. Sz konusu metinler alma esnasnda younlukla kullanlan metinler olmutur. Otuz grme olarak belirttiimiz grme ve derlemeler Kiilerin ad ve soyadlar dikkate alnarak sralanmtr. Bu sralama sonucunda otuz adet grme olduu ortaya kmtr. Grmeler almamzda ilk kez zikredildiinde aadaki listedeki tam knyesi ile birlikte verilmitir. kinci kez ve daha sonra zikredildiinde ise grlen kiinin ismi ve grme numaras zikredilmitir. rnek olarak; Abdullah Balc ile yaplan grmeden bir alnt yaplacak olursa ve grme ilk kez zikrediliyorsa ilgili dipnotta; Abdullah Balc, (Ak- Zakir), Amasya - Hamamz Yemien Ky, 1933 Doumlu, lkokul mezunu. Kayt; Yemien Kynde, Veli Balcnn evinde, 16.08.2006 tarihinde yaplmtr. Video kaset kayddr. Eklerdeki Grme Listesinde 1. Grme. eklinde geecektir. Ayn grme bir kez daha zikredildiinde Abdullah Balc, 1. Grme diye isim ve grme numaras verilerek grme listesine referans verilmitir. Listede ise sz konusu kaydn detay verilmitir. Grme listesindeki kiiler ayn zamanda kaynak kiilerdir. Fakat kaynak kiilerin hepsi grme listesinde yer almamtr. Bunun sebebi ise kaynak kiilerle yaplan grmelerin hepsinin grme formuna dklecek bir yapda olamamas sebebiyledir. Bu kiilerle muhabbet ortamlarnda bilgi al verii yaplmtr. Bu ise katlml gzlemden elde edilen bilgiler olarak kabul edilmitir. Alevi Bektai dervilik gelenei zerine alma yapmann en g taraf, gelenein ifai bir biimde aktarlm olmasdr. Gelenein yazl olan metinleri gerek kelam olarak kabul edilen deyilerdir. Bunlar da aslnda szl gelenek rnleri olup, zaman zaman kayt altna alnmtr. Bu sebepten dolaydr ki bire bir grme ve katlml gzlem sonular ile bilgilerin derlenmesi yaplm, alma boyunca szl bir gelenek iinde analizler yapld gzden karlmamtr. Grmeler sz konusu gelenein gndelik hayat iinde nasl anlaldnn ve teolojik baz kabullerin nasl anlamlandrldnn izlerini sunmutur. Yol bir srek bindir sz Alevi Bektai geleneinde nemli bir kabuldr. Szl gelenek iinde kendini var eden gelenek ok farkl ifade edilse bile dervilik

yolunda ayn hedefe odaklanmlardr. almamz boyunca da bu yol Dervi Ruhan srei zerinden takip edilecektir. Onun zelinde detaylanacak olan konu, yukarda bahsettiimiz metotlarn yol gstermesi ile incelenmitir. Genelden zele doru giderken nasl deerlendirileceinin anlatld yntemden sonra, st bir balk olarak dervi ve genel olarak dervilik geleneinin anlatlmas bir gereklilik olmutur. Yntemle belirlenen inceleme prensipleri ve onun iaret ettii aratrma evreni, geni bir st balk olan derviin anlam ve olas tarihi kkenleri ad altndaki ikinci blmle de incelenmeye devam edilmitir.

2. BLM: DERVN ANLAMI VE TARHSEL KKEN 2.1. DERV KAVRAMI VE ANLAMSAL ER 2.1.1. DERV KELMESNN ETMOLOJK KKEN VE YAYGIN ANLAMLARI Dervi kelimesi Farsa bir kelime olmakla birlikte slam toplumlarnn dillerine girmitir. Dervi, esas itibariyle "fakir, yoksul ve dilenci" anlamlarna gelir87 fakat geni bir corafyada uzun sre kullanlmas sebebiyle deiik manalar kazanmtr. Kelime Eski Farsada (Avestada) drig, dery ve drigu; orta Farsada (Pehlevcede) driy; yeni Farsa'da dervi eklinde kullanlmtr88. Dervin kelimesi de dervi kelimesinin ouludur. Dervi kelimesinin Farsada hangi kkten geldii kesin olarak bilinmediinden bu konuda birok gr ileri srlmtr. Bir gre gre kelime "kap n" anlamna gelen der-p ten gelmitir. Aslnda bu tanmlama, kaplarn nlerinde grndkleri iin dilencileri tanmlamaktadr. Dier bir gre gre "aslmak" anlamndaki der-vhten mastarnn imdiki zaman kk olan der-viz kelimesinden elde edilmitir. Kaplara asldklar ve (vzede ez-der), kaplar tuttuklar iin dilencilere dervi denilmitir. Baka bir gre gre ise, kelimenin asl, "aramak ve dilenmek" anlamndaki der-yzden mastarnn imdiki zaman kk olan der-yzdr.89 Ancak dilencilikle ilgili olan yukardaki mnlar sflere yaktrmak istemeyen tasavvufular, bu kelimeyi "inci gibi" anlamna gelen dr-v eklinde telafuz etmeyi tercih etmilerdir. Aslnda dilin yaps gerei birbiriyle uzak ve yakn ilikisi olan anlamlar zaman zaman tercih edilerek kullanlmaktadr, bu farkl anlamlar da sembolik ve ok anlaml kullanmlar kolaylatrmaktadr. Dervi ve dervie kelimeleri, slam iinde zahit olan ve zhd, sfiyi ve tasavvufu ifade etmek zere Arapadaki fakr ve fakr kelimelerinin yerine kullanlmtr, zamanla daha farkl ve daha geni bir muhteva kazanmtr90. Dervi kelimesi aslnda slam iinde isellie doru ynelmi olann en belirleyici ismi olmutur. slamda Arapa egemen bir dil olmasna karn, dervi kelimesi Fars kkenlidir ve slam dnyasnda isel bir zenginlii olan, fakr iinde bulunan tanmlamak iin kullanlmaktadr. Dervi, sufi ve abdal tabirlerinin ounlukla birbirlerinin yerine kullanld iin, bu kavramlara aklk getirmek gerekmektedir91. Buna gre sufi daha ok entelektel ve yaratc hayat gcyle ne karken, derviin heyecan ve eylem ynyle kendini gsterdii sylenebilir. Bununla birlikte tekkelerde bulunan esma yolunu benimseyen, dolaysyla, zikir, ibadet ve riyazetle megul olan zahit tr
87 88

Sleyman Uluda, Tasavvuf Terimleri Szl, Kabalc Yaynlar, stanbul, 2001, 103. Tahsin Yazc, Dervi Maddesi, Trk Diyanet Vakf slm Ansiklopedisi, IX, stanbul, 1994. 188189 89 a.g.m. 90 a.g.m. 91 Ay, a.g.e., 67.

kiiye sufi tabirinin daha uyduunu, buna karlk, ak yolunu benimseyen Horasan mektebine mensup olanlara ise daha ok dervi veya abdal adlandrmasnn kullanldn sylemek doru bir tanmlama olacaktr.92 Yukardaki belirlemelerden hareket ederek, dervi tanmlamas, her trl anlam ierir ekilde farkl biimde yaplabilir. Bunlarn birincisi; bir tarikata girmi, onun yasa ve trenlerine bal kimse, alp eren anlamndadr. kinci olarak; alakgnll ve her eyi ho gren kimse. nc olarak da; yoksulluu ilekelii benimsemi kimse olarak tanmlanabilir93. Tarikata girmi kii olarak belirtebileceimiz ilk gruptaki derviler; dervi, abdal, sufi gibi deiik isimler alabilirler ve farkl tarikatlara mensup olan dervilerin birbirine benzemesi beklenmemelidir, derviler homojen bir yapya sahip deildirler.94 Bir Bektai Dervii (Babagan Koluna bal olan) ikrar vererek yola girer95. Bu verdii ikrar ve girdii yol zerine kademeli olarak dervilik yolunda yrr. Bu dervilik Cabbar kulu tarafndan snflandrlr ve derviliin dokuz tr olduu, sekiz mertebeden olutuu anlatlr96. kinci olarak tanmlanabilecek olan alakgnll ve ho gry benimsemi derviler ise daha ok tarikat iinde deil de halk iinde bulunan dervilerdir. Bunlarn bir tarikatla ilikisi olabilir fakat asl nemli taraflar halkn iinde bulunmalardr. Bu gruba Gazi derviler97, Mslman azizler98 diye tanmlanan kiiler girer. Anadolu ve Balkanlar'daki kolonizatr dervi ailelerinin kiisel isimlerinden baka "ahi, baba, dede, eyh, hoca, hac, pir, abdal, gazi, dervi" unvanlarnn da kullanldn rahatlkla syleyebiliriz99. nc grup dervi kelimesinin anlamna karlk gelenler ise yoksullukla ilikili bir biimde dervilii tanmlayanlarn verdii anlamdr.100 Bu konuda Dilaver Cebeci yle bir belirleme yapar. "lk sufiler yoksulluk demek olan fakr ile Allah'a muhta olma manasna gelen fakr' birletirerek kendi meslekleri ve gayeleri haline getirmilerdir. Onlara gre fakr, Allah'a giden yol, fakir (dervi) de bu yolun yolcusudur.101 Yoksullukla kurulan bu balant derviliin Batni tarafna vurgu yaparak
92 93

a.g.e. Trke Szlk, 1998, Atatrk Kltr, Dil ve Tarih Kurumu Trk Dil Kurumu Szl, 9. Bask, 1.cilt, Ankara Sayfa; 567
94

Ay, a.g.e., 123.

95

John Porter Brown, The darvishes or, Oriental spiritualism, (Edited with introduction and notes by H.A. Rose) Oxford University Press, London, 1927, 208. 96 Abdurrahman Gzel, Abdal Ms Velyetnmesi, Trk Tarih Kurumu Yaynlar, XVIII-15, Ankara, 1999. 97 Irene Melikof, Alevi Bektailiin Tarihi Kkenleri, Bektai-Kzlba Blnmesi ve Neticeleri, Tarihi ve Kltrel Boyutlaryla Trkiye'de Aleviler, Bektailer, Nusayriler Toplants Bildirileri iinde, (Haz.: Iren Melikof ve bk. ) Ensar Neriyat, stanbul, 1999, 20. 98 Brown, a.g.e., 301. 99 Yaman, a.g.e., 27. 100 Gunnar Jarring, Dervish and qalandar, Almqvist and Wiksell International, Stockholm, 1987. 101 Dilaver Cebeci, Dini Karizmatik Tipler Olarak Anadolu Velilerinin Trk Fthatndaki Etkileri, Ahmet Yesevi'den Hasan Dede'ye Gnl Erleri : Uluslararas Bilgi leni Bildirileri iinde, (Haz.: Z. Aksal ve bk.) Krkkale,1998, 54.

maddi olan varln Allaha giden yolda deer kaybetmesi ve kymetsizlemesi anlamna gelmektedir. Derviler genellikle miza, hal ve hareketleriyle kendilerini belli etmilerdir. Dnyevi alana kar umursamaz bir tavr ierisinde olan derviler, bazen durgun ve sessiz, bazen de takn bir hal almlardr. zellikle alt toplumsal kesimden olan derviler arasnda miskinlik, yaygn bir zelliktir. ounlukla yar plak, yrtk, yamal ve kirli elbiselerle miskin bir hal sergilemilerdir102. Derviler ayn zamanda harap ve gz yal kimseler olarak da dikkat ekmilerdir. Ak ateine tutulan dervi, maukuna ulaamama endiesine kaplarak veya onun honutluunu kaybetme ihtimali karsnda srekli bir keder iinde olmulardr. Bunun yannda zht ve takva yolunu benimseyen sufilerde daha ok bir vakar ve ciddiyet sz konusudur103. zellikle eyhlik makamnda olanlar arasnda, olduka heybetli, baskn kiilikli ve otoriter tabiatl simalara rastlanr. Dervilik bu belirlemelerin yan sra mistik deneyimi hayatna geirme anlamnda, iki farkl insan tipinden birine karlk gelir. Bu insan tiplerini btnselci, uyumlu ve bireyci, isyanc insan tipleri diyerek kabalatrabiliriz. Ve bu insan tiplerinin ait olduklar retilerine de yol diyebiliriz. Bu anlamyla Derviin Yolu ve Savann Yolu birbirine baz ztlklar gsterir. kisinin de kendine gre tehlike, zorluk ve keyifleri vardr. Derviin Yolu, tevekkl ve teslimiyet, dierlerine hizmet yoludur. Savann Yolu bakaldrmay, kendi z deerlerine gvenmeyi ve kendine hizmeti gerektirir.104 Dervilik iinde, hem bakaldrma hem de tevekkl iinde olma olarak iki ana snflama yapmak mmkndr. Bu anlamyla yukardaki kavramlatrmalara gre sufi tabiatl olanlar derviinde tevekkl iinde olan iken. Halk iindeki derviler, heterodoks karakter gsteren derviler daha ok zgrlk, bakaldrc bir grnm iindedirler. Derviler kurumsal bir yapnn iinde ise daha uyumlu, halk ile birlikte ise daha zgrlk bir grnmde olabilir. Farkl bak alar iinden dervi kavram ve onun zerine oluturulan yaygn anlamlar ortaya konularak aslnda farkllklar iindeki btnle iaret edilmek istenmitir. Bu balamda J.P.Brown dervilerin genel dncesini maddeler halinde yle zetlemitir. Dervilerin doktrini: 1- Sadece Tanr vardr. 2- Btn grnen ve grnmeyen eyler ondan zuhur etmitir. 3- Btn din ve retiler birlik iindedir. 4- Dinler birbirine zde benzer fakat uygulamalar farkldr. 5- yi ve kt arasnda nemli bir fark yoktur bunlarn hepsi birlii gerektiren unsurlardr. 6- nsan Tanrya baldr bu anlamda hareketlerinde zgr deildir. 7- Ruh bedenden nce var olmutur, bedenden ayrlnca da var olacaktr. 8nsan Tanr ile arnr ve sadece kaderini yaar. 9- Birlik iin derin dnr ve Tanrda lmeye alr. 10- Zuhur eden Tanrnn izidir105. Dervi kelime olarak Farsa olmasna ramen btn slam dnyasnda kullanlm bir kelimedir. Kelime tad ilk anlam sre iinde aarak slam mistiklerini tanmlayan ve dncenin aksiyon ynne daha ok vurgu yapan bir anlama doru evrilmitir. Dervi kelimesi, derviler ve onlarn toplumla temaslar
102 103

AY, a.g.e., 180. a.g.e. 104 Blent Ksa, Havasn Derinlikleri, Hermes Yaynlar, stanbul, 2005, 23-24. 105 Brown, a.g.e.,10-11.

sonucunda, ok farkl anlamlara veya anlamlandrmalara maruz kalmtr. Dervilerin dnce biimi ve dnya gr olarak yukarda maddeletirilmi olan gr, dervileri geni bir perspektiften anlama olana vermekle birlikte onlarn zerine retilen anlamlarnda anlalmasn kolaylatrmaktadr.

2.1.2. SLAMIN DERV ANLAYII

slamn klasik yorumlarn aan ve daha Batni bir karakter arz eden yaplar genel anlamda sufilik olarak tanmlanm ve bu yolda ilerleyenler de dervi veya sufi olarak adlandrlmtr. Derviler tarih iinde, genelde din ulemas ile atmtr106. Derviler sabit kurallara uymak yerine slamn daha isel veya batni yorumlarn tercih etmilerdir. Aslnda slm'n douunda ve ilk yaylma dnemlerinde derviliin sistemlemi ekli bulunmamaktadr. Hz. Muhammed'in yakn dostlarndan olan, Ashab- Suffe" denilen ilim topluluu var olmu ve bunlar ok fakir sahabelerden meydana gelmise de, Hz. Muhammed'den sonra ve 10. yzyldan itibaren grlen sistematik tasavvuf hareketine has olan dervilikle, bu topluluk arasnda herhangi bir benzerlik bulmak mmkn deildir. slamiyetin ortaya kndan be asr sonra, slam dnyas en kuvvetli ve farkllklar kapsayc durumda iken, slamn tasavvufi yorumu denilen yaama biimi organize bir btnle ulam, buna paralel olarak ok eitli tarikatlar ortaya kmtr. zellikle tarikatlar iki halifeyi nemli tasavvuf mritleri olarak grmlerdir. Bunlardan birincisi mam Ali ikincisi ise Halife Ebubekirdir. Bunlarn yannda slm dnyasnda efsanev bir kimlik olarak duran Veysel Karn'nin "sde bir dervi" olarak kabul edilmesi rneklenir. Hz. Peygamberi grmeden onu derin bir muhabbetle sevmesi bir rnek kiilik sergilemesi sebebiyle, ilk dervi diye kabul edildii belirtilir107. Tasavvuf hareketi, Hasan- Basri (.728), Bayezid-i Bestm (.859) gibi nclerle zamanla sistemlemitir, bir kurum karakteri kazanmas ise Cneyd-i Badd (.910) ve Muhyiddin Arab (.1240) gibi mutasavvflar sayesinde olmutur. Bayezid-i Bestm, zhd hareketini sistemletirirken "eyhi olmayann eyhi eytandr" diyerek, mritlerin bir eyh'e balanmas iin halk zerinde manevi bir bask yaratm ve tekkeleri yneten eyhlerin olmasn salamtr. Bu aklama ve ynlendirme, kurumsal olarak tekkelerin kurulmasn salamakla kalmayp, Batni yorumu da kurumsal bir kanaldan iletmeyi bir zorunluluk haline getirmitir. Bu manada bilinen en yaygn dervi tanm da, bu kurumlara girii kabul edilen, en alt dzeydeki tarikat yesinin rtbesinin karl olarak sylenen dervi kavramlatrmasdr.

106

a.g.e., 366. Uluda, a.g.e., 369.

107

Derviler ve tasavvufular klasik slam tarafndan zaman zaman ok ciddi eletirilmitir. slm'n hayata geirilmesinde arlklara dt ve "ittihat, hull" gibi slmi olmayan tezleri ne srd iddialar ile, tarikat ehline kar ok sert eletiriler yaplmtr. Hatta bn Teymiye, kelamclarla sfileri, tek bir ynle yetindikleri, yani sadece akl veya ilhama balandklar iin eletirirken, onlarn ounun dallete, nefislerine dtklerini, basit bir cehalet ve bilgisizlikle kfr ve zulmden oluan birer kurum haline geldiklerini sylemitir.108 Tarikatlardaki reti araclyla "ilm-i ledn" ad altnda Hristiyanlktaki keilii ve ruhbaniyeti slm'a soktuklar da belirtilmitir. Bu manada slam alimlerinin byk bir ksm, Kur'n- Kerim'deki: "... Onlarn (yeni bir det olmak zere) ihdas ettikleri ruhbanla (gelince); onu zerlerine biz farz etmedik. Ancak (onlar bunu srf) Allah'n rzasn aramak iin yaptlar. Fakat buna hakkyla riayet de etmediler. Biz de ilerinden (gerek) iman edenlere mkfatlarn verdik. Onlardan birou ise (doru yoldan) kanlard. ElHalid, 57/27" slam ulemas sz konusu ayetin bu sapknla iaret ettiini delil getirerek slamn Batni yorumuna kar ciddi tepkiler ve yasaklamalar yapmlardr. Yukardaki ekilde ifade edilen ve Hristiyanlarn ruhbanln, ibret olsun diye anlatan ayeti delil gstererek, tasavvuf ehli, slm'n vasat yolunu bu yola soktuklar iin sulanmlardr. Bu kelamc, tasavvufu ikilemi, slm leminde tarih boyunca devam ederek gelmi, baz devirlerde uyumlu bir beraberlik grlmesine ramen, ounlukla birbirlerinin aleyhinde olmalar, ciddi skntlara ve kayplara sebep olmutur. slamn ehli snnet yorumunca Huccet'l-slm lkabyla slm tarihine geen mam el-Gazzl, bir bakma, slam bilgi ve yaama yollarnn her eidine girerek, Mslmanlar iin orta yolda bir rnek oluturmutur. Gazali nceleri slm ilimleri renmekle ie balam, fkh, tefsir, usl, hadis gibi ilimleri rendikten sonra kelm ve felsefeyle ilgilenmi, Batni ve Zhir ilimleri incelemi ve en sonunda btn rendiklerini sentezleyerek tasavvufa girmitir. Tasavvufun onun sayesinde yasallatn, kelamclar tarafndan kabul edilebilir hale getirildiini sylemek mmkndr. Gazali, bandan geenleri "el-Munkzu mine'd-Dall"de zetledikten sonra yle der: "Kesin olarak unu bildim: Allah yoluna koyulanlar yalnzca suflerdir. Onlarn yaaylar, en gzel yaaytr. Yollar en doru yoldur. Ahlklar en temiz ahlktr...109 Zaten Gazalinin belirttii bu, "slm' en gzel biimde yaama ekli", halk arasnda hzla yaylm, yzlerce tarikat kolu meydana gelmitir. slam aslnda kalp fethini bu sufiler ve derviler vastasyla yapmtr. Bunlarn fakir geni halk ktleleri tarafndan benimsenmesinin yannda, yksek tabaka mensuplarnn, sultan ve vezirlerin bal olduu tarikatlar da kmtr.

108 109

Ay, a.g.e., 366 Tahsin Yazc, Dervi Maddesi, 188-189.

slam tarihinde yer alan derviler on iki ana tarikatta toplanmlardr bunlar: Kadir, Rfa, Bedev, Desuk, Sa'd, zil, Halvet, Mevlev, Bekta, Bayram, Celvet, Nak.110 Bunlardan Kadir, Rfa, Yesev, Halvet ve Nak isimli tarikatlara ehli snnete "esma yolu tarikatlar" denir. Bu tarikat dervileri halktan ayr bir halde derghlarda yaarlar. Melm, Kalender,111 Haydar, Bekta, Mevlev dervilerinin tarikatlarna da yine ehli snnete "msemma yolu tarikatlar" denilir ki, bunlar, toplum iinde yaarlar. Bektailik halk iinde bir yoldur. Bu sebepledir ki halk iindeki dervi kavramnn anlam ve ona yklenen anlamlar Ortodoks slamn belirledii anlamlarn dnda bir anlamlandrmaya karlk gelmektedir. slam tarikatlarnda ortak baz zellikler vardr bunlardan bazlarn yle belirtebiliriz: ounluunda zikir nemlidir. Bunlar, kendilerince bilinen zel bir dile, trenlere ve terminolojiye sahiptirler. Soyun devam, silsile ve rgtllk ok nemlidir. Srden ayrlmamak hususunda derviler arasnda bu rgtllk nemli bir birlik ve beraberlik anlayn gelitirmitir. Sistemde talip, mrit, salik, vasl diye aamalar vardr. Tvbe, zhd, fakr, sabr, tevekkl, rza diye makamlar bulunur. Murakabe, muhabbet, havf, rec, evk, ns, mahede, yakn, halvet, hull, fen, bek, ubudiyet gibi "haller" slm'n ilk dnemlerinde grlmeyen ve kullanlmayan bu zel dilin anlatm yoludur. Bu zellikler, zamanla tarikattaki derviler ile halkn arasnn ve dilinin almasna yol amtr. Tarikatlarn kurumsal hviyetleri n plana knca halk ile temaslar da zayflamtr. Balangta fakir gibi dervi kelimesi de hem yoksul kii, hem de zengin bile olsa her ynden Allah'a muhta olduunun uuruna sahip sf anlamnda kullanlmtr. Sfiler her iki anlamdaki dervilie byk nem vermilerdir. Bu dnemde dervilik birinci anlamyla yoksulluk ve gnl zenginliini, ikinci anlamyla fni olmay ifade etmitir. Mutasavvflarca birbirinden farkl tanmlar yaplan sufilik, insann akl yoluyla eriemedii ilahi ve doast denilen hakikatleri metafizik bir seziyle ya da derin bir sezgiyle arama yolu olarak tanmlanabilmitir112. Dokuzuncu yzylda manev ve ruhan hayata ynelen Mslmanlar arasnda iki kuvvetli eilim belirmitir. Bunlardan birinin merkezi Irak, dierinin merkezi ise Horasan'dr. Hris el-Muhsib, Ser es-Sakat ve Cneyd-i Badad gibi nllerin nderlik ettikleri Irak'taki harekete "tasavvuf", mensuplarna da "sf" denilmitir. Bunlar dindarln mnev esaslarna hassasiyetle bal kalmakla beraber db, erkn, hrka gibi d grne ve semya da nem vermiler, bu zellikleriyle toplumda farkl bir zmre olarak grnmlerdir. Zaten bu ekoller daha sonra Anadolu'da da baka bir tarzda kendisini gstermi ve slamn yaylmasnda bu dervilerin byk etkisi olmutur. kinci grup olan Byezd-i Bistm ve Hamdn el-Kassr gibi nllerin nderlik ettikleri Horasan'daki harekete ise "melmet", mensuplarna da "melm" veya "melmet" ad verilmitir. Bunlar halktan biri gibi grnmeyi tercih ettiklerinden kendilerini halktan farkl gsteren davranlara, hrka ve sem gibi mensuplarn tehir eden eylere kesinlikle kar olmulardr. Bu husus, iki dervi
110

mr Ceylan, Byle Buyurdu Sufi Tasavvuf ve erh Edebiyat Aratrmalar, Kap Yaynlar, stanbul 2005, 18. 111 Gunnar Jarring, Dervish and qalandar. 112 Cem obanl-Alpaslan Salt, Dharma Ansiklopedi, Parapsikoloji-Mistisizm-Okltizm- EzoterizimTeozofi-Spiritalizm-Neospiritalizm, Dharma Yaynlar, stanbul, 2001.

tipinin ortaya kmasna yol amtr. Irak sfilerinin dervilii hem ite (btn), hem dta (zhir) iken, Horasan Melmleri'nin dervilii sadece ite olan bir derviliktir. Bu iki dervi tipi her dnemde varln srdrmtr. Bizim almamzda da zellikle ikinci ekolden olan dervilerin halkn iindeki durumu ve konumlanna zel bir ihtimam gsterilmitir. Klasik manada dervi, tarikat silsilesine bal olup, eyhinin emrinden dar kmaz. Baz tarikatlarda (Nakibendi) "rabta" denilen hal vardr ki bu derviin devaml eyhini dnerek dnyadan soyutlanmasn salamaktadr. eyh, dervi iin ana-babadan da ileridir. nk aslnda eyh manevi doumu gerekletirecek olan babadr. Onikinci ve daha sonraki yzyllarda ortaya kan Kdiriyye, Rifiyye, Kbreviyye, zeliyye gibi tarikatlar da kendilerine has bir dervi tipi oluturmulardr. Bu tarikatlara giren mritler tarikat prine nispetle anlmlardr. (Kdir dervileri, Rifi dervileri, Yesev dervileri gibi.) Bununla beraber tarikatlarn yaygn olduu alarda bile belli bir tarikata bal olmayan dervi zmreleri de olabilmitir. Tarikat ve tekke dnemindeki dervilerin kendilerine has bir hayat felsefeleri ve yaama tarzlar vardr. Bilhassa ge dnemlerde ellerinde teber, asa, tesbih, kekl, srtlarnda cbbe ve hrka kap kap dolap dilenen, def alarak ilhiler okuyan, keramet gsterileri yapan, gayb bildiklerini iddia eden dervi zmreleri ortaya kmtr113 Derviler pratikte halklarn Mslmanlamasnda nemli roller stlenmilerdir. Ahmed Yesev'ye bal derviler, Trkler arasnda slm'n yaylmasnda byk gayret gstermilerdir. Eba Mslim-name, Battal-name, Danimend-name, Saltukname ile Hac Bekta- Veli, Otman Baba, Abdal Musa menakbnameleri gibi eserler, cihat amacyla yaplan gazalar, slam dininin cihana yaylmas ideali, slamiyet ncesi Trk kltr ve dncesindeki "alp" tipinin yeni balamdaki ekli olan "gazi", "veli" veya "dervi-gazi" tipleri etrafnda oluan rnekler olduu kabul edilmektedir114. Bunun yannda bu insanlarn mistik tabiyatlar dncelerinin kabul edilmesinde daha etkili olmutur. Dervilerin yazd tasavvufi halk iirleri, dervi menkbeleri, slm velilerine ait eserler, medrese retilerine gre yzyllarca halklarn slmlamasnda nemli rol oynamtr. Tasavvuf rgtlenmeleri olan tarikatlarn ilk dnemlerde gl bir ruh cazibesi olan irfan ve ahlk sahibi eyhler etrafnda toplanan derviler mescitlerde, evlerde ve zellikle zaviyelerde mritlerinin sohbetinden faydalanma frsatn bulmulardr. Tayfriyye, Muhsibiyye, Cneydiyye, Kassriyye, Sehliyye ve Hakmiyye115 gibi eitli adlar altnda toplanan dervi zmreleri birtakm farkllklar gstermekle beraber, tasavvufun temel ilkelerinde birlemilerdir. Daha ocukken babasyla dzenli bir eklide dervilerin sohbetlerine katlan nl sf Eb Said-i Ebl Hayr (.915), Esrrt-Tevhid adl eserinde derviliin esaslarn ve dbn ortaya koymutur. Ona gre dervilik; bir riyzet ve mahede faaliyetiyle balar. Sk bir perhize girilen bu dnemde yeme, ime, konuma ve uyuma en aza indirilir; ibadet, zikir ve tefekkr arttrlr; nefsin arzularna hkim olmaya, ll ve disiplinli
113 114

a.g.m. M. cal Ouz, Trk Halk Edebiyat El Kitab; (Haz.: M. cal Ouz ve bk.), Grafiker Yaynlar, 3. Basm Ankara, 2005, 250. 115 a.g.m

yaamaya, bylece mnevi olgunlua ulamaya allr. ile hrkasn giyen dervi, istedii gibi hareket edemez, zorluklara dayanmak mecburiyetindedir. Derviin muradna ermesi iin sabrl ve tahammll olmas ise arttr. Dervilerin bir nemli zellii de gezgin olmalardr. Btn tasavvuf eserlerde sefere kma ve seyahat etmenin nemi zerinde durulmu ve bu seyahatin db anlatlmtr. Tekke ve zviyeler, mescitler, imarethneler, harabe ve viraneler, hatta maaralar gezgin dervilerin konakladklar ve geceledikleri yerler olmutur. Baz derviler tasavvuf yoluna girdiklerinde, bazlar da olgunluk dneminde sefere kmtr, bir ksm ise sefere hi ihtiya duymadklarndan bulunduklar yeri terk etmemilerdir. Seferin amac ile ekmek, nefsi zorluklara altrp eitmek, bilgili ve iyi hal sahibi kiilerle grp kendilerinden faydalanmak, Allah'n bykln gsteren deiik eyler grp ibret almaktr. Esasen dervilik, madd lemden ruh leme doru yaplan mnev bir seferden ibarettir. Bu sefer maddi hayatta mekan deitirerek srerken ruhsal boyutta beerden insan olmaya doru giden bir deiimler zincirini yanstr. Dervilerin nemli bir ksm dnyadan el etek ekmekle birlikte dier insanlara gre makul olmayan hal ve durumlarda olabilmilerdir. Genellikle klk ve kyafetlerine nem vermeyen dervilerin, stleri balar toz toprak iinde, elbiseleri kirli, sa ve sakallar uzun ve bakmszdr. yzlerinin iyi olmas iin, d yzlerinin irkin grnmesi gerektiine inanmlardr. Bazen de halkn tepkisini eken bu tr grnm, gerek kiiliklerini gizlemenin bir arac saymlardr. nk bu grn sebebiyle insanlar yaklaamam ve kii kendini srlam olmulardr. Mevln Celleddn-i Rm, bunlar "hrka altndaki sultanlar"116 diye tantr. Bu tip derviler aslnda halk arasnda en ok grnen dervilerdir. Defineye malik viraneler olarak da Virani tarafndan tasvir edilenler de bunlardr. Derviler sadece yaay olarak kendilerini ifade etmemiler ayn zamanda ciddi bir edebi klliyatn olumasna da vesile olmulardr. Dini tasavvufi edebiyat diye tanmlayabileceimiz ok zel bir alann airleri dervilerdir.117 Derviler bu alanda kendi seyri slklerini anlatmlar, insan kamil olma yolunda karlalan glklerden bahsetmiler ve younlukla yaratcya olan ak dile getirmilerdir. Derviler ve onlarn yazdklar eserler birok farkl disiplin tarafndan ok farkl snflandrlarak incelenmitir. Genel olarak toparlayacak olursak Klasik slamn kabul ettii hakiki dervi tarikata girmi ve bir eyhi olan dervitir. Gndelik hayatnda ise maddeye nem vermeyen, yoksul olandr. Bir hrka, bir lokma ile yetinir, kendi kendine yeterli olandr. Miskinliiyle vnr, ancak yoksulluunu hibir zaman kar salamann bir arac olarak grmez. brhim bn-i Edhem gibi el emei ve aln teriyle geinir. Gnl zengin, eli aktr. Zengin bile olsa, servet elinde deil gnlndedir. Herkese yardm eder, urad hakszlklara tahamml gsterir, btn insanlar sever. Yunus Emre'nin dedii gibi; Dvene kar elsiz, svene kar dilsizdir. Yaratandan tr yaratlan
116

Mevlana Celaletin-i Rumi, Mesnevi, (ev.: Abdlbaki Glpnarl)I.cilt, Milli Eitim Bakanl Yaynlar, Ankara. 1997 117 Abdurrahman Gzel, Dini Tasavvufi Trk Edebiyat, 2. Bask, Aka Yaynlar, Ankara, 2004.

ho grr. Yetmi iki millete bir gzle bakar. Gnahkr insanlardan yz evirmez. Edepsizlerden bile edep renmeyi bilir.

2.1.3. HALKIN DERV ANLAYII Dervi anlay halkn nazarnda kendi yaam beklentilerine uygun bir biimde ekillenmitir. Bu anlay klasik slamn muteber grd tarikata girmi ve bir eyhi olan dervi anlayndan ok farkldr. Halk, "dervi"i dnyadan elini eteini ekmi, dnyann hibir nimetine yzn dnmeyen kii olarak dnmtr118. Halk herhangi bir biimde ruhsal yolda olan birini dervi olarak adlandrmak ve armaktan ekinmemitir. Kurumsal bir yap iinde kendi rtbeleri ok aka belli olan Ortodoks slam syleminin tersine, Halk dervi merebinde olmak diye adlandrd bir ifade ile dervilii sosyal hayat iinde insann yaayabilecei, insana dair bir hal olarak da tanmlayabilmitir. slamn dervi anlaynn Anadoluda yeni bir anlama brnmesinin en nemli sebebi, Anadolunun slamlamasnn derviler vastasyla olmas ve slam halkn bu dervilerden renmesidir. Bilindii zere, eskilerin "Diyar- Rum - Rum lkesi" diye adlandrdklar blge, Anadolu ve Rumeli topraklarn kapsayan "Dou Bizans" lkesidir. Horasan'dan kalkp buralara gelip halk irat edenler Gaziyan- Rum baka bir ifade ile Rum Gazileridir119. Sz konusu dnemde Anadoluda ok deiik dervi gruplar vardr.120 Horasan'dan gelen dervilere Horasan erenleri denilmektedir. Hatta Hac Bekta da, Baba lyas gibi Horasani olarak anlmaktadr121. Bu derviler halk slama davet ederken, kendi anladklar ve Batni bir biimde yorumladklar slam halka anlatmlardr. Bu sebepledir ki halk slam dendii zaman Tasavvuf ve mistisizm akla gelir. Bu bilgilenme biimi, rgtl bir yap iinde olagelen sistemli bir renme deil, daha ok halk iinde Batni bir biimde mistik deneyimlerle zenginleen bir bilgilenmedir. Onuncu yzyl'dan itibaren Ortodoks slma uymayan birtakm inan, dnce ve davranlara sahip dervi topluluklar ortaya kmtr. eriat ulemsnn bhiyyeci saydklar bu topluluklar medrese sfileri tarafndan da dlanmlardr. Fakat, bu derviler halk tarafndan, halkn ait olduu kltre yakn olduklar gerekesi ile benimsenmilerdir. slamn kendi insan projesinde dayatlan kimlii benimsemekte zorlanan halk, bu dervilerin ekli nemsemeyen isellii nemseyen anlaylarndan, daha da ok etkilenmi ve bu derviler gittikleri yerlerdeki insanlarn kalplerini kazanmlardr.
118

OUZ, M. cal, Trk Dnyas Halkbiliminde Yntem Sorunlar, Aka Yaynlar, Ankara, 2000, 79. 119 Ahmet zdemir, Horasandan Gelen Ahi Evran Aydnl, Ahmet Yesevi'den Hasan Dede'ye Gnl Erleri : Uluslararas Bilgi leni Bildirileri iinde, (Haz.: Z. Aksal ve bk.) Krkkale,1998, 159. 120 Ay, a.g.e., 27. 121 Irene Melikof, Anadolu slam Gizemciliinin Orta Asya Kkenleri, Yabanc aratrmaclar Gzyle Alevilik- Tuttum Aynay Yzme Ali Grnd Gzme iinde, (ev.: lhan Cem Erseven), Ant Yaynlar, stanbul, 1997, 16.

Halk arasnda bilinen dervie zellikler, srekli nefsi ile mcadele iinde, sabrl, anlayl, hogrl ve cesur olmaktr. Dervilerin ayn zamanda yeme, ime, konuma ve uyumay en aza indirmi, ibadet, zikir ve tefekkrle megul olduu da varsaylr; nefsin arzularna hkim olmaya, ll ve disiplinli yaamaya, bylece mnevi olgunlua ulamaya altklar da dnlmektedir. Halkn tand dervilerin en nemli zelliklerinden biri de gezgin olmalardr. Btn tasavvuf eserlerde sefere kma ve seyahat etmenin nemi zerinde durulmu ve db anlatlmtr. Tekke ve zviyeler, mescitler, imarethneler, harabe ve viraneler, hatta maaralar gezgin dervilerin konakladklar ve geceledikleri yerlerdir. Baz derviler tasavvuf yoluna girdiklerinde, bazlar da olgunluk dneminde sefere kmlar, bir ksm ise sefere hi ihtiya duymadklarndan bulunduklar yeri terk etmemilerdir. Seferin amac ile ekmek, nefsi zorluklara altrp eitmek, bilgili ve iyi hal sahibi kiilerle grp kendilerinden faydalanmak, Allah'n bykln gsteren deiik eyler grp ibret almaktr. Esasen dervilik, madd lemden ruh leme doru yaplan mnev bir seferden ibarettir. Anadolu'da, dervilerden dnyadan vazgeme anlayna bal olanlarn yan sra, nefesler okuyarak Allah rzas iin insanlar hayra aran, insanlk sevgisi ile dolu olanlar da vardr. Bu tip derviler halk tarafndan byk bir ilgi grmlerdir. Bu tip dervilie en gzel rnek Yunus Emredir (. 1308). Belki onun kadar samimi, yzyllarca halkn sevgisini kazanm, szleri ile halk etkilemi bir baka derviin bulunmadn sylemek dorudur. Dervi Yunus, derviliin hrka ile, mrit ile, ta ile okumakla olmadn Divan'nda vurgulamtr. Yunus Emre; "Dervi bar ba olur, gz dolu ya olur. Koyundan yava olur, sen dervi olamazsn" diye bunu anlatrken, "Gnl alapn taht, alap gnle bakt / ki cihan bedbaht, kim gnl ykar ise" diyerek dern, saf, samim bir insanlk efkatini ortaya koymutur. Yunus Emre gerekten de Anadolu insannn mistik nderi, ve kendi iinde yaatt deerleri tayp, yanstan kiilie ok iyi bir rnektir. Dervilik aslnda Yunusa bir yola girmek ve kendini ararken halka hizmet etmek demektir. Halkn arasndaki dervi anlay kanaatimizce tekkelere kapanan dervileri deil de hak ak ile halk arasnda dolaan ve yaama bir ekilde eylemini katan kiileri karlamaktadr. Bu manada dervilik hem rnek olmay, yaants ile insanlara sunarken hem de hayatn kendisinden etkilenerek hayatn bizzat iinde durmay gstermektir. Halkn arasndaki derviler konusunda Vhidnin 1523 yazd "Menkb- Hce-i Cihn" adl eserinde Edhem, Cm, ems, Abdal gibi adlar alan acaip kyafetli, garip davranl dervi zmrelerinden bahseder. "Kaplardan kovulmu, toza topraa belenmi, insanlarn deer vermedii nice kimseler var ki, u ey yle olacak diye yemin etseler Allah onlar yalanc karmaz."
122

122

Tahsin Yazc, Dervi Maddesi, 188-189.

Melindeki hadisle, bu tip dervilere iaret edildii ileri srlmtr. Grld zere bu tip derviler halk arasnda iken halk tarafndan da, Tanrsalln dorudan tezahr gibi alglanm ve yle kymet verilmitir. Kurumsal yap iindeki derviler btn varln eyhlerine verirken halk arasndaki derviler bir ekilde onlarn gndelik hayatlar iinde yer etmilerdir. Halkn dervi anlaylarn sahada yaptmz derlemelerden birka alnt yaparak daha ak hale getirebiliriz. Derlememizde Dervi kimdir diye sorduumuz soruya aadaki gibi yantlar verilmitir. Hibir kimse ben derviim diyemez. Ben derviim dedikten sonra muhakkak o dervi deld. Dervilik yle kolay bir ey deildir. Ancak Hac Bektai Veli efendimize verilmtr dervilik. Emme bize dervi diyolar, desinler, kimisi can gnlden dervi diyo, kimisi lalalmak iin dervi diyo, olsun nefes canldr. sterse lal alversin biz onun burada peindeyiz. Yoksam ben derviim demek kolay deil, ben dervilii tarif edemem.123 Dervilerin dkkannda her zaman altun doludur, aslan yavrusu vardr. Bizim aklar diyoki; Dkannda yousa aslan yavrusu / Emei boadr her dem pul satar. Derviler aslan yavrusunu almlardr kalbine beynine almtr, her zaman ondan bahseder, ondan altun satar. 124 Deme diyenlere derv den, Zefil Ali derv, Yunus derv gibi. Dervlk hzmatnan olur, dervlk hrka ii deil, hizmet ve ahlak ii, turap olacak, gnl saf olacak, alak gnll olacak, onun hali ve durumuna gre ona dervi diyorlar. O ismi daha ok sevenleri takar.125 Derviin hereyden nce sabrl, ho grl olmas lazm, bilgili, ileriyi grmesi lazm, yenilie ak olmas lazm. Dervilik bir yerde okumam alevi kesiminin nderleri yol gstericileridir. Cahillikten kurtarp bilgili bir insan yapan kiilerdir. 126 Halkn dervi anlayn grld zere en gzel de halk anlatmtr. Hibir kimsenin kendisini dervi olarak grmemesi gerektii gr, aslnda tamamlanan deil srekli olan bir sre gibi derviliin alglandn gsterir. Derviliin kolay
123

Cuma Zeytnl, (Dervi Dertli Garip) Amasya Gmhacky - Krca Ky, 1929 doumlu, lkokul mezunu. Kayt; Gmhackyde Cuma Fatma Zeytnlnn evinde, 15.08.2006 tarihinde yaplmtr. Video kaset kayddr, grmenin ikinci blmdr. Eklerdeki Grme Listesinde 12. Grme. 124 Ali Zeytnl, (Dervi Zefil Ali) Amasya Gmhacky - Krca Ky, 1943 doumlu, lkokul mezunu. Kayt; Krca Kynde Ali Zeytnn evinde, 18.08.2006 tarihinde yaplmtr. Video kaset kayddr, grmenin ikinci blmdr. Eklerdeki Grme Listesinde 7. Grme. 125 Hasan Kurban, (Dervi Sefil Kurban) Amasya - Gmhacky - etmi Ky , 1926 doumlu, lkokul mezunu. Kayt; etmi Kynde Hasan - Banu Kurbann evinde, 05.02.2007 tarihinde yaplmtr. Video kaset kayddr. Eklerdeki Grme Listesinde 16. Grme. 126 Ali Osman Ik, (Ik Ruhann olu), orum - Osmanck - Seciyen (ampnar) Ky, 1951, niversite mezunu. Kayt; Gmhackyde Ali Osman - Glsm Ikn evinde , 27.12. 2005 tarihinde yaplmtr. Video kaset kayddr. Eklerdeki Grme Listesinde 5. Grme.

bir ey olmad, ancak insanlarn kendilerine dervi dediklerini, belirterek aslnda halk ile hakkn btnln vurgulanmtr. Bir kiinin samimi bir ekilde bir kiiye dervi gibi davranmasnn da dervie bir davran olduu belirtilmitir. Bunun yannda halk, derviin ne kadar byk bir zenginliin sahibi olduunu da bilmektedir ve bunu Dervilerin dkkannda her zaman altun doludur, aslan yavrusu vardr sz ile ifade etmilerdir. Bu anlamyla aslnda isel zenginliin ne kadar belirleyici olduu vurgulanmtr, bunun da zirvesine derviler konmutur. Bunun yannda nefes syleyen kiilere de dervi dendii belirtilmitir. Bu anlamyla bilginin hem sanatlar, hem tayclar, hem de gsterenleri olarak derviler kabul edilmitir. Dervilerin bilgilii, yol gstericilii zerine yaplan veride dervilerin sosyal ilevleri hakknda nemli bilgiler vermektedir. Toparlayacak olursak; halk dervileri ruhsalln hem gstereni, hem yaatcs hem de aktaran olarak grmektedir. Bu anlamlar ile st bir anlam atfederek, insanst bir kiilii yaayabilen ideal tip olarak sunmaktadr. Onun d grnne taklmak yle dursun, ondaki ruhsal etkiye muhatap olmak istemektedir. Halka gre dervi ruhsal yaantnn somut olarak yaanabilirliinin kantdr. Dervi kutsallam insan, kamil insandr.

2.2. DERV VE BENZER TPLERN TARHSEL KKEN

2.2.1. ESK ANADOLU MEDENYETLER VE RUHSALLIK.

Eski Anadolu medeniyetleri ve kadim kltrlerle, Alevi Bektailik arasnda kurulan balantlar, aratrmaclar tarafndan yeni veriler nda tekrar oluturulmaktadr. Temel olarak iki temel balk altnda, sz konusu durum deerlendirilmektedir. Birincisi Anadoluda yaam Hitit, Smer gibi medeniyetlerin, kltrel kaltlarnn halkn inanlar arasndan szlp geldii ve Alevi Bektai dncesinin temel kayna olduu, ikinci gr ise daha yeni olan ve Kayp Kta Mu almalar ile balantl bir ekilde delillendirilmeye allan, bir taraf ezoterizme dayanan bir taraf da kadim bilgeliklerle ilikili olan ruhsal anlaylarn ilikilendirilmesidir. Bunlar almamzda sras ile yeni aratrmalar da dikkate alarak deerlendirilecektir. Anadoluda var olup kkleen Aleviliin antik kaltlarla zde olduu iddias eski bir iddiadr. Bu iddiann entelektel dnyadaki sahipleri; Halikarnas Balks Cevat akir Kabaaa, Azra Erhat, Vedat Gnyol, Bedri Rahmi Eybolu ve smet Zeki Eyboludur. Bu dnrler Anadolucu olarak da adlandrlrlar127. Bunlar tarafndan iddia edildiine gre Anadoludaki inanlar slam-Anadolu klt ve kltrleri senkretizmidir.128 Baka bir anlatmla Anadolu Antik inan sistemlerindeki
127 128

Baki z, Alevilik Tarihinden zler, Can Yaynlar, stanbul, 1997, 113. ktem, a.g.e., 235. ; Erdoan Alkan, Saylar ve Hayvan Simgeleriyle Alevi Mitolojisi, Kaynak Yaynlar, stanbul, 2005,

panteizmi Anadolu Aleviliinde grebilmemizin nedeni bu inanlarn devam olmas sebebiyledir. Anadoluculara gre Bektailik; Anadolu'nun lka'nn dnceleri ve inan izleriyle doludur. Baka bir ifade ile Bektailik Anadolu'da domu, Anadolu teknesinde yorulmu ve mayalanmtr. slam iinde ona benzeyen pratiklere sahip bir reti olmamas da ancak byle aklanabilir denmektedir. Bu iddialar zaman zaman gndeme gelmi ve baz aratrmaclar tarafndan gndeme getirilip tartlmtr. Fakat Alevi inancnn antik kaltlarla balantsn somut olarak kantlamak, her zaman problemli bir konu olmutur. Son zamanlarda bu konudaki aratrmalar ile dikkat eken, Erdoan nar sz konusu durum iin gerek kadim medeniyetlerden gerekse Anadolu antik kaltlarndan bu iddiay destekler nitelikte rnekler vermektedir. ddialarndan biri Aleviliin Anadolu'daki Luvi'lerle ilikili olduu iddiasdr. Bu konuda Alevi szcnden yola karak, Anadolu'nun kadimdeki sessiz uygarl Luviler ve Luviler'in ada ve komular Hititlerle balant kurar129. nar, Alevi deyiminin tpk "Luvi" szc gibi k insan anlamna geldiini belirtmektedir. Alevi kelimesinin de a-luvi kelimesi ile ilikili olduunu tespit etmektedir. Bununla birlikte Smerlerin bir dinsel tren organizasyonunun Alevi ayini cemine ok benzemesini de zel bir kant olarak sunmaktadr. Bu kant bu alanda alma yapan aratrmaclar iin gl bir kanttr. Erdoan narn iaret ettii benzerlik yledir. Aada iki treninde grev taksimi verilmitir130. Alevi ayini cem-i 1. Pir Mrit 2. Rehber 3. Gzc (Yoklamac) 4. erac (Delilci) 5. Zakir 6. Sprgeci 7. Kurbanc (kimi blgelerde Sofrac) 8. Saka 9. Peyik 10. Sprgeci 11. Sucu 12. Kapc (kimi blgelerde briki, stanbul Bektailerinde Mihmandar.) Smer treninde Oniki Hizmet 1. Arabac 2. Kahya 3. Mbair 4. Silahtar 5. Mzisyen 6. Kubaz 7. Kei oban 8. Dalyan Denetisi 9. Ulak (Haberci) 10. Tahl Denetisi 11. Mabeyinci 12. Kap Bekisi. Anadolu uygarlklar ile Alevilik arasnda balant kuran ikinci bir iddia ise, kayp kta Mu ile iliki kurularak, Aleviliin aslnda kadim bilgileri gnmze kadar tayan ezoterik bir reti olduu iddiasdr. Sz konusu iddia farkl rneklerle delillendirilmektedir. Edouard Schure Turanlarn, Atlantislilerin en dayankllarnn soyundan geldiini belirtmekte ve Gobi l ve Anadoluya yerletiklerini sylemektedir131. Bunun yannda James Churchward; Mu'nun en byk kolonisinin "Mu'dan sonraki, insanolunun en byk uygarlnn", Uygur mparatorluu olduunu sylemektedir. Uygur imparatorluu ayn zamanda hemen hemen tm Asya'y ve Avrupa'y da kaplad tespitini yapmtr. Douda Pasifik'ten bat'da

129

nar, Aleviliin Gizli Tarihi, 32.

130 131

Samuel Noah Kramer, Smerler, Kabalc Yaymevi, 2002, 186.; nar, a.g.e., 173. Edouard Schure, Sfenksten Milada Kutsal evrim, (ev.: Rengin Ekiz) Ege Meta Yaynlar, zmir, 2003, 148.

Atlantik okyanusuna kadar uzanan ve gneyde ran, Mezopotamya ve Hindistan' iine alan bu uygarln merkezi Orta Asya dzlkleri olduunu belirtmektedir.132 Buradan hareketle baz karmlarda bulunmann mmkn olduunu belirten Cihangir Gener yle belirlemeler yapar: Kadim Uygur imparatorluunun miraslar olan Orta Asya Trkleri, bir gne klt olan aman dinine balydlar. Naacal retisinin binlerce sene iindeki bozulmu bir ifadesi olan aman dinine gre, Trkler, ayn Tanrnn eril ve diil ifadeleri olan Gne ve Ay'dan domulardr. amanizm'in rahipleri amanlar, Gne ve Ay tapnm trenlerinde krmz klah giyerler, kopuz alarlar ve dans ederlerdi. Benzeri uygulama, amanist Trklerin devam olan Anadolu Alevilerinde ve ayrca Mevlevilerde de grlmektedir.133 Yukardaki iddialarla paralel olmak zere Erdoan narda orijinal iddialarda bulunmaktadr134. nar Aleviliin bir insanlk miras olduunu belirterek bu topraklarn en nemli zenginlii olduunu belirtir. Bu zenginlii ortadan kaldrmann hunhar abas iinde olmann, bir insanlk ayb olduunu syler. Aleviliin bu yeryznn, zerinde yaadmz bu gezegenin grd, byk ve muhteem bir rya olduunu belirterek. Bu grkemli ryann devam olmak, bylesi nemli bir mirasn paras veya komusu olmak, bu topraklarda yaayanlarn byk talihi olduunu syler. Bunu ise Kadim Mu dininin drt temel kavramnn Alevi inancnda da temel inan olmas ile delillendirir. Mu dininin drt temel kavram unlardr;135 1-Tanr tektir. Her ey ondan var olmutur ve ona dnecektir. 2- Ruh ile beden birbirinden ayrdr. Beden lr ve ayrrken ruh lmez. 3- Ruh, mkemmellie ulamak iin deiik bedenlerde yeniden doar. 4- Mkemmellie ulaan ruh Tanrya dner ve onunla birleir. Kadim uygarlklarn, Mu uygarl balamndaki balantlarn bir yz de Hermetik bilgilerle Alevi inancnn karlatrlmas veya ilikilendirilmesidir. Hermes konusunda doktora almas yapm olan Sibel zbuduna gre136; slam hermetistlerinin ou, Batni-ia balam iinde kendilerini konumlamaktadrlar. Bunun dnda Erdoan nara gre;137 Hermes'in retisi Mool basks ile Asya'daki yurtlarn brakarak Anadolu'ya gen Trkmenler eli ile Anadolu'ya tanmtr. Bu sebeple Anadolu Bektailii'nin gizemli kaynann Hermetik bilgiler olduunu belirtmitir. Bu tespiti destekler bir ekilde Mehmet Saltk yapm olduu bir aratrmasnda138, Hac Bektai Veli ve Hermes hakknda balant kurulabileceini sylemitir. Saltk; Nevehir Hac Bekta ilesinde bulunan, Hac Bekta klliyesi giriinde bulunan emede Hz. Sleyman'n mhrnn olduunu
132

Cihangir Gener, Ezoterik- Batni Doktirinler Tarihi, 7. basm, Piramit Yaynclk, Ankara, 2003, 27. 133 Gener, a.g.e., 89. 134 nar, a.g.e., 12-13. 135 Gener,a.g.e., 22. 136 zbudun, a.g.e., 300. 137 nar, a.g.e., 210. 138 Mehmet Saltk, Kudili Klavuzu Simyann Ayak Sesleri, Hermes Yaynlar; stanbul, 2005, 60.

belirterek, dergah kapsnn, giri kemerinin zerinde Gne ve Ay sembolleri bulunduunu syler. Bununla beraber d avluda bulunan cem odasnda da 12 adet post bulunduunu, bunlarn birincisinin Horasan erenlerinin postu olarak Hac Bekta'a ait olduunu 12. postun mihmandar yani yol gsteren postu olduunu ve bu postun Hzr Aleyhisselam'a, baka bir ifade ile Hermes'e ait olduunu sylemektedir. Anadolu uygarlklar, gerek Anadolu zerinde bilinen uygarlklar, gerekse kadim uygarlklarn gleri sonucu olumu yaplar olsun, Aleviliin kkeni ve ieriinin nasl ekillendii konusunda elde yeterli bilimsel veriler olmasa bile, nemli bilgiler vermektedir. Bu bilgiler tarihe ve Alevilie farkl gzlerden de baklabilme imkanlar vermekte ve insana kadimle balant kurabilme olana salamaktadr. Ezoterik doktrinlere gre, Tanrsal bilincin artmasnn en ncelikli arac Kamil nsandr, hedef Kamil nsanlar yetitirmektir. Kamil nsanlar yetitirmek ise, ancak st dzeyde bir retiyi alglayabilecek, seilmi insanlarn eitilmesi ile mmkndr. zellikle Bektailer kendi aralarnda st dzey bir teolojik sistem paylarlar. Bunlarn bu gizlilikleri ve paylatklar bilginin nelii, kadimle balant kurmak konusunda anlaml sebepler sunmaktadr. Bunun yannda Kamil nsanlar yetitirmek iin binlerce yldan bu yana eitli, Bektailik gibi yaplarn kurulmu olduu ve bir srlar sistemi iinde sembolik bir dille bilgiyi aktard, bu ekilde bilginin hemen her kavimde, her millette, binlerce sene korunarak, uygarlktan uygarla aktarlmasnn mmkn olduunu dnmek makul grnmektedir. Alevi Bektai inanc kadim uygarlklar ve Anadolu uygarlklar balamnda dnldnde daha kesin olmayan bir aratrma alanna doru kaymaktadr. Buna ramen retinin farkll ve derin mistik yan bu balantnn olabilirliini dndrmektedir. Bu balamda aslnda derviler sz konusu bu uygarlklarla dnsel ba kurabilecek zgn kiiliklerdir. Dervilerin gerek dnce dnyalarnn ortaya karlmas, gerekse insanlara tledii yaam pratiklerinin gz nne alnmas ile insana dair kadim izlerin bulunmas da mmkn gzkmektedir.

2.2.2. ESK TRK NANLARI VE RUHSAL NSANLAR Trk topluluklarnn zaman iinde kabul ettikleri dinler ok eitlidir. Tarihsel ve toplumsal koullarn sonucunda birok dinle karlam ve bunlarn birou ile iliki iinde olmulardr. Trklerin kabul ettii dinler: Doa Kltleri, Gk Tanr dini, Budizm, Zerdtlk, amanizm, Mani dini ya da Maniheizm, Yahudilik, Hristiyanlk slam ve slamn Batini yorumlardr.139 Trkler her karlat dini tpk dier toplumlarda olduu gibi kendi gelenei erevesinde anlam, anlamlandrm ve yaamtr. Bu balamda Trkn dini ou zaman, tresi ile yakndan ilikili
139

Bkz; kr Gnbulut, Ortadou Din Kltr, Kaynak Yaynlar, stanbul, 1996, 8.; Ahmet Yaar Ocak, Alevi ve Bektai nanlarnn slam ncesi Temelleri, letiim Yaynlar, stanbul 2000, 53.; Okan, a.g.e., 49.; Harun Gngr, Trk Bodun Bilimi Aratrmalar, Kum Saati Yaynlar, stanbul, 2006. 11.; Ceren Selmanpakolu, The formation of Alevi syncretism,: The Department of Graphic Design and The Institute of Fine Arts of Bilkent University Thesis (Master's), Yaynlanmam Yksek Lisans Tezi, Ankara, 2006, 41-52.

olmutur.140 Bu aslnda trenin, btn dinsel kabullerin tesinde, toplumun ileyiinde, belirleyici bir rol oynad anlamna gelmektedir. Gnmzde de, Trkler ok eitli dinlere dalmlardr, bunlara rnek verecek olursak: Hristiyan olarak; Ortodoks: Yakutlar, uvalar; Katolik: til, Yayk boylar Trkleri, Kazan ve Lehistan Trkleri, Musevi olarak; til, Yayk Trkleri, Kazan Trkleri, Karaimler, Budist olarak; Trkistan, Kansu Gktrkleri, aman oalrak, Kansu'dan Sibirya'ya kadar btn Asya ve Yakutlar, slam olarak; Ortadou, Balkanlar, Hazar'n dousu ve eitli g yerleri.141 Bu kadar farkl dinsel inanlarda gelenein dinin iine girip dinsel anlaylar farkllatrd da grlmtr. Bunun yannda eski dinsel inan ve kabullerin, yeni dinsel anlay etkilemesi ve senkretik bir biimde yeni yorum ve anlaylar oluturduu da grlmektedir. Bu yeni anlaylarn olumasnda hangi dinden olunursa olunsun, dinsel anlayn aktarlmasnda arac olan ruhsal insanlarn etkisi, dinin anlalmasnda yadsnamaz bir gerekliktir. Bu anlamyla yeni olan bir dinin iinde eski ruhsal insanlarn izlerini grmek her zaman mmkn olmutur. Bunlar daha ak anlatabilmek iin sz konusu dinlerin Trk inan dnyasndaki yerleri belirlenip, ruhsal insanlarn etkileri ortaya koyulmaldr. Bu ortaya koyu Anadoludaki dinsel kavraylarnda kkeni ile ilgili belirlemeler yapmaya imkan verecektir. Baka bir ifade ile Trkmen kitlelerinin Anadolu'ya gelmeden nce tandklar yer, gk, su ve ata klt gibi eski Trk inanlar ile birlikte amanizm, Budizm, Zerdtlk, Maniheizm ve Hristiyanlk gibi inanlarn oluturduu senkretik kltr ortam Anadolu Aleviliinin inan dnyas hakknda nemli iaretler verecektir. Dinlerin senkretik btnne Proto Alevilik142 balamnda aklayan almalar da bu belirlemelerle daha anlaml hale gelecektir. Hi olmasa Aleviliin nasl bir senkretik btnlk iinde olduu grlecek, bu balamda Trk dnyasnn da sz konusu yapya nasl bir etki yapt gsterilecektir. Anadolu Alevilii Trk dnyas inanlarnn en eskisinden en yenisine kadar birok inan ve pratiklerin gzlemlendii bir alandr. Bu benzerlikler zellikle ruhsal inan ve pratikleri tayan kiiler tarafndan aktarlmaktadr. Bu balamda aleviler iindeki ruhsal insan olan dervilerde birok eski inan unsurlar ve pratikleri grnmektedir. Bu balantlar sz konusu inanlar anlatlrken belirtilecektir. almamzda dervilerle dorudan ba olduunu dndmz Doa Kltleri inanc, Gk Tanr dini, amanizm, Mani dini ya da Maniheizm, Yahudilik, Hristiyanlk ve slamn Batini yn hakknda baz belirlemeler paylalacaktr. 2.2.2.1. Tabiat Kltleri Trklerin bilinen en eski inanlar olarak kabul edilen Atalar ve tabiat kltleri zerine ok ciddi almalar yaplmtr. Bu almalardan Ahmet Yaar Ocakn almas ok nemlidir. Ocak143; atalar kltnn Trklerin eski dini inanlar arasnda kkl ve sarslmaz bir yeri olduunun anlaldn belirterek, Budizm ve
140

Ayrntl bilgi iin bkz; Sait Baer, Heterodoksi, Nakilik-Bektailik, (I. Trk Kltr ve Hac Bekta Veli Sempozyumu bildirileri iinde) Gazi niversitesi Trk Kltr ve Hac Bekta Veli Aratrma Merkezi, Ankara, 1999, 56 141 Gnbulut, a.g.e., 8.
142

Ayrntl bilgi iin bkz: Erturul Dank, teki Tanrlar Alevi Bektai Mitolojisi, mge Yaynlar, Ankara, 2006, 17. 143 Ocak, Alevi ve Bektai nanlarnn slam ncesi Temelleri, 47.

Maniheizm gibi yabanc dinlerin yaylmasndan sonra bile atalar kltnn kuvvetinden bir ey kaybetmedii tespitini yapar. Buna rnek olarak da ruhun bedenden bedene gemesi (tenash, reincarnation) inancn benimseyen Budizm ve Maniheizm gibi dinlerin Trkler iinde tutunabilmesinde atalar kltnn nemli bir pay olduunu belirtir. nk atalar kltnde de atalar ldklerinde ruh olarak dnyaya tekrar bir beden iinde gelir kabul vardr. Bu sebeple eski atalarn isimleri ocua verilir. Atalar klt ayn zamanda Trklerin atasna gsterdii saygda da kendisini gsterir. Ata ve Tabiat kltlerine nemli bir rnekte Trklerin yaad blgelerde tabiat unsurlarnn ata isimleri ile anlmasdr. rnek olarak Anadoludaki birok yatr bir ahs ad yerine Nohutlu Baba, amlk Baba gibi, zerinde bulunduklar dan, tepenin adyla anlmaktadrlar.144 Doann kiiselletirilmesi atalarn mahlaslar ile yaplmakta, bu anlamyla atalar doa iinde yaayan ve kutsallaan varlklara dnmektedir. Bugn Anadolu'nun hemen her tarafnda zerinde Hz. Ali'nin "atnn ayak izleri" bulunduu sylenen ve bu yzden takdis ve ziyaret olunan birok kayaya rastlanmaktadr. Mesela, Amasya'da oban Dede tarafnda Hz. Alinin ayak izi olduuna inanlan bir kaya vardr. 145 Bununla birlikte derlemelerimiz arasnda Kemal Kaplann kutsal bir aa hakknda syledikleri dikkat ekicidir. Bu aac Rumlar kesmek istemi, baltay bi vuruyor ama ikinci vuruu ayana oluyo. lk vurduu baltann yeri belli ksr olan aput balyor, ben aklm erdi ereli bu aa var, yakacan vermez, kapsna koysa ate yanar, srtnda bir hastalk varsa gesin diye parpulama yaparz. Herkes yapabilir.146 Anadolu Alevileri arasnda youn bir ekilde rastlanlan bu inanlar dorudan tabiat kltleri ile ilikili olduu sylenilebilir. nk tabiat kutsallatrlm ve ona olaan stlk atfedilmitir. Bunun yannda bu aacn kutsalln yanndaki yatrdan m yoksa kendisinden mi ald ok belirli deildir. ki durumda da ya atalar klt ya da tabiat klt baskn olmutur.

2.2.2.2. Gk Tanr nanc Gk Tanr inanc aslnda Trklerin en sistemli eski dinidir. Gk ve zellikle gne Tanry dorudan sembolize eder. Gk ayn zamanda yksek seviyeli varlklarn yaad yer olarak kabul edilir. Gk Tanr ile iletiim kuran kiiler vardr. Bular amanlar olarak gk ile yerin arasnda araclk yapan kiilerdir. amanlara girmeden nce dinin kendisinin gk Tanr dini bu dini uygulayan arac kiilerin ise amanlar olduunu belirtmekte fayda vardr. Bununla birlikte gk Tanr inancn benimseyen Sibirya Trklerinden147 rnek vermek gerekirse onlar g yaadmz
144 145

Ocak, a.g.e., 99-100. a.g.e., 105 146 Mehmet Kaplan, (Ak - Zakir) Amasya Gmhacky Korkut ky, 1930 doumlu, lkokul mezunu. Kayt; Korkut Ky Komu Dede trbesinde, 31.07.2005 tarihinde yaplmtr. Video kaset kayddr. Eklerdeki Grme Listesinde 23. Grme. 147 Bkz: Gngr, a.g.e., 92.

dnya gibi kabul etmektedirler, fakat gkte yere gre daha yksek dereceli varlklarn yaadna inanrlar, bu varlklarn yeryzne mdahale edebileceklerini dnrler, bu anlamda onlarn istedikleri zaman yeryzndeki insanlara mutluluk verebileceklerini kabul ederler. Trklerin ortak sembol olan Dede Korkut ile gnmz arasnda ba kurmak mmkndr. Bu bada ise gk Tanr dininin aracsna ykledii zellikler Dede Korkutta gzlemlenebilir. Dede Korkut gebe Trklerin ycelttii bozkr hayatnn geleneklerini ve trelerini ok iyi bilen, kabile tekilatn koruyan bir Ouz bydr. Halkn atas, kabilenin reisi, bilgili, gl halk ozan ve bilge olarak Kitab Dedem Korkutta, Dede Korkutun tasviri kitabn bandan sonuna kadar tekrarlanr. Hanlar ona danr, t veren, yol gsteren, sorunlar zendir. Ali ir Nevai, onun Trkler arasnda byk bir yeri olduunu, kendinden nceki ve sonrakileri haber verdiini belirtir. O ayn zamanda Kazak-Krgz bahlarnn piri olarak da tannr. Dede Korkut eserde, genellikle ozan olarak karmza kar. Fakat toplumu ynlendirme biimi bir amann motive edici tavrna ve gk Tanr inancnn pratiklerine benzer148. Korkut ata sz konusu toplumun vazgeemeyecei bir ruhsal nder konumundadr. Onun bu amanistik zellii bir menkbeye gre yle tasvir edilir, Korkut adl bir aman, amanlarna kopuz almay ve trk sylemeyi rettii belirtilir149. Buradan aslnda gk ile yer arasndaki irtibat salayan kiinin nemi ve bu kiiler vastas ile inan dnyasnn inasnn mmkn olduu grlmektedir. Yukardaki belirlemelerin dnda bir Ouz menkbesine gre "epniler" Gk Han evladdr150. epnilerin hepsinde gk tanr dininin zellikleri daha baskn olarak grlmektedir. Gnmzde de epniler, bugn tamamen yerleik dzene gemilerdir. Bat Anadolu'daki epnilerin tmnn alevi olmas da bu balant sebebiyle tesadf deildir. Karadeniz dalarnda da etmi adyla oturmaktadrlar.151 almamzda dervilerin youn yaad blgede epnilerin olduu gzlenmitir. Hatta bir kyn ismi etmi'dir. Anadolu Alevileri arasnda yaygn olan kurtarc beklentisi ile bile gk Tanr inanc arasnda balant vardr. Bu konuda Fuzuli bayat yle bir belirleme yapar. Eski Trk ananesinde kurtarclk, nizam, adalet simgesi olan Tanrolu, baba dervilerin Mehdilik sfatlar verdikleri Baba lyas'n, eyh Bedreddin'in, eyholu'nun, Nur Ali'nin, Baba Znnun'un, eyh Celali'nin simalarnda yeniden canlanmt. Ancak Gk Tanr dini ideolojisi yani, her zaman ethosu bu veya dier beladan kurtaran kutsal kahraman, ii Alevi ynl, yeni dini tasavvufi ideolojiye dntrlmtr.152 Bu anlamlaryla Gk Tanr dini inancn doalc bak asna sahip olmasnda etkin rol oynamtr. Ayn zamanda amann ruhsal alem ile yer alemi arasndaki araclk grevi ile de ruhsal pratiklerin zamana gre deiimi ve uyumu salanmtr.
148

Dua ederken ellerini ge kaldrmas buna rnek olarak gsterilebilir. Bkz: Ocak, Alevi ve Bektai nanlarnn slam ncesi Temelleri, 53. 149 Ocak, a.g.e. 150 Kprl, Anadoluda slamiyet, 43. 151 Birdoan, a.g.e., 86. 152 Fuzuli Bayat, amandan Aka Alpten Erene Krolu, Aka Yaynlar, Ankara, 2003, 149-150.

Aslnda birok derviin aman benzeri bir i grmesi almamzda ortaya kan en nemli verilerden biridir. Derviler de ifa yaptna ruhsal alemle temas kurduklarna inanlan insanlardr. 2.2.2.3. aman ve amanizm W.Radloffun almalar Trklerin eski dinlerinin amanizm olduu ynndedir153. Fakat amanizm; bugn inisiyasyon ieren bir vecd ve trans teknii olarak kabul edilmektedir154. Dorusunu sylemek gerekirse amanizm, bir din deildir. Daha ok grnmeyen ruhlar alemiyle irtibat kurmak ve beeri faaliyetleri ynetmede bu ruhlarn desteini elde etmek iin uygulanan vecdi ve tedavi ile ilgili metotlar btndr155. amanizmde transn amac, kendinden geip bedenden ayrlarak Tanrsal boyuta, ilahi mekanlara nfuz etmektir; baka bir ifadeyle, ruhsal yolculuk yapmaktr. Bu yolculuk yapabilme yeteneine sahip olan aman ayn zamanda ifaclk, gelecei bilme, obsede156 kiilerden obsede varlklar kovma ve by yapabilme yeteneine sahip olunduuna inanlr. Moolistan ve Sibirya inanlarna amanizm demek biraz yanltcdr, nk amann kendisi yceltilmemektedir ve aman Gk Tanr dininin bir paras olarak kabul edilmektedir. Bir aman sadece bozulan dengeyi yineden tesis etmek ve hastala ifa getirmek iin ihtiya duyulur ve arlr. aman ruhsal pratikleri uygulayan kiidir. Baz kabilelerde birden fazla trde aman vardr, baz topluluklarda onlar glerine gre derecelendirilmekte veya kullandklar ruhlara ve yolculuk yaptklar yerlere gre kara veya ak olarak da ayrt edilmektedirler. amanlarn nitelikleri Trklerin girdikleri dinlerle yeniden ekillenmitir. Trklerin, Atalar klt, Gk tanr inanc, Budizm, Manihizm gibi dinlerin bir ksmnda, uygulayc olarak grlen kiilerdeki amanik kabiliyetler, bu konuda alan kiilerin amanizm zerine younlamalarn salamtr. Aslnda burada nemli olan, amann sz konusu inan sistemleri iinde veya dnda pratik unsurlar ieren bir kimlik olmas ve kendisini daha sonra ait olunan sistem iinde ikame etmesidir. Bir aman aslnda ruhsal lemle maddi lem arasnda kpr vazifesi stlenirken, kendi konumunu bir araclktan daha st bir seviyeye karmaz. Kendisini sz konusu ruhsal duruma muhatap olmu bir kiilik olarak tanmlar. Bu zellii ile dervilere benzer bir tevazu ve doallk iindedir. amanlar ait olduklar toplumlarda baz ilevleri yerine getirirler ve baz pratikleri uygularlar. Bunlar yle belirtebiliriz. Doa glerini kendi istekleri dorultusunda ynlendirmek157 buna by ve sihir yapmak diyebiliriz. Gnmzde Anadolu'da okuyup flemek, ip balamak, muska yazmak gibi usullerle hastalk tedavi etmeye alan kimseler vardr. Halk arasnda genellikle hoca diye tannan bu ahslar, gerekte aman kalnts kimselerden baka bir ey deildirler158. kincisi hastalar iyiletirmek, buna
153 154

Ocak,a.g.e. obanl Salt, a.g.e. 439-440. 155 Mircea Eliade- Ioan P. Coulianiano, Dinler Tarihi Szl, (ev.: Ali Erba) nsan Yaynlar, stanbul, 1997, 259. 156 Spiritel bir kavram, bir ruhun tasalludunda (ynetiminde, kontrolsz etkisinde)olma durumu. 157 Ocak, Alevi ve Bektai nanlarnn slam ncesi Temeller, 141. 158 a.g.e., 129.

ifaclk misyonu diyebiliriz. amanlar, din adam sfatyla dini merasimleri ynetirlerken, sihirbaz-hekim sfatyla da hastalar tedavi etmektedirler.159 ncs gaipten ve gelecekten haber vermek, bunu da kehanet misyonu olarak belirtebiliriz. amanlarn gaipten ve gelecekten haber vermeleri konusunda uyguladklar ve hem tarihte, hem de gnmzde rnekleri bulunan iki ana usl vardr, bunlardan biri, amann ruhunun geici olarak bedeninden ayrlp gizli alemlerde dolamak eklinde, gaip bilgilerini almas, teki de ge ykselerek Tanr'nn yanna gidip, gelecekte olup bitecekleri bizzat ondan renmesidir.160 Drdncs ise tabiat kuvvetlerine hakim olmak, bunda da kuvvetleri ihtiyalar ynnde ynlendirebilmekten bahsedilebilir. Sz konusu bu zellikler Trklerin ilikiye getii btn dinlerde bir ekilde grnr olmutur. Aslnda burada grnen, baka dinlerin erevesini kullanan, ruhsal alemle irtibatlanabilen amanist bir zihniyetin yansmalardr. Sz konusu tespitler Ahmet Yaar Ocak tarafndan yle sunulmaktadr. Alevi-Bektai velileri olan Hac Bekta, Hacm Sultan, Abdal Musa ve dierleri gibi, Mslman olmakla birlikte izleri bir trl silinmemi amanist geleneklerin hakim olduu bir evreden kma Trkmen babalar olunca, bu motiflerde esas unsur olarak amanizmi grmek tabi hale gelecektir.161 Eski kam-ozanlarn, yeni dervi ve eyhler olduklarn sylemek yerinde olacaktr. Bu ruhsal insanlar eski inanlarla slamn uzlamasn Trkmenler'i hi sarsmadan salamlardr. Bunun bir sonucu olarak heterodoks Trk slam domutur162. Tasavvuf, XIII. yzyl Anadolu'sunda, gebe ve yar gebe evrelerde kuvvetli temsilciler bulmutur. Bozkrlarda gebe, yar gebe bir hayat sren Trkmenler'le birlikte bulunan ve eski kam-ozanlara benzeyen babalar Anadolu'nun artlarna uygun bir halk tasavvufunu da oluturmulardr. Eski amanlarn babalara, dervilere dnmne Barak baba ok iyi bir rnektir. Sz konusu rnei Ahmet Yaar Ocak yle aktarr. Barak Baba, hepsi de ayn kyafeti tayan yz kadar derviiyle ehre gelmiti. Barak Baba da dahil olmak zere hepsi, iki yannda kz boynuzlarna benzer boynuzlar olan, keeden yaplm klahlar giymilerdi. Kaznm salarna, ka ve sakallarna karlk, aa sarkan bol ve gr byklar vard. Belden yukarlar plak olup boyunlarnda ve omuzlarnda kk ziller ve kna ile boyanm ak kemiklerinden yaplm kolyeler aslyd. Ayrca bellerinde tahtadan yaplm kllar vard. Davullar ve ziller alarak raks ediyorlard. Bu esnada kardklar sesler ok rktc ve etkileyiciydi. 163 Eski amanlar gerek erkek, gerek kadn olsunlar bir kast halinde bulunmazlar. Mensup olduklar boy, oymak ve kyn yesi olarak halk iin de yaarlar. Onlarn
159 160

a.g.e., 127. a.g.e., 132.; Perrin, a.g.e., 117. 161 Ocak, a.g.e., 123. 162 Irene Melikof, Hac Bekta Efsaneden Geree. (ev.: Turan Alptekin) Cumhuriyet Kitabevi, stanbul, 1998, 150.; Mircea Eliade, amanizim, (ev.: smet Birkan) mge Kitabevi Yaynlar, Ankara, 1999, 440.; Ocak, a.g.e., 81.; Gngr, Trk Bodun Bilimi Aratrmalar, 105. 163 Ocak, a.g.e., 196.

baka dier insanlardan farkll ancak ayin yaptklar zaman, baka bir ifade ile Tanrlar dnyasna kartklar, ekstaz haline geldikleri anlarda olur. Vecd hali getikten sonra aman dier kiilerden farkszdr.164 Derviler de halk iinde byle bir konuma sahiptir. Bunun dnda dergahlarda yaayan derviler halktan kopuktur, fakat halk iinde yaayan derviler onlar gibi yaay sergilerler. amann vecd haline geldii durumlar ise dervilerin nefes sylerken ki durumlarna benzer. Derviler muhabbet esnasnda kendi fark ediine gre ifa yapar ve bu ann dnda, sradan halka benzer davranlar sergiler. Aslnda amanlarn birok zellikleri sz konusu bu mistik ahsiyetlerde farkl ekil iinde gzkmektedir. zetleyecek olursak amanizm farkl dinlerle karlam olsa bile etkilerini karlam olduu dinin iinde gstermitir. Dinler genel anlamda btnsel ve kapsayc anlam emalar sunarlar. Bu emalar kiisel dnyann organizasyonundan balar toplumsal ve kainata ilikin bilgilerin, devlerin sunumuna kadar geni bir yelpazeyi ierir. ou zaman dinlerin rettii bu anlamlar kmesi kii, grup veya toplum tarafndan kendi kltrel birikimleri zerinden anlalr. Bu manada bir din ile karlaan insandan topyekun bir deime beklenir, ayet bu karlaan bir toplumsa beklenti toplumun komple deimesi ynndedir. Trkler de slam dinine getiklerinde byle bir deiim ve uyum sreci iine girmilerdir. Fakat bu deiim ve uyum sreci iinde, kendilerine ait ve toplumsal deneme de geerlilii olan inan ve davran biimlerinin deimesi ok zor olmutur. zellikle Trk gelenek ve greneklerine daha da bal olan gebe yaay tarzna sahip topluluklar, eski inan kalntlarn daha da fazla zerlerinde barndrmlardr. Bu zelliklerden ve grnen etkileyici unsurlardan en bata geleni ise Anadolu insan zerindeki amanizmin ve amann etkisidir. 2.2.2.4. Budizm, Zerdtlk ve Mazdekizm Bu dinler dier balklar altnda incelediimiz dinler kadar direk ilikili dinler deildir. Fakat Trklerin inan dnyasnda olan belirli sembollerin kaynadr. Bunda sz konusu dinlerle, Trklerin ilikisinin, yaadklar blgelere yaknlkla bir iliki iinde bulunmasndandr. Budizm Trklerin yaad corafyaya yakn blgelerde hakim bir inan olduu iin Trklerin bir blm Budist olmutur. Bunlara rnek verecek olursak; Kuanlar (3-76), Topalar (386-557), Akhunlar (496567), Uygurlar (800-900'l yllar) saylabilir. Bunun yannda Gktrk Toba Han (572-581), Bilge Han (683-734) Budizmi kabul etmek istiyor fakat Vezir Tonyukuk ve asiller, Budizmin sava kart olduunu, oysa Trklerin savaarak zenginletiklerini ne srerek vazgeiriyorlar.165 Budizm temel olarak Trklerin gk Tanr inanc ile de fazla rtmyor. zellikle insan yumuatan yanlar sava Trkler iin ekici olmuyor. Bunun yannda Budizmin tenash inanc Trklerin atalar klt gemiine destek veriyor. Bilindii gibi Budizm'in temel inanc olan tenash gereince canllar, Nirvanaya (ebedi mutluluk) ulancaya kadar, ldkten sonra deiik bedenlerde birok defalar yeniden dnyaya gelindiine inanlr. Sz konusu inan, Trkler de ciddi kabul grmtr. yle ki bu inan Mani dini ile ilikilerine olanak salad gibi slam tasavvufunda da zgn yorumlamalara imkan vermitir.
164

Abdulkadir nan, Tarihte ve Bugn amanizm Materyaller ve Aratrmalar, Trk Tarih Kurumu Yaynlar, Ankara, 2000, 79. 165 Gnbulut,a.g.e., 8.

zellikle Trkler Anadoluya gelmeden nce bulunduu blgelerde ran dinleri balamnda Zerdtilik ve Mazdekizm ile ilikileri olmutur. ran'a yakn Trkler 600 - 700'l yllarda Zerdt dinine ynelmitir.166 Trkler iinde geni bir taraftarlar kitlesi elde edebilmilerdir. Bu konuda Ahmet Yaar Ocak biraz mbalaal olmakla birlikte ifade ettiini syleyerek, stad- Sis'in etrafna yz bin Zerdti Ouz Trknn toplandn ve buradan bu taraftarlar tabannn ne kadar geni olduunun grnebileceini belirtmektedir.167 Zerdtilik ve Mazdeizm'in Ouzlar arasndaki etkisi, zellikle Anadolu asndan nem kazanmaktadr. slamiyet'in kabulnden sonra gebe kabileler arasnda kalntlar bulunan Zerdti ve Mazdeist etkiler, Ouzlar vastasyla Anadolu'ya getirilmitir. Bu etkilenmede Hallac Mansur'un ciddi belirleyiciliinden sz edilebilir. Bunun yannda sz konusu dinler zellikle ran blgesinde hakim olan dinlerdir. Trklerin Anadoluya gelmeden veya geldikten sonra da bu etkilere ak olaca da rahatlkla sylenebilir. Sz konusu dinlerin etkisi daha ok Mani rahipleri aracl ile Mani dini erevesinde olmutur. 2.2.2.5. Manihizm Mani dini aslnda Zerdtlk ile Hristiyanlk arasnda bir din olarak dnlebilir. Dinin kendisinin senkretik bir karakteri vardr.168 Belki de bu zelliinden dolay Trkler arasnda kabul grp yaylmtr ve etkileri gnmz halk inanlarnda da grlmektedir. Mani dininin Trklerle karlamas; 762'de Uygur Hakan Bnn, in'den drt Mani rahibiyle birlikte dnerek soylularla birlikte Manilii kabul etmesiyle balamtr169. Daha sonra 700-800lerde de halk arasnda Manilik yaylp gelimitir. Mani dini Orta Asya' da Uygur Devletlerinin siyasi destei ile ve yine Uygurlar vastasyla yaylmtr, onlarn siyasi gleri azaldka da Mani dini Orta Asya' daki etkisini kaybederek yerini Budizm' e terk etmitir.170 Mani dininin Uygurlarda resmi din olarak kabul edilmesinin dnda, Mani dini ran'da gizliden gizliye taraftar toplayarak yaylmtr. Din genellikle Anadolu, Suriye ve Orta Asya'da yaylma imkan bulabilmitir171. Maniheist din adamlar, buralara yaylarak propagandalarn srdrmlerdir. Aradan fazla bir zaman gemeden, nce Horasan, sonra da Maverannehir'de ilk Maniheist topluluklar olumutur. Daha sonra Horasan ekolnn olumasnda da etkili olacak olan bu Maniheist rahipler, Anadolu'daki halk inanlarna da senkretik karakteri ile yardmc olmutur. Maniheizm'in bu kuvvetli etkisinin Anadolu'ya glerle geldiine ve baz Trk tarikatlarnn oluumunda nemli paylar olduuna F. Kprlnn dikkat ektiini Ahmet Yaar Ocak nemli bularak belirtmitir172. Mani dini Trk dncesi asndan ok nemlidir. yle ki Trklerin Akdeniz ve Yakndou dncesine almasn salam ve somut olarak Trklerin yerleik hayata gemelerine katkda bulunmutur173. Mani dininin Trk dnce ve inan sistemini ne kadar etkiledii
166 167

Gnbulut, a.g.e., 8. Ocak, a.g.e., 73. 168 ktem, a.g.e., 232. 169 Gnbulut, a.g.e.,.8 170 Gngr, a.g.e., 157.; Melikoff, a.g.e., 51. 171 Ocak, a.g.e., 73. 172 Ocak, a.g.e.,78. 173 Gngr, a.g.e., 158.

kark bir konudur. nk Mani dini senkretik bir karakter tamaktadr. Bu yzden hangi unsurlarn Trk dncesine Mani dininden, hangilerinin Budizm, Hristiyanlk hatta Mslmanlktan getiini tespit etmek gtr. Buna ramen, dalist karakteri ve rahiplerinin ruhsal mistik insanlar olarak halk ile birlikte yaamalar, kurumsal bir yaplarnn olmamas, daha naturalistik bir dinsel karakter tamalar Anadolu halk inanlarn etkilemi ve zellikle halk iindeki dervi tiplerinin olumasnda belirleyici olmutur. 2.2.2.6. Yahudilik ve Hristiyanlk. Trkler Hristiyan olarak; Ortodoks: Yakutlar, uvalar; Katolik: til, Yayk boylar Trkleri, Kazan ve Lehistan Trkleri, Musevi olarak da; til, Yayk Trkleri, Kazan Trkleri, Karaimler ve Hazarlardr, Trkler 740'ta Hazar hakan ve asillerinin Yahudi dinine gemesi ile Yahudi olmulardr. Bu dnemde Tevrat, Trkeye evrilmitir. Hazar st tabakas, Trke Tevrat'a gre ibadet etmeye balam fakat halk yine aman kalmtr174. Binli yllara kadar Trkler tek Tanrl dinlerden olan bu iki dinle de iliki iinde bulunmulardr. Fakat bu ilikide bulunu, ayn slamla ilikide bulunu gibi kitabi dinlerin bekledii dzenlilik iinde olmamtr. Trkler sz konusu inanlar kendi treleri dorultusunda ve eski inanlarnn belirleyicilii altnda hayata geirmilerdir. Bu sebeple, halk inanlar her zaman senkretistik zellikler gstermitir. Baka bir ifade ile Trkler, dinleri kendi geleneksel alglaylar iinde yaama geirmilerdir. Ynetici soylular nazarnda byle olan durumun, halk arasndaki durumu ise gelenein belirledii inanlarn hakim olmas eklindedir. Trkler ikinci olarak ise, Hristiyanlkla Anadolu'ya gelip yerletikten sonra ilikiye girmilerdir. Sz konusu iliki putperestlik ve Hristiyanln syncretisminden oluan yeni bir kltrle temas etmek eklindedir175. Bu sebeplerden dolay Anadoluya gelen Trkler her ne kadar Horasan ekolnn etkisi ile slam olarak gelmi olsalar da, Anadoludaki halk, Dou Roma imparatorluunun politikalarndan dolay Hristiyan, pagan veya senkretik doal inanlar olan mistiklerdir. Anadolu halknn mistik kkenli Hristiyanl gle gelen Trkleri de nemli lde etkilemitir. zellikle Anadolu Aleviliindeki birok inancn, Anadolu antik inanlar ve Hristiyanlkla ilgisi vardr. Basite rnek vermek gerekirse, 12 havari ve 12 imam, baba-oul kutsal ruh ve Hak Muhammet- Ali, trbelerde mum yakmak, Azizlere gsterilen saygnn erenlere dervilere gsterilmesi gibi rnekler verilebilir. Fakat bu sembolik benzeme ierikte bir benzeme deildir. Sz konusu kavramlar slamn temel prensipleri nda ekillenmitir. Bu konunun ierii ise Batni bir gr olan Horasan ekol vastasyla oluturulmutur. Anadolu halk slamn anlamada Horasan ekol ok nemlidir. Yaptmz derlemelerde herkes sz birlii yapmasna Horasandan geldiini belirtmektedir. Bu anlamyla Horasan ekol ve Batnilik Alevi Bektai geleneini anlamada temel noktalardan biridir. 2.2.2.7. Horasan Ekol ve Batnilik
174 175

Arthur Koestler. 13. Kabile, (ev: Belks Dibudak), Plato Film Yaynlar, stanbul, 2006 Ocak, a.g.e., 92.

Horasan rann dousunda bulunan geni bir corafi blgenin addr. Ceyhun rma'nn gneyindeki ve Hindiku dalarnn kuzeyindeki memleketleri de iine almaktadr. Bu gn, ekseriyeti Sovyet snrlar ierisinde olmak zere Moolistan, Rusya ve ran tarafndan paylalm vaziyettedir176. Horasan, Anadolu'nun yurt edinilmesinde, Anadolu'yu hem nfusa ve hem de kltr bakmndan srekli beslemitir. Bu itibarla Anadolu'daki ilk mutasavvflar Horasan Erenleri diye anlmtr. Gerek Abdal Musa'nn babas ve gerekse Hac Bekta bu Horasan Erenleri'ne dahildir177. Bunun yannda Horasan kelimesi, Horasan'da domu bulunan, cezbe ve ilahi ak esasna dayal Melameti-Kalenderi sufiliine de iaret eder178. Bu dervilere horasani denmesinin bir sebebi de bu ak yolu olan Kalenderilik akmna mensup olduklarn gstermektir. Bu yol ak yoludur, bunu benimseyenler, ok byk zorluklar, gerektiren Allaha ulamann ancak akla gerekleebileceine inanrlar.179 nk ak zorluklara katlanmak ve onlar amak iin gerekli olan kuvvet kaynana yani Yaradana ynelmeyi gerekli klar. Bu dervilerin akla dini yaymalar hakknda Kprl unlar ifade eder. Birok Trk dervileri yeni dini ve tarikatlarn yaymak akyla gebe Trkler arasna geliyorlar ve yeni mefkureyi onlarn anlayacaklar bir lisan ve zevk alabilecekleri bedi'i bir ekil ile yaymaa alyorlard. 180 Derviler Anadolu'ya g eden Trkmen boylarna slamn Batni yorumunu yaymaya almlardr. Hac Bektata Ahmed Yesev gibi, bu dini, g eden kavimlerin anlay ve geleneklerine uyarlamaya almtr.181 Daha sonra sre iinde, Bektailik bir dini senkretizm yani bir badatrmaclk eklini almtr. Dier dinler Trklerin dn dnyasn ciddi biimde etkilemilerdir. Budist, Zerdt ve Maniheist rahipler Mslman sufi evrelere yabanc deillerdir. Toplumlarn karmaas ile inan ve dnce sistemlerinin yaygnlamas arasnda paralellikler vardr. IX ve X. yzyllarda ran ve Asya ilerine uzanan geni bir sahada, iinde yaadklar siyasi otoritenin ve toplumun skntlarndan kamak isteyen baz sufilerin, dnyay umursamayan, protestocu bir mistik felsefeyi benimsemeleri ok mmkn grnmektedir. slamn iktidara ve savaa yneldii dnemlerde manevi yolun yolcusu olan birok kii mistik yollar tercih etmilerdir. te meselenin bu safhasnda iin iine Melamet-Kalenderilik ilikisi girmektedir ki, Kalenderiliin mistik temellerinden birisi de Ahmet Yaar Ocakn kanaatine gre budur. Horasan geleneinin bir grnm olan Kalenderilik Anadolu Aleviliinin temellerinden bir tanesidir. Yine nde gelen aratrmaclardan rene Melikof da bu konudaki grlerini etmektedir.
176

Abdurrahman Gzel, Abdal Ms Velyetnmesi, Trk Tarih Kurumu Yaynlar, XVIII-15, Ankara, 1999, 132. 177 Melikof, Anadolu slam Gizemciliinin Orta Asya Kkenleri, 16. 178 Ahmet Yaar Ocak, Osmanl mparatorluu'nda Marjinal Sflik: Kalenderler (XIV-XVII Yzyllar), Trk Tarih Kurumu Yaynlar, Ankara, 1999, 83. 179 AY, a.g.e., 74. 180 Fuad Kprl, Trk Edebiyatnda lk Mutasavvflar, Trk Tarih Kurumu Basmevi, Ankara, 1976, 2. 181 Melikof, Alevi Bektailiin Tarihi Kkenleri, Bektai-Kzlba Blnmesi ve Neticeleri, 18.

 Gezgin dervi, Kalender ya da abdal, amann btn d izgilerini tar; muska, ngrak, ku teleklerinden balk, at simgesi denek, tasavvufta zikir, amanln kendini ama uygulamalarn andrr. Onlarnki gibi hastalklar iyi edici amalarla yaplr. aman gelenekleri, yok olup gidecei yerde, halk sufilii erevesi iinde yaaya gelmitir. Bu gelenekler gnmzde de orta Asya'nn kimi yrelerinde hala yaamaktadr. Bu bilin d kalntlar anlamak iin, ilk derviler tarikatnn kurucusu Hoca Ahmet Yeseviye dnmek gerekir.182 Trklerin en eski geleneklerindeki ruhsalln pratik uygulaycs olan aman, Trklerin geirdii tarihsel dnemler ve tant farkl dinlerde kendisini klk deitirerek gstermitir. Sistemlemi Gk Tanr dini ve Atalar kltnden de bamsz olarak dnlmesi gereken amanlk aslnda ruhsalln pratik boyutu ile ilgili teknikler btndr. Bu anlamyla var olan her anlayla bir ekilde nsiyet kurabilme kabiliyetine sahiptir. Melikof'un belirttii gemile kurulan bilin d iliki kavram ok nemlidir. yle ki; gelenei tayan bir kii, ait olduunu varsayd dini bozmak ve tahrif etmek iin gelenei bidat olarak dinin iine sokmaz. Onun iin dine dahlettii unsur o kadar doaldr ki onun, dinin temel prensiplerine aykr olduunu dnmez. Zaten kendisi iin o kadar doal olan bir inanca uymayan hibir dini de benimsemez. Dinlerin yaygnlamas aslnda alkanlklarn yaygnlamas gibidir. nsanlar dinleri derin bir sorgulama ve aray neticesinde bulmaz daha ok evresindeki pratik anlay ve kavraylarla bir eylere ynelir. Bu manada Trklerin tarih iinde girdii dinlerin zellikleri, Mslman yaay tarz iine, bu biimde dahlolunmu ve yaayn srdrmtr. Daha sonraki ifadelerde de greceimiz gibi slam gelenei iindeki sufilerin farkllaarak Anadoluda dervilik ad altnda Halk sufilii balamnda yorumland grlmektedir.

2.2.3. SLAM GELENENDE SUFLER

slamn ilk dnemlerinde bilinen anlamda dervi ve sufi yoktur. Sufiler ounlukla kendilerini hayat boyunca peygamberi grmeyip fakat ona kar youn muhabbeti olan Veysel Karani ile ilikilendirmilerdir183. Onun gittii yolun kendi gittikleri yol olduu konusunda belirlemelerde bulunmulardr. Bunun yannda slam Tasavvuf yorumlar mam Ali ve Halife Ebubekir zerinden delillendirilir ve bu temel ahsiyetlerle, Sufizm, slam iinde slama uygunluk temelinde, merkez isimler arar ve bunlar belirtir. Sufizm daha ok slam devletinin gelimesi ve baka kltrlerle karlalmas sonucunda slam'n iinde olumutur. Bunda Fars Kltr ve Hint Kltrnn ok belirleyici etkileri olmutur. Bu etkilerin slama uygun olup olmad, nasl bir slam
182 183

Melikoff, Hac Bekta Efsaneden Geree, 26. Osman Eri, Kitab- Cabbar Kulu, Alevi Bektai Klasikleri VII, Trk Diyanet Vakf Yaynlar, 2006.

anlaynn gerek olduunu aratrmak daha zel bir aratrma konusudur. Bu konuda mr Ceylann Byle buyurdu Sufi almasn burada zikretmek yerinde olacaktr. slam tarihinde sufilik tarikatlar vastasyla yaygnlamtr. Tarikatlar aslnda birer renme okullar, imdiki manada ekollerdir. Kahire, Kemir, Konya geninde yaygnlk kazanan 12 ana tarikat isimleri, kurucu pirleri ve tarikatn kurulduu ehirler yle sralanabilir: Yeseviye; Ahmed Yesevi (.562/1167 Yesi) Kadiriye; Abdlkadir Geylani (.562/1167 Badat) Rfaiye; Ahmed Rfai (.578/1182 Basra) Bedeviye; Ahmed Bedevi (.675/1276 Msr) azeliye; Eb'l-Hasan azeli (.656/1258 Msr) Halvetiye; mer Halveti (.800/1398 Herat) Sadiye; Sadddin Cibavi (.700/1300 Suriye) Shreverdiye; . Shreverdi (.632/1254 Badat) Kbreviye; Necmddin-i Kbra (.618/1221 Trkmenistan) Mevleviye; Mevlana (.672/1273 Konya) Bektaiye; H. Bekta- Veli (.669/1270 Hacbekta) Nakibendiye; B. Nakibend (.791/1389 Buhara).184 XII-XIV yzyllarda kurulan ve gelien tarikatlar slam gelenei iinde etkin tarikatlardr. Bununla birlikte bir de bir sre tarikatlar devrinde varln srdrdkten sonra fikirleri ve tavrlar ile eitli tarikatlar ierisinde eriyen daha Batni karaktere sahip olan ve zellikle Anadolu corafyasnda dini-siyasi ok nemli tesirler brakan baz ekolleri de burada zikretmek gerekir bunlar: Vefailer; Eb'l-Vefa Badadi (.501/1107) Babailer; Baba lyas Horasani (.637/1240) Kalenderiler; Cemaleddin Savi (.631/ 1233) Haydariler; Kutbuddin Haydar (.618/ 1221) Hurufiler; Fazlullah Esterabadi (.796/1394)185. zellikle yukardaki ekoller kurumsallam tarikatlar iinde deil de halk arasnda kurumsallamam dini-siyasi anlaylarda etkili olmutur. almamzn konusu olan Alevi Bektai dervileri de sz konusu anlaylar ou zaman bnyelerinde tamtr. Zaten bu derviler Batni186 karakterli dervilerdir ve bu kiilerin slam anlay ortodoks slamn anlay ile ciddi tezatlklar gsterir. Abdlbaki Glpnarl bu konuda; Batnilii temsil edenler, Mslmanla inanmam kiilerdir; asl Mslmanlk, bizim anladmz Mslmanlktr diye telkin ettikleri esaslar, tmden Mslmanla aykrdr; fakat bu aykrlk, ok zekice gizlenmi, slami bir ekle

184 185

Ceylan, a.g.e., 18. a.g.e. 186 Uluda, a.g.e., 68.

brnmtr.187 Glpnarlnn Batniler hakknda slam d olduu kanaati slamn ne olduu tartmalarndan kaynaklanmtr. Fakat bu derviler ve sufiler kendilerini slam hatta slamn asli yorumu olduunu sylemilerdir. Gerek yaay gerekse dnceleri gz nne alnrsa bu kiilerin kendilerini olmadklar bir kimlikle gstermeyecekleri aktr. Bu dervi-sufilerin slamla mnasebetlerini, slam dairesi iinde dnmelerini inanlar ifade ederken Ayet ve hadisleri kullanmalar ile delillendirebiliriz. nk bu kiiler, slamn sadece zahiri bir anlay olmadn, isel bir anlay olduunu ispatlamaya almlardr. Bu Batni taraflar kutsal kitab okurken ne kard ayetlerden de grnmektedir. Sz konusu sufi dervilerin dncelerini temellendirdii Kuran- Kerimdeki tasavvufa delil gsterilen ayetlerden bazlarn almamza naklederken mr Ceylann almasndan yararlanlmtr.188 Hatrla ki Rabin meleklere: Ben yeryznde bir halife yaratacam, dedi. Onlar: Bizler hamdinle seni tesbih ve seni takdis edip dururken, yeryznde fesat karacak insan m halife klyorsun, dediler. Allah da onlara: Sizin bilemeyeceinizi herhalde ben bilirim, dedi. Bakara 2/30 Allah, Adem'e btn isimleri retti. Bakara 2/31 Dou da Allah'ndr, bat da. Nereye dnerseniz Allah'n yz (zat) oradadr. Bakara 2/115 Gzler O'nu gremez, halbuki O, gzleri grr. O, eyay pek iyi bilen ve her eyden haberdar olandr. Enam 6/103 Attn zaman da sen atmadn fakat Allah att (onu) Enfal 8/17 Bu dnyada kr olan kimse ahirette de krdr. sra 17/72 De ki: Ruh Rabb'imin emrindedir. Size ancak az bir bilgi verilmitir. sra 17/85 O'nun zatndan baka her ey yok olacaktr. Kasas 28/88 Biz emaneti (gklere, yere ve dalara) teklif ettik de onlar bunu yklenmekten ekindiler, (sorumluluundan) korktular. Onu insan yklendi. Dorusu o, ok zalim ve ok cahildir. Ahzab 33/72 Allah'n eli (kudreti), onlarn ellerinin zerindedir. Feth 48/10 Andolsun, insan biz yarattk ve nefsinin kendisine fsldadklarn biz biliriz ve biz ona ahdamarndan daha yaknz. Kaf 50/16
187

Abdlbaki Glpnarl, 100 Soruda Trkiyede Mezhepler ve Tarikatler, Gerek Yaynevi, stanbul, 1969. 188 Ceylan, a.g.e., 21-25.

Sonra (Muhammed'e) yaklat, derken daha da yaklat. O kadar ki, (birletirilmi) iki yay aras kadar, hatta daha da yakn oldu. Necm 53/9 Ayetlerin dnda yine Ceylann almasnda tasavvufa delil olarak gsterilen baz hasisler ise unlardr: Ben gizli bir hazine idim, bilinmeyi istedim ve halk yarattm. Nefsini bilen Rabbini bilir. lmeden evvel lnz. Fakirlik vncmdr. Bir saatlik tefekkr yetmi bin senelik ibadetten daha hayrldr. Allah Adem'i kendi sureti zere yaratt. Allah Adem'i yaratt ve onda tecelli etti. Tanryla beraber olduum yle zel anlar vardr ki, ona, en yakn melekler ve hatta dier nebiler dahi smaz. Kulum nafile ibadetleri ile ben onu sevinceye kadar daima bana yaklar. Ben onu sevdiimde ise onun iiten kula, gren gz, syleyen dili ve tutan eli olurum. Yarattm yerlere ve gklere smadm ama mmin kulumun kalbine sdm. Kur'an yedi harf (lisan) zerine indirilmitir. Adem su ve amur arasnda iken ben peygamberdim. Allah'n ahlakyla ahlaklannz. Eer ipinizi uzatsanz Allah'n zerine derdi. Gk kubbelerim altnda yle veli kullarm vardr ki, onlar benden bakas bilmez. Velinin ilham nebinin vahyi gibidir. Kim beni (ryasnda) grrse Hakk' grm olur. Ben ilmin ehriyim ve Ali kapsdr. 189 Sz konusu hadis ve ayetleri Anadoluda dervilerin iirlerinde grmek mmkndr. Dorudan aktarlmasa da anlam ve mana olarak bu ayet ve hadislere ou zaman rastlanr. Bunlarn yannda bir de athiyat- sufiyane ad verilen gelenee zemin hazrlayan szler vardr, bunlar nl sufilerin sylediine inanlan szlerdir. Bunlardan en bilinen bazlar unlardr: Bayezid-i Bistaminin: Cbbemin altnda Allah'tan bakas yoktur. Ebu Hseyin Nurinin: Ben Allah'a am, Allah da bana aktr. Hallac- Mansurun: Ben Hakkm. eyh iblinin: Ben sylyor ve ben dinliyorum. bn Arabinin: Beni hakkyla tansaydnz bana secde ederdiniz. 190 slam, tasavvufla Batni bir anlama ve uygulama alanna dnmtr. Sz konusu dnm ortodoks slam anlaynca her dnemde eletirilmi hatta eletirilmekle de kalmam, yukarda zikrettiimiz birok sufi, din adna verilen fetvalarla ldrlmtr. Aslnda bu farkl yorumlamalar evrensellik iddiasnda olan bir din iin doal ve gereklidir. Evrensel bir din btn bu farkllamalar sonunda ancak evrensel bir nitelie kavuacaktr. Kanaatimizce slamn ald her ekil slamn asli unsurudur. Asl slam tartmas ou zaman siyasi beklentilerin gerekelerini hazrlamak iindir. Her farkl okuma bir insan gzyle yaratcnn nasl anlaldnn ipucunu verir, bu da btnden ne beklendiinin iaretlerini tar. nk bu farkl anlaylar, slamn farkl bir okumasn, anlalmasn ve yaanmasn salk veren zgrletirici bir tutum gelitirirler. Sufiler ve derviler slam dnyas iinde nemli ruhsal kanallardr Sadnin deyimiyle dervi gnl ehli ve Allah adamdr.
189

Ceylan, a.g.e., 26-28. a.g.e., 54.

190

"Dervi gnl ehlidir, Allah adamdr. inendike daha iyi rn veren topraa benzer. Sevimli ve gzel yzldr, souk tabiatl ve ask suratl deildir. Herkesi anlamaya ve derdine deva bulmaya alr. Ermi ve ergin bir insandr. Derviin eli, gnl ve bedeni botur; elinde mal, gnlnde mal edinme arzusu bulunmaz, bedeniyle gnaha girmez.191 Vhid (:1523) yazd "Menkb- Hce-i Cihn" adl eserinde Edhem, Cm, ems, Abdal gibi adlar alan acaip kyafetli, garip davranl dervi zmrelerinden bahseder.192 Bunlarn karakteristik zelliklerini yle belirler: 1- Sa ka kaztrlar. 2Hrka ve al giyerler. 3- Haydari adnda kpe ve boyunlarna bir eyler takarlar 4badeti bilinen ekilde yapmazlar 5- Evlenmez ve bakasna gereksinim duymazlar.193 Cneyd-i Badadi'ye gre, "Sufi yeryzne benzer; ona her kt ey atlr; fakat ondan ancak gzel ve temiz eyler biter; stnde iyi de gezer, kt de. Bulut gibidir Sufi; her yere her eye glge salar; yamur gibidir, herkesi sular. Sufiyi bezenmi grdn m, bil ki ii harap olmutur. Tasavvuf, grnrde bir bala bal olmadn halde Allah'la bulunmandr."194 Sufiler tasavvuf vastas ile mistik slam dncesini oluturmular ve dervilerle birlikte bunu uygulamlardr. Allah hayatn her zerresinde yaamay arzulayan bu anlay, byle yaamay hedefleyen kiiye de insan kamil vasfn vererek onun konumunu zel klmtr. Derviler insan kamil olmak hedefiyle slamn hedefledii insan tipine karlk gelmilerdir. bn Arabi, Hakk suretinde kendinde gizli olan potansiyelleri gerekletiren, tam ve kamil bir insan tanmlayan insan- kamil dncesiyle, insann lemdeki yeri arasnda bir iliki kurmutur. Bu adan, Hayvani nsanlara kyasla, nsan kamil olanlar vlmeye deer her insani zellii tad vurgulanr. Onlar insan, irfan ve merhametin, ahlaki ve manevi iyiliklerin tmnn temsilcileri olarak kabul edilir. nsan Kamiller insanlara ve topluma, mutlak iyi olan Hakk ile, en ideal uygarl kurmalar iin rehberlik ederler. nsanlar ahirette mutlak mutlulua ileten insan- kamil, halk iinde Hakkn temsilcisi olarak muamelede bulunur.195 nsan ile alem arasnda Arabinin kurduu bu organik ba sebebiyle, bn Arabi nsan- Kamilleri alemin stunu olarak adlandrr. nsan- Kamilsiz alemin, keceini belirtir. Aslnda insan kamille bir zahitin hem farkna, hem de deiimine Mevlana ile ems gzel bir rnektir. ems slamn temel tezlerine ters den bir dervitir. ems Mevlanay uyandrp ortodoks slam syleminden koparp aka dren bir dervitir bu konuda lhan Bagz yle bir belirleme yapmtr. Mevlana... Cokun bir dervie, ems'e rastlyor; onunla yedi gn halvet oluyor. Bu halvetten kan Mevlana artk bambaka bir Mevlana'dr. Devrinin en byk camilerinde ders veren, ayakkablarn karp saray kadnlaryla semah ettikten
191 192

Sadi-i irazi, Glistan, (Haz.: Sadk Yalszuanlar) Tima yaynlar, stanbul, 1998. Yazc, Dervi Maddesi, 189. 193 Yldrm, a.g.e. 194 Reha amurolu, Tarih Heterodoksi ve Babailer, 3. Bask, Om Yaynlar, Tarih Dizisi, stanbul, 1999, 117. 195 William Chittick, Hayal Alemleri bn-Arabi ve Dinlerin eitlilii Meselesi, (ev.: Mehmet Demirkaya) Kakns Yaynlar, stanbul, 1999, 39.

sonra, ayakkablarn altnl, elmasl, prlantal kpe ve yzklerle dolu bulan, dinleyicileri beylerden ve sultanlardan oluan Mevlana tmden deiecektir. Dergahnn kapsn yoksullara ve kt kadnlara aacak, kurulu dzenin ho grmedii yerlerde semaha duracaktr. Mevlana'y kar kltre ve aykr yola eken ems, bu nedenle ldrlecektir.196 Aslnda slam iinde Mevlanann yaad byle bir deiimin ho grldne ok az rastlanlmtr. Mevlana da ems gibi ldrlebilecekken yaayabilmi hatta emsten rendiklerini aktarabilecek zaman olabilmitir. Bu hogrnn temel sebebi Mevlanann ortodoks slam iinde olduu kabuldr. Fakat eserleri dikkatle incelendiinde hull inancndan Tanrnn bedenlenmesi inancna, son vahyin devam ettii syleminden, tabiat varlklarnn evrimine kadar birok ortodoks slama gre reddedilen grler savunulmutur. Tasavvufun bu yn Klasik slama gre, sabit gibi grnen anlaylarn esnemesine vesile olmu ve slamn zenginlemesini salamtr. Mevlanay da saran Batni karakterin dier ismi Sufizm hakknda XX. Yzyl mistiklerinden Osho yle demitir; Sufizm bir dnyadr, bir dnya gr deildir. Sufizm bir akn bilgelik halidir ama bir akn bilgelik felsefesi deildir. Sufizm teori anlatmaz, pratik ipular verir.197 Yukardaki ifadeden de anlalaca zere tam bir katlm gerektiren her ey gibi, ona itirak etmeyen birinin, Sufizmi doru deerlendirmesinin mmkn olamayaca anlalmaktadr. Bunun nedeni 'Sufizmin kendi araclyla anlalmasdr'.198 Elmalar konusunda bir uzman olabilir ve onlar hakkndaki her tr olgu bilinebilir, fakat bir elma tadlmad mddete elma hakkndaki bilgi sadece dolayldr. Derviler slam dnyas iinde gnl ehli, hal ehli kiiler olarak adlandrlmtr. slam dnyasnda yaam ve entelektel olarak kabul edilebilecek kiiler de dervi olarak anlalmak istemilerdir. Dervilik bu anlamyla bir derinlik ve anlay zenginlii anlamna gelmitir. Bu konuya en iyi rnekleri Osmanl mparatorluu saray evresinde iir yazan divan edebiyat airleri arasnda bulabiliriz. Sz konusu bu airlerden bazlar gerekten sufi tabiatl ve tarikat balantl kiilerdir. Bazlar ise dervilik ve derinlik anlamnda kurulan ba sebebi ile dervi olarak kendini adlandrmtr. Divan edebiyatnda derviten bahseden Ahmet Paa, Cafer elebi, Adni, Nesimi, Karamanl Ayni gibi bir ok air vardr.199 almamzda derviliin iki kullanm tarz rneklenecektir. Birincisinde dervilik hakkndaki kaside ve gazeller, ikincisinde ise dervi redifli iirler rnek olarak gsterilecektir. Dervilik hakknda Hayreti ve Neviye ait kaside ve gazellerden rnekler unlardr;

196 197

lhan Bagz, Yunus Emre, Pan Yaynlar, stanbul, 1999, 49. Bhagwan Shree Rajneesh Osho, Zen Yolu / Tasavvuf Yolu, (ev.: Serta Kartal) Okyanus Yaynlar, stanbul, 2000, 105. 198 Stuart Litvak, Sufizm Bilgelik Araynda Tasavvuf Yolu, (ev.: Nur Yener) Okyanus Yaynlar, stanbul, 2003, 95. 199 Kaplan stner, Divan iirinde Tasavvuf - 14 ve 15. yy. Divanlarna Gre, Birleik Yaynevi, Ankara, 2007, 401-406.

Gnleri tod snd haline derviler Grdiler fil-cmle n mihr vefa-y ruzgar.200 Gnl abdalna han- visaln olmad ruzi Geinr gam yimekle ruz u eb dervi kanidr201 Dervilerz ki mlk-i Sleymana virmezz Bu kuy- fakr u fakada kend bucagumuz202 Neviyi mazhar klaldan lutf u kahrun sureti Szleri ahanedr evza dervianedr203 kinci rneimiz ise, Zati ve Yakniin dervi redifli iirleridir. Bu iirlerde derviliin nelii ve airin dervilik hakkndaki grleri anlatlmaktadr. Mefaln Mefailn Mefailn Mefailn, Nola can- gnl olsa kul kurban dervin Bu alem tekye-gahnda naziri kani dervin Hicab kef it ey sufi temaa kl bu esrarr Gren halva-yi lalini olur hayran dervin eref vire felekde Mteriye talim bin yl Eger kim asitannda olam mihman dervin Feleklerde grb yz enk ile arha semaeyler Olupdur ay ile gn mihri ser-gerdan dervin Yrrler ba auk yaln ayak uryan olub Zati a meftli abdal eyledi endan dervin204

200

Hayreti, Divan- Tenkitli Metin, (Haz: Mehmet avuolu, Mehmet Ali Tanyeli), stanbul niversitesi Yaynlar, stanbul, 1981, Kaside, 12/5 201 Hayreti, a.g.e., Gazel 60/2 202 Hayreti, a.g.e., Gazel 127/3 203 Nevi, Divan- Tenkitli Metin, (Haz: Mertol Tulum, Ali Tanyol), stanbul, 1977, Gazel, 155/5 204 Zati, Divan- Tenkitli Metin, (Haz: Ali Nihat Tarlan), stanbul niversitesi Yaynlar, II. Cilt, stanbul, 1967-1970, Gazel, 781.

mefailn feilatn mefailn feiln, Zaif idp dili rek-i hilali dervin Beni hayal ide gibi hayali dervin Klah- cem sana ey sakin-i saray- srr Yeter bana seg-i kuy sifali dervin Sitare olmaz-sa afitaba hem pehlu Nedr ya mihr-i izarnda hali dervin Geda-y bi-ser pay eh-i d- alem ider Srur- cam lebiyle visali dervin Nedr hviyyeti bilmek dilersen ey dervi Ayan ider an nur- cemali dervin Var ey geda seg-i kuyna iltiyam eyle Tevazu -la gerek her hsali dervin Libas jende kl abdal ol bni Edhem-ve Yakni kna giy kara al dervin Urur yreklere ate bu nazm- alem-suz Beli pr-ate olur hasb- hali dervin205 Tasavvuf ve onun belirlemeleri nda yaplan deerlendirmeler, slamn yorumlan konusunda olduka geni ve insancl bir dnce akm olarak ii ve Snni ortodoksiyi zorlayan bir fikri younluk gelitirmitir. Tasavvufun kkeninin ran, Hint ve eski Msra dayand genel olarak kabul edilmektedir. 206 Trk halk slamnn biri ortodoksiye, teki heterodoksiye dayanan iki boyutu vardr. Bu

205

mer Zlfe, Yakni, Divan- Tenkitli Metin, (Marmara niversitesi, Trkiyat Aratrmalar Enstits, Trk Dili ve Edebiyat Anabilim Dal, Yaynlanmam Doktora Tezi ), stanbul, 2004, Gazel, 115. 206 Bkz.; Abdulbaki Glpnarl, Tarih Boyunca slam Mezhepleri ve iilik, Der Yaynlar, stanbul, 1979. ; Melikof, Hac Bekta Efsaneden Geree.; Ocak, Alevi ve Bektai nanlarnn slam ncesi Temelleri.

yzden Trk Halk slamn yalnzca heterodoks yoruma indirgemek yanl olur.207 Atalarmz, gene tarihilerin verdikleri bilgilere gre, Anadolu'ya, biri Arap yarmadas zerinden, gneyden, dieri de ran'dan, Hazar Denizi'nin gneyinden, doudan olmak zere iki ayr koldan girmilerdir. Ve gene bilindii gibi, az sayda gneyden gelenlerin genellikle slaml Arabistan'da benimsemi Snni-Hanefiler olmasna karlk, doudan gelenlerin de neredeyse tamam aman, ya da panteist arlkl heterodoks Mslmanlar, bugnk deyimimizle Alevi-Bektailer olduudur.208 zellikle Horasan ekolnn arlkl olduu ikinci grubun halk slam anlay daha ok dier blmlerde de aktardmz zere Anadolu medeniyetleri ve Trk gelenekleri etkisi altnda ekillenmi, dieri ise Arap kltrne AleviBektailere nazaran daha yakn durmutur. Modern alara gelindiinde slm dnyasnda dervilik, tasavvufi ynden gelimeyi n plana kard iin ncelenmi, fakat slami baz prensipleri eletirdii iin de ok sk bir eletiriye tabi tutulmutur. Bu manada yozlam olarak deerlendirilmitir. Fakat slam iinde, genelde gelime, deime ve evrensellie arda bulunan bu Allah dostlar ihmal edilmi ve bizzat resmi slam tarafndan din d ilan edilmilerdir. Fakat zamanla din d dedikleri kiilerin teorileri ile deien dnyaya dinlerini uydurmak iin zulm ettikleri dnrlerin dncelerinden faydalanmlardr. slam iinde sufilerle balayan, Tasavvufla sistemli bir reti haline gelen ve derviler kanadyla tarikatlarda kurumsallaan yap, slam'n gnmze kadar uyum srelerinde gelitirilerek gelmesine vesile olmutur. Derviler slam iinde ok farkl deerlendirilseler de asl itibarlarn halk nazarnda almlar ve onlarda kendilerini var eden halkla bir ekilde iliki iinde olmulardr. slam tarikatlarnn yaps zht anlayndan dolay ayr yaamay beraberinde getirse de zamanla halk ile ciddi manevi al veriler olmutur. Sz konusu derviler slamn halk tarafndan anlalmasnda byk rol oynamlardr.

2.2.4. ANADOLUDA DERVLER Anadolu slamla karlatnda, youn mistik bir deneyimi olan kltrlerin tortusunu barnda tayordu. Hem eski Anadolu uygarlklardan kalan mistik birikim, hem de erken ve ge Trk gleri ile olan dnemde, ciddi mistik bir yap olumutur. Bu yle bir sretir ki, Dou Roma imparatorluu zamannda bile, halkn inanc ile resmi kilise inanc arasnda ztlklar olmutur. Halk Paulicien inancna baldr. Benzer bir ekilde, slam devlet dini olarak kendini sunduu biimiyle halk arasnda kabul grmesi mmkn olmamtr. Bu sebeple slam Anadoluda daha ok

207

Ocak, Trkler Trkiye ve slam, 52.; Gler Eren, Osmanl Ansiklopedisi, Toplum (Edi.: Gler EREN, Do. Dr. Kemal EK- Cem OUZ) IV. Cilt- Yeni Trkiye Yaynlar, Ankara, 1999, 381383. 208 Demirta Ceyhun, Anadolu Trklerinde Din, Siyasal Otorite ve Edebiyat, Varlk, LXVII-1109, 2000, 61.

mistisizm vurgusu yaparak yaylabilmitir. Anadolu halknn mistik gemiine dair Ergn Arkdaln yle bir tespiti vardr. Anadolu halknn en eskisinden en yenisine, yani en son g olan Ouzlarn gne varana kadar btn asl beslenme kayna Moolistan'dr. Moolistandaki Uygurlardr. Mu Uygarl'nn insanlar g edecek yer olarak Uygurlar temel olarak semilerdir. Uygurlarn inan, bilim, sosyolojik yaam, insan ve doa arasndaki denge, insan ve kozmos arasndaki yaplar bakmndan getirip braktklar esaslar ok dorudur.209 Uygurlardan Anadoluya glerle mistik kkenin ban kuran Arkdal Anadolu halknn kaltmsal olarak getirdii en byk niteliin psiik olduunu syleyerek 210 almamz iin nemli bir tespiti daha yenilemektedir. Bu topraklarn insanlarnn psiik varlklar olmas, dervilerin kkeninin ok eskilere dayandrma gereini karmza karmaktadr. Daha sonralarda da belirteceimiz zere grme yaptmz birok dervi,211 derviliin gemiini bilinmeyen zamanlara kadar gtrp, slam iinde kemale erdiini belirtmitir. Alevi Bektai dervileri ve dier mistik yaplar, Anadoluda yan yana ve birbirlerini etkileyerek yaamlardr. Buna rnek olarak Hac Bekta dergah ile Hristiyan mistiklerinin Kapadokya blgesinin yaknl dikkat ekicidir. kisi de resmi din anlaylarnn dnda Batni yorumlara sahip dnce sistemlerine sahiptir. Bununla birlikte heterodoks inanlarn, daha ok krsal halk ynlarna zg olduundan ortak yanlar oktur. yle ki, bir Alevi-Bektai derviiyle, yoksul bir manastr keiinin yaam grn ve biimini birbirinden ayrmak gtr. Anadoluda slami halk tasavvufunu, Hac Bekta Veli ve onun Sulucakarahykteki dergahna bal halife ve dervileri temsil ettii gibi, Hristiyanlk halk mistisizminin temsilcileri de bu manastr keileridir. Kapadokya blgesinde, Alevi inanl Trkmenlerle, Hristiyan mistikler i ie yaarken, kent merkezlerinde yaayan Bizansllar bu Hristiyan mistiklerine, kmseyerek Trogtlytai (toprak altndaki deliklerde yaayanlar) demilerdir.212 Bu sralarda Rum'da (Anadolu'da) Gaziyan- Rum, Ahiyan- Rum, Abdalan- Rum ve Baciyan Rum eklinde isimlendirilen drt kesim vardr.213 Sz konusu derviler aslnda Anadolu insannn temel ruhsal beklentileri ve anlaylarna karlk gelmitir. Bu manada halk sufilii halkn dini nasl anlad ve gelenei ile dini nasl ekillendirdii hakknda ciddi belirlemeler yapmaktadr. Glerle gelen Trkler kendi din tasavvurlarna uygun bir din anlay ile g etmiler ve slamla balar Batni anlaylar vastas ile kurulmutur. Sz konusu durum hakknda lhan Bagz unlar belirtmektedir; Orta Asya'nn gebe Trkmen boylar Anadoluya geldiklerinde gebe
209 210

Ergn Arkdal, Byk Sentez Tekaml, Ruh ve Madde Yaynlar, stanbul, 1999, 300. Arkdal, a.g.e., 302-303. 211 Mehmet Ali Ik, (Ik Ruhan- Dervi Ruhan), Kuzalan Ky, 1928-1995.; Ali Zeytnl, (Dervi Zefil Ali) Krca Ky, 1933, lkokul mezunu.; Ali hsan Akta, (ada Dervi) Gmhacky Merkez, 1935, lkokul. 212 Ayrntl bilgi iin bkz., smail Kaygusuz, Hnkar Hac Bekta, Alev Yaynlar, stanbul, 1998. 213 Cebeci, a.g.e., 57.

kltrleri ile eski inanlarn da birlikte getirmilerdir. Anadolu'ya yerleen bu gebe Trkler kendi inan ve geleneklerine en yakn kltr ve din merkezleri olarak Batn tekkelerini bulmulardr. Yerleik hayata yeni geen veya hala gebe kalan Trkmenler, bu tekkelerde bir yandan yukar kltrn, dilini ve edebiyatn tanyor, bir yandan da yoz topra ilemeyi, bostan yetitirmeyi, ba bahe yapmay, ev kurmay renmilerdir.. nk bu tekkeler, ba bahe ve sebze yetitirmede becerikli olmulardr.214 Trkmenlerin sz konusu bilgi ve teknikleri renmeleri tekkeler vastas ile gereklemitir. Trk boylar slamla ilk kez sufilik kanalyla Horasanda, daha sonra da dervilerin etkilerine teslim olduklar Anadolu'da karlamlardr. Bu derviler, Trkmenlerin aman inanlar ve airet boy rgtlenmelerinden gelen geleneklerini, mistik slama tayp uyumlulatrmalar srecinde rol oynamlardr. Bu srete, irsi boy, airet reisleri kendi topluluklarnn toplumsal ve ruhani yaamn yneten dede veya babalara dnmtr. Sz konusu sre hakknda Ahmet Yaar Ocakn Sar Saltk adl almasnda zenle incelenmitir. Sar saltk zerinden dnemin Anadolu ve Rumelisinin grnm verilmitir. Ocak, Sar Saltn bir Ik (Kalenderi) olduunu belirtmektedir215. Baka bir ifade ile bir Batni olduunu hem de Batnilerin en ularndan biri olan kalenderilere mensup olduunu sylemektedir. Sar Saltkn slamlatrma srecinde slamlatrd blgelerin daha nce Bogomilizm adl bir Hristiyan mezhebinin yaygn olduu yerler olduunu tespit etmitir. Sar Saltk'n temsil ettii slam, yaylmadan nce Bogomilizm yerel Hristiyan halk arasnda yaygndr. Bogomilizm'in nasl bir mezhep veya inan sistemi olduunu anlamak iin, onun temeli olan Paulisyanizm'i (Pavlosuluk'u) ve ikisi arasndaki balanty bilmek gerekmektedir.216 Paulisyanizm mezhebinin yaylmasn tehlikeli gren Bizans imparatorlar I. Mihael (811813) ve Leon (813820), Anadoluda Pavlosular' byk apta katliama tabi tutmutur. Bu zulmden kaan Pavlosular, Malatya ve havalisindeki Abbasilere bal Mslman emirlere snmlardr. Bundan sonra Pavlosular, Mslmanlarla ittifak ederek Bizans'a kar taarruzlarnda Mslmanlar desteklemilerdir. Grld zere Anadolunun eski sakinleri, Baba lyas'n propaganda ettii doktrine benzer bir biimde, "Tanr tarafndan bir kurtarcnn gnderileceine" inanmlardr. Buralarda oturan Hristiyan kyllere de Baba lyas'n vaaz ettii doktrin bu yzden hi yabanc gelmemitir. Buradan da Baba Resuln byle bir mntkay semekle ne kadar isabet ettii ok iyi anlalmaktadr.217 Sz konusu blge Roma mparatorluu tarafndan ciddi skntlara sokulmu ve halk neredeyse yaadklar yerleri boaltmak zorunda kalmtr. Hristiyan halkn kaarak boaltt blgelere, ya da ulam yollar boyunca stratejik noktalara, derviler (Kalenderiler, Bektailer ya da dierleri); yerlemilerdir218. Bu dervilerin amac "gnlleri fethetmektir". Reha
214

lhan Bagz, Turkish Folk Stories About the Lives of Minstrels" Journal of the American Folklore, 65/258, 1952, 331-340. 215 Ocak, Sar Saltk, 76. 216 a.g.e., 92. 217 Ocak, Babailer syan: Aleviliin Tarihsel Altyaps, 119 218 Nathalie Clayer-Alexandre Popovi, Osmanl Dneminde Balkanlardaki Tarikatlar, Osmanl Toplumunda Tasavvuf ve Sufiler (Haz.: Ahmet Yaar Ocak) Trk Tarih Kurumu Yaynlar, XXX-3, Ankara, 2005, 248.

amurolunun bu dervilerin tahta kl sembol zerine yapt belirleme zihin acdr. Dervilerin amac "gnlleri fethetmektir". Fetih arac ise o dnemde kltr. Fakat fetih arac olan kl, bask aracdr da. Keser, doar, ldrr. eliktendir, pahaldr. Devletlerin saldrgan evrenine ve beylere yarar. Ama tahta kl yle deildir, hem fetih arsn hem de uzlama isteini ulatrmaktadr. Beylerin klc zora ynelik, elikten; Heterodoks dervilerin klc gnllere ynelik, tahtadandr.219 Fetihlerin gnlden balayp gle sonulanmas da Anadolunun Trklemesini salamtr. Bu konuda Tarihi Balivetde Anadoludaki Trk yaylmasnn mzrak ba olan Bektai dervilerinin, daha askeri fetih balamadan nce, mutasavvflarn yayd mistik evrenselliin ekiciliine kaplan Hristiyan yandalar kazandklarn belirtmektedir.220 Bunun yannda baz yerleik halklar arasnda Hristiyanln etkisi azalmtr, dinle balar iyice incelmitir. Bu durum da Mslmanla geii kolaylatrmtr.221 Bununla birlikte baka bir unsur ise din deimesi olduu halde farkl dinlerin ibadethanelerin birbirini dlamaz bir biimde badam olarak bulunabilmi olmalardr. Tekkeler XII-XIII. yy. da Anadolunun en nemli organizasyonlarndan biridir. Tekkeler sadece mistik retilerin insanlara aktarld yerler deil, ayn zamanda sosyal ve ekonomik alana dair bilgi retilen, uygulama ve teknik retilen kurumlardr. Bunun yannda gerek yaylmaya alan Araplar ve Moollar, dirlik ve dzen salamaya alan Bizans ve Trkler halka ok fayda salayamamlardr. Daha ok halk onlar sava karan ve kendi rettiklerini ellerinden alan, din buyurganl yapan gruplar olarak tanmlardr. te bu kaos ortamnda Horasan erenlerinin badatrmac, mistik ve uyuma aran inan evreni gerek Anadolu'ya yeni gelen gruplar, gerekse Anadolu'da yaayan halklar iin bir umut olmutur. Horasan erenleri Anadolu'ya geldiinde diyar- Rumda Rum erenleri ile de birlik olarak senkretik, Batni tekkeler oluturmulardr. Bu tekkelerde dini, mistik, kltrel ve teknik bilgi retip halk bir uzlatrc evrende birletirmilerdir. Daha sonra gerek Seluklu gerekse Osmanl, tekkelerin bu uzlatrc evreninin gcnden yararlanarak, halk, kendi etraflarnda birletirmilerdir. Seluklu, imparatorlua dnnce bu tekkelerin evreninden vazgeip, daha rahat ynetim salayabilecei slam devleti modeline uygun grlere ynelmitir. Bunun sonucu olarak da Babai ayaklanmas222 olmutur ve Seluklu imparatorluu bu isyan bastrm olsa da bir daha kendini toparlayamamtr. Baka bir ifade ile Anadoluya gelen devlet kuran Trklerle, halkn btnlemesini salayan Horasan erenleri ekolnn mcadelesinden iki tarafta zararl kmtr. Bunun zerine gelen Mool aknlar Anadoluyu umutsuzlua drm, bu umutsuzluk ortamnda yine gven verici merkez olarak sadece tekkeler kalmtr. Daha sonra tekkeler ve onlar var eden
219 220

amurolu, Tarih Heterodoksi ve Babailer, 145. Michel Balivet, eyh Bedreddin Tasavvuf ve syan, (ev.: Ela Gntekin) kinci Bask, Tarih Vakf Yurt Yaynlar, stanbul, 2000, 25. 221 Claude Cahen, Osmanllardan nce Anadolu, (ev.: Erol yepazarc) kinci Bask, Tarih Vakf Yurt Yaynlar, stanbul, 2002, 173. 222 Ocak, a.g.e.

Horasan ekolnn destei ile Osmanl hzl bir tekilatlanma iine girip yeni bir gl devlet olumutur. Osman beyin eyh Edebalinin kz ile evlenmesi bu birlikteliin bir gstergesidir. Osmanl uzunca bir sre tekkeler ve Trkmenlerle birliini bozmamtr. Osmanl ilk olarak Yldrm Beyazt, sonra Fatih Sultan Mehmet zamannda Anadolu birliini salamaya almtr. Birincisi Timur tarafndan engellenmitir. Ankara sava fetret devri derken, eyh Bedreddin Hareketi223 ile dnem noktalanmtr. kinci byk Batni isyan olan Bedreddin hareketi aslnda Tekkelerin Anadoluda nasl bir oluum grmek istediklerinin iaretlerini vermitir. Batniler btn din ve dnme biimlerini iine alan irek, mistik ayn zamanda sosyal adalete uygun bir organizasyonun kurulmas beklentisi iinde olmulardr. Fakat imparator olmak bu kadar eit olmay gerekli klmad iin, Batnilerin dnsel evrenleri yneticiler iin tehlikeli dnceler olarak grlmtr. zetle syleyecek olursak. Batni dnceler kaos anlarnda derleyici, uzlatrc olup toplumda gvenilir ana kaynak olmutur. Fakat devletler glenince, batini anlayla oluturulan, bu adil dncenin kendinden daha etkili olmasna msaade etmemitir. XIII-XV. yzyllarda Anadolu'da faaliyet gsteren dervi gruplarnn ok eitli olduu sylenebilir. Horasan kkenli derviler ounlukta olmak zere dier slam tarikatlarnn bir ounun da Anadolu sahasnda etkinlii olduu sylenebilir. Sz konusu tekke ve derviler, nce Seluklunun sonra Osmanl mparatorluunun kuruluunda aktif rol oynamlar daha sonra, Seluklu mparatorluu ile yollarn Babai ayaklanmas sonucunda ayrmlardr. Osmanl mparatorluu ise zaman zaman Batni tekkelerle atsa da Yavuz Sultan Selim zamanna kadar isyan sulh idare etmilerdir.224 Fakat Yavuz Sultan Selimle ah smailin arasndaki, Trkmenlerin ve slamn ba olma mcadelesinin bedelini iki tarafta da halk demitir. Anadolu sahasnda Alevi Trkmen Batniler ldrlrken, ran sahasnda da Snni Trkmen ve Araplar ldrlmtr. Osmanlnn tutumu sava bittikten sonra da devam etmitir. Anadoludaki Batni tekkeler ortadan kaldrld gibi, Aleviler (Iklar) de kovuturmalara uramtr. Amasya'daki Kzlbalarn Cezalandrlmalarna likin balkl, Amasya Kadsna, Amasya Beine, orum, Zile, Turhal, skilip, Osmanck, Artukabad, Hseyinabad, Gle, Ortapare, nabazan, Mecitz, Kazabat, Katar, Karahisar Demirli ve Havsa Kadlarna verilen buyruklardan225, Yavuz Sultan Selimin aldran Sava ncesi Alevi tesbiti ve krm hakkndaki fetvalara,226 Alevi-Kzlbalarn mal ve mlklerini devlet yanls Hanefi-afii mezhebinde olanlara datlmasna,227 kadar birok belge ve kayt Osmanl arivlerinde yer almaktadr. Zaten bu bask ve kovuturma sonucunda Aleviler ya inanlarn deitirip, yerleik hayata geip Snnilemiler ya da da balarna, yol yolak olmayan gvenli blgelere g etmilerdir. Aleviler yukarda belirlediimiz sre ierisinde Osmanl ynetiminden uzaklamlardr. Fakat Bektailerin ilikisi tarikatn kurulduu gnden II. Mahmut
223 224

Baki Yaa Altnok, eyh Bedreddin ve Varidat, Oba Yaynlar, Ankara, 2004. Suraiya Faroqhi, Osmanl Kltr ve Gndelik Yaam Ortaadan Yirminci Yzyla, Tarih Vakf Yurt Yaynlar, stanbul, 2005. 225 Birdoan, a.g.e., 288. 226 z, Alevilikle lgili Osmanl Belgeleri, 257. 227 a.g.e., 265.

dnemine kadar srmtr. Bu ilikide zaman zaman ini ve klar yaanm olsa da zellikle yenieri oca zerinde Bektai hakimiyeti sebebiyle, Bektailer Osmanl iin nemli bir tarikat olmutur. 1826'da, Yenieriler Oca kaldrldktan sonra, bunlarla sk ilikileri olduu iin Bektai tarikat da kapatlmtr ve mal varlklarna el konulmutur.228 Osmanl saray, Bektailere kar alnan kararlar Ferman olarak yrrle koymutur. Daha sonra Bektai tekkeleri yklmam btnyle Nakibendi eyhlere devredilmitir229. Bu sebeple bu devirden sonra Nakiler ok glenmi ve yaylmas hzlanmtr. Bu konu ile ilgili rnek verecek olursak; Hac Bekta Veli Dergah'na postniin olarak atanan Nakibendi eyhlerinin dergah Snniletirememeleri, hatta kendilerinin Bektailik yoluna girmeleri zerine Esseyid Ahmet Muhtar'n Feyzullah Efendi'ye gnderdii uyar yazlarnn suretleri arivlerde mevcuttur.230 Dergahtaki Bektai liderlerin datlmas aslnda Anadoludaki Alevilerin dorudan Bektailikle tanmasna da imkan salamtr. Bu durum Anadolu Alevileri iinde halk sufilii balamnda yeni dervilerin ortaya kmasna da imkan salamtr. Kurumsal yaps ken Bektailer halk arasnda daha mistik ve ayn zamanda bilgi ve grg bakmndan uyandrc almalar yapmtr. Sz konusu dervilerden birini rnekleyecek olursak. Amasyada trbesi bulunan Hamdullah Efendidir. Kendisi aslnda Hac Bekta dergahndan srgne gnderilmi bir liderdir ve gittii Amasyada kendisini barna basan Trkmen Alevileri bulmu, onlar grg ve bilgi konusunda yetitirmitir. Bu insanlarn yaptklar almalarn etkisi, daha sonra kurtulu sava srasnda grlmtr.231 Onlarn yetitirdii derviler Mustafa Kemal ve arkadalarna eksiz phesiz destek vermilerdir. Alevi olarak adlandrlan topluluklarn ve Bektai tarikat evresindeki kiilerin Kurtulu Savana iten bir ekilde katlmalar konusu, Alevilik zerine aratrma yapanlarn zerinde uzlatklar konulardan biridir232. Mustafa Kemal'in 23 Aralk 1919'da Hacbekta'a gitmesi ve burada gn iki gece kalmas da bu yzdendir. Mustafa Kemal Anadolu'da iken kendisini karlayanlar arasnda younlukla Amasya'da, Tokat'ta, Erzincan'da, Sivas'ta, Ankara'da Aleviler vardr. Anadolu AleviBektai'sinin gznde Mustafa Kemal "evliya"dr, "mehdi"dir, Hz. Ali ve Hac Bekta'n "don deitirmi" ve onlar kurtarmaya gelmi halidir.233 Bu konuda Amasyadan bir dervi olan Kul Fakr yle bir drtlk sylemitir.

228

Fahri Maden, Bektai Tekkelerinin Kapatlmas (1826) ve Bektailiin Yeni Yzyl II. Uluslarraras Trk Kltr Evreninde Alevilik ve Bektailik Bilgi leni Bildiri Kitab, Editrler: Filiz Kl, Tuncay Blbl, 17-19 Ekim 2007, Ankara, Sayfa:1033-1059.; Irene Melikof, 1826 Sonras Bektai Tarikatlar, Yabanc aratrmaclar Gzyle Alevilik- Tuttum Aynay Yzme Ali Grnd Gzme iinde (ev.: lhan Cem Erseven) Ant Yaynlar, stanbul, 1997, 78.; Selmanpakolu, a.g.e., 28. 229 Butrus Abu Manneh, 1826da Nakibendi Mceddidi ve Bektai Tarikatlar, Tarihi ve Kltrel Boyutlaryla Trkiye'de Aleviler, Bektailer, Nusayriler Toplants Bildirileri iinde, (Haz.: Iren Melikof ve bk. ) Ensar Neriyat, stanbul, 1999, 125. 230 z, Alevilikle lgili Osmanl Belgeleri, 97. 231 Hlya Kk, Kurtulu Savanda Bektailer, Kitap Yaynevi, stanbul, 2003.; Ali hsan Akta-Sabri Ycel, Anadoluda Bir Duru Kaynak Ak Kul Fakr, Dizgi Bask, stanbul, 1991, 64. 232 Okan, a.g.e., 89. Kk, a.g.e. 233 Baki z, Alevilik Tarihinden zler, Can Yaynlar, stanbul, 1997, 25.

"Batn tarafndan gelir haberler Mehdi kp oynayacak teberler Okundu fermanlar duymad kerler Aklar mjdeler satmak isterler" 234 Drtlndeki "mehdi" Mustafa Kemal'den bakas deildir. Kul Fakr tam da Mustafa Kemalin yaad dnemde yaamtr. Zaten almamzda Dervi Ruhann ncesindeki dervileri anlatrken Kul Fakr Ali derviten de bahsedilmitir. Kurtulu sava dneminde Alevi-Bektailer Mustafa Kemale nasl sahip ktlarsa Cumhuriyet kurulduktan sonra da Cumhuriyete sahip kmlardr. Kendi aleyhlerine olan tekke ve trbelerin kapatlmas kanununu bile dnemin gerei diye kabul etmi, hatta bunun gerekesi olarak Gazi Mustafa Kemalin Mrit olarak ilmi gstermesini hakikat olarak kabul etmilerdir. Cumhuriyet ilan edildikten sonra 13 Aralk 1925de tekke ve zaviyelerle trbelerin kapatlmasna ve trbedarlklar (Trbede hizmet edenler) gibi birtakm unvanlarn iptal edilmesine dair kanun kabul edilmitir.235 Buna gre tekke ve trbelerin kapatlm, dini eitim vermeleri yasaklanm, tarikatlarda kullanlan, eyhlik, Dervilik, Mritlik, Dedelik, Seyitlik, elebilik, Babalk, Emirlik, Naiplik, Halifelik Byclk, frklk, Falclk ve gaipten haber vermek ve murada kavuturmak maksadyla Nshaclk gibi unvan ve sfatlar ve bu unvan ve sfatlar iaret eden elbiselerin giyilmesi yasaklanmtr. Bu kanuna uymayanlarn ise aydan eksik olmamak zere hapise ve elli liradan aa olmamak zere para cezasna arptrlaca belirtilmitir. Bu yasaa AleviBektailerden neredeyse hi diren olmamtr. Fakat zellikle Nakibendi tarikatndan ciddi itirazlar gelmitir. yle ki birou istiklal mahkemelerinde yarglanm ve ceza almtr. Alevi-Bektailer, Mustafa Kemalin kurduu Cumhuriyetin ideal ynetim olduuna inanmlar ve halka adalet getirecei duygusunu tamlardr. Gnmzde bile Alevi-Bektailerin byk bir ounluu Cumhuriyetin devrimleri ile barktr. Sz konusu dnemden sonra Alevi Bektai dervileri de dervi ismini kullanmamlardr. Bunun yerine Gerek, Eren, Ak gibi isimler kullanlmtr. Tarihsel hatrlatmalar dnda Anadoludaki dervilii toparlayacak olursak unlar syleyebiliriz. Dervi Anadolu kltr grnm iinde, ruhsal bilgiyi slamla bark olarak halka aktaran kiidir. Derviin slamla balants, hakim dncenin insanlara aktardklar temel sistemli dnce balam iinde bir ilikidir. Fakat dervi, temel anlam dnyasn mistisizmle ekillendirir ve bunun kklerini yaad corafyann kltrel kkleri ve ait olduu inan sisteminin dorular btnnden alr. Derviler bu manada ruhsal zellikleri olan kiilerdir. zellikle halk sufizmi iindeki dervilerin ifaclklar, gelecei grmeleri, beden d deneyimi nemsemeleri, vecd hallerine girmeleri ile ruhsal insan zellikleri gstermektedir. Dervilik aslnda resmi sylemin din anlayna gre ok daha zor bir arnma ve insan olma durumuna ardr. Bu yolun zorluu, insann dncede temizlik yaparak insan olabileceine dair bir vurguyu yapmas sebebiyledir. Klasik dinlerde hata yaplabilir ve bunun telafisi din
Akta-Ycel, a.g.e., 64. Zeki Baar, Erzurumda Tbbi ve Mistik Folklor Aratrmalar, Atatrk niversitesi Yaynlar, Sevin Matbaas, Ankara, 1972, 161.
235 234

iinde mutlaka vardr. Ama dervilerin yolunda yaplan hata ile yaamaktan, onu anlamaktan baka yol yoktur. Dervi insan olma erdemine daha sk skya sarlmtr, bu sebeple kk ait olduu toplumun kltrel kklerine uzanmaktadr. Gcn kendini var eden kltrden ve ruhsal birlikten alr. inde grnd din sadece ifade iin gerekli kavramlar ve anlam emalarn verir. Anadolu insannn gznde en byk dervilerden biri olan ve halkn gnln her hali ile kazanan Dervi Yunusun, derviliin zor ama derin anlam zerine belirlemeler yapt bir iiri ile almamzn bu ksmn noktalamak, iin ustasnn szyle bitirmek gereince anlaml olacaktr. Dervilik der ki bana, Sen dervi olamazsn Gel ne deyeyim sana, Sen dervi olamazsn Dervi bar ba gerek, Gz dolu ya gerek Koyundan yava gerek, Sen dervi olamazsn Dene elsiz gerek, Sene dilsiz gerek Dervi gnlsz gerek, Sen dervi olamazsn Dilin ile akrsn, ok mailer okursun Vara yoa kakrsn, Sen dervi olamazsn Kakmak varmsa ger, Muhammet de kakrd Bu kakmak sende var, Sen dervi olamazsn Doruya varmaynca, Mride yetmeyince Hak nasip etmeyince, Sen dervi olamazsn Dervi Yunus gel imdi, Ummanlara dal imdi Ummana dalmaynca, Sen dervi olamazsn.

3. BLM: DERVLN ALEV- BEKTA GELENENDEK DURUMU

3.1. DERVLERNN SINIFLANDIRMASI VE LEVLER

3.1.1. DERVLERN SINIFLANDIRILMASI Dervi zerine buraya kadar yaptmz belirlemelerden hareket ederek, derviliin birok farkl grnmnn Alevi Bektai geleneinde grldn rahatlkla syleyebiliriz. Bu balamda, Alevi Bektai derviliinin farkl biimde snflandrlp tanmlanabilecei sylenebilir. Bunlardan birincisi; bir tarikata girmi, onun yasa ve trenlerine bal olan derviler. kincisi; alakgnll ve her eyi ho gren derviler. nc olarak da; yoksulluu ilekelii benimsemi derviler diye snflandrlabilir236. Dervi kelimesinin snflandrlmasnda kelimenin halk iin zel anlamlara geldii de dikkate alnrsa bu snflandrma daha da anlaml olacaktr. Halk, "dervi"i dnyadan elini eteini ekmi, dnyann hibir nimetine yzn dnmeyen kii olarak dnmektedir.237 Durum byle olunca dervilik halk iin zorluklarla dolu bir dnya kavray olarak grlm ve halkn dervilere sayg ve hayranlk duymalarna sebep olmutur. Bunun yannda dervilik, slamn her alglan biiminde zel bir yere sahiptir. nk derviler aslnda tasavvufla i ie bir yaam sergilemilerdir. Bu anlamyla dervi, ortodoks olsun heterodoks olsun Trk "halk slam"nn temel esidir.238 Aslnda slamn Anadoluda yaygnlamasndan, halk nazarnda kabul grmesine kadar birok unsurun uygulaycs derviler olmutur.239 Bunun yannda derviler tasavvuf yorumu ile Anadoluda yaylmaya uygun bir ortam bulmulardr.240 Bu yaylma dnemlerinde zellikle Amasya, Tokat, orum ve Yozgat evresinde Hac Bekta ve Erdebil tekkesiyle ilintili olan derviler, abdallar ve babalar olduka etkin olmulardr.241 Sz konusu bu dervilerin Alevi Bektai gelenei iinde zel bir yeri vardr. Anadolu corafyasnda yaanan tarihsel birok olayn, dervilii baka formlara soktuu gzkmektedir. Fakat her deiim Halk slam' balamnda farkllklar yaratm ve uzla derviler zerinden yaplmtr.242 Bu sebeple derviler Anadolunun uzlatrc evrenini temsil etmitir. Derviler zerine yaptmz almamzda konunun uzmanlarndan geri bildirim almak amacyla, 2. Uluslararas Trk Kltr Evreninde Alevilik Bektailik
236

Trke Szlk, Atatrk Kltr, Dil ve Tarih Kurumu Trk Dil Kurumu Szl, 9. Bask, 1.cilt, Ankara, 1998, 567. 237 Ouz, Trk Dnyas Halkbiliminde Yntem Sorunlar, 79. 238 amurolu, Tarih Heterodoksi ve Babailer, 116. 239 mer Ltfi Barkan, stila Devirlerinin Kolonizatr Trk Dervileri ve Zaviyeler. Vakflar Dergisi, 2, 1942, 279-304. 240 Ocak, Babailer syan: Aleviliin Tarihsel Altyaps, 62. 241 Ali Haydar Avc, Yeni Belge ve Bilgiler Inda Pir Sultan Abdal, Srekli Kitaplar Dizisi, I, E yaynlar, stanbul, 2003, 13. 242 amurolu, a.g.e., 116.

Bilgi leninde, Alevi Bektai Geleneinde Dervi, bal altnda tarafmzdan bir bildiri sunulmutur. Bu bildiri Bilgi leni kitabnda yaynlanmtr. Sz konusu bildiri geri bildirimler dikkate alnarak almamzda yeniden dzenlenmitir. Dervilerin snflandrlmas ve ilevlerinde sz konusu bildirinin ana tasla geri bildirimler dikkate alnarak dzenlenmi ve kullanlmtr. Alevi Bektai geleneindeki dervileri yle snflandrabiliriz243. Dervi, adlandrmasn ilk olarak bir tarikatn yesi olma, ikinci olarak alakgnll ve her eyi ho gren ruhsal kii, nc olarak ise ruhsal bir yaant iin yoksulluu ilekelii benimsemi kimse diye deerlendirilebilir. Bu ekilde temel farkl dervi tipinden sz edebiliriz. Kaba bir snflama yapacak olursak. Bektailerin Babaan kolunda tarikata giren kii kurumsal dervilie, elebiler kolunda Efendilere hizmet eden, hogrl, badatrmac dervilie, halk arasnda ilekelii benimsemi kimseler ise meczup dervilie rnektir. 3.1.1.1. Babagn kolunda tarikat dervii Babagn kolu Bektailii sistemli bir tarikattr. Babagn kolu kmil insan yaklamn tarikat modeline uygun olarak organize etmi, soydan deil liyakatle mertebelemenin olduu bir Bektailik yorumudur.244 Bu yoruma gre, babalarn evlenmeme gelenei, Balm Sultan'la (925/1519) balamtr. Bu deiiklikle Mcerret dervilik anlay daha nce Bektailikte olmamasna ramen yeni tarikat organizasyonunda yerini almtr. Tarikatn yneticisi Dedebabadr. Bu en yksek idarecilik mertebesi iin, adaylar, tarikatn evlenmemi mensuplarndan oluan bir seim heyeti tarafndan belirlenir.245 Babalardan oluan bir heyetin setii aday, Halife baba (Dedebaba) olur ve devlet makamlar tarafndan, imparatorluk fermanyla daha sonra onaylanarak resmi bir nitelik kazanr. Babaan kolunda trenler belirli bir dzen iinde yaplr tarikat iindeki mertebeler yelerin kyafetlerine yansr. Bu konuda Glpnarlnn nemli belirlemeleri vardr.246 Glpnarl Bektailikte ak, muhip, dervi, baba, halife dereceleri olduunu, belirterek bu makamlar aklar. An, tarikata girmek isteyen kii olarak tanmlanabileceini syler. An tecrbelerle snandn ve daha sonra iki yol kefilinin ahadeti zerine tarikata alndn, tarikata girmi olan kiiye muhip dendiini, muhiplerden dervi olmak isteyenlerin, dervilie ikrar verdiini, dervilikle birlikte kendisine Bektai tac tekbir edilerek giydirildiini ve tekkede
243

Caner Ik, Alevi Bektai Geleneinde Dervi, II. Uluslararas Trk Kltr Evreninde Alevilik ve Bektailik Bilgi leni Bildirileri, Ankara, 2007. 244 Ali Akta, Kent Ortamnda Alevilerin Kendilerini Tanmlama Biimleri ve nan Ritellerini Uygulama Sklklarnn Sosyolojik Adan Deerlendirilmesi, I. Trk Kltr ve Hac Bekta Veli Sempozyumu Bildirileri Kitab, Gazi niversitesi Trk Kltr ve Hac Bekta Veli Aratrma Merkezi Yaynlar, Ankara, 1999, 452.; Bedri Noyan, Bektailik Alevilik Nedir?, Ant Yaynlar, stanbul, 1995. 245 Bedri Noyan, Btn Ynleriyle Bektailik Alevilik VII. Cilt, Ard Yaynlar, stanbul, 2006.; Frederick De Jong, Bektailikve Resim Sanatnda Sembolizm ve Temalar zerinde Bir nceleme, Tarihten Teolojiye slam nanlarnda Hz. Ali, (Haz.: Ahmet Yaar Ocak) Trk Tarih Kurumu Yaynlar, XXX- 4, Ankara, 2005, 255. 246 Glpnarl, 100 Soruda Trkiyede Mezhepler ve Tarikatler, 275.

bir hizmete memur edildiini belirtir. Bununla birlikte ehliyeti olan dervie, halife tarafndan icazet verilirse tacnn stne sark sarabileceini, babalk makamna geerek, muhip ve dervi yetitirebileceini syler. Dervilikten sonraki makam Babalktr. Babalk vermek salahiyeti, Halife Babaya aittir ve Halife Baba, Babagn kolu Bektailerinin en bydr. Halife Baba, talarnn stne siyah sark sararlar; babalar, peygamber soyundansa yeil, deilse beyaz sark sararlar. Bu tarikat hakknda ren Melikof babozuk bir derviler grubunu sistemli bir tarikata dntren kii diyerek, tarikat Balm Sultana balar247. Bu dzen salama gereini ise Sultan II. Beyaztn istei dorultusunda yaptn belirtir. Her ne iin yapm olursa olsun Babagn kolunun Balm Sultanla birlikte kurumsallat ve sistemli bir tarikat olduu aktr. Babagn kolu Amasya ve orum blgesinde yok denecek kadar az etkinlie sahiptir. Cenksu er en yakn olarak Tokatta Derviiler ad altnda bir gruptan sz edilebileceini syler248. Aratrma evrenimizde sz konusu dervi tiplemesinden kimseye temas edilememitir. Bunun sebebi sz konusu blgede bu dervi grubunun etkinliinin olmamasndandr. Sz konusu tarikatta hiyerarik bir yap vardr. Talipler, bir rtbe alarak belli bir liyakatin sonunda dervi olurlar. Sz konusu liyakat baba tarafndan belirlenir ve dervilie geiin belirli trenleri vardr. Derviler daha sonra yol zerinde ilerleyerek, srayla Baba, Dede ve Dedebaba olurlar. Bu rtbelerin alm da seim ve liyakate bal olarak yaplr. Rtbeleri almann belirli kurallar vardr.249 Derviler Bektailerin Babagn kolundaki hiyerari iinde, tarikatn rtbe alm ikrar vermi yesidir.250 Bu yaps ile ehlisnnet tarikatlarndaki hiyerarik yapya benzer bir rgtlenme gsterirler. Bu sebepledir ki Alevi Bektailikte dervi dendii zaman ilk akla gelen tipleme Babagn kolundaki dervi tiplemesidir. Bu dervilerin etkinlikleri tarikat yeleri ile snrldr. Dervilerin tarihi konusunda belirttiimiz, yenieri ocann kapatlmas ve Nakibend eyhlerinin dergha yerletirilmesi srecinde, Babagn kolu dervilii, Bektailik iinde daha da etkin bir yorum olmulardr, bu yorum biimi sz konusu durumdan glenerek kmtr.251 Tekke ve zaviyelerin kapatlmasndan sonra Bektai dergh kapatlm ve sz konusu organizasyon resmi niteliini kaybetmitir. Bu resmi niteliini kaybetmeye derghn srlanmas denmitir252.
247 248

Melikof, Hac Bekta Efsaneden Geree, 208.; er, a.g.e., 186. 249 Ylmaz Soyyer, 19. Yzylda Yaplan ki Bektai Nasip / krar Ayini, Alevilik iinde, (Haz.: smail Engin-Havva Engin), Kitap Yaynevi, stanbul, 2004. 250 Bedri Noyan, Btn Ynleriyle Bektailik Alevilik IV. Cilt, Haz: akir Keeli, Ard Yaynlar, stanbul, 2001. 251 Irene Melikof, 1826 Sonras Bektai Tarikatlar, Yabanc aratrmaclar Gzyle Alevilik- Tuttum Aynay Yzme Ali Grnd Gzme iinde (ev.: lhan Cem Erseven) Ant Yaynlar, stanbul, 1997, 78.; Manneh, a.g.e., 125.; z, Alevilikle lgili Osmanl Belgeleri, 97. 252 Hasan Baba Vakf dervii olan Hasan Erdoan (50) tarikatn srlanmasndan, tekke ve zaviyeler kanununun kmas ve tarikatlarn kapatlmasnn anlalmas gerektiini belirtmi ve dergahlar srlandktan sonra, halife baba semenin doru olmadn belirtmitir.

Ankaradaki Hasan Baba Vakf bu kola bir rnektir. Bunun yannda Do. Dr. Bedri Noyan, Babagn kolunun seilmi Dedebasdr. Babagn kolunun dervileri dier bektai dervilerine gre daha sistemli ve kontrolldr. Babagn kolunda bir an tarikat iinde izleyecei yol tariflenmi ve denetim altnda tutulmutur. 3.1.1.2. Efendi-elebi kolu ve badatrmac dervi. elebiler kolu: Hac Bekta Velinin evlatlar olduuna inanlan efendi adl liderlerin ynetimindeki Bektai koludur.253 Efendiler; genellikle Hacbekta kasabasnda yaar ve ylda yaklak bir defa kendilerine bal kylere gelip hakullah ad verilen bir aidat toplarlar. David Shankland halledilmesi gereken anlamazlklar olduunda, efendilerin en son bavurulacak bir temyiz mahkemesi ilevini grebildiklerinin sylemenin mmkn olduunu belirtir.254 elebiler kolu efendileri ou yerde dedelerin stnde bir makamda olarak kabul edilirler fakat tesirleri olmad dede blgeleri de vardr. Bu kolun lideri olan Ulusoy ailesi yani elebiler, onlara bal dedeler ve topluluklarca "Efendi" olarak da adlandrlmaktadrlar.255 Bu tr ocaklardaki dedeler Efendilerin lideri postniinden seremeden her yl icazet almak suretiyle halka hizmetle grevlendirilir. Her yl hizmet izninin yenilenmesi, dedelerin mutlaka her yl sereme olarak saylan postniinle grmesi gerekir. Daha nceki yllarda bir gnlk yola giden her yl, iki gnlk yol mesafesinde olan iki ylda bir, gnlk yol mesafesinde olan ise be ylda bir gelip icazetini yenilemek durumundadr. 256 elebiler kolu dervileri ise Efendilere hizmet eden, yaay olarak alakgnll ve ho gr sahibi olan badatrmac dervilerdir. Bu dervilerin Amasya ve orum yresinde etkinlikleri vardr. Bunlar Babagn kolunun dervileri gibi kontroll bir tarikat iinde deildir ve aldklar rtbe onlara halk tarafndan verilir, belirli bir trenden gemezler. Fakat dervi halk arasnda kime hizmet etti ise o efendinin hizmetini yapmtr, diye bilinir ve dervi olarak kabul edilir. Sz konusu bu dervi efendisi geldiinde ona mihmandarlk yapar, onun iin muhabbetler dzenler ve talipleri ile grmesinde yardmc olur. Bu kii, bal olduu efendinin hizmetlerinde grev alr. Eitimi mrit diye kabul ettii efendi tarafndan yaplr. Sz konusu eitim kurumsal bir yap iinde gerekleen planl programl bir eitim deildir. Bunun yerine eitimi efendinin muhabbetlerinde bulunup onu dinleyerek, nasiplenmeye ynelik bir renimdir. Bu derviler halk arasnda u efendinin seveni, dervii diye tannr ve anlrlar257. Bu derviler halk arasnda badatrmac bir kiilii yanstrlar. Efendiler olmad zaman da bu derviler gerek kendi aralarnda gerekse halkn iinde muhabbet etmeye insanlar bilgi ve becerileri dorultusunda ynlendirmeye zen gsterirler. zellikle Alevi toplumu iinde kendilerini rahatlkla
253 254

Akta, a.g.e., 452. David Shankland, Antropoloji ve Etnisite: Yeni Alevi Hareketinde Etnografyann Yeri, (ev.: B.Kurt Torun-Hayati Torun) Alevi Kimlii iinde, (Edi.: T. Olsson- E. zdalga- C. Raudvere) Tarih Vakf Yurt Yaynlar, stanbul, 1999, 26. 255 Yaman, a.g.e., 197-198. 256 Veli Aykut (42) ile yaplan grmeye gre. Veli Aykut, Dertli Divani mahlas ile deyi yazmakta ayn zamanda Veliyettin Ulusoy tarafndan atanm olarak vekil dedelik yapmaktadr. 257 almamzn alan iinde bulunan Amasya, Gmhacky, etmi kynde Sefa Ulusoy Efendinin seveni olarak bilinen Sadk Uyar (72), Sleyman amaz (75) bunlara rnek olarak verilebilir.

Bektai olarak adlandrabilenler bu derviler ve bunlarn ilikide bulunduu kiilerdir. Bunlara badatrmac derviler ismini vermemizin sebebi ise bu dervilerden biri olan Cuma Zeytnl258 ile yaptmz grmede Bektai kur bada szn bada oturuunda oturmak anlamnda deil de, badamay salayabilmek anlamnda yorumlamas ve Bektainin ncelikli ilevinin insan, toplum ve doa arasndaki badamay salamak olduunu sylemesi sebebiyledir. Aratrmamzda da sz konusu dervilerin atmadan uzak birletirici, uzlatrc, bar tutumlar zellikle dikkatimizi ekmitir. Sertlik sz konusu dervilik asndan kesinlikle tercih edilen bir yntem deildir. Onun yerine lml ve yumuak szlerin, Tanrsal esini kalplerde canlandrabileceine inanrlar. Bu sebepledir ki bu dervilerin halk arasnda ok zel ve gven verici bir pozisyonlar vardr. 3.1.1.3. Dedegn kolu ve meczup dervi Dedelerin etkinlik sahasnda olan sonuncu tiplememiz, halk arasnda yaayp yoksulluu ilekelii benimsemi dervilerdir. Bunlar meczup dervilie rnek olarak sunulabilir. Dedegn kolu, baka bir ifadeyle Ocakzadeler; Anadoluya Hac Bekta Veliden nce gelen, yerleen ve Alevilii soy anlayna gre srdren liderlerin etkinliindeki koldur.259 Aratrmac yazar Ali Yaman bunlara rnek olarak: Baba Mansur, Hubyar Sultan, ryan Hzr, Hdr Abdal gibi yerel ocaklarn sylenebileceini belirtir260. Bunun yannda eski Trk kabile reislerinin, ah smail olayndan sonra dede olarak, seyit kabul edilerek, dini liderlere dnt iddias da vardr.261 Dedelerin kkeni ne olursa olsun Alevi toplum zerinde dini lider olarak etkinlikleri aktr ve bilinen en etkili, yaygn ve benimsenmi dini liderlerdir. Sz konusu derviler genelde Dedelerin hizmet blgelerinde olan ounlukla meczup olarak grlen, ne zaman ne yapaca kestirilemeyen, insanlarn gelen kabulleri dnda yaayan, ounlukla bekr olan dervilerdir. Ali Cemali262 ile yaplan grmede byle dervilerden sz alm ve bu dervilerin halk arasnda Deli-Veli olarak kabul edildii belirtilmi, ayn zamanda bu insanlarn muhabbet ehli olduklar, maaralarda yaadklar ve insanlarn dayanamayaca zor hayat artlarna katlandklarndan bahsedilmitir. Bu derviler yaam tarz olarak dnyadan byk ounlukla kendilerini soyutlam kiilerdir. Halk bu zelliklerinden dolay dervilere insanst zellikler atfetmitir. Tunceli yresinde byle deli-veli tipinde dervilerin younluu derlememiz esnasnda gzlenmitir. Hatta medyatik de olan Seyuen bu dervi tiplemesine rnek gsterebileceimiz bir dervitir. Seyuen sokakta yaayan, acktnda kimseye sormadan, lokantada yemek yiyen herhangi birinin yanna oturup, onun tabandan ortak olarak yiyen ve halk tarafndan byk bir sevgi ve sayg ile benimsenmi bir meczup dervi tiplemesidir. Halk Seyuenin metafizik, olaanst gleri olduuna inanmaktadr. Seyuen ldnde Tunceliler onun heykelini yapmtr. Bu da aslnda nasl bir deer verdiklerinin gstergesidir.
258

Amasya, Gmhacky, Krca kynde domu ve halen Gmhackyde yaayan Cuma Zeytnl (75), Dertli Garip mahlas ile iirler yazmaktadr ve Dervi Ruhann rencisi olan dervilerden biridir. 259 Akta, a.g.e., 452.; Yaman, a.g.e., 27. 260 Yaman, a.g.e., 196-197. 261 Ocak, Trkler, Trkiye ve slam, 49. 262 Tunceli yresinde Seyit Baba Mansur'un byk olu Seyit Kasm'n torunlarndan olan Ali Cemali (68) dede, ayn zamanda kendi ismi ile iirler yazmaktadr.

Meczup, deli-veli dervi tiplemesi aslnda eski Trk inanlarndaki amanlara ok benzemektedir. zellikle Ahmet Yaar Ocakn Barak baba hakknda bahsettikleri bu tip bir derviliin tarihteki izleri gibi grnmektedir263. Ocak Barak Baba'nn raks ederek tam vecde geldikten sonra kard hayvan sesleri, lgn ve cokulu hareketleri ile onun tam bir amana benzetilebileceini, bu kadar cokulu raks edebilmek iin, amanlarn ve Kalenderi, Haydari dervilerinin kullanmaya altklar esrar alm olabileceklerini, yine bu vecd hali esnasnda sara nbetine tutulmu gibi hareketleri ve azndan kan anlamsz bir takm kelime ve cmleler sylediini belirtip, amanlarla derviler arasndaki ilikinin varln kantlamaya almtr. Bu dervilerin bilinen hiyerarik bir yaplar yoktur. Birbirleri arasnda neye gre olduu bilinmeyen bir hiyerarileri vardr ama genel anlamda bamsz tiplerdir. Bunlarn arasnda nefes syleyen, dua eden, gezip muhabbet edenler olduu gibi sessizlii erdem sayanlar da bulunmaktadr264. Bu derviler tarikatn kurallarna tabi deildir. Bu dervilerin ounun metapsiik yetenee sahip olduuna inanlr ve halk tarafndan zel bir sayg gsterilir265. Bu dervilerin szleri nemsenir beddualarndan kanlr ve hayr dualar alnmaya allr. Halk tarafndan Tanr dostu, Hzr olarak tabir edilirler. Viraninin Harabat ehline Hor bakma zahir / Defineye malik viraneler var dedii dervi tiplemesi bu tiplemedir. Sz konusu derviler, Anadoluda tarihin her dneminde olmu ve krsal kesim insanlar tarafndan ho karlanmlardr. Bu dervi tiplemeleri gnmzde ise neredeyse ortadan kalkmtr. Onlar yaatacak olan halkn modernleme sreci iinde deimesi ile birlikte, byle bir dervi gelenei gnmzde grnmez olmu, ortadan kalkmtr. 3.1.1.4. Alevi Bektai geleneinde eren veya gerek olarak dervi. Yukarda Alevi Bektai gelenei iinde tip olarak ayrdmz derviler hakkndaki tanmlamalar konunun anlalmas iin yaplmtr. Gerekte bu dervilerden ruhsal insan olma yolunda yol katedenlerin hepsi Alevi Bektai btnnde eren, gerek olarak kabul edilmilerdir. Baka bir ifadeyle syleyecek olursak Alevi Bektailikte hedef insan- kmil olmaktr, insan- kmilin halk arasndaki ad ise eren gerek veya dervi tir. Bu konuda ren Melikof Hac Bektan bir dervi olduunu ve Hac Bektan Anadolu'ya 1230 ylna doru, Harezm'in Moollar tarafndan fethedilmesinden sonra snacak bir yer arayan Harezmahlar ile birlikte gelmi olduunu sylemektedir.266 Dervilik aslnda ruhsal yaam iinde en st rtbedir. Dervilikten sonra anlatlan rtbeler yolun
263 264

Ocak, Babailer syan: Aleviliin Tarihsel Altyaps, 196. Amasya Gmhacky, Krca kynde 50 senedir Cem akl yapan Ak Kara Hseyin (Hseyin Zeytnl (75)) Sefil Mehmet adl bir derviten bahseder; bu derviin konumadn ve kimsenin gzne bakmadn belirtip, insanlara psiik etki konusunda ok gl (manevi ynden)bir zat olduunu zellikle vurgular. 265 Amasya Gmhacky, Krca kynde Domu olan Kerziban Zeytnl (64) "biz dervilerin ly diriltebileceine inanyoz her ey ollarn elinde" demitir. 266 Irene Melikof, Bektailik, Kzlbalk: Tarihsel Blnme ve Sonular, (ev.: B.Kurt Torun-Hayati Torun) Alevi Kimlii iinde, (Haz.: T. Olsson- E. zdalga- C. Raudvere), Tarih Vakf Yurt Yaynlar, stanbul, 1999, 4.

kurumsallamas ile gereklemitir. Bu sebepledir ki Aleviler dervilere zel bir nem verirler ve onlar ou zaman mam Alinin, Hac Bekta Velinin yerine koymulardr, onlar Hzr olarak kabul etmilerdir. Sonu olarak bu dervilere srlara vakf olma anlamnda eren, gerek insan olup beeri am varlk anlamnda da gerek demilerdir. Bu gerek tabiri hakknda Aratrmac yazar Erdoan nar; Alevilerin gereklerden baka gvenecek kimseleri olmadn belirterek, Alevi annelerin ocuklarna "gerekler yardmcn olsun" diye dua ettiklerini belirtir267. Gerekler Alevi Bektai deyilerinde sklkla iaret edilen kiilerdir. Gerein nefesi eritir da Yalancnn atei eritmez ya268 Diyen Arifolu gerek nefesin zelliini anlatmaktadr. Yukarda belirttiimiz dervi tiplemelerinin hepsi, kendilerine doru ruhsal bir yolculuu hedeflemi tiplerdir. Bu yolculuun en alt kademesi derviliktir. Aslnda ruhsal yolculuk ayn zamanda makamszla doru yaplan bir yolculuk olduu iin en yksek derecedeki kii de dervitir269. Bu manada halk, insanlara uyandrc bilgiler aktaran kiilere dervi demi ve onlara gnllerinde nemli bir makam vermitir. Halka gre dervi Tanr yolunda olan, Hakka yakn kimsedir. Bu anlamyla derviler Alevi Bektailer arasnda ruhsal olann bire bir yaand kiilerdir, bu anlamyla Tanrsal tezahrn de kaynaklardrlar.

3.1.2. DERVLERN LEV VE ZELLKLER Dervilerin ilevleri, zellikleri ile belirtilebilir. Dervileri sabit bilinebilir anlam kategorileri ile snrlandrp, toplumsal ve bireysel alanda sabit ilevlere karlk gelir demek zordur. Buna ramen toplum iinde gsterdikleri etkinliklere, kurumsal yetkilerine ve kiisel zelliklerine gre dervilerin ilevleri tespit edilebilir. ncelikle farkl dervi tiplerinin farkl ilevlere karlk gelebilecei aktr. rnek vermek gerekirse bir badatrmac dervi iin aile sahibi olmak ve ailede dengeyi gzetmek, deerlere saygl olmak st deerler retebilmek, almak ve almay salk vermek gibi hasletler nemlidir, badatrmac dervi bu deerleri aktarmak ve yaygnlatrmak ilevini yerine getirir. Bunun tersi olarak, bir meczup dervi bu deerlerin hi birini nemsemez. Bunlarn dnda insanlarn arasnda uzlamaz dnceleri ile yaar ve olaanst deneyimlerini insanlarla paylar, veya insanlar onun olaanst eyler yapabileceine inanr ve keramet gsterdiine inanarak yaayan kutsal insan ilevini toplumda yerine getirir. Bu ileve gre insanlar meczup
267 268

nar, Aleviliin Gizli Tarihi, 202. Sabahat Akkiraz (42)adl halk mzii sanats ayn zamanda alevi bektai deyileri yorumcusunun, Lamekan isimli kasetinde syledii bir deyiden. 269 Abdullah Balc, (Ak- Zakir), Amasya - Hamamz Yemien Ky, 1933 Doumlu, lkokul mezunu. Kayt; Yemien Kynde, Veli Balcnn evinde, 16.08.2006 tarihinde yaplmtr. Video kaset kayddr. Eklerdeki Grme Listesinde 1. Grme.

dervii zorluklardan belalardan kurtaran insan olarak anlar ve onlardan bu ynde beklentiler gelitirir. Meczup derviin toplum iindeki durumu ile badatrmac derviin toplum iindeki durumu birbirine neredeyse tamamen zttr. Fakat ikisi de ruhsal insan olmak anlamnda birleirler. Birbirleri ile bilinen tarzda bir atmalarna rastlanmaz. Bir nceki blmde kurumsal yaplar ve yaam tarzlar ile tipe ayrdmz derviler burada ilev ve zelliklerine gre tanmlanp daha kapsaml anlalmas salanacaktr. Alevi Bektai geleneinde derviler ruhsal insan olarak ilevleri ve zelliklerine gre ok farkl snflandrlabilir. Bunlar zetle; Arif, Sadk, Nefes syleyen, ifa yapan, Keramet sahibi, Balm Sultan Muhabbeti yapan, Bekr-meczup derviler ve dervi merepli Dedeler, Babalar, klar olarak zikredilebilir. Derviler sz konusu ilev ve zelliklerden sadece biri ile tannd gibi birka zellie birden sahip olup birden fazla zellikle de tannanlar vardr. 3.1.2.1. Arif derviler, Sadk derviler. Arif; bilen, vakf, aina, tanyan, anlayl, kavray mkemmel, irfan ve marifet sahibi kii, baka bir anlam ise Allahn kendi zatn, sfatlarn, isimlerini ve fiillerini mahede ettirdii kimse. Mahede ve temaadan hsl olan bilgiye marifet, bu bilgiye sahip olan ahsa da arif denir270. Arif derviler; bilgi ve edepleri ile halk arasnda rneklik tekil eden dervilerdir. Bunlar zellikle aile yaantsnn ycelii ve toplum hayatndaki dengelilie nem verirler. Genellikle bunlar Bektai olup Babagn ve elebi kolu dervileridir. elebi kolu dervileri Alevi toplum iinde ayn zamanda badatrc zellii ile liderlik grevini de yrtt olur. Arifler yolun denetleyicisidirler271. Gerek tarikat ileyiinde gerekse hayatn ileyiindeki aksaklklara ve geriliklere dair zm retip yeni bilgileri uygulamaya koyarlar272. Arifler her sz ve eylemi bir anlamllk iinde dnrler ve onlar yorumlamay kendileri iin bir grev sayarlar. Onun iin gerek hayatta yaplan davranlar hakknda, gerekse iliki biimleri hakknda fikir ve yorumlar vardr. Bir cemde arif varsa o kii muhabbeti amak soru sormak ve alakgnlllkle varsa yanllara iaret etmek durumundadr. Bir cemde geen diyalog aslnda ne demek istediimizi daha iyi anlatacaktr. Cuma Zeytnl (Arif dervi)- Zakirinen babann rfan meclisinde tespih ekmesi ok da tehlikeli deil mi? Ak Abdullah (Zakir) Aybsa cebime koydum ite. Cuma Zeytnl (Arif dervi)- Kendn farkedecen. Tabi. Hamdi Grbz (Dede)- Oda gzel bir ey dosttan gelen sitem ikramdr yani. Size bir ikramda bulundu. rf adet gelenekler yer yer ok farkl oluabiliyo. Zaman zaman deiiyo.
270 271

Uluda, a.g.e., 44. orum, Osmanckn Gvenz ky doumlu, A.hsan Akta (70) ile yaplan grmedeki ifadesidir. 272 Amasya, Gmhacky, Krca ky doumlu Dervi Dertli Gariple yaplan grmede, Dervi Biare hakknda yle bir olay nakledilmitir: Biarenin kye gelmesine sevinen sevicileri onun iin bir ko kurban etmek isteyince, Biare aamz (ocuklarm) bugn cana kymayn, kendinizi kurban edin yola diye uyarda bulunmu ve kurban kesmeyi gerek anlamna kavuturmutur. Bu durumda bir bilgi deiiklii dervi aracl ile yaplmtr.

Cuma Zeytnl (Arif dervi)- Dede bir de neden biliyonmu Gnndeki tespihi kaybeden elinde eker. Ak Abdullah (Zakir) - Ne desen eyvallah. Hasan Kurban (Dervi sevici)- Arifin elinden dnya zar alarm, bu iler byle.273 Arif ve sadk derviler ayn zamanda almaya ve retmeye de ok nem verirler. nk onlara gre asl olaanst olan bizim sradan yaammzdr. Ondaki gizemi zmek sradan olann hikmetini anlamak zaten arifin grevidir. Sadk ise mridinin hizmeti ile gizemin ortaya kmasna yardmc olmay ister. Ali Zeytnl derviin alma hakknda aktard anekdot ok aklaycdr. Bugn Ali aamn (Yanyatan Ali dervi) yanna gittim, be lek arazisi vard, almasna gelince de tarif edemem o kadar alkand. Zaten Manicinin Alinin bir it kelam vard, Ali aa almayan adam ben derviden saymam derdi diye bize sylerdi. Kul Fakr yle demi hani, almal babam almal demi. Yav aa senin arazi byle, srynen davarn var hani almana gerek yok deselerde o almal babam almal dermi.274 Sadk derviler; mridine olan sadakatle onun kendisinden istediklerini yapmaya odaklanan dervilerdir. Bu derviler kendi istek ve beenilerini tamamen ortadan kaldrp kendisinde mritlerini gerekletirmeyi hedefleyen dervilerdir. Bunlar genelde mritlerinin kamberi olarak hizmet ederler elebiler kolunda ve Dedegn kolunda yaygndrlar. Sadk olan mridini bekler ve saklar, onun her eyi gerekletirebilecek gce sahip olduunu dnr. Kendi ilevinin mridine yardm olduuna inanr. Bu sebeple btn kiisel vurgular mridine yapar. Aslnda bu dervilerin genel tavr sultanlk peinde olmaylardr. Yol iinde kendilerine den misyonu en iyi ekilde yapmak ile zaten alnabilecek payenin en stte olannn alnabileceini belirtmilerdir275. Sadklar aslnda alevi Bektailikteki musahiplikle de ilikilidir. Bir birine sahip olmak da bir sadakat iidir. Bu anlamyla sadk olmak Alevi Bektai geleneinde sadece derviler nazarnda bir zellik deil en alt dzeydeki aile kompozisyonunda da etkili bir anlaytr. Fakat sadk derviin zellii mridinin gereklemesini arzulamas ile ilgilidir. 3.1.2.2. Nefes syleyen derviler Nefes sylemek zaten dervie bir itir ve ruhsal tesirleri szle iletmenin eklidir. Sz konusu durum, eski Trk geleneklerinden gelen bir yntem olmakla birlikte slamla birlikte derviler, ozanlk ilevinin slam sonras grnmleridir. Bu anlam ile Mslman ozan anlamnda, baka bir ifade ile ozann ruhsal bir kimlie brnmesi ile klk kavram ortaya kmtr. k, halk arasnda, umumiyetle saz
273

Amasya Gmhacky, Krca Ky, Keeli dede trbesinde, 1996 da Dervi Ruhann Vefatndan sonra yaplan yl ceminde sz konusu diyalog kayt altna alnm buraya da oradan nakledilmitir. 274 Ali Zeytnl, (Dervi Zefil Ali) Amasya Gmhacky - Krca Ky, 1943 doumlu, lkokul mezunu. Kayt; Krca Kynde Ali Zeytnn evinde, 18.08.2006 tarihinde yaplmtr. Video kaset kayddr, grmenin ikinci blmdr. Eklerdeki Grme Listesinde 7. Grme. 275 Mehmet Ali Ik bir deyiinde; Ik Ruhan eil kullua eil / Kul olduka ahlk alr giderim demitir.

airlerine verilen bir isimdir.276 Bu anlamyla halkn anlayna gre bu dervi airler Hak klardr ve ilham kaynaklarnn ilahi olduuna inanlr. yle ki lhan Bagz dervi airlerin kendi szleri hakknda iaret ettii "Bende syleyen dil Tanr dilidir"277 ifadesinin bu ilahilie kendilerinin de inandn gsterdiini sylemitir. Kendisini ada dervi olarak tanmlayan hsan Akta, Kaygusuz Abdaln bir deyii-delilini kullanarak dervi iirlerinin kutsalln vurgulamtr: Nebiler peygamberlerin, bir ouna kitaplar gelmi Tanrdan ayetler alnm. Kendi szleri hadis oluyor, Tanrdan gelen ayet oluyor. Alevi Bektai dncesinde bunlarla e anlaml bir ozan kltr dnlm koyulmu, ve Kaygusuz Abdal da onu vurgulam teyid etmi. yle ki; Evliyadan gelen kelam Okunan kuran deil mi Gerek Velinin szleri Sureyi Rahman deil mi278 klkla dervilik o kadar i ie girmitir ve anlam olarak birbirini artrr ki baz Krolu varyantlarnda, dervilik, klkla ayniletirilmitir.279 Bunun yannda Alevi Bektailerin iirleri hem inan dnyasnn temel dillendiricisi olmu hem de iir yazanlara eitli olaanstlk atfederek dervilik payesi verilmitir. Bunun yannda halk iirinin gnmze kadar gelmesinde bu inan unsuru ok etkili olmutur. nk inan bilgilerini Alevi Bektailer iir vastasyla getirmiler ve iire st bir anlam vererek tarih sahnesinde unutulmasna msaade etmemitir. Bu konuda Fikret Trkmen Halk iirimizin kaybolmadan gnmze kadar gelmesinde Alevi Bektai airlerinin byk katklar olduunu aka belirtmitir.280 Nefes syleyen derviler; bunlarn halk arasnda nefes yazan ve syleyen olarak zel bir yerleri vardr. Yukarda da belirttiimiz gibi ounluu eren olarak kabul edilir ve syledikleri kelamn kutsal olduuna inanlr. Bu kutsallk yle bir kutsallktr ki Amasya yresinde bu iirlere kelam delil gibi isimler verilmektedir. Kelam hak kelam anlamnda iken delil ise geree delil anlamnda kullanlmaktadr. iirler genelde muhabbet ortamlarnda yar vecd halinde sylenir bu cokunluk verme ise alkoll ieceklerle salanr, hatta bu ikiye dem denerek kiinin belli bir kvama getirildii iaret edilir. Sz konusu ortamlarda dile gelen eserler o ortamda derviin sevenleri tarafndan kaydedilir. Bunlar btn dervi tiplemeleri arasnda vardr. Bir derviin kendinden nefes okumas onun olgunluu ve etkisi asndan ok nemlidir.

276 277

Fuad Kprl, Edebiyat Aratrmalar, Trk Tarih Kurumu Yaynlar, Ankara, 1999, 167-168. lhan Bagz, Folklor Yazlar, Adam Yaynlar, stanbul, 1986, 31. 278 Ali hsan Akta, (ada Dervi), Amasya - Gmhacky - Gvenz ky, 1935 doumlu, lkokul mezunu. Kayt; Gmhackyde Ali hsan - Yeter Aktan evinde, 22.08.2006 tarihinde yaplmtr. Video kaset kayddr, grmenin ikinci ksmdr. Eklerdeki Grme Listesinde 4. Grme. 279 Bayat, a.g.e., 126-127. 280 Fikret Trkmen, Yazl Kaynaklardaki (Cnklerdeki) Bektai airlerinin iirlerinde Grlen Yeni ekiller, I. Trk Kltr ve Hac Bekta Veli Sempozyumu Bildiri kitab iinde : Gazi niversitesi Trk Kltr ve Hac Bekta Veli Aratrma Merkezi Yaynlar, Ankara, 1999, 344-345.

Derviler arasnda aktan okuma diye bir durum vardr. Byle doalama ve yar trans halinde okunan eserlerin ilahi nitelikli olduuna inanlr. Ve o kiinin okumasnn bakalarndan farkl olduunu aklamak iin deiik tasvirler yaplr. Bu tasvirler sz konusu kiiye inanan kiiler tarafndan ok farkl yaplsa da anlatlan mana eserin ilahi nitelikli olduudur. Grmelerimizden birka alnt yaparak bu durumu daha anlalr bir hale getirmek mmkn olabilecektir. Baz Haydar hoca anladudu, Kul Fakr Ali aa varya, ben onun deyi okurkene kucanda kuran kitab gibi bir kitap oradan okuduunu grdm derdi. Cem yerinde auktan grm yani, tabi mana olarak grm herkes onu deyi okuyo gryo emme o aslnda hattan okuyo, benim Cuma abiyi grmem gibi. Baka gren de olmam koca kyde bi o grm. Yani oluyomu byle.281 Ondan sonra Sefil Ali Babann dedikleri birer birer hep gerekleti. Yani yekten sylemek her kiiye mahsus deil, o kolay deil. Emme ne yapmlar orada. Sefil Ali baba onu douramazd, kim dourtturmu, oradakiler artk medet mrvet diyorlar, ya sahip diye baryorlar, medet mrvet kelimesine gelinci onlarn yardmynan Sefil Ali Baba dourabiliyo. Onlarn medet mrvet kapsn zorlamas, Trkiyenin hali ne olacak demesi, mehdi yetisin, hzr yetisin hesaplar varya, milletin can acyo atuk, medet mrvet diye barnc oradakiler bir oku veriyo Sefil Ali Babaya, yle olunca onu yapmasa, yapamasa o Sefil Ali babala yazuk.282 Kul Fakr (Kul Fakr Ali Dervi) adan (ak) okumu, gerekliin en gzel taraf adan okumak. Karadan herkes okur. Ben bu yazy imdi okurum sende okun, amma adan okuyamak, adan okumak gzellik, ite o hakikaten hak a adan okuyan gerektir. Bizler karadan okumuuz gzelim. Kul fakram alamm glemem Okuram adan Karay bilmem. Bin derman verseler bu derdi bilmem Hemen galp evimde mihmana benzer.283 Nefes syleyen derviler, Alevi Bektai dncesinin srekli ilenmesini salamlardr. Halkn insanst vasflar ykledii dervilerin azndan kan sz kutsallatrlm ve yolun eitim retim bilgileri olmutur. Szl gelenein byle inan unsuru ile youn yaand ok az gelenek vardr. Sz konusu derviler hem bilginin aktarlma ilevini, hem korunma ilevini hem de eskiyen bilgilerin

281

Sadk Ersoy, (Kul Dervi) Amasya Gmhacky - Krca Ky, 1943 doumlu, lkokul mezunu. Kayt; Krca kynde Sadk Ersoyun evinde, 16.08.2006 tarihinde yaplmtr. Video kaset kayddr, grmenin ikinci blmdr. Eklerdeki Grme Listesinde 28. Grme. 282 Cuma Zeytnl, (Dervi Dertli Garip) Amasya Gmhacky - Krca Ky, 1929 doumlu, lkokul mezunu. Kayt; Gmhackyde Cuma Fatma Zeytnlnn evinde , 15.08.2006 tarihinde yaplmtr. Video kaset kayddr, grmenin birinci blmdr. Eklerdeki Grme Listesinde 11. Grme. 283 Hseyin Zeytnl, (Ak Kara Hseyin) Amasya - Gmhacky - Krca Ky, 1936 doumlu, lkokul mezunu. Kayt; Krca kynde Hseyin Zeytnlnn evinde, 17.08.2006 tarihinde yaplmtr. Video kaset kayddr, grmenin ikinci blmdr. Eklerdeki Grme Listesinde 19. Grme.

deitirilmesi ilevini yerine getirmilerdir. Bu dervilerden dolaydr ki Alevi Bektailer inan alannda birok yenilie ak heterodoks karakterini korumutur. 3.1.2.3. ifa yapan, keramet sahibi derviler ifa yapan, Keramet sahibi284 derviler; metapsiik yetenekleri olduuna fiziksel ve psikolojik saaltm yaptklarna inanlan dervilerdir. Bunlar metapsiik yeteneklerinin Tanr vergisi olduunu belirtip, ifay bu yolda kullanacaklarnn vurgusunu yapar ve dervivari bir yaam srerler.285 Evliyalarn bir nitelii, yaadklar srece ve ldkten sonra akld ileri baarma gcnde olmalardr. Peygamberlerin olaanst ilerini gstermek iin kullanlan "mucize" deyimine karlk bunlarnki "keramet" kelimesiyle gsterilir.286 Keramet kelimesi, evliya, eren ve dervilerin olaan st glerini vurgulamak iin kullanlan bir kavramdr. Sz konusu saaltm teknikleri ile amanik riteller ve inanlarn benzerlikleri olduka artcdr. Bu sebepledir ki birok aratrmac287 Alevi Bektai erenleri ile amanlar arasnda benzerliklerin izini srmtr. amanlarn zellikleri ve kabiliyetleri Trklerin girdikleri dinlerle yeniden ekillenmitir. Trklerin, Atalar klt, Gk Tanr inanc, Manihizm, Budizm gibi dinlerin bir ksmnda uygulayc olarak grlen kiilerdeki amanik kabiliyetler bu konuda alan kiilerin amanizm zerine younlamalarn salamtr. Bu anlamyla slamla Trklerin tanmas sonucu bu amanik kabiliyetler dervilerde gzlenmitir. Ahmet Yaar Ocak Alevi-Bektai Veliler olan Hac Bekta, Hacm Sultan, Abdal Musa ve dierlerinin, Mslman olmakla birlikte izleri bir trl silinmemi amanist geleneklerin hkim olduu bir evreden kma Trkmen babalar olduunu, bu motiflerde esas unsurun amanizm olduunu grmenin pek tabi olduunu belirtmektedir.288 Bununla birlikte ren Melikof da yukardaki dnceyi destekler bir biimde gezgin dervi, Kalender289 ya da abdaln, amann btn d izgilerini tadn; muska, ngrak, ku teleklerinden baln, at simgesi denein, tasavvufta zikrin, amanln kendini ama uygulamalarn andrdn belirterek. Bu eylerin ayn amanlarda olduu gibi hastalklar iyi edici amalarla yapldn, aman geleneklerinin, yok olup gidecei yerde, halk sufilii erevesi iinde yaaya geldiini, bu bilin d kalntlar anlamak iin ilk dervilere ve tarikatnn kurucularna dnmek gerektiini sylemitir.290 Bu derviler birok inanan tarafndan tpk amanlarn kabul edildii gibi kutsal insan olarak kabul edilir ve halk bu motivasyonla dervilerle iliki kurar. Bu zellikleri vastasyla bunlarla temas halinde olan halk ruhsallkla temas halinde olduuna inanr. Birok fiziksel ve psikolojik sorununu sz konusu derviler aracl ile zmeye alr. Bu sebepledir ki derviler halka gre yeryznde ruhsalln
284 285

Grof, nsan uurunun Yeniden Kefi Kozmik Oyun, 23-24. Ali Belli adnda, Amasya, Merzifon Diphacky'l Yan Yatan Ali Dervi (1925-1990), yrede ifa yapmas ile tannm bir dervitir. 286 Boratav, 100 Soruda Trk Folkloru, 62. 287 Ocak, Babailer syan: Aleviliin Tarihsel Altyaps, 123.; Gngr, Trk Alev-Bekta nanlarnda amanln zleri, 245.; Eliade, amanizim, 440. 288 Ocak, a.g.e., 123. 289 Gunnar Jarring, Dervish and qalandar, Almqvist and Wiksell International Press, Stockholm, 1987. 290 Melikof, Hac Bekta Efsaneden Geree. 26.

kayna veya yansd yerdir. zellikle meczup karakterli derviler bu kategori iinde saylabilir. Bunun yannda baz nefes syleyen dervilerin de byle metapsiik yetenekleri olduuna inanlr. 3.1.2.4. Balm Sultan Muhabbeti yapan derviler Balm Sultan Muhabbeti yapan derviler, ounluu Bektai terbiyesinden gemitir ve dem diye adlandrlan alkoll ikinin olduu muhabbet sofralarnda ruhsal bilgiyi aktarrlar. Balm Sultan muhabbeti dediimiz sofra banda yaplan bu muhabbette belirli kurallar vardr, sofrann dua ile balamas, demin hep birlikte alnmas, nefeslerin izin alnarak sylenmesi, nefeslerin akabinde dua yaplp nefeslerin yorumlanmasna geilmesi ve uygun yerlerde yneticinin izni ile hep birlikte demin alnmas gibi birok kural vardr. Bu sofralar olduka kontroll, bir o kadar da cokulu sofralardr. Sz konusu sofralarda iki belli oranda derinleme salamak iin bir vasta olarak kullanlr. Hatta almamzn odak noktas olan Dervi Ruhann sylediine gre sz konusu sofra kiinin mayasn meydana karr291, onun iin bu sofralarda oturmak ciddi nefis terbiyesinden gemi olmay gerekli klar. Alevi Bektailerde iki imek yasak deildir292. Hatta iki imek mira olay iinde anlatlrken dini bir motif olarak kullanlr. Sz konusu sofralarda baz metapsiik olaylarn yaanldna inanlr. Sofradaki derviin veya mistiin ynlendirmesi ile kehanet, gemi bilme, telepatik iletiim gibi durumlarn yaandn grmelerimizde anlatan birok dervi seveni olmutur.293 Bahsettiimiz muhabbetlerde hem yeni nefesler okunur hem de daha nce vcuda gelmi nefesler okunur. Bu okunan nefesler ounlukla simgesel bir dil kullanlarak sylenmitir. Bu simgesel dil eserlerin ok katmanl olarak anlalmas ve yorumlanmasna imkn salar. Bu konuda Belks Temren sohbet - muhabbet ortamlarnda tercih edilen nefeslerde kullanlan simgesel dil nedeniyle bir tr sohbet olumaya baladn, buradaki simgesel kalplarn deifre edilmesinin ise, "Katl anlatm" olanan verdiini belirtir.294 Simgesel kalplar kullanlarak yazlm olan nefeslerde her simgesel kalbn anlamlandrmasnn ve yorumunun yapldn, zaten sohbetin temelinde de bu yorumlarn yer aldn syler. Yorumlarn anlamlarnn kat kat alp, sohbete konu olduu, sohbetlere katlanlarn reti bilgilerini ou kez bu yolla edindiini, dolaysyla Bektai eitiminin en nemli aralarndan birinin nefesler olduu, zellikle retinin temel prensiplerini konu alan muhabbet nefeslerinin ok nemli olduunu vurgular. Sz konusu muhabbetler yukarda bahsettiimiz btn dervi tipleri arasnda sz konusudur. Bu tarz muhabbet iinde paylam ve retinin aktarm zel bir
291

Amasya, Gmhacky, Kuzalan Ky doumlu Mehmet Ali Ik (1928-1995) adl dervi, iir mahlas Ik Ruhandr. 292 Yldz, a.g.e. ; er, a.g.e., 382. 293 Amasya Gmhackyden Bani Kurban (75), Kerziban Zeytnl (70) ile yaplan grmelerde sz konusu durumlara rnek olarak bir ok olay anlatlmtr. 294 Belks Temren, Bektai ve Alevi Kltrnde Nefesler ve levleri, Halkbilimi Aratrmalar, Srekli Kitaplar dizisi; 1, E yaynlar, stanbul, 2003, 189.

aktarm metodudur. ki ortama belli bir yumuaklk katsa da ciddi konular ve derin felsefi retilerin aktarld muhabbet sofralar nevi ahsna mahsus ok zel bilgilenme meknlardr. 3.1.2.5. Meczup, bekr derviler. Bekr-meczup derviler; Bunlar Bektai tarikat ile ilikisi olmayan meczup derviler ile Babagn kolunda mcerret dervi olarak tannan evlenmemi dervilerdir. kisinin ortak zellii toplum d deere sahip olmasdr. Ama yaay olarak ok farkldrlar. Mcerret derviler bekrl uurlu bir yaam biimi olarak seerken, meczup dervilerin makul bir tercih olarak setikleri sylenemez. Bu tip derviler toplum iinde deli-veli tipi olarak anlalr.295 Yaptklarna akl sr ermez olarak dnlr fakat onlarda ruhsal bir etki ve ykseklik olduuna inanlr. Bu konuda Ali Cemal dedenin bu tarz derviler hakknda anlattklar dikkat ekicidir. Sakall derviler onlar kalmad. Hasan efendi kendisi Ar gl maalarnda yaamtr. Kendini belli bir inanca adam, insand Zaten bizim ustalarmz o sakalllard, belli inanlar vard, onlar hi okul okumamlar, biz onlarla otururduk sabaha gnein nasl atn bilmiyorduk, ama onlarda kalmad Sakall derviler muhabbet ederdi. Onlar aklna gelebilecek her konuyu alabildiince etraflca dnr, konuur incelerlerdi, bir yorum yaparlard, akla hayala gelen her dnceyi ortaya atar bir birlerine grlerini sorarlard, o dnceler zerinde yorum yapp kabul edilebilir inanlabilir hale gelince noktalarlard. O noktay bulunca sevinirlerdi kalkar birbirlerini perlerdi. Bu sorun bilinmitir, zlmtr diye sevinirlerdi. Ben ekseriyet bunlarn arasnda yetimiimdir.296 Ali Cemal Dedenin anlatt bu derviler toplum iinde deli-veli kategorisindeki tiplerdi. Meczup tipteki derviler klk kyafetine nem vermezler, hatta bazlar meczup olarak grnr ve halk arasnda yle bir hayat srer. Genellikle klk ve kyafetlerine nem vermeyen dervilerin stleri balar toz toprak iinde, elbiseleri kirli, sa ve sakallar uzun ve bakmszdr. Erkan Trkmen Bir yoksulluk vardr ki derviin gdasdr der.297 Bu derviler i yzlerinin iyi olmas iin, d yzlerinin irkin grnmesi gerektiine inanrlar. Bazen da halkn tepkisini eken bu tr grnm, gerek kiiliklerini gizlemenin bir arac sayarlar. Harabat ehline hor bakma zahir, Defineye malik viraneler var diyen Virani byle varlklarn aslnda en kymetli varlk olduunu vurgularken, halka bu ynde nasihat yoluyla derviler hakknda bir bilgi vermektedir. Bu konuda Baki z yar meczup fakirlerin her yerde grlebileceini, Trklerin tm yar meczup kimseleri Tanr'ya daha yakn olduuna inandklarn syleyerek, bu tip meczup dervilerin nemine vurgu yapar.298 Bununla birlikte Halil nanck Otman Baba ile ilgili almasnda, slam'da dervi tipleriyle ilgilenmi olan Alman sosyologu Max Weberin kavramlarn kullanarak, Otman
295

M. Esat Harmanc, A(bt)aln Velive Grnm, Modern Trklk Aratrma Dergisi, III-4, stanbul, 2006, 80-83. 296 Ali Cemal, (Ak Ali Cemal, Dede, Dertli Cemo), Tunceli Mazgirt, 1941, lkokul mezunu. Kayt; Ankara Dikmende, Ali Cemal Dedenin evinde, 02.02.2007 tarihinde yaplmtr. Video kaset kayddr. Eklerdeki Grme Listesinde 2. Grme. 297 Erkan Trkmen, ems-i Tebrizinin retileri, Konya, 2005, 20. 298 z , Alevilikle lgili Osmanl Belgeleri, 289.

Baba tipindeki meczup dervileri, Tanry mahede eden ermi (contemptative) mistikler arasna koyduunu ve bu, gibi dervilerin duyularmza hitap eden her eit empirik gzlemin tesinde kinatn esas zat (Tanrsal) anlamn, vahdeti gzlemlediini iddia eder; onun, gnlk dnya yaamnn her trl basksna kar kendinde, Tanr'nn balad haleti srekli hale getirmeye abaladn ve Tanr 'nn aracs olduuna inandn syler. Ona gre cezbe, keif hali Tanr'nn gerek maksadn temsil etmi olmann bilincini en belirgin biimde ifade ettiini belirtir. Ona gre dervi kinatn tm grn iinde merkezi bir duruma gelmi ve dnya zerinde btnletirilen bir etki yapm olan mistik hakikatlere ermitir. Bu tip dervilere, Weber'in "mystagogue", "devrimci mistik" dedii bir dervi tipi olarak bahseder. Velyetnamede sadakatle izilen Otman Babann, tam da byle bir dervi tipi olduunu, srekli cezbe halinde bir meczubu canlandrd tespitini yapar. 299 Dier bekr derviler ise mcerret derviler olup Bektailiin Babagn kolu dervileridir. Sz konusu derviler mcerret kpesi takarlar ve hi evlenmezler. Byle bir yolu semelerinin sebebi Hac Bekta Velinin de evlenmemi mcerret bir dervi olduuna dair inanlardr. Onlara gre dnya irkine batmamak gerekir temiz deerleri ancak temiz kalarak korumak mmkndr, onun iin olabildiince dnyasal nimetlerden el etek ekilmelidir diye dnrler. Mcerret derviler dier Bektai derviler arasnda ok farkl bir yerdedir. Babagn kolunda ok saygn bir konumda iken elebiler kolunca ise en ok eletirilen konumdadrlar. 3.1.2.6. Dervi merepli dedeler, babalar, klar. Dervilik, almamzn banda da belirttiimiz gibi, tarikat iinde bir makama karlk gelebildii gibi, bir hal ve yaam biimine de karlk gelmektedir. te bu halle ilgili olan durum, tarikat iinde baka grevi olanlarda da grnd zaman, bu kiiler dervi merep zellikler sergilemi olur ve bir bakma dervi olurlar. Baka bir ifade ile dervilik aslnda ruhsal insann bir grnmdr. Bir tarikat iindeki insann hedefi de yaamda ruhsall deneyimlemek olduu iin kii ruhsal ynden gelitike dervie zellikler gstermeye balayacaktr, sonuta tarikatn farkl grevlerinde olsa da kiinin etkisi yol iinde yol aldka geliecek ve dervi zellikleri gsterecektir. Bu anlamyla birok dede yol iinde olgunlatka dervi zellikleri gsterip, ermi olarak kabul edilecektir. Cemlerde zakirlik yapan ve bir dervi seveni olan k Abdullah dedelerinde dervi olacan syleyerek, dervilerle oturup kalkan dedeler dervi tabiatl olmutur der. Dervilerle oturup kalkmayan dedeyi ise benlik alm yrmtr. Diktatr olmutur der300. Bununla birlikte Ali Osman Ik da yaplan grlerde, dedelerin derviler vastasyla arifleebileceini belirtmitir.301 Derviler yol iinde aslnda bir arndrma mekanizmasdr, herkes dervilie eit artlarda balar ve liyakatine gre yol alr.

299 300

Halil nalck, Otman Baba ve Fatih Sultan Mehmed Dou Bat Dergisi, VII-26 Ankara, 2004, 15. Abdullah Balc, (Ak- Zakir), Amasya - Hamamz Yemien Ky, 1933 Doumlu, lkokul mezunu. Kayt; Yemien Kynde, Veli Balcnn evinde, 16.08.2006 tarihinde yaplmtr. Video kaset kayddr. Eklerdeki Grme Listesinde 1. Grme. 301 Ali Osman Ik, (Ik Ruhann olu), orum - Osmanck - Seciyen (ampnar) Ky, 1951, niversite mezunu. Kayt; Gmhackyde Ali Osman - Glsm Ikn evinde , 27.12. 2005 tarihinde yaplmtr. Video kaset kayddr. Eklerdeki Grme Listesinde 5. Grme.

Sadece dedeler deil klar ve babalar da dervilerle oturup kalkarak dervi tabiatna uyarlar ve dervileirler. Tarikat iinde bir grevi varken dervi olan baz grevliler tarikat iindeki, grevini ou zaman brakmtr, rnein; Amasya yresinde Dede Kul Fakr302, dedelik yapmamtr, Yine Dede Yanyatan Ali303, dervilik yapm dedelik yapmamtr. Bunun yannda Ak Cuma Zeytnl304 aklk yapmam muhabbetlere ynelmitir. Bunun gibi birok dervi saylabilir. Yolun kurallar dorultusunda bir tarikat yrtmek ile insan kmil yolunda yrmek ok farkl eylerdir. Bu tarz derviler her trl ekilde kendilerini uzak tutarlar. Yaamn btnn Batni olarak yorumlarlar. Yol iinde dede, k, baba olanlar yolun kendilerinden bekledikleri ileri yaparlar, bunun yannda yol iinde ruhsal bir insan olarak yaamaya odaklanp dervilik yaparlar. Daha sonra bu dervie zelliklerinden dolay eren gerek sfatlar ile anlmaya balarlar. Bu kimlikleri kurumsal kimliklerinin nne gemeye balar. Eren Gerek sfatlar aldktan sonra kendilerine zg yol ve yntemlerle insanlara ruhsal bilgi aktarrlar. Dervilerin bu ynleri ruhsal btnde tekrar belirtilecektir. 3.1.2.7. Gezgin derviler. Halkn tand dervilerin en nemli zelliklerinden biri de gezgin olmalardr. Tasavvufi eserlerde sefere kma ve seyahat etmenin nemi zerinde durulmutur. Tekke ve zviyeler, mescitler, imarethaneler, harabe ve viraneler, hatta maaralar gezgin dervilerin konakladklar ve geceledikleri yerler olmutur. Baz derviler kendi i dnyalarndaki farkl geliim zamanlarnda yola kmay tercih etmilerdir. Bazlar tasavvuf yoluna girdiklerinde, bazlar da olgunluk dneminde sefere kmlardr. Seferin amac ile ekmek, nefsi zorluklara altrp eitmek, bilgili ve hal ehli kiilerle grp kendilerinden faydalanmak, deiik eyler grp ibret almaktr. Esasen dervilik genel anlamda, madd lemden ruh leme doru yaplan manev bir seferden ibarettir. Bu sebeple gezginlik derviliin asl anlamna ters dmez. nk esasnda terk ve arama vardr. Nejat Birdoan dervileri gezgin ve yerleik olarak ikiye ayrmaktadr.305 Gezgin derviler daha ok bir yere balanmadan arayan ve ararken bulduu insanlarda iyi insan olmaya dair deneyimler paylaarak yaayan derviler, yerleik derviler ise yerleip yurt tutan, ky kuran, yaamay reten dervilerdir diye belirtir.

302

Merzifonun Kreymir kynde yaam, Piri baba evlatlarndan bir dede iken Kul Fakr mahlas ile iirler yazm bir dervitir. 303 Merzifonun Diphac kynde yaam olan Rumi hoca evlatlarndan bir dede iken Yan yatan dervi olarak tannm ve yle yaamtr. 304 Gmhackyn Krca kynde aklk yaparken, dervilie merak salm ve Dertli Garip mahlasyla iirler yazm daha sonra tarikatlara katlmamtr. 305 Birdoan, a.g.e., 43.

3.2. IKLIK VE ALEV BEKTA DERVLK GELENE

3.2.1. OZAN, IK, SAZ AR KAVRAMLARI VE HALK R. 3.2.1.1. Kavramlar Ozan, k ve saz airi kavramlar tarihsel srete, halk iinde iir yazp bunlar kopuz306 veya balama-cura gibi alg eliinde icra eden sanatlar iin kullanlm adlandrmalardr. Halk edebiyat iin halk iiri temsilcileri ile ilgili aratrmalarda karlalan en nemli sorun, terminoloji sorunudur. Bu sorunu tespit eden cal Ouz alandaki karkln nedenlerini; 1- Gelenein szl kltr yoluyla yaylmas ve gelimesinin eseri srekli, canl ve deiken klmas. 2- Gelenek temsilcilerinin ve halkn yapt adlandrmalarda blgesel zelliklerin, kiisel bak alarnn alana tanmas. 3- Bilim adam ve aratrclarn bir terminoloji oluturma gayreti iinde ortaya koyduklar nerilerin bazen genel bir kabul grmemesi olarak belirtmitir.307 Bu tespitlerden sonra alanla ilgili aratrmalarn yeni olmas ve zamanla kavramlarn yerlerine oturacan da dillendirmektedir. Bu konuda sz konusu eletirilere katlmakla birlikte, incelenen konularn zaten byle bir farkllamaya neden olacann da gzden karlmamas gerektiini belirtmek yerinde olacaktr. Kavramlar belli ideolojik anlamlara iaret etmedii srece bilinli bir saptrma ve anlamda kaydrma yaplmad mddete, her kavramsallatrma kendi iinde anlamldr. Fakat halk edebiyat almalarnda kavramsallatrmalarda bazen ciddi yanllarn yapldn da burada iaret etmek gerekecektir. Bu konuda kullanlan kavramn kullanlma gerekesinin akland almalar, bilimsel bilginin olumasna daha fazla katk sunabilecektir. Ozan, k, dervi kavramlar zerine yaplan tanmlamalar kavramn kullanld ortam hakknda da bize bilgi vermektedir. almamzda dervi kavramnn geni ieriine, klar da girdii iin, dervi veya dervi air kavramn kullanmay tercih ettik. Gelenein iinde yer yer k, ozan, dervi kavramlar birbirinin yerine kullanlsa da sadece dervi kavram sz konusu aklamaya altmz grubu tanmlayacak bir genilie sahiptir. Bu sebeplerden dolay bu blmde kavramlar tanmlayp, kavramlarn sre iindeki grnmn tespit edip k m, dervi mi? sorularna yant aranacaktr. Ozan zerine en detayl tanmlama giriimini Fuat Kprl yapmtr. Kprlye gre: 1- Ozan kelimesi, Ouzlar'n halk airi-musikiinas manasnda ok eskiden beri kullanlan bir kelimedir. Kelimenin eskiden beri muhtelif Ouz ubeleri
306

Kopuz; Trk baks-ozanlarnn sagu'lar, destanlar okunurken yahut dier yar-dini ayinlerde kullandklar en eski milli musiki aletidir, bkz. Kprl, Edebiyat Aratrmalar, 102. 307 Ouz, Trk Halk Edebiyat El Kitab, 187.

arasnda bulunmas, daha Ouzlar'n Seyhun kylarnda oturduklar zamanlarda, yani Byk Seluk Devleti'nin kuruluundan nce kelimenin bulunduuna delildir. 2- Bu kelime muhtelif Ouz sahalarnda eskiden beri yaam ve belki Azeri sahasnda XIV. asrda ozanlar'n kullandklar kopuz'a da bu isim verilmi, bylece bir de ozanc kelimesi meydana kmtr. 3- XV. asrdan sonra bu Ozan kelimesi yerine Azeri ve Anadolu sahalarnda Ak, Trkmen sahasnda da Baks kelimeleri yer almtr. 4- Anadolu ve Azerbaycan Ouzlar arasnda bu eski manas unutulduktan sonra da, ozan kelimesi herze syliyen manalarnda u son zamanlara kadar, gerek edebi dilde gerek halk lisannda devam etmitir. Anadolu'nun baz yerlerinde algc ingenelere de bu isim verilmektedir. 5- Baka Trk ubeleri arasnda bu kelime kullanlmamtr. agatay melliflerinin bu kelimeyi Horasan Trkmenlerinden yahut Azeri sahasnda yazlm eserlerden rendikleri alllalyor. Pete'deki lgatin ve Sleyman Efendi'nin bu kelimeye verdikleri mana yanltr; Nevai'nin bahsettii ozmag kelimesinin, Horasan Trkmenlerinin halk edebiyatna mahsus bir stlah olduu tahmin olunabilir.308 Ozan kavram, verilere gre gemie gittiimizde bulduumuz bir kavramdr. Bu kavram gnmzde yeniden bir anlam kazanmtr. Bu anlam aslnda dini olmayan kkn gelenekten alan bir anlamdr. Gnmzde halk airleri, k kavramnn oluturduu anlam btnnden ayr olduklarn gstermek iin bu kavram tercih etmektedirler. Bu konuda Ouz cal; XV. yzyldan sonraki uzun bir sre iinde "k karlamak zere kullanldna tank olmadmz "ozan" kelimesinin, XX. yzyln ortalarndan, zellikle 1970'li yllardan itibaren tekrar k edebiyat temsilcilerini karlamak zere kullanlmaya balanm olduunun tespit edilebileceini belirtmitir. cal son zamanlarda "ozan" veya "halk ozan" terimlerinin iyice yerletiini grmekte olduumuzu, hatta baz gelenek temsilcilerinin kendilerini zaman zaman "k" yerine "ozan" veya "halk ozan" terimleriyle takdim ettiklerinin grlebildiini sylemektedir. "Ozan" kelimesinin geni evreler tarafndan kabul grmesi, baz kesimlerin k tarzn bilmemesi ve "k" kelimesinin daha ok "birini seven" anlamyla yaygnlk kazanmas gibi sebeplerden dolay tercih edilmediini de belirtmektedir.309 Ozan kavramnn gnmzdeki kullanlmas ile gemite terk edilmesi arasnda aslnda baka bir iliki daha vardr. Bu iliki iki durumda da kavramn dini bir armnn olmamas daha ok milli ve acl arma sahip olmasdr. Ozanlar szl gelenein tayclar ve yaratclardr. Ozan baka sz ustalarndan duyduu izlek ve kalplar, dinleyicilerin nnde anmsamaya almaktadr. Her anmsama-icra anndaki ortam ve dinleyicinin tepkisine gre ozann performans ve anmsamas deiiktir, tekrarlanamaz. Bu anlamyla ozan topluluun belleidir ve iini icra ederken topluluktan uzakta deil, bizzat topluluun karsnda, topluluun denetimine ak bir vaziyettedir.310
308 309

Kprl, a.g.e., 143-144. Ouz, a.g.e., 189. 310 Okan, a.g.e., 67.

Trklerin Mslmanlamas, Batni tekkelerin ve Horasan dervilerinin etkinliinin artmas, ozanlarn deiimine neden olmutur. Zamanla ozanlar dervilere dnmtr. Derviler Batni tarikatlarla iliki iinde olup, bazlar nefeslerinde dervi ismini kullanrlar.311 Bu iir yazan derviler daha sonra ehirlerde kahvehanelere gelip klara dnmtr. Ozanlarn klara dnmesi hakknda Kprl yle der: XVI. asrdan sonra saz airleri iin artk umumiyetle k kelimesinin kullanlmas ve eski Ouz air - algclarna verilen ozan tabirinin ancak tezyif ve tehzil ifade etmesi, tekke edebiyatnn tesiri altnda olmutur. nk mutasavvf airler, daha XIII. asrdan beri, kendilerini dier airlerden ayrmak ve bu suretle ilham kaynaklarnn kudsi ve ilahi mahiyetini gstermek iin k nvann kullanyorlar, beeri ve dnyevi ihtiraslar terennm edenlere verilen air nvann kabul etmiyorlard. Trke yazan tekke airlerinin kendi manzumelerine iir demeyerek ilahi, nefes adn vermeleri de, hep bu dncenin mahsuldr.312 Ak: Tanrsal olan seven, dervi anlamndadr. Ayn zamanda Ozan kelimesi ile anlamda olan bir kelimedir. k-Ozan: Lirik iirler syleyen, halk airi olarak da tanmlanabilir.313 lhan Bagz Hac Bekta tekkesinde tarikata yeni girecek isteklilere "Ak" dendiini belirtip, tarikata kabul edildikten sonra "Talip" nvann aldn syler.314 Ayn zamanda Pertev Naili Boratav k kelimesi ile belirtilen sanatlarn kendilerini k diye adlandrdklar iin, kendilerinin bu deyimi kullanmay yelediklerini sylemitir. Bunun yannda kelimenin halk geleneinde bir inanla ilgisinin olduunu da unutmamak gerektiini belirtip, kn airlik gcn ve yetkisini, dnde, kendisine Pirinin sunduu "ak badesi"ni ierek aldn ve "ideal sevgilinin hayalini grerek kazandna inanldn belirtmitir. Byle bir olaanst olayla airlik niteliini kazanm sanatlar ayrt etmek isteyenler, onlar "badeli k", "hak a" szleriyle nitelendirdiklerini tespit etmitir.315 Grld zere k tanmlamas ilahi bir niteliin eser yaratmna etki ettii kabul ile ilgili bir kavramdr. Sz konusu kavram, ozandan aa dnnceye kadar bir sre Batni dervilerin araclna ihtiya duymu XV yy. dan sonra da k bir tanmlayc kavram olarak kullanlmtr. k kelimesinin, genel anlamnn yannda, dilimizde zel bir anlam daha vardr; son yllarda bu kelime yerine "halk ozan" sz kullanlr olmutur; daha nceleri de k kelimesi yerine "saz airi", "halk airi" deyimleri vardr. Bu konuda cal Ouz, halk edebiyatnn manzum rnlerini ortaya koyan airlerin, birok bakmdan birbirlerine benzediklerini, baz bakmlardan da ayrldn ifade ederek u aklamay yapar:

311

Lucy Garnett - Jane Mary, Mysticism and magic in Turkey : an account of the religious doctrines, monastic organisation, and ecstatic powers of the dervish orders, AMS Pres, New York, 1990, 90. 312 Kprl a.g.e., 186. 313 Melikoff, Hac Bekta Efsaneden Geree, 348. 314 lhan Bagz, Turkish Folk Stories About the Lives of Minstrels, 331-340. 315 Boratav, 100 Soruda Trk Halk Edebiyat, 31.

"Bunlar arasnda 'Hak a', 'badeli k', 'meydan airi', 'saz airi', 'r airi' gibi adlara da sahip olan 'k' ile, 'kalem airi' ve 'halk airi' olarak adlandrlan saz almayan airler, halk iirinde iki nemli grubu meydana getirmektedirlerHalk edebiyatnn manzum rnlerini meydana getiren airlerin tamamn "halk airi" genel bal altnda deerlendirmek gerekir.316 Ouz sz konusu deerlendirme ile st bir balk nermektedir. Bu st balk olan halk airi kavramnn alt, kanaatimizce ister dnemsel kavramsallatrmalar (X yy. XV yy. Halk airleri gibi), ister mekna gre yaplm kavramsallatrmalar (Kent, Ky, Gebe halk airleri gibi), isterse iirlerin ieriklerine gre yaplabilecek kavramsallatrmalarla (ladini, dini-tasavvufi halk airi) tanmlanabilir. Bu ekilde daha btnsel almalarn yaplabileceinin ngrlebilir. almamzda da, dini tasavvufi ierikle, ky toplumu iinde, XX. yy da yaam bir halk airi incelenmitir. Halk airlii, iir daha doru bir ifade ile deyi 317 yazd iin ald bir tanmlamadr. Ama halk arasnda bu zelliinden dolay, daha ok ruhsal bir insan yani dervi olarak kabul edilmesi sebebiyle de dervi olarak adlandrlmtr. Halk iirinin en nemli zelliklerinden biri szl olmalardr. Fakat gnmzde artk yaz her alandaki etkinliini halk iiri alannda da gstermektedir. Szl halk edebiyat szle kurulan iletiim zerine kuruludur. Baka bir ifade ile eseri dinleyende, retende szl iletim mekanizmalar ile hareket eder. Bu iirler yazl olmad halde szl olarak yani, ezbere bilinirler. Bunun temel sebebi ait olduklar kltrn bir ksmnn veya tmnn okuryazar olmamas ya da okur-yazar oran yksek olsa dahi azdan aza dolaan iirlerin unutulmamas, kymet ve kabul grmesidir.318 Alevi ozanlar aktan okurum karay bilmem diye okumay kmserler. nk kltr szldr ve szl kltr iinde ortaya kan eserlere ilahi bir nitelik yklerler.319 Szl kltrn bir yn de Murat Okan tarafndan vurgulanmaktadr. Okana gre, halk iirleri, yz yze iletiimin geerli olduu cemaat yaplarnda ilevseldir ve bylece yazl metinlerde bulunamayacak olan tonlama, tekrarlar, vurgular, mimikler gibi duygusal anlamlar ifade edebilme imkanlarna sahiptir. Bu anlamyla szl kltre, evrensel deil yerel diyebileceimizi ve yalnzca ifade edildii balam iin geerli olabileceini belirtmitir.320 Szl aktarm mekanizmalarnn hkim olduu kltrlerde aktarmn yapld balamn nemi gzden kamamal ve o balam doru resmedebilmek iin sz konusu kltrel durumun kavramlarna sadk kalnmaldr. Toparlayacak olursak ozan, k, halk airi kavramlar lkemiz kltr hayatnda bir tarihsel gemie sahiptir. Birbirine geileri ve dnm gerek ierik gerek zaman gerekse
316 317

Ouz, a.g.e., 188. Deyi Alevi-Bektai edebiyatnda hece vezniyle sylenmi dini-tasavvufi iirdir. Bu iirlere Bektailer nefes, Aleviler ise deyi derler bkz. Uluda, a.g.e., 106. 318 Finnegan, Szl iir, 443. 319 Mustafa ztrk, Alevilerin Kur'an Tasavvuru zerine, slmiyt Dergisi, VI-3, stanbul, 2003, 59. 320 Okan, a.g.e., 67.

mekn boyutunda anlamldr. imdi iir ve zellikle ilahi nitelii zerinde baz belirlemeler yapmak anlaml olacaktr. 3.2.1.2. iir ve ilahi nitelii Arapa lgatte iir kelimesinin manasnn; "uurunda olmak", "fehmetmek", "hissetmek" ve "sezile bilmek" gibi anlamlara gelmesi "iir" ile "uur" arasnda dorudan irtibat kurulmasn salar.321 Mahmut Erol Kla gre Peygamber, iirin bazsnn Cebrail tarafndan getirilen ilham olduunu ima etmitir. Onun, mana derinliklerini hisseden air tarifi ile Aristo' nun airi bir "kif", "kefi ak kii" olarak grmesi arasndaki benzerlik olduuna ve bu benzerlie dikkat ekmek ister.322 Finnegana gre ise air, aslnda ve her zaman ilahi ilhamla ruhlarla ilikiler kurarak gizlenmi olgular aa vuran bir peygamberdir.323 air, eer derin bir anlaya ulat ise ounlukla kendinden gemi bir ekilde konuur. airler ounlukla dini rollere sahiptirler. Resmi dinin ve emredici geleneklerin taycs olan yerleik airler vardr. Tasavvuf klliyat airler tarafndan oluturulmutur. Bir toplumun belli bir kltrne ait iir sanatn dile getiren daha yetenekli ve mahalli dzeydeki airler ile derviler de ruhsal bir ilham iletmekle kendilerini sorumlu tutarlar. Ruth Finnegan bu tr airler hakknda yle der: Baz durumlarda dini airler gururlu ve sert bir yz ifadesiyle sanatlarn icra etmeyi tercih ederler. Dier yandan Malay bycsne benzeyen medyumlar gibi pek ok air vardr. Baz durumlarda Eskimo aman, kendinden geme ve ryann elemanlar olan bir tr ruhani seansn kapsam iinde iirlerini elde eder ve sunarlar. air, ruhun varlna dorudan bir giri talebinde bulunur.324 Sz konusu durum dervilik geleneindeki dervi ve klarn durumuna da benzemektedir. lhan Bagz; bizim klar da, aklarnn kk ilahidir, demek istiyorlar ama onlarn ak Tanrya yada bir gzele dtn sylemektedir. Ayn zamanda dervi airlerin, ak ve ak arab anlaylarnn farkl olduunu, akn onlar iin ilahi olduunu belirtmektedir.325 Bagz; benliin ilahi bir varln sevgisi iinde kaybolmas, kiinin dilinden onun konumas durumunun slam tasavvufunda da grldn belirterek dervi airlerin bunu, Bende syleyen dil Tanr dilidir" diye szlendirdiklerini belirtmitir.326 Bu durum ok youn bir ruhsal iletiimin delili olabilecei gibi baka ekilde yorumlanabilecek problemlere de karlk gelebilir. Finnegan yazl kltr toplumunda olduu gibi szl kltr toplumunda da airlerin bir medyum olduunu, airin, gaipten haber veren kii olduunu ve kendi dnyas

321

Mahmut Erol Kl, Sufi ve iir: Osmanl Tasavvuf iirinin Poetikas, 4. Bask, nsan Yaynlar, stanbul, 2005, 28. 322 a.g.e., 26-27. 323 Ruth Finnegan, Gaipten Haber Veren Kii Kahin Olarak air, (ev.: Mustafa Sever) Halkbiliminde Kuramlar ve Yaklamlar 2, (Haz.: M. cal Ouz, Selcan Grayr) Geleneksel Yaynclk, Ankara, 2005, 460. 324 Finnegan, a.g.e., 462. 325 Bagz, Folklor Yazlar, 26-27. 326 lhan Bagz, Trk Halk Hikayelerinde D Motifi Zinciri, Hacettepe Sosyal ve Beeri Bilimler Dergisi, V-2, Ankara 1973, 79.; Bagz, Folklor Yazlar, 31.

iinde kemale ermi olduunu syler.327 airleri yukarda belirttiklerimiz nda zetleyecek olursak. airler ruhsal insanlardr ve syledikleri szlerle insanlarda isel etkiler yaratabilirler. Bu anlamyla mistiklerin insanlara iletmek istedikleri szleri iir olarak yazmalar iin doas gereidir. Ozan, dervi, k ve halk airleri de ait olduklar toplumsal kesimin yaadklarn anlatan dilleridir. Bu dil yar ilhaml bir biimde insanlara ruhsal mesajlar iletir. Nitekim derviler, iirlerle kendi gittikleri yol kurallarn anlatmlardr. iirin ilahi nitelii belirtildikten sonra halk airleri tiplerinin birbirlerine dnmnde bu ilahi farkndalk ve toplumdaki deimelerin de olduunu sylemek gerekmektedir.

3.2.2. AMANDAN OZANA, OZANDAN HAK AIINA, IKTAN HALK ARNE 3.2.2.1. amandan-Dervi Ozana aman yaad toplumda ok nemli grevler yapar bu grevler onun ruhsal lemle arac olmas sebebiyle eitlidir. Saaltm ilerinden, kehanette bulunmaya, topluluun ruhsal olarak korunmasndan, mzik yapp iir sylemeye kadar birok ii aman-Kam yapar. Kamlar gerek erkek, gerek kadn olsunlar bir kast halinde bulunmazlar. Ait olduklar boy, oymak ve kyn yesi olarak halk iinde yaarlar. Abdlkadir nan amann tabiattaki baz srlara vakf olduunu ve aman olacak kiinin kklnden beri ok dnceli olduu, irticalen iirler syleyen air olduunu belirtir.328aman azdan aza sylenen ok zengin iir ve anlat geleneklerinin toplaycs ve syleyicisi bir saz ustasdr. aman bir ozandr ve ozanlk yapan amana; Kam-ozan denir. Trklerin slama geii, aman ortadan kaldrmamtr. amann ruhani nc yn her eyden nce geldii iin, ilevi, pir, dervi, Ata, Baba, Dede gibi yeni ruhani nclerin ilevleri ile, bir bakma, i ie girmitir.329 XIII-XIV. yy. Anadolu'sunda nemli bir nfusa erien Trkmenlerin karlatklar veya kendi aralarnda yaayan dervilerle belleklerindeki aman, ozan tiplemeleri arasnda bir paralellik kurduklarn rahatlkla syleyebiliriz. 330amanik zellikler klk dneminde de grlmtr. lhan Bagz; klarn meslee giri trenlerini, k olmak iin seilmelerini, amanlarn meslee girmek iin seilmeleri ve meslee girme trenlerine benzetir.331 Fakat burada sembollerde deime olmaktadr, fakat ileyi birbirine benzemektedir. rnek vermek gerekirse amann su ile inisiye olmasna karlk halk sufizmindeki derviler arapla inisiye
327

Ruth Finnegan, Bireysel Yetenek Olarak air, (ev.: Mustafa Sever) Halkbiliminde Kuramlar ve Yaklamlar 2, (Haz.: M. cal Ouz, Selcan Grayr) Geleneksel Yaynclk, Ankara, 2005, 455. 328 nan, a.g.e., 79. 329 Melikoff, Hac Bekta Efsaneden Geree, 40. 330 Sleyman Turduyevi Kaypov, Trk Akn Ak Kltr Balamnda Van Krgzlarnn Apzlar Sanat ve Ak Veysel, Halk Kltrmzde Sivasn Yeri Sempozyum Bildirileri, Ak Veysel Kltr Dernei Yaynlar 3, Ankara, 2001, Sayfa; 327-340 331 Bagz, Trk Halk Hikayelerinde D Motifi Zinciri, 77.

olurlar. Her iki halde de vergi uykuda veya 'uyku ile uyanklk arasndaki bir anda, yani kahraman gerek lemle ruhi lem arasnda olduu anda verilir. amanlar ayn zamanda ozanlardr. slamiletikten sonra amann zellikleri de toplum iinde dald olmutur. nk aman btnlkl bir ilev grrken kendine zg bir toplumsal koula da aittir. Toplum karmaklatka amann ilevleri de bakalarna dalmtr. iir sylemesi daha ok ozanlar tarafndan yaplrken, mistik yn zellikle derviler tarafndan uygulanmtr. Her dervi ksmen ozan, her ozan da ksmen mistik olsa da byle bir paylamn grld anlalabilir. Daha sonralar ozann iyice gzden dmesi ile tekkelerin etkisi daha da n plana kmtr. zkul obanolu ozan-baks geleneinin, tekke edebiyatnn genilii ve fonksiyonellii karsnda aresiz deiime uradn, ozan-baks geleneini devam ettirenlerin gittike eserlerinde tematik olarak slamiletiklerini ve yeni medeniyet dairesi iinde fonksiyonelliklerini kaybettiklerini belirtmekte buna kant olarak da Ozan kavramnn urad anlam kayb ve anlamnn "geveze" ve "herze syler" anlamna gelmesini gstermektedir.332 Ozanlar Fuat kprlnn de dedii gibi XV. yzyla kadar Anadolu'daki kaytlarda vardrlar.333 Ondan sonra ozan'larn yerini klar almtr. Aslnda bu dnemde ozanlarla klar arasnda ciddi Batni dervi airler vardr. Bu derviler kendilerini ozan olarak tanmlamam dervi olarak tanmlamlardr. Bu durum hakknda Fuat kprl k tarznn tekke edebiyat etkisine gitmeye tepki olarak ortaya ktn belirtmektedir ve k amacnn ladini olmak olduunu belirtmitir. Buna karn k edebiyatnn ladini olmay baaramadn da belirtmektedir.334 Bu konuyu tekkeler ve Batni dervileri aklarken daha da ak belirteceiz. Aslnda Batni derviler btn anlamyla amanlarn ve Anadolu mistiklerinin birok ilevlerini stlenmilerdir. Tekke dervileri sadece amanlarn ilevlerini stlenmemi, Anadolu kkenli mistiklerin aktarm mekanizmalarn da retilerinin iine almlardr. Baka bir ifade ile, Anadolu mistiklerinin tecrbeleri, amann yetenekleri ve Horasan ekolnn Batni sentezlemesinin birlemesi ile ok zel bir yap oluturmulardr. Bu yapnn stlendii ana grev, iir syleyerek ruhsal dnyaya dair araclk yapmak ve ruhsal olann beklentilerine uygun bir toplumsal organizasyon oluturmaktr. 3.2.2.2. Tekkelerde dervi ozan, dervi k Anadoludaki tekkeler XII. yy. da Anadolunun en nemli organizasyonlarndan biridir. Tekkeler, XVI. yzyln sonlarna kadar Osmanl corafyas iinde Mslmanlarn ibadetin yan sra topluca elenme ve dier sosyo-kltrel faaliyetlerde bulunma imknn bulduu en nemli sivil ve tek sosyal kurumdur.335 Tekkeler mistik, sosyal ve ekonomik alana dair bilgi retilen, uygulama ve teknik retilen kurumlardr. Anadoluda siyasal iktidarn salamaya alan Bizans, Arap ve Mool yneticileri, halk tarafndan sava karan ve kendi rettiklerini ellerinden alan, zulmeden olarak grlmlerdir. te bu kargaa ortamnda Horasan erenlerinin badatrmac, mistik ve uyuma aran inan evreni, gerek Anadoluya yeni gelen
332

zkul obanolu, Ak Tarz Kltr Gelenei ve Destan Tr, Aka Yaynlar, Ankara, 2000, 129. 333 Kprl, Trk Edebiyatnda lk Mutasavvflar, 243. 334 Kprl, Edebiyat Aratrmalar I, 187. 335 obanolu, a.g.e., 129.

gruplar gerekse Anadoluda yaayan halklar iin bir umut olmutur. Horasan erenlerinin Trk olmas ve Horasan erenlerinin dinsel evreninin slamn Trklerce yorumlanm biimi olmas da, daha sonra Horasan erenlerinin salad uyumlu zemin sayesinde Anadoluya Trklerin hkim olmasn salamtr. Horasan erenleri Anadoluya geldiinde diyar- Rumda bulunan, yerli mistikler olan, Rum erenleri ile de birlik olarak senkretik, Batni tekkeler oluturmulardr. Bu tekkelerde dini, mistik, kltrel ve teknik bilgi retilip, halk uzlatrc bir evrende birletirilmitir. Daha sonra gerek Seluklu gerekse Osmanl, tekkelerin bu uzlatrc evreninin gcnden yararlanarak halk kendi etrafnda birletirmitir. zetle syleyecek olursak; Batni dnceler kargaa anlarnda derleyici, uzlatrc olup toplumda gvenilir ana kaynak olmutur. Fakat devletler glenince bu adil dncenin kendinden daha etkili olmasna msaade etmemitir. Yukarda ksaca zetlenen tekkelerin bulunduu sosyal-siyasi zemin aslnda tekkelerin ilevleri hakknda da bilgi vermektedir. Tekkelerin en nemli ilevlerinden biri olan dini, mistik bilgiyi retme ve halkla paylama ilevi ancak ait olunan kltrel birikimin unsurlar tarafndan yaplabilmitir, bu sebeple tekkelerde Horasan ekolnn ana izgisinde olan ozanlar dini mistik bilgiyle uyanm klara dnmlerdir. Bu konuda lhan Bagz; k ad, mistik bir anlamla da olsa, ilkin Batni tekkelerde ortaya kyor. Daha XII.. yzylda Anadolu'da kendilerine Uakan veya k-el Hak (Hak Ak) adn veren derviler vard.336 Bagzn de belirttii zere bu kiiler aslen dervitirler. k olmalar Ikla (k Ik kknden bir kelimedir) dolmalar, maua ynelmeleri anlamndadr. Dolaysyla dervilik a iine alan bir kavramdr. Bu kavram sadece iir yazabilen dervileri anlatabilmek iin kullanlrken daha sonra dervi olma zellii de iir yazma zelliinden ayrlmtr. Sz konusu durum hakknda zkul obanolu; k tarz edebiyat geleneinin XII. yy. da Horasan'da balayarak, Trk dnyasna yaylan ve slam ncesi edebiyat geleneinin pek ok adan devam olan tekke ve tasavvuf edebiyat geleneinden ayrlm olduunu belirtir. Bu ayrlmann gerekesi olarak da tekkelerin sosyal alandaki etkinliinin ortadan kalkmas ile ilikilendirir.337 Bu tespit nemli bilgiler sunar. XV-XVI yy. da Osmanl mparatorluunda nemli deiimler olmutur. ncelikli deiim, Osmanlnn, kendisini kuran Trkmenlerle kurduu atmal iliki ve onlarn dnsel kkleri olan Batni tekke ve Horasan erenleri ile kurduu gvensiz iliki durumudur. Bunda ah smailin Trkmenler zerinde oynad oyun ve entrikalarn yeri olsa da, Osmanl Trkmenleri kazanmak yerine Batni grn kayna olan Batni tekkeleri ortadan kaldrmay gerekli grmtr. Bu noktadan sonra hilafeti de alarak, Batni tekkelerin en byk dman olmu ve dinsel olarak nasl bir gelime ynnde olmak istediini de aka gstermitir. Osmanl bu sayede isel nn kayna olan Horasan erenlerinin Ikn sndrm, gsteri ve
336 337

Bagz, Turkish Folk Stories About the Lives of Minstrels", 331-340. obanolu, a.g.e., 128.

saltanata ynelmitir. Bu sre Aleviler arasnda anlatlan Pir Sultan Abdal efsanesinde gizli bir biimde anlatlmtr.338 Burada Pir Sultan Abdal efsanesi zerinden Alevilerin tarih boyunca sren, devlet olanla (Bizans, Seluklu, Osmanl vb.) olan mcadelesi aktarlmtr. Sz konusu dnemden sonra Osmanl en geni snrlarna ulam ve dnyadaki en etkili g olmutur. Fakat Osmanl iindeki Batni hareketler byk bir ksrla dmtr. Sz konusu ksrlk sadece Osmanl ile snrl kalmam Btn slam dnyas XI ve XII. yzyldaki aydnlanmasn arar olmutur. Tekkelerin Batni yn hakknda Fuat Kprl Bektailik balamnda nemli belirlemelerde bulunurken klar zerindeki bu etkiyi de yle dile getirmitir; Tekkelerin ve bilhassa Bektailik gibi heterodoks tarikatlara mensup tekkelerin verdii edebi ve tasavvuf kltr, muhtelif itimai evrelerde birbirinin aynidir. Kylerde ve gebeler arasnda ok yaylm olan Kzlbalk talimat da bundan ok farkl deildir. Hangi muhitte yetiirse yetisin, umumiyetle klar zerinde Bektailik tesiri bulunduu yukarda sylenmitir.339Orta-Asya'da Ahmed Yesevi ile balayan tekke edebiyat, XIII-XIV. asrlarda Anadolu'da byk bir inkiaf gstermi ve bilhassa byk mutasavvf air Yunus Emre'den sonra kuvvetli bir manevi nfuz kazanarak, Ortodoks tarikatlara mensup devri-airler tarafndan o tarzda iirler yazlmtr; mamafih bu iir tarznn en ziyade heterodoks tarikatlar arasnda inkiaf ettiini ve bedii kymet bakmndan en orijinal, en kuvvetli mmessillerinin; Kaygusuz Abdal, Hatayi, Pir Sultan Abdal gibi, Bektailer ve Kzlbalar arasnda bulduu muhakkaktr.340 Orta Asyada balad kabul edilen tekke edebiyat kabul, gelenei tekkelerle snrl tutmak anlamnda tartmaldr. Tekke edebiyat gibi ayr bir kategoride iirlerin incelenmesi sanki Batni tekke etkisinin kesintiye uramasn artrr ki, kanaatimizce bu anlay konuyu farkl bir noktaya gtrr. Tekke edebiyat yaklam ozanlardaki dnm anlamak iin anlaml bir ereve sunar. Tekke edebiyatnn yanl anlalabileceinin ikinci sebebi ise tekkelerin kurumsal yaplar olmasdr. Batni bilgi sadece tekkelerin elinde deildir. Anlatlan bilgi ise Batnidir ve insann i dnyasna zgdr. Batni bilginin kurumsal yaplar iine hapsedilmesi zordur. rnek vermek gerekirse, Hallac- Mansur, Esterabatl Fadallah emsi Tebrizi veya eyh Bedreddin hangi tekkenin rndr, btn ile Batni tekkelerle ilikileri vardr ama sadece bir tekkenin tekelinde hi biri deildir. Hatta ileyie uygun olarak bu erenlerin hepsi Batni tekkelerin geneli iin ba tac edilen kiiler olmulardr. Horasan erenlerinin kurumsal bir rgtlenii vardr, ama asl gcn mistik karakterinden alr. Mistik karakter ise kurumsal gce deil i (batn) gce doru ynn evirmitir. Bu mistik hareket kurumsal tekkeleri gerekli klabilecei gibi asl ve sadece Batna ynelen dervileri gerekli klmaktadr. Ozanlarn Batni ahsiyetlere dn hakknda Kprlnn sylediklerini daha ak hale getirir ve destekler biimde, Ahmet Yaar Ocak dedeler ve babalarn eski kam-ozanlar olduunu syler. Onlarn, ilerinde yaadklar ve ynettikleri
338 339

Erdoan nar, Kayp Bir Alevi Efsanesi, Kalkedon Yaynlar, stanbul, 2007. Kprl, Edebiyat Aratrmalar, 178. 340 a.g.e., 184-185.

kabilelerinin banda, din adam, byc, hekim ve air kimliini bir araya toplayan fevkalade nemli reisler olduunu belirtir.341 Baka bir yerde ise; Eski kamozanlarn, yeni dervi ve eyhler olduunu onlarn Trkmen gelenekleri ile slam bilgisini bir uzla iinde sunduunu ve bu uzlamay, Trkmenler'i hi sarsmadan saladklarn bu uzla bilgisine de heterodoks Trk slami denebileceini syler.342 Bu derviler hakknda Nejat Birdoan da gebe Trkler arasna kadar sokularak inanlarn yayan dervilerin, iirler okuyarak Hakk rzas iin halka cennetin yollarn gsterdiklerini, eski kutsal Trk ozanlarna benzediklerinden, halk bunlara yabanc kalmadn, bylece eski ozanlarn yerine atalarn, babalarn yerletiini, bunlarn daha sonra Anadolu'ya gelerek dede adn aldklarn belirtir.343 Bununla birlikte kendisi de bir Alevi dedesi olan Eraslan Doanay; dedeliin Hoca Ahmedi Yesevilerin, Lokman Perendelerin kurumlatrdn sylemekte. Hac Bekta- Veli'nin, Anadolu babalar olan Sivas'ta Ali Babann, Tokat Almus kynde Hubyar Babann Erbaa Keeci kynde Keeci Babann, Merzifon da Piri Babann Osmanck'ta Koyun Babann, Amasya da Baba lyasn, Pir Sultan Abdaln, Nesiminin, Yemininin, Hatayinin, Kul Himmet'lerin hepsinin dede olduunu iddia etmektedir.344 Sz konusu iddia dedeliin kurumsallamasnn XVI yy. dan sonra olmas ile rtlebilir, fakat sylediklerinde ok nemli bir gereklik vardr. Syledii btn ahsiyetler Horasan erenleri ekolne bal, Batni mistik dnya grne sahip dervilerdir ve hepsinin de mistik iir syleme kabiliyeti vardr. Bu derviler Anadoluya bir misyonla gelmiler ve Anadoludaki mistiklerle birlikte yreye zg bir uyumlatrc, uzlatrc, bar, mistik yaplar kurmulardr. Halk da sz konusu yaplar aracl ile birletirmi ve tamamen kargaann hakim olduu bir corafyada halkn nefes alabilmesine imkan salamlardr. Ozanlardan klara direk gei olmad, arada dervi airlerin olduu bu dervi airlerle ilgili blmn edebiyat tarihilerince tekke edebiyat bal altnda incelendii, ama tekke edebiyatnn aslnda gnmze kadar izinin srlebildii, yani bir gei dnemi deil bir devamllk arz ettii grnmelidir. Bununla birlikte k edebiyatnn da tekke edebiyatndan arnm olduunu sylemenin mmkn olmadn da tekrar belirtmekte fayda vardr. Gereklikte k edebiyat olsun Halk airleri gelenei olsun bunun balangc Batni tekkelerdir. Sz konusu tekkelerin Osmanlnn gznden dmesi demek halkn da gznden dmesi anlamna gelmez. Halk Batni gr AleviBektai zmreleri iinde yaatm ve dervi airler vastasyla Batni gr retimine devam edilmitir. AleviBektai iiri iin tekke ve ak edebiyat kavramsallatrmas ilevsel deildir. almamzda aratrmamzn odak konusu olan Dervi Ruhann iirleri deerlendirilirken de bu problemle karlalmtr. Dervi Ruhann iirleri hem tekke edebiyat kavramlar ile hem de ak edebiyat kavramlar ile deerlendirilmek zorunda kalnmtr. Dervi Ruhan sz konusu Batni dervilerden olduu iin, iirlerini snflandrmak, yaygn kategorilerle snrlandrmann yaratt zorluktan dolay g olmutur. Dervi Ruhan gibi airler halk arasnda gerek,
341 342

Ocak, Babailer syan: Aleviliin Tarihsel Altyaps, 71. a.g.e., 81. 343 Birdoan, a.g.e., 23. 344 Eraslan Doanay, Anadolu'da Yaayan Dergahlar: Sivas - Samsun Amasya Tokat orum Yozgat evresi dergahlar ve tekkeleri, Can Yaynlar, stanbul, 2000, 53.

eren veya dervi olarak kabul edilip yazdklar eserler ise nefes, deme, deyi, adlaryla anlp kutsal kelam olarak kabul edilmi, bunun yannda gzelleme gibi ak tarz iirlerde yazmlardr. 3.2.2.3. Dervi klardan kahvehanelerdeki klara XVI. yy. da kahvehanelerde rastlanan k iiri ile din ve tarikat konularn ilemi dervi airler arasnda ciddi ilikiler vardr. XIII-XVinci yzyllar arasndaki dnemde halk iirini yalnz dervi airler temsil etmektedirler.345 rnein bu dnemin iki byk airini, Yunus ve Kaygusuz'u ele alacak olursak, onlarn, yaratmalarnda din ve tarikat konular ile birok ladini konunun ilenmi olduunu grebiliriz. Bu dnem airleri daha sonraki "k iiri"ni etkilemilerdir. Dervi airler iin dini ve ladini iir ayrm yoktur, iki trde de iir yazarlar. Bu gelenek alevi Bektai dervileri vastasyla devam etmitir. Fakat ak iiri daha nce de belirtildii gibi tekke iirinden bir kopuun rndr. k iirinin nazm lleri ve biimleri, daha nceki dnemlerdeki l ve biimlerin gelimesi olduu gibi, dil, konu, slup, iir imgeleri de ayn gelenein srdrlm ve gelitirilmi biimleri olduu grlmektedir.346 XVI. yzyldan sonra, din d ve tarikat d bir halk iiri akm g kazanmtr. Yzyllar ilerledike bu akmn temsilcisi olan adlar artm, daha nceki dnemde rastlanmayan biim ve tr eitlenmeleri "k iiri" denilen iir okulunu meydana getirmitir. Kprl sz konusu sreci yani tekke edebiyat ile k edebiyatn farkl geliim sreleri iinde izlemeye almtr. Bu konuda obanolu; Kprl ve gnmze kadar devam eden takipilerinin tekke kurumu etrafnda teekkl eden Tekke edebiyat ile k edebiyatn balanglarndan itibaren birbirinden bamsz kabul eden anlayn sadece dini iirden din d iire geiin bir gereklilii olarak kabul edilip, tekrar edile gelii esas itibariyle yanl deilse de sz konusu srecin aydnlatlp tahlil edilmemesi nedeniyle eksik olduunu belirtmektedir.347 obanoluna gre; Tekkeler; 16. yzyln sonlarna kadar Osmanl corafyas iinde Mslmanlarn ibadetin yan sra topluca elenme ve dier sosyo-kltrel faaliyetlerde bulunma imknn bulduu en nemli sivil ve tek sosyal kurumdur. Ancak, 16. yzyln ikinci yarsndan itibaren kahvehaneler, Tekkenin karsnda bir nevi alternatif Mslman sosyal kurumu olarak belirir ve Tekkenin topluca elenmek ve eitli sosyo-kltrel faaliyetlerde bulunma tekelini krar. Dahas Tekke ekseninde uhrevi bir neve iinde yer alan topluca elenmeler, Kahvehane ekseninde nerdeyse tamamen dnyevi veya din d bir karakter kazanr. Kanaatimizce ozan-baks ve tekke tarz edebiyat gelenei zerine bamsz bir edebiyat tarz olarak teekkl eden k Tarz Edebiyat Geleneinin veya bir yaama biimine dnen haliyle daha geni kapsaml bir terimle ifade etmek gerekirse k Tarz Kltr Gelenei' nin en nemli ortaya k nedeni kahvehanelerdir.348

345 346

Kprl, Edebiyat Aratrmalar, 162-163. Boratav, 100 Soruda Trk Halk Edebiyat, 32-33. 347 obanolu, a.g.e., 128. 348 obanolu, a.g.e., 129.

Kahvehanelerin klarn ortaya kt mekn olarak sunulmas klk geleneini ksmen ehirli bir gelenee dntrmtr. Bunun yannda iirlerin ieriinin dnyevilemesi ile de Tekke iirinden tamamen koparlm olur. Fakat bata lhan Bagz olmak zere bu tespite ciddi itirazlar vardr. Bagz; Yesevilerden beri dervilerin kendilerine sadece k demeyip "Hak k" ve "halk k" deyimlerini kullandklarn ve sz konusu deyimin kahvehanelerin etkisi ile ortaya kmam olduunu belirtmektedir.349 Bununla birlikte dervi airlerinin meslee altrma trenleri ile klarn anlatt hikyelerin d motifleri zinciri arasnda benzerlikler vardr. rnek olarak derviler ilahi vasfa dte itii arapla ularken, klar dte itikleri bir dolu ile ilahi vasf kazanp badeli k olurlar. Kanaatimizce bu benzerlik bir kopuu deil bir sreklilii yanstr. Bagze gre k iiri, Anadolu'da Dervi iiri geleneinin gelimesini izlemi en nemli etkiyi gerek ekli gerek z bakmndan ondan almtr. klarmzn ou da ya bir tekkeye balanm, ya da bir tarikata girmitir. Alevilerde ise tarikata girmeyen k yoktur.350 Grld zere Halk iiri syleme geleneinde tekke ile k iirini ayrmaya almann nereye varaca kestirilememektedir. nk kltrlerin devaml ve srekliliini yadsr bir izgide anlay ekillenmektedir. Hlbuki Horasan erenleri geleneinden bu tarafa iir ile bilgi aktarmak bir sreklilik iinde gelmi, fakat iktidara sahip olanlarn ynlendirmesi ve kentlemenin etkisiyle, iir aktarm mekanizmalarnda eitlenmeler olmutur. Bu eitlenmeler kahvelerde k iirinin, dervi iirinin bir devam gibi icra edilmesi ve aleviler arasnda k, zakir ve dervilerin iir geleneini daha geleneksel yntemlerle devam ettirmesidir. Bunun yannda kahvelerde olutuu varsaylan klk gelenei iindeki klar da byk oranda bir tarikata baldr. yle ki bunlardan asker olanlar Bektai tarikatna bal dierlerinin de ilk balarda Batni tarikatlarla ilikisi olmutur. Dolaysyla klar tekkelerdeki dervilere gre daha dnyevi konularla ilgilenmilerdir fakat ruhsal etki ve araylarn brakmamlardr. 3.2.2.4. Gnmzde halk airi Klasik edebiyatmz incelenme amacyla paralanarak ksmlara ayrlmtr. Bu ayrmlatrma modern aratrmaclarn snflandrma istekleri sonucunda domu yapay bir ayrmdan baka bir ey deildir. "Tekke edebiyat", "Divan edebiyat" ve Halk edebiyat" ayrm ancak edebi trler ve teknikleri asndan yapldnda mmkndr. Yoksa tasavvufi adan bakldnda yle kesin hatlarla ayrlm edebiyat dallar yoktur.351 Bunun dnda k Edebiyat ayr bir kategorize etme abasdr. Aslnda bu btn edebiyat trleri daha st kategorilere gre anlamlandrlmaldr. rnein szl gelenek eserleri ile yazn (literatre), iki ana balktr ilki ile Halk bilim (folklore) bilim dal ikincisi ile ise Edebiyat(Literature) bilim dal ilgilenebilir. Bununla birlikte her iki bilim dal iinde iir bir alt alan olabilir. iir ayet szl gelenek etkisi ile olutu ve yayld ise halk bilim yntemleri
349 350

Bagz, Turkish Folk Stories About the Lives of Minstrels, 331-340. lhan Bagz, Trk Halk Hikayelerinde D Motifi Zinciri, Hacettepe Sosyal ve Beeri Bilimler Dergisi, V-2, Ankara 1973, 76. 351 Kl, a.g.e., 44.

ile incelenir. Yazar belli ve yazar metni son metin haline getirebiliyorsa bu Edebiyatlarn konusu olabilir. Bu st ayrmlar lkemizdeki birok kavramsal kargaay da ama imknna sahiptir. Yukardaki kavramsallatrmalara gre k iirinin szl gelenek ortamnda yaylma imknlar olsa bile sanatsnn belli olmasyla deiik bir konumda durmaktadr. Bu haliyle Edebiyat ve Halk bilimin arasnda bir yerde anlamldr. Fakat gnmzde artk halk airleri kavram edebiyat iinde anlaml bir kategoridir. nk halk airleri kullandklar teknik asndan geleneksel yntemleri kullanan, fakat eserin yaratcsnn belli olmasyla edebi bir etkinliktir. Ve halk airleri kategorisi dier btn kategorilerin bir sonucu gibi grlebilir. Geleneksel toplumlardaki bireyin yokluu, halk airlerinde bireyselleme ile ortadan kalkmaktadr. Gelenekte, iirlerdeki temalarn gelenein belirleyiciliinde olmas, halk airinin zgn temalar kendi tarz ile aktarmas ile almtr. Farkl sosyal ve kltrel ortamlarda bir deiim seyri izleyen airlerin serveni gnmzde halk airleri kategorisi altnda kendisini gstermektedir. st bir kategori olarak sunulan Halk airi kavramlatrmas gnmz asndan aklayc ve kapsayc bir adlandrmadr. Bunun yannda almamzda adlandrma konusunda ciddi skntlar ekilmitir. Alana girince fark ettiimiz baz problemlerden dolay k kavram yerine Dervi kavramn kullanmak tercih edilmitir. Halk airleri kategorisi altnda sz konusu iki kavram da ok farkl anlamlara gelmektedir. imdi bu konu zerinde baz belirlemelerde bulunmak yerinde olacaktr.

3.2.3. NN DERV DYORUZ DA IK DEMYORUZ? k kavram halk edebiyat iinde, slam sonras ozan kavramn karlamak iin Mslman Ozan anlamna iaret etmitir. lk nce k kavram ilahi nitelikli iir syleyen kiiyi tanmlamak iin, Hak a olma anlamnda iir syleyen dervileri tanmlamak iin kullanlmtr. Hak a olabilmek ise Bade ime, el alma ile mmkn olduu belirtilmitir. ou zaman bade bir arap veya lmszlk suyu olan ab- hayat olmutur. Sz konusu badeyi ien dervi, hak a olup iir sylemeye balamtr. Bunun doal sonucu olarak k aslnda lahi akla yanan anlamndadr. Ak, sevgilisi olan Yaratcya kavumak iin abalayan ve onun isteklerine gre hayatn organize eden kiidir. Ak ismi bu ekilde ilahi bir aka referans etse de daha nceki sayfalarda anlattmz ve referanslarla zenginletirdiimiz bilgiler dorultusunda syleyebiliriz ki klar tekke edebiyatndan uzaklama balam iinde deerlendirilmi ve k edebiyat kavram dnyevi iir yazanlar iin kullanlmtr. Bu kavramsallatrmann hatal olduunu daha nce belirtmitik. Bunun yan sra bu tarz bir kavramsallatrma aslnda, AleviBektai inanc tayanlar tarafndan da ok anlaml bulunmamtr. nk AleviBektailer k kavramn ok farkl bir anlamda kullanmlardr. ncelikle k adlandrmasnn nasl kullanldn tespit edip, daha sonra Alevi-Bektailerin sz konusu adlandrmay nasl kullandklarn aklamak yerinde olacaktr.

k adlandrmas ounlukla aratrmaclar tarafndan aratrmas yaplan kiiyi tanmladktan sonra konmutur. rnek olarak Dertli; k Dertli, Erzurumlu Emrah; k Erzurumlu Emrah, Nesimi; k Nesimi, Pir Sultan Abdal; k Pir Sultan Abdal gibi. Buradaki k adlandrmas sz konusu Halk airini farkl bir anlam btnl iine dhil etmitir. Aslnda halk onlar nasl grd ise veya nasl tand ise ona gre adlandrmtr. Baka bir ifade ile halk gemiteki ozanlar k diye tanmaz, onlara dorudan iir isimleri ile hitap eder. Sz konusu k adlandrmasnn bu kadar yaygnlamasnn temel nedeni klk edebiyat adndaki kategorizasyon ve klk zerine yaplm aratrmalarda kullanlan ve snflandrc bir tabir olan k kavramdr. Bu aratrmalarda halk airlerinin isimlerinin balarna k kelimesi sonradan eklenmitir. Bu btn halk airleri iin geerli deildir. Kendisini k olarak kabul eden halk airleri k ismini zellikle kullanmaktadr. Bunlara k mer, Ak Reyhan rnek olarak verilebilir. k adlandrmasnn yaygnlamasnn bir dier sebebi de, klarn kentlerde klar ad altnda rgtlenmesidir. Neredeyse her kentte bulunan k kahveleri veya k dernekleri sz konusu rgtlenmenin yapld meknlardr. Buralarda klar, k kltr iinde btnsel bir anlamlandrmaya tabidirler. Sz konusu klk rgtlenmesi, ounlukla Alevi-Bektailerden uzaktr. nk bu yaplar Alevi Bektailerin beklentilerine ok uygun olmayan bir kltrel duruma sahiptir. klar, kendine zel bir kltrel anlam dnyasna karlk gelir. imdi bu dnyann nelere karlk geldii hakknda birka tespitte bulunulursa unlar sylemek yerinde olur. k genel olarak bir saz airini akla getirmektedir, bu saz airinin zellikleri ise; lebdemez yapmas, doalama iir sylemesi, atma yapmas gibidir. klar bu sylediimiz zelliklerle tannd gibi, klar da bu zelliklere sahipse kendilerini k olarak tanmlarlar. Bu zelliklerdeki becerilerine gre de kendi aralarnda bir ustalk hiyerarisine sahiptirler. Bunlarn yannda klar dinsel inan olarak ounlukla Snni mezhebe dhildirler. Ve ait olduklar sosyal evre iinde dini bir ahsiyet olarak tannmazlar. Bunun aksine mzikle uramas ve bazen alkoll ortamlarda bulunmas sebebiyle dinen uygun olmayan eyleri de yapabilen insanlar olarak tannrlar. Birok an babas, Aa saz almay yasaklam bunun iinde dini gereke gstermitir. Bu anlamyla ait olduklar dinsel grup iinde daha sekler ve zel bir yerleri vardr. klarn bulunduklar dinsel inan iinde bir hizmetleri yoktur. Baka bir ifade ile ibadet etmeye yardmc grevli deillerdir. Saz ortamlar bu klar iin ilahi meknlar olmaktan uzaktr. Daha ok duygularn ak yaand ve ifade edildii alanlardr. Baka bir zellik ise klar k kahvelerinde toplanp organizasyonlar dzenlerler. Bu organizasyonlar, kahvede dzenlenen atma, muhabbet, divan olabilecei gibi, bir evde dzenlenen sra gecesi, davet veya bir konser salonunda dzenlenen klar gecesi olabilir. klar gnmzde neredeyse kaybolmaya yz tutmu olsa da genelde destan syleme geleneini devam ettirirler. Bu zellii ile destanc k vasfn alrlar. Bir gsterim sanats gibi bir destan ok farkl yerlerde icra edebilirler. Son olarak syleyebileceimiz zellik ise klar usta rak ilikisi iinde yetiirler. Ustalar da ktr ve sre iinde ran yetitirir el verir. Bu elvermede iki yol vardr. Eer k ryada bade ierse badeli k olur ve ustas bunu onaylar yok byle bir durum sz konusu deilse badesiz k

olur, ustas ona mahlas verir ve o mahlas zerine iir yazarak, klar dnyasna girer. klar genel hatlar ile tanmladktan sonra Alevi Bektailer arasnda k kavramnn ne anlama geldiini hakknda aadaki belirlemeler yapmak yerinde olur. k kavram Aleviler arasnda Cemlerde Zakirlik yapan kiiler iin kullanlr. nk zakirlik cemlerdeki bir grevdir352 ve cemde bulunan 12 posttan birine karlk gelir. Sz konusu postun smi k (zakir) postudur. Postun manevi sahibi olarak altnc mam Cafer-i Sadk kabul edilir. Zakirler yol iindeki hizmetlerinden dolay lakap olarak k diye anlr. Baka bir ifadeyle nasl ki kyn babasna baba, soydan dede olana dede denirse, cemde zakirlik yapanlara da k denir. ounlukla kendi nefesleri olmayan bu kiiler usta mal ad altnda Aleviliin yedi ulu ozanndan deyiler sylerler. Bu klar cemde hizmeti yrtebilmeleri iin en az Duvaz- mam, 6 nefes, bir Miralama, bir Semah bilmek zorundadrlar. Bu eserleri cemlerde sras geldiinde okurlar. Ayn zamanda usta klar cemde muhabbetin ve nasihatin nasl verilmesi gerektii konusunda ynlendirici olurlar. Daha da ustalar yaplan muhabbetleri zetleyen deyileri okuyarak cemin daha da doyumlu ve bilgi verici olmasnda etkin olurlar. Tarikat klar ounlukla, saz almas ve sesinin edas ile cemaati cotururlar. Asl grevleri tarikatn yrtlmesinde Zakirlik hizmetini yerine getirmektir. klar icralarnda mutlaka bir enstrman kullanrlar, ounlukla balama olmakla birlikte baz yerlerde keman da kullanlabilmektedir. Bir cem zakiri ancak baka bir zakir tarafndan yetitirilir ama ounlukla babadan oula, bu grev geer. Grld zere Alevi-Bektailerdeki k ile bahsettiimiz, klk gelenei a arasnda neredeyse saz alp, hece ls ile iir sylemekten baka benzerlik yoktur. Bu sebeple almamzda k kavramsallatrmasn kullanmadk. Bunun gerekelerini de yle belirtebiliriz: k kavram ile Alevi Bektai geleneinde deyi yazanlar kendini tam manas ile ifade edememektedir. Deyi yazabilenler, sz konusu inan iinde zel fonksiyonlar vardr, bu fonksiyonlarnn dnda sadece iirleri ile bir anlam ifade etmezler. Sz konusu fonksiyonlar unlardr: 1- nanc tayacak bilgiyi gne uyarlayarak iir (deyi) vastasyla iletme fonksiyonu. 2- Ahlak ve kiilike toplum iinde rneklik fonksiyonu. 3- Hayatta denge kurarak yaayan kelam (canl kuran) olma fonksiyonu. 4- Muhabbetle ruhsal uyandrma ve insan kmili gerekletirme fonksiyonu 5- Sosyal sorunlar dinleme ve zm bulma fonksiyonu Grld zere Alevi- Bektai geleneinde deyi yazanlar aslnda ruhsal insanlar ve dini nderler olarak anlalrlar. Bu balamda kendilerinin szlerinin ilahi nitelikli olduuna inanlrlar. lahi nitelikli szler aktaran kiiler ise Alevilerce Hakn kelamn dillendiren canl kuran olan kiilerdir. Alevi Bektailikte deyiler sadece bir iir deildir. Deyiler, onlar oluturan ortamn, doduklar kltrn zelliklerini,
352

Ak Ali Metin, Penei El Aba, stanbul, 1999, 51.

inceliklerini, bak alarn, hayat anlamlandrma ekillerini, ana mesajlarn, bnyelerinde sakl tutan anlam btnleridir.353 Tekrar edecek olursak klar cem klardr ve ounun deyii yoktur, usta mal alp satarlar. Deyi syleyen k olarak deil, dervi, gerek, eren olarak tannr. nsanst vasflara sahip bir ruhsal insan olduu dnlr. nk deyi Alevi iin kutsal bir metindir. Bu metni meydana getirebilen kimse de doal olarak kutsallar. Bu deyi yazan kiiler Alevi toplumu iindeki ve tarikattaki yerine gre Mrit, Dede, Efendi, Baba, k olarak adlandrlr. Fakat bu ruhsal kiilii ve ruhsal duruu sebebiyle Dervi olarak adlandrlr. Alevi Bektai geleneinde deyi yazanlar: k m, dervi mi? Diye bir soruya bizim almamzda verdiimiz cevap dervi dendii ynndedir. nk k kavram halk edebiyat iinde slam sonras Mslman Ozan olarak kullanlmtr. k ismi Dertli; k Dertli rneinde olduu gibi ounlukla aratrmas yaplan kiiyi tanmlamak iin kiiye sonradan konmutur. klarn kentlerde klar ad altnda rgtlenmesi k isminin akademik evrelerce kabulnde etkilidir. k genel olarak lebdemez yapan, doalama syleyen, atma yapan saz airlerini akla getirmektedir. Din ve onunla ilgili pratiklerin iinde bir hizmetleri yoktur. badet etmeye yardmc grevli deillerdir. Bununla birlikte etkinlikleri organizasyonlar dzenlemek eklindedir. k kavram Aleviler arasnda cemlerinde Zakirlik yapan kiiler iin kullanlr. Cemlerdeki 12 posttan biri k (zakir) postudur. Tarikatn yrtlmesinde zel dini bir grevi vardr. Kendi eserleri ounlukla yoktur cemlerde yedi ulu ozandan deyi okurlar. k kavram ile Alevi Bektai geleneinde deyi yazanlar kendini tam manas ile ifade edememektedir. Deyi yazabilenlerin, sz konusu inan iinde zel fonksiyonlar vardr, o fonksiyonlarn dnda sadece iirleri ile bir anlam ifade etmezler. Aleviler arasnda klk deyince cem zakirleri anlalr ve ounun deyii yoktur, usta mal alp satarlar. Deyii olan k olarak deil, dervi, gerek, eren olarak tannr. Bu makam ise aslnda aleviler iin nsan- Kamil makamdr. Deyiin kutsal kelam olduuna inanan Aleviler sz konusu deie vcut veren kiiyi de kutsal olarak anlam ve inan dnyasnda st bir yere yerletirmitir.

3.3. ALEV BEKTA GELENENDE RUHSAL NSAN OLARAK DERVLK. Alevi Bektai geleneinde derviler ruhsal yaam deneyimini gerekletiren kiilerdir. Bu anlamyla insanlara belirli kurallar tavsiye eden kurumsal yaplardan daha tesirli ve inandrcdrlar. Bunu bahsederken ruhsal olann ne olduu hakknda baz belirlemelerde bulunmak aklayc olacaktr. Ruhsallk dinden farkl bir eydir. Daha isel Batni bir anlaytr. Yaamn btnne, dnceni, duygularn ve fiziki eylemlerini katmaktr. Bu katlm ise farknda olduumuz bir katlmdr. Ruhsal kii
353

Temren, a.g.e., 185.

iin her hissettii ve dnd gerektir ve bu gereklik zerinde dnrken sradan insana gre nemsiz olan ey onun iin bir gereklik olarak alglanr. Sradan insan, fizik bedenini etkilemeyecek bir eye nem vermezken, ruhsal bir insan zihninden geen dnceleri bile farkndala dntrmeye alr. Ve ruhsalln yolu deneyim ve deneyim sonucunun farkndala dnmesidir. bn Arabi mistik hallerin ve mistik hallere dair bilginin ancak deneyimle elde edilebileceini syler.354 Sz konusu bilginin deneyimlenmesi, aktarm veya tanmas hakknda M.Mihriban ZELSELin355 bir aklamas vardr. zelsel bilginin "morfik rezonans" alan vastasyla aktarmnn gerekletiini belirtmektedir. Bu aktarm srecinin, zaman ve mekn tesinde olup, kaltm veya eitim yoluyla edinilen bir bilgiye gereksinim duymadn belirtir.356 Mistiklerin deneyimleri zerine almalar arttka olaanst gibi anlalan birok olayn olaanlnn da anlaabilecei dnlmektedir. Bu aklamalardan sonra dervilere geri dnecek olursak. Alevi-Bektai geleneinde ruhsal yn, derviler tarafndan yaanr. Sz konusu gelenekte, yol zerinde derinleme salandka ounlukla kiilerin yollar dervilere veya dervi merepli nderlere kar. Onlarda kendisinden bir eyler renmeye ihtiyac olanlara, bildikleri ekilde bilgi ve deneyimlerini aktarrlar. Burada tekrar ruhsallktan ne kastedildiinden bahsetmek gereklidir. Ruhsallk kavramn aklarken Stanislav Grofun kavramsallatrmasndan faydalanmak yerinde olacaktr. Grof ruhsalln, gerekliin olaand boyutlarnn dorudan deneyimine dayandn ve zel bir yere ya da ilahilikle iletiimi salayacak resmi olarak atanm bir kiiye ihtiya duymadn belirtir.357 Ruhsalln bireyle kozmos arasnda zel bir ilikiyi ierdii tespitini yaparak, znde kiisel ve zel bir iliki olduunu syler. Bu anlamyla mistiklerin inanlarnn deneyime dayal olduunu, kilise ya da tapnaklara ihtiya duymadklarn, kendi ilahilikleri de dhil olmak zere gerekliin kutsal boyutlarn deneyimledikleri evrenin, kendi bedenleri ve doa olduunu, ihtiya duyduklar yardm ve destei din adamlarndan deil, kendileriyle ayn arayta olan insan gruplarndan veya isel yolculukta kendilerinden daha ileride bulunan retmenlerden aldklarn belirtir. Bu konuda lim ve Ortodoks bir Mslman olan eyh Bedreddinin hayatnn belirli bir dneminde karlat bir mrit sayesinde mistik aydnlanma deneyimi geirmesi ve bu karlama ile bir dervie dnmesi buna rnektir.358 Derviler de Grofun belirttii mistiklerle benzer zellikler tar. Bu anlamyla derviler mistikler gibi insanlarla daha dorudan ilikiye girebilir kendi bilgileri deneyim kaynakl olduu iin, anlattklar bilgiler kardaki iin daha anlaml ve gerek olabilir. Aslnda gereklik denilen ey de tam bu noktadadr. Hamasi eyler ve speklatif teorilerle derviler uramaz, derviler bizzat hayatn gerei ile urar. Dervie gre ruh

354

Mircea Eliade, Dinsel nanlar ve Dnceler Tarihi, (ev.: Ali Berktay) Kabalc Yaynlar, stanbul, 2003, 159. 355 Kendisi Psikolog olan zelsel, mistiklerin dnyasn anlamak iin 40 gnlk ile deneyimini yaam ve deneyimlerini bir gnlkte toplamtr. Halvette 40 gn adl eser bu deneyimleri ve bunlarn aklanmas zerinedir. 356 Michaela Mihriban zelsel, Halvette Krk Gn Psikolog Dervienin Halvet Gnl ve Bilimsel zmlemesi, 2. Bask, Kakns Yaynlar, stanbul, 2002, 138. 357 Grof, nsan uurunun Yeniden Kefi Kozmik Oyun, 253. 358 Balivet, a.g.e., 34.

deneyimlenebilecek bir gerekliktir359. nsann anlay ve kavray dzeyi arttka farknda olduu gereklik dzeyi de farkllaacaktr. Dervilerin Alevi Bektai geleneinin temel dsturlarndan olan drt kap retisinin ileyiinde nemli fonksiyonlar vardr. nk derviler sz konusu kaplarn birbiri ile olan balarn iyi bilir ve farkl anlaytaki kiilerin birbirleri ile badamasna yardmc olur. Bu anlamyla kaplar aras balar balayan kiiler de dervi merepli kiilerdir. Buna bir rnek verirsek daha aklayc olur. Bilindii zere Hac Bekta tekkesinde bir kazan vardr ve bu kazanda 12 kzn pitii sylenir, bu kazan nemli bir semboldr ve her anlay dzeyinde bir anlama karlk gelir. eriat kapsndaki bir kiiye gre 12 tane kz kurban edilmi ve bir kazanda piirilip insanlara yedirilmitir, ona gre bu bir mucizedir nk 12 kz bir kazana smaz ama Allahn hikmeti ile bu mucize gereklemi, bu da Allahn yceliine bir delildir. Tarikat kapsndaki bir insana gre ise yine 12 kurban kesilip bir kazana pirin himmeti ve gc vastasyla girmitir. Bu da pirin manevi gcnn yksekliini gsterir ve yola bal olmann gereklilii vurgulanr. Marifet kapsndaki bir insana gre ise 12 kz bir kazana smasnn bir anlam olmas gerekir ve bu anlam ne olabilir diye dnr. Buradan arifin yardmyla u yorum yaplabilir; olmayacak denilen eyler olabilir ve birlikte olamayacak eyler birbiri ile ayn yerde geliebilir, ama bu gelime iin nce kurban olmak geree teslim olmak gerekir. Gerein yol gstermesi ile pime gerekleir ve kii olgunlar. Hakikat kapsndaki insana gre ise durum tamamen farkldr, hakikat gerein bilebilecei bir eydir ve dilerse aklar bu olayda yle bir gereklik sylenebilir. 12 rakam vcuttaki 12 delie karlk gelir, kurban olacak yerlerimiz bu vcuda dardan alnan eylerin terbiye edilmesidir. Kara kazan vcuttur. nsan uurunda olursa hayatn iinde karmza gelen her ey bizi uyandrc niteliktedir. Baka bir ifade ile dmzdan aldmz uyarlar iimizde piirir ve piirmemiz gerektiini dnrsek bizden hakikat lokmas kar, onun iin kazanmza sahip olmal ve i dengemizi korumalyz. Buna bir hakikat yorumu da kendisini ada Dervi olarak tanmlayan A.hsan Akta tarafndan yle yaplmtr. Akta; Vcut kazann akla, sevgiyle, inanla kaynatrsan, piirdiin her ey leziz olur. Yani, gzlerin iyi grr, kulaklarn iyi duyar, aznda dilin iyi tat alr, dokunma hissetme duygun geliir. Byle olunca da insan iken, nsan- Kamil olursun diyerek konuya aklk getirir. Byle bir yorumlamaya bir rnek daha verecek olursak: eriat: stemek Tarikat: stenilen yolda yrmek. Marifet: Hakk'a ulamak Hakikat: Hak ile bir olmak, sevimek.360 Grld zere bu yorumlar tamamen birbirinden farkl zihniyet durumlarna iaret eder. te derviler bu olas yorumlarn hepsine aktr, kendi sezgileri dorultusunda kardakinin ihtiyac ve anlayna gre bu yorumlama iinde yardmc olur. Alevi Bektai tarikatnn yrtlmesi, dini liderler olan, Dede, Efendi veya Babann sorumluluundadr. Bu uygulamann baars ise, sz konusu liderlerin dervi merepliliklerine baldr. Baka bir ifade ile dervilik btn makamlarn iptal edildii ayn zamanda kiinin tamamen yola teslim olduu bir
359

Ali hsan Akta, (ada Dervi), Amasya - Gmhacky - Gvenz ky, 1935 doumlu, lkokul mezunu. Kayt; Gmhackyde Ali hsan - Yeter Aktan evinde, 22.08.2006 tarihinde yaplmtr. Video kaset kayddr, grmenin ikinci ksmdr. Eklerdeki Grme Listesinde 4. Grme. 360 Akta-Ycel, a.g.e., 181-182.

makamdr. Bu anlamyla dervilik aslnda yol iinde hem amaca odaklanmay kolaylatrr hem de bende byleyim tarznda benlik oluturulmasna engel olur. Zaten liderde dervie bir zellik yoksa, orada byk olaslkla kibir hkim olmutur, sz konusu ortamn ruhsall da o derecede olur. Derviler Aleviler arasnda genellikle tarikata girmez. Hseyin Zeytnlnn ifadesiyle; Derviler o snf atlam, tarikat snfn atlam kiilerdir. Tarikat gemi, hakikatten ayrlmazlar, gerekler tarikata oturmazlar. Biraz oturur, nasihat eder veya bir deste balar, kurban etinden bir lokma alr, msaade ister ayrlr. Yani o snf gemi o tereciye tere satlmaz. Zaten o tarikat kuran onlar.361 Derviler gerek olarak zaten tarikat kuranlar ifadesi ok dikkat ekicidir. Bu ifade ile aslnda bizim almamz boyunca ifade etmeye altmz eyi sade bir biimde aklamtr. Aleviliin ruhsal yn olan derviler halkn kendi adlandrmas ile gereklerdir, gerekler bu yolun ruhsal nderleridir. Gerekler hakknda Erdoan nar; Alevilerin gereklerden baka gvenecek kimseleri yoktur, Alevi anneleri ocuklarna "gerekler yardmcn olsun" diye dua ettiklerini belirterek nemli bir noktaya deinmitir.362 Gerekliin kkeni konusunda Dervi Ali Zeytnn ilgin belirlemeleri vardr; Gereklik slamdan nce de vard. slam dediin daha dnk mesele. Sen de annenden doduunda gerek olarak douyosun. Ama bu dini bu kurallar sonradan reniyon. Orucunu , namazn, tarikatn, eriatn sonradan reniyosun hep. Btn dine ait eyleri sonradan reniyosun. Ama anandan gerek olarak douyosun ve bir mridi kamilden dersini alarak bu gereklii yayosun. Eer mridi kamil dersini verir, ve mridi kamile teslim oluyosan o zaman gerek olabilir, gereklii yaayabilirsin. Gereklii o zaman yaayabilir ancak o zaman gerek olabilirsin.363 Saf olarak en ideal ekilde doup yaarken ilk halimize bir mritle kavuabilmemiz halini, gerek olmak olarak yorumluyor dervi Ali Zeytnl. Ve insann var oluu ile btnletiriyor. Gereklere dair byle nemli ve merkez belirlemelerin yapldn grnce bizde gereklerin nemi ve birbirleri ile ilikileri, varsa hiyerarileri hakknda sorular sorduk, Hseyin Zeytnlnn verdii cevaplar yleydi; Gerek zaten var kendini ispat eder gsterir. O ayr konu ama gereklerde de ayn askerler gibi, er, onba, yarbay albay rtbeleri gibi gereklerde de basamak basamak rtbeler vardr. Rtbeyi iyi tanmak lazm. Kendn saklard ama Ba komutand, Sefil Mehmet, Paayd paa. Cumhur reyisiydi. Yan Yatanda onun korumasyd. Basamak basamak rtbelidir, gereklerde.364 Gerek dnyaya
361

Hseyin Zeytnl, (Ak Kara Hseyin) Amasya - Gmhacky - Krca Ky, 1936 doumlu, lkokul mezunu. Kayt; Krca kynde Hseyin Zeytnlnn evinde, 17.08.2006 tarihinde yaplmtr. Video kaset kayddr, grmenin ikinci blmdr. Eklerdeki Grme Listesinde 19. Grme. 362 nar, Aleviliin Gizli Tarihi, 202. 363 Ali Zeytnl, (Dervi Zefil Ali) Amasya Gmhacky - Krca Ky, 1943 doumlu, lkokul mezunu. Kayt; Krca Kynde Ali Zeytnn evinde, 17.08.2006 tarihinde yaplmtr. Video kaset kayddr, grmenin birinci blmdr. Eklerdeki Grme Listesinde 6. Grme. 364 Hseyin Zeytnl, 19. Grme.

hakimdir. Karncadan alda deveye kadar ksmet veren gerein kiileridir. Baz evlerde el fotoraf elin ortasnda gz vardr, o hazreti Hnkarda bulunur, o yeil el hnkarn elidir. Cmle varlklara nasip veren o yeil eldir. Baka yerden ksmet kmaz o elden kar. nk o sereme badr. Evvel Ali sonra Veli olarak geldi. Veliyullahlarda bulunur. h Mahmudu Veli Sultan(Keeci baba), Hac Bayram Veli Sultan, Hac Bekta Veli Sultan, Eyp Sultan. Drt Veli vardr Trkiyede Drt veli olduka korkma Trkiyeden bu Trkiye'nin srt yere gelmez. Bana bir ey gelmez.365 Gerek yukardan da anlalaca zere Tanrnn yerdeki glgesi temsilcisi gibi bir eydir. Gereklere yklenen zellikler ve onlarn birbirleri arasndaki hiyerarik yaplar halk nazarnda ruhsal bir hiyerari olduu kabuln de karmza getirir. Derviliin halk arasndaki bir baka ismi olan gerek kavram ok nemlidir. Kavramn kendisinde bir sahicilik vurgusu vardr. Bu sahicilik insann aslna, gereine dair bir sahiciliktir. Sanki kendi gereini bulamayan baka bir ifade ile gerek olamayan insan sahte insandr. Alevi dncesi aslnda bu mistik insanlar vastasyla gnmze getirilmitir. Sz konusu ruhsal insanlar yolun ok grnen taraflarnda deildirler. Garip bir biimde gizlenirler, kendilerinde bir ey olduunun bilinmesini istemezler. Bu konuda Hseyin Zeytnl, Yan Yatan Ali derviten bahsederken; Saklard gizlerdi. Ar kovann srlamasa bal yapamaz. Gerekte kendn srlar. Ben buyum derse yalandr gerek. Saklard gendn amma herkes biliyodu onun gerek olduunu.366 Gerein aslnda tamamen Batni karekterini vurgular. Zahiri hibir ey gerek- dervi iin bir deer tamaz. Fakat burada unu da belirtmekte fayda var gerein gerek olduunu bilmekte baka bir gereklik gerektirir. Geree inananlar, gerein lm yendiini, lmeden nce ldn dnr. Zeytnl gerein tabiatn her nesnesinde tezahr edebileceini dnr; Gerek sohbetinin olduu yerde bulunur. Gerein muhabbeti nerde oluyosa yavrum bilki gerek sinek gibi banzda dolanr derdi Yanyayan. Nerede muhabbeti oluyosa o gerek ordadr. Sakn uzakta sanman, deildir. O sizi takip eder derdi. O gerein muhabbetini yaparken yannzda olmu gibi dnn derdi. Hilafsz, katmadan duyurun, o gerek nasl hedefine yaklauyosa sizde ona gre szn sohbetini yapn, hedefini doru tutun derdi.367 Byle bir anlay hayatn her tarafnda hkim ve etkin bir ruhsal anlay kurgusudur. Ortodoks slamn Allah anlayndan en nemli fark, Tanrsal olan cisimletirmi, gerek zerinde grnr klmtr. Ruhsal olann byle somut bir ekilde grnr olarak alglanmasnn insan yaamnda nasl bir ruhsal dnm yaratacan tahmin etmek bile zordur. Sanrz gerek Mevlana'y, gerek eyh Bedreddin'i tamamyla deitiren ey byle somut bir deneyimdir.

365 366

Hseyin Zeytnl, 19. Grme. a.g.g. 367 a.g.g.

Yukardaki belirlemeler nda unlar syleyebiliriz; Derviler ilev ve zelliklerine gre karmak bir yap arz etmektedirler. Bu karmak yapya ramen dervileri ruhsallk ve ruhsalln ana ats altnda toplamak kolaydr. nk derviler Anadolu Aleviliinde ruhsalln tand ana kanaldr. Bata da belirttiimiz gibi, bu kiiler dervi olarak adlandrlmann yan sra Gerek, Ermi veya Eren olarak da adlandrlmaktadr. almamzda Eren anlaynn farkl bir okumas olarak, Dervilik balamnda belirlemeler yaplmtr. Bu belirlemeleri yapmamzn sebebi Alevi Bektai geleneinin mistik ynnn ancak derviler aracl ile anlalabileceine dair kanaatimizdir. Aleviliin mistik yn anlalmadan da Alevilik hakknda bir ey syleyebilmek mmkn deildir. nk mistik yn ve teolojisi bilinmeden, grne bal deerlendirmeler, ana mekanizmann ileyiini tarif edememektedir. Byk ihtimalle, kiiler Alevilerde istediklerini bulmaktadrlar. slamcs slam, Marksisti Eitlii, Milliyetisi Trkl bulmaktadr. nk Alevilerin mistikleri, ite bu dncelerin hepsi ile bir temaslar olduunu dnmektedir. Dervilerin dlar da ileri gibi olduu iin her arayan bu insanlarda kendine yakn bir eyler bulabilmektedir. Bu anlamyla Alevilerde bunlarn hepsi vardr ama batni bir anlayla yaklamadktan sonra, bunlarn hibiri kapsayc deildir. Dervilii genel anlamyla toparlayacak olursak; Derviler bir kalba konamaz, onlarn kalb ruhtur. yzleri d yzlerinde grlr, nk onlar kendi batnlarn zahir etmilerdir. Derviler sradan insanlar gibi grnmeyi isterler, kendilerindeki gc gizlerler, her ne kadar d grn asndan sradan insanlardan ayrt edilseler bile bu sadece kendi bedenlerine kar zensiz olmalar sebebiyledir. Derviler halk iinde yaptklar ii ve hizmeti ak etmezler, bildirmezler, srlarlar. Dervii anlamak iin dikkatli gzlem ve zenli bir yaklam arttr. Derviler sadece kendi mensubu olduu grupla deil her kesimle iliki iindedir. nk Yaratcya ait her ey dervi iin zel ve kutsaldr. Derviler Alevi-Bektai inanc iinde tarikat, marifet aras dengeyi gzetir, uyarlarda bulunur. Dervilerin net bir biimde tariflenebilecek bir makamlar yoktur. Dervilerin kendi syledii deyilerinde nasihat unsuru youndur, deyilerinde ruhsal bir yaam telkin edilir. Bu sebeplerden dolay derviler Alevi Bektai geleneinde ruhsalln tand ana kanaldr. Dervilerin zerinde dnmek ile Alevi-Bektailiin ruhsal yn grnr hale gelmektedir. almamzda incelenecek olan Dervi Ruhanda Alevi-Bektai geleneinden gelen bir dervitir. Sevenleri tarafndan kendisi gerek olarak kabul edilir. ncelememizin bundan sonraki blmlerinde kendisi ve gelenei hakknda belirlemeler yaplmtr.

4. BLM: DERV RUHAN VE DERVLK GELENE

4.1. DERV RUHANIN HAYATI, FARKLI ADLARI, SYLENCELER.

4.1.1. DERV RUHANIN HAYATI. Dervi Ruhann asl ismi Mehmet Ali Iktr.368 Mehmet Ali 1928de Amasyann Gmhacky ilesinin Kuzalan kynde, ailenin ikinci ocuu olarak dnyaya gelir. Annesi Amasya Gmhacky, Krca Kynden Fadime Kaya, Babas ise orum Osmanck, Seciyen (ampnar) kynden Aziz Osman Iktr. Babas Amasya Gmhackyn Kuzalan kynde Cami hocal yaparken, Kuzalan'a yakn bir ky olan Krca kynden Fadime Kaya ile evlenmi (1925) ve bu evlilikten ocuklar olmu, fakat sadece ikisi hayatta kalmtr. Mehmet Alinin dnda hayatta kalan Ablas ise kendisinden iki ya byk olan Emine Ekerdir. Mehmet Ali doumunu Hayat iiri adn koyduu iirinde yle anlatmtr. Bin dokuzyz yirmisekiz'de dodum Kuzalan kynde dnyaya geldim ki yl kucakta bydm kaldm de ordan rskm kestim ey felek Babas aslen orumun Osmanck lesinin Seciyen kyndendir. Mehmet Alinin kendisine ait bir iirden369 anladmza gre soyu Erdebil tekkesine dayanmaktadr. Erdebil tekkesi normalde Alevi inannda nemli bir ocakken, Aziz Osmanda Alevi inanndan bir iz bulmak mmkn deildir. nk Aziz Osman Snnilemi bir Alevidir. yle ki kendisi Cami imaml yapmakta olup kyn dini inan ve ritellerinin uygulatcsdr. Aziz Osmann babasnn ismi Osman, onun babasnn ismi de Hasandr. Hasan, Gkderinin st diye bilinen gnmzde Kabaouz mevkiinin iinde kalan, stir kynden, Seciyen kyne g etmitir. stir ky imdi tamamen snnidir. Mehmet Ali Ik ve Emmisinin olu Mahmut Ciddiye370 gre, Yenieri oca kapatldktan sonra Osmanck sanca ve evresindeki Alevi kylerinde ciddi skntlar yaanmtr. Bunun zerine ayaklanmalar bastrlm ve kylere cami yaplp, sz konusu kylerin dini liderleri bu tarzda deiime ynlendirilmitir. Bu sylediklerimiz Mehmet Ali Ikn aktarmlar ile sabittir. Fakat bu konu ciddi ariv aratrmalar ve szl tarih almalar gerektirmektedir. Fakat buna dair anlatlar sz konusu evredeki kylerde yaygndr. Nitekim Kabouz (kaba-oguz) diye bilinen dokuz paradan oluan kylerin hepsi gnmzde Snni kylerdir. Alevi olarak kalm kyler daha dalk blge kyleri ve Gmhackye yakn kylerdir.
368 369

Ekler, Resimler, Resim 1: Dervi Ruhann, 1970li yllarda ektirdii bir vesikalk resim. Ik Ruhan Erdebilin soyundan Badat Basradan ah a geilir. 370 Mahmut Ciddi, 1930, orum, Osmanck, Seciyen Ky, lkokul Mezunu, Emniyetten emekli.

Mehmet Alinin annesi ise Amasyann Gmhacky ilesinin Krca Kynden, Keeli Dede torunlar olan Kayalar slalesinden gelmektedir. Keeli dede kyn kurucu babasdr, hem babas hem de kyn manevi lideridir. Keeli dedenin torunlar olarak kabul edilen, soyadlar Kaya olan insanlar hala kyde yaamaktadrlar. Bunun yannda Keeli dedenin trbesi halen Krca kynde bulunmaktadr. Krca ky ayn zamanda Mehmet Ali Ikn her zaman ok mutlu olduu ve dervilik yapt kylerin banda yer almtr. Krca ky tamamyla Alevidir, kyllerin ileri gelenleriyle yaplan sohbetlerden anlald zere ky ge kurulmu bir kydr. Byk ihtimalle Osmanlnn siyasetinden kaan ailelerin, ge zamanlarda kurduu bir kydr. Ve saklanan insanlarn kurduu bir kydr. Osmanldan kaan Trkmenler, kendi inan ve greneklerini bir ekilde kendi aralarnda yaatarak bu kyleri kurmular ve inanlarn devam ettirmilerdir. Mehmet Ali Kuzalan kynde domasna ramen nfusunda doum yeri olarak Seciyen ky gzkmektedir. Bunun sebebini olu Ali Osman Ik yle aktarmaktadr. Dedem Aziz Osman Kuzalan kynde imamlk yaparken, babam Kuzalanda domu. Aslnda doum yeri Amasya Gmhacky ilesinin Kuzalan ky. Dedem orada imamlk yaparken domu, imdiki gibi doum yeri neresi ise kt orada gemiyo, ktk neresi ise oras yazlyo, bunun iin orumun Osmanck lesinin ampnar (Seciyen) kyne kaytl gzkyo.371 Mehmet Ali, ablas, anne ve babasyla birlikte 1931 ylnda babasnn ky olan Seciyene tanrlar. Babas kendi kynde cami hocalna balar. Eskiden cami hocalar devletten maa almaz, halkn verdii rnnden payla yaarlard. Bu payda yksek bir gelire karlk gelmez, hocalar ky iinde ek i yapmak zorunda kalmlardr. Fakat Aziz Osmann tarla ilerinden pek yz yoktur, bu sebeple ailesi yokluklar iinde yaamn idame ettirmitir. Bu yokluklarn doal bir sonucu olarak Mehmet Alinin annesi Fadime Ik gen yalarnda (27) nedeni belli olmayan bir hastalktan dolay 1935 ylnda vefat etmitir. Bu kayp Mehmet Alinin btn dnyasn ok etkileyecektir. Babas ile ilikisinden tutunda, dnyaya kar daha merhametli, sevecen ve birazda mahzun olmasnn sebebi olarak hep doyamad annesini gsterecektir. Yetimlik duygusu Mehmet Alide baskn bir duygu olacaktr. Bu konuda; Drt sene kymde bydm kaldm Eller kapsnda ekmeim buldum Ta kk yatayken anasz kaldm ocukken yetimlik verdim ey felek Mehmet Ali bir yandan yokluk, bir yandan babasnn evlendii vey analarn halden bilmezlii ile byr. 1935 de kyndeki ilkokula balar. Seciyen ky o zamanlar
371

Ali Osman Ik, (Dervi Ruhann olu), orum - Osmanck - Seciyen (ampnar) Ky, 1951, niversite mezunu. Kayt; Gmhackyde Ali Osman - Glsm Ikn evinde , 27.12. 2005 tarihinde yaplmtr. Video kaset kayddr. Eklerdeki Grme Listesinde 5. Grme.

bile nfusu byk olan bir kydr. Mekmet Ali okulunda baarl bir rencidir. 1940 ylnda okumaya uygun bir ortam olmamasna ramen baar ile ilkokulu bitirir. Babas birka kez evlenir, hem fakir hem de tembel olduu iin evlenmek iin kadn bulmakta zorlanr. Bulduklar da yal, hastalkl veya geimsiz tiplerdir. Bu durum karsnda da olan ocuklara olur. nk evde olan iki ocuk onlar iin sadece yktr. Bu dneminde annesinin hayali Mehmet Alinin en ssl gndz dleri olur. Fakat bu dler dier analarnn hm ile birdenbire kabusa dnverir. Bu konuda: drt ay arada geldi bir ana veylik var yaranamam ben ona Alt sene sitem ektirdi bana Akan gzyam sel ettin felek nc anaya yetti elimiz Azmzda lal eyledi dilimiz Bklm boynumuz eik belimiz Bir dilim ekmee kul ettin felek Mehmet Ali ilgili ve merakl bir ocuktur, bilgiye a ve renmeye aktr. Babas bunu fark eder ve hi olmazsa bir meslei olur ve dini konularda da iyi yetiir diye ona eski yazy (Arap alfabesini) retir. Mehmet Ali hzl bir ekilde Kuran okumay renir ve Kuran Kerimin byk bir blmn ezberler. Bununla birlikte kk yalarda mevlit, kuran okumaya, mevlitlere gitmeye, babasna yardmc olmaya balar. Mehmet Alinin hayat byle devam ederken, ilkokuldaki baarsna ahit olan birka kyn ileri gelenlerinin ynlendirmesiyle 1942de Samsun Ladik retmen okuluna kaydedilir ve eitimine burada devam eder. Mehmet Ali bu okula balayarak hayatna yeni bir yn izmitir. Okulda ne vey ana zdrab vardr ne de babasnn dini telkin ve yasaklamalar vardr. Kendisinde hzl bir deiim yaanr, bu dnemde, Mehmet Ali hayata kar daha merakl ve ilgili olmutur. ki sene okula devam eder, baarl bir rencidir. retmen olma, ky ve lkeyi kurtarma, bir k gibi kylleri aydnlatma hayalleri ile okulundaki gnleri gemektedir. Bunun yannda Mehmet Ali retmen okulunda Atatrk ve devrimlerini daha yakndan tanma frsatn bulur. Tatillerde kyne dner ve bildiklerini grdklerini olmas gerekenleri ateli bir ekilde insanlara anlatr, babas Mehmet Alinin bu halinden ve baarlarndan etkilenmemektedir. Besledii baz fikirler houna gitmez ve okulda ikinci ylnda iken babalk hakkm helal etmem tehdidi ile gavur olman, kravat takman istemiyorum diyerek 1944de okuldan alr. Bu sebeple resmi eitim hayat biter. Annesinin lmnden sonra, okuldan ayrlmas bir d gibi, birden grp kaybolan dnyasnn acs hayat boyunca kendisini terk etmeyecektir. Mehmet Ali merakl ve ilgili bir ocuk olduu iin onu hibir ey durduramaz ve kendi kendine, arif kiilere danarak aklndaki sorular zmeye alr. Babas iin dnya bellidir, ahiret bellidir, dnya ktdr, ile yeridir, buradan kurtulmann yolu Allahn emirlerine uymaktr. Allahn emirleri ise karmak deil basittir. Bunlar, abdest, namaz, oru ve kuran okumaktr. Babasna gre insan ktdr ve her an nefsinin emrine girebilir. Onun iin srekli dikkatli olmal ve her eyden saknmaldr. nsann asl dl te dnyadr. te dnyadaki kazan asl kazantr. Bu ve benzeri ifadelerle sistemletirmi olduu grleri Mehmet Ali iin tatmin edici deildir. O aratrr,

baka dnyalarn olduunu bilir ve insann kt olduuna bir trl inanamaz. Babasna gre kendisi geleceini dnmeyen kullanlmaya msait bir adamdr. Mehmet Ali kynde yardmna komad, derdiyle dertlenmedii insan neredeyse yok gibidir. Kz kardei Eminede miza olarak Mehmet Aliye benzer. Zaten onun sevgi dolu yetimesinde ablasnn ok pay olduu grlr. Mehmet Ali evdeki vey analar ve yaad birok zorluklarla bymtr. Babasnn kendisi iin uygun grd yolda, iine sinmese de yrmektedir. Babas 1944de drdnc vey anne ile evlenir. Mehmet Ali bu anneyi ok sever. Onun yumuakl, efkati doyamad anne duygusunu tekrar alevlendirir. Felee sitem ettii hayat iirinde yle der: Artk deymiidim onbe yama Yetimlikte neler geldi bama Benzedim yuvada kalm kuuna Kanadm ezelden krdn ey felek O ana lnce geldi bi ana z anam sanardm baknca ona Hepsinden iyi bakard bana Onu da elimden aldn ey felek Mehmet Alinin anne duygusu bu anne ile de tatmin olamam kapanm bir yara sanki tekrardan almtr. O bu acya dayanma yollarndan biri olarak okumay seer ve 1945de Seciyen kynde Katip efendinin yannda eski yaznn inceliklerini renir. Bu konuda Katip efendinin akrabas olan daha sonra ei olan Sadiye Ik unlar belirtir: Herif (Mehmet Ali Ik) askere gitmeden nce genciken Katip dedeme ok gider gelirmi, babasndan ve Katip dedemden Arapay ve kuran okumay renmi.372 Bilgilenme yolu olarak kendisine dini ilimlere dair yollar alrken Mehmet Ali bir kza sevdalanm. 1945de kzla kendi aralarnda szlenirler bu szllk esnasnda szlsnn dnde oynadna tepki gstererek bir yl sonra ayrlmlardr. Bu ayrlk karar Mehmet Alinin baka bir ac ile tanmasna ve ak tatmasna neden olmutur. Ayrlnca ak olduunu ve ayrlamayacan anlar fakat geri dn olamaz. Bu konuyu da felee sitemle yle aktarr: Eller gleridi ben de alardm Kendi elimi z koynuma balardm Hayalinde rmak olup alardm Derde derman ak verdim ey felek

372

Sadiye Ik, (Dervi Ruhann ei) orum Osmanck - Seciyen, 1928 doumlu, Okuryazar deil. Kayt; Gmhackyde Mehmet Ali Sadiye Ikn evinde, 31.07.2005 tarihinde yaplmtr. Video kaset kayddr, grmenin birinci blmdr. Eklerdeki Grme Listesinde 29. Grme.

Bu aknan bir saz aldm elime nce sabr kr geldi dilime Garip kuun sen erersin halime Bu aknan bana yn verdin felek On sekiz yamda aktm duruldum Ondokuzda gl olupda vuruldum Yirmide kendi zmden soruldum Ik Ruhan deyip kul ettin felek Mehmet Ali sevdalanm gnln saz ile iir ile avutmaya alr ve ilk iirlerini yazd zaman 17 yalarndadr. Bu iirleri kayt altna almaz. Zamannda bir yerlere yazd ise de askere gidip geldikten sonra onlar bulamaz. Babas Mehmet Alinin bu halini beenmez, bu gerilimli hal onun daha da iine kapanmasna neden olur. ocukluundan beri sakinlii ve sessizlii seven srekli dnce halinde ili bir ocuk olarak byyen Mehmet Ali on yedi yandayken dt sevda ateini dindirmek ve sevda ile yanan yreini iyiletirmek iin kendi eliyle yapt bir kabak sazla efkar datmtr. lk deilerini kendi eliyle yapt sazla sylemitir. Mehmet Ali ili bir yree sahip olduu gibi marifetli ellere de sahiptir. Zamannda girdii her ite ustalamtr. Nitekim daha sonralar geimini ustal ile salayacaktr. Hayat kynn iinde babasnn izdii yol zerinde yaayarak srerken, 1949 ylnda yine ayn kynden Memmet Yener kz Sadiye ile evlenir. 373 Sadiye tam bir Yrk kzdr. Babasnn yaylada koyun srs vardr ve Sadiye evin byk kz olarak yayladadr. Kendine gveni yksek, alkan, gzel bir kzdr. Aklnda evlenmek yokken annesinin ayarlamalar ile bir nianllk devresi atlatrlar. Sadiye, Mehmet Aliyi beenir ama ev olarak gidecei evi beenmez. Bundan dolay evlenmek istemez. Daha sonra biraz nianllk devresi geince evlenmeye raz olur ve evlenirler. Evlendiklerinden bir yl sonra ilk ocuklar olan Ali Osman Ik dnyaya gelir. Aziz Osman kendi isminden Osman isminin ocua konmasnda srarc olur, Mehmet Ali ise Osman yalnz koyamayacan syleyerek ocuunun ismini Ali Osman koyar. Birlikte iki sene oturduktan sonra Mehmet Ali askere gider. Sadiye ile Ali Osman babasnn yannda brakr ve gider. Bu dnemden Sadiye Ik ok ileli gnler olarak sz eder. nk tek Mehmet Ali iin katland evde artk oda yoktur. Fakirlik bir yandan evin yk bir yandan kk ocuk yetitirmek bir yandan ileli gnler geirir. 1951-1953 yllarnda Erzurum merkezde askerliini yapar. Askerlik kendisi iin bir dnm noktasdr. Askerde ada imam diye tannr. Dini bilgisi ve ak grll ile artc derece de ilgi eker. Bir gn nbet kulbesine Bir saat vatan beklemek yz kere hacca gitmekten yksektir diye bir yaz yazar. Bu yaz, konumas ve bilgece tavrlar bir astsubayn dikkatini eker. Astsubay, Mehmet Ali yllk iznini almken onu salmaz ve Erzurumun bir kynde bulunan ermi bir ahsiyetle tantrr. Mehmet Ali izne gitmez bu zatn dizinin dibinde oturur ve bu yana kadar merak ettii her eyi ondan renir. Mehmet Ali bilgiye atr, gnl ise akla yanmaktadr. Bu bilgi hali ile ak dolu gnlnn halinden mridi anlar ve onu
373

Ekler, Resimler, Resim 3: Dervi Ruhann Ei Sadiye Ik ve Dervi Ruhann evi.

doyurur. te asker Mehmet Ali Ik ak dolusunu bu pirin elinden ier. Askerde eitim ve farkl baarlarndan dolay kere mkafat izni alr. nk Mehmet Ali Ladik retmen okulunda rendii eitimcilik bilgisi ile Ali okulunun retmenidir. Ayn zamanda askerde ihtiya olan dini hizmetleri yerine getirmektedir. Mehmet Ali, ald bu mkafat izinlerinin hepsini pirinin yannda geirmitir. Bu zattan Arapa, Fara ve tasavvuf ilminin inceliklerini renmitir ve kendi deyimizle gnl gz bu zatn yannda almtr. Gnl gz alan asker Mehmet Aliye piri tarafndan Ruhan ismi verilmitir. O gnden sonra iirlerini nce Dervi Ruhan daha sonra da Ik Ruhan olarak yazacaktr. Askerlii bitirdiinde de yine belli bir sre bu zatn yannda kalm bilgi eksiklerini tamamlam ve pirinin yol vermesi ile memleketine geri dnmtr. Sevdasna nceleri anlam veremeyen Mehmet Alinin aktan yaral olan yrei artk akn kaynana ynelmitir. Artk gznde atan baka bir ey yoktur, kendi szyle sylersek Gzm grmek oldu dnyay Ak anlatmak farz oldu bana deyip ky ky, ehir ehir dolap dervilik yapm ve dilinin dndnce gnlnn aldnca, kafasnn anladnca ak ve gzeli anlatmaya almtr. Bu anlatmasnda ise hem doalama iir tekniini kullanm hem de pratik hayatndaki sevgi doluluunu gstererek insanlar slah etmeye almtr. Buraya kadar dnemle ilgili Mehmet Ali Ika ait kendisi hakknda bilgi veren yle bir kaydmz vardr: 1928 doumluyum, Aziz Osman ve Fatma'dan olmaym. Kendi ismim Mehmet Ali IIK. Dervi Ruhan diye anlrm. 5 yamda z anam gt, bir kz bir olan kardeik, onyedi yama kadar vey ana zdrabna dayandm. Sakinlii ok severim, dnyada en ok sevdiim ey arifane muhabbettir. Genliimde bir kza ak oldum babas bizi hakir grp sevdiime vermedi. Yirmi yamda baka bir gzelle evlendim. lk sevdiimden ayrlnca kendime bir kabak saz yaptm onunla efkarm datrdm. lk gzellemelerimi o zaman okudum. Sonra asker oldum askerde bir baavula tantm beni ok sevdi ve beni Akalenin Dedeler kyndeki bir zat muhteremle tantrd. Frsat bulduka onun yanna giderdim, askerlii de bitirince belli bir sre onun (aamn) yannda kaldm. Onun vergisiyle ismim Ik Ruhan oldu. Ruhu ad olsun. Arapay ondan rendim. kendisi mam Cafer slalesinden geliyordu. Arapay bildiim iin tercman olarak dou lkelerinin ounu gezdim. (Suriye, ran, Irak,Arabistan vb.) Pakistandaki Atatrk sevgisi beni ok duygulandrd aladm.374 Mehmet Ali Ikn mridim dedii kii aslnda belirli bir kii deildir. Memleketinden kimse sz konusu mridi tanmaz. Ama bizim aratrmalarmzda o dnemde Erzurum Erzincan yresinde n salm iki kiiye rastlanmtr. Bunlardan birincisi Erzurum Akale'nin Dedelerinin geldii kylerden, Hseyin Fevzi adnda bir zat ve Erzincan Argl civarnda yaayan Ba kyl Hasan efendidir. Bu iki zat olabilecei gibi ikisi de olmayabilir. Belki daha az bilinen ama Mehmet Aliye ok
374

Dervi Ruhann Dervi Ruhann 2. Defteri olarak adlandrdmz defterinde,kendi elyazs ile yazd Hayat hikayesi ile ilgili notlardan buraya aktarlmtr.

nemli tesirler verebilen bir kiidir. Hatta baz arkadalar Mehmet Alinin anlatt bu mridin hayali olduunu bile dnmlerdir ve bunu kendisine sylemilerdir. O ise bu eletirilere mridinin kimliini aklayarak deil, ona kar duyduu duygular anlatan bir deyile karlk vermitir. Mehmet Aliye gre mridi ulalmas gereken noktadr ve onun ak noktasnn anahtardr. Ik Ruhan okur hoca bilmezem Ik gnl evim gece bilmezem Zahiri gideni hac bilmezem Pirim kalbi Beytullah'tr Sina'nn. Askerlik grevini bitiren Mehmet Ali kyne 1953de dner olu iki buuk yana gelmitir. Kynde i arar ama uygun bir eyler bulamaz. Bu arada deiik uralarla vakit geirir. Bunlardan biri onun doan kuu merakdr. Bu konu hakknda Muammer Badem unu syler; Askerlik dn Seciyende bir kuu varm Doan kuu beslermi, gidermi ku keklii avlarm getirirmi. Dedim bunu nasl eittin. Yavruyken alm eitmi. Onu anlatt bana. Keklii yakalar getirirmi.375 Durum byle iken kendisinin hocalk yaptn renen ve bir alevi ky olan Kuzalan ky kendisinin hi olmazsa Ramazan ay kana kadar kyde hocalk yapmasn ister. nk o dnemde her camide zellikle ramazanda hoca olmas zorunluluu varm. Alevi kyleri de Snni bir hocann gelip kendilerini zorlamasn istemedii iin alevi kylerden hocalk yapabilecek kii ararlarm. te byle bir durum da Mehmet Ali Kuzalan kynde hocalk yapmaya balam. Tam olarak 1954de Amasya Gmhacky, Kuzalan Kynde Cami hocas olarak almaya balamtr. Kuzalanda hem hocalk, hem renperlik, hem de ustalk yapar, srekli bir alma halindedir. Bu alma semeresini verir ve biraz birikim yapar. Bununla daha sonra Gmhackydeki evini yaptracaktr. Mehmet Ali ile Sadiyenin 1957 de ikinci olu olan Fuzuli dnyaya gelir. Ailenin saadeti Fuzulinin dnyaya gelii ile bir kat daha artar. Mehmet Ali aile yaants, alkanl ve ahlak ile rnek bir ahsiyettir. Sz konusu hocalk dneminde neredeyse btn sorunlu durumlar onun karar ile zme kavuturulur. 1954 ile 1964 yllar arasnda hocalk yapt dnemde bir taraftan da Krca, Kuzalan, kylerinden arif, ak ve bilgili insanlarla muhabbet eder, hem onlardan renir hem de onlara retirken renir. Zamanla Alevi kyleri arasnda Kuzalan kyndeki ermi hoca olarak tannmaya balar. Bu dnem hakknda ei Sadiye Ik unlar anlatr. Kuzalanda bizim evimiz nasld biyol, gece taburunan gelilerdi, hocann muhabbeti derlerdi. Krcann adam, gece bunun muhabbetine gellerdi. Cumay, Koca Sadk daha kimle toplau gellerdi.376

375

Muammer Badem, (Ak-Dervi) Amasya - Gmhacky - mirler Ky, 1958 doumlu, Lise mezunu. Kayt; Gmhacky merkezde, mirler Ky Kltrn Yaatma Derneinin Salonunda, 19.08.2006 tarihinde yaplmtr. Video kaset kayddr, grmenin birinci blmdr. Eklerdeki Grme Listesinde 24. Grme. 376 Sadiye Ik, 29. grme.

Bunun yannda sz konusu muhabbetlere katlan Hseyin Zeytnl o dnem hakknda unlar belirterek Mehmet Ali Ikn ilham kaynaklarndan biri olan Uzunov hakknda bilgi verir. Ali Zeytn, Ben (Hseyin Zeytnl), Kel Cumak (Cuma Zeytnl), Patlak Eniten Ahmet, Kel Sadk Gacurun babas, Yusuf bek gitmezdi Yusuf emmin, Akamdan kardk, delikli amdan sizin eve inerdik, Kuzalandayken, sabahlara kadar muhabbet ederdik, dem aluduk giderken orada hem demlenidk, hem muhabbet ederdk. Baban baba yapan o mertebeye erdren, Uzunovunan Kinik Hocadur. Uzunov ustaz grm bir insand, ok okumuudu tarihiydi. Ali Hocaya yavrum u yoldan gir u yoldan k derdi. sen evrede gzel bir hoca olun benim dediim gibi yaparsan derdi. Herkesi bir gzle gr yavrum Uzunov Kuzalanl Kara Ahmedin babasdr. ok gzel bir cand. Gerek deildi amma ustaz grmd. Her lafnda mana muamma vard. Her harfinde bir gecelik muhabbet vard. Adam kendn ok iyi yettrmd, amma gereklik youdu. Yalnz Gerek ben gereim demez. leinden, konutuu sznden, bakt gznden anlarsn. Hal ve hareketinden yaamndan, ispat eder o kendn. Anlayan anlar. Anladktan sonra ona hzmat eden himmetini alr. 377 Kuzalanda hocalk yapt dnemde Kuzalann ileri gelenleri ile muhabbet eden Mehmet Ali kimseye mridinden bahsetmez nk kendinden aldmz bilgiye gre mridi kilidinin daha sonra alacan ona sylemitir. Onun iin her arifane muhabbet eden onun iin ustadr ve onlarn ynlendirmelerini Hak kabul eder. Krcada ki bu ak dolu gnlerini bir iirinde yle anlatr: Kurarsanz Krca kyde krklar Mekan olur yuvalar yurtlar Ak yok eder trl eit dertleri Akar o dillerin bal turnalar Kuzalan ky ile Krca ky kar karyadr aralarndan bir yol geer ve be kilometre uzaklktadr. Kuzalan ky daha ok hoca olarak Mehmet Aliyi tanr ama Krca ky onun gerek ynn grmtr. Bu anlamyla Krcallar Mehmet Alinin en sadk sevenleri ve yarenleri olmutur. Ik Ailesi 1965 ylnda Amasya Gmhacky ilesine tanr ve Hallar mezarl karsnda bir eve yerleir. lede hocala bavurmaz inaat ustal ile geinir. Hocalktan soumasnda devletin imam kadrosuna gemek iin girdii snavda karlat muamele ok belirleyicidir. Mehmet Ali sz konusu snavda sorulara stn baarlarla cevap vermi fakat cevaplarn meseplere gre farkl olduunu da anlatmtr. Sz konusu snavda, snava giren herkesin verilen cevaplar karsnda hayretler iinde kalmasna karn, hocalk yapma belgesi, yeterlilik belgesi bir tek Mehmet Aliye verilmemitir. Arapa okumasn rettii drt hoca arkada belge alrken kendisi yetersiz grlmtr. Bu durum onun zaten isel olarak zayf
377

Hseyin Zeytnl, (Ak Kara Hseyin) Amasya - Gmhacky - Krca Ky, 1936 doumlu, lkokul mezunu. Kayt; Krca kynde Hseyin Zeytnlnn evinde, 17.08.2006 tarihinde yaplmtr. Video kaset kayddr, grmenin birinci blmdr. Eklerdeki Grme Listesinde 18. Grme.

olan cami cemaatiyle ilikisini tamamen koparm ve kendi deyimiyle tamamen gereklie ynelmitir. Gmhackye tannca Alevilerinde yoldan uzak olduunu grp onlar yola ekmek iin ait olduu mahallede birliin salanmasna alm, Ak Abdullah bu konuda unu belirtir: Hacyahya mahallesine gelince orada o gelmeden nce 30 sene birlik olmamm, cem yaplmamm. Mahallenin ileri gelenlerinin evini tek tek gezerek oray birlie getren Ali aa (Mehmet Ali Ik) olmu, balangucu byle. Ondan sonra babalk grevi birka sene Ali Aaya verilmi, demiki ben buraya bak delm sein iinizden kim idare edecekse, ynetecek birini bizde retelim.378 Ak Abdullahn da dedii gibi Baba grevini biraz yrtm sonra birlik salannca ve devam ettirecek birini yetitirince babalk postunu bakasna brakmtr. Mehmet Ali 1972de olu Ali Osman Ik etmi kynden Glsm amaz ile evlendirir. Bu evlilik sayesinde ok sevdii bir aile ile dnr olmutur. Dnrleri olan Dilaver ve Sleyman amaz gerek sohbeti dinlemi arif, sadk kiilerdir. zellikle Dilaver ana ok zel duyarllklar olan ve yola btn saf niyeti ile bal olan bir anadr. Dilaver amazla yaplan bir kaytta, Mehmet Ali Ik ilk grn yle anlatmaktadr: Akam hsm kurban yiyecez. Bir diim aryo, bam decek sanyom, Sadk aa diyoki moturu alaym diini ektreyim, diyo, ben iimiz var diye gitmek istemiyom. Akam meydana kacuk ya. Orada iken Ana geldi bana Dilaver bir gerek (ermi, Mehmet Ali) geldi, onun ilk kye gelmesi bizim kurbana gelmesidir. Kz nerede diye sordum, oda bizim odada dedi ben grmek istedim, anahtar deliinden ieriye baktm. Ali aay grr grmez artolsun diimin ars gitti. O gnden sonra balandk, grmeye devam ettik.379 Mehmet Ali gerek Kuzalan kynde gerek Gmhackyde insanlara inan dnyalar ve onun dorudan yaanmas iin gerekli olan bilgileri paylamtr. Gn getike babasnn kendisi iin izdii ruhsal yoldan ayrlp, daha eski kklerine dnmtr. Mridinin ona neler rettii herkes iin bir srdr, fakat Mehmet Ali askerden geldikten sonra ok deimitir. Zaman getike Mehmet Ali daha Batni sohbetler iinde olmutur. Deyiler yazmaya ve bunlar insanlarla paylamaya balamtr. Sz konusu deyiler daha da tanmasn salam ve kendine has bir slup ve sohbet tarz gelitirmitir. 1965-1975 yllar arasnda Gmhackyde iyice tannmtr. etmi, Yemien ve Korkut kylerinde ise kendisini ok seven aileler olumaya balamtr.380 Bu sevenleri onun iirlerini ezberleyip muhabbetlerde sylemiler, onun Tanrsal bir k tadna dair inanlarn paylamlardr. Bu dnemlerde sevenleri olduu gibi kskananlar ve birbirlerinden saknanlarda olmutur. Bu konuda Mehmet Ali bir kaset kaydnda unlar sylemitir.
378

Abdullah Balc, (Ak- Zakir), Amasya - Hamamz Yemien Ky, 1933 Doumlu, lkokul mezunu. Kayt; Yemien Kynde, Veli Balcnn evinde, 16.08.2006 tarihinde yaplmtr. Video kaset kayddr. Eklerdeki Grme Listesinde 1. Grme. 379 Dilaver amaz, (Dervi) Amasya Gmhacky - etmi ky, 1930 doumlu, Okuryazar deil. Kayt; etmi kynde Dilaver-Sleyman amazn evinde, 16.07.1996 tarihinde yaplmtr. Teyp kaset kayddr. Eklerdeki Grme Listesinde 13. Grme. 380 Ekler, Resimler, Resim 2: Dervi Ruhan ve sevenlerinin 1975deki bir resmi. Soldan saa, Fedai Balc, Mehmet Ali Ik (Dervi Ruhan), lyas Kaya.

Bir gn bir dedikodu ahsiyetine muaf oldum, ben yokum amma benim zerime aktarlm muaf demek, hani vergiden muaf diye bir szmzde vardr ya, hatta o muaf demek tamam Arapadan kalmadr bize, hala ayn szc kullanyoruz, daha Trkemiz tamamen Trkelememitir. Bylelikle bir gn kendi evlerinde oturukene 10-15 can varz her kez biraz sazna szne okudular. Tabi sra bana geldi o zaman bir miktar balamadan tutamyorum ama sazdan bir miktar tutabiliyordum. O anki okuduum u kelam oldu ilk el, tahminim 1975 devreleri idi. Onu da beni sever gibi grnenler hep birbirini benden kskanyorlar, yav kskanncaya kadar, oda sevsin sende sev, ben size ktlk yaramazlk bir ey dndm yok, imkan yok. O diyor benim evime gelecek beriki diyor benim evime gelecek, bu benim tuhafma gitti. Baka bir fakirhane bir eve kondum.381 Grld zere insanlara bir eyler anlatmaya giderken onlarn kendi sevme beklentileri birbirlerinden kskanma olarak kendisini gstermitir. Mehmet Ali daha sonra iirlerinde de bol miktarda grlecei zere srekli insanlara, kardelik, birlik, akn ycelii, inancn gll hakknda nasihatler vermitir. Bunlar iir olarak halkn uyanmas iin yapm fakat asl derin paylamlarn Balm Sultan muhabbetinde yapmtr. Sz konusu muhabbetlerde bir iir veya bir konu ele alnr ve en derin anlamlarna, armlarna kadar konuulup, aklanmtr. Bu muhabbetler aslnda muhabbete katlan herkesin yksek uyumu ile verimli hale gelir. Sz konusu muhabbetler hakknda yaad bir deneyimi anlatarak muhabbetlerin nasl bir ekilde olduunu anlatmak iin Cuma Zeytnl yle der: Irametlik rk Sadk, Ali Hoca (Mehmet Ali Ik), Foto hsan gibi vard byle adamla. Hatta Ali Hocann ilk satt evde bahede bir muhabbet oldu, yle bir konuya girildi ki aklm aym baym oldu, o zaman o muhabbeti gzmn nne aldm, Krcadaki muhabbeti gz nne aldm, Krca gzmde yohalr gibi oldu. Bir ey geti arada ama ben anlamadm, yav ben buray anyamadm desem muhabbet dalacak, konuulan konu dalacak. Anadm desem anyamadm, o zaman anadm diye onun uunu brahsaydm ben yarm kaludum. O anyamaduumun peinde tam iki sene gezdim, sonra yine ayn canlar ayn evde bir sohbete bir muhabbete girdik, onlar bana demi gibi oldularki (onlar bana demesin amma ben yle anyom) Cumay aa sen iki sene evvel bu noktay anamadm diyodun, ite anamadn noktann cevab u, diye iki sene sonra rendim.382 Grld zere dervilerin yapt muhabbette tartma olmad gibi sistematik bir anlat da yoktur. Fakat muhabbette olan, can kulayla dinleyip, konuyu benimsemeye ve konu zerinde dnerek almlar yapmaya almas gerekmektedir. Sonra o bilgiyi anlayacak hale geldiinde baka bir muhabbette bilgi
381

Mehmet Ali Ik, (Dervi Ruhan Ik Ruhan) Amasya - Gmhacky - Kuzalan Ky, 1928 1995 yllar arasnda yaam, lkokul mezunu. Kayt; zmir ili Egekentte olu Fuzuli Ikn evinde, 12.7.1994 tarihinde yaplmtr. Teyp Kaset kayddr. Eklerdeki Grme Listesinde 21. Grme. 382 Cuma Zeytnl, (Dervi Dertli Garip) Amasya Gmhacky - Krca Ky, 1929 doumlu, lkokul mezunu. Kayt; Gmhackyde Cuma Fatma Zeytnlnn evinde , 15.08.2006 tarihinde yaplmtr. Video kaset kayddr, grmenin birinci blmdr. Eklerdeki Grme Listesinde 11. Grme.

aktan syleniyor. Mehmet Ali Ik sz konusu muhabbetlerde her trl konuya ok hakim bir dervitir ve anlatabilme aklayabilme kabiliyeti vardr. Bu sebepledir ki ksa zaman iinde Gmhacky ve evresi Alevi Bektaileri arasnda etkili bir dervi olmay baarmtr. Sz konusu dnemler Dervi Mehmet Alinin de ok cokun ve ak ile dolu olduu dnemlerdir. Bu dnemlerde turnalarla konuur gibi yazd bir deyi o dnem Gmhacky ve yaanan ruhsal paylamlarn iaretlerini verir. Deyi udur: Gani baba383 Amasyann ilinden Al yeil brnm sar turnalar Pirim Hamdlillah384 nesli Veliden Destur ile uun bari turnalar Eyneglde selam eylen Sada Mecitz'de bir ol bir cana daha Erenler ulusu biilmez baha Ali Belli385 verir kari turnalar Sakn gemeyin dost kynde elein Miskin dervi386 ile gnl sylein Hazin hazin bir katara yerlein Gremez ladenin kr turnalar Konmadan gmeyin etmi387 kyne Mehman olun gzellerin beyine Selam sylen kadehine meyine Sakn eyletmeyin zari turnalar. Bir tur edin Hacky'n stne Alt cann388 eli varr destine Gnl ister kavumay dostuna Hakikat ehlinin var turnalar Kurarsanz Krca kyde krklar389 Mekan olur yuvalar yurtlar Ak yok eder trl eit dertleri
383 384

Amasya yolu zerinde bulunan Horasan erenlerinden olan Gani Babann trbesi kastedilmektedir. Yenieri oca kapatlp Hac Bekta dergah kapatlnca, dergahtan srgn edilen Hamdllah Efendinin Amasya merkezdeki trbesidir. 385 Ali Belli Yan yatan Ali derviin gerek ismidir. Yrede insanlarn ok nemsedii keramet sahibi olduuna inand bir dervitir. almamzda da ismi geleneksel dervi olarak ok zikredilmektedir. 386 Miskin dervi, Esen ayl Zefil Memmet isimli derviin iir ismidir. Kendisi Yanyatan Ali derviin gnl dostudur. Geleneksel dervilerdendir. 387 etmi de dervi seveni olan, Dervi Ruhann dnr Sleyman ve Dilaver amaz ile dostlar Hasan ve Bani Kurban aileleri vardr. 388 Gmhackydeki alt dervi: Dertli Garip, Foto hsan, Pirii Yusuf, rk Sadk, Manicinin Ali, Koca Sadk. 389 Krca kynde Dervi Ruhan (Mehmet Ali Ik) ok sevilir ve en ok seveni bu kydedir. Dolaysyla en birlik salayabildii yer olarak burada Krca kyn zikreder.

Akar o dillerin bal durnalar Ali'si Veli'si Sadk' bir de Ak mauku verir el ele Bin bir trl seda gelince dile Alr aru ala yolu durnalar. Gitmen uzaklara pervaz dnn Sakn ykselmeyin engine inin Bir gn Adatepe barma kanm Kul Ik Ruhann yari turnalar.390 Mehmet Ali Ik 40 yalarn atktan sonra insanlar zerinde daha da etkili olmaya balamtr. Muhabbet etmeyi bilgi aktarmada, ruhsall deneyimlemede bir yntem olarak uygulamtr. Bu yntem onun daha da anlalr olmasn salam ve yol zerinde bir ok deiikliklerin yaplmasn salamtr. rnein btn herkesin okuma yazma renmesini gerek iirleri ile gerek tleri iinde belirtmitir. Hayatta grdm ilim ileri Temelde terbiye okumalyz lla oku dedi hak peygamberi Kuran Trkeden okumalyz lim Okumakla olur ileri Fen i ykseldike kalnmaz geri retmendir nce ilim rehberi Atann nutkunu okumalyz. Ik Ruhan doru olan din bulur Kltrsz softalk geride kalr Bir gn okuyanlar ileri olur Marif kltr yayn okumalyz. Mehmet Ali rendii hakikatleri iiri ile ak bir biimde dile getirerek, lkenin gidiat hakknda nemli tespitlerde bulunmutur. Kendisinin Atatrk ve yurt sevgisi hakknda ok zel hassasiyetleri vardr. Bu konular nemli bulup, gndeminde tutmu ve genlere bu ynde telkinler vermitir. zellikle siyasetin lke gndemini sard gnlerde ok uramasna ramen birok atma ortamna engel olamamtr. Dervi Ruhann bir nemli zellii de kadnlara verdii deerdir. Kadnlar ona gre yaratcdr ve bu vasflar ile dnyay daha gzel klabilme zellikleri vardr. Kadnlarn bu zelliinin ortaya kmasnn yolu ise toplum iindeki ayrmcln ortadan kalkmasdr. Bklmez bilekler almalyz
390

Dervi Ruhann iirleri iinde Al yeil brnm sar turnalar balkl 148. iir

Tatl sze gzel almalyz nsana kardaa tanmalyz Erkek kadn birdir ayrt etmeyin Mehmet Ali Ikn bir dier zellii de gezgin olmasdr. Hayat boyunca Trkiyede bir ok yeri gezmi, yaklak 3.5 yl da Ortadou lkelerini ehir ehir dolamtr.391 lk gezisi 1972de Suriye, Irak, ve ranadr buralarda trbe ziyaretlerinde bulunmutur. Arapa ve Farsay bildii iin Arabistana tercman olarak gitmi ve oralarda dervi vari bir ekilde dolaa dolaa ou Ortadou lkelerini gezmitir. Suriye, rdn, Suudi Arabistan, Yemen, Kuveyt, ran, Irak, Pakistan, Afganistan gibi bir ok lkeyi gezmitir. Mehmet Ali Ik gezdii yerlerde dzenli not tutmamtr fakat elimizde onun gezi notlarndan baz paralar kalmtr. Bu paralardan bir ka aaya orijinal ekli ile aktarlmtr: Bismilahi Desturi Pir; Hackyden Havza, Amasya, Tokat, Yozgat, Krehir. HacBekta ziyareti, Nevehir, Glehir, skenderun Reyhanl Cilve gznden Halepte Seyit Nesiminin yzld yer ve Zekeriya peygamber. amda Zeynep anay ve Kasmm ei Fatimeyi, mm Glsm, Zakine, bir arada. 16 heda balar Zeynel Abidinin olu Abdullah, Caferi Tayyar olu Abdullah ve devrili camiyi imamiyede Yahya peygamberle ah Hseyin ve sakal erife. Hazreti Aliyel Murtezann kz Rukiye ve Trk ehidi yzba. Kerbela: ah Hseyinin mergadi ve yannda Ali Askar ayr yerde 73 heda ve sancaktar, habibi ayn atda. Celal Abbas ve kollarnn dt yeri, sonra Hr ehit ve Harmangahlar ah Hseyinin kesildii yeri ziyaret ettik. Badat, mam Musayl Kazm ve mam Muhammet Taky ziyaret. Sonra Abdlkadir Geylani ve mam Azam ziyaret. Maat, mam Rzann ziyaretinden Tahrana 1,5 gnde geldik. Kazvin ah, Gleni brahim, mam Rzann kardei ziyareti. Kufe : Hazreti ahn yaraland cami ile durduklar evini, Mslimin trbesinde Hani bin zre ve kahraman Muhtar ziyareti. Mslimin ocuklarnn kesildii Fratn kenarndaki yeri. Yunus peygamberin trbesi ve imamlarn makam. Musaybinde Mslimin ocuklarnn trbesinden sonra. Necef: Hazreti ahn trbesine, Hazreti Adem (as), Hazreti Nuh (as), bir kubbede dille tarif edilecei yok. Samra: mam Ali Naki, Hasanl Askeri, bacs Halim ve Muhammet Mehtinin maaras ve anas Nergize anay ziyaret. Kerkk Trk vilayetinde kalede Danyal peygamber, zeyr, Hneyn peygamber ve Hzefye Yemani ziyaret ettik, Musulda it peygamberi ziyaret ettik. ran Medaymda Selman Pak. Huduttan getik be ehirden sonra Kazvinide mam Rzann olu ah Hseyini ziyaret. Tahranda Hamzazade Seyit Abdullah, mam Zeynel olu Tahir. Kum ehrinde mam Rzann kardei Masurva anay ziyaret. Hazreti Hnkarn Babas brahim Sani ve Ayak izinin yerini ziyaret. Tebrizden Bakden Hudut kapsndan atladk Dou Beyazt, Idr Erzurum zeri dndk. 392
391 392

Ankaral -Cin -Tuncay, age., 203 Dervi Ruhann, Dervi Ruhann 3. Defteri olarak adlandrdmz defterinden alnmtr. Gezi notlar sayfalarda dnk bir ekilde bulunmasna karlk buraya bir den iinde aktarlmtr.

Mehmet Alinin gezilerinde ruhsal bir ama vardr. Ruhsal olarak nemli olan kiilerin trbe ve yaad mekanlar gezmek ona ok yksek duygulanmlar yaatmtr. Bu konuda gezdii yerleri anlatmak ve orada hissettiklerini paylamak en keyif ald konular olmutur. Mehmet Ali ruhsal konularda olduu kadar, maddi konularda baarl deildir. alr kazanr ama kazandnn kymetini bilmez. ok rahat elindekileri bakalarna verebilir. Bu zellii onun maddi anlamda suistimal edilmesine sebep olabilecek bir zelliidir. Durum byle iken 1975de oturduu byk evi borlar sebebiyle satar, daha kk bir eve yerleir. Sonra 1976 da tekrar yurtdna kar. Bu gezisinde; Suriye, Irak, Suudi Arabistan, Yemen, Hindistan ve Pakistan gezer. Her geziden dnnde daha da inanl, kararl ve enerji dolu olur fakat lkenin gidiat Mehmet Alinin gidiatna uymaz. Siyasi atmalarn yaand bir ortama doru lke her geen gn srklenmektedir. zellikle 1979 herkes iin olduu gibi onun iin de zor yllardr. Dnen bilen bir insan olduu iin insanlara nasihat vermeye alr, ama szleri dinlenmez. Kendisi sol kesimce eski kafal olarak alglanr, dindar kesimce alkol ien adamdan hayr gelmez diye yarglanr, sa kesim ise alevi diye dinsiz olarak alglar. Mehmet Ali kime ne dediyse szlerini dinletemez. Sadece onu seven sevenleri tarafndan dinlenir ama kavgaya engel olamaz. Bu dnemde kayda alnm bir muhabbetinde yle bir konumas vardr; imdi beni bilmeyenin ben de nesiyim, anlam, yle bir duruma geliyor ki, beni bilmezlerse ben kimin nesi olurum, herkes beni bilemez, ama beni bilenlerin, ben aslnda onlarn kulu ve gulam gibi bendesi olmu olurum, gereklik bu yndedir.393 Mehmet Ali kimsenin bilmek abas iinde olmadn, kiilerin hem kendilerinden, hem de kendilerinden uzak olduunu, bu anlamyla zaten kiilerin birbirine temas etmesinin zor olduunu dnmektedir. 1971 de doalama olarak sylenip kayda alnan ve gelecei sylediine inanlan bir iirinde bu gnlerden yle bahseder: Yetmibirde tamam bilmem ne olur Sac solcu kavgalar oalr Tp tabiat hesaplar dvlr Ara yerde nice canlar kovulur Yetmiiki inen kanunca sene Sahte Sleymanc baya kana Yetmi demeden girecek ine Onuda aradan bize duyulur Yetmialt yemisekiz seksende Bir aslan arada kalr ihsanda Halk P.has dikilecek bir anda i pas onun peine baylr
393

Mehmet Ali Ik, (Dervi Ruhan Ik Ruhan) Amasya - Gmhacky - Kuzalan Ky, 1928 1995 yllar arasnda yaam, lkokul mezunu. Kayt; Yemien kynde Ak Abdullahn evinde, 02.02.1979 tarihinde yaplmtr. Teyp Kaset kayddr. Eklerdeki Grme Listesinde 22. Grme.

Seksenbirde er aklar arr Yine dev her birbirini kavurur Seksenbe bir karanlk gn olur Aklar Allah der hakka duyulur Nice Mmin grr yle devran eker hnkar katarna kervan Ik Ruhan grdmz seyran Gren ve gsteren ahm saylr. Mehmet Ali Ik, Dervi Ruhan olarak insanlarn bu ac iinde olma haline bir ey yapamaz. Onun insan ve insanlktan anlad birok ey gz ard edilmi ve onun szyle syleyecek olursak birliin dirliinden uzaklalmtr. kinci olu olan Fuzuli Ik sz konusu siyasi olaylar zamannda askerdedir, buna ramen Fuzuli genliin siyasi olaylarna zaman zaman katlmtr. Mehmet Ali bu konuda sert yasaklamalar yapmaz, ah Merdann yolunun inceliklerini anlatarak genlere frsat vermeye alr. Mehmet Ali, olu Fuzuliyi askerden gelince 1982de Korkut kynden Sveyda Bozkurt ile evlendirir. Fuzuli ile Sveyda evlendikten sonra zmire g ederler. Daha sonra Mehmet Ali de, 1984de Gmhackydeki evini satp zmire Fuzuli Ikn yanna g eder. zmirde aradn bulamaz ve 1986 da Gmhackye geri dner ve Hallar mezarl karsnda Saray mahallesinde kk bir eve yerleir. Bu yerletii yer Gmhackye ilk geldii sokaktr. Sanki kader ona bir oyun oynamtr. Dnp dolam Hackyde ilk geldii sokaa tekrar yerlemitir. Mehmet Ali burada evini yapar ve hastalanr, ayaklar kireleme olmutur. 1988den sonra ayaklarndaki siyatik ve kirelenme hastal daha da artar. 1988-1992 yllar arasnda tek bastonla yrmekte iken, 1992- 1995 arasnda ift bastonla zor yrr bir hale gelmitir. Hareket kabiliyetinin zayflamas onun gezmesini, muhabbetlere gitmesini, kylerde kalmasn engellemitir. Bu gnler Dervi Ruhan iin ok zor yllardr. nk anlatmas gereken, paylamas gereken, onca srla kaybolmak istememektedir, yk ok ardr ve bu bilgileri paylamas gerekmektedir. Bu dnemlerde insanlar kendi ilerine dnmler, televizyonlar herkesi yalnzlatrmaya balam, muhabbete itibar kalmamtr. Bu dnemde eski dostlarn ou yaam kavgas iine dm ve muhabbetler seyrelmitir. Muammer Badem (Ozan zlemi) gibi yanna gelip ondan feyz almaya alan insanlar ne yazk ki ok azdr. Mehmet Ali Ik son olarak Tayyar amaz ve Esin amazn nikahlarn kyar ve son birka iirini Tayyar amaza emanet brakr. Bu dn Byk olu Ali Osmann ei Glsm Ikn yeeninin dndr. Dnden bir iki hafta sonra Mehmet Ali herkesle vedalamaya balar. Hakka kavuma vaktinin geldiini anlamtr. 1995 ylnn Eyll aynn altsnda (6.9.1995) Amasya Gmhackydeki evinde Hakkn rahmetine kavuur. Ak ile dolu dolu altmyedi (67) yldan sonra Mehmet Ali Ik olarak doan, Dervi Ruhan Ik Ruhan olarak mridinden yeniden doan ve birok insann vicdannda zel paylamlara imza atan dervi, ardnda gz yal sevenlerini ve dnyay alglay biimini yanstt deyilerini brakarak aramzdan ayrlmtr. Mehmet Alinin kendisi hakknda bir

eyler yazmas istenince yazd bir paragraflk bilgi onun kendini nasl grd hakknda zel bilgiler sunar: lkokul mezunuyum. Bir avu topram yoktur. Hayatta glmedim. Genel iim yazn kyde kentte insanlara oturmas iin oturma evi yapardm, kn ise gezer gnl evi yaparm. Amasya, orum, Tokat evrelerinde hep mutlu oldum. im halkma insan kymetini ve sevgiyi anlatmak oldu. Krk be senedir dem ierim. Sekiz senedir belimi kireleme tuttu iki bastonla ok az gezebiliyorum. ki olum ve ikisinden de ikier torunum var ailecek ikrar verdigimiz yola hizmet ediyoruz. Ailem ve ben yalan, siyasete hi karmadk, insan sevdiine kzmal ve ona t vermeli dncesini sonuna kadar savundum.394 Bunun gibi insanlara brakt son szleri olan vasiyeti de ok incelikli szlerle doludur. Dervi Ruhan vasiyetinde395 unlar der; Gtmde arkamdan alamayn desemde alayacaksnz, yanlz zlmeyin. Beni gzellikle uurlayn. Cenazemi tezce ykayp gmn. Dar ekmeyin Mevlit yapmayn. Bunlarn hepsi salmda tamamladm. Bunlarn yerine gmldm gnn akam bir eve toplann beni grmeye gelen herkese kadn erkek, yal, gen ayrt etmeden dem verin saz alp, deyi syleyip, semah dnn ve bu gzellikle beni uurlayn. Hayatta gnl krmayn, Hakkn kalpevinde olduunu unutmayn, inanacanz yeri sk tutun, sevin sevilin, Ak gnlnzden, deva aklnzdan, tatl sz dilinizden dmesin, sevgiyle, saygyla, samimiyetle Allaha emanet olun yavrularm. Beni Keeli Dedenin yanna gmn, deyilerimi okunabilecek ekilde yazn ve trbenin duvarlarna asn 396 Dervi Ruhann cenazesi de ona yakan bir saygnlk iinde gereklemiir. lmnden birka saat sonra birok kii, evinin olduu soka doldurmutur. Kendi istei zerine hemen o gnn akam Gmhacky Krca kyndeki Keeli Dede trbesinin yanna gmlmtr. Keeli dedeye Mehmet Alinin zel bir yaknlk duyduunu birok seveni bilmektedir. Mehmet Ali kendisinin bir nceki hayatnda Keeli dede olduuna inanmaktadr. Trbesinin baka bir ad adnda yaplmasna onun iin gerek olmadn sylemitir. Onu sevenlerde bu bilgiye uyarak mezarn trbe dnda brakmtr. Dervi Ruhann mezar tann arka yznde ad, mahlas, doum ve lm tarihleri yazmaktadr. Mezarnn nyznde397 ise, okumakla ilgili aadaki iirinin ilk iki drtl vardr. Hayatmda grdm ilim ileri Temelde terbiye okumalyz lla oku dedi Hak peygamberi
394

Dervi Ruhann Dervi Ruhann 2. Defteri olarak adlandrdmz defterinde, kendi elyazs ile yazd Hayat hikayesi ile ilgili notlardan buraya aktarlmtr. 395 Ekler, Levhalar, Levha 2: Dervi Ruhann Vasiyetnamesi, Ali Osman Ik ve Deniz Ik tarafndan kaleme alnmtr. 396 Dervi Ruhann Vasiyetnamesi: lmeden birka saat nce hem olu Ali Osman Ik hem de torunu Deniz Ik tarafndan kaleme alntr. Buraya ikisinin de yazdklar aktarlmtr. Sz konusu bu yazlar Dervi Ruhann 2. Defteri olarak adlandrdmz defterinde bulunmaktadr. Eklerde resimler blmnde, vasiyetname adyla grlebilir. 397 Ekler, Resimler, Resim 4: Dervi Ruhann 1996 da yaptrlm mezar tann n yz.

Kuran Trkeden okumalyz. Ik Ruhan doru olan din bulur Kltrsz softalk geride kalr Bir gn okuyanlar ileri olur Tptan tabiattan okumalyz. Vasiyeti zerine Gmhacky Krca kyndeki Keeli dede trbesinin yanna gmlen Mehmet Alinin mezar darda kalacak ekilde trbe yklp yeniden 1996da ina edilir. Trbe Mehmet Ali Ikn ailesi ve sevenleri tarafndan zenle yeniden yaplr, a evi, kurban kesme yeri ve yemek yeme yeri ile daha kullanl bir hale getirilir. Mehmet Alinin dier bir vasiyeti olan Ik Ruhan mahlaslar ile yazd iirlerinin trbenin duvarna aslmas ise 1997 ylnda yaplr.398 Bununla birlikte eklerde greceiniz trbe ii i dekorasyon yaplr. Bu dekorasyon yaplrken Dervi Ruhan'n anlatt bilgiler, trbeye yanstlmaya allmtr. rnek verecek olursak; trbe 6X6 metre geniliinde bir kare duvar ortasnda 3 metre apnda bir kubbe ile sabitlenmitir. Kubbenin en yksek ucunda 12 keli bir teslim ta bulunmaktadr. Teslim ta bir gne gibi sembolize edilip kubbeden duvarlar dahil 12 eit paraya i yzey blnm ve krmz, beyaz ve yeil nurlar temsilen farkl renge boyanmtr.399 Duvarlara 33 tane Ik Ruhan mahlasl iirler aslm, Bektai ilitrasyonlar Trke anlamlar ile birlikte aslmtr400. Bunun yannda Hazreti Ali sada, Mustafa Kemal Atatrk ortada, Hac Bektai Veli solda olmak zere duvara temsili resimleri aslmtr. Trbe bu hali ile cem yaplabilecek bir hale getirilmitir. Cem yaplabilecek hale getirilen trbenin ilk cemi de Mehmet Ali Ikn yl niyetiyle trbede yaplmtr. Gnmzde de hem muhabbetler hem de cemler trbede yaplabilmektedir.

4.1.2. MEHMET AL IIKIN YREDEK ADLARI VE MAHLAS DETRMESNN GEREKELER. Asl ismi Mehmet Ali Ik olan dervi, halk arasnda Ali hoca, Ali dede, Dervi Ruhan, Ik Ruhan, Ruhani baba gibi isimlerle anlrd. Sz konusu adlandrmalarn hepsi derviin nasl anlald hakknda bizlere ipular vermektedir. nk adlandrmalar ilikide bulunulan insan gruplarnn kafasndaki kurgularn iaretlerini vermekte, bunun yannda yaad hayatta brakt olas izler hakknda yorumlar yapabilmemize imkanlar tanyabilmektedir. Mehmet Ali Ik, ok farkl hayat deneyimlerinden gemitir. Dnsel olarak da bu farkllklar eserlerine yanstmtr. Fakat temas da bulunduu insanlar onu nasl anlamlandrd ise ona gre deerlendirmitir.

398 399

Ekler, Resimler, Resim 6: Keeli dedenin trbesinin duvarndaki, Dervi Ruhann deyileri Ekler, Resimler, Resim 5: Keeli dede Trbesinin kubbesi, 12 ayr paraya blnm resmi. 400 Bektai ilitirasyonlarnn zmlenmesi Prof. Dr. Fikret Trkmenin yardmlar ile gereklemitir.

Mehmet Ali Ik bir cami hocas, bir cem babas, bir deyi yazan ermi ve hepsini bir araya toplarsak bir dervitir. Onun dervilii horasan erenleri derviliinin neredeyse bir devam gibidir. Tarihin ve sosyal koullarn kltrde yapt deiimleri o, ruhsal olarak inand anlay biimiyle durdurmaya alm ve doru olan ne ise onu yaamna dahil etmeye almtr. Krk yalarna kadar hem cami hocal hem de Bektai ariflii yapan Mehmet Ali hoca, iki yl kadar cemlerde babalk yapm, daha sonra da tamamen ruhsal bilgi aktarmnn kurumsal organizasyonlarndan kendisini ekerek, muhabbetler vastasyla bilgisini aktarm ve paylamtr. Mehmet Ali Ikn lakap ve mahlaslarn iki blmde ifade etmek doru olacaktr. Birinci blm; Ali Hoca ve Ali Emmi olarak kendisini derinden tanmayanlarn adlandrmalardr. kinci blm ise kendisi ile ruhsal bir paylam iine girenlerin adlandrmalardr bunlar da; Dervi Ruhan, Ik Ruhan, Ali Aa ve Kaygusuz olarak sylenebilir. Uzun yllar yaklak 40 yana kadar cami hocal yapt ve Arapa okuyup yazabildii iin, kendisini uzaktan tanyanlar Ali hoca adlandrmasn kullanmlardr. nk devletin resmi hocas deilse de uzun yllar bu alanda hizmet vermitir. Sz konusu bu adlandrma onun Gmhacky genelinde de en ok tannd lakabdr. Bunun yannda syleyebileceimiz ikinci adlandrma ise Ali Emmidir. Ali Emmi daha ok kylleri ve komular tarafndan kullanlan bir adlandrmadr. Bu adlandrmada ruhsal bir arm yoktur daha ok mahallesindeki bir yalya veya kydeki herhangi bir yetikine verilen bir adlandrmadr. Bu adlandrmasnda Mehmet Ali Ikn tevazusu ve halk iinde kendisini gizlemesi ok net grnr. Mehmet Ali, ruhsal bir paylama kardaki istekli olmadka girmez. Bu sebepten dolay Gmhackydeki birok insan onun Dervi Ruhan, Ik Ruhan olduunu bilmez. rendiklerinde de bizim Ali emmi mi? diye arrlar. nk kendisi, sadelii ve halk arasna karmay sever, farkl grnmek yerine onlardan biri gibi davranmak onun iin iyi olandr. Bu sebeple evresinde sakin, uyumlu, i dnyasnda yaayan bir insan olarak tannr. Mehmet Ali Ikn lakap ve mahlaslarnn ikinci blm ise kendisi ile ruhsal bir paylam iine girenlerin adlandrmalar olduunu sylemitik. Bunlardan; Dervi Ruhan adlandrmas kendisinin ve ok yakn tandklarnn, zel derinlikli paylamlarda bulunduu insanlarn kendisine hitap ederken kulland mahlasdr. Bunun gibi Ik Ruhan da iirlerinde kulland bir baka mahlastr. lk mahlas ikinci ile deitirilmitir. Dei mahlaslar onun bir gerek kelam syleyicisi olarak tannd adlardr. Bir ok insan vardr ki mahlasn bilir ama kendisini tanmaz, bu insanlarla dervi, deileri vastasyla bir al veri iindedir. Bunun dnda Mehmet Alinin yakn dervi arkadalar kendisine Kaygusuz ismini takmlardr. nk Mehmet Ali zellikle maddi olan hibir eyi dert etmemektedir. Onu kzdrmak, onu kaygl bir hale getirmek neredeyse imknszdr. Hml deil, sevgi dolu, fkeli deil merhametlidir. Bu isim onun dier derviler tarafndan nasl bir makamda alglandnn da iaretlerini verir. Bu adlandrmalara son olarak da onu ok seven ve ona ruhsal ballklar olan, kiilerin syledii Ali Aa adlandrmasdr. Ali Aa adlandrmasndaki aa kelimesi bir maddi zenginlie deil bir ruhsal zenginlik ve yetkinlie iaret etmektedir. Ruhsal olarak aa denilen kiinin yerde ve gkte tasarruf

hakkna sahip olduuna inanlr. Sevenlerine gre aalar ol deme makamndadr. Onlarn gnlnden geen insanlar iin gerek olanlardr. Baka bir ifade ile aalar, insanlarn ruhsal alanlarndan sorumlu ermi kiilerdir. Onlarda, sadece Tanrsallk yansr. Bu anlamyla bu tarz inanan sevenleri onu mucizelerin oda olarak alglam ve kendileri ile onun arasnda geen olaanst olaylar bir sylence gibi aktarmlardr. Bu sylenceler bir sonraki ksmda rneklerle sunulacaktr. Genel olarak adlandrmalardan bahsettikten sonra yukarda bahsettiimiz, Dervi Ruhan dan Ik Ruhana mahlasn dnm zerinde biraz durmakta fayda vardr. Mehmet Ali Ik dervi olarak adlandrmak sanrm ona en uygun adlandrmadr. nk kendisi her anlamyla bir dervitir. Hem yoksul fakirdir, hem Tanr cezbesi altndadr, hem de ona ruhsal kaplar aan mridi vardr. Bu halleri ile aslnda ait olduu toplumda da ok iyi anlalamamtr. Anlatt bilgi ve anlaylar muhatap olduu ortamlarn ok ok stndedir. Fakat Mehmet Ali dervi bizlerin bilemedii bir gereke ile bu ortamdan kopmay hi dnmemitir. Kendisinden anladmz kadaryla bunu salayan, bir vazife sezgisidir. Dervi Ruhan ilk deyilerini (iirlerini) Dervi Ruhan mahlas ile yazmtr.401 Dei yazanlarn kullandklar mahlaslar ok nemlidir. nk mahlaslar aslnda ruhsal doum yaadktan sonra, kiinin yeni addr. Mehmet Alide byle bir doum yaam ve mridi tarafndan kendisine Ruhan ismi verilmitir. Kendisi nceleri bu Ruhan ismini Dervi Ruhan olarak kullanmtr nk dervitir ve dervilik onun kafasnda horasan erenlerini artrr, insann aslna dair olan makama ve Tanrya kulluun idrak edildii anlaya karlk gelir. Bu anlamyla ilk iirlerini Dervi Ruhan Mahlasyla yazmtr. Mehmet Ali Ik kasabaya tannca deyilerinde kulland ana mahlas deitirmeden Dervi adlandrmas yerine soyad olan Ik adlandrmasn kullanmay tercih etmitir. Bu sebepten dolay deilerini o gnden sonra Ik Ruhan mahlas ile yazmtr. Aslnda bu mahlas deiiklii ok nemli bilgiler vermektedir. Bu bilgiler, dervilik geleneinin Alevi inanc iindeki serveni ile de alakaldr. Dervi Ruhan niin mahlasn Ik Ruhan olarak deitirmitir? Bu sorunun yantlar sz konusu geleneketeki deiim ve lkenin politik beklentileri ile alakaldr. Bunun olas gerekelerini; dervi anlamlar zerindeki karklk, adalk vurgusu yapmak, lkedeki deiimin bir ayann da kendisi olduunu gsterebilmek, adla iir yazmann yaygnl ve babagan koluna mensup Bektai dervii olarak anlalmaktan ekinme olarak sralayabiliriz. Dervi anlamlar zerinde sz konusu dnemde ciddi karklklar vardr. yle ki dervilik daha ok Cumhuriyet rejimine kar olan btn hareketlerin iinde yer alan tipleri adlandrmak iin kullanlmtr. Bu kullanmn temel sebebi derviliin siyasi bir adlandrmaya dntrlmesidir. eyh Saitten, Dervi Vahdetiye kadar hilafet ve Osmanl saltanat vurgusu yapan bir ok dinsel kkenli siyasi oluumlar, kendi yandalarna dervi demilerdir. nk derviin tarihsel olarak inanl insanlarda yaratt olumlu anlam meruiyet arac olarak kullanlmtr. Cumhuriyet devrimiyle birlikte tekke ve zaviyenin kapatlmasna karar verilmi, sz konusu bu
401

Ekler, Levhalar, Levha 1: Dervi Ruhan mahlasnn st kendisi tarafndan kalemle izilmi Ik Ruhan mahlasna evrilmitir.

suistimallerin yaplabilecei dikkate alnarak tarikat ve cemaat organizasyonlarndan dolay kullanlan btn makam adlarn ve adlandrmalar kullanmak yasaklanmtr. Bu yasaklamalardan biri de dervi adlandrmasdr. Hatta Mustafa Kemal Atatrkn Bu lke eyhler ve derviler lkesi olamaz sz en ok bilinen poplerlemi szlerden biridir. Cumhuriyet tutkusu ile Ladik retmen okulunda tanan Mehmet Ali sz konusu bu anlaylarn hepsinin farkndadr. Kendi kafasnda dervi kavramnn zel bir anlam olsa da dini, siyasal organizasyonlara alet eden anlaylarn dnda bir kavraya sahip olduu iin dervi kavram yerine kendi soyadn kullanmay tercih etmesi anlalr grlmektedir. Mehmet Ali, yukarda bahsettiimiz yanl anlalmalarn stne bir de adalk vurgusu yapmak iin de, sz konusu ad deiikliini yapm olabilir. nk kendisi Atatrke Hazreti Atatrk diyebilecek kadar cumhuriyet ve onun deerlerini benimsemi bir mistiktir. Ona gre Cumhuriyet Trk ulusunun dnya zerindeki misyonuna zemin hazrlayacak yegane dzendir. Mehmet Aliye gre Trkler Araplara nasl slam olmay retmise, dnyaya da nasl medeni olunabileceini retecektir. Bu fikirleri oluturan temel kuramc olarak da Atatrk grmektedir. Ona gre adalk dnemini yakalamak ve onun tesine gemektir. Deiime uymak ve deiimi gerekletirmek ada olmann bir gereidir. Gemi deerlere saplanp kalmak, deiimden kanmak ise sadece akan bir nehri tersine evirmek anlamna gelir. Mehmet Ali bu anlamda kendi inan sistemi iinde de ciddi yeniliklerin yaplmas gerektiine iaret etmi ve bunun iin almtr. Mehmet Ali gemii olan bir gelenein Alevi-Bektai dervilik geleneinin son temsilcilerinden biridir. Bu yle bir temsilcilik durumudur ki ortadan kalkan bir gelenein lke artlarna uygun hale getirilip, ortadan kalkmasna itirak etmek eklindedir. Baka bir ifade ile ilimin en byk mrit olarak kabul edildii ada dnyaya uymak iin, ilme halkn yaklamasn salayp kendi varlk gerekelerini ortadan kaldrmak hedeflenmitir. Aslnda bu Mehmet Aliye gre Atatrkn Cumhuriyet devriminin ikinci ayadr. Bunu sosyolojik bir dille ifade edecek olursak, alt yapdaki deiimin st yapy deitirmesine yardmc olmaktr. Bir kltr devriminin uygulaycs olmak demektir. Mehmet Ali Ik mistik dnyay tanmasnn yannda gerek bir Batni'dir ve sz konusu bilimsel gelimenin insan varlnn doru bir biimde aktarlmasna olanak salayacana inanmaktadr. nk din adna insanlarn ve lkelerin nasl kullanldn bilmektedir. Ona gre Atatrk; dinin asl deerlerinin alma, onur ve haysiyetle nasl korunup gerekletiini gsteren, hamasetten uzak, gereki, vatansever bir ahsiyettir. Bu sebeplerden tr Mehmet Ali lkesinde bulunduu konum ve anlaya uygun olarak deiimin mistik alandaki aya ile kendisinin balantl olduunu dnm ve ona gre hizmetlerde bulunmutur. Yukarda bahsettiimiz sosyal ve siyasal gerekeler lkenin her tarafnda kendince farkl tesirler oluturmutur. Cumhuriyet dnemi halk iirindeki en nemli farkllamalardan biri airlerin kendi adlar ve soyadlar ile iir yazmalardr. Ak Veyselden Ak Mahsuni erife hsan (Ali hsan Akta) dan Kurban (Hasan Kurban)a kadar adla iir yazmak nemli hale gelmitir. Mridin ad vermesi artk iir yazanlar iin nemli olmamaktadr. zellikle yazl olarak iiri retmenin de yaygnlamas ile, iir yazanlar soy adlarn kendi mahlaslar olarak kullanmlardr.

Bu durum aslnda ok nemli bir deiim dneminin halk airlerine yansmasdr. Buradan hareketle syleyebiliriz ki Mehmet Ali Ikta dervi adlandrmas yerine soyadn kullanmas sz konusu yaygnlk iinde anlamldr. Dervi adlandrmasn, mahlasndan kaldrmas hususunda yapabileceimiz son tespit ise babac bir Bektai dervii olarak anlalmaktan ekinmektir. Babagan kolu Bektaileri, Alevi Bektailer iin ok farkl bir yerdedir. Mcerretlik anlaylar, sk tarikat kurallar ile Mehmet Ali Ikn kabul ettii dervilik geleneinden ok farkl bir anlaya karlk gelmektedir. Sz konusu dnemde de dervi adn halkn kullanm dnda tarikat silsilesi iinde kullanan yegne Bektai koludur. nk onlara gre tpk Nakibendlikte olduu gibi dervilik bir tarikat makamna karlk gelmektedir. Mehmet Ali Ik bu sebeplerden dolay, Dervi Ruhan mahlasn Ik Ruhan olarak deitirmi ve bu ekilde hayatnda iaret ettii deer ve anlaylara denk der bir mahlasla deyilerini yazmtr. Ik Ruhan mahlasndaki Ik; ad ve soyada, kiisellie, ada olana, gelecee, bilime, dair vurguyu temsil ederken, Ruhan; mride, btnsellie, gelenee, imana dair vurguyu temsil eder. Bu durum onun birok arada bulunma haline baka bir ifade ile bilimci bir mistik olma haline ok uygun gzkmektedir. Mehmet Ali Ika gre bu anlaylarn hi biri birbiri ile atmayaca gibi insan hakkndaki gerei de ortaya karmak ancak bu ekilde gerekleebilecektir.

4.1.3. DERV RUHANA DAR SYLENCELER.

Sylenceler ortaya k biimleri ile deil insanlarda oluturduu anlam btn ile farkl bir gereklik kurarlar. Bu gereklik gelenein beklentileri ile ekillenmekte ve insanlar iin bir anlam kategorileri oluturmaktadr. Eliadenin efsanelerin sylenii hakknda syledikleri sylenceler hakknda bilgi vermektedir. Eliadeye gre; Efsane bir kez "sylendikten", yani ifa edildikten sonra, kantlanm ve tartlamaz gerek haline gelmektedir. Mutlak gerei ihdas etmektedir Bu anlamyla efsane, yeni bir kozmik "durum"un veya ilksel bir olayn zuhurunu ilan etmektedir. Demek ki her zaman bir "yaradl" anlatsdr, bir eyin nasl icra edildii, nasl varolmaya balad anlatlmaktadr.402 Sylencenin ortaya kmas aslnda bir gerekliin davurumudur. Bu gereklik yle bir gerekliktir ki, ortaya ktktan sonra ister makul olsun, ister ierii olaanstlk tasn, inananlar iin gerektir. Bu gerek olduu inanc, sz konusu sylencenin paylalmasn kolaylatrr ve buna dair bir gereklik kurgusu sunar. Kiiler daha sonra bu gereklik kurgularna dair olaylar anlayacak ve deerlendirecektir. Sylenceler sekler bir bak asn iaret etmezler. Sylencenin olumas ve yaylmasnda inan ok nemli bir unsurdur. nan ise dorudan kiinin kutsalla bir
402

Eliade, Kutsal ve Din D, 75.

ba kurmasna olanak tanr. Kutsalla kurulan ban kutsal olduuna inanlr ve anlam bu balamda iletilir sz konusu durum hakknda Eliade; Hibir tanr, hibir medeniletirici kahraman, hibir zaman dind bir eylem ifa etmemitir. Tanrlarn veya atalarn yaptklar her ey, yani efsanelerin onlarn yaratc faaliyetleri hakknda anlattklar her ey, kutsal kresine aittir ve bunun sonucu olarak Varlk'a katlmaktadr.403 Dervi Ruhana dair anlatlan sylenceler de inananlarn kutsallk anlaylar ile dorudan balantldr. nananlar olan olaylar olaanstlkle anlar ve aktarr. Bu olaanstlkler hem inand eyin materyalize olmasn salar, hem de kiiye inancnn gerek olduu bilgisini verir. Bu anlamyla burada aktaracamz sylenceler dorudan birinci azdan alnm sylencelerdir. Birinci azdan alnmas Dervi Ruhann ruhsal karizmas ve etki gc hakknda bilgiler vermektedir. Bunun yannda kendisindeki olaanstle inananlarla, nasl bir ba kurduu hakknda da bilgi vermektedir. almamzda kiilerin derleme esnasndaki anlatlarna tamamen sadk kalnm, gerekmedike de aklama yaplmamtr. Uzaktan kurtarma ve ifa. Muhabbette iken Ali aa (Dervi Ruhan) silkindi Sezayileri gnen kurtardm dedi, peine telofon geldi ki adamlar kaza atlatm bir sr yaral varm diye gzmzn nde oldu. Benim dudamda kt bir ey kt (kanser) elini dudama srd evel Allahn izni korkma geer dedi. Yemienlilere de bunu sylemi, yine de bir ey olmad, birka kez tedavi oldum ama dedikleri tehlike olmad.404 Su ile karn arsna ifa. latanda keskn valla, Ali aamn (Dervi Ruhann) tarlada ttn kryoduk. Gece emme, sabaha yakn bir karnm aryo ki deme, korkuyom diyemiyom da halbuki sevdn adamdan niye korkuyon han, dorucana geldi yanma Ali Aam, Ya deli kz iyicene kvranyon hele dedi bana. hayr dedim hemen itiraz ettim. hayr hayr u suyu iele dedi. tim cipiden durdu karnmn ars. ya bu acy daha nce deseydinde ekmeseydin dedi. Cipidene durdu karnmn ars. Gerekten grdk yaadk yani.405 Uzaktan bir kiiyi dnce ile arp getirmek Gece Hackyde Oturukene, Ali aa (Dervi Ruhan), Cuma abiye demiki ben sana gelsinmi Cumay diyecem sende gelsin Ali aa diyeceksin demi. ok uzaktan bir yerden buraya getreck demi. imdi. Cumay gelsinmi demi gelsin Ali aa demi. Tam nokta sylenecek pf noktada iken Cumay gelsinmi gelsin Ali aa

403 404

Eliade, age., 76. Bani amaz, Gmhacky, Amasya Gmhacky - etmi ky, 1935 doumlu, Okuryazar deil. Kayt; etmi Kynde Bani amazn evinde, 1.08.2005 tarihinde yaplmtr. Video kaset kayddr. Eklerdeki Grme Listesinde 8. Grme. 405 Ali Zeytnl, (Dervi Zefil Ali) Amasya Gmhacky - Krca Ky, 1943 doumlu, lkokul mezunu. Kayt; Krca Kynde Ali Zeytnn evinde, 17.08.2006 tarihinde yaplmtr. Video kaset kayddr, grmenin birinci blmdr. Eklerdeki Grme Listesinde 6. Grme.

demi. Gece saat ikide dedkleri adamlar gelmi yani, byle kerametleri oludu yani.406 Ryada deyi ezberletmek. Gzmle grdm. Bir gn ufak bir dem aldm evine vardm. Anayla beraber otuduk, demleniyoh. Sofradan demlenirken bir elma ald, diledi diledi diledi bana verdi, al bu elmay ye dedi. Ben o elmay kabuuynan pynen, iidiynen hepsini yedim. Ha yedin dedi tamam aldn alacan dedi. Bunu Dervi Ruhan diyo bana. Mahalle babas vefat etti sen mahallenin babas olacan dedi. Ali aa ben biey bilmiyom dedim. Ali aa bana bu hizmetleri yazd, dualarn falan yazd, bunlar belleyecen dedi. Ben o hizmetleri o gece ryamda belledim. rn Ali'nin evinde ilk babala otumum. Orada hizmet yaptm. 407 Zihinden geeni bilmek. Ali aam senin kalbinde olan yzne syler. Onun yannda bir diyecein olamaz yamacnda susmadan baka bir ey bilemen. Abur cubur konusan ona bir set eker aamazsn. Dervilik budur, seni yanl abur cubur konuturmaz, konuamazsnda. Susmak mecburiyetinde kalrsn. Ya gerekleri konuup dinetecen, yada oturup gerei dineyecen.408 Gelecei bilmek. Ben ok kerametlerine rastgeldim. Atuh hepsini sylemeye gerek yok. Bir k gn kye gelyoh, hava normal vaziyette, arabaya dedim mezarlkda dur, durdurdum, Ali aay aldm, hava imdi ak emme gze varnca kar balar dedi. Gne gelip gelip gidiyor yol ayrmna geldk. Aa indk, yryerek kye kacaz. Ali aa kabahat bizde dedim. Niye dedi. Kyden telefon etseydik bi at getrlerdi dedim. Allah atda ver sen merak etme dedi. imdi bir 150-200 metre yrmedk, aykyden bi komu geliyomu atnan, Ali aay grnce foter apkal indi atn Ali aaya ved, biz beraber kyoh yukar. Kyn alt tarafna gelinci bir frtna kmasnm. Ayn dedii gibi oldu.409 Uzaktaki bir yeri dnce ile grmesi. Ttn ayklamaya gittk karynan Hackye geldik, Ali aamn ttnne yardm ediyoh,, Krcallar da var. Bir yamur yad bi yamur yad, buray bir daha sermeyeck, bun ba edeck dedk, sabah sekize kadar ttn ayukladuk. Ondan sonra ev temizlendi. Dem getdle, Acap bu yamur bizim kyde, evde varm yokmu bu get kalbimden. Ali aam; Abdullah dikkat et, sizin evden yukarda sradala diyonuz ya, urdan yz metre aas, ordan yukarda yamur yok dedi. Eein srt bile toz dedi. Emme ondan aasnda rampolden tat

406

Sadk Ersoy, (Kul Dervi) Amasya Gmhacky - Krca Ky, 1943 doumlu, lkokul mezunu. Kayt; Krca kynde Sadk Ersoyun evinde, 16.08.2006 tarihinde yaplmtr. Video kaset kayddr, grmenin ikinci blmdr. Eklerdeki Grme Listesinde 28. Grme. 407 Mustafa Karabacak, (Baba) Amasya - Gmhacky, 1932 doumlu, lkokul Mezunu. Kayt; Gmhacky merkez parknda, 19.08.2006 tarihinde yaplmtr. Video kaset kayddr. Eklerdeki Grme Listesinde 26. Grme. 408 Abdullah Balc, 1. Grme. 409 Abdullah Balc, 1. Grme.

sel dedi. Allah Allah dedim. Ertesi gn kye gittik, hakketten rampolden daan sel talar tam yolun kenarna. ok eylerini grdm.410 Bir bakasnn grd ryay bilmesi. Bundan sonra nianlandm sene Ali aam Keelilerin Yusufun oraya gelmi, byle cem yeri gibi dolu yani, kadun erkek, h dedik, otuduk. Beni yanbana otuttudu, u grdn ryay syle dedi. Ryamda Ali aa Amasyann bu tarafnda Lalekli var orada dedim harp ettik dedim, drt tane tayyare bombalad darmaduman etti dedim. Onu demiyom bu geceki grdn ryay anlat dedi. Yani ryay da sylemenin imkan yok yani. Utanyom yani, emme anlat dedi ben de anlattm. Cem yerinde eik yoklamaya destur ettile ufak su dkmeye destur vedile, seyran etmeye, Su dkmeye gittim, dar ktm, bi don bi gynek, benim donum yani skk her tarafm, dal daak yani, her yer meydanda, su dkerken benim su dktm yer kknden dt yani, ulan grmesinler diye ayamnan kahvedim. Buralar utancmdan syleyemedim yani. Bu ryann tesini Ali aam syledi, Allah cmlemize byle rya grmeyi nasip etsin dedi. Alnmn ortasndan pt. te byle greyim olum dedi, iindeki btn ktlkleri silip atmn, yeniden filizlenmeye balamn dedi. Bu kadar yani rahmetlik insann gnln biliyodu yani.411 Suyu ikiye dntrmek. Ak Sadklar vard, kars vard. Geldi, yine rak istedi. Bak dedim imdi, dua edecuk orda iersin ok itin dedim. Sonra bu gzlerinden bi ete kard, bende buradan imesem gitmem dedi, bende bu raky vemem dedim. Bana muhtar derdi ak Sadk, muhtar gel verek dedi, ben korkuyom dedi, gidecuk akam yakn bi de cipci Dursun var o gtrecek. Hadi ve vemesen bu imdi kalkmaz dedi. Verin vemen derikene bu Hadime eck veriverek dedi, o bizi dinlemeden vemeseniz vemen dedi, salonun bandada musluk var. Byk filke va. Vemeseniz bende dolduramam m dedi, emme ete kyo gzlerinden, biey diyecek diye korktum, ben dedim imdi biey der diye korktum. Gizlendim. Bu musluu at, bembeyaz doldudu. ieyi doldudu, ak Sadk sezdi hemen bi ie daha getirdi ama oray kapatt. Herkese birer bardak verdi, Hadime 'ciddi rak' dedi ben imedim emme. Hadime dibinde kalan bi yudumu gtd, ana valla rak dedi. Ayn iti rak dedi. Sadk ara sra gelid bana muhtar Ali aay bida hrslanduda urdan bidaha rak aktah derdi. O size hrslanmazda bana hrslanu derdim. O bi geldi getti imdi zorlasanz akmaz derdi.412 Ryada sevenleri ile iletiim. Keeli dedeyi trbede grdm, ok gezdim dolandm, ok gzel yerlere gittim, unlar yazp okuyacan dedi, u demide al i ondan sonra git dedi denizin stnden atm gittim daha sonra gerekte Ali emmi syledi biz yazdk, dedik. Burada denizi bulduk. Raky suya dntrdn ben grdm. Ald iiyor hepimiz
410 411

Abdullah Balc, 1. Grme. Sadk Ersoy, (Kul Dervi) Amasya Gmhacky - Krca Ky, 1943 doumlu, lkokul mezunu. Kayt; Krca kynde Sadk Ersoyun evinde, 16.08.2006 tarihinde yaplmtr. Video kaset kayddr, grmenin birinci blmdr. Eklerdeki Grme Listesinde 27. Grme. 412 Sadiye Ik, (Dervi Ruhann ei) orum Osmanck - Seciyen, 1928 doumlu, Okuryazar deil. Kayt; Gmhackyde Mehmet Ali Sadiye Ikn evinde, 31.07.2005 tarihinde yaplmtr. Video kaset kayddr, grmenin ikinci blmdr. Eklerdeki Grme Listesinde 30. Grme.

korktuk kimse ieyi alamyor bana dediler sen al, ben gittim elinden ieyi aldm hep sen iecek deilsin birazda biz ielim dedim, aldm ama ok korktum. O gn bu gn ben balym ok eyini grdm.413 Gelecei bilip mdahale etmek. ocuklarm hasta, bana dediki delikz bunlarn gitmesinimi kalmasn m istiyon bunla gitse nolur dedi bende veren de o alan da o nedeyim dedim o zaman kazandn deli kz lmeyecekler ama ileli hayatlar olacak dedi. Niye dedim gitsin diyeydin bidahaki gelmelerine ilesiz olacaklard dedi. smaan o saat gzlerini pardan averdi. Daha da ekiyola. Daha da ekecekle. Hayr vemiyon demeseydim kalacaklard. Anlatmaynan bitmez.414 Sevenlerine rya araclyla bilgi aktarm yapmak. Ryamda keeli dede ile Ali aa bir vcutta iki kafa olarak grdm, Kafa iki, bir vcut, bizim ikimiz bir, akln gani geldimi, buna diyo. yi bak farkmz varm diyo. Bir de farkmz varm kzm diye sordula. Bildiin comba gibi cplak her yerleri bitiik, bakmaym diye dnyon amma diyola biz bititik baksanda gremen korkma diyola. Ordaki yatan benim aklm kani geldimi diyo. Bu ryadan sonra Ali aay ryada grdm dedim, ille gidelim, illa Ali aaya gidelim dedim ama gidemedim, sonra kyce gidelim dediler ben gitmem dedim, bu gece Ali emmim lm deyince onu ryada grdm dedim. Ben gitmem o buraya gel dedim. Haber aldmki lm, gel oraya dediler ben gelmem o buraya gelir, getirirler dedim getidiler Keeli dedeye gmdler. Nokta nokta her eyi kulamzdan soktu. Onu unutmak mmkn deil. Demlendiinde her ey ak ona. Her zaman audu.415 Halk inanlarnda kutsallk reel hayat iinde srekli ortaya kar. Bu ortaya kn ise kutsalln somutlat bir kii vastasyla gerekletiine inanlr. Sz konusu sylenceleri anlatan kiiler anlattklar olaylar kendilerinin yaadklarn sylemektedirler. Bu insanlar iin, bu yaananlar gerektir ve kutsaln tezahrdr. Bu yaanan olaanstlklerin ise, gerek-eren olarak kabul ettii kii tarafndan yaplmasnn normal olduuna inanlmaktadr. Bu gereklik kurgusu rasyonel insann gereklik alglamasndan farkldr. Byle bir anlay, kutsal olann da, hayatn da mucizeler vastasyla gerekleebileceine inanr, bu inan buna dair bir bak a gelitirilmesine olanak salar ve sonuta bu mucizeler ortaya kar. Yukarda rneklediimiz olaanst olaylar ifa aktarma, gelecei bilme, zihni okuma, ve ryalardan yararlanma olarak snflandrlabilir. ifa aktarmay bir nesne; su veya lokma ile yapabildii gibi, elle veya bakarak da yapabilmektedir. Bunun yannda gelecei bilmek daha ok demli (alkoll) bir halde iken gelecee dair eylerin sylenmesi eklinde olduu aktarlmaktadr. Zihni okuma ise en sk rastlanlan sylencelerdendir. Kendisine inanan insanlarn tm Dervi Ruhann kendi zihinlerinden geeni bildiine inanmaktadr. Hatta bu onlarca alacak bir ey
413

Fadime Kaya, (Dervi Ruhan sevenlerinden) Amasya Gmhacky - Krca ky, 1954 doumlu, lkokul mezunu. Kayt; Krca ky Keeli dede trbesinde, 02.08.2005 tarihinde yaplmtr. Video kaset kayddr. Eklerdeki Grme Listesinde 15. Grme. 414 Kerziban Zeytnl, (Dervi Ruhan sevenlerinden) Amasya Gmhacky - Krca Ky, 1941 doumlu, Okuryazar deil. Kayt; Kayt; Krca ky Keeli dede trbesinde, 02.08.2005 tarihinde yaplmtr. Video kaset kayddr. Eklerdeki Grme Listesinde 20. Grme. 415 Kerziban Zeytnl, 20. Grme.

deildir. Bu sebeple ona hi yalan sylenmez. Yalann olmad iletiimde Dervi Ruhanda sz konusu insanlara daha rahat yardmc olur. Bir baka olaanst olay olan ryalardan yararlanma ise gerek dorudan ryann konusu olarak kii ile iletiime geme eklinde, gerekse kendi grd bir ryann Dervi Ruhan tarafndan grlm gibi bilinerek yorumlanmas, aklanmas eklindedir. Dervi Ruhana inananlarn hepsinin ryalara ok nem verdiini, hatta ryann ou zaman gerein nne getii gzlemlenmitir. Toparlanacak olursa; sylenceler ve onu oluturan sosyal psikolojik ortamlarda, bilinen rasyonel mekanizmalar ilemez. Daha ok kutsal olann somut olarak deneyimlemenin mmkn olduuna dair bir kabul vardr. Bu ortam dervii ve inanan ile bir btndr. Anlatlanlar, anlatan iin deneyimlenmitir, yaanmtr ve gerektir. Bu gereklii anlamann yolu ise sz konusu zihinsel alglay biimi ile temasa gemekle mmkndr. Bu da ancak deneyimleme ile mmkn olabilecektir. Baka bir ifade ile sradan olann iindeki sra dl fark etmek, keskin bir dikkatin olumasn salar. Bu keskin dikkat ise yaamn farkl anlamlarda olaanstlklerle dolu olduunu bizlere deneyimlettirir. Olaanst bir bak oluturabilmek olaanstl deneyimlemenin kapsn aralar. Bu durum da olaanstle kapal bir kii iin gerek olmayan olarak anlalr. nk byle bir bak asnda olaanstle yer yoktur. Derviler ve dervie inananlar ise yaamn btnn olaanstlklerle doldurur ve bunu grmeye dair bir dikkat gelitirmeye zen gsterirler. Sonuta bu yaananlarn hepsi sz konusu insanlar arasnda bir gereklie denk der.

4.2. DERVLK GELENE NDE DERV RUHAN

Dervi Ruhann iinde bulunduu dervilik gelenei; Anadolu mistik geleneinden kkn alp, Trkler ve Horasan erenleri ile gerek anlamna kavuan, Alevi Bektai, Batni, kutsal olann insanda tecelli edeceini varsayan, ruh gne inanan, bir inan sistemi ve gelenektir. Amasya Gmhackyde sz konusu gelenein gl olmasnn en belirleyici sebebi gl bir tarihsel gemie sahip olmasdr. almamzn ikinci blmnde belirttiimiz zere yrede Horasan Erenlerinin Babaclk gemii vardr. Horasan erenlerinden olan Piri Babann yatr Merzifonda, Koyun Babann yatr Osmanckta, Koyun Babann kardei olan Kum Babann yatr ise Kumbabadadr. Bu babalar Horasan erenlerinin anlay ve inan sistemini bu yreye

aktarm ve bu yrede zamanla gl rgtlenmeler salamlardr. Bu rgtlenmelerin en bilinen rnei ise tarihe Babailer ayaklanmas olarak geen, banda Baba lyas ve Baba shakn olduu isyandr. Bu isyan sonucunda babaclar ve Seluklu byk g kaybetmi ve Anadolu bir karkla dmtr. Gmhackydeki grmelerimiz esnasnda Amasya ve Eskiehir Malya ovasnda yenilgiye urayan Babalarn Gmhacky yresindeki negl da eteklerine yerletii anlatsn kayt altna aldk.416 Anlatlanlara gre yrede bulunan Niyaz Baba, Cneyt Baba ve mir Baba trbeleri bu isyanla ilgilidir. Niyaz baba, Baba lyasn olu olup gvenlik gerekesi ile karlp negl dana getirilen ocuktur. Cneyt baba ise babalar daha sonra tekrar toplayacak olan Niyaz babann oludur. mir baba ise Cneyt babann olu olup, gcn artrp halk dz ovaya yerletiren bir erendir. Aslnda bu bilgilerin kantlanmas zordur. Fakat byle bir sylentinin olmas bile ok nemlidir. nk babaclk gelenei, zellikle 16 yzyldan sonra sistemleen Alevilik anlayna gre farkllklar tar. Babalar Anadoluda hep isyanc kimlikleri ile fark edilmilerdir, fakat aslnda isyan etmelerinin de sebebi olan ey onlarn eitliki ynleridir. Bu sebeple kurumsal gc eline geiren bu eitliki anlay kendisi iin tehdit olarak grm ve ortadan kaldrmaya almtr. Byle bir tarihsel gemi iinde tarihi yazanlar hep iktidarlar olduu iin babaclar gibi bir Horasan ekolnn izlerini ancak belleklerde kalm sylencelerden karabiliyoruz. Babailerin yredeki faaliyetleri, etkinlikleri ve kltrel dokuya neler kattklarn ortaya karmak ok zorlu aratrma alanlarna girmek demektir. Sz konusu konu ile ilgili derin aratrmalar yapan Ahmet Yaar Ocak babailerin oluum ve tarih iindeki etkileri konusunda ciddi bilgiler sunmutur. Ak Paa, Elvan elebinin kaytlarndan hareketle ortaya kard bilgiler sz konusu yre hakknda daha ciddi almalar yaplmasnn ne kadar gerekli olduunu gstermektedir. Babailer tarihin bir dneminde ortadan kalktlar, fakat onlarn eitliki ve mistik dnya grleri derviler, erenler ve yre tabiriyle gerekler vastasyla halk arasnda yaamaya devam etmitir. Dervi Ruhann da ilham ald gelenek ite bu gelenektir. Sz konusu gelenek Babailerden sonra Aleviler iinde yaamaya devam etmi ve Bektailikle gnmzde bilinen yapsna kavumutur. Yrede dervilik geleneinin hatrlanan kklerini sorduumuzda en uzak olarak hatrlanan derviler Cumhuriyet dnemi ncesindeki dervilerdir. Bunlardan Keiky'l Kul Hseyin, Byk brahim Aa, Deli Boran, Zefil Ahmet, Zefil Ali ve Keeli dededir. Bu derviler deyileri vastasyla gnmze kalabilmilerdir. Bu kiilerin yrede olaanst bir ok sylenceleri anlatlr. Yredeki dervilerin tabiriyle Atatrk dneminde yaam derviler, halka hem kurtulu sava bilinci vermi hem de inan nderleri olmulardr. Bunlar Kul

416

Hseyin Akta, (retmen) Amasya - Gmhacky - mirler Ky, 1960 doumlu, niversite mezunu. Kayt; Gmhacky merkezde, mirler Ky Kltrn Yaatma Derneinin Salonunda, 19.08.2006 tarihinde yaplmtr. Video kaset kayddr. Eklerdeki Grme Listesinde 17. Grme.

Fakr Ali417, Yemienli Halil Aa, Hacetli Deli Sadk, Dasaray'l Biare ve Karasar'l Dervi Ednadr. Derviler hakknda hem sylenceler vardr hem de deyileri aklar tarafndan sylenmektedir. Bu derviler kurtulu savanda ok nemli yararllklar gstermilerdir. Halkn olaanst insan beklentilerini karlam ve bunlarn motivasyonu ile, korkusuz bir biimde savamlardr. Bu dnemden sonraki derviler bu dervilerin etkisinde kalm olmakla beraber Cumhuriyetin getirdii yeniliklere de uymaya almlardr. Stk Baba, Deli Sadk, Selman Baba, Bunlardandr. Bunlardan bir kuak sonra olan, Yan Yatan Ali Dervi, Zefil Memmet, Kumbaba'l brahim aa ve rfani baba, eski dervi tiplerine tamamen benzeyen son dervilerdir. Daha sonra gelenek iinde eletirel olmak adna deiimler yaplacak ve dervilik gelenei snmeye balayacaktr. Dervi Ruhan sz konusu durumda tam arada bir dervitir. Kendisi geleneksel dervilerin dnya alglaynn tamamn kabul etmi fakat yeni nesli, yeni deerlerle yetitirmek konusuna da nem vermitir. rnek vermek gerekirse, okumaya, bilime, Cumhuriyete ve onun ilkelerine, Trkle zel nem vermitir. Derviliin ilgi alanlar iine toplum, eitim ve ilerlemekle ilgili kavramlar sokmu ve bunlarla ilgili deyiler sylemitir. Dervi Ruhan ilime ve adala nem vermesine ramen bir yn ile de ok youn bir mistiktir. yle ki, Anadolu mistik geleneinden kkn alp, Trkler ve Horasan erenleri ile gerek anlamna kavuan, Alevi Bektai, Batni, kutsal olann insanda tecelli edeceini varsayan, ruh gne inanan gelenekte, bir deiiklik yapmadan bunu ada bir anlamda yorumlamaya almtr. Baka bir ifade ile syleyecek olursak, Dervi Ruhan ruh gne, Tanrsal tecelliye ve olaanstle her zaman inanm, inancn ise her eyin zerinde tutmutur. Dervi Ruhann bu durumu kendisinin arkada olan dier ada derviler tarafndan ok eletirilmitir. Dervi Ruhan aslnda snmekte olan bir gelenein kendini ifade edememi bir rneidir. Deiimi fark etmi fakat deiimin ynn inand, ideal olan yne doru yapamamtr. Bu srete mistisizmden daha arnm bir tasavvuf yorumculuuna dnen ada dervilik daha belirleyici olmutur. Yrede bulunan bu ada derviler olarak ; Ali hsan Akta, Cuma Zeytnl, Manicinin Ali, Pirici Yusuf sylenebilir. Cumhuriyet devrimi ile birlikte zaten kutsal bir insan olduu kabul edilen Mustafa Kemalin her dedii Alevi Bektai inanc tayan kiiler iin kutsal kelam saylmtr. Bunun bu ekilde anlalmasnda gerek Kurtulu sava ncesinde yaam, gerekse Atatrk dneminde yaam olan dervilerin anlattklar ve telkinleri ok belirleyicidir. Bu anlamyla iyi bir Alevi Bektai olmak sosyal hayat iinde iyi bir Cumhuriyeti olmaya dnmtr. ada olmak dervilerin de yneldii bir odak olmaya balam ve bu oranda hurafe olarak belirtilen bir ok inan unsurundan Alevilik arndrlmtr. Sz konusu arndrma sreci daha sonra dervilerin mistik zelliklerinin de grmezden gelinmesine yol am ve bir gelenek hzl bir biimde mistifikasyonlarndan arndrlmtr.
417

Ali hsan Akta, (ada Dervi), Amasya - Gmhacky - Gvenz ky, 1935 doumlu, lkokul mezunu, Kayt; Gmhackyde Ali hsan Yeter Aktan evinde, 22.08.2006 tarihinde yaplmtr. Video kaset kayddr, grmenin birinci ksmdr. Eklerdeki Grme Listesinde 3. Grme.

Dervi Ruhan sz konusu dnemde farkl bir duru gstermitir. Bu farkl duruun sebebi kendisini Erzurumda Askerken yetitiren bir mridi olmasdr. Dier derviler usta rak ilikisini snrl tutmu ve bir mride balanmamlardr. Dervi Ruhandan sonra gelenek daha ok ada dervilerin ynlendirmesine girmitir. Dervi Ruhann yetitirdikleri de sz konusu tesirden kendini kurtaramamtr. Belli bir bilgi birikimine gelince Dervi Ruhann yanl syledii kararna varp ada dervilerin sylediklerinin daha akla yatkn olduunu dnmler ve uygulamlardr. Dervi Ruhan besleyen ana bilgi kayna vardr. Bunlardan birincisi ait olduu yrede Horasan erenleri ile sistemli hale gelen Babailerle devam eden ve Bektailerle sregelen dervilik gelenei, ikincisi Kuran Kerim bilgisi ve yurtd gezilerle zenginletirdii dnya gr, ncs ise mridi olduunu syledii Erzurumdaki zattan rendikleri ve ondan ald ilham. Dervi Ruhan bu haliyle ok orijinal bir noktada durmaktadr. Ne eski derviler gibi yre dervii olabilmi, nede ada derviler gibi kendini mistisizmden arndrmaya almtr. Onun durduu yerde bunlarn hepsi bir btnlk iinde anlamldr. Fakat her ey o kadar kategorize edilmitir ki bu durumda Dervi Ruhanda kendisini doru anlatamamak sonucu ile karlamtr. Dervi Ruhandan sonra ilk zamanlarnda onun yetitirdii dervilerden olan Cuma Zeytnl, mistik konularda Dervi Ruhan eletirmi, Sadk Ersoy, Cuma Zeytnlnn fikirlerine eilim gstermitir. Bunlarn dnda ozan ve aklar Dervi Ruhann sadk takipileri olmutur. Bunlardan Muammer Badem, Veli Balc ve Abdullah Balc, Dervi Ruhan mridi olarak kabul ederken, Ali Zeytn, Hasan Kurban retmeni olarak zikretmektedirler. Burada ksaca anlatarak Dervi Ruhann nasl bir gelenek iinde olduunu belirttik. Bu gelenei Dervi Ruhann ncesindeki ve sonrasndaki dervilerin zerinden daha detayl bir ekilde aktarmak konunun anlalmasn kolaylatracaktr.

4.2.1.

DERV

RUHANIN

NCES

VE

DNEMNDEK

GELENEKSEL DERVLER Alevi Bektai dervilik gelenei olarak tanmladmz gelenein aslnda kkleri ok eskiler dayanmaktadr. Sz konusu gelenein izi srlmek istendiinde, blgedeki yatr ve trbeler bata olmak zere yrede anlatlan sylencelerin, yerlemi inanlarn dikkate alnmas gerekmektedir. nk halk inanlar zerinden, bir gelenein, zamanla kodlarnn deierek, ierik olarak benzer anlamlara brnerek geldii gzlenebilir. Derviler de gemi zamanlarn ruhsal insanlarnn bir devamdr. Ruhsall yanstan kiiler olarak derviler, tarih iinde birok farkl grnmde bulunsalar da halk iinde yapp ettikleri birbirine ok benzerdir.

Dervilik geleneinin Amasya Gmhackyde gl olmasnn birka temel sebebi vardr. Bunlar tarih sras ile belirtecek olursak unlar syleyebiliriz. Birincisi yrenin eski Anadolu medeniyetleri merkezine yakn418 Hitit, Frigya, Kimerler ve skitlerin yerleim yeri olmasdr.419 Bunlar arasnda zellikle skitler ok nemlidir. skitler, Sakalar olarak da bilinen Alan Trkleridir.420 Eski uygarlklar hem aratrmann alannn tantld birinci blmde hem de tarihsel aklamalarmzn olduu ikinci blmde aklanmtr Bu sebeple burada tekrar edilmeyecektir. kinci sebep yrenin Horasan erenlerinin yerleim merkezlerinden biri olmas ve Babailerin yreyi yurt edinmeleridir. Bu yurt edinmede yrenin eski kltrel miras ve halkn bu mistik anlaylara yatknl belirleyicidir. Horasan erenleri olan Babailer XII-XIII. yzylda nemli bir g merkezi haline gelmi ve Babai ayaklanmalar yrede gereklemitir. Daha sonra Baba derviler yrede hakimiyetini devam ettirmitir. Bu etkinlik zaman zaman zayflasa da genelde mistik ve eitliki anlaylar temelinde yrede grnr kalmtr. nc sebep ise Yenieri ocann kapatlmas ile srgne gnderilen bir ok Bektai dervi ve mridi421, yrenin esnek ve mistik karakterinden dolay yerlemeyi uygun bulmu ve farkl bir badatrmac dervilik yaps oluturmutur. Bu dervilik gelenei daha sonra Mustafa Kemal nderliindeki Kurtulu savanda etkin rol oynamtr. Kurulan Cumhuriyetin aydnlk yzleri olan derviler kurumsal yaplarla balarn kesip zaman iinde deiime urayarak gnmze kadar deierek gelmitir. Yrede Horasan erenlerinin ciddi bir etkinlii ve saygnl vardr. Horasan erenleri kendilerine trbeler yaplarak halk arasnda yaatlmtr. Horasan erenlerinden olan Piri Babann yatr Merzifonda, Koyun Babann yatr Osmanckta, Koyun Babann kardei olan Kum Babann yatr ise Kumbabadadr. Bu babalar Horasan erenlerinin anlay ve inan sistemini bu yreye aktarm ve bu yrede zamanla ciddi gl rgtlenmeler salamlardr. Bu konu hakknda Eraslan Doanay yle der: Piri Baba; Anadolu babalarndandr, 12001300 yllarnda yaamtr. Anadoluya Hac Bektai- Veli ile ayn tarihte gelmitir. Anadolu'da manevi varlklarna bakldnda Sivas'ta Ali Baba, Tokat Almus Hubyar Tekke kynde Hubyar Baba, Tokat Erbaa Keeci kynde Keeci Baba, Amasya Merzifon'da Piri Baba, orum Osmanck'ta Koyun Baba ayn tarihte yaam Hoca Ahmet Yesevi tarafndan Trkiye'ye gnderilen Anadolu Babalardr.422 Eraslann bahsettii bu Anadolu babalar Horasan erenleridir. Babalk ise kendisini Babailikte somutlatrm bir tekilatlanma biimidir. Bu rgtlenmeler kendisini tarihin baz dnemlerinde gstermitir. Bunlardan en bilinen rnek ise tarihe Babailer ayaklanmas olarak geen, banda Baba lyas ve Baba shakn olduu
418

Hitit kenti olan Hattua sz konusu mekana ok yakndr. Hattua (Boazky) orum'un Sungurlu ilesinin 22 km gneydousundaki Boazkale ilesinin (Boazky) 4 km dousundadr. ehrin ad Hititede gm anlamna gelmektedir. 419 Ankaral Cin Tuncay, a.g.e., 5-10. 420 Ankaral Cin Tuncay, a.g.e., 9. 421 Amasyada trbesi bulunan Hamdullah elebi ve onun dervileri yreye 1926 dan sonra yenieri ocann kapatlmas ve Hac bekta dergahnn datlmas sonucunda gelmilerdir. 422 Doanay, a.g.e., 49.

isyandr. Bu isyan sonucunda babaclar ve Seluklu byk g kaybetmi ve Anadolu bir karkla dmtr. Gmhackydeki grmelerimiz esnasnda aratrmac ve Niyaz baba kltr dernei kurucu yelerinden Hseyin Akta, gerek Niyaz baba, gerekse Babailik hakknda arpc aklamalarda bulunmutur. Aklamalara gre Babailik isyanndan sonra, Niyaz baba olacak olan Baba lyasn olu karlm ve Gmhacky yresindeki negl da eteklerinde saklanlmtr. Niyaz baba yetiince etrafna insanlar toplam ve babalk hareketini tekrar canlandrmtr. Sz konusu anlatya Hseyin Akta yle devam eder; Niyaz Baba, babalk postunu, Cneyt babaya, Cneyt Baba babalk postunu Bizim mir dede diye bildiimiz mir Babaya brakm. Dedelik gibi postniinlik devam ediyor ama bunlar soydan deil seimle baa geliyorlar. Aralarndaki nderlik yeteneine bakarak seiyorlar.423 Babalk dedelikten ok farkl bir organizasyondur. Yetenei olan posta geer. Sz konusu gelenein varl dervilerin daha sonraki etkinliinin sanki habercisidir. nk dervilikte de soy deil bir grev alrken liyakat nemlidir. Gmhacky yresinde bulunan Niyaz Baba, Cneyt Baba ve mir Baba trbeleri Babai isyan sonucu ile ilgilidir. Yrede Babailerin etkinlii bir gelenek olarak srmtr. Babailer eitliki ve zgrlk bir izgiye sahiptirler. Bu sebeplerle kurumsal olan yaplarla aralar hi iyi olmamtr. Nitekim XVI. Yzyla gelindiinde Babailik neredeyse ortadan kalkmtr. Babailik gelenei isyanlarla bastrlmtr. Bir ikinci deitirici etki ise XVI. yzyldan itibaren ah smailin sistemleen Alevilik anlay ve ona gre rgtlenmedir. Dedeler vastasyla gerekleen bu rgtlenmede soy zinciri nemsenmi ve Babailer gzden dmlerdir. Bu gzden d iki ynldr. Bir yandan Osmanl tamamen Babaileri yok etmek istemi, bir yandan da Dedeler halk zerindeki iktidarn devam ettirmitir. Durum byle iken eski Anadolu medeniyetlerinden arta kalan mistisizm ve Horasan erenleri ile birleip oluan Babailik deiik bir ekle brnerek derviler vastas ile yaar hale gelmitir. Derviler soy ehli deildir. Liyakat ve ruhsal tasarruf gc ile snflandrlrlar. Derviler gerekler olarak kabul edilip yolun asl sahipleri ve bu yolu kuranlar olarak kabul edilmilerdir. Dedeler arasnda gerekler(ermiler) olabilecei gibi bir gerein dede olmas zorunlu deildir. Sz konusu gelenein Gmhacky yresinde aktif olmasndan dolay dier Alevi yrelerinde olan dini bilgi aktaran liderin sadece dede olmas bu yrede yoktur. Onun yerine derviler, aklar, babalar yol iinde ciddi ilerlemeler kaydetmiler ve gereklik (ermilik) makamna oturup bilgi aktarmnda bulunmulardr. Sz konusu olaya bu adan yaklamayan ve kendisi de bir dede olan Eraslan Doanay yredeki Dede etkinliinin dklne armtr. Kendisinin yapt bir aratrma da Horasan erenlerinin yatrlarn ve bu yatrlarn evlatlar olmas gereken dedeleri aram bulamamtr. Koyun Baba'nn evlad yoktur. Talipleri burada Kumbaba ky vardr. Kum Baba, Koyun Babann kardei olup kendilerinin kyde trbesi vardr deyince deiik durumlarla karlatm. Ben Koyun Baba evlatlar olduunu dndm tekrar sordum: Peki Kum Baba evlatlar mritlerine gidiyorlar m? Yol erkan ne durumda?
423

Hseyin Akta, 17. Grme.

424

Yol ve erkann sadece dedeler vastas ile yrtlebilecei inanc Alevilikte yaygn bir inantr. Dedelerin olmamas, yol ve erkann yrmemesi anlamna gelirken. Yrede ok farkl bir yap vardr. rnek olarak syleyecek olursak yolun deyileri sz konusu erknlarda, tarikatlarda retilmez. Deyiler muhabbetlerde daha farkl bir cokunluk durumunda olanlarca retilirler. Bu bakmdan Gmhacky yresindeki Alevi Bektai bilgisini aktarmada, dervilik gelenei nemlidir ve bu gelenek araclyla tarihsel olarak ok eskilere dayanan bir aktarm sreci iler hale getirilmitir. Yrede Babailerin kltrel kaltlar ok bellidir. Bu kaltlarn kltrel dokuya neler kattklarn ortaya karmak ok zordur. Ahmet Yaar Ocak sz konusu oluum ve tarih iindeki etkileri konusunda ciddi bilgiler sunmutur. Ak Paa, Elvan elebinin yazma nshalarndan hareketle ortaya kard bilgiler, sz konusu yre hakknda daha ciddi almalar yaplmasnn ne kadar gerekli olduunu gstermektedir. Babailer tarihin bir dneminde ortadan kalktlar veya kaldrldlar. Onlarn eitliki ve mistik dnya grleri derviler, erenler ve yre tabiriyle gerekler vastasyla halk arasnda yaamaya devam etmitir. Dervi Ruhann da etkilendii gelenek bu gelenektir. Sz konusu gelenek Babailerden sonra Aleviler iinde yaamaya devam etmi ve Bektailikle gnmzde bilinen yapsna kavumutur. Bektailiin yrede yaygnlamas yenieri ocann ve Hac Bekta dergahnn kapanmas ile ilikilidir. Yrede Babailik gelenei derviler zerinden devam etmitir. Yre bu sebeple dergahtan srgne gnderilmi olan efendi ve derviler iin, dncelerini paylamak ve yaamak iin uygun bir zemin olmutur. Amasya da trbesi bulunan Hamdullah elebi sz konusu dnemde yreye gelen nemli bir efendidir. Kendisi hakknda yrede anlatlan birok olaanst olay anlatlr. Bu sylenceler kendisinin halk tarafndan alglan biimi hakknda ipular verir. Hamdllah efendi hakknda Hseyin Zeytnl srgne gelmesini ve bir mucizesini anlatmtr: Hamdllah efendimiz Amasyaya srgn gelinci, kadnn yanna varyo, kad efendi ben srgn geldim nerelisin sen ben elebilerdenim Hangi elebile Hac Bektalym, Hac Bektan soyundan slbndenim diyo. Ne istiyon, diye kad soruyo Yatp kalkmaya yerim yok, ben srgn geldim gzaltndaym, gnlk karakola da imza veriyom. Bana yatp kalkmaya bir yer gster, ailem var, hizmetim var ben varm diyor. O zamann kads, diyoki, zencirli kayann oraya bir baraka yapn bunu oraya sevkedin. Bu zencir yamurdan yatan rr, kaya bu Kzlba'n tepesine der bizde bundan kurtuluruz diyo. Dncesi bu. Hamdllah efendimiz ne yapsn o barakaya snyo425 Hamdullah efendi, imdiki trbenin olduu yere bir amn dibine oturuyo, Kuran Kerimi karyo, davudi sesle, hseyini avazla bir kuran okuyo emme, geyik gibi meliyo. Snni kesiminden Memmet aa isimli bir kii iyi kulak veriyoki amn
424 425

Doanay, a.g.e., 93 Hseyin Zeytnl, 18. Grme

dibinden geliyor ses. Varyoki nurlu bir kimse. Adamn merakna gidiyo, houna gidiyo, ak oluyo Hamdullah efendimize. Hamdullah efendimizde bir noksanlk gryo, onlarda noksanlk olmaz ya, gryo, noksanda neyimi yakasnda kir gryo Hamdullah efendimizin. Srgn geldi, banyo yz grdm kimbilir, ne meakkatlerinen geldi kimbilir. Memmet aa diyoki, Hoca efendi hoca efendi seni bi banyoya gtrym bugn diyo. Kuranna sedasna ak oluyo ya bu alimde bu yaka kiri ne oluyo, unu bi banyoya gtrymde unun sevab bana yeter diyo. Gedek Mehmet aa gidek diyo Hambullah efendimiz, sen nereden biliyor Memmet olduumudiyo o snni adam, biz bilirk olum diyo. yleyse bana msaade et diyo, aruya inip ilif kese sabun bi kat amaur elbise alyo, hadi hoca efendi banyoya gidek diyolar ve gidiyorlar. Gidince Hamdullah efendimiz soyunuyo banyodan ieriye giriyo, kunnann birinin iin gzelce temizliyo sabunluyo, kunnay dolduruyo suyu tatl vcuduna kuyunmaya balyo. Memmet aa bir ihtiya duyuyo dar kmas icap ediyo. Gidiyo ihtiyacn temin ediyo, geri dnecek banyonun kapsn ayoki Hamdullah efendimiz, kellesini gucana alm basz gvde ban sabunlayp su dkyo426 Hseyin Zeytnlnn427 aktarm ile buraya yansttmz tarihsel bilgi ve sylence, szl gelenek iinde Hamdullah elebinin nasl anlamlandrld hakknda ok nemli bilgiler vermektedir. Yredeki aleviler kendisini mam Hseyinin yeniden bedenlenmi hali olarak dnmler ve bu sebeple onun gsterdii kural ve kaideler halk arasnda rahatlkla yaygnlaabilmitir. Sz konusu dnemde Hamdullah elebi ve dervileri yreye Bektai anlayn iletmeye almlardr. Bunu yaparken yredeki Babai gelenei srgnde olan bu zatlarn anlalmasn ve benimsenmesini kolaylatrmtr. Babai gelenei ile Bektailiin srgn grm hali yrede orijinal bir sentez yaratm ve Kurtulu savanda da aktif grev alacak derviler grubunun yetimesine n ayak olmutur. Hamdullah elebinin yredeki dervilik geleneine etkisi ok byktr. nk daha nce Hac Bekta kasabasnda bulunan bu zatlar srgn sebebiyle halkla tanma frsat bulmu ve halk ile karlaan Efendiler halkn ruhsal uyannda daha etkin rol oynamtr. Yrede dervilik geleneinin hatrlanan kklerini sorduumuzda en uzak olarak hatrlanan derviler, Cumhuriyet dnemi ncesindeki dervilerdir. Bunlardan Keiky'l Kul Hseyin, Byk brahim Aa, Deli Boran, Zefil Ahmet, Zefil Ali ve Keeli dededir. Bu derviler deyileri vastasyla gnmze kalabilmilerdir. Sz konusu dervilerin yaadklar dnem itibari ile Hamdullah elebi ile ilikileri olmas mmkndr. Bu kiilerin yrede olaanst birok sylenceleri anlatlr. Keiky'l Kul Hseyin yre asndan ok nemlidir. Kendi deyileri olduu kadar yetitirdii dervi olan Kul fakr sayesinde de tannan Kul Hseyin yrede keramet mucize sahibi bir insan olarak tannr. Etkisi gnmzde bile devam etmektedir. Keiky imdi bile dervilik geleneini srdren kylerdendir. Ayn
426

Hseyin Zeytnl, (Ak Kara Hseyin) Amasya - Gmhacky - Krca Ky, 1936 doumlu, lkokul mezunu. Kayt; Krca kynde Hseyin Zeytnlnn evinde, 17.08.2006 tarihinde yaplmtr. Video kaset kayddr, grmenin ikinci blmdr. Eklerdeki Grme Listesinde 19. Grme. 427 Ekler, Resimler, Resim 11: Hseyin Zeytnl (Ak Kara Hseyin) ve Ei, Krca Ky, 2006

dnemde Byk brahim Aa da Osmanck Kumbabada yaamtr. Byk brahim aa ile Kul Hseyin musahiptir.428 Bu ikisinin ve benzer dncedeki dier dervilerin organik birliktelii dervilik geleneinin yaygnlamas asndan ok nemlidir. nk gerek Osmanck, Kumbabal derviler gerek Gmhacky ve Merzifonlu derviler gerekse orum'lu derviler Kurtulu savanda orijinal bir sentez yaratp halkn direniini rgtlemi ve daha sonra kurulan Cumhuriyetin en ateli savunucular olmulardr. rencileri zerinden daha detayl bir ekilde inceleyeceimiz Osmanck, Gmhacky ve Merzifon dervileri ile ayn zamanda yaam olan orumlu iki derviten bahsetmek yerinde olacaktr. orum dervilerinin ynlendiricisi Zefil Alidir. Sz konusu dervi hakknda Ak olarak inceleyen ve deerlendirme yapan Can Yoksulun makalesi nemli bir almadr. Zefil Ali yrede gerek olarak tannm ve halk nazarnda mucizeler yaratabilen bir insan olarak kabul edilmitir. Onun deyileri kutsal metin olarak kabul edilip bir kelimesinde bile deiiklik yaplmadan aktarlmasna zen gsterilmitir. Can Yoksul sz konusu gelenei Aklk gelenei ile ilikilendirerek unlar belirtmitir; Orta Anadolu'da aklk gelenei asndan orum olduka zengin bir ildir. Baba lyas'n torunlar olan Ak Paa ve Elvan elebi'den bu yana bu gelenein nemli halkalarndan ikisini de Sefil Ali ve Sefil Ahmed oluturmaktadr. orum yresi halk dilinde "sefil" szc "zefil" olarak sylenir. Bu neden bu aklarn adlar da zellikle kylerde ounlukla "Zefil Ali" ve "Zefil Ahmed" olarak telaffuz edilir.429 Gmhacky yresinde de ok saygnl olan Zefil Ali yre dervilerince rnek alnan kiilerden biridir. Zefil Ali ile birlikte Zefil Ahmet onun devam gibi grnse de Zefil Alinin ok zel bir yeri vardr. Bu anlamyla burada Zefil Ali Hakknda birka rnek vermek yerinde olacaktr. Yrenin ada dervilerinden olan Cuma Zeytnl ile yaptmz grmede Zefil Alinin gelecei grme yetisine sahip olduu ve Kurtulu savandan nce halk nasl motive ettii bir deyile rneklendirerek yle anlatr. Zefil Ali Atatrkn genlik zamanlarnn Zefil Alisi bu. Biz onlara yetemedik. Hatta orumun Dasara kynden Biare bile epey bir zaman nce Pirii Yusuf, 85 yanda onu anas Biarenin yanna srtnda gtrrm. Zefil Alinin delillerini bildimz iin o kadarn bileblrk. Bir gn Sefil Aliyi ceme gtrmler demilerki, Ali Baba bu Trkiyenin hali nolacak demiler. Alm bi kere azna, ona demmi esrar m derler bilemem, artuk neyise, erenler u saz elime verin demi. te yekten sylemek varya baz oluyomu. Saz eline alyo Kble tarafndan bir yeil sancak / Doksan bir erinen kp gelecek kp minareye sela verecek / Mmin olan ad olupda glecek Kabeyi beytullahn yollar naar / Sivas kalesinde ok kanlar aar
428 429

Akta - Ycel, a.g.e., 47. Can Yoksul, orum Yresinden ki Halk Ozan: Sefil Ali ve Sefil Ahmet, Halkbilimi Aratrmalar, E Yaynlar, 3. Kitap, stanbul, 2004, 167

Vezirler mahsumunu brakr kaar / len vakt Kayseriyi alacak Kuluk vakti Engrye(Ankara) uratt yolu/ Figanla buyurdu stanbul eli zmir de arlr bir ad Ali / Yeti Hnkarm car sende olacak. Hnkar Hac Bektaa bir gece mehman/ Mehdi gelecektir ol ahr zaman krarsz sofuyu kes deyi hemen / cazet eline orda alacak Yeniden kuracak erkan yolu / Yolu battal etti eytann kulu Gafil durup gam yeme sen Zefil Ali / Vallahi bu iler Byle olacak. Ondan sonra Sefil Ali Babann dedikleri birer birer hep gerekleti. Yani yekten sylemek her kiiye mahsus deil, o kolay deil.430 Zefil Ali, dervi Cuma Zeytnl'nn de dedii gibi halk arasnda ok zel bir yere sahiptir. Kendisi sadece sosyal konulara deil dini tasavvufi konularda da deyiler yazmtr. Kendisi ruhsal bir insan ve dervi olduu iin deyileri ile insanlar bir yola ekmeye almtr. Sz konusu bilgilendirmelerden biri olan ve Tanrnn Hz. Ali bedeninde zuhur ettiini anlatan bir deyii halk arasnda yaygnlkla bilinir. Bu deyi tasavvufi olarak Alevilerin nasl bir anlay iinde olduunu gsteren bir deyitir. Ve bunun mana olarak benzerini de aratrmamzn rnek dervii olan Dervi Ruhan da yazmtr431. Ar- kr yeri g yaratan / Ben Ali'den gayr tanr grmedim Yaratp kulunun ksmetin veren / Ben Ali'den gayr tanr grmedim Birbir ismi vardr bir ismi Allah / Eer inanmazsan hem vallah billah Ademi de grdm elhamdlillah / Ben Ali'den gayr tanr grmedim Gevher deryasn kazdm hark ettim / Sar kzn tyn saydm fark ettim Ara kre yere ge hkmettim / Ben Ali'den gayr tanr grmedim Ali gibi er gelmedi cihana / Ona da buldular trl bahane Yedi kere uradm ulu divana / Ben Ali'den gayr tanr grmedim Sefil Ali'm bir ikrarn bel'idir / Kendi syler amma ismi delidir Allah bir Muhammed tanr Ali'dir / Ben Ali'den gayr tanr grmedim432 Zefil Ali Hz. Alinin Tanr olduunu sylerken aslnda ortodoks slam anlaynn ciddi bir ekilde dna dmektedir. Bu anlay sz konusu yre dervilerinin genelinde hakimdir. Kurtulu sava srasnda da Mustafa Kemali methi olarak kabul etmi ve onun Hz. Alinin yeniden bedenlenmi hali olduunu dnmlerdir. Bu sebeple onun getirdii Cumhuriyet rejimine ballk ilahi bir ballkla anlam kazanmtr. Sz konusu bu anlayn yaygnlamasnn kk, methi bekleyii ve reenkarnasyon inanc iken, uygulanmas kurtulu savann verilmesi
430 431

Cuma Zeytnl, 11. Grme. Bkz. Deyiler blm, Alidir Aleme Allah adl 34. deyi. 432 Yoksul, a.g.e., 173.

Cumhuriyetin kurulmasdr. Zefil Ali ve devresindeki dervilerin hazrlad ortam asl anlamna kurtulu sava srasnda kavuacaktr. Sz konusu dnemin dervilerinde ise kurtulu en nemli konu olmutur. Yredeki dervilerin tabiriyle Atatrk dneminde yaam derviler, halka hem kurtulu sava bilinci vermi hem de inan nderleri olmulardr. Bunlarn isimlerini tekrar sayacak olursak; Kul Fakr Ali, Yemienli Halil Aa, Hacatl Deli Sadk, Dasarayl Biare ve Karasarl Dervi Etnadr.433 Derviler hakknda hem sylenceler vardr hem de deyileri zakirleraklar tarafndan sylenmektedir. Bu derviler Kurtulu Savanda ok nemli yararllklar gstermilerdir. Halkn olaanst insan beklentilerini karlam ve bunlarn motivasyonu ile korkusuz bir biimde savamlardr. Bu dervilerden Dervi Etnann bir deyiini burada zikretmek yerinde olacaktr; Gelsin yanmza arz eden canlar / Birlik makamnda deme bakalm Rahi tarikatta olalm senalar / Snf gnllerde ele bakalm Gnl arzusunu buldu sevdiim / Farzlar vacibi kld sevdiim Senin gler yzn noldu sevdm / Birlik makamnda ceme bakalm. Derv Etna dosta eder nazn / Bulur meydann alar sazn Brakamam sultanmn izini / Brakpta gayr kime bakalm.434 Dervi Etna deyileri ile yrede zel bir yere sahiptir. Bunun yannda Biare mahlasl gzleri grmeyen dervi ise srekli maniler sylemitir. Syledii manilerin kendisine ait olduuna inanlr ve ezberinden deil yre tabiriyle yekten doalama olarak manileri syledii dnlr. Bu sebeple Biarenin de halkn inan evreninde zel bir yeri vardr. Onun birka manisinden rnek vermek burada yerinde olur: Ne istedin benden dervianna Farkeyle kendn sayg canna Iratma gnlm gelmem yanna Ne ise kusurum syle ya dilber. Dili datl kalbi temiz olanlar Bir haka sevgl olurda gider Dostun haln tezce sormasa Unutur birbirin el olur gider.435 Atatrk dnemi olarak derviler arasnda anlatlan dnemde ok nemli derviler yrede bulunmular ve halk zellikle kurtulu sava esnasnda ynlendirmilerdir. Bunlardan en nemlisi ve en fazla eser brakan dervii, Kul Fakr Ali dervitir. Bunun yannda Byk brahim Aa, Hacatl Deli Sadk, Yemienli Halil Aa da nemli etkiler brakmtr.
433 434

Hseyin Zeytnl, 18. Grme; Ali Zeytnl, 6. Grme. Ali Zeytnl, 6. Grme. 435 Dervi Biare, Amasya Gmhacky - Dasaray Ky, 1900 doumlu, Ukur yazar deil, Dertli Garipten 20.08.20O6 Tarihinde Alnm Bir Kaset Kayd, Zaman Bilinmiyor. Eklerdeki Grme Listesinde 9. Grme.

Bu dnemde yrede ok nemli bir tesir brakan Kul Fakr Ali Dervi,436 Amasya'nn Merzifon ilesine bal Kreymir kynde 1837'de doup, 1938 ylnda ayn kyde 101 yanda iken Hakk'a yrmtr. Asl ad Alidir. Kendi soyunun Piri Baba ile ilikisi olduu sylenir. Bu anlamyla ocak zadedir fakat talip mrit ilikisine girmemi dervilii tercih etmitir. Yaad yllar eski dervilerin yaad yllara yakn bir dnemdir. Uzun yaamas sebebiyle sz konusu gelenei Cumhuriyet dnemi devrimlerine uyumlatrmaya almtr. Kul Fakr Ali derviin yetitireni mridi, Gmhackyn Keikynden olan Kul Hseyindir. Alevi Bektai iir antolojisini hazrlayan smail zmen derviimizi Ak Kul Fakr bal altnda antolojiye yle almtr. Kul Fakr Ali Gmhackye bal Keiky'deki bir dne gremek zere pehlivan olarak gitti. Konuk olduu Ak Kul Hseyin adl derviin telkinlerine ve gerek pehlivan kendisiyle, kendi hrsyla, nefsiyle green, onu yenendir demesi zerine Ali, saddaksn stadm diyerek, Ak Kul Hseyin'in szlerine, tlerine uydu. Orada kendisine Kul Fakr mahlas verildi dili zld gnlne akn muhabbetin ateleri doldu, iin iin gnyp yanmaya balad. Okur yazar deildi. ki kez evlendi. ocuklar torunlar oldu. Hac Bekta dergahna zellikle o sralar pir postunda oturan Ahmet Cemalettin elebi'ye byk bir saygyla, hayranlkla baland.437 Dervi Kul Fakrn Kul Hseyinle olan muhabbeti ve onun yn vermesi ile dervilie girmesi halk arasnda sylencelere neden olmutur bu sylencelerden biri ada dervilerden olan Cuma Zeytnl tarafndan yle dile getirilmitir. Kul Fakr'n olayna girmitik onu yarm brakmayalm. Kul Fakr Ali aa Kul Hseyin babaya am onu grmeden duramazm. Kul Hseyin babann dizinin dibine oturur onu dinlermi, anal babal gibi yaren olmular. Emme Kul Fakr fazla greirimi ve ba da yaraym. Kel Ali derlermi o zaman. Kul Hseyin baba Kel Ali bi ykanver diyor. Kul Fakr nefesi ald ya suyu dkndke kafasnn yaralar dklmeye balyo, nk nefesi haklad, yaras iyi olmu. Ondan sonra Kul Hseyin'e daha fazla balanm. Bir gre varm, oraya Kul Hseyinin geldiini de duymu hemen yanna varm, gre neme lazm deyip dizinin dibinde sohbet sohbet sohbet, Ali aa buyur sra geliyo demiler hele bir orta gelsin diyo, ayrlamyo Kul Hseyinin yanndan, ortaya sra geliyo, Ali aa buyur, hele baa sra gelivesin diyo. yle sardryorlarki Kul Hseyininen Kul Fakr pehlivanl falan unutuyo. Oradan peyik geliyo Ali aa baa sra geldi, Kul Hseyinin gzne bakyo. Kul Hseyin Ali Ali insan insann srtn yere getmeyinen pehlivanlk olmaz, kim nefsini yenerse asl pehlivan odur diyo ve o anda insan ykmay deil nefsini ykmay dnen insan kamil olmaya doru yneliyor. te o zaman Kul Fakr Ali aa oluyo.438 Kul Fakr Derviin hayat Osmanlnn son dnemleri ile, Cumhuriyetin ilk dnemlerine denk gelir. Bu sebeple dervilik geleneindeki dnmde ok nemli
436 437

Ekler, Resimler, Resim 7: Kul Fakr Ali derviin, A. hsan Akta tarafndan yaplm temsili esmi. smail zmen, Alevi Bektai iirleri Antolojisi IV Cilt 19. Yzyl, T.C Kltr Bakanl Yaynlar, Ankara, 1996, 599 438 Cuma Zeytnl, 11. Grme.

bir role sahiptir. Geleneksel mistik dervi anlayn daha ada bir ekilde yorumlamann kaplarn aan Kul Fakr yresinin aydnlanmas iin ok etkili grevler yerine getirmitir. Cumhuriyet devrimlerinin bir numaral savunucusu olmutur. Hatta yrede ilk apka giyen kiinin Kul Fakr olduu sylenmektedir. Sz konusu durum hakknda Kul Fakr konu edinen kitabn yazar olan hsan Akta unlar sylemektedir; Kul Fakr; Ulusal Kurtulu Savann ve gen Cumhuriyet'in byk nderi Mustafa Kemal' e iten bir sevgiyle, daha da tesi, bilinle bal idi. Atatrk'n ilkelerine, lklerine, devrimlerine zyle, szyle, eylemleriyle inanm, onun tm giriimlerini candan desteklemitir.439 Kul Fakr yine ayn kitapta sz edildii zere dede olduu halde dedelik yapmam, yeri gelmi ise dedelik kurumunun yozlam yanlarn eletirmitir.440 Kul Fakr bir dervilik gelenei iinde olmasna ramen hep yenilikten, adalktan yana olmutur. Kul Fakrda aslolan insandr, insanca yaamaktr. nsana ait olan her ey Kul Fakra yabanc deildir. an gerisinde her trl kuruma, dnceye, anlaya, davrana, gelenek ve grenee cephe almtr. Kul Fakr Cumhuriyet devrimlerinin yerel planda uygulaycs, ncs olmutur. Dervi yaad dnemde keramet sahibi441 bir kii olarak dnld iin szleri halk tarafndan sorgulanmaz gerekler olarak alglanm ve yredeki Alevilerin Cumhuriyetle balarnn temelde salam atlmasna nc olmutur. Sadece aratrma yaptmz yrede deil, btn Anadoluda Aleviler gerek Cumhuriyete, gerekse Mustafa Kemale benzer bir sadakatle bal kalmlardr. Osmanl zamannda marjinal bir pozisyonda olan Aleviler Cumhuriyetle grlebilir olmulardr. rnek vermek gerekirse, Kul Fakr Ali derviin kurtulu sava esnasnda syledii deyi aklayc olacaktr; Batn tarafndan gelir haberler Mehdi kp oynayacak teberler Okundu fermanlar duymad kerler Aklar mjdeler satmak isterler"442 Daha ak bir ifade ile yazd uzun bir iirinde aktan Mustafa Kemal adna vgler yazmtr. iirin ilgin yan yazm tarihinin kurtulu sava dnemine denk gelmesidir. Kul Fakr Ali dervi sayesinde yredeki Aleviler Mustafa Kemali mjdelenmi kii olarak nceden kabul etmilerdir. Kemalin var olsun Mustafa Paa / Irakplar lsn hele sen yaa Ortay mal ettin hazr ol baa / Vakit tamam oldu meydan geliyor. Meydanda belolur er ile krler / Dzde menzil almaz dikine zorlar oktan getiydi hayrle erler / Islahat memuru sultan geliyor. Yedi kral olsun Hak muin ise / Esef ekme yetmi dahi gelirse
439 440

Akta Ycel, a.g.e., 52 a.g.e., 9 441 a.g.e., 7 442 a.g.e., 64

Onlarn askeri topu var ise / kr bize Hak'tan brhan geliyor Hani padiahlk nerede kald / Zevk sefa ile akln ald Yola kem bakanlar belasn buldu / Dnya balarna zindan geliyor. Tanrnn aslan Hazreti Ali / Ta ezel kandilde kurdu bu yolu Sdkle tutarsan yetrr eli / Nice bin dertliye derman geliyor. ... Kul Fakrm fermann okudu / Andelibim dost banda akd Akl selim gnl evi pak idi / Mmin mslmana seyran geliyor.443 Kul Fakr Ali dervi, Mustafa Kemale ad ile sesleniyor. Osmanlnn ynetimini eletirip, Mustafa Kemalin lkeyi kurtarmaya geldiini mjdeliyor. Bu mjdeyi cokulu bir anlatmla veriyor. Bunun yannda savata Mustafa Kemalin galip gelecei inanc mistik bir hal ile vurgulanyor. rnegin; derviin Yedi kral olsun Hak muin ise / Esef ekme yetmi dahi gelirse / Onlarn askeri topu var ise / kr bize Hak'tan brhan (delil-nc) geliyor. drtlnde bu inanc aka gryoruz. Bunun yannda Ali hsan Aktan belirttii, iirin drtlklerinin son dizelerinde kullanlan geliyor rediflerinden nce kullanlan nitelemeler, (meydan, sultan, brhan, zindan, derman, seyran) byk ndere duyulan inancn arpc ifadeleridir.444 Kul Fakr Ali dervi yaad dnem itibari ile dervilik gelenei asndan ok nemli bir noktada durmaktadr. Kendisi bir gelenein takipisidir, batnidir, mistiktir, ruhsal bir insandr, Horasan geleneinin iz srcsdr. Bunun yannda bir devrimci, Cumhuriyeti, ilerici ve ada bir insandr. Sz konusu kavramlarn hi biri Kul Fakrda elimez. nk o gnmzde atmalara sebep olabilecek bu kavramlar kendine zg i balantlar ile alglam ve uygulamtr. Onun ruhsal dnyas, ortodoks dncelerden uzak, hale nem veren, tanr ile gnl ba ile bal bulunmay tleyen, dini deil dinlerin zne ynelmeyi tavsiye eden bir dnyadr. Bunun yannda devrimcilii insan khneletiren hareketsiz klan nyarg ve taassuba kardr, Cumhuriyetilii halklk balamnda halkn aydnlanmasn salayacak rejim manasnda almaktadr. lericilii gelimekte olan tekaml etmekte olan bir insann zorunlu hali olarak kavramakta ve insann srrn zmede adm adm ykselmenin geleceini ngrmektedir. adalk ise dervi iin, insanln rettii her deeri insana dair kullanmak anlamndadr. Kul Fakr alkan bir insandr, onun iin emek en kutsal deerlerden biridir, hatta yrede kullanlan i Allahtr445 sz onun syledii bir sz olarak aktarlmaktadr. Kul Fakr Ali dervi Cumhuriyet devriminin ayn zamanda ruhsal bir misyon devrimi olduuna da inanmtr. Bu sebeple ne daha sonra ortaya kan elitist, pozitivist, jakoben Cumhuriyetiler gibi devrimi anlam, ne de dinci, padiah, mmeti anlaylardakiler gibi ruhsal yaamn anlamlandrmtr. Aslnda o Cumhuriyet devriminin bo brakt ruhsal alan dolduran bir gnl geniliine sahiptir. Tanrya duyduu muhabbet, mistik dnyasn insana dair duyduu derin muhabbet ise maddi yaamn anlamlandrmtr.
443 444

a.g.e., 68 a.g.e., 67 445 Dilaver amaz, (Dervi) Amasya Gmhacky - etmi ky, 1930 doumlu, Okuryazar deil. Kayt; etmi kynde Dilaver-Sleyman amazn evinde, 20.08.1996 tarihinde yaplmtr. Teyp kaset kayddr. Eklerdeki Grme Listesinde 14. Grme.

Bu iki yaam ayr gibi gzkse bile onun zihin dnyasnda birlemitir. Bu alglay biimi onu zel ve tamamlanm klmtr. Kul Fakr Ali derviten sonra Dervilik gelenei deierek devam etmitir. Dervi anlaylar farkllasa da Kul Fakr ve Atatrk zaman dervileri, yredeki Aleviler tarafndan ok zel ermiler olarak kabul edilmitir. Atatrk dneminden sonraki derviler bu dervilerin etkisinde kalm olmakla beraber Cumhuriyetin getirdii yeniliklere de uymaya almlardr. Stk Baba, Deli Sadk, Selman Baba, bunlardandr. Kendinden nce gelen byk ustalarn fazlaca glgesinde kalmlardr. Sz konusu derviler kendilerini n plana karmak iin de bir ey yapmamtr. Bu derviler bir kuak sonra olan, Yan Yatan Ali Dervi,446 Zefil Memmet ve Kumbaba'l brahim aa rfani baba, gibi derviler geleneksel dervi tiplerine tamamen benzeyen son dervilerdir. Daha sonra gelenek iinde eletirel olmak adna deiimler yaplacak ve dervilik gelenei snmeye balayacaktr. Burada bu dervilerden bahsetmekte fayda olacaktr. nk sz konusu derviler ile Dervi Ruhann temaslar olmu, onlardan dervilik gelenei adna ok ey renmitir. Gnmz dervilerinden olan Ali Zeytnl, dervilik iin bir geree bir veliye hizmet etmenin art olduunu, ancak bu ekilde dervi olunabileceini belirtmitir. Byle bir dervi olunca ise Toplanr bana ky deli gnl dedii gibi insanlarn ondan bir ey almak iin yanlarna geleceini sylemitir.447 Bu sebeple herkesi dervi kabul etmenin doru olmayacan belirterek kendisinin de grd derviler olarak, Yanyatan Ali aa, Sefil Memmet ve Kumbabal brahim aann dervi olarak kabul edilebileceini sylemitir. Bu derviin yre iin ok nemli olduunu belirtip bunlarn sa aya gibi ortam dengede tuttuunu tespit etmitir. Dervi olabilmek iin tabip olup yara sarmak gerektiini sylemitir. Baka bir ifade ile insanlarn sorunlarna areler bulabilecek insanlarn ancak dervi olarak kabul edilebileceini belirtmitir.448 Kumbabal brahim dervie uzun yllar hizmet eden Ali Zeytnl, brahim aa hakknda olaanst hikayeler anlatmaktadr. brahim aa Sersem Kle adyla iirler yazmakta olup iirleri ounlukla doalamadr. Bu olaanstlklerden biri olan, gelecei anlattna inanlan bir iiri burada nakletmek yerinde olacaktr; Marifetinen yuurulsa iimiz / Kalmasa da boranmz kmz Mrvet arsa erkeimiz diimiz /yle gnlerini grsem bir zaman. Yklsn Urusun taht temeli / Galmasn ngiliz yardan geri Dost olsun Amerika gelsin ileri / Srsnler devran getsin bir zaman. Japonyann ismi temelden batsn / in bayran stne eksin Dost dostun arzumanna dorudan baksn / yle gnlerini grsem bir zaman. Alamanda iman etsin amele / 56 dvel gelsin meydana arsnlar daima ulu divana / yle alemine ersem bir zaman
446 447

Ekler, Resimler, Resim 8: Ali Belli, (Yanyatan Ali dervi) derviin, 1955 yllarndan bir resmi. Ali Zeytnl, 6. Grme. 448 a.g.g.

Sersem Kle bu manaya ermeli / Blblnen has baaya girmeli Davet aydnlktr temam grmeli / Alsam ka da alsam bir zaman. 449 brahim aann babas Byk brahim aa Kul Fakrn mridi olan Kul Hseyinle musahiptir ve Kumbaba evlatlarndandr. Yrede byk saygnl olan brahim aa ismindeki aa adlandrmas onun manevi gcne dair bir vurguyu yapmak iin kullanlan bir adlandrmadr. brahim Aa ile ilikide bulunan gerek Sefil Memmet, gerek Yanyatan Ali Dervi, brahim aaya kar ok saygl davranr ve onun yannda hi konumazlar.450 Bu sessizlik onun byklne dair vurgunun bir gstergesi olarak alglanmtr. Yine ayn dnem de olan Sefil Memmet yrede ciddi etkilerde bulunmutur. Sefil Memmetin kendinden gzel deyileri vardr. Fakat hitap ettii kitle bir trl onun deyilerini ezberleyememi ve kaleme alnamamtr. Derlememiz esnasnda deyiine rastlanmamtr. ama yrede anlatlan olaanst bir sr sylencesi vardr. Kendisi de dervi olan Kul dervi mahlas ile deyi yazan Sadk Ersoy Sefil Memmet hakknda unlar sylemitir. ok gzel demeleri vard. Yazp ezberimize almadk. ok sukunetli bir kimseydi. Kapdan biri geldi diyelim byk olsun kk olsun 15 yandaki gen gibi ayaa kalkar frlard yani. Byle bir hissi vard yani. Saa sola bakmazd. Eli gsnde sukut durudu. 1988de vefat etti.451 Sefil Memmet halk iindeki yaants, dnyay bo vermi hali ve gizemli davranlar ile ok etkili bir dervitir. Kimsenin gzne bakmamas onun en nemli zelliidir. Halk iinde onun bakt kiinin ifa bulacana dair bir inanta gelimitir. Sefil Memmet ve Yanyatan Ali dervie bal olan ve Aklk yapan Ak Kara Hseyin lakapl, Hseyin Zeytnl bu iki dervie kar inancn yle anlatr: Diyebilirim ki, ama benim grmce, Hz. Ali Yan Yatan idi, Peygamber efendimiz Sefil Memmet idi. Benim grmle, herkeste bir gr vardur. Buna imanm inancm sonsuz. nk ok kerametini grdm. ok hikmetlerini grdm. yle kuvvet vard ki Sefil Memmette ly diriltecek kadar kuvvet vard. 452 Hseyin Zeytnl ok itikatl geleneksel ve inanl bir dervi sevenidir.453 Kendisi dervi olduunu kabul etmese de dervi tabiatl bir kiidir. Kendisi gerek Yanyatana gerek Sefil Memmete uzun yllar hizmet etmi, aklklarn yarenliklerini yapmtr. Yrede anlatlan bir sylenceyi onun aktarm ile buraya aktaryoruz. Onun anlatmndan aktarmamzn sebebi olayn yaandnda Hseyin Zeytnlnn orada olduunun sylenmesidir.

449 450

a.g.g. a.g.g. 451 Sadk Ersoy, 28. Grme. 452 Hseyin Zeytnl, 18. Grme. 453 Ekler, Resimler, Resim 11: Hseyin Zeytnl (Ak Kara Hseyin) ve Ei, Krca Ky, 2006

Kuru yarn zerine, kuru yarn dibine, bize ark atudu, boru detti, su yok, hem kazyoh hem 300 metre hortumu dedk. Oluu betondan dkt, iki metre yksekliinde be metre uzunluunda duvar rd. 50 cm kalnlnda. O duvarn stne kafam gibi ta bezi koydu. Fakat su yok. tleyi dakt olukta su yok. Sefil Memmet ambadan gelivedi. O zaman kellecinin handa duruyodu. Aa oluu yaptk, rtleyi daktk dedi. bana dedi ki olum samanlkta bir kurban var onu getr hemen burada hesap edek dedi. Gittim getdm, kesdim, yavrum karnn yar, yzmeden bbreklerini kar, Nimete ver bize lokma yapsn iki bacaklarn atm, karnn yardm, bbreklerini alp Nimet anaya verdim. O bbrekleri kavurup meydana getrnceye kadar ben koyunu yzdm. Deriyi kardm getdm eve teslim ettim. Lokmay da Nimet ana getd meydana koydu. Aa bu lokmay yiyecen aracan yere ar, bu kadar emek ektk suyunu getmekte sana ait dedi. Bir glbenk ekti, dua etti, arta krste, levfte, kalemde, 18 bin alemde yatan erler, evliyalar, enbiyalar, veliler, nebiler, cebrail, mikail, israfil, ezrail, tekke trbe, d devletlerdeki tekkeler yz suyu hrmetine, Koyun baba, Kum baba, Piri baba, Pircivan Yz suyu hrmetine, Kul Hseyin, Kul Himmet, Kul Fakr Yz suyu Hrmetine, Ak Ahmet, Sefil Ahmet, Sefil Ali, Zefil Memmet yz suyu hrmetine, Ali Memmet dede yz suyu hrmetine, Anam saymad tekke trbe kalmad, bunlar yz suyu hrmetine, isteimizi muradmz ver Yarabbi dedi. Bir selavat getd. Elimizi yzmze alduk. Yavrum u demlii alda pnardan bir su get dedi. Yanyatan. Gittim ki kolum gibi akyo, hala akyo. Bu gerek deilmi? Daha bundan iyi kerametmi olur. Bunu grdk yaadmz olay bunlar.454 Sefil Memmet ve Yanyatan Ali dervi ounlukta birlikte olan iki yaren dervitir. Yre halk zerinde ok etkili bir konumlar vardr. kisinin de Tanrsal zuhur olduuna inanan bir ok kii vardr. zellikle Yanyatan Ali dervi, derviler arasnda en ok gze grnen ve etkisi en fazla olan dervitir. Sofras yirmi drt saat aktr, insanlara muhabbetleri vastasyla srekli bilgi aktarr. Yanyatan da gizemli olmas bakmnda Sefil Memmete benzer. Asl ismi Ali Belli olan olan Yanyatan Ali dervi Merzifonun Diphackyndendir. Gen yalarda yola ve dervilere ynelmi ve yredeki dervilerle gen yalarnda ilikisi olmutur. Gizemli bir kiiliktir. Az konuur ve her hangi bir ey iin kimseyi iknaya almaz. En nemli zelliklerinden biri askerden geldikten sonra hi sakal ve byn kesmemesidir. Ali Cemal dedenin sakall derviler dedii tipte bir dervitir. Halk arasnda birok sylencesi vardr. Bu sylenceler olaanstlklerle doludur. Bunlardan birini rnek olarak buraya almak yeterli olacaktr. Kulam tamamen kapanmd doktor umut yok dedi bende Yanyatana gittim. Yanyatan Deli aa bizde bir ey, yok sade parpu dedi. o bana yeter dedim.Yat kucama dedi. Hocalarn dar ekt gibi kfleyi arzda erenler evliyalar komad, unun iin bala bunun in bala deli aa parpu kimisine bir haftada kimisine 15 gnde kimisine bir ayda geer dedi. Herkesin bi alm gc vardr ona gre dedi. Velide Oda eyvallah Ali aa dedi. 5- 6 gn olunca kulam fank ediyo fank alyo, 7-8 gn deyince anadan domua dndm. 15 sene
454

Hseyin Zeytnl, 18. Grme.

yle geti. Gine hi oral olmadk, tekrar kapand kulaklarm bu seferde cihaz almaynca idare edemedik.455 Yanyatan Ali dervi ile ilgili yukardakine benzer bir ok sylence vardr. Kendisi ehli kamil bir insandr, insanlarla derinden ilikiler kurar ve dervilik geleneini ok iyi bilir. Yanyatan geleneksel mistik dervilerin neredeyse sonuncusu gibidir. Hibir konuda net aklamalar yapmaz. Bir konuyu sembollerle anlatr, rumuzlarla ssler ve bilgiyi saklar. Onun iin onun muhabbetlerinde sistematik bir bilgi aktarmaktan ok, hisse dayal bir aktarm mevcuttur. Bununla birlikte Yanyatan Ali dervi doalama birok deyi yazm bir ka hari deyilerinde ismini veya mahlasn kullanmamtr. Bu konuda Yanyatana ok nemli hizmetlerde bulunmu olan Hseyin Zeytnl syle der; Kend ismini sylemezdi, Ali Belli, ve yahut Yanyatan demezdi. Saklard kendn gizlerd yav gz gibi saklard. Kimseye srrn aklamazd.456 Deyileri ortamn ihtiyacna gre ortaya karr vermek istediklerini semboller kullanarak anlatr, anlayan anlar gerisi iin uramaz. nsanlarda onun dediklerinden bir sistematik bilgi renmez, fakat farkl bir doyum yaarlar. Bu doyum onlar Yanyatana balar, bu ballk Yanyatan'n daha da olaanstlemesine sebep olur. Yanyatan Ali derviin Ege ve Akdeniz blgesindeki Tahtac Yannyatr oca ile balants hakknda net bir bilgi yoktur. Bunun yannda kk ve ne olduu hakknda Yanyatan Ali derviin Rumi hoca adyla kendisini anlatt iiri nemlidir.
457

Kalktk Horasandan skn eyledik / Mekan ebeli gez Rumi hoca Pirim Hnkar Hac Bekta nazar eyledi / Mekan ebeli gez Rumi Hoca Dervileri vardr dilleri tatl / Dilleri datlda hem muhabbetli Omuzu hrkal kolu pazvantl / Abdal Musaya da e Rumi hoca Dervileri vardr zamahn dutar / On iki imam katardr bu katar Baharn uradm blbller ter / Kandillerin dolu nur Rumi hoca Yolundanm dner kendn bilen / Dnyada ehittir yol iin len Urum diyarna irahber olan / Cihann iinde er Rumi hoca. Pirsultan abdalm rahber haktr / Gaziler comarttr noksanm oktur Doldur gdn sancan ektir / Mekan ebeli gez Rumi Hoca.458 Yukardaki deyiten anlaldna gre Yanyatan Horasan erenleri ekolnden geldiini, Hac Bektan nazaryla irat olduunu, Rum diyarnda hkm srdn,
455 456

Abdullah Balc, 1. Grme. Hseyin Zeytnl, 18. Grme. 457 Yusuf Ziya Yrkan, Anadoluda Aleviler ve Tahtaclar, Hazrlayan; Turhan Yrkan, T. C. Kltr Bakanl Yaynlar, Ankara, 1998, 150-154 458 Ali Zeytnl, 6. Grme.

tatl dilli muhabbetli ve sava dervileri olduunu, baka bir ifade ile ruhsal makam sahibi olduunu, belirtir. Sembollerle doldurduu anlatm zellikle yol iinde belli sembolleri zmeyi bilmeyen iin srlarla dolu metinlerdir. Fakat bu metinlerin kendi iinde zmleri vardr. Derviler bu sembolleri bir ekilde anlarlar. Bu anlama iin zel bir tedrisattan gemezler, fakat birbirlerinin karlkl konumlarn bilirler. Yanyatan Ali derviin anlatamad veya anlatmamas gereken srlar ve aclar varm izlenimi verir. Bu durum halk arasnda onun daha da mitikletirilmesine yol aar. Bu dertli hali ile ilgili bir deyii vardr; Arzumanm arz eyledim o yare / Mecnunam halmdan bir Leyla bilir. Aklar mauku nazl yarime / Mecnunam halmdan bir Leyla bilir. Sabr dedikleri zehirden ac / Cmle dertlilerin sabr ilac Balm Sultan olsun bize yardmc / Mecnunam halmdan bir Leyla bilir Arzumanm arz eyledim o yare / Srr Balm Sultan Bekta Veliye Kavutur Yanyatan' ak Leyla'ya / Mecnunam halmdan bir Leyla bilir459 Yanyatan Ali dervi Sefil Memmet ve brahim aa yrede geleneksel dervi tipine yakn son dervilerdir. Bu derviler iin itikat nemli bir iliki kurma biimidir. Rasyonel bilgi ile uramazlar, halkla ilikilerinde de daha ok olaanst yetenekleri ile fark edilirler. Bu olaanst alglama biimlerine dair inan onlara sarslmaz bir karizma salar ve bu karizma ile problemlere zm bulmaya, ynlendirmeler yapmaya alrlar. Bu dervilerin aratrmamzn konusu olan Dervi Ruhanla da somut ilikileri olmutur. Dervi Ruhann brahim aa ile bir ok konuda anlaamad Dervi Ruhan sevenleri tarafndan sylenir.460 Bunun yannda Sefil Memmet ve Yanyatanla ok zel gnl dostluklar vardr. Dervi Ruhan, Yanyatann yannda hi konumaz, onun muhabbetine sessizlii ile katlr. Dervi Ruhan, Yanyatan kendisinden yksekte bir makamda idrak etmekte, bunun iin byle davranmaktadr. Yre dervileri olarak bu derviin, Dervi Ruhann gnl dnyasnda ciddi etkisi vardr. Bu etki Dervi Ruhann ada dervilerle baz konularda yaad atma noktalarnda kendini gstermektedir. rnein ada derviler reenkarnasyona inanmazken geleneksel derviler ve Dervi Ruhan inanr. Yine ada derviler mucize keramet noktalarna nem vermezken, geleneksel derviler ve Dervi Ruhan iin mucizeler en belirleyici unsurlardr. ada dervilere gre yazlan deyiler dnce ile yazlm iirler iken, geleneksel derviler ve Dervi Ruhan iin vecd ile ilham ile yazlm ilahi metinlerdir. Yrede kalan, yredeki gelenei takip eden geleneksel dervilerin son kua olan Yanyatan ve Sefil Memmet kendileri gibi ardllarn yetitirememilerdir. Fakat brahim Aann oca olu Hamza Aa tarafndan yrtlmektedir. Bunlarn dnda dervilik gelenei byk bir deiim yaam ve halk zerindeki etkisini kaybetmeye balamtr. Dervilik gelenei yredeki saf hali ile devam edememektedir. Sz konusu gelenee bir taze kan olarak gelen Dervi Ruhan deiime ayak uydurmaya, geleneksel dervilerin alglay biimini modernize etmeye almtr fakat bu
459 460

Ali Zeytnl, 6. Grme. Sadiye Ik, 30. Grme; Ali Zeytnl, 6. Grme; Ali Osman Ik, 5. Grme.

abalar kendi sevenleri arasnda snrl kalmtr. Dervi Ruhan ait olduu yrenin dervilik geleneini bilmektedir, bunun yannda Kuran Kerimi bilmekte ve Erzurumdaki Mridinden ald zel bilgileri bilmektedir. Dervi Ruhann bu l sentezi kendi anlaynda somutlam ve eserlerine yansmtr. Aslnda yapmaya alt, gelenein zamana uygun yorumu olarak tanmlanabilecek yaklamn baarl olduu sylenemez. Dervi Ruhann dnda kalan ve kendilerini ada dervi olarak tanmlayan derviler ise baka bir yol semiler, neredeyse tamamen kendilerini mistisizmden arndrmlardr. Dervi Ruhana gre bu seilen yol gelenein devam deil gelenein asli unsurunun ortadan kaldrlmasdr. Bu sebeplerle yre kaynakl olan geleneksel dervilik geleneinin son temsilcisi Yanyatan Ali dervi, gelenekle modernin arasnda kalan ve icazetini dardan alan son dervi ise Dervi Ruhandr. Dervi Ruhann dneminde olan, onun yetitirdii veya kendisinden daha sonra olan derviler daha ok ada dervi kategorisine girmektedir. Bu kategoriler ve Dervi Ruhann gelenek iindeki yeri Dervi Ruhandan sonraki derviler bal altnda incelenecektir.

4.2.2. DERV RUHAN DNEM VE SONRASINDAK ADA DERVLER Dervi Ruhan aslnda snmekte olan bir gelenein deiime ayak uydurmaya alan rneidir. Deiimi fark etmi fakat deiimin ynn inand, ideal olan yne doru yapamamtr. Bu srete mistisizmden daha arnm bir tasavvuf yorumculuuna dnen ada dervilik daha etkin bir hale gelmi, geleneksel dervilik terkedilmitir. Cumhuriyet devrimi ile birlikte ada olmak dervilerin yneldii bir odak olmaya balam ve bu oranda hurafe olarak belirtilen birok inan unsuru Alevilik inancndan arndrlmtr. Sz konusu arndrma sreci daha sonra dervilerin mistik zelliklerinin de grmezden gelinmesine yol am ve bir gelenek hzl bir biimde mistik dnceden arndrlmtr. Bu mistik dnmeden arndrma srecinde Dervi Ruhan, Ali hsan Akta, Cuma Zeytnl, 461 Keiky'l Manicinin Ali ve Pirici Yusuf gibi ada derviler rol oynamlardr. Dervi Ruhan bu ada yorumlamaya katlsa da zamanla bu dervilerden ayr durup daha ok geleneksel dervilere yakn dnceleri savunmutur. Bu duruunun farkl olmasnn sebebi kendisini Erzurumda askerde iken yetitiren mrididir. Dervi Ruhan dndaki derviler, usta rak ilikisini snrl tutmu ve bir mride balanmamlardr. Gelenein iinde deiimin grnd kii olarak aldmz Dervi Ruhandan sonraki dervileri burada anmak yerinde olacaktr. Bu derviler Dervi Ruhann bizzat emek verdii Cuma Zeytnl, Sadk Ersoy462 ve Hasan Kurbandr. Bunun dnda kendisini en sk takip edenler bata Trkmen kadnlar463

461 462

Ekler, Resimler, Resim 9: Ali hsan Akta (Foto hsan), Cuma Zeytnl (Dertli Garip) resimleri. Ekler, Resimler, Resim 10: Sadk Ersoy ( Kul dervi), 2006daki resmi. 463 Kadnlar Dervi Ruhan ermi olarak grm ve yle davranmlardr. Dervi Ruhanda kadn eitlii ve deerinin bilinmesi konusunda ok abalar harcamtr. Bu kadnlardan; Dilaver amaz,

olmak zere Zakir ve Aklardr. Bunlardan Muammer Badem, Veli Balc ve Abdullah Balc Dervi Ruhan mridi olarak kabul ederken, Ali Zeytn retmeni olarak zikretmektedir. Dervi Ruhan gelenekteki deiimin zorunlu olduu bir dnemde gelenein aslolarak yanstt deerleri bozmadan deiime ayak uydurmaya alan bir dervitir. Deiimin gerekliliini fark etmi, fakat deiimin ynn kontrol edememitir. Dervi Ruhana gre akl ruhsal dnyaya tamak materyalistleme deilken, ada dervilerin yorumlar gittike materyalistlemeye imkn tanmtr. Sonuta her trl mistik dnmeden arnmak ada insan deerleri ile barmak anlamnda yorumlanmtr ve ada dervilik daha etkin bir hale gelmi, geleneksel dervilik terkedilmitir. Aleviler Cumhuriyet devrimini ve Mustafa Kemal Atatrk her hali ile kabul etmi, hatta geleneksel derviler tarafndan Atatrkn Methi olarak kabul edilmesi, Alevileri Cumhuriyet ve devrimlerinin bir numaral savunucusu konumuna getirmitir. Bu anlamyla iyi bir Alevi Bektai olmak, sosyal hayat iinde iyi bir Cumhuriyeti, Atatrk olmaya dnmtr. Bu srete st bir kategori olarak kabul edilen ada olmak, dervilerin de yneldii bir odak olmaya balam ve bu anlamda hurafe olarak belirtilen birok inan unsuru Alevilik inancndan arndrlmtr. Sz konusu arndrma sreci daha sonra dervilerin mistik zelliklerinin de grmezden gelinmesine yol am ve bir gelenek hzl bir biimde mistik dnceden arndrlmtr. Yredeki bu mistik dnmeden arndrma srecinde Ali hsan Akta, Cuma Zeytnl gibi ada derviler etkin rol oynamlardr. Geleneksel derviler ile ada derviler arasnda kalan Dervi Ruhan ile Ali hsan Aktan ilk balardaki dervilik anlay benzeirken, daha sonra ciddi ayrmalar yaanmtr. Geleneksel ve ada dervi ayrm yapacak olursak Dervi Ruhan Geleneksel dervie daha yakn iken hsan Akta tamamen ada bir dervitir. Ali hsan Akta mistik olaylarn akl ve tecrbe ile bir aklamas olabileceini nemle belirtirken, Dervi Ruhan aklanamayacak eylere inanmaktadr. rnek vermek gerekirse Dervi Ruhan Reenkarnasyona (yeniden doma-ruh g) inanmakta, deyilerin kutsal olduuna inanmakta, insann Tanrsal zuhur olabileceine inanmakta, itikata nem vermekte, teslimiyeti savunmaktadr. Akl ile gitmeyi fakat karar akla vermeyi doru bulmaktadr. Ali hsan Akta ise daha bu inan ve tutumlara eletirel yaklamaktadr. Ali hsan Akta Dervi Ruhann yakn kyndendir. Kendisi Gvenz kynde Babalk yaparken, Dervi Ruhanda Kuzalan kynde hocalk yapmaktadr. Tanklklar bu dneme rastlar. lk karlamalarnda geleneksel dervilere ynelik yaptklar eletiriler vastasyla yakn dost olurlar. hsan Aktan anlatmyla syle aktarabiliriz: Dervilere devam edecek olursak. Kumbaba'dan brahim dervi vard, mahlas Sersem Kle, iirleri de vardr. te o dnemde Mehmet Ali Ikla, Ruhani
Hatice Bozkurt, Glsm Ik, Sveyda Ik, Bani Kurban, Bani amaz, Kerziban Zeytnl, Nevriye Kaya, Fadime Kaya, Hatice Zeytnl, znur amaz, Hatice amaz yaknnda olanlardr.

babayla, rahmetliyle, o ey iinde tanp arkada olduk, o hocalk yapyordu, Kuzalan kynde bende Bennekte imdiki Gvenz kynde Babalk yapyordum. Orda bulutuk gerek Kuzalanda, gerek Bennekte birbirimize ok yakn grlerimiz ortaya kt. Sanki bir btnn yars gibi durumlara geldik. kimizde brahim dervileri falan grrdk, benim amcam falan da giderdi. Gerek Ruhani gerek ben bizler eletirel gzle bakardk, dierleri biraz fanatik bir gzle bakard.464 hsan Akta ve Dervi Ruhann bu karlamas ve dostluu uzun yllar devam etti. Bu srete birok muhabbet yapld ve insan zerine eletirel olarak giderek keifler yaplmaya alld. Baka bir ifade ile syleyecek olursak daha nce sadece itikatla ve ak muhabbetle aktarlan gelenek bilgisi, bunlarn abalar ile akl vastasyla aktarlmaya, iirlerdeki semboller zlp, gndelik hayattaki anlama yakn yorumlamalar yaplmaya baland. Burada Ali hsan Aktan ksa bir zgemiini onun tannmasn kolaylatrmas amacyla, kendi ifadeleriyle, vermek yerinde olacaktr. Efendim, ben 1-1-1935 ylnda Gmhackye bal Gvenz kynde domuum. 3 yanda Merzifona yerlemiiz. Merzifonda 12 yl durduktan sonra, 1950 ylnda kye (Gvenz) yerleip, odun ekmeden alda hzarclk ve benzeri iler yaparak, bunun ierisinde sr gtme bile var 12 yl da kyde yaadk. Sonra Gmhackye 1963 ylnda geldim, burada 6 ay bakkallk yaptm, bakkallk yaparken orada kara kalem resimler ile alrken benim mesleimi deil de resme yeteneimi fark eden fotoraf arkadalar bana birlikte almay teklif ettiler, ben onlarn teklifini kabul etmiyorum ama fotorafla kar da bir sevgi bende oluuyor. 1963 ylnda herhalde 1964 ylna yakn zamanlarda ben fotorafla balyorum ve 1980 ylna kadar, fotoraflk mesleine devam ediyorum, iki olum yetitikten sonra onlara teslim ediyor, Fotoraf ilerini onlara brakyorum, kendim yal boya resim almalarna arlk veriyorum. O gnden bu tarafa 26 yllk sre iinde 8 kiisel resim sergisi atm, bunlarn iinde Gmhackyden balayarak, Merzifon, Amasya Hazeranlar Kona, orum Mzesi (Milli Eitim haftasnda), Kbrs Lefkoa Mcahitler sitesinde ve yine Merzifonda Cumhuriyet bayramnda ve Gmhackyde 8 kiisel sergi yaptm. imdi almalarm oluyor ama bu arada kitaplar yazdm. Anadoluyu Kucaklayan Ozan Mahzuni erif kitabn yazdm, kitabn yazdm derken, onun iirlerini derledim, kendi fikirlerimi de koydum. Ondan sonra Anadoluda Bir Duru Kaynak diye Atatrkn ada Kul Fakr isminde bir ozann iirlerini yazdk. Yazdk diyorum nk edebiyat retmeni Sabri Ycelde vard, onunla birlikte yazdk bu kitab. Bir saha derlemesiydi, Hacky Merzifon dili arlklyd. te bu yl 2006 ylnda Mucizelerin Dili nanlarmz kitabn, bu tmyle benim grlerim kitaba geti yani bu anlattm sre ierisinde tasdiksiz, sizinde sz konusu edeceinizi tahmin ettiim dervie yaam sreci bylece bu gnlere geldi, bundan sonra ne olacak bilmiyorum. 465 Kendisi bir ressam ve yazar olan Ali hsan Akta yrede saygn bir yere sahip olmakla birlikte Alevi Bektai retisi konusunda da danlan bir kii konumundadr. Dervi Ruhanla ilk balardaki yaknlamalar daha sonra ikisinin de grlerinde farkllama ortaya kmasyla ayrla dnmtr. kisi de hibir
464 465

Ali hsan Akta, 3. Grme. Ali hsan Akta, 3. Grme

zaman birbirinin arkasndan yanl bir ey yapmamtr. Fakat farkl grlerini birer farkllk olarak grp birbirlerini ylece kabul etmilerdir. Ali hsan Akta, sz konusu farkllamada Mahsuni erifle olan dostluunun etkili olduunu belirtmektedir. Bu konuda kendisi ile yaptmz grmeyi aynen aktaryorum: Caner Ik- hsan bey siz dervilik kelimesini ada kelimesi ile birlikte kullanalm dediniz. Bunda Mahzuni'nin etkisi olmu olabilir mi? Ali hsan Akta- Tabi var kesinlikle. Caner Ik Siz buradaki geleneksel dervilii Mahsuni ile birlikte evrensel deerlere daha yakn bir hale getirdiniz diyebilir miyiz? Ali hsan Akta- Btnletirdik, daha canl bir yap ortaya kt. Caner Ik - Bu anlamda eskisinden daha farkl bir ey ortaya kt. Ali hsan Akta- Tabi eskisi daha bireysel ve mistikti, bireysel derken, be kii de olsa birbirlerini aamyordu ama Mahzuni'yle birlikte evrensel bir ekle brnd.466 Ali hsan Akta tam bir Mahsuni hayran ve dostudur. Bu dostluk Mahsuni tarafndan da ok zel bir dostluk olarak kabul edilmitir. Mahsuni erifin kendisi adna yazd birka deyii vardr. hsan Akta, Gmhacky yresine Mahzunicilik diye bir adlandrmay da hediye etmitir. Bunlara gre Mahsuni ehli kamil bir insan olmann tesinde, ada dnyaya en gzel uymu kiidir. Gelenekte yapt eyler nemli deiimlerdir ve savunulmas yaygnlatrlmas gereken deiimlerdir. Dervi Ruhanla belki de elimelerinin en nemli sebebi bu Mahsuni hayranldr. Dervi Ruhan Mahzuniyi bir ozan olarak grr fakat bir dervi, gerek olarak kabul etmez. Bunda Dervi Ruhann eren-gerek snflamasn nasl yapt bizlerce bilinmemektedir fakat Dervi Ruhan, Mahzuninin szlerinin hepsinin ilahi nitelikte anlalmamas gerektii konusunda ok uyarlarda bulunmutur. Dervi Ruhana gre deyiler ilahi nitelikli eserlerdir ve Tanrya olan teslimiyetle, muhabbet ortamnda vcuda gelir. Sz konusu deyiin vcuda gelmesi aslnda bir nevi Tanrsal szn grnr olmasdr. Toplumsal, psikolojik, politik sylemlerle ve ona dair iirlerle, ilahi nitelikli deyiler kartrlmamaldr. Bunlar birbirine karrsa zamanla deiebilir nitelikte olan birok gr halk tarafndan deimesi g ilahi prensipler gibi alglanabilecektir. Nitekim Mahsuni hayran olan Gmhackydeki dervi aileleri, bu sre sonunda olaanst olaylara inanmaz olmu ve genleri hzla materyalistlemitir. Dervi Ruhan, bu deerlerin hepsinin stnde bir anlay erevesi olarak dervilii ve inanlarn savunmu, fakat bu dncelerini ou okuma yazma bilmeyen insanlardan oluan sevenleri dnda, baka bir kitleye ulatramamtr. Kentli aydnlar da sz konusu gelenek iinde, Mahsuni ve onun dncesi iindeki kiileri daha makul bulmu ve o dncede olmay en meru dnme biimi, bilgece dnme biimi olarak kabul etmitir. Geleneksel dervilikten ada dervilie gei, Dervi Ruhan ve Ali hsan Akta zelinde ok ak bir biimde gzlenmektedir. Dervi Ruhan hurafe olarak kabul edilen birok eyi bizzat yaad iin dnme biimi farkl olmutur. Birok annda zel metapsiik deneyimler yaad iin yaadklarn aktaramamtr. Bu aktarmamasnda onu tutan iki ey vardr. Bunlardan birincisi yaananlarn sr olmas
466

a.g.g.

ve anlatlmasnn deil, grlmesinin daha nemli olmas kabuldr. kincisi ise anlatmaya kalksa bile, yaadklar, deneyimlemeyen birisi iin sadece yalan ve hurafe olacaktr. Dervi Ruhana gre akl akn ykselmesine vesile olacaksa gereklidir, yoksa akl ak ketliyorsa o akl terk edilmelidir. Bu anlay ada derviler iin kabul edilebilir bir ey deildir. nk akl suistimali nleyecek bize yn verecek yegane aracmzdr, insanlar ak ve iman adna kullanlm ve suistimal edilmitir. Akl ve bilimin nclleri ile insanlk daha aydnlk geleceklere kavuacaktr. Bu anlamyla geleneksel dervilerin iyi niyetli olanlar aslnda akli olan anlatmaya alm, fakat halk bilgisiz olduu iin onlar ancak inanla bir noktaya tamlardr. ada derviler bu anlamyla dervilii ok farkl yorumlamlardr. Onlara gre eski geleneksel dervilerin yaad birok olaanst olay, halkn kafasnda yaratt olaylardr. Halk bilinlenince bu olaanstlk asl anlamna kavuup olaan eylere dnecektir.

Ali hsan Akta iir yazmaktadr, iirleri Dervi Ruhan kadar gl deildir. Fakat Ali hsan Aktan bir eyin aktarlmasnda olaanst bir yetenei vardr. Kafas sistematik alr ve bir resim izer gibi olaylar anlatmay baarr. Bu anlamyla yazl anlat geleneine daha uygun bir ifade tarz vardr. Bu zelliini nitekim hazrlad kitaplarda da grmek mmkndr. Burada, akl ile balayp dnya dzeni ve Trkiyenin nasl olmas gereklilii ile bitirdii bir yazsn alntlamak aklayc olacaktr.

Akl insann en gerekli duygusudur. Akll olun ve aklnz iletin, byle diyor bizi yaratan. Gel gr ki, aklmz bir trl rahat brakmyorlar. Yobazlar, softalar cahil hocalar,cahil dedeler br tarafta da artlanm papaz ve benzeri ,din grevlileri. Bu saydmz insanlar neyin kavgasn veriyorlar dersiniz. Bilerek ya da bilmeden, kader ve korku temalarn bildikleri gibi vazederek kendilerini de kskaca alm bir dzenin alt yapsn oluturuyorlar. Sz konusu etmek istediim dzen, dnya nimetlerinin tmn ellerine alp, onlardan sonuna kadar yararlanp, geri kalanlar da geni halk kitlelerine, paylam kurallarna uymayan bir ok biimlerde verilmeye allan dzendir. Anlyorum bana diyorsunuz ki yahu u dzenin adn koysan ya. Sevgili okuyucularm siz o dzenin adn biliyorsunuz, yz yllardr adn koymular o dzenin ya da dzensizliin adn. Emperyalist ve onun kollar olan Kapitalist sistemler. Bata sava sanayisini alabildiince geniletiyor ve zenginletiriyorlar. br yanda Kapitalist retim aralarn ellerinde tutanlar, iyi niyetli de olsalar sistemin gerei rettikleri rnlerin karlnn ounu st dzeydeki aa babalarna dolayl yollardan vermek durumundalar. Peki ne olacak, bu kara dzenden nasl kurtulabiliriz. Tek seenek var, Trkiye Cumhuriyeti Bamsz, Demokratik, Laik, Sosyal, Hukuk Devleti yasalarna uyup, isteyerek ve inanarak devleti doru drst ynetebilmektir. Dnyada uygulanan tm sosyal sistemlerin en gzeli olduu ok ak bir ekilde anlalan bu Kemalist dzenin btn lkelere rnek olacak nitelikte uygulanmas gerekiyor. Yalnz benim topram deil, benim vatanm. Yalnz kiisel zenginlik deil, lkemin zenginlii. Yalnz benim zgrlm deil, lkemin bamszl... Bu duygu ve inanla el ele verirsek,

btn dnya bize gpta ile bakacak, rnek alnacak byk bir devlet ve toplum olacaz... Ama nce inanp sonra da, bata gerek bir toprak reformu ve bir ok alanda toplumun bar ve zgrlnn salanmas iinde yeni dzenlemelerin yaplmas gerekiyor. Tanr btn gzellikleri, zenginlikleri vermi yurduma ve insanlarmza. Yeter ki bizi ynetenler bu gerei grsnler ve de istesinler. Karanlklar dalyor, afak aaryor gnein domas yakndr Ne Mutlu nsan Gibi Yaayp nsan Gibi lene.467 Ali hsan Akta bu anlamyla da dervilii adalatrmtr. Sadece deyilerle iletiim kuran Alevi Bektai geleneinin yazl kltr balamnda da ifade edilebileceini gstermitir. Bu zelliinden dolay, konferanslara katlmakta, ozanlarla dostluklar kurmakta, dernek faaliyetleri iinde bulunmaktadr. Baka bir ifade ile modern olan btn yaplarla bark bir halde hizmet retebilmenin doru olduuna inanmaktadr. Dervi Ruhan bu noktada geleneksel dervilere benzemekte, baz iirlerini ak baz deyilerini rumuzlu yazmaktadr. Aktarmda iman, samimiyet ve aka nem vermekte ve byle balar saladnda anlat ve aktarm daha kolaylamaktadr. ada dervilie geiin makbul olduu dnemde Dervi Ruhann duruu dierlerine gre ok farkldr. Bu farkl duruun sebebi kendisini Erzurumda Askerde iken yetitiren mrididir. Dervi Ruhan dndaki derviler usta rak ilikisini snrl tutmu ve bir mride balanmamlardr. Dervi Ruhandan sonra dervilie merak salan herkes ada dervilerin ynlendirmesine girmitir. ada dervilerden olan Ali hsan Akta dervi Ruhann mridi hakkndaki sorumuza deiik bir cevap vermitir. Dervi Ruhann mridinin bir kurmaca olabileceini yle sylemitir; Biraz gizemliydi Dervi Ruhan, askerlik dneminde birisini anlatrd. Fakat onunda bir kurgu olduunu sanyorum. Baz insanlar aktiftir, herkes birilerinden etkilenirler, ama retim yapmasnda bu etkinin pay fazla deildir. Kendi daha aktif bir yaam ierisinde olan insanlar retirler. Dervi Ruhani, kendi zgn dncelerini ok severdi, retirdi, doalamalarla ortaya karrd, bunun ierisinde vecd durumlarnda eserlerinin kt da olurdu. 468 Ali hsan Akta aslnda bu yorumu ile Dervi Ruhana daha st bir deer verdiini gstermektedir. nk ona gre Dervi Ruhan aktif bir insandr ve kendi cevherinden gzel hikmetler yanstabilmektedir. Ona gre Dervi Ruhan bilgileri daha tesirli olsun diye Erzurumda bir mridi kurmutur. Bunu yalan yapaym diye deil hizmeti daha doru aktarabileyim diyedir. Fakat bizim almalarmz ve Dervi Ruhan zerindeki etkisine bakarsak bunun bir kurmaca olmas mmkn gzkmemektedir. nk mridinden bahsetmesi onun duygulanmasna ve cokulanmasna sebep olmaktadr. Belki u sylenebilir. Dervi Ruhan mridi ile
467 468

Ali hsan Aktatan alnan okuyucular iin hazrlad bir yazl metin. Ali hsan Akta, (ada Dervi), Amasya - Gmhacky - Gvenz ky, 1935 doumlu, lkokul mezunu. Kayt; Gmhackyde Ali hsan - Yeter Aktan evinde, 22.08.2006 tarihinde yaplmtr. Video kaset kayddr, grmenin ikinci ksmdr. Eklerdeki Grme Listesinde 4. Grme.

daha baka iletiim biimleri ile temas halindedir ve bunun da aktarlmas mmkn deildir. Tasavvuf iinde veysilik469 dediimiz ekolde mekansal olarak birlikte olmadan his ve rya yolu ile birlikte olmak diye adlandrdmz bir yol vardr. Belki de Dervi Ruhann byle bir iletiimi vardr. Ama hsan Aktan da dedii gibi bu nokta ok gizemlidir ve neredeyse kimse net bir bilgiye sahip deildir. Buna ramen bir mridi olduu kesindir, nk Dervi Ruhan yredeki deiime gre ok zel bir grnme sahiptir, bunun yannda iirleri dier yazanlara gre ok gldr. Kendisi nce geleneksel dervilii ada dervilie evirenlerle birlikte olmu daha sonra ada dervilerin aslolan ihmal ettiini syleyerek kendine zg bir noktada durmutur. Yrede yaanan deiim rzgarndan Dervi Ruhann yetitirdikleri de kendini kurtaramamtr. Dervi Ruhann rencileri belli bir bilgi birikimine gelince Dervi Ruhandan rendikleri eletirme tarz ile onu eletirmiler ve akla uygun gelmeyen aklamalarnda, onun yanl syledii kararna varp, ada dervilerin sylediklerinin daha akla yatkn olduunu dnmler ve uygulamlardr. Kendisi de bir dervi olan Ali Zeytn Dervi Ruhann yetitirdii dervileri hakknda unlar sylemektedir. Yettd ak dervi; Cumay aaynan (Cuma Zeytnl), Koca Sadk (Sadk Ersoy) var. Bunlara ok emek verdi. Onlara ok alt. Onlara insanl yolun kurallarn retti. Bunlar Krcada olan, baka kylerde de bir srs var. Yemieni, etmi'si, Hacky'n, Seciyen'i buralarda bir sr yarleri yarenleri var. Ayn rfaninin Yanyatann misali bir sr yar yarenleri mrdleri var. Hele de yemiende iki tane ak(Abdullah ve Veli Balc) yettdki, meyveleri ekmeyinen tkenmez.470 Ali Zeytnn de dedii gibi Dervi Ruhan Cuma Zeytnl (Dertli Garip) ve Sadk Ersoya (Kul Dervi) ok emek vermitir. Dervi Ruhandan sonraki dervilerden olan Cuma Zeytnl ilk zamanlarnda Dervi Ruhana tabidir daha sonra mistik konularn yorumunda ayrmlardr. Bu ayrma ada derviliin poplerlemesi, Mahzuniciliin artmas ile paralel bir zamana denk gelmektedir. Yine Dervi Ruhann yetitirmelerinden olan Sadk Ersoy, Cuma Zeytnlnn fikirlerine eilim gstermi. Dervi Ruhan bir gerek-eren olarak kabul eden Sadk Ersoy ada dervilerin fikirlerini daha aklayc ve tatmin edici bulmutur. Bunlarla birlikte ozan ve aklar Dervi Ruhann daha sadk takipileri olmutur. Muammer Badem, Veli Balc ve Abdullah Balc, Dervi Ruhan mridi olarak kabul ederek en byk rneklii sergilemitir. Ali Zeytn, Hasan Kurban ise Dervi Ruhan retmeni olarak grdklerini belirtmilerdir. Dervi Ruhan ile ilikileri baznda sz konusu dervi ve aklar srasyla anlatmak aklayc olacaktr. Cuma Zeytnl Krca kynde domu genliinde cem zakirliine-akla heves etmi ve o dnemde Yemini,Virani ve Fuzuliden deyiler ezberleyip icra etmi bir aktr. Daha sonralar Dervi Ruhan Kuzalanda hocalk yaparken, yakn olan kynden gidip gelerek Dervi Ruhann rencisi olmutur. Dervi Ruhanla
469

Hasan Yksel Saim Sava, veysilikten Bektailie Kitab- Cebbar Kulu, Sivas , 1997, 8-15. Sleyman Uluda, szlk, 369 470 Ali Zeytnl, 6. Grme.

ok scak bir gnl dostluu vardr. Dervi Ruhana ait birka sylencede sylencenin ana kahraman olarak gemektedir. Daha nce yazm olduumuz sylenceler iinde bunlardan biri anlatlmtr. Cuma Zeytnl Dertli Garip mahlasyla iirler yazmaktadr. iir yn gldr fakat doalama iir yazmaz, iiri kafasnda yazar sonra kada dker. Az fakat gl iirleri vardr. Dervi Ruhan ile ilikisi youn bir biimde 1970 yllarna kadar srm daha sonra Gmhackydeki ada dervilerin dnyaya baklar kendisine gre daha makul grnmtr. Aile ile geimimi en nemli nokta olarak benimseyen Cuma Zeytnl, kendisi de rnek bir aile olmaya zen gstermitir. Geleneksel dervilie dair eletirileri onu, gelenekten koparmtr. Bu noktadan sonra ilk bata mridi olarak kabul ettii Dervi Ruhan da eletirmeye balamtr. Bu eletiriler aslnda Dervi Ruhandan kopuun da balamasn salamtr. Bu eletirilerin ieriini kimseye anlatmamlar, kendi aralarndaki ayrmay fark edip farkl olduklar yerde birbirlerini kabul etmilerdir. Aslnda burada Dervi Ruhan olaanst bir sabr ve anlay gstermitir. Kendisi yredeki hi kimse hakknda olumsuz bir sz sylememitir. Herkesin olmas gereken yerde olduuna dair bir hikmetli inanc vardr. Bu olunan yer konusunda da kendisini sabitlemitir. Dertli Garip iir konusunda gerekten ustadr ve Dervi Ruhan okayan iirleri vardr. Bunlardan birini kendi aklamas ile birlikte almak, hem dnyay nasl anladnn grlmesi hem de iir tarz hakknda bilgi vermesi asndan nemlidir. Gvercin donunda gel dedi geldi Mmin kullarn eline ald Daru e stnde namazn kld Hnkar Hac Bekta Veli ho geldin Kadnck anaya elma getirdi Nu etti sultanm aslna erdi Dedi ezen glnde Selman grd Hnkar Hac Bekta Veli ho geldin Dertli Garipimki Veliden ren Kuluklay grp sevgiyi gren Alc aacnda gnlne giren Hnkar Hac Bekta Veli ho geldin Gvercin donunda geldi diyo emme ak demeye hakl, onu sen nasl yorumlayacaksn, mazlum donunda geldi, omuzunda heybe, elinde asa, gelirken Erciyes danda bunun nne ekemeyenler adam kardlar. Bir dervi geliyo onu bu tarafa salmayn diye, Hnkar, ilmiynen onlar ikna etti, bunlar biz ilmine g yetremedik dediler. Derler ya keramet olarak ahini saldlar git dut deyi sonra boynundan tuttu Hacbekta silkinince boazndan tutup gzleri dar frlad diye. ahin dedikleri senin gibi benim gibi bir insand, oraya gidiyo Hac Bekta sorguya ekiyo, konuuyo konuuyo, Hac bekta ilimden kltrden balaynca, o gnderdikleri adamn boazndan baka bir kelime kamyo, hani, hrtla skld

derler. limi fazla kltr fazla, geliyo diyoki, ben diyo onun karsnda bir ey konuamadmki diyo. Bunun asl budur471 Cuma Zeytnl iirlerinde kulland her menkbeye ait semboln gereklie dayandn iddia eder. Baka bir ifadeyle her sembol yaanabilme imkan olan bir gerekliktir. Yukardaki Gvercin sembol mazlum anlamna, Dar yn zerinde namaz klmak, kimseyi incitmeden insanlarn vicdanna hitap ederek konumak, Al aacndan meyve vermeyi, alc olann ihtiyacn almas gibi aklamaktadr. Cuma Zeytnl eski dervilerinde aslnda byle sylemeye altn iddia etmektedir. Sz konusu yaklam ada dervilerin ortak yaklamdr. Fakat baz deyiler vardr ki iaret ettii semboller ancak mistik yorumlanr, ite o noktalarda da eletirel yaklarlar. Aslnda sz konusu yorumlama almalarn, Dervi Ruhanda yapmtr, fakat onun fark her eyin aklla anlatlamayacana dair kanaatidir. Deyie kymamak gerekir diye kendini snrlamak gereini dnmtr. Cuma Zeytnlnn kendisine ait bir deyiinin bir ktasn nasl yorumladn rnekleyerek devam edelim. Biz you bilmeyiz vardan var olduk Algann iinde bnyeyi kurduk Haktan emir oldu dnyaya geldik Gndermi cemal gren vnsn You kim bilir you, ite bu dediim noktalar bilmeyenler bilir you, onlar btn hak dediimizi hep havann zerinde gstermiler bize, you bunlar gstermiler. Bektai vardr, varn iinde yaamtr, var etmitir herkesi. Haktan emir oldu dnyaya geldik derken bir ana dnyaya getd bir varla yardm etmese emretmese hibir ey yapamasa haznede bunal lr. Ali Hoca'nnda (Dervi Ruhann) bir sz vardr Muhammet'in efaati gelince diye o budur ite.472 Cuma Zeytnl ada derviler arasnda iirine en hakim kiidir. Dier dervilerin yapmad bir eyi yapar, hem iir yazar hem de bunlar aklar. Aklarken bu gereklie uygunluk noktasndan aklamalarda bulunur. Cuma Zeytnl, Dervi Ruhandan uzaklap ciddi kopma yaayan rencilerinin banda gelir. nk kendisi Dervi Ruhann en iyi rencisi iken ada dervilik yorumunu daha doru bulmu ve o yne doru ynelmitir. Dier bir derviimiz ise Sadk Ersoydur. Kul Dervi mahlas ile iirler yazan Sadk Ersoy, yrede Koca Sadk lakabyla tannr. Sadk Ersoy, 1943 Krca ky doumludur, 1990 da bir trafik kazas geirmi ve belden alt tutmaz olmutur. Bu halinde tek tutkusu iir ve muhabbetler olmu ve dervilik zerine iirler yazmtr. Sadk Ersoy, Dervi Ruhann ikinci elden rencisidir. Daha ok bilgilenmesinde Cuma Zeytnl etkin olmutur. Sadk Ersoy, Dervi Ruhan, Kuzalan kynde hoca iken ona sk gidip gelenlerdendir. Kendisi Dervi Ruhanla olan ilikisini yle belirtir;
471

Cuma Zeytnl, (Dervi Dertli Garip) Amasya Gmhacky - Krca Ky, 1929 doumlu, lkokul mezunu. Kayt; Gmhackyde Cuma Fatma Zeytnlnn evinde, 23.11.1996 tarihinde yaplmtr. Teyp Kaset kayddr. Eklerdeki Grme Listesinde 10. Grme. 472 Cuma Zeytnl, a.g.g.

Cuma abi Ali aamn (Dervi Ruhann) ra, bizde Cuma abinin rayz. Ali aamn bildiini Cuma abi biliyo, Cuma abinin bildiini ise biz rendik.473 Sadk Ersoy iyi niyetli bir kii olmas ile evrede tannr. Kazadan sonraki durumu onu zoraki yataa balam ve bu vesile ile muhabbetlerden uzak kalmtr. Bu esnada kendi kendine bir eylerle urarken kendi anlatmyla iir yazmas bir rya vastasyla gereklemitir. Bu olay yle anlatr; Ryamda Hac Bekta Veliyi grdm yani, gece gndz yalvarudum, Yarabbi sen bana gendmden demeyi nasip et diye, ehlibeyte saygm sevgimi bol et diye yalvarudum yani. Kul Dervm diye son beyitine syleyecen dedi. Yani, ryamda Hnkar dedi. Ondan beri Kul Dervi diye yazarm.474 Kul Dervi mahlas ile birok deyi yazm olan Sadk Ersoyun deyileri doalama deil kalemle yazlma deyilerdir. Birok deiinin konusu bulunduu durumla, (belden aasnn felli olmas) ilgili olarak yalvarma ve acy dile getirme zerinedir. Bunlarn yannda yol zerindeki baz mevzular iledii de olur. Fakat deilerinin tasavvufi derinlii zayftr. Bu konuda birka deyiini buraya almak yerinde olacaktr. Bahedeki gonca gle / Blbl olup konamadm Alm tomurcuk gl / Deremedim deremedem Ben bu candan bezer oldum / Gece gndz alar oldum Dnya bana zndan oldu / Sen tabibsin kaldur beni. Kul Dervm sabr ile / Pirim ah merdan ile Bahedeki gonca gle / Blbl edip gondur beni. Yolcu olup yola geldim / Pirim ah merdan / Ali yol olu yol zefiliyim / Pirim ah merdan Ali Erenlerin yolu ince / Yolcu gelir gndz gece Cmle nebilerden yce / Pirim ah merdan Ali Fatma anann yavrular / Meleir Kuzular Cmle erenlerin ah / Pirim ah merdan Ali Kul Derv var eyledin / Yolunda kurban eyledin Nazar edip dil eyledin / Pirim ah merdan Ali nim inim inliyorum / Gel derdime derman eyle Gnlm glmez gzm alar / Gel derdime derman eyle
473 474

Sadk Ersoy, 28. Grme. Sadk Ersoy, a.g.g.

Bir mnafk mafeyledi / Ellere gl eyledi Hayatm maf eyledi / Gel derdime derman eyle Dnya bana zndan oldu / Sanclardan bezer oldum Sanki ben bir yazar oldum / Gel derdime derman eyle Kul Dervm biareyim / Mecnun gibi gezemedim Eller gibi glemedim / Gel derdime derman eyle Sadk Ersoy sanki geleneksel derviler ile ada derviler arasnda kalm gibidir. Geleneksel dervilerin mucizelerine, yeniden doua, tanrsal tecelliye inanr. Bunun yannda ada dervilerin de geleneksel derviler gibi dndn sanr. Bu anlamyla Sadk Ersoy hem yataa bal hali ile, hem de yola olan iyi niyetli ve eletirel olmayan kabullenici ball ile, ok naif bir noktadadr. mrnde bir ok dervie hizmet etmi ve en byk yaknl Dervi Ruhandan grm, ona balanmtr. Dervi Ruhan ok byk bir insan olarak dnd iin, yol iinde takld konular abisi gibi grd Cuma Zeytnlye sormay daha uygun bulmutur. Sadk Ersoy, bu alma iinde dervilerin deiiminin halk nazarnda grnm hakknda bir bilgi vermitir. Sadk Ersoy aslnda tam bir halk adamdr ve onun gznde btn derviler birdir, ondan stn bir konumdadr. O onlara hak gzle bakmakla sorumludur. Onlarn att noktalardan birinin tarafnda olmay semek ona gre haddini bilmemektir. Bu noktada derviler arasnda bu deiim yaanrken, halk nazarnda yola safa balananlar Sadk Ersoyun tavrnda bir yaklam gelitirmilerdir. Bu durumuma uygun bir atasz vardr. Eri erden seen krdr sz, yola hizmet eden herkeste bir hikmet olduunu dnmeyi salk verir. Yol iindeki dervileri de kiisel deerlendirme ile yarglamann yanllna iaret eder. Dervi Ruhann en yakn dostu ve ayn zamanda rencisi olan Hasan Kurban475 da sz konusu gelenek iin nemli bir kiidir. Hasan Kurban Arapa yazp okumay renmek iin bir hoca ararken Dervi Ruhanla yollar kesiir ve ok yakn dost olurlar. Bu srete ailecek Dervi Ruhan bir gerek olarak kabul ederler. Hasan Kurban, Dervi Ruhanla yapt muhabbetlerde pierek Zefil Kurban mahlas ile deyi sylemeye balamtr. Tarz olarak Dervi Ruhana yakn olan iirlerden biri yledir. Dostum dosta nazn yayn eker / Gnl gzetir ama vurmak istemez. Sevgi bahesinin gln diker / Alr koklar ama krmak istemez. Cemal aynasnda kendini gren / Rza bahesinin gln deren Sarraftr altunun kymetin bilen / Alr satar ama almak istemez. Zerrece hak yolu hile gtrmez / craatsz kii yol bitiremez Yk Cevher olan asla sezdmez / Alr satar emme almak istemez.
475

Ekler, Resimler, Resim 12: Bani amaz, Bani Kurban ve ei Hasan Kurbann (Sefil Kurban). etmi kynde, 2007 de ekilmi resimleri.

Hakikate eren gerek bellolur / Ak olan yana yana kl olur Aynel yakin olan maksudun bulur / Bu fani cihanda durmak istemez. Akn dalgasn oa getren / Gnlden gnle elma bitren Kekl elinde himmet yetren / Kabn amayana guymak istemez. Sefil Kurbanm masum u gnlm / Nefsine hkmeyle ldr benliin Sana baholunan can ile tenin / Aka yakar nara yakmak istemez. Hasan Kurban deyi yazmasnn yannda ok da kitap okuyan bir kiidir. nsan ve onun varolu sebepleri zerine kafa yormutur. Bu anlamyla 1960l yllarda ruh ve insan hakknda bir ok yayn okumu ve bunlar zerine tartmalar yapmtr. Fakat gerek aydnlanmasn Dervi Ruhan vastasyla yaadn da anlatmtr. Grmemizde unlar sylemitir. Gml, Azmi Aziz ktphaneciydi, Elektiriki Hakk, Galip hoca, byk adamlard ve ruhuluk kitaplar vard, onlarn ruh ve madde diye kitaplar vard orada ayetler zerinden bu konular alr tartlrd. Orada bunlar okumaya alr ve tartrdk. Dnyaya gelip gitmeyi, yeniden domay anlatrlar ve ispatlardlar. Bunlar kitaptan biliyodu, ama Ali aa (Dervi Ruhan) hakikatten biliyo. Dervilerin tad ile o kitaplarn dad baka. Derviler hakikatten bilir..476 Hasan Kurban derviler arasnda ok zel bir rnektir. Gerek eski yazy gerek yeni yazy okur. Yeniliklerden haberdardr. O kadar ki spirtalist (ruhu) bir dernek olan Metapsiik Tetkikler ve lmi aratrmalar Derneinin yaynlar olan Ruh ve Madde yaynlarn okumu ve tartmtr. Ama onun arad mevzuyu kavramas Dervi Ruhann vastasyla olmu, ak ile dnmek onun vastasyla gereklemitir. Hasan Kurban, Dervi Ruhan hi terk etmeyen nadir dostlarndandr. Bu sadakat ve sevgisi Dervi Ruhan tarafndan da nemsenmitir. Dervi Ruhann Hasan Kurbana yazd bir deyi vardr; Sizden ne eksemde ektiim bilmem Duttugum eli yad ele salmam Nefsimden lmem akmdan lmem Vadem yetse bile gidip gelenim Candan sevip size demiiz karda Halden bilenlere ah olsun yolda Bize hata sulu dese de kalle Hak am sarsmaz asla imanm Biladerim dedim bilmem karimi Gerek olan bo brakmaz yerini Zefil Kurbani tutup ola varm Tutanlara nasihatm sayanm.
476

Hasan Kurban, (Dervi Sefil Kurban) Amasya - Gmhacky - etmi Ky , 1926 doumlu, lkokul mezunu. Kayt; etmi Kynde Hasan - Banu Kurbann evinde, 05.02.2007 tarihinde yaplmtr. Video kaset kayddr. Eklerdeki Grme Listesinde 16. Grme.

Ik Ruhanmasum geldim giderim Bir vesile oldu anam pederim ahtan himmet alrsam H derim artmasn ahm elden dmenim.477 Hasan Kurban hakknda Dervi Ruhann yazd deyi aslnda nasl bir yaknln olduunu da gsterir. Bu yaknlk aslnda ailece bir yaknlktr. Hasan Kurbann ei Bani Kurban da Dervi Ruhann en sevdii insanlardan biri olmutur. Dervi Ruhann etkiledii bir ok ak ve dervi vardr. Bunlardan biri olan Ali Zeytn, onun muhabbetlerinde bulunmu fakat onun dervii olmamtr. nk kendisi Kumbabal brahim derviin talibidir. Dervi merep olduu ve bir geree hizmet ettii iin Dervi Ruhan da bir gerek olarak kabul etmi ve muhabbetinden ok ey almtr. Onun deyimiyle Dervi Ruhan Kaygusuz'dur nk gerekten de Dervi Ruhan ok derin bir dinginlik halindedir. Bu hal onun hibir eyi nemsemedii eklinde anlalabilir. O sebeple derviler arasnda Kaygusuz diye arldn da kendisinden renmi bulunuyoruz. Ali Zeytn Kaygusuz Ik Ruhan retmenimizdi478 der. Onun ne kadar yrede etkili olduunu syler. Aklar (cem zakirleri) ve ozanlar yannda Dervi Ruhann ok zel yeri olduu kimseler vardr. Bunlar onun yetitirdii aklardr. Bu aklardan Abdullah Balc ile Veli Balc, Gmhackyn Yemien kynden olup, geleneksel aklarn son halkalarndandr. kisi de usta rak ilikisi ile yetimitir. Bunun yannda bir geree hizmet edip bir mrit terbiyesinden gemilerdir. En fazla birlikte olduklar ve nasip aldklar mritleri Dervi Ruhandr. Yaklak dokuz sene birlikte muhabbetlere gitmiler ve gerein-erenin hizmetini yapmasna yardmc olmulardr. Abdullah ve Veli Balc kardetir, babalar Halil aa diye bilinen yrenin ok nemli bir geleneksel derviinin sevenidir. Bu aklar da sz konusu terbiyeyi babalarndan almlar ve bildikleri oranda, gnllerinin yettiince, yola hizmet etmeye almlardr. almamzda zikrettiimiz Dervi Ruhana ait sylencelerden birini Abdullah Balc kendi bandan geen bir olay olarak anlatmtr. Dervi Ruhann zellikle son demlerinde yaknlaan Muammer Badem (zlemi) de Dervilik gelenei iinde nemli bir isimdir. nk Muammer Badem dier ad ile zlemi, Dervi Ruhann kendisinin mridi olduunu sylemekte ve kendisinin usta rak ilikisinden geen son kuak ozanlardan olduunu belirtmektedir. Ik Ruhan (Dervi Ruhan) benim Mridimdir. nk bizim birbirimize gnl bamz vard. Kim ne derse desin, nasl sylerse sylesin. Gnl ba vard.479

477

Hasan Kurbann tarafmza emanet ettii iir defterinden kaydedilmitir. Ben bir kulum yalvarrm cananm adl 96 nolu iir. 478 Ali Zeytnl, 6. Grme. 479 Muammer Badem, 24. Grme.

Muammer Badem, iir mahlas ile zlemi 1957 ylnda mirler'de domutur. lkokulu kyde orta okul liseyi Gmhackyde okumutur. Evli ve iki ocuk babasdr. 1972 ylnda Mahsuni erifle tanm ve onunla gezmitir. Usta rak ilikisinden dolay, Anadoluyu aklarla gezmitir. Dervi Ruhanla 71-72 yllarnda tanmtr. Aktif bir halk ozandr. Bu sebeple Hseyin rakman, Feyzullah nar, Kul Ahmet, Davut Slariyle tanm ve yreleri gezmitir. Kendisi 1973 den beri iir yazmaktadr. Yrenin en nl halk ozandr. Deyileri, trkleri nl sanatlar tarafndan seslendirilmi bir sanatdr. Deme Felek Deme Telime Benim, Yolun Sonu Grnyor gibi trkler onun eserleridir. Genlik yllar Trkiyede sol siyasetin egemen olduu bir dneme rast gelir. Bu dnemde evresindeki kiiler ateizme ve solculua ynelirken Muammer Badem dervilere ynelmitir. Bu tavr dnemine gre ok zel bir tavrdr. Ve bu ynelmesi sonucunda snmekte olan bir gelenein sonlarna yetiebilmitir. Bu sebeple Muammer Badem, kendisini usta rak ilikisinden gemi son ozan olarak tanmlamaktadr. Bu konuda unlar syler. 1973 den beri de iir yazmaya baladm. O gnden bugne de yazyorum. Bunu yapabilmemde ise rahmetli deden (Dervi Ruhan) gibi byk ustalarn pay byktr. Gelenei bilen. Her birinden bir eyler almm. Anadoluda usta rak ilikisini bilen ozan says 5 kii kalm o geleneinde son halkas benim. Benim yamda 50, benden sonra usta rak ilikisinden yetimi kimse de yok bize alayl diyolar, alayl yok kalmad. Bizden sonrakiler konservatuar kl artk. Onlar sadece hazr tketiyor. Bu kltrn ruhunu tayamyorlar. Bu kltr, saz almak bir marifet deil saz herkes alar, nemli olan ieriinin dolu olmas lazm yani o kltr yaatabilmesi lazm. Kendisi urasa da gelenekle ba yoksa bir ey karamaz.480 zleminin bu yapt tespitler ok nemlidir gerekten de sz konusu gelenekte ierik asndan ciddi bilgisizlikler vardr. Gelenek artk insanlarn zerinde herhangi bir ekilde etkili deildir. zlemi'ye gre Dervi Ruhan ok zel bir insandr. Ik Ruhan hakknda syleyeceim sz u, sen madem bunu aratrmak iin yola kmsn. Dervi Ruhan Anadoluda ender yetien ozanlardan biridir, bunu Gmhackyde kimse fark etmedi, ben erken fark ettiim iin kendisini dolu dolu yaadm. Bugn benim beynimde gezen dncelerin ounun temel ta odur. Beynimde gezen retilerin temel ta odur. nk o her zaman hurafeye karyd. Yalancy, dolandrcy, talancy hi sevmezdi. Sadece insan seven sevici bir insand, muhabbeti insan severdi. Senin bildiklerin seninle gitmesin bana ret derdim. Anlatrd. rettikleri eylerden unlar unlar da sakn konuma diye tembih ettii eyler de vard. Tembih ettii sakn konuma dedii eylerde var bende.481

480 481

Muammer Badem, 24. Grme. Muammer Badem, (Ak-Dervi) Amasya - Gmhacky - mirler Ky, 1958 doumlu, Lise mezunu. Kayt; Gmhacky merkezde, mirler Ky Kltrn Yaatma Derneinin Salonunda, 19.08.2006 tarihinde yaplmtr. Video kaset kayddr, grmenin ikinci blmdr. Eklerdeki Grme Listesinde 25. Grme.

Muammer Badem ok zel eyler paylat Dervi Ruhan hayatnda doya doya yaam olmaktan ve onun gibi bir hazineden doya doya yararlanm olmaktan dolay memnundur. Grmemiz esnasnda anlatt ve Dervi Ruhanla aralarnda kararlatrdklar bir mezar ziyareti riteli ok ilgintir. Dervi Ruhan, iki imeyi gelenee gre syleyecek olursak demlenmeyi severdi. Bu zellii onu geleneksel dervilere benzeten en nemli gstereni idi. Dervi Ruhan zlemi'ye yle bir vasiyet braktn zlemi bize yle nakletmitir: Bana unu derdi, mezarma gelecen, rakn iecen bir dublede benim mezarma dkecen. Ben onu yaptm gittiimde de yaparm. Bana mridin kim diye sorduklarnda anlatrm, buraya gelirlerse mezarna gtrrm, orada muhabbet edilir ben bir duble raky mezarna dkerim bana sorarlar ne yaptn diye bende o bana onun vasiyeti onu yerine getirdim derim. Bana geleceksin, arkadalarnla oturacaksn, muhabbetini edeceksin, bana da bir tane dem dkeceksin derdi. 482 Muammer Badem insan olarak esiz grd Dervi Ruhan hakknda bir deyii vardr. Bu deyite Dervi Ruhan ve ait olduklar yol hakknda bilgi verirken kendisine ak dolusunu veren mrit olarak da Dervi Ruhan gstermektedir. Deyi yledir: Harabat ehlinden vahdet arab Doldur da ver ielim Ali baba Mnkir ne bilir gnlde turab Doldur da ver ielim Ali baba Biz ier kanarz engr suyundan krarmz vardr Ali soyundan Sakisi Alidir Kefser suyundan Doldur da ver ielim Ali baba Bizim ah merdan Alimiz vardr Hnkar Hac Bekta Velimiz vardr Balm Sultandan da dolumuz vardr Doldur da ver ielim Ali baba zlemiyim ikrarmz var uluya Bamz baldr imam Aliye Zehir isek de sayarz biz doluya Doldur da ver ielim Ali baba483 Dervi Ruhan dervilik gelenei iinde geleneksel dervilik ile ada derviliin tam arasnda kalm bir durumdadr. Gittike mistisizmden arnan dervilik gelenei kendisini ada dervilikle yeniden uyumlu bir hale getirirken aslnda gelenein snmesine de engel olamamtr. nk elma ile armudun karlatrlmasna dnen sre, dervilik geleneini mistisizmden arndrarak dervilikten uzaklatrmtr. Sonuta mistik zellii olmayan bir inanta yava yava
482 483

Muammer Badem, 25. Grme. Muammer Badem, 24. Grme.

ierii boalarak deimitir. Kendilerini ada dervi olarak sayabileceimiz, Ali hsan Akta, Cuma Zeytnl, Ali Zeytnl, Kuzalan'l Bilal, Pirici Yusuf, Kuzalan'dan Bayram Baba, Kargalnn Ahmet, Pirii Hasan, Manicinin Ali ve Aur Sylemez deyi aklamalar ve yorumlamalarna dayanan bir sistem gelitirmilerdir. Bu tarz bir dervilik zellikle dernekler dzeyinde kurumsallam yaplarca ok rahat kabul edilebilecek bir derviliktir. Dervi Ruhan ise bata ada dervilerin eletirilerine scak bakp onlar desteklemi olsa da, daha sonra itikat ve imann ypratldn ve akn olann devreden karldn dnerek, sz konusu sreci eletirmi ve birka kii dnda etrafndaki bir ok dervi tarafndan da eletirilmitir. Buna ramen Dervi Ruhan doru bildii yoldan sapmam ve belki de geleneksel dervilii inanlar ile birlikte yaatmtr. Dervi Ruhan usta bir air olduu iin bu skntlar da ok iyi dile getirmitir. Dervi Ruhan byle bir ortamda insanlara doru bildiini aktarmaya ynelik muhabbetler dzenlemekten vazgememi, Hasan Kurban, Abdullah Balc, Veli Balc, Sadk Ersoy ve Muammer Badem gibi deerlere de rehberlik etmi baka bir ifadeyle gereklerin katarna katm kiisel gelimelerinde yardmc olmutur. Bu yardmc olmak kiisel anlamda etkili olmu olsa da btnsel olarak yol ve dervilik gelenei ciddi erozyonlara uramtr. Bu durumlar sebebiyle ortadan kalkmakta olan bir gelenek olarak dervilik hakknda nemli belirlemeler yapmak mmkndr.

4.2.3. ORTADAN KALKAN BR GELENEK OLARAK DERVLK Alevi Bektai dervileri, Cumhuriyet devriminin yaratt hzl deiime gnlden destek vermi ve deiimden etkilenmitir. Devrim ncesinde toplumda bilgi aktarma, metapsiik yardm, ifa gibi bir ok ileve sahip olan derviler sz konusu dnemde ilevsiz kalmlar, toplumun ileyi mekanizmasnn deimesi ile de etkisiz kalmlardr. Modern hayat, rasyonel organizasyonu ve bunun iinde yaayacak olan, rasyonel insan zorunlu klmtr. Bu rasyonelleme, seklerleme ile birlikte bireysellemeyi ortaya koymu, sonuta geleneksel roller deerini kaybedip kymetsizlemi yerine yeni snfsal yapya uygun rol ve yaplar gemitir. Sekler, rasyonel insan tipine dayanan modern insan, eski sosyal kategorileri sorgulamtr. Sz konusu sorgulama sonucunda, ruhsal insan olan derviler toplumda en alt konuma dmlerdir. Ak, ozan ve dede gibi, gelenek iinde bulunan dier makamlar bir ekilde sistem iinde bir yer bulmutur. Baka bir ifadeyle modernleen toplumda aleviler de modernlemeye almtr. Bu modernleme adalama anlamnda bir hakikat olarak kabul edilip deiim gerekletirilmitir. Alevi Bektai geleneinde derviliin nemsizletii bu sre aslnda AleviBektailikten ruhsalln ayrtrld bir sretir. Bu sre sonunda ruhsal yn zayflam olan Alevilik, sabit sembollere ve gsterilere dnmtr. Aleviliin Batni ynn temsil eden derviler ortadan kalkarken, aleviliin zahiri boyutu ve kurumsal yaplar gelimitir. Deiim rgtl toplumun gereklerine uygun bir biimde gereklemitir. Dervilik Alevi Bektai geleneinde ruhsal retinin hem retildii hem de tand ana kanaldr. Bu ana kanal toplumsal deimeye paralel olarak hzl bir

biimde deiime uramtr. Eski sosyal hayatta ilevsel bir tip olan derviler gnmzde ortadan kalkmaktadr. Ali Cemal dede bu derviler hakknda yle demektedir. Dervi nedir diye syleyebileceimiz bir ey yok onun iin bende bu dervitir diyemiyorum. Kendini belli bir inanca adam maaralarda yaayan sakall insanlar vard. Bizim ustalarmz o sakalllard, belli inanlar vard, onlar hi okul okumamlar, biz onlarla otururduk sabaha gnein nasl atn bilmiyorduk, ama onlarda kalmad.484 Tarma bal retim yapan ky toplumlarnn iinde ruhsal olanla dorudan temas kurabilen bir g unsuru olarak toplum iinde ilevsel bir nitelie sahip olan derviler modern toplumda benzer ilevleri yerine getiremediler. nk dervilerin etkin olduu dnemde, dervilerin metapsiik yetenekleri olduuna inanlr ve o ynde gerek tabiat unsurlarn ynlendirmesi, gerek sosyal ve ruhsal alanda etkili olmas beklenirdi. Bu konuda derviin etkisini yare sarmak olarak tanmlayan Ali Zeytn unlar sylemitir. Bir sr dede, dervi vard amma her tabip yara saramaz. Her dervm diyen yare saramaz, emme bahsettiimiz derviler yare saran dervilerdi. Mesela nasl yare sarar. Hanm belinden yryemiyodu, Yanyatann yanna vardm, duasn etti, Sabah yryerek aldm. Yare sarmak budur yani. 485 Olaanst zelliklerle donanm olarak kabul edilen dervilerin, deyi syleyerek bilgilendirme, ifa yaparak saaltm, gelecei grerek hayata hazrlk, dilekleri kabul ederek kiilere imkanlar salama, reenkarnasyon (ruh g) ve lm hakknda bilgilendirerek te alem bilgisi verme gibi ilevleri vard. Fakat bu ilevler toplumun ileyi mekanizmasnn deimesi ile ters yz olmulardr. Toplumun deiim yn ve artk insandan beklentileri farkllanca derviler insanlar zerinde hurafeler yaratan ve halk kullanan istismar eden insanlar olarak anlalmtr. Bu durum dervilerin kendilerini sosyal hayattan ekmelerine neden olmutur. Yaananlar modernlemenin getirmi olduu zorunlu bir deiimdir. Modern hayat rasyonel organizasyona ve bunun iinde yaayacak olan rasyonel insan zorunlu klar. Bu rasyonelleme, seklerleme ile birlikte bireysellemeyi ortaya koyar ve sekler bireyin de inanc bireysel olur. nancn ve hayatn bireysellemesi toplumsal zorunluluklarda da deiimi beraberinde getirir. rnek vermek gerekirse geleneksel derviler iin aile ve aile ile uyum iinde olma ok nemlidir. Onlara gre kadn ve erkek rolleri ok aktr ve herkes buna uymak zorundadr. Fakat toplum bireyselleince yol iinde de aileye kar deerlendirmelerde deiim balamtr. Aaya alacam alntlar ayn konuya iki farkl bak asn yanstmas bakmndan ok nemlidir. Dervi ve ailesi hakknda bir soru soruyoruz cevaplar yle:

484

Ali Cemal, (Ak Ali Cemal, Dede, Dertli Cemo), Tunceli Mazgirt, 1941, lkokul mezunu. Kayt; Ankara Dikmende, Ali Cemal Dedenin evinde, 02.02.2007 tarihinde yaplmtr. Video kaset kayddr. Eklerdeki Grme Listesinde 2. Grme. 485 Ali Zeytnl, 6. Grme.

Ali Zeytnl: Dervi ailesi ile birlik olmadktan sonra, kimseye sznn tesiri olmaz. Dervilii de geerli olmaz. Derviim diye piyasaya ksa, herkes derki ula evde hanmna haber anadamyo gelmi burada dervilik yapyo, dervilik satyo derler. lk bata, Aleviliin, dedeliin, derviliin temeli ailede balar. Aile yaants, bir olmas, iyi olmas, herkese rnek olmas gerekir.486 Caner Ik: Dervilerin eleri ve ocuklar ile ilikisinde de bir rneklik tekil etmesi gerekmezmi, elerle dervilerin aras nasldr? Ali hsan Akta: Oras biraz zayf oluyor, bunun nedeni, her zaman Alinin karsna Fatma gemiyo, Velinin karsna da Kadnck ana gemiyor. Anadoluyu temsil eden kadnck ana. Ama hepsi de ansl deil. rnein Atatrkte ansl deil. Eleriyle birliktelikte ok gl szler syleyemiyorum. Bireysel farkllklara bal.487 Grld zere geleneksel dervilere hizmet etmi bir dervi seveni dervi olan Ali Zeytn aile yaantsn dervilikte nemli bir kural olarak kabul ederken, kendisini ada dervi aydn olarak tanmlayan Ali hsan Akta bunun ok nemli olmadn sylyor. Aslnda bu yorum fark, bireysellemenin ok nemli bir gstergesidir. nk geleneksel anlaylar bireysel farkllklar sapma olarak deerlendirirken, modern toplumlarda farkllklar kiisel zelliklere dnr. Bireyselleme yine geleneksel dervilerin dnyasn iyi bilen Ali Zeytn tarafndan yle eletiriliyor: Biz ne yapyoh aala seirdiyoh. Aslnda Kul Fakr kerem sahibi ne demi biliyonmu, sen talip ol ok i vardr taliplikte demi. Bizler, ben bunu bakasna deil de kendme konuuyom. Bizler taliplie deil de, dervle, ariflie, ustazla seirdiyoh. Aslnda biz talip olsak, aa insek, bir aaya hizmet etsek aa bunun zerresini zay etmez.488 Bireyselleme n plana knca, kiiler yol iinde kendisini gstermeyi arzu etmilerdir. Bildikleri ve yetenekleri lsnde yol zerinde grnmeye alnca da yukarda eletirilen ekilde bir grnt ortaya kmtr. Geleneksel dervilikte marifetini saklamak, gizlenmek bir erdemken modern zamanlarda kendisini gstermek normallemitir. Bu normalleme gerekten alakgnll olanlarn grnmemesine sebep olmutur. Bu grnr olmay isteyip istememedeki tercihte belirleyici olan ey, kiinin kendine deil yola inanmasdr. Yola inanan derviler kendilerini bir btnn aciz paras olarak hisseder ve kendini gstermeyi gerekli grmez. Fakat kii kendi vurgusunun peinde ise hissettii, dnd her eyi gerekletirmek ister. Byle bir anlay yola dair inancn zayflamas ve dervilerin ok nem verdii itikatn ortadan kalkmasna yol amtr. tikat ayn zamanda bilimsel dn asndan da yanl olarak kabul edilir. Bilim bir eye inanmann yerine farkl bilme metotlar nerir. Bu bilme yollar ile ada olunaca kabul edilip, yle bilgilenme almalar yaplr. Bu bilgilenme
486 487

Ali Zeytnl, 6. Grme. Ali hsan Akta, 3. Grme. 488 Ali Zeytnl, 6. Grme.

deiimine bir rnek verecek olursak; deyilerin muhabbet aracl ile aktarlmas ve insanlarn bilgilendirilmesi yerine bilimsel bilgiler ile anlamlar oluturarak, iletiim aralarnn imkanlar ile bilgiyi paylamak sylenebilir. letiim aralarnn gelimesi ve muhabbetin yokluu konusunda Dilaver amazn szleri nemlidir: Evvelki muhabbetler bir bakayd, imdi yoh, dinemeyi biliyoduk nasl gzeldi. Acap televizyondan m. Radyoyu diniyon ondan ayr alyon televizyonu diniyon ayr alyon. 489 Gelien kitle iletiim aralar insanlar baka bir ekilde etkiledi. Dervilerin ruhsal bilgiyi aktarmakta en nemli ortam olarak grdkleri muhabbetler ortadan kalkt ve dervii de, seveni de yanlzlat. Bu konuda Muammer Badem Dervi Ruhann son dnemleri hakknda bilgiyi aktaracak insan bulamyordu diyerek nemli bir tespit yapmtr; Ik Ruhann omuzlarnda olan yk, bildiklerini insanlara aktaramama yk, omuzlarndaki yk bu. Kendi bilgisi ok yksek buralarda da o bilgiyi aktaracak insan bulamyor o zaman yk artyor.490 Yukarda Dilaver amaz muhabbetin yokluundan ikayet etmekte, Dervi Ruhanda bilgisini aktaramamaktan, fakat buna ramen birbirine bu kadar ihtiyac olan insanlar ok nadir bir araya gelebilmilerdir. Kitle iletiim aralar yaygnlamadan nce btn k dneminde kylerde muhabbet yapan Dervi Ruhan, hayatnn sonlarnda neredeyse tamamen yalnz kalmtr. Aslnda bu sadece kitle iletiim aralarnn gelimesi ve muhabbetin yokluuyla deil, btnsel bir deiimden, yeni toplumsal yap iinde gelenein deersizlemesi ile de ilgilidir. Baka bir ifadeyle, toplumdaki deiimler toplumdaki ana snfsal yapy da deitirmekte olup, geleneksel roller deerini kaybedip kymetsizlemi, yerine yeni snfsal yapya uygun deerler ortaya kmtr. rnek vermek gerekirse geleneksel dervilerin etkin olduu dnemde bir kyn birlik iinde olmas en nemli deerdir. Gnmzde ise, muhtarlk seimleri ve bu seimlerdeki rakip olmalar, kyleri birka paraya blmtr. 491 Bu sebeple kylerde salam bir birlik salanmas neredeyse hayal olmutur. Byle bir ikilik durumu geleneksel derviler tarafndan ok rahat zme kavuturulabilirken, gnmzde herkese yakn duran bir referans erevesi salayan kiilik bulunmamaktadr. Deiimin yn modern olana dairdir ve modernizmin insan tipi sekler rasyonel insandr. Bu insan kerameti, olaanstl, metapsiik deneyimleri eletirel olarak deerlendirir. Eletirel deerlendirme geleneksel dervilerin bulunduu yapy ok etkilemitir. nk sz konusu dervilerin kendileri ve ona inananlar olaanstlkle yorulmu bir anlam dnyasna sahiptir. Bu konuda ada derviler ilk zamanlarda youn etkinlik gstermilerdir. Hatta Dervi Ruhan ile Ali hsan Akta bu eletirel dnebilme halleri ile tank olmulardr. Bu konuda hsan Akta unlar aktarr;

489 490

Dilaver amaz, 13. Grme. Muammer Badem, 25. Grme. 491 Sadk Ersoy, 28. Grme.

Eski derviler yazl kaynaklara nem vermedikleri iin. Biz kendimizi kurar yanllar da grmeye alrdk ve grrdk de. Onu bir ekilde yanstmaya alrdk. Onun iin de biz eletiriye urardk. Onun iin Ali Hoca (Dervi Ruhan) da bende bunlar itikatsz insanlar gibi eletiriye urardk.492 Buradaki eletiri aslnda deiimin ynn gstermek ve dervilii gereklie gre yeniden ina edebilmek gibi iyi niyetle yaplm bir eletiridir. Bu anlamyla gelenee eletiriyi katmak yeni bir eydir. Bu konuda hsan Akta yle devam eder; Bence eletiri severek yaplabilmeli, yanl dzeltmek iin yaplmal, onu kk drmek, rencide etmek iin deil. Bir insann an bulup lanse etmek iin deil, hatay dzeltsin diye eletirmek gerekir. Zaten kardaki hatasn dzeltir. Benim bak amda bu var. Buna toplumu dinselletirmeden, mistisizme gtrmeden canl tutabilmenin bir yolu diyelim.493 hsan Akta toplumun mistisizmden uzaklamasn arzularken Dervi Ruhan eletiriyi ayn anlamda kullanmamtr. Fakat eletiri, belli bir noktadan sonra ada derviler tarafndan, srekli kullandklar bir yntem olmu ve geleneksel derviliin neredeyse btn kategorileri sorgulanmtr. Dervi Ruhan ise hem akl hem imanla nasl gidilebilir, onun yolunu aramaya alm ve gn getike geleneksel dervilere benzemitir. Geleneksel derviler, geleneksel kltr iinde etkin kiilerdir, Dervi Ruhann byle bir etkinlik iinde olmas toplumun deimesi sebebiyle mmkn deildir. Bu sebeble Dervi Ruhan, iki ynl bir grnm iinde olmutur. Sz konusu durum hakknda Muammer Bademin szleri nemlidir: Ik Ruhan gndzleri dervi gurubuynan oturmazd. Onun grt insan azd. Dervilerle oturmazd, urada bir kahve var orada oturur, genelde oyun oynard. Saat drd geerekten eve giderdi. Ekseriye gndzleri kahvede oturu sohbet eder ve ta oynard. O asl sohbetini evinde yapard. O ta oynad adamlarda onun nasl bir adam olduunu bilmezdi. Ben bazen yanlarna sokulur yannzdaki adam kim diye sorardm bilmezlerdi. Gmhackyde bir sr adama sor Ali hocann bu zelliklerini bilmez. Bunu ben gndeme kardm.494 Kendisinin bu tannmadaki etkinliini n plana karan Badem nemli bir bilgi vermektedir. Bu tarz derviler zaten kendilerinde ne olduunun bilinmesinden memnun olmazlar, hayata karabilmek onlar iin en doru olandr. Geleneksel derviler zerinde, halkn beklenti ynnde, basklar fazla olduu iin kendilerini gizleyememilerdir. Fakat gnmzde her deerin yeri deitii iin derviler de en alt kategoride yerlerini gnll olarak almlardr. nceleri eletirel dnce ile geleneksel olan eletiren Dervi Ruhan, daha sonra baz inanlar konusunda ayrlm ve geleneksel dervilere yakn grnmtr. Eletirel deerlendirmek eski sosyal kategorilerin sorgulanmas sonucunu dourmutur. Sz konusu sorgulanma gelenek iindeki farkl statlere farkl ilevler yklemitir. Bu stat paylamnda ruhsal insan olan derviler en alt konuma
492 493

Ali hsan Akta, 3. Grme. a.g.g. 494 Muammer Badem, 24. Grme.

dmlerdir, bunda dervilerin rasyonel dnce ile yer yer yaadklar tezatlklar da etkilidir. rnek vermek gerekirse daha nce Tanrsal bir vecd ile dengesiz davranlar ho grlen meczuplar sosyal hayat dna itilmitir. Sokaklar, hastaneler ve hapishaneler sz konusu sistem d gibi grlen insanlar iin yeni mekanlar olmutur. Bununla birlikte gelenein iinde olan aklar, zakirler, dedeler gibi unsurlar sistem iinde baka ilevler kazanm ve yaygnlamtr. Aklar ve ozanlar bu deiime en rahat uyum salayan meslek grubu olmutur. Nefeslerin bilgi kaynaklndan kmas ile aklar ve ozanlar sistemin ihtiyalar dorultusunda halk iiri tarznda iirler yazarak sistem ii bir dnme ayak uydurmulardr. Daha nce dervi olarak kabul edilen eren ve gerek olarak inanlan deyi yazanlar, sistem iinde yer bulamazken, kendi ismi ile ada konular anlatan iirler yazan, saz alma becerisi olan, sesi gzel olan aklar sistem iinde bir yerlere gelmilerdir. Bu sre hakknda rneklerle baz belirlemeler yapmak yerinde olacaktr. Geleneksel dervilere bal sevenler iin dervilerin deyii kutsal kelamdr ve onlar iin her kelime ok deerlidir. Bunu dile getiren Hseyin Zeytnl yle der: Gerein kelamn ezmeyecen harfi harfine iletmek lazm duyurduu kiiye yle duyuracan. Oda gzellik. Al veriiler ok kar ediyo. Ben al veriiyim aa mal alp satyom.495 Kendisi aa mal alp satyorum diye kendini tanmlarken, aslnda bu iir yazma iinin ne kadar ciddi bir i olduunun vurgusunu yapmaya alyor. Bu ciddiyet, kaynan kutsal olarak alglamaktan kaynaklanan bir ciddiyettir. Baka bir ifadeyle yetkin olmadan, sze can vermeye almak kutsiyeti bozmak gibi bir eydir. Bu konuda yine ayn kii byle iir yazanlar hakknda; imla imlay tutmuyo, szler birbirini sevecen kavramyor 496 diye eletirir. Bunun yannda kendisi de bir ozan olan Muammer Badem Dervi Ruhanla dier ada dervilerin farkndan bahsederken Dervi Ruhann ruhsal retici olduundan dem vuruyor: Onlar (ada derviler) bir deyi zerine konuurlar. Mana zerine mana sylerler, mana zerine mana sylerler yle gider. Yeni bir ey yok. rettikleri bir ey yok. Ama Ali hoca (Dervi Ruhan) retici, o zaman onun rettikleri onlara ar geliyor. Ali hocadan dar kamaya alyorlar. Adamn altnda ezildikleri iin kamaya alyorlar.497 Geleneksel dervilik dnemi ile, gnmz arasndaki en nemli fark tespit eden Ozan, aslnda yolun deil, kiisel vurgunun nasl ne ktnn belirlemesini yapyor. Durum byle olunca, kiiler kendi snfsal imkanlarna gre yol iinde kendini daha st bir konumda var etmeye alyor. Deiim devam ederken, Aleviler arasnda dervi ve dedelerin stlendii, dini ve sosyal yaama dair nasihatler verme ilevi, eitim kurumlarna ve aydnlara braklm oluyor. Daha sonra bu ilev alevi toplumunun lideri vasf ile dedelere tekrar dnm, fakat bu srete derviler ilev dnda kalmtr. Bunun gibi dervilerin daha nce etkin olduu, fakat sre iinde, toplum iinde, tamamen etkisizletii bir ok ilevleri olmutur.
495 496

Hseyin Zeytnl, 19. Grme. Hseyin Zeytnl, 18. Grme. 497 Muammer Badem, 24. Grme.

Modernleen toplumda Alevilikte modernlemeye almtr. Bu modernleme srecinde gelenein en grmezden gelinen yaps dervilik ve erenliktir. Bunun dnda Alevi Bektailik modern kurumsallamasn yaparken, kendi unsurlar iinde bir yaplamaya gitmitir. Dedeler inan ve din boyutunun ne kmas ile nem kazanm, gelenein kurumsal bir dine dnmesinde arac olmulardr. Dernekler vastasyla, sivil toplum hareketi baznda kurumsal Alevilik iler hale gelmitir. Bu ileyiin ktlar farkl organizasyonlarla kendini gstermitir. Bu srete ozan ve aklar nem kazanm, konser organizasyonlar ile insanlara bir cokunluk yaatlmaya allmtr. Bu srete her ey byk gsterilere dnm ve semboller zerinden bir Alevilik aktarlmaya balanmtr. Sz konusu srete, Batni olan ve tamamen ruhsal gerekelerle hareket eden derviler, sistem iinde hareket olana bulamamtr. Gerek inanlar gerekse alglaylar aa uygun olarak grlmemitir. Derviliin nemsizletii bu sre, aslnda Alevi-Bektailikten de ruhsalln uzaklat bir sretir. Sz konusu ruhsallktan, znden uzaklaan Alevilik tasavvufu olmayan slam gibi, sadece ritel ve baz inan unsurlarnn gsterilmesinden ibaret sembollere brnen bir anlay biimine dnmtr. Bu durum, Alevilik asndan Nasreddin Hocann bindii dal kesip, daha sonra dmesinin anlatld fkrasndaki pozisyona karlk gelen bir durumdur. Geleneksel dervilik gnmzde ortadan kalkmtr. Farkl dervi tipleri ortaya km olsa da derviler asl onlara anlamn veren sosyal artlardan yoksundur. Herkesin kendi merkezinde dnyay alglamas ve bunun gerek olduu kabulnn ortak olarak paylald bir ada, ruhsal olarak Tanrnn tezahr olarak birini kabul etmenin ne kadar g bir durum olduu anlalabilecektir. Derviler ruhsal insanlardr ve bir sr olaanst yetenee sahip olduuna inanlr. Bu olaanstlk onlara gre kendilerini toplumdan ayran bir zellik deil topluma kar sorumluluk duyduran bir btnletirici vasftr. Fakat gnmzde bu tarz inanlar artk iyice terkedilmi veya bireysellemitir. Olaanstlk eletirildii gibi insanlar tarafndan artk sahtekarlkla e deer gzkmektedir. Bu alglay da dervilerin hayat alanndan kendilerini ekmelerine neden olmutur. Dervilerin boaltt sosyal alanlara yine gelenein iinde olan bir unsur dolmutur. Sistemin tand olanaklar erevesinde yeni ilevler yeni unsurlar tarafndan yerine getirilmitir. Modernizmin bir gerei olan rasyonel organizasyon ve rasyonel insan, dervi tiplemesinin ok uzandadr. Dervi ak ehlidir, Yaratcya baldr, her an dnyay terke hazrdr. Bu ve benzeri anlaylarn gnmz dnyasnda ne kadar aykr fikirler olduunu dnrsek, aslnda derviliin niye ortadan kalktn da anlamak g olmayacaktr. Modernizm birey merkezli bir duygu dnyasna olanak tanrken, sosyal alan materyaliste organize etmitir. Bu materyalist alglay dervilerin tamamen ruha gre alglaylarnn tersidir. Bu sebepledir ki derviler sz konusu deiim srecinde en nce ortadan kalkan grup olmutur. Gelenek iindeki bir ok unsur deiime ayak uydurabilmiken, geleneksel derviler ayak uyduramamtr. Derviler iinde gnmz artlarna uyumlanmay baaran bir grup vardr. Bunlara almamz boyunca ada dervi adlandrmas ile hitap ettik. Bu derviler uyum salarken fazlasyla materyalistlemilerdir. Mistisizmden arnma adna eletirel yorum yapan aydnlara dnmlerdir. Bozulan snfsal yap gelenei deersizletirmitir. tikat hurafe olarak kodlam, deyileri ise kutsallklarndan

arndrp birer szl gelenek metnine dntrmtr. Bunlarn yannda yeni ortaya kan kurumsal yaplar Alevi Bektai geleneine yeni bir yn vermitir. Bu yeni ynde, en kyda kede kalanlar erenler olarak, gerekler olarak, adlandrdmz, Aleviliin ruhsal ana kanal olan dervileridir. Sz konusu grmezden gelinen ve rasyonel alglay biimine tam manas ile uyamayacak olan derviler, ortadan kalkan bir gelenek olarak grnmekte, ve Alevi-Bektailik, kkn kadim zamanlardan alan ruhsal etki ve ruhsal gcn dervilerin ortadan kalkmasyla birlikte kaybetmektedir.

5. BLM: DERV (IIK) RUHANIN RLER VE RLERN ANALZ

5.1. DERV RUHANIN R ANLAYII VE RLER

5.1.1. DERV RUHANIN R ANLAYII. Alevi Bektai Dervilik geleneinin iindeki bir dervi olarak, Dervi Ruhan iin iir (deyi) sadece msralarn ahenkli birleimi ve imgelerin ustalkla kullanld bir eser deildir. iir her trl bilginin aktarmn salayan vastadr. Bununla birlikte iir kutsal olanla kurulan balantnn bir delilidir. Bu sebeplerden dolay sz konusu gelenekte iire, bu mistik ilevi yanstacak adlandrmalar verilmitir. Bunlar Deyi, Deme, Kelam, Delil, Nefes dir. Dervi Ruhan bu kutsallk anlay iinde iirlerini yazmtr. ou zaman doalama olarak syledii iirler, bir vecd halinin rndr. Bu sebeple dervi iin iirleri, onun gerek olduunun delilidir. Bu adlandrmalarn gelenek iindeki anlamlar zerine dnerek, iir tasavvurunu ortaya koymak mmkn olacaktr. iire verilen isimlerin en yaygn olan Deyi syleyile alakal olan, denmi olan sz anlamndadr. Bir eyin deyi olmas, onun kutsal bir sz olmas anlamna gelir. Deyi klasik manada szden te bir anlam tar. Bununla yakn anlamda olan Deme de benzer armlara sahiptir. Sz konusu adlandrmalar yrede yaygn olarak kullanlr. Daha ok dervilerle ilikisi zayf olan kesimlerce kullanlan bu ifadeler yaygn ve popler ifadelerdir. Bunlarla birlikte dier bir yaygn adlandrma Kelam da deyi gibi szden baka bir kutsalla iaret eder. Kelam, szn ilahi bir ortamda, ilahi bir vastayla, vcut bulan sz anlamndadr. Sz konusu gelenekte Kuran Kerime de Kelam dendii dnlrse, Kelam szcnn ne kadar ruhsal bir ifade tad daha rahat anlalabilir. Yukardaki ifadelerin dnda zellikle dervilik gelenei iinde yer alan kiilerin kulland bir adlandrma olan Delil zel armlar olan bir adlandrmadr. Delil bir eyin kant, gerein kant anlamndadr. Bu anlaya gre delil aslnda gereklii ortaya karandr, geree iaret edendir, gerei anlatandr, gerei aklayandr. Gerek ise Alevi Bektai geleneine gre insan kmil iin kullanlan bir adlandrmadr. Btn dualarn sonunda geen Gerein Demine H sz, gereklerin zaman yaratcdr, anlamna gelir ve bu dualar ile Yaratcnn deminde olmak arzusuna iaret edilir. Derviler gelenee gre gerek olarak kabul edilir. Bu gereklik kavram aslnda dier insanlarn tamamlanmamln, gerek dln, asla uygun olmayan olduunu artrmaktadr. Sz konusu gereklerin ifadeleri de delil olarak, gereklie delil olarak adlandrlr. iirin kutsal olanla kurulan bir ba olduu dncesi btn tasavvuf ekolnde grnr. Bu konuda Mahmut Erol Kl, Mevlanadan bir alnt yaparak; Evliyann yksek kerametlerinin ilkinin iir olduunu, sonuncunun ise varl deitirebilme ilmi olan simya olduunu belirterek, Yaradana doru ilerleyen kiinin ilk olarak

iire sahip olacan belirtmektedir.498 Bu anlay Alevi Bektai dervilik geleneinde de aynen kabul edilir. Bu sebeple iir yazabiliyor olmak, Yaratcya yaknlam olmakla benzer bir anlama gelmektedir. Bu noktada birok kii bu vasflar yanstmak babnda iir yazmaya alr fakat baz kiilerin iirleri bazlarna gre daha tesirlidir. Sz konusu tesir ise ilahi olanla temastaki derece ile anlamlandrlr. Derviler sz konusu temasta kendilerinin devre d kaldklarn kendi azlarndan Tanrnn konutuunu iddia eder. Bu konuda Yunus Emre; "Sz karadan aktan del / Yazp okumakdan degl Bu yryen halktan degl / Halk avazndan gelir" demektedir. iirin ztlklar aleminden deil, mrekkeple yazlan yazlardan deil, ders takrirlerinden deil ve bu aciz mahlk olan kendisinden deil, Yaratcnn nidasndan geldiini syler. 499 Bunun bir benzerini Ik Ruhan grdmz seyran Gren ve gsteren ahm saylr. Diyerek dervi Ruhanda tekrarlar. Kendi zerinden ahn hem gren olduunu hem de gsteren olduunu vurgular. Alevi Bektai geleneinde deyi yazabilenler, sz konusu inan iinde zel fonksiyonlar vardr, bu fonksiyonlarnn dnda sadece iirleri ile bir anlam ifade etmezler. iirleri bu fonksiyonlar yerine getirdike daha da kymetlenir. Ve gelenee gre bu ilevlerin yerine gelmesi ile dervi, Yaratcy yanstr hale gelir. Sz konusu fonksiyonlar unlardr: 1- nanc tayacak bilgiyi, gne uyarlayarak iir (deyi) vastasyla iletme fonksiyonu. 2- Ahlak ve kiiliiyle toplum iinde rnek olma fonksiyonu. 3- Hayatta denge kurarak, yaayan kelam (canl kuran) olma fonksiyonu. 4- Muhabbetle ruhsal uyandrma ve insan kmili gerekletirme fonksiyonu 5- Sosyal sorunlar dinleme ve zm bulma fonksiyonu Yukardan da anlalaca zere Alevi- Bektai geleneinde deyi yazanlar ruhsal insanlar ve dini nderler olarak anlalrlar. Szleri kutsala ait olan olarak anlalr ve gereklik balamnda ilahi bir organizasyonun paras olarak kabul edilirler. Dervi Ruhann iir zerine grleri ait olduu gelenein bak asn yanstr ekildedir. Deyilerinin halka ilahi mana ve ilhamlar tadn dnerek, bu iirlerini kendisini sevenlere ezberlettirmitir. Sevenleri de bu iirleri kutsal sz olarak kabul edip hibir kelimesini deitirmeden ezberlemi ve gnmze kadar getirmitir.

498 499

Kl, Sufi ve iir, 71. Kl, a.g.e., 80

Muhabbetler, sz konusu gelenekte iir retiminin yapld zel ortamlardr. Dervi Ruhanda neredeyse btn iirlerini muhabbet ortamnda dile getirmitir. Muhabbetlerde sylenen deyilere nazire olarak sylenen deyilerin dnda tamamen yeni bir konu ve anlay iaret eden iirleri de oktur. Dervi Ruhann iirleri elimizde olanlardan kat be kat fazladr, fakat tarafmzdan yazl hale getirilmi olanlar 198 tanedir. Bir muhabbet esnasnda vcuda gelen iir, eer o esnada biri tarafndan gerek yazl, gerek kayt cihazlar vastasyla kaydedilmezse, yava yava unutulmaktadr. Elimizdeki iirlerin hi biri zerinde dzeltme ve oynama olmamtr. Dervi Ruhann tabiriyle Haktan ne gelirse dil onu syler tabirine uygun olarak, bilinen sz tasarlama biimlerine uygun olarak, sz kafasnda kurmam, kendi zihninde mana nasl cevelan ettiyse, yle aktarmtr. Hatta daha sonra kendisi de, iirini zmek iin muhabbet iinde daha baka muhabbetler amtr. Bu manada kendi vcuda getirdii iir, kendisi iin de zlmesi gereken bir deyi olmutur. Gelenein iinden yetimi bir ozan olan ve Dervi Ruhann yetitirmelerinden biri olan Muammer Badem, iir yazm konusunda iki farkl iir yazmaktan bahseder. Bunlardan biri gnlk hayat iinde dnerek, kt kalemle yazlan iir, dieri ise doalama olarak muhabbetlerde dile gelen iirdir. Kendisinin iki tipte de iir yazdn ama Dervi Ruhan gibi ustalarn hayatlarnn iire dntn, onlarn her halinde doalama iirin mevcut olduunu belirtmitir.500 Bunun yannda bu tarz iir yazmann zel bir ruhsal kabiliyet olduunu da belirtmitir. Usta rak ilikisi ile belli bir dzeye kadar gelebilecek olan bu iir yazma hali, zel bir donanmla birleince, gereklerin delilleri denilen kutsal sze dnmektedir. Usta rak ilikisi byle bir uyana veya farkndala kap aabilecei gibi sz konusu srete iinde bulunulan kltr, bir yaam biimi olarak ustas tarafndan retilir. Baka bir ifadeyle rak, usta tarafndan gelenein btn ayrntlar ile tantrlr ve gelenein gereklik boyutuyla devam etmesi salanr. Dervi Ruhan Alevi Bektai dervilik gelenei iinde, iir yazan ve yazd iirin, ilahi olanla temasla ortaya kan anlamlar btn olduuna inanan bir dervitir. Onun iin iir ilahi olann, kendi azndan tecelli etmesidir. Bu tecelli onun iin bir benlik oluturmaz, nk syleyenin kendisi olmadn dnr. Bu anlay aslnda Alevi Bektai dervilik geleneinin anlalmas asndan ok nemlidir. Kutsaln zuhuruna imkn salayan iir, sahiplenilecek bir ey deil, aksine iirdeki tavsiye ve yol gstermelere gre, belli bir disipline girilecek bir eydir. Bu sebepledir ki, dervi airler mahlaslar ile iir okurlar. Gndelik hayatta yaarken kendilerinin mahlaslar ile tannmasndan rahatsz olurlar, nk o mahlas onun ilahi ile temas yapan ynn yanstr. Dervi o mahlasn rettii iirlerle kendi hayatna da eki dzen verir. Bu anlamyla sz konusu iirlerin bireysel olana deil, btnsel olana vurgu yaptna inanlr. Dervi Ruhann iirleri bu anlamda onun Gerekliine Delil dir.

500

Muammer Badem, 24. Grme.

5.1.2.

RLERN

SIRALANMASI

VE

NEREDEN

ALINDIININ

GSTERLMES

iirler farkl kaynaklardan derlenerek bir araya getirilmitir. Temel olarak yedi adet defter ve nottan yararlanlm bunun yannda daha nce yazl hale getirilmemi ses kaytlarnn zmlenmesi ile de iir derlemesi sonlandrlmtr. Derlemeyi oluturan kaynaklar bu blmde Dervi (Ik) Ruhann iirlerinin Kaynakas bal altnda belirtilip yararlanlan iir saylar yazlmtr. iir sralamas lhan Bagzn uygulad bir sralama yntemi olan Uyak dizelerinin son harfine gre iirlerin sralamas501 yntemi uygulanmtr. Bu ynteme gre iirlerin ilk drtlnn ikinci dizesi olan, uyak dizelerinin, sondan alfabetik sralamas yaplmtr. rnek: Birinci, ikinci ve nc iirlerin ilk drtlkleri aaya alnm ve ilk drtlkteki uyak dizesi olan ikinci msralar kaln olarak iaretlenmitir. 1. iir. Gam yeme hey gnl bin derdin olsa Gnlnde bir ak Ali olduka sterse bu cihan dert ile dolsa Dnme zikrinde Ali olduka 2. iir. u cihana karde geldim giderim Kardelik sevgisi candadr canda Kinata karde geldim giderim Kardelik sevgisi candadr canda 3. iir. Cahili ladene ne desem almaz Sakla gevheri deme aman ha Er olan cahilin szne kalmaz Suyu fark etmeyen yiye saman ha Bu dizeler son harfine gre tersten yazlp dzenlendiinde Gnlnde bir ak Ali olduka : akudlo ila ka ribednlng Kardelik sevgisi candadr canda : adnac rdadnac isigves kiledrak Sakla gevheri deme aman ha : ah nama emed irehveg alkas Ak diziliminde olan dizenin bulunduu iir birinci iir, adn diziliminde olan dizenin bulunduu iir ikinci iir, ah n diziliminde olan dizenin bulunduu iir nc iir olarak grlp sralanmtr. Btn iirler uyak dizelerinin son harfine gre iirlerin sralamas yntemine gre bu ekilde sralanmtr. Uyak dizeleri ayn zamanda iirlerin bal, ad olarak da kabul edilmitir. Sz konusu sralama, tekrar
501

lhan Bagz, Ak Ali zzet zkan, Indiana niversitesi, Trke Programlar Yaynlar, Pan Yaynclk, stanbul, 1994, 11-12

eden iirlerin tespitini kolaylatrm ve ekle bal bir sralama yapmay mmkn klmtr. Bu yaplan sralama sonucu elde olan 198 adet iir numaralandrlmtr. Gerek bu blmde gerek dier blmlerde verilen iir numaralar, sz konusu sralamaya istinaden iirlere verilen numaralardr ve her numara bir iire iaret eder. Bu iirler ve numaralar btn olarak Dervi Ruhann iirleri adl ksmda verilmitir. Bunun yannda, iirlerin nereden alndnn gsterildii bu ksmda ve iirlerin yaplarna ve konularna gre analiz edilen dier ksmlarda, iir numaralar uyak dizeleri ile birlikte verilmitir. Dervi Ruhann iirleri alt farkl defter, bir emanet edilmi not ve teyp kasetlerindeki deyilerin zmlenmesi ile oluturulmutur. Aada sz konusu kaynakalarn bir dkm Dervi (Ik) Ruhann iirlerinin Kaynakas ad altnda verilmitir. 5.1.2.1. Dervi (Ik) Ruhann iirlerinin Kaynakas. 1. Dervi (Ik) Ruhann kendi eliyle yazd iir defteri, 154 sayfadan ibaret olup iinde 116 adet iir vardr. iirlerin hepsi Dervi Ruhana aittir. 74 Tanesi Dervi Ruhan tarafndan yazl hale getirilmi olup dierleri bakalarnca yazya geirilmitir. Defterin giriinde iindekiler ksm vardr. indekiler ksm iirlerin ilk msralarnn sra ile yazlmas ile oluturulmutur. Bu deftere; Dervi Ruhann 1. Defteri denmitir. Dervi (Ik) Ruhann kendi eliyle yazd kk iir defteri, 17 sayfadan ibaret olup iinde 5 adet iir vardr. Bunun yannda Ali Osman Ikn ve Deniz Ikn el yazlar ile yazlm vasiyeti ve tamamlanmam birka msralk iir paralar vardr. Bu deftere; Dervi Ruhann 2. Defteri denmitir Dervi (Ik) Ruhann kendi eliyle yazd not ve iir defteri, 8 sayfadan ibaret olup iinde 2 adet iir vardr. Bunun yannda Kfe, Necef ve Kerbela hakknda notlar vardr. Buradan onun buralar gezdii ve nelerle ilgilendii anlalmaktadr. Bu deftere; Dervi Ruhann 3. Defteri denmitir Abdullah ve Veli Balcnn kendi el yazlar ile yazdklar 82 iirden 55 tanesi Dervi Ruhana aittir. Bunlarda dier kaytl defterlerde bulunmayan 52 tane iir vardr. Bu iirler Dervi Ruhan tarafndan ilk defterinin kopyasndan ibarettir. Bu deftere; Abdullah ve Veli Balcnn Defteri denmitir. Muammer Bademin kendi el yazs ile Dervi Ruhann iirlerini kaleme ald defteri. Defterde Dervi Ruhann Birinci defterinde bulunan iirler ve 2 adet dervi Ruhan tarafndan kendisine yazdrlm iirler olmak zere, 106 tane iir vardr. Bu defterden alnm iirlere, zleminin Defteri denmitir.

2.

3.

4.

5.

6.

Hasan Kurbann kendi el yazs ile hem kendi iirlerini hem de Dervi Ruhann iirlerini kaleme ald defteri. Defterde kendine ait 30 adet iiri Dervi Ruhana ait ise 3 adet iir bulunmaktadr deftere Sefil Kurbann Defteri denmitir. Cafer Tayyar amaza emanet idilmi bir sayfada iki iir ise Tayyar amazn Notlar olarak adlandrlmtr. Onalt adet iir ise elimizde bulunan sekiz adet kaset kaytlarndan metin haline getirilmitir. Tarihsel sra iinde sz konusu kaytlarn yl, kayt yaplan yer ve deyii kimin syledii aada gsterilmitir. a. Drt adet deyi, 1972 de, Gmhacky- Yemien Kynde, Dervi Ruhan tarafndan sylenmi ve kayda alnm. b. Bir adet deyi, 1977 de Gmhacky Yemien kynde Ik Ruhan tarafndan sylenmi ve kayda alnm. c. ki adet deyi, 1978de, Gmhackyde, Ik Ruhan tarafndan sylenmi ve kayda alnm. d. ki adet deyi, 1978 ylnda, Gmhackyn Yemien kynde, Ik Ruhan tarafndan, Yemien Cemi Sonras Doalama olarak sylenmi ve kayda alnm. e. Bir adet deyi, 1979 da Yemien kynde Ik Ruhan tarafndan sylenmi ve kayda alnm. f. Bir adet deyi, 1990 da, Yemiende, Ik Ruhan tarafndan sylenip kayda alnm. g. Bir adet deyi, 8 Eyll 1991 tarihinde, Gmhackyde Glsm Ik tarafndan sylenmi ve kayda alnm. h. Drt adet deyi, 21 Aralk 1992de Gmhackyde, Ik Ruhan ve Glsm Ik tarafndan sylenmi ve kayda alnmtr.

7.

8.

Toplam 198 adet olan iirler yukarda belirtilen kaynaklardan derlenmitir. Sz konusu kaynaklardan hangi iirlerin alndn belirtmek iin iir sralamasna uygun olarak iirlerin kaynakasn gstermek yerinde olacaktr. Bu sebeple aaya iirlerin Derlendii Yerlerin Gsterilmesi bal altnda bir listeleme yaplmtr. 5.1.2.2. iirlerin Derlendii Yerlerin Gsterilmesi 1. Gnlnde Bir Ak Ali Olduka. Derlendii Yer: 1990 Da, Yemiende, Ik Ruhan Tarafndan Sylenip Kayda Alnm. 2. Kardelik Sevgisi Candadr Canda. Derlendii Yer: 1978de, Gmhacky de, Ik Ruhan Tarafndan Sylenmi ve Kayda Alnm. 3. Sakla Gevheri Deme Aman ha. Derlendii Yer: Dervi Ruhann 1. Defteri 4. Kem mi Baktm A Gzlerim Gr Ala. Derlendii Yer: Dervi Ruhann 1. Defteri 5. Muhannet Suyundan emem Asla. Derlendii Yer: Dervi Ruhann 1. Defteri 6. G Ederim Benli Blbl Alama. Derlendii Yer: Abdullah ve Veli Balcnn Defteri

7. Gel Alama Benli Yavrum Alama. Derlendii Yer: Abdullah ve Veli Balcnn Defteri 8. Susuz Brakma Brakma. Derlendii Yer: Abdullah ve Veli Balcnn Defteri 9. Yzndeki Olan Beni Unutma. Derlendii Yer: Dervi Ruhann 1. Defteri 10. Hakkn Helal Eyle Ey Nazl Ana. Derlendii Yer: Dervi Ruhann 1. Defteri 11. Hekim Sandm neciyi A Dedi Bana. Derlendii Yer:1978 Ylnda, Gmhackyn Yemien Kynde, Ik Ruhan Tarafndan, Yemien Cemi Sonras Doalama Olarak Sylenmi Ve Kayda Alnm. 12. Padiahlk Diyen Vah Cana Cana. Derlendii Yer: Abdullah ve Veli Balcnn Defteri 13. Yanar Ak Atei Yana Gel Yana. Derlendii Yer: Dervi Ruhann 1. Defteri 14. Yetim Kuzularm Kald Bir Yana. Derlendii Yer: Dervi Ruhann 1. Defteri 15. Satma Bilmeyene Der syana. Derlendii Yer: Dervi Ruhann 1. Defteri 16. Tevrat u Sinemde ahn Akna. Derlendii Yer: Abdullah ve Veli Balcnn Defteri 17. ekerim Bu Derdi ahn Akna. Derlendii Yer: Abdullah ve Veli Balcnn Defteri 18. Bala Bizleri ahn Akna. Derlendii Yer: Abdullah ve Veli Balcnn Defteri 19. Esirge Bizleri ahn Akna. Derlendii Yer: Abdullah ve Veli Balcnn Defteri 20. leriyi Grmezse Vah Ona Ona. Derlendii Yer: Dervi Ruhann 1. Defteri 21. Birlii Bilmeyen Girmez Katara. Derlendii Yer: Dervi Ruhann 1. Defteri 22. Gizlemi Kendini Vara Bak Vara. Derlendii Yer: Dervi Ruhann 1. Defteri 23. Nidem Benim Gnlm Kaldktan Sonra. Derlendii Yer: Abdullah ve Veli Balcnn Defteri 24. Ayplama Sakn Gelmesin Baa. Derlendii Yer: Dervi Ruhann 1. Defteri 25. Can Ali Canan Muhammet. Derlendii Yer: Dervi Ruhann 1. Defteri 26. Gnller Yanarak ahn Sznde. Derlendii Yer: 1972 De, GmhackyYemien Kynde, Dervi Ruhan Tarafndan Sylenmi Ve Kayda Alnm. 27. Hakikat Yolcusu Meydana Gele. Derlendii Yer: Dervi Ruhann 1. Defteri 28. Dosta Vermek in Duyuldu Bile. Derlendii Yer: Dervi Ruhann 2. Defteri 29. Yeti ah Muhammet Ali mdat Eyle. Derlendii Yer: Dervi Ruhann 1. Defteri 30. Medet Mrvet Pirim Sen mdat Eyle. Derlendii Yer: Abdullah ve Veli Balcnn Defteri 31. Benli Dilber Benlerinin Akna. Derlendii Yer: zleminin Defteri 32. Nice Hayr Dese Ona Fayda Ne. Derlendii Yer: Abdullah ve Veli Balcnn Defteri 33. Bakmaz Msn Sular Akar Engine. Derlendii Yer: Abdullah ve Veli Balcnn Defteri 34. Ali'dr Aleme Allah. Derlendii Yer: Dervi Ruhann 1. Defteri 35. Birleti Deryalar Kalan Olmad. Derlendii Yer: Dervi Ruhann 1. Defteri 36. Sende Bencileyin Yar mi Alad. Derlendii Yer: Dervi Ruhann 1. Defterin 37. Evvel Rehber Yol Bulmal. Derlendii Yer: Dervi Ruhann 1. Defteri 38. Lam Elif Ye le Yaratmad m? Derlendii Yer: 1972 De, GmhackyYemien Kynde, Ak Abdullah Tarafndan Sylenmi Ve Kayda Alnm.

39. Uurdum Elimden Gl Yzl Can. Derlendii Yer: Abdullah ve Veli Balcnn Defteri 40. lm Sana Derman Bulamam Gayr. Derlendii Yer: Dervi Ruhann 1. Defteri 41. Artk Bu Cihanda Glemem Gayr. Derlendii Yer: Dervi Ruhann 1. Defteri 42. Benim Var Yldzm lker Yldz. Derlendii Yer: Dervi Ruhann 1. Defteri 43. Slam Zindan Oldu Gurbet El Gibi. Derlendii Yer: Dervi Ruhann 1. Defteri 44. Estirdin Cihana Beni Yel Gibi. Derlendii Yer: Dervi Ruhann 1. Defteri 45. Gzel Bana Dedi Bayram Ay Gibi. Derlendii Yer: Abdullah ve Veli Balcnn Defteri 46. Hak Dedi Adem'e Asla Dnmedi. Derlendii Yer: Dervi Ruhann 1. Defteri 47. Bu Canma Sefa Geldi. Derlendii Yer: Dervi Ruhann 1. Defteri 48. Gzelin Sevdas Bama Geldi. Derlendii Yer: Dervi Ruhann 1. Defteri 49. Gerek Ak Olan Kuluna Geldi. Derlendii Yer: Dervi Ruhann 1. Defteri 50. Muhammet smi Ta ba le Geldi. Derlendii Yer: Abdullah ve Veli Balcnn Defteri 51. Yarin Zikrullah zme Geldi. Derlendii Yer: Dervi Ruhann 1. Defteri 52. Arz eyledim Yarim Gresim Geldi. Derlendii Yer: Dervi Ruhann 1. Defteri 53. Yr Benli Blbl Bahar Yaz Geldi. Derlendii Yer: Abdullah ve Veli Balcnn Defteri 54. Hakkn Bin Bir smi Ali'dir Ali. Derlendii Yer: Dervi Ruhann 1. Defteri 55. Evvel Niyet Edip zn Bilmeli. Derlendii Yer: Dervi Ruhann 1. Defteri 56. akr Benli Dilber Gzler Srmeli. Derlendii Yer: Dervi Ruhann 1. Defteri 57. Bilmem Kim letir Yol Dertli Dertli. Derlendii Yer: Dervi Ruhann 1. Defteri 58. Balta le Kazma le Rende mi? Derlendii Yer: Dervi Ruhann 2. Defteri 59. Can Muhammet Ali Can Deil mi? Derlendii Yer: Dervi Ruhann 1. Defteri 60. Diller Merhamet Etmez mi? Derlendii Yer: Abdullah ve Veli Balcnn Defteri 61. Sene Yetmi Dileim Var Bilmez mi? Derlendii Yer: Dervi Ruhann 1. Defteri 62. Dnmem krarmdan Sar Beni Beni. Derlendii Yer: Dervi Ruhann 1. Defteri 63. Sevdas Alatt Zar Etti Beni. Derlendii Yer: Sefil Kurbann Defteri 64. Yumak Yumak Etti Yolda Ak Beni. Derlendii Yer: Abdullah ve Veli Balcnn Defteri 65. Dostun Hileleri Yaralar Beni. Derlendii Yer: Dervi Ruhann 1. Defteri 66. O irin Dillere Kurban Et Beni. Derlendii Yer: 8 Eyll 1991 Tarihinde, Gmhackyde Glsm Ik Tarafndan Sylenmi Ve Kayda Alnm. 67. Kara Gne Ik Doar Yar Nenni. Derlendii Yer: Dervi Ruhann 1. Defteri 68. Yaramz Muhammet Ali Yaresi. Derlendii Yer: Dervi Ruhann 1. Defteri 69. Bir Huri Var Bana Peh Dedi Geti. Derlendii Yer: 1978de, Gmhackyde, Ik Ruhan Tarafndan Sylenmi Ve Kayda Alnm. 70. Yol Muhammet Ali Deyi. Derlendii Yer: Dervi Ruhann 1. Defteri

71. aha Yandm Ali Yar Deyi. Derlendii Yer: Abdullah ve Veli Balcnn Defteri 72. Senin smin Nurun Var Etti Bizi. Derlendii Yer: Abdullah ve Veli Balcnn Defteri 73. Hak Muhammet Ali Var Etti Bizi. Derlendii Yer: Dervi Ruhann 1. Defteri 74. Zinciri Boynuma Balaman Bizi. Derlendii Yer: Dervi Ruhann 1. Defteri 75. Dostlar Karalanp Unutmam Bizi. Derlendii Yer: Abdullah ve Veli Balcnn Defteri 76. Yz Yirmi Drt Bin Nebisine Bak. Derlendii Yer: Dervi Ruhann 1. Defteri 77. Adem Bir Aynadr Aynaya Bir Bak. Derlendii Yer: Abdullah ve Veli Balcnn Defteri 78. Yaramza Melhem Olman m Felek. Derlendii Yer: Abdullah ve Veli Balcnn Defteri 79. Glem Dedim Bir Gn Gldrmen Felek. Derlendii Yer: 21 Aralk 1992de Gmhackyde, Ik Ruhan Ve Glsm Ik Tarafndan Sylenmi Ve Kayda Alnmtr. 80. Beni Dilden Dile Dil Ettin Felek. Derlendii Yer: Dervi Ruhann 1. Defteri 81. Yoksa Sabredelim Ar m Gerek. Derlendii Yer: 1979 da Yemien Kynde Ik Ruhan Tarafndan Sylenmi Ve Kayda Alnm. 82. Gler Yzle yi Niyetlik Gerek. Derlendii Yer: Abdullah ve Veli Balcnn Defteri 83. Seher Karaolan Yardmna Gel. Derlendii Yer: Abdullah ve Veli Balcnn Defteri 84. Pervane Olup Da Yanarm Gzel. Derlendii Yer: Abdullah ve Veli Balcnn Defteri 85. Ayr Myz Senden Gl Yzl Babam. Derlendii Yer: Dervi Ruhann 1. Defteri 86. Halim Sana Malum Car Sefam Sefam. Derlendii Yer: Abdullah ve Veli Balcnn Defteri 87. Artt Ak Ateim Gel Mevlam Leylam. Derlendii Yer: Dervi Ruhann 1. Defteri 88. Ben Gurbete Dayanamam. Derlendii Yer: Dervi Ruhann 1. Defteri 89. ahbaz Msn Yavrum t Durnam Durnam. Derlendii Yer: Dervi Ruhann 2. Defteri 90. Yar Zlfn Can Evime Balasam. Derlendii Yer: 21 Aralk 1992de Gmhackyde, Ik Ruhan Tarafndan Sylenmi Ve Kayda Alnmtr. 91. Sarrafta Terazi Tartlamadm. Derlendii Yer: Dervi Ruhann 1. Defteri 92. Kalbi Katlara Doyuramadm. Derlendii Yer: Dervi Ruhann 1. Defteri 93. Derdime Derman Diye Yine Dert Aldm. Derlendii Yer: Abdullah ve Veli Balcnn Defteri 94. Derdimize Derman Oluver ahm. Derlendii Yer: Dervi Ruhann 1. Defteri 95. yi Niyet le Birlik Olalm. Derlendii Yer: Dervi Ruhann 1. Defteri 96. Ben Bir Kulum Yalvarrm Cananm. Derlendii Yer: Sefil Kurbann Defteri 97. Bu ah Cemaline Benzer Cananm. Derlendii Yer: Abdullah ve Veli Balcnn Defteri

98. Dedi Ki Allah Birdir Varm. Derlendii Yer: Abdullah ve Veli Balcnn Defteri 99. Hakikat Ehline Sz Kzm Kzm. Derlendii Yer: Dervi Ruhann 2. Defteri 100. Gcm Yetmediin Zaptedemedim. Derlendii Yer: 1977de Gmhacky Yemien Kynde Ik Ruhan Tarafndan Sylenmi ve Kayda Alnm 101. Bari u Dnyaya Gelmese idim. Derlendii Yer: 21 Aralk 1992de Gmhackyde, Ik Ruhan Tarafndan Sylenmi ve Kayda Alnmtr. 102. Kuzalan Kynde Dnyaya Geldim. Derlendii Yer: Dervi Ruhann 1. Defteri 103. smimce Hkmn Olsa Dutar Giderdim. Derlendii Yer: Abdullah ve Veli Balcnn Defteri 104. Verdiin krarda Dursan Sevdiim. Derlendii Yer: Dervi Ruhann 1. Defteri 105. ardm Hasretle Gel Alim Alim. Derlendii Yer: Abdullah ve Veli Balcnn Defteri 106. Allah Muhammetin Emrin Bilelim. Derlendii Yer: Abdullah ve Veli Balcnn Defteri 107. Herkesin Bir Can Vardr Bilelim. Derlendii Yer: Dervi Ruhann 1. Defteri 108. eriat artyla Tuttu Temelim. Derlendii Yer: Dervi Ruhann 1. Defteri 109. Medet syanmz Af Eyle Benim. Derlendii Yer: Dervi Ruhann 1. Defteri 110. Yemin Ettim Bir Karar Gderim. Derlendii Yer: Dervi Ruhann 1. Defteri 111. Yarelerim Yarelerim. Derlendii Yer: Dervi Ruhann 1. Defteri 112. Blbl Gibi Feryat Figan Eylerim. Derlendii Yer: Dervi Ruhann 1. Defteri 113. Hnkar Hac Bekta Pirimiz Bizim. Derlendii Yer: Dervi Ruhann 1. Defteri 114. Artk Bu Sitemi ekemez Oldum. Derlendii Yer: Dervi Ruhann 1. Defteri 115. Kendim Aldm Kendim Buldum. Derlendii Yer: 21 Aralk 1992de Gmhackyde, Ik Ruhan Tarafndan Sylenmi Ve Kayda Alnmtr. 116. Sanrdm Kendimi Cennetlik Kulum. Derlendii Yer: Abdullah ve Veli Balcnn Defteri 117. Hak Bendedir Ben Bir Kulum. Derlendii Yer: Abdullah ve Veli Balcnn Defteri 118. ekerim Bu Derdi Bilemiyorum. Derlendii Yer: Abdullah ve Veli Balcnn Defteri 119. Engel Var Arada Gremiyorum. Derlendii Yer: Dervi Ruhann 1. Defteri 120. Bin Grsem De Bir An Gremiyorum. Derlendii Yer: Dervi Ruhann 1. Defteri 121. Can Ehli Dostlar Grmektir Arzum. Derlendii Yer: Dervi Ruhann 1. Defteri 122. Gel Bu Halimizi Sen Gr. Derlendii Yer: Abdullah ve Veli Balcnn Defteri 123. Mahrum Etme Dergahndan. Derlendii Yer: Dervi Ruhann 1. Defteri 124. Anne Ve Babann Sebebi Bir Han. Derlendii Yer: Dervi Ruhann 1. Defteri

125. Nur le Kurulmutur Bu Cihan. Derlendii Yer: Dervi Ruhann 1. Defteri 126. ahm El Aman El Aman. Derlendii Yer: Abdullah ve Veli Balcnn Defteri 127. Laden Der Yaman Ha Yaman. Derlendii Yer: Dervi Ruhann 1. Defteri 128. Divaneyim Hak Yolunda ahnan. Derlendii Yer: Dervi Ruhann 1. Defteri 129. Hak Muhammet Ali Ezel Varnan. Derlendii Yer: Abdullah ve Veli Balcnn Defteri 130. Bu Dertlere Derman Versen Yareden (131). Derlendii Yer: Abdullah ve Veli Balcnn Defteri 131. El Elinden Al Elinden. Derlendii Yer: Sefil Kurbann Defteri 132. Yar Elinden Yar Elinden. Derlendii Yer: Dervi Ruhann 1. Defteri 133. ile Biz are Bizden. Derlendii Yer: Abdullah ve Veli Balcnn Defteri 134. nsanl Karde Grdm Gznen. Derlendii Yer: Dervi Ruhann 1. Defteri 135. Yeraltnda Ecinni Var Sanmayn. Derlendii Yer: Dervi Ruhann 1. Defteri 136. Yavrum Gle Gle Gidip Gelesin. Derlendii Yer: Abdullah ve Veli Balcnn Defteri 137. Ezel Verdiimiz krar lmesin. Derlendii Yer: Dervi Ruhann 1. Defteri 138. Ykma Gnl ncinmesin. Derlendii Yer: Dervi Ruhann 1. Defteri 139. Deyim Ki Cihanda Sen Deimlisin. Derlendii Yer: Dervi Ruhann 1. Defteri 140. Soran Dostlarma Selam Eyleyin. Derlendii Yer: Dervi Ruhann 3. Defteri 141. Turnalar Yarene Selam Syleyin. Derlendii Yer: Dervi Ruhann 1. Defteri 142. Bana Ka Eip De Bakp Gitmeyin. Derlendii Yer: Dervi Ruhann 1. Defteri 143. Sabredelim Gnl Selamet Olsun. Derlendii Yer: Dervi Ruhann 1. Defteri 144. Uzattm Elimi El Garip Garip. Derlendii Yer: 1978 Ylnda, Gmhackyn Yemien Kynde, Ik Ruhan Tarafndan, Yemien Cemi Sonras Doalama Olarak Sylenmi ve Kayda Alnm. 145. Bir Sadk Dostumu Bulana Kadar. Derlendii Yer: Dervi Ruhann 1. Defteri 146. Yr Bir Katara lene Kadar. Derlendii Yer: Abdullah ve Veli Balcnn Defteri 147. Be Bun Gnlerde Cah Haydar Haydar. Derlendii Yer: 1972 De, Gmhacky- Yemien Kynde, Ak Abdullah Tarafndan Sylenmi ve Kayda Alnm. 148. Al Yeil Brnm Turnalar. Derlendii Yer: Dervi Ruhann 3. Defteri 149. Yandm Susuzluktan Cierim Szlar. Derlendii Yer: Dervi Ruhann 1. Defteri 150. Alveriini Yazanlar da Var. Derlendii Yer: Dervi Ruhann 1. Defteri 151. Seni Dilden Dile Satanlar da Var. Derlendii Yer: Dervi Ruhann 1. Defteri 152. nsanlar Kardetir Dmana Ne Var. Derlendii Yer: Dervi Ruhann 1. Defteri 153. Ne Dedemiz Belli Babamz m Var. Derlendii Yer: Dervi Ruhann 1. Defteri 154. Sana Nice Yananlar Var. Derlendii Yer: Dervi Ruhann 1. Defteri

155. Balarda Kopacak Trl Haller Var. Derlendii Yer: Dervi Ruhann 1. Defteri 156. Seni Yourup Da Yapana Yalvar. Derlendii Yer: Dervi Ruhann 1. Defteri 157. Huyu Gzel Yar Gzel Yar. Derlendii Yer: Dervi Ruhann 1. Defteri 158. Onulmaz Yaralar Oyulur Gider. Derlendii Yer: Abdullah ve Veli Balcnn Defteri 159. Hak Szn Tutmasa eker mi eker. Derlendii Yer: Abdullah ve Veli Balcnn Defteri 160. Biz Gideriz Hoa Kaln Yarenler. Derlendii Yer: Dervi Ruhann 1. Defteri 161. Nice Deccal akal D Eylediler. Derlendii Yer: Dervi Ruhann 1. Defteri 162. Lisan Yamuruna Ban Aver. Derlendii Yer: Dervi Ruhann 1. Defteri 163. Her Can Sevdii ahn ver. Derlendii Yer: zleminin Defteri 164. Ne Olur Sevdiim Tek Bir Glver. Derlendii Yer: Dervi Ruhann 1. Defteri 165. Grdm Ar Yznden Canana Benzer (166). Derlendii Yer: Dervi Ruhann 1. Defteri 166. Kudret Kalemini Yazara Benzer. Derlendii Yer: Dervi Ruhann 2. Defteri 167. Birisi Aynmda Grene Benzer. Derlendii Yer: Dervi Ruhann 1. Defteri 168. Hak Muhammet Ali Olduundandr. Derlendii Yer: Abdullah ve Veli Balcnn Defteri 169. Ta Ezelden Gelen nmz Vardr. Derlendii Yer: Abdullah ve Veli Balcnn Defteri 170. Yetmi Biri Yeten Ali Saylr. Derlendii Yer: Dervi Ruhann 1. Defteri 171. sraf Etmek Aptallktr. Derlendii Yer: Tayyar amazn Notlar 172. Fatma'dr Muhammet'tir Ali'dir. Derlendii Yer: Dervi Ruhann 1. Defteri 173. Hatice Fatma Virdime Gelir. Derlendii Yer: Dervi Ruhann 1. Defteri 174. Yolumu Kesmeye Zorlayp Gelir. Derlendii Yer: Dervi Ruhann 1. Defteri 175. Dilimde ah Zikri Szlp Gelir. Derlendii Yer: Dervi Ruhann 1. Defteri 176. Sabrl Kullara Selamet Gelir. Derlendii Yer: Dervi Ruhann 1. Defteri 177. Senemiz Yetmi Bir Olmu Gidiyor. Derlendii Yer: Dervi Ruhann 1. Defteri 178. Fesatlar Geree km Gidiyor. Derlendii Yer: Abdullah ve Veli Balcnn Defteri 179. Soyun Benliini Bire Gele Gr. Derlendii Yer: Dervi Ruhann 1. Defteri 180. Bil Ki Sevgi le Cihan Durulur. Derlendii Yer: Dervi Ruhann 1. Defteri 181. En Gzel Bir Mutluluktur. Derlendii Yer: Tayyar amazn Notlar 182. Sadk Dostlarna Sadk Kalrm. Derlendii Yer: Dervi Ruhann 1. Defteri 183. Canda Cananm Gel Yeti. Derlendii Yer: Dervi Ruhann 1. Defteri 184. Pirim ah Merdan Alim Gel Yeti. Derlendii Yer: Dervi Ruhann 1. Defteri 185. Hnkar Hac Bekta Veli'm Gel Yeti. Derlendii Yer: Dervi Ruhann 1. Defteri 186. ahm Ali Haydar Elaman Yeti. Derlendii Yer: Dervi Ruhann 1. Defteri 187. Garip Gnlmz Ardan Medet. Derlendii Yer: Dervi Ruhann 1. Defteri

188. Hak Muhammet Ali Elaman Medet. Derlendii Yer: Dervi Ruhann 1. Defteri 189. Eyp Gibi Derdi ekenden Medet. Derlendii Yer: Dervi Ruhann 1. Defteri 190. Marur Elini atm yle Yrd. Derlendii Yer: Abdullah ve Veli Balcnn Defteri 191. Gzellikler Bir Hal Olup Dounca. Derlendii Yer: 1972de, Gmhacky- Yemien Kynde, Dervi Ruhan Tarafndan Sylenmi ve Kayda Alnm. 192. Ak ldrmeye Zar Eksik Olmaz. Derlendii Yer: Dervi Ruhann 1. Defteri 193. Hak Cemale Yz Srmesi Zor Olmaz. Derlendii Yer: Abdullah ve Veli Balcnn Defteri 194. Temelde Terbiye Okumalyz (194). Derlendii Yer: Dervi Ruhann 1. Defteri 195. Hakikatta Cann Hastasyz Biz. Derlendii Yer: Dervi Ruhann 1. Defteri 196. Ekmek Nadir Ama Susuz Deiliz. Derlendii Yer: Abdullah ve Veli Balcnn Defteri 197. Anp Hayal Tutan Sefa Geldiniz. Derlendii Yer: Abdullah ve Veli Balcnn Defteri 198. Bizler Her Esrarn Ser Askeriyiz. Derlendii Yer: Dervi Ruhann 1. Defteri iir sralamasna gre detayl bir ekilde yaplan yukardaki aklamalarn bir benzeri kaynakalar temelinde yaplacak olursa, yle bir snflama ortaya kacaktr. Sz konusu rakamlar iirlerin numaralardr. Bu snflamada kaynaka sralamas ve iirlerin sralanmas temel alnmtr. Dervi Ruhann 1. Defteri: 3, 4, 5, 9, 10, 13, 14, 15, 20, 23, 24, 24, 25, 27, 29, 34, 35, 36, 37, 40, 41, 42, 43, 44, 46, 47, 48, 59, 51, 52, 54, 55, 56, 57, 59, 61, 62, 65, 67, 68, 70, 73, 74, 76, 80, 85, 87, 88, 91, 92, 94, 95, 102, 104, 107, 108, 109, 110, 111, 112, 113, 114, 119, 120, 121, 123, 124, 125, 127, 128, 132, 134, 135, 137, 138, 139, 141, 142, 143, 145, 149, 150, 151, 152, 153, 154, 155, 156, 157, 160, 161, 162, 164, 165, 167, 170, 172, 173, 174, 175, 176, 177, 179, 180, 182, 183, 184, 185, 186, 187, 188, 189, 192, 194, 195, 198 nolu iirler. Dervi Ruhann 2. Defteri: 28, 58, 89, 99, 166 nolu iirler. Dervi Ruhann 3. Defteri: 140, 148 nolu iirler. Abdullah ve Veli Balcnn Defteri: 6, 7, 8, 12, 16, 17, 18, 19, 23, 30, 32, 33, 39, 45, 50, 53, 60, 64, 71, 72, 75, 77, 78, 82, 83, 84, 86, 93, 97, 98, 103, 105, 106, 116, 117, 118, 122, 126, 129, 130, 133, 136, 146, 158, 159, 168, 169, 178, 190, 192, 195, 196 nolu iirler. zleminin Defteri: 31, 163. Sefil Kurbann Defteri: 63, 96, 131 nolu iirler.

Tayyar amazn Notlar: 171, 181 nolu iirler. Kaset Kaytlarndan Derleme: 1, 2, 11, 26, 38, 66, 69, 79, 81, 90, 100, 101, 115, 144, 147, 191 nolu iirler. Gerek iirlerin sralamasna gre yaplan, gerekse kaynak eserlere gre yaplan snflama, hangi iirin nereden alndn ak bir ekilde gstermektedir. Grld zere Dervi Ruhann 1. Defterinden 116 adet iir, Dervi Ruhann 2. Defterinden 5 adet iir, Dervi Ruhann 3. Defterinden 2 adet iir, Abdullah ve Veli Balcnn Defterinden 52 adet iir, zleminin Defterinden 2 adet iir, Sefil Kurbann Defterinden 3 adet iir, Tayyar amazn Notlarndan 2 adet iir ve Onalt adet iir de elimizde bulunan sekiz adet kaset kaytlarndan metin haline getirilmitir.

5.1.3. DERV RUHANIN RLER.

1. GNLNDE BR AKI AL OLDUKA Gam yeme hey gnl bin derdin olsa Gnlnde bir ak Ali olduka sterse bu cihan dert ile dolsa Dnme zikrinde Ali olduka Bin bir trl garez bhtan etse de Nice deccal akal frsat bkse de Dalar gibi yk stne kse de zlme gnlnde Ali olduka Kii hep gnlnde olan syler Ak ehli canlara ok bhtan eyler Aliyi sevenler el sz neyler Dinleme yalan Ali olduka Sinemizde Alidendir yaremiz Btn derde Alidendir aremiz Alinin zikridir gnl karimiz Bir aknan devran Ali olduka Aliyi grmeyen bakar kr olur Bu canmz hep Aliden sorulur Alisiz canlar hayvanda kalr Korkma Ik Ruhan Ali olduka

2. KARDELK SEVGS CANDADIR CANDA u cihana karda geldim giderim Kardelik sevgisi candadr canda Kinata karde geldim giderim Kardelik sevgisi candadr canda Kahi kk kahi ulu hepisi Cmlemizin bir ah odur kaps Gnlden gnle bir han yaps Esvele dmeyiz candadr canda Bunca hasretlii ekerimse de Duramaz oluyom olduum yerde Cmlemizi esirgesin ol merdan Gnde yz bin kere kndedir knde Kul Ik Ruhan' ahir kul eden Halkn arasnda altn pul eden Aslnda kz idim imdi dul eden ah Merdan gibi yndedir ynde 3. SAKLA GEVHER DEME AMAN HA Cahili ladene ne desem almaz Sakla gevherini deme aman ha Er olan cahilin szne kalmaz Suyu fark etmeyen yiye saman ha Su gerek szdr dinle t al Gerein bendinde uranda kal Dikine zor etme en gnne sal Bak yokua giden kaar yaman ha Yokua gidenler zalim saylr Harami haram yer der baylr Zina karm diyen gezer yaylr Kalr kta kyamette duman ha Kta kyamette dumanda aan O dur bu cihanda tepeden aan Dalgca sarlsn denize den Zehiri fark eyle tutma ylan ha Ylana uyup da zehiri sama Hakkna raz ol her kap ama lla benim deyip yalana kama

Sakn siyaseti gtme zaman ha Zamann teccali azgn barr blise uymutur ona arr Mminleri birbirinden ayrr Girer gnllere hemen gmen ha Gmen alan amelini kurudur Kendini fark etmez zn rtr Ik Ruhan dil kalemin yrtr Gaflet uykusuna yatma uyan ha 4. KEM M BAKTIM A GZLERM GR ALA Ele etmedim ben kendime alarm Kem mi baktm a gzlerim gr ala Kainata dost diyerek alarm Dostlar ac haner vurdu dur ala Durgun su misali akamaz oldum Yaren dost yzne bakamaz oldum Sazm sineme yaslamaz oldum Gurbet elde saza pene vur ala Vuruldu barma hanerli yara Bir arzuhal yazdm Ali Haydara Batn oku desin hilebazlara Hak yolunda mazlum kalan yar ala Bu yareli sinem dertli tersem Kerbelada Hr ehide yetersem Ik Ruhan aranzdan ytersem Bari gel de kefenimi sar ala 5. MUHANNET SUYUNDAN EMEM ASLA Doup u cihanda aklm ereli Muhannet suyundan iemem asla Hak sevgisi kalp evime gireli Namert kprsnden geemem asla yilerle yolda oldum ykmadm Kainata karde oldum bkmadm Haram eyi lokma edip dkmadm Kt bir lisan aamam asla

Kurt kuzuyla yrr olmasa kalle Hal ehli olanlar hal ile yolda Can Allah'n can can seven karde Gzel muhabbetten kaamam asla Gnl ile gz grmese katlanmaz Hakk seven kr bayrda otlamaz Ham meyvalar olmaynca tatlanmaz Ho grnr gnl seemem asla Ik Ruhan hak yolundan kamadm Karga gibi lee konup umadm Altnm pul yerine samadm Aslsz ekip biemem asla 6. G EDERM BENL BLBL ALAMA Elbet bir gn vcudum dnyadan G ederim benli blbl alama ah elini ayrmasn bnyeden Gel alama yavru blbl alama Bir cenaze biner bir kesik baa Cenaze lmden korkmazm haa Kesik ba cenazeye der daim yaa Gel alama benli blbl alama ah olan salmazm tuttuu elim aha snrm malumdur halim Nice dert ekersen dertlerin benim Gel alama benli blbl alama Yanarm aklarn ras Pene vurdum alyor yaresi Salk olsun ayrln sras Gel alama benli blbl alama Bir zaman mekanda yuuran oldun Nice ah elinden bu ana geldin Koyun kuzu gibi meleyip buldun Gel alama benli blbl alama Yavru yeten elim durur stnde Nice laden dman olsa gastinde Ik Ruhan yavrusunun destinde Gel alama benli blbl alama

7. GEL ALAMA BENL YAVRUM ALAMA Yine hasretlik kt sineme Gel alama benli yavrum alama z bakn benzetmiim anama Gel alama benli yavrum alama z bakn kalp evimde sral Yreimiz Kerbelada yaral Bir gerek meydanda iip kanal Gel alama benli yavrum alama Canmz birdir de ecel varmz Pirim hnkar yardmcmz yaramz Temiz gnl olur ahm yerimiz Gel alama benli dilber alama u canm sa kaldka yaarsn Blbl gibi kuran okur coarsn zn birleyip grler aarsn Gel alama benli dilber alama Yat sana kem gz ile baksa da Vurguncular hep yoluma ksa da Bir can incitip de yksa da Gel alama benli dilber alama Bu ark devranda bylece dner Seni yaratan ah seninle yanar Ik Ruhan elim stnde dner Gel alama benli dilber alama 8. SUSUZ BIRAKMA BIRAKMA Beni yaradan gzel yar Susuz brakma brakma Sen bana ben sana yar Susuz brakma brakma z kendini da koyma Hakka gir ladene girme Pahal sen yedine doyma Susuz brakma brakma Yand Hseyin su deyi Kaffarol znn ben deyi Param tkenecek deyi

Susuz brakma brakma Tapma karde dnya malna Maldan gelir bin bir bela Yandm bir yudum ver hele Susuz brakma brakma Dnya mal senin olsun Kah alayan kah da glsn Ba bahene otlar yasn Susuz brakma brakma On iki mam on drt mahsum Elli beyte kimler hasm Bilenler ekiyor yasm Susuz brakma brakma ehit olanlar deil mi nsanlktan el deil mi Ik Ruhan kul deil mi Susuz brakma brakma 9. YZNDEK OLAN BEN UNUTMA u kalbimi alp alan sevdiim Yzndeki olan beni unutma Uyma el szne yalan sevdiim El ver grdn yolu unutma Tanr bir birimiz ksmet eyledi Bu akmz ar alay boylad Ara yerde yatlar neler syledi Karanla bakp gn unutma Ak ldrenler srnr gider Ak yaatanlar dirilir biter Halimi sorarsan hallerim beter Feryat eylediim n unutma Kul Ik Ruhan'n bak gz yama Ayrlk m gelecekti bama lyorum ura mezar tama Urunda verdiim can unutma

10. HAKKINI HELAL EYLE EY NAZLI ANA u fani dnyadan murat almadm Hakkn helal eyle ey nazl ana Dndm u dnyadan sanki gelmedim Muradm gsnde kald bir yana Ben de gider oldum bir rak yola Yarab gence verme bu byk bela Fani dnya bir gn hep ssz kala Alama ey anam emir hakkla Bir gl idim almadan kurudum Geen gn sizinle ben de var idim Geldi ulu kervan ald yrdm Dtm gider oldum bir rak yola Ik Ruhan eder unutma sakn Bir hana benzeyen ol dnya yakn Ahirete dmeden bir han yapn Bir gn hepimize verilir sela 11. HEKM SANDIM NECY A DED BANA Derdim var da derman diye gezerken Hekim sandm ineciyi a dedi bana Akn deryasndan kelam gezerken Bir de sanc geldi ka dedi bana Oradan katm terk eyledim o yurdu Bir ses duydum sanki beni ar da Baktm birka insan oraya girdi Meer kiliseymi ha dedi bana Ham yoktur dedim hatam var benim Aklszm amma putam ver benim Bir de minareye dnmtm ynm Senin sakaln yok k dedi bana Dedim gnl gurbete bakaym Bu gidile bir dervilik yapaym Enek sandm dedim boncuk takaym Bir ifte savurdu at dedi bana Her sanata girdim rak kmadm Trl oyunlara girdim bkmadm Saz alamam aklktan kmadm

Pene vuramayan Te dedi bana (Kelamdan anlamaz Te dedi bana) Baktm hrsz bana haydutsun dedi Zinac krcler meydutsun dedi Meer herkes kendi kendin syledi O zaman kelolan (kafa) tk dedi bana Ne tarikat kald nede din kald Nere gitsem kader tersine ald Aslann yerine tilkiler kald Kul Ik Ruhan'm yat dedi bana 12. PADAHLIK DYEN VAH CANA CANA Yirminci asrn gerein tan Padiahlk diyen vah cana cana Olaydm Ehlibeytin kurban Mndar lr isem vah bana bana nkar ehli odur hrs var ise Nice hoca dervi dede der ise Kendini fark etmez z kr ise Vah acrm ona yuh ona ona Kr bir olsa bile kpr geemez Gremezler gvercinle uamaz Karga gak demezse yolu geemez Vah acrm cana yuh ona ona Yrmez gnln sildiremeyen Kalkmaz duman batan sndremeyen Nefsini unutup yandramayan Vah acrm cana yuh ona ona Abdesti olmayan abdest veremez Gusl bilmeyen erkan gremez Fakirlerin hi halini soramaz Kim kimi soyarsa yuh ona ona Abdal mym divane mi bilemem Akar emim gece gndz silemem Bir aha yanmm gayr yanaman ki de bilenler yuh ona ona Kul Ik Ruhan'm aha yanmam Pervaneler gibi yanp dnmem

Ak ehlinin sinesine konmuam Nefesine uyan vah ona ona 13. YANAR AK ATE YANA GEL YANA Pervaneler gelir dner a Yanar ak atei yana gel yana Ak atei ila imi aa Hasret koyma ahm bana gel bana Ben deilem ahm beni okutan Akn ateiyle yakp aktan Kah Mell kah dertli baktan Kblem sensin ahm cana gel cana Can evimden ahn hayali gitmez Yand cierlerim kokusu bitmez Blbln bir derdi olmasa tmez Feryat eylediim yne gel yne Ynm ah yolunda yrm oldum Akn ateiyle erimi oldum Ik Ruhan tenden farimi oldum Damla damla akan kana gel kana 14. YETM KUZULARIM KALDI BR YANA u dar dnyadan murat almadm Yetim kuzularm kald bir yana Dnya senden doyup dadn almadm Felek kemendini ekti bir yana Ey karde ben de kalmtm yetim Felek u ahdm byle mi dedim Yavrular murada yetmeden gidim Sen de erbetim i hem kana kana Kzm ana diye kimi arsn Yetim dolabn mevlam evirsin Sabredelim haktan gelen mrsn Emanet bilenden gerein ala Can hulga gelince grnd kolum Sylemek isterim tutmuyor dilim Dostlar bilseydiniz u benim halim Dnn bu haller size de gele

Ik Ruhan eder dayanmaz yrek Nasl dayansn ykld direk Bir gn hepimize gelse de gerek Ne yzle varalm ulu divana 15. SATMA BLMEYENE DER SYANA Cevahir kymetin bilenler alsn Satma bilmeyene der isyana Dileriz ki her can ummana dalsn Fakat peimizde iblis yanyana Yan yana gezene dnme ynn Drmeye zorlar hakkn ann Sarrafm dese de verme maln Yze glcyse bakma yalana Yz glcler sana bakar Arar frsatn yuvan ykar Dndrme yzn nefesi kokar Yanacak dediler ona uyana Yanar cehennemi kendi znde Hak eseri kalmaz onun yznde Kfr isyan kar her an sznde Gerek uymaz ac sze dayana Ac sz almaz asla ayplar Yadlanr yannda durmaz uyuklar Hak nefesi alr verir sayklar Hemen rahmet yaar zn yuyana zn yuyan benliini soymal Tarikatta yol ehline uymal Marifette nefesini bulmal Hakikat grr girmez ziyana Ik Ruhan hakikatn halidir Ap kalp evini gren Ali'dir Hak kuran okur blbl dilidir Ak olsun bir damla suyum koyana 16. TEVRAT U SNEMDE AHIN AKINA Bai bismillah dile aldm okurum

Tevrat u sinemde ahn akna Muhammet Ali'dir gzlerde gren Zebur'la yk tuttum ahn akna Hatice'nin nuru Fatma'da belli Bunca evliyalar on iki yolu ah Hasan Hseyin gmlei kanl Zikreder gideriz ahn akna ah mam Zeynel'le ilemiz dola Bakrn kirii boynumda bile Ol mam Cafer'de ders verdi bize Seni zikrederiz ahn akna Musayl Kazm'le kurun sinemde mam rizay'nan zehir varmda Tag Nag imdat eyle zarmda Bu drt ile gideriz ahn akna Hasan Ali Askeri gen iken len Mehdidir geree nefesi veren On drt masum bile hem ehit olan Grr de gideriz ahn akna On yedi kemerbest bann hakk Pirim Hnkar Bekta aann hakk Kul Ik Ruhan'n aknn hakk eker de gideriz ahn akna 17. EKERM BU DERD AHIN AKINA Yine kerbaladan szlar yrek ekerim bu derdi ahn akna Salmaz tutan eli doru bir bilek Tutarz derman ahn akna ahm Ali idi cananm Ali Bin bir ismi vardr bir ismi Veli Kimi arif gezer kimisi deli Hepsi bir yanarlar ahn akna Yanmaynca yarelerim yar olmaz Hak ehline ak deryas zor olmaz ah akna yananlara dur olmaz Yrr gider devran ahn akna Yryen yolumuz yolum Hseyin

Kerbaladan bize gelmitir sehim Can gz aanlar buluyor fehim Fehmedenler grr ahn akna aha yanan cehenneme yanmad ah konduu yere yadlar konmad Ik Ruhan ikrarndan dnmedi Gahi gelir gider ahn akna 18. BAILA BZLER AHIN AKINA Lafeta ahmsn ah merdanm Bala bizleri ahn akna Hak Muhammet Ali cana kurbanm Bala bizleri ahn akna ah Hasan'n ah figan derdi ah Hseyin yoluna serini verdi ah mam Zeynel'im zindana girdi Bala bizleri ahn akna Muhammet Bakrn derim hakkn ah mam Cafer'in umman hakkn Musai Kazim'in seyran hakkn Bala bizleri ahn akna ah mam Rza'nn yn hakkn Muhammet Ta'nn n hakkn Aliyl Nag'nn kan hakkn Bala bizleri ahn akna Askeri Mehdi'nin srr hakkn On drt masumlarn nuru hakkn Kul Ik Ruhan'n zar hakkn Bala bizleri ahn akna 19. ESRGE BZLER AHIN AKINA Allah Muhammete Ali yar dedi Esirge bizleri ahn akna ah Hasan'la Hseyin'e H dedi Esirge bizleri ahn akna Zeynelin ziyas gitmez hayalden mam Bakr mam Cafer ummandan Musayl Kazm riza da candan

Esirge bizleri ahn akna ah Muhammet Tag, Ali Naynan Askeri Mehdi gnlm baynan Yarelendi cierim daynan Esirge bizleri ahn akna On iki imam ahm Bekta Velim Hak akna ter gonca blblm Kul Ik Ruhan'm yarimdir benim Esirge bizleri ahn akna 20. LERY GRMEZSE VAH ONA ONA Yirminci asrda yaayan canm leriyi grmezse vah ona ona Krk yl ileriye yetie nm nkar ehli bilmez yuh ona ona nkar ehli krdr yatm ise de Mridsiz rehbere yetmi ise de Kr krne bir el tutmu ise de Vah acrm cana yuh ona ona ki kr kprden geemez imi Kuzgun gvercinle uamaz imi A pnar dalardan geemez imi Dalga damla bilmez th ona ona Kalmaz da bandan kaldramyan Ol yedi nefsini ldremiyen Bir gerei gnle konduramayan Beenmez kimseyi yuh cana cana Nice rehber pirden ayr olurmu p uray ver buray derimi Kendi pene bilmez karga kr imi Ben de yle isem vah bana bana Ben bir divaneyim neyim bilmezem Pir akna ldm oda yanmazam Ik Ruhan ahirete dnmezem Pirimin cemali mah cana cana

21. BRL BLMEYEN GRMEZ KATARA Cihanda ok insan oldu zamana Birlii bilmeyen girmez katara Ademe secde yok der uymaz Kurana Esfele safilin iblis zbera blis benlik ile havaya girdi Yetmi iki millet birbirin krd Ademe yar olan it nebi vard Hakka secde edip erdi didara Ademi bilmeyen Allah' bilmez Kul olur nefsine sa iken lmez Krp putlarn birlie gelmez nat eder gider benzer humara natlk edenler kurulur kalr Gider kuru yere secdeyi klr Allah' gklerden uzakta bilir Gren olmaz deyip dalar kumara Kumara el srp papaza uyan Girecek delik arar dolar yayan Ar birlik ile bal yapar beyan alan kar eder tembel avara Tembel olan daim vaize dolar art eriyat der bouna yeler Hakkn bir emri var ikiye bler Grdne rer yle kanara Ik Ruhan Kuran emri hak derim Doru alp da emeim yerim Dolandrclar yiyecek srrm lein banda bir gn zbara 22. GZLEM KENDN VARA BAK VARA Drt keyi yedi iklim sahibi Gizlemi kendini vara bak vara Muhammet Ali'dir derdim tabibi On iki renginen nura bak nura On iki renk kymetin bilelim Birlik olup hak cemine gelelim Tarikat evinde bir can olalm

Yolumuzu kuran yare bak yare Yolumuz Muhammet Ali yoludur Pirimiz erkanda Bekta Velidir arann imdadna ganidir Gnlmze giren sra bak sra Hak gnle girse okur srnan ldrr nefsini gezmez erinen Her ne yne gitse olur yarinen Tkense sermaye kare bak kare Sermaye mrdr gnbe gn zarar Hakka ak olan hakkn arar blise aldanan ayazda yanar evirir frtna kara bak kara Ik Ruhan sakn kar ile ktan Yolumuz dnmesin engin initen Elaman ayrma byle geliten Sakn demesinler hele bak hele 23. NDEM BENM GNLM KALDIKTAN SONRA Nasl yar diyeyim ben byle yare Nidem benim gnlm kaldktan sonra Viran blbln drd zara Nidem kanadm krldktan sonra Gerek ak olan ikrarn gder krar sahibi msayip nider krar bilmiyenin szne gider Nidem benim gnlm kaldktan sonra Yar yar dedike yarim sanrdm lmi hakikattan nasip umardm Aam deyiine bakar kanardm Nidem benim szm kaldktan sonra Danmak uludan uluya gider Kendi kendin gider koyun mu gder Byle gidiinen bulunmaz didar Aklylan da yola vardktan sonra krar sayma gnahn bilirim Dokunursa gnle geri alrm ktm haneden sanma gelirim

Atlan okumu saldktan sonra Ik Ruhan daim iten ah eder kt oku yaydan der caheder Dn raz deil buna ah bedel Niden ak atmz ldkten sonra 24. AYIPLAMA SAKIN GELMESN BAA Hak yaratt u cihanda her eyi Ayplama sakn gelmesin baa Bulunur cihanda hem kt eyi Cana can gibi bak kem bakma boa bret alam dersen alemi gzet badet klarsan gerei sz et radeli otur kelamn bezet Sayl gnlerim gitmesin boa Doru almay kumar brd tikat kalmad amel kurudu Millet kama bak taka yrd Bin nasihat etsen kar etmez taa nceldi yolumuz zleniyor ok dede hak iin szlamyor Talip sinek olmu vzlamyor Msahip vuruyor gz ile kaa Ksack mrmz uzun olayd Mnafn yaptklar sneydi Gelecek bir sahip yakn geleydi Hakkn bilmeyen kalacak aa Ik Ruhan k yandrabilsem Canm kymetini bildirebilsem Bir gnlden gmen sildirebilsem Yolumuz uramaz ol kara ka 25. CAN AL CANAN MUHAMMET Din slamn ta temelden Can Ali canan Muhammet ah ayrma bu amelden Can Ali canan Muhammet

Amelim akm imanm Hakikata yok gmenim Fikirdir bata dmenim Can Ali canan Muhammet Dmensiz gemi yzemez Akl deryada gezemez Can seven can ezemez Can Ali canan Muhammet Ezme insan gnl haktr Hem yaayp yaatmaktr nsanlktan baka yoktur Can Ali canan Muhammet Yok olamaz var olanlar Ehlibeyte yar olanlar Bilmez beni kr olanlar Can Ali canan Muhammet Kr krne gitmeyelim Mantksz i tutmayalm Ik Ruhan atmayalm Can Ali canan Muhammet 26. GNLLER YANARAK AHIN SZNDE Pervaneler dner ate iinde Gnller yanarak ahn sznde Soyumuz Erdebil Irak ilinde Bu dem de grerek meyi iilir ersen de Muhammetin meyinden Gzeller bellolur asl huyundan Ik Ruhan Erdebil'in soyundan Badat Horasan'dan aha geilir 27. HAKKAT YOLCUSU MEYDANA GELE Lam Elif linden duyduk n ile Hakikat yolcusu meydana gele Dosta varmak iin yz bin can ile Menzile erien dzld yola Yeil nur akna katar yrd

Niceleri yolda kald faridi Cenneti alana gubbe var idi Orda alsanca almtk ele nur ile bir noktadr varimiz Fi mekanda gubbe oldu yerimiz Ladenler bilemez anda srrmz Yzerdik deryada benzemez gle Yz on drt suremiz tamam olunca Yirmi sekiz burcu bile alnca Muhammetin efaati gelince Hakka secde edip gelmiiz ele De kalka hayli zaman gelince On yediden otuz e erince Krk makamdan bir mekan grnce lmi Cavidan' getirdik dile eriatta setik hayrul beeri Tarikat babndan girdik ieri Marifette kamil bir mrit eri Balanp bendine olmuuz bile Yetmi n katarna katldk u cihanda dilden dile satldk Kahi atlp da kahi tutulduk Kahi blbl olup konmutuk gle Gln hasretiyle severiz can Byle gelir gider bilmeyiz fani Kovanmz eskidince ol gani Uup da konarz bir ilden ile Ik Ruhan kfrn imam ede gr Hakikata katarn yede gr Evvelimiz elif ahir be de gr Bin Nuhun gemiye dmeden sele 28. DOSTA VERMEK N DUYULDU BLE lla mekan elinden aldk hesabm Dosta vermek iin duyuldu bile O anda grlmez gerek hesabm Hakikat yolcusu hep bile bile Sepbel mesanidir srat kprs

Anlamazsn sylyorum dorusu Sakn grmesin ki iblis urusu evirir o zaman hep hile hile Besmeleyle kazan varlk adna Doyamazsn lezzetine tadna Hakkn emri birdir bakma yadna Gelir gider olur hep bile bile Rahim ve Rahmandr her iin ba Kaf ile Bir Nundur yaradan kii Sevgiyle saygyla don eden ba Gerektir cihanda gel ele ele Toprak olsa yamur olsa gn dosa Tabiatn varldr bir gelse Yaratan rahmandr rahimde kalsa Her insan el aar verir el ele Kul Ik Ruhanm geldim selinen Ba stne gelirsem ynnen slamiyet varlm var dininen Herkes sever beni verir el ele 29. YET AH MUHAMMET AL MDAT EYLE Yaradan ahm snp kaldm Yeti Hah Muhammet Ali imdat eyle On ki mam rengine boyandm Yeti Hak Muhammet Ali imdat eyle On ki mam daima zikrimde gezer On drt masum paklar kalbimiz yazar Akn deryasnda canmz yzer Yeti Hak Muhammet Ali imdat eyle Canm kurban olsun ahm Ali'ye Pirim Hnkar Hac Bekta Veli'ye Hmmetimiz olsun cmle deliye Yeti Hak Muhammet Ali imdat eyle Ne deliyim ne aklm var divane Yetiseydim Hakka yeten kervane Gece gndz hayalimde seyyare Yeti Hak Muhammet Ali imdat eyle Nice hayal hakikate yetiir

Hak yolunda can el ele tutuur Seni bilen ahm sana yetiir Yeti Hak Muhammet Ali imdat eyle Tuttum eteinden ayrma bizi Esirge gel ahm ah gren gz Ik Ruhan gnde alyor z Yeti Hak Muhammet Ali imdat eyle 30. MEDET MRVET PRM SEN MDAT EYLE Lafeta ah ile ah merdan Medet mrvet pirim sen imdat eyle Hak Muhammet Ali asln pryane Medet mrvet pirim sen himmet eyle Senin asln ah Hasan'la Hseyin ah Zeynel'den Bakr veripdir payn Cafer'in akna himmet eyleyin Medet mrvet ahm sen himmet eyle Yznde okunan Musayl Kazm riza'nn akna yad etme szm Tag Nag akna ak et gzm Medet mrvet ahm sen himmet eyle Hasan Ali Askeri srrn bilen ah Mehdi serinde okunan kuran On yedi kemerbest destinde duran Medet mrvet ahm sen imdat eyle On drt masumlarn can hakkyn Pirim Hnkar Veli yn hakkyn Kul Ik Ruhan'n n hakkyn Medet mrvet ahm sen imdat eyle 31. BENL DLBER BENLERNN AKINA Benli dilber benlerinin akna Ne olur bir selam vermeden gitme hsann dokuna u ben akna Bari bir selam vermeden gitme Benim canm senin cann deriken Bu tkenmez akn bende variken Gnlde bir mekan oldu dariken Elini elime vermeden gitme

Hi merhamet yok mu ak kuluna Kurbanm olaym gerek yoluna Bakmaz msn u sevdiim halma Kollarn boynuma sarmadan gitme Kul Ik Ruhan'm biliyor isem Hakkn ak ile soluyor isem Merhametin yok mu lyor isen Bari kefenim sarmadan gitme 32. NCE HAYIR DESE ONA FAYDA NE erini stnden atmayan sofu Nice hayr dese ona fayda ne Dvsen bir dibekte ban yahu Bir seten altna satsan fayda ne Satma eriata tarikat ilmin leri gidene gerilik yol mu Sade sulpten gelen sadece belmi Ben nesilim deyip tutsa fayda ne Tutar isen bir kapdan gavi tut Ol kapdan un ele iyi t Elmann dibine dikme bir st Ondan yemi olmaz tutsa fayda ne Gel karda aslen kulaktan tutsak Hakikat ilmini bilece grsek Krklar makamnda can cana ersek Geriye duranlar yetse faydane Cihan gereklerle dolmu el alm Herkes hesabna geleni alm Ik Ruhan garip kimsesiz kalm Ayrlp da yine tutsa fayda ne 33. BAKMAZ MISIN SULAR AKAR ENGNE Gnl her nesneye mekan balama Bakmaz msn sular akar engine Kimse sormaz fakirlerin halini imdi rabet gzel ile zengine Fakire zenginler hep zulm eder

nsanlk hududu onlardan gider Fakirin gnlnde gl aar biter Eylik haktadr ki kemlik kendine Fakir gnl her mecliste sz alma Zalim olan gibi irkefe batma Sakn zengininen idavet gtme Akl ermez zenginlerin fendine Ik Ruhan fakire klma kem nazar Varlna ulaan yolundan azar Kardam dese de yznden bezer Eylii kendine ara bul gene 34. AL'DR ALEME ALLAH Drt kitab bir eyleyen Ali`dr aleme Allah Hakikat var eyleyen Alidr aleme Allah Hakikat noktas Ali Evvel Ali ahr Veli Aklarn Gnl Ali Alidr aleme Allah Alidr bir ismi Kuran Alidr Rahmana eren Hecede er rahim olan Alidr aleme Allah Hecem okur alem yarim Alidr bu kll varm Alidr zikrimde karm Alidr aleme Allah Zikrimde Ali berat Alisiz geemem srat Aliden emin berat Alidr aleme Allah Berat alan Ali'ye yar Evvel ahir Ali bir var Ali'yi bilmez laden kr Alidr aleme Allah Krdr Ali'yi grmeyen

Ademi Allah bilmeyen blistir secde klmayan Alidr aleme Allah Secde Ali gyam Ali Bu vcutda mekan Ali Ik Ruhan kblem Ali Alidr aleme Allah 35. BRLET DERYALAR KALAN OLMADI El merecal bahreyn yelte gyane Birleti deryalar kalan olmad Bu beinci kezim gelmiem kane Arif olanlara yalan olmad Adm adm hak yolunu almam Bir ahn bendine gulem olmuam Hakikatn ummanna dalmam Yanar ak ateim dahi snmedi Gayr zahireden okumaz oldum avkd gzlerim bakamaz oldum Mutapsn dediler satamaz oldum Gald kumalarm alan olmad u mahluk kendini farkedip grse Bir mridi kamil dersini verse krar imam verdim deyip de dursa Bil ki u cihanda esvel kalmad Dervi olan kemer takar beline Her an hak kelam gelir diline Meyil vermez u cihanda geline Gnlde kzm var alan olmad Srr Ali Haydar pirimiz ola Kul fakr zmde dersimiz vere Ik Ruhan daim onlara kle Rabbi ya sr dedim bilen olmad 36. SENDE BENCLEYN YAR M ALADI Ne feryat edersin benim blblm Sende bencileyin yar mi ayrld Sana da m dedi felekten zulum

Gr ki hangi laden kanadn krd Hudey blbl hudey gel aylatma sen Sabr haktan gelir yaradan varken Blbln feryad baharda olur Blbl dertli ter gller ad olur Yarsz aklara cihan yad olur Bilmem hangi laden yolun evirdi Blbl ak olmu gle yaslanr Yavru olduu peinde beslenir Tar olanlar bir gn olur uslanr Bilmem felek ark neyle evirdi Blblleri glden ayr grmedim Aklarda dertten gayr grmedim Bin bir trl davalardan dnmedim Felek yazmz gze evirdi Gz grr gnller gl gibi aar Blbller zar ile zikrini eker Kul Ik Ruhanm bir gnde ger Felek ksmetimiz byle buyurdu 37. EVVEL REHBER YOL BULMALI Bu devranda yetien can Evvel rehber yol bulmal Hakikata karan can Elden ele el bulmal Rehberde eli var ise Bir mridden yol alrsa Talip rehber bir olursa O rehberi can bilmeli Rehber cahil ise krdr Sanma pirden eli vardr Ahmah talip ii zordur Aynp canan bulmal Rehbersiz talip olamaz Abdessiz abdest veremez Yozlar kuzuya gelemez Bata obann bulmal Yozun sd olmaz imi

Her can dede olmaz imi Yunmayan pak olmaz imi Gnl evinden yunmal Tabiatn suyu d Gnlden atmal k Ne gene ihtiyar dii Can ile canan yanmal lim ister kelam ister Drt kapya selam ister Rehber olan Pir'e dost der Bir Pirden destur almal El almasa el olamaz Dta gezer yol bulamaz Ik Ruhan pul olamaz Altn kymeti bilmeli 38. LAM ELF YE LE YARATMADI MI Bunca veli nebi kainatnn Lam elif ye ile yaratmad m Heyi var vallahi vilayetinen Bunca aklar n etmedi mi Nun nihayet nokta yoktan var eden Mim muhabbetiyle lam yar eden Size snmm hakk ar eden Geyinip enine don etmedi mi Vet kemer kudretin dakt beline Gaf kurdeti lisan verdi diline Te beyan eyledi bakt haline Gayn ayn aleme yn etmedi mi Z bunca zulumat kaldran Ali T tufana gemiyi dolduran Ali Dat tatl dillerde bulduran Ali Sat sabur gnle el etmedi mi Sng ahadeti sevdi can can Sin sinede olan gerei tan Ze ziyasn bulur olursa gani Ir raha gider yol etmedi mi Zel ziyas oldu adem aynnda

Dal dellala dt bin bir oynunda H havale eyledi toku boynunda Ha havarilere al etmedi mi Cim cemalin aynasn grene Se saadet nutku erer yarene Te turaba bak gr bunca karene Be asl drt kitap tur etmedi mi Elif asl yz bin oyun oynuyan Drt harf oldu ar alay boyluyan Yz on drt sureyi tamam eyliyen Maracel bahreyni kaynatmad m Pay ay yze yazd zaman Zay kay sipare otuz hemen Kul Ik Ruhan'm ahm el aman Amsn deyip zar etmedi mi 39. UURDUM ELMDEN GL YZL CANI u cihann metasna inanma Uurdum elimden gl yzl can Ecel gelmez diye asla gvenme Felek eviriyor dolabn yana Geen gn sizinle bile varidim Sizler ile olup bile grrdm Ecelim yetiti yola yrdm Muradm ggsmde kald bir yana Unutmayn karda sakn bizleri Mevlam soldurmasn glen yzleri Hak kelam syleyen o dilleri Mevlam rahmet eyle hep yana yana Ey karda bende kalmtm yetim Felekten ahdm byle mi dedim Yavrumu murada katmadan yetim Ecel erbetini sundular bana Ik Ruhan der dayanmaz yrek Nasl dayansn ki ykld direk Bir gn hepinize gelsede gerek Ne yzle varalm ulu divana

40. LM SANA DERMAN BULAMAM GAYRI Ey vade gnleri gen iken erdi lm sana derman bulamam gayr Terk eyledim dnya braktm yurdu Gittiim yollardan gelemem geri Ruhum gapsolunca kamaz nm Bir kuyu yorgana sararlar tenim Kararr o zaman o k ynm Karard gnlerim diyemem gayr Teneir stne tenim koyarlar lip sabun ile beni yuyalar Tezce hemen lk souk koyalar Suyum lk koyum diyemem gayr Paka yuyup kefenime sarnca Alar eim dostum beni duyunca Dostlar nice bilirsiniz deyince Hakkm helal eylen diyemem gayr ndirirler musallann tana Felek yardm eyle benim iime Ana toprak pek kerse bama Sklr tenlerim diyemem gayr Kabrime indirip sapma rerler Topra stme hemen krrler Dnp tezce evlerine ererler Dostlar unutmayn diyemem gayr Ik Ruhan der kabir sknca Galan yetimlerin boynun bknce Akrepler ayanlar gelip sokunca ncitmen etimi diyemem gayr 41. ARTIK BU CHANDA GLEMEM GAYRI Felek kt kanadma koluma Artk bu cihanda glemem gayr Hilebazlar kuyu kazd yoluma ehit olurum da dnemem gayri Dneki deilim hileyi bilmem Yalnz kalsam da kem yola gelmem ekerim bu derdi vadesiz lmem

Gnlde yaarm solamam gayr Solamaz bir zaman ak olanlar Akn deryasndan iip kananlar Gerek sinesine konup yananlar Tutar yadellere salamam gayr Salmaz tutan eli gerekten tutan zn teslim edip katara yeten Dostlarn derdidir sinemde ten Kallein bana konamam gayr Konaydm ah bann bana la olur gzlerimin yana Ik Ruhan dme eller peine krarmz btn dnemem gayr 42. BENM VAR YILDIZIM LKER YILDIZI Ay ayn gn gibi dosa Benim var yldzm lker yldz Ellerin yldz havaya asa Benim bir yldzm lker yldz Havalarda eller yldzn arar znde bilemez kendini yorar Ezel ahd ikrar eyledik karar Benim bir yldzm lker yldz krarm var brakamam ellere Dersem de u alemde dillere Bakmaz msn mah yznde benlere Benim bir yldzm lker yldz Bakar isem yldzmn yzne ah olur konarm yarin zne Nerde baksam grnyor gzme Benim bir yldzm lker yldz Nerede demeyip gnlde tutan Gnlden gnle gl alp satan Canyla canana can meyil katan Benim bir yldzm lker yldz Canm benim canan benim yar benim Yarin bir bak gnde kar benim Ik Ruhan bu sinemde var benim

Benim bir yldzm lker yldz 43. SILAM ZNDAN OLDU GURBET EL GB ok gresim geldi yavrular sizi Slam zindan oldu gurbet el gibi Yanyor iimde hasretlik kz Serildim topraa yanm kl gibi kt hasretlik sineme kt Gen yam iinde belimi bkt Gzlerimden hasret yalar dkt alayp gidiyor oldu sel gibi Hasretlikte yetiti de canma Bak u ierimden akan al kana Bin bir name gnder canlardan cana Gnlden gnle giden yol gibi Ik Ruhan ne olacak halimiz Felek neden rak ettin yolumuz Hasretlikle kacak m mrmz Kokuyor burnuma am gl gibi 44. ESTRDN CHANA BEN YEL GB Neyledim dnyada glyzl ahm Estirdin cihanda beni yel gibi Yetimlik derdiyle ekerim ahm Niin alatrsn bakan el gibi El deilim sana yar olan kulum Senden ayr yne dnemez ynm Dermanm olsayd tutmaz m kolum Kabul eyle dergahna kul gibi Kulum dersen klen olup gezerim Akn deryasna dtm yzerim Sanma ki bu derdimizden bezerim Blbl isen kokla beni gl gibi Gln hasretidir blbln derdi Bin bir lisan okur dilimin virdi Ik Ruhan gnl evine girdi Altn eyle atma yere pul gibi

45. GZEL BANA DED BAYRAM AY GB Bir gzeli sevdim meylimi verdim Gzel bana dedi bayram ay gibi Gzeli sevdike ben onu vdm Grdm kipriklerin oku yay gibi Dedim gzel ne okursun nereden Seni beni yaratmtr yaradan Anan m ok gzel byle yn eden Seviyorum ite verdim ay gibi Geer mi gzellik serde soyunan Aklm ald bir bakta huyunan Nerden gzelliin byle soyunan Kul Ik Ruhan' bil ki can gibi 46. HAK DED ADEM'E ASLA DNMED Evrah ezelden asln bilenler Hak dedi Adem'e asla dnmedi Hakk kalp evinde mihman klanlar blis urusun nesli inanmad blisin urusu surette gezer Nice yalan dolan evirip dzer Bu srdan bakanlar kandili sezer Mnkir mnafklar hep inanmad Mnkir mnafn szne bakma Gel gnl kimseyi incitip ykma Kibirli sofular ok deyip takma Hakkn kelamna hep inanmad nsanlar hak kelamn buyurur Mehmanm Ali'dir ahm duyurur lsem de ruh vermem aam kayrr Esfel olan buna hep inanmad Esfele safilin buyurdu kuran Gezer kalp kalp esfele uyan Ik Ruhan hakkn srrna ayan blis urucusu hep inanmad 47. BU CANIMA SEFA GELD

Bihamdllah ki rehberim Bu canma sefa geldi Medet ey ilahi yarim Cemalin Mustafa geldi Haki paynda gedaym Ali yoluna fedaym Hatice Fatma paym z dara bu defa geldi Hasan iin a yudam Hseyin n bam yedem Revan oldu emi didem Bile Zeynel aba geldi Muhammet Bakr alnnda Caferi Sadk ummanda Musay Kazm bu demde Rzas gr sefa geldi Muhammet Tadr nurun Aliyl Nagdr yarin Askeri Mehdidir srrn u derdime sefa geldi Nurun On ki imam Ali Ceddin Hac Bekta Veli Ik Ruhan meded beli Gnahm ala geldi 48. GZELN SEVDASI BAIMA GELD Bir gzele meyil oldum ezelden Gzelin sevdas bama geldi Bin pare etseler gemem gzelden Gzelin sevdas bama geldi Gzelin sevdas gemiyor serden Bin can ile sevdim gzeli birden Nasl ayrlaym bylece yardan Yare ak olan peine geldi Ak maukuna uzak m olur Yklr engeller tuzak m kalr Akn dolusunu sunanlar alr Zehir olsa bile ama geldi

Zehiri nu eder sevenler yari Gzeli sevmektir an kari Birden ayr dsem klarm zari Yarimin sevdas karma geldi ebbr pberdir yarimin ks Yoluna vereyim bu seri ba Ik Ruhan hemen yar seven kii Yarimin sevgisi sesime geldi 49. GEREK AIK OLAN KULUNA GELD u cihanda yetiip can olal Gerek ak olan kuluna geldi Adem cemalinde hakk greli Cemalullah zikri dilime geldi eriat da selam tarikat elden Ne ekerse adem ekiyor dilden Marifette cemal gnldr glden Has bahesi olan yoluma geldi Gerek olan yola dzlm gezer Bir gemi misali deryada yzer Blbller konduu gln bezer Kokusu reyhandr glme geldi Aan gller ak olup aktr Gle kar yaarsa gle yazktr Gln kymetini gller biliptir Kul olup gnlden gnle geldi Ademin varlna demiim hak Kuru yere secde eder o ahmak Ik Ruhan her dem canlya mutlak Can almadan yarim elimi ald. 50. MUHAMMET SM TA BA LE GELD Muhammet Ali'nin ismin sorarsan Muhammet ismi ta ba ile geldi lmi Cavidan'dan haber sorarsan Hatice Fatma ka ile geldi Gznde bir nokta Ali bilirsen Fehmeyleyip Ehli Beyt'i grrsen

lmi Cavidan'dan haber sorarsan Hatice Fatma k ile geldi Zeynel'dir kipriin secdeye inen Bakr da burudur kokuyu alan Cafer de alnndr balkyp duran Yedi hat iinde be ile geldi Sakal byk Kazm Musa rza Tada dudaktr destini yaza Nada azdr auyu sze Hasanl askeri di ile geldi Mehdi'dir dillerde sylenen meer Mmin mslm bunun vasvn ver Stknan sevenin kalbine doar Sevdas serime ho ile geldi Mnkr mnafk bu srlara ermez Aldanr karaya fehme varamaz Evliya cemine doru giremez Dolanr meclisi bo ile geldi Alemde deil mi hatemi mhr Ik Ruhan hakk bilmeyen kafir Fatihi arr Allaha kaffur Sevdas serime ho ile geldi 51. YARN ZKRULLAHI ZME GELD Bu dem yari grdm avkyor gzm Yarin zikrullah zme geldi Ol yarin nutkuyla ald gzm Her ne ynden baksam yzme geldi Her dem bahar yazdr cemalin senin Lisan yamuru yadrr ann Mahripten mahurba eriir nn Bunca meteylerim zme geldi Bunca meteyleyip baksam doyamam Tutmuum doyanm elim koyamam Ey sevdiim niann sayamam Vasfnn binde biri szme geldi Vasfnn binde birin metederdim Efendim ayrm tutmuum elim

krar kemerince baldr belim Yolumdaki derman dizime geldi Dizde derman olan yolundan kalmaz Pek tut sevdiini o seni salmaz Ik Ruhan o can lsede solmaz Pene haktan seda sazma geldi 52. ARZEYLEDM YARM GRESM GELD Bari Hda'm birliinin akna Arzeyledim yarim gresim geldi hsann dokuna u men akna Yzm yerde yare varasm geldi Yzm srem mi o mah cemale Ezelden akm gaddi Kemale Yar yare gelince olur ne ala Her hali canm veresim geldi Yarim ahvalimi yakndan bile Ltfedince ahm syletir dile Akn dolusunu alnca ele ip ol doluyu kanasm geldi em ol doluyu derdim artyor Kalar mizan germi gnl tartyor Birin aarsa da binin rtyor Her an cemalinde durasm geldi Dursamda doyamam gl yzl ahm Gndzmde emssin gecemde mahm Ik Ruhan eder putu penahm Byle gzel yari arasm geldi 53. YR BENL BLBL BAHAR YAZ GELD Seher vakti gnl evim ald Yr benli blbl bahar yaz geldi Gz grldke gllerim ald Yr benli blbl bahar yaz geldi Yr blbllerim devran aktr Blbllerin gl yaz bahar oktur Blbl tse de can eyvah haktr Yr benli blbl bahar yaz geldi

Aktr mauun varnda kari Blbller gl iin klarm zari Gnl bir olunca buluyor yari Yr benli blbl bahar yaz geldi Kurban olam hak okuyan dillere Sal zlfn mah yznde bizlere Hayran oldum sazndaki tellere Yr benli blbl bahar yaz geldi Balm sultan devranndan elimiz Blbller zikrinden kesme dilimiz Kul Ik Ruhan byledir yolumuz Yr benli blbl bahar yaz geldi 54. HAKKIN BN BR SM AL'DR AL Cihan var olmadan nokta bir kelam Hakkn bin bir ismi Ali'dir Ali Bismillahirahmanirrahim selam Kuran'n anas Ali'dir Ali Ali'dir bu alem iinde emin Elhamdrillahi rabbil alemin Errahmanirrahim kblemdir ynm Kef nun madeni Alidir Ali Maliki yevmdtin evvel ahiri yyake nabd grdm zahiri Ali'dir kainat amman tahiri Ve iyyake nestagn Ali'dir Ali htines sratel mstam sensin Sratallezine enamte basn Aleyhim cennette canm koyansn Doup da dolanan Ali'dir Ali Kayrl magdubi kat kuran sensin Eleyhim kayrp can veren sensin Velettalin ile n veren sensin Ik Ruhan ahm Ali'dir Ali. 55. EVVEL NYET EDP ZN BLMEL Drt kapy krk makam bilenler

Evvel niyet edip zn bilmeli Yol deyip de cem evine gelenler Pak edip gnln abdest almal Abdestli olann yz ak olur Eik bekisinden desturun alr H deyip meydana secdeyi klr Tevellay teberray almal Tecellay tevellay eyleyen Nasihat muhabbetle dinleyen Ayn cemde Hak kelamn syleyen Kfre saymayp iman almal man alp hak grenler hacdr Bu cem ehli ana baba bacdr Bir olanlar hep gruhu nacidir Her can birbirini ulu bilmeli El uludan uluya baa dayana Ferra Selman gelip ra uyana Bir glbenk ekince nura boyana Allah diyen muradn almal Murat maksuduna eren dirilir Ayn cemde birbirinden sorulur Sak suyu gelip derman verilir Hseyin akna serin vermeli Hseyin akna dolu iince Krlar makamna meydan anca Mmin mslm serden batan geince Gayet sakin olup cemal grmeli Cemal gren cann bir olur lahmi Kulaktan sulanan gark eder fehmi Her can amelince alyor sehmi Sa gezip cihanda salam lmeli On iki hizmeti tamam olunca Oturan durana destur gelince Ik Ruhan didar ister halince Ak olan maukuna ermeli 56. AKIR BENL DLBER GZLER SRMEL Nice gzel grdm gnldr yarim

akr benli dilber gzler srmeli Hak akna yanp figan eylerim Bakar yar akna gzler srmeli Bakmadan sevdiim hayalde gezer Bir ikrar vermiem ikrarn tutar Hasretin sinemde barm ezer Kokar burcu burcu gzler srmeli Burcu gelir o yarimin bak Vasva gelmez yzlerinin nak Yel vurduka zlfn teli sa Dker u sinemde gzler srmeli Daklm dilerin incidir mercan Dilinden bal akar leblerin ayan Hasretine dayanamaz seven can Tter hasretine gzler srmeli Tterim hayel hasret brakma Derdine dmem yabana atma Kul Ik Ruhan' hemen alatma Yanar ak atein gzler srmeli 57. BLMEM KM LETR YOL DERTL DERTL Selamm var gurbet ilde yavruya Bilmem kim iletir yol dertli dertli Hrsl kinli koymaynz avluya Nankrler elinden kul dertli dertli Birazck kazanam el aman dedim Gurbet elin yollarn gzledim Bilmem ki ben ya kimlere neyledim Cahiller dilinden hal dertli dertli Gurbet elin ayrl zar olur nsanl bilmeyenler tar olur yi niyet gnl alan hr olur Sazm bir ayarda tel dertli dertli Mevlam hasret ile alma canmz ah akna bire akar kanmz Bir slada bir gurbette nmz Hasiretli aan kol dertli dertli Cihan bir topraktr su byk olsa

Canlar birbirine bir bal kalsa Ik Ruhan yare bir name salsa stne konulan pul dertli dertli 58. BALTA LE KAZMA LE RENDE M Adem ata ile Havva durumu Balta ile kazma ile rende mi A gzn iyi anla gelimi Doru syler isem hata bende mi Gne dodu yamur yad nem oldu Drt anasrla kurtuk olundu Krk gn gne yakn krk ahit oldu lde bir bak anlar isen sende mi Kn buyurdu Allah ama his etti Tm canllar buldu canda kuvveti Hepsi tabiattan ald kudreti Hepsi canda idi yoksa mende mi Dr anasr olan aldu dersi mi Erkekli diili oldu ademi Ik Ruhan ben bilirim putam Toprak Yamur ya yel gnde mi 59. CAN MUHAMMET AL CANI DEL M Gelin ho grelim can gnlleri Can Muhammet Ali can deil mi Mevlam soldurmasn gonca glleri Gl Muhammet Ali gl deil mi Gllerimiz solup geri durmasn ahm gnlmze gmen vermesin Pirim duttuunuz eli grmasn El Muhammet Ali eli deil mi El ele el hakka yete ulaa Dnya mal iin etme tamaa Yolu bilmeyenler bu yoldan aa Yol Muhammet Ali yolu deil mi Yolcu olan bu katara dizilir Nice bulanklar akar szlr Mminin orucu dilden bozulur

Dil Muhammet Ali dili deil mi Dilimizde olsun ahn hayali Gstermez cehennem Muhammet Ali Ik Ruhan devredip de geleli n Muhammet Ali n deil mi 60. DLLER MERHAMET ETMEZ M Yalvardm ahm duymad Diller merhamet etmez mi Bir yudum da su koymad Gller merhamet etmez mi Glmde susam bitmiyor Bamda blbl tmyor Sazm dzeni tutmuyor Teller merhamet etmez mi Telim baland bin bende Dilimde zirimde gnde Varamadm hangi ynde Yollar merhamet etmez mi Yolum yetimiyor yare Goca dnya dnd dara Bu yaray ya kim sara Eller merhamet etmez mi Ellerim bal almaz Blbller glden seilmez Ik Ruhan'm geilmez Kollar merhamet etmez mi 61. SENE YETM DLEM VAR BLMEZ M Acep merhamet klmaz m ah Sene yetmi dileim var bilmez mi Yetmie eli yeten gzel ah Bizleri alatma ahm olmaz m Alatma artk glelim candan Aknan yorulup gelmiem handan Mahrum etme bizi ulu kervandan Uzattm elimizi almaz m

Almazsa elimiz nerde kalrm Ka gndr hayalinde bulurum Yetmi birden bir gnmz alrm Derdine inleyen derman bulmaz m Bulur isem derde melhem az gelir Rakplar ta atar ac sz gelir Bende almaynca bana vaz gelir Nefsine uyann ak snmez mi Aklm yoktur ama akm snemez Ak ehli er ikrarndan dnemez Ik Ruhan cehennemde yanamaz Can verirken ah sineme konmaz m 62. DNMEM KRARIMDAN SAR BEN BEN Hak cana eyvallah demiem ezel Dnmem ikrarmdan sar beni beni Masumu pak gibi domuum gzel A gonca gllerin der beni beni Damla damla derya olup alasam Yar zlfn can evime balasam Yar sazna pene vurup alasam Hakikat gz yam gr beni beni Grmem devranda ikrar gderim Bin bir ismi anar bire h derim Haktan ne gelirse eyvallah derim Yaktn ateine yar beni beni Yarim mah cemali gneten solmaz Aka yanan gayri olana yanmaz Ak maukunu grmeye kanmaz Sevdiim alatma sor beni beni Zari klp alattrma gzn Aman ahm mahrum etme yzm Ezraile teslim etmen zm Bir canm var candan sor beni beni Canm Ali bir geree yar isem Hak dediim bir yoluma yrrsem Ik Ruhan vadem yetmez lrsem Uzat ak ellerin al beni beni

63. SEVDASI ALATTI ZAR ETT BEN Bir gzele meyil verip gezerken Sevdas alatt zar etti beni Gamzeli bakn barm ezerken Gzel bilmezisen sor beni beni Syleyen irin diline kurbanm Akn namesine ldm hayranm Seni grdm gine bugn bayramm Kalbimde bir at gr beni beni Gel gzelim hasretlik ektiim yeter Yandm kerem gibi cierim tter Ben bu akn elinden olmuum beter Uzat kollarn sar beni beni Feda olsun uruna fakir canm Sensiz yere dmez bir damla kanm Sen kime o yarin asl da benim Yandm ate ile yar beni beni Ik Ruhan yldzma ay dedim Dilber yzn benlerini say dedim Gel sevdiim dmelerin say dedim A gonca gllerini der beni beni 64. YUMAK YUMAK ETT YOLDA AK BEN Bir mecnunum leylam kimdir bilinmez Yumak yumak etti yolda ak beni Muhabbetten baka bir yar dilenmez Sald ilden ile yakt ak beni Hem varmdan hem karmdan gemiim Bir ahn elinden dolu imiim Gen yamda ilden ile gmm u sinemde kurban etti ak beni Bin derdim var bir dert gibi inlerim Bu canmdan geer kurban eylerim Kul Ik Ruhan'm gayr neylerim Yakt kl eyledi yarim ak beni 65. DOSTUN HLELER YARALAR BEN

Dost deyip tuttuum kalle kyor Dostun hileleri yaralar beni Ok atm da u sineme akyor Ac ok dedike yaralar beni Ac sz beklemezdim yarimden Bilmem ne zararm oldu karmdan Dost uruna geer idim varmdan Ne acayip dostum karalar beni Kararl szleri ele sylemem Kulak sar yalan sz dinlemem yilikten bakasn anlamam Dostum ksm geri kreler beni Kser isem gzm ak giderim Benim tecelli mi yoksa kaderim Ezel verdiim ikrarm gderim Ben sevdike yarim geriler beni Bir sevmitim kalbimdesin diyemem Canma kyar da sana kyamam Ik Ruhan yar akna doyamam Ynm yare doru saralar beni 66. O RN DLLERE KURBAN ET BEN Gel sevdiim bana bir kelam syle O irin dillere kurban et beni Hasretli gnlerim gemesin byle Yatr eiine kurban et beni Kipriklerin oku sinemi deldi Yarin bir bak aklm ald Ben yari sevdike yar beni ald Ara u kalbinde bul beni beni Maslina mlkne yaslanmaz deyi Gayri kaplarda dostlanmaz deyi Bu bir divanedir uslanmaz deyi stersen aleme ilan et beni Bakma ey sevdiim aklm aldn u garip gnlm dertlere saldn Neden ayr eller szne kandn te lyorum gr beni beni

Kul Ik Ruhan'a merhamet eyle Ne derdin var ise gel bana syle Yar yare nkteli syler mi byle Bari irin syle hayran et beni 67. KARA GNE IIK DOAR YAR NENN Seherde uyandm boulmu balar Kara gne k doar yar nenni km bamza dumanl dalar Snmez ak ateim sinem kor nenni Snmez glm ahtan olayd yardm Yavrum senin iyiliin dilerdim Sen inleme tek ben ekeydim derdim Dert ekene derman ahtan var nenni Dertli gnllere yeteydi elim Felek engel etti uzatt yolum Has baham iinde solmasn glm Blbl feryatna dm zar nenni Zare dp yavrum alatma beni Gen yamda kara balatma beni Yavrum diye yrek dalatma beni Gurbet ilin hasretlii zor nenni Hasretini bize ekmek zor gelir Derdine inleyen mehlemin bulur Ik Ruhan haktan ne gelse alr Hseyin akna kurban Hr nenni 68. YARAMIZ MUHAMMET AL YARES Dinleyin yarenler yaremiz vardr Yaramz Muhammet Ali yaresi Tartarlar cihan onlar bir srdr Terazi Muhammet Ali daras Muhammetdir mklmz yetiren Ali'dir ki ksmetimiz yetiren Onlar idi bu cihan gtren Muhammet gemidir Ali deryas Deryas topra ay gnei Cihanda grnen onlarn ba

Muhammet Ali'nin ezel bir ya Muhammet youran Ali mayas Mayas birdir var da birdir ulesi birdir nuru da birdir Muhabbeti birdir srr da birdir Muhammet nebidir Ali hdas Hdamz Muhammet Ali deil mi Pirim Hac Bekta Veli deil mi Ik Ruhan onun kulu deil mi Muhammet temeldir Ali binas 69. BR HUR VAR BANA PEH DED GET Ne canm var ne cananm Bir huri var bana peh dedi geti Nuhun tufanna girdim lmedim Bir gvercin geldi ceh dedi geti Yunus geldim dostan ok ile aldm Musaynan Turi Sina'da kaldm Harun ile kk sarayda kaldm Beenmeyen dostlar mah dedi geti Drt kitab ezber okudum taptm Yz yirmi drt bin nebiye attm Lut kavminde eyce kuleler yaptm Zinaclar bize yuh dedi geti saynan lleri dirilttik Msrdan Kenan eline gittik Nice dostlarnan armh tuttuk Zevki sefaclar puf dedi geti Zekeriya ile yattk al kana Yunus ile secde eyledik gne Yusuf ile gmlek boyadk kana Att kardelerim yat dedi geti Bir aknan ile ektik zindanda ah akynan nie ektik o anda Zeliha'y Yusuf'a verdiim gnde Ay gnei grdk mah dedi geti brahim'le nice girmitik nara Baa gelmez nice dertlere are

Syleirken nice peygamberlere Nice dostlar bize lah dedi geti Medinede Muhammede yar oldum Kerbelada Hr ehitle var oldum ehitlik nian yoluma aldm Bize Yezidiler yes dedi geti. Nesimi Mansuru ya da Fuzuli Edip Harabi'ynen Ahmet Fazl Hoca Mansur'unan gezdik ezeli Muaviye tohumu lah dedi geti Dolana evrile Bekta Veli'ye Doup da tutandr ynm Ali'ye Dost demiiz nice biz Ermeniye Orudan softalar yuf dedi geti Bin bir kitap hesaplar dolatk Kahi Arap kahi Krt'e ulatk Medine'de Araplar'a kartk Nice dostlar bize nak dedi geti Kahi Almanya kahi Polanya Kahi Badat tara kahi ranya Ruhumuz bir insanlktr er meniya Ruhlarmz bize ceh dedi geti Bunca varm handan hana geliptir ah oluyum ismim talip oluptur Giden lmez karda bilen biliptir Kr olanlar bize teh dedi geti ah oluydum ah kzn aradm Kel bam imir ile taradm Ik Ruhan bu canm aradm Cansz olan canlar oh dedi geti 70. YOL MUHAMMET AL DEY Yolumuza dtm yayan Yol Muhammet Ali deyi Benim halim sana ayan Hal Muhammet Ali deyi Halimi ah'a sylerim Hasretli gibi zlerim

Seher vakti yol gzlerim Gel Muhammet Ali deyi Muhammet Ali derdimiz On ki mamlar virdimiz Mminin gnl yurdumuz Dil Muhammet Ali deyi Gnlmde ah'n dura Yakn eyle hem ra Kalbime yakt ra Yan Muhammet Ali deyi Muhammet Ali yarimiz Yoluna kurban varimiz Hnkara bal elimiz El Muhammet Ali deyi ah elimiz tutar ise zm Pir'e yeter ise Ik Ruhan katar ise Tut Muhammet Ali deyi 71. AHA YANDIM AL YAR DEY Anadan doal devran gezerim aha yandm Ali yar deyi z bamda blbl gibi terim ah zikredeyim yar Ali deyi Ali yapt bu cismimiz youran Alinin varl alemde duran Alidir gzmde daima gren Hasretle bakarm yar Ali diye Bahaneyle cihana salmtr beni Ali aleme doar hem gani gani Ali yrtendir dilce beyan Doyup dolanrz yar Ali deyi Alidir dostumuz bahtiyar yz Her kime bakarsam Alinin yz Alinin akdr yrekte sz Yanarm atee yar Ali deyi Akl veren fikir veren yn veren Ruhu veren gda veren can veren

Seni zikredeni ayrma aman Kul Ik Ruhan yar Ali deyi 72. SENN SMN NURUN VAR ETT BZ Lafeta ahmsn ah merdanm Senin ismin nurun var etti bizi Sencileyin gzel bir yar bulmadm Bize nefes verip hal etti bizi Asln Muhammet'tir bir ismin Ali Hatice Fatma srrnan belli ah Hasan Hseyin asln ezeli Anlar blblyz zar etti bizi Zeynel'im zindanda yreim szlar Bakrn kirii boynumu gzler Caferin dalgas cihan dzler Bir aknan Haktan var etti bizi Musayil Kazm'la yanar yreim mam riza'dr dinde direim Tagnn hakkynan salma bileim Nagnn akna gl etti bizi Askeriynen olun uak okudan Mehdi ile bile guma dokutan Hakikatta blbl gibi aktan Dutup elimizden yol etti bizi ahm Pirim Hnkar Bekta Veli'den Yaremiz sefadr itik doludan Ik Ruhan saylrsa lden Ald aklm yarim del etti bizi 73. HAK MUHAMMET AL VAR ETT BZ Elhamdrillahirabbilalemin Hak Muhammet Ali var etti bizi Errahmanirrahim Fatmana srrm ah Hasan Hseyin ar etti bizi Maliki yevmitdin aha inandm mam Zeynel Bakr Cafer'den kandm Musail Kazim'den riza aldm yyake nabd ar etti bizi

Ve iyyake nestayn Muhammet Tak htines srtel mstaim Nak Sratellezine enamte bak Aleyhim askeri yar etti bizi Gayril madubi aleyhim ile Veladdalin olup Mehdi'yi bile Ik Ruhan her can masum pak gele Kefinun emriynen hr etti bizi 74. ZNCR BOYNUMA BALAMAN BZ Yas iin mi geldik biz bu cihana Zinciri boynuma balaman bizi nsanlkla Hak'k bulsan daha ne Gnde minareden arman bizi Biz de biliyoruz Hak'ka yetmeyi Eer gkte ise kp tutmay nsanla eitlikte yetmeyi Kt damga vurup evirmen bizi nsanlktr btn dinim, imanm Ahret iin yoktur zerre gmanm Atatrk'n dr kanalm Karanlk gsterip kavurman bizi Camilerde yalan vaiz yklsn Kilisenin ziran an sklsn Padiahlk zihniyeti ekilsin leriyim geri evirmen bizi Gel ey vaiz bizden gerei tan Ekmeksiz ya susuz yaayan hani Bunlardr insann dini, iman Softalk satp da smrme bizi Bir fakire birgn yardm etmezsin Parasz bir cenazeye gitmezsin Ik Ruhan doru syler, tutmazsn kilik karp ayrma bizi 75. DOSTLAR KARALANIP UNUTMAN BZ Dostlar selam ile gelip giderim

Dostlar karalanp unutman bizi Ben yolcuyum deyip dosta giderdim Dostlar karalayp unutman bizi Dost isen ey gnl alemin gzet Dostluum benliim gnlden bezet Dostum sn aha gnl gzet Dostlar karalanp unutman bizi Baktm ieride Ik Ruhan var Ayr oldum ise dnya bana dar Dnmem kararmdan odur bana kar Dostlar karalanp unutman bizi 76. YZ YRM DRT BN NEBSNE BAK Drt kitabn emri birdir ezelden Yz yirmi drt bin nebisine bak Alt gnde bu cihan dz eden Adem drt unsurdan mayasna bak Mayay Muhammet Ali'den alsa Hakkn emri ile cihana gelse Muhammet bann gln derse Okur Cavidan' sayasna bak Hakikat blbl sayadan okur Erince bahara durmadan akr Krk makam tezgahta kuman dokur Hangi renkten satar boyasna bak Al yeil iekler baharda aar On yedi kokuyu aleme saar Mmin olan gzn kndan kaar Erer yaz gnne gayesine bak Mminin gayesi bahar yaz olur Hnkarn gnlnde ac sz olur Ik Ruhan yolcu yolunda lr Atl olmasak da yayasna bak

77. ADEM BR AYNADIR AYNAYA BR BAK Adem nesli Adem kabedir bilen

Adem bir aynadr aynaya bir bak Hak Muhammet Ali Adem'dir her an Hatice Fatma Yaradana bak Adem bir var idi yine bir adem ah Hasan'da geldi o da bir beden ah Hseyin'e bak hepisi Adem Onlar nur eden Adem'e bir bak Zeynel'in ziyas Bakr'da balkr mam Cafer Adem ilmini okur Musayl Kazmdan riza balkr Onlar yar eden Adem'e bi bak ah Muhammet Tag Adem oluptur Ali Nag Adem gidip gelipdr Askeriynen Mehdi srr bilipdr Onlar sr eden Adem'e bi bak On yedi kemerbest hem mahsumlara Adem olan ak olur didara Cansz diye secde etmem duvara Onlar kar eden Adem'e bi bak Aslmz Adem'dir Adem enel hak Bunca nebi veli Adem'dir mutlak Kul Ik Ruhan'a deseler ahmak Onlar ar eden Adem'e bi bak 78. YARAMIZA MELHEM OLMAN MI FELEK Felek bir derdim var bin yaram szlar Yaramza melhem olman m felek Dert ekenler daim derdine inler Derdimize derman olman m felek Aklm alp fikrim ile salansn Bir ikayetim yok bunu bilensin Yarem szlar ben alarm glensin Bir gn olsun bana glmen mi felek Gel bu derdimize ynn ver bana Gece gndz yalvaryom ben sana Gplem sensin yine gplem bir yne Bir kabe misali kalman m felek Yzn grsem ah sanrdm ah aman

Bilmem bu ileler dolar ne zaman Aman aklar alatma hemen Bunca feryadm duyman m felek Bilirim ki yaradlm gul benem Bu aknan ile eken can benem Senden bin bir murat ister gul benem Gnl muradn bilmen mi felek Bari bir gl ver de ben de gleyim Ben bir ilim, yar gurbette slaym Merhametin yoksa daha meleyim Artk bu canm alman m felek Grmez miyim felek senin ahln Gece gndz hayalimde hakln Acman m Ik Ruhan yokluun lsem de bama gelmen mi felek 79. GLEM DEDM BR GN GLDRMEN FELEK Nedir bu cihanda ektiim ile Glem dedim bir gn gldrmen felek Gizlendike ak eyledin ele Yasland bu gnlm kaldrman felek Kalk dedim bir bo eyledim elimi Hak yolunda laden kesti yolumu Sabra vermiim sen gr halimi Bir damla bade de doldurman felek Aklar doluya kanamaz imi Haktan ne gelse de dnemez imi Blbl gl dalna konamaz imi Yaktn ateine soldurman felek Solmaz imi gerek ak olanlar Akn deryasndan iip kananlar Pervaneler gibi yanp dnenler Cehennem oduna yandrman felek Yare yanan cehennemde yanmad Hak sevenler yzlse de dnmedi Ik Ruhan badelere kanmad Doldurdun badeni kaldrman felek

80. BEN DLDEN DLE DL ETTN FELEK Felek sana kul olup da olal Beni dilden dile dil ettin felek Kul olup da kulluumu bileli Tutup elden ele el ettin felek Elim yetmez oldu yarin eline Yarim km yaylasnda saline Blbl ak olmu gonca glne Yakp ak ateim kl ettin felek Kl oldum cihanda nebatm bitmez Elim uzatmam dermann yetmez am yeli dokundu blblm tmez Blblsz baheye gl ettin felek Dmem bu yolda bilmem nerdeyim Her nereye baksam dedim ordaym Bilmezsin zm ekmi dardaym Dil olmaz derdimiz lal ettin felek Yaradan ahmdan dilek diledim Yar akna u cihan eledim Geyik gibi dadan daa meledim Nice ba bahemiz l ettin felek llerde kalp da lmek isterdim Felekten muradm almak isterdim Ik Ruhan gidip gelmek isterdim Baladn bendimi kul ettin felek 81. YOKSA SABREDELM AIR MI GEREK Artk ile bitti yryelim mi? Yoksa sabredelim ar m gerek? Bu vatan ezel koruyalm m? nsan birbirine sryelim mi? Raz deilim yar yar, nsanlar insana kyamaz olur 1300 senedir ezilmedik mi 17 senedir bozulmadk m Tarihe ismimiz yazlmadk m Yoksa yine yazlalm m Aslndan yryen olur mu kalle

Bir karde olalm olalm yolda El ele duralm duralm srda Eer ister isen yryelim mi? Ben razym geim derdiyle doldum Bazlar der ki kimsesiz kaldm Halbuki devleti kuran ben oldum zin verin burda sevinelim mi? Beni bilenlerin ben bendesiyim Acep bilmeyenin ya ben nesiyim Kul Ik Ruhan'm gerek sesiyim Acep bildiimi syleyeyim mi? 82. GLER YZLE Y NYETLK GEREK Cihanda yaaym dersen kardeim Gler yzle iyi niyetlik gerek Her insan ayr grme yoldam Gler yzle iyi niyetlik gerek yi gzle, yalan ininde kalmaz Ktlk edenin yanna kalmaz yilik edenler cihanda solmaz Gler yzle iyi niyetlik gerek Gzel szl iyi niyetli olan Kandrmaz kimseyi sylemez yalan Kalbinde insan sevgisi olan Gler yzle iyi niyetlik gerek z gzel sz gzel olanlar Uymaz el szne yapmaz talanlar Sevgi sayg ile insan olanlar Kul Ik Ruhan bilmemiz gerek 83. SEHER KARAOLAN YARDIMINA GEL Bir niyaz eyledim merdan Ali'ye Seher Karaolan yardmna gel Gzel Atatrk'n yolu hak iin Ordumuzun yardmcs sen gel Sensin bizim evvelimiz ezelden Sensin insanlar gnln dzelden Yeti bun gnleri bize tezelden

Seher Karaolan yardmna gel Evvel Ali ahir deli dedirten Gara reysi saz eyleyip gldren El uzatp krk buda getiren Seher Karaolan yardmna gel Douyu baty var eden sensin Gneyi kuzeyi var eden sensin Ademi don edip giyinen sensin Seher Karaolan yardma gel Ik Ruhan dertli dertli syledi Grn dostlar kahpe dman neyledi Ykt gnl evini viran eyledi Seher Karaolan yardma gel 84. PERVANE OLUP DA YANARIM GZEL Yine ahlanyor gnlmn var Pervane olup da yanarm gzel ter blbllerim zikreder kar Kar devrannda canan gzel ten Ali gnl duyuran Ali Ak ehli olup da kayran Ali Canda canann bir gren Ali Gzel muhabbete ereni gzel Dostlar bahesinde blbller ter Kimi seda verir gnlden ter Bir katara giden didara yeter Adm gidileri sedas gzel Gzel gnllerin kurban olam Hakikat hal ehli odur yol bulan Evlad ayali ee yar olan Gider bir katara kervan gzel Krklar makamnda hepsi bir bal l katar olur birisi beli Kul Ik Ruhan'm kameti eli Alemi yaratan hdas gzel 85. AYRI MIYIZ SENDEN GL YZL BABAM Kerbala lne dnd yolumuz

Ayr myz senden gl yzl babam Ayrld dostlardan yeten elimiz Bilmezmiim halim gel nazl babam Diliniz anladm tozdan kurumu Yezid gmrh olup gasdi yrm Hakikat yolcusu bile varm Yolda len bile olmaz m babam Hak yolunda sinem kara brnd Sana yar olanlar sineme kondu Yezidler sanmasn hakikat ld Bugn giden yarn gelmez mi babam Gel babam iki elin kanda ise de Kararm gnmz dn de ise de Bu hasta Fatiman nde ise de Hasretinde koyma gel nazl babam Gel ki ne haldesin bir kez greyim Babam sensiz nasl canm vereyim Ik Ruhan Kerbela'da yareyim Akar gzn ya sil nazl babam 86. HALM SANA MALUM CAR SEFAM SEFAM Medet bu gnmde yeti sen bari Halim sana malum car sefam sefam Sensin kurtarc Ali Haydar' Size snmm sar sefam sefam Muhammet Ali'dir ah senin varn Aklara bunca verirsin karn Hatice Fatma anadr srrn Size snmm kar sefam sefam ah Hasan Hseyin yolun gdersin Zeynel Bakr kervanna yedensin mam Cafer ummannda hdasn Kblem sensin hdam var sefam sefam Musayl Kazm'la kurun yudansn mam riza ile zm dadansn Muhammet Tayla al kan olansn Yeti canmza can sefam sefam Aliyl Nakidan olup gelensin

Askeriyle bile ahit olansn Mehdi olup derde derman klansn Yaramz melhemi sr sefam sefam Pir eii sensin sen oldun makbl Seni bilmeyen de senden ayr kul Kul Ik Ruhan' sen eyle kabul Pirim hnkar sensin sr sefam sefam 87. ARTTI AK ATEM GEL MEVLAM LEYLAM Mevlam seni leyla bildim bileli Artt ak ateim gel mevlam leylam u kalbimden sana yerin vereli Akar emim ya sil mevlam leylam emin ya hasret selim akttn Nice zaman gurbet elden bakttn Ayrln engelini yok ettin Artk gzm grd gl mevlam leylam Gller aar bahenizde balarda Mevlam aklar alatma zarda Ik Ruhan yalnz yatamaz yerde El atsa da sen bir al mevlam leylam 88. BEN GURBETE DAYANAMAM Gel cananm bak yzme Ben gurbete dayanamam Al yarim beni zne Gayr renge boyanamam Boyam ak krmz glm Aklara yoktur zulm Ayrlktr bize lm Yadellere deyenemem Deme deyilem cananm Sensiz akmaz zerre kanm Akn ile soyunanm Senden baka snamam Sndm seddarm olsan Yar benimle bile kalsan Ben blblm sen gl olsan

Feryat eder duyulamam Duyulabilsem yarinen Gnlm bir olur birinen Ik Ruhan bu serinen Hak yolundan kovulamam 89. AHBAZ MISIN YAVRUM T DURNAM DURNAM Alemde bir dilek diledim ahdan ahbaz msn yavrum t durnam durnam Gerek aklarn murad haktan Aldn lisan sat durnam durnam Sat ki aldndan kari gresin Bir gerek veliyle bile olasn Bir mekanda bir yuvan kurasn Yr bir katara yet durnam durnam Yetki bir katara yemi veresin z bandan hrs kini silesin Gerek bir varlkla bile olasn Okunan hesab dut durnam durnam Dutarsan bir gerek erini salma Ak gnlde durur ayrlk sanma Kul Ik Ruhanm snyor sanma Yksek iklimlerde u durnam durnam 90. YAR ZLFN CAN EVME BALASAM Damla damla deryalara alasam Yar zlfn can evime balasam Yar canna ben canm balasam Akar gz yalarm gr beni beni Grmem devran ikrar gderim Bin bir ismin anar bire h derim Haktan ne gelirse eyvallah derim Yaktr ateine yar beni beni Yarim mah cemali gneten yanmaz Ata yanan can ladene yanmaz Ak maukunu grmeye kanmaz Sevdigim alatma sar beni beni

Aman dara dme srme gzn Aman ahm mahrum etme yzn Azrail'e teslim etmem zm Bir canm var tende al beni beni Aman canm Ali'de bir yar isen Halin bilip de yolunda yrrsen Ik Ruhan vadem yetmez lrsen Uzat ak ellerin al beni beni 91. SARRAFTA TERAZ TARTILAMADIM Ak ehli olal sarho gibiyim Sarrafta terazi tartlamadm tmeyi bilemez bayku gibiyim Konup viranede rtlemedim rtlym dedim ak ettiler Ozan mym dedim kk ettiler Hakka kulum dedim buuk ettiler Cahiller elinden kurtulamadm Kimisi kurtulmu zenciri krar Kimi cbbe giymi eriat sarar Kimi kendin bilmez aybm arar z elim yakamda yrtlamadm Yrtk deilim ki yrtalar beni Odun deilim ki kerteler beni Gerici deilim ki drteler beni nsanlk urunda srtlemedim Srnsem de hak yolunda gam deil Kervanmz altn dolu kum deil Ik Ruhan kblem ahtr am deil Bir mahsumca kulum er talamadm 92. KALB KATILARA DOYURAMADIM Eleman feryadm artt gidiyor Kalbi katlara duyuramadm Ben yolcuyum derde sola ye diyor Sadan seda ettim duyuramadm Saa giden yolcu sa iken gelse Hak selim gnlde olduun bilse

Hak mizandr deyip dermana gelse Malum olur ama ayramadm Hak cmle kulunu sraya dizer Zerre benlik eden yolundan azar Nefsine kul olan kaznp gezer Ezelden enendim bremedim nanmayan bir can dervi mi olur Herkes ileyini pek iyi bilir Yoklasam nefsinden iblii gelir pek kumam var eiremedim pekli kuman kymeti kat Naylon kt herkes peine dt Nice lp giden tepeden at Ik Ruhan tutup kayramadm 93. DERDME DERMAN DYE YNE DERT ALDIM Bir akna dertli dodum anadan Derdime derman diye yine dert aldm Pene vurup u sinemi n eden Bir aknan are deyi dert aldm eriatta ismim okundu Ali Tarikat mlknde pirimiz belli Marifette u cismimi ezeli Alt derdim vard sekiz dert aldm Hakikatta sr okuduk srrnan Sermayem yok her gnmde karnan Dertli sinem gnde ter zarinen Bunca feryadma yine dert aldm Gzm nasl bilmem kt gremem u dnyann her filiine giremem Hasretiyim dost yanna varamam Dostu z bama derdinen aldm yz altm alt ili dolandm Ol yedi deryann meyinden gandm kr sattm dokuzu ondan yz buldum Yz derdime derman bin derdi aldm Aklara bunca dertler sefadr Daim zikri fikri n ahadr

Ik Ruhan affedenim hdadr. Bunca sermayeme hep derdi aldm 94. DERDMZE DERMAN OLUVER AHIM Yarab derdimizin derman sensin Derdimize derman oluver ahm Aklarn elde ferman sensin Melhem al da tabip oluver ahm Melhemsiz bu cierlerim szlar Yetim mi kalacak krpe kuzular Yarenlerim hasretimi arzular Yalvarrm destur klver ahm Yalvarmaktan baka gelmez elimden Yine seni brakamam dilimden Sen bilirsin aklarn halinden Tutda elimizi alver ahm Tuttuum el senin elin deil mi? Gittiim yol senin yolun deil mi? Medet aranlar kulun deil mi? Mrvet bun gnlerde geliver ahm Bun gnlerde sen erersin kuluna Dizilelim Ehlibeytin yoluna Ik Ruhan ah edemez halna Gster Cemalini glver ahm 95. Y NYET LE BRLK OLALIM Bu vatanda ikilikler yklsn yi niyet ile birlik olalm Raz olup beraberlik yaplsn Lokman gibi derde are bulalm leriye doru adm atmal Klelii aala katmal Paramz bu vatanda tutmal Atatrk'n izlenimin bilelim Rahatla ereceiz ilerde Trk milleti smrlmez bir ferde nsanl, yaatalm bu yerde Softalardan cahillii silelim

lim deil midir ileri olan Hakldr daima hakkn alan Alem aya gitse softa der yalan Syle Ik Ruhan hep bir glelim 96. BEN BR KULUM YALVARIRIM CANANIM arrm aha imdat klmyor Ben bir kulum yalvarrm cananm Garip kalm gl yzm glmyor Her can muradna ersin diyenim Sndm sizlere mehman olmaya Arzeyledim cemalnz grmeye Dostlar hal ve hatrnz sormaya Temiz pak gnl grp konanm. Aka yanan z yanarm yanar Aklar zikriyle pervane dner Unutur nefsini hak deyip yanar Hak grdm ademi Hakka yananm Hak akyla sevdim size yar dedim z bamda u sinemde var dedim Size gelen belanza hr dedim krarma sahip olup gelenim Sizden ne eksemde ektiim bilmem Duttuumuz eli yadele salmam Nefsimden lmen akmdan lmem Vadem yetse bile gidip gelenim Candan sevip size demiiz karda Halden bilenlere ah olsun yolda Bize hata sulu desede kalle Hak am sarsmaz asla imanm Er oldum cihanda er gizlemedim zm aha verdim kr gzlemedim Her can bir grdm zor gzlemedim Beni bir yaradan aha yanarm Ben sizi sevdimse candan ieri Sizi esirgesin cenab bari Siz benden olun gitmeyin ayr Hak grrm hakikate yanarm.

Hak gnlde Ali gnlhan Ali man Ali deman Ali gn Ali Kblem Ali, Kabem Ali, Yn Ali Akehli canlar Ali sanarm Elim bal ahm kesme saburum Adem byk kk hepisi birim Lanet olsun varsa hrsm kibirim Kendini kaybetmi kuru kovanm Bir ruhun hanym canm ah alsn Hasta olan canlar ifasn bulsun Akle alayan aklar glsn ahtan izin olsa yine gelenim ncitmeyin dostlar birbirinizi Biz de unutmayz o zaman sizi Akehli olann rm z Seher vakti gnl ele alalm Biladerim dedim bilmem karimi Gerek olan bo brakmaz yerini Zefil Kurban tutup ola varm Tutanlara nasihatm sayanm. Ik Ruhan masum geldim giderim Bir vesile oldu anam pederim ahtan himmet alrsam H derim artmasn ahm elden dmenim. 97. BU AH CEMALNE BENZER CANANIM Anadan douktur olmutur asl Bu ah cemaline benzer cananm Allah bir ademdir hak adem sesli O da bize benzer canda cananm Allah duyar kulaklar var olur Allah bilir gzleriyle hem grr Allah varr insanlarda bir yrr O da bize benzer yrr cananm Krt demez Trk demez hem de fert demez Gavur demez ayr ne Arap demez Alemi bir grp ayr bir grmez Hepsinin dilinden bilir cananm

Allah'n yzdr insann yz Allah bir cihandr kalben var z Aklarn kalp evinde bir sz Dil bir kuran okur odur cananm Allah lmez Allah alemde haktr Allah'sz cihanda kainat yoktur Allah' grmeyen kr cahil oktur O da bize benzer grr cananm Allah bir aktr Allah bir arif Allah kainattr tahibar huruf Kul Ik Ruhan'm Allah' grp O da kalbimizde anda cananm 98. DED K ALLAH BRDR VARIM Buyurdu kulf vallahi ahat Dedi ki Allah birdir varm Buyurdu Allahsamet Dedi ki ben de af ederim Buyurdu lem yelit velem yulet Dedi ki sizinle yer ierim Buyurdu velemyekunlehu Dedi ki herkesi ben bilirim Buyurdu kfven ahad Dedi ki sizlerle ben birim Buyurdu Elif lam mim Dedi ki Hak Ali Muhammettir Buyurdu zalikel kitap Kendini bil bir kitapsn Buyurdu legat halaknel insane Dedi ki nce sen seni tan Buyurdu fi asene takvim Dedi ki insan gzel candr Buyurdu kn erbaiyne Dedi ki Ehli beyti bilin Buyurdu maracal bahreyni Dedi ki deryalar birleince Buyurdu febi eyyi alai Dedi ki canlar sevgisiyle

Buyurdu rabb kmat kezziban Dedi ki aknan yurulan can Buyurdu elif kef nun ile Dedi ki Ik Ruhan da benim 99. HAKKAT EHLNE SZ KIZIM KIZIM Yr bir dengede varln olsun Hakikat ehline sz kzm kzm Hakikat ehlinde birliin kalsn Seviyorum korkma z kzm kzm Tarikattir bir bilene varrsan Marifettir iyi niyet grrsen Hakikatte Erdebilli soy isen Kainat eit gr yar kzm kzm Gul Ik Ruhanm Erdebilliyem Kainatta ozan olan anlyam Geli gidiimle yle belliyem Kendini iyi bil ar kzm kzm. 100. GCM YETMEDN ZAPTEDEMEDM u devrede ok sanata girmiem Gcm yetmediin zaptedemedim nce sr gttm klek grmem Kuyruk havadaysa zaptedemedim Dana gttm km ile kark Naylon tasta orba yedim bulak Km ayra danalar dolak Cins deildi karda zaptedemedim Kei gttm dadan tatan kayadan Kpeim indirip atl yayadan ok heyledim dze engin ovadan ktlar pelide zaptedemedim Filik gttm yn ak gnl pak deyi Mazlum grdm hrs kini yok deyi Meer onlar korkakm korkak deyi Krp gittiler zaptedemedim Nidem karda ocuklar a ben am Devir srecektim yeteydi gcm

Souktan d youdu takm Frtna esti de zaptedemedim Ah deyip inleyip eyledim filik Cinsi kei imi karda ne bilik Bir gk grledi geldi bir blk Dald korkaklar zaptedemedim Kaval aldm oturmutum ayra Nidem kimi gitti kra bayra Dostlar seyranm yorun hayra ok arlandm kendim zaptedemedim Ayna gibi atm kelce bam Gne yakt kzartt u dm Bir ses geldi dedim blbl iimi Dinledim zarinden zaptedemedim Blbl dertli oban dertli kul dertli Meer ahn devrannda yol dertli Oturup garipe alardm her an Yaren dertli, yarim dertli, yar dertli Sonra koyun gtmesine ok erdim Koyun kuzu meledike ok vdm Tuza suya heyledike ok sevdim Gz yam selini zaptedemedim Bunca obanl eyledim serde Danan yerdirmedim bir kurda Kul Ik Ruhan'm olduum yerde Glmeden kendimi zaptedemedim 101. BAR U DNYAYA GELMESE DM Gel yarim aktma sil gzm yam Bari u dnyaya gelmese idim Bir gn gelir arar dost ve kardam Bu ak sevday grmese idim Bunca yl gelip de yanp tttgm Yoktur bu cihanda gnl yktm Dost deyip de ellerinden tuttuum Akn dertlerine girmese idim Senem yetmi iki sinem yetmi Geldimse giderim yaylanyor g

Yaradana yarim eylemedim su Dost deyip bir ikrar vermese idim Laden ehli bize sulu kr dedi Kibirli softalar hata hor dedi aha vardm Kerbela'da hr dedi Bilmeden bir gnl krmasa idim Mmin yz bayram kalbidir elim ahm ters okutma u hasta dilim Kul Ik Ruhan'm isterim lm Azrail'e bir can vermese idim 102. KUZALAN KYNDE DNYAYA GELDM Bin dokuz yz yirmi sekizde dodum Kuzalan kynde dnyaya geldim ki yl kucakta bydm kaldm te ordan rskm kestim ey felek Drt sene kymde bydm kaldm Eller kapsnda ekmeim buldum Ta kk yatayken anasz kaldm ocukken yetimlik verdim ey felek drt ay arada geldi bir ana veylik var yaranamam ben ona Alt sene sitem ektirdi bana Akan gzyam sel ettin felek nc anaya yetti elimiz Azmzda lal eyledi dilimiz Bklm boynumuz eik belimiz Bir dilim ekmee kul ettin felek Artk demi idim on be yama Yetimlikte neler geldi bama Benzedim yuvada kalm kuuna Kanadm ezelden krdn ey felek O ana lnce geldi bir ana z anam sanardm baknca ona Hepsinden iyi bakard bana Onu da elimden aldn ey felek Eller gler idi ben de alardm Kendi elimi z koynuma balardm

Hayalimde rmak olup alardm Derde derman ak verdim ey felek Bu aknan bir saz aldm elime nce sabr kr geldi dilime Garip kuun sen erersin halime Bu aknan bana yn verdin felek On sekiz yamda aktm duruldum On dokuzda gl olup da vuruldum Yirmide kendi zmde soruldum Ik Ruhan deyip kul ettin felek 103. SMMCE HKMN OLSA DUTAR GDERDM smim Muhammet Ali amma deilem smimce hkmn olsa dutar giderdim ah oluydum imdi bir tek sailem Gcm yetse gater eker giderdim Bir ah olaydm cmle aleme Cmlesini durdururdum selama Kainatta ho bakardm aleme Seveni sevene sarar giderdim Sevgiden bakasna demezdim Allah Gnl kazanrdm ykmazdm billah Her insanda vardr kabe beytullah Onu ben ykmazdm ver giderdim Seveni sevene sarardm ezel Gnl bir eyliyen sevendir gzel Can sevmese gkte deildir gzel Her yareye merhem alar giderdim Yetmi ikiyi kaldrrdm aradan Yetmi ten ders verirdim sradan Elli yedi bin aklar n eden Blbl gibi kuma dokur giderdim Dini ayrmazdm tek bir eylerdim Kl kama koymaz yasak eylerdim nsan birbirine hak eylerdim Cahillii ilme sarar giderdim Arap dili deil Krt dili deil Gavur dili deil fert dili deil

Ik Ruhan eil kullua eil Kul olduka ahlk alr giderdim 104. VERDN KRARDA DURSAN SEVDM Gel sevdiim beni hasret brakma Verdiin ikrarda dursan sevdiim Kalbim yand bari cierim yakma u hasta halimi gr sen sevdiim Bana bin yl geldi geen gnlerim Hayalinde selamn dinlerim Cierimden kan geldike inlerim Gel artk kalbime gir sen sevdiim Neyledim ki ykan bana kan Zehir etme ekmeimi am Yarsz nere koyam garip bam Kollarn boynuma sar sen sevdiim Benim canm senin cann deriken Bu tkenmez akn bende var iken Ik Ruhan hasretinle lrken Bari elin elme ver sen sevdiim 105. AIRDIM HASRETLE GEL ALM ALM Yine hasretlik kalbime dt ardm hasretle gel Alim Alim Gnlm hasretinle yand tututu Bari bir nameni sal Alim Alim Saldn namede yarim diyesin Dostlara selamn verin diyesin Hayalden cismimi grn diyesin Candan hasret kaldm bil Alim Alim Hasretini ekiyoruz sladan ahm seni esirgesin beladan Feryat eder oldum sana sladan Alnca selamm gl Alim Alim Gl gibi hasretin burnumda tter Ayrlk derdini ekmesi beter Artk bu hasretlik canma yeter Uzanan elimiz al Alim Alim

Alim hasta isen ahm iyi etsin Gnl gammza selamn yetsin Bir gl gndermiim ah kerem etsin Alama gz yam sil Alim Alim Silem gz yam gel bir greyim Hasretlik gonca gln dereyim Ik Ruhan yreinde yareyim Yaremiz melhemin bul Alim Alim 106. ALLAH MUHAMMETN EMRN BLELM Gelin yaren dostlar hizmet grelim Allah Muhammetin emrin bilelim Fatma Ali'nin srrna erelim Dn olur mminlere cennette Yaklsn knalar dklsn salar tr hak deyi kumrulur kular ekile srmeler szle gzler Allah koymaz kullarn minnette Bu dnya bir cennet mr boyunca Yardm eder Allah can sevince Hakkn emri ile birlik olunca Ik Ruhan koyma bizi mihnette 107. HERKESN BR CANI VARDIR BLELM Eer insan isen can kymetin bil Herkesin bir can vardr bilelim Hasta olanlarn melhemini bul Bin yaremiz olsa birde silelim Her can yaratan ulu bir alem Ayr bir insan yok verelim selam Tatl dil gler yz gnlmde bulam Gzel syleyici dili bulalm Dilden ne karsa o kalr sende Hakk her canda bil demek ki bende Hak canlda gezer noktadr tende Artp da kalp evimiz silelim Gnlden bir kii gmenin atsa

Eilip gerein etein tutsa Ik Ruhan zn didara yetse Hemen dilimize sahip olalm 108. ERAT ARTIYLA TUTTU TEMELM Sofu eriattan hesap istersen eriat artyla tuttu temelim Eer pirim bize himmet ederse eriatn hesabn bilelim Be artnan bina temelin oldu Alt sfatnan kalbime doldu On iki artylan namazn kld Drt abdestin farzn nce alanm guslun farzdr ana gailem ki de tememmn bilen sayilem Emri bir mazfm bilmez deyilem Kn erbaine ayet bulanm Elli be farz vardr dahi ey hocam Burda eriatta okur tek hecem Size eriatta suhufu seem Dahi ben bir derya deil kananm Yz drt kitap indi dersin havadan Hoca vazge sen bu kuru davadan Yksek olma hakk bulun ovadan Sen ki ykseinde ovada benim Tevrat Musa'nndr Zebur Davut'tan Dersin bizim kitabmz stten Haa lillah almam yle tten Kuran' hak bilip gayr gmanm ncil sa ile evvel hak idi Kuran Muhammete cmle hak idi Baka mensup bu Kuran'da yok idi Syle an nerden aldn bilelim Suhuflarda bile yazmyor an Adem peygambere inmitir onu Ellisini it'e verdi ol gani Otuzu dris'te byle bilelim Onu brahim Aleyhisselam

Hoca ne sylesem anlaman kelam Sen azamn bende pirimi bulam mam Cafer Hak meshebi imanm Ik Ruhan okur hoca bilmezem Ik gnl evim gece bilmezem Zahiri gideni hac bilmezem Pirim kalbi beytullahtr sinann 109. MEDET SYANIMIZ AF EYLE BENM Dertli gnl dermanna iniler Medet isyanmz af eyle benim Kaynar ak kazanm derdim yeniler Muhammet Ali'ye fedadr canm Hatice anann yar hak iin Fatma anann srr hak iin ah Hasan Hseyin nuru hak iin Akayd o yolda bir damla kanm Zeynelin zindana girii hakk Muhammet Bakr'n kirii hakk Caferi Sadn duruu hakk Eleman ayrma dnmm ynm Musayl Kazim'a kurun aktt ah man riza zehirden gitti ah Ta okunan alkana bakt Sizden ayr gemez dn ile gnm Aliyl Nak'dr Asker'in yari Mehdi imdadmz gzede bari Sizi zikreden can kazanr kari Adnz andka artyor anm On ki mam vechullahn andr On drt mahsun hak emrine ganidir Ik Ruhan hak ruhunda varidir Medet kan kkmze kmadan canm 110. YEMN ETTM BR KARARI GDERM Ak mym sadk mym bilemem Yemin etmem bir karar gderim Gnahm ok ama zr dilemem

Acep dargn mym nedir kederim Bildiim hak ise sadece insan Bilmediim odur o nedir isyan Bunca yl gezip de grdm bir an Her an birlik beraberlik gderim nsan hakdr Allah'a kul saylr nsanlar bir olur hayvan dalr nsan olan insanla baylr Karde gren insanla giderim Ik Ruhan aydnlktr gayemiz Gn gelir de atl olur yayamz Al bayraa verdik kanda boyamz Vatan iin canm feda ederim 111. YARELERM YARELERM Yarem Kerbela yaresi Yarelerim yarelerim ah ak derdim alas Yarelerim yarelerim Kurban olan Hseyin'e Hakikate Kul ehline Ali asker geldi dile Yarelerim yarelerim ehit olan ak lmez Her ku Kerbela'ya konmaz Aklarn derdi solmaz Yarelerim yarelerim Dnya dner devran dner Gerek ak hakka yanar Sineme mahsunlar konar Yarelerim yarelerim Onki mam on drt mahsun Ehli Beyt gnl yasn Yaral sinemde sesin Yarelerim yarelerim Dertli sinem karelendi Ehli beyit parelendi Ik Ruhan yarelendi

Yarelerim yarelerim 112. BLBL GB FERYAT FGAN EYLERM Ayr dt gnl nazl yarinden Blbl gibi feryat figan eylerim Dayanmaz bu cismim ahu zarimden Garip kaldm u diyarda neyleyim Blbl olup gl dalnda terdim Dertli gnllere derman yeterdim El aman diyenin elin tutardm Artt derdim fergat ile sylerim Kavruldu bu cismim kurudu tenim Ne kadar ayrlsam yarimdir benim Yar cananm ben de o yarda canm Yl oldu gnlerim gemez aylarm Ik Ruhan o yar elimden utu Dn vard yarim bugn de gt Can cananyla cismine geti Gayr u cihanda teni neylerim 113. HNKAR HACI BEKTA PRMZ BZM Horasan elinden szlp gelen Hnkar Hac Bekta pirimiz bizim Aklar gnlnde z olup kalan Hnkar Hac Bekta pirimiz bizim Arabi Farisi lgatn krd Asl Trk'tr Trk'ln bildirdi Gnlmzden gmenleri sildirdi Hnkar Hac Bekta pirimiz bizim snneti yedi farz biliriz Cmle vatanda karde grrz Piri anmak iin bire geliriz Hnkar Hac Bekta pirimiz bizim Ehli Beyt yolu bizim yolumuz Nesli Ulu soya bal belimiz Laden ayramaz senden elimiz Hnkar Hac Bekta pirimiz bizim

Atatrk'n aydn izinden kmak Fabrika yaparz bo bina yapmak Erin gnl haktr zerrece ykmak Hnkar Hac Bekta pirimiz bizim Ik Ruhan alr da kar yeriz Atatrk'n eserine yar deriz Her can dini inancnda hr deriz Hnkar Hac Bekta pirimiz bizim 114. ARTIK BU STEM EKEMEZ OLDUM Yeter oldu yarin cevri cefas Artk bu sitemi ekemez oldum Gam ykyle doldum yok mu sefas Yolum yoku geldi kamaz oldum kmam yokua inmiem dze Akar gz yalarm dkld yze Kaldrsam bam ta gelir bize Yarin illerine bakamaz oldum Bakp u alemin seyrine ksam Yalan tuzan datp yksam Gl yzl ahmn gnln yapsam Fakirlik serimde yapamaz oldum Gnl evim yaptm tutan az oldu Gllerime erimeden gz oldu Yanar ak ateim sinem kz oldu Kzme gn doup yakamaz oldum Yanmadk yer u sinemde kalmad Sarard gl benzim ama solmad Ik Ruhan sabret ilen dolmad Bayramda yar elin tutamaz oldum 115. KENDM ALDIM KENDM BULDUM Beni bu dertlere saldn Kendim aldm kendim buldum ahlk sattm kle oldum Gel canm gel ahm yeti Dermanm yok yola gidem Yarem yar akn nidem Kimsesiz yetimim bu dem

Cahma Selmanm gel yeti Sultanlk istemem kul et Vadem dnyaya emanet Sevenine merhamet et Bu dem de caha gel yeti Takatm yok saz tutmaya Dermanm yok sz etmeye krar verdim gzetmeye Hasta dtm ah gel yeti Kulluuna kabul eyle u yareme merhem bala Ik Ruhan'na syle Gel yarim cann sar yeti 116. SANIRDIM KENDM CENNETLK KULUM Ben beni bilirim derken kardam Sanrdm kendimi cennetlik kulum Mufta vazifelerde her tamam iim Kurulur gezerdim rahmetlik oldum Eile dorula burnum acd Demezdim ki bu i bana gcd aa ocuklarm evde a idi A dururdum sandm din iman buldum Sonra bir sanata elim yaptm Bin bilirken bir arife dantm Aln teri ile hemde altm Ekmek su yedim de din iman buldum Salavat verdim hem peygambere l paras yedim korkmazdm zerre Dnp bir geree olmuum kle kr ki ilmimi yeniden buldum Terkeyledim eriatn artn Kabul ettik tarikatn tahtn Marifette aha verdim bahtm Bunca ilmi aknan ummanda buldum imdi de ben beni unuttum vallah Bir pirin eliyle demiiz Allah Kul Ik Ruhan'm zm eyvallah

Yeniden doup da dnyaya geldim. 117. HAK BENDEDR BEN BR KULUM Hey yobazlar iyi bilin Hak bendedir ben bir kulum Hrs kini nefsi silin Ben de bir kleniz olim Arapaya tapyorsan Kum lnde yayorsan Minareyi yapyorsan Yldrmla ykan benim Zelzeleyle bile bile Sen ilersin trl hile Hak yer isen gele gele Ona kar koyan benim Ik Ruhan hak bendedir Tanrsan o da sendedir Cmle alem bedendedir nsan sevgisidir benim 118. EKERM BU DERD BLEMYORUM Haktan ne gelirse gelecek baa ekerim bu derdi bilemiyorum Ne gen ne ihtiyar ne gelir yaa Bin derdim var birden blemiyorum Bin derdim var Eyp gibi sabrda ncil Tevrat Kuran ile Zebur'da Nerden olsam ah gnlmde her yerde ahtan ayr bir ah gremiyorum Ayr grmez gater gden aklar Yanmaz cehennemde kalbi sadklar Hak gnle girdiini ayklar Hak demiiz cana gyamyorum Kyamaz bir cana can seven Ali Hakikat dilinden yetirir bal Kul Ik Ruhan'm olmuam deli Bir gl gibi am solamyorum

119. ENGEL VAR ARADA GREMYORUM Yine gaml gnl figana dt Engel var arada gremiyorum Kalbim akn ateiyle tututu O yar da yanar m bilemiyorum Kaldm gurbet elde garip gul gibi Bahenizde bitemedim gl gibi Gster cemalini bakma el gibi Akar gzm ya silemiyorum Gzm ya durmaz oldu yolunda Vereydim canm yarin elinde Yarim anar ise beni dilinde Garipsedim halim saramyorum Yanar u sinemin atei snmez Yarimden gayrs sineme konmaz Ik Ruhan sever yarinden dnmez Yardan ayr bir yer dilemiyorum 120. BN GRSEM DE BR AN GREMYORUM ahn bin bir ismi ile gzlerim Bin grsem de bir an gremiyorum Koymuam kalbime her an gizlerim krar bir hak dedim blemiyorum Hak sevgisi birdir blnmez imi Gerekler nanr ezilmez imi aha inanan yelden bozulmaz imi Sarard gl benzin solamyorum Solmaz can evinde atei olan Hak ehli olanda olamaz yalan Bir gerek bendinde ikrarda kalan Bir bildim ikilik dilemiyorum Bir dediim varsa cihanda karde Karde gren canlar hepisi yolda El batan ayrlmaz girmesin kalle Ben benden tesin bilemiyorum Bir bildiim varsa gnl hasreti Yz yz grdke bulur kudreti

Ik Ruhan istemiyom hreti zm hasta ele glemiyorum. 121. CAN EHL DOSTLARI GRMEKTR ARZUM oktan beri hasretlik eker idim Can ehli dostlar grmektir arzum Nice zaman gurbet elde bakardm Hal ve hatrlarm sormaktr arzum Hal ve hatrnz ho olsun canm Gnl Ali Fatma ba olsun canm Gerek sinesinde yar olsun canm Dost eline geldim grmektir arzum Dost olan dostunu unutmaz imi Dost bulan dostun yere atmaz imi El tutan yoldan hi sapmaz imi Bakp gonca gl grmektir arzum Gllerimiz gonca glden gl oldu Kalkt hasiretlik gnl el oldu Ik Ruhan der ki daha dn ld Yarn yaayp da gelmektir arzum 122. GEL BU HALMZ SEN GR Ayr diyeceim yoktur mevlaya Gel bu halimizi gr sen yaradan ah oluydum attlar bir avluya Bari cahmza ersen yaradan Sen yarattn beni masum kul gibi Mervan dl etti bizi pul gibi Aslnda bir kzm oldum dul gibi Bari halimiz gr sen yaradan Ben benden gemiem gayr bilemem Girmiem hak yola geri dnemem Cehennem kkrese yine dnemem Bari ak atei versen yaradan Ne yar kald nede yaren yoldam Herkes dan ediyor hem eim peim Halbuki ben kainata kardam Bari figanmz duy sen yaradan

Artk zalimlere zulm geliyor Gnl pak olana glm geliyor Usul yava bize lm geliyor Kul Ik Ruhan' sev sen yaradan 123. MAHRUM ETME DERGAHINDAN ahm grmek istiyorum Mahrum etme dergahndan Ezel ahir dost diyorum Kovma beni dergahndan Kovma beni merhamet et Uzattm elimi tut Al canm bile yar et Atma beni dergahndan Atma beni yareliyim Akar kanm bereliyim Katarnda sralym Satma beni dergahndan Satma sadk bir kulunu Snp grdm yolunu Ac ahm gr halm Etme gayr dergahndan Etme ayr senden canm Senden ayr yoktur ynm Kararmasn k gnm Yitme beni dergahndan Yitme ahm dmeyelim Tut elimden amayalm Salmaya da komayalm Kakma beni dergahndan Kakma gsmzden geri El et bana al ieri Mah cemalin gster beri Hakla beni dergahndan Hak grdm hasta canda Blbl koydum kafeste Ik Ruhan son nefeste Al canm dergahndan

124. ANNE VE BABANIN SEBEB BR HAN Kuvvet ve kudreti tayan candr Anne ve babann sebebi bir han lsem toprama denim kandr nce vatan diyen eledi mesken Ben vatanm vatan beniminen var Oturduum toprak bana sadk yar Vatan iin lsem bile yine kar Tabiat ehirdir gnlmde dkkan Bahar yaz tabiat gzellik aar Can kymetin bilen yaamak seer Kavgasz yaayan fezada uar Kymayalm cana yaasn insan Sevmeli gzeli gl yaprak ile alalm hemen ta toprak ile Kimse hakk bulmaz smrmek ile Hrriyet arr kul Ik Ruhan 125. NUR LE KURULMUTUR BU CHAN Cmle alem yer gk yaratlmadan nur ile kurulmutur bu cihan Melekler ademe secde klmadan Bakn cemalime buyurdu bi an Cana secde kldk adem hak idi Silinmiti kalp aynas pak idi Adem'de iblisin sehmi yok idi nat edip orda eyledi isyan nat eylemeyen hak der kuranm Muhammed Ali'dir gzle grenim Hatice Fatma ara saranm ah Hasan Hseyin kulakta duyan Zeynelin ziyas balkr alnnda Bakr'dr kokuyu alr burnunda mam Cafer ilim verir ummanda Beyindir banda olundu ayan Byktr Musayl Kazm rza

Sakal Ta Na brnd yze Diimizde Asker'i dersini dze Mehdi'dir dillerde okunan Kur'an Ik Ruhan Tevrat sinemde ten Zebur'dur kollarm nasibim yeten ncil'dir dizimde dermanm tutan Drt kitabn emri bir idi beyan 126. AHIM EL AMAN EL AMAN Cigerlerim pare pare ahm el aman el aman Akar emim dnd sele ahm elaman elaman emim yadr akarsn Bilmem rak m bakarsn Benimle sen de ekersin ahm elaman elaman Gl cemaln glm bac Yarem szlyor ac Mahsunlar sana duac ahm elaman elaman Mahsunlar gnl alrsn Dertlere derman olursun Dilerim alyan glsn ahm elaman elaman Glemem dertlerim yein Kerbala'dan geldi ahm Ik Ruhan ah Hseyin ahm elaman elaman 127. LADEN DER YAMAN HA YAMAN Hakka yakn olan cana Laden der yaman ha yaman Krklar makama uyana Softa der aman ha aman Yand canm yoz elinden Figan eder kr elinden Blbl alar gl elinden

Ferdad yaman ha yaman Blbl hasrete koyan Odur cehennemde yanan Gerek nefesinden dnen Hali duman ha duman Gerekler yediin hak der krar verdiine ah der Haktr gnl ah penah der Hayvana saman ha saman Duymu olan inan etti krarn muhkem gtt nanmayan nara yetti Tozdu duman ha duman Duman hayvana yakr Bilmez kr kre bakr Dnp danan tokuur Ta gnl gmen ha gmen Gmen olan gl olmayan Bir mritten el almayan Ik Ruhan der bilmeyen Uyma zaman ha zaman 128. DVANEYM HAK YOLUNDA AHINAN Yalan bizden ekilip de gideli Divaneyim hak yolunda ahnan Canm ah yoluna kurban edeli Yzlsem de dnmem asla vahnan Vah demezem ahn elinde olsam ard yerde imdada gelsem Gaml gnlerinde gadasn alsam ekerim de derdi demem ahnan Ah der isem ayrldm gnmdr Hak syleyen hem dinleyen nmdr Dostlarmn derdi kfr benimdir Ak deryasnda yandm gnahnan Gnahmz kfrmz de imansa Hrsna uyann hali dumansa Ik Ruhan bir gnlde gmansa

Gmanl gnller gider yuhunan 129. HAK MUHAMMET AL EZEL VARINAN Ben sevdim Sefam Ali'dir ey yar Hak Muhammet Ali ezel varnan Ali Cevat ah Hasan seyidi yar ah Hseyin Yusuf'u kenan elinen Cemal efemdim de Zeyneli ayan Doandr Muhammet Bakr beyan Naci'dir mam Cafer'e uyan Musayl Kazm'dr Kazm yarinen Muhammet Tag'dr Alihsan an Ali Nag hem ismidir hem can Hseyin Avni'dir askeri yn Feyzullah Mehdi sahip varnan On drt masum hep tamam ondadr On yedi kemerbest yine candadr Haktr pirim Veli hnkar candadr Onki mamlarn nutku karinen Canl hakk bilmez z aklar Metin eyle ah akna aklar Ik Ruhan sizde kalkar dkler Himmetiniz bile olsun yarinen 130. BU DERTLERE DERMAN VERSEN YAREDEN Bir dert arar iken bin derde dtm Bu dertlere derman versen yar eden ileli belal yerlere dtm Gayr her halm grsen yareden Kalbimize mekan verdin yurt verdin Derdimiz stne trl dert verdin Ben mazlum olduka bana art verdin art mazlumlara sat sen yareden Hata bende isyan bende can bende ile bende bela bende yn bende Trl iftiralar ile zem bende Herkesin gnln grsen yareden

Alem bu cihanda zevkine gezer Sanma halis kuldur kendini sezer Derdi olan gamla derdini bezer Melhem sr derdimiz sar sen yareden Sen yarattn senden gelen hep haktr Sana snmyan iman yoktur Kul Ik Ruhanm gnller paktr Hak olan gnl grsen yar eden. 131. EL ELNDEN AL ELNDEN Yandm piecek deilim El elinden al elinden Deryaym dcek deilem El elinden al elinden Kader veya tecelli mi Sevdiim yine benli mi Sararmadm gl dillimi El elinden al elinden Anadr varlk yaratan Anadr alem yneten Dtm gurbette terken El elinden al elinden Yanar isem sabret snme Sakn el szne kanma Ik Ruhan gelmez sanma El elinden al elinden 132. YAR ELNDEN YAR ELNDEN Anadan dodum yareli Yar elinden yar elinden Olmuam baht karal Yar elinden yar elinden Yardir yaremin ilac Yari gren olur hac Bade ien demez ac Pir elinden pir elinden miem bade srerim Ne bildim ki ne sezerim

Mecnun gibi il gezerim Gl elinden gl elinden Gl hasreti burcu kokar Sinem ateini yakar Blbl gle ayr bakar El elinden el elinden El diline gitmez oldum Sustu blbl tmez oldum Ik Ruhan dutmaz oldum Yar elinden yar elinden 133. LE BZ ARE BZDEN Dert bizim derman bizden ile biz are bizden Yar bizim yaremizdir. Derman bekliyen bizim Derdi veren hak imi Derman arar ok imi Hak ak asla lmez Dertsiz bata yok imi Dervi Ruhan halince Dertli gezer yolunca Derdimiz daha art Ali Haydar lnce 134. NSANLII KARDE GRDM GZNEN nsan olup insanl bileli nsanl karde grdm gznen Kalbimizden hrs nefsi sileli Her insana karde dedim sznen Sz gzel olan yalan sylemez Yze syler gerilerden tanlamaz Hakk seven kibirlenip benlenmez Gereklere karde gider izinen zimiz Muhammet Ali'den gelir Hnkarn nesli evladn bilir Ehli Beyt'i sevenler el ele verir Hal ehline karda dedim yznen

Yzmz olursa pir dergahndan Ak olan durmak ister mahndan Derde den derman arar ahndan Aklara karda dedim znen zmzde Kerbelann yaras ahtan izin olursa olur aresi Ik Ruhan bu derdimin alas nsanl karda ettim saznan 135. YERALTINDA ECNN VAR SANMAYIN Yirminci asrda uyann artk Yeraltnda ecinni var sanmayn Cahil muskacdan bktk ha bktk yle yalanc krne kanmayn Kr olmasa gz hakk grrd Kitabn suya atar rrd Milleti aldatan huyu kururdu Sakn karde ylesine dnmeyin yle dnklerin kanman szne Mmin olan urumasn izine Nalet olsun yalancnn yzne Kaptan olsa gemisine binmeyin Kaptan olmaz muskaynan cininen nsan yaar erefinen annan Dnya dner bir katarda ynnden Sar kzn boynuzunda sanmayn Sar kz insan kendi ameli Ecinniye inanan olmaz veli Ik Ruhan her ey ademde belli Urucuyu hanenize almayn

136. YAVRUM GLE GLE GDP GELESN Yolcu grnyor yola gitmeye Yavrum gle gle gidip gelesin Gayemizdir bir kervana yetmeye Yavrum gle gle gidip gelesin

u dnya misaldir kervana benzer Her can Ali grr seyrana benzer Yarin grnmesi bayrama benzer Yavrum gle gle gidip gelesin Bayram olur seyran olur yar olur Ayr gren ayr olan bir olur Bir gnle gerek konsa hr olur Yavrum gle gle gidip gelesin Seyran destur oldu yolun aktr Uyma ladenlere dmann oktur Yr bir katara ikrarm haktr Yavrum gle gle gidip gelesin Yar demiim ama sadm Hak edersem lal lokmasn yediim Dost olan tutuyor szden dediim Yavrum gle gle gidip gelesin Hizmetini kabul etsin yaradan Bu cismimiz artpta don eden Kul Ik Ruhan'm szmz neden Yavrum gle gle gidip gelesin 137. EZEL VERDMZ KRAR LMESN Dostum gel gidelim biz yolumuza Ezel verdiimiz ikrar lmesin Dmanlar kp da glmesin bize Bahemizde aan gller solmasn Gllerimiz koparmadan koklansn Her can kendi hakk ile haklansn ahm haydar cmlemizi saklasn Has duralm hak elimiz salmasn Hak olduumuzu halce bilelim Tatl szle gzel huya gelelim Terbiyeyle halka rnek olalm Ak atmz yorulupta kalmasn Yorulmaz yokua derman yetmeli Dzde direksiyon dzgn tutmal nite yk gelir firen etmeli Hak yolcusu biz kmaza dalmasn

Hak bilelim z grelim gz ile z diyelim z olalm sz ile Ik Ruhan aka bilmez naz ile leri ynmz geri dnmesin 138. YIKMA GNL NCNMESN Ayr grme deli gnl Ykma gnl incinmesin Gzel ol ki dilde anl Ykma gnl incinmesin Gzel gnl Allah evi Yklan mmkrn devi Hak bulursun yap kavi Ykma gnl incinmesin Her gnlde bir ah durur ah emreder devran yrr Yklan gnller durur Ykma gnl incinmesin Durup dnyada devreden Aklara hep cevreden Bin katar birde yeten Ykma gnl incinmesin Yeden Ali'dir cihanda Hak girer gnle anda Can ise Ik Ruhan'da Ykma gnl incinmesin 139. DEYM K CHANDA SEN DEMLSN Yine garip gnlm didara erdi Deyim ki cihanda sen deimlisin Enel hak dediim gnlmn virdi Dilde destan olan yn deimlisin Dilimde gnlmde var olan sensin Her derdime are yar olan sensin Bu garip gnlme sr olan sensin Bana benim diyen sen deimlisin Ben kendimi bilmez idim ezelden Beni yalnz koyma gel hem tezelden

Ardp da kalp evimi dzelden Her nereye baksam yn deilmisin Ynm amaz ate olsa har olsa Bir canda incitmeden can olsa Ik Ruhan bu cihanda el olsa Bana evim veren sen deimlisin 140. SORAN DOSTLARIMA SELAM EYLEYN Turnam varncaz sla eline Soran dostlarma selam eyleyin Hak Kuran' gelsin daim diline Ac diyenler yarene syleyin Yaresi olanlar yareli syler Haktan ne gelirse sehmini eyler Bizden sorarsalar aalar beyler Hal hatr deyip gzel syleyin Gzel gnl odur gzel grpdr Gzel olup gzellerle buluptur Gzel gren gzel gider geliptir Gzelden gzele selam eyleyin Gzelliini bilip bir varda kalan Gzel olmaz imi ikiye blen Bahedeki gller amtr bilen Gnlden gnle selam eyleyin Eylediim gnl gller olsa da Sehmi olan alr yamur yasa da Kul Ik Ruhan'm sizi dvse de Dven de dvlen birdir syleyin 141. TURNALAR YARENE SELAM SYLEYN Hasretli gnl gurbete dt Turnalar yarene selam syleyin Akt didem ya umman ulat Turnalar yarene selam syleyin Erince slaya varp durunca Dostluu eriip yzn grnce Bizi anp hal hatr sorunca Turnalar sorana selam syleyin

Soranlarn gl benzide solmasn Ak olan hasret ile lmesin ncittiim varsa affm eylesin Turnalar kardaa selam syleyin Bilader dediim hal ehli olsun Cmle yaren dostlar yol ehli olsun ahtan dilerim ki gnlmz glsn Turnalar grene selam syleyin Gren gzleriniz mahrum olmasn ahin vurup kanadnz krmasn Bir katar gidin iz ayrlmasn Turnalar alana selam syleyin Al turnam grdm yzler ay olsun Eimle yavrumla canm sa olsun Ik Ruhan yardmcmz ah olsun Turnalar bilene selam syleyin 142. BANA KA EP DE BAKIP GTMEYN Ben cnp olamam zina etmedim Bana ka eip de bakp gitmeyin Hile ile bir mal alp satmadm Benim iin boa skat etmeyin Etmediim yeri tvbe diyemem Irzasz bir lokmay yiyemem Enlimize olmayan giyemem Bize trl eit kaftan bimeyin Biilen her kaftan bize uyamaz Kulak sar ne sylesen duyamaz Hak sevenler muhabete doyamaz rfan mektebine engel bkmeyin Bklmez bilekler almalyz Gzel sze huya almalyz Her cana kardee tanmalyz Erkek kadn birdir ayr etmeyin Ayr olmaz birbirini bildiysen Hak sayln ileriyi grdysen Sa iken bir cann gnln krdysan lsne boa gyam etmeyin

Kyam ile secde sucud insana Hakk yakn bilen kyamaz cana Ik Ruhan gerek muhabbet cana Ben lnce mevlt ya dar ekmeyin 143. SABREDELM GNL SELAMET OLSUN ileler ekmedik kim var cihanda Sabredelim gnl selamet olsun Nice evliyalar ekti bu anda Sabredelim gnl selamet olsun Evliyalar ileyi ekip oturur Haktan ne gelirse onu gtrr Gaml gnlerini aka yetirir Sabredelim gnl selamet olsun Ak ehli gnller aka yetermi ileli balarda ttn ttermi Dertli olan ak derman yetermi Sabredelim gnl selamet olsun Dertlere derman ol ahtan olsun Her can arad yitiin bulsun Dilerim mevladan gidenler gelsin Sabredelim gnl selamet olsun Bulunur her derde deva ahnan Gnlerimiz gemesin de vahnan Ik Ruhan alasanda ahnan Sabredelim gnl selamet olsun 144. UZATTIM ELM EL GARP GARP Gel gzel sevdigim ektiim yeter Uzattm elimi el garip garip Sevdiim elinden olmuam beter tmez oldu sazm tel garip garip Yllar geti aylar geti seneler Sinemdeki yarelerim sralar Gel gzelim bu dert beni pareler Sensiz u cihanda ben garip garip Geldim ilden ile gl kenarnda

Yar resmin grdm can hayalinde Ayr etmem elim seninle bende Koyma Ruhan'n ben garip garip 145. BR SADIK DOSTUMU BULANA KADAR Ak atei yakt kl eyler beni Bir sadk dostumu bulana kadar Kipriklerin oku deldi sinemi Gitmiyor sevdas lene kadar Candan sevdim can evimden yarimi Veririm urunda kll varm Zarar etmem bilemiyom karimi Akar emim ya glene kadar Sevelim gzeli dikeniyinen Muhabbet edelim mekanynan Alalm altunu dkanynan Hakikat noktasn bulana kadar riza bahesi bekisiz olmaz Hoyratn bana blbller konmaz Ak olan gzel sevmeye doymaz Canda canann bulana kadar Ik Ruhan sever canda canan Can sevgisi kalp evinde olan Mestane suyundan iip kanal Muhabbet edelim gelene kadar 146.YR BR KATARA LENE KADAR Gel gnl bir iken iki anlama Yr bir katara lene kadar Her szlere kulak asp dinleme al kazan birden alana kadar Arayp bulduysan bir hak devesin Gayr yoku gitme sen dz ovasn Zikrinde fikrinde gnl yaylasn Gnl can gurban olana kadar Gnl yaylasnda zm imeyen lmeden evelce bezin bimeyen Elenip de bir elekten gemeyen

Aam der aamaz solana kadar Benlik kibir gurur gnl soldurur Ak ehliler gprasn doldurur Delinmeyen gpra suyun galdrr elim meyinden kanana kadar Kanan inanp da birde yanyor ah akna pervane olup dnyor Gerekler bir kervan gelip konuyor Elimiz katara erene kadar Bilinmiyor u dnyann dmeni Hak sevenler gnlne almaz gmeni Kul Ik Ruhan'm ile zaman Yanar atelere gelene kadar 147. BE BUN GNLERDE CAH HAYDAR HAYDAR BA Bismillahtr Elif varisin BE bun gnlerde cah Haydar Haydar TE turabm anasr bir srsn SE bu sinemize er Haydar Haydar CM cemalin grp vara inandm HA hayasn tandan ben kandm HI havale eyledim aha sndm Rakipler elinden car Haydar Haydar DAL dellal olmuuz emek zay etme ZEL zyadun bizi sen mahrum etme Irze yolundan yabana atma Dutta elimiz al Haydar Haydar SIN sinem stne n oldu ahm SAT selamet olsun duyula ahm DAT dadndan yanan pudu penahm TI tufanda koyma er Haydar Haydar ZI zulumat olsa bile ayrlmam AYIN ayn cemalinden rlmam GAYIN kudretinde kandm yorulmam FE figan eylerim zar Haydar Haydar KAF kuransn u alemi grensin KEF kerem gl kalp evimiz girensin LAM var olan yezdanmz olansn

MM muhabbet sensin gel Haydar Haydar NUN nihayet olmaz senin vasvna VAV vilayet sahibisin aslna HE hevesim gnde artar nesline LAM ELF YE yiyen sar Haydar Haydar Bunca aklarn ah figan Sensin bu cihan yaradan gan Duy gzel sevdiim Ik Ruhan kmadan canmz er Haydar Haydar 148. AL YEL BRNM TURNALAR Gani baba Amasyann ilinden Al yeil brnm sar turnalar Pirim Hamdlillah nesli Veliden Destur ile uun bari turnalar Ebemi de sela eylen Sada Mecitzde bir ol bir cana daha Erenler ulusu biilmez baha Ali Belli verir kari turnalar Sakn gemeyin dost kynde elein Miskin dervi ile gnl sylein Hazin hazin bir katara yerlein Gremez ladenin kr turnalar Konmadan gmeyin etmi kyne Mehman olun gzellerin beyine Selam sylen kadehine meyine Sakn eyletmeyin zari turnalar. Bir tur edin Hacky'n stne Alt cann eli varr destine Gnl ister kavumay dostuna Hakikat ehlinin var turnalar Kurarsanz Krca kyde krklar Mekan olur yuvalar yurtlar Ak yok eder trl eit dertleri Akar o dillerin bal durnalar Ali'si Veli'si Sadk' bir de Ak mauku verir el ele Bin bir trl seda gelince dile

Alr aru ala yolu durnalar. Gitmen uzaklara pervaz dnn Sakn ykselmeyin engine inin Bir gn Adatepe barma kanm Kul Ik Ruhann yari turnalar. 149. YANDIM SUSUZLUKTAN CERM SIZLAR Gel karda gel bala yarelerimi Yandm susuzluktan cierim szlar Grmesin kzlarm berelerimi El am hint ah yolumu gzler Aman aam bizi yalnz brakma Kalmad kimsemiz hemen yakn gel Sevil baclarn gnln ykma Hasiret gideriz aam yakn gel Hasret kaldmz yetmez mi canm Hak yolunda aksn bu damla kanm Bu zamann vakti imam benim arr el aman yreim szlar aran sabiler haline bakn Yezit kaddar oldu kendini sakn Sen sa ol biz ehit olalm yakn Yalnz koyup gitme bizi yakn gel Yalnz deilsiniz bacm bu yolda Atam Ali olsun bizlere dulda Er olarak bir tek ben kaldm elde Solmasn cihanda alayan gzler Soluyor gl benzim hasretinden Kesildi takatm bu firgatinden Aman aam gitme gel in atndan Bak u halimize gitme yakn gel Karde bu halimiz hakka emanet Mavuya tohumu etti hiyanet Eleman arr hint ah gayet Atamzdan kald bize bu izler Atann gittii izler hakkn Zuhcenahn bast tozlar hakkn Su deyi alayan gzler hakkn

Ayrma bizlerden aam yakn gel Ayrlamam karda hemen gelirim Hak yolunda bu serimi veririm ehit olur bam alp gelirim Geer bu kara gn geliyor yarlar Beter oldu kara gnler ahnan mm glsm dile geldi ahnan Ik Ruhan alar gezer vahnan Yarelendi sinen aam yakn gel 150. ALIVERN YAZANLAR DA VAR Tvbekar ol gnl zaman gemeden Alveriini yazanlar da var Tenin kalp gnl kurun umadan meli engr ezenler de var erbeti engr ieyim dersen u cihandan konup geyim dersen Bir gerek bendine geeyim dersen Cihan bo deildir sezenler de var Cihan bo sezen iblise kuldur Ald akaysa satt puldur Hizmet et geree perdeyi kaldr Hakikat madeni kazanlarda var Hakikatten maden arayan canlar ryandr cihanda brnmez donlar Ho grr alemi aktmaz kanlar Gnl deryasnda yzenler de var Bahri umman ire yzenler haktr Ben oldum deyipte azanlar oktur Ik Ruhan sakn aldanma bek dur Yoksa drt ayakl gezenlerde var 151. SEN DLDEN DLE SATANLAR DA VAR Terk eyle riyay gnl usul ol Seni dilden dile satanlar da var Aslan kulandan hemen asl ol El ele el hakka tutanlar da var

El ele el hakka verip durmal Her can birbirini hoa grmeli Sorgusuz sualsiz hakka varmal mtihanda nice yatanlar da var mtihanda tutmal hak szn Mmin odur hakka verir zn Mnkirlerin perde kapar gzn Doru syleyene atanlar da var Doru sz ok gibi menzilin alr Eri sz yol almaz yerinde kalr Karartya giden yularsz olur Sahipsiz olan yitenlerde var Sahipsiz olanlar krda otlanr Suyunu bulamaz nice otlanr Ik Ruhan yzer su da dertlenir Bakma kuru glde tenlerde var 152. NSANLAR KARDETR DMANA NE VAR Gel softa bizleri bftan eyleme nsanlar kardetir dmana ne var Her insan kendin gibi anlama Grdne rp komana ne var Grdn her insan sen gibi deil Brak hrs kini insana eil Karde bil herkesi kardee sevil Bil insan kymetin pimana ne var Bil kendini karde hayvandan ayr Yanan cehennemde hem cayr cayr Yr insanla gezme kr bayr Dadan daa gidip amana ne var Dada boran k var yolun arn Gitme kr krne zn drn Gel insanlk eyle ii piirin Sen de bir insansn amana ne var nsanlarn can Allah'n can Eri bir mride sen seni tan Ik Ruhan insan olamaz fani nsanken hayvana dmene ne var

153. NE DEDEMZ BELL BABAMIZ MI VAR Gel karde gnlme alma gmeni Ne dedemiz belli babamz m var Ben bir yolcu isem tutsam dmeni Ne harmanda buday yabamz m var Yaba gerek savurmaya satmaya Hak can gerek bir kervana yetmeye Hak yolcusu gerek hakk tutmaya Yolumuz dznen kabamz m var Badalmz yoktur yolun inii Cihanda tutamam ayr bir ii Gnl bir Allah'tr kah erkek dii Bir gerek yoludur yozumuz mu var Dz bizimdir yolum yokua sarmaz Nice kr olanlar gerei grmez Hrsna uyanlar ademe sarmaz Ta ezel byleyiz modamz m var Ezelinden bir meyval dalmz Balm sultan devrandr elimiz Dalga gelir kuran okur dilimiz Bir derya misali sobemiz mi var Derya Ali dalga Veli heceden ah esirge cahil dede hocadan Kap bilmez krler kar bacadan Bilmem terse giden gocanz m var Gerekleri ezen hoca deil mi Aklar bozan dede deil mi Hakikatta yzen bade deil mi Dalmz deryaya tvbemiz mi var Deryadan altn almz dnden Tun deiliz yorulmuuz bir candan Ik Ruhan geliimiz bir handan Bir makam biliriz notamz m var 154. SANA NCE YANANLAR VAR Gel yarim akln devir Sana nice yananlar var

Sanma ak ehlini ar Dolu dolu sunanlar var Dolu iip dost der isen Dost gnle has der isen Yirmi yldr yas der isen Krk senedir grenler var Yr yarim muradn bul Hmmetiyle bilece kal Gir gnle hakkn al Sana yardm edenler var Yeni yln domu olsun Dost sineme am olsun Zlf telden vm olsun Bir nefeste venler var Sev seni can sever ise Seni sevip ver ise Sevgi ile dver ise Candan cana grenler var Yarim drt kene bakn Yar olmayanlardan sakn Asl kokan gln takn Arif grr sezenler var Sefil kurban yalnz olmaz Her gln dalna konmaz Ik Ruhan yar der dnmez Her halinden bilenler var 155. BALARDA KOPACAK TRL HALLER VAR Takdir Allah'ndr tedbir al gnl Balarda kopacak trl haller var Yenme bir kimseyi var ki sen yorul Tufan ile gelen kati yeller var Kkl aa olsan koparr kkten Hazrland emrin bekliyor oktan Solak tayla giden yklr ykten Sadan pay alana k yollar var Ol k gnn grecek olan Zerrece gnlnde olmaya yalan

Hakk mehman eyle uratma talan Ol gne erecek byle kullar var Ol gn hakikat olanlar bekler Dzlm katara ykn ykler Her ne sitem gelse kendini yoklar Taramadan nce gelen seller var Taramayla selden kurtaran ba Bin bir hesap olur bu hangi kii Zehir etme buncaz yediin a Ik Ruhan yersen helal hunlar var 156. SEN YOURUP DA YAPANA YALVAR Turap ol ey gnl engine devir Seni yourup da yapana yalvar Krklar makamnda lisann piir Ezelden dev elin atana yalvar Muhammet'in muhabbetin edelim Yz suhufu zikrimizde edelim Drt kitabn emri birdir gdelim Ali'dir cihan tutana yalvar Hatice Anada nura yar oldu Fatma ezelden kubbeyi kurdu ahm mam Hasan zehiri ald Cier pare pare satana yalvar ah Hseyin verdi bu yolda ba Ehli Beyt'i seven dker gz ya Ana kucanda kald bir kii Zeynel'im zindana yatana yalvar Muhammed Bakr'da durdu yasnan mam Cafer yolu kurdu ahnan Musail Kazm kurun yuttu tanan riza olup zm yutana yalvar ah Muhammet Tak verdi serini Ali Nak tuttu anda yerini Gen ya iinde ah Askerini Mehdi gnllerde tene yalvar On iki imamla on drt masumu On yedi kemerbest okur yasini Ehli Beyt'i seven siler pasn

Celal Abbas okun atana yalvar Ik Ruhan inilerse ark gibi Yrek yarelenir derdim ok gibi Pirim Hnkar Hac Bekta hak gibi Urmum iradna yetene yalvar 157. HUYU GZEL YAR GZEL YAR Gzel ne yaman gzelsin Huyu gzel yar gzel yar Sevgim snmez sen ezelsin Meyi gzel yar gzel yar Semann ayndan msn Fatma soyundan msn Medine kynden misin Ky gzel yar gzel yar Derdin nedir yasl msn Ya Kerem'den Asl msn Bir gzelin nesli misin Soyu gzel yar gzel yar Saylmyor o benlerin Aa akl neylerim Kibrik ok kalar yaylarm Boyu gzel yar gzel yar Ballar akyor dilinden Ceylan kurtulmaz elinden Irak Erdebil ilinden Ba gzel yar gzel yar Baktka gzm kamar Yel esse zlfn dolar Ik Ruhan aklm ar Soyu gzel yar gzel yar 158. ONULMAZ YARALAR OYULUR GDER Dertli doduk biz anadan yaral Onulmaz yaralar oyulur gider Ta anadan yreciim bereli Ak ehli olan soyulur gider Soyun alemin ryan grnsn

Bir katarda uzayp da gelirsin Sen seni fark eyle gerek bilinsin Uzayan kervana yol olur gider Akmz kervanla yol olur gider Kibirliler yolda yrrse nider Katar gden bir gn menzile yeter Hepsi Ehli Beyt'e soy olur gider hafinen be noktadr ak Allah Yollara ulular ses verir billah Kul Ik Ruhan'm kulluk eyvallah Bir gn kul olanlar pay alr gider 159. HAK SZN TUTMASA EKER M EKER Ne diyeyim bir gidiin aslna Hak szn tutmasa eker mi eker Ak olan gereklere yaslana Ykmasa zn yeter mi yeter Yetenler unutur asl nefsini Garez etmez ldrrler hrsn zden okur tutmaz iin tersini Dz okuyan aha yeter mi yeter Blbl olmaz nice al kular Mahluk gibi kar hep yokular Buzu dinler gider nice balar O da insanlktan yter mi yter Yeten stk hulis ile pak tutar Elinde yznde gnlden yeter Kalp evinde gerek blbl ter Blbl gl dalnda ter mi ter Geemezse hem varndan karndan Bin dolasa hi alamaz birinden Ik Ruhan ahm duysun zarimden Yanan gnlde bir ah biter mi biter 160. BZ GDERZ HOA KALIN YARENLER Ayrlk gnleri geldi yetiti Biz gideriz hoa kaln yarenler Kalkt hasiretlik gnl alt

Biz gideriz hoa kaln yarenler Nan lokmanz yedik helal eyleyin Biz gidince iyi niyet syleyin Dara derseniz arverin Biz gideriz hoa kaln yarenler Gnl aran bir can unutmaz ah tuttuu eli yabana atmaz Gzden ayrlsak da gnl ayrmaz Biz gideriz hoa kaln yarenler ahm esirgesin sizi beladan Mahrum etmez bizi ulu mevladan Gz ederim birbiriniz eladan Biz gideriz hoa kaln yarenler Birbiriniz olun kan krmayn Saygyla sevgiden ayr durmayn Yad olana srrnz vermeyin Biz gideriz hoa kaln yarenler Sizler birbiriniz emanet olsun Dilerim gnlnz ad olsun glsn ahm bun gnlerde imdada gelsin Biz gideriz hoa kaln yarenler Saknmayn yad ellerin tandan ahm rak etsin gnl kndan Gitmeyelim kr olann peinden Biz gideriz hoa kaln yarenler Gidersek de canm gnl ayrlmaz Her sularda akmaynca durulmaz Cotu Ik Ruhan halim sorulmaz Biz gideriz hoa kaln yarenler

161. NCE DECCAL AKAL D EYLEDLER Yirminci asrda gerek seyranm Nice deccal akal d eylediler Gereklerdir hak ehlinin kurban Hrsl, muaviyeler bo eylediler Bo grenler baa yetemez imi

Ak ehli olmayan temez imi Mrdi bilmeyen tutamaz imi Deveye katr e eylediler Hayvan durmaz insanlarn sznde Bakua vermezler veran dznde Gerekler yrrm hakkn izinde Dz yolunu sarp yoku eylediler Dz olan yokua gidemez oldu Yalanc Ademe h demez oldu Yanar cehennemde su demez oldu Ayazda frtna k eylediler ahm bize verme sen gnl k Hakikat ehlinden ayrma ba Esirge yolunda hak can yolda Zira kr olanlar d eylediler Saknmayn adlerin dandan Hnkar eksik deil mmin bandan Gnllerim inler can yoldandan Mnkr mnafklar da eylediler Kimi tata gezer ku olsa umaz Hakka yeten srrn ladene amaz Ik Ruhan Ehli Beyt yolundan kamaz Katara gideni a eylediler 162. LSAN YAMURUNA BAIN AIVER Arif olmak istersen ey gnl Lisan yamuruna ban aver Yr bir gerein dilinde anl Kalbin aynasn hemen aver A yzn aynel yakin olasn Mrdnden mkln alasn Mrdinle niyazn klasn Aldn inciyle kaftan biiver Biilen kaftan enline takn Sana kuvvet gelir olursan yakn zn teslim eyle incitme sakn Sunduu meyini hemen iiver erisen muhabbetin bal olur

Perde kalmaz msayipler bir olur Srat mizan bir genie yol olur sterisen tut el ele geiver Getiini bilirisen gnahtan Hak yolunda mahrum olman muraddan Ar yr menzil olmaz sraddan zn yadlardan ayr seiver Se zn kula kul ol sezersen Sultan olun gnahlarn ezersen Hakikatn ummannda yzersen Frtnada yelkenini aver A gzn bir mride yar isen Gerek sinesinde durur kar isen Ik Ruhan bir gnlde var isen Kulun kusurunu grme geiver 163. HER CAN SEVD AHINI VER Ay karanlkta gr doar Her can sevdii ahn ver Hasretlik ekenler sinesin dver Bir gn kavuup da ah olur gider Yaradan ahmdan dilek dilerim Nice hasiretler kavuur gider Yar akna yavrusunu beledim Bir gn olur yare kavuur gider Aklar hasretle lemez imi Haktan serim alan blemez imi Ik Ruhan alar glemez imi Hasiretler bir gn kavuur gider.

164. NE OLUR SEVDM TEK BR GLVER Deli gnl aylar gibi alyor Ne olur sevdiim tek bir glver Hasretinden gzlerim kan alyor Gnl bahesine byle geliver Gel yarim eridim ta olsam bile

Sensiz gnm gemez can olsam bile Gamzeli baka ka olsam bile Ne olur sevdiim tek bir glver Gln u tatl sineme bassa Gzel kaderini kendisi yazsa ok melul durursun emelin yassa Akn badesini bana sunuver Sunaydm beenirmi bir elinden Baladn bendimi zlfn telinden Gzel anlar gzellerin dilinden Leblerinden akan bal emiver Baldan tatl hakikatli yar isen Sevgilinin sinesinde kar isen Bir sevdiin Ik Ruhan var isen Has bahede kolun am sarver 165. GRDM AR YZNDEN CANANA BENZER Seyrimde vcudum seyran eyledim Grdm ar yznden canana benzer Yedi kapusundan ieri grdm Hakikat aikar ryana benzer Drt samuttan girip seyrettim an kapdan varp olmuuz kani Ol kapdan giren buluyor yn Yz Muhammet Ali ayana benzer Yznen okunur cavidan ilmi Sratnan mizam bir rak yol mu Gerek aklarn biridir ilmi Birbirinden alp kanana benzer Erler bir birinden kanp durunca Vcudun ilminden haber alnca Hakk kalp evinde mehman klnca Yar yoluna lp yanana benzer Yaralendi sinem derdine bakar Ak atei daim sinemi yakar be bir olunca sancan diker Er rahman rahimdir alana benzer Er rahman srrna eren ayklar

Vcudun ilmini bilmez hoyuklar Ik Ruhan akl ermez sayklar Bu cihan kuran anama benzer 166. KUDRET KALEMN YAZARA BENZER Gezerken yolum urad ara Kudret kalemini yazara benzer Menzili ok geni erdim didare Balkr umman olmu yzene benzer Mah cemalin avk tuttu gzm Aman ahm mahrum etme yzm Mmin olan armasn izini u gnlmde daim gezene benzer Kyam ile secde eyledim cana Doyup bakamadm ben kana kana Sevda ile gezdim hem yana yana Muhabbet bann glne benzer Oturmu sevdiim makam yerine Beni benden alr tutar hem yine Seher yeli gibi eser engine Ezelden ervahm yazana benzer Aman ey sevdiim salma yollara Son deminde drme sen yadlara Salma Ik Ruhan'n dertlere Bu akn engrn ezene benzer 167. BRS AYNIMDA GRENE BENZER Seyrimde gezerken grdm dilberi Birisi aynmda grene benzer Ak muhabbetle gelenden beri Her baktka gzel grene benzer Baktka cemale gzm kamar Ay gne peinde dnya dolar Gz grdynen gnl alr Hemen kalp evime girene benzer Kalbe giren gnl gzden ayrlmaz Gerein gznden zerre rlmaz Ak olan muhabbetle yorulmaz

u grdn gnl yarene benzer Yaren olup yar yolunda can veren Ak muhabete daim yn veren Sevgi muhabetle ayp kan veren Akn deryasndan kanana benzer Ik Ruhan yeri grr yarinen Zararmz tebdil oldu karinen Cemal ak ziya verir var inen Canyla canana sarana benzer 168. HAK MUHAMMET AL OLDUUNDANDIR Lafeta ile ezelden sndm Hak Muhammet Ali olduundandr Hatice Fatma srrn grdm Aklm sarmaz deli olduumdandr. ah mam Hasan'la zehirdir karim ah Hseyin ile yaredir yerim Zeynel'im zindanda gnlmde srrm Bilmeyen bilmez bir olduumdandr. Bakr ile hep kaynayp damadm ah Caferin buyruundan amadm Kazm ile kurun yedim dmedim Evliya yolunda olduumdandr Rza ile zm yuttuk z ile Takynan oklar yedik z ile Ali Na ile hem duvaz ile Pul dediler altn olduumdandr. Askerle on yediynen savatm Mahsumdum kucaktan kucaa dtm Mehdi'den dem alp kaynayp cotum Salamm hep l olduumdandr. Pir Bekta Veliye bal varmz nallah orada olur yerimiz Ik Ruhan ahma dnya nmz Yedi elekten halli olduumdandr. 169. TA EZELDEN GELEN NMZ VARDIR

Ne duvara ne aaca taparz Ta ezelden gelen nmz vardr Nuh tufan kopsa gnl yaparz Gruhu naciden elimiz vardr Musann asas elinde beli Davuttan Sleyman olmutur belli Yunus ile ile eken misali Hem alp hem veren yolumuz vardr sak gibi nice tymz artar Yakup gibi nice mizanm dartar Yusuf gibi nice srrmz rter Halil brahimden elimiz vardr smail'e hakka can kurban veren Zekeriya gibi hakkynan gren sa gibi Yahya Meryeme giren Hakikat ehli ile srmz vardr Muhammet'le bile seyrana kan Ali olup mirada aleme bakan Selman'la yz yl hasreti eken Gelmeden geleni bilenmiz vardr Gelmeden geleni bilen Allah'tr Evvel ahr u cihan Allah'tr Kul Ik Ruhan'm syleden ahtr Bir ah Hnkar Bekta Veli'miz vardr 170. YETM BR YETEN AL SAYILIR ark devran dnm grnr alem Yetmi biri yeten Ali saylr Cihana bir karar vermiim selam Can kulakta dinleyenler aylr Yetmi birde tamam bilmem ne olur Sac solcu kavgalar oalr Tp tabiat hesaplar dvlr Ara yerde nice canlar kovulur Yetmi iki inen kanunca sene Sahte Sleymanc doya kana Yetmi demeden girecek ine Onu da aradan bize duyulur

Yeter oldu fakirlerin ektii Geri kalmaz halkn boyun bkt Bin bir at Sleyman'n ykt Bir gn olur gerek nefes duyulur Saylan u gnler bitmez mi acep Nice dinsiz olan etmiyor hicap Zer dava kouyor peinde sincap Ahmet avc srt stne evirir Bir ismi Ahmet'tir bir ismi niyaz Bir ismi beden bir ad E. yaz Katipler ktbn seyranm yaz Dnya dner oylum oylum oyulur Kratn kuyruu yetmiten kopar Amerika biraz frsatn kapar Sa sol ars birbirin teper imi byle giren bir gn syrlr Yetmi te yetenin alr baht Gereklerin geri kalamaz aht Sahte slk zoraki terkeder taht Yetmi drt yetmi be asker saylr Yetmi alt yetmi sekiz seksende Bir aslan arada kalr ihsanda Halk P.has dikilecek bir anda i pas onun peine baylr Seksen birde er aklar arr Yine dev her birbirini kavurur Seksen be bir karanlk gn olur Aklar Allah der hakka duyulur Anda sahp telden tele arr Minareden nice Ali barr Ayn mimi bir topluma evirir Nice saclar bizden saylr Tokat, Sivas, Amasya'dan bir can Erzincan, Elaz, Malatya gani orum, Ankara, Yozgat'tan hani Yirmi vilayetten asker duyulur Bu gnlerde sitem ekmek zor olur Btn aklarn ii zor olur Seksen yedi her hak sahibin bulur

Krmz gn doar gzel yol olur Kesilemez Ehli Beyt'in Bir devran srlr halk a Kapanamaz Hac Bekta eii Yirmi sene devran byle hal olur Nice mmin grr yle devran eker hnkar katarna kervan Ik Ruhan grdmz seyran Gren ve gsteren ahm saylr. 171. SRAF ETMEK APTALLIKTIR Klli msrimin aramil sraf etmek aptallktr. Latak nat esselamn Trk milleti muhakkaktr. Katla bir bir stne sen Yaamay ister isen Gelecee aa diksen Bu vazife muhakkaktr. sraf etme nan nimetin Tabiatta bul kuvvetin Etme israf sen ol metin Neme dersen ahmaklktr. Ik Ruhan Elden Ele Karde olam bile bile Topram gitmesin sele Laden iin saygnlktr. 172. FATIMA'DIR MUHAMMET'TR AL'DR u cihann evvelini sorarsan Fatma'dr Muhammet'tir Ali'dir Evvel adem atasn sorarsan Fatma'dr Muhammet'tir Ali'dir Veren Ali idi alan Muhammet Bunlarn de tuttu muhabbet nn varlndan kuruldu kuvvet Fatma'dr Muhammet'tir Ali'dir

Ta ezelden iim yokken cihanda Onlar muhabbete durdu mekanda Yaratt ademi Fatma handa Fatma'dr Muhammet'tir Ali'dir Bunca mahlukatn odur atas Yaratt ademe etti putas Daha da ademden ezel tesi Fatma'dr Muhammet'tir Ali'dir Ahr Muhammet'tir evveli Ali Ak muhabbette kurdular yolu Hakk kalp evinde gizleyen kulu Fatma'dr Muhammet'tir Ali'dir Yaradan onlardr youran Allah Onlardan gayrs deildir Allah Ik Ruhan gerek dedim eyvallah Fatma'dr Muhammet'tir Ali'dir 173. HATCE FATIMA VRDME GELR Hak Muhammed Ali ezber okusam Hatice Fatma virdime gelir ah Hasan Mseyin'le sabah dokusam Zeynel'im zindanda yardma gelir Muhammed Bakr'la kirii eksem mam Cafer ile gam yk tutsam Musayl Kazmla kurunu yutsam mam rizadr derdime gelir Muhammed Ta ile algana yatsam Hak Ali Nagnn cengine yetsem Askeri Mehdi'dir dermanm tutsam Bir masumu grdm drdme gelir Sndm ezelden ah seddara Zikrederim nm yete gaffara Ik Ruhan gece gndz yalvara On ki mam'lar yardma gelir 174. YOLUMU KESMEYE ZORLAYIP GELR Feleklemi dostlar ker bama Yolumu kesmeye zorlayp gelir

Sahip olur isem kendi bama Artar ak ateim parlanp gelir Bamda grnen benim olduka Hemen ileriye ynm olduka ahn katarnda canm olduka Hakikat kelamn grleyip gelir an ile erefim var hile bilmem Kerbala bama gelse de dnmem Gnl dosta gler ladene glmem Muhabbet mrmde karlanp gelir Glnce alan gllerim dosta Hak ak olanlar kalamaz yasta Ik Ruhan hakkn yolunda bata Aknan ilacm birlenip gelir 175. DLMDE AH ZKR SZLP GELR Ben kendimi bilmez bir can gibiyim Dilimde ah zikri szlp gelir Kalbimde kinim yok ryan gibiyim Hak kuran nefesim yazlp gelir Yazld serime ol ahm zikri Sa iken brakmam dilimden kr Bir vicdan bir mantk birisi fikri Bir ulu deryadan szlp gelir Szlr ememiz derya getirir Damla damla olup alar gtrr Arifler sularsa bostan bitirir Canm kurban tenden yzlp gelir Yzlsem de hak yolunda serinen kilik bilmem ki gnl birinen lsem de gam yemem elim yarinen Gnde bin bir renge bezenip gelir Bezeneydim dost banda gllere Canm kurban ahm diyen dillere Ik Ruhan bindiinde sallara Bir dostun banda z olup gelir 176. SABIRLI KULLARA SELAMET GELR

Saadet verilir sabredenlere Sabrl kullara selamet gelir Hakk alp evinde zikredenlere Sabrnan saadet n bulur Evliyalar yolu sabrnan oldu Ak mauunu sabrnan buldu Mmine muharrem matemi kald Bir gn oru tutan aha soy olur ki gn tutann gnne iman Drtle bei tutann derdine derman Altsn tutanda kalmya gmen Yedisini tutann kfr zay olur Sekiz tutann sinesi pak olur Dokuz on tutann hatas yoktur On biri tutann ihsan yoktur On iki tutann gnl tay olur On iki ay saylr on iki gn On ki mam'la evrilir yn lse ehit olur rmez teni Yetmi n katrndan pay alr Yetmi n saadet sabr orucu Su yolun balayan oldu harici Ik Ruhan ah akna yanc Alayan gz Hseyin'den saylr 177. SENEMZ YETM BR OLMU GDYOR Acep bu sineme gne doar m Senemiz yetmi bir olmu gidiyor Can sevenler can ehlini dver mi El ele el hakka alm gidiyor Aklar elinde badesin alm Ak ehli olmayan geride kalm ter kumru gibi zikrine dalm Akn deryasna dalm gidiyor Aklar sehmini bilemez imi krar btndr blemez imi Mecnun Leyla'sn bulamaz imi Asl Leyla'sn bulmu gidiyor

Leylam Ali Mecnun Ali yar Ali ahm Ali Haydar Sefada belli Yldz Ali gne Ali ay Ali ahm bu sinemde konmu gidiyor ah sinemde varlmz yaratan ulesiyle u sinemi don eden Bir yeil el vurup bize n eden Can evime mihman olmu gidiyor Can evimde ahn hayali vardr Ehlibeyti inkar edenler krdr Ik Ruhan benim mevlam da birdir Bilmeyen der neden gelmi gidiyor 178. FESATLAR GEREE KM GDYOR Beyler u dnyann tad kalmad Fesatlar geree km gidiyor Bir gerek cihanda murat almad Fitne ve fesatlar bkm gidiyor Kl kadar cana ak konduran Hak yolcusun ynlerini dndren Kalp evinden n sndren Nefisin atn tutmu gidiyor Ne diyeyim mayasndan olmazsa Temiz handan bir mayadan gelmezse Hak ne desin hak szn almazsa kekli yollara batm gidiyor Ak gerek sz hak dese cana Yan iblis ugrusu kar etmez ona Haktan yanmayan iblisten yana nne geleni tutmu gidiyor Kimi gnl evinden n yakar Kimi garezinden kavutur bker Herkes amelini kendisi eker Menide hayvan yutmu gidiyor Kul Ik Ruhan'm daha ne diyem Sabrla krle lokmam yiyem Adem'dir her cana eylik eyliyem Bizden ayr duran km gidiyor

179. SOYUN BENLN BRE GELE GR Gel ey canm can iinde can isen Soyun benliini bire gele gr Gerek yollarnda yanaym dersen Stk ile sarlp bir de bula gr Bulmak ister isen hem muradn Elen bir elekden setir yadn Bir mritden ola grsen tadn Rabbi yasir ile namaz kla gr Glar isen namazn naz ile Sn da salam ol gezme yoz ile Teslim tecella ol hemen z ile Hanc isen hann hak bula gr Bulduunu hfs et bir gn kar olur. Hak yolcusu birbirine yar olur yz altm alt damar ar olur At hicap perdesin adn ala gr. Aldn ise sakla srr sad ile Sohbet etme cahil ile yad ile Her can kurban olmaz imi ad ile Ik Ruhan sen alemi bile gr. 180. BL K SEVG LE CHAN DURULUR Sev ki insanlar hak seni sevsin Bil ki sevgi ile cihan durulur Gzel ol ki gzellii sevesin Bilmez can kymetin boa yorulur Sevda imi aklarn atei Aknan grr cihanda ii Gzel dile gzel syledir ii Gzel olan gzeline sarlr Can gzel ten de gzel gzel yar Ben baktka beni grr ezel yar Ak oldum maukumsun tez al yar Aan gl koklayanlar bulunur Sevelim yarimiz lene kadar

Muhabbet edelim klana kadar Canmz canann olana kadar Ak lmez gn gelir varolur Ik Ruhan gzm hasret aa Ak atei ne yaptrmaz aa Sermayemiz armaandr maua Gidersem de gelmek iin kar olur 181. EN GZEL BR MUTLULUKTUR nsan kymetini bilmek En gzel bir mutluluktur Bir insana organ vermek Ne de gzel iyiliktir. Hi grmeyeni izlerim Ak olur cihanda yzlerim Grr ise u gzlerim Bu bir byk fahriliktir. Vcudumuz emanettir Organ verenler cmerttir Vermeyenler muhannettir Dnene ehilliktir. Salam ise bbreklerim mza iin dost beklerim Pahal mym ki saklarm Ba yapan cennetliktir. Yryorsak izimizden Dnmyorsak szmzden Ik Ruhan gzmzden Grmeyene fahriliktir.

182. SADIK DOSTLARINA SADIK KALIRMI Sadk der sadm sadk kalrsa Sadk dostlarna sadk kalrm Sadk olup sadkln bilirse Sadk bir ikrara dner gelirmi Gelir gider z sadk olanlar

Yorulmaz cihanda sadk kalanlar ark gibidir milde sadk dnenler Sadk dost urunda postu verirmi Verir can dilden sadk ikrar Her nefes ziridir sadn kar Sadk olamazsam klarm zari Sadk dostlar bir ikrarda lrm ldr bu yolda sadk bir kii Sadk inkar etmez yedii a Sadk bilir akan sularn ba Sadk damla damla derya olurmu Derya olan sadk zerre kurulmaz Sadk dostlar hak yolunda yorulmaz Ik Ruhan sadk kopmaz krlmaz Sadk uyusa da sadk yrrm 183. CANDA CANANIM GEL YET Hasretinle yand canm Canda cananm gel yeti Gam ykyle inler nm Gnl mehmanm gel yeti Gnlde dermanm sensin Cierde yananm sensin Hasretle dnenim sensin Kalpte mehmanm gel yeti Kalbime koydun atei Aktma gzmn ya ah akna oldum a Yarem lokmanm gel yeti Lokmansan melhemim bul Bu gnlm eyle kabul Hasretinle koyma bir gel Dilde demanm gel yeti Hasretinle alma canm niler sen duy nm Ik Ruhan ah al kanm Dinde imanm gel yeti

184. PRM AHI MERDAN ALM GEL YET u cihan iinde bir er vard Pirim ah Merdan Ali'm gel yeti sterse ay gn yrd Pirim ah Merdan Ali'm gel yeti ah Merdan Ali'm ahlarn ah Bir mrvetin var eyletme ah Bala mmnin cmle gnah Pirim ah Merdan Ali'm gel yeti Pirim ah Merdan Ali'dir Ali Cmle erler ba bir ismi Veli Ne kadar methetsem ilahtr ulu Pirim ah Merdan Ali'm gel yeti Snni olan mslmanlk satarlar Ali'ye garaz bhtan atarlar Doludur kalpleri gali gllarlar Pirim ah Merdan Ali'm gel yeti Yezit olan Aleviye ta atar Mmin olan kalbinde matem tutar Bizlere rmesi onlara yeter Pirim ah Merdan Ali'm gel yeti Dnz mslman iiniz efgal Dolmu kalp evine kara kinli hal Musa'nn yedii elmann eyfal Pirim ah Merdan Ali'm gel yeti Ik Ruhan eydr dahi ne duram Szlanr kalbimde derindir yarem Ya Ali senden olur derdime arem Pirim ah Merdan Ali'm gel yeti

185. HNKAR HACI BEKTA VEL'M GEL YET Bu yareli gnlmn yaresin atm Hnkar Hac Bekta Veli'm gel yeti Senin mededinle serimden getim Hnkar Hac Bekta Veli'm gel yeti Medet derim arrm hdama

Pir dedike yalar gelir didama Dergahnda olaydm hademe Hnkar Hac Bekta Veli'm gel yeti Hademeyim ne haddim var kapndan Ayrma bizleri nesli hakkndan Mahrum etme bizi gnl pakndan Hnkar Hac Bekta Veli'm gel yeti Mahrum olmaz snan kullar Kurumasn seni zikreden diller Verir ksmetimiz ol yeil eller Hnkar Hac Beta Veli'm gel yeti Elimizi ayrmasn destinden Bendim salam ku uamaz stnden Nerden baksam sen grrm postundan Hnkar Hac Bekta Veli'm gel yeti Postun Ali'ydi neslin de Ali Sndm ayrma demiiz beli Devranm Muhammet Ali devran Hnkar Hac Bekta Veli'm gel yeti Devranna yeten ksmetin bulur ahn zikri fikri gnlmz alr Senden ayrlanlar nerede kalr Hnkar Hac Bekta Veli'm gel yeti Senden ayr gitmez asla yolumuz Sana malum olsun trl halmz Ik Ruhan soldurmasn glmz Hnkar Hac Bekta Veli'm gel yeti 186. AHIM AL HAYDAR ELAMAN YET Sndm ahma ahm Ali'dir ahm Ali Haydar elaman yeti Ynmz Muhammet Ali yndr ahm Ali Haydar elaman yeti Hatca anamdr nuruna eren Fatma anadr bu srr kuran ah imam Hasan'la cierim veren ahm Ali Haydar elaman yeti ah Hseyin ile serin verensin

Zeynel'le zindanlara girensin Bakr ile kaynayp da duransn ahm Ali Haydar elaman yeti mam Cafer ile deryada yzen Musayl Kazim'le kurunlar szen mam riza'yla zehiri ezen ahm Ali Haydar elaman yeti Muhammet Tayla al kan gdensin Ali Na ile didemde selsin Askeri'yle gen yata gidensin ahm Ali Haydar elaman yeti Mehdi'yi imdada erdiren oldun Ardp kalbimi sildiren oldun Kah alayp kahi gldren oldun ahm Ali Haydar elaman yeti On ki mamlarn ustas belli Hnkar Hac Bekta bir ismi Veli Kul Ik Ruhan'm ayrmam eli ahm Ali Haydar elaman yeti 187. GARP GNLMZ ARIDAN MEDET Seher vakti aklara cevreden Garip gnlmz ardan medet Bu vcudu pak eyleyip ar eden Nutka getirip de dileden medet Nutkum demir edip Davut gtren Sleyman'la nice kke oturan Ladenleri tufanna batran Nuh'un gemisini sr eden medet Lut olup rzgarla tufana giren Salih'e rehber deveyi veren Musa'y Turi Sina'da gren Tevrat'l ol cana yaradan medet Zebur'la sabrn binasn kuran Yunus ile balk karnnda duran Zekeriya ile al kana salan Yahya'y Meryem'e yar eden medet sa olup lden le dolaan

Sklann dar gnne ulaan Nebilikten velilie erien Halil brahim'e nur eden medet smail'le hakka serini veren Yusuf ile nice ileye giren Bin bir trl dona girip grnen yz yl Selman'a car eden medet Ali olup alemlere doansn Yamur olup yeryzne yaansn Errahman burcuna daim girensin Evveli ahiri yaradan medet Muhammet'le bile miraca varan Pirim Hnkar Bektai Veli olan Kul Ik Ruhan' alatma aman Sinesi kandayken car eden medet 188. HAK MUHAMMET AL ELAMAN MEDET Stk Hulusi ile Allah diyelim Hak Muhammet Ali elaman medet Daim irizal lokma yiyelim Hak Muhammet Ali elaman medet Hatice Fatma srr hak iin ah Hasan Hseyin Nuri hak iin Kerbela kurban yzn hak iin Hak Muhammet Ali eleman medet ah imam Zeynel'den Muhammet Bakr mam Cafer lmi Cavidan okur Hakikat a kuman dokur Hak Muhammet Ali elaman medet Musayl Kazm'dan mam riza Alalm Tak'ynan Naky ze Askeri hakk gn imdat gel bize Hak Muhammet Ali elaman medet Mehdi'nin yolunu gzete bilen Horasan ilinden imdada gelen Ik Ruhan size snp kalan Hak Muhammet Ali elaman medet

189. EYP GB DERD EKENDEN MEDET Sabreyle ey gnl ilemiz dola Eyp gibi derdi ekenden medet Krmz gn doar def olur bela Mirata yoluna kandan medet Bilirim gnahm haddinden ar Eitsem seday kulam sar nallah duyulur her zaman ar Hayberin kapsn ykandan medet Ah etsem azmdan ttnm kar Gresi gzlerim duldal bakar Ak atna binen cismini yakar Mansur'un darna kandan medet Derdimin ilacn bulamamsam Sa iken cihanda lememisem Deryadan bir damla alamamsam Karada gemiyi ekenden medet Bunca derdimize olur mu are Sermayesiz gidemedim bir kare Kesmen midimi atsalar nare Bir deste gl ile kandan medet Esirgeme bizden bir damlanz Hseyin akna yeeren gz Ik Ruhan mrvet bala bizi Kerbala'dan al kan saandan medet 190. MARUR ELN ATMI YLE YRD Bir seyran eyledim kendi halimde Marur elini atm yle yrd Kibir kt durdu onun yolunda Marurun frsadn bekler durudu Marurunan kibir kavgaya dald Kibirin yanna uupta geldi Nefiste marurdan tarafa oldu Bunlarn yannda yalan var idi man o kavgadan kt vurmad Yalan hala fitledi geri durmad Hrs ald zopay aman vermedi

Grseydiniz nasl seyir varidi Akl geldi hem dur hemde vur dedi Nefisten bir yumruk bir sille yedi man milazya ekve eyledi Fikiri grnce akl kurudu Fikir geldi bunlarn hepsin toplad Yalan kat ifadeye kmad Akla on iki yl ceza ykledi O da zindannda kald faridi Nie ar geldi fikirin zapt Ufak tefek deil byk bir harpt Nefisi tutup da bir yere arpt Kibirinen bile kkten gurudu Nefis mahluk gibi alya pustu Hrs kat marur o sesin kesti Yalan korkusundan kendini ast Mizanm ta batan dartar durudu Almt mahkemenin salonu Yedisi de dedi filan falan Ik Ruhan hi olmad kalan Mahkeme kona ulu ard 191. GZELLKLER BR HAL OLUP DOUNCA Meyli muhabbette devran olunca Gerekler coarda her hale smaz Ak olan bir birini bulunca Knd kenzi tutar dnyaya smaz Kh ama geliriz, kh grr gider Kh sultan oluruz, kh kulluk yeter Ehli beytin kend katarn gder Dolanr dnyay her cana smaz Kul Ik Ruhan'n hali byledir Ak bulursa devre devre alatr Zengin fakir demez gnl eletir Zerreye sar da her hana smaz. 192. AKI LDRMEYE ZAR EKSK OLMAZ

Bin derdim var bin de birin diyemem Ak ldrmeye zar eksik olmaz Bir blblem glden ayr olamam Yanan gnlde kar eksik olmaz Baharda blbller ok dertli olur Yanan gnl daim hem virtli olur Aklar Eyp gibi dertli olur Hak yolunda akan kan eksik olmaz Kul Ik Ruhanm kapte dillerde Neler gelir baa gurbet illerde Kahi syleniriz dilden dillerde Gnl bir olunca ar eksik olmaz 193. HAK CEMALE YZ SRMES ZOR OLMAZ ok kasvet etme divane gnl Hak cemale yz srmesi zor olmaz Her yareye ahtan melhem al oul Edepsizde yare yoktur yar olmaz Tapmamal u dnyay neyleyim Hal ehline iyi niyet syleyin nsanla dosta hizmet eyleyim Her insan karde gren kr olmaz Karde olur her halini Hak'la gr Bir gerekten n bekle gr Dnme geri gerek srrn sakla gr Geri kalan can gnlde kar olmaz Geri hakka yetmez kem keme der Zor kullanan zorba yolundan aar Kibirli giden uurum aar Aldanp da gider gnl hr olmaz Hr demeyiz bu cihanda ktye Yamur yasa kar edemez gatiye nsann hayvan gelmez satya Gtrsen bazara bir dinar etmez Almaz kulaklar aslndan sar Allah gkte ise binlerce bar Kul Ik Ruhan'm insana ar nsan hak diyenin ii zor olmaz

194. TEMELDE TERBYE OKUMALIYIZ Hayatmda grdm ilim ileri Temelde terbiye okumalyz lle oku dedi hak peygamberi Kurann Trkesin okumalyz Din slam dilimiz Trke olmal Dviz ve paramz Trkte kalmal Her can kendi ilinde hac olmal Ata'nn nutkunu okumalyz Mezhepcilik zihniyetin atalm Karde olup elden ele tutalm Fabrika yapp da maln satalm Fizikten kimyadan okumalyz lim okumakla olur ileri Fen i ykseldike kalnmaz geri retmendir nce ilim rehberi Marif kltr yayn okumalyz Ik Ruhan doru olan din bulur Kltrsz softalk geride kalr Bir gn okuyanlar ileri olur Tptan tabiyattan okumalyz. 195. HAKKATTA CANIN HASTASIYIZ BZ Gel gidelim gnl hakkn yoluna Hakikatta cann hastasyz biz u alemde dme elin diline Her eyi yaratan ustasyz biz Usta isem bu vcudum can olur Zikrim fikrim gereklie yn bulur lker yldzmz doar gn olur Yapp da youran noktasyz biz Bizim bir bamz Muhammed Ali ehit olsam bile ek gtmem yolu Ehlibeyte ikrar verdim ezeli Canm kurban etmi bestesiyiz biz Can Allahn can tende ne vardr Gereklii seven gnlde birdir

Zahiri gzelin nicesi krdr z gzellerin bestesiyiz biz Ik Ruhan hasta olsam haknan Dost barm deldi zlfn okuynan Hak kuma sinemizde dokunan Hepsini bir gren gzdesiyiz biz. 196. EKMEK NADR AMA SUSUZ DELZ Bin dokuz yz krk be haziran gn Ekmek nadir ama susuz deiliz O gnler yaadm dinleyin gn Kamu idaresin bilmez deiliz Yoktan var eyleyen ulu atamz ok ezilmedik yoktu hatamz Trk hududu varn grmez deilim Bykler varn grmez deilim Smrclerden kurtulmalyz Kardee elele tutunmalyz Vatan iin geree katlmalyz Trk byk bir devlet savunmalyz Ik Ruhan Trkiyeli byktr Cumhuriyet demokrasi laiktir Cihan kse etme asla sayktr Dnyaya bedeldir dedi Ata'mz. 197. ANIP HAYAL TUTAN SEFA GELDNZ Unuttu sanmayn yarenler sizi Anp hayal tutan sefa geldiniz Ezel verdim ikrarmda hak yz Hayalime konan sefa geldiniz Hepimizin yolu Muhammet yolu leimiz evveli Bektai Veli Dilde zikrimizdir Muhammet Ali Dostlarm anp da sefa geldiniz Bir kulum ki ilelere ekildim Dost kyne gidem dedim ykldm Haldan bilenlere gine hak oldum Anlayp da duyan sefa geldiniz

Dostlar hatrnz hak gnl olsun Sahte slk devri yklsn kalsn Ehli beyit yolu ileri olsun Hatrlayp bize sefa geldiniz Mmin Muharremi gnlde gezer Muharremi seven deryada yzer Gerei hak bilen gnlden hep zar Yrim anp bize sefa geldiniz Yar yri andka yre bir olur Her yareyi gerek sarar sr olur Ik Ruhan dost banda ser olur Gzel anp bize sefa geldiniz 198. BZLER HER ESRARIN SER ASKERYZ Laden ehli bize bhtan klarlar Bizler her esrarn ser askeriyiz Oru tutmaz derler softa sofular Orucun namazn anahtaryz eriat galinden getim evveli kardm kalbimden kl ile kali Kaynar snmyor akm hayali Zira her usuln kalendaryz Tarikat tahtnda bir ara vardm Gnlden el verip divane durdum Drt kap krk makam srrna erdim Krlar makamnn katarndayz Marifette yedi elekten getim Gnl turap edip engine dtm Krklarda ezilen engrden itim Hemen ol engrn biz erbabyz

Hakikatte perde yoktur ayani Yularsz gezene bu cihan fani Gzne nazr kl Ik Ruhan'i Burun kan deil Knn varyz

5.2. DERV RUHANIN RLERNN ANALZ.

5.2.1. RLERN EKL VE YAPISINA GRE ANALZ. Dervi Ruhann iirlerinin ekil ve yapsna gre analizinde temel deerlendirme kstaslar olarak drtlk says, hece says, koma yaps dikkate alnarak deerlendirilme yaplacaktr. lk olarak iirlerin drtlkleri saylm ve iki, , drt, be, alt, yedi, sekiz, dokuz, on, onbir, ondrt, onbe drtlkten oluan yaplar tespit edilmitir. kinci olarak kullanlan hece lsne gre iirler deerlendirilmitir ve sekiz hece ll, onbir hece ll iirler snflandrlmtr. nc olarak ekil bakmndan koma ve mani kafiyesine rastland belirtilmitir. Son olarak da koma iinde bir ekilsel zellik olan kelime tarmas ile kurulan komalardan, zincirleme ve zincirbent komalar grlmtr. Sras ile deerlendirilecek olursa drtlklerin saylmas ile balanabilir. Drtlk Saylarna Gre iir Numaralar: Dervi Ruhann iirlerinin 73 tanesi be drtlkl iir, 43 tanesi alt drtlkl iir, 33 tanesi drt drtlkl iir, 15 tanesi yedi drtlkl iir, 13 tanesi sekiz drtlkl iir, 10 tanesi drtlkl iir, 4 tanesi dokuz drtlkl iir, 2 tanesi on drtlkl iir, 2 tanesi ondrt drtlkl iir, 1 tanesi iki drtlkl iir, 1 tanesi on bir drtlkl iir, 1 tanesi onbe drtlkl iirdir. ki Drtlk: 26 nolu iir. Drtlk: 64, 75, 87, 99, 106, 133, 144, 163, 191, 192 nolu iirler. Drt Drtlk: 2, 4, 9, 10, 13, 19, 31, 33, 43, 44, 45, 58, 73, 82, 89, 95, 104, 107, 110, 112, 117, 118, 119, 121, 124, 128, 131, 139, 158, 171, 173, 174, 196 nolu iirler. Be Drtlk:1, 5, 14, 17, 18, 30, 32, 36, 39, 41, 46, 48, 49, 51, 52, 53, 54, 56, 57, 59, 60, 61, 63, 65, 66, 67, 68, 71, 76, 79, 81, 83, 84, 85, 88, 90, 91, 92, 94, 101, 114, 115, 120, 122, 126, 129, 130, 132, 134, 135, 137, 138, 140, 143, 145, 150, 151, 152, 155, 159, 164, 166, 167, 175, 179, 180, 181, 182, 183, 188, 194, 195, 198 nolu iirler. Alt Drtlk: 6, 7, 16, 20, 22, 23, 24, 25, 28, 29, 35, 42, 47, 62, 70, 72, 74, 77, 80, 86, 93, 97, 105, 109, 111, 113, 116, 125, 136, 141, 142, 146, 157, 165, 168, 169, 172, 176, 177, 178, 189, 193, 197 nolu iirler. Yedi Drtlk: 3, 8, 11, 12, 15, 21, 40, 50, 98, 103, 127, 161, 162, 184, 186 nolu iirler. Sekiz Drtlk: 34, 37, 78, 123, 147, 148, 153, 154, 156, 160, 185, 187, 190 nolu iirler. Dokuz Drtlk: 27, 38, 55, 102 nolu iirler.

On Drtlk: 108, 149 nolu iirler. Onbir Drtlk: 100 nolu iir. Ondrt Drtlk: 69, 96 nolu iirler. Onbe Drtlk: 170 nolu iir. Kullanlan Hece lsne Gre iir: Hece lsnn deerlendirme birimi olarak analiz edilmesi eserin gfte ile birlikte oluturulmas ile ilgilidir. Sekiz hecelik msralarn olumasna imkn verecek gfteler olduu gibi onbir hecelik msralar dzenlemeye imkn veren gfteler de vardr. Genel olarak doalama oluturulan iirler bu gfteler vastasyla hecelere uygun bir biimde oluturulurlar. Dervi Ruhann iirleri de sekiz Hece ll, Onbir Hece ll iirlerdir. Bu iirlerin ou doalama tarzda vcuda getirilmi olup, gfte yardmyla hece sistemi oluturulmutur. Toplamda 18 adet sekizlik hece lsne sahip iir varken 180 adet onbirlik hece lsne sahip iirler vardr. Kullanlan hece lsne gre iir numaralar yledir. Sekiz Hece ll iirler: 8, 34, 37, 47, 60, 88, 111, 115, 117, 123, 126, 127, 132, 133, 138, 157, 171, 181 nolu iirler. Onbir Hece ll iirler: 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 9, 10, 11, 12, 13, 14, 15, 16, 17, 18, 19, 20, 21, 22, 23, 24, 25, 26, 27, 28, 29, 30, 31, 32, 33, 35, 36, 38, 39, 40, 41, 42, 43, 44, 45, 46, 48, 49, 50, 51, 52, 53, 54, 55, 56, 57, 58, 59, 61, 62, 63, 64, 65, 66, 67, 68, 69, 70, 71, 72, 73, 74, 75, 76, 77, 78, 79, 80, 81, 82, 83, 84, 85, 86, 87, 89, 90, 91, 92, 93, 94, 95, 96, 97, 98, 99, 100, 101, 102, 103, 104, 105, 106, 107, 108, 109, 110, 112, 113, 114, 116, 118, 119, 120, 121, 122, 124, 125, 128, 129, 130, 131, 134, 135, 136, 137, 139, 140, 141, 142, 143, 144, 145, 146, 147, 148, 149, 150, 151, 152, 153, 154, 155, 156, 158, 159, 160, 161, 162, 163, 164, 165, 166, 167, 168, 169, 170, 172, 173, 174, 175, 176, 177, 178, 179, 180, 182, 183, 184, 185, 186, 187, 188, 189, 190, 191, 192, 193, 194, 195, 196, 197, 198 nolu iirler. 5.2.1.1. ekil bakmndan Kafiye Snflandrmas: Hece lsyle ortaya konan, halk iirlerinden yaygn olarak kullanlan nazm ekillerini koma, mani ve destan eklinde tasnif edebiliriz. Bu tasnife gre iirlerin hepsi koma tarzndadr. Dervi Ruhann iirleri kafiye kullanm asndan deerlendirillecek olursa, komann dz kafiyesinin hkimiyeti grlr. Sadece bir yerde mani tarznda bir kafiye yaplanmasna rastlanr. Koma tarz dz kafiye: abab, cccb, dddb, eeeb, fffb Mani tarz kafiye: aaxa, bbxb, ccxc, ddxd, eexe

Kafiye olarak redif yaps dikkate alnarak yaplan bir kafiye deerlendirilmesinde, ideal kafiye yaplar grlmez. nk Dervi Ruhann iir yapsnda tekke edebiyat iirlerinde olduu gibi bir ustalk yoktur. Daha ok eklerle kafiye salanmtr. Ekler ise redif olarak kabul edilir. Bu anlamyla redif yaps dikkate alndnda ideal koma tipi kafiyeyi bulmak gleir. Bunun dnda redifli yaps iinde, kafiye yaps dz koma tipindedir. ekil bakmndan kafiye snflandrmas ise aadaki gibidir. Dz Kafiye: 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 13, 14, 15, 16, 17, 18, 19, 20, 21, 22, 23, 24, 25, 26, 27, 28, 29, 30, 31, 32, 33, 34, 35, 36, 37, 38, 39, 40, 41, 42, 43, 44, 45, 46, 47, 48, 49, 50, 51, 52, 53, 54, 55, 56, 57, 58, 59, 60, 61, 62, 63, 64, 65, 66, 67, 68, 69, 70, 71, 72, 73, 74, 75, 76, 77, 78, 79, 80, 81, 82, 83, 84, 85, 86, 87, 88, 89, 90, 91, 92, 93, 94, 95, 96, 97, 98, 99, 100, 101, 102, 103, 104, 105, 106, 107, 108, 109, 110, 111, 112, 113, 114, 115, 116, 117, 118, 119, 120, 121, 122, 123, 124, 125, 126, 127, 128, 129, 130, 131, 132, 134, 135, 136, 137, 138, 139, 140, 141, 142, 143, 144, 145, 146, 147, 148, 149, 150, 151, 152, 153, 154, 155, 156, 157, 158, 159, 160, 161, 162, 163, 164, 165, 166, 167, 168, 169, 170, 171, 172, 173, 174, 175, 176, 177, 178, 179, 180, 181, 182, 183, 184, 185, 186, 187, 188, 189, 190, 191, 192, 193, 194, 195, 196, 197, 198 nolu iirler. Mani Kafiyesi: 133 nolu iir. Kelime Tarmas le Kurulan Komalar: Drtlklerin son dizelerindeki kelimelerin, bir sonraki drtln balangcnda yer almas ile kurulan komalardr. Bu tarz komalar doalama iir tekniinin neredeyse bir kolayldr. Birbirine eklenen kelimelerle iirlerin drtlkleri birbirlerine balanr. Bu durumda iirin yaratlmas ve dinleyenler iin ezberlenmesi kolaylam olur. Derlememizde dervi Ruhann bu tarz iirlerinin hafzalarda eksiksiz bir ekilde kald gzlenmitir. Ezberinden okuyan bir kii sz konusu balantlarla drtlkleri pe pee doru bir biimde okuyabilmektedir. Kelime tarmas ile kurulan komalar; Zincirleme Koma ve Zincirbent Koma olmak zere iki tiptedir. Zincirleme Koma: Drtln son dizesinin sonundaki kafiye kelimesinin bir sonraki drtln ilk dizesinin ilk banda yer almas ile oluturulan komaya Zincirleme Koma denir.502 Bu koma tipine bir Dervi Ruhan iiri ile rneklemek aklayc olacaktr, siyahla belirtilen kelimeler zincirleme komay oluturan balardr. Ak ehli olal sarho gibiyim Sarrafta terazi tartlamadm tmeyi bilemez bayku gibiyim Konup viranede rtlemedim rtlym dedim ak ettiler Ozan mym dedim kk ettiler
502

Ouz, a.g.e., 287

Hakka kulum dedim buuk ettiler Cahiller elinden kurtulamadm Kurtulmu kimisi zenciri krar Kimi cbbe giymi eriat sorar Kimi kendini bilmez aybm arar z elim yakamda yrtlamadm Yrtk deilim ki yrtalar beni Odun deilim ki kerteler beni Gerici deilim ki drteler beni nsanlk urunda srtlemedim Srnsem de hak yolunda gam deil Kervanmz altn dolu kum deil Ik Ruhan kblem ahtr am deil Bir mahsumca kulum er olamadm almada zincirleme koma zellii olan iirler; 4, 13, 26, 34, 61, 68, 88, 89, 91, 127, 128, 134, 142, 162, 164, 182 nolu iirlerdir.. Zincirbent Komalar: Drtln son dizesinin sonundaki kafiye kelimesinin, bir nndeki kelimenin, bir sonraki drtln, ilk dizesinin ilk banda yer almas ile oluturulan komaya Zincirbent Koma denir. 503Bu koma tipine bir Dervi Ruhan iiri ile rneklemek aklayc olacaktr, siyahla belirtilen kelimeler Zincirbent komay oluturan balardr. Ben kendimi bilmez bir can gibiyim Dilimde ah zikri szlp gelir Kalbimde kinim yok ryan gibiyim Hak kuran nefesim yazlp gelir Yazld serime ol ahm zikri Sa iken brakmam dilimden kr Bir vicdan bir mantk birisi fikri Bir ulu deryadan szlp gelir Szlr ememiz derya getirir Damla damla olup alar gtrr Arifler sularsa bostan bitirir Canm kurban tenden yzlp gelir Yzlsem de hak yolunda serinen kilik bilmem ki gnl birinen lsem de gam yemem elim yarinen Gnde bin bir renge bezenip gelir
503

Ouz, a.g.e., 286

Bezeneydim dost banda gllere Canm kurban ahm diyen dillere Ik Ruhan bindiinde sallara Bir dostum banda z olup gelir almada Zincirbent koma zellii olan iirler; 3, 15, 22, 32, 41, 42, 44, 48, 51, 52, 60, 65, 67, 76, 79, 87, 105, 114, 120, 150, 151, 175, 179 nolu iirlerdir. zelliklere gre yaplan tasnifin dnda iir srasna gre yap ve ekil zelliklerini gsterebilmek amacyla aada iir Srasna Gre Yap ve ekil zellikleri bal altnda farkl bir tasnif yaplmtr. Bu tasnif sayesinde iire zel deerlendirme toplu olarak grlebilmektedir. 5.2.1.2. iir Srasna Gre Yap ve ekil zellikleri 1. Gnlnde Bir Ak Ali Olduka Ka Drtlk: 5, Hece ls: 11lik Hece ls, ekil Bakmndan: Dz Kafiye. 2. Kardelik Sevgisi Candadr Canda Ka Drtlk: 4, Hece ls: 11lik Hece ls, ekil Bakmndan: Dz Kafiye. 3. Sakla Gevheri Deme Aman Ha Ka Drtlk: 7, Hece ls: 11lik Hece ls, ekil Bakmndan: Dz Kafiye, Kelime Tarmas le Kurulan Zincirbent Koma. 4. Kem mi Baktm A Gzlerim Gr Ala Ka Drtlk: 4, Hece ls: 11lik Hece ls, ekil Bakmndan: Dz Kafiye,Kelime Tarmas le Kurulan Zincirleme Koma. 5. Muhannet Suyundan emem Asla Ka Drtlk: 5, Hece ls: 11lik Hece ls, ekil Bakmndan: Dz Kafiye, 6. G Ederim Benli Blbl Alama Ka Drtlk: 6, Hece ls: 11lik Hece ls, ekil Bakmndan: Dz Kafiye. 7. Gel Alama Benli Yavrum Alama Ka Drtlk: 6, Hece ls: 11lik Hece ls, ekil Bakmndan: Dz Kafiye. 8. Susuz Brakma Brakma. Ka Drtlk: 7, Hece ls: 8lik Hece ls, ekil Bakmndan: Dz Kafiye. 9. Yzndeki Olan Beni Unutma Ka Drtlk: 4, Hece ls: 11lik Hece ls, ekil Bakmndan: Dz Kafiye. 10. Hakkn Helal Eyle Ey Nazl Ana Ka Drtlk: 4, Hece ls: 11lik Hece ls, ekil Bakmndan: Dz Kafiye. 11. Hekim Sandm neciyi A Dedi Bana Ka Drtlk: 7, Hece ls: 11lik Hece ls, ekil Bakmndan: Dz Kafiye. 12. Padiahlk Diyen Vah Cana Cana Ka Drtlk: 7, Hece ls: 11lik Hece ls, ekil Bakmndan: Dz Kafiye. 13. Yanar Ak Atei Yana Gel Yana Ka Drtlk: 4, Hece ls: 11lik Hece ls, ekil Bakmndan: Dz Kafiye, Kelime Tarmas le Kurulan Zincirleme Koma. 14. Yetim Kuzularm Kald Bir Yana Ka Drtlk: 5, Hece ls: 11lik Hece ls, ekil Bakmndan: Dz Kafiye. 15. Satma Bilmeyene Der syana

Ka Drtlk: 7, Hece ls: 11lik Hece ls, ekil Bakmndan: Dz Kafiye, Kelime Tarmas le Kurulan Zincirbent Koma. 16. Tevrat u Sinemde ahn Akna Ka Drtlk: 6, Hece ls: 11lik Hece ls, ekil Bakmndan: Dz Kafiye. 17. ekerim Bu Derdi ahn Akna Ka Drtlk: 5, Hece ls: 11lik Hece ls, ekil Bakmndan: Dz Kafiye. 18. Bala Bizleri ahn Akna Ka Drtlk: 5, Hece ls: 11lik Hece ls, ekil Bakmndan: Dz Kafiye. 19. Esirge Bizleri ahn Akna Ka Drtlk: 4, Hece ls: 11lik Hece ls, ekil Bakmndan: Dz Kafiye. 20. leriyi Grmezse Vah Ona Ona Ka Drtlk: 6, Hece ls: 11lik Hece ls, ekil Bakmndan: Dz Kafiye. 21. Birlii Bilmeyen Girmez Katara Ka Drtlk: 7, Hece ls: 11lik Hece ls, ekil Bakmndan: Dz Kafiye. 22. Gizlemi Kendini Vara Bak Vara Ka Drtlk: 6, Hece ls: 11lik Hece ls, ekil Bakmndan: Dz Kafiye, Kelime Tarmas le Kurulan Zincirbent Koma. 23. Nidem Benim Gnlm Kaldktan Sonra Ka Drtlk: 6, Hece ls: 11lik Hece ls, ekil Bakmndan: Dz Kafiye. 24. Ayplama Sakn Gelmesin Baa Ka Drtlk: 6, Hece ls: 11lik Hece ls, ekil Bakmndan: Dz Kafiye. 25. Can Ali Canan Muhammet Ka Drtlk: 6, Hece ls: 11lik Hece ls, ekil Bakmndan: Dz Kafiye, Kelime Tarmas le Kurulan Zincirleme Koma. 26. Gnller Yanarak ahn Sznde Ka Drtlk: 2- lk Drtlk Kayp, Hece ls: 11lik Hece ls, ekil Bakmndan: Dz Kafiye, Kelime Tarmas le Kurulan Zincirleme Koma. 27. Hakikat Yolcusu Meydana Gele Ka Drtlk: 9, Hece ls: 11lik Hece ls, ekil Bakmndan: Dz Kafiye. 28. Dosta Vermek in Duyuldu Bile Ka Drtlk: 6, Hece ls: 11lik Hece ls, ekil Bakmndan: Dz Kafiye. 29. Yeti ah Muhammet Ali mdat Eyle Ka Drtlk: 6, Hece ls: 11lik Hece ls, ekil Bakmndan: Dz Kafiye. 30. Medet Mrvet Pirim Sen mdat Eyle Ka Drtlk: 5, Hece ls: 11lik Hece ls, ekil Bakmndan: Dz Kafiye. 31. Benli Dilber Benlerinin Akna Ka Drtlk: 4, Hece ls: 11lik Hece ls, ekil Bakmndan: Dz Kafiye. 32. Nice Hayr Dese Ona Fayda Ne Ka Drtlk: 5, Hece ls: 11lik hece ls, ekil bakmndan: Dz Kafiye, Kelime tarmas ile kurulan zincirbent koma. 33. Bakmaz Msn Sular Akar Engine Ka Drtlk: 4, Hece ls: 11lik Hece ls, ekil Bakmndan: Dz Kafiye. 34. Ali'dr Aleme Allah Ka Drtlk: 8, Hece ls: 11lik Hece ls, ekil Bakmndan: Dz Kafiye, Kelime Tarmas le Kurulan Zincirleme Koma. 35. Birleti Deryalar Kalan Olmad Ka Drtlk: 6, Hece ls: 11lik Hece ls, ekil Bakmndan: Dz Kafiye. 36. Sende Bencileyin Yar Mi Alad

Ka Drtlk: 5, Hece ls: 11lik Hece ls, ekil Bakmndan: Dz Kafiye. 37. Evvel Rehber Yol Bulmal Ka Drtlk: 8, Hece ls: 8lik Hece ls, ekil Bakmndan: Dz Kafiye. 38. Lam Elif Ye le Yaratmad m? Ka Drtlk: 9, Hece ls: 11lik Hece ls, ekil Bakmndan: Dz Kafiye. 39. Uurdum Elimden Gl Yzl Can Ka Drtlk: 5, Hece ls: 11lik Hece ls, ekil Bakmndan: Dz Kafiye. 40. lm Sana Derman Bulamam Gayr Ka Drtlk: 7, Hece ls: 11lik Hece ls, ekil Bakmndan: Dz Kafiye. 41. Artk Bu Cihanda Glemem Gayr Ka Drtlk: 5, Hece ls: 11lik Hece ls, ekil Bakmndan: Dz Kafiye, Kelime Tarmas le Kurulan Zincirbent Koma. 42. Benim Var Yldzm lker Yldz Ka Drtlk: 6, Hece ls: 11lik Hece ls, ekil Bakmndan: Dz Kafiye, Kelime Tarmas le Kurulan Zincirbent Koma. 43. Slam Zindan Oldu Gurbet El Gibi Ka Drtlk: 4, Hece ls: 11lik Hece ls, ekil Bakmndan: Dz Kafiye. 44. Estirdin Cihana Beni Yel Gibi Ka Drtlk: 4, Hece ls: 11lik hece ls, ekil bakmndan: Dz Kafiye, Kelime tarmas ile kurulan zincirbent koma. 45. Gzel Bana Dedi Bayram Ay Gibi Ka Drtlk: 4, Hece ls: 11lik Hece ls, ekil Bakmndan: Dz Kafiye. 46. Hak Dedi Adem'e Asla Dnmedi Ka Drtlk: 5, Hece ls: 11lik Hece ls, ekil Bakmndan: Dz Kafiye. 47. Bu Canma Sefa Geldi Ka Drtlk: 6, Hece ls: 8lik Hece ls, ekil Bakmndan: Dz Kafiye. 48. Gzelin Sevdas Bama Geldi Ka Drtlk: 5, Hece ls: 11lik Hece ls, ekil Bakmndan: Dz Kafiye, Kelime Tarmas le Kurulan Zincirbent Koma. 49. Gerek Ak Olan Kuluna Geldi Ka Drtlk: 5, Hece ls: 11lik Hece ls, ekil Bakmndan: Dz Kafiye. 50. Muhammet smi Taba le Geldi Ka Drtlk: 7, Hece ls: 11lik Hece ls, ekil Bakmndan: Dz Kafiye. 51. Yarin Zikrullah zme Geldi Ka Drtlk: 5, Hece ls: 11lik Hece ls, ekil Bakmndan: Dz Kafiye. Kelime Tarmas le Kurulan Zincirbent Koma. 52. Arzeyledim Yarim Gresim Geldi Ka Drtlk: 5, Hece ls: 11lik Hece ls, ekil Bakmndan: Dz Kafiye, Kelime Tarmas le Kurulan Zincirbent Koma. 53. Yr Benli Blbl Bahar Yaz Geldi Ka Drtlk: 5, Hece ls: 11lik Hece ls, ekil Bakmndan: Dz Kafiye. 54. Hakkn Bin Bir smi Ali'dir Ali Ka Drtlk: 5, Hece ls: 11lik Hece ls, ekil Bakmndan: Dz Kafiye. 55. Evvel Niyet Edip zn Bilmeli Ka Drtlk: 9, Hece ls: 11lik Hece ls, ekil Bakmndan: Dz Kafiye. 56. akr Benli Dilber Gzler Srmeli Ka Drtlk: 5, Hece ls: 11lik Hece ls, ekil Bakmndan: Dz Kafiye. 57. Bilmem Kim letir Yol Dertli Dertli

Ka Drtlk: 5, Hece ls: 11lik Hece ls, ekil Bakmndan: Dz Kafiye. 58. Balta le Kazma le Rende mi? Ka Drtlk: 4, Hece ls: 11lik Hece ls, ekil Bakmndan: Dz Kafiye. 59. Can Muhammet Ali Can Deil mi? Ka Drtlk: 5, Hece ls: 11lik Hece ls, ekil Bakmndan: Dz Kafiye. 60. Diller Merhamet Etmez mi? Ka Drtlk: 5, Hece ls: 8lik Hece ls, ekil Bakmndan: Dz Kafiye, Kelime Tarmas le Kurulan Zincirbent Koma. 61. Sene Yetmi Dileim Var Bilmez mi? Ka Drtlk: 5, Hece ls: 11lik Hece ls, ekil Bakmndan: Dz Kafiye, Kelime Tarmas le Kurulan Zincirleme Koma. 62. Dnmem krarmdan Sar Beni Beni Ka Drtlk: 6, Hece ls: 11lik Hece ls, ekil Bakmndan: Dz Kafiye. 63. Sevdas Alatt Zar Etti Beni Ka Drtlk: 5, Hece ls: 11lik Hece ls, ekil Bakmndan: Dz Kafiye. 64. Yumak Yumak Etti Yolda Ak Beni Ka Drtlk:3, Hece ls: 11lik Hece ls, ekil Bakmndan: Dz Kafiye. 65. Dostun Hileleri Yaralar Beni Ka Drtlk: 5, Hece ls: 11lik Hece ls, ekil Bakmndan: Dz Kafiye, Kelime Tarmas le Kurulan Zincirbent Koma. 66. O irin Dillere Kurban Et Beni Ka Drtlk: 5, Hece ls: 11lik Hece ls, ekil Bakmndan: Dz Kafiye. 67. Kara Gne Ik Doar Yar Nenni Ka Drtlk: 5, Hece ls: 11lik Hece ls, ekil Bakmndan: Dz Kafiye, Kelime Tarmas le Kurulan Zincirbent Koma. 68. Yaramz Muhammet Ali Yaresi Ka Drtlk: 5, Hece ls: 11lik Hece ls, ekil Bakmndan: Dz Kafiye, Kelime Tarmas le Kurulan Zincirleme Koma. 69. Bir Huri Var Bana Peh Dedi Geti Ka Drtlk: 14, Hece ls: 11lik Hece ls, ekil Bakmndan: Dz Kafiye. 70. Yol Muhammet Ali Deyi Ka Drtlk: 6, Hece ls: 11lik Hece ls, ekil Bakmndan: Dz Kafiye. 71. aha Yandm Ali Yar Deyi Ka Drtlk: 5, Hece ls: 11lik Hece ls, ekil Bakmndan: Dz Kafiye. 72. Senin smin Nurun Var Etti Bizi Ka Drtlk: 6, Hece ls: 11lik Hece ls, ekil Bakmndan: Dz Kafiye. 73. Hak Muhammet Ali Var Etti Bizi Ka Drtlk: 4, Hece ls: 11lik Hece ls, ekil Bakmndan: Dz Kafiye. 74. Zinciri Boynuma Balaman Bizi Ka Drtlk: 6, Hece ls: 11lik Hece ls, ekil Bakmndan: Dz Kafiye. 75. Dostlar Karalanp Unutmam Bizi Ka Drtlk: 3, Hece ls: 11lik Hece ls, ekil Bakmndan: Dz Kafiye. 76. Yz Yirmi Drt Bin Nebisine Bak Ka Drtlk: 5, Hece ls: 11lik Hece ls, ekil Bakmndan: Dz Kafiye, Kelime Tarmas le Kurulan Yar Zincirbent Koma. 77. Adem Bir Aynadr Aynaya Bir Bak Ka Drtlk: 6, Hece ls: 11lik Hece ls, ekil Bakmndan: Dz Kafiye. 78. Yaramza Melhem Olman M Felek

Ka Drtlk: 8, Hece ls: 11lik Hece ls, ekil Bakmndan: Dz Kafiye. 79. Glem Dedim Bir Gn Gldrmen Felek Ka Drtlk:5, Hece ls: 11lik Hece ls, ekil Bakmndan: Dz Kafiye, Kelime Tarmas le Kurulan Zincirbent Koma. 80. Beni Dilden Dile Dil Ettin Felek Ka Drtlk: 6, Hece ls: 11lik Hece ls, ekil Bakmndan: Dz Kafiye. 81. Yoksa Sabredelim Ar M Gerek Ka Drtlk: 5, Hece ls: 11lik Hece ls, ekil Bakmndan: Dz Kafiye. 82. Gler Yzle yi Niyetlik Gerek Ka Drtlk: 4, Hece ls: 11lik Hece ls, ekil Bakmndan: Dz Kafiye. 83. Seher Karaolan Yardmna Gel Ka Drtlk: 5, Hece ls: 11lik Hece ls, ekil Bakmndan: Dz Kafiye. 84. Pervane Olup Da Yanarm Gzel Ka Drtlk: 5, Hece ls: 11lik Hece ls, ekil Bakmndan: Dz Kafiye. 85. Ayr Myz Senden Gl Yzl Babam Ka Drtlk: 5, Hece ls: 11lik Hece ls, ekil Bakmndan: Dz Kafiye. 86. Halim Sana Malum Car Sefam Sefam Ka Drtlk: 6, Hece ls: 11lik Hece ls, ekil Bakmndan: Dz Kafiye. 87. Artt Ak Ateim Gel Mevlam Leylam Ka Drtlk: 3, Hece ls: 11lik Hece ls, ekil Bakmndan: Dz Kafiye, Kelime Tarmas le Kurulan Zincirbent Koma. 88. Ben Gurbete Dayanamam Ka Drtlk: 5, Hece ls: 8lik hece ls, ekil bakmndan: Dz Kafiye, Kelime tarmas ile kurulan zincirleme koma. 89. ahbaz Msn Yavrum t Durnam Durnam Ka Drtlk: 4, Hece ls: 11lik hece ls, ekil bakmndan: Dz Kafiye, Kelime tarmas ile kurulan zincirleme koma. 90. Yar Zlfn Can Evime Balasam Ka Drtlk: 5, Hece ls: 11lik Hece ls, ekil Bakmndan: Dz Kafiye. 91. Sarrafta Terazi Tartlamadm Ka Drtlk: 5, Hece ls: 11lik Hece ls, ekil Bakmndan: Dz Kafiye, Kelime Tarmas le Kurulan Zincirleme Koma. 92. Kalbi Katlara Doyuramadm Ka Drtlk: 5, Hece ls: 11lik Hece ls, ekil Bakmndan: Dz Kafiye. 93. Derdime Derman Diye Yine Dert Aldm Ka Drtlk: 6, Hece ls: 11lik Hece ls, ekil Bakmndan: Dz Kafiye. 94. Derdimize Derman Oluver ahm Ka Drtlk: 5, Hece ls: 11lik Hece ls, ekil Bakmndan: Dz Kafiye. 95. yi Niyet le Birlik Olalm Ka Drtlk: 4, Hece ls: 11lik Hece ls, ekil Bakmndan: Dz Kafiye. 96. Ben Bir Kulum Yalvarrm Cananm Ka Drtlk: 14, Hece ls: 11lik Hece ls, ekil Bakmndan: Dz Kafiye. 97. Bu ah Cemaline Benzer Cananm Ka Drtlk: 6, Hece ls: 11lik Hece ls, ekil Bakmndan: Dz Kafiye. 98. Dedi ki Allah Birdir Varm Ka Drtlk: 7, Hece ls: 11lik Hece ls, ekil Bakmndan: Dz Kafiye. 99. Hakikat Ehline Sz Kzm Kzm Ka Drtlk: 3, Hece ls: 11lik Hece ls, ekil Bakmndan: Dz Kafiye.

100. Gcm Yetmediin Zaptedemedim Ka Drtlk: 11, Hece ls: 11lik Hece ls, ekil Bakmndan: Dz Kafiye. 101. Bari u Dnyaya Gelmese dim Ka Drtlk:5, Hece ls: 11lik Hece ls, ekil Bakmndan: Dz Kafiye. 102. Kuzalan Kynde Dnyaya Geldim Ka Drtlk:9, Hece ls: 11lik Hece ls, ekil Bakmndan: Dz Kafiye. 103. smimce Hkmn Olsa Dutar Giderdim Ka Drtlk:7, Hece ls: 11lik Hece ls, ekil Bakmndan: Dz Kafiye. 104. Verdiin krarda Dursan Sevdiim Ka Drtlk: 4, Hece ls: 11lik Hece ls, ekil Bakmndan: Dz Kafiye. 105. ardm Hasretle Gel Alim Alim Ka Drtlk: 6, Hece ls: 11lik Hece ls, ekil Bakmndan: Dz Kafiye, Kelime Tarmas le Kurulan Zincirbent Koma. 106. Allah Muhammetin Emrin Bilelim Ka Drtlk: 3, Hece ls: 11lik Hece ls, ekil Bakmndan: Dz Kafiye. 107. Herkesin Bir Can Vardr Bilelim Ka Drtlk: 4, Hece ls: 11lik Hece ls, ekil Bakmndan: Dz Kafiye. 108. eriat artyla Tuttu Temelim Ka Drtlk: 10, Hece ls: 11lik Hece ls, ekil Bakmndan: Dz Kafiye. 109. Medet syanmz Af Eyle Benim Ka Drtlk: 6, Hece ls: 11lik Hece ls, ekil Bakmndan: Dz Kafiye. 110. Yemin Ettim Bir Karar Gderim Ka Drtlk: 4, Hece ls: 11lik Hece ls, ekil Bakmndan: Dz Kafiye. 111. Yarelerim Yarelerim Ka Drtlk: 6, Hece ls: 8lik Hece ls, ekil Bakmndan: Dz Kafiye. 112. Blbl Gibi Feryat Figan Eylerim Ka Drtlk: 4, Hece ls: 11lik Hece ls, ekil Bakmndan: Dz Kafiye. 113. Hnkar Hac Bekta Pirimiz Bizim Ka Drtlk: 6, Hece ls: 11lik Hece ls, ekil Bakmndan: Dz Kafiye. 114. Artk Bu Sitemi ekemez Oldum Ka Drtlk:5, Hece ls: 11lik Hece ls, ekil Bakmndan: Dz Kafiye, Kelime Tarmas le Kurulan Zincirbent Koma. 115. Kendim Aldm Kendim Buldum Ka Drtlk: 5, Hece ls: 8lik Hece ls, ekil Bakmndan: Dz Kafiye. 116. Sanrdm Kendimi Cennetlik Kulum Ka Drtlk: 6, Hece ls: 11lik Hece ls, ekil Bakmndan: Dz Kafiye, 117. Hak Bendedir Ben Bir Kulum Ka Drtlk: 4, Hece ls: 8lik Hece ls, ekil Bakmndan: Dz Kafiye. 118. ekerim Bu Derdi Bilemiyorum Ka Drtlk: 4, Hece ls: 11lik Hece ls, ekil Bakmndan: Dz Kafiye, Kelime Tarmas le Kurulan Koma. 119. Engel Var Arada Gremiyorum Ka Drtlk: 4, Hece ls: 11lik Hece ls, ekil Bakmndan: Dz Kafiye. 120. Bin Grsem De Bir An Gremiyorum Ka Drtlk: 5, Hece ls: 11lik Hece ls, ekil Bakmndan: Dz Kafiye, Kelime Tarmas le Kurulan Zincirbent Koma. 121. Can Ehli Dostlar Grmektir Arzum Ka Drtlk: 4, Hece ls: 11lik Hece ls, ekil Bakmndan: Dz Kafiye.

122. Gel Bu Halimizi Sen Gr Ka Drtlk: 5, Hece ls: 11lik Hece ls, ekil Bakmndan: Dz Kafiye. 123. Mahrum Etme Dergahndan Ka Drtlk: 8, Hece ls: 8lik Hece ls, ekil Bakmndan: Dz Kafiye. 124. Anne Ve Babann Sebebi Bir Han Ka Drtlk: 4, Hece ls: 11lik Hece ls, ekil Bakmndan: Dz Kafiye. 125. Nur le Kurulmutur Bu Cihan Ka Drtlk: 6, Hece ls: 11lik Hece ls, ekil Bakmndan: Dz Kafiye. 126. ahm El Aman El Aman Ka Drtlk: 5, Hece ls: 8lik Hece ls, ekil Bakmndan: Dz Kafiye. 127. Laden Der Yaman Ha Yaman Ka Drtlk: 7, Hece ls: 8lik Hece ls, ekil Bakmndan: Dz Kafiye, Kelime Tarmas le Kurulan Zincirleme Koma. 128. Divaneyim Hak Yolunda ahnan Ka Drtlk: 4, Hece ls: 11lik Hece ls, ekil Bakmndan: Dz Kafiye, Kelime Tarmas le Kurulan Zincirleme Koma. 129. Hak Muhammet Ali Ezel Varnan Ka Drtlk: 5, Hece ls: 11lik Hece ls, ekil Bakmndan: Dz Kafiye. 130. Bu Dertlere Derman Versen Yareden Ka Drtlk: 5, Hece ls: 11lik Hece ls, ekil Bakmndan: Dz Kafiye. 131. El Elinden Al Elinden Ka Drtlk: 4, Hece ls: 11lik Hece ls, ekil Bakmndan: Dz Kafiye. 132. Yar Elinden Yar Elinden Ka Drtlk: 5, Hece ls: 8lik Hece ls, ekil Bakmndan: Dz Kafiye. 133. ile Biz are Bizden Ka Drtlk: 3, Hece ls: 8lik Hece ls, ekil Bakmndan: Mani Kafiyesi Aaba, Ccdc, Eefe. 134. nsanl Karde Grdm Gznen Ka Drtlk: 5, Hece ls: 11lik hece ls, ekil bakmndan: Dz Kafiye, Kelime tarmas ile kurulan zincirleme koma. 135. Yeraltnda Ecinni Var Sanmayn Ka Drtlk: 5, Hece ls: 11lik Hece ls, ekil Bakmndan: Dz Kafiye. 136. Yavrum Gle Gle Gidip Gelesin Ka Drtlk: 6, Hece ls: 11lik Hece ls, ekil Bakmndan: Dz Kafiye. 137. Ezel Verdiimiz krar lmesin Ka Drtlk: 5, Hece ls: 11lik Hece ls, ekil Bakmndan: Dz Kafiye. 138. Ykma Gnl ncinmesin Ka Drtlk: 5, Hece ls: 8lik Hece ls, ekil Bakmndan: Dz Kafiye. 139. Deyim ki Cihanda Sen Deimlisin Ka Drtlk: 4, Hece ls: 11lik Hece ls, ekil Bakmndan: Dz Kafiye. 140. Soran Dostlarma Selam Eyleyin Ka Drtlk: 5, Hece ls: 11lik Hece ls, ekil Bakmndan: Dz Kafiye. 141. Turnalar Yarene Selam Syleyin Ka Drtlk: 6, Hece ls: 11lik Hece ls, ekil Bakmndan: Dz Kafiye. 142. Bana Ka Eip de Bakp Gitmeyin Ka Drtlk: 6, Hece ls: 11lik hece ls, ekil bakmndan: Dz Kafiye, Kelime tarmas ile kurulan zincirleme koma. 143. Sabredelim Gnl Selamet Olsun

Ka Drtlk: 5, Hece ls: 11lik Hece ls, ekil Bakmndan: Dz Kafiye. 144. Uzattm Elimi El Garip Garip Ka Drtlk: 3, Hece ls: 11lik Hece ls, ekil Bakmndan: Dz Kafiye. 145. Bir Sadk Dostumu Bulana Kadar Ka Drtlk: 5, Hece ls: 11lik Hece ls, ekil Bakmndan: Dz Kafiye. 146. Yr Bir Katara lene Kadar Ka Drtlk: 6, Hece ls: 11lik Hece ls, ekil Bakmndan: Dz Kafiye. 147. Be Bun Gnlerde Cah Haydar Haydar Ka Drtlk: 8, Hece ls: 11lik Hece ls, ekil Bakmndan: Dz Kafiye. 148. Al Yeil Brnm Turnalar Ka Drtlk: 8, Hece ls: 11lik Hece ls, ekil Bakmndan: Dz Kafiye. 149. Yandm Susuzluktan Cierim Szlar Ka Drtlk: 10, Hece ls: 11lik Hece ls, ekil Bakmndan: Dz Kafiye. 150. Alveriini Yazanlar da Var Ka Drtlk: 5, Hece ls: 11lik Hece ls, ekil Bakmndan: Dz Kafiye, Kelime Tarmas le Kurulan Zincirbent Koma. 151. Seni Dilden Dile Satanlar Da Var Ka Drtlk: 5, Hece ls: 11lik Hece ls, ekil Bakmndan: Dz Kafiye, Kelime Tarmas le Kurulan Zincirbent Koma. 152. nsanlar Kardetir Dmana Ne Var Ka Drtlk: 5, Hece ls: 11lik Hece ls, ekil Bakmndan: Dz Kafiye. 153. Ne Dedemiz Belli Babamz m Var Ka Drtlk: 8, Hece ls: 11lik Hece ls, ekil Bakmndan: Dz Kafiye. 154. Sana Nice Yananlar Var (155) Ka Drtlk: 8, Hece ls: 11lik Hece ls, ekil Bakmndan: Dz Kafiye. 155. Balarda Kopacak Trl Haller Var Ka Drtlk: 5, Hece ls: 11lik Hece ls, ekil Bakmndan: Dz Kafiye. 156. Seni Yourup da Yapana Yalvar Ka Drtlk: 8, Hece ls: 11lik Hece ls, ekil Bakmndan: Dz Kafiye. 157. Huyu Gzel Yar Gzel Yar Ka Drtlk: 6, Hece ls: 8lik Hece ls, ekil Bakmndan: Dz Kafiye. 158. Onulmaz Yaralar Oyulur Gider Ka Drtlk: 4, Hece ls: 11lik Hece ls, ekil Bakmndan: Dz Kafiye. 159. Hak Szn Tutmasa eker mi eker Ka Drtlk: 5, Hece ls: 11lik Hece ls, ekil Bakmndan: Dz Kafiye. 160. Biz Gideriz Hoa Kaln Yarenler Ka Drtlk: 8, Hece ls: 11lik Hece ls, ekil Bakmndan: Dz Kafiye. 161. Nice Deccal akal D Eylediler Ka Drtlk: 7, Hece ls: 11lik Hece ls, ekil Bakmndan: Dz Kafiye. 162. Lisan Yamuruna Ban Aver Ka Drtlk: 7, Hece ls: 11lik Hece ls, ekil Bakmndan: Dz Kafiye, Kelime Tarmas le Kurulan Zincirleme Koma. 163. Her Can Sevdii ahn ver Ka Drtlk: 3, Hece ls: 11lik Hece ls, ekil Bakmndan: Dz Kafiye. 164. Ne Olur Sevdiim Tek Bir Glver Ka Drtlk: 5, Hece ls: 11lik Hece ls, ekil Bakmndan: Dz Kafiye, Kelime Tarmas le Kurulan Zincirleme Koma. 165. Grdm Ar Yznden Canana Benzer

Ka Drtlk: 6, Hece ls: 11lik Hece ls, ekil Bakmndan: Dz Kafiye. 166. Kudret Kalemini Yazara Benzer Ka Drtlk: 5, Hece ls: 11lik Hece ls, ekil Bakmndan: Dz Kafiye. 167. Birisi Aynmda Grene Benzer Ka Drtlk: 5, Hece ls: 11lik Hece ls, ekil Bakmndan: Dz Kafiye. 168. Hak Muhammet Ali Olduundandr Ka Drtlk: 6, Hece ls: 11lik Hece ls, ekil Bakmndan: Dz Kafiye. 169. Ta Ezelden Gelen nmz Vardr Ka Drtlk: 6, Hece ls: 11lik Hece ls, ekil Bakmndan: Dz Kafiye. 170. Yetmi Biri Yeten Ali Saylr Ka Drtlk: 15, Hece ls: 11lik Hece ls, ekil Bakmndan: Dz Kafiye. 171. sraf Etmek Aptallktr Ka Drtlk: 4, Hece ls: 8lik Hece ls, ekil Bakmndan: Dz Kafiye. 172. Fatma'dr Muhammet'tir Ali'dir Ka Drtlk: 6, Hece ls: 11lik Hece ls, ekil Bakmndan: Dz Kafiye. 173. Hatice Fatma Virdime Gelir Ka Drtlk: 4, Hece ls: 11lik Hece ls, ekil Bakmndan: Dz Kafiye. 174. Yolumu Kesmeye Zorlayp Gelir Ka Drtlk: 4, Hece ls: 11lik Hece ls, ekil Bakmndan: Dz Kafiye. 175. Dilimde ah Zikri Szlp Gelir Ka Drtlk: 5, Hece ls: 11lik Hece ls, ekil Bakmndan: Dz Kafiye, Kelime Tarmas le Kurulan Zincirbent Koma 176. Sabrl Kullara Selamet Gelir Ka Drtlk: 6, Hece ls: 11lik Hece ls, ekil Bakmndan: Dz Kafiye. 177. Senemiz Yetmi Bir Olmu Gidiyor Ka Drtlk: 6, Hece ls: 11lik Hece ls, ekil Bakmndan: Dz Kafiye. 178. Fesatlar Geree km Gidiyor Ka Drtlk: 6, Hece ls: 11lik Hece ls, ekil Bakmndan: Dz Kafiye. 179. Soyun Benliini Bire Gele Gr Ka Drtlk: 5, Hece ls: 11lik Hece ls, ekil Bakmndan: Dz Kafiye, Kelime Tarmas le Kurulan Zincirbent Koma. 180. Bil Ki Sevgi le Cihan Durulur Ka Drtlk: 5, Hece ls: 11lik Hece ls, ekil Bakmndan: Dz Kafiye. 181. En Gzel Bir Mutluluktur Ka Drtlk: 5, Hece ls: 8lik Hece ls, ekil Bakmndan: Dz Kafiye. 182. Dostlarna Sadk Kalrm Ka Drtlk: 5, Hece ls: 11lik Hece ls, ekil Bakmndan: Dz Kafiye, Kelime Tarmas le Kurulan Zincirleme Koma. 183. Canda Cananm Gel Yeti Ka Drtlk: 5, Hece ls: 11lik Hece ls, ekil Bakmndan: Dz Kafiye. 184. Pirim ah Merdan Alim Gel Yeti Ka Drtlk: 7, Hece ls: 11lik Hece ls, ekil Bakmndan: Dz Kafiye. 185. Hnkar Hac Bekta Veli'm Gel Yeti Ka Drtlk: 8, Hece ls: 11lik Hece ls, ekil Bakmndan: Dz Kafiye. 186. ahm Ali Haydar Elaman Yeti Ka Drtlk: 7, Hece ls: 11lik Hece ls, ekil Bakmndan: Dz Kafiye. 187. Garip Gnlmz Ardan Medet Ka Drtlk: 8, Hece ls: 11lik Hece ls, ekil Bakmndan: Dz Kafiye.

188. Hak Muhammet Ali Elaman Medet Ka Drtlk: 5, Hece ls: 11lik Hece ls, ekil Bakmndan: Dz Kafiye. 189. Eyp Gibi Derdi ekenden Medet Ka Drtlk: 6, Hece ls: 11lik Hece ls, ekil Bakmndan: Dz Kafiye. 190. Marur Elini atm yle Yrd Ka Drtlk: 8, Hece ls: 11lik Hece ls, ekil Bakmndan: Dz Kafiye. 191. Gzellikler Bir Hal Olup Dounca Ka Drtlk: 3, Hece ls: 11lik Hece ls, ekil Bakmndan: Dz Kafiye. 192. Ak ldrmeye Zar Eksik Olmaz Ka Drtlk: 4, Hece ls: 11lik Hece ls, ekil Bakmndan: Dz Kafiye. 193. Hak Cemale Yz Srmesi Zor Olmaz Ka Drtlk: 6, Hece ls: 11lik Hece ls, ekil Bakmndan: Dz Kafiye. 194. Temelde Terbiye Okumalyz Ka Drtlk: 5, Hece ls: 11lik Hece ls, ekil Bakmndan: Dz Kafiye. 195. Hakikatta Cann Hastasyz Biz Ka Drtlk: 5, Hece ls: 11lik Hece ls, ekil Bakmndan: Dz Kafiye. 196. Ekmek Nadir Ama Susuz Deiliz Ka Drtlk: 4, Hece ls: 11lik Hece ls, ekil Bakmndan: Dz Kafiye. 197. Anp Hayal Tutan Sefa Geldiniz Ka Drtlk: 6, Hece ls: 11lik Hece ls, ekil Bakmndan: Dz Kafiye. 198. Bizler Her Esrarn Ser Askeriyiz Ka Drtlk: 5, Hece ls: 11lik Hece ls, ekil Bakmndan: Dz Kafiye. Dervi Ruhann iirlerinin, ekil ve yapsna gre analizinde, temel deerlendirme kstaslarna gre hareket edilmitir. lk olarak iirlerin drtlkleri saylm ve iki, , drt, be, alt, yedi, sekiz, dokuz, on, onbir, ondrt, onbe drtlkten oluan yaplar tespit edilmitir. kinci olarak kullanlan hece lsne gre iirler deerlendirilmitir ve sekiz hece ll, onbir hece ll iirler snflandrlmtr. nc olarak ekil bakmndan koma ve mani kafiyesine rastland belirtilmitir. Son olarak da koma iinde bir ekilsel zellik olan kelime tarmas ile kurulan komalardan, zincirleme ve zincirbent komalar hakknda aklamalar yaplp, Dervi Ruhann rnek komalar zerinden aklama yaplp, zincirleme ve zincirbent komalarn numaralar belirtilmitir. Son olarak ise iirlerin srasna gre, iirlerin yap ve ekil zellikleri birlikte belirtilmitir.

5.2.2. RLERN KONULARINA GRE TASNF. Dervi Ruhann iirleri konularna gre tasnif ederken, iirlerin ieriine gre iki ana balk altnda deerlendirilmitir. Bunlar ak iiri ve tekke iiri st balklardr. Dervi Ruhan Alevi Bektai dervilik gelenei iinde olmas ile her yazd iir dorudan veya dolayl olarak tekke iiri snflandrmas ile ilikilidir, fakat baz iirleri vardr ki bunlar bir tekke airinin iir yazma konular ile ilgili deildir. Bu iirlerin her hangi bir dini ierii yoktur. Bu sebeple bu iirler ak iiri alt trleri ile daha rahat snflandrlabilmektedir. Bu sebepledir ki Dervi Ruhann iirleri ak iiri, tekke iiri olarak iki ana balk altnda incelenmi, baz iirlerin hem

ak hem de tekke iiri kategorilerinde deerlendirilmeye uygun olmas ile de Ak ve tekke iiri kategorisi almtr. Bu nc kategoriye giren iirler, ak ve tekke iir trlerinin ikisi ile de ilikilidir. En kaba tasnifi ile konu ve ierik bakmndan 198 adet iirden 67 adedi ak iiri ieriinde, 88 adedi tekke iiri ieriindedir. Bunlarla birlikte 44 adet iir ise hem ak hem de tekke iiri kategorisine uygun iirlerdir. Bunlar ise talama ve athiye benzerlii ve gzelleme ile nasihatname bal altnda incelenen gruplandrmalarn benzemesinden ibarettir. Saysal olarak belirttiimiz snflandrmann ierii, iir numaralar belirtilerek aaya Ak iiri, Tekke iiri, Ak ve Tekke iiri balklar altnda dkm sunulmutur. Ak iiri: 4, 5, 6, 7, 9, 10, 12, 14, 20, 23, 26, 31, 32, 33, 36, 39, 40, 41, 43, 44, 45, 48, 52, 53, 56, 57, 62, 63, 64, 65, 66, 67, 75, 81, 82, 85, 87, 88, 89, 90, 95, 96, 99, 102, 104, 105, 106, 112, 117, 119, 121, 124, 131, 133, 136, 140, 141, 144, 148, 154, 157, 160, 163, 164, 167, 192, 196 nolu iirler. Tekke iiri: 1, 2, 3, 8, 13, 15, 16, 17, 18, 19, 22, 25, 27, 28, 29, 30, 34, 35, 38, 46, 47, 48, 49, 50, 51, 54, 55, 58, 59, 60, 61, 68, 70, 71, 72, 73, 76, 77, 83, 84, 86, 93, 94, 97, 98, 101, 103, 107, 108, 109, 115, 116, 118, 120, 123, 125, 126, 129, 130, 147, 150, 151, 156, 158, 159, 162, 165, 166, 168, 169, 170, 172, 173, 176, 177, 179, 182, 183, 184, 185, 186, 187, 188, 189, 190, 191, 195, 197 nolu iirler. 88 adet. Ak ve tekke iirleri: 11, 21, 24, 37, 42, 69, 74, 78, 79, 80, 91, 92, 100, 110, 111, 113, 114, 122, 127, 128, 132, 134, 135, 137, 138, 139, 142, 143, 145, 146, 149, 152, 153, 155, 161, 171, 174, 175, 178, 180, 181, 193, 194, 198. nolu iirler. 43 adet. iirlerin Ak Tarz Snflandrlmas: iir Gelenei Konularna Gre

5.2.2.1.

Dervi Ruhann iirlerinden 111 tanesi ak tarz iir gelenei konularna gre snflandrlabilir. Btn iirleri iinde bu tarzda snflandrlabilecek iirlerin numaralar Ak Tarz iir Geleneine Uygun iirlerbal altnda aadadr: Ak Tarz iir Geleneine Uygun iirler: 4, 5, 6, 7, 9, 10, 11, 12, 14, 20, 21, 23, 24, 26, 31, 32, 33, 36, 37, 39, 40, 41, 42, 43, 44, 45, 48, 52, 53, 56, 57, 62, 63, 64, 65, 66, 67, 69, 74, 75, 78, 79, 80, 81, 82, 85, 87, 88, 89, 90, 91, 92, 95, 96, 99, 100, 102, 104, 105, 106, 110, 111, 112, 113, 114, 117, 119, 121, 122, 124, 127, 128, 131, 132, 133, 134, 135, 136, 137, 138, 139, 140, 141, 142, 143, 144, 145, 146, 148, 149, 152, 153, 154, 155, 157, 160, 161, 163, 164, 167, 171, 174, 175, 178, 180, 181, 192, 193, 194, 196 198 nolu iirler. Ak tarz iir geleneinde konulara gre tasnif yapldnda,504 Dervi Ruhann iirleri Gzelleme505, Talama506, Koaklama507 ve At508 trlerine gre
504 505

Bkz. Ouz, a.g.e., 288-291. Gzelleme: Genelde gzelliin ve bir gzelliin vgsnn dillendirildii komalardr. Bkz: Ouz, a.g.e., 288.

tasnif edilebilmektedir. Sz konusu tasnif sonucunda; toplam 111 iirden 59 adedi Gzelleme, 29 adedi Talama, 12 adedi Koaklama, 11 adedi At trnden iirlerdir. Sz konusu iirlerin iir numaralar aada konu balklar ile birlikte verilmitir. Gzelleme: 6, 7, 9, 26, 31, 36, 42, 43, 44, 45, 48, 52, 53, 56, 57, 62, 63, 64, 66, 67, 75, 78, 79, 82, 87, 88, 89, 90, 95, 96, 99, 102, 104, 105, 106, 112, 119, 121, 131, 132, 137, 138, 139, 140, 141, 144, 145, 146, 154, 157, 163, 164, 167, 174, 175, 180, 181, 192, 194 nolu iirler. Talama: 5, 11, 12, 20, 21, 23, 24, 32, 33, 37, 65, 69, 74, 80, 91, 92, 100, 114, 117, 122, 127, 135, 142, 152, 153, 161, 171, 193, 198 nolu iirler. Koaklama: 41, 81, 110, 113, 124, 128, 134, 143, 148, 155, 178, 196 nolu iirler. At: 4, 10, 14, 39, 40, 85, 111, 133, 136, 149, 160 nolu iirler. 5.2.2.2. iirlerin Tekke iir Gelenei Konularna Gre Snflandrlmas: Dervi Ruhann iirlerinden 132 tanesi tekke tarz iir gelenei konularna gre snflandrlabilir. Btn iirlerin iinde bu tarzda snflandrlabilecek iirlerin numaralar Tekke Geleneine Uygun iirlerbal altnda aadadr: Tekke Geleneine Uygun iirler: 1, 2, 3, 8, 11, 13, 15, 16, 17, 18, 19, 21, 22, 24, 25, 27, 28, 29, 30, 34, 35, 37, 38, 42, 46, 47, 48, 49, 50, 51, 54, 55, 58, 59, 60, 61, 68, 69, 70, 71, 72, 73, 74, 76, 77, 78, 79, 80, 83, 84, 86, 91, 92, 93, 94, 97, 98, 101, 103, 107, 108, 109, 100, 110, 111, 113, 114, 115, 116, 118, 120, 122, 123, 125, 126, 127, 128, 129, 130, 132, 134, 135, 137, 138, 139, 142, 143, 145, 146, 147, 149, 150, 151, 152, 153, 155, 156, 158, 159, 161, 162, 165, 166, 168, 169, 170, 171, 172, 173, 174, 175, 176, 177, 178, 179, 180, 181, 182, 183, 184, 185, 186, 187, 188, 189, 190, 191, 193, 194, 195, 197, 198 nolu iirler. 132 adet. Tekke gelenei konularna gre tasnif yapldnda,509 Dervi Ruhann iirleri Nasihatname510, Duvaz- imam511, athiye512, Medetname513, Nutuk514, Nad-
506

Talama: Toplumdaki hakszlklarn, yolsuzluklarn, geriliklerin ve ekonomik sorunlarn mizahi bir dille anlatld komalardr. Bkz. Ouz, a.g.e., 289. 507 Koaklama: Yiitleme, yiidin kahramanlnn dile getirildii bir koma trdr. Bkz. Ouz, a.g.e., 289. 508 At: Bir trene bal olsun olmasn ackl bir anlatm olan komalardr. Bkz. Ouz, a.g.e.,290. 509 Bkz. Ouz, a.g.e., 300-309. 510 Nasihatname: Gerek dini gerek ahlaki konularda insanlara t vermek maksadyla yazlm iirlerdir. Bkz. Gzel, a.g.e., 586., Oguz, a.g.e., 304. 511 Duvaz- imam: On iki imamlarn isimlerinin anlmas ve onlara bal zelliklerin dile getirilmesi ile yazlan eserlerdir. Duazlar Alevi cemlerinde okunmas zorunlu olan nefeslerdendir. Bkz. Erman Artun, Dini-Tasavvufi Halk Edebiyat, Aka Yayynlar, Ankara, 2002, 105., 586., Oguz, a.g.e., 304. 512 athiye: Dinsel baz kurallar alaya alma, onlarn yanl yorumlanmasn eletiren iirlerdir. Alevi Bektailerin athiyeleri tarih boyunca ok eletirilmi, hatta dinsiz olarak grlmelerine sebep olmutur. Bkz. Oguz, a.g.e., 308.

Ali515, Vcutname516, Mnacat517, Methiye518, Nad- Muhammed Ali519, Nefes520, Hurufiyat521, Devriye522, Mahtel-i Hseyin - Mersiye523, Yaratlname524, Tarikatname - Erkanname525, stihraname526, Mansurname527, Yldzname528 diye adlandrlan trlere gre tasnif edilebilmektedir. Sz konusu tasnif sonucunda; toplam 132 adet iirden; 52 adet Nasihatname, 17 adet Duvaz- mam, 11 adet athiye, 8 adet Medetname, 8 adet Nutuk, 5 adet Nad- Ali, 5 adet Vcutname, 4 adet Mnacat, 4 adet Methiye, 4 adet Nad- Muhammed Ali, 3 adet Nefes, 2 adet Hurufiyat, 2 adet Devriye, 2 adet Mahtel-i Hseyin-Mersiye, 1 adet Yaratlname, 1 adet Tarikatname-Erkanname, 1 adet stihraname, 1 adet Mansurname, 1 adet Yldzname trnde iirler vardr. Sz konusu iirlerin iir numaralar aada konu balklar ile birlikte verilmitir. Nasihatname: 2, 3, 8, 13, 15, 17, 21, 22, 24, 35, 46, 49, 51, 74, 78, 79, 80, 91, 92, 93, 101, 103, 107, 110, 114, 118, 120, 122, 128, 130, 132, 134, 137, 138, 142, 143, 145, 146, 150, 155, 158, 162, 169, 171, 174, 175, 180, 181, 191, 194, 195, 197 nolu iirler. Duvaz- mam: 16, 18, 19, 30, 47, 50, 72, 77, 86, 109, 125, 129, 156, 168, 173, 186, 188 nolu iirler.

513

Medetname: Tanrdan ve st nitelikleri olduklar varlklardan yardm dileme, medet arama amacyla yazlm iirlerdir. Bkz. Artun, a.g.e, 104, Oguz, a.g.e., 309. 514 Nutuk: Tarikatn kural ve kaidelerinin yol da yeni olanlara anlatlmas ile ilgili iirlerdir. Bkz. Artun, a.g.e, 96, Oguz, a.g.e., 306. 515 Nad- Ali - Faziletnameler: Hz. Alinin vasflarn ve zelliklerini vmek iin yazlm eserlerdir. Bkz. Gzel, a.g.e., 535. 516 Vcutname: Kiiolu yaradln dini bilgiler ve tbbi bilgilerden de yararlanarak beden zerinden delillendirmeye almasdr. Bkz. Gzel, a.g.e., 583. 517 Mnacaat: Yalvarma, dua af anlamlarna gelir bu sebeplerle yazlm iirlerdir. Bkz. Gzel, a.g.e., 531. 518 Methiye: Bir ulu kiinin vlmesi ve onun st meziyetlerinin dile getirilmesidir. Bkz. Gzel, a.g.e., 568. 519 Nad- Muhammed Ali: Hz. Muhammet ve Hz. Alinin birliktelii, insanla yayd birletirici hal zerine yazlm iirlerdir. Bkz. Gzel, a.g.e., 535. 520 Nefes: Bektai inancnda Vahdeti vcut dncesini ileyen iirleridir. Bkz. Gzel, a.g.e., 525. 521 Hurufiyat: Huruf harf demektir, harflerin anlamlar ve iaret ettii seslerle ilgili iirlerdir. Bilginin rumuzlarla aktarlmasna imkn salar. Bu konuda bektailerin bu adla bir adlandrmalar vardr. Bkz. Ali hsan Akta 3. Grme 522 Devriye: Yaradln bir tekml izgisi zerinde deiimini anlatan iirlerdir. iirlerin genel manas tekmle vurgu yapmasdr. Bkz. Gzel, a.g.e., 322. 523 Maktel-i Hseyin-Mersiye: Hz. Hseyinin ahadeti ve Kerbela katliam zerine yazlm at tr iirlerdir. Bkz. Gzel, a.g.e., 575. 524 Yaratlname: Yaradl ve insann var oluu hakknda bilgiler verilen iirlerdir. Bu konuda bektailerin bu adla bir adlandrmalar vardr. Bkz. Ali hsan Akta 3. Grme 525 Tarikatname-Erkanname: Yolun kurallarnn yola yeni giren kiilere anlatmak iin yazlm eserlerdir. Bkz. Gzel, a.g.e., 626. 526 stihracname: Anlam karma, gelecei grme anlamlar vardr. Gelecekle ilgili bilgilerin verildiine inanlan veya gelecekle ilgili bilginin sembollerle aktarld iirlerdir. Bkz. Gzel, a.g.e., 610. 527 Mansurname: Hallac- Mansur rerine ve onun Enel Hak dncesi zerine yazlm iirlerdir. Bkz. Gzel, a.g.e., 603. 528 Yldzname: Gkteki yldzlarn bir ka veya bir zerine yazlm iirlerdir. Bu konuda bektailerin bu adla bir adlandrmalar vardr. Bkz. Ali hsan Akta 3. Grme

athiye: 11, 37, 100, 117, 127, 135, 152, 161, 178, 193, 198 nolu iirler. Medetname: 29, 94, 115, 126, 183, 185, 187, 189 nolu iirler. Nutuk: 108, 116, 151, 153, 159, 176, 179, 182 nolu iirler. Nad- Ali: 1, 34, 54, 71, 184 nolu iirler. Vcutname: 27, 28, 165, 172, 190 nolu iirler. Mnacat: 60, 61, 83, 123 nolu iirler. Methiye: 84, 113, 166, 177 nolu iirler. Nad- Muhammed Ali: 25, 59, 68, 70 nolu iirler. Nefes: 73, 97, 98 nolu iirler. Hurufiyat: 38, 147 nolu iirler. Devriye: 58, 69 nolu iirler. Mahtel-i Hseyin-Mersiye: 111, 149 nolu iirler. Yaratlname: 76 nolu iir. Tarikatname-Erkanname: 55 nolu iir. stihraname: 170 nolu iir. Mansurname: 139 nolu iir. Yldzname: 42 nolu iir. Dervi Ruhann iirlerinin konularna gre snflandrlmasnda gerek ak, gerek tekke iir gelenei balamnda deerlendirme yapmak bir zorunluluk olmutur. nk iirler ierik bakmndan bu iki trnde zelliklerini yanstmaktadr. Anlalmasnn kolayl asndan byle bir snflandrmann daha kolay olaca varsaylmtr. Bununla birlikte iirlerin ana temalarnn belirlenmesi, snflandrma gln aacak ve snflandrmay tamamlayacak bir unsur olarak dnlmtr. nk ana temalar ve onun hangi balk altnda snflandrldnn yan yana grlmesi yaplm olan bu snflandrmann anlalmasn kolaylatracaktr. Bu anlamyla iir Srasna Gre iirlerin Trleri ve Ana temasbal altnda aada kapsaml bir liste verilmitir. Listede ak iir tr ve tekke iir tr ayr ayr verilmi olup, her iki tr iinde deerlendirme imkan varsa her iki trde de nasl snflandrldklar belirtilmitir.

5.2.2.3. iir Srasna Gre iirlerin Trleri ve Ana temas. 1. Gnlnde Bir Ak Ali Olduka Tekke iiri Trlerinden: Nad- Ali, Ana Temas: Hz. Ali aknn nemi. 2. Kardelik Sevgisi Candadr Canda Tekke iiri Trlerinden: Nasihatname, Ana Temas: Kardelik zerine. 3. Sakla Gevheri Deme Aman Ha Tekke iiri Trlerinden: Nasihatname, Ana Temas: Bilgiyi hak edenle payla ve paylamada dikkatli ol. 4. Kem mi Baktm A Gzlerim Gr Ala Ak iiri Trlerinden: At, Ana Temas: lml oluu hakknda, yaknma. 5. Muhannet Suyundan emem Asla Ak iiri Trlerinden: Talama, Ana Temas: Kendi dnya grn aklyor. 6. G Ederim Benli Blbl Alama Ak iiri Trlerinden: Gzelleme, Ana Temas: lm hakknda benli dilbere. 7. Gel Alama Benli Yavrum Alama Ak iiri Trlerinden: Gzelleme, Ana Temas: lm hakknda benli dilbere. 8. Susuz Brakma Brakma Tekke iiri Trlerinden: Nasihatname, Ana Temas: Paylama ve vermek zerine 9. Yzndeki Olan Beni Unutma Ak iiri Trlerinden: Gzelleme, Ana Temas: Sevdiine akn anlatr. 10. Hakkn Helal Eyle Ey Nazl Ana Ak iiri Trlerinden: At, Ana Temas: Annesine iir, dnyann lml olduuna dair. 11. Hekim Sandm neciyi A Dedi Bana Ak iiri Trlerinden: Talama, Tekke iiri Trlerinden: athiye, Ana Temas: Yol zerinde hizmet verirken karlat yanl iler ve eletirileri. 12. Padiahlk Diyen Vah Cana Cana Ak iiri Trlerinden: Talama, Ana Temas: Din adna insanlar kandranlarn eletirisi, din smrs hakknda. 13. Yanar Ak Atei Yana Gel Yana Tekke iiri Trlerinden: Nasihatname, Ana Temas: Yol iindeki hizmeti ve durumu hakknda bilgilendirme, lm ile de ilgili 14. Yetim Kuzularm Kald Bir Yana Ak iiri Trlerinden: At, Ana Temas: Kznn lmn zerine bir yaknma. 15. Satma Bilmeyene Der syana Tekke iiri Trlerinden: Nasihatname, Ana Temas: Yolda hizmet verirken d ile ii bir olmayan insanlara dikkat etmek. 16. Tevrat u Sinemde ahn Akna Tekke iiri Trlerinden: Duvaz- mam, Ana Temas: 12 imamlarn ismini sayarak aha yalvarmak. 17. ekerim Bu Derdi ahn Akna Tekke iiri Trlerinden: Nasihatname, Ana Temas: Hz. Aliye ve yola methiye. 18. Bala Bizleri ahn Akna Tekke iiri Trlerinden: Duvak- mam, Ana Temas: 12 imamlarn ismini sayarak yalvarmak. 19. Esirge Bizleri ahn Akna

Tekke iiri Trlerinden: Duvak- mam, Ana Temas: 12 imamlarn ismini sayarak yalvarmak. 20. leriyi Grmezse Vah Ona k iiri Trlerinden: Talama, Ana Temas: Ruhsal yolda karlalan glkler ve din adamlarna eletiri. 21. Birlii Bilmeyen Girmez Katara k iiri Trlerinden: Talama, Tekke iiri Trlerinden: Nasihatname, Ana Temas: Hz. demle balayan insanln ruhsal yaamn anlatp, baz yaplmamas gerekenleri rnekliyor. 22. Gizlemi Kendini Vara Bak Vara Tekke iiri Trlerinden: Nasihatname, Ana Temas: Yolun tarikat boyutunun manas hakknda baz belirlemeler. 23. Nidam Benim Gnlm Kaldktan Sonra Ak iiri Trlerinden: Talama, Ana Temas: Kendisini seven gzkenlerin hatalarn anlatma, eletiri. 24. Ayplama Sakn Gelmesin Baa Ak iiri Trlerinden: Talama, Tekke iiri Trlerinden: Nasihatname, Ana Temas: Yol iindeki baz hatalar dile getirme ve yarglamann yanlln sylemek. 25. Can Ali Canan Muhammet Tekke iiri Trlerinden: Net- Muhammet-Ali, Ana Temas: Hz. Ali ile Hz. Muhammedin birlii ve yol zerindeki etkileri 26. Gnller Yanarak ahn Sznde Ak iiri Trlerinden: Gzelleme, Ana Temas: Soyunun nereden geldiini anlatyor. 27. Hakikat Yolcusu Meydana Gele Tekke iiri Trlerinden: Vcutname, Ana Temas: Yaradl, dnyaya geli, tekml, ruh g anlatlyor. 28. Dosta Vermek in Duyuldu Bile Tekke iiri Trlerinden: Vcutname, Ana Temas: Yaratl anlatlyor, vcudun olumas anlatlr. 29. Yeti ah Muhammet Ali mdat Eyle Tekke iiri Trlerinden: Medetname, Ana Temas: Hz. Muhammet ve Hz. Aliye yakar ve yardm beklemek. 30. Medet Mrvet Pirim Sen mdat Eyle Tekke iiri Trlerinden: Duvaz- mam, Ana Temas: Vcut azalar ilikisi zerinden duvaz- imam syleyip yalvarmak. 31. Benli Dilber Benlerinin Akna Ak iiri Trlerinden: Gzelleme, Ana Temas: Sevgiliye sitem, benli dilbere dair. 32. Nice Hayr Dese Ona Fayda Ne Ak iiri Trlerinden: Talama, Ana Temas: Dinsel dnceyi kullanan insanlarn eletirisi, asl insan olmann nemi. 33. Bakmaz Msn Sular Akar Engine Ak iiri Trlerinden: Talama, Ana Temas: Fakirler ve fakirlik zerine. 34. Ali'dr Aleme Allah Tekke iiri Trlerinden: Net- Ali, Ana Temas: Hz. Ali'nin nemi ve tanr olduunun aklanmas Viraninin deyilerine benzer. 35. Birleti Deryalar Kalan Olmad

Tekke iiri Trlerinden: Nasihatname, Ana Temas: Yol iinde kendi ii ve bu iini yapmasndaki engeller anlatlr. Kul fakr ve zde ders almasndan bahseder. 36. Sende Bencileyin Yar mi Alad Ak iiri Trlerinden: Gzelleme, Ana Temas: An yol iindeki durumu blble benzetilip anlatlm. 37. Evvel Rehber Yol Bulmal Ak iiri Trlerinden: Talama, Tekke iiri Trlerinden: athiye, Ana Temas: Dede pir hoca eletirisi, zn temizlenmesi vurgusu. 38. Lam Elif Ye le Yaratmad m? Tekke iiri Trlerinden: Hurufiyat, Ana Temas: Arapa harflerin tasavvuf iindeki anlamna gre, yaradl anlatan bir iir. 39. Uurdum Elimden Gl Yzl Can Ak iiri Trlerinden: At, Ana Temas: Kendi lm haberi zerine gibi bir yazm. Sanki lecekmi gibi bir anlatm. 40. lm Sana Derman Bulamam Gayr Ak iiri Trlerinden: At, Ana Temas: lm ve cenaze ilerinin detay hakknda. 41. Artk Bu Cihanda Glemem Gayr Ak iiri Trlerinden: Koaklama, Ana Temas: Yol iinde hilebazlara, dneklere ramen nasl hizmet edebilecei hakknda. 42. Benim Var Yldzm lker Yldz Ak iiri Trlerinden: Gzelleme, Tekke iiri Trlerinden: Yldzname, Ana Temas: lker yldz hakknda bir methiye, buradaki yldz bir kadn da olabilir. 43. Slam Zindan Oldu Gurbet El Gibi Ak iiri Trlerinden: Gzelleme, Ana Temas: Hasretlik zerine, gurbet ve glkleri zerine. 44. Estirdin Cihana Beni Yel Gibi Ak iiri Trlerinden: Gzelleme, Ana Temas: Sevdiine kendini anlatp, sevdiini belirtip, kymetinin bilinmesini bekliyor. 45. Gzel Bana Dedi Bayram Ay Gibi Ak iiri Trlerinden: Gzelleme, Ana Temas: Sevdiinin soyluluu ve gzelliinin methi. 46. Hak Dedi Adem'e Asla Dnmedi Tekke iiri Trlerinden: Nasihatname, Ana Temas: nsann ruhsal mcadelesi ve farkl kalp hesaplar ve iblis hakknda. 47. Bu Canma Sefa Geldi Tekke iiri Trlerinden: Duvaz- mam, Ana Temas: Oniki imamlar vastasyla yol iindeki memnuniyeti anlatr. 48. Gzelin Sevdas Bama Geldi Ak iiri Trlerinden: Gzelleme, Ana Temas: Ak olann gc ve sevgisi hakknda. 49. Gerek Ak Olan Kuluna Geldi Tekke iiri Trlerinden: Nasihatname, Ana Temas: Yol iinde hizmet yaparken dikkat edilmesi gereken unsurlar. 50. Muhammet smi Taba le Geldi Tekke iiri Trlerinden: Duvaz- mam - Cavidan lmi, Ana Temas: Vcudun azalarndaki anlamla on iki imam arasnda balant yaplarak anlatmak. 51. Yarin Zikrullah zme Geldi

Tekke iiri Trlerinden: Nasihatname, Ana Temas: Yol iinde hizmet yaparken karlatklar ve olabilecekler. 52. Arzeyledim Yarim Gresim Geldi Ak iiri Trlerinden: Gzelleme, Ana Temas: Yarinin gzellii iler yol iindeki gzellii benzetiriyor. 53. Yr Benli Blbl Bahar Yaz Geldi Ak iiri Trlerinden: Gzelleme, Ana Temas: Benli dilber zerinden yar aknn anlatm. akn yaanma mevsimi geldi der. 54. Hakkn Bin Bir smi Ali'dir Ali Tekke iiri Trlerinden: Nat- Ali, Fatiha Suresi, Ana Temas: Hz. Alinin zellikleri fatiha suresinin ierii ile birletirilip anlatlr. 55. Evvel Niyet Edip zn Bilmeli Tekke iiri Trlerinden: Erkanname, Ana Temas: Yol iindeki on iki hizmetin nasl yaplacann anlatm. 56. akr Benli Dilber Gzler Srmeli Ak iiri Trlerinden: Gzelleme, Ana Temas: Benli dilber ve ak ile ilgili cokulu bir anlatm. 57. Bilmem Kim letir Yol Dertli Dertli Ak iiri Trlerinden: Gzelleme, Ana Temas: Hasret ve gurbet zerine. 58. Balta le Kazma le Rende mi? Tekke iiri Trlerinden: Devriye, Ana Temas: Drt anasrdan olma ve yaratl zerine. 59. Can Muhammet Ali Can Deil mi? Tekke iiri Trlerinden: Nasihatname- Nat, Ana Temas: Hz Muhammet ve Hz Alinin kurduu yolun birlii ycelii zerine. 60. Diller Merhamet Etmez mi? Tekke iiri Trlerinden: Yalvarma, Mnacaat, Ana Temas: Yol iin yaad zorluklar ve hatalardan dolay merhamet iin yalvarmak. 61. Sene Yetmi Dileim Var Bilmez mi? Tekke iiri Trlerinden: Yalvarma, Mnacat, Ana Temas: Yol ii eksiklikten dolay yalvarmak ve af dilemek. 62. Dnmem krarmdan Sar Beni Beni Ak iiri Trlerinden: Gzelleme, Ana Temas: Sevdiine hasretini ve akn dile getirmesi. 63. Sevdas Alatt Zar Etti Beni Ak iiri Trlerinden: Gzelleme, Ana Temas: Benli dilbere sevdas hakknda. 64. Yumak Yumak Etti Yolda Ak Beni Ak iiri Trlerinden: Gzelleme, Ana Temas: Ak zerine akn kendisini ne hale getirdiine dair. 65. Dostun Hileleri Yaralar Beni Ak iiri Trlerinden: Talama, Ana Temas: Dost diye bildiklerinin olumsuzluklar zerine eletirel bir deerlendirme. 66. O irin Dillere Kurban Et Beni Ak iiri Trlerinden: Gzelleme, Ana Temas: Sevdiine karlaabilecei glkleri ve yannda olmasn beklediini anlatmas 67. Kara Gne Ik Doar Yar Nenni Ak iiri Trlerinden: Gzelleme, Ana Temas: Evlad ile ilgili gurbet acsn dile getirmesi.

68. Yaramz Muhammet Ali Yaresi Tekke iiri Trlerinden: Nat- Muhammet Ali, Ana Temas: Hz. Muhammet le Hz. Alinin vasflar ve kozmik nemleri hakknda. 69. Bir Huri Var Bana Peh Dedi Geti Ak iiri Trlerinden: Talama, Tekke iiri Trlerinden: Devriye, Ana Temas: Peygamber ve velilerden rnekle gereklik yolunun geliimini anlatr. 70. Yol Muhammet Ali Deyi Tekke iiri Trlerinden: Nat-Muhammet-Ali, Ana Temas: Gereklik yolu ile hz. muhammet ve hz. ali arasndaki balant zerine. 71. aha Yandm Ali Yar Deyi Tekke iiri Trlerinden: Nat- Ali, Methiye, Ana Temas: Hz. Alinin nemi ve Alinin yolun sahibi olduu vurgusunun yaplmas. 72. Senin smin Nurun Var Etti Bizi Tekke iiri Trlerinden: Duvaz- mam, Ana Temas: Oniki imamlar araclyla yola ballk duas yapyor. 73. Hak Muhammet Ali Var Etti Bizi Tekke iiri Trlerinden: Fatiha Suresi, Ana Temas: Fatiha Suresi zerinden yol ii bir yorum. 74. Zinciri Boynuma Balaman Bizi Ak iiri Trlerinden: Talama, Tekke iiri Trlerinden: Nasihatname, Ana Temas: Din adna insanlar kullanan gruplar eletiri ve Atatrk vurgusu. 75. Dostlar Karalanp Unutmam Bizi Ak iiri Trlerinden: Gzelleme, Ana Temas: Dostluk ve gerekleri zerine. 76. Yz Yirmi Drt Bin Nebisine Bak Tekke iiri Trlerinden: Yaratlname, Ana Temas: Kainat ve Hz. Adem'in yaratl ve bunu izleyen gerekler hakknda. 77. Adem Bir Aynadr Aynaya Bir Bak Tekke iiri Trlerinden: Duvaz- mam, Ana Temas: Adem'le balayp On ki imam zerinden yoldaki secde meselesi. 78. Yaramza Melhem Olman m Felek Ak iiri Trlerinden: Gzelleme, Tekke iiri Trlerinden: Nasihatname, Ana Temas: Felee sitem ve hayatn yknden tr yaknma. 79. Glem Dedim Bir Gn Gldrmen Felek Ak iiri Trlerinden: Gzelleme, Tekke iiri Trlerinden: Nasihatname, Ana Temas: Felee sitem ve gcnn stnde bir ykn altnda olduu fikri. 80. Beni Dilden Dile Dil Ettin Felek Ak iiri Trlerinden: Talama, Tekke iiri Trlerinden: Nasihatname, Yakar, Ana Temas: Felein her yaptna kar bir oyunu olmas ve gerein g duruma dmesi. 81. Yoksa Sabredelim Ar m Gerek Ak iiri Trlerinden: Koaklama, Ana Temas: Ezilmek ve adaletsizlik karsnda ne yapmal. 82. Gler Yzle yi Niyetlik Gerek Ak iiri Trlerinden: Gzelleme, Ana Temas: yi niyet ve gzel szllk zerine. 83. Seher Karaolan Yardmna Gel Tekke iiri Trlerinden: Mnacat, Yakar, Ana Temas: Karaolan iin erenlerden yardm istiyor. 84. Pervane Olup da Yanarm Gzel

Tekke iiri Trlerinden: Methiye, Ana Temas: Yol zerinde gzel olan her eyin metinin yaplmas. 85. Ayr Myz Senden Gl Yzl Babam Ak iiri Trlerinden: At, Ana Temas: Babas vefat edince ona dair duygular ve zlemlerini dile getirmesi. 86. Halim Sana Malum Car Sefam Sefam Tekke iiri Trlerinden: Duvaz- mam, Ana Temas: Sefa Efendi zerinden On ki mamlar da birletirerek yol iin bir dua. 87. Artt Ak Ateim Gel Mevlam Leylam Ak iiri Trlerinden: Gzelleme, Ana Temas: Mevla le Leylann birliini ak ile anlatmak. 88. Ben Gurbete Dayanamam Ak iiri Trlerinden: Gzelleme, Ana Temas: Yar sevmek, yar ile olmak ve yolda durmak. 89. ahbaz Msn Yavrum t Durnam Durnam Ak iiri Trlerinden: Gzelleme, Ana Temas: Gelini Glsm Ika kz iken etmi kynde grp yazd iir. 90. Yar Zlfn Can Evime Balasam Ak iiri Trlerinden: Gzelleme, Ana Temas: Sevdiine istekleri ve sevgisini sunmas hakknda. 91. Sarrafta Terazi Tartlamadm Ak iiri Trlerinden: Talama, Tekke iiri Trlerinden: Nasihatname, Ana Temas: Kendisinin yol iinde hep yanl anlald, zle anlalmad hakknda. 92. Kalbi Katlara Doyuramadm Ak iiri Trlerinden: Talama, Tekke iiri Trlerinden: Nasihatname, Ana Temas: Yapmak istedii bir ok eyi yapamad iin insanlarn nasiplenemediine dair. 93. Derdime Derman Diye Yine Dert Aldm Tekke iiri Trlerinden: Nasihatname, Ana Temas: Derdin yolda sermaye olduunu ve onu gelitirdiini anlatmas. 94. Derdimize Derman Oluver ahm Tekke iiri Trlerinden: Medetname, Ana Temas: Medetname, aha dertlerinden dolay yalvarma ve are dileme. 95. yi Niyet le Birlik Olalm Ak iiri Trlerinden: Gzelleme, Ana Temas: lke sorunlarna zm nerisi, birlik partisini gryor ve akrosti iir yapyor. 96. Ben Bir Kulum Yalvarrm Cananm Ak iiri Trlerinden: Gzelleme, Ana Temas: Sefil Kurban dostuna kendisi ile ilikisi hakknda aklama yapyor. 97. Bu ah Cemaline Benzer Cananm Tekke iiri Trlerinden: Nefes, Ana Temas: Allah hakknda, Dervi Ruhann grleri ve aklamalar. 98. Dedi ki Allah Birdir Varm Tekke iiri Trlerinden: Nasihatname, Buyurdu, Dedi kili iir, Ana Temas: arapa ayet ve hadislerinin dervie aklanmas. 99. Hakikat Ehline Sz Kzm Kzm Ak iiri Trlerinden: Gzelleme, Ana Temas: gelini Glsm Ika nasihat ve soyunu aklamas. 100. Gcm Yetmediin Zaptedemedim

Ak iiri Trlerinden: Talama, Tekke iiri Trlerinden: athiye, Ana Temas: Yol iindeki hizmetlerini obanlk rnei ile glmece tarznda anlatyor. 101. Bari u Dnyaya Gelmese dim Tekke iiri Trlerinden: Nasihatname, Ana Temas: Karlat glklere sitem ve anlalmad zerine. 102. Kuzalan Kynde Dnyaya Geldim Ak iiri Trlerinden: Gzelleme, Ana Temas: iir vastasyla hayatn anlatyor. 103. smimce Hkmn Olsa Dutar Giderdim Tekke iiri Trlerinden: Nasihatname, Ana Temas: Elinde insanln dzenlenmesi hakknda yetkisi olsa yapmay dnd eyler. 104. Verdiin krarda Dursan Sevdiim Ak iiri Trlerinden: Gzelleme, Ana Temas: Sevdiini zlemek ve hasret zerine. 105. ardm Hasretle Gel Alim Alim Ak iiri Trlerinden: Gzelleme, Ana Temas: Ali isimli bir sevdiine hasretini dile getirmesi. 106. Allah Muhammetin Emrin Bilelim Ak iiri Trlerinden: Gzelleme, Ana Temas: Dnde kna yakmak iin sylenmi bir deyi. 107. Herkesin Bir Can Vardr Bilelim Tekke iiri Trlerinden: Nasihatname, Ana Temas: yi insan olmak iin gerekenler hakknda. 108. eriat artyla Tuttu Temelim Tekke iiri Trlerinden: Nutuk, Tarikatname, Ana Temas: eriat ve tarikat aamalar hakknda ki temel bilgileri anlatyor. 109. Medet syanmz Af Eyle Benim Tekke iiri Trlerinden: Duvaz- mam, Ana Temas: On ki mamlar zerinden yol iinde yakar. 110. Yemin Ettim Bir Karar Gderim Ak iiri Trlerinden: Koaklama, Tekke iiri Trlerinden: Nasihatname, Ana Temas: Hak, insanlk ve vatan hakknda. 111. Yarelerim Yarelerim Ak iiri Trlerinden: At, Tekke iiri Trlerinden: Maktel- Hseyin, Mersiye, Ana Temas: Hz. Hseyine duyulan ac dile getiriliyor. 112. Blbl Gibi Feryat Figan Eylerim Ak iiri Trlerinden: Gzelleme, Ana Temas: Sevdiinden ayrlmay yorumlamas. 113. Hnkar Hac Bekta Pirimiz Bizim Ak iiri Trlerinden: Koaklama, Tekke iiri Trlerinden: Methiye, Ana Temas: Hnkar Hac Bekta Veli ve dncesi hakknda bir belirleme. 114. Artk Bu Sitemi ekemez Oldum Ak iiri Trlerinden: Talama, Tekke iiri Trlerinden: Nasihatname, Ana Temas: Yol iinde karlat zorluklar ve yapmak isteyip yapamadklar. 115. Kendim Aldm Kendim Buldum Tekke iiri Trlerinden: Medetname, Ana Temas: Yol iinde gsz kalp hizmet edemedii iin yalvaryor g diliyor. 116. Sanrdm Kendimi Cennetlik Kulum

Tekke iiri Trlerinden: Nutuk, Tarikatname, Ana Temas: eriat aamasndan tarikat aamasna geiini ve ibadetin zn anlatyor. 117. Hak Bendedir Ben Bir Kulum Ak iiri Trlerinden: Talama, Tekke iiri Trlerinden: athiye, Ana Temas: Yobazlar ve onlarn eletirisi zerine. 118. ekerim Bu Derdi Bilemiyorum Tekke iiri Trlerinden: Nasihatname, Ana Temas: Yol iinde yapt durumlar ve eksiklikleri zerine. 119. Engel Var Arada Gremiyorum Ak iiri Trlerinden: Gzelleme, Ana Temas: Yar hasreti ve sevgisi zerine. 120. Bin Grsem De Bir An Gremiyorum Tekke iiri Trlerinden: Nasihatname, Ana Temas: nanlan yere sk inanlmasn tlemek, ayrla tahamml salk vermek. 121. Can Ehli Dostlar Grmektir Arzum Ak iiri Trlerinden: Gzelleme, Ana Temas: Dostluk stne ve dostlarna bir hitap. 122. Gel Bu Halimizi Sen Gr Ak iiri Trlerinden: Talama, Tekke iiri Trlerinden: Nasihatname, Ana Temas: Yol iinde anlalmad, hak etmedii yerlere drld ve geri kald. 123. Mahrum Etme Dergahndan Tekke iiri Trlerinden: Mnacat, Ana Temas: Dergahtan, yoldan ayrlmamas, dosdoru yolda sabitlenmesi hakknda yalvarma. 124. Anne Ve Babann Sebebi Bir Han Ak iiri Trlerinden: Koaklama, Ana Temas: Dnyaya geli vatan ve hrriyet zerine. 125. Nur le Kurulmutur Bu Cihan Tekke iiri Trlerinden: Duvaz- mam, Vcutname, Ana Temas: Yaratl ile balayp vcut zerinden oniki imam anlatlyor. 126. ahm El Aman El Aman Tekke iiri Trlerinden: Mnacat, Medetname, Ana Temas: Gerek kendisi gerek insanlk iin aha yalvaryor. 127. Laden Der Yaman Ha Yaman Ak iiri Trlerinden: Talama, Tekke iiri Trlerinden: athiye, Ana Temas: Din adna yaplan cahilliklerin sonunu anlatp uyaryor. 128. Divaneyim Hak Yolunda ahnan Ak iiri Trlerinden: Koaklama, Tekke iiri Trlerinden: Nasihatname, Ana Temas: Yola ball ve nasl hep iyiyi bulup uyguladn anlatyor. 129. Hak Muhammet Ali Ezel Varnan Tekke iiri Trlerinden: Duvaz- mam, Ana Temas: Hac Bekta ocuklar efendileri oniki imama benzeterek anlatmay denemi. 130. Bu Dertlere Derman Versen Yareden Tekke iiri Trlerinden: Nasihatname Ve Yalvarmak, Ana Temas: Yareden sz ile Yaradan benzemesinden yararlanarak nasihat vermek. 131. El Elinden Al Elinden Ak iiri Trlerinden: Gzelleme, Ana Temas: Kendisine yaplacak her eyin dost elinden olmasn istediini anlatr. 132. Yar Elinden Yar Elinden

Ak iiri Trlerinden: Gzelleme, Tekke iiri Trlerinden: Nasihatname, Ana Temas: Yar sevdasnn kendinde yarattklarndan bahsediyor. 133. ile Biz are Bizden Ak iiri Trlerinden: At, Ana Temas: Dert zerine ve Ali Haydarn lmesi ile balant. 134. nsanl Karde Grdm Gznen Ak iiri Trlerinden: Koaklama, Tekke iiri Trlerinden: Nasihatname, Ana Temas: nsanlk duygusu ve bunun uygulamasn kendi zerinden rnekleyerek anlatmak. 135. Yeraltnda Ecinni Var Sanmayn Ak iiri Trlerinden: Talama, Tekke iiri Trlerinden: athiye, Ana Temas: Nasihat, Dinde isel gelimeyi nemsemek, ekil ve bo inanlar brakmak. 136. Yavrum Gle Gle Gidip Gelesin Ak iiri Trlerinden: At, Ana Temas: ocuunu gurbete uurluyor onu iyi niyetleri ile yolluyor. 137. Ezel Verdiimiz krar lmesin Ak iiri Trlerinden: Gzelleme, Tekke iiri Trlerinden: Nasihatname, Ana Temas: Yolda nasl gidilmesi konusunda gncel rneklerle sslenmi nasihatler. 138. Ykma Gnl ncinmesin Ak iiri Trlerinden: Gzelleme, Tekke iiri Trlerinden: Nasihatname, Ana Temas: Gnln ok nemli olduunu rneklerle aklar ve gnl ykmay yasaklar. 139. Deyim Ki Cihanda Sen Deilmisin Ak iiri Trlerinden: Gzelleme, Tekke iiri Trlerinden: Mansurname, Ana Temas: Yaratc ile konuma ve Mansur tarz bir kendini fark etme var. 140. Soran Dostlarma Selam Eyleyin Ak iiri Trlerinden: Gzelleme, Ana Temas: Dost ve yarenleri ile ayrlk, hasret ve birlik zerine turnalar kullanarak anlatm. 141. Turnalar Yarene Selam Syleyin Ak iiri Trlerinden: Gzelleme, Ana Temas: Turnalar araclyla ee dosta selam sylyor, beklentilerini dile getiriyor. 142. Bana Ka Eip De Bakp Gitmeyin Ak iiri Trlerinden: Talama, Tekke iiri Trlerinden: Nasihatname, Ana Temas: Kendisini yarglamadan nce anlalmasnn gerektiini sylyor. 143. Sabredelim Gnl Selamet Olsun Ak iiri Trlerinden: Koaklama, Tekke iiri Trlerinden: Nasihatname, Sabr, Ana Temas: Sabr ile her gln altndan kalklr. 144. Uzattm Elimi El Garip Garip Ak iiri Trlerinden: Gzelleme, Ana Temas: Sevdiinden ayrld iin yalnz kalm garipliini anlatyor. 145. Bir Sadk Dostumu Bulana Kadar Ak iiri Trlerinden: Gzelleme, Tekke iiri Trlerinden: Nasihatname, Ana Temas: Ak olup yolda gzel ve dost sevmek ile ilgili. 146. Yr Bir Katara lene Kadar Ak iiri Trlerinden: Gzelleme, Tekke iiri Trlerinden: Nasihatname, Ana Temas: Yol iinde anlatlan hal ve gzellikler 147. Be Bun Gnlerde Cah Haydar Haydar Tekke iiri Trlerinden: Hurufatname, Ana Temas: Harflerin olas anlamlarna gre tasavvufi aklama getirilmi.

148. Al Yeil Brnm Turnalar Ak iiri Trlerinden: Koaklama, Ana Temas: Turnalar zerinden evre yerleim birimlerindeki erenlere selam gnderir. 149. Yandm Susuzluktan Cierim Szlar Ak iiri Trlerinden: At, Tekke iiri Trlerinden: Maktel-i Hseyin, Ana Temas: Hz. Hseyinin bana gelenler gnmz dili ile anlatlyor. 150. Alveriini Yazanlar da Var Tekke iiri Trlerinden: Nasihatname, Ana Temas: Yola girecek birine yolda neler olduunu anlatp ve tavsiyelerde bulunur. 151. Seni Dilden Dile Satanlar da Var Tekke iiri Trlerinden: Nutuk, Ana Temas: Hakk bilmek, doru szllk gibi ahlaki kurallar gerekelendirilerek anlatlr. 152. nsanlar Kardetir Dmana Ne Var Ak iiri Trlerinden: Talama, Tekke iiri Trlerinden: athiye, Ana Temas: Dinsel banazlar inanlar temelinde rneklerle eletirilir. 153. Ne Dedemiz Belli Babamz m Var Ak iiri Trlerinden: Talama, Tekke iiri Trlerinden: Nasihatname, Nutuk, Ana Temas: Hakka doru giden yolda dinsellik adna kurulan engelleri rnekler, eletirir. 154. Sana Nice Yananlar Var Ak iiri Trlerinden: Gzelleme, Ana Temas: Yarini evresindeki tuzaklara, dost grnenlerin planlarna kar uyaryor. 155. Balarda Kopacak Trl Haller Var Ak iiri Trlerinden: Koaklama, Tekke iiri Trlerinden: Nasihatname, Ana Temas: Gelecek hakknda baz belirlemeler yapp, tler veriyor. 156. Seni Yourup Da Yapana Yalvar Tekke iiri Trlerinden: Duvaz- mam, Ana Temas: On ki mam ile yolda odaklanlacak kiileri ve zelliklerini anlatmak. 157. Huyu Gzel Yar Gzel Yar Ak iiri Trlerinden: Gzelleme, Ana Temas: Halk hikayelerinden sembollerle sevdiini vyor. 158. Onulmaz Yaralar Oyulur Gider Tekke iiri Trlerinden: Nasihatname, Ana Temas: Yol iindeki durumunu anlatp, nasl bir anlay iinde olduunu gsteriyor. 159. Hak Szn Tutmasa eker mi eker Tekke iiri Trlerinden: Nutuk, Ana Temas: Doru eylem yapldnda yolda en gerek yerlere ulalabilir. 160. Biz Gideriz Hoa Kaln Yarenler Ak iiri Trlerinden: At, Ana Temas: Dostlarndan ayrlrken, ayrlk ve hasret zerine syledii szler. 161. Nice Deccal akal D Eylediler. Ak iiri Trlerinden: Talama, Tekke iiri Trlerinden: athiye, Ana Temas: Doru yol iine karm olumsuzluklar eletirel ekilde syler. 162. Lisan Yamuruna Ban Aver Tekke iiri Trlerinden: Nasihatname, Ana Temas: Dosdoru yolda mritle menzil alnabileceini anlatp dier anlaylar eletirir. 163. Her Can Sevdii ahn ver Ak iiri Trlerinden: Gzelleme, Ana Temas: Aklk ve kavuma zerine. 164. Ne Olur Sevdiim Tek Bir Glver

Ak iiri Trlerinden: Gzelleme, Ana Temas: Sevdiinin glnn gzellii ve ona ne kadar yaktna dair. 165. Grdm Ar Yznden Canana Benzer Tekke iiri Trlerinden: Vcutname, Ana Temas: Vcut azalar zerinden tasavvufi belirlemeler yapar. 166. Kudret Kalemini Yazara Benzer Tekke iiri Trlerinden: Methiye, Ana Temas: Mridine sevgisini benzetmelerle anlatmas. 167. Birisi Aynmda Grene Benzer Ak iiri Trlerinden: Gzelleme, Ana Temas: Sevdiini gzel olan eylere benzeterek anlatr. 168. Hak Muhammet Ali Olduundandr Tekke iiri Trlerinden: Duvaz- mam, Ana Temas: Oniki mam zerinden nasihatler veriyor. 169. Ta Ezelden Gelen nmz Vardr Tekke iiri Trlerinden: Nasihatname, Ana Temas: Peygamberler tarihi zerinden gereklik yolunu anlatr. 170. Yetmi Biri Yeten Ali Saylr Tekke iiri Trlerinden: stihraname. Ana Temas: Gelecek ngrs 1971 den 2007ye kadar olacak olaylar anlatr. 171. sraf Etmek Aptallktr Ak iiri Trlerinden: Talama, Tekke iiri Trlerinden: Nasihatname, Ana Temas: sraf etmenin ktl hakknda bir aklama. 172. Fatma'dr Muhammet'tir Ali'dir Tekke iiri Trlerinden: Vcutname, Ana Temas: Kinatn yaratl varlk ile aklanm ve gerekelendirilmitir. 173. Hatice Fatma Virdime Gelir Tekke iiri Trlerinden: Duvaz- mam, Ana Temas: On ki mam zerinden an gerekletirme. 174. Yolumu Kesmeye Zorlayp Gelir Ak iiri Trlerinden: Gzelleme, Tekke iiri Trlerinden: Nasihatname, Ana Temas: Ak yolu iindeki durumunu anlatr. 175. Dilimde ah Zikri Szlp Gelir Ak iiri Trlerinden: Gzelleme, Tekke iiri Trlerinden: Nasihatname, Ana Temas: Kendisinin yol iinde eridii ve hak olduu hakknda belirlemeler. 176. Sabrl Kullara Selamet Gelir Tekke iiri Trlerinden: Nutuk, Ana Temas: Muharrem orucunun ne kadar nemli olduunu kantlamaya alyor. 177. Senemiz Yetmi Bir Olmu Gidiyor Tekke iiri Trlerinden: Methiye, Ana Temas: Mridini vyor ve nasl grdn anlatyor. 178. Fesatlar Geree km Gidiyor Ak iiri Trlerinden: Koaklama, Tekke iiri Trlerinden: athiye, Ana Temas: Kendinden ayr olanlar ciddi biimde eletiriyor. gerekliin zor zamanlardr. 179. Soyun Benliini Bire Gele Gr Tekke iiri Trlerinden: Nutuk, Ana Temas: Yol iindeki makamlar ve yaplacak hizmetleri anlatyor. 180. Bil ki Sevgi le Cihan Durulur

Ak iiri Trlerinden: Gzelleme, Tekke iiri Trlerinden: Nasihatname, Ana Temas: Sevgi ve akn kymeti zerine. yeniden domak iinde sevgi gerek der. 181. En Gzel Bir Mutluluktur Ak iiri Trlerinden: Gzelleme, Tekke iiri Trlerinden: Nasihatname, Ana Temas: Organ bann ycelii hakknda. 182. Sadk Dostlarna Sadk Kalrm Tekke iiri Trlerinden: Nutuk, Ana Temas: Yol iindeki sadklk makam hakknda aklamalar. 183. Canda Cananm Gel Yeti Tekke iiri Trlerinden: Medetname, Ana Temas: Mridine yalvaryor ve kendisini korumasn istiyor. 184. Pirim ah Merdan Alim Gel Yeti Tekke iiri Trlerinden: Nat- Ali, Medetname, Ana Temas: Hz. Aliden yardm istiyor ve onun vasflarn sayyor. 185. Hnkar Hac Bekta Veli'm Gel Yeti Tekke iiri Trlerinden: Methiye, Medetname, Ana Temas: Hac Bektatan yardm dilemek ve zelliklerini anlatmak. 186. ahm Ali Haydar Elaman Yeti Tekke iiri Trlerinden: Duvaz- mam, Medetname, Ana Temas: Oniki mamlardan yardm dilemek. 187. Garip Gnlmz Ardan Medet Tekke iiri Trlerinden: Medetname, Ana Temas: Peygamberlerin marifetlerinin dile getirilip yardm istenmesi. 188. Hak Muhammet Ali Elaman Medet Tekke iiri Trlerinden: Duvaz- mam, Medetname, Ana Temas: Oniki mamlar adna lerden yard bekliyor. 189. Eyp Gibi Derdi ekenden Medet Tekke iiri Trlerinden: Medetname, Ana Temas: Peygamber marifetleri anlatlarak onlardan yardm istiyor. 190. Marur Elini atm yle Yrd Tekke iiri Trlerinden: Vcutname, Ana Temas: Zihnindeki olay kt duygularn harbi olarak anlatyor. farkndal gsteriyor. 191. Gzellikler Bir Hal Olup Dounca Tekke iiri Trlerinden: Nasihatname, Ana Temas: Hak a olmak. 192. Ak ldrmeye Zar Eksik Olmaz Ak iiri Trlerinden: Gzelleme, Ana Temas: Ayrln ve an acs zerine. 193. Hak Cemale Yz Srmesi Zor Olmaz Ak iiri Trlerinden: Talama, Tekke iiri Trlerinden: athiye, Ana Temas: Cahillik ve din adna yanllklar eletirel olarak anlatr. 194. Temelde Terbiye Okumalyz Ak iiri Trlerinden: Gzelleme, Tekke iiri Trlerinden: Nasihatname, Ana Temas: Okumann ve eitimin nemi zerine. 195. Hakikatte Cann Hastasyz Biz Tekke iiri Trlerinden: Nasihatname, Ana Temas: Alemde olan her eyden haberdar olduunu bildirmesi, lker yldznn nemi. 196. Ekmek Nadir Ama Susuz Deiliz Ak iiri Trlerinden: Koaklama, Ana Temas: Yurt savunmas ve Trkiyenin bykl.

197. Anp Hayal Tutan Sefa Geldiniz Tekke iiri Trlerinden: Nasihatname, Ana Temas: Kendisinden bir ey renmeye gelenleri karlamas. 198. Bizler Her Esrarn Ser Askeriyiz Ak iiri Trlerinden: Talama, Tekke iiri Trlerinden: Nutuk, athiye, Ana Temas: Dincilik eletirisi zerinden drt kapnn anlatm ve baz tasavvufi aklamalar. Dervi Ruhan Alevi Bektai gelenei iindeki misyonunun gerei olarak hem gerek olmu hem de gerekleri dillendirmitir. Bu durum onun dnce insan olmasna da imkan salamtr. Dervi Ruhan iki yolla insanlara bilgi aktarmay denemitir. Birinci yolu, yaad hayat ile bir aktarm yapmak, ikincisi ise iirle aktarm yapmaktr. Bu ikisinde de bir dnce insan havas gzlenmektedir. lahi olann somut hayata yansmalarn izlemi ve insanlara ilahi olann gereklemesi hakknda, ahlaki olann doruluu hakknda telkinlerde bulunmutur. Bu durum kendisini bir dnce ve eylem adam klmtr. Sz konusu dncesi Alevi Bektai dervilik gelenei iinde anlamldr ve toplumsal deimenin hzla yaand modern Trkiye iinde farkllamalar anlaml olmaktadr. Dervi Ruhan gelenekteki deimeyi hem istemi hem de deiimdeki arlklardan uzaklamtr. Dervi Ruhan hem yaam somut verilerle anlamaya alm hem de ilahi olanla ban kesmemitir. Dervi Ruhan hayatn tam iine katlm, yar sevmi, alm hayatta somut deneyimi nemsemi, bunun yannda kerbelann yasna sadk kalm, yol ulularn gzetlemi, yalvarm ve mistik deneyimlerler yaamtr. Dervi Ruhan Alevi Bektai dervilik geleneinin modernleme sreci iinde deiimi ve ortadan kalkmasnn anlalmas anlamnda nemli, gerek bir karekter olarak yaamtr.

5.3. DERV RUHANIN RLERNDEK FELSEF GR Alevi Bektai dervilik geleneinin bir temsilcisi olan Dervi Ruhan, kendi iinde sistemli, bir dnya grne sahiptir. Bu gr kitaplarda yazlabilecek, makale formatnda aktarlabilecek grler deildir. nk yaanrken kendiliinden oluan, kendiliinden ifade imkn bulan grlerdir. Derviler bir problemle karlatklarnda, nceden renmi olduklar reeteleri sunmazlar. Kiiye, olaya ve zamanna gre en ideal olan zm sunmaya alrlar. Bu nerdikleri zm nerileri, birilerinin iine yaramaz, zm btnn iine yarar. nk Alevi Bektai dervileri, btnn hak olduuna inanrlar. Hak ise yaratcnn en gzel hallerinden biridir. Onlarn rettikleri zmler mistik zmler gibi grnse de btnsel anlamda, ideal zmlerdir. Dervi Ruhan, Halk benim bymdr, Hak da benim btnmdr demitir. Bu sebeple, halka kar tevazu iinde olmu ve hak temelinde btn olarak insanl anlayarak, haktan yana tavr koymutur. Dervi Ruhann dnce dnyas kendisine ait iirlerin yorumlanmasyla rneklenebilir. Bu rneklendirmeye, Dervi Ruhann dilinden drmedii mam Ali akyla balamak yerinde olacaktr. Dervi Ruhana gre Hz. Ali tarih iinde bilindiinden ok daha baka bir varlktr. Ali anlay, kadim inanlardaki Hermes'e,

Mani inancndaki In oluna, amanlarn bahsettii Gk oluna benzer. Ona gre Ali ilahi olan her eyle balants olandr. Bunu u dizelerle anlatr. Gam yeme hey gnl bin derdin olsa Gnlnde bir ak Ali olduka sterse bu cihan dert ile dolsa Dnme zikrinde Ali olduka Sinemizde Alidendir yaremiz Btn derde Alidendir aremiz Alinin zikridir gnl hanemiz Bir aknan devran Ali olduka Aliyi grmeyen bakar kr olur Bu canmz hep Aliden sorulur Alisiz canlar hayvanda kalr Korkma Ik Ruhan Ali olduka Dervi Ruhan, Ali ak olduktan sonra, gamlanmann, kederlenmenin anlamszln dile getirir. Bu ak yle varl derinden sarar ki, cihann dert ile dolmas bile umurunda olmaz. Ali, dervie gre hem yaralayan hem de, yaray sarandr. Alinin kozmik grevi varl tekml ettirmektir. Bu tekml ettirme iinde, kendisi rnek insan davranlar ile varlklar ynlendirir. Kii, Alinin kinattaki fonksiyonunu sezdiinde, Tanrsal muradn iaretlerini de kavrar hale gelir. Aliyi fark etmek, dervie gre mistik yolculuktaki balangtr. Dervi bunu, Aliyi grmeyen bakar kr olur, diye bahseder ve bu maksad fark etmeyenin grmeden, bilmeden yaadklarn iddia eder. Dervi, Alinin varlktaki candan, sorumlu olduunu syleyerek, varlk alemindeki canllarn hiyerarik yapsndan bahseder ve bir aamadan baka aamaya geiin anahtarnn Ali de olduu anlatlr. Bu aamalar, mineralden, bitkilere, bitkilerden hayvanlara, hayvanlardan, beere, beerden insanladr. Dervi, Alinin yoklamasnda baarsz olann, Alinin bekledii donanma kavumayp, Ali yolunda olmayanlarn, hayvanda kalacan belirterek, varln yeniden bedenlenmesin de (reenkarnasyonunda), hayvan olarak aleme geleceini belirtmektedir. Ama Alinin hali ile halini koruyann korkmasnn bir gerei olmadn syler. Dervie gre Ali varlk aleminin sorumlusudur ve varln ilk grevi Alinin fonksiyonunun farkna varmaktr. Baka bir deyiinde de Hz. Muhammet ve Hz. Aliden bahseder. Ama bu bahsettikleri Muhammet, Ali yine bilinen anlamda peygamber ve halifeye benzemez. Dervi kozmik manada bir Muhammet ve Aliden bahseder. Tarihsel olarak dnyada yaayan Hz. Ali ve Hz. Muhammedin, ruhsal plandaki grnmlerinden bahseder. Bu deyiler ortodoks slam inancna gre, yanl deerlendirmelerin yapld szler olabilir. Ama derviler, ruhsal yolculuu dinlerin z ile ilikilendirirler. Dervie gre Muhammedle Ali, bir nurun iki farkl grnmdr. Bu manada, ayrlk, kltme ve bytme ikisi arasnda sz konusu deildir. Bunu deyiinde yle anlatr.

Dinleyin yarenler yaremiz vardr Yaramz Muhammet Ali yaresi Tartarlar cihan onlar bir srdr Terazi Muhammet Ali daras Muhammetdir mklmz yetiren Ali'dir ki ksmetimiz yetiren Onlar idi bu cihan gtren Muhammet gemidir Ali deryas Deryas topra ay gnei Cihanda grnen onlarn ba Muhammet Ali'nin ezel bir ya Muhammet youran Ali mayas Mayas birdir var da birdir ulesi birdir nuru da birdir Muhabbeti birdir srr da birdir Muhammet nebidir Ali hdas Hdamz Muhammet Ali deil mi Pirim Hac Bekta Veli deil mi Ik Ruhan onun kulu deil mi Muhammet temeldir Ali binas Dervi bir yaras olduundan bir derdi olduundan bahseder. Bu dert anlatlamad iin derttir. Bu dert insanlarn rendiinde, yanp kl olacaklar bir derttir. Bu dert Muhammed Alinin derdidir der. Bu dert varln Yaratcsna layk olma derdidir. Dervi, Muhammet Alinin, cihan srekli gzetlediklerini belirterek, ilerini sr ile gizli yaptklarn syler ve bu insanlar gzetleme iinde, Muhammedi prensiplerin Ali gibi uygulanmasndan sorumlu olunduunu, Terazi Muhammet Ali daras, ifadesiyle anlatr. Muhammedin sorunlar zmede yardmc olduunu, Alinin insanlara ksmet datan unsur olduunu belirterek, ikisinin birlikte cihan ynettiklerini iaret eder, Muhammedin dnyadan kurtuluu salayacak gemi olduunu, ama geminin Ali derinlii ve genilii ile yzebileceini, Muhammet gemidir Ali deryas dizesiyle anlatmaktadr. Dervi, deryann, topran, ayn gnein, onlar yansttn belirtir ve cihanda grnen her eyin onlardan bir para olduunu syler. Dervi Ruhsal Muhammet ile Ruhsal Alinin ezelde birlikte olduklarn ve ayn nurun iki farkl grntleri olduunu syleyerek, insanlk leminin yaratlmasnda, Ali ve Muhammet birliktelii Muhammet youran Ali mayas dizesi ile aklanmtr. Dervi buradan, Muhammedle Alinin birliine geer. Mayas da, var da, ulesi de, nuru da, muhabbeti de, srr da birdir der ve srr aklar. Dervie gre bu nurun nebilik fonksiyonu Muhammet, hdalk fonksiyonunun ise Ali olduunu, Muhammet nebidir Ali hdas, dizesiyle anlatr. Dervi ok zor konular youn bir biimde iledii bu deyiin de, birlik makamnda olan bu varlklarn, ortaklklarnn birbirine mal edilebileceini belirtip, kendisinin Muhammet ve Alinin kulu olduunu syleyerek, insan binasnn balangcnn

Muhammet, sonunun Ali olduunu, Muhammet temeldir Ali binas dizesiyle tespit ederek deyiini noktalar. Dervi Ruhann mistik anlaynda btn dinsel karakterlerin bir anlam vardr. Dervi, ruhsallk adna yaanan her eyle gereklik temelinde ilikisi olduunu dnr. Bu ilikide olan aslnda Mehmet Ali Ik deildir, onun ruhsal tecelliye mazhar olduu Ik Ruhandr. Bu sebeple dervi dinler tarihini ve peygamberleri, hak gzyle nasl anlamlandrldn aadaki deyiiyle aklar. Ne duvara ne aaca taparz Ta ezelden gelen nmz vardr Nuh tufan kopsa gnl yaparz Gruhu Naciden elimiz vardr Musann asas elinde beli Davuttan Sleyman olmutur belli Yunus ile ile eken misali Hem alp hem veren yolumuz vardr sak gibi nice tymz artar Yakup gibi nice mizanm dartar Yusuf gibi nice srrmz rter Halil brahimden elimiz vardr smail'e hakka can kurban veren Zekeriya gibi hakkynan gren sa gibi Yahya Meryeme giren Hakikat ehli ile srmz vardr Muhammet'le bile seyrana kan Ali olup mirada aleme bakan Selman'la yz yl hasreti eken Gelmeden geleni bilenimiz vardr Gelmeden geleni bilen Allah'tr Evvel ahr u cihan Allah'tr Kul Ik Ruhan'm syleden ahtr Bir ah Hnkar Bekta Veli'miz vardr Dervi Ruhan maddenin madde, ruhun ruh olduunu ne duvara ne aaca taparz diyerek dile getirir ve Tanrdan baka tapacak yoktur diyenlerin ezelden beri var olduklarn syler ve peygamberlerden rneklendirmeye balar. Gereklik ezelden beri var olan bir durumdur ve btn peygamberlerde grnmtr. Dervi gerein, Nuh tufannda bile telaa dmeyip asli ii olan gnl yapma iine devam ettiini belirterek, Gruhu Naci olarak kabul edilen sekinlerden olduklarn sylemektedir. Musann asasnn, Davuttan, Sleyman olmasn salayan asa ile ayn olduunu belirterek, Yaratcnn Yunus peygamberde olduu gibi zora drp, sonra vazifesini yapnca dllendiren bir mekanizmas olduunu belirtir. Bu

mekanizmay ise gereklerin yolu olarak tarif eder. Bu deyite birok peygamber hikyesi vardr. Deyiin doru anlalmas iin sz konusu hikyelerin bilinmesi gerekir. Bu hikyelerden biri de shakla, smailin babalar brahimin yerine gemeleri hikyesidir. Dervi Ruhan burada, shakn annesi Sara ile birlikte yaptklar hileden shak gibi nice tymz artar, diyerek bahseder. Buradan hareketle Yusufu bekleyen Yakuptan bahseder ve Yusuf peygamberin zel gereklik srlar ile dolu olduunun iaretini vererek, gereklerin (erenlerin), Halil brahim peygamber gibi bereket veren elleri olduklarn syler. Dervi daha sonra, smail yerine koyun kurban etme durumunu erenlerin yaptn, Zekeriyann hakk gzyle grmesinde nclk yapanlarn erenler olduunu, sann ruh olarak Yahya ve Meryem vastasyla yaratldn, erenlerin bildiini ve bunun gibi birok srr tayan erenler gurubundan olduunu belirtir. Dervi Ruhan, daha sonra mira olaynda, erenlerin krklar olarak grndn anlatarak, Muhammet, Ali ve Selmann mira olayndaki durumlarndan bahseder. Bu anlamlaryla erenlerin, gelmeden gelecei bilenler olduunu syler. Dervi buradan hareketle, gelmeden geleni bilmenin ancak Allaha mahsus olduunu, eer kiide byle bir hal tezahr etti ise bunun kii deil Allahtan dolay olduunu vurgular. Dervi bu manadan hareketle konuann kendi olmadn, ahn konuturduunu belirtir ve buna rnek olarak da Hnkr Bekta Veli'yi gsterir. Bir vecd halinde sylenmi olan bu deyiin ifade tarzndan tutunda, hikyeleri birbirine balama biimlerine kadar her ey ok yerli yerindedir. Bu tarz deyiler derviler ve onlara inananlar iin zel anlarn rnleridirler ve kutsal kelam olarak kabul edilir. Dervi Ruhan yaad dnem iinde anlalmam bir dervitir. nsanlar ya ona olaanst bir insan gz ile bakm ve dediklerini sorgulamadan kabul etmi, ya da ondaki ruhsal lty hi fark etmemitir. Dervi kendisini insanlara, gndelik hayat iinde anlatmaya gerek duymamtr. Fakat kendisi zerine haksz eletiriler yaplnca ve bu eletiriler, ruhsal bilgisizlikten kaynaklannca, kendisi hakknda baz bilgiler veren iirler sylemitir. te aadaki iir de Dervi Ruhann ruhsal makam hakknda bilgi veren bir deyitir. Laden ehli bize bhtan klarlar Bizler her esrarn ser askeriyiz Oru tutmaz derler softa sofular Orucun namazn anahtaryz eriat galinden getim evveli kardm kalbimden kl ile kali Kaynar snmyor akm hayali Zira her usuln kalendaryz Tarikat tahtnda bir ara vardm Gnlden el verip divane durdum Drt kap krk makam srrna erdim Krlar makamnn katarndayz Marifette yedi elekten getim Gnl turap edip engine dtm

Krklarda ezilen engrden itim Hemen ol engrn biz erbabyz Hakikatte perde yoktur ayani Yularsz gezene bu cihan fani Gzne nazar kl Ik Ruhan' Burun kan deil Knn varyz Dervi Ruhan, bizi tanmayanlar, bize uzaktan bakp arkamzdan olumsuz eyler konuup, bizi yarglarlar demitir. Fakat o yarglayanlarn bilmedii bir ey vardr ki o da bizlerin (gereklerin - erenlerin) onun iin sr olabilen eylerin ba askeri olduumuzdur. Dervi, gereklerin, srlar koruyan hazine bekileri olduunun iaretlerini verir. Oru tutmadklar gerekesiyle softa sofularn, kendilerini eletirdiini belirtir ve erenlerin orucun namazn manasnn zlmesindeki anahtar olduunu syler. Baka bir ifade ile kendisinin maksada odaklandn, ibadetin ise maksada odaklanmak iin gerekli olduunu belirtir. Dervi daha sonra drt kap krk makam retisinin nda makamlarla kendi arasndaki ilikiden bahseder. eriat kapsndan, kalbimden ikilii atarak, ok nceleri getiini belirtir. eri at, dervie gre iten ikilii atmak birlik makamna ynelmektir. Dervi ikilii attktan sonra akyla ilerlediini, bu istein srekli kendisini diri tuttuunu ve her usul bilen kii yaptn aktarmtr. Dervi ikinci kap olan Tarikat kapsnda da gnlden teslim olup, her eyden vazgeip divane olduunu, bu divanelik sayesinde ise Drt kap krk makam srrna erdiini belirterek, Krlar makamn giden yola dahil olduunu sylemitir. Daha sonra dervi nc kap olan, Marifette tekrar arnmaya tabi tutulduunu, gnln toprak edip, alak gnlll rendiini ve ancak bu ekilde Krklara dahil olup, oradaki ak badesinden itiini ve itii suyun manasn bilen bir makamda olduunu belirtmitir. Dervi son kap olan Hakikatte olduunu ve bu makamda varla bilinen perdelerin olmadn, belirtmitir. Bu perdesiz halle cihann fani deil her hali ile dolu olduunun grld sylenmitir. Bununla birlikte nur olan gze bakarak asln grebilme imknnn olduunu syler ve bulunduu makamda her eyin asl ile birlikte grldn anlatr. Buna rnek olarak ta Hac Bekta evlatlarnn, Burun kanndan olduu sylentisinin doru olmadn, gereklikte, hakkn ol demesinin, varln varlk kazanmas iin yeterli olduunu belirtmitir. Dervi Ruhan sz konusu iirde kendi seyri sl hakknda bilgi vermitir. Ruhsal alemlere dair bilgisine ramen halk arasnda sradan biri gibi yaayan dervi, bilenler iin ok nemli bir ruhsal odaktr. Dervi Ruhan yukardaki gibi, ruhsal bilgi ieren konularda iir yazd gibi, daha sade ve anlalr, gndelik hayat iindeki mcadelelere dair, yobazla, din suistimaline dair deyiler de yazmtr. Aada dini sadece kurallar btn olarak anlayan, eriat ehli kimselere ve benzeri zihniyete eletirel olarak yazd bir talama vardr. Sz konusu talama iinde Dervi Ruhann ruhsal dncesi ile ilerici yn arasndaki balant ok rahat grlebilecektir. Yas iin mi geldik biz bu cihana Zinciri boynuma balaman bizi

nsanlkla Hakk bulsan daha ne Gnde minareden arman bizi Biz de biliyoruz Hakka yetmeyi Eer gkte ise kp tutmay nsanla eitlikte yetmeyi Kt damga vurup evirmen bizi nsanlktr btn dinim, imanm Ahret iin yoktur zerre gmanm Atatrk'n dr kanalm Karanlk gsterip kavurman bizi Camilerde yalan vaiz yklsn Kilisenin ziran an sklsn Padiahlk zihniyeti ekilsin leriyim geri evirmen bizi Gel ey vaiz bizden gerei tan Ekmeksiz ya susuz yaayan hani Bunlardr insann dini, iman Softalk satp da smrme bizi Bir fakire birgn yardm etmezsin Parasz bir cenazeye gitmezsin Ik Ruhan doru syler, tutmazsn kilik karp ayrma bizi Bilindii zere, kurumsal dinler, dnyay ktler ve ahireti yceltir. Bu dnyay yas yeri olarak ilan eder. Dervi Ruhan da bu duruma tepki olarak Yas iin mi geldik biz bu cihana deyip yas zinciri ile bizi balayp kleletirme diye syler. Dervi Ruhan daha da ak syleyerek sadece ibadete odaklanan din anlaynn yanl olduunu ve insanlkla Hakk bulmann doru olduunu belirterek, camilerden namaz iin kendisini armamalarn syler. Dervi Ruhan bu tarzda bir din anlaynn vaktinin getiini ve daha isel, insanlkta hakk bulmay hedefleyen, bir anlayn hayata hakim olmas gerektiini belirtir. Dervi eriat ehlinin iddialarn eletirerek deerlendirir. Tanry gkte arayanlarn, aslnda yerdeki eitlik problemi ile ilgilenmeleri gerektiini belirtip bu ekilde Hakka eriilebileceini vurgular. Din adna Tanry gklerde arayanlarn byle yapmad gibi, eitlik fikrini gndeme alanlar, kt damga ile yarglayp zor duruma soktuklarn belirtir. Dervi, nsanln, btn din ve iman temsil ettiini sylyor. Bu anlamyla insanlk bilgisinin birlik bilgisi ile balantl olduunu belirtip, din dneminin kapandn syler. Bu dnemde insanln gereklerini yapan kiinin de ahiret iin kayglanmasnn gerek olmadn belirtir. Dervi insanlk bilgisini ve ynetimini getiren Mustafa Kemale balln da dile getirip, aydnlk bir Trkiye hedeflediini, gemi bilgilerle karartmamalar gerektiini syler.

Buralardan Dervi Ruhann lerici, aydnlk yn ok ak bir biimde grlmektedir. Dervi Ruhan, camilerde din adna sylenen yalanlarn ortadan kalkmasn, kilisenin insanlar ayran unsurlarnn yok olmasn, Padiahlk zihniyetinde olanlarn etkisiz kalmasn isteyerek, insanln, kendisinin ve lkesinin ilerlemesini istediini belirtir. Dervi din ile insanlar kandranlara dair olan hitabna, vaiz bizden gerei tan diyerek devam eder. Hayatn en temel gerei olan ekmek ve suya olan gereksinim ve bunlarn nemini vurgular. Ekmek ve suyun gerek olduunu ve din ve imann da byle bir gereklik gibi alglanmas gerektiini syler. Bu ekilde alglamadan, hayal dnyasnda kurulan her eyin softalk satarak smrmek olduunu belirtir. Dervi, din adna insanlar smrenlerin, fakirin derdiyle ilgilenmediini, dini bir para kazanma mekanizmasna evirdiini, derviin nasihatlerini hi nemsemedii gibi, birde ikilik, fesat kararak insanlar ayrmaya altn belirtir. Dervi Ruhan burada, dinin smr arac olarak kullanlmasn ciddi bir biimde eletirip, yeni ve insanlk temelinde bir inan oluturulmas gerektiinin iaretlerini vermektedir. Dervi bu dnceleri ve gndelik hayat iindeki rneklik hali ile birok farkl kesimden ok farkl eletiriler almtr. Dervi aslnda lkenin cumhuriyet devrimi ile ald hz grm, ona uygun davranlar gelitirilmesi, halkn bilinlenmesi iin deyilerini dile getirmitir. Sz konusu deyiler de doalama deyilerdir. Bu sebeple, aslnda dervi gelenek iinde ok gncel konular deyi olarak yazm ve toplumun modernlemesinde etkin rol oynamtr. Dervi Ruhan, ak ehlidir ve ak ona btn sevmeyi tler. Onun btn abas ak olduu Yaratannn btn iindeki tezahrn hissetmektir. Bu sebeple yapp ettikleri, insanlarn deerine gre yanl, gereksiz veya anlamsz eylerdir. nsanlarn bu tutumlar dervii, kendisi hakknda bir eyler anlatmaya itmi ve aadaki deyi ortaya kmtr. Ak ehli olal sarho gibiyim Sarrafta terazi tartlamadm tmeyi bilemez bayku gibiyim Konup viranede rtlemedim rtlym dedim ak ettiler Ozan mym dedim kk ettiler Hakka kulum dedim buuk ettiler Cahiller elinden kurtulamadm Kimisi kurtulmu zenciri krar Kimi cbbe giymi eriat sarar Kimi kendini bilmez aybm arar z elim yakamda yrtlamadm Yrtk deilim ki yrtalar beni Odun deilim ki kerteler beni Gerici deilim ki drteler beni

nsanlk urunda srtlemedim Srnsem de hak yolunda gam deil Kervanmz altn dolu kum deil Ik Ruhan kblem ahtr am deil Bir mahsumca kulum er talamadm Dervi Ak ehli olal sarho gibiyim derken, akn sarholukla olan benzerliine vurgu yaparak, aklnn olmadn, aknn emrinde olduunu vurgulamaktadr. Ana kar byle bir odaklanma iinde olmasna ramen, kendisinin kymetini bilebilecek kimselerin yannda olmadn da belirtir. Dervi kendisinin ruhsal alemdeki yerini ok iyi bilir ve buna gre kendisini bilmesi gerekenlerin, etrafnda olmadn syler. Bu durum yle bir durumdur ki tmeyi bilmeyen baykua benzer. Bu bayku ne viraneye konar, nede ter. Onun ii baykuluk deildir. O bir viraneye giderse de bayku gibi tmek iin deil, viranede saklanmak rtlmek iin gider. Virane harap olmu yerdir, burada ancak yaralar sarlr halka hizmet edilir. Dervi bu ekilde hizmet ederken evreden, kendisini anlamadan, yarglamaya hazr kiiler olduunu belirtmitir. rtlym dedim ak ettiler, Ozan mym dedim kk ettiler, Hakka kulum dedim buuk ettiler, Cahiller elinden kurtulamadm, diyerek sz konusu yarglama durumunu anlatr. Dervi insanlarn bununla da kalmayp, eskimi dncelerle eriat istedii, zgrlk adna zincirini krm mahlk gibi olduunu, kiminin kendini bilmeyip onda ayp aradn syler ve bunlarn elinden kurtulamadn belirtir. Dervi benzer bir biimde yrtk deilim ki yrtalar beni, odun deilim ki kerteler beni, gerici deilim ki drteler beni, insanlk urunda srtlemedim der. Burada da insanlk vurgusu dier kimliklerin hepsinin nne geer. Bununla birlikte yaad dnemde insanlarn sen ucusun bucusun diye yargland ve insanlk maksadnda odaklanmadklar belirtilmektedir. Dervi bu anlattklaryla insanlar arasnda aktif bir hayat olduunun da iaretlerini verir. Bir tekke dervii gibi hayattan ekilip, ayr bir yerde yaamaz, ak gerei insanlarla birliktedir ve onlara ruhsal manada hizmet etmeyi hedeflemektedir. Dervi bu yaad skntlarn hi birini aslnda nemsemediini belirterek iirini tamamlar. Derviin hak yolunda srlmesi onun, gelimesini salar. Derviin bildii srlarn bir bedeli vardr, farknda olarak yaamak, altn dolu bir kervana dahil olmak gibi olduunu syler ve kendi hedefinin ahn muradn gereklemek olduunu syleyerek anlalamayacan bildiini de aklar. Dervi bunlar anlatrken, srece hakim olduunu, neler olup bittiini bildiini, buna ramen insanlarn kendisini anlayabildii oranda onlara katk sunabileceinin de iaretlerini verir. Aslnda evresindeki insanlarn, onu anlamamakla, nelerden mahrum olduklarnn farknda olmadklarn, st kapal olarak syler. Dervi Ruhann ideal bir dnya anlay vardr. Bu dnyada, hogr, sevgi ve bar hakimdir, ayrlk deil birlik, atma deil uyum vardr. nsanda yaratcnn tecelli ettiine inanlan bir dnyadr onun topyas ve bu dnyada varlklar arasnda herhangi bir ekilde bir ayrm sz konusu deildir. te aadaki iir derviin ideal dnya anlay hakknda syledii bir deyitir. smim Muhammet Ali amma deilem smimce hkmn olsa dutar giderdim

ah oluydum imdi bir tek sailem Gcm yetse gater eker giderdim Bir ah olaydm cmle aleme Cmlesini durdururdum selama Kainatta ho bakardm aleme Seveni sevene sarar giderdim Sevgiden bakasna demezdim Allah Gnl kazanrdm ykmazdm billah Her insanda vardr kabe beytullah Onu ben ykmazdm ver giderdim Seveni sevene sarardm ezel Gnl bir eyliyen sevendir gzel Can sevmese gkte degildir gzel Her yareye merhem alar giderdim Yetmi ikiyi kaldrrdm aradan Yetmi ten ders verirdim sradan Elli yedi bin aklar n eden Blbl gibi kuma dokur giderdim Dini ayrmazdm tek bir eylerdim Kl kama koymaz yasak eylerdim nsan birbirine hak eylerdim Cahillii ilme sarar giderdim Arap dili deil Krt dili deil Gavur dili deil fert dili deil Ik Ruhan eil kullua eil Kul olduka ahlk alr giderdim smim Muhammet Ali amma deilim, smimce hkmn olsa tutar giderdim derken, Mehdinin isminin Muhammet Ali olmas beklendiinden hareket etmitir. Baka bir ifade ile syleyecek olursak, Dervi Ruhan methi olsaydm, yle yle yapardm ama deilim demektedir. Bu sylem aslnda ideal dnya anlayn anlatacann bir iaretidir. nk gelenee gre Mehdi dnyaya geldiinde, dnyaya batan sona yeni bir dzen verecektir. Dervi ah oluydum derken gemi yaamlarndan bahsetmektedir, ama imdi ruhsal bir makamda olamadn belirtmektedir. Dervi Ruhann deyilerinde byle gemi yaam izlerine rastlamak mmkndr. nk kendisi yeniden domaya (reenkarnasyona), inanmakla kalmaz, farkl hayatlarn (enkarnasyonlar) bildiine de inanlr. Dervi dnyaya dzen vermek konusunda yetkili biri olsaydm, ncelikle herkesi saygya davet ederdim diyerek balar. Belli bir disiplin salandktan sonra her eye ho bakan bir anlay gelitirip, sevenleri birbiriyle birletirirdim der. Dervi sevgiye yeni kuraca dnya dzeninde o kadar byk bir rol verir ki, insanlarn sevgiyi Allah olarak alglamasn istediini, gnl kazanmann en yce deer olarak alglanmasn salayacan

belirtir. Bunun sebebi olarak da gnln Tanr evi olmasn gsterir. Dervi sevenleri birletirip, gnl yapanlarn gzel olacan vurgulayp, sevginin somut olarak deneyimlenebilecek bir ey olduunu ve candan yaklamda bulunmann sevgi olduunu syler. Sevgi ile kurulan bu dzende de her yaraya mehlem almann mmkn olacan belirtir. Dervi Ruhan, insanlar arasnda olumu olan btn ayrlk eitlerini olumsuz olarak grmektedir. Yetmi iki millet diye bir ayrm vardr. Kendisi bu sembol kullanarak, Yetmi ikiyi kaldrrdm aradan, Yetmi ten ders verirdim sradan, diyerek, ayrmlar ortadan kaldrp, btnlkte birleileceini anlatmaya almtr. Dervi ayn zamanda, btn insanlara her trl iddet ve sava aracn yasaklayacan belirtmektedir. Ayrlk yaratan kurumsal dinler kalknca, g aralarna dnen silahlar kalknca, insanlar doal olarak birbirini hak olarak grmeye balayacaklarn dnr ve bu ortamda btn cahillikleri eiterek bilinlenmenin mmkn olabileceini iddia eder. Dervi Ruhan, dilde de birlik salamas gerektiini belirterek, yeni dnyann ayrlklarla deil, birlikle, farklln vurgusuyla deil, btnlkle, dnyann doru bir sisteme kavuacan belirtmi ve insanlarn kulluk makamnn ne kadar yce bir makam olduunu idrak etmesiyle, asl kendilerini gerekletirebilme imknlarna da kavuabileceklerini sylemitir. Dervi Ruhann kimi zaman ok derin ve birka anlaml yorumlanabilecek, kimi zamanda ok sade ve anlalr deyileri vardr. Daha nceki blmlerde belirtildii gibi, Dervi Ruhan iin iir, ruhsal bilgiyi aktarmann bir yoludur ve muhabbet ortamlarnda vcuda gelir. Dervi iin iir kutsal bir metindir. Eser vcuda geldikten sonra onun zerinde dnlmeli ve iirin uyarlar dikkate alnmaldr. Dervi Ruhan iirleri ile bir felsefe yapmtr. Ama bu felsefe yapma biimi, sistematik bir tarzda deildir, bunun iinde iir bu tarz dnceleri ifade etme de en etkili yoldur. Bu sebepledir ki Alevi Bektai dervileri, ruhsal bilginin aktarmnda ve retilmesinde iiri kullanmlardr.

SONU Dervi Ruhan rneinde Alevi Bektai dervilik gelenei adl alma, belirlenen nem ve amalar dorultusunda gerekletirilmitir. Burada yaplanlar hakknda ksa belirlemeler yaptktan sonra aratrmann sonularnn yorumlar ve alana katks hakknda bilgiler verilerek alanda alma yapmak isteyenlere neriler sunulacaktr.

Birinci blmde almann nasl bir yntemle yaplaca belirtilmi, aratrmann nemi ve amac aklanmtr. Bununla birlikte, aratrmann alan olan, Amasya ili, daha zelde ise Gmhacky ilesi ve evresi tantlmtr. Dervilik gelenei iin nemli olan blgenin tarihinden, dervilik ile ilgili bulgular sunulmutur. Son olarak, aratrmada kullanlan kaynaklar, yazl ve szl olarak ayrlp, kaynak kii ve kaynak eser ad altnda snflandrlarak gsterilmitir. alma szl gelenek metinlerini, ciddi analizler sonunda deerlendirmeye alm ve katlml gzlem sonular ile tespitler gzden geirilmitir. kinci blmde genel bir ereveden, derviin anlam ve tarihsel kkeni anlatlmtr. Dervi kavram, dervi kelimesinin etimolojik kkeni ve yaygn anlamlar zerinden tanmlanarak, slam dininin ve halkn dervi kavramna ykledikleri anlamlar tespit edilmitir. Daha sonra, dervi ve benzeri tiplerin tarihsel kkeni zerine belirlemeler yaparak, tarihsel srasyla, eski Anadolu medeniyetlerindeki, eski Trk inanlarndaki, slam geleneindeki ve Anadoludaki ruhsal insanlar hakknda belirlemeler yaplmtr. nc blmde Alevi-Bektai geleneindeki dervilik zerine tespitlerde bulunulmutur. ncelikle, Alevi Bektai dervileri snflandrlp gelenek iindeki ilev ve zellikleri belirlenmitir. Daha sonra, ozan, ak, halk iiri kavramlar aklanp, deyi yazanlara dervi dendii tespit edilmitir. Bu tespitler bir tarihsel sre iinde ele alnmtr. Son olarak da Alevi Bektai geleneinde deyi yazanlara niin ak denmeyip, dervi dendii aklanp, dervilerin ruhsal insan olduklar iddia edilmitir. Drdnc blmde Dervi Ruhan ve Dervi Ruhann Alevi Bektai dervilik gelenei iindeki yeri aklanmtr. lk olarak Dervi Ruhann hayat, yredeki farkl adlar ve kendisine dair sylenceler anlatlmtr. Daha sonra, Dervilik gelenei iinde Dervi Ruhan belirleyebilmek iin, kendisinden nceki geleneksel derviler ile kendisinden sonraki ada derviler anlatlm ve ortadan kalkan bir gelenek olarak Alevi Bektai dervilik gelenei zerine tespitler yaplmtr. Beinci blmde Dervi (Ik) Ruhann iirleri aktarlm ve iirleri analiz edilmitir. lk olarak, Dervi Ruhann iir anlay ait olduu gelenee bal olarak aklanm, 198 adet iiri aktarlm ve iirlerin nerelerden derlendikleri gsterilmitir. Daha sonra, iirlerinin analizi, iirlerin ekil ve yapsna gre yaplp, iirler konularna gre tasnif edilip ana temalar belirlenmitir. Son olarak Dervi Ruhann iirlerinden alnan rneklerle derviin dnya gr ve felsefesi hakknda belirlemeler yaplmtr. almada, genelden zele doru bir yol izlemi olup, geni dervilik kavramndan, Alevi Bektai dervilik geleneine, oradan Dervi Ruhana doru bir yol izlenmitir. Alevi Bektai dervilik geleneinin Dervi Ruhan zerinden anlatlmaya alld almamz, yntem olarak, kaynak oluturma ve deerlendirme alan biiminde, iki ksmda deerlendirilebilir. Kaynak oluturmann ilk ayan literatr taramas olutururken, ikinci ayan szl gelenek metinlerinin derlenmesi oluturmaktadr. Bunun iin katlml gzlem, derinlemesine grme yaplm ve

muhabbet ortamlarnda bulunulmutur. Sz konusu almalarn dkm yaplp metin haline getirilmitir. Deerlendirme ksm iin ise antropolojinin yapsal ilevselci anlay kabul edilmi olup, halk biliminin szl gelenek metin deerlendirme teknikleri ile halka ait olann ortaya kmas yaklamlarndan yararlanlmtr. alma konunun kapsam ve ieriinin gerekli kld ekilde interdisipliner bir almadr. alma konusunun en g taraf, gelenein ifai bir biimde aktarlm olmasdr. Gelenein yazl olan metinleri gerek kelam olarak kabul edilen deyilerdir. Bunlar da aslnda szl gelenek rnleri olup, zaman zaman kayt altna alnmtr. Bu sebepten dolaydr ki bire bir grme ve katlml gzlem sonular ile bilgilerin derlenmesi yaplm, alma boyunca szl bir gelenek iinde analizler yapld gzden karlmamtr. Grmeler sz konusu gelenein gndelik hayat iinde nasl anlaldnn ve teolojik baz kabullerin nasl anlamlandrldnn izlerini sunmutur. Bu anlamyla almamzda szl gelenek metinleri kaynak olarak kullanlmtr. Genel olarak aratrmaclar tarafndan sz konusu gelenein, szl olduuna dair bir vurgu yaplsa da, szl gelenek metinleri ile, nasl aratrma yaplaca konusunda bir karmaa vardr. alma, szl gelenek metinlerinden nasl yararlanlaca konusunda rneklik tekil etmektedir ve Alevi-Bektai geleneinin szl yaylm mekanizmasn zmek isteyenler iin kaynaklk yapabilecektir. Gnmze kadar yaplan Alevi-Bektai inanc temelinde yaplan aratrmalarda, dervilik nemli bir unsur olarak grlmemitir. Sadece tarihsel olarak dervilik incelenmi olup, derviliin gnmzle balantlar kurulmamtr. Genel olarak yaplan almalar, aklar ve dedeler zerinedir, dervilik bunlar arasnda ara bir ileve sahip pozisyon olarak kabul edilmitir. Bu noktada derviler zerine yaplan bu alma ile Alevi Bektai geleneindeki esas tayc unsurun derviler olduu gsterilmitir. Aratrmayla, derviliin sz konusu gelenek iindeki nemi ortaya konmutur. Bu balamda, daha nceden aratrlm olan, birok Alevi-Bektai lideri, dervilikle balantlar olarak tekrar gzden geirilmesi gerekmektedir. Aratrmalarda soy veya bir yapya ballk ncelenirken, almamzla dervilik balam ile ruhsalln n plana karlmas gereklilii belirtilmitir. nk Alevi Bektai geleneinin, ruhsallk ynndeki derinliinin ancak dervilikle anlaml olduu ortaya konmutur. Dervi kelimesi birok farkl arm olan bir kelimedir. Bu armlar kiilerin dnyay alglama emalarna gre farkllamaktadr. Derviin birinci anlam, kiinin tarikatta ald rtbe, ikincisi ise kiinin sufi bir yaam biimini tercih ettikten sonraki ismidir. Bunun ortaya konulmas ile ruhsal liderlik vasflar tayan kiinin zelliklerinin deerlendirilmesi kolaylamtr. Bu anlamyla almamzla, dervilik zerine daha nce yaplan aratrmalardaki karmaa bir nebze de olsa akla kavumutur. slam dnyasnda sufi szcnn karl olarak kullanlan Dervilik kavramnn halk iindeki dier karlklar olan eren-gerek tabirleri zerinde

aklama, belirleme ve tespitler yaplm ve kavramlarn derviten beklenen alglay biimlerinin iaretlerini verdiini grmemize olanak salamtr. Bu anlamyla dervilerin halk sufilii balamnda gereklie ve insan hakknda srlara ermi kii, olarak kabul edildii, ruhsal insan anlay ile balantl olduu gzler nne serilmi olup, halk sufiliindeki kavramlarn doru anlalmas mmkn klnmtr. Dervilerin ruhsal insan olarak kkenlerine indiimizde, Trklerin eski inanlar ile kadim Anadolu kltrlerinin izlerine rastlanmtr. Bu izlerden en bata geleni ise Gk Tanr dini ve amann etkisidir. Bu almada dervilerin yapp ettikleri ile amanlarn yapp ettikleri arasnda paralellikler ortaya konmu ve bunun olas gerekeleri aklanmtr. Bunun yannda almamzda Anadolu uygarlklar ve kadim medeniyetlerle balant kurulmutur. Bu balantlarn izleri zayf olsa da bu konuda yaplm olan yeni almalar dikkate alnm ve deerlendirilmitir. Anadolu halk slamn anlamada Horasan ekol ok nemli olduu belirtilmitir. Yaplan derlemelerde herkesin, sz birlii yapmasna Horasandan geldiini belirtmesi ile ekoln nemi delillendirilmitir. Bu anlamyla Horasan ekol ve Batnilik, Alevi Bektai geleneini anlamada temel noktalardan biri olarak tespit edilmitir. Bu anlamyla, Dervi Ruhann da iinde bulunduu dervilik gelenei, Anadolu mistik geleneinden kkn alp, Trkler ve Horasan erenleri ile gerek anlamna kavuan, Alevi Bektai, Batni, kutsal olann insanda tecelli edeceini varsayan, ruh gne inanan, bir inan sistemi ve gelenek olduu belirlemesi yaplmtr. Derviler Anadolunun kltrel grnm iinde, ruhsal bilgiyi slamla bark olarak halka aktarm kiiler olarak belirtilmitir. Derviin slamla ilikisi, slamn isel prensiplerine ballk eklinde olup, derviin temel anlam dnyasn, mistisizmle temellendirdii ve bunun kklerinin ise yaad corafyann kltrel kkleri olduu sylenmitir. Dervilerin bu manada ruhsal zellikleri olan kiiler olduu ortaya konmutur. zellikle halk sufizmi balamnda, sylencelere dayanarak, dervilerin ifaclklar, gelecei grmeleri, beden d deneyimleri, vecd hallerine girmeleri ile ruhsal insan zellikleri gsterdikleri saptanmtr. Bu balamda, derviin insan olma erdemine sarlm olduu, bu sebeple kknn, ait olduu toplumun kltrel kklerine uzand ve gcn kendini var eden kltrden veya ruhsal birlikten ald belirtilmitir. Dervilerin dnyay anlama biimleri onlarn bilgeliklerinin sebepleri olduu dnlmtr. Bu sebeplerin anlalmas ile ait olunan kltrel ortamn temel ruhsal dinamiklerini tespit etmenin mmkn olduu sylenmitir. Bu balamda, dervilerin anlam dnyalar zerine dnmenin, aslnda ruhsal yanmz zerine dnmek anlamna geldii belirtilmitir. Buradan hareketle sz konusu alma, szl gelenek iindeki ruhsal anlamlandrma biimleri hakknda bilgi vermitir. Bunu Dervi Ruhan zelinde yaparak, bir dervi zerinde derinlemesine bir analizin yaplmas sonucu, dervilerin ruhsal derinlikleri hakknda da belli bir kavraya ulalmas mmkn olabilmitir.

almada halk sufiliindeki inanlara gre dervilere biilen roller aklanmtr. Bunlarn ifaclk, gelecei grme, dini nderlik, danmanlk gibi zellikler, olduklar belirtilmitir. Bu zellikler amann, Mani rahibinin ve kadim ruhsal insanlarn zellikleri olduu sylenmitir. Bu ruhsal insan olma zelliinin, ayn zamanda halk inanlar balamnda, derviler zerine anlatlan menkbelerin kaynan oluturduu tespit edilmitir. Bu balamda, halkn dervileri insanst varlklar olarak kabul etmesi, sylencelerin olumas ve halkn mistik kavray hakknda bilgiler vermesi hakknda belirlemeler yaplmtr. Alevi Bektai geleneinde derviler ruhsal insan olarak ilevleri ve zelliklerine gre ok farkl snflandrlmtr. Bunlar zetle; Arif, Sadk, Nefes syleyen, ifa yapan, Keramet sahibi, Balm Sultan Muhabbeti yapan, Bekr-meczup derviler ve Dervi merepli Dedeler, Babalar, klar olarak zikredilmitir. Dervilerin, sz konusu ilev ve zelliklerden sadece biri ile tannd gibi, birka zellie birden sahip olup, birden fazla zellikle tannanlar da olduu belirtilmitir. Dervilerin ilev ve zelliklerine gre karmak bir yap arz ettii, bu karmak yapya ramen dervileri ruhsallk ve ruhsalln ana ats altnda toplamann mmkn olduu belirtilmitir. Dervilerin, Anadolu Aleviliinde ruhsalln tand ana kanal olduu sylenip, bu kiilerin dervi olarak adlandrlmann yan sra Gerek, Ermi veya Eren olarak da adlandrldklar aklanmtr. almamzda Eren anlaynn farkl bir okumas olarak, Dervilik balamnda belirlemeler yaplmtr. Bu belirlemeleri yapmamzn sebebi Alevi Bektai geleneinin mistik ynnn ancak derviler aracl ile anlalabileceine dair kanaatimizdir. Aleviliin mistik yn anlalmadan, Alevilik hakknda bir ey syleyebilmenin mmkn olmad belirtilmitir. Derviliin genel anlam hakknda, zet olarak unlar sylenmitir. Dervilerin bir kalba konulamayaca, onlarn kalbnn ruhsal olana bal olduu sylenmitir. Dervilerin halk iinde yaptklar ii ve hizmeti ak etmedikleri, srladklar belirlenmitir. Dervii anlamak iin dikkatli gzlem ve zenli bir yaklamn art olduu dillendirilmitir. Dervilerin sadece kendi mensubu olduu grupla deil her kesimle iliki iinde olduklar, nk Yaratcya ait her eyin, dervi iin zel ve kutsal olduuna inandklar vurgulanmtr. Derviler, Alevi-Bektai inanc iinde tarikat, marifet aras dengeyi gzettikleri, uyarlarda bulunduklar aklanmtr. Dervilerin kendi syledii deyilerinde nasihat unsurunun youn olduu, deyilerinde ruhsal bir yaam telkin ettikleri belirtilmitir. Bu sebeplerden dolay dervilerin, Alevi Bektai geleneinde ruhsalln tand ana kanal olduu tespit edilmitir. Dervilerin zerinde dnmek ile Alevi-Bektailiin ruhsal yn grnr hale gelmitir. Alevi-Bektai dervilik gelenei Dervi Ruhan rneine bal kalarak incelenmitir. nk Dervi Ruhann Ik Ruhan mahlasl iirlerini bilen ve bu iirlerden etkilenen insanlar vardr ve bir ksm hayattadr. Hayatta olanlarla grmeler yaplarak sz konusu iliki hakknda bilgi toplanabilmitir. Ayn zamanda Dervi Ruhan, zerine rivayetler sylenen bir kii olarak, szl gelenee mal olmu

olduu tespit edilmi, bu tekil rnein szl gelenek iindeki mekanizmalar nasl harekete geirdii rneklenmitir. Dervi Ruhan bir Ak olarak deil de bir dervi olarak deerlendirerek, Ak aratrmalarna farkl bir baktan rnek verip konuya baka bir derinlik ve zenginlik katlmtr. Bu sayede Alevi Bektai geleneinde Ak ve Dervi kavramlarnn anlamlarnn netlemesi salanmtr. Kavramlarn netlemesi hem bilimsel almalardaki kavram kargaasnn almasna bir katk, hem de sradan Alevilerin kavramlarnn literatre girmesi anlamna gelmitir. Halk iiri syleme geleneinde tekke ile k iiri ayrmnn, problemli bir ayrm olduu tespitine katlnmtr. nk bu ayrmn kltrlerin devaml ve srekliliini yadsd tespit edilmitir. Horasan erenleri geleneinden bu tarafa, iir ile bilgi aktarmann bir sreklilik iinde geldii, fakat iktidarlarn ynlendirmesi ve kentlemenin etkisiyle, iir aktarm mekanizmalarnda eitlenmeler olutuu tespit edilmitir. Bu eitlenmeler, kahvelerde k iirinin, dervi iirinin bir devam gibi icra edilmesi ve aleviler arasnda k, zakir ve dervilerin iir geleneini daha geleneksel yntemlerle devam ettirmelerinde grld belirtilmitir. Bunun yannda kahvelerde olutuu varsaylan klk gelenei iindeki klarn da byk oranda bir tarikata bal olduu, fakat klarn, tekkelerdeki dervilere gre daha dnyevi konularla ilgilenmi olduklar, belirlenmitir. Alevi Bektailer arasnda ise iir syleyen kiilerin, dervie zelliklerle birlikte anlm olduu belirtilerek, iire ve iir syleyene daha farkl anlamlar ykledikleri aklanmtr. Alevi Bektai Dervilik geleneinin iindeki bir dervi olarak, Dervi Ruhan iin iirin (deyi) sadece msralarn ahenkli birleimi ve imgelerin ustalkla kullanld bir eser olmad aklanmtr. iir dervie gre, her trl bilginin aktarmn salayan vasta ve kutsal olanla kurulan balantnn bir delili olarak belirtilmitir. Bu sebeplerden dolay sz konusu gelenekte iire, bu mistik ilevi yanstacak adlandrmalarn verildii, bu adlarn ise Deyi, Deme, Kelam, Delil, Nefes olduu izah edilmitir. Dervi Ruhann da bu kutsallk anlay iinde iirlerini yazm olduu belirtilerek, ou zaman doalama olarak syledii iirlerin, bir vecd halinin rn olduklar anlatlmtr. Bu balamda dervi iin iir, yaratcnn dillendii anlar olduu tespit edilerek, gelenee gre iir yazan kiinin gelenek iinde zel ilevleri bulunduu, ilevlerin yerine gelmesi ile dervi, Yaratcy yanstr hale geldii anlatlmtr. Derviin iirle toplumda yerine getirmesi gereken ilevler; inanc gncellemek, ahlaka rnek olmak, dengeli insan olmak, insan kmil rnei olmak, sosyal sorunlara zm retmek olarak aklanmtr. Dervi Ruhan, Alevi Bektai gelenei iindeki grevinin gerei olarak hem gerek (ermi) olmu hem de gerekleri dillendirdii belirtilmitir. Dervi Ruhan, iki yolla insanlara bilgi aktarmay denemitir. Birinci yolu, yaad hayat ile bir aktarm yapmak, ikincisi ise iirle aktarm yapmaktr. Bu ikisinde de bir dnce insan havas iinde olduu gzlenmitir. lahi olann somut hayata yansmalarn izlemi, ilahi olann gereklemesi hakknda, ahlaki olann doruluu hakknda telkinlerde bulunmutur. Bu durum kendisini bir dnce ve eylem adam klmtr. Sz konusu dncesi Alevi Bektai dervilik gelenei iinde anlamldr ve toplumsal deimenin hzla yaand modern Trkiye iinde daha da anlaml

olmutur. Dervi Ruhan, gelenekteki deimeyi hem istemi hem de deiimdeki arlklardan uzaklamtr. Dervi Ruhan, hem yaam somut verilerle anlamaya alm hem de ilahi olanla ban kesmemitir. Dervi Ruhan Alevi Bektai dervilik geleneinin modernleme sreci iinde deiimi ve ortadan kalkmasnn anlalmas iin nemli, gerek bir karekter olarak yaam olduu aklanmtr. Alevi Bektai dervilik gelenei, gnmzde ortadan kalkma durumunda olduu belirtilmitir. Yeni derviler yetimemekte olduu tespit edilmitir. Bu tespitten hareketle, bunun gerekeleri, modernleme sreci ile balantl olarak ortaya konmutur. Derviliin ortadan kalkmas ile gelenein retilememesi arasndaki balant ortaya konulmu ve Alevi Bektai inancnn giderek ruhsallktan uzak bir anlam dnyasna evirildii tespit edilmitir. Gnmzde Alevi Bektai olmak, sosyal hayat iinde iyi bir ada olmaya dnt belirtilmitir. ada olmann, dervilerin de yneldii bir odak olduu ve bu anlamda hurafe olarak belirtilen birok inan unsurundan Aleviliin arndrld tespit edilmitir. Sz konusu arndrma srecinin, daha sonra dervilerin mistik zelliklerinin de grmezden gelinmesine yol am olduu ve bir gelenein hzl bir biimde mistik dncelerden arndrld sylenmitir. Alevi Bektai dervileri, Cumhuriyet devriminin yaratt hzl deiime gnlden destek verdii ve deiimden etkilendii belirtilmitir. Devrim ncesinde toplumda bilgi aktarma, metapsiik yardm, ifa gibi birok ileve sahip olan dervilerin, sz konusu dnemde, ilevsiz kaldklar, toplumun ileyi mekanizmasnn deimesi ile de etkisiz kaldklar tespit edilmitir. Modern hayatn, rasyonel organizasyonu ve rasyonel insan zorunlu kld tespit edilerek, bunun rasyonelleme, seklerleme ve bireysellemeyi ortaya koymu olduu sylenmitir. Sonuta geleneksel rollerin deerini kaybedip kymetsizletii, yerine yeni snfsal yapya uygun rol ve yaplarn gemi olduu aklanmtr. Sekler, rasyonel insan tipine dayanan modern insan, eski sosyal kategorileri sorgulamtr. Sz konusu sorgulama sonucunda, ruhsal insan olan dervilerin toplumda en alt konuma dm olduklar tespit edilmitir. Ak, ozan ve dede gibi, gelenek iinde bulunan dier makamlarn, bir ekilde sistem iinde bir yer bulduu belirtilmitir. Bu sre sonunda ruhsal yn zayflam olan Aleviliin, sabit sembollere ve gsterilere dnm olduu, Aleviliin Batni ynn temsil eden derviler ortadan kalkarken, Aleviliin zahiri boyutu ve kurumsal yaplarnn gelitiinin grld aklanmtr. almamz temelinde nerilerimiz unlardr. almamz disiplinler aras bir yap arz etmitir. Alevi Bektailik zerine yaplan almalarn da zorunlu olarak disiplinler aras almalar olmas gerekmektedir. nk konu insan, toplum, kltr ve inan balamnda bir senkretik btnlk arz etmektedir. Bunlardan herhangi birine arlk vermek, btnln gzden kamasna sebebiyet verecektir. Dervilik, Alevi Bektailik geleneinin ruhsal ynn yanstmaktadr. Geleneksel yn ar basan inanlarda, teoloji ile sosyal balam arasnda dorudan ilikiler vardr. Bu sebeple, derviliin kkenleri aratrlrken, insanlarn tarihsel olarak ruhsal beklentileri zerinde de dnmek gerekir. Sadece bu ritel uradan, u inan buradan diye tanmlamak yerine, inancn yaratt btnsel evren hakknda

karmlarda bulunmak ve bunu sosyal balam iinde dnmek, almalara farkl bir derinlik katacaktr. Alevi Bektai aratrmalarnda kken sorunu, aratrmaclarn ayrl noktasdr. Aratrmaclar, gelenekte hangi kkeni aryorsa, o yne doru veriler toplamaktadr. almamz bu yn ile birletirici bir ereve sunmaktadr. Ruhsallk temelinde yaplan bu birletirici ereve, dikkati yaayan insanlarn ruhsal beklentilerine ve anlamlandrmalarna yneltmitir. Bu ise olmas gerekenin arand deil, olann aratrlmasnn daha doru bir yntem olduuna inanlan bir anlaytr. Sz konusu anlayn aratrmalarda ne karlmas zorunludur. Aratrma alan ideolojilerin yeniden kurulduu bir alan olarak dnlmeyip, gerein aratrld bir alana dntrlmelidir. alma dervi, ak, eren, gerek, dede gibi bir ok kavram gelenek iinde yeniden anlamlandrmtr. Bu tanmlamalar iinde sz konusu kavramlarn tarihsel olarak deiimleri zerinden baz belirlemeler yaplmtr. Sz konusu belirlemeler, bu konuda alma yapacak olanlara yardm edecei dnlmektedir. Bir kavramn sabit anlamda kullanlmas, szl bir gelenein hakim olduu kltrde mmkn deildir. Bu sebeple alma yapacak olanlar, kavramlarn balayclna kar eletirel bir dnme gelitirmek zorundadr. Bu eletirmek, kavramlarn doru kullanmlarn da grmezden gelmek anlamna gelmemelidir. almamzda olduu gibi kavramlar ak bir ekilde tanmlanmaldr. Alevi Bektai dervilik gelenei, ortadan kalkmakta olan bir gelenektir. Bu tespitin dikkate alnmas, sz konusu gelenek iinde bir yol bulmaya alanlara k tutacaktr. Alevi Bektai gelenei, kendisini ruhsal olarak besleyen dervilerin hizmetleri ile var olmutur. Onlarn etkinliinin ortadan kalkmas sz konusu gelenei, ruhsuzlatracak, kurumsallatracaktr. Bu anlamyla, gelenei anlamak iin, gelenei ynlendiren birok lider ruhsallk balamnda deerlendirilip yeniden anlamlandrlmas gerekmektedir. Bu da yeniden etkin almalar gndeme getirecektir. Belki bu almalar, Horasan erenlerinin, Anadoluyu birletirdii gibi, gnmz insannn da maddi ve manevi ynleriyle birlemesine araclk edebilecektir.

KAYNAKLAR AKTA, Ali hsan, Anadoluyu Kucaklayan Ozan Mahzuni erif, 5. Bask, Ankara, 2006.

AKTA, Ali hsan-YCEL, Sabri, Anadoluda Bir Duru Kaynak Ak Kul Fakr, Dizgi Bask, stanbul, 1991. AKYOL, Taha, Osmanlda ve randa Mezhep ve Devlet, Milliyet Yaynlar, 4. Bask, stanbul, 1999. ALKAN, Erdoan, Saylar ve Hayvan Simgeleriyle Alevi Mitolojisi, Kaynak Yaynlar, stanbul, 2005 ALTINOK, Baki Yaar, eyh Bedreddin ve Varidat, Oba Yaynlar, Ankara, 2004. ANKARALI, Ahmet - CN, Sedat - TUNCAY, Galip, Dnden Bugne Gmhacky, Gmhacky Matbaas, 1997. ARI, Blent - ASLANTA, Selim, " Dairenin Dndakileri Aratran Tarihi: Ahmet Yaar Ocak, Dou Bat Dergisi, 16, 2001. ARIKDAL, Ergn, Byk Sentez Tekaml, Ruh ve Madde Yaynlar, stanbul, 1999. ARTUN, Erman, Dini-Tasavvufi Halk Edebiyat, Aka Yaynlar, Ankara, 2002. AIK, Ali Metin, Penei El Aba, stanbul, 1999. ATAY, Tayfun, Din Hayattan kar, letiim Yaynlar, stanbul, 2004. AVCI, Ali Haydar, Yeni Belge ve Bilgiler Inda Pir Sultan Abdal, Srekli Kitaplar Dizisi, I, E yaynlar, stanbul, 2003. AY, Resul, XIII-XV. Yzyllarda, Anadoluda Dervi ve Toplum: Tarihsel bir Tipoloji Denemesi, (Hacettepe niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Tarih Ana Bilim Dalnda Hazrlanm Yaynlanmam Doktora Tezi), Ankara, 2004. BARKAN, mer Ltfi, stila Devirlerinin Kolonizatr Trk Dervileri ve Zaviyeler. Vakflar Dergisi, 2, 1942. BALVET, Michel, eyh Bedreddin Tasavvuf ve syan, (ev.: Ela Gntekin) kinci Bask, Tarih Vakf Yurt Yaynlar, stanbul, 2000. BARKAN, mer Ltf, Osmanl mparatorluu'nun Kuruluu Sorunu, Belgelerle Trk Tarihi Dergisi, 84, 2004. BASCOM, W.R., Halkbilimi (Folklor) ve Antropoloji, Halkbiliminde Kuramlar ve Yaklamlar, (Haz.: Glin t Eker, Metin Ekici, M. cal Ouz, Nebi zdemir) Milli Folklor Yaynlar, Ankara, 2003. BAAR, Zeki, Erzurumda Tbbi ve Nistik Folklor Aratrmalar, Atatrk niversitesi Yaynlar, Sevin Matbaas, Ankara, 1972.

BAER, Sait, Heterodoksi, Nakilik-Bektailik, (I. Trk Kltr ve Hac Bekta Veli Sempozyumu bildirileri iinde) Gazi niversitesi Trk Kltr ve Hac Bekta Veli Aratrma Merkezi, Ankara, 1999. BAGZ, lhan Turkish Folk Stories About the Lives of Minstrels" Journal of the American Folklore, 65/258, 1952. BAGZ, lhan, Trk Halk Hikayelerinde D Motifi Zinciri, Hacettepe Sosyal ve Beeri Bilimler Dergisi, V-2, Ankara 1973. BAGZ, lhan, Folklor Yazlar, Adam Yaynlar, stanbul, 1986. BAGZ, lhan, Ak Ali zzet zkan, Indiana niversitesi, Trke Programlar Yaynlar, Pan Yaynclk, stanbul, 1994 BAGZ, lhan, Yunus Emre, Pan Yaynlar, stanbul, 1999. BAYAT, Fuzuli, amandan Aka Alpten Erene Krolu, Aka Yaynlar, Ankara, 2003. BRDOAN, Nejat, Anadolu ve Balkanlarda Alevi Yerlemesi Ocaklar DedelerSoyaalar, Mozaik Yaynlar, stanbul, 1995. BORATAV, Pertev Naili, 100 Soruda Trk Folkloru, (Haz.: Konur Ertop) K Kitapl Yaynlar, stanbul, 2003. BORATAV, Pertev Naili, 100 Soruda Trk Halk Edebiyat, (Haz.: Konur Ertop) K Kitapl Yaynlar, stanbul, 2003. BOZKURT, Fuat, Gl Baba ile Veli Baba, Toplumsal Tarih Dergisi, VIII-44, stanbul,1997. BROWN, John Porter, The darvishes or, Oriental spiritualism, (Edited with introduction and notes by H.A. Rose) Oxford University Press, London, 1927. BULA, Ali, Kuran- Kerim, ev; Ali Bula, Birim yaynlar; 1996. CAHEN, Claude, Osmanllardan nce Anadolu, (ev.: Erol yepazarc) kinci Bask, Tarih Vakf Yurt Yaynlar, stanbul, 2002. CEBEC, Dilaver, Dini Karizmatik Tipler Olarak Anadolu Velilerinin Trk Fthatndaki Etkileri, Ahmet Yesevi'den Hasan Dede'ye Gnl Erleri : Uluslararas Bilgi leni Bildirileri iinde, (Haz.: Z. Aksal ve bk.) Krkkale,1998. CEYHUN, Demirta, Anadolu Trklerinde Din, Siyasal Otorite ve Edebiyat, Varlk, LXVII-1109, 2000.

CEYLAN, mr, Byle Buyurdu Sufi Tasavvuf ve erh Edebiyat Aratrmalar, Kap Yaynlar, stanbul 2005. CHALLAYE, Felicien, Dinler Tarihi, (ev.: Semih Tiryakiolu) 4. Bask, Varlk Yaynlar, stanbul, 1998. CHITTICK, William, Hayal Alemleri bn-Arabi ve Dinlerin eitlilii Meselesi, (ev.: Mehmet Demirkaya) Kakns Yaynlar, stanbul, 1999. CIORAN, E.M., Tarih ve topya, (ev.: Haldun Bayr) Metis Yaynlar, stanbul, 1999. CLAYER, Nathalie, POPOV, Alexandre, Osmanl Dneminde Balkanlardaki Tarikatlar, Osmanl Toplumunda Tasavvuf ve Sufiler (Haz.: Ahmet Yaar Ocak) Trk Tarih Kurumu Yaynlar, XXX-3, Ankara, 2005. AMUROLU, Reha, Bektailikte Zaman Kavray Dnyordu, 2. Bask, Om Yaynlar, stanbul, 1999. AMUROLU, Reha, Enel-Hakk Demiti Nesimi Sabah Rzar, 2. Bask, Om Yaynlar, stanbul, 1999. AMUROLU, Reha, Gnmz Aleviliinin Sorunlar, Ant Yaynlar, stanbul, 1994. AMUROLU, Reha, Tarih Heterodoksi ve Babailer, 3. Bask, Om Yaynlar, Tarih Dizisi, stanbul, 1999. INAR, Erdoan, Aleviliin Gizli Tarihi, 5. bask, ivi Yazlar Yaynlar, stanbul, 2005. INAR, Erdoan, Aleviliin Kayp Bin Yl, ivi Yazlar Yaynlar, stanbul, 2006. INAR, Erdoan, Kayp Bir Alevi Efsanesi, Kalkedon Yaynlar, stanbul, 2007. OBANLI, Cem-SALT, Alpaslan, Dharma Ansiklopedi, Parapsikoloji-MistisizmOkltizm- Ezoterizim-Teozofi-Spiritalizm-Neospiritalizm, Dharma Yaynlar, stanbul, 2001. OBANOLU, zkul, Ak Tarz Kltr Gelenei ve Destan Tr, Aka Yaynlar, Ankara, 2000. DANIK, Erturul, teki Tanrlar Alevi Bektai Mitolojisi, mge Yaynlar, Ankara, 2006. DE JONG, Frederick, Bektailikve Resim Sanatnda Sembolizm ve Temalar zerinde Bir nceleme, Tarihten Teolojiye slam nanlarnda Hz. Ali, (Haz.: Ahmet Yaar Ocak) Trk Tarih Kurumu Yaynlar, XXX- 4, Ankara, 2005.

DOANAY, Eraslan, Anadolu'da yaayan dergahlar: Sivas- Samsun- AmasyaTokat-orum- Yozgat evresi dergahlar ve tekkeleri, Can Yaynlar, stanbul, 2000. ER, Osman, Kitab- Cabbar Kulu, Alevi Bektai Klasikleri VII, Trk Diyanet Vakf Yaynlar, 2007. ELADE, Mircea, Ebedi Dn Mitosu, (ev.: mit Altu) mge Kitabevi Yaynlar, Ankara, 1994 ELADE, Mircea, Dinsel nanlar ve Dnceler Tarihi, (ev.: Ali Berktay) Kabalc Yaynlar, stanbul, 2003. ELADE, Mircea, Kutsal ve Dind, (ev.: Mehmet Ali Klbay) Gece Yaynlar, Ankara, 1991. ELADE, Mircea, amanizim, (ev.: smet Birkan) Ankara, 1999. mge Kitabevi Yaynlar,

ELADE, Mircea-COULIAN1ANO, Ioan P., Dinler Tarihi Szl, (ev.: Ali Erba) nsan Yaynlar, stanbul, 1997. EREN, Gler, Osmanl Ansiklopedisi, Toplum (Edi.: Gler EREN, Do. Dr. Kemal iek- Cem Ouz) IV. Cilt- Yeni Trkiye Yaynlar, Ankara, 1999 MADEN, Fahri, Bektai Tekkelerinin Kapatlmas (1826) ve Bektailiin Yeni Yzyl II. Uluslararas Trk Kltr Evreninde Alevilik ve Bektailik Bilgi leni Bildiri Kitab, (Edi.: Filiz Kl, Tuncay Blbl), Ankara, 2007. FAROQHI, Suraiya, Osmanl Tarihi Nasl ncelenir Kaynaklara Giri, eviri: Zeynep Altok, Tarih Vakf Yurt Yaynlar, kinci Bask, stanbul, 2003. FAROQHI, Suraiya, Osmanl Kltr ve Gndelik Yaam Ortaadan Yirminci Yzyla, Tarih Vakf Yurt Yaynlar, stanbul, 2005. FINNEGAN, Ruth, Bireysel Yetenek Olarak air, (ev.: Mustafa Sever) (Haz.: M. cal Ouz, Selcan Grayr) Halkbiliminde Kuramlar ve Yaklamlar 2, Geleneksel Yaynclk, Ankara, 2005. FINNEGAN, Ruth, Gaipten Haber Veren Kii Kahin Olarak air, (ev.: Mustafa Sever) (Haz.: M. cal Ouz, Selcan Grayr) Halkbiliminde Kuramlar ve Yaklamlar 2, Geleneksel Yaynclk, Ankara, 2005. FINNEGAN, Ruth, Szl iir, (ev.: Sema Demir) (Haz.: Glin t Eker, Metin Ekici, M. cal Ouz, Nebi zdemir) Halkbiliminde Kuramlar ve Yaklamlar, Milli Folklor Yaynlar, Ankara, 2003.

GARNETT, Lucy - MARY, Jane, Mysticism and magic in Turkey : an account of the religious doctrines, monastic organisation, and ecstatic powers of the dervish orders. AMS Pres, New York, 1979. GARNETT, Lucy MARY, Jane,, The dervishes of Turkey, foreword by O.M. Burke. London: Octagon, 1990. GENER, Cihangir, Ezoterik- Batni Doktirinler Tarihi, 7. basm, Piramit Yaynclk, Ankara, 2003. GLPINARLI, Abdulbaki, Tarih Boyunca slam Mezhepleri ve iilik, Der Yaynlar, stanbul, 1979. GLPINARLI, Abdlbaki, 100 Soruda Trkiyede Mezhepler ve Tarikatler, Gerek Yaynevi, stanbul, 1969. GROF, Stanislav, Gelecein Psikolojisi, (ev.: Sezer Soner) Ege Meta Yaynlar, zmir, 2002. GROF, Stanislav, nsan uurunun Yeniden Kefi Kozmik Oyun, (ev.: Levent Kartal), Ege Meta Yaynlar, zmir, 2000. GNBULUT, kr, Ortadou Din Kltr, Kaynak Yaynlar, stanbul, 1996. GNGR, Harun, Trk Alev-Bekta nanlarnda amanln zleri, Erdem zel Says, VIII-22, 1996. GNGR, Harun, Trk Bodun Bilimi Aratrmalar, Kum Saati Yaynlar, stanbul, 2006. GZEL, Abdurrahman, Dini Tasavvufi Trk Edebiyat, Aka Yaynlar, Ankara, 1999. GZEL, Abdurrahman, Abdal Ms Velyetnmesi, Trk Tarih Kurumu Yaynlar, XVIII-15, Ankara, 1999. HAYRET, Divan- Tenkitli Metin, (Haz: Mehmet avuolu, Mehmet Ali Tanyeli), stanbul niversitesi Yaynlar, stanbul, 1981. IIK, Caner, Alevi Bektai Geleneinde Dervi, II. Uluslararas Trk Kltr Evreninde Alevilik ve Bektailik Sempozyom Bildirileri, Ankara, 2007. NAN, Abdulkadir, Eski Trk Dini Tarihi, T.C Kltr Bakanl Yaynlar , stanbul, 1976 NAN, Abdulkadir, Tarihte ve Bugn amanizm Materyaller ve Aratrmalar, Trk Tarih Kurumu Yaynlar, Ankara, 2000.

NANCIK, Halil, Otman Baba ve Fatih Sultan Mehmed Dou Bat Dergisi, VII-26 Ankara, 2004. HARMANCI, M. Esat, A(bt)aln Velive Grnm, Modern Trklk Aratrma Dergisi, III-4, stanbul, 2006. JARRNG, Gunnar, Dervish and qalandar, Almqvist and Wiksell International, Stockholm, 1987. JIRMUNSKIY, V.M., Epik Gelenek, (ev.: Oktay Selim Karaca), (Haz.: Glin t Eker, Metin Ekici, M. cal Ouz, Nebi zdemir) Halkbiliminde Kuramlar ve Yaklamlar, Milli Folklor Yaynlar, Ankara, 2003. KAYGUSUZ, smail, Hnkar Hac Bekta, Alev Yaynlar, stanbul, 1998. KAYIPOV, Sleyman Turduyevi, Trk Akn Ak Kltr Balamnda Van Krgzlarnn Apzlar Sanat ve Ak Veysel, Halk Kltrmzde Sivasn Yeri Sempozyum Bildirileri, Ak Veysel Kltr Dernei Yaynlar 3, Ankara, 2001, Sayfa; 327-340 KILI, Mahmut Erol, Sufi ve iir: Osmanl Tasavvuf iirinin Poetikas, 4. Bask, nsan Yaynlar, stanbul, 2005. KISA, Blent, Havasn Derinlikleri, Hermes Yaynlar, stanbul, 2005. KRAMER, Samuel Noah, Smerler, Kabalc Yaynevi, stanbul, 2002. KOESTLER, Arthur. 13. Kabile, (ev: Belks Dibudak), Plato Film Yaynlar, stanbul, 2006. KPRL, Fuad, Edebiyat Aratrmalar, Trk Tarih Kurumu Yaynlar, Ankara, 1999. KPRL, Fuad, Trk Edebiyatnda lk Mutasavvflar, Trk Tarih Kurumu Basmevi, Ankara, 1976. KPRL, Mehmet Fuat, Anadoluda slamiyet, Aka Yaynlar, Ankara, 2005. KPRL, Mehmet Fuat, Edebiyat Aratrmalar I, tken Yaynlar, stanbul, 1989. Kuran- Kerim, Haz: Kurul tarafndan, Diyanet Vakf Yaynlar, Ankara. KUTLU, Muhtar, avakl Trkmenlerde Ger Hayvanclk, Kltr ve Turizm Bakanl Milli Folklor Aratrma Dairesi Yaynlar:84 Gelenek-Grenek ve nanlar Dizisi:4, Ankara, 1987

KK, Hlya, Kurtulu Savanda Bektailer, Kitap Yaynevi, stanbul, 2003. LITVAK, Stuart, Sufizm Bilgelik Araynda Tasavvuf Yolu, (ev.: Nur Yener) Okyanus Yaynlar, stanbul, 2003. MANNEH, Butrus Abu, 1826da Nakibendi Mceddidi ve Bektai Tarikatlar, Tarihi ve Kltrel Boyutlaryla Trkiye'de Aleviler, Bektailer, Nusayriler Toplants Bildirileri iinde, (Haz.: Iren Melikof ve bk. ) Ensar Neriyat, stanbul, 1999. MELIKOF, Irene, 1826 Sonras Bektai Tarikatlar, Yabanc aratrmaclar Gzyle Alevilik- Tuttum Aynay Yzme Ali Grnd Gzme iinde (ev.: lhan Cem Erseven) Ant Yaynlar, stanbul, 1997. MELIKOF, Irene, Anadolu slam Gizemciliinin Orta Asya Kkenleri, Yabanc aratrmaclar Gzyle Alevilik- Tuttum Aynay Yzme Ali Grnd Gzme iinde, (ev.: lhan Cem Erseven), Ant Yaynlar, stanbul, 1997. MELIKOF, Irene, Bektailik, Kzlbalk: Tarihsel Blnme ve Sonular, (ev.: B.Kurt Torun-Hayati Torun) Alevi Kimlii iinde, (Haz.: T. Olsson- E. zdalga- C. Raudvere), Tarih Vakf Yurt Yaynlar, stanbul, 1999. MELKOFF, Irene, Alevi Bektailiin Tarihi Kkenleri, Bektai-Kzlba Blnmesi ve Neticeleri, Tarihi ve Kltrel Boyutlaryla Trkiye'de Aleviler, Bektailer, Nusayriler Toplants Bildirileri iinde, (Haz.: Iren Melikof ve bk. ) Ensar Neriyat, stanbul, 1999. MELIKOF, Irene, Hac Bekta: Efsaneden Geree. (ev.: Turan Alptekin) Cumhuriyet Kitabevi, stanbul, 1998. MEN, Hseyin, Tarih inde Amasya, Net Ofset Matbaclk, Ankara, 2000. MEVLANA, Celaletin-i Rumi, Mesnevi, 1. cilt, (Haz: Abdlbaki Glpnarl), MEB Yaynlar. Ankara. 1997. NEV, Divan- Tenkitli Metin, (Haz: Mertol Tulum, Ali Tanyol), stanbul, 1977 NOYAN, Bedri, Bektailik Alevilik Nedir?, Ant Yaynlar, stanbul, 1995. NOYAN, Bedri, Btn Ynleriyle Bektailik Alevilik IV. Cilt, Haz: akir Keeli, Ard Yaynlar, stanbul, 2001. NOYAN, Bedri, Btn Ynleriyle Bektailik Alevilik VII. Cilt, Ard Yaynlar, stanbul, 2006. OCAK, Ahmet Yaar, Osmanl mparatorluu'nda Marjinal Sflik: Kalenderler (XIV-XVII yy.), Trk Tarih Kurumu Yaynlar, Ankara, 1999. OCAK, Ahmet Yaar, Trkler, Trkiye ve slam, letiim Yaynlar, stanbul, 1999.

OCAK, Ahmet Yaar, Babailer syan: Aleviliin Tarihsel Altyaps Yahut Anadoluda slam-Trk Heterodoksisinin Teekkl, 3. Bask, Dergah Yaynlar, stanbul, 2000. OCAK, Ahmet Yaar, Aleviliin Tarihsel Sosyal Taban ile Teolojisi Arasndaki liki Problemine Dair, Tarihi ve Kltrel Boyutlaryla Trkiye'de Aleviler, Bektailer, Nusayriler Toplants Bildirileri iinde, (Haz.: Iren Melikof ve bk. ) Ensar Neriyat, stanbul, 1999. OCAK, Ahmet Yaar, Alevi ve Bektai nanlarnn slam ncesi Temelleri, letiim Yaynlar, stanbul, 2000. OCAK, Ahmet Yaar, Sar Saltk , Trk Tarih Kurumu Yaynlar, Ankara, 2002. OUZ, M. cal, Trk Dnyas Halkbiliminde Yntem Sorunlar, Aka Yaynlar, Ankara, 2000. OUZ, M. cal, Kreselleme Ve Uygulamal Halkbilim, Aka Yaynlar, Ankara, 2002. OUZ, M. cal, Trk Halk Edebiyat El Kitab; (Haz.: M. cal Ouz ve bk.), Grafiker Yaynlar, 3. Basm Ankara, 2005. OKAN, Murat, Trkiyede Alevilik, mge Yaynlar, Ankara, 2004. OSHO, Bhagwan Shree Rajneesh, Zen Yolu/ Tasavvuf Yolu, (ev.: Serta Kartal) Okyanus Yaynlar, stanbul, 2000. KTEM, Niyazi, Anadolu Aleviliinin Senkretik Yaps, Tarihi ve Kltrel Boyutlaryla Trkiye'de Aleviler, Bektailer, Nusayriler Toplants Bildirileri iinde, (Haz.: Iren Melikof ve bk. ) Ensar Neriyat, stanbul, 1999. Z, Baki, Alevilik Tarihinden zler, Can Yaynlar, stanbul, 1997. Z, Baki, Alevilikle lgili Osmanl Belgeleri, 3. Basm Can Yaynlar, stanbul, 1997. ZBUDUN, Sibel, Hermesten drise Bir Dinsel Gelenein Dnm Dinamikleri, topya Yaynlar, Ankara, 2004. ZDEMR, Ahmet, Horasandan Gelen Ahi Evran Aydnl, Ahmet Yesevi'den Hasan Dede'ye Gnl Erleri : Uluslararas Bilgi leni Bildirileri iinde, (Haz.: Z. Aksal ve bk.) Krkkale,1998. ZELSEL, Michaela Mihriban, Halvette Krk Gn Psikolog Dervienin Halvet Gnl ve Bilimsel zmlemesi, 2. Bask, Kakns Yaynlar, stanbul, 2002.

ZMEN, smail, Alevi Bektai iirleri Antolojisi IV Cilt 19. Yzyl, T.C Kltr Bakanl Yaynlar, Ankara, 1996 ZTOPRAK, Halil, Kuranda Hikmet Tarihte Hakikat ve Kuranda Hikmet ncilde Hakikat, Can Yaynlar, stanbul, 1990. ZTRK, Mustafa, Alevilerin Kur'an Tasavvuru zerine, slmiyt Dergisi, VI3, stanbul, 2003. ZTRKMEN Arzu, Szl Tarih: Yeni Bir Disiplinin Cazibesi, Toplum ve Bilim Dergisi, 91, 2001-2002. PERRN, Michel, amanizm, 2. basm, (ev.: Blent Arba) letiim Yaynlar, stanbul, 2003. RHRICH, Lutz, Halk Anlats Aratrmasnda Anlam Aray, (ev.: Krat M. Korkmaz) Halkbiliminde Kuramlar ve Yaklamlar iinde, (Haz.: Glin t Eker, Metin Ekici, M. cal Ouz, Nebi zdemir) Milli Folklor Yaynlar, Ankara, 2003. SAD- irazi, Glistan, (Haz.: Sadk Yalszuanlar) Tima yaynlar, stanbul, 1998. SALTIK, Mehmet, Kudili Klavuzu Simyann Ayak Sesleri, Hermes Yaynlar; stanbul, 2005. SCHURE, Edouard, Sfenksten Milada Kutsal evrim, (ev.: Rengin Ekiz) Ege Meta Yaynlar, zmir, 2003. SELMANPAKOLU, Ceren, The formation of Alevi syncretism,: The Department of Graphic Design and The Institute of Fine Arts of Bilkent University Thesis (Master's), Yaynlanmam Yksek Lisans Tezi, Ankara, 2006. SHANKLAND, David, Antropoloji ve Etnisite: Yeni Alevi Hareketinde Etnografyann Yeri, (ev.: B.Kurt Torun-Hayati Torun) Alevi Kimlii iinde, (Edi.: T. Olsson- E. zdalga- C. Raudvere) Tarih Vakf Yurt Yaynlar, stanbul, 1999. SOYYER, Ylmaz, 19. Yzylda Yaplan ki Bektai Nasip / krar Ayini, Alevilik iinde, (Haz.: smail Engin-Havva Engin), Kitap Yaynevi, stanbul, 2004. SUBAI, Nejdet, Alevi Modernlemesi Srr Fa Eylemek, Kitabiyat Yaynlar, Ankara, 2005. SMER, Faruk, Ouzlar Trkmenler Tarihleri- Boy Tekilat Destanlar, Trk Dnyas Aratrmalar Vakf Yaynlar, stanbul, 1992. TEMREN, Belks, Bektai ve Alevi Kltrnde Nefesler ve levleri, Halkbilimi Aratrmalar, Srekli Kitaplar dizisi; 1, E yaynlar, stanbul, 2003.

Trke Szlk, Atatrk Kltr, Dil ve Tarih Kurumu Trk Dil Kurumu Szl, 9. Bask, 1.cilt, Ankara, 1998. TRKMEN, Fikret, Yazl Kaynaklardaki (Cnklerdeki) Bektai airlerinin iirlerinde Grlen Yeni ekiller, I. Trk Kltr ve Hac Bekta Veli Sempozyumu Bildiri kitab iinde : Gazi niversitesi Trk Kltr ve Hac Bekta Veli Aratrma Merkezi Yaynlar, Ankara, 1999. TRKMEN, Erkan, ems-i Tebrizinin retileri, Konya, 2005. ULUDA, Sleyman, Tasavvuf Terimleri Szl, Kabalc Yaynlar, stanbul, 2001. UMAR, Bilge, Trkiye Halknn Ortaa Tarihi- Trkiye Trkleri Ulusunun Olumas, nklap Yaynlar, stanbul, 1998. ER, Cenksu, Tokat Yresinde Geleneksel Alevilik, Ankara Okulu Yaynlar, Ankara, 2005. STNER, Kaplan, Divan iirinde Tasavvuf- 14 ve 15. yy. Divanlarna Gre, Birleik Yaynevi, Ankara, 2007. WHITE, George E., Bir Amerikan Misyonerinin Merzifon Amerikan Koleji Hatralar, (ev.: Cem Tark Yksel) Enderun Kitabevi, stanbul, 1995. WILBER, Ken, Transandantal Sosyoloji, (ev.: Cemil Polat) nsan Yaynlar, stanbul, 1995. YAMAN, Ali, Orta Asyadan Anadoluya Yesevilik, Alevilik, Bektailik, Elips Yaynlar, stanbul, 2006. YARDIMCI, Mehmet, Balangcndan Gnmze Halk iiri- Ak iiri- Tekke iiri, kinci Bask, Ankara, 1998. YAZICI, Tahsin, Dervi Maddesi, Trk Diyanet Vakf slm Ansiklopedisi, IX, stanbul, 1994. YILDIRIM, Rza, Dervishes in early Ottoman society and politics: a study of velayetnames as a source for history, The Department of History of Bilkent Univ., Thesis (Master's) Yaynlanmam Yksek Lisans Tezi, Ankara, 2001. YILDIZ, Harun, Anadolu Alevilii:Amasya Yresi Balamnda Bir nceleme, Aratrma Yaynlar, Ankara, 2004. YOKSUL, Can, orum Yresinden ki Halk Ozan: Sefil Ali ve Sefil Ahmet, Halkbilimi Aratrmalar, E Yaynlar, 3. Kitap, stanbul, 2004.

YRKAN, Yusuf Ziya, Anadoluda Aleviler ve Tahtaclar, Hazrlayan; Turhan Yrkan, T. C. Kltr Bakanl Yaynlar, Ankara, 1998. YKSEL, Hasan SAVA, Saim, veysilikten Bektailie Kitab- Cebbar Kulu, Sivas , 1997. ZAT, Divan- Tenkitli Metin, (Haz: Ali Nihat Tarlan), stanbul niversitesi Yaynlar, II. Cilt, stanbul, 1967-1970. ZLFE, mer, Yakni, Divan- Tenkitli Metin, (Marmara niversitesi, Trkiyat Aratrmalar Enstits, Trk Dili ve Edebiyat Anabilim Dal, Yaynlanmam Doktora Tezi ), stanbul, 2004.

ZET Dervi kimlii ruhsalln nasl yaandn anlamak iin bavurulabilecek en nemli kaynaktr. Alevi Bektai dervilik gelenei de Aleviliin ruhsal yn ile ilikilidir. Konu, kaynak toplamak asndan farkl yntemlerin kullanlmasn ve disiplinler aras bir bak ile yorumlama yaplmasn gerekli klmtr. nk derviler, insanlarn i dnyalarna hitap etmeye almlardr. nsann i dnyasyla kurulan balantnn anlalmas ise uzun erimli bir alma ile katlml gzlem tekniini kullanmay gerektirmektedir.

Dervi ve dervilik ok farkl anlamlara karlk gelmektedir. nsanlar inanlarna gre dervilii tanmlamlardr. Derviliin kkenleri, ait olunan corafyadaki insanlarn kkenleri ile birlikte anlmaldr. Bu balamda Anadoludaki dervilerin, eski Anadolu medeniyetlerindeki ruhsal insanlarla, eski Trk inanlarndaki aman ve rahiplerle ve slam geleneindeki sufilerle dorudan balants vardr. Dervilerin inanlarndaki senkretik yap ve heterodoks anlay, Alevi Bektai zmreleri iinde kendilerini rahat ifade edebilmelerine imkan salamtr. Bu sayede derviler Alevi kesiminin ruhsal nderi olmutur. Derviler Alevileri ruhsal olarak beslemi ve ynlendirmi, Aleviler de dervilerin yaayabilecei maddi bir ortam salamtr. Aratrmamzn rnei olan Dervi Ruhan da Alevi Bektai dervilik gelenei iinde yer almaktadr. Dervi Ruhann hayat, dervilik geleneinin sosyal boyutu hakknda bilgiler vermektedir. Yaad yrede halk dervi hakknda sylenceler vastasyla bir ba kurmu ve ondan ruhsal nderlik talep etmitir. Dervi Ruhann yaad dnem Trkiyenin hzla modernletii bir dnemdir. Dervi Ruhan, hem kendinden nceki geleneksel dervilere hem de kendinden sonraki ada dervilere benzemektedir. Dervi Ruhan ortadan kalkan bir gelenein son temsilcilerindendir. Bu aratrma Alevi Bektai gelenei iinde gzlemlenen ruhsal anlamda yabanclamann da sebeplerini gstermektedir. Anahtar Kelimeler: Dervi, Alevi Bektai, Heterodoks, Ruhsallk, Ik Ruhan, Sufi, Ak,

ABSTRACT

The identity of dervish is the most important resource for understanding the way in which spirituality is being experienced. The tradition of Alevi-Bektashi order is related to the spiritual dimension of Alevi culture. The subject necessitates to employ an interdisciplinary approach as well as different types of methods in terms of collecting data related to the problem which stems to the fact that dervishes have been attempting to address to the soul of people. Understanding the formation of a

linkage between individual and his/her soul is only possible through a long lasting participatory field study. There are different meanings of a dervish and the traditon of dervishes. People have been defining the meaning of dervish on the basis of their believes. The roots of being a dervish should be related to the roots of people in the same geography. In this context, the dervishes in Anatolia have been linked to spiritual people who lived in the Anatolian civilization, shamans and priests in the old Turkic belief systems as well as some sufi groups in Islam. The syncretic structure and heterodoxy in the beliefs of dervishes rendered dervishes to express themselves freely within the Alevi Bektashi groups. By doing that dervishes have become the spiritual leaders of the Alevi groups. Dervishes have been sustaining and orienting Alevis in a spiritual way and Alevi groups made it possible for dervishes to survive in the material world. The example picked up for this research, Dervish Ruhan, is positioned within the tradition of Alevi Bektashi order. The life of Devish Ruhan offers us the social dimension of the dervish tradition. People living in his surroundings related him through the myths about the dervish and expected him to be a spiritual leader. The time period when he lived was a modernization period. Dervish Ruhan was similar to the traditional dervishes who lived before and after him. He has been among the last representative of a tradition which has been eroding for a long time. This research also investigates the causes of the spiritual alienation among the Alevi Bektashi tradition.

Key Words: Dervish, Alevi Bektashi, Heterodoksy, Mystic, Minstrel, Spirituality, Ik Ruhan

EKLER

EKLER 1: MEHMET AL IIKIN KRONOLOJS.

Mehmet Ali Ik, 6.9.1928 de Kuzalan Kynde dnyaya gelir. Ailesi ile birlikte 1931de orum Osmanck Seciyen kyne tanr. 1935de annesi vefat eder. 1935 de ilkokula balar. 1940 da ilkokulu bitirir. 1940-1941 babasndan eski yazy renmeye balar. 1942de Samsun Ladik retmen okulunu kazanr ve eitimine burada devam eder. 1935- 1943 yllar arasnda vey annesi daha olur, hepsi lr. Mehmet Ali vey ana zdrabndan ok ektiini belirtir. 1943de Babas tarafndan okuldan alnr. Resmi eitim hayat biter. 1944 ylnda drdnc vey annesi ile babas evlenir. Bu anneyi ok sever. 1945de bu annesini de kaybeder. 1945de Seciyen kynde Katip efendinin yannda eski yazy incelikleri ile renir. 1945de bir kza sevdalanr, szlenir ve bir yl sonra ayrlr. 1946da ilk iirlerini yazar. Bu iirleri kayt altna almaz. 1948de Seciyen Kynden Mehmet Yener Kz Sadiye ile evlenir. 1951de ilk ocuu olan Ali Osman doar ve yln sonunda askere gider. 1952- 1954 yllarnda Erzurumda askerlik yapar. 1952 ylnda askerde iken Mridim dedii zatla tanr. 1952-1954 tarihleri arasnda mridiyle Arapa, Farsa alr ve renir. 1954de Ruhan ismi mridi tarafndan kendisine verilir. Kendisi nce Dervi Ruhan sonra se Ik Ruhan mahlaslar ile iirler yazacaktr. 1954 de kyne dner ve i arar. 1954de Amasya Gmhacky, Kuzalan Kyne Cami hocas olarak almaya balar. 1958 de ikinci olu Fuzuli dnyaya gelir. 1954-1964 yllar arasnda Krca, Kuzalan, kylerinden, arif, ak ve bilgili insanlarla muhabbet eder. Kuzalan kynde ermi bir hoca olarak tannmaya balar. 1964 e kadar Kuzalan kynde hocalk ve iftilik yapar. 1965 ylnda Amasya Gmhacky ilesine tanr ve Hallar mezarl karsnda bir eve yerleir. 1965 Gmhackye geldikten sonra inaat ustal yapmaya balar. 1969 da babas Aziz Osman vefat eder. 1965-1970 de Gmhackyde iyice tannr. etmi, Yemien ve Korkut kylerinden sevenleri olur. 1971de Hac Yahya mahallesindeki evine tanr. Bu arada tannml artar. 1972de olu Ali Osman Ik ile etmi kynden Glsm amaz evlendirir. 1973de Suriye, Irak, ve rana giderek trbe ziyaretlerinde bulunur. 1975de oturduu byk evi borlar sebebiyle satar daha kk bir eve yerleir. 1976 da tekrar yurtdna kar, Suriye, Irak, Suudi Arabistan, Yemen, Hindistan, Pakistan gezer. 1977de Kbrs gezer muhabbetler yapar. 1982de ikinci olu Fuzuli Ik Korkut kynden Sveyda Bozkurt ile evlendirir. 1984de Gmhackydeki evini satp zmire Fuzuli Ikn yanna g eder. 1985 da Gmhackye geri dner ve Hallar mezarl karsnda Saray mahallesinde kk bir eve yerleir. Bu yerletii yer Gmhackye ilk geldii sokaktr. 1988den itibaren ayaklarndaki siyatik ve kirelenme hastal artar. 1988-1992 tek bastonla yrr halde hastalanmtr. 1992- 1995 arasnda ift bastonla zor yrr bir durumdadr. 6 Eyll 1995 ylnda Amasya Gmhackydeki evinde Hakkn rahmetine kavuur. Vasiyeti zerine Gmhacky Krca kyndeki Keeli dede trbesine gmlr.

 1996de Keeli Dede trbesi Mehmet Ali Ikn ailesi ve sevenleri tarafndan yklarak yeniden yaplr, a evi, kurban kesme yeri ve yemek yeme yeri ile daha kullanl bir hale getirilir. 1997de Dervi-Ik Ruhann iirleri trbenin duvarna aslr ve trbenin ii cem yaplabilecek hale getirilip. lk cem Dervi Ruhan adna yaplr.

EKLER 2: GRME LSTES 1. Grme, Abdullah Balc. Abdullah Balc, (Ak- Zakir), Amasya - Hamamz Yemien Ky, 1933 Doumlu, lkokul mezunu. Kayt; Yemien Kynde, Veli Balcnn evinde, 16.08.2006 tarihinde yaplmtr. Video kaset kayddr. Eklerdeki Grme

Listesinde 1. Grme. 2. Grme, Ali Cemal Dede. Ali Cemal etinkaya, (Ak Ali Cemal, Dede, Dertli Cemo), Tunceli Mazgirt, 1941, lkokul mezunu. Kayt; Ankara Dikmende, Ali Cemal Dedenin evinde, 02.02.2007 tarihinde yaplmtr. Video kaset kayddr. Eklerdeki Grme Listesinde 2. Grme. 3. Grme, A. hsan Akta. Ali hsan Akta, (ada Dervi), Amasya - Gmhacky - Gvenz ky, 1935 doumlu, lkokul mezunu, Kayt; Gmhackyde Ali hsan Yeter Aktan evinde, 22.08.2006 tarihinde yaplmtr. Video kaset kayddr, grmenin birinci ksmdr. Eklerdeki Grme Listesinde 3. Grme. 4. Grme, Ali hsan Akta. Ali hsan Akta, (ada Dervi), Amasya - Gmhacky - Gvenz ky, 1935 doumlu, lkokul mezunu. Kayt; Gmhackyde Ali hsan - Yeter Aktan evinde, 22.08.2006 tarihinde yaplmtr. Video kaset kayddr, grmenin ikinci ksmdr. Eklerdeki Grme Listesinde 4. Grme. 5. Grme, Ali Osman Ik. Ali Osman Ik, (Ik Ruhann olu), orum - Osmanck - Seciyen (ampnar) Ky, 1951, niversite mezunu. Kayt; Gmhackyde Ali Osman Glsm Ikn evinde , 27.12. 2005 tarihinde yaplmtr. Video kaset kayddr. Eklerdeki Grme Listesinde 5. Grme. 6. Grme, Ali Zeytnl. Ali Zeytnl, (Dervi Zefil Ali) Amasya Gmhacky - Krca Ky, 1943 doumlu, lkokul mezunu. Kayt; Krca Kynde Ali Zeytnn evinde, 17.08.2006 tarihinde yaplmtr. Video kaset kayddr, grmenin birinci blmdr. Eklerdeki Grme Listesinde 6. Grme. 7. Grme, Ali Zeytnl. Ali Zeytnl, (Dervi Zefil Ali) Amasya Gmhacky - Krca Ky, 1943 doumlu, lkokul mezunu. Kayt; Krca Kynde Ali Zeytnn evinde, 18.08.2006 tarihinde yaplmtr. Video kaset kayddr, grmenin ikinci blmdr. Eklerdeki Grme Listesinde 7. Grme. 8. Grme, Bani amaz. Bani amaz, Gmhacky, Amasya Gmhacky - etmi ky, 1935 doumlu, Okuryazar deil. Kayt; etmi Kynde Bani amazn evinde, 1.08.2005 tarihinde yaplmtr. Video kaset kayddr. Eklerdeki Grme Listesinde 8. Grme. 9. Grme, Biarenin manileri.

Dervi Biare, Amasya Gmhacky - Dasaray Ky, 1900 doumlu, Ukur yazar deil, Dertli Garipten 20.08.20O6 Tarihinde Alnm Bir Kaset Kayd, Zaman Bilinmiyor. Eklerdeki Grme Listesinde 9. Grme. 10. Grme, Cuma Zeytnl. Cuma Zeytnl, (Dervi Dertli Garip) Amasya Gmhacky - Krca Ky, 1929 doumlu, lkokul mezunu. Kayt; Gmhackyde Cuma Fatma Zeytnlnn evinde, 23.11.1996 tarihinde yaplmtr. Teyp Kaset kayddr. Eklerdeki Grme Listesinde 10. Grme. 11. Grme, Cuma Zeytnl. Cuma Zeytnl, (Dervi Dertli Garip) Amasya Gmhacky - Krca Ky, 1929 doumlu, lkokul mezunu. Kayt; Gmhackyde Cuma Fatma Zeytnlnn evinde , 15.08.2006 tarihinde yaplmtr. Video kaset kayddr, grmenin birinci blmdr. Eklerdeki Grme Listesinde 11. Grme. 12. Grme, Cuma Zeytnl. Cuma Zeytnl, (Dervi Dertli Garip) Amasya Gmhacky - Krca Ky, 1929 doumlu, lkokul mezunu. Kayt; Gmhackyde Cuma Fatma Zeytnlnn evinde, 15.08.2006 tarihinde yaplmtr. Video kaset kayddr, grmenin ikinci blmdr. Eklerdeki Grme Listesinde 12. Grme. 13. Grme, Dilaver amaz. Dilaver amaz, (Dervi) Amasya Gmhacky - etmi ky, 1930 doumlu, Okuryazar deil. Kayt; etmi kynde Dilaver-Sleyman amazn evinde, 16.07.1996 tarihinde yaplmtr. Teyp kaset kayddr. Eklerdeki Grme Listesinde 13. Grme. 14. Grme, Dilaver amaz. Dilaver amaz, (Dervi) Amasya Gmhacky - etmi ky, 1930 doumlu, Okuryazar deil. Kayt; etmi kynde Dilaver-Sleyman amazn evinde, 20.08.1996 tarihinde yaplmtr. Teyp kaset kayddr. Eklerdeki Grme Listesinde 14. Grme. 15. Grme, Fadime Kaya. Fadime Kaya, (Dervi Ruhan sevenlerinden) Amasya Gmhacky Krca ky, 1954 doumlu, lkokul mezunu. Kayt; Krca ky Keeli dede trbesinde, 02.08.2005 tarihinde yaplmtr. Video kaset kayddr. Eklerdeki Grme Listesinde 15. Grme. 16. Grme, Hasan Kurban. Hasan Kurban, (Dervi Sefil Kurban) Amasya - Gmhacky - etmi Ky, 1926 doumlu, lkokul mezunu. Kayt; etmi Kynde Hasan - Banu Kurbann evinde, 05.02.2007 tarihinde yaplmtr. Video kaset kayddr. Eklerdeki Grme Listesinde 16. Grme. 17. Grme, Hseyin Akta.

Hseyin Akta, (retmen) Amasya - Gmhacky - mirler Ky, 1960 doumlu, niversite mezunu. Kayt; Gmhacky merkezde, mirler Ky Kltrn Yaatma Derneinin Salonunda, 19.08.2006 tarihinde yaplmtr. Video kaset kayddr. Eklerdeki Grme Listesinde 17. Grme. 18. Grme, Hseyin Zeytnl. Hseyin Zeytnl, (Ak Kara Hseyin) Amasya - Gmhacky - Krca Ky, 1936 doumlu, lkokul mezunu. Kayt; Krca kynde Hseyin Zeytnlnn evinde, 17.08.2006 tarihinde yaplmtr. Video kaset kayddr, grmenin birinci blmdr. Eklerdeki Grme Listesinde 18. Grme. 19. Grme, Hseyin Zeytnl. Hseyin Zeytnl, (Ak Kara Hseyin) Amasya - Gmhacky - Krca Ky, 1936 doumlu, lkokul mezunu. Kayt; Krca kynde Hseyin Zeytnlnn evinde, 17.08.2006 tarihinde yaplmtr. Video kaset kayddr, grmenin ikinci blmdr. Eklerdeki Grme Listesinde 19. Grme. 20. Grme, Kerziban Zeytnl . Kerziban Zeytnl, (Dervi Ruhan sevenlerinden) Amasya Gmhacky Krca Ky, 1941 doumlu, Okuryazar deil. Kayt; Kayt; Krca ky Keeli dede trbesinde, 02.08.2005 tarihinde yaplmtr. Video kaset kayddr. Eklerdeki Grme Listesinde 20. Grme. 21. Grme, Mehmet Ali Ik. Mehmet Ali Ik, (Dervi Ruhan Ik Ruhan) Amasya - Gmhacky Kuzalan Ky, 1928 -1995 yllar arasnda yaam, lkokul mezunu. Kayt; zmir ili Egekentte olu Fuzuli Ikn evinde, 12.7.1994 tarihinde yaplmtr. Teyp Kaset kayddr. Eklerdeki Grme Listesinde 21. Grme. 22. Grme, Mehmet Ali Ik. Mehmet Ali Ik, (Dervi Ruhan Ik Ruhan) Amasya - Gmhacky Kuzalan Ky, 1928 -1995 yllar arasnda yaam, lkokul mezunu. Kayt; Yemien kynde Ak Abdullahn evinde, 02.02.1979 tarihinde yaplmtr. Teyp Kaset kayddr. Eklerdeki Grme Listesinde 22. Grme. 23. Grme, Mehmet Kaplan. Mehmet Kaplan, (Ak - Zakir) Amasya Gmhacky Korkut ky, 1930 doumlu, lkokul mezunu. Kayt; Korkut Ky Komu Dede trbesinde, 31.07.2005 tarihinde yaplmtr. Video kaset kayddr. Eklerdeki Grme Listesinde 23. Grme. 24. Grme, Muammer Badem. Muammer Badem, (Ak-Dervi) Amasya - Gmhacky - mirler Ky, 1958 doumlu, Lise mezunu. Kayt; Gmhacky merkezde, mirler Ky Kltrn Yaatma Derneinin Salonunda, 19.08.2006 tarihinde yaplmtr. Video kaset kayddr, grmenin birinci blmdr. Eklerdeki Grme Listesinde 24. Grme.

25. Grme, Muammer Badem. Muammer Badem, (Ak-Dervi) Amasya - Gmhacky - mirler Ky, 1958 doumlu, Lise mezunu. Kayt; Gmhacky merkezde, mirler Ky Kltrn Yaatma Derneinin Salonunda, 19.08.2006 tarihinde yaplmtr. Video kaset kayddr, grmenin ikinci blmdr. Eklerdeki Grme Listesinde 25. Grme. 26. Grme, Mustafa Karabacak. Mustafa Karabacak, (Baba) Amasya - Gmhacky, 1932 doumlu, lkokul Mezunu. Kayt; Gmhacky merkez parknda, 19.08.2006 tarihinde yaplmtr. Video kaset kayddr. Eklerdeki Grme Listesinde 26. Grme. 27. Grme, Sadk Ersoy. Sadk Ersoy, (Kul Dervi) Amasya Gmhacky - Krca Ky, 1943 doumlu, lkokul mezunu. Kayt; Krca kynde Sadk Ersoyun evinde, 16.08.2006 tarihinde yaplmtr. Video kaset kayddr, grmenin birinci blmdr. Eklerdeki Grme Listesinde 27. Grme. 28. Grme, Sadk Ersoy. Sadk Ersoy, (Kul Dervi) Amasya Gmhacky - Krca Ky, 1943 doumlu, lkokul mezunu. Kayt; Krca kynde Sadk Ersoyun evinde, 16.08.2006 tarihinde yaplmtr. Video kaset kayddr, grmenin ikinci blmdr. Eklerdeki Grme Listesinde 28. Grme. 29. Grme, Sadiye Ik. Sadiye Ik, (Dervi Ruhann ei) orum Osmanck - Seciyen, 1928 doumlu, Okuryazar deil. Kayt; Gmhackyde Mehmet Ali Sadiye Ikn evinde, 31.07.2005 tarihinde yaplmtr. Video kaset kayddr, grmenin birinci blmdr. Eklerdeki Grme Listesinde 29. Grme. 30. Grme, Sadiye Ik. Sadiye Ik, (Dervi Ruhann ei) orum Osmanck - Seciyen, 1928 doumlu, Okuryazar deil. Kayt; Gmhackyde Mehmet Ali Sadiye Ikn evinde, 31.07.2005 tarihinde yaplmtr. Video kaset kayddr, grmenin ikinci blmdr. Eklerdeki Grme Listesinde 30. Grme.

EKLER 3: HARTA, TABLO, LEVHA VE FOTORAFLARIN AIKLAMALARI HARTALAR

1. Harita . Amasya siyasi haritas. Eriim Tarihi: 12.03.2008 http://www.amasya.gov.tr/http/index.asp?PageNo=1&deger1=harita&deger 2. Harita . Gmhacky haritas, Eriim Tarihi: 12.03.2008 http://www.amasya.gov.tr/http/index.asp?PageNo=1&deger1=harita&deger

TABLO. 1- Tablo. Amasya Nfusunun leler tibariyle Dalm Tablosu. Birinci blm, 28. Sayfada.

LEVHALAR. 1. Levha: Dervi Ruhandan Ik Ruhana dnmn yapld sayfalarn gsterimi. 2. Levha: Dervi Ruhann Vasiyetnamesi, Ali Osman Ik ve Deniz Ik tarafndan kaleme alnmtr. RESMLER 1. Resim: Dervi Ruhann, 1970li yllarda ektirdii bir vesikalk resim. 2. Resim: Dervi Ruhan ve sevenlerinin 1975deki bir resmi. Soldan saa, Fedai Balc, Mehmet Ali Ik (Dervi Ruhan), lyas Kaya. 3. Resim : Dervi Ruhann Ei Sadiye Ik ve Dervi Ruhann evi. 4. Resim: Dervi Ruhann 1996 da yaptrlm mezar tann n yznde. Hayatmda grdm ilim ileri, Temelde terbiye okumalyz, lla oku dedi Hak peygamberi, Kuran Trkeden okumalyz. Ik Ruhan doru olan din bulur, Kltrsz softalk geride kalr, Bir gn okuyanlar ileri olur, Tptan tabiattan okumalyz. 5. Resim: Keeli dede Trbesinin kubbesi, 12 ayr paraya blnm resmi. 6. Resim: Keeli dedenin trbesinin duvarndaki, Dervi Ruhann deyileri . 7. Resim: Kul Fakr Ali derviin, Ali hsan Akta tarafndan yaplm temsili resmi. 8. Resim: Ali Belli, (Yanyatan Ali dervi) derviin, 1955 yllarndan bir resmi. 9. Resim: Soldan saa, Ali hsan Akta (Foto hsan), Cuma Zeytnl (Dertli Garip) resimleri.

10. Resim: Sadk Ersoy ( Kul dervi), 2006 daki resmi. 11. Resim: Hseyin Zeytnl (Ak Kara Hseyin) ve Ei, Krca Ky, 2006 12. Resim: Soldan Saa, Bani amaz, Bani Kurban, Hasan Kurban (Sefil Kurban). etmi ky. 2007 de ekilmi bir resim.

HARTALAR

Harita 1: Amasya siyasi haritas. Eriim Tarihi: 12.03.2008 http://www.amasya.gov.tr/http/index.asp?PageNo=1&deger1=harita&deger

Harita 2: Gmhacky haritas, Eriim Tarihi: 12.03.2008 http://www.amasya.gov.tr/http/index.asp?PageNo=1&deger1=harita&deger LEVHALAR

Levha 1: Mahlasn, Dervi Ruhandan Ik Ruhana dntrmesini gsteren defter resmi.

Levha 2: Dervi Ruhann Vasiyetnamesi, Ali Osman Ik ve Deniz Ik tarafndan kaleme alnmtr.

Resim 1. Dervi Ruhann, 1970li yllarda ektirdii bir vesikalk resim

Resim 2: Dervi Ruhan ve sevenlerinin 1975deki bir resmi. Soldan saa, Fedai Balc, Mehmet Ali Ik (Dervi Ruhan), lyas Kaya.

Resim 3: Dervi Ruhann ei Sadiye Ik ve Dervi Ruhann evi.

Resim 4: Dervi Ruhann 1996 da yaptrlm mezar tann n yznde, Hayatmda grdm ilim ileri, Temelde terbiye okumalyz, lla oku dedi Hak peygamberi, Kuran Trkeden okumalyz. Ik Ruhan doru olan din bulur, Kltrsz softalk geride kalr, Bir gn okuyanlar ileri olur, Tptan tabiattan okumalyz, iiri yazmaktadr.

Resim 5: Keeli dede Trbesinin kubbesi, 12 ayr paraya blnm resmi.

Resim 6: Keeli dedenin trbesinin duvarndaki, Dervi Ruhann deyileri .

Resim 7: Kul Fakr Ali derviin, Ali hsan Akta tarafndan yaplm temsili resmi.

Resim 8: Ali Belli, (Yanyatan Ali dervi) derviin, 1955 yllarndan bir resmi.

Resim: 9: Ali hsan Akta (Foto hsan), Cuma Zeytnl (Dertli Garip). ada derviler.

Resim 10: Sadk Ersoy ( Kul dervi), 2006 daki resmi.

Resim 11: Hseyin Zeytnl (Ak Kara Hseyin) ve Ei, Krca Ky, 2006

Resim 12: Soldan Saa, Bani amaz, Bani Kurban, Hasan Kurban (Sefil Kurban). etmi ky. 2007 de ekilmi bir resim.

EKLER 4: RLERN SIRALAMALI DZN 1. Gnlnde bir ak Ali olduka 2. Kardelik sevgisi candadr canda 3. Sakla gevheri deme aman ha 4. Kemmi baktm a gzlerim gr ala 5. Muhanet suyundan iemem asla 6. G ederim benli blbl alama 7. Gel alama benli yavrum alama 8. Susuz brakma brakma 9. Yzndeki olan beni unutma 10. Hakkn helal eyle ey nazl ana 11. Hekim sandm ineciyi a dedi bana 12. Padiahlk diyen vah cana cana 13. Yanar ak atei yana gel yana 14. Yetim kuzularm kald bir yana 15. Satma bilmeyene der isyana 16. Tevrat u sinemde ahn akna 17. ekerim bu derdi ahn akna 18. Bala bizleri ahn akna 19. Esirge bizleri ahn akna 20. leriyi grmezse vah ona ona 21. Birlii bilmeyen girmez katara 22. Gizlemi kendini vara bak vara 23. Nidem benim gnlm kaldktan sonra 24. Ayplama sakn gelmesin baa 25. Can Ali canan Muhammed 26. Gnller yanarak ahn sznde 27. Hakikat yolcusu meydana gele 28. Dosta vermek iin duyuldu bile 29. Yeti ah Muhammet Ali imdat eyle 30. Medet mrvet pirim sen imdat eyle 31. Ne olur bir selam vermeden gitme 32. Nice hayr dese ona fayda ne 33. Bakmazmsn sular akar engine 34. Halla em Alidr aleme Allah 35. Birleti deryalar kalan olmad 36. Sende bencileyin yarmi ayrld 37. Evvel rehber yol bulmal 38. Lam elif ye ile yaratmadm 39. Uurdum elimden gl yzl can 40. lm sana derman bulamam gayr 41. Artk bu cihanda glemem gayr 42. Benim var yldzm lker yldz 43. Slam zindan oldu gurbet el gibi

44. Estirdin cihanda beni yel gibi 45. Gzel bana dedi bayram ay gibi 46. Hak dedi Adem'e asla dnmedi 47. Bu canma sefa geldi 48. Gzelin sevdas bama geldi 49. Gerek ak olan kuluna geldi 50. Muhammed ismi taba ile geldi 51. Yarin zikrullah zme geldi 52. Arzeyledim yarim gresim geldi 53. Yr benli blbl bahar yaz geldi 54. Hakkn binbir ismi Alidir Ali 55. Evel niyet edip zn bilmeli 56. akr benli dilber gzler srmeli 57. Bilmem kim iletir yol dertli dertli 58. Balta ile kazma ile rendemi 59. Can Muhammet Ali can deilmi 60. Diller merhamet etmezmi 61. Sene yetmi dileim var bilmezmi 62. Dnmem ikrarmdan sar beni beni 63. Sevdas alattt zar etti beni 64. Yumak yumak etti yolda ak beni 65. Dostun hileleri yaralar beni 66. O irin dillere kurban et beni 67. Kara gne k doar yar nenni 68. Yaramz Muhammet Ali yaresi 69. Bir huri var bana peh dedi geti 70. Yol Muhammet Ali deyi 71. aha yandm Ali yar deyi 72. Senin ismin nurun var etti bizi 73. Hak Muhammet Ali var etti bizi 74. Zinciri boynuma balaman bizi 75. Dostlar karalanp unutman bizi 76. Yz yirmi drt bin nebisine bak 77. Adem bir aynadr aynaya bir bak 78. Yaramza melhem olmanm felek 79. Glem dedim bir gn gldrmen felek 80. Beni dilden dile dil ettin felek 81. Yoksa sabredelim arm gerek 82. Gler yzle iyi niyetlik gerek 83. Seher kara olan yardmna gel 84. Pervane olupta yanarm gzel 85. Ayrmyz senden gl yzl babam 86. Halim sana malum car sefam sefam 87. Artt ak ateim gel mevlam leylam 88. Ben gurbete dayanamam 89. ahbazmsn yavrum t durnam durnam 90. Yar zlfn can evime balasam 91. Sarrafda terazi tartlamadm

92. Kalbi katlara duyuramadm 93. Derdime derman diye yine dert aldm 94. Derdimize derman oluver ahm 95. yi niyet ile birlik olalm 96. Ben bir kulum yalvarrm cananm 97. Bu ah cemaline benzer cananm 98. Dediki Allah birdir varm 99. Hakikat ehline sz kzm kzm 100. Gcm yetmediin zapdedemedim 101. Bari u dnyaya gelmese idim 102. Kuzalan kynde dnyaya geldim 103. smimce hkmn olsa dutar giderdim 104. Verdiin ikrarda dursan sevdiim 105. ardm hasretle gel Alim Alim 106. Allah Muhammedin emrin bilelim 107. Herkesin bir can vardr bilelim 108. eriat artyla tuttu temelim 109. Medet isyanmz af eyle benim 110. Yemin etmem bir karar gderim 111. Yarelerim yarelerim 112. Blbl gibi feryat figan eylerim 113. Hnkar Hac Bekta pirimiz bizim 114. Artk bu sitemi ekemez oldum 115. Kendim aldm kendim buldum 116. Sanrdm kendimi cennetlik kulum 117. Hak bendedir ben bir kulum 118. ekerim bu derdi bilemiyorum 119. Engel var arada gremiyorum 120. Bin grsemde bi an gremiyorum 121. Can ehli dostlar grmektir arzum 122. Gel bu halimizi gr sen yaradan 123. Mahrum etme dergahndan 124. Anne ve babann sebebi bir han 125. nur ile kurulmutur bu cihan 126. ahm elaman elaman 127. Laden der yaman ha yaman 128. Divaneyim hak yolunda ahnan 129. Hak Muhammet Ali ezel varnan 130. Bu dertlere derman versen yareden 131. El elinden al elinden 132. Yar elinden yar elinden 133. ile biz are bizden 134. nsanl karde grdm gznen 135. Yeraltnda ecinni var sanmayn 136. Yavrum gle gle gidip gelesin 137. Ezel verdiimiz ikrar lmesin 138. Ykma gnl incinmesin 139. Deyimki cihanda sen deilmisin

140. 141. 142. 143. 144. 145. 146. 147. 148. 149. 150. 151. 152. 153. 154. 155. 156. 157. 158. 159. 160. 161. 162. 163. 164. 165. 166. 167. 168. 169. 170. 171. 172. 173. 174. 175. 176. 177. 178. 179. 180. 181. 182. 183. 184. 185. 186. 187.

Soran dostlarma selam eyleyin Turnalar yarene selam syleyin Bana ka eipte bakp gitmeyin Sabredelim gnl selamet olsun Uzattm elimi el garip garip Bir sadk dostumu bulana kadar Yr bir katara lene kadar BE bun gnlerde cah Haydar Haydar Al yeil brnm sar turnalar Yandm susuzluktan cierim szlar Al veriini yazanlarda var Seni dilden dile satanlarda var nsanlar kardetir dmana ne var Ne dedemiz belli babamzm var Sana nice yananlar var Balarda kopacak trl haller var Seni yourupta yapana yalvar Huyu gzel yar gzel yar Onulmaz yaralar oyulur gider Hak szn tutmasa ekermi eker Biz gideriz hoakaln yarenler Nice deccal cakal d eylediler Lisan yamuruna ban aver Her can sevdii ahn ver Ne olur sevdiim tek bir glver Grdm ar yznden canana benzer Kudret kalemini yazara benzer Birisi aynmda grene benzer Hak Muhammet Ali olduundandr Ta ezelden gelen nmz vardr Yetmibiri yeten Ali saylr sraf etmek aptallktr. Fatmadr Muhammettir Alidir Hatice Fatma virdime gelir Yolumu kesmeye zorlayp gelir Dilimde ah zikri szlp gelir Sabrl kullara selamet gelir Senemiz yetmi bir olmu gidiyor Fesatlar geree km gidiyor Soyun benliini bire gele gr Bilki sevgi ile cihan durulur En gzel bir mutluluktur Sadk dostlarna sadk kalrm Canda cananm gel yeti Pirim ah Merdan Alim gel yeti Hnkar Hac Bekta Veli'im gel yeti ahm Alihaydar eleman yeti Garip gnlmz ardan medet

188. 189. 190. 191. 192. 193. 194. 195. 196. 197. 198.

Hak Muhammet Ali elaman medet Eyp gibi derdi ekenden medet Marur elini atm yle yrd Gzellikler Bir Hal Olup Dounca Ak ldrmeye zar eksik olmaz Hak cemale yz srmesi zor olmaz Temelde terbiye okumalyz Hakikatte cann hastasyz biz Ekmek nadir ama susuz deiliz Anp hayal tutan sefa geldiniz Bizler her esrarn ser askeriyiz