ALEV-BEKT GELENENDE KURAN TASAVVURU

Do. Dr. Osman ER* ZET Kurn- Kerm btn tasavvuf ekollerde olduu gibi Alev-Bekt geleneinin de temel kaynadr. Gelenee ekil veren tarih ahsiyetler, dier kutsal kitapla birlikte Kurna da inanlmas gerektiini vurgulamlardr. Hac Bekt Vel ve dier Bekt bykleri drt kap krk makm, db ve erkn aklarken Kuran yetlerini referans gstermilerdir. Buyruk ve Erknnme gibi temel Alev-Bekt kaynaklarnda pr, mrid konumundaki manev otorite sahibi kiilerin Kurn bilmeleri istenmitir. Dervilerin giydikleri kyafetlerden, drdan indirme erknna kadar pek ok uygulamann merkezinde Kuran bulunmaktadr. ABSTRACT The Holy Quran is the basic source of Alaouite-Bektashi tradition such as whole sufistic schools. Historical persons which has shaped the tradition had emphasized to belive the Quran like other three holy books. Hadji Bektash Veli and other Bektashi older persons while denunciating four doors fourty place and basic principles of tariqat had referenced the Holy Quran. n basic Alaouite-Bektashi sources like Buyruk and Erknnme it is wanted from spiritual guides which owner of spiritual authority to know Quran. Quran is on the center of the such practices from clothes which dervishes wear to bringing down from dr. GR slmn zgn, tasavvuf bir yorumu olan Alevlik-Bektlik gelenekselleme srecinde slmn temel kaynaklarndan ilhm almtr. Hac Bekt Vel, Abdal Ms, Kaygusuz Abdal ve Veli Baba gibi Alev-Bekt geleneinin ekillenmesine nclk eden manev otorite sahibi ahsiyetler slmn temel prensiplerini, tasavvuf mahiyeti olan herhangi bir kavram, sembol, db ve erkn tanmlarken ncelikle Kuran yetlerinden ve Hazret-i Peygamberin hadslerinden istifade etmilerdir. Bu yntemin uygulanmasnda hi kukusuz Hazret-i Peygamberden rivyet edilen;Size, uyduunuz takdirde benden sonra asla saptmayacanz iki ey brakyorum. Kurn- Kerm ve Ehl-i Beytim. Bu iki ey, Cennette Kevser havuzunun banda bana gelip (hakknzda bilgi verinceye kadar) birbirlerinden ayrlmayacaklardr1 hadsinin etkisi byk olmutur. Nitekim bu hadsin verdii mesaj dorularcasna, Ehl-i Beyt olarak saylan be ismin Hazret-i Peygamberden sonra ikincisi olan Hazret-i Ali2, sahbe arasnda Kurn- Kerme yaknl, ball ve Kurna yapt hizmetlerle ne kmaktadr. Kurn- Kermi, Hazret-i Peygamber hayatta iken ezberleyen Hazret-i Ali, yetlerin ne zaman, nerede nzil olduunu bilen az saydaki sahbden biridir.3
1

* H Hitit . lahiyat Fakltesi retim yesi Tirmiz, Menkb, 77, 3790. Ehl-i Beyt, Peygamber Efendimiz Hazret-i Muhammedin ailesidir. Ey Peygamberin Ehl-i Beyti! phesiz Allah, sizden kusru giderip, tertemiz yapmak ister Ahzb, 33/33. yeti nzil olduunda, ashbn Peygamber Efendimize Ehl-i Beytin kim olduunu sormalar zerine, Allah Rasl Hazret-i Ali, Hazret-i Ftma, Hazret-i Hasan ve Hazret-i Hseyini yanna ararak, abasnn altna alm ve onlarn Ehl-i Beyti olduunu ifade etmitir. Bu olay nedeniyle Ehl-i Beyt, l-i Ab, Hamse-i l-i Ab olarak da isimlendirilmektedir. Kltrmzde ise l-i Ab, be esm eklinde telaffuz edilmitir. 15. yzylda Seyyid Hseyin b. Seyyid Gayb tarafndan kaleme alnan ve gnmze kadar Anadolu Alevlerinin okuyageldikleri erhu Hutbetil-Beyn adl eserde Hazret-i Alinin dilinden Kuran bilgisi yle nakledilmektedir: Kurandan bana ne kadar dilersenz sul idn; zira Kuranda hangi yet gece indi ve hangi yet gndz indi ve hangisi dada indi, hangisi dz yirde indi ben bilrem. Bkz. erhu Hutbetil-Beyn, haz: Saffet Sarkaya, Isparta, 2004, Faklte Kitabevi, s. 8; Eserde Hazret-i Ali hangi konuda ka yetin indiini de ifade etmektedir: Alt bin alt yz altm alt yetin iki yz yeti zekt

Srelerin nzul (ini) srasna gre tertbi Hazret-i Aliden rivyet edilmitir. Gzel Kurn okuyan Hazret-i Aliden pek ok tbi Kuran okumay renmitir. Hazret-i Alinin Kurna olan yaknl, Alev-Bekt geleneindeki Kuran alglamasn da nemli lde etkilemitir. Hazret-i Aliyi seven ve onun yolunu sren Alev-merep insanlarmz Ehl-i Beyt sevgisi ile Kuran sevgisini birbirinden ayrmamlardr. Bu noktada Hazret-i Alinin Kurna bakn tespit etmek, Alev-Bekt geleneindeki Kuran alglamasn anlamamz kolaylatracaktr. nk rnek alnan ve yolun menei (kayna) kabul edilen Hazret-i Ali, gerek szleri ve gerekse yaantsyla kendisinden sonra gelen yol ehlini etkilemitir. Onun Kuran hakkndaki u szleri zihnindeki Kuran tasavvurunu gzler nne sermektedir: Kuran, dnde aldatmayan, yol gstermede insan azdrmayan, syleyite yalan sylemeyen bir tdr. Kuranla oturup kalkan, dorulukla oturup kalkar. Bilin ki; hi kimseye Kurandan sonra bir ihtiya, bir yoksulluk gelip atmaz. Dertlerinize onunla if dileyin. Glkleriniz iin onunla yardm isteyin. Allahtan dileklerinizi onunla dileyin.4 Kuran renin. O, szlerin en gzelidir. Hkmlerini belleyin. nk bu belleyi, gnllerin ilkbahrdr. Onu gzel bir tarzda okuyun. Bu okuyu, haberlerin en gzelini okumaktr.5 Yukardaki ifadeler Kurnn slmn kutsal kitab olduu gereini dile getirmekle kalmayp, onun inananlara yol gsterici bir rehber olduunu da ak bir ekilde vurgulamaktadr. Hazret-i Ali, bir hutbe srasnda sarf ettii bu szleriyle sadece Kuran hakknda bilgi vermekle yetinmeyerek, onun renilmesini de istemektedir. Bekt byklerinin eserlerinde Kurn merkeze almalar, dervilere onu renmeyi, okumay, dinlemeyi, emir ve nehiyleri dorultusunda yaamay tavsiye etmeleri, Hazret-i Alinin yukardaki szlerinin etkili olduunu gstermektedir. Hazret-i Alinin, yaad dnemde syledii rivyet edilen ve Nehcl-Belada yer alan bu szleri okunduunda, ister istemez u sorular akla gelmektedir: Acaba Hazret-i Alinin Kuran hakkndaki bu yaklam, bak, duruu Anadolu Alevliine ne kadar yansmtr? Anadoluda yaanan Alev-Bekt geleneinde de Kurna Hazret-i Alinin bakt gibi mi baklmtr? Bu sorulara cevap verebilmek iin Seyyid Hseyin b. Seyyid Gayb tarafndan 15. yzylda yazlan ve Anadolu Alevleri tarafndan benimsenerek okunan ve Hazret-i Alinin hutbelerinde syledii szlerin yorumland erhu Hutbetil-Beyn isimli esere bakmak isabetli olacaktr. h- velyetin Kuran hakkndaki szleri erhu Hutbetil-Beyna yle yansmtr: Pes Kuran Kelmullahdur ve huccet-i Muhammed Raslillhdur ve mucize-i enbiyullahdur ve mrid-i evliyullahdur, beyn- marifetdr ve knn- hikmetdr ve hccet davetdr ve fermnda taatdr ve okuyanlara rahmetdr ve iidenlere beretdr. 6 Bu ifadelerde de hibir yoruma ihtiya duyulmayacak bir ekilde Kurnn Allah kelm ve Hazret-i Muhammedin de Allhn rasl olduunun delili olduu vurgulanmaktadr. Kurnn evliylarn mridi ve marifetin beyn olduu ifadeleri ise Anadoludaki drt kap krk makma dayal tasavvuf anlaynn bir tezhr olarak deerlendirilebilir. Hazret-i Ali ve Kuran, Ehl-i Beyt ve Kuran ilikilendirmesi, Anadoludaki din/tasavvuf ve sosyo-kltrel hayat derinden etkilemitir. Bu etkilenmede hi kukusuz Kurnn vahiy olduuna inanlan bir kitap olmasnn tesinde, okunarak rnek alnmas gereken bir rehber olduunun kabul edilmesinin de tesiri byktr. Anadolu bozkrnda yaayan pr ve mridler, k ve derviler Kuran sevgisi ve balln sadece gnllerinde yaatmakla kalmamlardr. Onlar ayn zamanda Kurn okumay, onu anlamay ve Kurnn ngrd gibi yaamay reten Hak dostlar olmulardr. Anadolu tarihinin ekillenmesinde ok nemli
hakknda indi. Yz yet sadaka hakknda indi Bkz. a.g.e., s. 9. mam Ali Buyruu (Nehcl-Bela), haz. Abdlbki Glpnarl, stanbul, 1972, Yeni ark Marif Ktphnesi, s. 54. A.g.e., s. 111. Bkz. erhu Hutbetil-Beyn, s. 73.

5
6

bir rh aksiyonu olan bu realiteyi kavrayabilmek iin de yine Hazret-i Alinin, bir hutbesinde mminlere Kuran okumay renmelerini tavsiye ettii u szlerine kulak vermek isabetli olacaktr: Gel, Kurn- Kermi okumaya gayret sarf et! Hkmleriyle amel eden ve okunuuna zel bir itina gstererek ona sayg duyan kmil insanlar iinde yaa! Kurn- Kermi gzel bir ahenk ve sesle okuyup, anlam zerinde dnmek, byk bir mutluluk vesilesidir. Kuran derin bir heyecan ve kendinden geercesine okuyarak Allaha yakn olmak isteyenler, bu arzularna kavuurlar.7 Kurn- Kermi okuduunda, korku ve azb bildiren yetlerle karlarsan, durakla. Byk bir tazm ile gzlerinden yalar aktarak ve anlamlarn derin derin dnerek oku. Duraklama esnasnsa, ya dil veya kalp ile mnctta bulun: Ya Rabbi! Sen dilersen adletinle kabahat ileyenleri cezlandrrsn, fakat beni o zmreden eyleme de! Ben her hata ve kusurumu kabul edip senin derghna geldim. nk ayplar rten ve kusurlar affeden ancak Sensin. Kabahatli olanlarn, Senin kapndan baka gidecek yerleri yoktur. Kuran okurken, hoa giden ve Cennetteki dereceleri bildiren yetlerle karlarsn. Samm bir kalb ile, iten h ve enn ederek Allaha yaklam kimseler gibi, sen de Cenneti iste. Mutluluk, ancak mnctla elde edilir.8 Bu satrlarda Kuran okuyan bir Hak nn yaad metafizik gerilim ve rhn zevk resmedilmektedir. Kuran okumaya davet edilen canlar, tefekkr etmeleri gereken dnceler ve hissetmeleri muhtemel duygular konusunda eitilmektedir. Hazret-i Alinin yukarda adeta tablolatrd ve Kurnn okunuu srasnda beynin, kalbin, gnln, gzn ve rhun hlini, vaziyetini anlatt bu satrlar, yazl Alev-Bekt kaynaklarna Anadolunun dil ve slbuyla yansmtr. Anadolu insan, Hazret-i Alinin Kuran okurken ierisine girdii rh ve gnl dnyasn, kendi rhunun nameleri ve kendi kltr atlasnn kelimeleriyle ifade etmitir. 16. yzyl Alev-Bekt yazl kaynaklarndan olan ve bir Bekt dervii Cabbr Kulu tarafndan kaleme alnd kabul edilen Kitb- Cabbr Kulunda dervilerin halvette, sohbette ve celvette (gnlk hayatta) uymalar gereken db ve erkn sz konusu edilirken, Hazret-i Alinin dilinden Kurn dinleme db bedensel ve ruhsal boyutta yle ele alnmaktadr: Dizimi kerim, bam aa iderem, cn kulan[] tutaram, cn gzn aaram, ayruk dinlemeye megl oluram Hak kelmun birin[i] iidenden sonra, azm bu mertebeye varur ki, bir kabn iine bir kurunu koysan, ol kabun altndan te itsen, kurun nice eriyp, revn olursa benm azm da yle revn olur.9 Nehcl-Bela veya Hazret-i Ali Dvnndaki ifadeler, yukardaki satrlarda baka bir kalba girmitir. Kitb- Cabbr Kulunda daha tasavvuf, daha ezoterik tecrbeler sz konusu edilmektedir. Rh ve kalbin yerini cn kula ile cn gz alm, Kurnn etkisinde kalan vcdun organlar kendilerinden gemilerdir. Eserin bir baka yerinde ise, Hazret-i Ali Selmn- Frisye hangi durumlarda susmann hayrl olduunu anlatrken, Kuran okunduunda hemen oturup dinlemesini, Kurn- Azmi dinlemenin hayrl bir amel olduunu sylemektedir.10 Hnkr Hac Bekt Vel, Sulucakarahykte kurduu derghnda insan- kmiller yetitirmi, kendisinden sonraki kuaklara da yazd eserlerini brakarak insan- kmillerin nasl yetitirileceini retmitir. Yedinci mm olan Ms Kazm soyundan geldii rivyet edilen Hac Bekt Velnin insan- kmil tasarmnda, phesiz ceddi Hazret-i Muhammed ve Hazret-i Alinin brakt manev mrs belirleyici olmutur. Bu nedenle kmil/ideal insan
7 8
9

10

Hazreti Ali Divan, terc: Mstakmzde Sleyman Efendi, stanbul, 1981, Ana Y., s. 52-53. A.g.e., s. 54-55. Bkz. Kitb- Cabbr Kulu (Yazma Eser), Eyp ztrk (Dede) zel Ktphanesi, H. 1165., vr. 65a; erhu Hutbetil-Beynda Hazret-i Aliden Kuran dinlemenin faydalar hakknda u ifadeler nakledilmektedir: Kuran dinlemekten daha hayrl bir amel yoktur. Kssa istersen onda. Cehennem azb ve Cennet nimetleri onda. Eer Allh ve meleklerini tanmak, renmek istersen ondaKuran btn ilimlerin asl ve btn kitaplarn badr. Bilinmi ve bilinecek, ya ve kuru ne varsa Kurandadr. Bkz. a.g.e., s. 74-75. Bkz. Kitb- Cabbr Kulu, vr. 64b.

yetitirme projesinin temelinde Hazret-i Alinin dnceleri bulunmaktadr. Hazret-i Aliye, Allha kar gelmekten saknanlarn (insan- kmillerin) ahlk sorulduunda yle cevap vermitir: Szleri dorudur. Gzlerini, Allahn haram ettiinden evirirler. Kulaklarn, onlara fayda verecek bilgiye verirler. Hilimlerini, ilme kartrmlardr. Dertlerinin devsn, Kuranda bulurlar. Yumuak huyludurlar. manda phesizdirler. Hell rzk elde etmeye alrlar. Yedikleri az bir eydir. fkelerini yenmilerdir. Kendilerine zulmedeni balarlar. Darlkta sabreder, genilikte krederler. nsanlar, onlardan dolay rahattrlar. 11 Hazret-i Alinin Allha kar gelmekten saknanlarn ahlkn tarif ettii bu ifadelerin benzerlerini Hac Bekt Velnin eserlerinde de bulmak mmkndr. Ona gre de dertlerin devs Kurandr. Kuran Hakkn kutlu fermn; gnllerin dermndr. nsanlara kemlin ve manev terakknin yolunu gsteren klavuzdur. Hac Bekta Vel, Makltnda Haccn rknlerini sembolik bir dille aklarken, Kurnn mminlere klavuz olduu fikrini yle dile getirmektedir: imdi, mminin gnl Kbeye benzer. Kbeye giden ayayla yrr, ama gnl isteyen, yz zere varmas gerek. Onun iin, klar yzlerini yere srerler. Kbeye gidene klavuz gerekir. Gnle, Kuran klavuzdur12 Alev-Bekt geleneinde, dier tarkatlarda da olduu gibi tlib ve dervilere Allha ulamann yollar retilmeye allmtr. Bu yol, Hazret-i Ali vastasyla Hazret-i Peygambere dayandrlan velyet yoludur. Hac Bekt Velnin formle ettii ve dervilerine rettii drt kap krk makm da, Hakka ulama yolunun tarifinden baka bir ey deildir. erat, tarkat, marifet ve hakkat kaplarndan geerek; nefsini eitmeyi, kalbini temizlemeyi ve rhunu yceltmeyi renen derviler kesretten (okluktan) vahdete (birlie) doru yelken amlardr. Drt kapya ait krk makmn 39. su mncttr. 13 Bu makm, marifet kapsnda derin bir Allah bilgisine sahip olan dervilerin Allha du ve yakarta bulunmalar makmdr. Hazret-i Alinin yukardaki Kurnn nasl okunmas gerektii ile ilgili tavsiyeleri dikkate alndnda, mnct makmna Kurann klavuzluunda ulalabilecei sonucunu kartmak mmkndr. Kurnn rehberliinde varlacak makm; lmeden nce lmek, Hakkn Cemlini grmek anlamna gelen vuslattr.14 Hac Bekt Velnin, krk makm aklarken srekli Kuran yetlerine bavurmas, Kurnn klavuzluuna duyduu mn ve gvenin bir gstergesidir. 1. Alev-Bekt Byklerinin Vahiy ve Kuran Tasavvuru Alev-Bekt geleneinde Kuran tasavvurunun nasl olduunu kavrayabilmek iin ncelikle Alev-Bekt byklerinin Kurna nasl baktklarn bilmek nemli grnmektedir. Bir baka nemli husus da, Bekt byklerinin vahiy konusunda ne dndkleridir. nk Kurnn Allah tarafndan Hazret-i Peygambere indirilen bir kitap olduuna dair bir inancn var olabilmesi iin, ncelikle Allhn Peygamberlere vahiy gnderdiine inanlmas gerekmektedir. Bektlikte, Hazret-i Peygambere ve dier Peygamberlere vahy gelmesi hsusunda herhangi bir pheye yer yoktur. Bekt bykleri, eserlerinde Hazret-i Peygamberin vahy gelen bir Peygamber olduunu ilemilerdir. Vrn Baba, lm-i Cvidn adl eserinde bu konuda unlar sylemektedir: Bilgil kim, Rasl- Ekrem sallallhu aleyhi ve sellem, hev-y nefs ile asla sz sylememitir. ll vahy-i Hd ile sylerdi.15 Baba, bu dncesine delil

11 12 13 14

15

mam Ali Buyruu (Nehcl-Bela), s. 141-142. Hac Bekta Vel, Maklt, haz: Esad Coan, Ankara, 1996, Kltr Bakanl Y., s. 40. A.g.e., s. 18. A.g.e., s. 18. Bkz. lm-i Cvidn, Vrn Baba Rislesi (Yazma Eser), Turan Saltk (Dede) zel Ktphanesi, H. 1290, vr. 30a-30b.

olarak da Necm Sresi 3 ve 4. yetleri16 gstermektedir. Aslnda Babann ifadeleri yetin melinden baka bir ey deildir. Vrn Baba gibi yedi byk Alev-Bekt ndan birisi olan Yemnnin de Hazreti Peygambere Cebrilin vahiy getirmesi konusundaki gr nettir: Meer Cebril ol dem hzr oldu, Ki Hakkdan Ahmede vahy geldi. Eritirdi Rasle Hak selmn, Ne emrolduysa arz etti tammn.17 Bir Bekt olan Muhyiddn Abdal ise, dier kitapla birlikte Kurna olan inancn yle dile getirmektedir: Tevrt, Zebru, hem de ncili, Muhammed katnda Furkn buldum. Dilberim meer ki yz mushafm, Yazlm hattnda Kurn buldum.18 Hac Bekt Velnin ada olup, Krehirde yaayan ve fikirleri itibaryla da Hnkra nemli benzerlikler tayan k Paa-y Vel, Garibnmesinde Peygamberlerin grevlerini yle aklamaktadr: Onlar, kendilerine kitap verilerek, iyilikleri insanlara anlatr, retirler. nsanlar Hakka davet ederler. Onlara Allahtan rislet gelmitir. Cebril vastasyle kendilerine vahyolunan halka ulatrrlar.19 Hakkn mesajn halka bildirirler. Yukardaki rneklerde de grld gibi, Alev-Bekt byklerinin genel olarak Peygamberlere ve zelde de Hazret-i Peygambere vahyedilmesi konusundaki grleri nettir: Allah, tarih boyunca murd- lhsini Peygamberleri araclyla insanlara bildirmitir. Hac Bekt Vel, Kuran tasavvurunu Allah-insan, Hakk-halk mnasebeti asndan dile getirmitir. Ona gre; Kuran; ktan (Allahtan) mka (insana) bir mektuptur.20 Ona gre; kendisini Kurna layk hale getirmeyen, onunla aydnlanmayan, onun rahmetini ve izzetini kazanmayan kii kr olmu demektir. O kimse karanlkta kalm saylr. Her kim onu okur, duyar ve unutursa, onunla amel etmezse, yce Allhn u buyruundan kurtulamayacaktr: Benim kitabmdan yz eviren kiinin dar bir geimi olur ve kyamet gn de onu kr olarak harederiz. (20/124-126) Kr olarak haredilen insan; Allhm! Beni neden kr olarak harettin, oysa ki ben gryordum deyince, Allhu Tel yle buyurur: Bizim yetlerimiz sana geldiinde sen onlar unuttun, imdi de biz seni unuttuk.21 Genel olarak tasavvufta ve zel olarak da Alev-Bekt geleneinde, Hakkn Cemline, ddrna ermek bir ama olarak gzetilmitir. Hac Bekt Vel, yukardaki szlerinde Hakkn Cemlini grmek isteyip de, kelmn, Kurnn grmeyenleri hedef alm grnmektedir. Hnkr kalp ve gnl gzn sonuna kadar Kurnn na aarak, Kitb- Tefsr-i Besmele22 isimli eserinde srelerin banda yer alan Bismillhir-Rahmnir-Rahmin geni bir tefsrini
16 17
18

O, kendiliinden konumamaktadr. Onun konumas ancak, bildirilen bir vahy iledir. Necm, 53/3-4. Yemn, Fazletnme, smail zmen, Alev-Bekt iirleri Antolojisi, c. II., ss. 52-100., s. 54. smail zmen, Alev-Bekt iirleri Antolojisi, Ankara, 1995, Saypa Yayn Datm, c.II., s. 111. k Paa-y Vel, Garibnme, haz. Bedri Noyan, Ankara, 1998, Ard Y., s. 306. Hac Bekt Vel, Maklt- Gaybiyye ve Kelimt- Ayniyye, ev: Davut Duman, GHAM Y., s. 20. Bkz. a.g.e., s. 21-22. Bkz. Hac Bekt Vel, Kitb- Tefsr-i Besmele (Yazma Eser), Manisa l Halk Ktphanesi, H. 1423, No: 3536.

19
20

21 22

yapm, sadece varlndan haberdar olduumuz Ftiha Sresi Tefsri23 adl eserinde de Kurnn ilk sresini yorumlamtr. Hac Bekt Velnin btn eserlerinin merkezinde Hakkn kelm bulunmaktadr. Alev-Bekt bykleri yete, Kurna inanmayanlarn dnya ve hirette hangi cezlara maruz kalacaklarn da haber vermilerdir. Hac Bekt Velnin halfelerinden Veli Baba, Arf Sresi 40. yeti24 yorumlayarak, Allahn yetlerini yalanlayanlara gklerin kapsnn almayacan; onlarn Cennete giremeyeceklerini ifade etmektedir. Onlarn Cennete girmelerinin devenin ine deliinden geebilmesi kadar imknsz olduunu belirten Baba, bunun sebebini onlarn enbiy ve evliyy tasdik etmemeleriyle aklamaktadr.25 Alev-Bekt bykleri, eserlerinde Kurnn nasl bir kitap olduunu da anlatmaya, aklamaya gayret etmilerdir. Bu gayretin nedenini tlibleri, dervileri, k ve sdklar Kurnn aydnlk iklimine yaklatrma istei ile aklamak mmkndr. Vrn Baba, lm-i Cvidn adl eserinde; Bu, doruluu phe gtrmeyen ve Allaha kar gelmekten saknanlara yol gsteren kitaptr26 yetini naklederek, Kurnn iinde phe olmadn ve doru yolu gsterdiini ifade etmektedir. Ona gre bu doru yol; Ftiha Sresinde geen srt- mstakmdir.27 Eserinin pek ok yerinde Kuran yetlerine atf yapan Vrn Baba, birka yerde de Ftiha Sresinin tefsrini yapmaktadr.28 lm-i Cvidnda asl dikkatleri eken husus ise, Kurn- Kermin ierisinde yer alan ve Kurn nitelendiren yetlerin hemen hepsinin esere alnm olmasdr. Aadaki yetleri okuyan tlib ve dervilerin zihin ve gnllerinde, Kurna dair bir anlam btnlnn olumas ok kolay grnmektedir: 1. te bunlar hikmetli Kitbn yetleridir.29 2. Bunlar, gerei aklayan Kitbn yetleridir.30 3. Ey Muhammed! Bu, Allhn izniyle, insanlar karanlklardan aydnla karman iin sana indirdiimiz Kitbdr.31 4. Bunlar, Kitbn ve apak olan Kurnn yetleridir.32 5. Ey Muhammed! Kurn sana, skntya desin diye deil, ancak Allahtan korkanlara bir t ve yeri ve yce gkleri yaratann katndan bir Kitb olarak indirdik.33 6. Bunlar, Kurnn, Kitb- Mbnin yetleridir.34 7. Bunlar, iyi davranan kimseler iin rahmet ve doru yol rehberi olan hikmetli Kitbn yetleridir.35 8. phe gtrmeyen Kitb, lemlerin Rabbinin indirdiidir.36
23

24

25

26 27 28
29 30 31 32 33 34 35 36

Fuat Kprl, Baha Said Beyin kendisine, yanan Tire Ktphanesinde Hac Bekt Velye ait bir Ftiha Sresi Tefsiri olduunu sylediini nakletmektedir. Bkz. Bektaliin Meneleri, Trk Yurdu, cilt : II, S: 8, yl: 1925, ss. 165-176. Dorusu yetlerimizi yalan sayp, onlara kar byklk taslayanlara, gn kaplar almaz; deve ine deliinden gemedike Cennete de giremezler. Sulular byle cezlandrrz. Arf, 7/40. Veli Baba Menkbnmesi, haz. Bedri Noyan, stanbul, 1995, Can Y., s. 253,254. Bakara, 2/2. lm-i Cvidn, vr. 12b. Bkz. a.g.e., vr. 22a-22b. Ynus, 10/1. Ysuf, 12/1. brhm, 14/1. Hicr, 15/1. T h, 20/1-5. Neml, 27/1. Lokmn, 31/1-3. Secde, 32/1-2.

9. Ey Muhammed! Kurn- Hakme and olsun ki, sen doru yol zere gnderilmi Peygamberlerdensin.37 10. t veren Kurna and olsun ki, inkr edenler gurur ve ayrlk iindedirler.38 11. Bu Kitb, merhamet eden, merhametli olan Allah katndan indirilmitir.39 12. Ey Muhammed! Gl olan, Hakm olan Allah, sana da senden ncekilere de ylece vahyeder.40 13. Apak Kitba and olsun ki, akledesiniz diye Kurn, Arapa okunan bir Kitb klmzdr.41 14. Allah, dilediini siler, dilediini brakr. Ana Kitb, Onun katndadr.42 15. Apak olan Kitba and olsun ki, Biz onu, kutlu bir gecede indirdik.43 16. Kitbn indirilmesi, gl ve Hakm olan Allhn katndadr.44 17. anl Kurna and olsun ki45 18. Kalem ve onunla yazlanlara and olsun ki46 yetlerin metin ve anlamlarn eserine alan Babann, okuyucularn zihninde Kuran hakknda kesin bir kanaat oluturmak istedii grlmektedir. Ayrca bu metinden ve lm-i Cvidnn genelinden anlalmaktadr ki, Vrn Baba bir Bekt by olarak hafzlk derecesinde Kurn bilmektedir. nk herhangi bir konuya aklk getirirken, muhtelif srelerden muhtelif yetleri delil gsterebilmektedir. Alev-Bekt bykleri, zaman zaman Kurnn muhtevs, yet ve sre says hakknda da bilgi vermilerdir. Vrn Baba, lm-i Cvidnda Kurn yar manzm-yar mensr bir dille yle tantmaktadr: Ftihadan murd, mml-kitb (kitabn, Kurann anas)dr. mml-kitbdan murd, sebl-mesndir. Sebl-mesnden murd, yedi yettir. Yedi yetten murd, yedi noktadr. Yedi noktadan murd, bir eliftir. Bir eliften murd, mecmu kelmullah (Kurann btn)tr. Mecm-u kelmullahtan murd, yz on drt sredir. Yz on drt sreden murd, alt bin alt yz altm alt yettir ve ondan murd, on sekiz bin lemdir. Dah lemden murd, demdir. demden Muhammed Alidir ve onlarn l evladlardr.47 Vrn Baba bir taraftan Kurn tantrken, dier taraftan da bir muhibb-i hnedn- Ehl-i Beyt olarak, Kuranla Ehl-i Beyti bir araya getirmeyi ihmal etmemitir. Daha nce getii gibi; Kuranla Ehl-i Beytin birbirinden ayrlmaz iki para olduu dncesi, Hazret-i Peygamberin bir hadsine dayandrlmaktadr. Alev-Bekt byklerinin vahiy ve Kuran tasavvurlar konusu ilenirken, bir baka soru daha insan zihnini megul etmektedir. Acaba Anadoludaki vahiy ve Kuran tasavvuru gmen Trklerin anayurdu olan Trkistnda da kendisine yer bulabilmi midir? Bu sorunun akla gelmesinin nedeni, insan zihninin tarihin srekliliini yakalama arzusudur. Anadolu Alevlii bir eit inan krlmas mdr? Yoksa Trkistndaki inan ve gelenein Anadoludaki devam mdr? Bu soruya cevap bulabilmek iin, Trkistna ksa bir gz atmak yeterli olabilir. Bekt dedelerine, babalarna verilen czetnmelerdeki ird ecerelerinde
37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47

Y Sn, 36/1-4. Sd, 38/1-2. Fussilet, 41/1-2. r, 42/1-3. Zuhruf, 43/1-3. Rad, 13/39. Duhn, 44/1-3. Csiye, 45/1-2. Kf, 50/1. Kalem, 68/1; Bkz. lm-i Cvidn, vr. 22a-22b. lm-i Cvidn, vr. 6a.

yer alan, seyyid olduuna inanlan ve Bekt geleneindeki Kuran tasavvurunu nemli lde etkileyen Pr-i Trkistn Hoca Ahmed Yesev, Kurn- Kermi hikmetlerinin temel referans olarak gstermektedir. Aadaki satrlarda o, Dvn- Hikmetin Kurnn yorumu/tefsri olduunu ifade etmitir: Minim hikmetlerim fermn- Sbhn, Okup aksang heme mni-i Kurn.48 Bu beyitten de anlalmaktadr ki; Trkistndan Anadoluya, Anadoludan Balkanlara kadar Hoca Ahmed Yesev gibi Ehl-i Beyt soyundan gelen trih ahsiyetler, evrelerindeki insanlara kolay ve anlalabilir bir slpla Kurandaki slmn temel deerlerini anlatmaya, retmeye almlardr. Bir bakma Kurandan rendiklerini, insanlara retmeye gayret etmilerdir. Hac Bekt Vel de, Hoca Ahmed Yesevnin Kurndan s ve k alarak tututurduu hakkat erayla, Anadoluyu aydnlatan bir Kuran hizmetkrdr. Menkb- Hnkr Hac Bekt Velde anlatldna gre; Hac Bekt Vel, Lokman- Perendenin yannda ders okurken, hocas Lokman- Perende bir gn Hnkrn sanda ve solunda iki kiinin oturduunu grm; onlara yaklatnda ise kaybolmulardr. Hac Bektaa onlarn kim olduunu sorduunda o, sandakinin Hazret-i Muhammed, solundakinin Hazret-i Ali olduunu, birisinin kendisine Kurnn zhirini, dierinin ise btnn rettiini ifade etmitir.49 Yine Menkb- Hnkr Hac Bekt Velye gre; Hac Bekt Vel Bedehan ilini zapt edince ahlsi onu balarna pdiah yapmak istemi, o ise bunu reddederek, halka namaz klmay ve Kurn okumay retmitir.50 Hac Bekt Velnin halfelerinden Abdal Msnn derghnda 13 adet el yazmas Kurn- Kerm, 3 adet el yazmas Enm- erf ve Kuran renmek ve retmek iin gerekli olan tecvit kitaplarnn bulunmas, Kurna gnl veren Hnkrn yolunun rencileri tarafndan da devam ettirildiini gstermektedir.51 Dier Bekt byklerine ait Velyetnmelere bakldnda, onlarn da tpk pr-i tarkat Hac Bekt Vel gibi hfzlk derecesinde Kuran bilen ve yeri-zaman geldiinde okuyan insanlar olduu bilgisi karmza kmaktadr. Mesel; Balkanlarn gnl sultn Demir Babann Velyetnmesinde anlatldna gre; Hakka yryen Mustafa Babann krkndan sonra Akyazl ve Demir Babalar hatim okumaktadrlar.52 Demir Baba, Vrn Babann istei zerine Fetih Suresini okuyup tefsirini yapacak kadar Kuran bilgisine sahiptir.53 Hseyin Babann vefatndan sonra da arkasndan Yasn Sresini okuduu anlatlmaktadr. 54 Btn bu anlatlanlardan Demir Babann Kurn ok iyi bilen bir Bekt by olduu anlalmaktadr. O Mslman olmaya davet ettii Marko ismindeki pehlivana man telkini yaparken, Kurna da inanmas ve uymas gerektiini vurgulamaktadr: mana gel! Mslman ol! efattan mahrum kalma! Muhammed mmeti ol! Pk ol dedik de ol! Evvel Allha, Muhammede, andan Kurna mna, slma, dine dzar dil!55 Demir Baba mnla Kurn
48 49

50 51

52 53 54 55

Hoca Ahmed Yesev, Dvn- Hikmet, haz: K. Eraslan, Ankara, 1993, Kltr B. Y., s. 21. Menkb- Hnkr Hac Bekt Vel, haz. Abdlbk Glpnarl, stanbul, 1958, nklp Kitabevi, s. 5; Zhir ve btn kavramlar Kitb- Cabbr Kulunda yle aklanmaktadr: Bu zhir didimz man, kitbdur. Btn didimz, kitba yazlmdur, sakludur. Onu, ehli bilr. Ol ilmi bilmek isteyen, ehlini bulur. Bulmak in veller, ne zahmet ekmiler. Byezd-i Bestm, krk eyhe vard. Vcdun[u] slh idemedi, Cafer-i Sdka varmaynca. Bkz. Kitb- Cabbr Kulu, vr. 17b. Menkb- Hnkr Hac Bekt Vel, s. 14. Abdal Ms Derghndaki kitaplarn listesi iin bkz. Ylmaz Soyyer, Bilgi Sosyolojisi Asndan Abdal Ms Tekkesi, I. Trk Kltr ve Hac Bekt Vel Sempozyumu, Ankara, 1999, ss. 303304., s. 304. Demir Baba Velyetnmesi, ev. Bedri Noyan, stanbul, 1976, Ant Y., s. 73. Bkz. A.g.e., s. 143. Bkz. A.g.e., s. 154. A.g.e., s. 123.

birbirinden ayrmamtr. Muhatab olan Markoya mn telkn ederken, Kuran okumasn ve ona uygun harekette bulunmasn da tavsiye etmeyi ihmal etmemitir. Bilindii zere Bekt db ve erknnn anlatld yazl eserler; Erknnmelerdir. Bu eserler, gelenein yazl ahitleri durumundadr. Bu nedenle Erknnmelerde yer alan bilgi ve yorumlar, eserlerin yazld tarihlerdeki yaanan Bekt geleneini yanstmaktadr. mnla Kurnn birbirinden ayrlmaz bir btn olduu fikri bir Erknnmede analojik bir yntem kullanlarak yle aklanmaktadr: man, bir aa gibidir. Kk, Kurandr. Kabuu, haydr. Gvdesi, krdr. Budaklar, takvdr. Yapraklar, tvbedir. Yemii, inyetullahtr. mann manas, Allah ve Raslne yakn elde etmektir. mann asl, kelime-i tevhddir. mann cemisi, yoldan dikeni kaldrmaktr. Yani, gnlden gll g atp onu saf hale getirmektir. 56 Bu benzetmeye gre; bir aacn canlln muhafaza edebilmesi ve gdasn topraktan alabilmesi iin kk ne anlam ifade ediyorsa, mmin kii iin de Kuran o anlam ifade etmektedir. Kksz aa nasl mmkn deilse, Kuransz mn da mmkn deildir. k Paa-y Velnin ifadesiyle Kuran mminlere rahmet ve ulu devlettir. Kuran srrn bilen Allahn nruna ular. Allah, nrunu Kurann iinde gizlemitir. Yerde ve gkte Kuran gibi bir kitap yazabilecek bir varlk yoktur.57 Hac Bekt Vel, Makltnda slm inancn formle ettii drt kap krk makm anlatrken, Kuran yetlerini delil gstermektedir. Ya ve kuru her ey apak bir kitap iindedir58 yetine dikkat eken Hnkr, Allhn hellden, harmdan, temizden, pisten ve her eit nesneden Kuranda bahsettiini dile getirmektedir.59 Hac Bekt Vel Allhn kullarna seslenerek, yle buyurduunu nakletmektedir: Ey ibretli kullarm! Eer Beni dilerseniz yere bakn. Nakl yaygy nasl dediime bakn. Sonra tezyn ettiim gklere bakn. Srrm anlamak istiyorsanz meleklere bakn. Byklm grmek istiyorsanz dalara bakn. Ambarm grmek istiyorsanz denizlere bakn. Heybetimi grmek istiyorsanz kymete bakn. Nmetimi grmek istiyorsanz Cennetime bakn. Emirlerimi renmek istiyorsanz Kurna bakn. Yaratclm grmek istiyorsanz kullarma bakn. nm grmek istiyorsanz gklerin iretine bakn. Haznelerimi merk ediyorsanz evliyma bakn.60 Veli Baba da, tpk mridi gibi drt kapnn kaynann Kuran olduunu belirtmektedir. Hads olarak rivyet ettii bir benzetme u ekildedir: erat, bir aatr. Tarkat onun budaklardr. Marifet yapraklardr. Hakkat meyvesidir. Kurn- Azm-n, hepsini iine almaktadr.61 Ynus Emre, sahip olduu Kuran tasavvurunu nbvvet (Peygamber) inancnn fonksiyonellii asndan dile getirmektedir. O Muhammed mmeti olmann szle deil zle yerine getirilmesi gerektiine dikkat ekmektedir. Hazret-i Peygamberin Allhn elisi olduuna ve kendisine vahiy geldiine inanan dervi, ona indirilen kitab da okumaldr: Eer Muhammede mmet olursan, Dilinde zikr ile Kuran gerektir.62 Hac Bekt Velnin Makltnda Ynus Emrenin bu grne kaynaklk ettiini dnmemize sebep olabilecek orijinal bir yorum bulunmaktadr. Hac Bekt Vel, Kuranla birlikte dier kitaplara inanmay da tasavvuf adan deerlendirmekte ve mnn ahlktan (amelden) soyutlanamayacan ifade etmektedir: imdi senin iin, kibir, hased, cimrilik, tamah, fke, gybet, kahkaha, amata ve maskaralkla doludur. imdi azzim! Hangi kitapta bunlardan birisinin man ehlinin iinde bulunabilecei buyurulmaktadr? Nerede kald Allahn
56

57
58 59 60 61 62

Rfa Alev, Bekt Tarkatna Ait Usl db yinler Mecmuas (Yazma Eser), Sleymaniye Ktphanesi, H. 1284., vr. 30b. k Paa-y Vel, Garibnme, s. 395-397. Enam, 6/59. Hac Bekt Vel, Maklt, s. 2. A.g.e., s. 42. Veli Baba Menkbnmesi, s. 204. Ynus Emre Dvn, stanbul, 1954, Marif Kitaphanesi, s. 243.

kitaplarna ve Peygamberlerin teblilerine inandn?63 Hnkra gre; kitaplara mn, kiinin ahlkna tesir etmedii srece bir anlam tamamaktadr. Ynus Emre, Hac Bekt Velnin uyarlarn nazm diline dkerek formllendirmi ve uyarnn iddetini biraz daha artrmtr. Ona gre; amel etmedikten sonra, Kuran yz yl da okunsa bir anlam yoktur: Okudun idi mushaf, Ki hilat gsterir sf, nk amel eylemedin, Gerekse var yz yl oku.64 Ynus, pek ok defa bu ilim-amel ilikisine deinmi, Kurandaki emir ve yasaklara, tavsiye edilen ahlk ve dba mutlaka uyulmas gerektii zerinde durmutur. Bir baka beytinde de yle sylemektedir: n okursun kitb tutmak gerek db, Ol farze sende yok yle tut ki yatarsn.65 Ynus Emre, eletirilerinin iddetini biraz daha artrarak, insann bu dnyada var olmas ile Kurn bilmesini zdeletirmektedir. Ona gre, Kurn bilmeyen bu dnyaya gelmemi gibidir: Her kim Kurn bilmedi, Sanki cihna gelmedi, Derdine derman bulmad, lerine pimn ola.66 nanl bir kimse iin en byk pimanlk, kabirde ve hairde yaanmas muhtemel pimanlktr. En byk nimet de, kiinin kabir ve hairde yznn glmesidir. Btn dularda istenen; parlayan bir yzle Cenb- Hakkn karsna kabilmektir. Bu gerei bilen Ynus Emre, bir baka drtlnde Kuran okumann ve Kuranda aklanan harm ve helle gre hayat ekillendirmenin Mnker ve Nekir meleklerinin kabirde yapacaklar sorgu ve suli kolaylatracan haber vermektedir: Kuran oku sen ey vel, Terkeylegil haram mal, Mnker Nekirin suli, T ki sana sn ola.67 Alev-Bekt geleneindeki klk, tarihten bugne varln srdren nemli bir olgudur. Hakk irler, klarn ayrdedici zelliklerinden bahsederek, ak sevdirmeye almlardr. Akn ve n mahiyetini aklayarak, Hakka giden yolu kolaylatrmay dnm olmaldrlar. nk sonuta sevdirilmek istenen Allahtr. Hac Bekt Velde olduu gibi Hak ak ile birlikte, Hakkn kelmna da vurgu yaparak, hmil-i Kuran haline getirmeye almlardr. Bu nedenle k, ncelikle Mku olan Allahn Hazret-i Muhammede vahyettii Kurana ok dkndr. nk Kuran olduu Hakkn kelmdr. O, Kurn sadece dinlemekle kalmaz, ok sevdii Rabbinin yetlerini ok okur; can ve gnl ile Kuran sever.68 Vaktini onunla geirir. nk Kuran, ok sevdii Rabbinden, ok sevdii Habbi vastasyle insanla iletilmitir. Bu duygusal ban bir sonucu olarak; Bekt klarnn iirlerinde, yzlerce yete telmh bulunmaktadr. Her bir beyitte bir
63
64 65

66 67
68

Hac Bekt Vel, Maklt, s. 9. Ynus Emre Dvn, s. 146. A.g.e., s. 223. A.g.e., s. 96. A.g.e., s. 96. n Kurna ball konusunda bkz. k Paa-y Vel, Garibnme, s. 153.

10

Kuran yetine telmih bulunduu iin, Alev-Bekt geleneindeki cem erknnda a (zkire) hitaben; k bir yet oku da, dinleyelim denir. nk Hak klarnn syledii her nefes ve deyite, eitli Kuran yetlerinin manzm anlamlar bulunmaktadr. Kuran gece gndz okuyan Hak klarndan birisi olan Seyyid Nizmolu, akn snr tanmayan bir deniz olduu gereini Kurandan rendiini yle ifade etmektedir: Bu ak bir bahr-i ummandr buna hadd kenr olmaz, Dellim srr- Kurandr bunu bilende r olmaz.69 Allah sevgisinin kayna Kurandr. Bunun sebebi Allhn doksan dokuz isminin ve btn yaratlmlara ynelttii rahmet, efkat ve inyetinin Kuranda anlatlyor olmasdr. Allhn rahmetinin her eyi kuatt70 ve inananlarn en ok Allh sevdikleri71gerei, Kuranda Allhn dilinden anlatlmaktadr. Bu yzden Kuran n Allha olan aknn delilidir. 19. yzyl Bekt klarndan k Veli, yreinde tad Hak sevgisini dile getirmek amacyla Ftiha Sresini nazm diliyle yorumlam, nefesine konu etmitir. Onun syledii msralarda, Hdy bilmenin ve bulmann kalbe smayarak dar taan cokusu bulunmaktadr: El-hamd lillh ki bildim Hdy, Rabbl-lemni srr- gedy, Errrahmnir-rahm buldum Hdy, Mliki yevmiddn olduk leme. yyke nabd gzmn nru, Ve iyyke nestan virdim ikrr, hdines-srtel-mstakm yr, Srtellezne ald kaleme. Enamte aleyhim dedim y Al, ayril-madbi aleyhim dedim bel, Veleddlln dedik kaldrdk eli, Gzlerim dost yolun durdum selma.72 17. yzyl Bekt klarndan Kul Nesm ise, syledii nefesinde hls Sresini tefsr ederek, Allhn varl, birlii, ncesizlii, sonraszl, dourmad ve domad konularn ilemektedir. Satrlarda Allha duyulan sevgi ve akn iddeti kolayca fark edilebilmektedir: Fazlna bel baladm y vhid-i ferd-i ehad, Cmlenin mabdu sensin dima hayy-i ebed, Okudun isminde Bismillhir-rahmnir-rahm, Ay sftndr sftn Kul hvallh ehad, Evvel hir hvel-hayyllezsin l yemt, Zhir btn hvel-bksin, Allhs-samed,
69 70 71 72

zmen, Alev-Bekt iirleri Antolojisi, c.II., s. 499. Arf, 7/156. Bakara, 2/165. zmen, a.g.e., c. IV., s. 166.

11

Lem yelid ztn, velem yled sftn vasfdr, Lem yekn zt- sftn leh kfven ehad.73 Seyyid Nizmolunun ifadesiyle Allah ak kenar, kys, kesi ve buca olmayan bir okyanustur. Hakkn szne (Kurana) ve hak (doru) sze kulak vermek, kiinin kalbini kt duygu ve dncelerden arndrarak, ak denizinde yol almasna yardmc olmaktadr. eyh Saf Buyruunda akn, kalbi temizleyen bu fonksiyonuna iret edilmektedir: Hak sze kanmaynca, Hakka dayanmaynca, Kalbinin pas gitmez, Aka boyanmaynca.74 Hakkn sz olan Kurn srekli okuyan k, Kuran ahlk ile ahlklanarak, yryen bir Kuran haline gelir. Artk onun szleri, Kurandan baka bir ey deildir. yetle konuur. Ey ve hdiselere Kuran perspektifinden bakar. Ynus Emre, n geldii bu mnev dereceyi u beyitte dile getirmektedir: Sayru olmu iniler, Kuran nn dinler, Kuran kendisi olmu, kendi Kuran iinde.75 Ynus a gre, ak ve evkle Allhn Hakk ismini srekli syleyen kiinin szleri de, zamanla Kuran olacaktr. Hakka dayanmak, aka boyanmann ve yryen Kuran olmann artdr. k konutuu zaman, asl konuan Allahtr. Bu yzden onun nefesi Hakktan gelmektedir. Ynusun aadaki ifadesiyle onun nefesinde Hakkn kelm bulunmaktadr: Hakk deyincek nefesi Hakktan gele, Syleyicek szleri Kuran ola.76 Ynus Emrenin bu yaklam, u ekilde aklanabilir. Bektlikte insann manev olgunlamas safhada ele alnmtr: Bilmek, bulmak, olmak. Seyyid Ahmet Rfat Efendi bu olgunlama safhalarn, Kuran renmeye uyarlayarak, yle yorumlamtr: Bir kimse Kuran ilmini renirse, Kuran renmi olur. rendikten sonra, Allahn emir ve yasaklarn batan sona yerine getirirse, Kurann hkmlerine uymu ve onun ahlk ile ahlklanm olur. Kuran, Hakkn sfatdr.77 Kuran ahlkyla ahlklanan kii, bir baka bak asyla Allhn ahlkyla ahlklanm olur. Bilmek ve bulmak derecelerini kat ederek, olmak derecesine ykselir. k Paa-y Vel, bu dereceleri biraz daha ayrntlandrarak, Kuran okumann be makm olduunu ifade etmektedir: Birinci makam; Kuran hfz olmak ve Kurann yedi kratini bilmektir. kinci makam; Kurann mnsn bilmektir. nc makam; sre ve yetlerin ayr ayr mn ve maksdunu ve sebeb-i nzlleri bilmektir. yetleri, inceden inceye erh ve tefsr edebilmektir. Drdnc makam; Kuranda okuduu bilgilerin gerei ile amel etmektir. Beinci makam ise; yaplan amel ve itatlerin Allah tarafndan kabul edilmesidir.78 Grld zere Alev-Bekt bykleri, Hazret-i Peygamber, Hazret-i Ali ve Hnkr Hac Bekt Velden bugne kadar slmn kutsal kitab olan Kurandan ayr dmemi, kevser havuzunun banda kendileri hakknda Hazret-i Peygambere bilgi verecei inancyla
73

74 75 76

77

78

Hayrettin vgin, Bekt Halk iirlerinde Sre ve yetler, I. Trk Kltr ve Hac Bekt Vel Sempozyumu, Ankara, 1999, ss. 169-172, s. 170. eyh Saf Buyruu, ev: Mustafa Erbay, Ankara, 1994, Ayyldz Y., s. 74. Ynus Emre Dvn, s. 127. A.g.e., s. 95. Bkz. Seyyid Ahmet R. Efendi, Mirtl- Meksd fi Defil- Mefsd (Yazma Eser), stanbul, H. 1293, vr. 116a. k Paa-y Vel, a.g.e., s. 150-151.

12

ona sadkatle bal kalmaya gayret etmilerdir. Gnmzde de ayn ballk ve sadkat devam etmektedir. Yaayan Alev-Bekt dedelerinden birisi olan Fethi Erdoan yazm olduu Ysn isimli kitabnda, Kurnn Allah kelm olduunu belirterek79, Ftiha, Ysn ve hls Srelerinin, yetl-Krs ve mener-Rasl olarak bilinen Bakara Sresinin son iki yetinin metinleriyle birlikte anlamlarn vermektedir.80 Yine gnmzde yaayan Bekt babalarndan birisi olan Hakk Sayg da Allah-nsan ve Srlar balkl kitabnda Kurnn Hazret-i Peygambere Allah tarafndan vahyedilen bir kitap olduunu belirterek, vahyedilen dier kitaba da mn etmenin gereine iaret etmektedir.81 Alev kkenli aratrmac-yazar Dursun Gmoluna gre de; Alev-Bekt geleneinde Kurn- Kerimin dier kutsal kitaplar da iinde toplayan en son kitap ve slmn da, en son din olduuna tam bir inan bulunmaktadr. yetler Allahn kelmdr.82 2. Alev-Bekt db ve Erknnda Kuran Tasavvuru Gelenee ait db ve erkn kurallar, tarkatn teorik ve teolojik temel prensiplerinin uygulamaya nasl yansyacan belirlemektedir. db ve erkn, bir nev tarkatn eitimretim ilke ve yntemlerini iermektedir. Prlik/mridlikten, dervilik ve sofulua kadar tarkat ierisindeki retici ve renici pozisyonundaki bireylerin sahip olmalar gereken nitelikler, db ve erkn bal altnda sz konusu edilmitir. Ayrca gelenee yn veren byklerin fikir ve grlerinin uygulamaya yansyp, yansmad da nemlidir. Eer yansmsa, birinci balkta ele aldmz bilgilerin toplumsal izdmlerinin varlndan sz edilebilir. Aksi takdirde bu bilgilerin doruluu tartlr hale gelebilir. Alev-Bekt geleneinde, db ve erknn yazl olduu birinci derecedeki kaynaklar; Buyruklar ve Erknnmelerdir. Buyruklar; krsal Bektlik olarak tanmlanan Alevliin, Erknnmeler ise; ehir Alevlii olarak tanmlanan Bektliin temel kaynaklar durumundadr. Bu nedenle Alev-Bekt db ve erknndaki Kuran tasavvurunu tespit edebilmek amacyla, bu iki tr kaynaa mracat etmek gerekmektedir. Buyruklarda Kurn- Kermin slmn kutsal kitab olduuna dair net ifadeler bulunmaktadr. Bu ifadelerden bazlar yledir: Allh insanlara Kendisine doru giden yolu gstermek iin drt kutsal kitap indirmitir. Bunlar Tevrat, Zebr, ncil ve Kurandr. Bunlar drt rmaa karlar. Birincisi su, ikincisi st, ncs bal, drdncs kevserdir.83 Allah ne kadar srr ve gzemi varsa, bu drt kitapta bildirmitir. Drt kitap iindeki srlar ise Ftiha Sresinde toplamtr. Ftiha Sresindeki srlar Bismillhir-Rahmnir-Rahmin iine koymutur. Bismillhir-Rahmnir-Rahmdeki her sr Ysn Sresinde, Ysndeki her sr da, B harfinin altndaki noktada gizlidir.84 Buyruk kitabndaki bu ifadeler, Alev-Bekt byklerinin grleri ile paralellik gstermektedir. Gelenekte Buyruk kitab olarak kabul edilen Menkb- mm Cafer es-Sdkta Ns ve Fl Srelerinin ayrntl bir ekilde tefsri yaplmtr.85 Doan Kaplan, Buyruk metinleri zerine yapt incelemede; yet ve hadslerin bolca kullanldn, neredeyse tm Buyruk
79 80 81 82

83 84 85

Bkz. Fethi Erdoan, Ysn, stanbul, 2005, FSF Printing House, s. 6. Bkz. Erdoan, a.g.e., s. 28-45. Bkz. Hakk Sayg, Allah-nsan ve Srlar, stanbul, 2003, Sayg Y., s. 48-49. Bkz. Dursun Gmolu, Bektlie Gre nsan ve Mrid Anlay, Uluslararas Bektlik ve Alevlik Sempozyumu I The 1st Internatonal Symposum on Bektashsm and Alevsm, Isparta, 2005, ss. 111-121., s. 111. Buyruk, haz: Fuat Bozkurt, stanbul, 1982, s. 118. A.g.e., s. 137-138. Bkz. Doan Kaplan, Alevliin Yazl Kaynaklarndan Buyruklar ve Muhtevalar zerine, I. Uluslararas Bektlik ve Alevlik Sempozyumu (I The 1st Internatonal Symposum on Bektashsm and Alevsm) Isparta, 2005, ss.233-257, s. 236.

13

metinlerinde slmn yazl kltrnde bir gelenek olan, Besmele, Hamdele (Allha hamd ve krde bulunmak) ve Salvele (Hazret-i Muhammede ve Ehl-i Beytine duda bulunmak)den sonra konuya girildiini belirtmektedir.86 db ve erkn denildiinde ilk akla gelen; pr/mridlerin durumlar ve nitelikleridir. Pr/mrid; demolunu kibirden kurtararak, Nr-u lhiyyenin varln bildiren insan olarak kabul edilmitir.87 Bu noktada u soruya cevap bulunmas gerekmektedir. Buyruk kitaplarnda pr/mrid, Kuranla ne kadar ilikilendirilmektedir? lmi ve irfnyla etkili olan mrid, davranlar ile de saygndr. Kurnn buyurduklarn yerine getirir...88 Buyruk kitabnda; yetsiz, kitapsz sz syleyip nashat eden prin sylediklerinin saygn olmad; prin syledii szlerin kesinlikle Kurna uymas gerektii89, hkm getirilmektedir. Baz Buyruk nshalarnda ise pr ve mridlerin sahip olmalar gereken Kuran bilgisi konusundaki ifadeler daha da serttir. Grevleri dervileri Allha ulatrmak olan prler, Tanrn gnderdii kitab bilmeyen Tanry nasl bilebilir?90 cmlesiyle uyarlmaktadrlar. nsanlar doutan bilgi sahibi olsalard, Allah Peygamberlere kitap gndermezdi; kitapsz pr eytandr91 ifadeleri de, prlerin Kuran bilgilerinin gereine iaret etmektedir. Tlib ve dervileri, doru bir ekilde Hakka klavuzlayabilmek iin Kurnn bilinmesi ve yol gsterme faaliyetinin Kurna kesin olarak uymas gerektii ifade edilmektedir. Buyrukta prlerin; Kurn bizim dedemize inmi, bakalm ne buyurmu, biz bu dnyaya niye geldik, yarn Allah katna ne yzle karz, bu tliblerin hakkn bizden sorarlarsa ne karlk veririz92 diye dnmeleri gerektii vurgulanmaktadr. Kurn bilmeden dervileri ird etmeye alan prler, yle eletirilmektedir: Kimi prler; aktan okurum, karay bilmem diye okuryazarl kmserler. Byle syleyen pr, Kurn inkr etmi demektir. Aktan okumak klara zgdr. Oysa klarn da Kurn vmesi ve buyruklarn yerine getirmesi gerekir. Bir n sz, Kurna uyduu srece o gerek ktr. Szleri Kurna uymayan n szne itibar edilmez. n serveti altn ise, Kuran mihenk tadr.93 Maher gnnde pre; Hazret-i Muhammede inen Kuranda buyrulanlara gre hkmedip hkmetmedii, Hakk hak edip etmedii sorulacaktr. Eer Kurna gre hkmedip, Hakk hak ettiyse ona; gel sevabn al, sen sevabn daha nce dnyada vermisin denilerek, Cennete gnderilecektir.94 Buyruklarda prlerin yol ve erknla ilgili olarak karlatklar problemleri nasl zebilecekleri anlatlrken de yine Kuran referans gsterilmektedir. Yol byklerinin zm getirdikleri problemlerin dnda yeni bir problemle karlaldnda, Kuran ve hadse gre zm bulunmas tavsiye edilmektedir.95 Prin kendi aklna estii gibi yete dayanmadan, kendi uydurduu sze gre problemleri zmeye almas ve tlibe; hadi senin gnhlarndan getim, seni baladm demesi halinde, kesinlikle kfir olaca belirtilmektedir. Buyrua gre; Allah o pri sorguya ekerek, ona yle syleyecektir: Ey s! Sen dnyada Tanr mydn? Ben seni Muhammed-Alinin soyundan bouna m getirdim. Oysa sen inanmadan,
86 87

88 89 90 91 92 93

94 95

Bkz. Kaplan, a.g.t., s. 283. evki Koca, Melm-Bekt Metaforunda rd Paradigmas Mrg-i Dil, stanbul, 1999, Nazenin Y., s. 43. Buyruk, nr: Sefer Aytekin, Ankara, ts., s. 19. A.g.e., s. 19. Buyruk, haz: Fuat Bozkurt, s. 24. Bkz. A.g.e., s. 24. A.g.e., s. 25. Bkz. A.g.e., s. 24; Buyruklardaki Kuran anlayyla ilgili geni bilgi iin bkz. lyas zm, Temel Alev Kayna Buyrukta Kuran Anlay, Kltrel Kaynaklarna Gre Alevlik, stanbul, 2002, Horasan Y., s. 44-61. Buyruk, haz: Fuat Bozkurt, s. 91. Bkz. A.g.e., s. 145-146.

14

kendi karn iin kendi bildiin gibi yol srdn. Byk gnh ileyen tlibe; dnya mal iin iyisin dedin. Kurn, hadsi bir yana braktn. Ben babadan byle grdm dedin. Oysa baba yaptklarnn hesabn kendisi verir. imdi ban kurtar.96 Buyruk kitabnda tlibler de uyarlarak, problemleri Kuran ve hadse gre zmeyen pre itibar etmemeleri istenmektedir. Prlerle birlikte tliblerin de Kurna uygun hareket etme mevzuunda uyarlmalar, konunun ne kadar ciddiye alndn gstermektedir. fadeler aynen yledir: Tlib, prin durumunun kitaba (Kurna) uygun, ama sylediklerinin kitapsz olduunu grrse, bir kmil mrid bulup, o pri kitaba uymaya armaldr. Pr, kmil mridin szne uymayp yetsiz, hadssiz hkm yrtmeyi srdrrse, artk tlib o prin drna durmamaldr. Gidip, Ali soyundan baka bir pr bulup, onun eteini tutmaldr. Kitaba uymayan pr eytandr. Byle bir prin drnda duran tlib de eytandr. Ermeni, Yahudi, Rm ulular bile kitaplarna baldr. Dinleri btl, kitaplar geersiz olmasna karn onlar, kitaplarnn buyurduuna gre davranrlar.97 Burada slm dndaki dinlerin mensuplarnn misl verilmesi dikkat ekicidir. Tliblere her dnin kutsal bir kitabnn olduu ve her din mensbunun da, o dnin kutsal kitabna gre haytn ekillendirdii gerei hatrlatlmaktadr. Ayn ekilde mminlerin de Kurnn buyruklarna kesinlikle uymalar istenen Buyruk kitabnda; Kuran okuyup da, buyurduklarn tutmayanlarn balarnn Cehennemdeki deirmende necei haber verilmektedir.98 Yukardaki anlay, tlibin pre/mride bat (sz) verdii ikrr erknna da yansmtr. krr glbngleri bir nev, tlibi de, mridi de balayan Kurn ve slma ballk yeminidir. En ok bilinen bat (ikrr) glbngi u ekildedir: Allah u Telnn kuluyum. Allahn temiz ekilde yaratt Hazret-i dem soyundanm. Allahn dostu, Hazret-i brhimin milletindenim. Dnimiz, slm Dnidir. Kitabmz, Kurandr. Kblemiz, Kbedir. Hazret-i Muhammed mmetindenim. Yiitler yiidi, Ali Murtaznn balsym. Allhu ekber, l ilhe illallhu vallhu ekber Allhu ekber ve lillhil-hamd.99 krr yini bir nev szl ahitnmedir. Verilen ahde orada bulunan btn tlibler hid olmaktadr. Buyruklarda tlib ahdin gereini yerine getirmediinde, ona verilecek cezlar, tark vurmaktan dknle kadar tek tek tarif edilmitir.100 Pr/mrid konumundaki dede ve babalara verilen czetnmeler incelendiinde Buyruk kitaplarnda ilenen Kuran merkezli anlayn bu belgelere de aynen yanstld grlmektedir. Prin/mridin ird grevini yerine getirebilmesi iin yeterlik belgesi/diploma nitelii tayan ve Hacbekt Dergh tarafndan verilen btn czetnmeler, Kuran yetleri ile balamaktadr. Bu uygulama, Kurnn yolun/srein en bata gelen referans olduunu vurgulamak ve levhalatrmak amacyla yaplm olmaldr. Zlike takdrl-azzil-alm101, Nasrun minellhi ve fethun karb102, Rabben tekabbel-minn inneke entes-semulalm103 yetleri, czetnmelerin ba ksmna yazlanlardan sadece bir kadr. Ayrca czetnmelerin ierisinde sk sk yet ve hadslere atflar yaplmaktadr. Ortalama olarak bir czetnmede 8-10 yet ile 5-6 hadsin getii sylenebilir.104
96 97 98 99 100 101

102 103

104

A.g.e., s. 91-92. A.g.e., s. 93. A.g.e., s. 146. Seyyid Ahmet R. Efendi, a.g.e., s. 262-263. Bkz. Buyruk, haz: Fuat Bozkurt, s. 85. Zlike takdrl-azzil-alm ifadesi, Enm, 6/96, Y Sn, 36/38 ve Fussilet, 41/12. yetlerinde gemektedir. Anlam yledir: Bu gl ve bilgin olan Allahn knunudur. yetin anlam: Allah katndan bir yardm ve yakn bir zafer vardr. Saf, 61/13. yetin anlam: Rabbimiz! Yaptmz kabul buyur. Sen hem iitir, hem bilirsin. Bakara, 2/127. yetlerin yer ald iczetnmeler iin bkz. Eri, a.g.m., s. 133; Sar Saltuk Ocana Ait czetnmeler (Yazma Belgeler), Turan Saltk (Dede) zel Ktphanesi; Yaln-Ylmaz, ah brhim Oca zerine Yeni Bilgiler, Hac Bekt Vel Dergisi, S. 30, s. 25-60. Bkz. Eri, Alev-Bekt Kaynaklarnn Neri Problemi, I. Din Yaynlar Kongresi, Ankara,

15

Buyruk kitaplarnda ideal pr/mrid profili ile birlikte derviler de sofu bal altnda resmedilmitir. Sofu, mutasavvf/sf kelimesinin gelenekteki karldr ve izilen resme gre; onlar yaantlarnda Kurn yanstan ayna gibidirler. Buyrukta geen ifadeler aynen yledir: Sofu sular iinde bengisudur. Zemzemi andrr. Yiyecekler iinde bal ve helvadr. Yemiler iinde elma ve inciri okar. iekler iinde gle benzer. Ulmu (bilgisi) Kelm- Kadmdir. Yz kutsal Kurn- Kermin yzdr. Yedi yazs yedi Ftihadr. Szleri bin bir addr. Zlfleri on ikidir. Damar yz altm altdr. ki sofunun birbirinin yzne bakmas Kuran okumaktr.105 Sofunun manev olarak nasl mesafe kat edebilecei de Buyruklarda ilenen konular arasndadr: Mutluluk bulmak isteyen sofunun ncelikle zn toprak etmesi gerekir. Peki zn toprak etmek nasl olur? zn toprak etmek; 1. Yumuak szl olmakla, 2. zverili olmakla, 3. Gemii grp, dnp soysuzluk etmemekle, 4. Allhn buyruu gereince ibadet etmekle, 5. nsanlarn gnln krmamakla, 6. Allh kelmn (Kurn) dilinden, buyurduklarn gnlnden drmemekle, 7. Toplumda uysal insan olmakla.106 Kaygusuz Abdal, Vcudnme adl eserinde insan tarif ederken onun gsnde Kuran ve hikmetin bulunduunu sylemektedir.107 Dervilere db ve erknn retildii 16 sorucevaptan birisi yledir: Soru: Gsmde (ne var?) Cevap: Kurn u hikmet!108 Ayn ekilde soru-cevap ynteminin uyguland Kitb- Cabbr Kulunda ise Bekt dervii ile Hazret-i Ali arasnda yle bir konuma gemektedir: Dervi: mnn dii nedir? Hazret-i Ali: Kurndr. Dervi: Kurnn ba nedir? Hazret-i Ali: Bismillhdr.109 Buyruk kitabnda mn nedir? sorusuna yle cevap verilmektedir: mnn asl Tanr korkusudur. mn bir aaca benzer. Dibi inananlarn gnldr. Gnl Kurandr. Derisi haydr. Teni krdr. Buda takvdr110 db ve erknn anlatld kitaplarda gnlk din-tasavvuf-ahlk hayatn salkl bir ekilde yrtlmesine ilikin bilgiler de verilmektedir. Kitb- Cabbr Kulunda eytann arda, pazarda, al-veri yaparken insana nasl tuzak kurup, onu kandrabileceine dair rnekler bulunmaktadr. Eserde Hazret-i Peygamberin dilinden, eytann aldatmalarna kar bizzat Kuran srelerini okumak tavsiye etmektedir.111 Buyruk kitabnda ise bir kimsenin Bismillhir-Rahmnir-Rahm demesi halinde, lanetli eytann ate karsnda mumun erimesi gibi eriyecei belirtilmektedir.112 Skntl gnlerde ve bir yolculua karken nn Enzeln (Kadr) Sresinin okunmas tavsiye edilmektedir. Kuran okumann, kiiye ktlk yapmak isteyen kiinin iini bozaca anlatlmaktadr.113 Alevlik-Bektlikte dier btn tasavvuf ekollerde olduu gibi dnya sadeti kadar, hiret sadeti de sz konusu edilmi, dervi ve tliblere bu konuda gerekli tavsiyelerde bulunulmutur. Tliblere grh-u nc, ehl-i nc (hirette azabdan kurtulacak grup) olabilmek, hedef gsterilmitir. Bekt bykleri yazdklar Erknnmelerde, syledikleri nefes ve deyilerde grh-u nc olmann esaslarn belirlemilerdir. man, ibdet veya ahlkla ilgili herhangi bir ilke veya davran, grh-u nc olmann art haline getirmilerdir.
2003, Diyanet leri Bakanl Y., s. 133-136. Buyruk, haz: Fuat Bozkurt, s. 32. A.g.e., s. 36. Kaygusuz Abdal, Vcudnme, haz. Abdurrahman Gzel, Ankara, 1983, Kltr Bakanl Y., s. 141, 142. Baha Said Bey, Trkiyede Alev-Bekt, Ah ve Nusayr Zmreleri, haz. smail Grkem, Ankara, 2000, Kltr Bakanl Y., s. 218. Bkz. Kitb- Cabbr Kulu, vr. 69b-70a. Buyruk, haz: Fuat Bozkurt, s. 144. Bkz. Kitb- Cabbr Kulu, vr. 42a. Bkz. Buyruk, haz: Fuat Bozkurt, s. 137. Bkz. A.g.e., s. 146.

105 106 107

108

109 110 111 112 113

16

Bylece, o davrann benimsenmesini kolaylatrma amacn gzetmi olabilirler. Kurn okumak ve ona uygun hareket etmek, Bekt byklerinin saydklar olumlu davranlar arasndadr. Kalender elebi, aadaki beytinde kitbullah (Kuran) okumay, grh-u nc olmak iin bir art haline getirmitir: Ger dilersen ehl-i nc olmaya, Ge bu kesretten kitbullh oku.114 Ynus Emre de, Kuran okuyanlarn hirette srat kprsnden kolaylkla geerek, Cehenneme dmekten kurtulacaklarn belirtmitir: Kuran oku sen ey gfil, T bilesin burhan delil, Hair gn sen yle bil, Srat sana sn ola.115 Buyrukta verilen bilgiye gre; Allah, yrekten Bismillhir-Rahmnir-Rahm diyen kiinin gnhn balar. Bir kimse inanla Bismillhir-Rahmnir-Rahm dese, Allah bayazcsna o kimse iin drt bin hayr yazdrr. Cennete girmesi iin drt bin iyilik yapm sayar. Allah o kimsenin drt bin gnhn balar. Hazret-i Peygamberden yle bir hads nakledilmektedir: Bir kimse ocuunu okumaya verse, o ocuk bir defa BismillhirRahmnir-Rahm dese, Allah o ocua Cehennem ateinden uzaklamas iin berat yazar.116 Alev-Bekt byklerinin sz ve eserlerinde Kurna bu kadar vurgu yaplnca, Bekt tarkatnn en nemli erkn olan cemlerde Kuran yetlerinin okunmamas dnlemez. Cemlerde pek ok yet okunmaktadr. Cemlerde gnllerdeki Hak sevgisi Allah, Allah sesleriyle da vurulurken, Hakkn kelm olan Kurn- Kermde byk bir vecd ierisinde okunmaktadr. Pek ok yet, cem erknnda uygulanan on iki hizmetin teolojik temelini oluturmaktadr. Bu yzden bir erkndan baka bir erkna geilirken, mutlaka bir yet okunur. Mesel; era uyandrlrken, Allhu nrs-semvti vel-ardi meselh nrih kemiktin fh misbh117 yeti okunur. Grg safhasnda seccdeci meydana gelerek, dra durur ve u tercmn okur: Bismillh, bismi h! Ve kler-keb fh bismillhi mecrh ve mrsh. nne Rabb le gafrur-rahm118 Rehber, grg darnda bulunan drt kiinin sana geip, meydana niyaz ettikten sonra u yeti okur: Kl Rabben zalemn enfsen ve in lem tafir len ve terhamn le neknenne minel-hsirn. 119 Grg srasnda ayrca Tevbe Sresi 119. yet de okunur.120 krr srasnda tlib, nnellezne ybyineke innem ybyinellah. Yedullhi fevka eydhim. Femen nekese feinnme yenkis al nefsih ve men avf121 Sr suyu hizmetinin icrs srasnda srsucu srsuyu tercmnn okur: Bismillh, bismi h! Ve cealn minel-mi klle eyin hayy.122 Kurban kesimi srasnda ise, Safft Sresi 103-107. yetler123 okunurlar. db ve erkn kitaplar
114 115 116 117

118

119

120

121

122

123

zmen, Alev-Bekt iirleri Antolojisi, c. II., s. 41. Ynus Emre Dvn, s. 96. Bkz. Buyruk, haz: Fuat Bozkurt, s. 137. Allah, gklerin ve yerin nrudur. Onun nru, iinde k bulunan bir kandil yuvasna benzer Nr, 24/35. Nuh dedi: Binin iine, onun akp gitmesi de, demir atmas da Allahn adyladr Hd, 11/41. Her ikisi, Rabbimiz! Kendimize yazk ettik; bizi balamaz ve bize merhamet etmezsen biz kaybedenlerden oluruz dediler. Arf, 7/23. Cemin grg safhas ile ilgili olarak bkz. Mehmet Yaman, Alevlik, nan, Edeb, Erkn, stanbul, 2001, Garip Dede Trbesi Dernei Y., s. 194-198; Seyit Dervi Tur, Erknnme Alevliin slmda Yeri ve Alev Erknlar, stanbul, 2002, Can Y., 355-446. Ey Muhammed! phesiz sana ba eerek ellerini verenler, Allaha ba eip el vermi saylrlar. Allahn eli onlarn ellerinin stndedir Fetih, 48/10. nkr edenler, gkler ve yer yapkken onlar ayrdmz ve btn canllar sudan meydana getirdiimizi bilmezler mi? nanmyorlar m? Enbiy, 21/30. Bylece ikisi de Allha teslmiyet gsterip, babas olunu aln zerine yatrnca, Biz: Ey

17

incelendiinde pek ok uygulamann, Kuran yetleriyle temellendirildii ve ilgili yetlerin uygulama srasnda okunduu grlmektedir. Alev-Bekt erknnda bir kii Hakka yrd, yani vefat ettii zaman, onun dr ekilir. Dr ekmek; o kiinin gnhlarnn affedilmesi, Hakkn Ddrna, Cemline kavumas iin Allaha du ve mnct etmek anlamna gelmektedir. Amasya Gmhackyde el yazmas halinde bulunan bir dr kitab, Alev-Bekt geleneinde Kurnn yeri konusunda bilgi vermektedir. Besmele ile balayan eserde Hakka yryen kii iin yle du edilmektedir: lh y Rabbel-lemn vey erhamer-rhimn. Hcet kapularn aY Rabb iki cihan serveri Muhammed Mustaf sallallhu aleyhi ve sellem ve h- Merdn Aliyyl-Murtaz hrmeti in iimizi Sen sn eyle!124 Daha sonra Kurn- Kermdeki Ellez halakas-semvti vel-ardi ve m beynehm f sitteti eyymin smme istev alel-arir-rahmni...125 yeti zikredilerek, bu okunan Kurn- Azmin ve Furkn- Kermin ve Kelm- Kadmin izzeti ve evketi ve kermeti ve bereketi ve fazleti hrmeti in126 denmektedir ki, bu ifadeler Kurna olan inan ve ball dile getirmektedir. Dunn geri kalan ksmlarnda Kuranda isimleri geen Peygamberler, Ehl-i Beyt ve on iki immlar, Bekt bykleri hussiyetleri ile birlikte anlarak, onlarn yz suyu hrmeti iin len kii namna Allahtan af ve mafiret dilenmektedir. 127 Alev-Bekt geleneinde Kuran, uygulamalardan klk-kyfetlere kadar slmn kutsal kitab olarak her yere sinmi, gelenei adeta kendi boyasyla boyamtr. Dervilerin giydikleri tcn kubbesinde kll eyin hlikn ill vecheh, lehl-hkm ve ileyhi trcen128 Ortasnda Ysn vel-Kurnil-Hakm129 baka bir rivyette Allh l ilhe ill Hvel-Hayyl-Kayym130 ersinde l ilhe illallah Muhammedn Raslullah Aliyyn veliyyullah131 yazlmtr. Tarasnda, fe eynem tvell fesemme vechllah132 Ekinde, senurhim ytina fil-fki ve f enfsihim133 Ardnda, ve allemel-demel-esme klleh smme aradahm alel-meliketi134 yazldr.135 Her bir yet dervilerin akllarndan karmamalar istenen mesajlarla doludur. Hakkn buyruklar, Hakka giden yolda derviin yolunu aydnlatan kandillerdir. Gel ber, olma bu demde gfil, Eksern-nsi ve hm l yminn.136
brahim! Ryy gerek yaptn. te Biz, iyi davrananlar bylece mkfatlandrrz diye seslendik. Dorusu bu apak bir deneme idi. Ona fidye olarak byk bir kurbanlk verdik. Safft, 37/103-107. Kitb- Dr (Yazma Eser), Hasan Topal (Baba) zel Ktphanesi, ts., vr. 1b. yetin anlam: Gkleri, yeri ve ikisinin arasndakileri alt gnde yaratan, sonra da ara hkmeden Rahmndr. Furkn, 25/59. Kitb- Dr, vr. 3a-3b. Bkz. a.g.e., vr. 4a-21a. Onun vechi zat- hari herey yok olacaktr. Hkm Onundur ve hepiniz Onun hzuruna gtrleceksiniz. Kasas, 28/88. Y sn. Hikmetli Kurna and olsun. Ysn, 36/1,2. Allah, o ilhtr ki, Kendisinden baka ilh yoktur. O, Haydr. Kayymdur. Bakara, 2/255. Kelime-i tevhd olarak isimlendirilen bu cmlenin anlam: Allahtan baka ilh yoktur ve Muhammed Onun elisidir. Hangi tarafa dnerseniz, orada Allha itaat ve ibdet ciheti vardr. Bakara, 2/215. Biz ileride onlara delillerimizi gerek d dnyada gerek kendi z varlklarnda gstereceiz. Fussilet, 41/53. ve deme btn isimleri retti. Mteakiben nce onlar Meleklere gstererek Bakara, 2/31. db u Erkn- Bektyye (Yazma Eser), Yap Kredi Sermet ifter Aratrma Ktphanesi, No: 7/2., stanbul, vr. 2a-2b. yetin anlam: Fakat insanlarn ou inanmazlar. Rad, 13/1.

124 125

126 127 128

129 130 131

132 133

134

135

136

18

Ol sebepten size eyledim kitb, Vesskm [bih] leallekm takiln.137

Her ki tasdk eylemez nutk- Hakk, Ve Raslhm fehm leh mnkirn.138

Kim ki evlda hynet eyledi, Feulike hmz-zlimn.139

Ey Vrn, Zt- Hakk kim grr, Ve innehm ileyn rcin.140 SONU Alev-Bekt gelenei, dier tasavvuf ekoller gibi Kurn- Kermi din duygu ve dnce dnyasnn merkezine yerletirmitir. Hazret-i Aliden Hac Bekt Velye kadar Alev geleneinin ekillenmesinde etkili olan trih ahsiyetler, Kurn Hazret-i Muhammedin bir emaneti olarak grm, kendilerini onun prensiplerini yaamak ve yaatmakla sorumlu hissetmilerdir. Bata Hazret-i Ali olmak zere Kurnn retilmesini ve renilmesini tavsiye eden gelenein ncleri, etraflarnda oluan halkalar Kurn renen kl kandillere dntrmlerdir. Gayr-i mslimleri slma davet eden Rmun gzcs Hnkr Hac Bekt Vel davetine icabetle nasiplendirildiinde, ilk icraat olarak yeni Mslmanlara Kurn retmitir. Tlib-i Hak olan dervilere Allha ulamann yollarnn retildii gelenekte Kuran, Allhn onu sevenlere gnderdii bir mektup olarak alglanm, mektubun ieriinin anlalmasna zel bir nem verilmitir. Hakkn ddrna ulamak iin Hakkn kelmn oka okumak gerekmektedir. Dervilerin arad lh sevginin srr Kuranda bulunmaktadr. Sevgi kahraman derviler, Allha ulamak iin nefislerini zell ederken, aklarna da Kurn delil etmilerdir. Etraflarna yaydklar pozitif enerjinin, yetmi iki milleti kuatan sevgi ve hogrnn kaynanda; Kurnn evrensel mesaj vardr. Hak olan szlerini Hakkn sznden szerek sylemi, nefes ve deyilerinde Kurn bilgi ve duygu merkezi haline getirmilerdir. k Ynus, Kurn okumay grh-u nc olmann art sayarak, Kuran okuyanlarn srat kprsnden kolayca geebileceklerini ifade etmitir. AlevBekt bykleri kendi hayatlarnda her vesileyle Kurn okumular, eserlerinde de eitli sre ve yetlerin tefsrlerine yer vermilerdir. Gelenee ait db ve erkn kitaplarnda pr, tlib,
137 138

139

140

yetin anlam: Allah bunlar size dnesiniz diye buyurmaktadr. Enm, 6/151. yetin anlam: Veya Peygamberlerini tanmadlar da, bu yzden mi onu inkr ediyorlar? Mminn, 23/69. Bu ifade, Kurn- Kermdeki pek ok yetin sonunda gemektedir. Bkz. Bakara, 2/229; l-i mrn, 3/94; Mide, 5/45 vd. Anlam: te onlar zlimlerdir. Bu ifadenin ierisinde getii yetin bir nceki yetle birlikte anlam: Sabr ve namazla Allha snp yardm isteyin. Rabblerine kavuacaklarn ve Ona dneceklerini umanlar ve hu duyanlardan bakasna namaz elbette ar gelir. Bakara, 2/45-46. bkz. lm-i Cvidn, vr. 17b-18a.

19

dervi veya sofu olabilmek iin Kuran bilgisi art koulmu, yet ve hads bilmeyen prler eytan olmakla sulanmtr. Mridlere verilen iczetnmelerin en banda Kuran yetleri yazldr. Dervi ve prlerin tclarn Kurn- Kerm yetleri sslemitir. Allah aknn dile getirildii cem erknlarndan Hakka yryen canlarn Allhn af ve mafiretine kavumas iin okunan dr dularna kadar, erknn her bir parasnda Hakkn ve Kurnn mhr bulunmaktadr. Sonu olarak Alev-Bekt geleneini ile Kuran birbiri ile btnlemi, Hakkn seds, gelenee lh bir soluk ve nefes vermitir. Her frsatta Allah, Allah diyen canlar, Allah kelmn dillerinden ve gnllerinden drmemilerdir.

BBLYOGRAFYA
Yazma Eserler db u Erkn- Bektiyye (Yazma Eser), Yap Kredi Sermet ifter Aratrma Ktphanesi, No: 7/2., stanbul. Hac Bekt Vel, Kitb- Tefsr-i Besmele (Yazma Eser), Manisa l Halk Ktphanesi, H. 1423, No: 3536. Vrn Baba, lm-i Cvidn, Vrn Baba Rislesi (Yazma Eser), Turan Saltk (Dede) zel Ktphanesi, H. 1290. Kitb- Cabbr Kulu (Yazma Eser), Eyp ztrk (Dede) zel Ktphanesi, H. 1165. Kitb- Dr (Yazma Eser), Hasan Topal (Baba) zel Ktphanesi, ts. Rfa Alev, Bekt Tarkatna Ait Usl db yinler Mecmuas (Yazma Eser), Sleymaniye Ktphanesi, H. 1284. Sar Saltuk Ocana Ait czetnmeler (Yazma Belgeler), Turan Saltk (Dede) zel Ktphanesi. Seyyid Ahmet R. Efendi, Mirtl- Meksd fi Defil- Mefsd (Yazma Eser), stanbul, H. 1293.

Basl Eserler k Paa-y Vel, Garibnme, haz. Bedri Noyan, Ankara, 1998, Ard Y. Baha Said Bey, Trkiyede Alev-Bekt, Ah ve Nusayr Zmreleri, haz. smail Grkem, Ankara, 2000, Kltr Bakanl Y. Buyruk, nr: Sefer Aytekin, Ankara, ts. Buyruk, haz: Fuat Bozkurt, stanbul, 1982. Demir Baba Velyetnmesi, ev. Bedri Noyan, stanbul, 1976, Ant Y. ER, Osman, Alev-Bekt Kaynaklarnn Neri Problemi, I. Din Yaynlar Kongresi, Ankara, 2003, Diyanet leri Bakanl Y., ss. 97-125. ERDOAN, Fethi, Ysn, stanbul, 2005, FSF Printing House. GMOLU, Dursun, Bektlie Gre nsan ve Mrid Anlay, Uluslararas Bektlik ve Alevlik Sempozyumu I The 1st Internatonal Symposum on Bektashsm and Alevsm, Isparta, 2005, ss. 111-121. Hac Bekt Vel, Maklt, haz: Esad Coan, Ankara, 1996, Kltr Bakanl Y. , Maklt- Gaybiyye ve Kelimt- Ayniye, ev: Davut Duman, GHAM Y. Hazreti Ali Divan, terc: Mstakmzde Sleyman Efendi, stanbul, 1981, Ana Y.

20

Hoca Ahmed Yesev, Dvn- Hikmet, haz: K. Eraslan, Ankara, 1993, Kltr B. Y. mam Ali Buyruu (Nehcl-Bela), haz. Abdlbki Glpnarl, stanbul, 1972, Yeni ark Marif Ktphnesi. VGN, Hayrettin, Bekt Halk iirlerinde Sre ve yetler, I. Trk Kltr ve Hac Bekt Vel Sempozyumu, Ankara, 1999, ss. 169-172. KAPLAN, Doan, Alevliin Yazl Kaynaklarndan Buyruklar ve Muhtevalar zerine, I. Uluslararas Bektlik ve Alevlik Sempozyumu (I The 1st Internatonal Symposum on Bektashsm and Alevsm) Isparta, 2005, ss.233-257. Kaygusuz Abdal, Vcudnme, haz. Abdurrahman Gzel, Ankara, 1983, Kltr Bakanl Y. KOCA, evki, Melm-Bekt Metaforunda rd Paradigmas Mrg-i Dil, stanbul, 1999, Nazenin Y. KPRL, Fuat, Bektaliin Meneleri, Trk Yurdu, cilt : II, S: 8, yl: 1925, ss. 165-176. Menkb- Hnkr Hac Bekt Vel, haz. Abdlbk Glpnarl, stanbul, 1958, nklp Kitabevi. ZMEN, smail, Alev-Bekt iirleri Antolojisi, Ankara, 1995, Saypa Yayn Datm. SAYGI, Hakk, Allah-nsan ve Srlar, stanbul, 2003, Sayg Y. Seyyid Hseyin b. Seyyid Gayb, erhu Hutbetil-Beyn, haz: Saffet Sarkaya, Isparta, 2004, Faklte Kitabevi. SOYYER, Ylmaz, Bilgi Sosyolojisi Asndan Abdal Ms Tekkesi, I. Trk Kltr ve Hac Bekt Vel Sempozyumu, Ankara, 1999, ss. 303-304. eyh Saf Buyruu, ev: Mustafa Erbay, Ankara, 1994, Ayyldz Y. TUR, Seyit Dervi, Erknnme Alevliin slmda Yeri ve Alev Erknlar, stanbul, 2002, Can Y. ZM, lyas, Temel Alev Kayna Buyrukta Kuran Anlay, Kltrel Kaynaklarna Gre Alevlik, stanbul, 2002, Horasan Y., ss. 44-61. Veli Baba Menkbnmesi, haz. Bedri Noyan, stanbul, 1995, Can Y. YALIN, Alemdar-YILMAZ, Hac, ah brhim Oca zerine Yeni Bilgiler, Hac Bekt Vel Dergisi, S. 30, ss. 25-60. YAMAN, Mehmet, Alevlik, nan, Edeb, Erkn, stanbul, 2001, Garip Dede Trbesi Dernei Y. Yemn, Fazletnme, smail zmen, Alev-Bekt iirleri Antolojisi, c. II., ss. 52-100. YILDIRIM, Ahmet, Alev-Bektlerin Dnin Temel Kaynaklarndan Kuran ve Snnete Bak, Uluslararas Bektlik ve Alevlik Sempozyumu I (The 1st Internatonal Symposum on Bektashsm and Alevsm), Isparta, 2005, ss. 287-296. Ynus Emre Dvn, stanbul, 1954, Marif Kitaphanesi.

21