DER KAYIPLAR

Planlanan lm - Kayp Milyon Geceyars Vardiyas

II. Dnya Savandan sonra, Fransz ve Amerikallarn ellerinde Alman Esirlerin Kitlesel lmleriyle ilgili bir Aratrma

James Bacque
Stoddart

Barahip Franz Stock ve Victor Gollancz

ansna

Hemcinslerimize kar en byk gnah onlardan nefret etmek deil, onlara kaytsz kalmaktr; asl zalimlik budur.
George Bernard Shaw, eytann Mridi

ALMANYANIN BLGELER 1945

ABDnin Almanyada 200 kadar kamp vard. 1945 yaznda Fransz Blgesi oluturulduu zaman, en az bei Fransz Ordusu tarafndan devralnd.

FRANSA 1945

Franszlarn, Fransada ve Almanyadaki blgelerinde dalm 1.600den fazla kamp vard. ou savatan sonra ABD Ordusundan devralnmt.

evirmenin nsz
Nisan 2010 tarihinde Avusturya Teufenbacha yaptm bir gezide, ev sahibemin masasnda aada resmini sunduum Almanca Der Geplante Tod - Planlanm lm Amerikan ve Fransz Kamplarndaki Sava Esiri Almanlar 1945 1946 (James Bacque) kitabn grdm. Kanadal bir aratrmac gazeteci ve yazar olan James Bacque, Amerikan ngiliz ve Fransz arivlerinde yapt titiz aratrma sonucunda, daha II.Dnya Sava ortasnda, Roosevelt ve Churchillin Kanadada buluarak, sava sonrasnda Alman Milletini nasl imha edeceklerinin planlarn yaptklarn ortaya kartr. Bu planlar, sava biter bitmez uygulamaya konulmu ve 4 milyon Alman, aralarnda kadn, ocuk ve yallar da olmak zere, kamplara alnm ve lecek kadar (!) yiyecek verilerek, 1 milyonu imha edilmitir. in ilgin taraf, bugne kadar byle bir SOYKIRIMn, brakn Trkiyeyi, Almanyada bile bilinmediidir. Yaptm zel aratrmalarmda, ki Almanyada deiik kesimlerden Alman ve Trk tandklarmdan hibiri bu olay bildiini syleyememitir. Bir ilgin taraf da, Avusturyada beni misafir eden ev sahibemin kocas - ki leli ok az oldu bu kamplardan, iri yapl olmasna ramen 47 Kg olarak kurtulabilmi birisi olmas. Bu olay Trk Kamuoyuna duyurmak gerektiini dnerek, kitab tercme ettim. Ekleri ve Dipnotlar ile 195 sayfay bulan, tamam Amerikan, Kanada, ngiliz, Fransz ve Alman Arivlerinden kazyarak kartlan belgelerle yazlm olan kitab bilgilerinize sunuyorum. Gven BEKER emealt, 8 Mays 2012

indekiler
Bu kitapla ilgili Balca Olaylar Ksaltmalar Dr. Ernest F. Fisherin nsz

v 1 4 11 19 26 35 49 61 68 78 99 106 119 127 128 139 145 146 147 148 149 150 150 152 175 176 178 179

Giri 1 Almanyann Kaderini Belirlemek 2 Barnaksz 3 Kamuoyuna aklama yok 4 Galibin Gaddarl 5 Yaz Al 6 Yardma Geit Yok 7 Yava lm Kamplar 8 Cesetleri Kireleme 9 Serann inde 10 ngiliz ve Kanadallar 11 Efsane, Yalanlar ve Tarih 12 Kala Gzle Ekler Ek 1 Ek 2 Ek 3 Ek 4 Ek 5 Ek 6 Ek 7 Ek 8 Ek 9

Giri Amerikan Kamplarndaki Dier Kayplar ETO Tbb Tarihi Merkez Komutanl Raporlar SHAEF USFET Belgeleri 2 Haziran Tutarszl: SHAEF G3 ve General Lee ile General Littlejohn Tutsak Saysnda Tutarszlk, 2 Haziran ve 8 Eyll 1945 Geceyars Vardiyas Bremen evrili Blgesindeki Sava Esirleri (SCOFOR Kuvvetleri) ngiliz Tutarszl

Notlar Ziyaret Edilen Arivler Kaynak Dizini Teekkrler Fihrist

Bu Kitapla lgili Balca Olaylar

1939 1 Eyll: Almanya Polonyaya saldryor. 3 Eyll: ngiltere ve Fransa Almanyaya sava iln ediyor. 10 Eyll: Kanada Almanyaya sava iln ediyor. 17 Eyll: Rusya Polonyay igal ediyor. 1939-1940 K Polonyal Subaylarn Ruslar tarafndan Katinde kltan geirilmesi. 1940 21 Haziran: Fransann yenilgisi, teslim olmas ve blnmesi. 1.500.000 kadar Fransz askerinin Sava Esiri olarak Almanyada tutulmas. 1941 Haziran: Almanya Rusyaya saldryor. Aralk: Japonya ABDne saldryor. Hitler ABDne sava iln ediyor. 1942 Austos: Kanadallarn Dieppe baskn. Kanadallar Almanlar, Dieppede alnan esirleri zincire vurmakla suluyor; Almanlar Kanadallar ayn gaddarlkla itham ediyor. Kasm: Mttefikler Kuzey Afrikaya kyor. 1943 Ocak: Churchill ve Roosevelt Kazablankada buluuyor ve Almanyann koulsuz teslimi iin ar yapyor. Mays: Mihver Kuvvetleri Tunusta teslim oluyor. Harpte bugne kadarki en byk esir alma. Eisenhower Marshalla, Ne yazk ki, daha fazlasn ldremedik diye yaknyor. Kasm-Aralk: Tahran Konferans, Stalin ve Roosevelt savatan sonra vurulacak 50.000 Alman subaynn lmne kadeh kaldryor; Elliott Roosevelt ok daha fazlasnn vurulmasna iiyor ve ABD Ordusu bunu destekleyecektir diyor. Churchill odadan dar kayor. 1944 ubat: Eisenhower, General Everett S. Hughes zel yardmc olarak atyor. 6 Haziran, D-Day [D-Gn] : Amerikan, ngiliz ve Kanada Kuvvetleri Normandiyay ele geiriyorlar. Eyll: Quebec Konferans; Morgenthaunun Alman Endstrisini imha etme plan, Roosevelt ve Churchill tarafndan parafe ediliyor. Mttefikler Ren Havzasna eriiyorlar. Morgenthau Plan zerinde gazete tartmalar patlyor. Ekim: Stalin, Moskovada Churchillle Morgenthau Plan zerinde anlayor. 4 Kasm: Hughes Eisenhowera, esirlerin yiyecek tayn paylaryla ilgili btn emirlerin gizli tutulmasn neriyor. 1945 ubat: Yalta Konferans; Roosevelt, Churchill ve Stalin Almanyann paralanmas ve sava tazminatlarn tartyorlar. 10 Mart: Eisenhower, Cenevre Szlemesini bozan, sava esirlerine lmcl DEF sats veren emri parafe edip, imzalyor. Pariste ABDnin Cenevre Szlemesine uyduunu belirten bir konuma yapyor.

Nisan: CCS, ABD elinde bulunan baz sava esirlerine DEF stats uygulanmasna onay veriyor, fakat ngilizler bu uygulamaya kar kyor. Littlejohn esir taynlarn azaltyor. 8 Mays: Almanya teslim oluyor. ABD, svirenin Alman sava esirleri iin Koruyucu Kuvvet durumunu, Cenevre Szlemesine aykr olarak, kaldryor. Eisenhower Churchille, sava esiri taynlarn azalttn ve daha da azaltabileceini sylyor. Patton tutsaklar seri bir ekilde serbest brakyor. Eisenhower generallerine, sava esirlerinin serbest braklmasnn durdurulmas emrini veriyor. Sava esiri taynlar tekrar azaltlyor. Haziran: General Lee, Eisenhower Karargh tarafndan aklanan tutarsz esir saylarna iddetle kar kyor (2 Haziran). Littlejohn, saylar imdi 4.000.000u bulan sava esirlerini doyuramamaktan yaknyor. Birok sava esiri, gizlice, yiyeceksiz ve barnaksz lmcl DEF durumuna geiriilyor. Alman sivillerinin, sava esirlerini beslemelerine engel olunuyor. Siviller de alktan lmeye balyor. ICRC Almanyaya yiyecek gnderme giriiminde bulunuyor, fakat trenler ABD Ordusu tarafndan geri gnderiliyor. Kanada Babakan King, Alman sava esirlerinden Cenevre Szlemesi korumasnn kaldrlmasndan yaknyor. ngiliz Dileri Bakanl kendisini susturuyor. Temmuz: ABD sava esirleri, lmcl halde Fransz Ordusuna devrediliyorlar. Yzb.Julien, bir Amerikan kampnn Buchenwald* e benzediini sylyor. Austos: Eisenhowerin imzalad bir emir, geri kalan btn sava esirlerinin lmcl DEF statsne geirilmesini ngryor. lm oran derhal yukar frlyor. General Littlejohn, Eisenhowera, ABD Ordu tayn ald farzedilen 1.500.000 kiinin hibir ey almad yolunda yazl ikyette bulunuyor. ICRC, Almanyaya gnderilmesine izin verilmeyen gdann vericilerine geri iadesi iin zorlanyor. Eyll: ICRCden Jean-Pierre Pradervand, de Gaullee, son gnlerde ABD Ordusundan Franszlara devredilen sava esirlerinin, yardm hemen ulamazsa, ok gemeden leceklerini belirtiyor. Fransz gazeteleri Pradervandn yksn yazyorlar. Eisenhower ve General Smith, ABDnin sululuunu reddediyorlar. New York Times, Fransz kamplarndaki kt koullar bildiriyor; gzde rportajc Drew Middletondan, yeni ziyaret edilen ABD kamplar iin ses yok. 10 Ekim: Littlejohn Eisenhowera, ABD Ordusundaki gda fazlasn belirten ve gdann ABDne gnderilmesini neren bir rapor yazyor. 1945-46: ABD, elindeki esirleri 1946 sonuna doru sfrlamaya doru gidiyor. Franszlar, 1946 yl boyunca, yzbinlerce esiri elde tutmaya devam ediyorlar, 1949a kadar ellerindekilerini kademeli olarak sfra indiriyorlar. 1947-1950ler: ABD esir kamplar kaytlarnn ou yok ediliyor. Almanlar, sava sonunda hayatta olan 1.700.000den fazla askerin, hibir zaman evlerine dnmediini saptyorlar. Mttefiklerin hepsi sorumluluu reddediyor; ABD, ngiltere ve Fransa, kamplardaki vahetten Rusyay sorumlu tutuyorlar. 1960lar-1972: Willy Brandtn ynetimindeki Bat Alman Dileri Bakanl, ABD kamplarndaki vaheti reddeden kitaplar destekliyor. ABD senatrleri, vahetten dolay Ruslar suluyorlar, fakat ABD kamplar iin hibir ey sylemiyorlar. 1980ler: ICRC, ABD ve Fransz kamplar hakknda aratrma yapanlara gerekli belgeleri vermeyi reddediyor ve Fransadaki badelegeleri olan Pradervand hakknda bilgileri olmadn iddia ediyor. ICRC, Nazi lm kamplaryla ilgili belge aratrmas iin iki baka aratrmacya, arivlere girme izni veriyor. ngiltere Savunma Bakanl, ngiltere Kabine grevlisinin emrine ramen, yazara, Phillimoreun nemli raporunu vermeyi reddediyor. Willy Brandt, ABD gaddarlklarnn sansrlenmesi ve vaheti gizleyen kitaplara destek verilmesindeki rolnn tartlmasn reddediyor.

--------------------------------------------------------------*Buchenwald: Almanyada Weimar yaknlarnda, en byk Nazi kamplarndan biri (.n.)

Ksaltmalar
Ad Sec Advance Section: (ABD Ordusu) cepheye en yakn (leri Blge). Belsen (Bergen-Belsen): ngilizlerin ortaya kard Nazi Toplama Kamp. Boche: Almanlar iin argo deyim. Buchenwald: Amerikallarn ortaya kard Nazi Toplama Kamp. CCS Combined Chiefs of Staff: ngiliz ve ABD E Kurmay Bakanl.

ngiltere taraf, Kanaday da temsil ediyordu. CIGS Chief of the Imperial General Staff, UK.: mparatorluk Genelkurmay Bakan (Byk Britanya-ngiltere). Com. Z. Communications Zone: ABD Ordusu Geri Blgesi. CRALOG Council of Relief Agencies Licenced to Operate in Germany: Almanyada almaya Yetkili Yardm Kurulular Konseyi (ABD). Dachau: Nazi Toplama Kamp. D-Day: D-Gn, Mttefiklerin Normandiyaya kartma yaptklar Gn, 6 Haziran 1944. DEF Disarmed Enemy Forces: Silahszlandrlm Dman Kuvvetleri. Kuzeybat Avrupada ABD Ordusunun elindeki baz Alman Sava Esirleri. Bunlar Cenevre Szlemesine gre ilem grmemilerdi. DP Displaced Person: Yer Deitirmi Birey. ETO European Theater of Operations: Avrupa Harekt Alan(ABD Ordusu). ETOUSA European Theater of Operations: Avrupa Harekt Alan (ABD Ordusu). Holding Power: Sava Esirlerini gz altnda Tutan Kuvvet. ICRC International Committee of the Red Cross: svirede yerleik, Cenevre Szlemesine gre Kzlha ideallerini temsil eden ve Kzlha esaslarn uygulayan, Uluslararas Kzlha Komitesi. JCS Joint Chiefs of Staff: ABD Genelkurmay Bakanl. JCS 1067 ve 1067/6: Eisenhowere bildirilen, Zaferden sonra Ordunun Almanlara kar yrtecei davran ile ilgili direktifler. Lnder: Almanyadaki eyalet veya iller. Midnight Shift: Geceyars Vardiyas Daha kt artlara sevkedildiklerini saklamak iin, Sava Esirleri istatistiklerinin gizlice deitirilmesi mesaisi (yazarn deyimi). Military Governor (OMGUS, Office of Military Governor, United States): Asker Vali (ABD Askeri Valilik Makam) Teslim sonras, ABD tarafndan, kendi blgesinde yrtlen Almanya Ynetimi. Eisenhower bu grevde Kasm 1945 ortasna kadar kald, yerini General Clay ald. Missing Million: Kayp Milyon, Haziran 1945de ABD Ordu kaytlarndan silinen Sava Esirleri. MP Military Police: Asker nzibat (ABD)

MTOUSA Mediterranean Theater of Operations: Akdeniz Harekt Alan OKW Oberkommando Wehrmacht: Alman Silahl Kuvvetler Bakomutanl. POW Prisoners of War: Cenevre Szlemesiyle korunduu varsaylan Sava Esirleri (SvEs). Baz belgeler PW ksaltmasn kullanr. Protecting Power Under the Geneva Convention: Koruyucu Kuvvet,

(ABD).

Cenevre Szlemesi uyarnca, Sava Esirlerinin, uyruunda sayld Devlet Kuvveti. PWE Prisoner of War Enclosure: Sava Esirleri evrilmi Blgesi (ABD). PWTE Prisoner of War Temporary Enclosure: Sava Esirleri Geici evrilmi Blgesi (ABD). SCOFOR: Bremen yaknnda konulanm Mttefik Kuvvetler. SEP Surrendered Enemy Personnel: Teslim olmu Dman Personeli. ngiliz ve Kanadallarca, Cenevre Szlemesinin tam olarak uygulanma niyetinde olunmayan Alman Sava Esirleri iin kullanlan deyim. SHAEF Supreme Headquarters, Allied Expeditionary Force: Mtttefik Sefer Kuvvetler Bakomutanlk Karargh. 14 Temmuz 1945e kadar, kuzeybat Avrupadaki btn Mttefik ordularnn komutanlk rgtlenmesi (talya hari). Bu tarihten sonra ABD Ordusu sadece USFET, ngilizler 21.Ordu Grubu (daha sonra Ren ngiliz Ordusu veya BAOR) olarak rgtlendi. S.S. (Schutzstaffel): Nazi Partisinin Koruyucu G veya Sekin Koruma Birlikleri. Tommies: ngiliz askerleri iin argo deyim. TPM ve PM Theater Provost Marshal: Alan Merkez Komutanl (AMK). Personel, esirler, vbnin hukuk ilerinden sorumlu Ordu birimi. TSFET Theater Service Forces: Alan Hizmet Kuvvetleri, Avrupa Alan (ABD Ordusu, Avrupa). 21.Army Group: 21. Ordu Grubu (daha sonra Ren ngiliz Ordusu) Montgomery komutasnda, balca ngiliz ve Kanadal Birlikler. UNRRA United Nations Relief and Rehabilitation Administration: Birlemi Milletler Yardm ve yiletirme Ynetimi. U.S Army Rations - ABD Ordu Taynlar: A tayn normal garnizon tayn; B: transit geite kullanlacak olan kstl A tayn; C ve K: piirme gerektirmeyen A tipi benzeri, arazi tayn; 1de 10 tayn: tipi Cye benzer fakat 10 kiilik bir mangann 1 gnlk tayndr. USFET United States Forces, European Theater: Avrupa Alan ABD Kuvvetleri. VE Day : Victory in Europe Day : VE-Gn, Avrupada Zafer Gn, 8 Mays 1945. WASt *: Resm Alman zleme Birimi, Berlin. Zone (of the) Interior: Blge, Amerikan Ordu Argosunda ABD. ---------------------------------------* WASt WehrmachtsAuskunftSTelle fr Kriegsverluste und Kriegsgefangene Alman
Silahl Kuvvetleri Sava kayplar ve Sava Esirleri zleme Birimi (.n.)

Balca Karakterler:
Barnes, Yb. Valentine: Merkez Komutan Yardmcs, Ad Sec Com Z. Beasley, Alb.Charles H.: ABD Ordu Salk Bakan, ETO. Buisson, General: Fransz Ordusu Sava Esirleri Biriminin Komutan. Churchill, Winston S.: II.Dnya Sava sresince ngiltere Babakan. Clay, General Lucius: 1945 Kasmndan itibaren Eisenhowern yerine

Almanyann Asker Yneticisi. Devers, General Jacob L.: 1945de ABD 6.Ordu Grubu Komutan. Dnitz, Karl: Byk Amiral, Alman Deniz Kuvvetleri Komutan, Hitlerin lmnden sonra Almanya Fhreri. Eden, Anthony: ngiltere Dileri Bakan. Eisenhower, Dwight D.: SHAEF Bakomutan. Washingtonda ABD Genelkurmay Bakanlndaki General George C. Marshalla bal. Fisher, Alb Ernest F.: 1945de ABD 101. Hava ndirme Tmeninde Tm., sonradan ABD Ordusunda Kdemli Tarihi. de Gaulle, Charles: Hr Fransann lideri, daha sonra Fransa Cumhurbakan. Hitler, Adolf: II.Dnya Sava sresince Almanya Fhrer (lider)i. Huber, Max: ICRC Bakan, Cenevre. Hughes, General Everett S.: ABD Ordusunda. Eisenhowern arkada. Hull, Cordell: Rooseveltin Dileri Bakan. Juin, Alphonse: Fransz Ordusu Generali. King William Lyon Mackenzie: Kanada Babakan. Lee, Korgeneral J.C.H.: Com Z Komutan, Avrupa. Littlejohn, General Robert: Eisenhowern SHAEF Lojistik Bakan, General. Luttichau, Charles von: Savatan sonra ABD uyruu olan ve ABD Ordusu iin Tarih yazan, eski Alman Silahl Kuvvetleri mensubu. Marshall, General George C. : II. Dnya Sava srasnda ABD Ordusu Genelkurmay Bakan, Eisenhowern Komutan. Montgomery, Mareal Bernard Law: SHAEFe bal 21. Ordu Grubunda ngiliz ve Kanada Ordular Komutan. Morgenthau, Henry C.: II.Dnya Sava srasnda ABD Maliye Bakan. Patton, General George C.: ABD 3.Ordu Komutan. Pradervand, Jean-Pierre: 1945-46da ICRC Fransz delegasyon bakan. Reckord, Tmgeneral Milton A.: ETO Avrupa Harekt Alan Merkez Komutan. Roosevelt, Franklin D.: II.Dnya Sava srasnda ABD Bakan. Smith, General Walter Bedell: Eisenhowern SHAEFde ve Temmuz 1945den sonra USFETte Kurmay Bakan. Stalin, Josef: II.Dnya Sava srasnda Sovyetler Birlii Bakan. Stimson, Henry L.; Rooseveltin Savunma Bakan. Tedder, Arthur W., Hv.Mareal: Eisenhovern SHAEFde Bakomutan Yardmcs. Truman, Harry: Rooseveltten sonraki ABD Bakan. White, Harry Dexter: ABD Maliye Bakanlnda Morgenthaunun Yardmcs. v

nsz

1945 Nisan sonuna doru, Bat Cephesinin ou yerinde, top seslerinin grlemesi kesilmiti. Mttefiklerin dikenli tellerle evrili blgelerine doru, srler halinde yryen, silahlar alnm, yorgun Alman askerlerinin milyonlarca ift botunun srme sesinden baka bir ses duyulmuyordu. Perian dman mfrezeleri, krsal alana kamadan ve sonunda Mttefik askerlerce yakalanmadan nce, birka yaylm atei denemesi yapyordu. Batdakiler kitle halinde teslim olurken, zellikle son haftalarda dou cephesinde sa kalan Wehrmacht birlikleri, mmkn olduu kadar ok arkadalarnn Ruslardan kaabilmesi iin, ilerleyen Kzl Orduya direniyordu. Bu, Reich Mareali Gringin batda teslim olmasndan sonra, Adolf Hitler tarafndan Bakomutan olarak atanan Byk Amiral Dnitzin komutasndaki Alman Yksek Komutanlnn son stratejisiydi. Alman grne gre, bu strateji, milyonlarca Alman askerini, General Dwight Eisenhoverin bakomutanlndaki Batl Mttefiklerin, daha merhametli ellerine braktklarna inanan bir tutumdu. Ancak, General Eisenhoverin sadece Nazi Rejiminden deil, aslnda Alman olan her eyden, berbat ve saplantl nefreti gz nne alndnda, bu inan mitsiz bir kumard. Be milyondan fazla Alman askeri, Amerikan ve Fransz blgelerinde, birou tam anlamyla omuz omuza, dikenli tel kafes ardna tklmlard. Altlarndaki toprak ksa zamanda, pislik ve hastalk bataklna dnmt. Ak havada, en ilkel salk koullarndan mahrum, yetersiz beslenen sava esirleri, ksa sre sonra, alk ve hastalktan lmeye baladlar. 1945 Nisannda balamak zere, ABD Ordusu ve Fransz Ordusu, ou Amerikan kamplarnda olmak zere, yaklak bir milyon insan yok ettiler. Amerikan Sava srasnda, Andersonvillede Konfederasyon ynetimindeki hapishanede yaanan dehetten beri, Amerikan asker kontrolnde byle bir zulm grlmemiti. 40 yldan fazla bir sredir, bu ei benzeri grlmemi trajedi Mttefikler arivlerinde sakl yatyor. En sonunda bu muazzam sava suu nasl gn yzne kt? lk ipular 1986da yazar James Bacque ve yardmcs tarafndan ortaya kartld. Yaklak 1600 mlteciyi Nazilerden kurtaran bir Fransz Direniisi olan Raoul Laporterie hakkndaki bir kitab aratrrken, 1946da Laporterie ile arkada olan eski bir Alman askeriyle rportaj yaptlar. Laporterie, Hans

Goertz adl bu adam ve bir arkadan, 1946da Fransz esir kampndan kartm ve onlara, kendi maaza zincirinde terzi olarak i vermiti. Goertz, Laporterie benim hayatm kurtard, zira bu kamptakilerin yzde 25i bir ay iinde lmt. Neden mi ldler? Alk, dizanteri, hastalktan. diye aklamada bulunmutu. Goertzn tutulduu kampn kaytlarnda, ulaabildii kadaryla, Bacque, Paris Vincennesdaki Fransz Ordu arivlerindeki ICRC kaytlarna gre, kendisinin 1600 kiilik l bir grubun iinde olduunu ve her grubun da ayn derecede kt artlarda bulunduunu saptad. ok gemeden, ABD kontrolndeki kamplarda da, kitle lmlerinin ilk gvenilir kantna ulatlar. Bu kant, ordu kaytlarnda Dier Kayplar diye kibar bir balk altnda bulundu. Bu terimin korkun anlam, Bacquea, SHAEFin Alman leri Biriminde eski bir amir olan Alb Philip S. Lauben tarafndan, ok gemeden aklanmt. 1987 baharnda Bay Bacque ve ben, Washingtonda bulutuk. Sonraki aylarda, Mill Arivlerde ve Virginia Lexingtondaki George C. Marshall Vakfnda, ortaya kardmz kantlar birletirmek iin birlikte altk. ABD ve ngiliz ynetimlerinin en st seviyesinde, 1944de yaplan planlar, bir dnya gc olan Almanyann, bir kyl toplumu ekonomisine indirgenmesini, tabii bunun milyonlarca sivilin alktan lmesi demek olmasna ramen, ilk ve son kez tahrip edilmesi kararlln ifade ediyordu. Bugne kadar, tarihiler Mttefik Liderlerin, kamu direnci karsnda, ykc planlarn ok gemeden iptal ettiklerini kabul ediyorlard. Eisenhowerin nefreti, asker brokrasinin uyumlu kanallarndan geerek, Amerikan asker tarihinde benzeri olmayan bir lm kamplar dehetine neden oldu. Bu nefretin feci sonular karsnda SHAEF resmi makamlarnn gsterdii duyarszlk ise, ABD Ordusunun bu ile ilikisinin en ac yndr. 1945de Amerikallarn byk ounluunun, bu kadar ok silahsz Almann savatan sonra kknn kaznmas arzusunda olduu su gtrmezdi. Bu dehetin boyutu, bu lmlerin, Alman Ordusunun Haziran 1941 ile Nisan 1945 arasnda batda sebep olduklar lmlerden, ok ok daha fazla olduunun kavranmasyla anlalabilir. Okuyacanz ykde bu trajedinin rts kaldrlmaktadr. Dr. ERNEST F. FISHER JR. ALBAY ABD ORDUSU (EMEKL) ARLINGTON, VIRGINIA, 1988

Giri
Uzun sredir, yardmcm* ve ben bulduklarmza neredeyse inanamyorduk. Bir Fransz Belediye Binasnn at katnda, ilerinde Alman sava esirlerinin tutulduu kamplarn lm listelerini ierdiine inandmz tozlu dosya kutularn aa ekiyorduk, fakat listeleri bulamadk. Bo olularn, o beldede sava sonrasndaki igc eksikliine baladk. Kampta gmd Alman sava esirlerinin saysnda iki defa elien Fransz Papazn huzursuz gzlerinin sebebinin sululuktan deil, Fransz kamplarnn zc olaylarndan olduunu varsaydk. 1945'de bir Kzlha grevlisinin, Ordunun kendisine, alktan kvranan sava esirlerine yiyecek hazrlamas iin gerekli yakt vermek istemediini bildiren ikyet mektubu nemli bir bulguydu; fakat yanna dlen Cest fait yani ilem tamam notu, bize yakt alabildiini dndrd. Bu Kzlha Grevlisinin daha sonraki mektubunda, verilen sze ramen yakt alamadn bildiren nota ulatk. Fransz papazn bulunduu kamptaki Fransz nbetiler, l saysnn, papazn kabul ettiinin ok stnde olduunu belirttiler. Gn getike ortaya kan daha bir sr kant, bizi ok zor bir ruh durumuna soktu. Toplumumuzun liderleri, insanla kar, inanmak istemediimiz korkun bir su ilemilerdi. Her gn tarihimiz hakknda bize anlatlan tatl yalanlarla korkun hakikat arasnda seim yapmak zorunda kalyorduk. Fransadaki aratrmamzn ilk blmn bitirdiimiz zaman, bu kamplardaki felketi, pheye yer brakmayacak ekilde grmtk. Amerikan trajedisiyle ilgili birok kk kant bulmutuk. Bu aratrmaya Washingtonda devam etmemiz gerektiine karar verdik. Geri, ABD Ordusunun, kendi acmaszlklarnn kantlarn saklayacana ihtimal de vermiyorduk. Pennsylvania Caddesindeki ABD Mill Arivlerinde Haftalk Sava Esiri ve Silahszlandrlm Dman Kuvvetleri Raporu balkl belgelere ulatk. Her raporda, Fransz istatistiklerinin paralelinde istatistikler ieren Dier Kayplar bal mevcuttu. Bu yeterliydi, tabii sadece bize. Dier Kayplar sadece lmler demekti bizim iin, fakat lm kelimesi yoktu ortada. Onun dnda, bildiimiz her ey birbirini tutuyordu. Kodlanm hakikat karmzdayd; fakat bu kodu kim zecekti? Aratrrken, Alb. Philip S. Laubenin kapsna geldim. Albayn ad SHAEF (Mttefik Sefer Kuvvetler Bakomutanlk Karargh) gizli belge datm listesinde bulunuyordu. Kendisi, en kritik aylarda, sava esirlerinin transferi ve memleketlerine gnderilmesiyle grevli, SHAEF Alman leri Birim Amiriydi. O ynden olanlar bildiinden emindim. Oturma odasnda, sakin olmaya alarak, belge fotokopilerini Albayn --------------------------------------------------* Adnn gizli kalmasn istedi. 1

nne atm. lk bir iki dakikada syleyecekleri, ya bir yldan fazla sredir yaptklarmz sfrlayacak veya byk bir tarih bulu yaptmz kantlayacakt. Lauben ve ben, balklar tek tek inceleyerek, Dier Kayplara geldik. Lauben, bunlar lmler ve firarlar dedi. Ka firar? diye sordum. ok ok az diye cevap verdi. Daha sonra bu firarlarn binde birden ok daha az olduunu saptadm. Bu phe gtrmez gvenli kant ile, bu konunun etrafndaki dier bilgileri, bu kitabn erevesi iinde toparlamak mmkn oldu. Kapsamn ok geni olmas ve baz sava esiri belgelerinin daha dzenlenirken eksik yaplm olmas, l saysnn daima tartlr konumda olmasna yol aacaktr. Birok kayt 1950lerde yok edilmi veya rtmece yaplarak, gizlenmitir. Hakikatin st, birok katmanl yalan rtsyle derinlere gmlmtr. Avrupadaki savan sona ermesinden az nce, Nisan 1945de, her yatan, byk sayda erkek, daha az sayda kadn ve ocuun, Amerikan ve Fransz kamplarnda, salksz koullar altnda hastalktan, alktan ldkleri phe gtrmez. Kurbanlarn says hi phesiz 800.000in stnde, hemen hemen kesinlikle 900.000in stnde, ve byk olaslkla da bir milyondan fazladr. lmleri, esirleri hayatta tutmaya yeterli kaynaklar var olan subaylarca bilinli olarak amalanmtr. Ordu, Amerikan kamplarndaki esirlere yardm eli uzatan kurulularn, bavurusunu reddetmitir. Btn bu olanlar, zamannda gizlenmi ve Kzlha, Le Monde ve Le Figaro hakikati aklamaya teebbs edince de yalanlanmtr. Kaytlar yok edilmi, deitirilmi ve gizli tutulmutur. Bu durum gnmzde de aynen devam etmektedir. Fransa ve ABDnin mttefiki olan Kanada ve ngiltere de, milyonlarca sava esirini, ayn SHAEF komutanl emrindeyken tutsak ald; bunun iin, onlarn kamplarnda da olayla ilgili delil aradk. ngiliz ve Kanada kamplarndaki Almanlarn kaderi tam ak deil, ama benzer gaddarln izleri grnmyor. Ordulardan, Uluslararas Kzlha Komitesinden (ICRC), ve baz sava esirlerinden gelen kt bilgiler, bunlarn hemen tamamnn makul derecede salkl olduklar yolunda. Bunlara bir istisna, 1945de ABD tarafndan ngilizlere devredilen yaklak 400.000 esir ki; bu insanlarn birou transfer srasnda lmek zereydiler. Kanada Ordusu, 1988de ngiliz Hkmetinden, ngilizler elindeki Alman esirler hakknda Phillimoreun nemli raporunu istedi. ngilizler, raporun hl kullanmda olduunu ne srerek, istei geri evirdi. Fiilen, Avrupada Kanadal ve ngilizlerin ellerindeki milyonlarca Alman sava esirine davranlaryla ilgili, Ottawa ve Londra arivlerinde hibir ey kalmamtr. Nazi toplama kamplarnda malzeme arayan iki yazara, bu yaknda arivlerini aan Cenevredeki Uluslararas Kzlha Komitesi, benim ayn arivlerde ngiliz ve Kanada sava esir kamplar hakkndaki raporlar incelemek iin yaptm bavuruyu geri evirdi. Ayn ICRC, bu konudaki mektuplar grmem iin gerekli izini vermeyi, bu isteim Kanada Ordusu ve Kanada 2

Kzlha kanalyla iletildii halde, defalarca reddetti. Hem ngilizler hem de Kanadallar, Amerikan kamplarnda neler hazrlandnn farkndaydlar. ngilizler, en az bir kampta yaanan gaddarlklara tank olmulard. Kanada Ynetimi, sadece birisinde durumu protesto etti. nsancl, zgr basn ve zgr yasamann deeri, bu kitabn ana amacdr. Her eyden nce, drt kiiye zel teekkr borluyum. Alb.Philip S. Laubenin drstl ve cesareti olmakszn, bu hakikat ortaya karlamazd. Bu kitap, Alb.Ernest F. Fishere anlaml bir nszden ok daha fazla ey borludur. nce 101. Hv ndirme Tmeninde Temen, sonra Orduda Albay Olan Ernest Fisher, ayn zamanda sekin bir ordu tarihisidir. ABD Ordusu Asker Tarih Merkezinde kdemli tarihi grevindeyken yazlan Cassino to the Alps incelemesinin de yazardr. Ernest Fisher beni ynlendirecek tecrbeye sahipti, bunu da cmerte yapt. Kars Elsa ile birlikte, ABD Mill Arivinde belgeleri incelemek iin saatlerce alt. ETO Tbb Tarihi balkl kritik belgeyi bulan da kendisidir. Bu evrak ve dier bir sr belgeyi incelemek iin, Washington, Suitland, Maryland ve Lexington, Virginiada beraber oturup altk. Cesur, bilge, alakgnll bir insan olan Ernest Fisher, memleketinin gzdesi, titiz bir bilim adam ve sadk bir dosttur. Beni hibir zaman kstlamayan ve her zaman destek olan Elisabeth iin: imdi ejderha ol, sevin yoldadr. phesiz birok bilim adam bu kitapta kusurlar bulacaktr; onlar benim kusurlarmdr. Eletirilerini ve ileride yapacaklar aratrmalar sevinle karlarm. Bunlar, bize uzun bir yalanlar gecesinden sonra, geree ulamamz salayacaktr. JAMES BACQUE TORONTO, 1989

1
ALMANYANIN KADERN BELRLEMEK
Mareal Josef Stalin, yemek masasnda, savatan sonra elli bin Alman subayn toplayp, kuruna dizmek istediini syledi. Winston Churchill iddetle fkelendi. Byle bir rezillikle, Memleketimin ve benim erefimizi lekelemektense burada baheye kartlp hemen imdi kuruna dizilmeyi tercih ederim. dedi bararak. Franklin Roosevelt, bu iki eski dman arasndaki kinin arttn grerek, sama bir uzlama nerdi: 49.000 esir vurulsun. Bu iki kuvvetli mttefikiyle yapt kritik toplantda ev sahibi olan Stalin, masadaki dokuz kiiye kurnazca bir anket uygulad. Bakann olu ve ABD Ordusunda tugeneral olan Elliott Roosevelt, yalnz bu elli bin iin deildaha yzbinlerce Naziye de lm diye kadeh kaldrd. Churchill, hayretler iinde, ve eminim ABD Ordusu bunu destekleyecektir diye eklediini duydu. Sylenenden honut Stalin, gen Roosevelti kucaklayarak, Almanlarn lmne ielim diye kadehini kaldrd. Churchill ayaa frlad. Elliott Roosevelte, Ne dediinizin farknda msnz siz? diya haykrd. Byle bir eye nasl cesaret ediyorsunuz? Ziyafet salonundan frlad, yandaki karanlk bo odaya kendini att. 1943de Tahrandaki Rus Eliliini barndran binann yabancsyd. Kendi birliklerinden ok uzakt ve ngilizlerin imdiye kadar sahip olduu en iyi Amerikal dosta, fkeyle srtn dnmt; fakat yaptna piman deildi. Bir sre sonra, omuzunda bir el hissetti. Stalin orada, Molotov ile birlikte ayakta duruyordu. Diktatr pek sevecen grnyordu. Hepsi akayd, diye aklad, cidd deildik, hadi gel. Churchill salona dnd; fakat ne o zaman, ne de daha sonra arkasnda gizlenmi cidd niyet olmadna inanmad.1 Stalinin sylediinin anlam iin, ne Roosevelt ne de Churchillin kafasnda pheye yer yoktu. 1940 ylnda, Polonyada Katinde, Polonyal subaylarn binlercesinin, teslim olduktan sonra Ruslar tarafndan katledildikleri ve uluslararas mahkemenin sonular hakknda, Churchill daha nce Roosevelte bilgi vermiti.* ----------------------------------* Rusya 1939da Hitlerle anlaarak Polonyaya saldrd. 4

1943 sonuna doru Tahranda toplanan bu konferansa kadar, ngiliz ve Amerikallarn bu byk mcadeleye girimekten ne umduklar hakknda hi kafa yorulmamt. Churchill ile Rooseveltin daha nceki bulumalar baz beylik lflarla geitirilmi, fakat hibir zaman bat demokrasilerinin iyi niyetlerinin ifadesinden ileri gitmemiti. Mttefiklerin ak amac, sava kazanmakt. Daha sonra, Ocak 1943de Kazablankada Churchill ile bulumasnda Roosevelt, hemen hi danmadan, Almanya ve Japonyaya sunulacak koullarn sadece kaytsz artsz teslim olacan aklad. Kamplardaki felket bu terimin altnda ylan gibi kvrlm bekliyordu; zira kaytsz artsz teslim, Alman ynetiminin ortadan kaldrlmas anlamna geliyordu; bu da Cenevre Szlemesiyle stlenilen, sava esirlerinin korunmasn da ieren, antlama yapma haklarnn iptali demekti. Stalin bu terimi beenmemiti. Bunun zerine dileri bakanlar, Kasm 1943de Moskovada toplanarak, Almanyann sava sonras durumunu irdeleyecek ve gerekirse paralayacak olan Avrupa Danma Komisyonunu kurdular.*2 1943 yl iin, Avrupay Norvein kuzey ucundan Akdenizin ortasna, spanya snrndan Rusyann ilerine kadar igal etmi olan Almanlar iin, bu i ivedi bir durum olmaktan uzakt. Bu iin planlayclarnn karlatklar kmaz, Avrupa tarihinin neredeyse bir asrlk sorunuydu. Almanya o kadar saldrgand ki, btn dier gler can korkusu duyuyorlard. Kendilerini Almanlara kar nasl koruyacaklard? Yenilmi bir Almanyann grnts bile Mttefik planlayclar korkutuyordu; Almanyann bir yzyl iinde ikinci defa kllerinden doarak, bir nc Dnya Savan balatabileceini ngrebiliyorlard. Bu nasl nlenebilirdi? Churchill ve ngilizler, Almanyay yeteri kadar zayflatarak, Rusyaya kar, ie yarar bir uydu haline getirmeyi dndler.3 Amerikallar ikiye blnmt, kimisi lml, kimisi de intikamc bir bar taraftaryd. Roosevelt ise, deiik zamanlarda her iki ynde fikir bildiriyordu. Komisyonun grevini cidd olarak stlenen ilk Amerikan hkmet grevlisi, Maliye Bakan Henry C. Morgenthau oldu. 1944 yaznda Avrupaya yapt bir yolculuk srasnda, Morgenthau Bakomutan Dwight Eisenhower komutasndaki Mttefiklerin, Almanyaya girmek iin bir takm n planlar olduunu, fakat bir kez oraya vardklarnda, ne yapacaklarn bilmediklerini anlad. ngiliz Dileri Bakan Anthony Eden, kendisine Tahran Konferans tutanaklarndan, Almanyann paralanmas nerisi zerinde yaplan tartmalar okudu. Orada kimse bunun nasl gerekletirileceini bilememiti. Morgenthau, bu ngiliz bezginliini anlayamamt. Eden orada olduu iin alnan kararlar anlam; fakat kendi adam, Avrupa Danma Komisyonunda ngiltereyi temsil eden Sir William Strang, onun talimatlarn dinlemiyordu.4
------------------------------------------------* Almanyann; Rus, ngiliz, Amerikan ve Fransz olmak zere drt Mttefik blgesine blnmesinin balangc bu komisyonla oluturuldu.

Morgenthau sadece Mtttefik Sefer Kuvvetler Bakomutan General Dwight Eisenhowerdan memnundu. Komutan Almanyaya girince kat davranma taraftaryd.5 Morgenthau, Beyaz Sarayda Roosevelte, Avrupa Danma Komisyonunun bu i iin hibir plan yapmadn rapor etti. Bakana, Hi kimse Almanyaya, sizin istediiniz dorultuda, nasl kat davranlacan incelemiyor dedi. Roosevelt Bana Churchill ile otuz dakika verin, bu ii dzeltirim diye cevap verdi. Almanyaya kar kat olmamz lzm, Almanya derken Nazileri kastetmiyorum, Alman halk demek istiyorum. Ya Alman halkn ksrlatrmamz, veya gemite yaptklar gibi insan yetitirmeye devam etmelerini nleyecek ekilde davranmamz gerekir. 6 Bakann kars Eleanor Roosevelte gre, Franklinin Vicdan olan Henry Morgenthau, Almanyaya kat davranma yntemlerini belirlemek zere hemen almaya balad. Birka gn sonra Roosevelt, planlarn Churchille anlatmas iin, Morgenthauyu Quebec Cityye davet etti. Morgenthau 13 Eyll 1944 tarihinde, Quebecde, byk adamlarn fikirlerine ortak olmak zere, yamur altnda trenden indii zaman, tuhaf bir ruh halindeydi. zellikle Dileri Bakanlnn grev kapsam iinde olan, Almanya iin plan politikasna yardm iin oradayd; ancak Dileri Bakan Cordell Hull Quebecde yoktu. Hull, Tahran Konferansnda da bulunamamt. Grmek istemesine ramen, Tahran Konferans tutanaklar bile kendisine gsterilmemiti.7 Tutanaklarn bir ksm, Roosevelt dilerini kendi elinde tutmak istedii iin zaten yazya dklmemiti. imdi de Henry Morgenthaudan planyla birlikte gelmesini istemiti. Morgenthau, bu arnn, Rooseveltin Churchilli, Almanyaya kat davranmaya ikna etmeyi baaramadndan yapldn zannediyordu. Roosevelt, sava sonrasnda Almanyaya kar ne yapacan bilememekten akn, vicdanna Morgenthau- karar iin ynelmiti. Zaman daralyordu. Almanyann batsndaki Aachen ehri, General Eisenhowern nc tanklarnn hemen karsndayd. Kanada ve ngiliz Ordular, Benelks lkelerinden geerek kuzeydouya doru kkryordu. Bu srada Morgenthau ve Churchillin kdemli danman Lord Cherwell, Mttefiklerin Alman snrna ulatklarnda ne yapacaklarn tartmak zere, bulutular. Morgenthaunun antasndaki kesin fikir, Almanyann endstrisini ve madenlerini imha ederek, kylletirilmesi idi. Dnyann sanayilemi milletlerinin en gelimii, muazzam bir iftlie dntrlecekti. Alman sanayisi ksmen, kendini besleyecek yeterli topra olmayan bir nfusun gda ithalatn karlayabilmek iin bymt. Hitler buna zm iin, doudaki topraklar Alman pulluklar iin ele geirmeyi nermiti. Rusya ve Polonyann kazanmlar ile Almanyann alan daralm olacakt. Bu srada, bu topraklardan gelecek Alman gmenlerle lkenin batsndaki nfus artacakt. Sanayi taban tahrip edilirse kitlesel alk oluacakt. Cordell Hulla gre Morgenthau Plan, Almanyada toprak dnda her eyi yok edecek ve Almanlar bu toprak zerinde yaamak zorunda kalacaklar. Bu da, Alman nfusunun 6

yzde 60nn yaamn srdrmesine yetecek, dier yzde 40 ise lecek demekti. Hull burada, yaklak yirmi milyon sivil Almann lmnden sz etmektedir. 8 Morgenthau ve baarl yardmcs Harry Dexter White, Churchill stne atlamadan, grlerini hazrlamaya ok az zaman bulabildiler. Quebec Citydeki Kalede ayn gece yenen yemekte Churchill, Almanyay hemen tartmak istedi. Roosevelt Morgenthauya dnerek, plann aklamasn istedi. Hulln grm olduu eyi, Churchill de annda anlad. Whitea gre, Churchill plann doaya aykr, Hristiyanla aykr ve gereksiz 9 olduunu syledi. Hain bir ekilde, ngiltereyi l bir bedene zincirlemek anlamna gelen bir plan tartmaya m bu kadar yolu teptiini sordu. ABD Deniz Kuvvetlerinden Oramiral Land plan tamamen destekliyordu. Morgenthauya destek olmak iin masaya yumruunu kuvvetlice vurdu. O gece iin tartma yarda kesildi. O gece, Quebecin canlandrc havasnda yrrken, Morgenthau ve Churchillin danman Lord Cherwell, Churchillin direncini krmak iin bir plan yaptlar. Cherwell, Morgenthau, Roosevelt, Churchill, ngiliz Dileri Bakan Anthony Eden ve yardmcs Cadogann katld bir sonraki toplantda, Almanya problemi yeniden gndeme geldi. Churchill bir nceki grmenin tutanaklarn istedi. Tutanaklarn hazr olmad bahanesinde anlam olan Cherwell ve Morgenthau, Churchillden durumu zetlemesini istediler. n hazrlksz konuma ve ayrntlar hatrlama yeteneiyle jvnen Churchill, tutanaklar Almanyaya kar ncekinden daha sert bir slupla zetledi. Cherwell bunu nceden tahmin etmiti. Morgenthau hevesle, eer Alman sanayisi imha edilirse, ngiliz reticileri iin yeni pazarlar alacan belirtti. Kaynaklar iin rekabet azalacakt. Btn bunlar tabii ki Amerikallar ve Franszlar iin de geerliydi. Morgenthau Almanlarn alktan lecei fikrini reddetti. Daha sonra, Rooseveltin onayyla 1945de yaynlanan Germany Is Our Problem Almanya Bizim Sorunumuzdur adl kitabnda, Morgenthau sava ncesi Almanyasnn, kendi ekmeinin yzde 98,2sini, patates ve ekerinin tamamn, sebzesinin yzde 92,3n, et ve kmes hayvanlarnn yzde 96,7sini ve stnn tamamn rettiini yazd. Almanya snrlarnn nerilen yeni-dzenlenmesiyle, bunlarn sadece ortalama yzde 14 yok olacakt.10 Ekonomik verilerle ikna olan Churchill, imdi Morgenthau ve Cherwelle yanamt. Anthony Eden akna dnd. Bunu yapamazsnz diye bard. Her eyden nce, siz ve ben alenen bunun tam tersini syledik. Uzun bir tartmadan sonra, Churchill Edeni susturdu: imdi mit ederim ki Anthony, bunun hakknda Sava Kabinesinde hibir ey yapmazsnz, tabii bunu sunmaya bir ansnz olursa Her eyden nce, halkmn gelecei tehlikede; kendi halkmla Alman halk arasnda tercih yapmam gerekiyorsa, doal olarak kendi halkm seerim.11 Morgenthau konferanstan mthi mutlu olmutu ve yle diyordu: e balarken almak istediimizin hepsini aldk. Sonunda WSC ve FDR paraflar bulunan gizli bildiri12 yle diyordu: 7

Bakanla Babakan arasnda yaplan grmede ele alnan, Almanyann yeniden silahlanmasn engelleyecek en iyi nlemler arasnda, Ruhr ve Saar blgelerinin gelecekteki dzeninin oluturulmas gelmektedir. Almanyadaki metalrji, kimya ve elektrik sanayilerinin, bartan sava durumuna dntrlmesindeki kolaylk, ac bir deneyimle bizi etkilemiti zaten. Ayrca, Almanlarn Rusya ve dier komu Mttefiklerin sanayi tesislerinin nemli bir blmn tahrip ettiini de hatrlamalyz. Bu zarara uram lkelerin de grdkleri zarar karlamak zere, gerekli makinalar gtrmeleri de haklardr. Ruhr ve Saar blgeleri sanayisinin de ilevlerinin durdurulmas ve kapatlmas, bu nedenle arttr. Dnya rgt emrinde bir kurulu tarafndan, bu iki blgenin sanayi kurulularnn sklmesinin denetlenmesi ve bir bahaneyle, yeniden iletmeye gemeleri nlenmelidir. Ruhr ve Saardaki sava sanayisini yok etmek iin hazrlanan bu program, Almanyay ncelikle, kyl karakterde bir tarm lkesi haline getirmeyi ngrmektedir. Babakan ve Bakan bu program zerinde anlamlardr. OK FDR WSC 16 Eyll 1944. Parafe edildikten hemen sonra, bu bildiri ABD Kabinesinde youn bir biimde tartld. Cordell Hull: Quebecteki bu gelime, dileri bakanl kariyerimde beni en ok kzdran olay olmutur. Morgenthau plan szdrlrsa, ki kanlmaz bir sonutur, binlerce Amerikalnn hayatna mal olacak ac sonlu bir Alman direniine yol aacaktr.13 diye konutu. Szmalar balaynca, basnn gc ve kamuoyunun tutumu hemen ortaya kt. Plana kar olanlar, Morgenthau ve Rooseveltin kelleleri iin, basn yoluyla dorudan semenlere ynelirlerse, bozgunu salamada anslarnn olacan biliyorlard. Hulln dnd gibi, kamuoyu tepkisi, hemen tamamen intikam kartyd.14 Washington Posttan Drew Pearson, New York Timesden Arthur Krock ve dier birok yazar, plann kapsamn, kapal kaplar ardnda ykselen tartmalarn ince detaylarna varana kadar ortaya koydular. Minnesota, St.Paulde yaynlanan Pioneer Press, plann ana fikrini yedi paragrafta, dokunakl bir ekilde ykt: Bakan Rooseveltin resm bildirilerinde, hatalar rtbas etme ynnde, dolambal ve aldatc olma eilimi var. Bakan, szdrlan Morgenthau Plan hakknda kamuoyunu ve basn aldatmak iin, Morgenthau Plannn resm politika olmadn gsteren, baka konuda bir bildiri yaynlad. Gazete yle devam ediyordu: Btn dnya biliyor ki, Herr Goebbels [Hitlerin propaganda bakan] bu plann btn Almanlarn kulana gittiini grd. Bu, yenilgide beklenen eydir diye aklad. Bu ABDnin Almanyaya uygulayaca plandr Tam bu sralarda, General Eisenhower Almanya hava sahasnda, masum insanlara 8

misilleme yaplmayacana sz veren brorler atyordu En etkili kar propaganda, Goebbels yerine Washingtondan geldi. Gazete yle sonu kartyordu: Gerekleri gizlemek iin yetkisini kullandndan, aklamasnn aksi kantlanamaz [fakat] [plan] inkr etmek zorunda kalmtr. Kaliforniyada San Francisco Chronicle, alayla Her zaman bir birimin bir dierinin zel iine burnunu sokma alkanl olan bu Hkmette, her anlamazlkta olduu gibi, bu sefer de zme gidildi.15 Roosevelt ksa sre sonra kendini, sulamadan tamamen syrd. Savunma Bakan Henry L. Stimsona, srtarak Henry bir gaf yapt16 dedi; sanki Churchill ile imzaladklar bildirideki paraflar FDR deil de HCM imi gibi. Roosevelt tartmalardan kanmaya alyordu, hayatnn son alt aynda ok gsz dmt. Ayrca rktc derecede unutkan olmutu. Morgenthau, anladndan emin olmak iin, nemli noktalar en az bir defa tekrarlamak zorunda kalyordu. Quebecte dostu Churchill ile imzalad bildirinin feci sonularn anlamadn itiraf ediyordu. Stimson Almanyay ncelikle, kyl karakterde bir tarm lkesi haline getirmeyi ifadesini ieren cmleyi kendisine okudu. Stimsona gre Roosevelt sersemlemiti. Bunu nasl parafe ettiim hakknda hi fikrim yok dedi.17 Bu olay 3 Ekimde, imzadan haftadan daha az bir sre getiinde olmutu. Yabanc bir milletin geleceini planlamadaki garip glkler, Rooseveltin acayip aklamalaryla aydnlanyordu. Hudson nehri kylarnda, Dutchess Countynin ulu ormanlarnda gezindii mutlu yllarn sevecenlikle anyordu. Almanyann 1810lara geri gitmemesi iin hibir sebep yok Tamamen rahat yaayabilirler, fakat atafatlar olmayacaktr.18 Ondokuzuncu yzyl balarnda Dutchess Countyde insanlarn nasl evde dokunmu ynle yaamlarn srdrdn dnyordu. ayet Almanlar gda sknts ekerse, onlar ordu mutfaklarndan doyurabiliriz diyordu Bakan. Baz kavramlarda bazen ok mutlu olabiliyordu, rnein kmr sorununu zmenin ok basit olduunu farkettii zaman. Kmr madenlerini iletmek iin Alman iadamyla bir komite atarm; Kmr kartmazlarsa onlar vururuz.19 Stalin, Ekimin ortasnda Moskovada Churchillin zetledii Morgenthau Plann kabul etti. Churchillin dedii gibi, Ruslarn Alman makine parkn gtrme niyetleri, Almanyann brakt boluu doldurmada ngilterenin gsterdii ilgi ile uyum iindeydi. Bu sadece adalet idi.20 Churchill, Morgenthau Plannn iyi bir yntem olduuna Sava Kabinesini ikna etmekte daha ok zorlanmt. Plann ngilteredeki balca savunucusu, Morgenthaunun arkada Lord Cherwell, Edenin Avrupadaki alk iin endielenmesinin ok yanl olduunu iddia ederek, Anthony Edeni ok kzdrd. Churchill Edeni yumuatmak iin devreye girmek zorunda kald. ngilizler, zarar karlama, paralama gibi Almanyann ana sorunlarnn zm hakknda, ubat 1945deki Yalta Konferansna kadar kararsz kaldlar. 9

Washingtonda Rooseveltin onay iin verilen ura, sonu alnmakszn btn k boyunca srd; nk alnan karar birka haftadan fazla srmyordu. Roosevelt imdi, en son grt ahsn kararn kabul etme eilimindeydi. Bazen dalgn grnyor; bazen de ba bels bir ruh halinde olduunu sylyor ve Almanyaya da ba bels olmaya karar veriyordu. Zaman iinde Mttefik Lider tekrar Yaltada bulutu; konu ok nemliydi. Almanyann nemli bir ksm Mttefiklerin eline gemiti. ken Alman ordusunun her iki cephede de tutsak edilmesinin ilk byk rnekleri yaanyordu. Daha imdiden bat cephesinde yzbinlerce Alman, esir kamplarna tklmt. ngiliz, Kanadal ve Amerikallar, de, Cenevre Szlemesinin imzaclaryd. Esirlerine, yazdklar insan hkmlere uygun olarak davranacaklarn aka taahht etmilerdi. Bu hkmler, her iki tarafn elindeki rehinelere misilleme yaplmas tehdidi nedeniyle, daha da nem kazanyordu. Almanyada tutulan 2.000.000 Batl Mttefike kar, yaklak 700.000 Alman, Batl Mttefiklerin elindeydi. 1942de Dieppee yaplan Kanada basknndan sonra, bu tehdidin ac sonular aka grlmt. Kanadallar ve Almanlar, zincirlenen esirlere misilleme olarak esirlerin zincirlendiiyle ilgili, karlkl gaddarlk sulamalar yapmlard. Mttefik ordularnn ncelikle Almanyay igaline karar verilmi, fakat onlar ynetmek iin ak bir hareket tarz belirlenmemiti. Eisenhower, belirsiz bir ekilde, onlara hoyrat davranacam demiti. Mttefik rehineler serbest kalnca, Alman esirlere hoyrat ve kat davranmak ne anlama gelecekti? Ordu kaytsz artsz teslim olduunda, btn bir millete hoyrat ve kaba davranmak ne anlama gelecekti? Bunlar, sadece Mttefik liderin karar verecei konulard. Washington, Londra ve Moskovadan gelerek, Krm-Yaltada 1945 ubatnda bulutular.

10

2
BARINAKSIZ
Ordularn [Ruslar] Batya doru ilerlemesinden nce, her yerde yollar boyunca,

40 mil uzunluunda kollar halinde kaan, Alman kadn ve ocuk kafilelerinin hikyelerinden kalbim hznlendi. Bunu hak ettiklerine inanyordum; fakat bu gzmn nnden gitmiyordu. Btn bu dnyann sefaleti beni rktyordu. 1 -- WINSTON CHURCHILL

Winston Churchill, Almanlarn kaderini grnce, kendi vatandalar iin korkuya kaplmt. 1945 ubatnda Yaltada balayan Bykler sava konferansnda, intikamc bir ruh halinde deildi. Roosevelt, arabasndan Almanlarn ekilirken yapt ykma bakakalmt. Stalini grr grmez, bu ykmn kendisini Almanlara kar her zamankinden daha ok kana susam yaptn syledi. Stalin, cevapla, kendisinin daha hibir ey grmemi olduunu, Ukraynadaki ykmn ok daha kt olduunu syledi. Roosevelt yle cevap verdi: Umarm, Alman Ordusunun 50.000 subaynn infaz iin kadeh kaldrmay yeniden teklif edersiniz.2 Ertesi gn, ikinci oturumda, Almanyann gelecei konusu ele alndnda; Stalin Mttefik dostlarna, Almanyann, bar isteyen herhangi bir Alman anti-Nazi grubunun belirtilecei blnme plannda anlap anlaamayacaklarn sordu. Churchill, blnmeye kar olduunu belirtmeksizin, bunda bir fayda grmediini syledi. Konferansn sonuna doru Stalin, konuyu tekrar gndeme getirdi ve Churchilli, kuvvetli bir Almanyayla i yapmak istedii iin paralanmaya kar kmakla sulad. Churchill daha nceden Roosevelte Dovern beyaz yarlaryla Rusyann beyaz karlar arasnda3 kuvvetli bir millet bulunmasndan korktuunu sylemiti. Almanyann, daha nce sava tazminatnn arlndan kt gibi, bu sefer kan kaybndan kmesinde fayda grmyorum, diye cevab yaptrd. imdilik srncemede kalan Paralama veya Morgenthau Plan, sava tazminatlarn daha da klfetli duruma getirecek diye ekledi. Roosevelt bir uzlama nerdi; dileri bakan otuz gn iinde Almanyann paralanmas iin bir plan hazrlayacaklard. Almanyann 11

gelecei hakkndaki nemli kararlar bir kere daha ertelenmiti; fakat Stalin bu sefer tazminat sorununun bir komiteye braklmasna izin vermeyecekti. Kelimeler dklrken sinirinden eklemleri beyazlaana kadar sandalyesini skmt; Rusyann, Almanya tarafndan uratld ar tahribata karlk, tazminat almaya hakk olduunda srar etti. Moskovadan Polonya hududuna kadar olan uzun uuta, kullanlabilir durumda tek bir ev grmemiti. Churchill ve Roosevelt, tartma taban olarak 20 milyar $ isteksizce kabul ettiler. Anlalacak miktarn yarsn Rusya alacakt. Ancak savatan sonraki tazminatlar iin gerekli byk esir ii gereksinimini karlayacak sava esirleri iin, Stalinin tutumu ok stnkryd. Daha sonra, Rooseveltin zel yardmcs Harry Hopkins, Rusyann ald sava esirlerini ne yapacaksnz sorusuna, belirsiz bir ekilde, ie sreceimizi dnyorum diye cevap verdi.4 Churchillin belirttii mltecilere ksa zamanda Wehrmachtn milyonlarca askeri dahil oldu; batda bir snaa kaar gibi Ruslardan kayorlard. 1940-41in kibirli ve insafsz ordusu Wehrmacht, artk dou cephesinde imha edilmiti: imdi askerlerinin yars ergenler veya 35 ya st erkeklerdi; bunlarn birou kendilerine, Ruslardan daha iyi davranacaklarna inandklar Batl Mttefiklere doru kayorlard. Sava srd mddete, Eisenhower ve kurmaylar, Cenevre Szlemesine gre btn sava esirlerinin bakm ve beslenmesinden sorumludur. Bu esirlere davranlar, byk lde Hitlerin kendi kamplarndaki yaklak iki milyon Fransz, Amerikal, ngiliz ve Kanadal askere yaptklarna dayanmaktadr. Batl askerlerin yannda milyonlarca Rus da ellerine dmtr. Almanlarn uygulad acmasz artlar nedeniyle Ruslarn birou imdi l saylmaktadr.5 Cenevre Szlemesi sava esirlerine davran kurallarn dzenlemiti; ancak tek zorlama, esirlere kar misilleme tehdidi oluyordu. Eisenhower, 1943 Maysndaki Kuzey Afrikadaki Mttefik zaferinden sonra, yaknyordu: Bize Harp Okulunda, tanmas zor olduu zaman sava esirlerine ne yapacamz retilmedi.6 Kansas Fort Leavenworth Harp Okulunda beraber okuduu eski arkada General Everett S. Hughesden yardm istedi. Hughes Eisenhowerin zel yardmcs olarak atand. Paris, Austos 1944de kurtulduktan sonra, burada kurulan Haberleme Blge Kararghnda (Com Z) grevlendirildi.7 nsan gc yedekleme, sava esiri taynlar ve Avrupa Harekt Alan (ETO) lojistiinden sorumlu General J.C. Lee zerinde gzetim grevi yapacakt. Eisenhowerin lojistik kararghnda bir subay olan Buel F. Weare, Kimse ne yaptn bilmiyordu, ama ok ey baard diyecekti. Yakn evreden biriydi diye eklemiti.8 Hughes uzun boylu, etkileyici, ask suratl, grnte sessiz biriydi. Eisenhower Hughesa tamamen gveniyordu. Onun stn yeteneklerine ve drstlne inanmt. Hughes Eisenhowerin ka gz iaretleriyle ve asasyla ii ynetmesini kavramt.9 Hughes Eisenhower ailesinde de scak karlanmt. Ona Everett Amca diyorlard.10 Eisenhower, Hughesn orduda ykselmesi iin birok ynden yardm 12

etmiti. rnein 1944 ubatnda Eisenhower Washingtondaki General McNarneyden, General Hughes SHAEFe* yanna, Avrupaya gndermesini istedi: General Hughes bu alanda ok avantajl bir ekilde kullanabilirim. Derhal gnderilmesi iin gerekli emirleri11 Hughes Eisenhowere yardm etmesi iin hemen Avrupaya tayin edildi. Orada, Eisenhowerin deyimiyle onun gz kula oldu.12 Eisenhower Hughesa gveniyordu, nk sadk, etkili ve en nemlisi, az skyd. Bu az sklk Eisenhower iin hayat nemdeydi; nk ayn sonular verecek dolayl yollar varken, kendi katksn gerektirecek dorudan yollar kullanmay asla sevmezdi.13 Daha ileri dnemde Bakan Yardmcs Richard M. Nixonn da belirttii gibi, bu zellii 1944de, Eisenhower Avrupada SHAEFi ynettii srete, tam anlamyla gelimiti. General George S. Patton da, Beatrice Pattona yazd bir mektupta ayn yorumu yapmt.14 Tartmal konularda aklndan geenin bilinmesini sevmeyen Eisenhowern azndan bir karar elde etmek ok zordu, diyordu Patton, Sava kazara srdrmek [ve] hile ile baarmak cehennem azabdr. Eisenhowern torunu Davidin yazd gibi, Eisenhower destekledii nerilere bile phecilikle veya kesin bir hayr ile kar koyma alkanl gelitirmiti. General Lucius Clay Bu yolla birok zayf kiiyi ortaya kardn grmt diye aklyordu.15 Bu metod, dolayl grev yapmasn bilen zeki astlarn almasn gerektiriyordu. Ak ve dorudan emir verebilecei durumda bile, belli ki dolambal yollardan gitmeyi tercih ediyordu. Gizlilikle hareket ediyordu.16 Bazen emirleri o kadar belirsiz oluyordu ki, ertesi gn aklama yaynlamak zorunda kalyordu. Bu d krkl onu bazen korkun fkeli yapyordu. Hughesn 21 Temmuz 1944de kaydettii gibi, Bu adam deli. Sadk kalaca emirler yaynlamyor. Gene masaya vurup, barp aracak.17 Hughesn byk etkisi, evet vard, fakat dorudan yetkisi ok azd. Zekice yntemleri, hareket tarzn gizliyordu. rnein, Eisenhowern emriyle** taynlarn azaltlmasna ramen, verilen emir yrmemiti. Gen subaylar balangta isteksizlik gsteriyordu; yazl emir isterlerse, Hughes Eisenhowern imzas olmadan raz olamazd. Bu hareket tarz o kadar yerlemiti ki, Ekim 1945te, propaganda amacyla zel bir esir beslenmesi emri verildiinde, grevli subay emre uymak iin Eisenhowern yazl emrini grmek istedi.*** Bylece uygulamada, yazl emir olmakszn, temel gda ve dier erzakn reddi yaplamaz hale dnmt. Hibir ey yaplmadan her ey yaplmt. Eisenhower, Hughes atad 24 ubat 1944 tarihli emrinde, onun yetkilerini de gayet ak bir ekilde belirtmiti. Eisenhower yle yazmt: -----------------------------------------* Mttefik Sefer Kuvvetler Bakomutanl SHAEF, Eisenhower emrinde btn
kuzeybat Avrupadaki ABD, Fransz, Kanada ve ngiliz kuvvetlerini kapsyordu.

** Blm 5e baknz. *** Blm 8e baknz. 13

zerinde durulacak noktalar, denetim ynnden ziyade danmanlkla ilgili durumlar olacaktr. Bunlar sorumlu komutanlarla tarttktan sonra, kanaatinize gre Alan Komutan olarak benim kararm gerektiren konular bana getiriniz.18 Kendisinin yetkili biyografi yazar olan Stephen Ambrose , Eisenhower, Montgomeryyi dier birok konudan ziyade, lojistik ynnden kontrol ediyordu diye belirtiyordu. Montgomery, Eisenhowern emirlerini ok geni bir bak asyla ele alyor ve znde kendi eilimlerini uyguluyordu; fakat hi yoktan ikmal salayamazd. Eisenhowern kendisine vermeyi uygun grd malzeme miktaryla snrlanm ereve iinde boumaya mecburdu.19 Eisenhowern kurmay bakan Bedell Smith, Kendisine yakn deiik birliklerin ihtiyalar ve verilen grevleriyle, sadece o, bireysel harekt iin ikmal ve birlik ayrabilirdi diye yazyordu. Eisenhowern Hughesn dnce silsilesine ve az sklna inanc tamd. 1944n yaznda, Hughesn nerisine katlarak nemli bir emri tekrar yazd; buna ramen, esas emirden bir gn sonra can skc bir aklama yaynlamas gerekmiti. Hughes, Eisenhowera dorudan bal ok az subaydan biriydi. Bu, onlara tartmal konularda ihtiyatl olmay salyordu. Eisenhower Hughes, btn birliklerin, kurulularn ve ETOUSA [ABD Ordusu Avrupa Harekt Alan]nn Avrupa ABD Ordusu kararghndaki subay ve erlerle danmak ve grmek zere yetkilendirmiti. Kendi byk deneyimiyle, dierlerini uyarmak ve Eisenhowern bizzat kendisine de insan gc, ikmal ve rgtlenme hakknda tavsiyelerde bulunmak greviydi. Bu ok zel ve geni kapsaml grevle, Hughes istedii yere gidebilir, istedii kimseyle grebilirdi. Sorgulad herkimse, cevap vermek veya Eisenhower gcendirme riskine girmek zorundayd.20 Hughesn ihtiyatla ele ald konular eitli ve hassas konulard: iki temini; uzun yolculuklarda Eisenhowera elik eden, ofr ve bazen de sekreteri Kay Summersby; Pattonn patavatszlklar ve sava esirlerinin taynlar. Btn bunlar, kendisine General George S. Pattonn verdii bir Fransz not defterine, gnlnn 1945 blmne not etmiti. Hughes ve Eisenhower, sava esirlerinin taynlarn, 4 Austos 1944 tarihinde, ngilterede Widewing yaknndaki SHAEF kararghnda yaptklar bir yry srasnda tarttlar. Ormanda Ike, Kay, Tedder* ile uzun bir konuma yaptk. Ikea yer deitirmeler, sava esirleri vb hakknda bilgi verdim; Leenin igcn kullanma ynteminden yakndm. O tam bir Uluslararas Rotaryendir. Ike benim greve devam etmemi istiyor Leeye gvenmediini sylyor. Bu nemliydi, zira titiz General J.C.H.Lee (takma ad Jesus Christ Himself sa Mesihin Kendisi), ikmal sistemindeki yetkiyi elinde bulunduruyordu ve Avrupa Harekt Alan (ETO) lojistiinden sorumluydu. Eisenhower, zel Yardmcs Hughes kanalyla, lojistik ve birok dier alanda istedii kiisel gr elde ediyordu. ------------------------------------------* ngiliz Hava Mareali Arthur W.Tedder Eisenhowern Bakomutan Yardmcsyd. 14

Hughes sava esirlerinin taynlarna olaanst ilgi gsteriyordu. Cenevre Szlemesi hkmne gre sava esirlerinin ABD birlikleriyle ayn standartta beslenme ve barnma salanmas gerekiyordu. Kendisi taynlar, emrindeki ikmal subaylarnn bu gereklere gre saptad dzeyden srekli aa ekiyordu. te bunun iindir ki, Hughes 31 Mays 1943 tarihinde, gnlne, Alman sava esirlerinin taynlarn ksmakta zorluk ekiyorum diye not dmt.21 1944 Sonbaharnda, Hughes ve Eisenhower beraber olduklar uzun bir le yemeinde, gene sava esirlerinin taynlarn tarttlar. Durum Eisenhower iin tam bir ba ars olmutu. Genelkurmay Bakan George C. Marshalla 18 Eyllde Bu arada, bizim sava esiri* kitlemiz cidd bir sorun oluturuyor demiti.22 Bu problem Marshall veya Eisenhower iin yeni deildi. Mays 1943de Eisenhower Marshalla Mttefiklerin Tunusta esir ald yzbinlerce Alman askeri ile ilgili zorluklardan yaknmt. Eisenhower Evraknn deiik resm basklarndan silinen bir mektup dipnotunda Ne yazk ki, daha fazlasn ldremedik. diyordu.23 Hughes Eisenhowera sava esirlerinin beslenmesiyle ve iki teminiyle ilgili hibir emir yaynlamamas iin tavsiyede bulundu.24 Hughes 24 Kasm Cuma gn, Avrupada emrindeki bir subaya ektii bir mesajda, enine boyuna gizlilik gereini belirtiyordu: Sava esirlerinin tayn hakknda, personeliniz veya kendi grnz kt zerinde belirtmeyiniz. Bundan baka, hibir subay, AKy (Alan Komutan Eisenhower) kt duruma drecek bir ey yapmamamz lzm gibi szler sarf etmemelidir. Bir hafta sonra, Hughes gnlne, Johnun makamnda sava esirleri taynlar iin toplant. (Olaslkla Hughesn dnda bir el, ETOnun lojistik bakan olarak Eisenhowern ikmal ileriyle grevli Robert Littlejohn anlamnda John iin Littlejohn diye eklemiti.) Sonu olarak sava esirlerinin daha az beslenmesi ve Franszlarn ulaamad miktarn onlara verilemeyecei fikrini kabul ettirdim. Ertesi Pazartesi bu toplant sonucunu Eisenhowera dorudan iletti. Sava esiri taynn azaltma talimatn, dikkatli olmas uyarsyla, Littlejohna ilettim.25 Hughes, Fransada zel treniyle dolaan, byk ayck gibi birisi olan Littlejohnu sevmiti. Kahvalt iin nerede durursa, sabah raporu nnde hazrd. Hughes zenle, Littlejohnun sadakat duygusu zerinde alt. 18 Ocakta, Littlejohnun lks treniyle gitmek varken, arabayla eve dnmeye zorlandn, yorgun argn not etmiti. stelik arkadalar Brad, Hodges ve Simpson da gremeyecekti. Codman ile bir Buick arabada yedi saat diye yaknyordu.** Stenay yaknnda bir sava esiri kampnda durduk. Almanlar, tam B tayn yerken bulduk. Bakalm bu sorunu zebilecek miyim? zmesi gereken baka bir sorun daha vard; Lee -----------------------------------------* 1 Ekimde, Elindeki toplam sava esiri 205.337 veya komutasndaki ABD Avrupa
Ordusu mevcudunun yaklak yzde alts idi.

** Arkadalar General Bradley, Simpson ve Hodges. Charles R.Codman, Pattonn

kararghnda grevliydi.

15

grne gre, geri blgelerde, sava esir kamplarnn nbet ve koruma hizmetleri gibi ok dk ncelikli haller iin ok asker kullanyordu. Lee uak veya arabayla gittii zaman bile, treni kendisini takip ediyor diye not dmt Hughes. Uan, kahvalts iin portakal getirmeye sk sk Kuzey Afrikaya gnderiyordu. Hughesn garip notlar arasnda, Reimsdeki artc sayda kaytl fahie (3.000), Eisenhowern Cannesa gittii sla izni partileri (12), Eisenhowerdan gelen Kay iin ipek orap istekleri ve szdrabildii sko viski kasalarnn says (15), sava esirlerinin taynlarn azaltmak iin gsterdii abalar da sklkla belirtiliyordu.26 Hughesn Eisenhower iin oynad kritik rol, bizzat Eisenhower tarafndan 25 ubat 1944 tarihinde, General Somervelle ektii telgrafta belirtilmitir. Hughesn Washingtona geri gnderilmesini isteyen General Somervelle, Hizmetinden mahrum kalmak istemiyorum. Bu artlarda onu kaybetmek benim iin can skc olur. Bu konuda yardmc olamayacam iin zgnm diyordu.27 1944 sonlarna doru, ABD cephesindeki sava esirlerinin idaresi ok kt durumdayd. Pattonn hzl hareket eden nc Ordusundaki General Bruce Clarke, hi muhafz ayramadndan, esirlerin silahlarn alp, tanklarnn paletleri altnda eziyor, sonra geriye Fransaya doru yrmeleri iin muhafzsz olarak serbest brakyordu.28 Teslim olanlarn pek ou Fransz siviller tarafndan dvlyordu. ubat 1945de Alan Merkez Komutanlnda grevli Alb.R.J.Gill, 17.417 kiilik bir sevkiyattan sadece 7.004 sava esirinin komutanla ulatndan yaknyordu. 29 Mart aynda birok kere, Amerikan nbetiler, Almanyadan gelen sava esiri vagonlarn atklarnda, ierdekileri l buldular. 16 Martta Mailly le Campda 104 l bulundu. Ayrca Attichyde de 27 esir lmt.30 Bunlarla uramak Almanlardan zr dilemek gerektirecei iin, Eisenhower fkelendiriyordu. Sevkleri srasnda, yk vagonlarnda kazara boulan Almanlarn lmyle ilgili yapt soruturma hakknda Washingtondaki Marshalla Bu sefer yapacak bir ey yok gibi grnyor diye yazmt.31 Mttefik esirlere kar misilleme korkusu gene de, ordunun sava esirlerine davrann dzeltmek iin yeterli deildi. Daha sonra baka bir olayda gene baz Almanlar lmt; olaslkla sava hemen hemen sona erdii iin ve artk misilleme tehlikesi kalmad iin, Eisenhower zr dilemedi. Esirleri korumakla grevli Alan Merkez Komutan Tmgeneral Milton A. Reckord, Alman sava esirlerinin lmyle sonulanan bu iki olayn. personel eksikliinden olduunu Eisenhowera bildirdi. Bu eksiklik o kadar cidd ve o kadar srekliydi ki, sava esirleriyle ilgili her ilemde, olaanst nem kazanyordu.32 Reckord, artan esir ykn, Harekt Alan Karargh yoluyla Savunma Bakanlna yazmt; fakat bir aydan fazla bir sre getii halde cevap alamad. Sorunun bir ksm, ngiliz ve Kanadallarn, ABDden stlerine almalar gereken sava esiri yk iin, sorumluluk kabul etmemelerinden kaynaklanyordu. Reckord, ilerideki olas lmler iin, sert bir uyaryla 16

bitirdi: ETO, SHAEF ve Savunma Bakanl st makamlarna endielerini belirtti. ABDnin dnya kamuoyunda kar duramayaca protestolar hatta misillemeler olasyd. Baarszlktan st makamlar da etkileneceine gre, ayn st makamlarn, personel takviyesinin normal kanallardan yrmediini de bilmeleri gerekir. Eisenhower Almanlardan nefret ediyordu. Kars Mamieye Eyll 1944de yazd bir mektupta, Neden? diyordu. nk Alman bir canavardr. Austos aynda, Washingtondaki ngiliz bykelisinin nnde, Alman Genelkurmaynn 3.500 dolayndaki subaynn tamamnn "imha edilmesi" gerekir diyordu. Bu tasfiye, belediye bakanlarndan yukar doru btn Nazi partisi liderleri, art btn Gestapo yelerini kapsamaldr.33 Bu say yaklak 100.000 kii demekti. Yemekteki misafirleriyle, sava sonrasnda Ruslara hareket zgrl verilirse, iin doal aknda gideceinde, fikir birliine vardlar. Eisenhower, Almanyann, istila edilen her bir lkeye bir blge olmak zere, blnmesi gerektiini syledi. Bylece hak yerini bulacakt.34 ngiliz ve Kanadallar savaarak Hollandaya ilerlerken, Alman hatlar gerisinde skan Hollandal siviller iin alk tehlikesi belirmiti. Eisenhower Almanlara, Hollandallara gda yardm yaplmasn teklif etti. Marshalla, Ivr zvr eylerle iim bitti; Hollandallarn acsn arttrma korkusuyla kendimi tutuyorum ama, Almanlar oyunu kuralna gre oynamazsa, ynm oraya evirdiim an, canlarna okuma niyetindeyim. diyordu.35 Almanlar can havliyle savatka, toplama kamplarndaki deheti grdke Alman adyla domu olmasndan utanacak kadar, Almanlara kar nefreti artyordu.36 Avrupadaki sava sonras kaosun yol aaca devrimlerin, Amerikan kayplarn veya daha baka zverileri geersiz klaca korkusuyla, uzak grl Roosevelt, eski dostu Sam Rosenman dnya gda durumunu incelemekle grevlendirdi. Roosevelt zellikle Fransadaki bir kaostan korkuyordu. Eer lke a kalrsa, komnistler, kapitalizmi ykacana inandklar son bir devrimi kolayca ateleyebileceklerdi. Baz yetkililer daha imdiden, btn Avrupada huzursuzluk yaratan Dnya Gda A tehlikesinden dem vuruyorlard. ubat 1945de Tugeneral T.J.Davis Eisenhower uyard: [Alman esirlere] sava esiri stats tanmak gibi ar bir taahhdn altna girilmemelidir.37 Nisan aynda Rosenman bakana nakliyeden ziyade tedarikte ak,38 yakn gelecekte kstlayc etken olacaktr diye rapor veriyordu. Gizemli bir ekilde, Asker gereklilik olmadka, levazm malzemesinin SHAEF tarafndan ynlendirme veya datm yaplmayacaktr39 diye ekliyordu. Burada iki gariplik vard. Biri evvelce gz ard edilen aslnda btn siviller iin, Almanlar hari, yeterli gda olduu imas; dieri Sava sonras Almanyadaki sivilleri kasteden asker gereklilik sz. Rosenman, tpk bakan ve Eisenhower gibi, belli ki, Alman siviller arasnda aln yarataca huzursuzluu ordunun bastrmak zorunda kalacan dnyordu. Tehlike, tahsis edilen tayn toplamndan belliydi: Alman siviller iin, tm kaynaklardan gelecek en fazla yiyecek, yaklak olarak insan bana gnde 1500 kalori olacakt. 17

Deiik uzmanlara gre, bir erikinin yatarak, hibir i yapmadan, sadece z-bakmn yaparak, hayatta kalmas iin gerekli en az miktar, gnde 1.800 ile 2250 kalori arasnda deiir.40 Dnya Gda A kavram, ilk olarak General Hughes tarafndan Kuzey Afrikada 1943de yayld. 1945de yle yazyordu: Dnya Gda Andan bahsedilmeye baland. Ben ok nce belirttim. Kuzey Afrikada baladm.41 O zaman ve daha sonralar ak yiyecekte deildi. imdi Bat Almanya olarak bilinen blgede nfus, Mays 1945de ayn blgede, doudan gelen mlteciler nedeniyle Alman nfusun her gn artmasna ramen, 1939dakinden yzde 4 azd.42 Bat Almanya, Fransa, ngiltere, Karada ve ABD birleik blgesinde, ayn fizik blgede 1939da olandan ok daha fazla buday hazrd; nk Kuzey Amerika ve ngilteredeki artan buday retimi, Almanyann batsnda ve Fransadaki retim kaybndan ok daha yksek olmutu. 1943-44 ve 1944-45 rn yllarnda, Kanadadaki buday rn fazlas 440 milyon kile olmutu. ABDde de durum aynyd. Msrda da byk bir rn fazlas vard. Patates rn, 1945de Almanyann batsnda yzde otuz derken, tm blgede greceli olarak az miktarda azalmt.43 Buna ramen, Fransada 1944deki buday rn, tketimden 500.000 ton daha fazlayd.44 Churchillin Mart 1945de Roosevelte bildirdii gibi, hibir yerde budaya yoktu; Avrupadaki birok kii iin ise eker, et ve baz yalarn ktl hissediliyordu.45 ABD Tarmsal D likiler Dairesinin Ekim 1945 verilerine gre, dnya leinde,* 1945-46 rn yl iin llen kii bana kalori birimli gda retimi, 1935-39 yllar ortalama retiminin yzde 90 olarak saptanmt.46 Mart ay iinde, Almanya Ruslarla batl Mttefikler arasnda pestil gibi ezilirken, Eisenhower tarafndan parafe edilen ve imzalanan bir mesaj, Cenevre Szlemesinden korkutucu bir sapma neriyordu: Almanyann teslim olmasndan sonra, ordu tarafndan beslenmeyecek yeni bir sava esiri snfnn oluturulmas. 10 Mart tarihli mesaj, Btn Mttefik sava esirlerinin [Mttefiklerin elindeki Almanlar anlamnda] ve yer deitirmi insanlarn beslenme ve korunma sorumluluunun Alman makamlarna verilmesi hedeflenmise de, olumas muhtemel kaos durumunda, imknlarnn yetersiz kalaca ve Mttefiklerin esirler lkelerine gnderilene kadar, ok byk miktarlarda yiyecek temin etme zorunluluuyla karlaaca ngrlmtr. Alman Silahl Kuvvetleri sava esrilrine[metinde aynen], s birlikleriyle eit lde tayn salamay gerektirecek ilve taahht, btn Alman kaynaklar datlsa bile, Mttefiklerin gcnn stnde olacaktr. stelik, Alman Silahl Kuvvetlerini sivil nfusun eriebilecei taynn ok stnde bir seviyede doyurmak ho karlanmaz. VE Day (Avrupada Zafer Gn) sonrasnda alnacak esirler Silahszlandrlm Dman Kuvvetleri (DEF) diye anlacaktr. Bunlar tahliyelerini beklerken, Mttefik Kuvvetler gzetiminde, Alman Ordusu tarafndan ynetilecek ve korunacaktr. Mesaj, Mevcut planlar bu temelde hazrlanmtr. Onaynza arz olunur.47 diye bitmekte. * Daha etrafl bir gda tartmas iin, Blm 6 ve 8e baknz 18

3
KAMUOYUNA AIKLAMA YOK
26 Nisan 1945de,Eisenhowern DEF (Silahszlandrlm Dman Kuvvetleri) durumunu hayata geiren 10 Mart tarihli emrine cevap olarak E Kurmay Bakanlarndan(CCS) gelen bir telgraf mesaj,1 Reimsdeki SHAEF makinalarnda takrdad. E Kurmay Bakanlar sadece Amerikallarn elindeki Sava Esirleri SvEs iin DEF durumunu onaylyorlard. CCSnin ngiliz taraf, Amerikan plann kendi esirleri iin kabul etmeyi reddetmiti. Eisenhower tarafndan ngrlen belli bal koullar unlard: .B) Silahszlandrlm Alman birliklerinin beslenme ve korunmasndan Almanlar sorumludur. C) Kabul edilen yntem, sava sulularna, aranmakta olan Alman personele veya Alman Silahl Kuvvetlerinde olup gvenlik nedeniyle tutulanlar arasnda olan dier kiilere uygulanmaz. Bu gibi ahslar, SvEs olarak deil, pheli sava sulusu olarak veya asker emniyet nedeniyle hapsetmeye devam edeceksiniz. Bunlar Mttefik Kuvvetler tarafndan doyurulup barndrlacaklar. Bunlarn zerinde Alman makamlarnn hibir kontrol olmayacaktr. D) Alman Silahl Kuvvetleri veya silahszlandrlm birlikler hakknda kamuoyuna asla aklama yaplmayacaktr. Bu hkm uyarnca, Cenevre Szlemesini ineme durumu gizli kalyordu. Mesajn kinci Blmnde u okunuyordu: Aadaki ifade ngiliz E Kurmay Bakanlnca eklenmitir ayet ngiltere daha fazla sava esiri isterse bu personel silahszlandrlm birlikler grubuna alnmayacaktr. Son blmde ise Yenilgiden sonra hibir sebeple SvEsne ilve Alman bildirilmeyecek bunlar SHAEFin Almanya dndaki igc ihtiyalar iin kullanlacaktr. Amerikallarla yrtlen DEF nlemindeki anlamann reddi, Mttefiklerin imdiye kadar yryen karlkl ibirliinden artc bir sapma oluturmutur. ngilizler, yk daha adilane paylamak iin, Amerikallardan sava esiri kabul etmeye mecburdular. Amerikallar, 19

ngilizlerin byle davranmasn hakl bulabilirlerdi; peinen sava esirlerini reddetmek ar hakaret olacakt. ngilizler gibi Amerikallar da, DEF durumundaki Almanlarn ie uygun olmayacaklarn biliyorlard. Byk olaslkla, lmek zere olacaklard. Muhalif ngilizler, Cenevre Szleme belgesine gre ilem yapamayacaklar sava esirlerine Amerikan terimi DEFi kullanmamaya bile karar vermilerdi. Kendi teslim sonras SvEsini dierlerinden ayrmak iin, teslim olmu dman personeli (SEP) terimini kullandlar. Amerikan DEFinin kabul edilmesinin ngilizler tarafndan reddi, Amerikal Kurmay Bakanlar tarafndan yorumsuz kabul edilmi; fakat SHAEFdeki ABDli subaylar tarafndan ho karlanmamtr. Eisenhower imzal bir mesaj, ngilizler daha kk ykleriyle,2 daha yksek standartlar salyorlar; bu durum Amerikan pozisyonuna zarar veriyor.3 diye yaknyordu. Bu tarihte Amerikallarn esirlerine davrannda, ngilizlerin davranyla ayn olmamas iin bir neden yoktu; ABD kaynaklar, ele geirilen stoklarla, artk yeterliden de teydi.4 Sava sulular, casuslar ve ngiliz ve Amerikallarn yaamalarn uygun grdkleri ileri teknoloji bilim adamlar gibi baz deerli esirler iin dnce ayrl yoktu. Bunlar gerekte wanted (aranan-istenen) diye adlandrlyordu; dierleri zaten not wanted istenmeyenlerdi. Hem ngilizler hem de Amerikallar bu istenen esirlerin DEF grubuna dahil olmasn istemiyorlard. Onlara barnak, yiyecek salanmal ve Mttefik kuvvetlerce ynetilmeliydiler.5 Bu dzen, hem phelilerin daha sonra yarglanmalar iin ayrlp ayn yerde toplanmasna, hem de DEF durumu artlarndan korunmalarna olanak salyordu. Dikkatin nl sulular zerine odaklanmasyla, DEF esirleri arasnda kalmalar nleniyordu. DEF kamplarndaki artlarn, Avrupa ve Kuzey Amerikadaki* Mttefik kamuoyunca kabul edilemez olduu, Eisenhowera E Kurmay Bakanlar tarafndan gnderilen emirle kantlanmaktadr: Alman silahl kuvvetleri veya silahszlandrlm birlikler hakknda kamuoyuna aklama yaplmayacaktr. Sava esirleriyle ilgili planlar hakknda imdiden yalan syleyen Eisenhower iin, bu emir hemen hemen artt. Paristeki bir basn konferansnda, Eer Almanlar normal insan gibi mantkl dnyorlarsa, ABD ve ngilterenin btn tarihleri boyunca yenilen dmana cmert davrandklarn kavrayacaklardr. Cenevre Szlemesinin btn artlarna uyuyoruz.6 diyordu. ABD Ynetimi ve ABD Ordusunun, uyduklarn tekrar edip durduklar 7 bu Szleme, sava esirleri iin nemli hak salyordu: Esirler, Esir Alan Kuvvet (ABD) s veya esir toplama birlikleriyle ayn standartta yedirilecek ve barndrlacaktr. Mektup gnderme ve alma haklar olacaktr. Uluslararas Kzlha Komitesi (ICRC) delegeleri tarafndan ziyaret edilme haklar olacaktr. Bu delegeler daha sonra gizlice Koruyucu Kuvvete -----------------------------------------*ABDnin igal politikalarnn knand belgeler arasnda, 1946da Senatr Henrick
Shipsteadin konumas da vardr: Alman halknn imhasn neren Morgenthau Plan, Amerikann ebed utan abidesidir. (Kongre tutanaklar, Senato, 15 Mays 1946, s.5039.)

20

(Alman Ynetimi) ve ABD yetkililerine rapor vereceklerdir. Kt davranma durumunda, Koruyucu Kuvvet, aa karma veya misilleme ile tehdit edebilir.8 Amerikallarn elindeki Alman esirlere davran sorumluluu Avrupadaki ABD Ordu komutanlarnndr. Bu sorumluluk, ynetimin sadece politik kontrolndedir. Gerekten de, esirlere davran hakkndaki btn kararlar, ABDnin Avrupa Ordusu tarafndan alnyordu. Yalnz, hepsi de Szlemeyi bozan, istisna vard: ICRC delegelerinin ABD kamplarn gezmesinin engellenmesi karar, (yasak ngiliz ve Kanada kamplarn da kapsyordu); Fransaya sava tazminat olarak igc temini iin SvEsnin devrine ABDngiltere e-karar,* bu, Franszlarn Szlemeye uymasn salad; ve baz esirlerin, kendi istekleri dnda Rusyaya gnderilme karar. Szlemeyi bozan en nemli karar ise, Eisenhower tarafndan tasarlanan ve CCS tarafndan onaylanan DEF durumu oluturulmasyd. Eisenhowern belirttii, Almanlarn kendilerini beslemekten alkoyacak kaosun bir ksm da Mttefiklerin bizzat kendileri tarafndan yaratlyordu; nk yardm kurulular da dahil olmak zere, merkez Alman kurumlarn boaltyorlard. Morgenthau Plannn art kotuu gibi, 500den fazla kalem ieren bir listenin retimini engelliyor veya ortadan kaldryorlard.9 imdi mesajda, ordunun Alman Otoritelerine sorumluluk vermesi syleniyordu; ancak ynetim, ordu, Alman Kzlhan da ieren yardm kurulular ve nemli ticaret unsurlar ortadan kaldrld iin, ynetimi srdrecek Alman otoritesi kalmamt. Amerikan askerleri, yenilen Almanlar Ruhr blgesinin moloz ynlar arasnda kuatrken, Washingtondaki takm elbiseli brokratlar, bu Almanlar iin, Eisenhowern ne yapmas gerektiini tartyorlard. Dileri, Maliye ve Savunma Bakanlklar temsilcileri, bu parlak lk baharda, gnlerce bir araya geldiler ve Almanyann Byklerce ucu ak braklan kaderinin ayrntlarna karar verdiler. Yazdklar JCS 1067 ynergesi, Eisenhowera Almanyadaki btn kurumlar iin izlemesi gereken hareket tarzn belirtiyordu. Merkezi hkmeti, Nazi partisini, Wehrmacht feshedecek, okullar, niversiteleri, radyo istasyonlarn, gazeteleri kapatacak; hatta askerlerine, emretme dnda, Almanlarla konumay bile yasaklayacakt. Bu ynergenin iine, Morgenthau Plannn byk ksm, yaz ve ruh olarak, dahil edilmiti. in byk ksm, Maliye temsilcisi, Harry Dexter White, Frank Coe ve Harry Glasser n eseriydi. Nisana doru, Mttefikler, Almanyann duman tten ykntlarnda tehlikenin, militarizmin ani ykselii deil, hastalkl bir umutsuzluun yol aaca bir komnist darbe olduunu grdler. Bu tehdit hem Roosevelt hem de Eisenhower endielendirdi. Asker Vali Lucius Claye10 gre, bu Kartaca Bar** tam da JCS 1067nin amacyd.11 JCS 1067 zerinde -----------------------------------------* Franszlar, genelde ABD Ordusundan 1.750.000 esir istediler, fakat sadece 730.000 **
(muhtemelen 886.000) aldlar. Romallarca Kartacaya zorla kabul ettirilen bar anlamas tam bir yok etmeydi. Hi bir ey yetimesin diye topra tuzladlar.

21

alan Maliye temsilcisini izleyen, Dileri Bakanl memuru Howard Trivers, daha sonra yle diyordu: Komite mzakereleri srasnda, bu Maliye temsilcileri srekli ve srarla, Almanyann paralanmas ve sanayici Almanyann oban otlana dntrlmesi grn savundular. tenlikle, Maliye Bakan Henry Morgenthaunun grlerini temsil ediyorlard. Daha sonra, Sovyet talimatlaryla m hareket ettiklerini, hakikaten bir komnist hcreler [metinde aynen] yesi olup olmadklarn merak ettim. O zaman Stalin, dmanlarnn Alman halk deil, Naziler olduunu bildiriyordu; bu dmanlklardan sonra, Alman milleti ve devleti btnlk iinde devam edecektir diyordu. Sovyetler, Komnistlerden ve sava esirlerinden oluan bir zgr Almanya Komitesi kurmulard. Bir de, gelecek iin ayn gr savunan Alman Subaylar [esir subaylar] Dernei kurulmutu. Amerikan Komnistlerini, Almanyann paralanmas ve kylletirilmesini ve Amerikan politikasn bu izgilere oturtmak iin yksek sesle desteklemekle grevlendirmek, tipik Sovyet politikas ve uygulamasyd. Bu yolda, Amerikallarn aksine, Sovyetler Almanlara, kendilerini Alman mill davasnn ba destekisi olarak tantabilirler. Tabii, en son amalar, nceleri rtl olsa da, Komnist ynetimli bir Birleik Almanya kurmak olacaktr. Son olarak, White, Chiang-Kai-Shekin ininin ekonomisini kertmek giriimiyle, Senatonun altn politikas zerindeki talimatlar dinlemeyen ykc biri olarak ortaya kt.13 12 Nisanda Rooseveltin ld gnden bir gece evvel Morgenthau, Georgia - Warm Springsde idi. Bakann ona politika hakknda son szleri, Henry %100 arkandaym.14 oldu. Bylece Almanyaya Kartaca Bar dayatan bu plan, Rooseveltin lm srasnda Almanlara kar yrtlen ABD politikasnda nemli bir unsur oldu. Btn dier politikalarla birlikte, bu plan da yeni bakan Harry S. Truman tarafndan benimsendi ve srdrld. Yeni bakan, Rooseveltin lmnden sonra birka ay boyunca, ABD politikasnda veya kabinede hibir nemli deiiklik yapmad. 21 Nisan 1945 gn, Eisenhower imzal bir baka SHAEF mesaj, Marshalla, yeni esir blgelerinin barnma veya baka kolaylk salamayacan bildiriyordu. Bu blgelerin iyiletirilmesi esirler tarafndan, yerel malzeme kullanlarak salanacaktr. Bu blgeler dikenli tellerle evrilmi ak alanlardr ve Sava Esirleri Geici evrilmi Blgesi (PWTE) ad verilmitir, diye devam ediyordu. Bunlar tabii ki dikenli tellerle, ldaklarla, nbeti kuleleriyle ve makinal tfeklerle evrilmiti, ama geici deildi. Sava esirlerine yerel malzeme kullanarak barnak salama izni bir tarafa, 1 Maysta yaynlanan ordu mhendislii emri15 ile zellikle kamplarda barnak salamak yasakland. ayet Marshalla gnderilen yerel malzemeyle kendi kendilerine barnak 22

salamaktan bahseden mesaj sylenen anlam tasayd, mhendis emri hibir zaman yaynlanmazd; nk Marshalla gnderilen mesaj dorudan iptal ediyordu. Emir yrrlkte kald.16 Kamplarda adr, yiyecek, dikenli tel, tbb malzeme, vb ktl ordunun ikmal eksikliinden deil, ikmal isteklerinin reddedilmesindendi. Napoli ve Marsilyadaki muazzam malzeme ynlarn grdkten sonra, 19 Martta Hughes [Marsilya] Napoliden fark yok; asla kullanamayacamz kadar ok malzeme. Gzn alabildiince diyordu. ki gn sonra yle devam ediyordu: Littlejohn sava esirlerinin taynn kestii iin, ABD ve ETOdan bask grdn sylyor. Ike ile gecikmeden grmesini neririm. Ike onu desteklemiyor olabilir.17 Bir hafta sonra, Littlejohn Savunma Bakanlyla hl konuyu karara balayamad iin, Hughesn yorumu, Sanyorum hepsi Cenevre Szlemesinden korkuyor olmutu. ICRC delegeleri henz Cenevre Szlemesine gre kamplar rapor vermek iin geziyorlard. Almanlarn elindeki Mttefik esirlere misilleme olasl, bu dnemde SHAEFde ok gndemde bir sorundu. Eisenhower 18 ubatta E Kurmay Bakanlarna yle bir mesaj ekiyordu: Almanlar Mttefik esirlerini, olaand sknt ve tehlikeye sokacak ekilde, Ruslardan uzaklatrp, gneye ve batya sevk ediyorlar. ABD ve ngiliz ynetimlerinin, Koruyucu Kuvvet* kanalyla Alman ynetimine nerilerde bulunmasn teklif ediyorum Alman kuvvetleri, sava esirlerini yeterli erzakla serbest brakmal ve sembolik bir liste veya serbest braklanlarn yeterli tanmlamas kamp liderine verilmeli, bir kopyas da Koruyucu Kuvvete ulatrlmaldr. Btn bunlar, bir esir kampnn sradan ilerine ve Cenevre Szlemesine uyan deiik glerin rolne ainaln gsteriyordu. Bu ok acil bir konudur.18 diye bitiriyordu. Hughesn 21 Marttaki varsaymna karn, Littlejohn, taynlar azaltmak iin Washingtondan ksa srede onay ald. Hughesn gnl, Eisenhowern Littlejohnun eylemini savunmak iin dorudan devreye girip girmediini belirtmiyor, fakat Littlejohnu bildiim en iyi kmal Subay diye vasflandran Eisenhower, telgraf kaytlarna gre, ona kar kmad. Littlejohn 23 Nisanda taynlar tekrar azaltmt. Bu ilem, Eisenhowern iyi dostu Harry C. Butchern gnlne yazd gibi, Avrupa Alanndaki btn sorunlar General Ikea brakan E Kurmay Bakanlarnn genel politikasyla uyumluydu.19 Merkez Komutan Yardmcs Yb. Valentine M. Barnes, Bu muazzam sayda SvEsni doru drst doyurmak iin elbette yeterli tayn yoktu diye yazmt. Kendisi, sava esirlerinin ounluunun tutulduu, leri Blge Merkez Komutanl Tarihi kitabnn yazardr. Merkez Komutanl sava esirlerinden sorumlu olduu iin, Barnesin, tarihi yazd zaman, Nisan aynda ABD Ordu depolarnda sryle adr ve gda mevcut olduunu bilmesi gerekir.20 22 Nisanda, Ordunun Avrupa stoklarnda, be milyon kii iin, gnde adam bana 4.000 kalori salayacak, 50 gnlk dengeli ------------------------------------------*Bu tarihte Alman ynetimi yerine svire Koruyucu Kuvvet ilevini yrtyordu. 23

beslenme tayn vard; oysa bu srada asker kategorisinde sadece 2.600.000 kii besleniyordu. Daha sonraki 50 gn iin de, dengesiz olmak artyla, yeterli tayn elde mevcuttu.21 Bu 100 gnlk stok seviyesi yaz boyunca ayn kald. General Smithe gre, Ruhr blgesi teslim alndnda ikmal maddesi bolduBir yn cephane vard Baz yerlerde yiyecek pek boldu. Bazlarnda ise kiler botu.22 Barnes adamlarnn gayretlerini ciddiyetle anlatyor: Nisan aynda, yzbinlerce sava esirine varillerle su getirmek iin, gece gndz yzlerce mil yol teptiler.23 Adamlar su varilleriyle etrafta dolanrken, esas Alman ve Amerikan levazmna el srlmyordu. Sava esirlerini rtecek bir yn yedek adr, ayn zamanda Alman yiyecek, tbb malzeme ve adr mevcuttu. Byk miktarlarda Alman levazm ortaya karlmt[fakat] ele geen gerekli malzemenin ortaya kmas, onlarn asker birlikler veya Sivil ler iin kullanlmasn garanti etmiyordu.24 Arazideki ikmal subaylar, esirler iin gereken malzemeleri, komuta eden generaller datm reddettikleri iin, alamyorlard.25 Alan Merkez Komutan Reckordun uyars arivlerden baka hibir yerde iz brakmadan kaybolmutu. Esirler iin gerekli nbetiler, su, gda, adr, yer, dikenli tel; ksaca her ey lmcl derecede kt tutulmutu. Ren nehri zerindeki Rheinberg Kampnn evresi alt mil uzunluktayd, 17 Nisanda aldnda hi yiyecek yoktu.26 Nisan ortasnda alan dier byk Ren Ovas kamplarnda olduu gibi, balangta ne nbeti kuleleri, ne adr, ne bina, ne yemek piirme olana, ne su, ne de tuvalet vard. Yeterli dikenli tel bile yoktu. Adam bana resm alan pay 16 m olarak ngrlmt, fakat Rheinberg ve dierlerinde, bir sre iin, bu alann bete biri ile yars arasnda olmutu.27 Baz kamplar o kadar kalabalkt ki, uzanmak bile imknszd. Bir kamptaki durum yle rapor edilmiti: 18 numaral Kta Merkez SvEs Blgesinde en yksek mevcut 32.902 esir olmutur. 18 numaral Kta Merkez SvEs Blgesinin barndrma kapasitesinin 6-8.000 Sava Esirini gemediine dikkatinizi ekerim.28 Btn bunlar, sava esiri saysnn tahminleri gemedii srede olmutur. 21 Nisanda, Eisenhower imzal bir SHAEF mesajyla, Marshalla esir edilenlerin btn beklentileri at bildirilmitir. Ay sonunda ordunun elinde 2.050.000 esir olacana dair, Nisan bandaki tahmin29 yzde 99dan daha doru kmtr.30 30 Nisanda ordunun Avrupada 2.062.865 sava esiri vardr.31 Nisan aynda byk bir akn olaca ynnde bir yn uyarnn varl bilinmektedir.32 Nisanda balayan feci ar kalabalk, hastalk, barnakszlk, kt beslenme, Almanyadaki ABD kamplarnda kural halindeydi. Bu da Almanyann elindeki milyonlarca Mttefik rehineye kar misilleme riskini hayli arttryordu. Tam bu srada, baz Alman toplama kamplarnda, muhafzlar, Mttefikler oralara ulamadan nce mmkn olduu kadar ok insandan kurtulmak iin, ldrme orann hzlandrdlar. Eer Almanlar, DEF plann renselerdi, bunu, Eisenhowern hayfland umutsuz mukavemeti uzatmak iin propaganda olarak kullanrlard. Nisan balarnda Ren nehri boyunca uzanan Amerikan kamplarndaki 24

artlar, iki ABD Ordusu Albay, James B. Mason ve Charles H. Beasley tarafndan incelendi: 20 Nisan, karla kark yamurla, kemiklere kadar ileyen soukla, frtnal bir gnd. Rzgr kuzeyden Ren vadisi boyunca esir blgelerinin bulunduu dz araziye kadar her eyi savuruyordu. Dikenli teller arkasnda, snmak iin birbirlerine sokulmu, dehet verici bir grntde, 100.000 bezgin, cansz, pasakl, sska, bo gzlerle bakan insan, gri arazi niformalar iinde ve bileklerine kadar amura batm halde. urada burada grlen kirli beyaz lekeler, dikkatli bakldnda kafalar, kollar sargl veya gmlekleriyle ayakta dikilen esirlerdi. Alman Tmen Komutan askerlerin en az iki gndr hibir ey yemediklerini ve susuzluun en byk sorun olduunu bildirdi yalnz 200 metre uzakta, Ren nehri neredeyse yatandan tamak zereydi.33 Kampn iindeki grnt daha da ktyd. Nisan 1945de yzbinlerce Alman askeri, hastaneden hastalar, kolu baca kesilmi olanlar, kadn yardmc personel ve siviller yakalanmt Rheinbergdeki tutuklunun biri 80 yan stndeydi, dieri sadece 9 yanda ldrtan alk, kvrandrc susuzluk yoldalaryd ve hepsi dizanteriden ldler. Zalim bir gkyz onlar haftalar boyunca krba gibi inen yamurla dvd... Kolu baca olmayanlar yzergezerler gibi amur iinde srnerek donuyorlard. Gkyz kadar plak, gn be gn ve geceler boyu, Rheinberg kumlarnda aresiz yattlar veya bitkin halde, kmekte olan oyuklarnda sonsuz bir uykuya daldlar.34

25

4
GALBN GADDARLII
Goethenin ruhu, kutsal bir ruh beni canl tutuyor. - MEHUL BR SAVA ESR

Gece; ldaklar, kr eden klarn, glgeli oyuklarnda yatan insanlarn zerinde gezdiriyordu. Ildaklarn aydnlatt patikalarn ok stnde duran koyu glgeleri semek zordu. nsanlar btn gece oyuklar arasnda, kaygan kenar boyunca, ayaklarn sryerek, su iin sraya giriyorlard. Charles von Luttichau silah arkadalarndan birinin hemen yannda, ukurunda yatyor ve Fransaya sevk edilmeden nce, serbest kalp kalamayacan merak ediyordu. Adamlar uykuda kbus grp haykryorlard. Ertesi gn iin muhafzlarla ansn tekrar denemeye karar verdi. ngilizcesini tekrarlayarak Yar Amerikalym diye dnd. Annem Amerikal. Kendimi size brakyorum. Ben buraya ait deilim. Yar Amerikalym.* Savata esir edilmemiti. Evinde hava deiimindeyken isteyerek, evini igal etmek zere olan ABD birliklerine teslim oldu; olmasayd gizli rgt direniisi olmakla sulanabilirdi. Ren zerinde Remagen yaknndaki Kripp kamp iin, Hemen hi yiyeceksiz, akta, dikenli telle evrili olarak skk, tk tk bir kampta tutuluyorduk. diye anlatmt. Tuvaletler, dikenli tel itlere bitiik hendekler zerine frlatlm ktklerden ibaretti. Uyumak iin, btn yapabildiimiz zeminde ellerimizle bir ukur kazmak ve ukurda birbirimize sarlmakt. Birbirimize ok yakn skk durumdaydk. Hastalk nedeniyle, insanlar -----------------------------------------* Von Luttichau ay Krippde dayand. Daha sonra Washingtona gitti. ABD Ordusu iin
asker tarih kitab yazd.

26

topran stne dklyorlard. Ksa zaman sonra biroumuz, nce pantolonlarmz karamayacak kadar zayf dmtk. Bylece elbiselerimize mikrop bulayordu; zerinde yrdmz, oturduumuz ve yattmz amur da ayn durumdayd. nceleri yamurdan baka hi suyumuz yoktu, birka hafta sonra bir tarma borusundan gelen az bir suya kavutuk. Bir oumuzun suyu ieri tayacak kab yoktu; saatlerce, bazen btn gece sra bekledikten sonra ancak birka avu dolusu suya kavuuyorduk. Kazlan ukurlardan kan yumuak topran stnde, ukurlar arasnda yrmek zorundaydk; bylelikle kolayca bir ukura debiliyorduk, fakat kmas ok zor oluyordu. Bu ilkbaharda, Ren nehrinin bu blgesinde yamur hemen hemen devaml yayordu. Gnlerin yardan fazlas yamurluydu. Gnlerin ounda hi yiyeceimiz olmuyordu. Geri kalannda kk K tayn alyorduk. Paketlerden grdm kadaryla, kendi adamlarna verdiklerinin onda birini bize veriyorlard. Bylece sonunda, normal ABD Ordu taynnn belki de yzde beini alabiliyorduk. Amerikal kamp komutanna Cenevre Szlemesini iniyorsunuz diye yaknacak oldum, Szlemeyi unut; hibir hakknz yok1 diye cevap verdi. Birka gn iinde, kampa salkl giren insanlardan bir ksm ld. Bizimkilerin birok ly kampn kapsna doru srklediklerini grdm. Orada kamyonlara birbiri stne atldklarn ve sonra uzaa gtrldklerini grdm.2 Kyn uzaktan grebilen 17 yanda bir erkek ocuu dikenli tel it yannda her gn alyordu. Bir sabah esirler kendisini itin dibinde vurulmu olarak buldular. Cesedi, muhafzlar tarafndan kaldrlp tellere aslm ve ibret iin orada braklmt. Esirler cesedin nnden yrmeye zorlanyordu. Birou Mrder, Mrder [katil, katil]! diye baryordu.3 Misilleme olarak, kamp komutan esirlere gn kt tayn uygulad. Zaten ok a olan ve gszlkten zor hareket edebilen bizler iin, bu korkun bir cezayd, biroumuz iin lm demekti.4 Komutann sava esirlerini cezalandrmak iin taynlar ksmas ilk defa olmuyordu. Er Heinz T.* Amerikallar 18 Nisanda kouuna girdiklerinde, hastanede 18 yan henz doldurmutu. Btn hastalar Bad Kreuznach kampna gtrlmt. Heinzn stnde bir ort, yan sra ayakkablar ve bir gmlek vard. Yz binlercesiyle beraber Bad Kreuznacha tkld. Kamp, batdaki alak tepeler dizisiyle dar bir ky yolu arasnda uzanan bir alandayd. Burada haftalarca barnaksz, neredeyse hi yiyeceksiz, az su ile tutuldu. Mektup veya durumlarndan haberdar olan birinden bir iaret yoktu. Adamlarn birou dou cephesi kaa olduu iin, esas birliklerinde deillerdi; ok az birbirini tanyordu. ------------------------------------------*Sava esirinin ad, istei zerine gizli tutulmutur. 27

Amerikallar bize ok boktan davranyorlard, diyordu Heinz T. Balangta, kampta henz aalar varken, baz adamlar ate yakmak iin dallar kesmeyi becerdi. Muhafzlar atein sndrlmesini emretti. Birok kampta, korunmak iin zeminde ukur amak yasakt. Yemek iin sadece ot vard, diye hatrlyordu. Bazlar bir ceviz aacna trmanmt, yapraklara ulanca, sigara niyetine iecek veya yiyeceklerdi. Birka defa tepemizde, devaml dnen ve yava uan bir uak belirdi. Bir Amerikan dergisi veya gazetesi iin fotoraflarnn ekildiinin farkna vardlar. Ayaklar itii iin ayakkablarn kartt. ilik biraz azalnca, tekrar giymeye alt, fakat sdramad; gece bann altna tkt. Birinin iine Amerikallarn esirlere verdii kk kahve poetini koymutu. Eve giderken bu kahveyi gtrrm, ok sevinirler. diye dnmt. Bir sabah kalktnda ayakkablar da kahve de gitmiti. Alad.5 Kamptaki en gen kii deildi tabii. Alt yalarnda ocuklar, gebe kadnlar, 60n zerinde erkekler, bu kamptaki sava esirleri arasndayd. DEF kamplarnda hi kayt tutulmadndan ve sava esiri kaytlarnn ou 1950lerde,6 imha edildiinden, ka sivilin hapsedildii bilinmiyor; fakat Fransz tutanaklarna gre, Amerikallarn kendilerine devrettii, szde igc olarak verilen, yaklak 100.000 kii iinde 32.640 kadn, ocuk ve yal erkek vard.7 Yb.Valentine Barnes, Bad Kreuznach raporunu hazrlarken, 22 Nisanda A-3 blgesinde bir kadn sava esirinin kz ocuu dourduunu not etmiti.8 Bir tank tamir teknisyeni olan George Weiss, Ren blgesindeki kamp o kadar kalabalkt ki, doru drst uzanamyorduk bile. Btn gece birbirimize dayanarak oturuyorduk; fakat su eksiklii her eyden ktyd. buuk gn sresince hi su bulamadk. Kendi iimizi itik. Tad berbatt, fakat ne yapabilirdik? Bazlar yere kp, biraz nem bulabilmek iin topra yaladlar. O kadar halsizdim ki, zaten dizlerimin zerinde duruyordum, sonunda iecek biraz su bulduk. Bu su gelmeseydi lrdm sanyorum; fakat Ren nehri tel itin hemen dndayd. Nbetiler telden bize su ve sigara sattlar. Bir sigara 900 markt. Binlercesini lrken grdm. Cesetleri kamyonlarla tadlar. diye anlatt.9 Bu tarihte Bad Kreuznachdaki esirler, planlanandan kat fazlay bulmutu.10 Toprak ve giysiler o kadar ok enfekte olmutu ve insanlar zaten o kadar halsizdi ki, devaml dikenli tel yaknnda toplanmalar ok tehlikeli oluyordu. Bu kamplarda septisemi (kan zehirlenmesi) nedeniyle lmler ok yksekti.11 Bad Kreuznachda geirdii bir aydan sonra, Heinz T. buradaki artlara ramen, ok insann lmediine kanaat getirdi; sylentiye gre, 2.000.000 esirle beraber Franszlara verilmiti. Sylenti tamamen de yanl saylmazd: Franszlar Amerikallardan aslnda 1.700.000 esir istemilerdi, fakat imdi Fransadaki sava hasarnn giderilmesine yardm iin, 1.300.000 esir pazarl yapyorlard. Etrafta alktan can ekien, demden her taraflar imi, lime lime giysileri, sska yzleri ve srnen yryleriyle dolaan esirlere bakarak, Heinz Franszlara garip bir hediye diye dnd. Sonra da Brtanyada Rennese gtrlmek zere 28

trene bindirildi. Rheinberg kasabasndaki ocuklardan, on yandaki Herbert Thelene, kasabann kilometre batsndaki kampta tutulan babasna yiyecek gtrmesine izin verilmiti. Olan, kamp evreleyen yolun stndeki it iinde oturan babasna, yemei tel rg dndan uzatyordu. Thelen, kamp evresinde bu tr ayak ii yapan baka birini hi grmemiti.12 Tutsaklardan biri, yazd notu bir ta parasna sarp Rheinberge giden yola doru savurmutu. Rheinbergli biri bu notu buldu ve saklad. Artk kararm olan bu kahverengi ambalaj kdnn stnde yle yazyordu: Sevgili okuyucu, ltfen ltfen bize iki yolda, bir paket iinde pimi patates ile tuz gnder. ok az. Kampn evre yolunda, nbeti kulesinin yannda bekliyoruz. Ltfen paketin stne v. Jakob Lohr, Kamp E. diye yaz.13 50 yanda, felsefe doktoru olan bir avu, Rheinbergde* tuvalet kdna mrekkepli kalemle not ald gnlnde unlar yazyordu: Rheinberg Kamp, 17 Mays 1945 Genellikle toprakta yatyorum. Scakta bir toprak ukuruna srnyorum. Bir parkam ve postallarm var. Kulaklarmn stne kadar ektiim kasketim ve iinde gm bir kak ve atalmn durduu srt antam yastk olarak kullanyorum. Bir saanak yata, toprak ukurumun bir duvar zerime kt. Parkam ve oraplarm srlsklam oldu. Gece olunca kamp iinde durmadan dolayorum. Ayn ykseliini seyrediyorum. Yakndaki ormandan blbllerin tn dinliyorum. Goethenin iirlerini ezberden okuyorum. Uykuya dalmamak iin, kendi kendime Nietzschenin yaam ve teorisini tartyorum. Yolda askerler tutsak olmaktan yaknyorlar. Onlara, dikenli tellere younlamayp, aksine aradan darya bakmalarn tlyorum. Sklkla Dnceler zgrdr, onlar kim sezebilir arksn sylyorum. zellikle tutsaklarla ilgili dizelerde keyifleniyorum. Akamlar, ark sylemeyi sevenler, Alman halk arklar sylyorlar. ark sylemek insanlar birletiriyor. Her akam Protestan ve Katolik ayinleri yaplyor, fakat inanlarnn dar grll beni tatmin etmiyor. -----------------------------------------*Esir adnn aklanmasn istemedi. Gnlnden blmler Kurt W. Bhme, Die
deutschen Kriegsgefangenen in franzsischer Hand, Band 13, Die deutshen Kriegsgefangenen des Zweiten Weltkrieges. (Mnchen. Verlag Ernst und Werner Gieseking). II.Dnya Savandaki Alman Sava Esirleri kitabnn 13. Blmnde, Franszlarn elindeki Alman Sava Esirleri ksmnda yaynland.

29

Beyin gc teknii konusuyla araya giriyorum. Kendimi rencilerime ders verirken hayal ediyorum. Belki de Bir entelektel iinin alma alan balkl bir kitapk yazabilirim. Evde olsam edeb kaynaklar kullanabilirdim. Burada kampta, yalnzca dncelerim var ve hafzama tb olmak zorundaym, fakat sadece kitap bilgisi be para etmez. Yeni plan: kendi ibadet kitabm yazmak. Deerli bulduum eyler bakalarna da bir anlam ifade edebilir. Bu kampta olduum iin Tanrya krediyorum. Buradan baka hibir yerde, dncelerim arasnda bu kadar kendimden geemezdim veya insanolunu btn plaklyla gremezdim. Ne de kazananlarn byle acmasz olabileceklerine inanabilirdim. Rheinberg, 19 Mays 1945 Protestan akam duas: banaz tutum Kutsal Ruhu karlamaya hazr olmalyz. Sol elimin iki parma iltihapland. Gen bir tp rencisi baparmam sard. yileme olmazsa, asker hastanesine gnderecekler. Gen renciyle askerler arasndaki moral bozukluunu tarttk. ocuklarmla ilgili son arzum: ky hayatyla kuvvetli ve canl bir ba srdrmek grevleri olmal. Btn atalarm kylyd. ocuklarm mmkn olursa toprak sahibi olmal ve iftilii renerek topraktan geimini salamal. niversite renimine yeterli olmayanlar ifti olmal. Sevgili karm iin dncelerim. Naziler, havaclar, topular ve tanklar, galiba ii grevi iin kamp terk ediyorlar. Arkadalar arasnda uzun tartmalar, hangi kaderin tercihi konusunda: kampta alktan lmek mi, arada daha fazla yiyecek bulma umudu olan darda almak m? Baz adamlar kamptan kamaya alyorlar. Bazs yakalanyor, bir ksm kurtuluyor. Deneyen az. Biri bana anlatt: On kii dikenli teli atk. Bir grlt koptu. Nbeti zerimize ate at. Biri ileri kotu, dieri geri dnd. Kaaklarla kovalamaca balad. Birka ellerini kaldrp teslim oldu. Hi merhamet etmeden vurdular. Kendimi yere attm ve l taklidi yaptm. Nbeti beni tekmeledi, ben hi kmldamadm. Gidince de telin altndan ieriye, kampa szdm. Ka baarsz oldu ama ben hl yayorum. Ezbere daha ok iir bilmediime yanyorum. 30

Meditasyon: Tanr aktr, ak Tanrdr; Tanr gerektir, gerek Tanrdr; Tanr efkattr, efkat Tanrdr; Tanr kusursuzluktur, kusursuzluk Tanrdr. (Goethe) Rheinberg, 22 Mays 1945 Hafif yamur. Toprak ukurumda kaldm. Islak. Karton kutunun hikyesi: Taynlarmz kampa karton kutularla getiriliyor. Bu kutular alnca bir tr yatak oluyor. 120 santim boyunda ve vcut geniliinde olan bu kartonlar, slak zeminde gzel yaltm salyor. Doktor, her gn bunlardan 25 kadarn, adr, battaniyesi veya parkas olmayanlara veriyor. Doru sylemek gerekirse, parkam olduu iin bunu hakketmiyordum. Bir tane edinmeyi denediim ilk gn sabah sekizde, srada 25 adam kuyruk yapmt bile. Ertesi sabah kalk borusundan da evvel, 6:30da sraya girdim. ansl ben! Kartonuma kavutum. Mutlu bir ekilde, koltuumun altna sktrp, ukuruma srkledim. Bundan sonras iin o benim dlmd. Hep bir aradaydk. Wolfgang Iff, Rheinbergde belki 10.000 kiilik kendi altblmnde, hergn 30-40 beden dar srkleniyordu, diye anlatyor.14 Iff, mezar kazc birlik grevlisi olarak, olan biteni iyi grebiliyordu. Ek yiyecek alabiliyor ve lleri kamp kapsna kadar srkleyip dar kartyordu. Oradan el arabalaryla birka byk elik garaja tayorlard. Orada Iff ve grubu, llerin elbiselerini soyuyorlar, knyelerinin yarsn koparp alyor, bedenleri onbe yirmisini bir arada uzatp, zerlerine on krek kire atyor, sonra onlarn da zerine, ykseklii bir metreyi bulana kadar yenilerini getiriyorlar ve ahs eyalar Amerikallar iin bir torbaya koyup, geri geliyorlard. Baz cesetlerde Nisann dondurucu gecelerinde olumu siper aya donmalarnda gelien kangren izlerini grmek mmknd. On onbe tanesi de, tuvalet ukurunun stndeki hendee uzatlm tomruklara tutunmak iin ok kuvvetsiz olan ve derek boulan 14 yandaki erkek ocuu gibi, boularak lmt. Bazs kartlmt; pislik bazlarna yattklar yerde bulamt. Bazen gnde 200 tanesi lyordu. Iff, ayn byklkteki dier blmlerde de, gnde 60-70 cesedin dar kartldn grmt. Sonra kamyonlar bu zc yk tadlar. Ne kadar rktc bir grnt. diyordu Iff.15 Sava esirlerine, cesetlerin ne olduu hibir zaman sylenmedi; fakat 50lerdeki Alman inaat ekipleri ve 80lerdeki mezar kazclar, Rheinbergde tabutsuz ve mezar olduunu gsteren bir iaret olmakszn, insan kemikleri ve toplu halde Alman Ordusu II Dnya Sava knyeleri bulunan toplu mezarlar ortaya kardlar.16 Eski ABD Basavcs Francis Biddlea gre, llerden alnan saat ve mcevherler Almanyadaki byk karaborsay besliyordu. Berlindeki Tiergarten blgesinde, karaborsay gezdikten sonra, kzna mthi Binlerce insan takas yapyordu. Bizim makinist saatini 400 $a ve be karton sigaray, kartonu 100 $dan satt. Rehberimiz dn bize, saat satarak 8.000 $ kazandn ve Potsdam Konferansnda grevli Gizli Servis elemanyla paray gnderdiini ve bununla Michiganda bir iftlik satn 31

alacan syledi. Grne gre saatler len Almanlardan gelmiti. demiti.17 Rheinbergteki sorunun bir blm, uzun sredir kalabalktand. 300 metre en ve boydaki bir kampn 10.000 kii alaca varsaylmt; fakat balangta 30.000 kii ieri tklmt. Bu durum adam bana 3 m yer demekti. Esir Thelen oluna, dikenli it arkasndan, gnde 330 ile 770 aras insann ldn fsldad.18 O zaman kamp 100.000 ile 120.000 aras esir barndryordu. Rheinberg kilisesi, Kln Bapiskoposuyla birlikte, Amerikan kamp komutanln protesto etti. Sylentinin yaylmasyla Bapiskopos dorudan Papa XII.Piusa da yazd. Hitlerin lm kamplarna da ilgisiz kalan Papa, ayn tutumu srdrd. Nasl oldu da, subaylar ve doktorlar, btn bu olanlar grdkleri halde en ufak bir ilgi ve endie gstermediler? Vurdumduymaz aklamalar ve istatistikleri, raporlarla, protestolarla, esirlerin gnlkleri ve sanat eserleriyle, din adamlarnn talepleriyle ve Dier Kayplar grubuna sokulan muazzam lm saylaryla artc bir tezat oluturuyor. Hayat kurtarmak iin eitilmi zeki ve ak bir kiinin gnlk durum raporlarn okuduumuzda, bu ruh halinin nasl olutuu hakknda bir fikir sahibi olabiliriz. Alb.C.H.Beasley, Alb.Mason ile birlikte yazd, bir Ren kamp Nisan raporunda, 30 Nisanda Rheinbergin halini yle anlatm: Bu kamp iyi dzenlenmi ve przsz bir ekilde ynetiliyor. Son 48 saatte yedi lm vakas oldu Sinzigde iddiaya gre kt hava artlarndan len be kii vard.19 ddiaya gre terimi anlamldr. Raporlar Beasleye, kendi kendilerini gaddarlkla sulamada karlar olmayacak kamp komutanlarndan geliyordu. Peki Beasley neden iddiaya gre terimini kullanmt? Esirlerin, Beasleyin kendi tanmyla, bu ayn kamplarda esirlerin stlerinde bir gmlekle, yaan sulu karda donduklarn belirttii iin, onlarn korunmadn biliyordu. Bylece esas nedeni belirtmeden hava artlarndan lm fikrine gvenmemesi ok nemlidir. Raporu yalanlamyor, zndeki sulamay reddediyordu. Beasley hava artlarn iddiaya gre diye nitelerken, sulamaya inanlrlk vermek istemiyordu. Garip ekilde, raporundaki birka satrda, az ok da olsa hava artlarna bal lm doruluyor ve yle tarif ediyor yal ve sakatlarn, maruz kaldklar kt hava artlarnda yaamalar imknsz. Yedi yz adrlarda. Sinzigte de yal, sakat ve hastalar da var. Gene Beasleyin, grnte ok sayda (700kii) esirin snacak yerinin olduunu, geri kalan 90.000inin ise hibir eyi olmadna deinmeksizin, belirtmesi nemlidir. Beasleyin kulland Przsz ynetilen veya iyi dzenlenmi ifadeleri genelde bir tek ey anlamna gelir: esirleri, muhafzlar ve btn Almanyay tehdit edecek bir tifs salgnnn patlak vermesini nlemek iin, sava esirlerinin stne DDT pskrtmek.20 Beasley, yapabildiince, 32

grd durum hakknda doruyu sylemekten kanmak istiyordu; zira orduya kar sulamalarda bulunmak istemiyordu. Bu raporda Beasley, Rheinbergdeki PWTE (Sava Esirleri Geici evrilmi Blgesi)yi destekleyen Linfort 9.Sahra Hastanesi iin 1600 battaniye emri verdiini belirtiyor. ABD Ordu Salk Bakannn bu sylediklerine bakarsak, Rheinbergdeki hastalar kabul eden ve hayat kurtarmak iin uraan bir Linfort Hastanesi anlarz; oysa aslnda orada bu srede doru drst bir hastane yoktur. 10 Maysta kamp komutan zorla ikna edilerek, hastalar iin kampn bir kenarnda birka adr kurma izni alnabilmitir. Bn. Greta Schweitzer, Bn. Herte Brandt ve Papaz Borgmannn yalvarmalaryla, Linfortdaki birka evin hastaneye dntrlmesine izin kmtr. Kadro oluturma, kaynak salama ve yrtlmesi tamamen sivil Almanlar tarafndan yaplacaktr. Daha sonra baz ilalar da verilmitir; belki de sadece DDT. Beasley telefonda duyduklarn rapor ederken, belki de ABD Ordu hastanesi denilen yerlerin ounun lmcl durumdaki hastalarn dierlerinden gizlendii ve tedavisiz lme brakld, mezarlarna uygun yaknlkta yerler olduunu bilmiyordu.21 Beasleye, olanlara mazeret bulmas, saptrmas, rtbas etmesi iin youn bask vard. Bu kamplardaki lm ve hastalklar iin geni lekli zel bir aratrma yapan Salk Bakanlndaki subay arkadalar, aslnda saptadklar lm orannn sadece %11ini bildirmilerdi.22 Beasley istese de tam drst olamazd. Gnlk rapor verilmesi, kamplar arasndaki uzun mesafeler, bozuk yollar nedeniyle, kamplar her gn denetlemek isteyen Beasley veya bir bakas iin, olanakszd. 30 Nisan tarihli raporu, eyrek milyon sava esirinin durumunu iki sayfada zetliyordu. Btn alabildii, itlerin iindeki mikroplu amura cill botlarn dedirmek istemeyen bezgin kamp komutanndan gelen telefon haberleriydi. Beasleyin telefon emirlerine karn, Remagendeki kamp kaplarna Tifs Vardr, Yaklamayn levhalar konmutu.23 Beasleyin, Rheinberg ve Remagendeki iki gn iin verdii l saylar,24 esirlerin, dzetilmi ETO anketinin, 12.Ordu Grubunun ve USFET(Avrupa Alan ABD Kuvvetleri)in* verdii saylardan ok dktr. Ya Beasley dorudur ya da dierleri. Belki de Beasleyin, ba edemedii rtbas etme ilemine teslim olarak yklmas, burada balyordu. Kaytszlkta karar klmt, nk doru olmadn bildii eyleri rapor etmek zorundayd. Beasley bu durumdan hi mi hi sorumlu deildi; onlarla uramak istiyor, fakat midini yitirmeye balyordu. Balca lm sebebi olan dizanteri iin, zel kitle salk nlemleri alnmas gerekir. Eldeki malzemeyle, gerekli grlen standarda yaklaamayz bile. 25 diyordu. Bu tarihte, 30 Nisanda, henz grd eitime sadkt: tbb -----------------------------------------* USFET Eisenhowern komutasndaki Avrupadaki ordunun resm ad. 14 Temmuz
1945de datlmasna kadar SHAEFin bir gesiydi.

33

malzeme isteinde bulunduunu not etmiti. Grnrde bunlarn kamplara teslim edileceinden mitliydi. Tabii alk, ar kalabalk ve kt hava artlar gibi fizik nedenler iin bunlar, bir tedavi deil ancak geici are olabilirdi. Grlyor ki, Beasley ksa zamanda belirtileri, kamplar tedaviye uratn, fakat hastalk, acmasz kaytszlk iin hibir ey yapamadn anlamt. Birka hafta iinde, Beasley 9.Sahra Hastanesi iin daha nce yapt iyimser battaniye isteini not ediyordu, PWTElere hizmet veren hastaneler iin portatif karyola, battaniye, seyyar mutfak ve yemekhane malzemesine iddetle ihtiya vardr. Lojistik Bakanlyla grld, bu kalemlerin hibirinin mevcut olmad iddia edildi. Beasley deiiyor: evvelce bakalarnn fark ettii acmaszlk ileri srlyordu; imdi kendisi phe ediyor. Hibir eyin mevcut olmadn iddia eden Bakann sznden ak olarak kukulanlyor. Beasley st dzey subaylarn alayc kaytszlndan bkm grnyor.26 Beasley, belki de olanlarn nedenine inanamad iin protesto etmemitir. nsann iinde fesatlk yoksa, bakasna nadiren ktl kondurabilir.

34

5
YAZ ALII
15 Maysta General Eisenhower ve Babakan Churchill sava esiri taynlarnn azaltlmas hakknda konutular. Churchill esir taynlarnn lei hakknda bir uzlama istedi; nk yaknda ngilizlerin et istihkaknda bir azaltmay duyurmak zorundayd. En iyi ekilde tasarruf edeceimiz bu kaynaklardan mmkn olduunca besleneceklerinden emin olmak istiyordu. Eisenhower konuyu dikkatle incelediini belirtti. Kendisine 2.150 kalori gerektii sylenmiti; fakat bunu zaten 2.000e indirmiti. Arada esirlerin leinin, Mttefik birliklerininkinden daha aa dt oluyor dedi. (ABD birlikleri iin gnde 4.000 kaloriydi.) Btn durumu ilerde incelemeyi planlyordu; daha fazla azaltmann mmkn olup olmadna bakacakt.1 ABD Ordu doktorlarnn gz nnde alktan lmekte olan sava esirlerinin taynlarn azaltmaktan bahsediyordu.2 Bundan az sonra taynlar azaltld.3 Baz esirler, ABD ve ele geen Alman stoklarndan az da olsa faydalanmaya devam ettiler. Milyon sayda olan ve ismen var olan POW (Sava Esiri SvEs) statleri nedeniyle biraz da olsa yiyecek alabilen dierleri, gizlice DEF durumuna geirildikleri iin, haklarn ve taynlarn kaybettiler. Bu kiiler, Eisenhowern belirttii 2.000 kaloriden ok daha az, bazen yarsndan da az gda alyorlard.4 Eisenhowern Churchille sylemedii, ordunun DEF durumundakileri hi beslemedii, veya gnde 2.000 kaloriden ok daha az verdikleri sava esirlerine ise, taynda azaltmaya gittikleriydi. Emirler, C, K ve 1de 10 Harekt taynlar son are olarak kullanlacaktr. diyordu. Bunlar kullanmadan nce btn geici nlemler alnacaktr. Bu tarihte 2.000 kalori en st seviyeydi ve ancak Alman kaynaklar yetersiz kalrsa, ABD levazmndan karlanacakt. Ayn ekil, Mnih civarndaki 7.Ordu blgesinde de uygulanmt.5 Bu emirler sadece resmen Elde olan tutsaklar iin geerliydi. DEF durumuna yeniden snflandrma, esirlerin yeni kamplara tanmasn veya kendilerine sivil Alman levazm temini iin yeni rgtlenme gerektirmiyordu. Esirler olduklar yerde kaldlar ancak barnaklar yoktu. Esas olan, bir yaz makinas tkrdamasyla, kt ABD 35

Ordu taynnn da durdurulmasyd. Btn sava alannda, sadece Pattonn ordusu, Mays aynda nemli sayda tutsa serbest brakarak, birounu alktan lmekten kurtard. Bradley ve Lee de 13 Maysta, sava esirlerinin serbest braklmas emrini verdiler.6 Ancak Eisenhower imzal SHAEF emri, onlar 15 Maysta iptal etti.7 Sonuta, sorumlu olduu esirlerin alktan lmesinden endie eden titiz General Lee, Paristeki kararghndan Frankfurttaki SHAEF kararghna zehir zemberek bir telgraf ekti: Bu karargh, harekt alannda tutulan sava esirlerine gereken taynn datm iin uygun esaslarn saptanmasnda hayli zorluk ekmektedir. Eldeki sava esirleri, tahmin edilen tutsak saysndan ok fazladr; bu nedenle de Blgeden [ABD] daha nce talep edilen tayn saysn ok amaktadr. u anki tayn durumu, hem Harekt Alannda hem de Blgede, ok kritik seviyededir. Sava esirlerine en az tayn seviyesini tutturmak iin gerekli ek istihkak, salam ve eksiksiz bir gereke olmakszn Blgeden elde edilemez. Eldeki sava esirleri iin bu karargh tarafndan deiik istekler yaplmtr yle ki taynlar iin yaplan isteklerin karlanmas iin Savunma Bakanl ile uygun esaslar saptanmtr. Bu kararghtan gelen isteklere cevap olarak SHAEF tarafndan Harekt Alannda tutulan sava esiri saylarn gsteren deiik raporlar yaynlanmtr. Daha sonra, en son SHAEF raporlarn sralyor.8 Telgraf 31 Mays gn Elde 1.890.000 Sava Esiri ve 1.200.000 Silahszlandrlm Alman Kuvveti. Bu kararghta mevcut en iyi bilgiler: Com Zdeki sava esirleri 910.980, Com Z Geici evrilmi Blgelerinde 1.002.422 ve 12.Ordu Grubu blgesinde 965.135, toplam 2.878.537. Ayrca ALMANYA ve AVUSTURYA Silahszlandrlm Alman Kuvvetleri 1.000.000.9 Durum artcyd: Lee, ABD Ordu kamplarnda SHAEFin kabul ettiinden bir milyon daha fazla esir bulunduunu sylyordu. Lee, Esir Kamplar ve DEFlerde 3.878.537 kii olduunu sylerken, SHAEF G3 [Harekt b.Md.] ayn gn, 2 Haziran, iin Eldeki Sava Esiri ve DEF says olarak yalnzca 2.927.614 kiiyi bildiren ilk tabloyu yaynlyordu. Bu tablo Leenin esirleri besleme amacn ortadan kaldryordu; nk kamplarn taynna temel olacak bilgi, SHAEF G3nn verdii say olacakt. Aslnda ayn gnde yaynlanan Alan Merkez Komutanlnn iki raporu arasnda tutsaklarn ortadan kaybolduunu grebiliriz. Alan Merkez Komutanl gnlk raporlarnn sonuncusu, 2 Haziranda elde 2.870.400 sava esiri olduunu sylyor. Yeni haftalk rapor serisinin, ayn gn yaynlanan ilk raporu ise, elde sadece 1.836.000 kii olduunu sylyor. Lee akntya krek ekiyordu: SHAEF basite vicdanl saylar bolamt. 36

ABD Ordusu Alan Merkez Komutanlnn 2 Haziran 1945 tarihli gnlk Sava Esiri raporlarnn sonuncusunda, 6.Ordu tarafndan tutulanlar da dahil olmak zere, sava esiri olarak snflandrlan toplam 2.870.400 tutsak mevcudu grlyor. (ABD Mill Arivleri) 37

ABD Ordusu Merkez Komutanlnn, 2 Haziran 1945 tarihli, Haftalk Sava Esiri raporlarnn ilki, ayn gn yazlan gnlk raporda gsterilen bir milyondan fazla tutsa hesap d tutuyor. (ABD Mill Arivleri) 38

39

Yapaca daha fazla bir ey yoktu. Bir milyon daha az olduunu bildii halde, tayn saysn, SHAEF G3nn kendisine verdii Eldeki tutsak saysna gre hesaplamak zorundayd.10 Bu kayp bir milyon insan, bundan byle, dier sava esirlerinden ayrt etmek iin Kayp Milyon olarak anlacaktr. Bu, taynlarn azaltlmasnn bir yoluydu. Bir dieri, Haziran ve Temmuz aylarnda, SvEs statsndeki esirlerin gizlice DEF durumuna geirilii srasnda, ordu saymanlnn bir takm garip ilemleriydi. USFET saymanlnn, Haziran-Temmuz dneminde tuhaf uygulamalar oldu: Cumartesi gece yars sona eren haftalk dnem kapan bilanosu, bir sonraki haftann al saysyla tam ayn olmas gerekirken, bir saniye sonra balayan yeni hafta bilano says, saymann uygun grd herhangi bir rakamla balyordu. 2 Hazirandan 28 Temmuza kadar, nakledilen ve tahliye olanlarla, son gndeki Elde olan esir says balangtaki Elde olan saysndaki dten 588.533 daha fazlayd.* Bu Gece Yars Vardiyas sradan gzlemciden sahtekrca gizlenmiti; nk USFET tablolar haftalk al deil, sadece kapan bilanosunu ve onu oluturan ilemleri gsteriyordu. Bylece masum izleyici, al bilanosunun gereksiz tekrar yapmamak iin atlandn varsayp, asla doru olmayacak rakamlarla almaya balayacakt; nk yzbinlerce insan, saymanlarn kaprisine gre eklenip kartlyordu. Ancak rakamlar, zenli bir ekilde, grup grup, birok seri iin hafta hafta kontrol edilince, aldatma yavaa belirginleiyordu. Bu insan ikmali oyunu, saymanlarn kafasndan kmad. Hayal tutsak icat etmek iin bir nedenleri yoktu, zaten yapmadlar da. DEF toplam, yeni tutsak gelmedii halde artnca, eldeki sava esirleri, gnderilenlerden daha ok azald; bu da bildirilen tek fireydi. 2 Haziran-28 Temmuz dnemi iinde, eldeki sava esiri says gnderilenlerden daha ok, 586.003 kii kld; ayn dnemde DEF kamplarndaki elde says 588.533 artt. Bu feci SvEs statsnden, felketle e DEF durumuna gei, kastl olarak haftalarca srdrlm; haftalk SvEs ve DEF raporlarnda mantkl dengeyi tutturmak iin, haftalarca titiz bir alma yrtlmtr. SvEs statsnden kaydrlanlarla DEF durumuna kabul edilenler arasndaki tutarszlk sadece % 0,43dr. Bu aldatma ok baarl olmutu. Alman bilim adamlar da dahil olmak zere, btn dnyaya aklanan belgeler, aradan on yedi yl gemesine ramen, kefedilmeden kald. Kala gzle yazl emir olmakszn yaylan bu hareket tarz, meydana gelen lmlerle uraan subaylar, nce artt, sonra yldrd, sonra da tketti. Bu durum, resm Army History of World War II II.Dnya Sava Ordu Tarihinde temiz bir ekilde, st kapal olarak yazlmt. ADSEC [leri Blge], bu dnemde [Mays ba] normal istek yollarnn gerekli malzemeyi salayamayacan ve el konmu stoklarn, ordu kaynaklarndan ancak zel rica ile, o da belirli miktarda elde edilebileceini gayet iyi biliyordu.11 Arazide, sava esirlerinden sorumlu subaylar, -----------------------------------------* Ek 5e baknz. 40

nce normal yollardan istekte bulundular, fakat hayatta kalmalar iin gerekli en az erzakn da ok altnda tayn alabildiler. leri Blge kmal ubesinde grevli Alb. Smithers, 27 Nisanda, Lojistik Bakan Robert Littlejohna zel bir rica mektubu yazd: 15.Ordudan gelen 750 ton bir tarafa, hibir erzak alnmad, zaten bir ey de beklemiyorum. Aldmz beenilen Snf II ve IV [taynlar] tamamen Ordularn gz yummasyla, sempatik ikmalle gelebildi. Sava esirlerinin aknyla, bize gelen isteklere oranla ok yetersiz kald. Bu miktarlar arttrabilmek iin, Komutanlmzda her trl tedbiri almamza ramen, ok az sonu alabildik.12 23 Mays gn, Lojistik Bakan Littlejohn, iyi arkada, Kurmay Bakan Yardmcs, G4 [Lojistik b.Md.] Bob Crawforda, Bu 3.000.000 esiri beslemeye devam edemeyeceimi biliyorum dedi. Gerekli giyecek ve adr gibi kamp malzemesinin de ikmalini yapamayacan belirtti; Savunma Bakanl bunlarn hibirini vermiyordu. Gerekten de, taleplerimin birka onaylanmad. Elde bir yn olan mevcut stoklardaki adrlardan neden vermediini sylemiyor.13 Ayn zamanda SHAEFdeki arkada ABD Ordusunda Tmgeneral olan Ray Barkerdan, sorunu incelemesi iin bir yardmc atanmasn istedi.14 30 Maysta General Barker sorunu ele ald ve Eisenhowern Kurmay Bakan Bedell Smithe, imdi Mttefiklerin elinde ok byk saylara ulaan Sava Esirlerinin ve silahszlandrlm Alman kuvvetlerinin beslenme ve bakm problemi acil hale geldi. dedi.15 Stat deiiklii yaparak sorumluluktan kamann, en gereki subaylarn akllarnda bile, unutulabilir bir hayal rn olduu burada grlyor: Barker, yalnz sava esirlerinin deil, btn tutsaklarn beslenmesinden bahsediyor. Oysa tavsiyesi, onlarn yalnz beslenmesi deil ayn zamanda salverilmeleridir. Ancak bu terhis, Almanya dndaki yeniden yaplanma iin Birlemi Milletlerin igc gereksinimine de imkn vermelidir.16 Bu nedenle E Kurmay Bakanlklarna, ivedi cevap istenen bir telgraf ekilmitir; nk daha nce ekilen mesaja hibir cevap alnamamtr. Ertesi gn Eisenhower imzal bir telgraf Washingtona ngilizlerin, esirlerin yar yarya bllmesi anlamasna uymadklarn bildiriyor ve esir problemine dikkati ekiyordu. Telgrafta ellerinde, olmas gerekenden 935.000, belki de daha fazla Alman bulunduundan ve bunlardan sorumlu olduklarndan yaknlyordu; fakat bir sonraki cmle kendi kendisiyle eliiyordu: ABD onlar iin ortalama 150.000 saysn ngrmt. Telgraf yle bitiyordu: Nakledilmeleri, ok cidd olan durumu ksmen dzeltecektir. Acilen nerilir.17 Eisenhower imzasyla, 4 Haziranda Washingtona gnderilen telgrafta, halen Avrupada tutulan byk saydaki SvEs ve silahszlandrlm dman kuvvetlerinin Erken devrinin bir an evvel ileme konulmas zorunludur deniyordu.18 Bu telgrafn neden ekildiini anlamak zordur. Abilene, Londra ve Washington arasnda yaanan youn telgraf trafiinde bu telgrafn ii nedir bilinmez. Eisenhower daha birka gn ncesinde Bradley, Lee ve Pattonn DEF durumundakileri salvermesine engel olmutur. E Kurmay Bakanlarnn 26 Nisan tarihli mesaj emri, Eisenhowera esir alma veya alnanlar elde 41

tutma emri deil, aksine VE Day (Avrupada Zafer Gn)den sonra, altrmak iin bile olsa, daha baka esir almamas ynndeydi. Yine de Ordu bugnden sonra 2.000.000 DEF ele geirmiti. Washingtona esirlerin salverilmesine izin iin telgraf ekilmesine gerek yoktu, nk Patton zaten yirmi yedi gnde yarm milyon insan serbest brakmt; eer btn ABD Ordusu esirleri Pattonla ayn oranda salvermi olsayd, btn Almanlar, Haziran sonunda gitmi olacaklard. Ancak 2 Hazirana kadar sadece %10u yani 500.000 kii salverilmiti. 8 Eylle kadar da 2.200.000 kii gnderilmiti. Dier (Avrupadaki btn Harekt Alanlarnda Amerikallara teslim olan toplam esirlerin) 3.700.000i19 ise hl kamplarda veya lm, veya ngiliz veya Fransz sorumluluuna devredilmiti. Mareal Montgomery, Amerikallarn yklendikleri muazzam esir saysnn, asker zorunluluktan deil, bo gururdan olduuna inanyordu. Nisan aynda Bradleyin nne btn Almanya, fiilen savunmasz olarak serildii zaman, 12.Ordu Grubunun Ruhr blgesini temizleme harektn durdurdu baz gururlu avclarn skoya avlarnda para hesab yaptklar gibi, esir says anta sayma gibi bir Amerikan saplantsna kendini kaptrd.20 Daha sonra Bradley yle yazacakt: En ivedi grevim [Nisan banda] Ruhr blgesini silip sprmekti. Allahtan, Ruhr emberinde skan hemen btn Almanlar, savamadan teslim oldular. 18 Nisana gelindiinde toplam esir says, istihbaratn tahmininin iki kat olmutu: 317.000. Bu say, Ruslarn Stalingradda esir ald veya bizim Tunusta esir ettiimiz Alman kuvvetinden daha bykt.21 General Patton iin, esir alma sportmence bir olayd; onun iin kitabnda gururla, sava srasnda esir aldklarn sayyor; bar dneminde kuatlanlar ise, saylar milyonlara vard halde, hesaba katmyor.22 Eisenhower, 4 Maysta ek erzak isteinde bulundu.23 Sonra, ikmal gelmek zereyken, Almanyada Asker harekta zarar verecek24 bir karklk olursa, datlmas iin izin istedi. imdiki kritik levazm ann sadece Harekt Alannda deil, ABDdeki btn subaylarn, silah altndaki erlerin ve sivil memurlarn da taynnda %10 kesinti gerektirdiine deindi.25 Dnya Gda Ann sadece orduyu deil, btn ABDni etkiledii kabul ediliyordu. Aslnda hi olmad kadar buday ve msr fazlal vard ve patates retimi de hi olmad kadar yksekti.* Avrupa Lojistik Bakanlnn Nisan raporunda gsterilen, 100 gnlk ihtiyat tayn, gnde 4.000 kaloriden be milyon kii iin yeterliydi.26 Haziran aynda Korgeneral A.E.Grasett tarafndan SHAEF iin yaplan en nemli durum incelemesi, Almanyann batsndaki mevcut gda durumunun kritik olduunu sylyordu. Gene de ithal edilen 630.000 ton budayn gelecek hasada kadar Alman sivillerinin minimum gda gereksinimini karlayaca tahmin ediliyordu.27 Grasettin kafasnda, budayn orada isteneceine ynelik bir phe yoktu. Zaten nceden planland gibi, gelmeye balamt, ve o yaz ngrld gibi gelmeye de devam etti. -----------------------------------------* Blm 2, not 46ya baknz. 42

Taynlarda varsaylan yzde 10 azalma, alktan kvrananlar deil, saflar doyuran bir propaganda lokmas oldu. Tm.Fisher gnlk 4.000 kalorilik ordu tahsislerinde bir azalma grmemiti; Birka gn Bastognedaki dnda, G4 kaytlarnn da gsterdii gibi 28, her zaman bir yn yiyeceimiz oldu. Taynlarda azalma hi duymadm diyordu. Le Havreda 106.Tmen deitirme komutanlnda, 4.000 ABD askerinden sorumlu Alb.Henry C.Settle, O kadar ok yiyeceimiz vard ki, nereye koyacamz bilemiyorduk diye aklad. Sorunumuz onlar piirmedeydi.29 Genel lojistik kaytlar da bireysel deneyimleri doruluyor. Orduda, kamplardaki ala karn, byk bir yiyecek fazlal vard.30 ABD Ordu personeli hesabndaki fazlalk, aslnda Eisenhowern ABD Ordu personeli taynlarnn ksldn sylediine denk gelen srede artmt. Bu dnemde ABD ve yerel (Alman) kaynaklardan gelen gdada % 7 art vard.31 Washingtona gda an bildiren telgraf yamurundan birka gn sonra, sorunu tartmak iin SHAEF Ekonomi Biriminde bir toplant yapld. Ordunun ve Amerikan Kzlhann st dzey temsilcileri, sivil Yer Deitirmi Bireylere (DPs) mevcut Kzlha yiyecek paketlerini nasl ulatracaklarn tartyorlard. SHAEFden Yb.Bailey, SHAEFin ek yiyecek maddesine byk bir ihtiya duymadn, fakat Avrupadaki durumun ka doru zorlaacan syledi. Avrupada 13.000.000 Kzlha yiyecek paketi vard; her biri kii bana bir ay sre iin 500 kalori salayabilirdi. 32 Ek olarak Franszlarda da, genel hesaba katlmayan 1.600.000 paket vard. Avrupann alktan len kitlelerini beslemek iin gdasz kalmak bir yana, ordu Temmuz balarnda ekler ve Almanlar da dahil olmak zere, Avrupallardan yiyecek alyordu; gya bununla esirler beslenecekti. Lojistik Bakanlnn tedarik rakamlarna gre,33 Haziran aynda Ordu, ABDden ve yerel kaynaklardan sava esirleri iin yapt istekten biraz daha fazla gnlk tayn (5.000) kartmt; ancak Temmuz aynda esirlerin hesabnda byk bir gnlk fazlalk grnyordu. Ordu, ABD ve yerel kaynaklardan, Temmuz aynda, esirlere verdiinden 2.500.000 daha fazla tayn teslim almt. Austos aynda bu rakam 3.000.000a kt.34 yerel kaynaklar terimi Almanlardan temin edilen yiyecek anlamndadr; bu da nemli bir ak oluturmaktayd. Bunun sonucunda da, ICRCye gre, mlteciler alktan lyordu.35 Almanyann Fransz igal blgesinde grevli Fransz Yb.Bacque, birliklerinin birinden fkeli bir mesaj ald: Bir Amerikan baskn timi yerel kyllerin 100 koyununa el koymutu. 36 Dileri bakanl, Haziran aynda Savunma Bakanlna dert yanyordu: ekoslovakyada Domazlice ve Hosfounda 100.000 kutu konserve et, tonlarca kurutulmu bezelye ve eker, sr srs ve 700 damzlk at ganimet olarak msadere edilmiti.37 Durum tarafsz bir gzlemci olan Fransz diplomat M.Layeillon tarafndan Parise yle bildirilmiti: Mttefikler [arasnda bulunan yetkililer] Almanyada konulanm birlikleri ikmal iin yaplan isteklere gz yummulardr Bunlar hatr saylr toplamlara ulamtr.38 43

General Littlejohn da yerli [Alman yiyecek] stoklarnn korunmasnn zorunlu ve ok nemli olduunu; k boyunca ve baharda nemli bir ak oluacan sylyordu. Austosta Littlejohn, Leenin Mays aynda sylediinin aynsn tekrar etti: Ordu, evvelce elinde olandan daha az sayda sava esiri bildiriyordu. Neler olup bittiini anlamak iin ordu blgelerine yapt kapsaml bir tren yolculuundan sonra, 27 Austosta Alan Hizmet Kuvvetleri genel komutanlna, durumu uzun bir muhtrayla sundu 39: Ordunun verileri ok hatal, beslenmesi gereken kiilerin doru says, bildirilenden 1.550.000 daha fazladr. Resm istek says olan 3.700.000 ile, bu say 5.250.000i bulmaktadr. diye yazd. Elde tutulan Sava Esirlerinin durumunu ve Sava Alanndan geri dnecek ABD personelinin yerini alacak igc iin, ordu ihtiyalarn incelemek gerekiyordu. Ancak bylece, ABDden tayn talebi iin, yetkili olarak ilem yaplabilirdi. SvEs saysna, silahszlandrlm Almanlara, yer deitirmi bireylere ve sivillere ynelik kesin veriler, sorumlu olan Amerikan Kuvvetlerince toparlanmal ve yaynlanmaldr; ancak o zaman Bakanlmzca hazrlanan tayn istekleri yrrle konabilir. Bizim sorumluluumuzun eksiksiz aklanmas da bunun iinde olmaldr. diye iddetle tavsiye ediyordu. Amerikan blgesindeki 960.000 Yer Deitirmi Birey, Sivil ler depolarndan desteklenen yerli stoklardan besleniyordu, [bunlar da zaten ksmen yerel ikmalden karlanyordu].40 Littlejohn sadece Almanyadaki aktan endiesini belirtiyor; orduda, Blgede veya dnyada, tahmin edilen veya halen var olan bir aktan sz etmiyordu. Ordunun elinde o kadar ok yiyecek vard ki, ngilterede bir depo dolusu malzeme levazm listesinden kazara dlnce, ayda farkna varlmamt.41 Avrupadaki ordu taynlarnda yaklak %6lk srekli fazlalk, bolluk iinde alktan len kamplardaki 800.000 kiiyi 100 gn hayatta tutmaya yeterli gda (fazladan gnde 1.300 kalori) salard. Esirlere yiyecek ulatrma yolundaki engel hl, tayna balama rakamlarndaki hatayd. Bunu dzeltmeye alan Leenin 2 Haziran tarihli azarlamasnda da buna dikkat ekilmiti. Littlejohnun kararl, iyi kaleme alnm, ivedi notunda bir kere daha, rakamlar dzelterek sorunun giderilmesi neriliyordu. Austosta da, Haziranda olduu gibi, bu yksek dzeyde gayretin kamplardaki tayna balama sorunu zerinde bir etkisi olmad. lm oran yeni yaplandrlan DEFlerde 8 Eyllden sonra da artmaya devam etti. Kamplarn sefaleti, ordunun yksek kademesini kirleten moral sefaletten ileri geliyordu. Bu subaylar tutsaklar o kadar kmsyorlard ki, herhalde kendilerini sulanmaktan kurtarmak iin, kayg iinde notlarn yazarken,42 emirleri altndakiler en az alt olayda Alman sivillerin kamptaki esirlere yiyecek getirmelerine kar kmlard.43 Tm.Fishere, 1945 yaznda Frankfurt yaknndaki kamplarda, kocalarna yemek getirmek iin izin isteyen birok kadn, geri evrildiklerini sylemilerdi. Rheinbergde, kampa yemek getirmek iin izin alabilen tek sivil, on yandaki Herbert Thelendi. Dietersheimda, Franszlar tarafndan 1945de 44

devralnan ABD Ordu kampndaki, alktan lmek zere olan esirlere o zaman bol olan yerel kaynaklardan hibir takviye yaplmamt.44 Btn ABD kamplarn kapsayan en kt etkili yasak, Kzlha yiyecek paketlerinin sava esirlerine gnderilmesine kar kan Savunma Bakanlnn tutumu oldu.45 Bu yasak, Avrupadaki kamplarda bulunan sava esirlerine, ABDdeki Alman tutsaklarn yapmak istedikleri giysi ve yiyecek balarn da kapsayacak ekilde geniletildi. Maliye Bakan Frederick M.Vinson, ABDdeki Almanlarn, Kzlhaa yapacaklar herhangi bir ban Avrupa esir kamplarna gnderilmesinin belirtilmesini yasaklad.46 Postann reddedilmesi hayatn reddedilmesiydi. Ayn ey, sava srasnda, Almanlarn elindeki Mttefik esirler, yiyeceklerinin ounu Kzlhadan posta yoluyla alrken de olmutu. Kzlhan deiik lkelerden toplad fazlalk yiyecek paketlerine SHAEF elkoymutu.47 Ne olursa olsun, Ordu, Alman kaynaklarndan DEF kamplarndaki insanlar iin salanacak yiyecek miktarna bir kstlama getirmiti. Bu insanlar gnlk, almayanlar iin 1.150 kalori, alanlar iin ise 1.850 kalorilik gda alabilirlerdi.48 Bu onlar, zellikle barnak ve temiz su yokluu gz nne alnrsa, olduka ksa zamanda lme mahkm etmekti. Almanyadaki mal darl, ksmen dsatm iin retimin engellenmesinden oluuyordu; bu ksa zamanda yeniden kurulabilirdi: 8 Maysta Almanyann retim kapasitesinin %75i, hl alr durumdayd. Darln bir ksm, ok sayda olas iinin tutsak edilmesi veya lmesindendi. Gelen ekinin ilenmesi iin gerekli kmr yoktu; nakliye ve tarla ileri iin de durum aynyd. ok daha fazla tahrip olmu ve nfusu kalabalk olan ngiliz blgesinde, Alman buday ve avdar mahsul artc bir ekilde yksek oranda, normalin %70i zerinde geliyordu; nk ngilizler, hasatta yardm etmeleri iin Barleycorn Harekt ile tutsaklar sratle serbest brakmlard.49 4 Austosta, ABD kamplarnda halen elde tutulan esirler, lm, nakil ve serbest brakma nedeniyle, toplam tutsaklarn ancak %50si kadar kaldnda, Eisenhower imzal tek bir cmlelik emir, btn sava esirlerini mmkn olan en kt artlara mahkm etti. Derhal geerli olmak zere, Almanyadaki ABD igal blgesinde, ABD sorumluluunda tutulan btn Alman kuvvetleri unsurlar, SvEs statsnde deil, silahszlandrlm dman kuvvetleri olarak saylacaklardr.50 Hibir gereke verilmemitir. Artk DEF durumunda kabul edilen sava esirleri iin, lm oran birka hafta iinde drt kat artmtr; 8 Eylle kadar haftalk yzde 0,2den, haftalk yzde 0,8e kmtr.51 Eisenhower Almanlarn yararsz direniine, hayatlarn boa harcadklar iin zlmt. imdi ise, Almanlar sava srasnda ldklerinden ok daha abuk lyordu. Kuzeybat Avrupada, Haziran 1941den Nisan 1945e kadar olan btn arpmalarda ldrlenlerden en az 10 misli daha fazla Alman, Fransz ve Amerikan kamplarnda ld.52 Berbat bir kaytszlk, aa doru, gvenlik personeline ve hatta kamplara atanm asker doktorlara kadar yayld. Bir yn fazla gda 45

kullanlmadan dururken, 4.000 kalorili subaylar, lm detaylarn incelemek zere kamplar geziyordu. Aratrmann genel raporunda, doktorlar, lm nedenlerini ac veren bir kesinlikle belirttiler; halbuki birok vakada bu sonular ancak, alktan len, ar kokular yayan, tehlikeli bedenler zerinde yaplacak otopsiyle belirlenebilirdi. 53 lm says toplamlar dnda, herhangi bir acma, hakaret veya korku notu iermeyen bu raporlar tutarl ayrntlaryla bir gereklik gstermektedir. Doktorlar artlardan sorumlu deillerdi; sadece etkileri iren ayrntlarna kadar inceliyorlard. Mays ay boyunca 80.583 kiinin bulunduu kamplardaki vizitelerden toplanan Vincent Anjini, Uyuz, dieti iltihab gibi zel belirtilerin, yaayanlardaki orann kaydettiler. Ren nehri boyunca uzanan kamplarda, 1 Mays ile 15 Haziran arasnda, Asker Doktorlar, hayatlarnda imdiye kadar grdklerinden 80 defa daha yksek olan, korkun bir lm oran kaydettiler. Verimli bir ekilde, lm nedenlerini, u kadar dizanteri ve ishalden, u kadar tifo, tetanoz, septisemi, hepsi ortaadan beri grlmemi oranlarda, saptadlar. Tbb terimler bile tank olduklar felketle zorlanmt: insanlar ar zayflamadan veya yorgunluktan ld diye rapor verilmiti. Balca ldrc, ishal ve dizanteri (ayn grup gibi kabul edilmi), kalp hastal ve akcier iltihab idi. Bu doktorlarn hazrlad aratrmann gsterdii gibi, dorudan kt hava artlarna, ar kalabala ve salk nlemlerinin olmamasna balanabilecek dier nedenler de nemli ldrc etkenlerdi.54 ETO doktorlar, esirlerin yalnz yzde 9,7 ile 15 kadarnn, ar zayflk ve vcudun susuz kalmas ve bitkinlik gibi gda eksikliine aka bal nedenlerden ldklerini saptadlar. Dierleri, phesiz alkla daha da arlaan kt artlara maruz kalmaktan hastalanp lmlerdi. Raporun dikkat ektii gibi, Bu verileri deerlendirirken, tutsaklarn ya gruplarn da gz nne almak gerekir. Yalar on drtten(14), ellinin(50) epey stne kadar uzanyordu. ou bitkin bir durumda yakalanmt. Dierleri zaten hastanede yatan hastalard. Kt hava artlarna maruz kalma, kamplarn ar kalabal ve gda ve temizlik eksiklii, bunlarn hepsi bu yksek oranlarda rol oynad.55 Aratrmay yapan doktorlar, Gen Heinz T. gibi eski hastalarn hasta yataklarndan alndklarn ve hasta hasta, yar plak, dikenli tel kafeslerine, amur iinde uyumaya gnderilirken, ayn hastanelerde binlerce yatan bo durduunu bildikleri halde gayet sakindi.56 Bu szde hastanelerin 57 rakamlarna bakarken, ETO aratrma doktorlar, birok hastalk iin oranlar kaydettiler, fakat bitkinlik veya beslenme bozukluu ile ilgili hibir ey yazmadlar. Yaygn grlenler, bu szde kabullerin yzde 85ini oluturan, solunum yollar hastalklar, ishal ve dizanteri idi. Bunlar alktan ok, pislik ve kt hava artlarndan oluyordu. Bu veriler, hatrlanmaldr ki, DEFlerden deil, esir kamplarndan alnmtr. 1 Mays gibi erken bir tarihte, grnte iyi baklan sava esirleri, ylda yzde 30 gibi bir oranda kendilerini ldren artlara daha o zaman maruz kalmlard.58 DEFlerdeki lm nedenleri iin yaplm bir 46

aratrma izine rastlanmamtr; fakat sa kalanlarn tanklndan, koullarn, ETO Tbb Aratrmasyla belirlenen SvEs kamplaryla ayn olduu aktr; sadece beslenme ynnden daha da beterdiler.59 Doktorlar, veciz olarak Bu kamplardaki durum, dier komutanlklardaki evrilmi blgelerle zgn olarak ayndr.60 diye not dmlerdi. Dier subaylar tuzaklarnda lmekte olan tutsaklara umursamazlkla baktlar. leri Blge Merkez Komutan, geri zekl General Hollar, 20 Maystaki bir toplantda Sava Esirleri Geici evrilmi Blgelerindeki durumu tartt. Toplanty, 106. Tmenden gelen raporlarn ilerleme gsterdii bilgisiyle at. Toplam doluluk, bugnn raporlarna gre, boaltma, serbest brakma, kayplar, vb ile 25.000 kadar decek61 Ancak, daha sonra kendi Merkez Komutanl makamnca ayn gn iin verilen raporlarda ne serbest brakma, ne boaltma grnyordu; sadece Franszlara en ok 1.374 kiinin nakli vard.62 Merkez Komutanl raporlar o kadar yarm yamalak yaplmt ki, Hollarn belirttii dn olup olmad belli deildi; fakat 27-30 Mays aras drt gnde, Hollarn belirttii sayda hibir d olmad. Hollarn yapt ayn toplantda, ayn 27sinde Rheinbergdeki definler, herhalde 26snda lenler iin 10, Sinzigde 32, Bingende 24 olarak bildirilmitir (yllk defin oran* yzde 6,7 ile yzde 27 aras). Defin terimi zel olarak toplu mezarlara gmmeyi perdelemek iin kullanlm olabilir;63 nk Merkez komutanl raporlarnda SvEs lm saylar farkldr. Bunlar 25-26 Mays iin, Alan Merkez Komutanl raporlarnn hangisine inandnza bal olarak, 0 veya 191dir. Raporda her iki rakam da yazl: fakat Hollarn toplantsnda sunulan definlerin toplam says 66. Ayrca, Hollarn Merkez Komutanl makamndan verilen raporlarda 26 Mays iin evvelce verilen 156 says, hemen sonra sadece 60 olarak dzeltilmitir. Bu karmakark lm saylar iin General Hollarn tek yorumu, Sinzigin son birka gnde Piskolojik [metinde aynen] Sava Bltenlerini alp almadn merak ediyorum. Bir bakar msnz? kmalin lmcl yokluundan sorumlu bir albaya, Dnk toplantdan bugne kalan nemli bir konu var myd G4? diye sordu. Ve Alb.Lockett Bir ey yok Komutanm. diye cevap verdi. Soruna gsterilen zen, Alb.Stedmanla General Hollarn karlkl grmelerinde fark edilebilir. Stedman 106.Tmene verilen, btn esir gruplarnn serbest braklmas emrinin, hemen tm sava esirlerini kapsadn fark etmiti. Tmeni bataa sokmuyor muyuz? diye sordu. General Hollar, Stedmann ne sorduunu bile fark etmemiti; nk 106.Tmenin, gruplarn tanm iin uyarld cevabn verdi. Grnrde, hemen btn esirlerin braklmas emrini verdiinin farknda deildi. Sonra da ekledi: Onlar bataa sokmadan nce, makinalar ayaa kaldrmalarn isterim. Bu szlere, Alb.Viney, byk sayda sivil de var ellerinde diye ekleme yapt. Hollar, onlar hakknda emir gelir gelmez boaltlacaklar, -----------------------------------------* Ylk oran, okurun dier istatistiklerle karlatrabilmesi iin byle verilmitir.
(Tek bir gn rakam normalde bir yl tahmini iin gereki olamaz.)

47

dedi. Onlar hakkndaki emir hi yazlmad veya baka bir uygulama yaplmad; nk Temmuz ve Austos aylarnda, Franszlar onlar devralmaya baladnda, bu kamplarda hl, ilerinde kadn ve ocuklarn da bulunduu siviller bulunuyordu. Bu karmaann iinde, Hollar statkonun korunmas iin sk bastryordu. Tm.R.H.Burbage, Charles von Luttichaunun tutulduu kampla ilgili yle yazyor: Salk Bakan ile Koruyucu Tp Amiri, dn Remagen PWTE [Sava Esirleri Geici evrilmi Blgesi]ne yaptklar iki(2) gnlk denetlemeden dndler. ok sayda tutsan derin siperlerde yatt ve gnlerdir viziteye veya yemek yemee kmadklar anlald. Rapor, planlanan fakat uygulanmayan tedbirleri sralyor.64 Kamplardaki tahribat sylentileri orduda yaylnca, herkes olduunca uzak durmak istedi. Salk astsubay teknisyen avu olan B.K.Zobrist, Arkada, bu kamplardan kt kokular geliyor dedi. Bunlardan olduunca uzak durmamz sylendi, nk ok kt dzenlenmiler ve ikmal eksiklikleri var.65 VE Day (Avrupada Zafer Gn)den sonra SHAEFin dayatt sansr, arpmalar srasndakinden daha skyd. New York Times bu tutuma iddetle kar kyordu, 27 Mays baksnda ba sayfada unlar vard: Amerikan halk, bilmeye hakk olduu eylerden yoksun braklyor. yle anlalyor ki, savaacak dman kalmad iin, yksek rtbeli subaylar, vakitlerinin byk ksmn, sava muhabirlerinin hareketlerini ve etkinliklerini snrlamak iin ynergeler yazmaya harcyorlar. Eisenhower bu hususta olduka akt. Amerikan gazete editrleriyle yapt bir toplantda, Kararghma akredite muhabirleri her zaman yarkurmay subaym gibi grdm. demiti.66 Bu iyi gazetecilik deildi, dedi, Kanadal sava muhabiri Charles Lynch. Hi gazetecilik deildi.67 Mays sonuna kadar, ABD kamplarnda, atom bombasndan Hiroimada lenlerden daha fazlas, ld. Basna bir kelime aksetmedi.

48

6
Yardma Geit Yok
ABD Ynetimi, Amerikann Cenevre Szlemesi ykmllklerine dorudan kar koyarak, Uluslararas Kzlha Komitesinin kamplara girip sava esirleriyle grmesine izin vermeyi reddetti. ICRC Anlamaya gre, sava esirlerini kamplarda ziyaret edebilir ve sonra Tutan Kuvvet ve Koruyucu Kuvvete gizlice bilgi verebilir. Savan sonuna doru, Alman ynetimi dalmaya balad zaman ABD, svire Ynetimine, Koruyucu Kuvvet roln Almanlardan devralmas iin yetki verdi;1 bylece grnte, savatan sonra ICRC kamplar ziyaret etmeye devam edebilecek ve svire ynetimine rapor verecekti. Durdurulmas gereken buydu. Bunu yapma olanann doduu ilk gn 8 Mays, VE Day, Alman ynetiminin ortadan kaldrld gn oldu. Dileri Bakanlnn, Washingtondaki svire temsilcisine, hkmetinin Koruyucu Kuvvet grevinden affedildiini bildiren notu,2 8 Mays tarihini tayordu. Bu i kotarlnca, Dileri Bakanl ICRCye, artk bilgi verilecek bir Koruyucu Kuvvet olmadna gre, ziyaretlere devamn da anlamsz olduunu iletti. Savan bitiminden sadece birka gn sonra Marshall, Eisenhowera artk Alman karlarn gzetecek bir Koruyucu Kuvvet kalmad sinyalini verdi. Bunun iin Alman esirlerle ilgili bir konunun iletilmesi diye bir ey olamazd.3 Bu tella Dileri Bakanl, svire ynetiminin ICRCnin rapor verdii Koruyucu Kuvvet olduunu grmezlikten gelmiti. Alman ynetiminin ortadan kalkmas, Koruyucu Kuvvetin roln daha az deil, daha ok gerekli hale getirmiti, fakat Dileri Bakanl buna aldrmad. Franszlar zora sokan ABD-ngiliz istekleri, Fransz ynetiminin sava tazminat olarak kendilerine devredilen esirler iin Cenevre Szlemesine uymas gibi durumlara da aldran yoktu. Dileri Bakanl bir taraftan Cenevre Szlemesini tamamen gz ard ederken, dier taraftan svirelilere, dalga geer gibi, esirlere Cenevre Szlemesi hkmlerine uygun4 49

davranmaya devam edeceklerini bildirmiti. Szlemeyi dlarken kabul eden bu elikili davran, ICRCyi ve svire ynetimini Szleme konusunda aldatan Dileri ve Savunma Bakanlklarnn, 1945le 1946 balarndaki kendine zg davranlaryd. Bu hareket tarz, Almanlar iin feci sonular dourdu. Tutsaklar, tarafsz gzlemcilerle ba baa, neler olup bittiini anlatma haklarn kaybetmilerdi.5 Mttefik esirler salnnca, Alman tutsaklar iin tek koruyucu olarak, Mttefik komutanlarn insaf ve Bat Kamuoyu kalmt. Dileri ve Savunma Bakanlklaryla SHAEF, bu kamuoyu basksnn cidd tehlike olduunu bildikleri iin, sratle ve gizlice bunu yok etme yoluna gittiler. Almanyadan gelen batl raporlarna iddetli sansr ve saptrma uyguland. SvEs ve DEF kamplar yllarca, kurbanlar dnda herkese gizli kald. svirenin devre d braklmasyla kaybolan dier bir nemli hak da, postayd. Tutsaklarn yeterli gda elde etmek iin tek anslar ve kendilerinden haber verme ve evden haber alma haklar da kaybolmutu.6 Kamplardan dar, tarafsz gzlemcilere hibir haber szmad; kamplardan ieri ok az yardm girebildi. ICRCnin grevden alnmasna Mttefik tarafnda tek nemli protesto, Kanada Babakan William Lyon Mackenzie Kingden geldi. Mays aynda San Franciscoda Birlemi Milletler kurulu konferansnda, Anthony Edenla tartmalardan sonra, Londraya Dileri Bakanlna yazl olarak itiraz etti; svirelilerin Koruyucu Kuvvet rolnden alnmasn istemiyordu. Kinge gre Uzlamada kesin olarak kabul edilen, sava esirlerinin her zaman iin, yaknma ve aratrma iin bavurabilecekleri bir Koruyucu Kuvvetin olmasdr. Tutan Kuvvet iin de, esirlerle megul olacak tarafsz bir temsilcinin bulunmas bir avantajdr Tutan Kuvvetin, hakem olan temsilciyi ktye kullanmamas iin de temiz bir gemiinin olmas gerekir. Dileri Bakanlna svirenin, Alman sava esirleri ve Kanadada gzaltna alnanlarn refahyla, bir Alman ynetimi oluana kadar ilgilenmeye devam etmesini istediini syledi. Eer svireliler bununla ilgilenmezlerse, yetkiliyi zel grevlendirerek resm olmayan bir ekilde incelemeyi srdrebilirlerdi. Ayrca ekleyebilirim ki, svire Ynetimi insan yardm faaliyetlerinde bitmez tkenmez ilgisini her zaman gstermi; temsilcileri, gemi anlamazlk yllar boyunca da birok lkede insancl grevlerini srdrmtr. Bu ynyle, Kanada ynetimi, bu istei svire hkmetine iletmesi iin zendirilmitir.7 diye bitirdi. ngilizler, zeki smrgeciyi abucak susturdular ve sabrla SSCB, ngiliz, ABD ve geici Fransz ynetimlerinin hepsinin, Alman ynetiminin ortadan kaldrlmasnda anlatklarn anlattlar. Sava esirlerinin karlarnn svire tarafndan geici olarak temsili gibi bir ak kap brakmak tehlikeli olurdu. Kimin iindi bu tehlike? Tabii ki Fransz ve ABD ynetimleri iin. Londrada Dileri Bakanlnda, arbal ltfuyla, W.St.C.H.Roberts, Esquire*, C.M.G., M.C., Almanyaya kar izlenecek politikada ne varsa, Alman -----------------------------------------* Adl grevliler veya yksek rtbeli memurlar iien kullanlan bir lakap (.n.) 50

ynetiminin, bir delie dm gibi, yok olmasna bal olduunu belirtti. Bu fikir, ngiliz, SSCB, Fransz ve ABD ynetimlerinin, Alman hkmetinin sahip olduu btn gleri de iine alan yetkileriyle birlikte devralmasn gerektiriyordu. FOya (Foreign Office Dileri Bakanl) gre, herhangi bir grev tutarszl, yasal dzenlemeye zarar verecektir. Grdnz gibi bu gerekeler genel anlamdadr ve Alman sava esirlerinin karlar kadar dier Alman karlarn da koruma amaldr. Kat gerein stnde uurulan Foreign Offce balonu, Kanadallarn, bu Almanlarn, dmanlar tarafndan kendilerinin yapacandan daha iyi korunacana inanaca zerine kurulmutu. W.St.C.H.Roberts, kurbanlarn koruyucularnn kaldrlmasnn, kurbanlarn hayrna olaca kavramn ileri srdnn herhalde farknda deildi. Rheinberg ve Thorede tutsaklara neler yapldn grmek, bu yasalara titizlikle uyma emrinin, Almanlar deil Amerikal ve Franszlar korumak zere, alayc bir biimde ele alndna hi phe brakmaz. Roberts, Mackenzie Kingle bir eyi de tartmay ihmal etmitir: ICRCnin ABD kamplarndan Franszlara nakledilen tutsaklara yaplan ziyaret raporlarn almakta srar eden ABD ynetiminin, Koruyucu Kuvvet rolne soyunmas gibi bir garip durum. stelik bu durum Alman ynetiminin iindeki tehlikeli alevi de canl tutuyordu. Robertsn mektubunun alayc ifadesi, birka ay iinde, ngiliz Avam Kamarasnda Dileri Mstearnn aklamasyla ortaya konmutu: Almanya bir devlet olarak sona ermemitir, sadece Almanya yksek otoritesinin kullanm Mttefik Kuvvetler tarafndan stlenilmitir. Majestelerinin Hkmeti, Cenevre Szlemesinin standartlarnn, mevcut artlarda uygulanabildii kadaryla, Alman esirlere uygulanmasna devamn doru olduunu dnmektedir.8 Szlemenin etrefilli maskaralklarna ramen, ngiliz ve Kanadallar, Kanada veya ngilterede tutulan hemen tm Almanlara, SvEs statsn uyguladlar. Amerikallar, ABD, ngiltere ve talyada tuttuklar az sayda esire, Kzlha ziyareti hakk tanmadlar; fakat genelde bu tutsaklara iyi davrandlar. ICRCnin sorusuna, ABD, esirlere davranlarn Szlemeye sk ballkla srdrmekten baka bir dnceleri olmad eklinde cevap verdi.9 Yuvarlak konumalar, sivil Almanlara yardm gitmesini nleyecek ekilde devam etti. ICRC iki arada bir derede kalmt: tutsaklara davrana veya Koruyucu Kuvvetin bulunmamasna genel bir protesto yaparsa, Mttefikler sava esirleri veya sivillere baka yerde yardm etmelerini yasaklayarak misilleme yapabilirdi. ICRC bu yzden kendini zel protestolarla snrlad; bylece Mttefikler bunu grmezden gelebiliyorlard.10 ubat 1946ya gelindiinde, ABD Blgesindeki Alman ocuklarna ve hastalara yardm getiren ICRC ve dier yardm kurulular hl ABD tarafndan engelleniyordu.11 Asker Basavclk Uluslararas Hukuk Biriminden Alb.Charles Fairmane gre, ABD Savunma Bakanl, Alman Silahl Kuvvetlerinin kaytsz artsz teslim olmasna ve Alman ynetiminin ortadan kaldrlmasna ramen, Cenevre Szlemesinin hl uygulanabilir olmas teorisini desteklemektedir. Ancak Fairman tatmin olmamt. Dier 51

taraftan Savunma Bakanl Szlemenin baz artlarn yok sayan eylemlere onay verdi. SvEsnin beslenmesi, tabii ki slerdeki birliklerin taynyla nicelik ve nitelik ynnden ayn olmayacaktr. Fairman (=Adil adam) en azndan yazd mektupta isminin hakkn verdi. Etkili bir ekilde Madde 15 ile bitirdi: Alman milleti siviller, silahszlandrlm Alman birlikleri, SvEs imdi Mttefik milletlerin elindedir. Kendilerine adil, akll ve tutarl bir plana gre davranlmaldr. Bu birimin, bandan beri kabul ettii gibi, Cenevre Szlemesinin btn artlar bu yeni duruma uygulanamayacaksa, gene de bizim kontrol sistemimiz mantkl ve adil olmaldr. u andaki hukuksal durum o kadar kark hale gelmitir ki, birimimize gr iin ynlendirilen sorunlara salkl bir neride bulunmak zordur. Bu nedenle, btn sorun tekrar gzden geirilmeli ve alnacak tedbirler aklc, adil ve kalc bir ynteme dayanmaldr.12 Kimse Fairmani ciddiye almad. O ilkbaharda saylar 2.000.000u bulan Fransz, Amerikan, ngiliz ve Kanadal tutsaklar, hrriyete giden yolda Alman tel rglerini terk ederken, Kzlha onlar karlyordu. Ellerinde sviredeki depolarda bekleyen milyonlarca yiyecek paketi arasndan alnm taynlar vard. Dnen esirler, kamplara gnderilen yiyecek paketleriyle hayatlarn kurtaran Kzlhaa teekkr ettiler. Almanlardan gnde yaklak 1.500 kalori almlard. Hayat kurtaran dier 2.000 de postayla, genelde Fransa, Kanada ve ABDden gelmiti. Fransz aileler, yllarca kendi gdalarndan kestiklerini, Almanyada tutuklu 1.500.000 askerine postalamt. Bu yiyecek paketlerinin retimi ABDde Nisan 1945de durdu, fakat yaklak 10.000.000u ABDden Avrupaya doru yoldayd.13 Kzlhan etkinlii bir tek rakamla kantlanmt: Amerikan Kzlhann Mays 1945deki haber bltenine gre, tutsak olan insanlarn %95ten fazlas sa salim evlerine dnyordu.14 Hepsi salklyd, tabii yalnz yiyecek paketleri deil, ayn zamanda postayla gvenli bir ekilde gelen giyecek ve ilalar sayesinde. Dier yardm kurulular, YMCA, Unitarianlar, eitli kilise gruplar ve Amerikan Dostlar Hizmet Komitesi (Quakers) gibileri, hepsi de Almanyaya ekipler gndermeye urayorlard. ngiltere, Fransa ve Kanadadan, ngiliz Dostlar ve mill Kzlha Dernekleri, imdiye kadar hepsinin Almanyadaki kendi blgelerinde gzlemcileri ve sivillere yardm eden iileri vard. Fakat ABD Ordusu Amerikan yardm ekiplerinin, Amerikan blgesine giremeyeceklerini bildirmiti.15 Daha nceden Avrupaya gelmi ve Fransa, talya veya Belikada almakta olan ABD ekipleri, birden, evvelce ABD Ordusundan satn aldklar benzin veya ara lastiklerini almaya artk izin verilmediini grdler; oysa btn sava srasnda bu satlar yaplyordu.16 Almanyadaki ABD blgesi, Aralk 1945e kadar btn yardm malzemesine kapatlmt. Bu tarihten sonra hafif bir dzelme grld.17 Bu hareket tarznn sorgulanmasna cevap olarak ABD Ordusu, yardm kurulularna, ABD blgesindeki Alman sivillere yardm ulatrma grevini 52

kendilerinin yklendiini bildirdi. Tutsaklara yardm sorununun ortaya kmasna izin verilmedi; zaten yardm kurulularnn hibirinin durumu renmesine izin verilmemiti. Ordu, gelecekte ordu destekli bir yardm kuruluunun, Almanyada almaya yetkili Yardm Kurulular Konseyi (CRALOG)nin bu grevi yapacan bildirdi. imdilik bu ii tek bana ordu srdrecek, Birlemi Milletler Yardm ve yiletirme Kurumu (UNNRA) grev yapmaya balaynca brakacakt. Ne CRALOG ne de UNNRA, 1945 yl iinde Alman sivillere bir yardmda bulunamad. UNNRA zaten tamamen ordu kontrolnde, ABD Ordusunun bir kuruluu gibi alyordu. ABD Savunma Bakanl 4 Mays 1945de ABD elindeki btn Alman sava esirlerine posta geli ve gidiini yasaklamt.18 Temmuz aynda Uluslararas Kzlha Komitesi, durumu dzeltmek iin bir plan nerdiinde19 reddedildi. Kzlha Almanyadaki Mttefik esirlerine yiyecek gnderirken, ABD kamplarna gndermesi yasakland zaman, ngilizler Temmuz-Austosta posta iletiimini yeniden at.20 Cenevrede ICRC, nceleri Nazizmin demokrasilerin baarsyla ykldnda, Avrupadaki btn sava esirlerinin durumunun dzeleceine inand.21 Merkez Avrupada, zellikle Almanyadaki milyonlarca evsiz erkek, kadn ve ocuklara yardm iin el uzatmaya kalktlar. Gelecein ilk uursuz iareti, garip bir ekilde Kuzey Amerikadan geldi. Delegeler, Mttefik esirler serbest kalr kalmaz, Alman sava esirlerinin taynlarnn kesildiini haber verdiler.22 Daha sonra Mays sonu veya Haziran banda, Uluslararas Kzlha Komitesi, sviredeki depolarnda bekleyen 100.000 tondan fazla yiyecekten, iki yk trenini ykledi.23 Bu trenleri, sava srasnda Alman ynetimince saptanm normal yoldan, her ikisi de Amerikan blgesinde kalan Mannheima birini, dierini de Augsburga gnderdi. Trenler son duraklarna vardklarnda, beraber giden grevlilere, ABD ordu subaylar, depolarn dolu olduunu ve trenlerin geri gitmesi gerektiini sylediler. Trenler dolu olarak svireye dnd. akna dnen Uluslararas Kzlha Komite Bakan Huber, aratrmaya balad. Uzun bir aratrmadan sonra, Austos aynda, Dileri Bakanlna, belki de Kzlhan bir byk gce ilettii en aalayc mektubu yazd. Durumu hesaba katarak, dikkat ekecek kadar hogrl bir ifade kullanmt. Huber, SHAEFin emriyle 1945 baharnda dolu olarak svireye geri gnderilen Kzlha yiyecek trenlerinden bahsetti. Huber yle dedi: Avrupadaki dmanlklar sona erdiinde, Uluslararas Kzlha Komitesi, her gruptan sava esirlerinin durumlarn dzeltmek iin her gayreti gsterdi. Mttefik Ordular tarafndan kurtarldktan sonra, hepsinin konumlar eski-sava esiri olmutu. Bu artlardan oluacak zorluklar nceden grerek, Komitemiz eski-esirlerin skntlarn mmkn olduu kadar azaltmak iin, Mttefik asker yetkililerle bir yardm plan yapmak istedi. Byk lde yardm getirirken, ayn zamanda svire ve dier lkelerde birikmi stoklar eritmenin aklc bir yolu olduunu gsterecekti. [Uluslararas Kzlhan, yer deitirmi Birlemi Milletler bireylerine 53

 hibiri Alman deildi - yardm iin yapt giriimlere, SHAEFin nasl zorluk kardn anlatt.] Bu arada, toplanma blgeleri ve Yer Deitirmi Birey kamplarnda grevli Mttefik subaylaryla yaplan birok grme, Almanyadaki tbb grevlerdeki temsilcilerimizden gelen raporlar ve zellikle kamplardan bizzat bize dorudan ulaan istekler, Almanyadaki yzbinlerce deilse de onbinlerce yer deitirmi bireyin acil yardm ihtiyacna ahitlik etmektedir. Btn bunlardan, Mttefik ordularnn yetkili birimlerinin, ngiliz-Amerikan merkez ofisine yapt isteklerin, yaygn gereksinimlerle orantl olmad sonucuna varyoruz. Bunun sonucunda, Uluslararas Komitenin insancl grevi itibarsz hale gelme tehlikesiyle kar karyadr.* Bize teslim edilen yardm kaynaklarnn uygun kullanm sorumluluumuz, siparilerin yerine getirilmesindeki kstlamalarla badamamaktadr. Bu da, gerekli grdmz yardm salamada bizi gsz brakmaktadr. Resm isteklerimiz ya hi karlanmad, ya da ok gecikmeli olarak geldi. Almanyadaki Mttefik ordular tarafndan sz verildii varsaylan, fakat bize hibir zaman verilmeyenler yerine, kendi trenlerimizle Almanyada datm yaptk. Daha sonra, deiik var yerlerindeki teslim alacak kiilerin, bu gnderilerin datm iin zel bilgilendirilmediklerini grdk. Depolar dolu olduu zaman da, trenlerimiz geri evrildi. Dolup taan depolar, nceki isteklerin datmnn srncemede kaldnn pozitif kantyd. (Mannheim ve Augsburgda yaanan olaylar)**. ngiliz-Amerikan depolarndaki Mttefik yetkililerin dzeni, bu stoklarn ve ulam imknlarnn salayabileceklerine oranla, dzelme salanmasnda baarsz kald. Pratik deneyimler gsterdi ki, igal ordusunun normal ihtiyalar, ayrca ulamn bozulmasyla oluan genel gda a sonucu, [ordular] Alman topraklarnda yaayan Baltkl, Bulgar, Macar, talyan, Romen ve vatanszlara en dk tayn bile ayramadlar. Bylece, yukarda belirtilen artlarn bize seenek brakmadn, ynetimlere ve ilgili Kzlha derneklerine etraflca belirterek, yakn geleceimiz iin byk kayg duyduumuzu iletiriz. Hemen kullanlabilir durumda ve byk miktarlarda yardm kaynamz dururken ve Almanyadaki, birok yer deitirmi birey kamplarnn giderek byyen kt durumunu bilerek, pasif bir ekilde beklemek kurumumuzun gelenekleriyle uyumaz.24 Dileri Bakanlndan Albert E.Clattenburg, Huberin mektubunun orduya yorumsuz aktarlmasn nerdi. Aylarca sonra, Hubere, yanl bilgi -----------------------------------------* Almanyann bir ksmndaki genel kan, SvEs veya sivillere Kzlhan hibir ey
yapamayacayd. (Yazarn, 1945de Almanyadaki bir kampn yaknnda yaam Peter Hoffmanla 1988de yapt sylei. Profesr Hoffman halen Montrealde yayor.) Huber bu olaylarn bu ehirlerde meydana geldiini belirtiyor.

**

54

ve kaamaklarla dolu bir cevap, Washingtona geldi. Eisenhower imzal mektup, Kasm aynda Genelkurmay Bakanlna, Ordunun Amerikan ve ngiliz Kzlha ile yapt anlamann, Kzlha yiyecek maddelerinin dman bireyleri iin kullanlmasn yasakladn bildiriyordu.25 Anlamann iinde byle bir yasaklama gzkmyor. Gerekten de ngilizler, milliyetlerine bakmakszn herkesi beslemek zere, kendi paylarna, her biri bir kiiyi bir hafta boyunca doyuracak, on milyon paketi ekmilerdi bile.26 Mektubu yazan, sviredeki yiyecek stoklarna imdiye kadar hi ihtiya duymad halde, sviredeki depolar tasfiyeye hevesli ICRCye soylu bir ekilde yardm neriyordu; sanki depolarn boaltlmas Kzlhan amacym gibi. ICRCnin Almanyada grev yapmasn salayan bir anlamann olmad iddias doru deildi. ICRC, ABD Ordusu tarafndan Almanyadaki Alman olmayanlara yardma izin vermeye yetkili klnan UNNRA ile bir anlama yapmt.27 Bu grev, mlteciler uzman Malcolm J. Proudfoot tarafndan da onaylanmt. Proodfoot yle yazmt: Bu gnll yardm organlar, yaplan yardm ilerinde ve Almanyann bat blgelerinde ve Avusturyada yer deitirmi bireyler iin malzeme temininde ok deerli katklarda bulundular.28 Marshalla gnderilen yalanla dolu mesajn yazar, Huberin ektii skntlar da bilmezden geliyordu: Mister HUBERin Almanyadaki, eskidman, Alman uyruklu olmayan yer deitirmi bireylerin ihtiyac iin mevcut stoklarn bir ksmn kullanabilmek iin izin alamadklarna ilikin bavuru iin, bizde Uluslararas Kzlha Komitesinden bir istek yapldyla ilgili bir bilgi yoktur. Byle bir istek olsayd da, Kzlha stoklarnn dman veya eski-dman bireylerce kullanlmas anlamayla engellendii iin, uygun grlemezdi. Bu tabii, 15 Haziranda, SHAEF, ngiliz Kzlha ve Amerikan Kzlha arasnda yaplan anlama iin, kesinlikle doru deildi. Aksine, zellikle paketler zaman geldiinde, asker kanallardan, yer deitirmi bireylere veya ivedi durumlarda Kzlhala grldkten sonra dier alclara datlmaya yneliktir. Anlamann baka bir blmnde de, paketler ivedi durumlarda dier bireylere de verilebilir29 kayd vard. Kzlhan btn geleneklerine aykr olarak, alktan len insanlar milliyetleri yznden doyurmamak iin baka bir anlama var idiyse, mutlaka, Almanlara her trl yardm yasaklayan ordu tarafndan dayatlmtr. Ne olursa olsun, Almanyadaki 40 uyruk iin, Almanlar da dlamadan, ngiliz program uygulanmaya balamt.30 USFET mesaj, Kzlhan alk eken kiilere yemek vermemek iin anlat imasyla, btn Kzlha birimlerine acmasz bir iftira olmutu. Huberin mektubu buna kesinlik ve iddetle kar kt: Yardm salamada bizi gsz brakan cidd kstlamalar nedeniyle Kzlhan insancl grevine glge dmekte ve gven yitirmektedir; nk [Kzlhan elinde ok miktarda ve hemen ulatrlabilecek yardm malzemesi varken], Almanyada hl yzbinlerce yer deitirmi birey acil yardm beklemektedir.31 Huber imdi, ordu datlmasn reddettii iin, elindeki yiyecei asl sahiplerine geri vermeye zorlanmaktayd. O kadar ok yiyecek vard ki, 55

bunlar, ilk kaynaklar Paris ve Brksele geri gtrmek iin binlerce tren vagonu gerekiyordu. Bu gereksiz i nedeniyle Fransann demiryolu sistemini tkad iin zr diledi. Cenevrede biriktirilmi 30.000 tondan fazla yk gtrmek iin, Cenevrede ICRCye ait 500 kamyondan baka, fazladan kamyon istemek zorunda kald; Bu depolarda, gnderenler tarafndan, Mttefik sava esirleri gibi zel hedef belirtilmemi yardm malzemeleri vard. 32 USFET, Eisenhovern imzas zerine, Huberin sylediklerini sakince gzard etti. Oysa Huber sadece, kazanacak bir eyi olmayan insanlarn deneyimlerini belirtmiti, ABD Ordusunu ve Eisenhower ktledii iin ise ok ey kaybedebilirdi. USFET Marshalla, sviredeki Uluslararas Kzlha Komitesinin depolarndaki ilemler, yeterli ulam ve kapal depolama alan yokluundan ve Almanya ve Kurtarlm Blgelerdeki gereksinmeler iin stoklarn yeterli olmas nedeniyle durdurulmutur.33 diye bildirdi. Bu en yalanlara Marshalldan bir ses kmad; baka bir yazma da olmad. Dnya Gda A imdi Kzlha Gda Fazlalna dnmt. Eisenhower, Almanyann Amerikan blgesinde Kasma kadar sren kritik aylar sresince asker valilik grevini yrtt. Bu srete Ordu, Almanlara her trl yardmn ulamasn engellemek iin elinden geleni yapt. Eisenhower, Amerikan Dostlar Hizmet Komitesi (Quakers) yetkili sekreteri Clarence E.Pickett ile birok yazma yapmt. Bu belgelerin 40larda, 50lerde ve 70lerde yaplan ayklanmas, cezalandrma politikasnn Alman sivillere de nasl yayldn ak olarak ortaya kartmtr. Pickett, Quakersn Almanyaya gelip hizmet ve yardm grevi yapmas iin izin isteinde bulundu. Bu konuda, daha nce dounun lm kamplarna gnderilecek Yahudiler ve siyas tutuklular da iinde olmak zere, birok mlteciye yardm ettikleri iin, ok tecrbeliydiler. Quakers Almanyaya gitmek, ocuklar doyurmak ve mmkn olursa onlar aileleriyle buluturmak istiyordu; bir sr yetime, evlat edinecek ana baba bulmak niyetindeydi; nk Pickette gre ocuklar Almanyann gelecei iin tek mitti. Eisenhower istei, telgrafla Washingtonda Marshalla iletti ve gerekte iznin reddedilmesi iin emir verilmesini istedi: Baz sorumluluklar Amerikan Sivil Kurulularna vererek, Almanyaya yardm daha kark hale getirmek akllca grnmyor; bu, sonunda Ordunun desteini gerektirecektir. Amerikan Dostlar Hizmet Komitesi gibi kurulularn, gemite bu tr sosyal yardm ilerini yrtmedeki yeteneklerini gsterdikleri ve yardm personelini eittikleri bilinmekle birlikte, bu grevin Alman sosyal yardm kurulularna verilmesi gerektii kansndayz.34 Bylece intikamn ad, grev oluyordu. Quakersn ocuklara yardmn nlemek iin, Eisenhower, Almanlarn yapmak istedikleri fakat engellendikleri grevi hatrlatyordu. Marshalla sz ettii Alman Kurulular aslnda yoktu; nk Almanyann ABD blgesinde, ya 56

yasaklanmlar veya byk lde kstlanmlard; bir yldan fazla da bylece kaldlar. Ocak 1946da Cenevredeki toplantda, bir Kzlha temsilcisi, Aka sylemek gerekirse, bir Alman Kzlha yoktur dedi; nk Mttefikler tarafndan ortadan kaldrlmt.35 kinci bir Amerikan temsilcisine gre de, Amerikan blgesindeki Almanlar, Kzlha yeniden kurmak iin defa giriimde bulunmular, fakat hibirinde de baaramamlard. Fransz ve ngiliz blgelerinde ise, hem ICRC hem de yerel Alman Kzlha alr durumdayd. Ne olursa olsun, Almanlar genel olarak, 1.550 kaloriden az resm gnlk taynlaryla zaten atlar; onu da her zaman tam alamyorlard.36 Bu nedenle ocuklar iin de hibir zaman yeterli yiyecek yoktu. Bir milyondan fazla kiiye varan sayyla Ordunun srtna binen yk gibi, Quakers da ancak birka dzine alanla yardm neriyordu. Marshalla gnderdii mesajn sonunda Eisenhower, her eyin gizli tutulmasn istiyor. Bu da bize, ileri srd grlerin aslnda neye dayand hakknda bir fikir veriyor. Telgrafn gizli damgasyla ekerken, Bu tr konular Amerikan kamuoyunda tepki yaratabilir, bunun iin Savunma Bakanlnn politikasn gsteren bir aklama yaplmas iyi olur. Ben de buna gre hareket eder ve bundan sonra gelecek istekleri de byle karlayabilirim. diye de eklemiti. Marshall, bunu ABD Genelkurmay Bakanlna arzetti*. Onlar da Amerikan Quakers ABD blgesinden uzak tutmas iin Eisenhowera emir vermesini sylediler.37 Buna gre de, Eisenhower Pickette Alman uyruklularn bakmnn, Asker Valilik gzetiminde, Alman sosyal yardm kurumlarnn sorumluluuna verildii bilgisini verdi. zel Alman sosyal yardm kurumlarnn yeniden etkinletirme yetkisi iin bir ynerge yaynlanacakt. Reddedilmesini salad teklif iin, takdir ve teekkrlerini bildirdi ve mektubunu itenlikle diyerek imzalad. Mektup gnderildi. Hibir Quakers geri gitmedi.38 Eisenhower, Amerikan kamuoyunun bu politikalar asla onaylamayacan dnmekte haklyd. 1945 sonbaharnda Avrupadaki orduda yaplan bir ankette, ABD askerlerinin yzde 58inin, Almanlara acil yardm olarak yaplan yiyecek yardmlarn onaylad grld.39 Kzlha gibi YMCA da, btn sava boyunca tutsak kamplarn ziyaret etti; 1945 yaznda Fransadaki ekibin bakan Tracy Strongun deyimiyle, milliyetlerine, rk ve dinlerine bakmakszn onlara yardm eli uzattlar.40 YMCA btn sava boyunca yapt gibi, ordudan ara lastii ve benzin satn alma giriiminde bulununca, istek reddedildi. New Yorkda YMCA ------------------------------------------* JCS (Joint Chiefs of Staff) ABD Genelkurmay Bakanl. Kara, Deniz ve Hava
Kuvvetlerinin eit sayda subayla temsil edildii bir kurulu. Bakan (Genelkurmay Bakan) yelere danarak ve Savunma Bakannn onayn alarak, orduya stratejik hedefler verir. ABD Bakannnn ba asker danmandr. CCS (Combined Chiefs of Staff) E (Birleik) Kurmay Bakanl. II.Dnya Sava srasnda ngiliz Kurmay Bakanlar komitesiyle ABD JCS yelerinin bir araya gelip, kara ve deniz kuvvetleri arasndaki koordinasyonu salamakla grevlendirilen bir kurulu. (.n.)

57

Sava Esirlerine Yardm Biriminden D.A.Davis, akn vaziyette, 9 Temmuzda Savunma Bakanlna yazarak, ordudan aldklar btn mallarn parasn demeyi nerdi; bylece Fransadaki ABD kamplarndaki Alman tutsaklarn tm beslenebilirdi.41 zin istei ABD Ordusu tarafndan reddedildi. Birok olas ilgin belge gibi, ordunun cevab da Savunma Bakanl kaytlarnda yoktur; fakat aktr ki, Strongun Birimi Fransada grev yapt halde, Alman uyruklular yararna ura veren Alman olmayan gnll yardm kurumlarnn hepsine uygulanan evrensel yasaktan nasibini almtr.42 YMCAnn Fransada almas nemli deildi; ordu, tutsaklara yardm yasan oraya da geniletmiti; o tarihte baka bir yerden elde edilemeyecek gerekli malzemenin verilmesi basite reddedilmiti. insanlara uyruklarna baklmakszn yardm amacyla Almanyaya giren sivil yardm kurumlarna kar ordunun genel tutumu iin, Amerikan Dostlar Hizmet Komitesi Avrupa Delegesi Stephen Carynin gr ok ak: Beceriksiz ve kstlayc tutumlarndan ok zgnz. Amerikan Dostlar, ngiltere ve Fransadaki kardeleri ngiliz ve Fransz blgelerine greve giderken, oturup seyretme durumunda kalmlardr.43 Eisenhowern yerine asker vali olarak atanan ve Kasm 1945de greve balayan Lucius Clay, yle yazd: Almanya dsatm iin retim yapamazsa a kalr [fakat] bu admlar atmamz sadece engellenmiyor, Kontrol Konseyinde anlama oluncaya kadar, birok alanda retimin durdurulmas gerekiyor; bu anlama da basit bir veto ile sresiz olarak engellenebilir. Clayin, JCS 1067 direktifini deitirme gayretleri ancak snrl lde baarl oldu. Sadece enflasyonu nlemek iin para politikasnda deiiklikler yapma izni elde etti. JCS 1067nin, igalin ilk aylar boyunca Almanyadaki harektlarmza hkim olan Kartaca Barn ngrd kesindi.44 Morgenthaunun nerdii Alman retiminin tahribi, ABDyi dk maliyetli yerel kaynaklardan yoksun brakrken, ayn zamanda a Almanlar, komnist seeneini de dnmeye zorlad. Amerikallarn, Alman ya ve benzinine, ele geirdikleri kamyon ve arabalar iin yedek paraya, sivil ve SvEs Alman igcne ve yiyecee ihtiyac vard. Bylece, esir kamplarnda hayat ve igc kayb, yalnz Almanlar deil Amerikallar da cezalandrd. Btn bunlar, 1945 yaznda Washingtonda, Morgenthau, Savunma Bakanl arz ve tedarik daire bakan General Brehon Somervell ve Morgenthaunun kurmaylarnn katld youn bir toplantda ortaya sald. Somervell yaklak 500 kalem ieren bir listeyi tartmaya amt. Listede Almanlarca retimi yasaklanan, makine ya da vard. Morgenthau bu kalemin yasaklar listesinden kartlmasna direnince, Somervell: Be yzn iinde bir kalemi dert etmezsiniz diye dnyorum dedi. Tartma yle devam etti: M: Bu tr i yapmay sevmiyorum. S: Grebildiim kadaryla, ak szlsnz. Siz bir eye 58

inanyorsunuz, biz ise bir dierine. M: Bu inanma sorunu deil. Ben sorunu kendime gven gibi deil mantma uygunluk gibi alglyorum. S: Manta uygunlukla ilgili bir sorun olduunu sanmyorum; ancak sizin dndnz m mantkl, bizimki mi, bu sorgulanabilir. M: Bunun iin Eisenhowerdan bir istek yok S: in iinden kamyorum bu tartmann sebebi nedir? Hilldring* bu sabah ge vakit beni arad. Ona, neyi savunduunuzu bilmediimi syledim. Dier bir deyile, kurulunuzun ya retiminin devamn istediini bilebilirsem, bu sonuca gtrecek protokole uymak iin zel bir grmz olmayacaktr. stediimiz tek ey yan akmas iin gerekli anlamaya varmaktr. Hepsi bu. M: Bu kadar ok baka nemli ey varken, sorunu yalnzca yaa indirgeyemezsiniz; bir yn nemli ey S: Var olan ya kaynaklarn kullanmay beceremezsek, ok savsak duruma deriz. Bu durumu bu lkeye veya dier lkelere nasl aklayabilirsiniz, bilmiyorum M: Orduyla iliki konusu bende kt bir izlenim brakt. S: Bundan hepimiz zgnz fkelenmeye phesiz gerek yok. Morgenthau kendisini en kt durumda grmeye kararlyd. Almanlar cezalandrmaya ynelik giriimlerinde engellenmiti, en sonunda patlad: Grmyor musunuz? Ben bir eyi rendim, bunu tekrarlamayacam. ki aydr bu toplantlar yapyorum ve sonunda btn bu maddeler nme getiriliyor. Franszlar alktan lyor ve donuyor ve btn bunlara yalnz ben direniyorum, sonra da o yanl bu yanl. Churchill parlamentoda krsye geliyor ve yapt harika i nedeniyle Lord Keynese teekkr ediyor ve bana bir satr bile yok. Benden bu kadar!45 Bu olaydan ksa sre sonra, Harry Truman sakince istifasn kabul etti. General Somervellin aknl, bir eyden haberi olmayan ok sayda Amerikalnn gsterdii tepkiye rnektir. Bir dieri de Almanlara kat davranmann avukatln yapan General Hilldringdir; gene de baz retimin serbest braklmasnn ABDnin karna olacan syleyebilmitir: Almanyada, ABDnin ithalt masraflarn karlamak iin yeterli dviz biriktirme gibi baz beklentiler var.... Bunu salamak iin, sivilletirme programmz tehlikeye atmadan, ihracat desteklememiz ve canlandrmamz gerekir. Evde bir takm itirazlar ykselecektir; [bu fikir] FEA [Foreign Economic Administration D Ekonomi Ynetimi] tarafndan desteklenecektir, fakat Maliye kar kacaktr.46 Almanlar alktan ldrmek manev olarak bize zarar vermekte ana fikri, ngiliz yaymc Victor Gollancz gibi az sayda uzak grl insann konusu -----------------------------------------* Tmgeneral J.H.Hilldring 1943den itibaren ABD Savunma Bakanl Sivil ler
Blm Bakanl yapt.

59

olmutu. Gollancz 1946da ngiliz blgesindeki sivilleri ziyaret etti ve A Almanlar doyurmak istiyorum, onlar doyurmak istemem politika icab deil, nk onlar iin zlyorum. Bu dncede tek olmadma da eminim. diye yazd. Ateli kitapn bal Kaderlerine terk etmek: Aln Ahlk olmutu.47 Almanlarn Yahudi dmanlndan ok ekmi olan Gollancz, yle yazmt: Sradan insanmza bakarsanz, merhamet ve insaf utan vericidir ve kendi karmz en temel ahlk grevdir. Almanyada bir salgn benim iin dayanlmaz nk, onu yaayan insanlar iin dehet verici. Gollancz, Almanyadaki ngiliz blgesi asker valisi Mareal Montgomerynin, intikamc politikaclar yattrmak iin, iki yzl bir gaddarlk gsterisi yaptn dnmt; Montgomery yle demiti: Azman Almanlarn kemerlerini skmalar gerekir, ngiltereden Almanlar beslemek iin yiyecek getiremem. Tabii Babakan Clement Attleeye, ngilizlerin Almanyaya yiyecek takviyesi yapmasn neren de Montgomerydir. Bu neri de kabul grmtr. Fransz ve Amerikallarn hareket tarz, ngiliz blgesine gre, daha da byk bir alktr. ngilizler, Alman siviller iin gnde 1.550 kaloriyi toparlarken48, Amerikallar sadece 1.275i kvryor,49 ve Franszlar ise sadece 950 ile yetiniyorlard.50 ngiliz blgesinde, Gollancza gre sonu, siviller arasnda yaygn alktan lmlerdi. Yksek sivil lm oran, eskiden ylda yzde 1,2 olan ngiltere oranndan yzde 80 daha yksekti.51 Bu da yalnz ngiliz blgesinde aln ylda 220.080 lme yol atn gsteriyordu. Bu blge, ABDli General Hilldringin Almanlarn bol keseden beslendiini dnd aland. Fransz blgesinde, resm tayn, Belsen lm kampndaki tayndan biraz fazlayd. Gollancz bu konuda birden fazla yazarn dncelerini yle toparlad: Btn bunlar yazmak hi de zevk deildi. Bunlar ykselen bir utan duygusuyla yazdm. Bu duyguyu, okurlarmn birou, umarm ki byk ounluu paylaacaktr.52 Gollancz gibi azimli insanlarn tepkileriyle, 1946da ngiliz blgesindeki Alman taynlarnda dzelme grld. 1946daki bir Dileri Bakanl bildirisi durumu phesiz endie verici diye deerlendirdi. Tayn seviyeleri daha zorlayc kesintilere urarsa, Komiteye de bilgi verdiimiz gibi, bir ay iinde tahl depolar neredeyse tkenmi olacak; bunu da bir felket izleyecektir. Byk Alman ehirlerinin nfusunun byk bir ksm, bir beslenme afetiyle yz yze gelecektir. Komite, bu afetin bykl ve bunun sonularnn Bat Avrupann dzelmesini cidd olarak geciktirmesinden ve olaslkla siyas gelimeyi bozmasndan korkuyor.53 Kuzey Amerikadan tahl daha byk miktarda akmaya balad. 1946 sonuna doru, Kanadann tahl stoklar, on yllardr olan seviyenin en altna, yaklak 67 milyon kileye dt. Amerikan tahl fazlas da sert bir d yaad.54 Marshall Planna yol aan ruh hali deiimi balyordu.

60

7
Yava lm Kamplar
Yzb.Julien, eski Amerikan kampnda, delik deik olmu toprakta, canl cenazelerin arasnda ihtiyatla yrrken dnd, Tam Buchenwald ve Dachau gibi.1 Alayyla, Troisime Rgiment de Tirailleurs Algriens (3.Cezayir Keskin Nianclar Alay), Almanyaya kar savamt. Almanlar Fransay harabeye evirmiti, fakat o, asla byle bir intikam almay dnmemiti. Yaayan iskeletlerle dolu amurlu bir zemin; bazs o bakarken lmt, dierleri Temmuzun sca olmasna ramen, bir para kartonun altna skmt. ukurlarda yatan kadnlar, alk demiyle komik bir gebe grnts veren ikin karnlaryla, onu szyorlard; yal erkekler, uzun gri salaryla fersiz gzlerle onu seyrettiler; alt yedi yanda ocuklar alktan olumu rakun halkalaryla, cansz gzlerle ona bakyorlard. Julien nereden balayacan bilemiyordu. Dietersheimda 32.000 kiinin bulunduu bu kampta hi yiyecek bulamad. Hastanedeki iki Alman doktor, Kurth ve Greck, scak Temmuz gneinde kirli battaniyeler zerine uzatlm, lmekte olan bir sr hastaya bakmaya alyordu. Yerde Amerikallarn giderken aldklar adrlarn izleri vard.* Julien hemen 7.Blk subaylarn grevlendirdi; hemen brakabilecekleri aresizleri ve sivilleri belirleyeceklerdi. Dietersheim evresindeki be kampta toplanm bu 103.500 kii, Temmuz aynda ABD tarafndan Franszlara tazminat iin devredilen, szde igcnn bir parasyd; Franszlar, bunlarn arasnda yal erkekler, kadnlar, sekiz yandan kk ------------------------------------------* Yzb.Rousseau komutasnda bir Fransz birlii, 10 Temmuzda, Julien gelmeden 17 gn
nce, Dietersheim devrald. Rousseau, geldii zaman kampn daha beter olduunu syledi. ngiliz ve Amerikallar, en fazla Temmuz-Eyll 1945 arasnda, Franszlara yaklak 860.000 esir teslim etti. Franszlar esirleri, sava srasnda lkelerinin urad zararn giderilmesine yardm iin istemilerdi. ngiliz ve Amerikallar, Franszlarn Cenevre Szlemesine kesinlikle uymasnda anlap, bunu saladlar. Amerikallar tarafndan tutulan sava esirlerinin ou, 1945 Temmuzunda Fransz blgesi olacak olan Alman ksmndaki be kamptayd. Geri kalann ou Fransadaki Thore les Pins gibi ABD kamplarndayd. Toplam devirin tam rakam, Fransz ve Amerikallarn tuttuu farl kaytlara gre yzde 10 gibi bir deiiklik gstermektedir.

61

ocuklar, sekiz ondrt aras olanlar, lmcl hasta ve sakatlarn toplamnn 32.640 olduunu saptadlar. Bunlarn hepsi hemen serbest brakld. Dah saym srerken Julien, Neustadtdaki sahra kararghna telefon etti. Komutan, ona hemen yiyecek gndereceini, fakat onun da kyden gda salamasn syledi.2 Dietersheim Belediye Bakan beldenin kadnlarn toplad; hepsi kampa yiyecek gtrmeye kotular; o akam tutsaklarn birer dilim ekmek ve birer erikleri olmutu. Hechtsheimda paavralara brnm yzlerce iskelet yerlerde srnyordu. Onlar da, gal Kuvvetleri Komutanna toplama kamplarn hatrlatt. Raporunda kamplar bagnes de mort lents yava lm kamplar diye adlandrd.3 Toplamda Franszlar, o yaz Amerikallardan devir aldklar kamplarda erkek, kadn ve ocuk olarak, hepsi yrekler acs durumda 166.000 kii buldu. 1945 yaznda ABD tarafndan devredilen ve hayatta kalan yzbinlerce tutsak hakknda Vincennesda hibir rapor yok. Julien ve bir Fransz ICRC temsilcisinin raporu (aaya baknz), eldeki yegne belgeler. Julien ve silah arkada Yzb.Rousseau arasndaki kavga, kamp devraldktan hemen sonra yeniden balamt. Julienin komutanna gre kavgann nedeni, Rousseaunun 7.Blk subaylarna zehirli satamalaryd. Dietersheimda olanlar duyunca, Rousseau durumu grmeye gelmiti. Bingendeki hastaneden Julienin aldn dnd, Rntgen cihazn sorma bahanesi de hazrd. Kamp kapsnn nnde dururken Alman kadnlar da yiyecek getiriyorlard. Rousseau anlalan, Almanlar martyorsun diyerek Julienle alay etmiti. Julien Rousseauyu kzdran bir eyler syledi; Rousseau da hemen tabancasyla kadnlara ate etti. Fransz ordu raporu burada bitiyor.4 Daha sonraki soruturmada Rousseaunun, kadnlar vurmaktan asker mahkemede yarglandna ilikin bir bilgi yok. Subaylarn kavgasndan, volkan kl gibi rastgele etraf sarp, bilgileri saklamak zere dklenler bunlar. Fransz ordu tarihileri ynnden, Fransz anlayn veya Amerikan vahetini kayda geirmek iin bir istek yok. Ka kadar srnen uzun soruturma srasnda, Rousseau Julienin Almanlara davrann, kendi hareket tarz gibi yrtmeyi baard. Kendisini ifade etmesi istendiinde, Julien,lkemi harap edenlere kar arptm; Almanlar bana verilen grev gerei besledim, yoksa Bocheun houna gitmek iin yapmadm. Bunun yannda, ordunun sava esirleri biriminden tekrar tekrar uyarldm iin, esirlere iyi bir diyet salamak uruna yaplan balar almak iin gayret sarf ettim. Kamptaki karmaa nedeniyle oluan ilk gda krizinde, komu kylere ar yaptm ve bunu tekrarlamak zorunda kaldm, nk resm ordu tayn gnlk kii bana sadece 800 kaloriydi. Bu alktan lme seviyesi, Belsendeki Nazi Toplama kamp ortaya karldnda da aynyd. Bu tayn, Fransz ordusu tarafndan SvEsne kendi kaynaklarndan paylat tek rnekti, dierleri hep Alman kaynaklarndan geldi. Julien uralarnda Alman Yetkililerden ve imdi Franszlarn devrald blgede alan Kzlha Komitesinden yardm grdn syledi. 1 Austosta yzde 90dan fazla tutsak adra 62

kavumutu. Birka hafta iinde, ok ynl tedbirlerle, Franszlar geldiinde zirve yapp gnde 30a varan l says, yardan daha aaya dmt. Burada tutsaklar kurtaran, temelde Julienin kendine verilen greve inancyla beraber, Fransz ordusunun salad yiyecek ve bakm, yerel Almanlarn salad yiyecek ve Kzlhan bakm oldu. Gereken dzen buydu. Bunun baarl olduunu Julien kantlad. Franszlar ieri girdiinde, kamplarn durumundan, Amerikallarn neyi esirgedii ok akt. Dietersheima yakn Kripp kampnda, Charles von Luttichau, Temmuz banda bir sabah, kamp komutann ikna iin uramaya karar verdi: Serbest braklmal ve esir ii olarak Franszlara verilmemeliydi. Von Luttichau, kamp komutannn, sava srasnda Almanlarn iledii sular nedeniyle, btn Almanlara kar nyargl olduundan emindi; bu yzden bu sefer de baaracandan pek mitli deildi. 1988e kadar kimin sayesinde serbest brakldn renemedi. ok uzakta Pariste, SHAEF geri kararghnda Alb.Philip S.Laubenin keskin gz sayesinde kurtulmutu. Sabrsz, keskin mantkl, alayc bir mizah duygusu olan Lauben, serbest braklan esirleri evlerine gtrecek, yldz iaretli Amerikan kamyonlarnn sorumlusuydu. Ayn kamyonlarda, anssz olanlar ksa sre sonra snr geecek ve yllarca srecek yeni bir esaret hayatna adm atacaklard. Bu nakiller, Laubensin usta organizasyonuna ramen yava gidiyordu; nk grnrde amirleri, tutsaklar hakknda akllarna yatan herhangi bir eyi, gerei kontrol etmeden syleyebiliyorlard. Bir Amerikal General, Franszlarn teslim alacaklar Alman blgesinde halen Amerikan kamplarnda yaklak 275.000 tutsak bulacaklar szn vermiti; Fransz ve Amerikallar uzun sredir bu rakam ncil kelm kabul ediyordu. Lauben bunun, kamplar hi grmemi bir Fransz generalin uzaklardan yrtt bir tahminle ortaya att bir rakam olduunu belirtmek zorunda kald. Lauben, aslnda devir baladnda sadece 170.000 kii vard diye belirtti. Laubene gre, General Blancn, Fransz ordusu sadece 100.000 ie yarar adam esir ald eklindeki aklamas uluslararas lde byk bir hrszlk kokmaktayd. SHAEF daha nce Fransann tutsaklarnn 235.000 olduunu bildirmiti. ABD ynetimi devir yaplacak tutsak saysn, Franszlarn kendi esir aldklar rakam temel alarak hesaplyordu; Franszlar ne kadar az esir says bildirirlerse, istenen sayya ulamak iin, Amerikallardan o kadar ok esir isteyeceklerdi. Bu say da hl grlyordu. Bylece, Laubenin grd gibi, Franszlar Amerikallardan 135.000 kle daha almak istiyordu.5 Franszlarla Amerikallar arasnda teslim srasnda yaanan tipik karkla rnek olan bu aritmetik, SvEsnin lehine sonland; kesinlikle 35.000 ve belki daha da fazlas, Franszlara gnderilmedi, aksine serbest brakld. Birka gn sonra, kamyonlar kamp kapsna yldnda von Luttichau ya da evine gidebilecei sylendi. Dietersheim evresindeki kamplar da, Amerikallardan Franszlara devredilen dier kamplar gibiydi. Almanya ve Fransadaki Amerikan kamplarnda karlalan korkun artlar, subaylar tarafndan Fransz Ordu Kararghna bildirildi. Marsilyada teslim alnan 1.000 kiiden 287si, o 63

zamann komik Fransz standartlarndan bile daha kt durumda, yani tamamen yetersiz bulunmutu. Sainte-Martheda 700n yalnz 85i alabilir durumdayd. Siershahndaki durumu bildiren Fransz ordu raporunda, tutsaklar arasnda 15 yan altnda 400 ocuk bulunduu, bunlarn bir ksmnn da 8 yandan kk olduu yazlyd. Kampta ayrca kadnlar ve 50 ya stnde erkekler vard. Belikada Mons yaknnda Erbiseulde Franszlarn teslim ald insanlarn yzde 25i, yazl ikyetlere gre dchets pt. Hechtsheimdaki eski ABD kampnda bulunan insanlarn te ikisi alktan lmek zereydi. Bu sefer Fransz Mareali Alphonse Juin, Amerikallara, oradaki insanlarn ounun Dachau ve Buchenwalddakiler gibi alktan enkaza dndklerinden yaknyordu.6 ABD Ordusunda Bnb.William H.Haight, esirler Fransz ordusuna devredilirken, kendi ordusunun duygusuz tutumuyla ileden kmt. Ekim aynda, Oise Ara Blge Komutan saygdeer Tugeneral Charles O. Thrasher hakknda yeminli ifade vermiti. General bir toplantda esirlerin bir ay nce devredilmesiyle ilgili olarak Franszlara hakaret etmiti.7 Haightin Bnb.William G.Downey nnde verdii yeminli ifadesinde unlar vard: Thrasher, subaylarna, Beyler baz Alman esirlerimizi Franszlara devrediyoruz. Stenografa dnerek ekledi, Bunlar kaydetme, sonra Fransz rtibat Subayna baknd. Onu bulunca, bir tebessmle, Peki Beyler, nasl olsa syleyeceim. Kurtulmak istediimiz baz tutsaklar var. En iyi durumda olanlarn hepsini tutmamz lzm, kendi iimizi ancak byle grdrebiliriz. Franszlara vereceklerimizi seerken, daha yallarna, kt durumda olanlarna, kt iilere bakn iyilerini kendimize ayrmalyz. Sanyorum beni anlyorsunuz. Beyler, ne yapmanz gerektiini bildiinizden eminim daha fazla sze gerek yok. Glmsedi ve toplanty bitirdi.8 Fransz ynetiminde rastgele atlarda art var gibi grnyor; her iki ordu tarafndan giriilen rtbas etme eylemleri tabloyu saptryor tabii. Ne olursa olsun, Nisan* ayndaki Yb.Barnesin Doal olmayan nedenlerle 27 lm raporu ok ald: Andernachda sarho Fransz subaylarnn jiplerini kampa srerek bara ara, gle, Sten makineli tabancalaryla esirlere ate etmesi sonucu, bir gecede 47 l, 55 yaral.9 Bir Fransz subay, yerel Alman Kzlhann esirleri bir trende beslemesine izin vermedi, oysa yemek Kzlhala Fransz kamp komutan tarafndan ayarlanmt.10 Bir kampta Fransz nbetiler, kama giriimi bahanesiyle 10 esiri vurdu. 3.Cezayirden Tm.Soubeiray, komutanna kendi eliyle bir protesto mektubu yazd; adamlar Almanlardan ok ektikleri iin, dzenli orduda grlmeyecek, dayanlmaz gaddarlklar yapyorlard.11 108.Piyade Alayndaki iddet ok ykselmiti; Blge komutan General Billotte, adamlarn hizaya sokmaktan midi kesen Alay K. Yb. de Champvalliernin uyarsyla, alayn datlmasn nerdi.12 -----------------------------------------* Barnes bunu 18 Maysta rapor etti. (Merkez Komutanl Tarihi, Ad Sec, ComZ;
RG332 Box22, NARS).

64

Bu esirleri Almanyadan Fransaya tayan trenler ok ktyd; trenlere komuta eden subaylar, sivillerin esirlerin kt durumunu grebilecei korkusuyla, Fransadaki istasyonlarda trenlerin durmamas iin emirler verdiler. Harp okulu rencisi Jean Maurice, Hechtsheimdan kard bir konvoyu anlatyordu.13 Maurice raporunda, tutsaklar vagonlarnda tutmak zordu, nk vagonlar ak ve hava ok ktyd diye anlatyor. Birok kez tren tnellerden geerken durmaya zorland, esirler vagonlardan katlar. Karanlk tnelde Franszlar ate ap birkan ldrd Maurice ka kii olduklarn bilmiyordu, nk cesetleri orada kpekler iin brakmlard. Willingende Maurice, biri l ve biri de lmek zere olan esiri istasyon peronunda brakt. Austos sonunda Parisin batsndaki Thore les Pinsdeki kampa bir tren dolusu esir geldi. Kampn kenarndaki yan hatta alnan trende, drt l vard; en az 40 hemen hastaneye yatrld. Eskiden ahr olan bu binada, insanlarn en azndan bir ats, demesi ve duvarlar vard. lk olarak I.Dnya Savanda svari klas olarak yaplm olan Thore, sava srasnda esir kampna dntrlmt. Burada nce Almanlar, sonra Franszlar kalmt; imdi gene Almanlar kalacakt.* 12.000 kii iin yaplmsa da, zaman zaman en az 18.000 kii kalmtr. Nbetilerin ou burada kyde yaamtr, bylece yerel gelenek o zamanki artlar unutmamtr. Eyll 1945de sava esirlerini rten sansr, burada zlmeye balamtr. 1945 yaz sonuna doru, ICRC Fransz temsilcilerinin bakan,14 JeanPierre Pradervand diye biri, Thore les Pinsdeki Fransz kampn denetlemeye gitti. Kamp zaten, yanbandaki kyde, dile dm Alman lm kamp Buchenwald olarak anlyordu. Thore les Pinse adm attnda, ynla esir penceresiz ahrlarn etrafna topland. Kimisi toprakta yatyor, dierleri ilgisiz, imento duvarlara yaslanmt. Fransz kamp komutan Zalaye gre, iki bini zaten bitmiti, hibir ey onlar kurtaramazd. Yirmisi o gn, Pradervand oradayken ld. Tabut yoktu, yakndaki bir iftinin tarlasna gtrp gmdler. Dier alt bin kadar, o kadar kt durumdayd ki, derhal yiyecek, barnak, elbise ve tbb bakm salanmazsa, bir iki ay iinde lecekti. Geri kalan hepsi yetersiz beslenmiti. ou bu durumdayken, birka gn nce Amerikan sorumluluundan devralnmt. Pradervand dorudan, de Gaullee bavurmaya karar verdi. Savan sonuna yakn, ICRCnin baard ilgin bir kurtarma operasyonu nedeniyle, de Gaullen kendisine minnettar kalm olabileceini dnmt. Uluslararas Kzlha Komitesi Resm Bakan Carl J.Burckhardt ve Reich Gvenlik Ofisi bakan Ernst Kaltenbrunner bulumulard. Ravensbrucktaki rezil Nazi kampndan, ilerinde birok kadn ve Yahudi bulunan binlerce Fransz sivil lkelerine dnebilmelerini tartacaklard. -----------------------------------------* imdi bir Ordu Eitim Merkezidir. Kampa dar bir yoldan girilir, iki eritli anayolla
devam edince, dikenli tel kapdan ve tren yolundan geilir. Solda kamp komutannn karargh, onun tesinde, esirlerin kald penceresiz ahr sralar uzanr.

65

12 Mart 1945de, Avusturyada Liechtenstein snrna yakn Feldkirchde bulutular.15 Gizli tutulan buluma Fransz Kzlha iin bir baar oldu, nk savan son bulmasndan haftalarca nce, Ravensbruck ve dier kamplardan on binden fazla tutsak serbest kald. De Gaulle, Burckhardt ve Pradervanda hem baarl gayretleri, hem de Fransz halknn gznde artan takdir iin teekkr etti. Bu olay, de Gaullen geici ynetimine, henz anketlerde denenmemi bir onaylama salamt.16 De Gaulle, Eyll aynda Pradervand kendisine telefonla defalarca konumaya veya makamnda grmeye alt zaman, bunlar souk bir ekilde gz ard etti. Bundan sonra Pradervand, Cenevredeki Uluslararas Kzlha Komitesiyle temasa geti ve eyleme geilmesini istedi. Mttefik ordular dnda herhangi bir yere giden ve tutsaklarn durumuyla ilgili ilk anlaml haber, Washingtonda Dileri Bakanlnda bir masaya, 14 Eyll 1945 gn 17:05de ulat. Telgraf, Cenevreden imzasz, fakat Pradervandn Cenevredeki Uluslararas Komiteye sylediklerini temel alarak yazlm ve ak olarak, yani ifrelenmeden gnderilmiti.17 arpc bir belge oluturuyordu: Uluslararas Kzlha Komitesi Fransa delegelerinden korkutucu salk raporlar Amerikan kamplarndan Franszlara binlerce Alman tutsak Temmuz Austos aylarnda. Almanya ve Mons Belikadan byk sayda tutsak nakledildi ayn zamanda Fransadan Normandiya ss Delta ss ve CCE 15 Le Croutoy geldi. Fransz kamplar ar zayflk eksik gda sonucu Fransz yetkililerin ii ayrma belirleme olasl yok. Sonu Fransz kamplarnda ar nfus. Yetkililer gerekli salk tedbirleri eksik. 21 Austos 1945 bildirisi baknz. Uluslararas Kzlha Komitesi kaygl. ABD Ynetimi gerekli tedbirleri (ilk elde) malzeme yardm birok esir yiyecek, ila, giyecek, bot, battaniye, sabun gerekiyor, (ikinci olarak) sonraki nakiller esirlerin nakil sonras uygun yaam artlar garanti ise yaplmas neri, (nc olarak) Alman tutsaklar iin yaynlanan 29 Haziran 1945 emre uyulmas, ABD Avrupadaki Amerikan kamplarnda esir taynn arttrma uzun sreyi yetersiz beslenme ve genel salk durumunun arlamas nlenmesi. Uluslararas Kzlha Komitesi bu bavuruyu nezaketle dikkate ald ABD Ynetimine minnettar. Intercroix Rouge M976. Bu ileti birka gn iinde, Henry W.Dunningin etkili aklamasna ekli olarak yetkililerin masalarna ulamt. Pradervandn ifadesine gre Dunning ok zenli ve ayrntlara inen biriydi. Dunning Amerikan Kzlha SvEs Biriminden, Washingtondaki Amerikan Kzlha Merkezine, 5 Eyllde yle yazyordu: Fransadaki Alman Sava Esirlerinin durumu ok umutsuz hale gelmitir ve ksa zamanda ak bir skandal halini alacaktr. Getiimiz hafta boyunca, daha nce Almanlarn tutsa olan birok Fransz, bana telefon ederek, Fransz Ynetiminin Alman sava esirlerine uygulamakta olduu davran protesto etti. Oise Ara Blge Komutan General Thrasher, alan temsilcilerimizden birine, Parise gelip ayn konuda 66

benimle grmesini sylemi. Bayan Dunning, Bourgesdan dnnde, orada her hafta onlarca Alman tutsan ldn bildirdi. Pradervand grdm, o da bana Fransadaki Alman tutsaklarn durumunun, birok yerde Alman toplama kamplarndan beter olduunu syledi. Bana insan iskelet fotoraflar ve Fransz kamp komutanlarndan gelen mektuplar gsterdi. Komutanlar, Fransz ynetiminden hi yardm alamadklarn belirtiyor ve gda yokluundan len tutsaklar grmeye dayanamadklar iin, grevden alnmalarn istiyorlard. Pradervand, Fransz ynetiminde herkese bavurdu, fakat bouna18 ABD Ordusu, Bykeli Jefferson Cafferyye ICRC telgrafnn bir kopyasn gndererek, kendisinden yardm istedi. Caffery Washingtona, asker ataesine etrafl bir aratrma iin emir verdiini ve sonu raporunu telgrafla iletti. Bykeli iin hazrlad raporda Yb.Andrew P.Fuller yle yazyordu: General Larkinle grtm, esirlerin devredildiini dorulad. Daha nce onlara verilen (1944de) cmert taynn Fransz makamlarnca ve Fransz basnnca ok eletirildiini ve sonuta gnde 2.000 kaloriye indirildiini iddia etti; Sava esirleriyle beraber uygun taynlar da devredildi, fakat bunlar esirler devredilirken tez elden yok oldu. Tutsaklar, Fransz tp yetkililerince muayene edildi ve salkl olarak devir yapld diye devam etti; ayrca bu Kzlha raporu, tutsaklar kt durumda bulan ve olay aynen kendisine iletildii gibi kabul eden, alan temsilcilerinden biri tarafndan yazlmtr diye iddia etti.. Gene Fuller tarafndan yazlm ve bu kez Eisenhowern Kurmay Bakan General Walter Bedell Smithe gnderilmi baka bir raporun kopyas vard; raporda, tutsaklar devir srasnda kaln paltolar, battaniyelerle iyi donatlmt, ilalar vard ve fizik durumlar iyiydi; Franszlar Cenevre Szlemesine uymay kabul ettiler ve kendileriyle konutuum ABD subaylar ABD Ordusu devredilen tutsaklara davranlar ynnden tamamen temize kmtr. diye ifade ettiler, deniyordu.19 Fakat Mttefik kamplarndaki korkun artlar hakkndaki sylentiler Pariste yaylyordu; belki de Pradervanda yardm eden 15 temsilciden biri sayesinde. Serge Bromberger adnda gen biri, Fransada en ok etkili gazetelerden Le Figaro tarafndan bu ii aratrmak iin atanmt.

67

8
Cesetleri Kireleme
Benim yaptm syleyemezsin Sallama Bana kanl peremlerini MACBETH, nc Perde

Le Figaro, Mttefiklerin zafer kutlamalarna haberi getirdi; haber Banquonun hayaleti gibi karland. nce inanlmazken, sonra kamplarda alktan lenleri grm olan rahip, Peder Le Meur gibi kusursuz tanklarn gvenilir ifadesiyle, gazete ikna edilmiti. Eyll aynda yaynlanan Le Figaronun yks, sansrl ve ikinci elden olmasna ramen ok arpcyd; ikinci eldendi, nk Fransz ynetimi gazetecilerin kamplara girmesini reddetmiti. Muhabir Serge Bromberger yle yazd: En cidd kaynak, tutsaklarn fizik durumunun ktden ok, iler acs olduunu dorulad. nsanlar, hastalktan deil de alktan lenlerin orannn korkun olduundan ve ortalama 35-45 kilo arlklar olan kiilerden bahsediyor. Bata btn bunlarn doruluundan kuku duyduk, fakat bize birok kaynaktan bavuru geldi; Tutsaklarn din grevlisi yardmcs Peder Le Meurn ifadesini gz ard edemedik. Le Figaronun grt, Fransz kamplarndan sorumlu General Buisson, tutsaklarn gnde sadece 900-1.000 kalori aldklarn kabul etti. Doktorlar bize bunun, hi kmldamadan yatan bir kiinin abuk lmemesi iin ancak yetecek bir tayn olduunu sylediler dedi Buisson.1 Kamplara giri iznini reddeden Buisson, yine de Brombergerin incelemesi iin fotoraflar verdi; fakat bunlar basmas yasakt. Bromberger bunlarn iskelete benzer olduunu yazd. General acele ekledi: Bu resimler ekildikten sonra dzelme oldu; fakat bundan nce, souk gnlerde felketti. Gizemli bir ekilde ekledi: Umarm ok ge kalmamzdr; ykc kayplar olmadan doru rotamz buluruz. Fransz sorumluluuna braklan esirlerin kayna olarak Amerikallar gsterdi, ancak durumlarnn nedenini havada brakt.

68

Bromberger de bulduklarnn can alc zetini, Amerikallar sulamadan yapyor. Sonra, sevimli ve ok sempatik Buissonla grtke, giderek adamn bysne ve zamann nyargsna kar koyamyor. Buisson ona toutes les prcisions dsirables btn gerekli ayrntlar vermiti. Buisson sinsice sorunu kabulleniyor, fakat zlme numaras yaparak, yaknda dzelecei midini belirtiyordu. Her yerde korkun bir gda sknts olduu tabii ki anlalyordu. Le Figaro yky, besili, safkan atlarla Longchamp hipodromunda yaplacak yar ilnyla yan yana yaynlad, tabii bu rastlant deildi. 26 Eyllde sabrl Pradervand, dikkate deer bir mektupla, de Gaullen ilgisini ekmeyi yeniden denedi; bu mektup daha sonraki tartmalarn temelini oluturacakt.2 Pradervand balyor: Sayn Generalim, Eylln 3nde, bana huzurunuza kabul erefini vermeniz iin bavurmutum; Franszlarn elindeki Alman tutsaklarn durumuyla ilgili bilgi vermek istiyordum. Bu tutsaklarn says imdi 600.000i buldu. ki yz bini, aadaki nedenlerle alamaz durumdadr: a) 50.000i Cenevre Szlemesi gereince lkelerine geri gnderilmek zorundadr (organlar alnm olanlar, kr, deli, veremli, vb) ve b) 150.000i ar beslenme bozukluundan. Bu 200.000 kiinin durumu yiyecek, giyecek ve salksz koullar ynnden ok risklidir; karamsarlk korkusu olmakszn denebilir ki, k kartamayacaklardr. Genel durumu gstermek iin, izninizle La Flche yaknnda Thore les Pinsdeki kamptan bahsetmek istiyorum; durumu ekteki fotoraflardan da greceksiniz. Thoredeki bu kampta 20.000 esir bulunmaktadr. Bunlarn 13.000i yetersiz beslenmi olmakla birlikte, alacak durumdadr. Yedi bini ise ok hastadr. Bunlardan, a) 2.000i o kadar kt durumdadr ki, olaslkla, ne tr tedavi yaplrsa yaplsn, birka ay iinde lecektir (Alman doktorlar bile tedaviden pes etmitir); b) 2.000i doru beslenme, zellikle kan plazmas enjeksiyonlaryla dzeltilebilecek beslenme yetersizlii vakalardr; c) 3.000inin ar derecede beslenme yetersizlii olup, zel beslemeyle kurtarlabileceklerdir. Temsilcilerimizden birinin yapt ziyaret gnnde Thorede yirmi l vard, fakat artk tabut kalmamt. Thoredeki bu kamp, genel durumu btn aklyla ortaya sermektedir. Bu ii yoluna sokmak iin ivedi ve gl hareket arttr. aydr bu sorunla boutuum iin, izin verirseniz, size aadaki tedbirleri nermek istiyorum: 1) Ynetim yeni kotalar kabul edecek duruma gelene kadar, nakiller askya alnmal; 2) Asker yetkililerle anlaarak, Fransz, Amerikan ve ngiliz blgelerindeki, iyilemeyecek tutsaklar ivedilikle lkelerine gnderilmeli; 69

3) Kurtarlabilecek tutsaklara ek gda verilerek, bunlar kademeli olarak istek yaplan ilere sevk edilmeli; 4) Ynetimin zaten elinde bulunan yiyecek ve giysiler, baz tutsaklara datlmal. ( Bunlar genellikle toprak stnde uyumakta ve ortalama drt kiiye bir battaniye dmektedir.) Bylece bu 200.000 gereksiz boazn ynetime maliyeti ortadan kalkacak ve felket tehdidi nlenecektir. Bu ar grev iin, Uluslararas Kzlha Komitesi elindeki mtevazi imknlarla yapabilecei kadaryla, emrinizdedir. Uluslararas Kzlha Komitesinin elinde, Alman Kzlhandan kalan baz para kaynaklar, ABDdeki Alman tutsaklarn komiteye yapt balar ve Franszlarn elindeki sava esirlerinin yapt baz balar var. Bu deiik kaynaklarla Komitemiz, Franszlarn elindeki Alman tutsaklar iin yiyecek, giysi ve ila satn almaya hazrdr. Ayrca de Gaullee, Fransz ynetiminin emrine kamyon ve byk miktarda ila vereceini sylyor. Benzin iin Savunma bakanlndan defalarca istekte bulunduunu fakat hi alamadn belirterek, yakt istiyor. Cenevrede SvEs, Srgn ve Mlteciler Bakanlnn elinde byk miktarda yiyecek paketinin olduunu bildirerek; Komitenin, bunlar tutsaklara teslim etmek zere, satn almaya hazr olduunu belirtiyor. Ynetim bu parayla esirlere giysi satn alabilir diyor. Uluslararas yasaya gre, Amerikallarn esirleri Franszlara teslim etmekle, onlara kar sorumluluklarndan kaamayacan belirtiyor. Bu durum daha nce de 21 Austos 1945 tarihli bildiriyle deiik ynetimlere iletilmiti. Hl Vincennes arivlerinde duran, Pradervandn daktiloyla yazlm mektubunun kenarnda, yakt isteinin yannda, de Gaullen el yazsyla Cest fait yapld. 3 yazl. Fakat ay sonra ICRC hl yakt derdindeydi. Fransz ordusu zerinde kopacak frtna, her an Amerikallar da yutabilirdi; bunun iin ICRC ile ilgili her trl glk hemen giderildi. Birka gn iinde General Leeye, Franszlarn elindeki esirler iin bir basn toplants yapmas emri verildi. Bu toplantda General Lee, Uluslararas Kzlha Komitesi bu malzemenin hayat kurtaracan ve yersiz aclar nleyeceini belirttii iin, bu yiyecekleri gnderiyoruz. diye belirtti.4 Eisenhowern imzasyla Alb.Laubene emirler geldi. Franszlarla hemen bir toplant yapp sorunla ilgilenmesi isteniyordu. Lauben, 26 Eyllde Pariste Cambon soka no 41de, ABDli ve Fransz 20 yksek rtbeli subayn katld toplantya bakanlk etti. Bu toplantda, Amerikal ve Franszlar alayc sulamalarla birbirleriyle kyasya yartlar ve ikiyzl bahanelerle esirlere nasl daha iyi bakarz diye tarttlar.5 Franszlarn ba temsilciliini, kendisi de yakn zamana kadar Almanlarn esiri olan Tmgeneral Buisson yapyordu; imdi Mihver Devletleri SvEsnin genel yneticiydi. Franszlar, Fransada esir ii olarak altrlmak zere 1.750.000 kiilik isteklerini tekrarladlar. Buisson da, devredilen yaklak 450.000 kiiden en az 50.000inin almak iin yeterli fizik artlara getirilemeyeceine dikkat ekti. Bu aka, bu insanlar i artlarna 70

uydurmak iin hibir ey yaplamayaca, yani ya lm ya da yaknda lecek durumda olduklar anlamna geliyordu. Bu artc ifade Amerikallar tarafndan sakince kabul edildi. Alb.Lauben krsden Buissona, esirlere Cenevre Szlemesi uyarnca baklacana sz vermesi iin bask yapt. Buisson ABDnin tutsaklar iin giysi salamasn istedi. Lauben, ABDnin ilk giysi datm iin sorumluluk alacan belirtti. Buisson, bunu Fullerin daha nce nakledilen esirlere verildiini syledii malzeme sanarak Amerikallarn giysi salayaca anlamn kard. Bundan cesaret bularak, Amerikallarn insanlk akna dokunakl bir ar yapt. Bunu, alktan len sivil Almanlardan kaynak toplayarak Fransa iin alan esirleri doyurmakla gsterebilirlerdi. nsancl arsn, Franszlarn esirlerden, eer onlar lrse, bir fayda salayamayacaklarn belirterek noktalad. ABDnin cevab da, Laubenin, alayc bir adam diye dnd Alb.Albrechtten geldi. O da, esirlerin Fransann souundan lmeyeceini dnyordu; aksi halde daha fazla esir devri gerekecekti. General Buissona, ABDnin btn gcyle byle bir musibeti nlemek iin her eyi yapaca garantisini verdi; nk esirlerin souktan lmesinden cidden korkuluyordu Cenevre Szlemesine gre buna izin verilemezdi. Franszlar, esirlerle aileleri arasnda posta hizmetinin kurulmasn istediler, fakat Alb. Lauben, bunu tartmaya yetkili olmadn belirtti. Esirlere giysi temini iin sivillerce bir kampanya yrtlmesini Alman Kzlhandan istemeye de izinli deildi. Toplantnn genel sonucu, btn tartmal konular etkisiz hale getirirken, Franszlarn yardm isteklerini ertelemek olmutu. Bundan sadece bir gn sonra, Pradervand aniden Frankfurta, Eisenhowern kurmay bakan Bedell Smith ile grmeye arld. Pradervand Smithe, Thore les Pinsde ekilen fotoraflar verdi. Smith bunlar ald ve hemen Eisenhowern makam odasna dald.6 Pradervand bulumay anlatyor: 28 Eyllde, makamnzda, durumun tam bir grntsn vermeye altk. General Buissonun aklama snrlar iinde kaldk. Thore kampnda ekilen fotoraflar size gsterdik; daha sonra onlar size yolladk ve alnd haberi adnza, G1 [Personel b.Md.] Alb.H.E.Kessenger tarafndan imzaland.7 (Bunlar Amerikallardan Franszlara yeni devredilen alktan lmekte olan esirlerin fotoraflaryd. Abilenedeki Smith koleksiyonunda birok esir fotorafnn arasnda bunlar saklanmamt.) Pradervand, Smithin yapmaya sz verdii eylem iin zellikle minnettard. Birincisi Franszlar Cenevre Szlemesine uyacak duruma gelene kadar, btn yeni devirlerin durdurulmasyd. Amerikallarn, derhal yardm edilmezse kn lecek diye hesabettii 200.000 hasta insan geri alacaklarn dnd iin memnundu. Pradervandn byle dnmesinin sebebi, ok hasta olanlarn Cenevre Szlemesi uyarnca derhal lkelerine gnderilme zorunluluuydu. Son olarak Pradervand, Amerikallarn 71

Franszlara devrettii btn esirler iin genel bir yardm sreci balatmaya sz verdii iin, Smithe minnettard. En sonunda Franszlar ve Amerikallar esirlere insanca davranmaya ikna edebildiini dnyordu. Parise dndnde, Pradervand, nsancl anlay ve Cenevre Szlemesinin ABD tarafndan imzalanmasndan doan ykmllklerini yerine getirmedeki hz nedeniyle 8, Smithe derin kranlarn yazd. Bu mitler, birka gn sonra Paristeki Amerikan Bykeliliinde ABD subaylarnn toplantsnda, grne gre dorulanmt; Alb.Renfroe, Alb.Laubene Alan G4 ile ek yiyecek taynlar konusunu grmesini syleyecekti. Bylece gnde 1.006 kalori olan Fransz taynlar arttrlm olacakt.9 Bu tartmalar srerken, General Littlejohn, orduyu rahatsz eden elindeki fazlaln varlndan nasl kurtulabileceini dnyordu.10 Bu alanda baz kalemlerde nemli fazlalklar var; bunlar, VE Dayden sonra esirlerin abuk boaltlmas, ABD asker kuvvetinin hzla datlmas, kurtarlan mttefik uyruklularn ABD kuvvetlerince kullanlmasnda hzl d ve Fransz ordusunun ikmal sorumluluunun sona ermesi gibi nedenlere bal. Gerekenden, gnde 3.000.000 tayndan daha fazlas verildi Ben aldm ylece gda girii [ABDden] ayarland. Ordunun elinde tutmas gereken 100 gnlk erzak zerine, 39 gnlk daha birikti. Bylece Ekim 1945de, Alandaki fazla erzak yaklak yzde 39u buldu; bu da 139 gnlk erzak demekti. ABDdeki fazlalk o kadar oktu ki, Littlejohn Meyve suyu taynlarmzn arttrlmasn istediler, ayrca taze yumurta, taze meyve, patates ve tereya ihtiyalarmz ABD kaynaklarndan salayabileceimizii ve almamz gerektiini bildirdiler diye not dmt. Mektup, fazlalklardan nasl kurtulacaklarn tartarak devam ediyor; baz subaylar ABDye geri gndermeyi neriyorlar. Buna ramen, tutsaklar a kalmaya devam ettiler. Le Monde, Jacques Fauvetnin heyecan verici yksn yaynlad: Bugn nasl Dachaudan sz ediliyorsa, on yl iinde btn dnyada Saint Paul dgiaux gibi kamplardan sz edilecek; orada Temmuz sonunda Amerikallardan devralnan 17.000 kii o kadar abuk lyordu ki, birka hafta iinde 200 kiilik iki mezarlk tamamen doldu. Eyll sonunda lm oran gnde 10, veya ylda yzde 21i bulmutu. Fauvet intikam sorusuna dorudan saldryordu: nsanlar, Almanlarn da bizim adamlarmz beslemede ok titiz olmadklarn syleyecekler ama, Cenevre Szlemesini inedilerse bile, onlarn rneini izlememizi hakl karmalar zor grnyor. Almanlara vereceimiz en iyi hizmet onlar taklit etmektir diye hep sylenir, bylece bir gn bizi tarihin yargs nnde bulacaklardr; fakat Fransa katksz erefinden daha yksek bir ideale sadk kalmaldr. Biz baka zamanlarn ve yerlerin kabahatlerini srdrmek iin ac ekip savamadk.11 Bu, Yzb.Julien gibi kamplarn iine girenlerin kulland bir dil le yazlm tek haber yorumu oldu. Fauvet, grnte kendi szleriyle balayan tarihin yargs hari, her eyde haklyd. Paristeki Amerikan bykelisi Jefferson Caffery durumun, Avrupadaki 72

Amerikan saygnl, Eisenhowern itibar, Ordunun erefi ynnden tehlike yarattnn tabii farkndayd. Washingtona Savunma Bakanlna ok dikkatli olunmas iin bir uyar gnderdi.12 Amerikan Bykelilii, Charles de Gaulle ve General Buissonun ibirliiyle ve yanda basnn alklaryla, USFET kurmaylar tarihin yargsn nceden oluturmaya baladlar. Zemini byk dikkatle hazrladlar. Eisenhower, Eyll sonunda Franszlara devirleri durdurduunu bizzat aklad. Bu baarl bir ikili vuru olmutu; nk hem kendisi, kalan esirleri Franszlardan korumu oluyor, hem de kusuru onlarn zerine ykyordu. Amerikallar cidd misilleme tehlikesiyle kar karyaydlar, nk Bakan Truman ve Bykeli Caffery yakn zamanda, hakarete hastalk derecesinde duyarl General de Gaulle aalamt. Gerekten de, Dileri Bakan Georges Bidault, [ABD ynetiminin] amour propre onurumuzu yaralayacak bir adm atmayacan hararetle umuyorum. Bizi tatsz bir fait accompli oldu bitti ile yzyze brakmayn, nk bu konuda yardm etmek istiyorum13 dedi. Tabii Amerikallara sunabilecei tek yardm, onlar basndan korumak olacakt; fakat de Gaulle imdi, Amerikallarla ilgili hakikati syleyecek olursa kendi ordusu tarafndan da hrpalanacakt. ntikam peinde komak, ona, prestij, silah, gda ve ilerde devredilecek esirler ynnden de pahalya mal olacakt. Birka ay nce, savan son gnlerinde Fransz birlikleri, Val dAostay ve Nicein kuzeyinde baz talyan blgelerini ele geirdii zaman, de Gaulle Amerikallarn sopasn hissetmiti. Truman, de Gaullee birliklerini geri ekmesini sylemiti. Aksi halde Amerikan silahlarnn sevkini unutmas gerekecekti. Oysa, de Gaullen bu silahlara, hem Ho Chi Minhe kar Vietnamda, hem de Suriyeyi ngilizlerden devralmak iin Suriyede ihtiyac vard. De Gaulle arketti, silah ak devam etti.14 De Gaulle imdi bir kere daha ark ediyordu, Sava esirleri iin yapt basn toplantsnda lml bir dil kulland. Rahatlayan Amerikallar onun hogrsn vd.15 Amerikan silahlar yannda yiyecek de akmaya devam etti. Jefferson Cafferynin rahatlad, de Gaullen basn toplantsn anlatan telgrafnn Savunma Bakanlna giden kopyasndan da anlalyordu. Caffery bildiriyor: Basn toplantsnda bu konu sorulduunda, de Gaulle olduka ll bir cevap verdi. Sorunun karmak olduunu ve imdiye kadar yalnzca Fransz ynetiminin hatasndan kaynaklanm gibi sunulduunu grmt. Bunu reddederek, Mttefik Ordularnn yz yze geldii zor artlarn sonucunda, Fransaya devredilen ok sayda tutsak ok yetersiz koullarla karlamtr. Her iki tarafn gsterdii iyi niyetle, bu konunun insancl ve gereki bir uzlamayla sonlanacan umuyorum diye noktay koydu. Caffery, Gvenilir kaynaklardan Fransz iddialarnda doruluk pay olduunu renmitim. Fransz igal blgesinde bizim Franszlara devrettiimiz birok Alman sava esirinin ok kt fizik artlarda olduklarn sylemilerdi. Bir zm arayan Fransz ve Amerikan yetkililerince gsterilen anlay ve iyi niyete inanyorum; fakat karlkl 73

sulamalar bir kampanya halini alrsa, bunun sonuca faydas olmayaca aktr. Fransz basnnn, bu sorunun stne gitmek iin her yolu deneme tehlikesi her zaman vardr. Asker yetkililerin bunu akllarnda tutmas ve Franszlar sulamaya almamas, aksine karlkl anlay ve iyi niyetle zor ve kark sorunlarn zleceini grmeleri gerekir.16 diyordu. Cafferynin telgraf cesetleri kireliyor. Tutsaklara yardm eden tek eyin karlkl bir yn sulama olduu akt. Caffery, her ne kadar tutsaklar Cenevre Szlemesinin metnine ve ruhuna uygun tatminkr bir zme gtrmeyi dndn iddia ediyorsa da, sadece yksek dzeydekilerin prestijini tartyor. Prestiji korumak her eydir, tutsaklar hibir ey. Amerikallar sadece Vietnama silah ikmaline razydlar, kamplar knamaya asla. USFET bu sefer baka bir halkla ilikiler vuruu becerdi. Ordu ivedi bir soruturmayla, gereken kire kovalarn buldu. Sonra soruturma Eisenhowern imzasyla, sulamay azaltrken, Franszlara ynlendiren sert bir aklama eklinde sunuldu. Aklama yleydi: Intercross [International Red Cross] Uluslararas Kzlhan, uzun sren yetersiz beslenme nedeniyle ar bitkin halde Fransz kamplarna devredilen byk sayda tutsak bulunduuyla ilgili iddialar hakknda yaygn aratrmalar yapld. Devir ilemine katlan Amerikan ve Alman grevlilerden birok kant topland. Sonuta, devredilenlerde grlen ar zayfln, - bunlarn arasnda yaklak 2.000 mitsiz vaka da vardr Amerikan kaynaklarndan devredildikten sonra, Fransz sorumluluundayken oluan beslenme ve dier bakm eksiklikleri nedeniyle olutuu kesin sonucuna varld. Sava tazminat igc olarak Fransaya devredilen btn esirlere ahs giyim eyas, iki battaniye veya bir battaniye ile bir palto, iki haftalk tayn, iki haftalk ila verilmiti. Devir ve kabul ilemleriyle grevli Amerikan ve Fransz subaylarnn gznden kam nemsiz sayda esir dnda, hepsi fizik durum olarak i grmeye uygundu.17 Devir ilemlerine katlm veya bu ve bunun gibi soruturmalarda bulunmu subaylarn tankl, Eisenhowern aklamalarnn, yalanlananlar dnda, hibirinin doru olmadn gsteriyor. Daha nce, 1945 baharnda bir soruturma kuruluna katlan Tm.Fisher, hereyin nasl rtbas edildiini grnce dehete kaplmt.18 Daha sonra Alb.Lauben, Vosges blgesindeki Amerikan ve Fransz kamplarnn ok kt durumda olduunu syledi; Vosges tam bir byk lm kamp gibiydi19 dedi. Eisenhowern kurmay bakan ve Jefferson Caffery20 birka gn iinde Kzlhan baz iddialarnn doru olduunu gizlice itiraf ettiler. Btn bunlar, ne orduyu inatla inkrdan vazgeirdi, ne de bu yky bilen herhangi bir gazeteciyi, daha ileri aratrma yapmak iin harekete geirdi. Pradervandn Smithden gvence aldn dnd eylemler hibir zaman gereklemedi veya kalc bir etkisi olamadan iptal edildi. Devirler, Franszlar souk hava nedeniyle askya alnmasn kendileri istedikleri halde, durdurulmad.21 Wrzburgdan 19 Ekimde Amerikallar 15.000 esiri bir Fransz kampna gnderdi.22 Fransz kampndaki artlar o zaman da eskisi gibiydi. Marshalla giden Eisenhower imzal mesaj devirlerin 74

1 Kasmda yeniden balamasn neriyordu. Bu srada Pradervandn Smithe insancl anlay nedeniyle teekkrlerini bildiren mektubu Frankfurt yolunda postadayd. Marshall USFET mesajn bir gn sonra onaylad.23 En az 20.000 Alman esir daha, 29 Kasmda Fransz kmr madenlerine yollanma emri ald.24 Yln sonunda Fransz kamplarndaki irenlik ve ala ramen, bir 100.000lik grup da yola koyulmutu.25 Devirler durmakszn devam ederken, 1946 yl yarlandnda, Fransz kamplarnda insanlar alktan ve hastalktan lmeye devam ediyordu. Fransadaki ICRC temsilcisi, Ekim 1946da Savunma Bakanlna, Fransz kamplarndaki durumun arlna dikkat ekerek, son alt ayda artlarda hibir iyileme olmad iin uyard. Bildiri, Savunma Bakanlna ar bir uyaryd; azaltlm tayn ve yetersiz giysi yznden esirlerin ounun, kn kt artlarna dayanabilmesi beklenemez diyordu.26 Amerikallara geri gnderilmesi beklenen hasta says, Pradervandn ilk belirttii, yksek sesle dillendirilen 200.000den, sessizce kabul edilen 100.000e, oradan da hi duyurulmayan 52.000e dmt.27 Pradervand esirlerin ABD kamplarna dnmesinin fayda salayacan ummutu; fakat orada karlatklar artlar Eylldeki kadar ktyd, 1946da da ayn olacakt. Bylece haftalk yzde 2,6lk bir lm oranna ulatlar, yani durum en kt Fransz kamplarndaki kadar berbatt.28 Smithin vaat ettii genel yardm; sabun, bit ilac ve azck yiyecek olup kmt. Smith, yaklak 606.000 kiiye, 13 gn iin, gnde 140g tayn salayacan belirtmiti,29 fakat erzak kartacak olan General Lee, 10 Kasmda, sadece 100.000 tutsan ek tayn alabileceini syledi. imdiye kadar esir taynlar iin emirlerin verilme ynteminde ok dikkatliydi; gene kala gzle verilen emirlerle henz balayan zel beslenmeyi, yazl emir olmadka srdremezdi.30 Alb.Lauben 1987de yle toparlyordu: Esirlerin durumundan dehete dmtm, fakat ek gda getirildiini hi hatrlamyorum.31 Ne olursa olsun, ABD kamplarna dnen tutsaklarn hibiri iin ek gda devam etmedi. Kimse bundan Pradervanda sz etmedi, zira sunulan gda hayatlarn birka hafta iin uzatacakt. Sonra alk gene devam edecekti.32 Ek gda haberleri gdadan ziyade balondu. ABD Ordusunun Kzlha ve Pradervanda kar alayc tutumu gn gibi ortadayd; zira Avrupadaki ordu depolarnda, ICRCden Mays aynda alnan 13.500.000 yksek proteinli Kzlha paketi hl duruyordu ve hi datlmamt. 17 Kasmda Ordu hl bunlar ne yapacan dnyordu.33 Her paket ortalama 12.000 kalori ieriyordu. imdi lm bulunan 700.000 kadar Alman, ek 1.000 kaloriyle sekiz ay hayatta tutacak kadar yeterli gda vard. Olaslkla yalnzca ICRC paketleri bu insanlar 1946 baharna kadar yaatacakt. Mays aynda sansre kar esip grleyen New York Times, ok deerli zgrln, imdi kendi aratrmas iin kullanmyordu. Times 11 Ekimde balad drt yky karrken, sorunu zetledi.34 Gazetenin yldz yazarlarndan Drew Middleton bu byk bulgunun yorumunu, Figaronun yksn uysalca zetleyerek yapt. Timesden hi kimse gidip, haberlerin esas kayna Pradervandla grme zahmetine girmedi. 13, 14 ve 20 75

Ekimde Frankfurt ve Paristen gelen ykler Caffery ve Bedell Smith sayesinde oluan efsaneyi krkledi. Frankfurttan gelen Ekim yklerinde, USFET subaylarnn Timese anlattklar kabullenilmi ve baslmt. Baka hibir kaynak belirtilmedi. Bu rtbas etme, Btn sava alannda Franszlarn devralmasndan sonra drt ile alt hafta arasnda kamplarda kalan Amerikal subaylar, astsubaylar ve erlerle yaplan yzlerce sylei baln tayordu. Drew Middletona gre, allm gvenilir kaynak bu syleilerin Alman subay ve erleriyle yaplanlarla desteklendiini sylemiti. Middleton, bu Alman subay ve erlerinden milyonlarcasnn Frankfurttaki masasndan 60 Km uzaklkta, kolay eriecei 50 ABD kampnda olduunu bilmesi gerekiyordu; yaklak bir milyon kadar da Almanyada evlerindeydi; fakat hibir yerde de, kendi yapabilecei aratrma iin neden ordunun szn doru kabul ettiini aklamyordu.35 Middleton, Franszlarn tutsaklardan tayn aldklarn, Amerikallarn, Franszlarn kt davrand 90.000 esiri geri alp ek gda ile besleyerek yeniden hayata kavuturmay kabul ettiklerini sylyor. Times, yalnz ABDnin Cenevre Szlemesine uyduunu deil, ayn zamanda esirler iin Uluslararas Kzlha Komitesine byk miktarda ordu tayn devrettiklerini bildiriyor, nk General Eisenhower ve kdemli kurmay subaylar, ABD ordusunun esir ald tutsaklarn saln gzetme ykmll olduuna inanyorlar. Times, Fransz kamplarndaki bir deri bir kemik kalm insan sralar fotoraflarn Dachaudakilerle kyaslayan bir kaynak bulmutu. Pradervandnkilere benzeyen fotoraflarn yansra, Yzb.Julienin Amerikan kampnn Dachau ve Buchenwalda benzediine ilikin gzlemi Timesde artc bir ekilde ortaya kyordu, sulama Franszlara ynelmiti. Yalnz imdi bir kaynaka dayandrlyordu. Times, Bu fotoraflarn incelenmesinin USFETdeki bak asn keskinletirdiini bilmekle beraber bir aklama getirmiyordu. imdi subaylar, Fransz kamplarndaki bir deri bir kemik kalm insan sralar fotoraflarn grmekle, derinden yaralanmt. Birok yksek rtbeli subayn, Franszlarn esir ald tutsaklara davran eklinin, ordunun onurunu lekelemi olduunu hissettiini sylemek abart olmaz. Timesin adam, ordu kararghnda onurun lekelendiini alglam, fakat ziyaret ettiini syledii kamplarda alktan lm insanlarn cesetlerini grmeden gemitir. Middleton, USFET subaylarnn sylediklerini neden bu kadar uysalca kabul ediyor? 1988de kamplar tartrken, Middleton yazara 1945 yaznda biri Gotha yaknnda dieri Bad Kreuznachda, iki kamp gezdiini syledi. nce tutsaklarn iyi beslenmi olduklarn belirtti. Bunun zerine yazar, ABD kamplarnda yarm milyondan fazla esirin ldn saptadn syledi ve baslmadan nce okuyabilmesi iin elle yazd metni verdi; bylece Middleton kendini savunabilecekti. Benim iin meraklanma dedi Middleton. Yazarn o zaman meydana gelen baz kt olaylar yazarn ortaya karabilmesine amadn syledi. Sonra da, kamplar bizzat gezmediini, sadece arabayla yanndan geirdiklerini ekledi.36 Pradervandn aklamalarnn kimse tarafndan tartlmamas kayda 76

deer. Bundan aylarca sonra, bykeliliklerden anavatana veya ordular arasndaki telgraflardaki rakamlar tamamen doru olarak alntlanmtr. Sorulacak tek soru, sank kimdir sorusudur? Baka hi kimse sorumluyu bulmak iin bir aratrma yapmamtr, ne Fransz ordusu, ne Kzlha, ne bir gazeteci, tabii ne de bir Alman. Pradervand, tarihte bir saman alevi gibi parlam ve sonra kaybolmutur. Pradervandn aklamalarndan sonra, bir gazeteci iin, Fransa veya Almanyada, bir kamp yaknndaki bir ky ziyaret etmek ve kyllerle konumak ok kolay olurdu; fakat hi kimse, Pradervanda itiraz etmek veya bulgularn dorulamak zere byle bir ziyareti kaleme almad. USFETteki bu gvenilir kaynak tan, binlerce insann lmne yol aan, Smithin vaatlerine kar bu sansasyonel ihanet hakknda, Le Monde veya Timesde hibir ey yer almad. 30 Austosa kadar iki milyondan fazla insan tahliye edildii halde, grne gre Ren nehrinin batsnda tek bir sylei gazetelere haber olmad. Hi kimse bir kamp komutanyla veya nbetiyle, binlerce din adamndan biriyle, profesrlerle, bakanlarla, retmenlerle, doktorlarla, kamplardan imdi kurtulmu olan kadn ve ocuklarla rportaj yapmad. Hi kimse mairies veya Rathuser belediyelerde kanuna gre kaydedilmesi gereken lm belgelerini sormay dnmedi. lerin balad 1945 ylndan bu yana 43 yl hibir ey deimedi. Pradervand dneminde Frankfurttan pek de uzakta yaamayan Charles von Luttichau da sorgulanmayan milyonlarn iindeydi. Yllar sonra Luttichau ABD uyruu olup, ABD ordusu iin tarih yazarken bile, yaadklarn Amerikallara tekrar tekrar anlatrken, kimse onun yksne inanmad. O anda sca scana yaratlm olan durum zamanla soudu, katlat ve tarih oldu. Almanyada 200den fazla ABD kamp vard. Almanyadaki Fransz blgesi ile Fransadakilerin toplam ise, 1.600den fazla Fransz kampna ulayordu. Kamplarn felket alanlar olduu, her iki ordu tarafndan geni lde biliniyordu. Bu durum, Le Figaro ve Pradervand tarafndan yaratlan haftalk heyecan dnda, hi darya yanstlmamt. Onlar korkun vaheti embriyo halindeyken ortaya kardlar. Zarn soymak, hayatlarnn yksn yazmalarn salayacakt, fakat yapmadlar. Neden esas yky gvenilir kaynayla beraber srdrmede bu kadar isteksizlik vard? Gazeteciler, Hitlerin Almanlar gibi bilmiyorduk demeyi istemiyorlar idiyse, yalnz iki neden olabilir: Umursamyorlard veya onaylyorlard.

77

9
Serann inde
Fransz cezaevi sistemi, iinde gizlenecek hibir ey olmayan, cam bir sera gibidir. - TMGENERAL BUISSON

Fransz kamplarn denetleyen Uluslararas Kzlha Komitesi, 1945 ve 1946da defalarca, koullarn yetersiz, rahatsz edici, korkutucu, ok nadir olarak da tatmin edici olarak bildirdi. Kzlha, La Chauvinerie ve Montreuil-Bellaydeki iki kamp kt bellemiti. Bu kamplarda Eyll 1945de, nce Amerikallar tarafndan hapsedilmi binlerce kadn ve ocuk vard. ICRC bu yal erkek, kadn ve ocuklarn tifsten ldklerini ve pek yaknda hastaln civardaki Fransz sivillere de yaylacan bildirdi.1 1946 Ekiminin sonunda, Uluslararas Kzlha Komitesi u andaki durumun korkutucudan da te olduunu bildirdi. Alman sava esirlerinin yardan fazlasnn giysileri yetersiz ve ar hastalk tehlikesi vardr; kn kt koullarna dayanma olana yoktur. Bu koullarda k boyunca yksek sayda lm beklenmelidir.2 diye ekledi. Ayn ekilde bir bildiri 1947de, ayn dehetli uyaryla tekrarlanmt.3 Kzlha veya ABD Ordusu gibi d kaynaklardan gelen iddialara cevap vermek iin, Fransz yksek makamlarnca sorulduunda, genellikle herhangi bir yeterli artlar raporu, Fransz subaylarndan geliyordu. Btn bunlara karn, ABD Ordusu 1946 banda, en az 101.000 tutsa daha teslim etti. ngilizler de Ocak 1946da bir 30.000 daha gnderdi.4 Amerikallarn bu adamlar felkete gnderdikleri akt. Franszlarn, artlar dzeltmek iin evvelce verdikleri szleri yerine getirmedeki baarszlklar biliniyordu. Fransz makamlarnn sregelen hareketsizlii nedeniyle, tekrar tekrar dikkatleri ekilmi ve Savunma Bakanlnn eksiklikleri gidermesi iin, ordunun araclk yapmas nerilmitir. Ayrca yeni devredilenlerin hepsinin en ksa zamanda lkelerine gnderilmesi istenmitir.5 Bu satrlar yazan General John T.Lewis, kendi ak yann kapatmak iin bu neriyi yapm olmaldr; 78

nk Franszlarn, Cenevre Szlemesine uymadklarnn Amerikallarca dile getirilmesine hi hogrs yoktur. Sk sk, evlerine deil almaya gnderileceklerini syledikleri esirlere, imdi lkelerine gideceklerini syleyemezlerdi. Lewis belli ki ABD Ordusunun grntsn dzeltmek istiyordu: Daha nce baarsz olan nerileri tekrarlayp duruyordu. Amerikann gelecekte Vietnam Savana karmasnn ilk zayf ipucu bu kamplarda meydana kar. Franszlar, kastl olarak esirlerden bazlarn a brakarak, Fransz Yabanc Lejyonunda gnll olarak grev yapmaya zorladlar. Vietnamda savaan Lejyonerlerin ou 1945 ve 1946 yllarnda Amerikallar tarafndan Franszlara devredilen Almanlard.6 Btn 1945 yl boyunca ve 1946nn byk blmnde Pradervand, srekli deien Amerikan brokrasi anda, Franszlarn tutsaklarna yardm etmek iin abalad. Yaklam temiz kalpliydi. General ve diplomatlara adalet, namus, cmertlik prensiplerini hatrlatt; bunlarn yol at ykmllkleri belirtti ve her zaman esirlerin ivedi gereksinimlerini dnerek yardm nerdi. Diplomatlar, prensiplerin yokluunun aa kmas korkusuyla, ynetmekle ykml olduklar durumdan habersiz, yeni zorluklar uydurmak iin kvranyorlard. Yeni Dileri Bakan James F.Byrnes, ABD ynetiminin sava esirleri politikasnn Cenevre Szlemesi ruhuna tamamen uygun olduunu ve devirlerin ancak kar tarafn Szleme koullarna tamamen uyduuna ynelik yeterli kant olunca yaplacan syledi.7 Pradervandn ynlendirmesiyle, Uluslararas Komite Bakan Max Huber, Ocak aynda Byrnese bir mektup yazarak memnuniyetini bildirdi. Pradervand zekice bir plan tasarlad. Bunu bir mektupla Dileri Bakanl zel Projeler Biriminde Eldred D.Kuppingere iletti.8 Her zamanki gibi Amerikallara hi kukusuzun faydas diyebileceimiz bir girile balayan bir mektup gnderdi: Hi kukusuz biliyorsunuzdur, imdi Fransz sorumluluunda olan Alman sava esirlerinin durumu ok kritik hale gelmitir. Uluslararas Kzlha Komitesi, Pradervand kanalyla tutsaklara yardma almaktadr; bu ksmen, esirlerin yiyecek satn alnmas iin kendisine verdikleri parayla olmaktadr. Bu byk olaslkla, dnya tarihinde en zor kazanlan paradr. Bir tutsan dediine gre, bir tp di macunu satn alabilmek iin alt ay para biriktirmitir. Pradervandn sorunu parann kstlanmasyd. Kuppinger buna bir zm bulabilir miydi? Pradervand bir yol nerdi; bu sefer verileni baka bir bavuru iin dayanak yapmayacana da sz verdi. Kuppinger bu neriyi Byrnese ynlendirdi; o da yeni Savunma Bakan Robert Pattersona yazarken neride bulundu: u anda Paristeki Amerikan yetkililerinin, daha nce devirleri yaplm sava esirlerinin, eer gerekiyorsa artlarnn dzeltilmesi iin, Fransz asker yetkilileriyle grmesi uygun olur vb. Tutsaklar ldke, daha baka tartmalar da srp gitti. 13 Haziran 1946da, Kuppinger ahane bir dnle, Amerikan yetkilileri Komitenin istedii malzemeleri Fransz frank karl teslim edemezler. diyerek Pradervand reddetti. Sonra da, bunula birlikte diyerek, inanyoruz ki, 79

Avrupada savan sona ermesinden gn sonra, sava esirleri ABD blgesi iinde kalan Dalliende, korunmak iin toprak ukurlar kazyorlar. (ABD Ordu Fotoraf)

80

Ren nehri zerinde Sinzigteki kamplarda, 12 Maysta ABD Asker Doktorlarnn saptad lm oran yllk yzde 30du (ABD Ordu Fotoraf)

81

Ren nehri kysndaki kamplarda su ktl nedeniyle oluan kuyruklar bazen btn gece sryordu. (Rheinberg ehir Arivleri)

Yamurdan sonra lm oranlar, barnma yokluu nedeniyle, ok artyordu. Ren nehri boyunca 1945 bahar ok nemli ve souk gemiti.

82

ABD Ordusu hemen hi yemek piirme imkn salamamt; esirler bir eyler uydurmutu. (Rheinberg ehir Arivleri)

Esirin resim yazsnda Kym Rheinberg okunuyor.

(Rheinberg ehir Arivleri)

83

Arka plandaki adr hastane olabilir .

(Rheinberg ehir Arivleri)

Rheinbergdeki evre tel rgs 9 Km uzunluundayd.

(Rheinberg ehir Arivleri)

84

Bitkin dm esirler, toprak ukurlar arasndaki dar ve kaygan amurlu patikalardan sklkla dyorlard. (Rheinberg ehir Arivleri)

Birok esir toprak ukurlarnda yatarken ld . (Rheinberg ehir Arivleri)

85

Ildaklar gece tellere trmanan gen bir tutsa yakaladlar. Vurdular onu. Dier esirler katil, katil diye bardlar; sonunda kamp komutan taynlarn gn iin tmden kaldrd; bu da daha fazla lme yol at.

86

Engellenen mektup: Rheinbergdeki Amerikan kampnda, bir esir taa sard bir notu evre tel rgden dar att. Notta okuyana tuz ve pimi patates getirmesi rica ediliyordu; nk Korkun derecede az. Kahverengi ambalaj kdna yazlm, Jacob Lohrun imzalad not, Rheinbergde ehir arivlerinde saklanyor. Lohrun sa kalp kalmad bilinmiyor.

87

Komitenin istekleri bu balamda, maddenin 9. Blmnde zde birleti; bu k, esirlere sivil karaborsayla rekabet halinde daha nce izin verilen yiyecekleri satn almaya izin verebilir veya vermeyebilir. Kamplara az miktarda gelen Fransz veya Amerikan yiyecei, tutsaklara ulaana kadar, hrszlk nedeniyle eriyordu. Sonra karaborsada ortaya kyordu.9 Bordeauxnun gneydousunda Bascons Belediye Bakan Raoul Laporterie, tuhafiye maazalar zincirinde iki Alman sava esirine i vermiti. Laporterie, Bordeauxnun gneydousunda, birok kampn bulunduu Landes blgesindeki durum hakknda, General de Gaullee sert bir mektup yazd. Gelmekte olan misillemeye aldrmadan, Laporterie unlar sylyordu: Fransz ordusu kyly akna eviriyor ve hayal krklna uratyor. Kyl kendi stlerine yklan isteklerin ehirlerdeki ac durumu gidermediini gryor. Bunun aklamas, asker ynetimin ihtiyalar diye yaplan isteklerin gerekenden ok fazla abartlddr; btn bunlardan kan sonu, ordu ihtiya fazlasnn karaborsaya gitmesidir. Mays 1946da, Dileri Bakanl hl ABD ve Fransz kamplarndaki tutsaklara posta hizmetini balatmakta ihtiyatl idi. Dileri Bakanl Genel Sekreteri Dean Acheson, Ticaret Bakan Henry A. Wallacee, Yiyecek ve giysi paketi gnderebilmek iin bir yol bulunmas hakknda ABD halknda youn istek vardr.10 diye yazd. Nasl olmutu da Washigtonda masasnn bandan kalkmayan saygdeer Acheson, bu ABD halknda youn istei fark etmiti. imdiye kadar bilinmeyen bu istei, ilk kefeden ve belki de tetikleyen Pradervanddan renmiti. Daha sonra Acheson, Dileri Bakan Byrnese, Franszlarn Amerikallar ikna etmek iin ibirliinden memnun olacaklarn syleyebildi.11 Mareal Juinin Pradervanda yazd, bu neriye souk baklmadn bildiren mektubun bir kopyasn da ekledi. te bylece, savan bitmesinden bir yl sonra, nihayet tutsaklar posta almaya baladlar. Bir Quaker gzlemcisi: Aylardr bir haber alamayan bu insanlarn sevinci grlmeye deerdi diyecekti.12 Franszlar kendi alarndan ok az faydalanabildiler. Fransada Ocak 1946da, yarm milyondan biraz fazla insan, ordular veya sivil ekonomi iin szde alr durumdayd. Bunlarn ou yar a, kt giyimli, bitkin olarak, normal verimle almaktan uzakt. Dier 124.000 ise alamayacak kadar hastayd.13 1945 yaznda Bordeaux yaknnda Bugloseda, lmek zere olan 600 adam, donup kalan ky sakinlerinin gz nnde, trenden dmt; bunlardan 87si o kadar kt durumdayd ki, kampa kadar iki kilometre yry onlar ldrd. Kampta geri kalanlar lime lime olmu aputlarnn iinde, krk ve kirli pencerelerinden nemli am ormanlarna bakyorlard. Belki de daha nce Rennesde, Fransz muhafzlarnn anlatt gzel hikyeyi dnyorlard: Gneye zm toplamaya gidiyorsunuz. Kendilerini gneli balarda, olgun zmleri azlarna doldururken hayal etmek kolayd. zmler olgunlat, fakat onlar iin kimse gelmiyordu; o zaman burada kalmann tek nedeninin lmek olduunu fark ettiler. Birou ld. Labouheyre yaknndaki bir alma kampnda, insanlarn 88

yzde 25i Ocak aynda alk, dizanteri veya baka hastalklardan ld.14 Dizanteri o kadar ktyd ki, Franszlardan da lenler oldu. Labouheyredeki i orman iiydi, fakat ancak iri kym oduncularn yapabilecei geleneksel aa kesme ve devirme ileviydi. Muhafzlarn birou, ormana almaya gtrdkleri tutsaklarn durumundan utanyordu.15 Esirlerin byk ksmnn hemen hi i tecrbesi yoktu, onun iin risk altndaydlar. Alk, kt ayakkablarla veya yalnayak, i bilmezlik nedeniyle ok sk yaralanyorlard. Bir kere yaralanan da abucak lyordu. Bu alma ekiplerinde birok insan ld. evre kylerden ve iftliklerden toparlanm iyi kalpli bu muhafzlar, birou yakn zamanda kendileri de Almanyada esir olduklar halde, intikam almay dnmediler. Onlara ikence yapmadlar, kt davranta bulunmadlar; mmkn olduu kadar onlar yalnz braktlar. Bazs a Almanlar beslemek iin kendi evinden yiyecek getirdi. ki Alman, eer yakn iftlikte yaayan muhafz bize her gn bir litre st getirmeseydi, alktan lrdk dedi.16 Heinz T. Kreuznach Mays aynda terk etti. Hasta ve alktan len arkadalaryla dolu tren yknn, Amerikallarn Franszlara garip bir hediyesi diye dnyordu. Hl stnde hastanede ele getiinde giydii ort vard. Yalnayakt. Gler yzlyd. 18 yandayd. Hastaneden, yeni ameliyat olmu olanlarla birlikte karldk. Hepimizi birden yklediler. Ren nehrini, geici Roosevelt An Kprsyle getik. Ak vagonlarda dorudan aa suya baktmz hatrlyorum. Kpr pek salam grnmediinden korkuntu. Gnlerden 8 Mayst. Etrafta zaferlerini kutlayan bir sr Amerikal havac vard. Sadece doum ylm gsteren bir kimlik belgem vard, 1927. Benim 16 yanda olduumu grrlerse belki salarlar diye dndm, onun iin 7yi 9 yaptm. Hibir ey deimedi. Bu onlar durdurmad, beni de Fransaya gtrdler. Fransada esirlere iyi baklan Amerikan kamplar olduunu duyduk. Reimsde trafii Almanlarn kontrol ettiini duyduk, hatta Fransz ofrleri azarlamlard, bu da Franszlar ok kzdrmt. Daha sonra Rennese gittik; iki ay sonra da Franszlara teslim edildik. Bizimle beraber trene yiyecek de verdiler. Etiketlerde 1de 10 yazyordu. Biz de 10 kiiye 1 gn yetecek gda diye dndk; fakat biz 30 kiiydik, yolumuz bir gn srecek diye hesap ettik; fakat gnden fazla, hi dar kmadan, stmzden kilitli yol gittik. Vagondaki atlaklardan nerede olduumuzu kartmaya alyorduk. Birisi bir an Eiffel kulesini grdn syledi, fakat Parisi gremedi. gn sonra da Rennese vardk. Kampta 100.000den fazla tutsak vard, ehrin nfusu da o kadard. Barakalarda haftalardr ilk defa grdmz yataklar vard, katl ahap ranzalar, ne bir hasr, ne bir rt. Tahtalarn stnde yattk. Yakalandmzdan bu yana ilk defa stmzde bir at oluyordu. Kreuznachda toprak stnde hafta geirmitik, bir ate yakmaya veya ukur kazmaya izin yoktu, gn boyu 89

btn iimiz birazck su iin sra beklemekti. Suyu kyller getirip varillere koyard. Daha varillere girmeden suyun hepsi bitiyordu, nk insanlar, borularda delik ap daha nce almak istiyorlard. Yokluk olan her yerde bu byle. Cidd bir tayn eksiklii vard. Bezelye verildii zaman nce sayp paylalyordu; geriye kalan iin herkes bekliyordu, adam ba alt tane dtyse, alt buuk alana kadar bekleniyordu. Rennesde yaklak sekiz ay kaldk. Bu aylar boyunca neden Fransaya getirildiimizi anladk. Fransann askere ihtiyac vard. inhindinde, Cezayirde byk sorunlar vard ve Yabanc Lejyonlarna adam aryorlard. Aramza Franszlar iin alan Alman ajanlar sokmulard ve asker toplamaya alyorlard. Amerikallar kamplar terk ederken Franszlara rezil iler yaptlar. Franszlar cn bizden alyorlard. Amerikallarn yapt ilk i, asker hastanesinde ne varsa almak oldu. Camlar krdlar, snma sistemini sktler. Franszlar sadece seyrettiler. Onlar da bir sr imentoyu alp nehre boalttlar. Amerikallar tam aalkt. Franszlarn kendi aldklar esirler ok daha iyi durumdayd. Norveten gelen baka bir grup esir vard. ngilizler tarafndan Almanya zerinden getirilmilerdi. Evlerine gideceklerini zannettikleri iin koca torbalar tamlard, Sonunda Fransaya geldiler. 1946 ylyd. Bizim kampa geldiklerinde iyi beslenmi grnyorlard. Almanya zerinden mi geldiniz deyince evet dediler. ngilizler, birisi kanca aldrmayp, teki tarafa bakmlar. Norveteyken sava bittikten sonra da, silahlymlar. Belirli bir blgede, btn eyalaryla beraber kalmlar. Yabanc Lejyona katlan askerler, yaknda bizim grebileceimiz baka bir kampa alnd. Birka haftada, daha iyi beslendiklerinden daha gl duruma geldiler, biz ise her gn biraz daha zayflyorduk. Futbol oynamaya ve ark sylemeye baladklarn grebiliyorduk ve biz hemen yan balarndaydk. Bir niversite matematik profesryle tantm, bana zel matematik dersi vermeye balad. Barakalardan birinde bir bez paras buldum, onun stne yazabiliyordum. Yazdm her eyi anlyordum, fakat siler silmez, hafzamdan da silindiini anladm. Olanlar hatrlayamamak, bu bitkinliin ilk belirtisiydi. Korkun bir eydi, sildiim an, imdi yazp anladm bir eyi hatrlayamyordum. Bunalma girmedim, bu sadece kt beslenmeye balyd. Kampta benden daha byk olan arkadalarm, Almanyaya dndklerinde anne babama, bunalma girmediim iin her zaman neeli olduumu ve morallerini ykselttiimi yazmlar. Nasl baarabildiimi bilmiyorum. Kn kendimizi kampta bulduumuz zaman, bir korunma felsefesi gelitirmitim. Bizi ABDye gndereceklerini dnyorduk. Sonra burada uzun sre kalacamz anladm. Herkesin kendi savunma yntemi vardr. Kendi kendime, tamam dedim; Tutsaklk diye bir film yapacaz, ben bir oyuncuyum; istediim zaman dar gidebilirim, fakat byle yapnca para alamam. 90

Film bitene kadar devam edeceim. Berlinde genlik filmlerinde biraz oyunculuk yaptm iin, ilerin nasl yrdn biraz biliyordum. te bu kadar. Bir yn Fransz Rennes tren yolu yanndaki yolda bize sabit baklarla bakard, bakrdk; sonunda kendi kendime dedim ki, tam bir hayvanat bahesi, bir farkla, maymunlar hangi tarafta, onu bilmiyoruz. Sonunda grdm ki, dikenli it bizim dar kmamza engel deil, Tam aksine dardakilerin ieri girmesine engel. Bunlar bir eylere tutunmak istediinizde gereken kk destekler. Daha sonra, iyice bitkin dtmzde, en ufak hareketle bayldmzda, ka saat baygn kalacamz hesaplamaya baladk. Beslenme yetersizlii yle bir seviyeye geldi ki, abuk yaplan her hangi bir hareket baylmamza yol ayordu. lk defa bama geldiinde, hibir ey yapmadan, kesinlikle hi bir ey yapmadan, gnein altnda oturuyorduk; Kendi kendime sylediimi hatrlyorum, hepimiz topran stnde gnete oturduumuza gre, tamam, orba vaktine kadar daha alt saat var, yapacak hi bir ey de olmadna gre, ne bir kitap veya baka bir ey, yleyse dedim, kolumla kk hzl bir hareket yaparsam saatliine kendimden geerim; ayr eyi tekrar yaparsam bu da bir saat eder, yani toplam alt saat. Baygn kaldm alt saat de esirlik srecimden saylmaz. Yemek o kadar snrlyd ki, insanlar genelde hep hasta oluyordu, hastalannca da sizi hastaneye gtryorlard. Hastaneye gidenlerin geri dndn de hi grmyordunuz. Rennesdeki yz bin tutsaktan baya bir len yzdesi vard, bu da kayda deer bir say yapard; fakat hibir mezarlk gremedim. Hi bir zaman Kzlha grmedik, bizi denetlemeye kimse gelmedi; ancak iki yl sonra bize battaniye getirdiler. lk geldiklerinde 1947 ylyd. Binalar arasndaki otlar yiyorduk. Franszlar sadece Fransadaki kamplardan sorumlu deillerdi, nk Almanyada kt tedaviden sakat kalm bir yn Alman da bize getirdiler. Yzbinlerce insan bir alana toplayp, onlar nasl besleyeceinizi hesap etmezseniz, durum ok ciddidir. Sonunda bir kye almaya gnderildik. 20 kiiydik, birimiz gya a olacakt, fakat iten her dnmzde a her eyi yemi oluyordu. Bir gn, daha batan, sorumlu muhafz bize, tamam dedi, size yiyecek bir eyler ayarlayacam, fakat imdilik bu odada patatesler var. Odada koca bir patates yn vard ve biz ka tane alabileceimizi sorduk; o da, istediiniz kadar aln dedi. Herbirimiz ikier kilo patates aldk, suda kaynattk ve sanrm btn patatesleri bir gnde yedik. Muhafz geri geldiinde hi patates kalmadn grd ve orada en az 150 kilo patates vard dedi. 20 kii hepsini eritmiti. Tuz yoktu, onun iin stlerine odun kl serptik. ok yemekten hepimiz koca midelerle hasta olduk. Rennese geldiimizde, Almanlar kendi aralarnda, gda ktl ok cidd olduu iin, 18 ya altndakilere ifte tayn vermeye karar verdiler. Bizim kamptaki 3.000 kii iinde 150 kadar 15, 16 veya 17 yanda olan vard. Ben namuslu adamm, Franszlara ve Amerikallara hep yalan 91

syledim, fakat kendi yurttalarma syleyemezdim, onun iin 18 olduumu akladm. Yemin edebilirim ki, hi nemi yoktu; iki defa hibir ey, o da karn doyurmuyordu. Bu genlere ayn zamanda btn retmenleri seferber ettik, derslerle oyalamaya altk, ama bir ou hi ilgilenmedi. Balangta, ben de birka derse gittim, herkes srayla sunum yapacakt, fakat ocuklar beni grnce, bu ufaklk ne aryor burada dediler. Kendi kendime, burada lsem bile, asla Yabanc Lejyona gitmem dedim. Savata sa kalp, Berlindeki bombardman yaadktan sonra ve Amerikallarla Almanyada hemen hemen silahsz dvtkten sonra, sa kaldma o kadar mutluydum ki, esirlii bile bir ceza gibi grmedim.17 Tutsak numaras 1503477, Werner Steckelingsin*, mrnn kalan blmnde, Fransa ve Franszlardan nefret etmek iin kuvvetli nedenleri vard; bu mr de uzun olacaa benzemiyordu.18 Alktan lmek zere toprak ukurunda yatt Heilbronndaki byk Amerikan kampndan Austos aynda gney Fransada Rivesaltesa geldi. Su ktt. Bir keresinde, su tankerini getiren Fransz ofr, kapnn dnda tankn musluunu am ve ierdeki susam insanlarn lklarna glerek, suyu amurlarn iine aktmt. Her gn 80 kiilik barakalarda veya drt veya be kii lyordu. Baz gnler, 20 cesedin kapya ekilmesine yardmc oluyordu. Kasm aynda, Bouches du Rhnedaki Aubagnea nakledildi. Kamyon bir kasabada durduunda, Steckelings kaldrmda bir ekmek paras grd. Telala, geen bir Fransz adama iaret etti. Adam ekmei italarn arasndan uzatrken Monsieur, je connais la vie Baym ben hayat bilirim dedi. Aubagnedaki yeni kampn takma ad lm Orgu idi. Barakalar rzgrda inildiyordu. Steckelingsin kafas tralyd, Franszlar bizden nefret ettii iin diyordu, Saf nefret. Kafas dazlakt, 36 kilo geliyordu ve 19 yandayd. Hl aka yapabiliyordu. Okuma yazmas olmayan gen bir tutsak, annesinden gelen mektubu okumas iin Steckelingse bavurdu. Beraber oturdular ve Steckelings yksek sesle mektubu okumaya balad. Dier gen olan uzanp Steckelingsin kulaklarn elleriyle kapatt. Steckelings Ne oluyor? diye sordu. Dieri cevap verdi: Annemin bana sylediklerini duymaman gerekir. Bir dzine kadar tutsakla beraber, kuzeye bir gbre fabrikasna gnderilince hayat kurtuldu. Orada bir Fransz aileyle tanp, arkada oldular; aile ona giysiler, yiyecek ve dostluunu verdi. Onu kzlarnn dnne davet ettiler. Orada yl alt, sonra serbest brakld. Sorguesdaki bu aileyle yaadklar, onun Fransaya kar hislerini tam anlamyla deitirdi. Bana kar ok iyiydiler. Kamptaki Franszlar bize ok ------------------------------------------* Steckelings, yazarla bir sylei yapmadan nce, Size baz korkun eyler yannda baz
iyi eyler syleyeceim. yi ve kt, hepsini basacanza sz vermelisiniz. demiti.

92

zalimdi ama, bunu bir kenara brakmtm, nk darya ktmzda birok Fransz bize ok iyi davranmt. Bir milletin ne olup ne olmadn aile ortamnda anlyorsunuz. Steckelings o zamandan sonra, bu insanlar birok defa ziyaret etti, onlara hediyeler gtrd, onlardan hediyeler ald. Birok tutsak, kamp kaplar alp Fransz ky ve iftliklerindeki evlere gitme izni verildiinde, lmden hayata gei yapmt. Fransz kamplarndan sa kurtulan tutsaklarn ounun, sivil Franszlarn, zellikle ifti ve kyllerin cmertlii sayesinde kurtulduklar, geree uygun bir tahmindir. Franszlarn kendi esir aldklar veya ngiliz ve Amerikallardan devraldklar tutsak says, Kasm 1945e girerken, yaklak 900.000i bulmutu. Bunlardan 255.953, birka ay tutsaklktan sonra, Kasm ayna gelindiinde, artk hesapta yoktu.19 1946 Martnda ise, Fransz istatistiklerinde yeni bir balk belirdi, Perdus Pour Raisons Divers Deiik Nedenlerle Kayplar; listede 167.000 kii vard. Bu balk hangi sonu belirtiyordu? Olas birka son vard. Birisi, Kamplarn Amerikallarca devri srasnda yaanan karklk srasnda, saym yaplmadan serbest braklm olmalar. Bu ok dk bir olaslk, nk Franszlar bu adamlar altrmay dnyorlard, bu nedenle elde tutmay isteyeceklerdi. Bunun yannda, serbest braklacaklarn Almanyaya gnderilme ii iin aralarn ayarlanmas gerekeceinden, saylmalar artt. Dier bir son da, eksik kiilerin kam olmasyd. Franszlar trenlerden, kamyonlardan ve vbnden kalar bildirmilerdi, fakat tutsaklarn ou onlara Fransada, ok hasta durumda, belgeleri olmakszn paavralar iinde teslim edilmiti. Franszca bilmiyorlard, paralar yoktu, nerede olduklarn bilmiyorlard ve balangta yerel halk ok dmanca davranyordu. Parat Alfred Tappen bunlardan biriydi. Austos 1944de Parisin kuzeyinde yakalanm ve sonra kamptan kamt; fakat daha sonra hayatn tehlikeye atarak yeniden kampa girdi. Ekim 1944de Alenon yaknnda bir Amerikan kampndayd, iyi davranlyordu ama ok atlar. Baka bir tutsan yardmyla, tel rgnn altndan srnerek, alaca karanlkta, bir hendee kendini att. ite yakn bir baheden elma toplad ve karanlkta gene tel rgye geldi. Arkadann adrna bir elma frlatt. Arkada girebilmesi iin tel rgy kaldrtt. Elmayla dolu parat pantolonu imdi ok havaleli olduu iin dikenli tele takld. Bir an iin telde her eyin bittiini sand, nbeti geldiini duyup bir mermiyle iini bitirebilirdi. Sonunda kuma yrtld ve salimen ieri kayd. Tappen geri gelmiti, nk Yardm olmadan kamaya almada bir yarar grmedim.20 Sava srasnda veya sonrasnda, kaaklar iin tehlike aynyd. Byk sayda esirin dman Fransay boydan boya geerek, korunan bir snr yardmsz ap gidebilmi olmalarna, olaslklar dnmek yerine hayrl yolculuklar dilemek gerekir. Fransz ve Amerikan kamplarndan kama olasl, istatistiksel olarak gz ard edilebilir. 93

Dier bir hata ihtimali, yanl saylm olmalardr. Juin, Amerikallarn bildirimlerinde yzde 30u bulan hatalardan bahsediyor; ancak teslim edilenlerin fazla m eksik mi bildirildiini belirtmiyor. Bu karklk durumunda, hassas hesap yaplamaz. Birok yanl birbirini gtreceine gre, rakamlarn yanllkla doru olmas bile mmkndr. Devredilenlerin toplam saysnn, Fransz ve Amerikan kaynaklarnda kabataslak ayn olmas da, rakamn doru olduunu dndryor. Kamplarda sabit duran bu kk sayda insan saymann kolayl, Franszlarn, devir yolculuklar bittikten sonra yaptklar saymn doru olmasn mantkl klyor. Ne olursa olsun, bu rakamlar, Amerikallarnki de dahil olmak zere, eldeki en inanlr sonulardr; nk hem iki tarafta da en tepeden gelen kaynaklardr, hem de kabaca birbirini dorulamaktadr. Toplam teslim alnanlarn says zerinde Amerikallar ve Franszlara arasnda hi anlamazlk olmamtr. Juin, toplam irdelemeden hatalar belirtmi olduundan, bu rakamlarn en azndan genel bir fikir verme asndan gvenilirlii vardr. En arkada incelenecek son, lmdr. Thore les Pinsde say, Pradervandn yaz sonunda bildirdii 20.000den, 10 Kasmda Blge Komutannn belirttii 15.600e dmtr.21 Kayp 4.400 kiiden hibiri Amerikallara geri dnmemitir. 1 Kasmdan evvel hibirinin dier kamplara gnderilmedii kesin olmasa da inandrcdr, nk Amerikallar Ekim aynda, hasta olanlar geri alacaz demitir; bunlardan da Thorede bir yn vardr. Franszlar, bu gereksiz adamlar dier kamplara gndermek deil, onlardan kurtulmak istemilerdir. Komutan Zalay Pradervanda, Austos aynda, en az 2.000 kiinin ok hasta olduunu ve artk onlar iin hi mit kalmadn sylemitir. Bir Alman esir tarafndan yalnzca kampn bir blm iin tutulan liste, Austos-Ekim dneminde 400den fazla ly isimleriyle doruluyor.22 Kamp muhafzlarndan Thoreli Robert Langlais alt ay sreyle mezar kazc olarak alm ve Austostan Ekime kadar olan srede, gnde ortalama 15 cesedin gmlmesine yardmc olmutur.23 Pradervanda gre, byk ihtimalle lecek olan 200.000 kiinin, yaklak 52.000i 24 Amerikallara geri gnderilmi; geride Fransz kamplarnda 148.000 esir kalmtr. O k, Amerikallar, Kzlha ve baz Fransz yaknmalarndan da bildiimiz gibi, Fransz kampnda hibir dzelme olmamtr. Kalan 148.000 kiinin, ngrld gibi lm olmas kesin gibi grnmektedir. Basnn tehdidiyle tetiklenen, psrk alma ve ikiyzl endie arasnda kalan Fransz politikasnn kararszl, bir tek ahs zerinde ekillenmiti: bir Alman din adam, Barahip Franz Stock.25 Stock Fransaya sava srasnda, Fransadaki Alman hapishanelerinde tutulan Franszlara vaaz vermek iin gelmiti. Kendi yurttalarnn Hristiyanlk d davranlarndan akna dnen Stock, her Direnii vurulduunda, lm olaylaryla ilgili gizli notlar tutmutu. Kitabnda yzlerce lmn ayrntlar vard. Savatan sonra bu kitap, llerin aileleri iin bilgi kayna oldu. Almanlara, esirlerin artlarnn dzeltilmesi iin yalvard; kendisi de destek ve din rahatlama 94

salad. Mttefikler kazanmaya ve Almanlar, dmanla yer deitirip, kamplara doldurulmaya balaynca, kendisi de yurttalarn izleyerek tutsakla yrd. gal srasndaki kark durumu nedeniyle, tam bir Alman gibi kabul edilmedi, fakat Alman sava esirleri arasnda kk bir papaz okulu amas iin yardm aramasna izin verildi. Fransz ordusu, dier papazlara, esirlere vaaz vermeleri iin izin verdi. Grne baklrsa, bu ii, esirlerin rahata lebilmeleri iin ayarlamlard. Stock kendisini, Fransz veya Alman nefretinin yzeyselliiyle kstlamak istemiyordu. Dikenli tele deil, arasndaki boluklara bakyordu. Ksa zamanda binleri bulan gen rencileri, bozulan Hristiyanl yeniden kurmak iin Almanyaya dnd. Stock, hasta kalbine ve kamplardaki korkun yaam artlarna karn, oralarda yl geirdi; rencilerini eitti, posta servisinin yeniden almas, daha iyi yiyecek ve giysi salamak, Franszlara acl gnlerinde yaptnn aynsn yapmak iin ura verdi. Sonunda, 1948 ylnda, Paris Saint-Germain-des-Prs Bulvarnda, bir hapishaneye bal hastanede, bitkin, bir deri bir kemik bir halde ld. Stock ve dier biroklarn erken mezara gtren artlar yneten Tmgeneral Buisson bir akbaba gibi cenaze trenine geldi. Sonralar Papa Jean XXIII olan Piskopos Roncalli, mezarnn banda, Stockun dayanma gcnden ve iyiliinden bahsetti; fakat Buisson, bu szlerin ve Stockun lm haberinin gazetelerde yaynlanmasn yasaklad. Stocku tanyan yal bir kadn, yan banda, yksek sesle Scandale, scandale Skandal, skandal diye baryordu. Franszlarn elindeki Alman esirlerle ilgili istatistiklerin kayna, yllarca, Sava Esirleri Biriminin Komutan Tmgeneral Buissonun kendi kendisini vd kitapk olmutu. Btn kitabnn zetini k bir ekilde zdeyite belirtmiti: Fransz cezaevi sistemi, iinde gizlenecek hibir ey olmayan, cam bir sera gibidir.26 ine dikkatlice bir bakalm. Biz Seraya yaklanca, kayboluyor; yerinde Buisson, kendi tanmyla dikiliyor: Bunun ak bir sera olduunu sylyor (ancak biz ziyaret edemiyoruz), tutsaklarla hevesle sylei yapan gazetecilerin uultusunu (kendilerini gremesek de) iitiyoruz; cokulu tanklklarn anlatyorlar (ne yazk ki elimizde yok); Kzlhan feci olarak tanmlad - rahat artlarn teekkrle doruluyorlar. Buisson kendi propagandasna yenik dme eiliminde grnyor; rnein Mart 1946da sava esiri saymz dorua ulamtr, 800.000i getik, dedikten sonra, 39 sayfalk yavan szn sonunda, bunu belleinden tamamen siliyor. Sonra da bize, Ekim 1945de Franszlarn elindeki esirler 870.000 kiiyle zirve yapt diyor. 174 sayfa ilerde, bu sefer baka bir Ekim toplam buluyoruz: 741.239. Buisson iki grup esir daha ekliyor, biri 380.000 ve dieri 275.000; toplamn da bize 638.000 olarak veriyor.27 Bu, rahatlkla alnan toplam esir saysn dryor; bylece korkmaya balad lm saylarn azaltm oluyor; ynetimine de sknt vermekten kurtulmu oluyor. 95

Her ihtimale kar, sayfa 221de bizim iin baz teselli edici lm toplamlarn icat ediyor. 1944ten 1948e kadar olan be ylda, 24.161 esirin ldn sylyor. Diyelim ki, ylda 2.000.000dan fazla esir hesap ediyordu (bu, bir milyonun iki yl iin tutulmas demektir), bu l says ylda yzde 1,2 anlamna gelir; bu da esirlerin yiyeceksiz, giysisiz, ilasz, vbsiz yaama yetenei iin ok ey ifade eder. Ancak Buisson yzde 1,2den memnun deildir: lmlerin 18.416sn sava yaralanmalarna balar, bylece yaralanmam olanlar 5.745e drr. Bu say Buisson iin tatmin edicidir, fakat yaralanmam esirler iin yllk yzde 0.28 oran baka hi kimseye inandrc gelmez. Dinlenmedeki ABD ordu personelinin kyaslanabilir lm oran 0,38 bulunmutur.28 Bylece Buissona inanan birisi, alktan srnen, paavralara sarnm, ilasz, evinden uzak, yenilgiden aresiz, ailesinden haber alamayan, sonunu gremedii bir tutsakla mahkum insanlarn, dinlenen, muzaffer, bar zamannda iyi beslenmi ABD birliklerinden daha uzun yaayacaklarna da inanmak zorundadr. Bu ancak kaybedenin zafere ulat, sava kart bir roman konusu olabilir. Buissonun gvenilir bir tank olmad aktr. Maschke serilerinden tannan Kurt Bhme gibi ona bal yazarlara da gvenilmez; bunlar, Buissonun becerikli istatistiklerini urada burada baz pheler belirterek yeniden retmektedirler.29 Fransz kamplarndaki toplam lm saysn bulmak iin Missing / Not Accounted For Kayp/Ne Olduu Bilinmeyen, saysn belirlemek gerekir, nk burada Franszlarn, tpk Amerikallar gibi, ihtiyatsz olduklar grlyor. Franszlarn 1 Kasm 1945teki toplam giri says, SHAEFe gre, kendi esir aldklar 280.629da kalmtr; bundan sonra 724.442 esir de Amerikallar tarafndan devredilmitir,30 buna ek olarak 25.000 de ngiliz ve Kanadallardan gelmitir, hepsinin toplam 1.030.071 olmutur. Notes Documentaires et tudes de Secrtariat dtat Dileri Bakanl Sekreterlii Belgesel Notlar ve Aratrmalar kaytlarnda, eldeki esir says 719.936, giden/hesaba giren 310.135. 31 Yaklak 30.000 ile 60.000 Almanyada ABD kamplarndan devralnrken hemen orada serbest brakld. Geriye 250.135 ile 280.135 aras Kayp/Ne Olduu Bilinmeyen kald. ubat 1946da, toplam giri, Amerikallara dnler nedeniyle biraz dtnden, imdi 1.009.629 olmutu. Bu say, dzmece Amerikanngiliz devir rakam olan 729.00032 in stne ilk esir almalarla olumutu. Bu tarihte ancak 770.000 says aklanabilirdi.33 Geriye, Kayp/Ne Olduu Bilinmeyen toplam says olarak 239.629 kii kald. Burada, Fransz ynetimi kitap, belki de bilmeyerek, rktc bir ekilde, USFETin szck seimine benzer bir dil kullanyor; 167.000 Kayp/Ne Olduu Bilinmeyen terimi yerine, Perdus Pour Raisons Diverses, Deiik Nedenlerle Kayplar, deyimini koyuyor. Perdus Pour Raisons Diverses deyiminin ifresini zmek iin nemli bir anahtar, Pradervandn gzlemledii 600.000 esirin 200.000inin, artlar iyilemezse leceiyle ilgili ngrsdr. artlarda kayda deer bir dzelme olmad kesin olduuna gre, Pradervandn ngrs byk 96

olaslkla dorulanm oldu. Ksmen Buissona, ksmen SHAEFe ve Notes Documentaires et tudese dayanan, 1948 yl kapsaml sonu rakamlarna gre, Franszlarn sava alannda ald esirler, art Amerikallardan gelenler, art ngilizlerden devredilenler, art Kuzey Afrikadan gelenlerle, toplam sava esiri says 1.072.629u bulmutur. Bu toplamn yukarda bildirilen rakamlardan deiik olmas, genelde Kuzey Afrikadan, buradaki 1943* Alman yenilgisinden sonra Mttefiklerden devralnanlar nedeniyledir. Buisson, lkelerine dnenlerin en son rakamnn 628.388 ve Serbest i konumunda braklanlarn 130.000 olduunu sylyor. Bu toplam 758.388 saysndan geriye 314.241 Kayp/Ne Olduu Bilinmeyen, rakam kalyor. Buissonun, 314.241 kii iinden on binlercesi saylmadan ve hesaplanmadan34 lkelerine gnderilmitir, cmlesi ok kaypaktr ve bu noktada, neler olduunu bilmek isteyen herhangi biri daha ileri gidemez. ok belirsiz olan bu cmle, en az 20.000 en ok 100.000 anlamna gelebilir ve esas byk rakam temelinden ykar; bylece bizim, vahetin esas boyutunu ak olarak grmemizi engeller. Tarih ite byle ynlendirilmitir. Neyse ki, lkelerine gnderilen insan saysnn atlanmas ve aklama yokluunun maksatl olduunu ve bu nedenle bir eyi saklamaya ynelik olduunu kantlayabiliriz. Esir says Fransa iin olduka nemliydi. 1944 sonundan itibaren, zaman zaman mttefiklerine, Fransann yeniden inas iin esir isteklerini ilettiler. Amerikallardan, nce 1.750.000 kii istediler, sonra ne alabilirlerse raz oldular. Buissondan, alma Bakanlnda Bro efi M.Simondan gelen raporlar ve Notes Documentaires iindeki bilgiler, btn Fransada onlarca i kolunda, aydan aya, ka iinin altn gstermektedir. Toplamlar, yuvarlamadan, birler hanesine kadar vermektedir. Bylece Franszlarn kamplarndaki insan kitlelerini yalnz sayabildiklerini deil, ayn zamanda iyi saydklarn da biliyoruz. lkelerine geri gnderilenleri saymadaki veya saydklarn bildirmedeki baarszlklar, yaynladklar toplamlardan dtklerini biliyoruz; bunlar Fransann lehine arttrmaya altklarnn da bilincindeyiz; btn bunlar istenmeden yaplan iler olamaz. Btn dier alt toplamlar dikkatlice not edilirken, lkelerine geri gnderilenleri bildirmemenin tek gerekesi, asl toplamlar gizlemektir. Bunun iin tek inandrc neden lmleri gizlemek olur. Bu say da o kadar yksektir ki, gizlemeye deer. Bylece, bu kamplarda ka kiinin ldn byk bir kesinlikle sylemek olanakszsa da, Franszlara yeterli kayg ve sknt verdii kesindir. Dier kantlar bize bu resmi biraz daha netletirmeyi salyor. ------------------------------------------* Grnrde ngilizler, 1946 ylnda Franszlara 30.000 ve Amerikallar da 101.000 esir
daha devrettiler. Birok kayt kayp olduundan, bu devirin bir ksmnn veya hepsinin Franszlarca alnan saynn toplamnda var olup olmadn sylemek imknszdr. Yukarda gsterilen toplam, birok seenein en dk olandr.

97

Aadaki tablo, Pradervandn bulduklarn yeterince destekliyor: James Bacquen 1986da inceledii alt Fransz kampndaki ve bir tane Le Mondeun, Eyll 1945de bildirdii lm oran. Kadro Thore les Pins. Marsilya (Hastane) Buglose Labouheyre Daugnague/Pissos Rivesaltes Saint Paul dgiaux Saint Pauil dgiaux Toplamlar 12.000 800 800 600 800 2.400 17.000 (17.000) 34.400 lm 2.520 450 250 221 400 1.350 400 300 5.891 lm Oran (yllk) % 42 % 100 % 37,5 % 37 % 100 % 100 9,4 21,4 % 30 Devre (aylar) 5-6 3 10 12 6 3 3 1

Buna ek olarak, gizli bir Fransz ynetim raporu, Barlinde 3.000 esirin tutulduu ordu kampnda, lm orann yllk yzde 37 olarak bildiriyor.35 Toulouse yaknnda 2.000 kiilik bir kampta, Ocak 1946da, bir Quaker yardm ekibi, haftada 600 kiinin ldn saptad.36 Le Mondeun Saint Paul dgiauxya yapt iki ziyareti de katarsak, toplam incelenen says 51.400 oluyor.37 lm oran iin Saint Paul dgiauxya yaplan iki ziyaret kullanlabilirse de, rnein bykln grmek iin, birisi kullanlmaldr. Bu nedenle, bu byklk 34.400 veya bugne kadar toplam tutulann yzde 3,4dr. Pradervandn Kzlha rnei o zamanki toplam tutulanlarn yaklak yzde 80iydi veya herhangi bir zamanda Fransz sisteminden gemi olan tutsak saysnn yzde 60n buluyordu. Tm lm oran, esir-aylar (esir says X ay esaret says) puan, toplam lmler karsnda, ylda yzde 41,7 veya haftada yzde 0,8dir. Yukardaki btn dier bilgiler, bu rneklerle birlikte incelendiinde, Fransz kamplarnn tutsaklar iin bir felket olduuna hi phe yoktur. Toplam Kayp/Ne Olduu Bilinmeyen saysyla, Pradervandn ngrd toplam say arasnda bir rakam kadar esir, bu tutsaklk sonucu ld; veya Amerikan tutsakl sonucu oluan gszlk ve hastalk sonucu kaybedildi. Pradervand ve yukardaki tabloyu inceleyerek, toplamn, bu kesinlik aralna dtn syleyebiliriz: 1945 ile 1948 yllar arasnda Fransz tutsakl sisteminde 314.241den ok ve 167.000den az olmamak zere insanlar lmtr.

98

10
ngiliz ve Kanadallar
Savan sonunda, Almanyann kuzeyinde, ngiliz ve Kanadallar ilgin bir durumla karlatlar: Kendilerine teslim olmaya can atan Almanlardan ok daha az saydaydlar. Yzbinlerce Alman ormanlarda, bodrumlarda gizleniyordu. A ve rkek, tahl tarlalarnda bizden elli adm uzakta yatyorlar, nmze atlayp ellerini havaya kaldrmak iin uygun zaman kolluyorlard. 2.Kanada Tmeni, 2.Antitank Alayndan Yzb.H.F. McCullough, kuzeydeki savata, Almanlarn teslim srasnda yaad karmaann tanmn yapyordu1: Garip bir durumdu, krda babo dolayorlar, engel yok; ahrlarda veya tarlalarda uyuyorlar Tabii evlere el koyduk, Wangerooge adasndaki oteli devraldk. Almanlar ok disiplinliydiler ve bizim tarafla onlarnki arasnda hi dmanlk yoktu. Biz tabii ok daha azdk fakat biz silahlydk, onlarda ise silah yoktu. Onlara ok az nem verdik. Bu garip artlarda, McCullough duyduu ykye sorgulamadan inand: 8 Mays VE Dayden sonra, silahl bir Alman askeri ve bir Kanadal, geici mhimmat ikmal deposunun dnda beraber nbet tutmulard. Kanadal yle dnmt: Sava bitti, bu sivil halka gven duygusu verecektir Birlikler terhise bu kadar yaknken, fazladan kaybetmek istemeyecekler ve saldrganca davranmayacaklar2 Sava srasnda, Kanadallar tutsaklar iin abucak dikenli telle evirdikleri blgeler ina ettiler; ilk birka gn iin barnaklar ve iyi mutfaklar yoktu. Dieppe yaknndaki kamplardan birinde, 1944 sonbaharnda, tarlalar arasnda kurulmu kampa binlerce insan tkmlard. Bu esirlere derhal yiyecek verildi, yeterli iecekleri vard ve bir iki gn iinde adrlara kavutular. Bu durumu bildiren Alman esir, Torontodan Werner Heyne, bu kampta hi lm olmadn syledi. Bir ay sonra, ngiltereye daha iyi durumdaki kamplara gnderilmilerdi.3 Sava sonunda Almanyann kuzeyinde, Amerikallar gibi, ngiliz ve 99

Kanadallar da balangta, esir aldklar alacak sayda Wehrmacht askeri iin, yemek ve barnak bulmakta zorluk ektiler. Mareal Montgomerynin kuzey Almanyadaki 21.Ordu Grubuna, bir buuk gnde, yarm milyon Alman teslim olmutu.4 VE Dayden hemen sonra, ngiliz ve Kanadallarn toplam esir says, 2.000.000u bulmutu. Kanada ordusu tarafndan ele geirilen blgelerde yama balamt bile. Montgomery yamay abuk bastrd; Bu yiyecek ve canl hayvan yamasn durdurmak iin ivedi hareket. Askerlere, Almanlardan imdi aldklar herhangi bir yiyecein, daha sonraki bir tarihte, ngilizlerin zararna olaca anlatlmas.5 emrini verdi. Overijschedeki ngiliz kamp dnda (aaya baknz), ngiliz ve Kanada kamplarnda ksa zamanda, esirlere olduka iyi salk artlarnda, yeterli yiyecek ve barnak saland. ngilizler, Amerikallardan DEF kabul etmeyeceklerini sylemi olmalarna ramen, gerekte Amerikan sava esiri kamplarndan yzbinlerce hasta, alktan lmek zere olan insan aldlar. Bunlar arasnda Rheinberg kampnda dizanteri ve tifsten titreyen Onba Helmut Liebich de vard.6 Baltk denizinde Peenemnde* hava savunma deneme grubunda almakta olan Liebich, 17 Nisanda Amerikallar tarafndan, orta Almanyada, Gotha yaknnda esir alnmt. Gotha DEF kampnda adr filan yoktu, sadece bildiimiz dikenli tel itle evrilmi ve bala dnm bir alan. lk gn az bir tayn verdiler, sonrasnda onu bile yarya indirdiler. O yarm tayn almak iin, bir de sra daya yemek gerekiyordu. ne eilmi, muhafz sralar arasnda sopa yiyerek yemeklerine doru kouturuyorlard. 27 Nisanda daha batya, Heidesheimdaki ABD kampna nakledildiler. Burada gnlerce hi yemek verilmedi, sonra da ok az verilmeye baland. Kt hava artlar, alk ve susuzluktan insanlar lmeye balad. Bir gece, yamur yaarken, Liebich, kumlu yumuak bir toprakta alan ukurlarn kenarlarnn yatan insanlarn stne ktn grd; o kadar zayftlar ki, dar kmay baaramadlar. Onlar gkten kartmaya urat ama, o kadar oktular ki. Dierleri ulaana kadar boularak ldler. Liebich kt ve alad. nsanlarn birbirlerine bu kadar acmasz olabileceini inanamazdm. Kendi blm olan B Kampndan, her gn 10 ile 30 arasnda ceset kartldn gryordu. O blmde balangta 5.200 kadar esir vard. Bir esirin, dierinin kck ekmek parasn alabilmek iin, onu ldresiye dvdn grd. Mays banda Heidesheimda tifs salgn balad. 13nde, Liebich, Bad Kreuznach yaknnda Bingen-Budesheimdaki ABD esir kampna nakledildi. Burada da Liebiche, barnak, yiyecek, su, ila veya yeterli yerleri olmayan 200.000 ile 400.000 aras esir olduunu sylediler. Ksa sre sonra dizanteriye yakaland. Tifs de olduu sylendi. Ateten sayklarken, esirlerin doum yerlerine gre ayrlmasna yardm istendi. Elbe nehrinin dousundan olan esirlerin hepsinin, Fransaya gidecek kamyon konvoylarna gnderildiini fark etti. Liebich muhafzlara vardiya sonunda, kendisinin Westphaliadan olduunu syledi. Westphalia ngiliz ------------------------------------------*Baltk Denizinde, V2 roketlerinin yapld Usedom adasnda bir ky. (. n.) 100

blgesinde kalmt. Gnln bir kenara brakt, artk yazabilmek iin ok halsizdi. Yar baygn halde, gene bir st ak vagona bindirildi. 60 kii arasnda Ren nehri boyunca, Hollanda ilerine doru, kvrla kvrla gittiler. Hollandallar kprlerin stnde esirlerin balarna ta yadrmak iin bekliyorlard. Arada Amerikan muhafzlar, Hollandallar karmak iin uyar atei ayorlard. gece sonra tutsak arkadalar, onun Rheinbergdeki devasa ABD kampna yalpalayarak girmesine yardm ettiler. Gene barnacak yer ve yiyecek yoktu. Sonunda azck yiyecek geldi, ama o da kokmutu. Esirler, Rheinbergde 35 gn alk ektiklerini, 15 gn ise hi yiyecek verilmediini sylediler. Bu durumdaki bir kampta, Mays 1945de, lm oran yllk yzde 30 civarndayd.7 Kamplarn hi birinde esirler iin bir barnak grmedi. Liebich, kamplarn hi birinde kayda gemedi ve saylmad. Gnlk tutan insanlar, sadece muhafzlar kzdrmayacan dndkleri bilgileri yazdlar; nk olan biteni not eden esirlerin cezalandrldklarn duymulard.8 Haziran aynda bir gn, Liebich ate sanrlar srasnda, Tommies (ngilizler)in geldiini grd. Saylyorduk, tekrar saylyorduk, sanrm ilk hafta iinde alt yedi defa sayldk. Beni Linforttaki hastaneye gnderdiler. Bu arada, boyu 1m76 olan Liebich 44 kilo geliyordu. Brandt, Schweitzer ve Borgmann hastanelerinde yaplan hayat kurtarc bakm, mrnn sonuna kadar minnetle hatrlad. Yaplan iyi iin byk payn ngilizlere balad. Bir at altnda, gerek bir yatakta olmak harikayd. Yeniden insan gibi davranlyordu. Tommies bize arkada gibi davranyordu. ngilizler Rheinberg kampn Haziran ortasnda devralmaya geldiler. Rheinbergdeki eski esirlerin o gnle ilgili olarak anlattklarna gre, Amerikallar, ngilizler gelmeden nce son eylem olarak, toprak ukurlarnda canl insanlar varken, kampn o blmn buldozerlerle dmdz yapmt.9 Bu olaydan, esirlerin anlattklar dnda, kimsenin haberi yoktu. Basna yansyabilmesi iin 44 yl gerekmiti. Bu nedenle, ngiliz subaylarndan hibirinin basna bu durumu bildirmedii, doru bir varsaym olur. Anlalan, ICRC temsilcisinin Maystaki ziyaretine ramen, Rheinbergdeki koullar kamuoyuna kesinlikle duyurulmamtr.10 Linfortda insanlara her gn yemek veriliyordu, ancak birou iin artk ok geti. lmler birka hafta daha devam etti. Liebichin yatt odada, her yatak, orada kald birka hafta boyunca drt defa dolup boald; ancak hayatta kalabilen sadece oydu. Liebich Tommiesleri bunun iin sulamad. Ona gre, Tommieslerle dzen gelmiti. Deiiklik geceyle gndz gibiydi. Onlar hayatm kurtardlar. yileince Rheinberge geri gnderdiler, tekrar sayld, birka hafta sonra da serbest braktlar. Amerikallar, ngiliz 21.Ordu Grubu Komutanlarna, ngilizlerin u anda kampta bulduklarndan daha fazla esiri devrettiklerini sylediler. Saydaki eliki, olaslkla, saylmadan giden llerden kmt.11 Bu ngiliz elikisi hesaba katldnda, 21.Ordu Grubu tutsaklar iinde, elde edilen 101

toplamlar arasnda dk bir fark kalyor, bu da kamplarndaki dk lm orann gsteriyor. ngiliz kamplarndaki dk lm oranna bir rnek de, USFET G3nn kaytlarna gre, ngilizlerin elinde bulunan Bremen blgesindeki tutsak saylarnda, Austos-Eyll 1945 arasnda kayda deer bir d olmaddr.12 Hepsinden daha anlaml olan da, USFET kaytlarnda bu dnemler iinde hi Dier Kayplar yokken, ABD kamplarnda ok yksek Dier Kayplar rakamlar kaydedilmitir. Genellikle Alman olan, SvEsni veya SEP (teslim olmu dman personeli sava esiri statsnde olmayan tutsaklar)leri gzetim altnda tutan birok Kanadal muhafz da ieren onlarca tank vard. Bunlar arasnda, biri dnda tm, kt davran olmadn, yaayacak kadar yeterli yiyecek ve ilk birka gnden sonra yeterli yer, yeterli su ve hepsini koruyacak adr olduunu belirtmilerdi. imdi Ontario-Markhamda yaayan eski tutsak A.Bodmar, kendisine iyi bakldn sylyordu, fakat dedikodulara gre de, bin ile be bin aras tutsan abucak ld bir ngiliz kamp vard.13 Bu alktan len insanlar sylentisi, yalnz kamp sistemi iinde deil, postayla da yayld; nk 1945 Austosunda, ngilizler btn tutsaklar iin posta hizmetini yeniden kurmaya balamt.14 Almanyada Marki von Baden, Timesin yaymcs Robert Barrington-Warda Nisan 1946da, tutsak Bodmarn bildirdii ngiliz kampndan yaknd. Marki yle diyordu: ngilizlerin kontrolndeki baz kamplardaki zc durumu bildiren haberler aldm iin bu satrlar yazyorum. Bilgiler Ostende yaknnda Kdemli Alman subaylarnn tutulduu bir kamp ile Almanyann kuzeyinde siyas tutsaklarn bulunduu kamplar hakknda. Gvenilir bilgiler mevcut: bir film yaplsa Belsen filmine rakip olur. Benin esas derdim hayatlar kurtarmak. Baz tutsaklar sulu olabilir, fakat eminim ki hepsi alktan lmeyi hak edecek kadar sulu deildir; birou gerekten de masumdur. ngilterenin iyi hreti iin de kayglanyorum bunu dzeltmek ve Alman Genliini aydnlatmak gerekir. Bize tekrar tekrar soruyorlar: Mttefikler Hristiyanlklarnda samimi mi? Samimi duygularmla, BERTHOLD Marki von Baden Bu mektup ses getirdi; nk Barrington-Ward ksmen, old boys eski kurtlar grubunda yaygn datmn salamt. Chichester Lord-Piskoposu, Lordlar Kamarasnda sz alarak u soruyu sordu: Sayn Lordlar, zel bilgi aldm bir sorun hakknda saygyla Majestelerinin Ynetiminden bilgi almak istiyorum. Sorum udur: Belika ve Almanyann ngiliz blgesinde Alman sivil tutuklular ve Alman sava esirleri iin, ngiliz kontrolndeki baz kamplardaki 102

koullar hakknda Basnda ve baka yerlerde kan aklamalardan haberlerinin olup olmad; bu aklamalarn doruluuna ilikin soruturmalarn yaplp yaplmad; ve bu soruturma sonularnn bir an evvel kamuya aklanp aklanmayaca. Lord Nathan, parlamento savunma bakanl mstear olarak buna cevap verdi: Soru Belikadaki sava esiri kamplar ise, derhal soruturma ald, aksaklk raporlar dikkate alnd. Bir soruturma mahkemesi imdi Belikada, ngiliz Ren Ordusu Komutanlnn korumasnda alyor en ksa zamanda bir sonu alnmasn bekliyoruz.15 Olan uydu, bir brokrasi yanll sonucu bir kampta tutsak taynlar bir ay sreyle feci ekilde kslmt.16 ICRC gzlemcisi M.E.Aeberharda gre, bir iki haftada en az 200 kii lmt; Belikada birka ngiliz SEP (teslim olmu dman personeli) kampn gezmi, zellikle Aralk 1945de Overijsche kampnda olmak zere, ok zc artlarla karlamt.*17 Avam Kamaras, Lordlar Kamaras, Times ve Observerdeki makalelerle tevik edilen soruturma subaylar, sonuca gittiler. Von Badenn sulamalar ak olarak dorulanmt; yalnz bir yetkili Belsen kyaslamasn sama bulmutu. Taynlarn dzeltilmesinin, olay aa kmadan saland imdi gzler nne serilmiti; bir ay iinde lmler durmutu. Kzlha, Bizim giriimimizden sonra ngiliz yetkililerinin sratle durumu dzeltmeye giritii ve 1945 Aralk aynn ikinci haftasnda bunu baardklarn grmekten memnun olduk. diye belirtti.18 Sava srasnda ve sonrasnda ngilteredeki kamplarda tutulan Alman sava esirlerinin yeniden eitiminden sorumlu Alb.Henry Faulka gre, rtbas etme diye bir ey grlmedi, nk buna gerek yoktu. Faulk, Belika ve Almanyadaki ngiliz kamp sistemini yrten insanlarn tutsaklar iyi salk artlarnda yaattklarndan emindi. Belikadaki ngiliz kamplar iin, ICRC genellikle bunu doruluyor; ancak baz nemli istisnalar da var. Faulk kitabnda, Alman yazar A.Mitscherlichin Alman esirlerin Belikadaki Mttefik kamplardan bir veya ikisindeki ok kt artlardan ac ac yakndklarn anlatan satrlardan alnt yapyor; bu kamplar belki de istisnalar iindeydi: nsanlk d davranlar, ok kt artlarda a braklma ve ikence grme; [esirler tarafndan] hakszlk, insanla kar ilenen bir su gibi grlyordu. Bu onlar toplama kamplarnn kurbanlaryla ayn duruma koyuyordu. Dierlerinin sulandklar ayn eyleri yaptklar sonucuna gtryordu.19 Marki von Baden olayn ayyuka karan propaganda, Overijsche dnda, SEP kamplarnda gereksiz lm sahneleri yaandn gstermiyor. Posta serbeste ulat iin, sansrn bir kamptan bir dierine deitiine ilikin bir olaslk da yok. Aslnda Marki von Badenin Overijscheden haberdar olmasnn, bir esir mektubu sayesinde olduu ak.20 ngilizleri harekete
----------------------------------------------* Bu ziyaret, ICRC temsilcilerinin 1945de anakaradaki ngiliz kamplarnn genel durumundan farkl grdkleri birka rnekten biridir.

103

geirmek iin gereken, propaganda deildi. Kzlhan mektubu bunu gsteriyor: durum, Parlamentoda sorular dile getirilmeden evvel dzeltilmiti. Btn bunlar, Nisan aynda, Amerikallarn DEF kamplarndan Almanlarn alnmasnn, E Kurmay Bakanlnn ngiliz yelerince reddedilme nedenini gsteriyor; nk ngilizler kendi tutsaklarnn, DEF kamplarnda kanlmaz olan kt hava artlarna maruz kalma ve alktan zarar grmelerini istemiyorlard. Eer ngilizler Nisan aynda kendi SEPlerini, Eisenhowern 10 Mart mesajlar ve sonraki emirlerinde belirtilen Amerikan DEFleri koullarnda tutmay planlam olsalard, ayn koullarda tutulan esirleri reddetmeye nedenleri olmayacakt. Dier bir deyimle, Almanlara kt davranmay kendileri de planlam olsalard, lmek zere olan Almanlar Amerikallardan kabul etmeye zor kar karlard. Onba Liebich ve Rheinbergdeki dier binlercesine davranlar, lmek zere olan Almanlar Amerikallardan almaya zorlansalar bile, onlara Amerikan uygulamasn srdrmediklerini gsteriyor. ngiliz tutumu, insancl ilkelere saf ballktan veya yenilmi cesur dman sportmence savunma deildi. imdi Mttefiklerin kontrolnde olan Almanlarn gcn korumakta kukucu bir bencillik vard. George S.Patton gibi ngilizler de, Avrupa iin gelecekteki bir kavgada, Rusyaya kar Almanlarla birlemeye zorlanabileceklerinin farkndaydlar. Mays 1945de Almanlar sratle serbest brakan Patton da byle dnyordu.21 ngilizler de kendilerine teslim olmu personel iin, 1946 baharnda sadece 68.000 kalana kadar hepsini salverdiler.22 ngilizler Pattondan bir adm daha ileri gittiler: aylarca Norvete teslim aldklar 300.000 ile 400.000 aras Alman silahlaryla birlikte, eitimlerinde serbest braktlar. Stalin, Postdamda bunun iin Churchillle alay etti.23 Churchill bu bilgiyi kurnazca inkr etti. Ksa zaman sonra bunlardan bir ksm, trenle kuzey Almanyadaki ngiliz kamplarna, bir ksm da Fransadaki Fransz kamplarna gnderildi. Heinz T.nin syledii gibi, SEP statlerine ramen, Austosta Rennesdeki Fransz kampna, ordularnn hayalete dnm kalntlarnn arasna geldiklerinde, salkl ve iyi beslenmitiler.24 Amerikallarn aksine, ngilizler hemen her zaman SEPlerinin gdasnn, Alman kaynaklardan aldklar SvEs taynna eit nicelik ve nitelikte olmasna dikkat ettiler. SvEs taynlar da zaten yeterliydi. Politika icab, yeterli yer, adr, su ve dier ihtiyalar da karladlar.25 Alb.Faulk kendi seviyesinde de, politikann gayet ak olduunu dorulad. Savunma Bakanl her zaman gelecek sava hesaplard. Bunun iin, gemiteki bir ngiliz sava esirine davrann gelecekteki bir savata kt rnek oluturmamas iin ok ok dikkat ederlerdi. Bunun iin de SEPlerden acele kurtulmaya baktlar.26 Sava sonras Almanyasnn ac karmaasnda, gzden rak kararghnda milyonlarca sivili ynetmeye alan Montgomery, ksa zamanda, sava sresindeki Hunlar hrpalama drtsn kaybetmiti.* ------------------------------------------* Hun: ngilizcede olumsuz anlamda Almanlar nitelemek iin kullanlr. (.n.) 104

Ekimde Londraya bir telgraf ekti: Yiyecek durumunun gelecekteki yansmalar iin her trl durumun Komuta Merkezince incelendiinden emin olmak istedim. Bunu yapmamn grevim olduunu dnyorum. Almanlar, insancl davran dnda, savunmaktan kanyorum. Kemerlerini skmak zorundalar; fakat Belsenden daha dk bir tayn vermemiz gerektiini de dnmyorum.27 ngiliz politikas, ABD Savunma Bakanl Sivil ler Blm Bakan General Hilldringte derin bir gcenme hissi uyandrd. 4 Eyll 1945de Dileri Bakanlna, E Kurmay Bakanlklarnn talimatlarnn dorudan ihlli ile ngilizler blgelerinde malzeme, zellikle yiyecek savurganl yapmaktadr. diye yazd. Almanlar beslemekte drt drtlk rekabeti nlemek iin, Amerikallar ABDde satn alnan yiyecein ordu tarafndan kontrol edildiinden emin olmaldrlar. ngilizlerin kendi blgelerinde iyi i yaparak saygnlk kazanmalarndan kayglanyordu; nk yiyecek dalmn demek iin Ruhr blgesinin kmr ellerindeydi. General Clay bunda ABD Ordusunun Almanyadaki konumu iin byk tehlike gryor. Amerikallar Almanyada yiyecek datm iin ngilizlere hareket zgrl vermemelidir ve devam ediyordu: General Clayin grlerine tamamen katlyorum.28 ngiliz politikas hakknda tarafsz bir gr, de Gaullee bir Fransz diplomat tarafndan sunulmutur. Aralk 1945de iletilen bu raporda, ngiliz blgesindeki sivil Almanlarn ngilizlerin kat fakat hogrl politikasn takdir ettiklerini sylyordu. Hamburg kentinde, nfusun son ayda 400.000 daha artmasna ramen, yiyecek durumu yeterliden de daha iyidir.29 ngiliz ve Kanadallar 500.000 ton Kanada budayn, muhtemel ktla kar, stoklamakla megulken, ABD Ordusu byle bir ktln nasl olup da meydana gelebileceini sorguluyordu. Bir cevap almak olas deildi. General Hilldring, Sadece ABD Asker Ynetiminin [Almanlar iin] taynlar mantkl bir dzeye indirme ynnde gerek istei var. dedi. Hilldring iin bu, politika meselesiydi. Dnya Gda A iin tavrn hakl gstermeye almyordu; nk Dileri Bakanlna, ABDde bir un fazlas olduunu aka belirtmiti. ngiliz igali balarken, 21.Ordu Grubunun askerleri, mlk idare grevinin skc ve engelleyici olacandan endie ediyorlard. Gollancz gibi, etraflarnda grdkleri btn aclar gidermeye kalknca, tutumlar ksa srede deiti. Bu konuda en saygn ve yetkili uzmanlardan biri olan F.S.V.Donnisona durumu akladlar: Asker ynetimle ilikileri zamanla koptuunda, imdiye kadar yaptklar en faydal grev olduunu anlayacaklar. Etkili drstlk ve titiz ahlk deerleri olan, arkasnda deerli hizmet sicili brakm bir adam yle not dmt: zel ve drste dndmde, hayatmda yaptm, gerekten zahmete deer tek i olarak gryorum. Byle doygunluk ve huzur veren herhangi bir eyin, zahmete deer ve iyi yaplm olmasna inanmak g.30

105

11
Efsane, Yalanlar ve Tarih
Olmayabilen, olamaz. - CHRISTIAN MORGENSTERN

Kitleler TARH yapar. TARHte kitleleri grrz, sanatta ise yzleri. Sanatta tek bir birey bir tabloyu, bir piyesi, bir filmi, bir kitab canlandrr; fakat tarihte, birey genelde kitlenin simgesi olarak nemlidir. Kamplarda byk sayda lmler olmasayd, bir kamplar tarihi olamazd. Btn Amerikal ve Franszlarn yapmak zorunda olduu, Byk Sayy rtbas etmek ve bylece sularnn bilinmesinin yaylmasn ve tarih olmasn nlemekti. Bunu yapmak kolayd, nk Byk Sayy yalnz kendileri biliyordu. Ve yle de yapld. Byk Sayy rtbas edince, Amerikallar ve Franszlar baka bir say uydurmak zorunda kaldlar; nk kimsenin lmediine veya hi saym yaplmadna kimseyi inandramazlard. Sadece yuvay terk edemeyecek korkun derecede byk say, bu saymn yaplamamas iin kuvvetli bir neden olabilirdi. Bunun iin, Kk Sayy buldular. Bu say o kadar kkt ki, basit aritmetik bilgisi ve kyaslamal lm oran bilgisi olan biri, buna belki bir an iin inanabilirdi. Alkla peneleen insanlar iin Buisson, bar zamannda iyi beslenen askerlerde grlecek lm oranndan daha dk bir oran bildirmiti. Amerikallar, Rheinbergdeki ehir yetkililerine kampta lenler iin 614 saysn bildirmilerdi. Bu say, kendi gizli Dier Kayplar toplamnn otuzda birinden daha dk bir sayyd. Almanlar Kk Sayy kabul ettiler, nk kendi kamplar iin veya sava iin sululuk duyuyorlard. Kk Say aalanma hislerini azaltyordu. stelik Almanlar, yenenleri, zellikle de mttefikleri olduktan sonra, kzdrmak istemiyorlard. Onlar altrmann birok yolundan biri de, bu konu hakkndaki yalanlarn kabul etmekti; ne olursa olsun bu durum, Almanlarn Nazi toplama kamplar sorumluluunu aklamaya olanak salamyordu; ancak, deitirilme olana da yoktu. Birka yl iinde, 106

Kk Saydan phe etmek rtl bir kallelik haline geldi. Amerikallardan phe eden iyi bir Alman, ipso facto kendiliinden, her iki devletin dman oluyordu. Bylece Amerikallar, stelik sulanmadan affedildiler. Birok Alman bir Byk Saynn olduuna inand, ama asla bilemedi. Kk Sayy bildiler ama inanmadlar. nanc yok eden bu duygu elimesi, birok Almann dnme tipine zgdr. Amerikan vaheti hakknda doruyu syleyememe, Nazi kamplarndan habersiz olmann uursuz yanksdr. Eisenhower iyi tanyan bir general 1945de, onun Almanlara kar neredeyse Gestapo metodlar kullandn yazd. Ad George S.Pattondu.1 Bugnn bu Alman duygu karmaas, Rheinbergde sava esirleriyle ilgili bir konumada ortaya kt. Orada, Rathausu [Belediye Binas] ziyaretim srasnda, bakanla ve bir ksm kasaba halkyla lmleri tarttm. Bana 614 saysn sylediler. O sayya inanmadm syledim. Onlar da inanmadklarn sylediler. Neden o sayy belirtiyorsunuz peki? dedim. Bir ey sylememiz lzm. dediler. Sorulara bu ekilde drst olmayan cevaplar vermek yalan sylemek saylmaz, nk gerek bilinmiyor. Rheinberg halk bir gizin hesabn vermek iin bir hikye anlatyor. Dier bir deyimle bir efsane yaratyorlar. Yirminci asrda efsanenin ilevlerinden biri de, ideallerimize ihanet eden liderleri gklere kartmak. hanet ne kadar bykse, onu gizlemek iin uydurulan efsane de o kadar byk oluyor. Sulu Hitler, Byk Yalann arkasna sakland; Gulaglarn pek ok gnah Stalinin alt katl bina boyunca yaplan glen portresinin arkasna gizlendi. Fransz medeniyetinin ve 1945deki Amerikan cmertliinin ideallerine ihanet eden liderler grne gre birok efsaneyle korunuyorlard. Mttefiklerin, Atlantik artnda ilan edilen yce sava hedefleri, Dnya Nakliye Sknts ve Dnya Gda A bu efsanelerdendi. Almanya'ya gelince bu efsaneler ok daha derine iniyordu. Bat dnyasnda, Almanya dnda lmcl bir gda a yoktu. Almanyann ana, ksmen Mttefikler neden olmutu: Yiyecek istekleri, iilerin tutuklanmasyla oluan igc a ve dsatm endstrisinin yok edilmesi. Her ne kadar Efsane, Mttefiklerin esirleri neden besleyemediini aklyorsa da, kamplardaki lmlerin ou alktan deil, tel rg, adr, su, muhafzlar, Kzlha, posta, vb elde hazr malzeme ve hizmetin lmcl eksikliinden meydana gelmiti.2 Dnya adr A, veya Dnya Tel rg a, veya Dnya Kzlha A, veya Dnya Muhafz A, veya Dnya Yer A, veya Dnya Su A, veya Dnya Posta A haberleri ieren hibir mesaj Atlantiki aamad. Yalnz Mttefiklerin depolarndaki yiyecek miktar deil, fakat Kuzey Amerikada, zellikle de ABDdeki alacak bolluk, lmcl yokluk kavramn anlamsz klard. II.Dnya Sava sonunda, bat dnyasnn nc byk retim yapan lkesi Kanada, kk nfusuna ramen, o kadar zengindi ki, ngiltereye, en az 3.468.000$, 1945 deeriyle yaklak 6.000.000$lk byk bir hediyeyi, yiyecek ve para olarak verdi.3 ABDde 1945de dnyann en zengin lkesi olarak, GSMH [Gayri Safi Mill Hasla], 107

sava srasnda yzde 50 artmt. ABD dnya gemilerinin yarsndan fazlasna, dnya retim kapasitesinin yarsndan fazlasna, en yksek tarmsal retime ve en byk altn rezervine, dnya toplamnn yaklak drtte ne (20.000.000.000$) sahipti.4 Amerikann ngiltereye cmertlii 25.000.000.000$ gibi artc bir rakama ulamt.5 SHAEF mesajlarna gre, Mttefiklerin Cenevre Szlemesine uyamamas, Dnya Gda Andand ve baka bir neden yoktu. Eer niyet Mttefik yiyeceini idareli harcarken, mmkn olan insancl davran tedbirlerini almak olsayd, yle ki yllardr Almanlar tarafndan soyulanlar nce beslenir; ksaca tutsaklardan, zgrlkleri dnda hibir ey esirgenmezdi. Mttefiklerin askerleri, sava sulularn belirlemek iin bir iki haftadan fazla tutmalarna gerek yoktu; fakat ABD Ocak 1946da, toplam Wehrmacht askerlerinin ancak yaklak yzde 36 ile 40 kadarn salmt.6 Dnya Gda A efsanesi tutunca, ABD ve Fransz kamplarna ulaan kk miktarlarda yiyecek, zamann kark koullarnda mmkn olan en ok, diye tanmland. Ak hakikaten olsayd, ngiliz ve Kanada kamplarndaki esirlerin sa kalmalar mucize olurdu, diye kimse dnmedi. Bu da, Pradervandn aklamasndan sonra bile, esirlere kimsenin aldrmadn gsterir. Efsanenin alt metni, Almanlar kendi lmleri nedeniyle suluyordu. Bu ykma sebep olmasalard, Dnya Gda Al olmayacakt. Kamplar hakkndaki propaganda ykleri, Amerikan ve Fransz kaynaklarndan beslenen kontroll Alman basnna ulatnda, Alman aileler, erkekleri hakkndaki haberlerden mitsiz, inanmaya meyilliydiler. Erkeklerinden gelecek dorudan haberlerin yokluunda, avutucu herhangi bir bilgi krntsna, kayna ne kadar pheli olursa olsun, inanmamak zordu. Bunun iinde, iyi haberler alma istei ve bunu salamak iin kuvvetli nedenler vard. Yar l insanlar serbest brakldnda ise, grg tanklaryla propaganda arasnda atma balad. Tanklarn ifadesi, sadece kulaktan kulaa tekrarland iin gvenilirliini kaybetti. Kskn azlardan, pheli sylenti konumuna girdi; ayrca basl olmann arl da yoktu. Bu arln ne olduu, 11 Austos 1945 tarihinde Alb.Laubenin eline geen aadaki raporda grlyor: Aadaki, Almanya Schalding Kampndan bir muhabirin ilettii gazete haberi. Schaldingte hayat byle! Bir Bavyera kabasnn kenarndaki kk ayrda sktrlm yirmi bin Alman sava esiri. Birka it, birka adr, bir sava esiri kamp nvesi. Geen zamanla kimse ilgilenmiyor. Sadece bir ar var, tek bir kelime: Tahliye. Sonunda 17 Haziran 1945 geldi att. lk bin Alman sava esiri kamp terk ediyor ve eve gidiyor. Her gn yeni adrlar, yeni grevler. Her gn ABD Ordularnn igal ettii blgenin deiik yerlerinden yeni insanlar geliyor, fakat bir engelleme yok. Tahliye olan sava esirleriyle dolu kamyonlar pe ee hareket ediyorlar. Drt hafta boyunca yirmi bin Alman ailelerine yollanyor. Sonra, btn bu amatann ortasnda, 108

Passaunun yaknnda Schaldinge gidi. Yeni yer, her trl konaklama imknyla dzenlenmi; byk barakalar, iki bin kiinin her birine bir yatak. Temizlik ihtiyalar sava esirlerince karlanm; ilgiyle ve gayretle yapmlar. yi bir a (eski Berlin Adlon Otel as), kamp sakinleri iin, yeterli ve hi de tekdze olmayan bir yemek eidi salyor. Amerikan ve Alman Kamp yneticileri, btn sava esirlerini olduunca erken tahliyeye alyor. Yakn akrabalarna gnderilemeyen baz eski Alman askerleri, yerel iftliklere veya canl alma yerlerine kefaletle serbest gidiyorlar, tabii elence de olacaktr.7 Bu garip Almanya, Schalding Kampndan Muhabir haberi, tuhaf ngilizceyle bir araya gelince, uysal bir Almann yerel kullanm iin yazd bir haber olduunu dndryor. Ordunun kendi gazetesi, Stars and Stripes da koroya katld. 7 GI [General Infantry Piyade Eri] ve 2.000.000 Sava Esirinin Komutan Albay balyla, kadrolu yazar Na Deane Walker, 20 Kasm 1945 gn neeyle yle diyordu: Sava Esirleri Danma Brosunda [PWIB: Prisoner of War Information Bureau], bir tutsan yerini saptamak sadece iki dakikamz ald. Broda Arananlar blmnde grevli, arpc derecede gen eski avu, Alman Yahudisiydi. Btn ailesi Naziler tarafndan ldrlmt. Frankfurt doumlu Amerikan vatanda Helmut Stern, ana babasnn katillerini bulmak iin yapt aratrmay baaryla sonulandrm ve iki phelinin tutuklanmasn istemiti. Walkern dediine gre, PWIBnin bilgi kaytlar iyi btn tank ve soruturmalara gre, aranan sulularn yzde 80i kayt altnda. Bu bilgiler, G2 [stihbarat b.Md.], Asker Savc, Sava Sular Komisyonu ve Sava Sulular ve Emniyet phelileri Merkez Sicil [CROWCASS: Central Register of War Criminals and Security Suspects]den akyor. Bunlar 2.000.000 Sava Esirinin ana listesi olarak PWIBde kayt altnda. u gnlerde, Franszlar da 500.000 esiri tekrar Amerikallara devrettikleri iin, bunlar da listeye eklenecek. Bu bol yanll haberin hi tutar yeri yok.8 Ordu, DEF kamplarndaki esirlerin birounun, hikyelerinden vazgetik, isimlerinden bile habersizdi. Na Deane Walker tarafndan vlen ayn Sava Esirleri Danma Brosu, Dileri Bakanlna, kamplardaki yeni gmlen 5.000den fazla lnn knyeleri hakknda bilgisi olmadn, daha yeni bildirmiti. Bro, Dileri Bakanl zel Sava Sorunlar Birimine, 5.122 kimlii bilinmeyen l Alman personelinin defin raporlarnn gnderildiini bildirmiti: lenlerin kimlikleri saptanamadndan, lm listesi gnderilememitir. Yukardaki raporlar, Alman karlarn gzeten Koruyucu Kuvvet yerine bronuza iletilmektedir.9 rtbas etmenin ilk art, bilgiyi sk skya hapsetmekti. Milyonlarca insan ilgilendiren bu kadar yaygn bir olay nasl kapatlabilirdi? Rheinbergdeki kamp Linforta giden anayol zerindeydi. Kampn evresindeki dikenli tel it, dokuz kilometre uzunluundayd. inde ou zaman 100.000in stnde insan bulunuyordu. Serbest braklan veya ngiliz ve Franszlara devredilenler, orada olup bitenleri yayacaklard. Kamp haberlerinin Almanlardan gizlenemeyecei akt, fakat basnda 109

kamuya ak her trl tartma yasakland. Bunun brakt bolukta ordu, efsaneyi baskya verdi. Almanya iinde her eyi Eisenhower veya yardmclar yrtyordu. Bylece sansr uygulamak ok daha kolayd. Gazeteler, radyo istasyonlar, hatta sinemalar, ABD blgesinde alabilmek iin ruhsat almak zorundaydlar. Uzun bir sre iin, serbestlik yoktu ama serbest propaganda oktu. Ordu bilgi akn ok iyi denetliyordu; Fransz ICRC temsilcilerinin bakan Jean-Pierre Pradervand, yazarla 1989daki grmesine kadar, orada 1945 sonunda Amerikan kamplar olduunu renememiti. Bu kamplarda, Mays 1945de 750.000den fazla tutsak vard. Ordu basnn sylediklerini yakndan izliyordu. Titiz, sk ve geni kapsaml bu ordu raporlar, Eisenhower ve kurmaylarnn, kamuoyundaki saygnlklarn incelemekte ve basnn kendi yaratt izlenimlere ilgilerini gstermektedir. Olumlu ve Olumsuz alt balklaryla yaynlanan bu raporlarn, geni bir ekilde datm yaplyordu. Patton, Eisenhowern generallerine verdii bir le yemeinde, konu hakknda yapt uyarlar kaydetmiti: Ike duygusal bir ifadeyle, dmanlklar henz devam ederken nemli olan disiplin ve dzendi, fakat imdi dmanlklar bittiine gre, nemli olan anlalan doru veya yanl olsun - dnya kamuoyuyla birlikte olmaktr.10 Patton ayrca gnlne, Eisenhower ordu hakknda herhangi bir kamu soruturmasna bavurulduu zaman, subaylarndan nasl bir ballk beklediini gayet ak belirtmiti, diye not dmt. le yemeinden sonra, bize gizli bir ekilde, herhangi birimizin bir Kongre Komisyonuna arlmas durumunda, dayanma gereinden sz etti. Bir rgtlenme ekli ortaya koydu. imizden hi biri tam kabul etmemiken, grlerimize kar kmayp, genel bir kabul grmeyle yetindi.11 Byle bir Kongre soruturmas korkusu, ordu kararghnda bile uygulanan rtbas etme ileminin mantkl aklamasdr. Sahte SHAEFUSFET karargh belgelerinin hepsi GZL damgalyd; bu sayede oynama yaplan belgelere, gizli snflamasna ramen ulamaya alan insanlar yanltmak mmkn olacakt. Bu insanlar iki gruptu: Yksek dzeyde gvenlik belgesi olan Amerikallar ve gelecek kuaklar. Bu ileri kimler yaptysa, Amerikallarn neler olup bittiini renmelerini nlemek iin, yksek dzey gvenlik belgesine gereksinmeleri vard. Aldatlmas gereken sadece Kongre deildi. Baz subaylar da gvenlik riski ortaya koymu olabilir rnein, General Patton. Btn nyarglar iin, Patton en st dzeyde ordu onurunu ve Amerikan halknn temel cmertliini simgeliyordu. Bunu en yaln bir ekilde, Alan Asker Savcsnn sorusuna verdii cevapta gsterdi: Btn bu konumalarda [asker birliklere] sava esirlerine uygun davran gereini vurguladm, hem hayatlarna hem zelliklerine. Benim olaan ifadem ldrebildiiniz btn Almanlar ldrn, fakat onlar bir duvarn nne dizip katletmeyin. Savarlarken ldrn onlar. Birisi teslim olduktan sonra, kendisine Kara Sava Kurallarna gre davranlmaldr. Siz de teslim olacak kadar 110

deliyseniz, teslim olduunuzda size nasl davranlmasn umuyorsanz yle davrannz. Amerikallar den insann dilerine tekme atmaz.12 Eisenhowern Alman kart tutumundan aka yaknyordu: Yaptmz, Avrupada yar modern bir devleti tmyle ykp, Rusyann hepsini yutmasna yol ayoruz.13 General Buisson 1948de Fransz esir kamplarndaki rtbas etme grevini, Mihver Sava Esirleri Birimi hesabyla birlikte tamamlad. htiyatl bir ekilde Fransz ynetiminde dolaarak, cezaevi hizmetindeki adamlarnn yksek ekonomik ve insancl deerde bir grev yaptklarn belirtti. Yksek sorumluluklar vard; bazen, saylar ok az olduundan, ezici bir yk altnda altlar; fakat asla asker eitimlerini unutmadlar. Bu sayede haklar yenmedi nce onlar eletirenler, sonra birden Sava Esirleri Biriminin, Fransz Ordusunun gururu olduunu kabul ettiler. Bir reklm ajans rtkan gibi, birimin, tutsaklardan, kamplarda grdkleri iyi davran nedeniyle birok teekkr mektubu aldklarn sylyordu.14 Amerikallar da byle elenceli haberleri destekliyorlard; Almanyadaki baz kamp komutanlarnn, salnan esirlerden geri dnp yiyecek ve barnma iin bavuranlar geri evirdikleri yksn yayyorlard. Sansr ve skynetim yerine, Basn zgrlne demokrasiye inanan sivil yneticiler, yenik Almanlara baka trl davranma yolunu setiler. Robert Murphy, Eisenhower Asker Vali olarak grev yapt birka ay sresince*, onun sivil politik danmanln yapmt. Murphy, kamplardan birine yapt ziyarette, grdklerinden rkmt. Bizim tutsaklar da neredeyse Nazi esir kamplarnda grdklerim kadar cansz ve bir deri bir kemikti. Gen komutan, bize sakin bir ekilde, tutuklular kasten alk diyetine koyduunu, Bu Naziler kendi ila dozlarn alyorlar. szleriyle aklad. Doru davrandna o kadar inanmt ki, durumu kendisiyle tartmadk. Biz ktktan sonra, tbb direktr bana, Bu kamp Amerikann Almanyadaki politikasn m temsil ediyor? diye sordu. Tabii ki hayr dedim, durum derhal dzeltilecek. Kamp artlarn Clay [General Lucius] e anlattm, sessizce zalim gen subay grevden ald.15 Generallere lke ynetimini vermek, politikaclara orduyu ynettirmek kadar aptalcadr. Almanyada, 1945den sonra, milyonlarca yaam yks vard, fakat tarih yoktu. Millet drt ksma blnnce, tarihi de politik uyumazlk, sansr, rtbas etme ve Amerika ile Fransay eletirme korkusuyla paralanmt. Bu konuda akll bir kamuoyu olumad, nk gr ifadesi yasakt. Almanyann igali, igal altnda bir zihniyete yol amt; bu da saduyuyu mantksz denetime boyun edirmek demekti. Bunu uygulamak daha kolayd, nk Almanlar otoriteye kaytsz artsz gvenmek iin eitilmilerdi. Bu durum, Bavyeral air Christian Morgenstern tarafndan gzel bir ekilde hicvedilmiti: iirde, iri yar bir kyl olan Korf bir sokakta yrrken, kendisine bir araba arpar. Korf, * Eisenhowern yerine, Kasm 1945de General Lucius Clay getirildi. 111

sersemlemi, her taraf rk iinde, ne olduunu anlayamadan, yalpalayarak evin yolunu tutar. Islak havlulara sarlm halde, hukuk kitaplarna kartrrken, o sokaa arabalarn girmesinin yasak olduunu kefeder. Bu nedenle, Korf kendisine arpann bir araba olamayacana karar verir; nk Olmayabilen, olamaz. Kendi kendine bunun bir rya olduunu syler. Bylece yaral Almanlar da, byle eyleri kendi kendimize yapamayacamza inandmza gre, byle eyleri yapmadmza da inanyoruz dediler. gal baladktan sonraki aknlkta, ngilizler sylentilere kar bir kampanya balatt. Kampanyann nemini tartmak iin yaplan bir toplantda, bir Alman Brgermeister (Belediye Bakan) kalkt ve Herr Oberstleutnant (Sayn Yarbaym), bu soruna bir zm var. Sylentilere kar resm yalanlamalar Neue Hannoversche Kurier ve Nachrichtenblattta yaynlatalm. Asker Ynetim bu yalanlamalarn okunmas iin bir emir kartsn.16 Sonra Asker Ynetim, yalanlamalara inanlmas iin ayr bir emir yaynlasn. dedi. Blgeler ve ak sansr kalktktan sonra da durum pek dzelmedi, nk bu rejimde oluan davranlar, halkn tarihi olmutu bile. Bu tarihe karn, karlar ve kocalar, erkek ve kz kardeler, ocuklar ve ana babalar, akrabalarnn 1947ye kadar hl belli olmayan sonlarn bulup karmak istediler. Haziran ve Temmuz aylar boyunca, ABD blgesindeki gney Alman eyaleti, geri gnderilen Alman SvEsleri hakknda ilk kapsaml kayd gerekletirmeye alt. Hl gzaltnda olan sava esirleri, l olarak bildirilenler, kayplar ve serbest braklanlar hakknda var olan verileri bir araya getirdiler.17 ncelemede, sava ncesi Almanyada domu olan en az 2.107.500 kiinin hl evine dnmemi olduu grld. Yaklak yarm milyon insan SvEs olarak kaydedilmiti; gerisi basite kaypt. nceleme, kayplarn yzde 90nn en son dou cephesinde grld sonucunu gsterir gibiydi; fakat bu aratrmada birka nemli eksiklik vard. Birincisi, kayp rakamlar, yalnz Amerikan blgesinden toplanan ksm saylarn btn silahl kuvvetlere yansma rakamlaryd. Bu ksm saylar, Almanlarn kk bir ksmnn sava ncesinde yaad blgelerden elde edilmiti.18 kincisi, rakamlarn hibirisi Alman ordusu sava emri kaytlarndan ve Kriegstagbuch (Harp Ceridesi) dan alnmamt; oysa bunlar ABD Ordusunun elindeydi ve Nisan 1945e kadar btn Alman birliklerinin dzenini gsteriyordu. nceleme sadece ABD blgesindeki postane gibi halka ak yerlere gnderilen bildirilere verilen gnll cevaplara balyd. Genellikle kayp kiinin ailesinin ald son haberlere dayanyordu; bu haberler de ulat zaman, aylar gemi olabiliyordu. Ordudaki arkadalarnca grld haberleri de, bu grlnden sonras bilinmediinden, bir deeri olmuyordu. Son grl veya son mektubu ile birliinin teslim olu tarihi arasndaki zaman dilimi de bilinemiyordu. imdi Almanya Souk Sava hatlaryla blnmt. nceleme, Almanlar arasnda, kayp akrabalarnn ounun Rusyada tutsaklkta ld veya Sovyetler Birliinde hcre hapsinde tutulduu inann destekliyordu. 112

nan, sava sonu gereiyle uyumad. Hitlerin yerine geen Byk Amiral Dnitz, OKW (Oberkommando Wehrmacht/ Alman Silahl Kuvvetler Bakomutanl)na, dou cephesini mmkn olan en az kuvvetle tutmalar ve btn kalan kuvvetlerle batda teslim olmalar emrini verdi.19 Toplam olarak 9.000.000 Alman,20 sava srasnda, Batl Mttefikler tarafndan kamplarda topland. 7.600.000den fazlas, kuzey Avrupa ve Almanyada yakalanan SvEs, teslim olmu dman personeli (SEP) veya silahszlandrlm dman kuvvetleri (DEF) olarak sayld; oysa Ruslar sadece 1.856.983 ile 2.040.744 esir aldklarn bildirdiler.21 Amerikallar, ngilizler ve Franszlar, Ruslar bildirdiklerinden ok daha fazla esir almakla suladlar; bunda st kapal olarak ldrdkleri sulamas vard. Ruslar, Mttefik Kontrol Konseyinin 1946 ve 1947 toplantlarnda22 ve daha sonraki yllarda Birlemi Milletlerde ve Amerikan Senatosunda,23 SvEs politikalar nedeniyle eletirildi. En bata, Amerikallar sulamay, eletirilere gs gerecek gte olan Franszlara yklemeye altlar. ABD Senatr Knowland, 1947 ylnda Senatoda, Fransz kamplar hakknda konuurken, tehlikeli hakikatten kl pay kurtuldu: ok dikkatli olmazsak, nmzdeki yllarda sknt ekebiliriz; Amerikan kuvvetleri tarafndan alnan baz esirlerin, Nazi Almanyasndaki toplama kamplarna atlan sava esirlerinden farkl durumda olmadklar gsterilebilir.24 Daha sonra Senatr Morse, nl ke yazar Dorothy Thompsonn makalesini okuyarak kayda geirdi. O da Fransz kamplarnn durumuyla ilgili yaad oku ve deheti anlatyordu: Bu lke, bizim rzamz ve su ortaklmzla ve Cenevre Szlemesine meydan okuyarak, [esirleri] kle ii olarak, Nrnbergde Herr Sauckele [idam edilmiti] kar kullanlan ayn kle ii tanmlamasyla, kullanmaktayd Bakan Rooseveltin Eyll 1944de Alman halkna zel gvence verdiini ok azmz hatrlyor: Mttefikler kle ticareti yapmyorlar. Sadece bir avu insan m gryor, Almanyay yenmekle, kendimiz iin Hitler standartlarn ve metotlarn kabul ettiimizi, Hitlerin galip geldiini? diye aka soruyordu. Savunma Bakanl, Senatr Knowlandi kurnazca bilgilendirdi: 1947 ylnda 2.216.000 esir salverilmitir, ancak 24.834 halen Amerikan gzetimindedir. Bundan baka, 600.000 de Franszlara devredilmitir. Knowland konumasnda, Savunma Bakanl kendisine bildirmedii iin, asl tutuklanan saysna deinmemitir. Bu rakamn bilinmesi, toplam l saysn ele verme tehlikesi tayordu. ICRCye de yanl bilgi verilmiti; bu da Almanlarn iz srmesini engelliyordu. Alman ailelerden gelen bavurulara cevap verebilmek iin ICRC, 1948de Amerikan Ordusundan kayp kaytlarn istedi; yalnz 3,5 milyon DEF ve 600.000 sava esiri alnd bildirildi.25 Bu rakam, sava dnemi ABD toplam tutuklama saysndan 1,8 milyon daha azd. 1947 incelemesiyle bir araya gelince, bu rakamlar Ruslarn stne ken bir radyoaktif bulut gibi lmcl bir phe yaratt. Bu yalana bir doru grnts vermek iin, ICRC mektubu ABD tarafndan kopyalanarak, dier belgelerle birlikte bir armaan gibi Koblenzdeki Bundesarchive (Federal 113

Arivler) gnderildi; bugne kadar da gerek gibi kamuoyuna sunuldu. Bylece Knowlande, ABD Senatosuna, ICRC ve dnyaya, Amerikallarn asl rakamdan 1.800.000 ile 3.100.000 daha az esir says olduu izlenimi verilmiti. Hibir kurulu bu rakamlar itiraz etmeye cesaret edemedi. Kayplar hakknda konumaktan herkes ekiniyordu. Fakat llerin aileleri konutular. Federal Almanya Cumhuriyeti Ynetimi oluturulduktan sonra, ortak sesleri duyulmaya balad. anslye Konrad Adenauer, Bundestag Federal Parlamentoda 1950de konu hakknda bir aklama yapt. Bat Almanyadaki evlerine dnmeyen ve sonlar belli olmayan 1.407.000 asker vard. Adenauer 1.407.000 SvEs olarak kaytl veya kayp, 190.000 kayp sivil ve 69.000 hl Mttefik sava sulular kampnda tutulduu sylenen tutsak mevcut. dedi.26 Souk Sava 1950lerde daha da souyunca, SHAEF-USFET subaylarnn esas gizledikleri daha da nem kazand. Mill sululuk hissi, kiisel olanlarla birlikte gmld, ABD ve Fransa kendi gaddarlklarn, Rus Gulaglarnda lenlerin daha da stne yabildi. imdi kayplarn byk ksmnn sorumlusu Ruslardr kans yaylmaktayd. Almanyada, Arthur Smithin, Heimkehr aus dem Zweiten Weltkrieg, kinci Dnya Savandan Eve Dn kitabnda yazd gibi, Almanyann sava esirlerinin bulunduu yerler sr olmaktan kacaktr.27 Tabii Franszlar ve Amerikallar kamplar hakknda doruyu syleselerdi, hi byle bir sr olmayacakt. 1972de nl Senatr O.Eastland, Senatoda Ruslar, milyonlarca Alman sava esirini korkun artlarda gizlice tutmakla sulad. Kongre Ktphanesinde dileri uzman Samuel C.Oglesbynin aratrmasndan sonra, Eastland bilgi bir ekilde Komnistleri sulad: kinci Dnya Savanda sava esirlerine Sovyet davran sicilleri ile Kore Sava srasndaki in ve Korelilerin sava esirlerine yaptklar, Vietnam Komnistlerinin zc davranlarndan daha korkuntur. Danman Oglesbye gre, SSCB, 1950 ylnda sayamad 1.952.000 Alman sava esirini elinde bulunduruyordu.28 Bu doruysa, Ruslarn belirtmi olduu SvEs l veya kayp saysnn neredeyse yzde 100 olur.29 Souk Savan karlkl sulamalar Alman ailelerini ve dostlarn ilgilendirmiyordu. Onlar hl akrabalarn ve arkadalarn bulmak, hi deilse yazglarn renmek istiyorlard. Ynetim, btn sorulara cevap getiren Dr.Erich Maschkenin yaynlad kitap serilerine destek veriyordu. Bu seri kitaplara Bat Alman Ynetimi parasal destek salyordu ve ayrca Willy Brandtn Dileri Bakanl da sansr grevini yapyordu. Serilerin yaym amac, Brandtn 25 Nisan 1969da Bundestagta yapt aklamada aka grlebilirdi. Brandt yle diyordu: lk iki cilt ktktan sonra, Dilerinin onayyla, kitaplar Dileri Onay Damgas ile yaynlama karar alnd. Bu damga gsterisiz bir yaynda yanl anlamalar nleyecektir Kamuoyunda, ierde ve darda, Federal Cumhuriyetin uzlama gayretlerini boa karacak ve eski yaralar kanatacak bir tartma engellenmi olacaktr.30 114

Bu serilerde, Kurt W.Bhmenin Die Deutschen Kriegsgefangenen in Amerikanischer Hand Amerikallarn Elindeki Alman Sava Esirleri kitabnda, ABD Ordusunun sava sresinde tutsak ald sayy toplam 3.761.431 olarak bildirdii not edilmiti. Doru sayya ulamak iin, ABDnin Kuzey Afrika, talya ve kuzey Avrupadaki toplam esir saysna, 2.000.000dan daha fazla bir say eklemek gerekiyordu. Alman yazara, ABD Ordusu bir de, Rheinbergde kamp Amerikallarn kontrolnde olduu sekiz haftada sadece 438 kiinin ldn bildirmiti.31 Bu da lm orannn ylda yzde 3,16 olduu anlamna geliyordu. Ayn dnem iin, ABD Ordusu doktorlar o blgede kamplardaki lm, ylda yzde 30,6 olarak gizlice rapor etmilerdi. Yazar, alt kamp iin, zaman dilimlerini belirtmeden, lm oranlar hakknda deiik yzdeler verdii iin, tarafll doal. Tam tanmlanmasa da, zaman dilimleri bir yldan ok daha az, bu durum sahte bir ekilde dk oran veriyor.32 Bylece yazar bizi kendi sonucuna gtryor: Doru lm orann bulmak olas deilse de, kitlesel lme inanmak iin kesin bir neden yoktur. Birka satr aada, kendi sonucunda btn durumdan toplam bir oran vererek, kendisiyle eliiyor: Sava esirlerinin bete drdnn ld douya kyasla, batda sadece yzde bir idi. Sonu: Yerel ynetimlerce de doruland gibi, Batda toplu lm yok. Franszlar Almanlarla, imdi cidd Souk Sava propagandas saylabilecek bir ibirlii yapyordu.33 General Buisson Bhmeye, 1948de Franszlarn teslim aldklar btn esirler iin aklama yaptklarn syledi. Bu durum, Fransann mttefiki Almanya tarafndan denen kitapta sadakatle belirtilmiti; fakat Dileri Bakanlnn 1946 Mart ay raporunda, ubat 1946da toplam Deiik Nedenlerle Kayplar (Perdus Pour Raisons Diverses) saysnn 167.000i getii hakkndaki bilgiden tek satr yoktu.34 Bhme gene de, Buissonun akl almaz istatistii hakknda alamakl bir soru sorabildi: Kalar dndaki kayplarn says ne kadardr? Tabii cevap kmad. Bylece, Buissonun kitab gibi Maschke serilerinin de kamuoyunu kartrmasna izin verilmedi. Alman yazarlar, lm kamplarn gezerken, genellikle geceyi grdler, sisi duydular. Ilml yaynlar hazrland. Sadece 431 nsha satld. Bunlar da genellikle niversitelere ve aratrma ktphanelerine verildi. Hibir tartma kmad. Sakncal gerekler, Amerikan kitaplarndaki kaytlardan da silindi. Eisenhowern Mays 1943de Marshalla gnderdii Ne yazk ki, daha fazlasn ldremedik yazl dipnot da, szde gvenilir Papers of Dwight David Eisenhower Eisenhowern Evraknda bulunan mektubun baslan nshalarndan silinmiti. Bu, olaslkla Savunma Bakanl emriyle oldu. Bu not, Eisenhowern Marshallla yazmalarn ieren Dear General balkl kitaptan da kaldrlmt.35 General Eisenhowern kaln biyografisinde, torun David Eisenhower yle yazyor: Almanyadaki durum acmaszd. Eisenhower durumu ortaya koydu: Yiyecek stoklar dkt. Aylk 175.000 ton buday ve un gerekiyordu.Alman SvEs ise zel bir durumdu. Cenevre Szlemesine 115

gre, SvEsne, esir toplama birlikleri ve sivillerle ayn taynn verilmesi gerekiyordu. Bu tayn kanunen 2.000 kaloriden 1.500e indirilebilirdi. Birlikler ar grev yaptklarndan, Eisenhowern fikrine gre, gnde 1.500 kalorilik bir tayn yetersizdi.36 Okuyucunun aknlkla grecei gibi, Eisenhower insan beslenmesinde deerli bir uzman. Amerikan beslenme llerine gre, sava esirlerine, 2.000 veya 1.500 deil, ABD s birliklerine verilen gnlk 4.000 kalori verilmesinin sakncal durumundan, bir ara yol bularak kurtulmak istiyor. Buna torun Eisenhowern bir de eklemesi var; kendisinin Churchille, azalttn syledii taynlar, torun arttrdn belirtiyor.37 Efsane yaratma olay, Profesr Arthur L.Smith tarafndan bir adm daha ileriye tanyor; yazar kitabnda, geri dnen Alman sava esirlerini anlatyor. Smith Almanlar iin bir Koruyucu Kuvvet olmamasna hayflanyor; bu yokluu II.Dnya Savana katlanlarn byk saysna balyor.38 Bunda, Dileri Bakanlnn 9 Mays 1945de, svire ynetimini bu rolden affetme kararn deil, Maschkenin yazdklarn ne karyor. Almanyann posta hizmetini balatma zorluklaryla ilgili uzun tartmalar iinde, ngilizlerin kamplara bile Temmuz-Austos 1945de posta ulatrdndan bahsetmiyor. Amerikan kamplarnda, Dileri Bakanlnn dayatt posta yasandan da hibir ey duymuyoruz. Amerikan terbiye ve cmertliinin savunucusu olarak Smith, bu nitelikleri DEF tutumunda da buluyor; bunun klk deitirmi bir ltuf olduunu sylyor;39 bunun birok tutsak iin abuk bir eve dn olduunu iddia ediyor. Esirlerin yzde 60-64nn, Ocak 1946da hl kamplarda veya lm olduunu ise unutuyor. Genellikle bu kitapta, Fransz ve Ruslarn hatalar ak olarak grlyor, fakat ABDninkiler hi belirtilmiyor. Maschkenin yattrc serilerinde bile birtakm ipular ortaya konurken, ABD kamplarnn korkun artlarndan hi bahsedilmiyor. Gerein yokluunda, Almanlar ok nceden efsanelere inanmaya baladlar. Bir tanesi alkt, ne olursa olsun gda a ve karklk nedeniyle meydana gelmi ve iyi kalpli Amerikallar tarafndan mmkn olduunca giderilmiti. Btn olanakszlklar iinde elden gelenin en iyisi yaplmt. Arivci ve tarihi olan bir Alman, yazara, Amerikallarn kendilerinin de yeterli gdalar olmadn sylemiti. Sonradan byle bir bilgiyi hibir kitap veya belgede grmediini kabul etti.40 Bu Alman yarasnn zel kabuu, bugn kand zaman tepki genellikle, sulu bir fke oluyor. Sava srasnda bizim yaptmza bak diye genel bir cevap alnyor. Kamplarda adaletin yerini kr intikam ald gibi, burada da Baz Almanlarda adaletin yerini sululuk alyor. Baz sorumlu Almanlarn zihnindeki bir dier karklk da, mini neo-Nazi partisini cesaretlendirmekten kanmak, Fransa ve Amerikann lm kamplar gibi baz dorular yaynlamaktan daha nemlidir. Yazara Toronto, Washington, Zrih, New York, Londra ve Pariste ayn zamanda Almanyada tekrarlanan bu garip hesaba gre, Nazizm tehlikesi o kadar byktr ki, ne gizlerlerse gizlesinler, kendi yalanlarmza sk skya sarlmamz gerekiyor. Uygun Gerek ve Sakncal Gerek diye iki ayr 116

varsaym ngren bu garip kavram, gerein bir zelliinin, kendi karnza gre tanmlanabilir olmas anlamna gelmekte. Yani bu sava akllarmz bu dereceye kadar yozlatrm. Bu efsane oluumunun tek faydal yn, milletin yaptklar nedeniyle sululuk duygusunu Alman bilincinin en derinlerine akmak olmutu; fakat Nazi kamplar iin sululuk, kanlmaz olarak, zihinlerinde Mttefik kamplarndan nefretle birlemiti. Almanlar, iinde yaadklar iin, neye benzediini bildikleri kamplarda, Amerikal ve Franszlarn yaptklarndan kendileri iin temize kma unsuru buluyorlard. Sular iin, Mttefiklerin kendilerini cezalandrmasn hakl bulduklarn kabul ederlerse; Mttefiklerin cezalandrlmayan sava sular iin intikam aramalar da hakl bulunurdu. Bu intikam isteini yerine getirmek mmkn olmadndan, bir gnah keisi aranyordu. Bu neo-Nazizmde ve Amerikan kartlnda da ortaya kyor. imdi birok Almann hissettii, kamplarn sadece ac bir ders aldklar bir cezalandrma yntemi olmaddr. Bu, protesto etmeye cesaret edemedikleri haksz bir cezalandrmadr. Bu ancak Fransz veya Amerikallarn amac olabilirdi; kr intikamdan daha faydal bir eye ynelmi olsalard, Almanlarn gitmesini ve bir daha hi su ilememelerini isterlerdi. Dierleri [Mttefikler], [Almanlarn]sulandklar ayn eyleri yapyorlard. diyordu kamplardan dnen esirler. nsanla kar ilenen bu su, sklkla sadece balanamaz olarak kabul edilir; aldatma ve iki yzllk olarak knanr; ayn zamanda su konusunda kendilerinin aklanmasna yarar. ektikleri hakszlklar unutmazlar ve birou da unutmak istemezler. Dierlerinin kendi gnahlarn unutmasn beklerler. Skca balandklar bu olumsuz tutum, elden geldii kadar, imdiye kadar srdrlm, evdeki artlarda Almanlarn verdii konferanslarda bile dinlenmesi reddedilmitir [bu Nazilerin lm kamplarnda sivillere yaptnn aynsdr].41 Cezalandrma politikas, Amerikan halknn geliigzel intikama kar olduunu aa kard; Morgenthau Plannn btn lkede knanmas da bunu gsteriyordu. Fransz kamp komutanlarnn 1945de kitle halinde istifalar ile Fransz ailelerinin Alman tutsaklara yardmlar, Fransadaki benzer yaygn tutumun anlaml kantdr. Aslna bakarsanz, Franszlar kyaslanamaz bir biimde daha fazla ekmitir. Cezalandrma politikas aslnda, kendi iinde de elikilidir. Gizlilik, gen Almanlarn daha yallara gya verilen dersleri, ak olarak renmemeleri anlamna geliyordu. Alman lm kamplarn kendi batandan bakarak knayan, Fransz veya Amerikal olsun, ikiyzl galibin retisine sayg olas deildi. lkelerinin onurunu ve emniyetini tehlikeye atmalarna ramen, en intikamc subaylar iin bile, bu kamplarda Fransa veya Amerika iin hi yarar olmad aktr. Sadece kendi duygular bastrlacaktr; dierleri intikam zevkinden yoksun kalacaktr. Kamplar, gereksiz olduklar retisinden baka bir ey vermedi. Kimse gaddarlktan adalet renemezdi. Kamplar ve rtbas etme, Mttefikler 117

iin de tehlikeli olmutu. Sorumlu subaylar kontrolden kmt, rnek olamazlard ve ABD ve Fransann gvenlik ve onuruna ok tehlikeli duruma gelmilerdi. Mmknse kamplardan uzak durmas sylenen avu Zobrist gibi, ABD Ordusundaki birok yiit asker lkeye geri gnderilmiti; nk kendi komutanlar hakknda korkun eyler biliyorlard. 40l yllarda hem ABD hem de Fransada, subay hizipleri ve yksek konumdaki yetkililerin, ynetimlerini devirmek iin ei grlmemi giriimleri vard; kuvvetin bu gizli ktye kullanmnn, bununla ilgili olmadndan emin olunabilir mi? Almanyada bile, rtbas etme tam bir baaryd. yle ki, bir Alman aratrmac, tanklardan, baz kamplardaki vaheti duyduunda, Alman arivlerinde, Amerikallarn Cenevre Szlemesine uyduklar veya en azndan gayret sarf ettikleri ynnde, rtlmesi olanaksz kantlarla karlayordu. Bylece, Koblenze bir ziyaretten sonra, tank ifadeleri ne kadar doru olursa olsun, kitlesel lmleri dndren lm oranlar btn Amerikan ve Fransz kamp sistemine eit olarak blnd iin, Amerikan ve Franszlar sorumlu grnmyordu. Dnemin belgelere yansyan, mill arivlerde saklanm, kitaplarda dorulanm ve asla tartlmam politikas, esirlere Almanlarn kendilerince yaratlm ac artlarda, mmkn olduu kadar dzgn davranmak olarak kabul grmt. Bir felketin yaandna inanan birisi iin bile, bu aratrmay srdrmek anlamsz grnyor.42 Bunu Almanlar yapamadysa bile, srada Franszlar, Amerikallar, ngiliz ve Kanadallar vard. Eisenhower ve de Gaulle iin onlarca beeni dolu kitap yaynlanmken, bu iin yaplmam olarak kalmas, Lewis Laphamn parlak cmlesinde gerei gsteriyor: Yac basnn srekli mrldanmas dnda, bak as sradan ve acmaszdr.43 Kahramanlarnn bana haleleri ustaca konduruveren yazarlar, eserlerinin anlamn bozmadan gerei belirtemezler. Kahramanlar olmakszn bu yazarlar hibir eydir; nk gerek onlara bir ey ifade etmez. Elias Canetti tarihilerin kahramanlar nasl grdklerini yle belirtiyor: Gerein burada herhangi bir ycelii yoktur. Ykc olduu kadar utan vericidir.44 ller bouna katledilmitir, tamamen bouna. Utanla saklanan katiller iin, intikam bile yeterli aklama olamaz; yaptklar ne vnme ne de sevin kaynadr. Canetti Genellikle gcn destekledii ve uyandrmak istedii terr, kurbanlarn kitle saysna baldr. [Generalin] n ve gc l saysyla byr. Tarihteki btn fatihler bu yolu izlemilerdir. Btn erdemler sonradan onlarla badatrlmtr. Ne yazk ki, daha fazlasn ldremedik.

118

12
Kala Gzle
Bu lmler kastl myd, yoksa esirleri sa tutabilmek Fransa ve Amerikann gcn ayor muydu? Glerini ayorduysa neden onlar hemen salvermediler? 10 Mart 1945 tarihli DEF konulu mesaj, Amerikan hareket tarznn ok daha nceden, byk sayda esir alnmadan, saptandn gstermektedir.* Sava biter bitmez, tutsaklar barnaksz ve yiyeceksiz brakmak ABD Ordu politikasyd. Asl yiyecek, su, barnak, vb yoksunluu, Beasley ve Masonn belirledii gibi, haftalar nce balamt. ABD Ordusunda bir yn adr fazlas olmasna ramen, 1 Maystan balayarak PWTElerin barnaksz olarak yapmna giriilmesi, benimsenen hareket tarzyd.1 lk tutsaklar, 4 Maysta, VE Dayden drt gn nce, sava esiri statsnden kartlmt. Mays ay boyunca, sava esirlerini statlerinden kartmak, bu nedenle de almakta olduklar tayn kesmek genel hareket tarz olmutu. 4 Austosa kadar btn kalan esirlerin hereyden yoksun braklmas hareket tarzyd. Sivil yiyecek kaynaklar ve yardm kurulularnn SvEslerine, DEF ve sivil Almanlara ulamasn nlemek hareket tarzyd.2 14 Temmuza kadar ABD kamplarndaki esirlerin salyla ilgili btn kararlar, SHAEFdeki ABD Ordu kararghnda alnyordu. Temmuzun 14nde, SHAEF datlnca, ABD Ordusu, eskisi gibi ayn komutanlk emrinde devam etti. Eisenhower, nceden bir SHAEF Bakomutan bir de Avrupa Alan ABD Kuvvetleri Komutan (USFET) olmak zere iki komutanlk grevini yrtrken, artk yalnz Amerikan komutanln srdrecekti. Ayn ekilde General Smith, SHAEFde ve USFETde Kurmay Bakanyken, imdi sadece USFETde Kurmay Bakanlna devam edecekti. Bylece, 14 Temmuz ynetim deiiklii sonrasnda da, Avrupadaki Amerikan Kuvvetlerinde bir devamllk vard. Eisenhower hem SHAEFin rgtlenmesinde hem de USFETdeki ynetimin srdrlmesinde Bakomutanlk yapt. Bunun iin, onun bilgisi olmadan byk bir karar alnmas veya byk bir uygulama deiiklii ------------------------------------------* Mesajn asl DE parafn tayordu. 119

yaplmas olas deildi. Eisenhower ve kurmaylar soukkanl ve gvenilir; inanlmaz byk konular en etkin ekilde halledebilirler. diyordu General George C.Marshall. Yeteneklerini grmt.3 Baz eyler kukusuz dikkatinden kamt, emrindeki sadk ve becerikli subaylarn da dikkatinden kam olabilirdi. Eisenhower, erlerin dans sponsorluu,4 hangi blgede hangi rtbede subayn hangi marka arabaya binecei 5 gibi, ince ayrntlara dikkat ediyordu. Kendi yazmad veya taslan bizzat hazrlamad btn nemli telgraflar okuyordu. Bir geziden sonra makamna geldiinde, ilk yapt ilerden biri btn gelen ve giden telgraflar, yalnz konular deil btn ieriiyle okumakt.6 Savan bitiminden bir iki hafta sonra, btn Mttefikler, tutsaklara sahip olmak istedi. Bu kamplarda birok kadn ve ocuk da olmak zere, byk sayda Alman tutmak iin, hibir ordu veya ynetimin bir zorunluluu yoktu. zellikle Franszlar, alacaklar sayy, yararl bir ekilde kullanacaklar kadarna ayarlayabilirlerdi. Btn bunlardan, ordularn esirlerle tamamen boulmu olmadklar gayet ak olarak anlalr. DEFlerin dorudan alk nedeniyle byk sayda kayp verdikleri phesizdir. Ancak SvEs ve DEFlerin lmlerinin byk ounluu salk nlemlerinin yokluu ve ar kalabalktan olmutur. Nispeten kk bir yzde ar zayflktan ve kt hava artlarndan (yzde 10-15 kadar) ve ok byk sayda da akcier iltihab, dizanteri ve ishal, solunum yolu hastalklar vbnden lmtr. Bu olanlar nleyebilecek, elde hazr malzeme ve hizmet varken, bunlarn verilmesinin reddini ne aklayabilir? E Kurmay Bakanlarnn ald ana politik kararn ikisi esirlerin dier milletlere devri ve svirenin Koruyucu Kuvvet grevinden affna bal olarak ICRCnin korumasnn kaldrlmas- esirleri erken lme mahkm etmedi. DEF durumunun kabul, Almanlarn esirleri besleyemeyecei inancyla yaplm olmakla beraber, byk alk riski tayordu; ama kt hava artlarna maruz kalma, dizanteri veya ar kalabalktan kitlesel lm hesaba katlmamt. Ordunun SvEs kitlelerini yok etmesi iin, hibir mesaj Atlantiki amamt. Kitlesel lmler Savunma Bakanlnn veya Ynetimin politikas olamazd; olsayd talyadaki Alman esirler de, en masse kitleler halinde lm olurlard. ABD Kurmay Bakanlar aka kamplardaki insanlarn zayf olmalarn beklediler, fakat daha ktsn umduklarna ait bir kant bulunmuyor. Oysa Avrupada, olay yerindeki subaylar birok mesajda, durumun kritik ve ok cidd olduunu belirtti. Bu mesajlara bir temel gstermek zor, ancak subaylarn felkete kar uyardklarn kayda geirmi olma istei, denebilir. Uyarlar hemen hemen hi samim olmayabilir, nk her yerde yeterli ikmal mevcuttu. imdiye kadar Savunma Bakanlnn veya Kurmay Bakanlarnn orduya, esirlerin yararna elinde bulunan ikmal maddelerini kullanmamas iin emir verdiiyle ilgili bir belge bulunmad. Aslnda, Lojistik Bakanlnn Raporlarnda aksi belirtiliyordu; nk Washingtonn gnderdii veya Almanyada retilen yiyecek, ordu tarafndan alkonuyor ve depolamada bir fazlalk grlyordu. Ordu sadece Avrupadaki a sivilleri doyurmak iin mi yiyecek 120

biriktiriyordu? Byle bir ey olsayd, esirler hemen salverilir veya tutsaklara gerekli adrlar gnderilir, yannda temiz su ve ila verilirdi; hepimizin bildii gibi, gda eksiklii, kt hava artlarna maruz kalan veya nemsiz hastalklarla zayf dm insanlarda ok daha tehlikelidir. Ordu yiyecek stoklarn korumann en iyi yolu, tutsaklar abucak serbest brakmakt; fakat 1 Ocak 1946'da, ABD'nin sava alannda, toplam 5.900.000 kadar esirin, sadece yzde 36-40' serbest braklmt.7 Kalan ya Fransz kamplarnda, ya lm, ya ngiliz kamplarnda, ya da Elde tutuluyordu. talya'daki, General Mark Clark komutasndaki ABD Ordusunun elinde bulunan 291.000 esirin salam bir ekilde hayatta kalmas, 1945'de Avrupa'daki ABD Ordu Komutanlar iin bunun mmkn olduunu gstermektedir.8 Bu esirler hakknda, hi kimse tarafndan bir kt davran yapld ileri srlmemitir. Bu esirler talya'dan dnlerinin hemen ardndan, Almanya'da bir ABD kampnda tartldklarnda, hibirinin kilosu normalden aa llmemi, oysa Almanya'da tutulanlarn "hepsi normalin altnda" bulunmutu.9 1945'de Almanya'da milyonlarca esiri hayatta tutmann mmkn olduu, ngiliz ve Kanada deneyimiyle grlmtr. 1945-46'da, Belika Overijsche'deki ngiliz kampnda yaklak 400 esirin dikkatsizlikten doan bir alk sorunu dnda, ngiliz ve Kanadallar iin bar zamannda bir vahet olay ileri srlmemitir. ABD kamplarndaki esirlerin sivil ortama braklm olsalard, ok daha byk yaama anslar olaca saptanmtr: 1945-46'da ngiliz blgesinde sivil lm oran yzde 3,5-5 aras olurken10 ABD kamplarnda oran yzde 30 veya daha yksek bulunmutur. Almanya'da ordunun sorumlu olduu aktr; bunun kazayla olmad da aktr. yleyse orduda bu iten kim sorumludur? Sorumlu Eisenhower'dr. Alman ordusunun esir alnmas, doyurulmas, serbest braklmas, devredilmesi, hepsi ordu tarafndan yaplmtr. SHAEF telgraflarndaki DE paraf, DEF politikasn bandan beri bildiini ve belki de tasarladn kantlamaktadr.11 Eisenhower sklkla, gcn taynlar kontrol etmek iin kulland. Bunu, adn tayan mesaj veya emirlerde gryoruz; rnein 16 Mays tarihli mesajnda "Almanya'daki kritik yiyecek durumu nedeniyle, ivedi durumlar karlamak iin, zamannda nlem almam gerekiyor." "Benim grme gre durum onu gerektiriyorsa" diyerek, E Kurmay Bakanlarndan yeniden izin almakszn "Almanya iinde" ithal yiyecek datm iin, yetki istiyordu; Bu yaklam, Almanlarn stne titrediinden deil, "asker operasyonu gerektirecek" isyanlara engel olmak iindi. 6 Haziranda izin verildi.12 Ekim aynda Truman'n, yer deitirmi birey kamplar iin balatt soruturmaya cevap olarak, Eisenhower kendisi bir aratrma balatt; buna bal olarak Truman'a "Son olarak, belirlenen merkezlerdeki yer deitirmi bireyler iin, gnlk yiyecek kalori toplamn, kii bana 2.300'e kardm" diye bildirdi.13 General Littlejohn, 27 Austos'ta kamplardaki 1.550.000 a insan iin yazmakta olduu mektup iin tam bir ikilem iindeydi. Olay ok bytrse 121

meslektalarn tehdit etmi olacak, ok basite indirgerse, insanlar gereksiz yere ala talim edeceklerdi. gdsel olarak kendini koruyor olabilirdi veya durumu dzeltmeye alacakt. Her iki durumda da yemek sorununa nerdii zm akt. Ordunun btn yapaca, alar iin ABD'den yiyecek istei yapmakt. ABD'den yiyecek gelme imkn olmasa, byle bir neriye dikkat ekmek gereksizdi. Notunda, alar doyurmada kukulu veya samim olsun, Littlejohn hl gerekten bir eyler yapm olduu izlenimini brakmak istiyordu. Soruna, ordunun, ynetimin ve basnn, yrmeyeceini bildikleri bir zm nerse, byle bir izlenim brakamazd. Littlejohn hibir yerde, felketten kimin sorumlu olduunu belirtmiyor. Sadece ordu verilerinin "hatal" olduu yorumunu yapyor. Soruturma, sorumluluk, disiplin, skynetim imas yok. Elbette, gen subaylar bunu Komutann isteine ters olarak yapm olsalard, ordunun gereksiz talepleri yznden oluan gda a sivil huzursuzluk yaratacak, bu durumda da soruturma emri verecekti. Littlejohn'un hibir ey yapmam olmas, belki de aldrmadn gsteriyordu; belki de durumu zaten biliyordu, bundan dolay da ksmen sorumluydu veya kim yapm olursa olsun, ok yksekte olduu iin dokunamayacan biliyordu. Dier bir deyimle bu kii Eisenhower'd. Yine de, Avrupa'daki ABD Ordusu hl ok bykt, kark grevleri vard. Bunlarn bir ksm iin, rnein byk sayda sivili beslemek iin, hi tasarlanmamt. Bir ekilde, bir subaylar hizbinin bu hareket tarzn, Eisenhower'n bilgisi ve izni olmadan, tasarlam ve uygulamaya koymu olmas mmkn myd? Bu varsaym hazrland andan itibaren, birok nedenle sorun olabilir. Birincisi, Eisenhower, DEF hareket tarzn mutlaka biliyordu ve belki de Mart aynda kendisi oluturmutu. E Kurmay Bakanlarna gnderdii mesajda, Almanlarn DEF'leri besleyemeyeceini ak olarak ngrmt. Bakanlarn bu politikay, ngilizlerin uursuz ekinceleri olmakla birlikte, onayladn da biliyordu. Byle bir entrika var idiyse, sava esirleri taynlaryla bu kadar ilgilenen Hughes da iin iinde olmalyd. Her hafta sava esiri lmlerini bildiren SHAEF-UFSET raporlarnn datm listeleri, bu iin iindekilerin birden fazla olduunu aa karyordu. Other Losses Dier Kayplar rtmecesinin lnetli bilgilerini, iki general, drt albay, binba, bir yzba ve ad verilmeyen dokuz birim bakan, dzenli olarak alyorlard. Bunlarn dnda, Smith, Littlejohn, Hughes, Barker ve Crawford da neler olup bittiini mutlaka biliyorlard. Ordu komutanlar da bilgi sahibi olmalydlar, nk ilk Dier Kayplar listeleri onlarn kararghlarndan SHAEFe gelmiti. Bundan dolay, en az 23 subay durumdan haberdard. Hughes eer yalnz veya hizbiyle birlikte hareket etmi olsayd, arkadann isteine karn, onun iin byk bir risk oluturduunu bilirdi. Sadece kendini tatmin etmi olurdu. Eisenhowern ona duyduu gvene ihanet etmi olurdu. stelik Eisenhower Hughesa gvenmeyi, kamplar Jean Pierre Pradervand, Le Figaro ve Le Monde tarafndan hayal meyal ortaya ktktan sonra da srdrmt. 122

Hizip ayrca, adr gerelerinden sorumlu subaylarn, zengin depolarndan adr kartmamas iin gayret sarfetti.14 Yeterli dikenli tel, kereste, su borusu ve pompa vb olduunu bilen mhendislerin, bunlar kullanmas engellendi. Salk Snf yeterli sahra hastanesi amamaya ikna edildi veya emirle engellendi. Birileri hasta esirlerin bo yataklara yatrlmasn engelledi. Postann gidi gelii engellendi. Baka birileri Alman yiyeceinin kamplarn ouna ulamasn nledi; bunlardan tanesi, Dietersheim blgesinde, 3.Cezayir Alayndan Yzb.Julien'in ortaya kard, biri Kripp'de, biri Rheinberg'de, biri de Gotha yaknnda olanlard. Gazete muhabirleri btn kamplardan uzak tutuldu. Kaytlar, 1945'de ve sonrasnda, Washington'da incelendi ve imha edildi. SHAEF'de birileri, Eisenhower'n tanmad birileri, Savunma Bakanlna giderek, Dileri Bakanlnn, Uluslararas Kzlha Komitesinin kamplar ziyaretini engellemesini salad. Baka birileri bunu ngilizlerle koordine etti, bu ise Kanada Babakannn protestosunu susturdu. Btn bunlar, Littlejohn'a gre, youn abalar gerektirmiti. General Ekim aynda kurmaylarn, yaptklar iyi i nedeniyle kutluyordu; nk "tayn isteklerini mmkn olduu kadar dikkate almayarak, ABD gda kaynaklarndaki yk azaltmlard."15 Ordudaki Eisenhower'dan baka birisinin, durumdan sorumlu olduu varsaymna gelince, Pradervand'n aa kardklarndan sonra, Eisenhower'n baka bir soruturma emri verdii, sonuta gerein bulunamad ve bir yalanlar serisi yaynland, Eisenhower'n da bunlarn yalan olduunu bilmedii dnlebilir. Astlarnn neler yaptndan hl habersiz olan Eisenhower, ileri oluruna brakm olabilir; nk Almanya'daki kamplarn ounda, kt hava artlarna maruz kalanlarn, alk artlarnn da aynen devam ettii, birok raporla sabittir. Yine de Eisenhower, savatan ok sonra kaleme ald Crusade in Europe Avrupa'daki Hal Seferi kitabnda, yle yazyordu: "O zaman [1945 Bahar] bu kadar ok sayda sava esiriyle baa kabilecek ynetsel ve lojistik rgtlenmemiz vard; bu tutsaklar bize, birlik manevra ve taarruzlarnda geici olarak sorun olmutu."16 Ve btn bu olup bitenler, General MacArthur'un "Ordudaki en iyi subay" dedii adamn komutas altnda cereyan etti. E Kurmay Bakanlar, DEF hareket tarzn 26 Nisanda onaylamt; bu ynden Eisenhower'n, esirlere yiyecek vermeme emrini bu onaya dayanarak uyguladna inand, su gtrmez.* E Kurmay Bakanlar da phesiz DEF politikasndan Eisenhower kadar sorumluydular. Eisenhower'n bu emirleri kendi kendine yazd ve onay gelene kadar, yedi hafta boyunca uyguladna da phe yoktur. -----------------------------------------* Birok ABD'li subay, Mays aynda "Savunma Bakanlna" yaptklar zorunlu ikmal
maddesi isteklerinin reddedildiinden yaknmt. Kimin reddettii ak deil; ancak bu kiinin, Frankfurt'taki SHAEF'den veya Washington'daki Savunma Bakanlndan birisi olmas gerekir.

123

Eisenhower, esir taynlarnn azaltlmas gerektiine inanmakta tek bana deildi. 15 Mays'ta Churchill ile yaptklar toplantda, mparatorluk Genelkurmay Bakan Sir Alan Brooke yle diyordu: "Btn dnyada gda a olduunu bildiimiz bugnn artlarnda, Alman sava esirlerini, ngiliz ve Amerikan birlikleriyle ayn lde beslememiz yanl olur. Yaygn alk nlenmek isteniyorsa, dman birliklerinin taynn en az dzeye indirmek esastr." Bu balamda "Mttefik Asker Ynetimi altndaki Alman sivillerin ls 1500 kaloridir." diye de belirtti.17 Belli ki, ngiliz-Kanada kamplaryla Amerikallarn kamplar arasndaki fark, sadece ngiliz-Kanada kamplarndaki daha iyi beslenme deildi. Tam kantlanamamakla beraber, ngiliz-Kanada kamplarndaki daha yksek hayatta kalma orannn, varsaylan Dnya Gda A ile hi ilgisi olmad aslnda kesindir. ngiliz-Kanada kamplarndaki tutsaklara, barnak, yeterli yer, yeterli temiz su, daha iyi hasta bakm, vb salanmt. Amerikan kamplarndaki esirler, geceleri kamplarndan dar, taa sarlm mesajlar atyorlar, yemek getirilmesi iin yalvaryorlard; oysa ngiliz kamplarnda dzenli olarak mektup alabiliyorlard. Kanada Ordusu, en az bir Alman birliine btn telefon ara gerecini elinde tutma ve hatta radyo vericisini kullanma izni vermiti.18 Birka ay iinde de, ngiliz ve Kanada kamplarndaki tutsaklar, ziyareti kabul etmeye balamt.19 Btn bu hznl dosya iinde, tek eksik kalan nemli konu, Alman sivillerin, esirlerle kendi yetersiz taynlarn paylamalarn nleyenin kim olduuydu. Almanlarn engellenmesini grebildik, gremediimiz, birilerinden gelen, sivillerin yardmn engelleyen bir emir; bu da, geni kapsaml ve bugne kadar sregelen rtmeyi grdmzde, hi srpriz olmuyor. Bu emrin bir ekilde, birileri tarafndan verildii, kamplarn durumundan belli. Btn bunlarn suu, en bata Eisenhower ile birlikte, Smith ve Hughesun omuzlarndadr.20 Sadece gen subaylara, gerek grdklerini depolardan alma izni verilmi olsayd, birok hayat kurtulurdu. Esirler iin planlanm 13.500.000 Kzlha yiyecek paketinin datmna izin verilmi olsayd, alktan lm olanlar aylarca, belki de bir yldan fazla hayatta kalrd. gc iin hi gerekmeyenlerin serbest braklmas iin verilecek tek bir emir, lm orann, yzde 30lar zerinden abucak, yzde 3,5 olan sivil lm oranna kadar drrd. Yardm kurulularnn kamplar ziyaretlerine izin vermek, acmasz artlara kar kamunun protesto frtnasna yol aacak; bu da ayn zamanda, alanlar ve politikaclar durumu dzeltmeye zorlayacakt. znin bu nedenle verilmedii de sylenebilir. Yukardaki belgeden de, Smith ve Hughesdan yardm gren Eisenhowern, btn bu olacaklar nlemede nc rol oynad aktr. lmcl artlar, Littlejohnun dedii gibi, byk gayretlerle yaratlmtr. General Littlejohn, neler olup bittiini Austos aynda, belki de daha erken rendi, ancak nlemek iin ok az ey yapt. General Lee, grevi gerei, elinden geleni yapm gibi grnyor. General Patton, yoluna konan btn engellere ramen, lenleri serbest brakmak iin elinden geleni yapm grnyor. Morgenthau Almanlar cezalandrmak iin 124

elinden geleni yapt. Hull, Somervell ve Stimson Alman sorununa, deiik yollarla yapc yaklamlar aradlar. Roosevelt ok deiken olduu iin anlalmaz biri olarak, son gnlerinde, salam bir yntem yoksunu olarak grnd; Morgenthau, Hull ve Stimson, ezilmi bir dman iin gereksiz tartmalara srkledi. Kaytlarda, Marshall veya Trumann bu konuda ne bildikleri, imdiye kadar ortaya kmad. Her ikisi de teknik olarak sorumluydu; neler olup bittiini, ikisinin de bilmedii olas, ancak bu kantlanamad. Buisson kitabnda, Fransz kamplar iin btn sorumluluu kabul ediyor. Bunun, o zor gnlerde, kamplarn olabildiince iyi ynetildiine ynelik her bildirim iin, suun kabul anlamnda olmad ak. alma Bakan Yardmcs Simon ve Ministre des Affaires trangre Dileri Bakanl kaytlar, kendisini yanllkla aa karmaya yardm etti, nk brokratlarn, almalarn, Buissonun susuzluk hayallerine deil, bilinen olaylara dayandrmas zorunluydu. De Gaullen, kamplar hakknda Pradervandn 26 Eyll 1945de kendisine yazmasndan nce, bilgisinin olduu byk olaslktr; nk kendisi hem ordunun komutandr, hem de sava srasnda, Ravensburgdan Fransz sivillerin serbest braklmas iin yaplan grmelerde Pradervand yapt yardmdan, biliyor ve hatrlyordu. Ynetimin ba ve ordunun komutan olarak, de Gaulle, sorunu kurmay bakan Mareal Alphonse Juin ile tartm olmaldr; Juin kamplardaki hassas durum hakknda iyi bilgilendirilmiti. Juinden durumu renen de Gaulle, Pradervandla grmeyi kabul etmedi ve kamplarn durumu hakknda Ekim banda, dnya basnna dikkat eken, ll bir deme verdi. Bu demeci, ABDye kar kendini tutma baars nedeniyle, ABD Bykelisi Cafferyden byk vg ald; Amerikann binlerce tonluk sava malzemesine ve her gn gelen gdaya baml bir adamdan, baka trl davranmas beklenemezdi. Bu kendini tutma, sonu olarak General de Gaullen, kontroln alkantl Fransann tmne yaymasn salad; 1940da kaybettii btn colonial gloire smrgeci grkemini yeniden kazand. De Gaullen grevi buydu; bir milyon kadar Alman sava esirinin kaderinin hi nemi yoktu. Juin ordudan, 1945 sonbaharndaki durum iin, ok sayda rapor istedi. Vincennesda bunlarn ok az duruyor. Duranlarn hepsi, beklendii gibi, kamplarn dzelmekte olduunu, byk aba gsterildiini, vb belirtiyor. Fransann asker blgelerindeki kamplarn ou burada gsterilmiyor; zellikle de Alb.Laubenin anlatt Vosgesdaki byk lm kampndan hibir kayt yok. General George S.Pattona gre, Juin ilke olarak Almanlardan intikam almak peinde deildi. Churchill ve Patton gibi, o da Almanlarda yarar grmt. Austos 1945de Pariste, akam yemeinde Alphonse, Georgea Gerekten ansszlk. diyordu. ngiliz ve Amerikallar Avrupann tek gvenilir lkesini tahrip ettiler Fransay kastetmiyorumonun iin, imdi Rus komnizminin ilerleyii iin yol almtr.21 125

Fransz kamplarndaki esirlerin ou, belki de hepsi, balarnn stnde bir at bulmulard, ou Amerikan kamplarndaki kt hava artlar sonrasnda, 1945 sonbaharnda paavralar iindeydiler. Bir ksm, de Gaullen Almanyada 1945 sonunda balatt kk bir kampanyayla baz giyeceklere kavutular. Uluslararas Kzlha Komitesi, mevcut 1.600 kampn kk bir ksmn denetlemek iin izin alabildi. Denetlenen az sayda kampta22 alk ve kt beslenmenin devam ettii, Fransann toparlanmasna ramen, 1947ye kadar srd bildirildi. Alk eken insanlar iin yiyecek vard, fakat gdann byk ksm karaborsada subaylar tarafndan satlyordu. Namuslu adamlarn aknl ve hayal krkl iindeki Bascons Belediye Bakan Raoul Laporterie de, meslek hayatn tehlikeye atarak, de Gaulle eletirmi, bundan da sknt ekmiti. Bylece bir anlamda btn Fransz toplumu suluydu. Elbette ou Fransz, kamplarda ekilenleri biliyordu, ama bir ey yapmad. Gazetelerdeki protesto, kamplardaki zorbalklara oranla, hi denecek kadar azd. Bu karanlk vahete diren, hibir yerde, la mission civilisatrice medeniletirme grevi ile gururlu milletin vicdann uyandrmaya yetmedi. De Gaulle, alktan lmekte olan tutsaklara yeni esirler eklemeyi keserek, kolayca birok lme engel olabilirdi. Juin, kendisini bunu yapmaya ikna edebilirdi. Buisson bir dereceye kadar kendisi de kurband. Tepedeki adamlarn zorlad, bo ve kt politikayla, hem kendisi hem de tutsaklar harcanmt. Bu adamlar, de Gaulle ve Juindi. eref kiminse utan da onundu. Kara Sava Kurallar, Cenevre Szlemesi, Uluslararas Kzlha Komitesi, Amerikan ve Fransz halknn byk ounluunun ortak ahlk anlay, ngiliz ve Kanadallarn drstl, hr basn, hepsi iflas etti. Bizim iin kahraman olan insanlar, gizlice, elimizde aresiz duran herkesin stnden, lmn gcn ele geirdikleri iin iflas ettiler. Yksek rtbeli subaylar, onlar durduramad veya kamuya aklayamadklar iin iflas ettiler. Akranlar veya astlar bir ey sylemedi. Fransz basn ok az ey bildirdi veya yalan syledi. Amerikan basn hibir ey bildirmedi veya yalan syledi. ngiliz ve Kanadallar hazr beklediler ve seyrettiler. Sz alnca, ekinmeden konuanlar, Jean-Pierre Pradervand, Jacques Fauvet ve Victor Gollancz oldu. Bu insanlarla beraber, Barahip Stock ve Marki von Baden gibi ok az sayda insan, dierlerince alayc bir ekilde smrlen lklerine inanmaya devam ettiler. nandka bunun huzurunu hissettiler; Almanlar kurtarmak iin alrken d kopan, fakat i bitince Bu mrmde yaptm hakikaten zahmete deer tek iti. diyen mehul ngiliz askeri gibi huzur iinde oldular. Amerikal ve Fransz komutanlar, ktln zevkini kendilerine saklarken, intikamc gaddarlklarn srdrmlerdi. imdi de, hepimizin savatmz sandmz belya doru batyorlard. yi niyet ve hogr ilkelerine sahip olan btn bu insanlar iinde, amansz ikiyzll olan grubu savunacak kimse yoktu. Ak olarak erdemimizin zaferini kutlarken, onu gizlice kaybetmeye balamtk. 126

Ekler
GR
Hem Fransz hem de Amerikan kamplarnda, l saylarn kesin olarak saptamak mmkn olmad. Kaytlarn tahrip edilmesi, zamannda ve sonradan yaplan oynamalar, gerek zaman karklklar hepsi bu kusurda rol oynad. lm oranlarn, teknik olarak, drt ondalk hanesine kadar saptamak mmkn olurdu, ancak anlamsz ve yapay sonu ortaya kacakt; nk baz ordu rakamlaryla ak olarak oynanmadysa bile, olaslkla yuvarlamalar yaplm ve bunun iin son basamaa kadar gsterilmemiti. Bu sayfalardaki genel doru, en yetkili kaynaklardan gelen, birok temel saylara dayanmaktadr. Baka kaynaklardan gelen baka rakamlarla dorulanmtr. Yazar, en nemli temel saynn ABD kuvvetlerince Elde Tutulan toplam esir says - doru olduuna inanmaktadr. Bu say, Haziran 1944de balayan, savan dier bilgileriyle uyuan dier saylarn karlatrlmasndan kmtr. Say doal olarak tutarldr alt gruplar, lm saylar dnda birbiriyle tamamen uyumaktadr. Toplam tutsak saylarnn esas gesi General Bradley ve dier bakalar tarafndan verilmitir, grdmz gibi, yalnz SHAEF G3 tarafndan tartlmtr. Dier bir temel say, Amerikallarn Franszlara devrettii esir saysdr. Her iki ordu da bu rakamn ne olduunda kabaca anlamlardr. Dier konularda, zellikle esirlere davranta birbirlerine kar sylenilenler iinde tereddtl yerler vardr. USFET ve Fransz Ordusu tarafndan verilen, serbest braklan ve lkelerine gnderilen saylar, genellikle dorudur. Genellikle ller konusunda veya lm orannn saptanabilecei saylar zerinde, ABD (ve Fransz) Ordu saylar, ya doru deil veya eksiktir. rnein, USFET tablolarnda, Other Losses Dier Kayplar kaleminde hibir zaman birikimli toplam verilmemitir. Hem SvEs hem de DEFler iin Dier Kayplar kalemi uzun sreler boyunca kaybolmaktadr. Amerikan (ve Fransz) ordusunun elindeki Kayp/Ne Olduu Bilinmeyen esirlerin bu kitap iin kartlan toplamlar, olaslkla yzde be daha azdr. Yazarn tahminine gre, her iki Kayp toplamlar, her ordu kampndaki meydana gelen lm saysndan ok daha fazladr. Hepsi birletirildiinde, 1947deki Alman Kayp/Ne Olduu Bilinmeyen saysndan daha dk kmaktadr. ABD Ordusundaki Dier Kayplar alt toplamlar olaslkla dktr. Bu durum, Ordunun Dier Kayplar kaleminde gsterilen saydan daha fazla bir sayy hesaplama beceriksizliinden olabilir. Ayn durum Franszlar iin de geerlidir. Ordunun saylarnn dk olduunu dndren dier bir neden de, bu kitapta bildirilen lmlerin iinde, savan sonunda sa kurtulan 1.700.000 Alman askerinin, hibir ekilde Mttefiklerin hibiri tarafndan saylmam olmasdr. Kayp/Ne Olduu Bilinmeyen saylar lmleri de iermekte, fakat hem Fransz hem Amerikan kamplar iin, sadece olas alt snr tanmlamaktadr. 1947-50 dnemi, Alman Kayp/Ne Olduu Bilinmeyen saylar, olas st snr tanmlamaktadr. Amerikan kknda, lm saylar genellikle dorudan gzlemlere dayandrlabilir. Aadaki lm saylar, ABD Ordusu tarafndan yaynlanan btn saylardan, doruya en yakn olandr. Fransz veya Amerikan kaynaklarna dayanan, saduyu veya esirlerin deneyimlerine dayanmakszn verilen herhangi bir say da daha salkl olamaz. Bu saylarn doruluu, ince ayrntlarda deil, yaygn genellemededir. Eksik olabilir, fakat daha nce saklanan, nemli bir olay olduunu gsterdii kesindir. Dikkate deer bir ey olmadn varsaydmz bir yerde, bir felket ortaya kmtr.

127

Ek 1
AMERKAN KAMPLARINDAK DER KAYIPLAR
Vahetin ilk adm rtmecedir. SvEs ve DEFlerin durum raporlarnda, alk ar zayflk olmu, kitle lmleri Dier Kayplar* adn almtr. Amerikallar hibir DEF raporunda lm kelimesini kullanmamlardr; sanki aylarca sren tutsaklklar boyunca, DEFlerdeki milyonlarca esirden kimsenin lmediine inandrmak ister gibidirler. Almanlar yllarca sonra, Mttefiklerin istatistiklerine giren milyonlarca insandan neden hi iz olmadn sormaya baladklarnda, rtmece, kelimelerden saylara gemiti. Bunun iin, istatistiklerin iki yapra vardr: zamannda yaplan rtmeceli istatistikler ve sonradan Almanlara sylenen yalanlar. Bu Ek yalnzca zamann istatistikleriyle ilgilidir. Amerikallarn tuttuu istatistikler, toplam lm saylarn deitirmekte veya elde olan tutsak saysn drmekte ve gerektiinde lmcl DEF durumu uygulamalar gibi lm nedeni olacak durumlar, gzden uzak tutmaktadr. Genelde, Amerikan tarafnda esir says, dier lkelere gnderme ve serbest brakma gibi konular, tutarl, akla yakn ve kesin olarak grnmekte, Fransz tarafnda ise buna daha az rastlanmaktadr. Ancak, henz temel belgeler gizliyken, 1950lerde, ABD Ordusu, uydurma tutsak saylar yaynlamaya balad; bu da pheleri kamplardan Ruslara doru ynlendirdi. Saylarn grld deiik belgeler zerindeki yorumlar iin, dier Eklere, zellikle 3 ve 4 numarallara baklabilir. Kaytlarn ncelenmesi Bu kitapta sadece, Avrupadaki SHAEF alanndaki (Kuzeybat Avrupa) Amerikan kuvvetlerinin esir ald insanlarn lm istatistiklerini inceliyoruz; yani talya, Sicilya veya Kuzey Afrika harektlarnda esir alnan toplam 600.000 esir, bu saynn iinde deil. SvEs ve DEF** durumlarnn kaytlarndan geri kalan belgeler, D-Dayde (6 Haziran 1944, Normandiya karmas) balyor ve zafere (8 Mays 1945) ve sonra 1 Ocak 1946ya kadar devam ediyor. Bu zaman aral, alt alt kayt dnemine blnebilir. 1. D-Dayden 1 Nisan 1945e. Esirlere yeterli bakm saland, byk sayda lm olmad. lmler Alan Merkez Komutanlnca (AMK) kaydedildi. AMK lm toplamlar, dier gvenilir raporlara gre o kadar tutarszd ki, bunlar kapsama alnmad. Bu dnemde hi DEF durumunda esir yoktu. 2. 1 Nisan - 8 Mays (VE Day). AMK ayrntl raporlar tuttu, fakat lm toplamlar gene gvenilir deildi. 4 Maysta birok tutsaa DEF durumu resmen uyguland. 3. 8 Mays - 2 Haziran. Bu dnemde birok kii, Sava Esiri durumundan DEF durumuna geirildi, fakat ayrntl DEF kaytlar, sadece 12.Ordu Grubunda ve ancak 19 Maysta balatld. Bakaca ayrntl DEF kayd bulunamad. (AMK bu dnemde Sava Esiri kaytlarn tuttu; fakat kaytlar, lmler ynnden gvenilir deildi; bu yzden burada ve kitaptaki baka bir dnem iin kullanlmad.) SHAEFUSFET kaytlar kastl olarak saptrlm ve bir milyon esir gizlenmiti. Biz bunlara Kayp Milyon adn verdik.

4. 2 Haziran 4 Austos. 2 Haziranda ---------------------------------*

SHAEF G3 ubesi, Sava Esiri ve DEFler iin ayrntl kayt tutmaya balad. ngiliz ve Amerikan kamplarndaki SvEs ve DEF gruplarndakiler iin, Elde tutulanlar, Serbest Braklanlar tablolar oluturuldu.

Fransz kamplarnda, inanition (alk): cachexie (ar zayflk); mort (lm): perdu (kayp) olmutur. ** Sonraki saylar EK 2 ve 3teki belgelerden alnmtr.

128

teriminin ne olduunu yazara 1987de aklad. Laubenin ad sol altta grnyor.

SHAEF Alman leri Birim Amiri Alb. Philip S.Lauben, Dier Kayplar

129

Kuzeybat Avrupadaki Mttefik Kuvvetlerin SHAEF iin, 11 Haziran tarihli resm toplam esir says (Akdeniz blgesi ve talya dnda). Alttaki elyazs notta okunan: Alb.Kessinger, Birok giriimden sonra, harektlar iin, olas resm sava esiri says olarak, buna ulaabildik. S.May (veya Nay). 130

12.Ordu Grubu, Silahszlandrlm Dman Kuvvetleri(DEF) Raporu. 1-10 Haziran iin birikimli toplam, Dier Kayplarn 138.136y bulduunu gsteriyor. 12.Ordu Grubundaki eldeki DEF says, sfrdan, 8 Maysta grlen sayya ulam. Grlen Salvermelerin ou Pattonn 3.Ordsu tarafndan yaplmt. 131

Bu durum 14 Temmuza kadar srd. Bu tarihte USFET, SHAEFin yerini ald ve ngilizler kendi kaytlarn tutmaya baladlar.1 SHAEF veya USFET kaytlarnda, hibir Devir (lmcl DEF statsne geii de ieren) veya Dier Kayplar grnmyordu. Kayp Milyonu da hesaba katarak, ABD tarafndaki toplam say, dier ordu istatistikleriyle ve bu kitaptaki lm toplamlaryla tutarlyd. ngiliz tarafnda 14 Temmuza kadar, Elde Tutulan says artt iin, toplam say sratle art gstermiti; bu grnte, ABD tarafndan gelen devirlerle olmutu. Sonra bu saylar dt; anlalan, Amerikallardan devralnan kamplarda ABD Ordusunun syledii kadar ok insan yoktu. (Ek 9a baknz). 5. 4 Austos 8 Eyll. USFET, 14 Temmuzda SHAEFin grevini devralnca, sadece ABD kamplarndaki esirleri belgelemeye balad; bunlarn iinde, SvEs ve DEF gruplarnn Devirleri ve Dier Kayplar da vard. 6. 8 Eyll 1945 1 Ocak 1946. Bu dnem, sadece kark baz kaytlarla belgelenebilmitir; ancak ne Elde toplamlar, ne Franszlara Devirler, ne de Franszlardan geri dnenler, kaytlarda grlmemektedir. Toplam lmleri hesaplayabilmek iin, korkun artlarda yaayan Elde Tutulan saylar ok bykken ve Dier Kayplar listeleri yokken, bu byk a doldurabilmek iin, bir takm tahminler yapmak gerekiyordu. Bu aklar 1 Nisandan 2 Hazirana kadar Sava Esirleri grubunda; 2 Hazirandan 4 Austosa kadar ise, hem SvEs hem de DEF gruplarnda grlyordu. Son olarak da, 8 Eyll-1 Ocak dnemi iin tahminler yapld. Kamp dnda oluan, fakat kamp artlarnn yol at lmler iin, baka bir listeleme verildi. Gerek lm saysnn hesaplanmasnda iki yoldan biri seildi. Baz dnemler iin, ordunun verdii l says olan Dier Kayplar saylarn topladk. Bu saylar baz dnemler iin hem SvEs hem de DEFler iin tutulmutu, Dier dnemler iin, Ordu istatistiklerinde verilen, bilinen Elde var olan esir saysna gre lm oran, deerini kullanarak hesapladk. Elde Saylar 8 Mays VE Day-Zafer gnnde, Avrupadaki Elde esir says 2.874.897yi bulmutu.2 Yukarda belirtildii gibi, 4 Mays ve sonrasnda, pekok eski sava esiri DEF durumuna geirildi ve bu arada yeni esirler de DEF statsne alnd. Esir almalar 2 Haziranda durdu, bylece bu zamana kadar, DEF ve SvEs toplamlar sabit hale gelmi oldu. 2 Haziran ayn zamanda, Alan Merkez Komutanlnn (AMK) gnlk raporlarnn haftalk gnderilmeye baland tarihti; G3 de ngiliz ve Amerikan kamplarndaki SvEs ve DEFlerin Elde ve Serbest Braklm saylarn gsteren izelgeleri bu tarihte yaynlamaya balad. Elde saylarn veren, 2 Haziran tarihli ilk SHAEF G3 izelgesi, yanllkla Elde SvEs ve DEF toplam saysn 2.927.614 olarak belirtmiti. General J.C.H.Leeden gelen bir mektup bu sayy 3.878.000 olarak dzeltiyor. Austos-Eylldeki Aklanmam Artlar
USFETin haftalk SvEs-DEF izelgeleri (5.Dnem) Austos-Eyllde 331.016 tutsak art

gsteriyor, fakat bu artn kaynan belirtmiyor. Bunlar ABDden gelmi olamazlar, nk ABDden geriye byk apta nakiller Kasma kadar balamamt.3 Austos-Eyllde Amerikan kamplarna gelmi olarak kaydedilen sayy bulmak iin, talyadaki (MTOUSA) ABD Ordu kamplarnda da yeterli insan yoktu MTOUSA kamplarnda Haziran aynda sadece 291.000 esir vard. Ne olursa olsun, talyadan nakledildii tahmin edilen say, Temmuzun ilk yarsnda sadece 30.000 olmutu ve hepsi tekrar lkelerine gnderildi, yani serbest brakld.4 Bu say bile esasnda tamamen serbest braklmamt. Norvee

132

gelince, orada da esir says 301.729 idi.5 Norveteki baz, belki de btn esirler, SHAEF toplamlar iinde, Bremen evrili blgesini ieren SCOFOR balyla, zaten sayld iin, artn Norveten kaynaklanma olasl da azalyordu (Ek 8e baknz). Bu artlar iin, Kayp Milyondan baka kaynak yoktur. Kaytlar imha edildii iin, kayp milyonu oluturan dier 600.000 kadar esirin sonu bilinemiyor. Defter Tutma Ordu, defter tutmayla, bu kadar yanltc ise, neden urat? Dier ynetimlerle esirlerin igc olarak devri iin grmeler srerken, Ordu da kendi amalar iin, Almanlar igc olarak kullanyordu.6 Yaklak 400.000 ile 600.000 aras esir 1945 ylnda, deiik amalarla kullanlmaktayd. Devirlerin dzenli olmas iin, Elde toplamlarnn bilinmesi nemliydi. Amerikan sahtekrlklar lmleri yle bir ekilde gizledi ki, Elde saylar yararn yitirmedi. rnein, Geceyars Vardiyas, bir ekilde taynlarn azaltlmasn ve barnak salanmasn reddederken, Elde olan esirlerin toplam saysna dokunmuyordu. II.Dnya Sava Sresince Mttefiklerin Toplam Alman Esir Says 7 Kuzeybat Avrupada 2 Haziran 1945e kadar ABD5.224.310 Fransz.280.629 ngiliz/Kanadal1.739.900 talya ve Avusturyada 17 Mays 1945 kadar ngiliz/Kanadal.1.134.000 ABD.291.000 Kuzey Afrikada ngiliz/ABD(ou ABDde tutulan)..371.000 Mttefikler Sava Dnemi Toplam..9.040.839 Ayrca 100.000 ile 4000.000 kadar olaslkla Kanada, Norve ve ngilterede tutuldu. Kaytlar tam ve ayrntl olmadndan, iki kere saylmay nlemek iin bunlar toplam d brakld. Kuzeybat Avrupadaki toplam ABD Esirleri.5.224.310 Almanyayla sava boyunca ABD toplam 8...5.886.310 Ele geirilen Sava Esirleri 6 Haziran 1944 - 8 Mays 1945 arasnda, Komutan General Bradleye 9 gre, 12.Ordu Grubu, 3.486.153 SvEs ele geirdi. AMKna gre, 6.Ordu Grubu (o da SHAEF bnyesinde) 8 Mays 1945e kadar 684.128 esir ele geirdi. Hepsinin toplam 4.170.281i buldu. 2 Haziranda, lmler, serbest brakmalar ile dier gruplara ve lkelere nakillerle, hl Elde olan SvEs toplam sadece 1.816.929 kalm ve sratle de dmekteydi. 4 Austostan sonra btn SvEsleri DEF ilemi grd; buna ramen anlalmaz ekilde SvEs olarak ayr kayt devam etti. USFET izelgelerinin son gn olan 8 Eyllde, toplam Elde says 678.641e dmt. 4 Austostan sonra hibir SvEs durumunu koruyamad iin, sadece daha nceden salverilen 372.496 esir btn esirlikleri sresince SvEs olarak ilem grdler; geri 4.170.281i esirlik srelerine bu statyle balamt.10 Silahszlandrlm Dman Kuvvetleri(DEF) Yuvarlamas/SvEs Statsnden Dndrlenler En kt davranlan Alman tutsaklar olan DEF grubu says, 4 Maysta ilk defa SvEsnin DEF olaca bildirildii zaman, sfrdan 2 Haziranda 2.126.545e frlad (Elde + Serbest

133

Kalanlar + Devredilenler + Dier Kayplar). Saylar Temmuz ve Austos boyunca dalgalanm, sonunda 8 Eyllde, 378.555 Elde civarna sabitlenmiti. DEFlerin ou Almanyada tutulmu ve bu kitapta sz edilen btn DEFler 12.Ordu Grubu tarafndan muhafaza edilmiti. 10 Maysa kadar, 684.128 SvEs ele geiren 6.Ordu Grubunun, birka yzbin DEF de ele geirmi olaca aktr (aada Kayp Milyon a baknz). Ayn zamanda, 1945 sonlarnda Avusturya kamplarnda artlar ok kt olduundan, 6.Ordu Grubundaki tutsaklarn ounun DEF konumunda tutulduu sonucunu karabiliriz. Bu kitapta, tutsaklarn ilk olarak DEF saylmaya balad tarih olarak, hesaplama kolayl iin, 8 Mays kabul edilmitir; oysa DEF durumuna ilk gei aslnda 4 Maystr. 8 Mays 9 Haziran aras iin gsterilen DEF says, bu dnem iin lm orann hesaplamak iin kullanlmamtr, nk Ordu Dier Kayplar bal altnda l says saptamtr. Kayp Milyon nc grup, hem SvEs hem de DEFi kapsayan Kayp Milyon grubudur. Bunlar hemen hemen kesinlikle, AMKnn gnlk raporlarnn 2 Haziranda, haftalk rapor haline geii srasnda, 6.Ordunun kayttan dlen esirleridir. l Saylarnn Aklamas SvEs kamplarndaki lm oran, ABD Ordu Salk Bakanl gzlemcilerince yakndan izleniyordu; 1945 Mays ve Haziran banda, kamplarda 80.583 SvEs vard. Bu oran yllk yzde 30 veya aylk yzde 2,6 bulunmutu (Ek 2ye baknz). Kamplarda Austos-Eyll dneminde gzlenen ve Dier Kayplar olarak bildirilen lm oran da aylk yzde 2,6 idi. Buradan, 9 Haziran-28 Temmuz aras dneminin byk blm iin, Ordu, SvEs kamplarnda Dier Kayplar listesi bildirmedii halde, lm oran sabit bir ekilde yzde 2,6 olarak devam etmitir sonucu kmaktadr. 1 Nisan-8 Mays ve 8 Eyll 1945-1 Ocak 1946 dnemlerinde, yanlmay nlemek iin, bu kitapta oran, haftada yzde 0,3 olarak kabul edilmitir. Ordu tarafndan dorudan bildirilen Dier Kayplar says ile birlikte (art aada gsterilen 1 Nisan-8 Mays aras toplam 28.585) llerin says, 8 Mays- 8 Eyll aras iin 145.208 oluyor; bunlarn 23.459u Ordunun dorudan saydklardr. Kulaktan dolma ifadeler, kamplardaki lm oranlarnn ok yksek olduunu belirtiyor. Charles von Luttichau Krippteki kendi kamp blmnde, esirliinin balad bahar iinde, yz kiiden yaklak 5-10unun ldn sylemiti. Kendi blmnde lmler normalden daha az olmutu, nk esirlerin ou 20-30 yalar arasnda gen subaylard ve birbirlerine ok yardm ediyorlard. SvEs kampnn geri kalan blmnde, lm orannn yzde 10dan ok daha yksek olduunu dnyordu bu da aylk olarak, yaklak yzde 5,5 ile 6,9 aras bir orana denk gelir. Deiik baka tanklar, dar gtrlrken grdkleri veya tanmasna yardm ettikleri cesetleri temel alan tahminler yrtmektedirler. Gnlk grdklerinin ortalamas, sonradan ABD Ordu belgelerinde kaytl, kamptaki esir saylaryla karlatrld. Bad Kreuznachdaki SvEs kampnda da oran, aylk yzde 4,2-5,4 arasyd. Heidesheimda, kamp Amerikallardan devralan Fransz Ordusundan Yzb.Juliene gre, oran aylk yzde 3 idi; Remagen kampnda yzde 5,5-10 aras, Rheinbergdeki kampta ise aylk yzde 3 ile 15 arasndayd. SvEs Kamplarnda lmlerin Belirlenmesi Bu dnem iin ortalama Elde tutulan says 1.755.198 idi*. AMK bu dnemde, yllk 1,3 lm oranna karlk gelen 2.397 lm says bildirmektedir alk eken, st ste ylm, kt hava artlarnda braklm insanlar iin inandrc bir say deil. --------------------------------------------------* AMKnn 1-11 Nisan saylar ve 12.Ordu Grubu ve SHAEF G1inin 8 Mays rakamlarndan kartlmtr.

134

1 Maysta balatlan ETO incelemesinde, Asker doktorlarn saptadklar lm oranlaryla da uyumuyor. Aada kaln puntolarla verilen saylar, dorudan ABD Ordu belgelerinden alnmtr. Dierleri, aksine kayt yoksa, Ordunun bildirdii lm oranlarnn, gene Ordunun bildirdii Elde saylarna uygulanmasyla hesaplanmtr. 1 Nisan 8 Mays (VE Day , Zafer Gn) 38 gn tutulan 1.755.198 esir iin, haftalk % 0.3 oranla, toplam lm says..28.585 8 Mays 9 Haziran 32 gn tutulan 1.742.388 esir iin, haftalk % 0.6 oranla (ETO Tbb Tarih rakam) toplam lm says47.791 9 Haziran 8 Eyll Tarih Elde Dier Kayplar (Haftalk % 0,6 lm oran ile) 8.772 8.399 7.629 24.800 850.630 836.117 849.621 892.354 5.104 5.017 5.098 5.354 20.573

16 Hazirana kadar 23 Hazirana kadar 30 Hazirana kadar Ara toplam 7 Temmuza kadar 14 Temmuza kadar 21 Temmuza kadar 28 Temmuza kadar Ara Toplam

1.462.032 1.399.794 1.271.567

Austostan Eylle kadar (USFET raporlarndan dorudan alnan Dier Kayplar toplamlar) 23.459 TDPLAM 9 Haziran 8 Eyll 68.832 SvEs kamplarnda 1 Nisan-8 Eyll 1945 Toplam lm (28,585 + 47.791 + 68.832)145.208 Silahszlandrlm Dman Kuvvetleri (DEF) Kamplarndaki lmler 12.Ordu Grubu raporlarnda, DEFler iin de, lmler 8 Maystan 10 Hazirana kadar, Dier Kayplar olarak bildirilmitir; ancak bunlar SHAEF raporlarna yansmamtr. 12.Ordu Grubu raporlarnda, lm oran haftalk yzde 2,6dr. Ordu, 28 Temmuz - 4 Austos haftasnda, lm oran haftalk yzde 2,9 iken, yeniden Dier Kayplar rapor etmeye balamtr. Austos-Eyll dneminde, ortalamas yzde 2,15 olmutur. Toplam lmlerin tahmini iin, Dier Kayplarn bildirilmedii 11 Haziran 27 Temmuz dnemi deerlendirmesinde, Mays-Haziran Ordu haftalk lm oran olan yzde 2,6 kullanlmtr. Bilinen DEF toplamlarna uygulamak iin, yani 8 Mays 8 Eyll aras 310.992 esir toplamndan 192.502si Ordu tarafndan dorudan saylmtr. 8 Mays 8Eyll aras (Kaln puntolarla gsterilenler, ABD Ordusu tarafndan verilen l saylardr. Dierleri, tutuklanan DEFlerin Ordu tarafndan bildirilen saylarna, Ordu lm oranlarnn yazar tarafndan uygulanmasyla elde edilenlerdi. Kaln puntoyla gsterilen toplam esir saylar da ABD Ordu belgelerinden alnmtr.) Btn lm oranlar, dnemin ncesi ve sonrasnda bildirilen Ordu oranlarndan hesaplanm ve toplanmtr.

135

Tarih 9 Hazirana kadar 16 Hazirana kadar 23 Hazirana kadar 30 Hazirana kadar Ara Toplam 7 Temmuza kadar 14 Temmuza*kadar 21 Temmuza kadar 28 Temmuza kadar Ara Toplam 4 Austosa kadar 11 Austosa kadar 18 Austosa kadar 25 Austosa kadar Ara Toplam 1 Eylle kadar 8 Eylle kadar Ara Toplam TOPLAM

Elde 849.688 709.463 609.102 684.467 601.134 568.192 535.251 885.951 754.090 388.799 368.808 359.452 378.555

Dier Kayplar haftalk 127.286 22.092 18.446 15.837 56.375 17.796 15.629 14.773 13.917 62.115 26.064 5.129 3.949 10.700 45.842 6.323 13.051 19.374 310.992

lm Oran 2,6 2,6 2,6 2,6 2,6 2,6 2,6 2,6 2,9 0,7** 1,0** 2,9 1,9*** 1,8* 3,4* 2,7***

Kayp Milyon iindeki lmler Kayp Milyon, AMK 2 Haziranda, gnlk rapordan haftala geince, grnmez oldu. AMK kaytlarndan kaybolan say 1.042.537 idi. SHAEF ile General Lee arasnda, 2 Haziranda tartlan say 950.923 idi. Bu say, 2 Haziran 4 Austos dnemi iin, Kayp Milyon kavramnda, burada kullandmz balang saysyd. 8 Mays 2 Haziran 8 Maysla 2 Haziran arasnda Kayp Milyondaki lm oran ak deil, bunun iin bu dnem hesaba katlmad. Aslnda, 12.Ordu Grubu yetki alannda DEF konumunda ilem grm olsalard, ilk drt haftada 104.000i lm olurdu. SvEs gibi davranlsa, o zaman 24.000i lrd. 2 Haziran 4 Austos 2 Haziran 4 Austos arasnda kaytlarda grlmedikleri iin, Kayp Milyonun SvEs mi, yoksa DEF durumunda m tutulduklarn bilemiyoruz. SHAEF-USFET kaytlarnda kabul edilen oran kadar DEF, gene ayn oranda da SvEs saysnda olduklarn kabul ediyoruz. Bunun iin, toplam Kayp Milyon lm orann da, SHAEF-USFETin 2 Haziran-4 Austos dnemi iin verdii toplam esirlerin lm oranyla ayn olduunu kabul ediyoruz. 4 Austos 8 Eyll Bu dnem iin USFET SvEs ve DEF izelgelerinde, Kayp Milyondan ne kadarnn, bildirilmekte olan toplam esir saysnn iinde olduu belli deil. Bunun iin Kayp Milyondan ne kadarnn 8 Eyllde hl kayp olduunu bilemiyoruz. Bu nedenle, Kayp

-----------------------------------------*

7-28 Temmuz aras deerlendirmeleri yazar tarafndan yaplmtr. Beraber ele alndnda, 7 28 Temmuz arasndaki farklar, Ordu saylarndakilerle ayndr. ** lm oranlarnda grnen farklar yuvarlamadan olumutur. *** Ortalama

136

Milyon lmleri iin, bu dneme ilikin her hangi bir say gsterilmedi. Austos-Eyll dnemi iin hesaba katlmayan l says olaslkla 10.000 dolaynda. 2 Haziranda balayan SHAEF G3nn esir kaytlarna gre, bu dnem iinde, SvEs/DEF ortalama oran, 60/40dr. 2 Hazirandan sonra 12.Ordu Grubu (balca 6.Ordu Grubu anlalr) dnda, baka komutanlklarca tutulan, SvEs veya DEF kayd yoktur. 6.Ordu Grubu da aslnda nce SHAEF, sonra da USFET komutasndadr. Buradan, Kayp Milyonun yzde 60nn (yaklak 570.554 kii) haftada yzde 0,6 SvEs oranyla ldn; dier yzde 40n da (yaklak 380.369 kii) haftada yzde 2,6 DEF oranyla can verdiini syleyebiliriz. Kayp Milyon iindeki SvEsnin, dokuz hafta iinde haftada yzde 0,6 oranyla, l says 30.810 olur. 380.369 DEF iindeki haftada yzde 2,6 oranla dokuz haftada lecek says da 89.006 olur. Toplam l says 119.816y bulur. 8 Eyll 1945 1 Ocak 1946 arasnda Kamplarda olan lmler ve Serbest Brakma veya Devir sonrasndaki lmler Yzb.Julien ve J.P.Pradervandn tanklklarndan, serbest brakma sonrasnda da lmlerin haftalarca yksek sayda kaldn biliyoruz. artlar dzelir dzelmez, esirliin etkileri kaybolmuyordu. Bergen-Belsendeki Nazi kampnda sa kalanlarn ou, ngilizler tarafndan zenle hastanede tedavi edilmi, gene de yzde 35-40 kadar, serbest kaldktan birka hafta sonra lmt. Mays 1945de Almanya Bassumdaki 7 numaral Kanada Ordu Hastanesinde, toplama kamplarndan salnan, ou ileri derecede beslenme yetersizlii olan 556 sivil tedavi grd. Kanadal doktorlarn btn abalarna ramen, 31 tanesi 25 gn iinde ld. Bu say, toplama kampndan sa kurtulanlarn yzde 5,6s veya baka deyimle, aylk yzde 6,8lik bir lm oranyd. Pradervand, Amerikallarn Thore les Pinsde Franszlara devrettii esirlerin te birinin ok hasta olduunu sylemiti; o kadar hastaydlar ki, alacak durumlar olmad gibi, ksa zamanda da leceklerdi. lm oran yllk 40,5ten fazla veya aylk 3,4 bulunmutu. O kadar hastaydlar ki, Pradervand, yaam koullar ivedilikle dzeltilmezse, bu k karamayacaklar kansndayd. 1945 sonbaharnda Amerikallar, benzer durumda olan 52.000 kiiyi, Franszlardan geri aldlar. Bu hastalarn en hastas grubundakilerden, Pradervandn ngrdklerinin yars ld ve l saysna 26.000 kii daha eklendi. 1945-46 dneminde, ABD kamplarndaki alk artlarn belirten birok rapordan, ne SvEsnin ne de DEFlerin, k boyunca, daha nceki dnemden fazla yiyecek almadklar aka anlalyor. Birok raporda bal bana baz kamplar sulanyor; Uluslararas Kzlha Komitesi temsilcisi tarafndan da dorulanan, bir Dileri Bakanl yetkilisinin mektubunda, 1946 Ocak aynda samimi bir ekilde, Avrupa Alannda Alman SvEsnin tutulduu artlar, bizi Cenevre Szlemesine uymama sulamasyla kar karya brakacak diye belirtiliyor. Merkez esir blgelerini gezen Alb.Tom F.Whayne, Ocak 1946da, kamplar iin, Fena halde kalabalk ve salgn hastalk iin her art hazr diye bildiriyordu. ICRC Fransadan, Ordu Avusturya ve Berlinden, ABDnin elde tuttuu esirlerin alktan ldklerini bildiriyorlard. 8 Eyll 8 Ekim aras bir ayda, elde tutulanlarn says ayn kald, artlar da hemen hemen aynyd; bunun iin DEF ve SvEsnin Austos-Eyll dnemiyle ayn oranda lmeye devam ettikleri sonucuna varld. 11 Austos - 8 Eyll aras drt haftada, Dier Kayplar toplam 34.023 olmutu; bylece 8 Eyll - 8 Ekim aras iin de ayn saynn eklenmesi gerekiyordu. 8 Ekim 1 Ocak dnemi iin, esir says bir milyondan fazlay bulunca, ll bir tahminle, aylk lm orannn yar yarya, yzde 3,2ye dtn syleyebiliriz. Yzde 3,2 tahmini, yaklak 90.000 l toplam says oluturuyor. Serbest braklan esirler de tutsakln etkileriyle ldler. Burada, bu lmlerin serbest braklmadan sonra bir ay daha, aylk yzde 3,2 orannda devam ettii kabul edildi. 8 Eyllde serbest braklan yaklak 2.100.000 esir iindeki toplam lmler de, bu hesapla, tahminen 67.200 oluyor. Bu saynn iinde, Fransa, ngiltere veya dier Mttefiklere devredilen, bir milyondan fazla esirin iindeki lmler yok.

137

ABD Ordu Kamplarndaki Davranlara Bal lm Toplamlar (Dier ordu blgelerine veya dier devletlere devirler dnda) Fransadan zel Dnler .. 26.000 Eyll-Ekim ABD Kamplar. 34.023 Ekim-Ocak ABD Kamplar .. 90.000 Serbest Braklan SvEs arasnda .. 67.200 TOPLAM ..217.223 En Son l Says SvEs (Eyll 1945e kadar)...145.208 DEF (Eyll 1945e kadar) ....310.992 Kayp Milyon (SvEs) 2 Haz-2Ast ....30.810 Kayp Milyon (DEF) 2 Haz-2Ast ... 89.006 Ara Toplam ... 576.016 Kamplardaki Davrana balanabilecek lmler (Eyll 1945 Ocak 1946)......217.223 TOPLAM lmler...793.239

138

Ek 2
ETO TIBB TARH
Aadaki notlar, Avrupa Harekt Alan Tbb Tarihi cilt 14, RG332, Box166, Mill Arivler, Washington D.C., (Suitland, Maryland) kitabndaki birok izelgeye dayanmaktadr. izelgeler, daha nce 1945 Mays-Haziran dneminde, Avrupa Alannda ABD Ordu Salk Bakanlnca yaplan bir aratrmadan alnmtr. izelgeler 140. ve 141. sayfalarda gsterilmitir. Tablo Xdaki Esir says erii Tablo X, alt hafta sresince incelenen yaklak 80.583 esir arasndaki, balca lm sebepleriyle lm saysn vermektedir. Kapsam iindeki esir says, Tablo X banda yazlan metinde, yanl olarak verilmitir. Metin, incelemenin 70.000 esiri kapsadn belirtmektedir, fakat tablo iindeki asl say-oran says blm, incelemenin 80.583 kii zerinde yapldn gstermektedir. rnein, 1.000 kiideki hastaneye kabul oran, yllk 468 olarak bildirilmitir. Soldaki kabuller stunu, bu temelde yllk 37.713 kabul olduunu gstermektedir; yani incelemede kabaca 80.583 esir olmaldr. Her grupta ddeer hesaplandnda, incelenen say olarak deiik bir esir says bulunuyor. Hepsi 81.000e yakndr; bunun iin 80.583 says alnmtr. Bunu daha sonra, esirler arasndaki lm saysn bulmak iin temel alarak kullandmzda, lm oran daha dk anlamna gelecek, bunun iin ETO Tbb Tarihi metninde verilen 70.000 saysn kullandmzda, beklenen lm saylar daha dk olacak. ncelenen ABD birliklerinin says hibir yerde belirtilmemi, fakat bunu her olay iin, verilen bir grubun asl saysn binde oranna blerek kolayca hesaplayabiliriz. Bunu uyguladmzda, tablonun ABD birlikleri tarafnn, ya 268.333 (hastalk nedeniyle lm) ile 287.187 (yaralanma sonucu lm) arasnda deien farkl incelemelere dayandn veya istatistiksel olarak gvenilir olmadn gryoruz. Ordu istatistiklerindeki bu zorluklar ok zgn ve genellikle kamplardaki lm orann ortaya karmay engelliyor. Tablo IX Esir lm Oran Yanl, nk Matematik Olarak Olanaksz Tablo Xda, esirlerin hastalktan lm oran alt hafta iin 2.304 olarak veya 19.968 yllk olarak gsterilmi, bu da yllk yzde 25 lm oran yapyor. Hemen yukarsnda, Tablo IXda ise lm oran bir ylda yzde 3,42 olarak veriliyor. Hangisi doru? Tablo IXda birok byk, birok da kk hata var. En nemli hata; hastalk, yaralanma ve sava yaras lmlerini gsteren blmdeki esir lm oran saylarnda yaplm. Eer rapor gerekse, yazarnn, inceledii deiik kamplardaki alt haftalk esir lmleri saysyla balam olmas gerekir. Her blm iin, bir tam say olmas gerekir (yani 64 olur ama 64,5 olamaz); nk sz konusu olan insandr. Sonra btn tam saylar altya blp, sonucu 52 ile arpacak ve tablodaki sayy bulacaktr. Temel ald bir tam saydan balayarak, verdii saylara ulamak olanakszdr. rnein, Yaralanma sonucu lmler iin, alt haftadan yanstlarak yllk 98 saysna ulald syleniyor; oysa 98 bl 52 eittir 1,8846; bunu altyla arparsak 11,308 olur. Bylece temel olarak alnabilecek say 6 haftada len 11 insan olur; Fakat 11i 6ya blp, sonucu 52 ile arptmzda 95 kar. (Temel olarak 12 esir saysn alrsak, onun yansmas da 104 olur.) Hastalklar iin de ayn durum: 6 haftada 318 lnn en yakn yansmas 2.756dr; fakat raporda 2.754 says veriliyor. (Yazarn altn belirttii 6 haftalk ve 52 haftalk dnemler yerine, tek gnlerle altmzda, - yani en yakn blnebilir tam sayy 42ye blp, 365le arparak gene yazarn elde ettiini syledii sayy bulamayz.) Virglden sonra hane bile gitsek, tam sayyla baladmzda, Tablo IX sonularn bulamayz.

139

Avrupa Harekt Alan Tarihi kitabnn Teknik Tbb Veriler Blm, Daktilo edilmi Metin. (Alb.Fisher tarafndan Washingtondaki Mill Arivlerde bulunmutur.) 140

Ren nehri boyunca, 23 ABD SvEs Kampndaki 80.583 esirin, Mays-Haziran dnemi incelemesine dayanan saylar. Bu inceleme, ETO Tarihi, Tablo IX ve Xdan zetlenmitir.

141

Mays-Haziran 1945 tarihlerinde, Salk Bakanl tarafndan yaplan 80.583 SvEs incelemesinin asln tamamlamak iin gerekli ksmlar nceki sayfalarda ve Stanhope Bayne-Jones (yukardaki)yazsndadr (II.Dnya Savanda Koruyucu Tp Tarihi, Cilt IX, Washington, 1969).

142

lm toplam says olarak, 2.868 ya yanltr veya kazara doru kmtr. Bunun iin, Tablo X ve Tablo IX arasnda, lm oranlarn semekte, Tablo X tercihimizdir. Tablo IX lm Oran yanltr; nk Tablo X ile badamamaktadr. Tablo IXdaki ikinci hata, lm oranlarn Tablo Xa uyarladmzda kan komik sonulardr. Tablo IXdaki lm oran doruysa, o zaman Tablo Xdaki esirler iin de geerli olmas gerekir; her iki tablo da ayn zaman diliminde, ayn kamplar ve ayn esirler iin yaplmtr. Tablo X iin incelenen esir says, 560.899 olmaldr, nk Tablo Xun alt haftada en az 2.304 olan lm says, yllk toplam 19.968 olmaktadr. lm oran yllk yzde 3,56 olan ve 19.968 l veren esir says da 560.899 olmaldr. Bu demektir ki, 560.899 esirlik ikinci bir aratrma vardr; bu aratrmada sadece hastalk, yaralanma ve sava yaras lm nedeni olarak gsterilmiyor; ayn zamanda en az yirmi bireysel hastalktan lm saylar var ve alt toplamlar veriliyor. ETO Salk Bakannn, ayn zamanda, iki ayr aratrma emri vermi olmas anlamsz. Salk Bakan iin, byle nemli ve ince ayrntl, dierinden yedi defa daha byk boyda bir aratrmay, lm nedenlerinin oranlar gibi nemsiz bir konuda tamamlanmam bir rapor iin kullanmas da anlamsz. lm oranlarn gz nne almamak veya daha kk ve yetersiz bir incelemeye bu oranlar brakmak da bir tuhaf. Bakann, ayn balklar altnda tablolar iin, ayn kamp sistemi iinde, tam ayn dnemde, byle anlaml bir deiiklii aklamadan, byle deiik byklkteki iki grubu inceletmesi de mantkl deil. Bunun iin, bir tek aratrma olduundan neredeyse kesinlikle eminiz. Farkl sonularn olmas, incelenen deiik iki grup esir olmasndan kaynaklanmyor; aksine bir tablo bu sonular doru olmayan bir ekilde veriyor. Biz Tablo IXdaki, lm oranlarn uydurmak iin yaplan ara toplamlarn yanl olduunu zaten biliyoruz. Aksini gsteren yeni bir kant olmadna gre, imdi yllk toplam yzde 3,5 lm orannn yanl olduundan eminiz. Tablo Xun da daha doru ve esirler arasndaki yllk lm orannn en az yzde 25 olduundan da kukumuz yok. Tablo IXdaki toplam lmler iin yzde 3,56lk saynn yanll artk kesindir; Tablo X, eksik olmakla birlikte, olabildiince tercih edilmelidir ve SvEs arasnda yllk en az yzde 25 lm orann gstermektedir. ETO Tbb Tarihi kitabnn yazar da, Tablo XI (a) ve (b)deki (burada gsterilmemitir) hastalk oranlarn gizlemitir oysa o szde hastanelerdeki lm oranlarnn saptanmas iin en iyi bilgi kaynadr. Tablo XI iin yaplan, yzbinlerce SvEsni kapsayan ve 10 ay sren ok uzun ve ayrntl aratrma sresince, raporun yazar, bir lm oran vermiyor, bulmak iin bir yntem salamyor. Uyuz veya streptokoka bal boaz ars iin oranlar bildiriliyor, fakat en nemli olay olan lm oran iin bir ey denmiyor. Dier bir nemli oran, taburcu ilemleri iin de bir oran verilmiyor. Oysa, Salk Bakannn, hastanelerinin tedavi iin ne yaptn bilmek isteyecei apak ortada. Fakat taburcu oranlar, lm oranlar gizlenmek isteniyorsa, tabii ki verilemez; nk lmler, kabullerden taburcular kartlrsa, kolayca belirlenebilir. Yazar iin lm oranlarnn nemli olduu, balca lm nedenleri olarak on iki hastal ayr bir tabloda sralamasndan belli. Byle byk bir aratrmada lm orannn dikkatsizlikten atlanm olmas olas deil. Bu Tarihi yazann, bilgileri rtbas ederek lm orann gizledii ak. Nasl olduysa, bu bilgi, ETO Tbb Tarihinin dayand zgn raporu kullanan Stanhope Bayne-Jonesun bir makalesinde ortaya kyor. (Stanhope Bayne-Jones, Enemy Prisoners of War Dman Sava Esirleri, Special Fields, Preventive Medicine in World War II zel Alanlar, II.Dnya Savanda Koruyucu Tp, cilt 9. [Washington:1969], Ordu Blm, s.341e baknz.) Bayne-Jones, ETO Tbb Tarihinin temel ald ayn zgn incelemeden alnt yapyor, fakat lm toplamlarn da katyor. Grnte gizlemeyi srdrmek iin, incelenen esir toplamn vermiyor, ancak toplam ETO Tbb Tarihinde bulduumuz iin, paralar birletirince btn ortaya kyor. Bayne-Jones Tablosunda, alt haftada hastalktan lm toplam 2.754 olarak bildiriliyor. Bu say, ETO Tarihinde de hastalk iin gsterilenle ayn. Bu son kant paras,

143

ETO Tbb Tarihi yazarnn, sadece alt haftalk SvEs lm saylarn, bir yla uyarlanm

gibi, kopya ettiini gsteriyor. Bylece grne gre, hastalk iin lm orann, yllk yzde 29,7den 3,42ye ekmi oluyor. Tarih yazarnn olaslkla, Tablo Xu tam olarak gstermemesinin nedeni de bu. Tablo Xun doru toplam olan 2.754, ayn sayy aldatc bir ekilde Tablo IXda da kullandn ortaya karacakt. Esir lmlerinin grubu (hastalk, yaralanma, sava yaras), Bayne-Jonesun btn hastalk lmlerinin toplam says 2.754 ile toplandnda, 2.868 says bulunuyor. Bu say, 80.583 SvEs iin, haftalk yzde 0,59319 luk bir lm oran yapyor. Bu 0,6ya yuvarlanarak, Ordu lm saylarnn grlmedii bu kitapta, uygulanan lm oran oluyor. Bu kitapta, her lm grubu (hastalk, yaralanma, sava yaras) toplam lm orann belirlemekte kullanlyor; nk sava yaralarnn ou, kamplarda olumamasna karn, normal Cenevre Szlemesi artlarnda, kolaylkla tedavi olurdu. Ne olursa olsun, sava yaras nedeniyle lmler, toplamn sadece yzde 0,6sn buluyordu. Tablo IXda hastalk lm oran deitirildii iin, yaralanma ve sava yaras oranlar da olaslkla aa ekilerek, oynanm ve lm oran drlmtr. Ne olursa olsun, gnmze kadar kalan belgelerde doru saylar bulunamad. Gene de, hepsi bir arada, toplam gsterilenin yzde 4nden daha aada olduunu biliyoruz. Sonu olarak, hastaln doru oran, grnen yaralanma ve sava yaras oranyla birlikte hesaplandnda, Ordunun kamplardaki sava esirlerinin l saysyla tam olarak akmaktadr. Bylece haftalk yzde 0,59319 oran ikinci bir Ordu kayna tarafndan ve ayn zamanda esirlerin kendileri tarafndan dorulanm oluyordu.

144

Ek 3
MERKEZ KOMUTANLII RAPORLARI
Sava Esirleri Durum Raporlar balkl bu belgeler, Avrupa Harekt Alan Merkez Komutanl karargh tarafndan yaynlanmtr. 2 Hazirana kadar gnlk olarak yaynlanm, daha sonra haftalk raporlar verilmitir. D-Day (6 Haziran 1944)den balayp, 25 Austos 1945e kadar Sava Esirlerinin ( DEFlerin deil) ayrntl dkmn verir. Bunlar ok ayrntl raporlardr, ancak zellikle lmleri bildirirken, hatasz deildir. 2 Hazirana kadar bildirilen SvEs toplam lm 4.500dr; sonrasnda 25 Austosa kadar 4.790 daha bildirilmitir. ABD Ordu Salk Bakanl subaylar, alt haftalk sre iinde, SvEs kamplarnda 80.000 esir iinde, 2.868 lm saptarken, Alan Merkez Komutanl (AMK), ortalama 1.700.000 esir iinde sadece 4.540 lm rapor etmitir. ncelemeyi yapan doktorlarn bulduu lm oran, yllk yzde 30un zerindeydi; fakat Merkez Komutanl oran, Maysn birka gn iin, yllk yzde 0,36 olmu, ortalamas yzde 2,4 bildirilmiti. Daha sonra yazn, USFET rakamlar Dier Kayplar ad altnda, yllk yzde 30 lm oran gsterirken, AMK raporlar, Temmuz sonundan balayarak her hafta, yllk yzde 1,8 ile en dk olarak yllk yzde 0,36 aras oranlar sergiliyordu. Dinlenmedeki ABD Ordu personelinin, bar dnemindeki lm oran yzde 0,4 olurken, bu orana inanmak olas deildir. Mart aynda da ayn durum yaand, lm oran 0,75 olarak bildirildi. Tekrar Nisan aynda yllk yzde 0,67 grld. Baka bir gariplik de, ngiliz ve Rus blgelerine nakiller yannda, ABD blgesine de nakillerin gsterilmi olmasdr. Oysa ABD blgesi zaten ETOnun iindeydi ve bu nedenle esirler hibir zaman nakledilmemiti. Bu ne anlama gelebilir? Neden sistemden kayp olarak, sistemin dna nakil olarak bildirilmilerdi? ABD blgesine nakiller kaleminin lmlerin rtmecesi olduu, doru bir tahmindir; nk toplamlar, USFET raporlarndaki Dier Kayplar saylarna ok yakndr. Bu kitapta hibir lm says, bu tahmine dayandrlmamtr. 2 Haziranda bir milyon SvEsnin, hibir not dlmeden atlanmas, bu raporlarn kullanm eklinin kendine zg rneidir: Orduya gerekli bilgi korunurken, Washingtondan gelecek bir denetiye de dzmece bir grnt verilecektir. Bu Kayp Milyon kknda, Ordu nceden ald fazla esir ii elindeyken, cimri istifi gibi, bir milyon olas iiyi de, kimse bilmeden, yedek olarak tutmak istiyordu. Bu raporlarda daha bir sr yanl var. Ad Sec leri Blge Merkez Komutanlndaki kdemli subaylardan General Hollar, bir toplantda 20.000 kiilik bir tahliyeyi bildirdii bir gnde, AMK raporlar 2.000in altnda bir say bildiriyor. 25-26 Mays gnleri iin, AMK raporlarnn deiik sayfalarnda, iki farkl lm says veriliyor. Her iki say da, General Hollarn o gn iin verdii toplamla eliiyor. Zaman ilerledike, hesaplardaki derbederlik artyor, bir aylk gecikmeli raporlar yaynlanyor; son iki hafta iinse hi toplam say bildirilmiyor. Genellikle yntemler ve terimler, hi aklama yaplmadan deitii iin, saylarn yorumlanmas ok zorlayor; bir haftann verileri, baka bir haftann toplamlarna ekleniyor; temel olarak verilen rakamlar (yani verilince artk deitirilmemesi gerekenler) geriye dnk olarak, aklama olmakszn deitiriliyor. ki deiik blgedeki kamplarda, deiik gnlerde ayn sayda insann hastaneye kabul says grlyor (rnein, 2 Haziran, sonra gene 9 Haziran, sonra tekrar 16 Haziran ve daha sonra 30 Haziran). Hakikaten inanmak zor. Bu raporlar uydurmak, en azndan l blmnde, ba dndrc bir i olmalyd. 9 Maysta nbeti olan istatistikiler, bir kamp blgesindeki ara toplam olan 478 saysn, alann kalan blgelerindeki lmlere ekleyerek, 375 saysn bulmulard. Bir btn, paralarnn birinden daha kk retme becerisi, AMK makamnn, yksek rtbeliler iin yapt sihirli almayd. Bu durum, VE Day Zafer gn sarholuundan da deildi, nk bu ekilde btn yaz devam etti.

145

Ek 4
SHAEF USFET BELGELER
Bu SHAEF-USFET belgelerinin iinde, 12.Ordu Grubundan gelen gnlk raporlarla birlikte, SvEs ve DEFler hakknda, General J.C.H.Lee, General Omar Bradley gibi generallerden gelen deiik mektuplar vardr. Bu belgelerde, 8 Mays 10 Haziran arasnda, DEFlerin Dier Kayplar bildirilmektedir. Sonra 4 Austosa kadar bir boluk vardr. Bu boluk sresince, SvEs ve DEFlerin Dier Kayplar, USFETin haftalk SvEs-DEF raporlarnda belirtilmitir. Haziran-Temmuz boluu, ksmen SHAEF belgeleriyle doldurulmutur. Bunlar, Londra ve Kansas, Abilenedeki Kamu Kaytlar Brosunda bulunmutur; ieriklerinde Dier Kayplar olmamakla beraber, ngiliz/Kanada ve ABDnin Elde, Devir ve Serbest Brakma toplamlar vardr. ngiliz/Kanada kamplaryla ilgili SHAEF raporlar ve yansra, kamplarn eski esir ifadeleri, bu kamplarda toplu lmler olmadn dndrmektedir. Bremen evrili blgesinde bulunan ve sonrasnda ngiliz sorumluluuna verilen SCOFOR DEF grubunda, Austos haftalar boyunca, hibir ekilde Dier Kayplar grubu grlmemektedir. Oysa daha nce USFETin SvEs-DEF raporlarnda grlyordu. Bnb.Mayin 11 Haziran 1945 tarihli, toplam Sava Esiri ve DEFlerin durumundan yaknan raporu (2 Haziran ile ilgili olarak buraya alnmtr), bu belgelerin ou NARS, National Archives and Records Service Mill Ariv ve Kayt Brosu, Washingtonda bulunmaktadr. Alb.Laubenin ad bu belgelerde bulunmutur.

146

Ek 5
2 HAZRAN TUTARSIZLII: SHAEF G3 ve GENERAL LEE ile GENERAL LITTLEJOHN
Leenin 2 Haziranda bildirdii, Avrupa SHAEF alanndaki ABD kamplarndaki Elde esir says olan 3.878.537 rakam, 1947de yaynlanan Ordu Ba Tarihisinin raporunda da* grlyor. Bu rapora gre, 18 Maysta 12.Ordu ve 6.Ordu Gruplarnn kamplarnda, Eldeki SvEs ve DEF says 4.000.101 olmutu. Leenin elde ettii bir baka kant da, SHAEFin baka bir blmnden, G1 ubesinden gelen, 11 Haziran 1945 tarihli, ABD resm harekt raporuydu; buna gre esir says 5,224.310** olmutu. 2 Haziranda lm bulunan, serbest braklan, devredilen veya boaltlan dier bir deyile, yakalanan fakat 2 Haziranda Elde olmayan insan says, toplam yakalanan saysndan kartldnda, bulunan rakam Elde saysdr. 2 Haziranda saylanlar 1.405.881dir. Yakalanan 5.224.310 saysndan kartlnca, geriye 3.818.429 Elde kalr. Bu say da Leenin verdii rakama ok yakndr. Leeyi hakl karan son kant da, SHAEF G3nn 2 Hazirandaki, Elde olan insanlarla, 8 Eylldeki USFETin al saysn kyaslamasyd. 2 Hazirandaki al says olan 2.927.614 Elde rakamna, Austos-Eyll dneminin 331.016 toplam da eklenmiti; bylece kamplarda yaayan toplam esir says 3.258.630 olmutu. Fakat Ordu 8 Eyllde, elinde 3.694.513 kii olduunu syledi, yani 435.883 fazlas vard. Ordunun 8 Eyllde, Haziranda elinde olandan daha fazla esiri olmas, ancak 2 Haziranda elinde kabul ettiinden daha fazla esir olmasyla mmknd, Lee de buru sylyordu. Btn bunlar, General Littlejohnun evvelce bahsedilen raporunda dorulanmt. General, Austos aynda, Ordunun beslemekte olduundan, 1.500.000 daha fazla insan beslemekten sorumlu olduunu sylemiti.***

--------------------------------------------------* Alman Silahl Kuvvetlerinin Silahszlanma ve Terhisi, Ba Tarihi Makam, Frankfurt am Main,1947, s.39. Fotokopisi yazarn elinde, Prof.Art Smithin izniyle, California Devlet niversitesi, Los Angeles, California. ** 2-9 Haziran haftas iin, yeni tutsak says SHAEF veya AMKnn hibir ubesi tarafndan verilmemitir; fakat baz belirtiler nedeniyle, geen zaman az olmad iin, byk apta tutuklamalarn ok nce bitmi olduu aktr. Bu hafta iinde, 12.Ordu Grubunun DEF says 104.584 artmtr; fakat bu, olaslkla DEF durumuna geirilen SvEs nedeniyledir. *** Littlejohndan Komutana, HQ TSFET, 27 Austos 1945. Lojistik Bakanl Kaytlar, NARS, Washington.

147

Ek 6
Tutsak saysnda Tutarszlk, 2 Haziran ve 8 Eyll 1945
2 Haziranda Eldeki Esirlerin says, Ordunun 8 Eylldeki hesabna uygun muydu? Eldeki SvEs 2 Haziran ..1.816.929 DEFler ....1.110.685 Eldeki toplam esirler .2.927.614 Eklenenler 2 Haziran 8 Eyll . 331.016 TOPLAM ESRLER Hesaba girecek 3.258.630
2 Haziran 8 Eyll Hesaba girenler

Dier Kayplar* ..125.758 Elde 8 Eyll 1.055.078 Tahliye Edilen** Dnem iinde . 1.560.587 Devredilen*** Dnem iinde .. 953.090 TOPLAM HESABA GREN 3.694.513 Toplam Hesaba girecek3.258.630 Toplam Hesaba giren 3.694.513 Fazladan Hesaba giren . 435.883 Bunun anlam, eer ilem saylar doru, Elde saylar en sonda doru ise; Ordu, kontrolnde olduunu sylediinden 435.883 daha fazla esiri elinde tutuyordu. Bunlarn biryerlerden gelmi olmas gerekirdi. zm iin (kamplarda 2 Haziranda, ordunun var olduunu sylediinden daha fazla insan vard), 5. Blmdeki Kayp Milyon konusuna baknz.

--------------------------------------------------* Bunlar Ordunun hesaba soktuu Dier Kayplar. (Yazarnkiler deil) ** Salverilenler, 8 Eyll toplam olan 2.090.174 - 529.586 = 1.560.588. *** USFET izelgesi: 8 Eylldeki SvEs says 751.996 + DEF says 68.832, + Avusturyadaki ABD Ordusuna 4 Austosta, kayp olarak gsterilen, zel devir 132.262. Toplam = 953.090.

148

Ek 7
GECEYARISI VARDYASI
SHAEF-USFETin defter tutma sistemi kendine zgyd. Hafta iindeki ilemlerin haftalk

kapan bilanosunun, bir sonraki haftann al bilanosunu tutmas art deildi. Sol stundaki Elde saylar SHAEF-USFETin DEF tablosundaki haftaba saylardr. Bylece, rnein 16-23 Haziran haftasnda, haftabandaki toplam Elde says 849.688 iken, hafta iinde tahliyelerle 262.411 azalm, yani haftasonunda cumartesi geceyarsnda sadece 587.277 kalmas gerekir. Ancak bir saniye sonra, eer bir sonraki hafta iindeki ilemler hafta sonunda grlen sonucu veriyorsa, Elde says 709.463 olmaldr. Bylece,122.186 (709.463ten 587.277 kararak elde edilen fark) geceyars eklenmek zorundadr; yoksa tahliye rakam yanl kar. Ordunun tahliye rakamlarn deitirmekte, daha dk tahliye says gstermekte kar olamaz. Geceyars Vardiyasn aklayabilecek, geri kalan olaslk arasnda tahliye saylar dikkatsizlik sonucu yanl yazlm, kiiler Kayp Milyondan eklenmi, veya sistemdeki baka bir yerden gelmi klar iinde, ncs tercih edilmitir; nk ikinci bir Geceyars Vardiyas sava esirlerinden uzakta yryebilir. Kamplarndan uzaktaki SvEs vardiyas, 2 Haziran-28 Temmuz dneminde 586.003 saysn bulmaktadr. Bu toplam, DEF kamplarna gelen Geceyars gruplarnn saysna ok yakndr (588.533); bu nedenle bu olaslk tercih edilmitir. Buna ek olarak, Temmuz ay iin Lojistik Bakanl, ay sonunda 900.000 kii daha az besleyeceiz diye bildiriyordu; artk onlar ABD sorumluluunda deildi. Bildiride tahliye edildikleri belirtilmiyordu. Bundan anlalan, hl kamplardaydlar, fakat artk beslenmeyeceklerdi. Yani bir zamanlar beslenen sava esirleriydiler. Geceyars Vardiyas, 2 Haziran 28 Temmuz
DEF toplamlarna nasl eklenmilerdi? (Bu tablo, DEFlerin haftalk saylarn

gsteren

SHAEF-USFET

G1

izelgelerinden Haftalar

alnmtr.) ELDE Hafta Ba Tahliye Haftada Gereken Haftasonu Sonucu Haftasonu Says Gcyr.Vardiyada eklenen

1.110.685 356,934 753.751 849.688 95.937 Hzr 2-16 849.688 262.411 587.277 709.463 122.186 Hzr 16-23 709.463 152.153 557.310 609.102 51.792 Hzr 23-30 609.102 104.383 504.719 684.467 179.748 Hzr 30-Tem 7 684.467 115.605 568.862 601.134 32.272 Tem 7-14 601.134 172.481 428.653 535.241 106.598 Tem 14-28 TOPLAM. Mevcut ve Saylmayan 588.533
SvEs saysndan nasl karldlar

2 Haziran, SvEs Eldesi, SHAEF G3 izelgesi ..1.816.929 28 Temmuz, SvEs Eldesi.. 892.354 Azalma 924.575 Dnemde daha az gsterilen Tahliye says. 338.572 Kayp ve saylmayan (DEF statsne geirilmi) 586.003

149

Ek 8
BREMEN EVRL BLGESNDEK SAVA ESRLER (SCOFOR KUVVETLER)
Bu insanlar, kuzey Almanyada bir liman kenti olan Bremen yaknnda, Bremen evrili Blgesinde tutsak alnmt. Yerleri ngiliz Blgesinde kalyordu . Haziran ve Temmuzda SHAEFden alnan, burada sz edilen ilk raporlarda, ABD ve ngiliz Elde saylarndan ayr olarak bildirilmilerdi. Bu kitaptaki l saylarn hesaplamakta kullanlan DEF toplamlarna katlmamlard. Eylldeki USFET toplam Elde saylarnda grldkleri iin, burada hesaba katldlar. Bu grup iin Dier Kayplar says verilmediinden, toplam l saysn etkilemiyorlar.

Ek 9
NGLZ TUTARSIZLII
ABD-SHAEF Tutsak kaytlarna gre ngilizlere devredilmesi gereken 456.408 esirin tamam, grne gre, 16-23 Haziran dneminde ngilizlerin sayd gruba girmediler. ngiliz saylar aadaki gibidir: 2 Haziran saylan toplam ..1.978.521 9 Haziran raporlar kayp ----16 Haziran 2.447.849 23 Haziran 2.171.343 30 Haziran 2.187.146 7 Temmuz . 2.195.985 2 Haziranla 16 Haziran arasnda, grne gre, ABD devrine bal olarak, 469.328lik bir art var. Mays ve Haziran banda, 12.Ordu Grubu DEF rakamlar Saylm Esir toplamnda tam 456.408 d gsteriyor, karsna da ngilizlere devir diye not dlm. Bylece 12.Ordu Grubu bu srede, gze arpan 456.408 esirin hepsini devretmi grnyor. Fakat 16 Haziranda ngiliz Saylm Esir Toplam 469.328, sonra 23 Haziranda yalnz 206.304; bundan sonra da ayn yerde sabit kalyor. Daha nce grdmz gibi, Saylm Esir Toplam, bir kii bile deimemesi gerekir. Neden deiiyor? Bir aklama, saylarn yalnz Elde olanlar ifade ettii ve ngilizlerin bunlar hesabedilebilir olarak kabul ettikleridir. Bu yaamsal bir saydr, lmlerden baka hereyden nemlidir; nk beslenmesi gereken bir saydr. Ayn zamanda bir gn Kzlha tarafndan, veya dnya kamuoyu ve yeniden canlanan Almanya veya kendi komutanlar tarafndan hesap sorulacak bir saydr. Eer kt davranldn ve teslim almadklar insanlar iin hesap sorulmayacan dnrlerse, onlar sadece tahliye edilmi veya nakledilmi gsteremezler; nk bu, onlar daha nceden aldklarn gsterir. Kamplarn dndkleri kadar dolu olmadn grnce, yaplacak en basit eyin, haftann sonunda, Elde olduu varsaylan esir rakamn grmezden gelmek olduunu farkettiler. Haftann al bilanosunda, en dk doru rakam girdiler. Bu al bilano rakam SHAEF hesaplama sisteminde hi gsterilmedi. Sadece haftalk ilemler ve sonular gsterildi. Bjylece aa ve yukar oynamalar yapmak ok kolayd ve bunlar belirlemek

150

ok zordu. Baka hibir ey yapmaya gerek yoktu. Yaamsal say imdi doruydu. ABD saylarna, lmler ve lm nedenleriyle ilgili herhangi bir konuda asla gvenilmez. Oysa ngiliz saylar, en azndan hesabedilenler iin, 23 Hazirandan ileriye dnk olarak, yzde 1 tutarllkla, sabit kald. Bunun iin, bildirilen 456.408 insandan kann devredildii konusu havadadr. ngiliz rakamlar daha gvenilir grnyor. Hayatta kalan esirler, ngilizlerin kendilerini, zellikle Rheinbergteki devirden sonra, ska saydn belirtiyorlar. Rheinbergte Herr Liebichin gzyle grdmz gibi, ABD kamplar korkun artlardayd. nsanlar hasta, toprak zemin zerinde yatyor, ukurlarda lyordu. Bu kargaa iinde ngilizler, saym tam olarak yapamam olabilirler, ancak Herr Liebichin dedii gibi, hayat kurtarmak iin ellerinden geleni yaptlar. ngilizler, olaslkla balangta ABD rakamlarn kabul ettiler ve kendi kafa saymlarn yapana kadar da onlar kullandlar. ngiliz Tutarszl dediimiz durum da o zaman ortaya kt. Bu durum, 16 Haziranda saylanlarn 2.447.849dan, 23 Hazirandaki 2.171.343e olan ani d aklayabilir. Ancak o tarihte kendi saymlarn yapabilmilerdir. Bu, Saylanlarn toplamndaki d, aklanamayan Elde saylarnn dyle ayndr. 16-23 Haziran haftas iin, ngilizlerin, hafta banda 2.363.226 Elde saylar vard. Hafta boyunca hi tahliye yapmadlar; bunun iin ertesi haftann balang Elde says ayn olmas gerekirdi. Ancak Elde says 2.033.788 grnyordu. te bu fark, ABDnin kt stnde yapt sayyla, ngilizlerin yapt olas kafa saym arasndaki farktan oluuyordu. Eer Amerikallar kitaplarda gsterilenlerden daha az devir yapmadlarsa, ngiliz rakamlarndaki ani d iin bir aklamamz yok. Btn bu nedenlerle, btn ngiliz rakamlar tercih edilmelidir. Devir iin doru ngiliz rakam nedir? Son haftann ngiliz saylarnn ortalamas alndnda, toplam hesabedilenler 2.184.825dir. Temel alnan bu rakamdan, 2 Haziran al bilanosu 1.978.521 karldnda, ngilizlerin kafa saymyla bulduklar 206.304 saysna eit sonu bulunacaktr. Cevaplanmas gereken bir soru daha vardr. Tm bunlar doruysa, 456.408 ile 206.304n fark olan 250.104 adama ne oldu? Bu adamlar neredeydi? Bazs olaslkla lmt. Kalan da, belki Kayp Milyon gibi, 4 Austostan balamak zere ayn sona gidiyordu.

151

Notlar
1 ALMANYANIN KADERN BELRLEMEK
1. Tahran Hikyesi, Winston S.Churchill, Closing the Ring, The History of the Second World War II.Dnya SavaTarihi, cilt 5 (Boston: Houghton Mifflin,1951), s.330; ve Elliott Roosevelt, As He Saw It den derlenmitir.(New York: Duell Sloan ve Pierce,1946), s.190. 2. Winston Churchill, Closing the Ring, s.265. 3. Bernard Law Montgomery Evrak, 87-1, Almanyann gali zerine Notlar. 4. Bakanlk Gnl, Morgenthau Evrak, cilt 6, 19 Austos 1944, Franklin Roosevelt Kitapl, Hyde Park, New York. 5. John Morton Blum, Roosevelt and Morgenthau (Boston: Houghton Mifflin,1970), s.591. 6. Bakanlk Gnl, Morgenthau Evrak, cilt 6, 19 Austos 1944, Hyde Park. 7. Bakanlk Gnl, Morgenthau Evrak, cilt 6, 19 Austos 1944, Hyde Park. 8. The Memoirs of Cordell Hull (New York: Macmillan,1948), s.1617. 9. Bakanlk dosyalar iin And, Harry D.White, Bakanlk Gnl, Quebec Box, 13 Eyll 1944, Hyde Park. 10. Henry C. Morgenthau, Germany is Our Problem (New York: Harper and Brothers, 1945). 11. Blum, Roosevelt and Morgenthau, s.596. 12. Henry L.Stimson ve McGeorge Bundy iinde yeniden baslmtr. On Active Service in Peace and War (New York: Harper), s.576. 13. The Memoirs of Cordell Hull, s.1614. 14. Basnn ou Morgenthauya iddetle saldrd. Stimson ve Bundy, On Active Service, s.580. 15. Her iki gazete de 30 Eyll 1944 tarihlidir ve kopyalar Hopkins-Sherwood Evraknda, Box333, dosya 1, Hyde Park. 16. Stimson ve Bundy, On Active Service, s.581. 17. Stimson ve Bundy, On Active Service, s.581. 18. Blum, Roosevelt and Morgenthau, s.590. 19. Blum, Roosevelt and Morgenthau, s.621. 20. Churchillin Stalinle grmesi, Moskova, 17 Ekim 1944, Martin Gilbert Road to Victory, Winston S.Churchill 1941-1945 (Londra: Heinemann, 1986), s.1024. 21. Konuma Andc, Dileri Bakanl, 15 Kasm 1944, RG43, II.Dnya Sava Konferanslar, Box3, Dileri Bakanl Arivleri, Washington.

2 BARINAKSIZ
1. Churchillden Clementine Churchille, Yaltadan. Martin Gilbert, Road to Victory, Winston S.Churchill 1941-45, s.1167. 2. Bu paragrafn tm Krm Konferans Tutanaklarna dayanr, 4 ubat 1945. RG443, II.Dnya Sava Konferanslar, Box3, s.1. ABD Mill Arivleri, Washington. 3. Bakanlk Gnl, Morgenthau Evrak, cilt 6, 25 Austos 1944, s.1391. 4. Robert E.Sherwood, Roosevelt ve Hopkins (New York: Harper and Row, 1948), s.905. 5. Report of the ICRC on its Activities During the Second World War (Cenevre: Mays 1948). 6. Dwight D.Eisenhower, Crusade in Europe (New York: Da Capo Press, 1983), s.386. 7. Everett S. Hughesun Savunma Bakanl biyografisi, 9 Eyll 1946ya kadar, Kongre Kitapl.

152

8. Mttefik Bakomutanl Evrakndan alnt, 1943-45, The War Between Generals iin, David Irvingin Reel Fivendan toparlanm. Microform Academic Publishers, East Ardsley, Englandtan elde edilebilir. 9. Eisenhowern yaam yks yazar ngiliz Piers Brendon, onun komuta etme yntemi, kala gzle yrtt bir liderlik, kaamak manevral bir stratejiydi. diyordu. Piers Brendon, Ike (New York: Harper and Row,1986), s.178. 10. David Eisenhower, Eisenhower at War (New York: Random House, 1987), s.299. 11. General McNarneye Kiiye zel, Eisenhower imzal. ETOUSA Giden Evrak, 10 ubat 1944. NARS. 12. Eisenhowerdan Marshalla, 3 Mart 1944, Eisenhower Evrak, s.1760. 13. Richard M.Nixon, Six Crises (Londra: W.H.Allen, 1962), s.161. Bu dolayl yaklamn bir baka rnei, 1944de Eisenhower ile Hughes arasnda yrtlen dei tokutur. Austos banda, Henry C.Morgenthaunun Eisenhower ile, Almanlara kar yrtlecek politikay konutuu gnden bir veya birka gn sonra, Eisenhower Hughes acele telefona ard. Gizli grevle ABDye gitmesini istedi. Hughes, ifreli bir mektupla konumalarn destekledi: Sevgili Ike, Telefondaki dikkatli olmam uyarn, sar kulaklara denk gelmedi. ABDye dn izni istemeden nce, sorunu etraflca dndm ve ok dikkatli olmam gerektiini saptadm. Ben sizin iin alyorum ve bir uyumsuzluk gsterirsem, btn yaplmas gerekenleri baaramam. Benim grev yntemimden bir yaknma almadnz belirttiniz. Bunun doru olduunu biliyorum, ilgililer benim bir yaknmam olmadn ve benim, bu grevin en iyi ekilde stesinden gelmek iin altm biliyorlar. Bradley, Patton ve Lee bana gvenir grnyorlar. Lee, ona yardm ettiimi ve kendim iin almadm biliyor. ABD konusunda iiniz rahat olsun. Sorunu anlyorum ve sz veriyorum. Sular bulandrmam. Ayrlmadan nce sizi grmek ve konu hakknda konumak istiyorum. Baarl olamazsam, bu mektup dncelerimi aksettirmi olacaktr. Sayglarmla arzederim, Everett zel olarak saklanm bu mektup, Eisenhower ve Hughesn yazl iletiimlerinde, ne kadar dikkatli olduklarn gsteriyor. Olaslkla Hughes, amirini ve kendini Almanlara kar deil, Amerikallara kar koruyordu. (Hughes Evrakndan, ms koleksiyonu, Kongre Kitapl.) 14. Pattondan Beatrice Pattona, 3 Eyll 1944. Martin Blumenson, The Patton Papers, cilt 2 (Boston: Houghton Mifflin, 1974), s.538. 15. D.Eisenhower, Eisenhower at War, s.640. 16. Brendon, Ike, s.178. 17. Hughes Gnlnden, Kongre Kitapl. 18. The Papers of Dwight Eisenhower, Alfred D.Chandler ve Stephen E.Ambrose (Baltimore: 1970, Johns Hopkins University Press, 1970), cilt 3, s.1748. Hughesn Eisenhowera gitmeksizin onu etkilemede nemli gc var; bunu Bradley ve Leeye 1944 yazndaki davrannda da gryoruz. Bradleyi Leenin kendini beenmiliine kar da uyaryor; kk bir notla, Savunma Bakanlnda zel bir grevle bulunan General Henry S.Aurandn iine son verdi; oysa Aurand, nemli bir General olan Smithin de dostuydu. Hughes o kadar glyd ki, Aurand bu onur krc davran, eski dostu Smithe yaknamad bile. 19. Stephen E.Ambrose, The Supreme Commander: The War Years of General Dwight D.Eisenhower (Garden City: Doubleday, 1970) s.512. 20. 24 ubat 1944, Eisenhower Papers, cilt 3, s.1748, 1760. 21. Bu ve dier btn alntlar, Hughes Evrak, Kongre Kitapl, Washington, Elyazmas Blm kopyalarndan, yazar ve Alb.Fisher tarafndan hazrlanan kopyalardandr.

153

Mikrofilmler, Microfilm Academic Publishers (David Irving Evrak iinde), East Ardsley, Wakefield, WF3 2JN, West Yorkshire, ngiltere adresinden alnabilir. 22. Dear General: Eisenhowers Wartime Letters to Marshall, John Patrick Hobbs yayn (Baltimore: The Johns Hopkins Press, 1971), s.205. 23. Bu not, Eisenhowern Marshalla gnderdii, 25 Mays 1943 tarihli zgn mektubun karbon kopyas zerine daktiloyla yazlan dipnot olarak grlmektedir, Marshall Corespondence, Abilene. Ayn zamanda George C.Marshall Foundation, Lexington, Virginia. Notta, gerideki slere esirlerin nakil zorluu belirtilmektedir. Eisenhower Mektuplarnn en az iki basksndan kaldrlmtr. Blm 11, Not 35e baknz. 24. Hughes Gnl. 4 Kasm 1944. 25. Gnlkte, kimin kime, dikkatli ol dedii ak deildir. 26. Komik ve nemsiz eylerin not dlmesi, hepsi Hughes Gnlnde 1944-45 kna ait deiik tarihlerdedir. 27. Eisenhower Papers, s.2497. 28. Yazarn General Clarke ve Alb.Fisherla rportaj, Washington, 1987. 29. Alb.R.J.Gill AMK, leri Blge Karargh, 17 ubat 1945. RG331 Box26. 30. Merkez Komutanl Blm Tarihi, Ad Sec ComZ, Mays 1945, Yb.Valentine M.Barnes Jr. imzal; NARS, 332 Box22, USNA, Washington. 31. Eisenhowerdan Marshalla, 18 Mart 1945. RG386.6/10, 31.6, NARS, Washington. 32. Tmg.Milton A.Reckord, ABD Ordusu AMKndan G1e, ETO, 20 Mart 1945. RG331, Box26, NARS, Washington. 33. Sava srasndaki son Alman verilerine gre, sava ncesi Almanya snrlar iinde, 1941de, 63.343 Rathuser Belediye Binas, yani en az ayn sayda belediye bakan vard. Gestapo onbinlerce diye bildirmiti. 34. Yzb. Harry C.Butcher, My Three Years With Eisenhower (New York: Simon and Schuster, 1946), s.610. 35. Eisenhowern Marshalla zel mektubu, 27 Nisan 1945. Eisenhower Kitapl, Abilene. 36. Stephen E.Ambrose tarafndan bildirilmitir, Dr.Ernest F.Fisher ile konuma, Washington, Aralk 1987. 37. Tug. T.J.Davis, SHAEF, 1 ubat 1945. RG331, Box26, NARS, Washington. 38. Fransz demiryolu izleme sisteminin yzde 93ten fazlas 1945 baharnda, alr durumdayd. Toplant Tutanaklar, Rosenman raporu, Box30, Hyde Park. Dileri Bakanl Meclis Komitesinin kullanm iin ABD Ynetimince de bastrld. Mays 1945de, Almanyaya komu kuzeydou Fransa blgesinden geen ikmal malzemesinin tanmas iin, ABD Ordu nakliye kabiliyetinin, ubat ayndakine gre sadece yzde 70i kullanlyordu. Dier bir deyile, bar ile den ordu ihtiyac nedeniyle, ordunun arkasnda byk bir tama kapasitesi kullanlmadan yatyordu. Gnlk Tonaj Raporlar, Ad Sec Com Z Karargh, 13 Mays 1945. RG332 Box25, NARS, Washington. Ayrca Bykofsky ve Larson, The Technical Services; The Transportation Corps Operations Overseas. Seriler, The United States Army in World War II (Kara Kuvvetleri, 1957). Okyanuslarda 1945 ylnda, daha nce hi olmad kadar ok ticaret gemisi vard. ou Amerikal olan Mttefik gemi yapmclar, 1942-43 yllar iinde, onbe ayda, btn sava boyunca Almanlar tarafndan batrlan gemilerden daha fazlasn rettiler. Lloyds Tescil 1939-1940-1941, 1945-1946; Samuel Eliot Morison, The Battle of the Atlantic (Boston: Atlantic Little Brown, 1961). 39. Rosenmann ABD Bakanna Raporu, 26 Nisan 1945, Hyde Park. 40. Beslenme Uzmanlarnn genel kansna gre, 20-30 yalarnda 70 kiloluk erikin bir erkein hayatta kalabilmesi iin gerekli gnlk kalori, yaklak 1.800 kaloridir. Bu seviyeyi, uygun s, hareket, hava artlar, giysi ve genel salk durumu etkiler. Dr.A.B.Miller, Koruyucu Tp ve Biyoistatistik Blm, Toronto niversitesi, Yazarla konumasndan. 41. Highesun Gnl, 11 Nisan 1945. 42. 1939da nfus 39.351.000 iken, 1 Ocak 1946da ngiliz, Fransz ve ABD Blgelerindeki birleik nfus, 40.311.000 olmutu. Bu sayya, 8 Mays 1945den

154

sonra mlteci olarak gelen yaklak 2.493.000 kii de dahildi. Yani Mays 1945 esas nfusu 37.818.000 idi. Bu da 1939 saymndan 1.533.000 kii (yzde 4) daha az demekti. Malcolm J.Proudfoot, European Refugees 1939-52 (Londra: Faber and Faber, 1957), Tablo 40. 43. 1945de buday retimi, 1939a kyasla, birleik alanda 12.100.000 ton artmt. Bu art, Almanyada 1945 ylndaki bir yllk toplam an katyd. Fazlalklar, btn Bat Avrupallar doyurulduktan sonra hesaplanmt. Msr iin toplam art 7.400.000 ton olmutu. 1945deki 17.000.000 ton toplam Fransz-Alman patates a (1939 ylnnki 1945den daha dk), 7.000.000 tonluk Kuzey Amerika-ngiltere art ile ksmen karlanmt. retim saylar, B.R.Mitchellin, International Historical Statistics: The Americans and Australasia (Londra: Macmillan, 1983); ve Mitchell, European Historical Statistics, 1750-1975 (Macmillan). Buday fazlas rakamlar. International Wheat Council, Haymarket House, Haymarket, Londra, 1955. 44. General McSherryden ( SHAEF) Yarg Rosenmana, 15 Mart 1945. Rosenman Papers, Hyde Park. Belikann 1944 yl buday rn normaldi. 45. Churchillden Roosevelte, C911, 16 Mart 1945. Churchill and Roosevelt, The Complete Correspondence (Princeton University Press, 1984), ciilt3, s.570. 46. Dnya Gda Rakamlar John C.Campbell, The United States in World Affairs 1945-1947 (New York: Harper and Brohers, 1947, s.323. 47. Eisenhowerdan E Kurmay Bakanlarna, 10 Mart 1945. RG331 , NARS, Washington ve SHAEF telgraf kaytlar, Abilene. Bu mesaj SHAEF telgraf kaytlarnda DE parafyla grnyor.

3 KAMUOYUNA AIKLAMA YOK

1. SHAEF Telgraf (gelen) kaytlar, 26 Nisan 1945, Abilenede DE parafl. 2. Bu tarihte, SHAEFin vurucu gcnn yaklak yzde 29unu oluturan ngiliz ve Kanadallar, esirlerin aa yukar yzde 19unu aldlar. 11 Haziranda esirlerin son toparlamasnda, ngiliz ve Kanadallan yzde 29unu, Amerikallar yzde 68ini ve Franszlar da geri kalann aldlar. ngiliz ve Kanadallar ayrca savan sonunda byk sayda tutsakla kar karya kaldlar. Mays ay banda, bir buuk gnde, yaklak 500.000 esir ele geirdiler. 3. Eisenhowerdan Marshalla, 21 Nisan 1945. RG331, SHAEF, G4, Exec.Sec. 383.6 POW, cilt 4, NARS, Washington. 4. Ordunun adr fazlas vard, ayrca 100 gnlk yiyecek fazlas da bulunuyordu. Bu blmdeki 20 numaral nota baknz. 5. CCSden Eisenhowera, 25 Nisan 1945. RG331 387-4, NARS, Washington. Ayn zamanda, Telgraf (gelen) kaytlarnda, Abilene, DE parafl, aln 26 Nisan. 6. Yzb. Harry C.Butcher, My Three Years with Eisenhower, s.789. 7. Dileri Bakan (o tarihte Dileri Bakanl Genel Sekreteri) Dean Acheson, ICRCye, Cenevre Sjzlemesine gre, DEFlerin bile SvEs gibi ilem grdn syledi. Bu tutsaklara [DEF ve SEP] SvEs stats verilmesi, bu ynetimin politikasdr.. Btn asker personel iin . Cenevre Szlemesine uygun artlar salanmaktadr. Achesondan E.Gloora, ICRC, Cenevre, 17 Mart 1947. 740.00114 EW/2-1447,State. 8. Anlamalar No.846, Prisoners of War, Convention Between the United States of America and Other Powers. Cenevrede 27 Temmuz 1929 tarihinde imzalanm. ABD Ynetimi Basmevi, Washington, 1932. 9. Morgenthau Gnl (in), cilt 2 (New York: Da Capo Press yeni basks, 1974). ABD Ynetimi Basmevi orijinal bask yeni basm, Yarglar Komitesi yetkisiyle, ABD Senatosu. Blm 6ya da baknz. 10. Clay, Kasm 1945de Eisenhowern yerine geti.

155

11. Lucius D.Clay, Decision in Germany (Doubleday), 1950, s.19. 12. Trivers Evrak, Box1, Truman Kitapl, Independence, Missouri. Harvard mezunu ve Heidelberg eski rencisi olan Trivers, Dileri Bakanlna 1941de girdi. JCS 1067 stnde White ve arkadalar ile birlikte alt. JCS 1067nin bir blm, Truman tarafndan Potsdama gtrld, orada Amerikan politikas nerilerine temel olarak kullanld. Whiten komnist olduunu dnenler arasnda, Trivers yalnz deildi. Dallas niversitesinde Tarih Blm Bakan olan Anthony Kubek, The Morgenthau Diaries (Washington: Yarglar Komitesi, ABD Senatosu, ABD Ynetimi Basmevi,1965) nsznde, En sonunda Mr.Whiten bir komnist ajan olduu meydana kmtr. diye yazmt. Prof. Stephen Ambrose, Whiten ABDnin in politikasn alt st etmesiyle ilgili olarak, White iin: Onun komnist olduuna hi phe yoktur; fakat Milliyeti inin kne yol at phesiz olmasn istedii ve elinden geleni yapt, phesiz bir darbe planladn asla kabul etmem; Whiten Chiang tek bana devirdii fikri ise komiktir Yazara mektup, Ekim 1988. 13. The Morgenthau Diaries, cilt 1, Anthony Kubekin nsz, p.iv. 14. Bakanlk Gnl, 11 Nisan 1945, Resim 1503, Hyde Park. 15. PWTE nasnda ncelikler, 1 Mays 1945, Ad Sec Com Z Karargh, Mhendislik Birimi. ABD Ordusu. RG332 Box12, NARS, Washington. 16. Daha ok dikenli tel emirleri arasnda, Alt ncelik, PWTElerde [SvEs Geici evrilmi Blgesi] barnma salanmayacak art getiriyordu. Ad Sec Com Z Karargh, Mhendislik Birimi: PWTE naatlarnda ncelikler balkl emirler, 1 Mays 1945. Eisenhower ve General J.C.H.Lee, her ikisi de, deiik zamanlarda, Almanlar iin barnak gerekli deildir diye belirtmilerdir. Yaz ortasnda bir Merkez Komutanl Raporu, esirlerin %20den daha az, kapal yerdedir diye belirtiyordu. 17. Hughes Gnl, 21 Mart 1945. 18. Eisenhower Papers, s.2485. 19. Butcher, My Three Years with Eisenhower, s.639. 20. VE-Day Zafer gnne gelindiinde Avrupa kta birliklerinin yalnz %50sinin adr gereleri eksikti, ikmal yeterliydi. William Ross ve Charles Romanus, The
Quartermaster Corps: Operations in the War Against Germany. The United States Army in World War II (Washington: The United States Army, 1965).

Avrupada ABD Ordusu iin 5.500.000 metreden fazla su geirmez pamuklu branda retildi; 8 Maystan Austos 1945e kadar, orduya 40.000 yeni adr teslim edildi. Geliim raporlar, TSFET,Austos 1945, Abilene. 21.Taynlarn hemen tamam, standart ABD A tipi taynd. Toplamn yars, hazr, yeterli lde protein, sebze, tahl ieren dengeli mn eklindeydi; dier yars dengeli mn haline getirilmemi benzer yiyeceklerdi. Lojistik Raporlar, 22 Nisan 1945 tarihli Ktadaki Taynlarn Durumu. Nisan 1945 Geliim Raporlar, Blm 1, Sayfa 70de. Ayn 100 gnlk fazla, Lojistik Raporlarnda, Haziran ve Temmuz aylar iin de belirtilmiti. DDE Evrak, NARS, Abilene, Kansas. 22. Walter Bedell Smith Eisenhowers Six Great Decisions (New York: Longmans Green and Co., 1956), s.172. 23. ETO Tbb Tarihi, NARS, Washington. Ek 1e baknz. 24. Ross ve Romanus, The Quartermaster Corps, s.537. 25. General J.C.H.Lee, 7 Nisan 1945de, kamplarla ilgili genel bir emirde, Alman SvEs iin barnak gerekli deildir. diye belirtti. RG331, 383.6 Box156, NARS, Washington. 26. Heinz Janssen, Memories of a Time of Horror (Rheinberg: Town of Rheinberg, Germany, 1988). 27. Merkez Komutanl Tarihi, 18 Mays 1945, s.4. RG332 Box22, NARS, Washington. 28. Merkez Komutanl Raporu, tarihsiz. RG332 Box22, NARS, Washigton. 29. Bu mesaj Marshalla, 30 Mays iin SHAEFin esir saysn 1.150.000 olarak ngrdn sylyordu; toplam say 2.500.000i bulacakt. Buna karn, AMK, 8 Nisanda, 30 Mays iin ABD sorumluluunda olacak esir saysn, eer Rus

156

30. 31. 32.

33.

34.

Ordusunun karsndaki birlikler, ABD Kuvvetlerine teslim olmay seerlerse 3.500.000 olarak hesaplamt. Almanlar da zaten bunu yapyorlard; Ruslar daha sonra, Mttefiklerin Almanlar kendilerine kar dndrmek iin, bir komplo kurduklarndan pheleneceklerdi. Alb.R.J.Gill, AMK G1inden Eisenhowera, 10 Nisan 1945. RG331 383.6 Box26, NARS, Washington. Gnlk SvEs Raporu, AMK (Alan Merkez Komutanl), 30 Nisan. ABD Ordusu, 2 Haziranda, Nisan banda ngrlen 3-3,5 milyon esirden ok daha azyla urayordu. SHAEF subaylar Eisenhowera, Nisan aynda, Mays sonunda, batya kan boyutuna bal olarak, 3-3,5 milyon esir alacaklarn sylemilerdi. talyay kapsamayan Avrupa SHAEF blgesinde (DEFler dnda) 30 Maysta, Elde esir says 2.879.874 oldu. Haftalk SvEs ve DEF raporlar, SHAEF G3 ve AMK, NARS, Washington. ABD Ordusuna ait bir Alman SvEs kampna ziyaret, Alb.James Mason, Tbp.- ABD Ordusu (Emekli) ve Alb.Charles H.Beasley, Tbp.- ABD Ordusu (Emekli); Kitlesel SvEs Tbb Dzenlemeleri. zgn basks The Medical Surgeon, cilt 107, no.6 (Aralk,1950), s.437. Heinz Janssen, Kriegsgefangenen in Rheinberg (Rheinberg ehri, Almanya, 1988).

4 GALBN GADDARLII
1. Yazarn Rportajlar 1987-88, von Luttichau ile, Washington D.C. 2. Washingtondan Charles von Luttichaunun 1988de yazara yapt aklamalar, dier birok esir tarafndan dorulanmtr. Yal ilkbahar, o dnemin kuzey Almanya iin hava durumu raporlarn da ieren bir Kanada Ordusu Harp Ceridesi tarafndan teyit edilmiti. lmlerin abuk balamas, ABD Ordusu ETO Tbb Tarihi Mays-Haziran blmnn bir incelemesinde dorulanmt. (Ek 1). Yer darl, 1945 baharnda Ren havzasndaki kamplarda oluan ar ylmay bildiren birok ABD Ordu raporuyla dorulanmt. Toplu mezar iddialar, sava sonu bulgularyla kantlanmt. Not 16ya baknz. 3. Gertrude Maria Schuster, Die Kriegsgefangenenlager Galgenberg und Bretzenheim (Bad Kreznach, 1985), s.40-41. 4. Gertrude Maria Schuster, a.g.e. 5. Yazarn Heinz T. ile, Mavis Gallant eliinde rportaj, Paris, Haziran 1986. 6. Kdemli Arivci Eddy Reese,Resm kayt saylmayan btn kamp belgeleri 1950lerde imha edilmitir, dedi, NARS, Washington, Yazarla rportaj, 1986. 7. 3.Cezayir Keskin Nianclar Alayndan Yzb.Julienin raporu. Blm 7yle baknz. 8. Merkez Komutanl Birimi Tarihi, leri blge Com Z, Valentine Barnes. NARS, Washington. 9. Yazarn, Torontodan George Weiss ile yapt rportaj, 1988. 10. Barnes, s.4. 11. ETO Tbb Aratrmasna baknz, Ek 1. 12. Yazarla grme, 1987. 13. Heinz Janssen, Memories of a Time of Horror. 14. Thelene gre, herbirinde 10.000 kii bulunan on veya onbir kamp vard. Rportaj, Kasm 1987. 15. Iff ile yaplm bir rportajdan, Kasm 1987. Ayn zamanda Janssenden, s.468. 16. Kaynak: Rheinberg ehir Ariv Grevlisi Heinz Janssen ile yazarn konumas; ehir mezarlndaki grevliyle grme; yazara Berlin WASttan gelen, Rheinberg Belediye Sicil Memurunun gnderdii 7 Ocak 1966 tarihli yaznn fotokopisini ieren bir mektup; WASta verilen bilgiye gre, eski Rheinberg PWTE blgesinde, bir metre

157

derinlikte tabutsuz ve mezar iareti olmayan yanyana insan iskeleti bulunmutur. 17. Francis Biddle Evrak, Konferans Notlar, Uluslararas Asker Mahkeme Evrak, George Arents Aratrma Kitapl, Syracuse, New York, 2 Ekim 1945 girili. Tarih, sava bittikten ok sonraya ait olduu iin, Almanlarn sava yaralanmas sonucu lmediklerini gsteriyor. Ne olursa olsun, Fransz ve Amerikan kamplarnda lmler, o tarihte, bat cephesinde, geen drt sava ylnn btn Wehrmacht sava yaralanmalarndan, sekiz ile on kat daha fazlayd. Blm 5 Not 52ye baknz. 18. Yazarn Thelen ile rportaj, Rheinberg, Kasm 1987. 19. Gnlk PWTE Durum Raporu, 30 Nisan, Alb.C.H.Beasley, ABD Ordusu Salk Bakan. RG332 Box17, NARS, Washington. 20. Beasley ve dierleri, durum raporlarnda birok kez, SvEslerine DDT pskrtldn belirtiyorlar. ETO Tbb Tarihine de baknz: SvEs kamplarnda hastalktan koruma, ncelikle esirlere DDT pskrtlmesi ynndedir. Kaynak belgesi Ek 1de. 21. Wuppertalden Dr. Siegfried Enke, yazara, Fransadaki Fransz ve Amerikan Hastanelerindeki deneyimlerini anlatt. Oralarda hasta bakmt. Fransz ve Amerikan hastanelerinde bir yldan fazla esirlik sresince hep ok ar hastalarla uram, fakat hi l grmemiti. Bunun nedeni, lmek zere olanlarn gerek hastaneden, hastaneye gtrlmesiydi. Onlar tekrar hi gremedi. Kendisine bir otopsi yapmas veya bir lm belgesi imzalamas iin hibir istek gelmedi. Linfort hastane bilgileri, Heinz Janssenin Anlarndan aktarlmtr. 22. Ek 2ye baknz. 23. Taslak PWTE Durum Raporu, 30 Nisan, Beasley, NARS, Washington. 24. ki kamp iin verilen yllk yzde 0,3 oran, 1 Mays-15 Haziran 1945 dneminde ABD birliklerinde grlen yzde 0,4 lm oranndan daha dktr. Bu rnek doal olarak, yllk bir yansma yapmak iin ok ok kktr: burada belirtilmesinin nedeni, ok dk bir oran olarak Beasleyden bir yorum almak iindir, ancak byle bir durum yoktur. Bu tek bir rnek de deildir, birok baka rapor inanlmayacak kadar dk lm oranlar vermekte, fakat raporlarn kendi belirttikleri artlarda bunun olanakszl da grlmektedir. 25. Beasley, 30 Nisan. 26. Beasley, a.g.e.

5 YAZ ALII
1. 15 Mays 1945, Churchill, Eisenhower ve Mareal Sir Alan Brooke CIGS (ngiltere Genelkurmay Bakan) toplantsnn Tutanaklar. RG59 740.00119, Almanyann Kontrol 161445, Box3666, Dileri Bakanl Arivleri, Washington. Trnak iaretleri, Tutanaktan dorudan alnan szlerde kullanlmtr. Babakan Churchillin personeli tarafndan hazrlanan Tutanak, katlanlarn szlerini yorumlamaktadr. Mareal Brooke, Dnya Gda A yaanrken, Alman SvEsnin ngiliz ve Amerikan birlikleriyle ayn seviyede beslenmesinin yanl olacan belirtti. Yaygn aln nne gemek isteniyorsa, dman birlikleri ve sivillerinin taynlarnn en dk dzeyde tutulmas gerekir. Bu, 1.550 kaloriyle eit olmaldr. Bu resm 1.500 kalorilik tayn, yaam iin gerekli 1.800 ve zeri seviyenin, en azndan krsal blgede eten dosttan, karaborsadan, plerden, aile stoklarndan destek alabilecek siviller iin bile ok dk olduu gz nne alnmad. SvEs ve DEFlerin tabii ki bu olana yoktu. ABD Blgesinde, 1945in sonuna doru sivillerin tayn sadece 1.350 kalori olmutu. Eisenhowern DEFlere kar tutumundan, onlara bu tayn seviyesini bile uygulamad aktr.

158

2. ETO Tarihi, Ek 2ye baknz ABD Ordu Salk Bakanl, salkl, iyi giyimli ve stlm barnakta bulundurulan ve hi i yapmayan bir erikinin, hayatn srdrebilmesi iin en az gnlk 2.000 kalori gereksiniminin olduuna inanyordu. ABD Kuvvetlerinin SvEslerine Davran Soruturmas, 7 Ocak 1946, RG332 383.6/10 NARS, Washington. 3. Lojistik Bakanl Raporlar, Temmuz 1945, Abilene. 4. 2 Haziranda ABD Ordu kamplarnda bulunan SvEs ortalama tayn datm, buralarda bulunduu bildirilen, aslnda bu saydan ok daha kalabalk olan esirlerin ancak yzde 54ne yetecek kadard. ETO Lojistik Bakanl Tarihi, s.335, NARS, Suitland, Maryland. Haziran ortalarnda, ordu 2.900.000 ABD askerini ve yaklak 650.000 sivil, Fransz Mslman ve Rusu besliyordu. Bu noktada, tayn listesinde esir kadrosu 1.421.559 olarak grnyordu; oysa SHAEF G3 raporunda Elde olarak 2.300.000, buna ek olarak da bildirilmeyen bir milyon daha vard (Blm 5e baknz). Bylece Eisenhowern Churchille syledii esirlerin gnde 2.000 kalori ald sz, btn 3.300.000 elde olanlara datlrsa, gnde 840 kalori dyordu. Bu da daha sonra azaltlmt. 5. Tugeneral R.B.Lovett, By Command of General Eisenhower, 20 Mays. 383.6-2. Bradleyden SHAEFe gnderilen, 16 Mays. 383.6-4. NARS, Washington. 6. 12.Ordu Grubundan Telgraf, ilgililere, 13 Mays, 383.6-4, NARS. 7. SHAEF Merkezden Eisenhower imzal, 6.Ordu Grubuna, 6.Ordu Grubu kaytlarnda, NARS. Martin Blumensona gre, Pattonn kamplardaki durumu bildiinden, SHAEFdeki subaylarn isteklerine karn, birok esiri hayatlarn kurtarmak iin serbest braktn varsaymak mantkldr. Yazarn Blumensonla rportaj, 1988. 8. 19 Maysta SHAEF bildirdi: Alanda 2.880.000 SvEs ve 1.000.000 silahszlandrlm Alman kuvveti var. SHAEFin bildirdii ikinci say, 29 Maysta, Elde 2.090.000 SvEs ve 1.208.000 silahszlandrlm Alman kuvveti. Leeden SHAEFe, not 9a baknz. 9. Leeden SHAEFe 2 Haziran 1945. RG331, SHAEF G1 Admin Sec, 383.6 1/2, NARS, Washington. 10. Lojistik Bakanl Raporlar Haziran (Temmuzda yaynlanm), SHAEF G3nn SvEs saysn drmesinin etkisi grlyor. kartlan tayn says 900.000 azaltlm. Lojistik Bk. Raporlar, Temmuz 1945, Abilene. Leenin hakl olduunun bir baka kant, Alan Merkez Komutanlnn 2 Haziran iin verdii Haftalk Toplam 2.870.400 rakamdr. Bu say 12.Ordu Grubunun tuttuu 2 Haziran 1.110.685 DEF says ile toplandnda, 3.981.085 olur ki, bu da Leenin 3.878.537 saysna ok yakndr. Frankfurt am Maindaki Ordu Ba Tarihisi makam da, 1947de, Avrupada 18 Mays 1945 tarihinde Elde olan esir says yaklak 4.000.101di demitir. 11. William F.Ross ve Charles F.Romanus, The Quartermaster Corps: Operations in the War Against Germany s.634. 12. Smithersden Littlejohna, 27 Nisan 1945. History of QM Ad Sec, s.36-37. Ross ve Romanusta alntlanm. 13. VE Dayde Avrupa kta birliklerinin yalnz %50sinin adr gereleri eksikti, ikmal yeterliydi. Ross ve Romanus, s.634. 14. Littlejohndan SHAEFdeki Crawforda, 23 Mays 1945. NARS, Washington. 15. Tmgeneral R.W.Barker dan Smithe, 30 Mays. NARS, Washington. 16. Franszlar nce 1.750.000 Alman istediler. Sonra bu 750.000e ekildi. Mttefikler tarafndan, cretsiz yeniden yaplanma iin kullanlan Alman says, hibir zaman toplam 1.900.000i gemedi. 17. Eisenhowerdan Marshalla, AGWARa kopyalanm, 31 Mays 1945. RG333, Box30. 18. Eisenhowerdan CCSye, 4 Haziran 1945, SHAEF Telgraf kaytlar, Abilene. 19. Ek 1e baknz. 20. Nigel Hamilton, Monty (Londra: Hamish Hamilton, 1986 Sceptre Edition), s.462. Aklama Hamiltonun. 21. Omar N.Bradley, A Generals Life (New York: Simon and Schuster,1983), s.423.

159

22. 23. 24. 25. 26. 27.

George S.Patton Jr., War As I Knew It (New York: Bantam Books,1980), s.314. Eisenhowerdan CCSye, 4 Mays 1945. SHAEF Telgraf (giden) kayt, Abilene. Eisenhowerdan CCSye, 16 Mays 1945. SHAEF Telgraf (giden) kayt, Abilene. Eisenhowerdan Marshalla, 31 Mays 1945. RG333 Box30, NARS, Washington. Lojistik Bakanl Raporlar, Nisan, Abilene. Grasettten Smithe, 8 Haziran 1945. Grasett daha sonra, sava ncesi Almanyasnn yzde 85 kendine yeterli olduunu ve imdi Bat Almanyay oluturan blgelerin, yzde 60-70 orannda kendi kendine yeteceini belirtti. Sava nces Almanyasnn beslenme dzeni gnde kii bana 3.000 kalori olduuna gre, ayn nfusla (Mays 1945de biraz daha dkt), retim normale dnnce, bat Almanya gnde kii ba 1.800-2.000 kaloriyle, kendini geindirebilirdi. Bat Almanyada genelde ekilen topraklarn yzde 97si, o bahar ekilebildi. ngilizlerin 1945de uyguladklar Barleycorn harekt, her blgede de geerli olsayd, bat Almanya, 1945 yaznda, normalin yaklak yzde 70ini veya gnlk 1.260-1.400 kaloriyi retmi olacakt. Nfusu 50.000in stnde olan birok ehirde, resm tayn gnlk ancak 700-1.190 kaloriydi. Bazen bu ller bile tutturulamyordu, diye ekledi. Smith Koleksiyonu, II.Dnya Sava, Box37, Abilene. 28. Lojistik Geliim Raporlarna baknz, Nisan, Abilene. 29. Yazarla rportaj, Ekim 1987. 30. Lojistik Geliim Raporlar, Nisan, Mays, Haziran, Temmuz 1945. Her ay gittike artan ve btn ordu iin 100 gnlk elde toplamn aan bir erzak grnyor. Btn raporlar Abilenede. 31. Lojistik Raporlar, 30 Haziran, Abilene, s.81. 32. SHAEF G5 [Sivil ler b.] toplant raporu, 13 Haziran 1945, Paris, deiik Kzlha temsilcileriyle. NARS, Washington. 33. Littlejohndan Eisenhowera, 10 Ekim. RG92, QMG (Lojistik), Genel Yazma, Konu Dosyalar 1936-1945, Box587, NARS, Washington. 34. Littlejohndan Eisenhowera, a.g.e. 35. gal ordusunun normal ihtiyalar, ayrca ulamn bozulmasyla oluan genel gda a sonucu, bu Almanlar, topraklarnda yaayan Baltkl, Bulgar, Macar, talyan, Romen ve vatanszlara en dk tayn bile ayramadlar. Max Huberden Dileri Bakanlna, 30 Austos 1945. (Gelii 27 Eyll.) 800.142/-92745, Bakanlk, NARS, Washington. 36. Guillianodan Bacquea, 7 Eyll 1945, 11 P60, (11 P165 olabilir), Vincennes. 37. Savunma Bakanlndan SHAEFe gnderilmi, 9 Haziran, SHAEF Telgraf Kaytlar, 9 Haziran 1945, Abilene. 38. Series Y Internationale 1944-49, Y59-2, cilt 363, Kasm 45-Mays 46, s.169, (Ekim). Quai dOrsay, Paris. 39. Littlejohndan K.a TSFET Karargh, 27 Austos 1945. Loj. kaytlar, NARS, Washington. 40. Lojistik Raporlar, ETO, Haziran, Temmuz 1945, Abilene. 41. RG332 dosya 333.5/20, NARS, Washington. 42. Eisenhowern dostu General Everett S.Hughes 28 Mart 1945 tarihli gnlnde, baz subaylarn SvEs taynlarnn azaltlmasna direndiklerini sylyor, Sanrm hepsi Cenevre Szlemesinden korkuyor. Hughes Gnl, Elyazmas Blm, LC Library of Congress Kongre Ktphanesi, Washington. 43. Ernest F.Fisherden yazara, Mays 1988. Bu, yazara Rheinbergdeki Almanlar tarafndan da sylenmiti. 1945de Ulm yaknndaki bir kampa komu yaayan McGill niversitesinden Prof. Peter Hoffmann da, bunu ksmen dorulad. ABD Ordusunun, esir kamplarnn hemen dnda, kendi sofralarndan artan yiyecekleri kasten yaktn grmt. Almanlar arasnda, Kzlhan esirlere hibir ey yapamayaca iyi biliniyordu, demiti. Almanlarn kampa yiyecek gtrdklerini hi grmemiti. 44. Blm 7ye baknz. 45. Washingtondaki ICRC temsilcisi E.W.Meyer tarafndan anlatlmt. Edwin Plitte mektup, Dileri Bakanl, 26 Temmuz 1945. 711.62114 MAIL/7-2645, Bakanlk,

160

Blm 6ya baknz. 46. Vinsondan Dileri Bakanna, 28 Kasm 1945. 740.62114/11-2845, Bakanlk. 47. Dunning of Amcrossdan SHAEF G1ine, 29 Mays.383.6/6 Box27, NARS, Washington. Huber to Statee de baknz, a.g.e. 48. Littlejohna bilgi notu, 20 Temmuz 1945, R.F.C. harfleriyle yazan subayn kamplarn durumunu anlatmas, Salk Bakanlndan Alb.W.Griffith ve Yzb.C.R.VerMurlenin aratrmas. RG332, ETO Tarih Blm, USFET Dosyalar, Lojistik b. Harekt Raporlar, Box 586-599, NARS, Washington. 49. F.S.V.Donnison, Civil Affairs and Military Government North-West Europe1944-1945 Sivil ler ve Asker Ynetim, Kuzey Bat Avrupa 1944-1945 (Londra: H.M.Stationary Office, Kraliyet Mill Arivi, 1961), s338. Almanyann retim rakamlar, Morgenthaudan alnmtr, Germany Is Our Problem. 50. Eisenhowerdan Dou ve Bat Asker Blge Komutanlarna, 4 Austos 1945. RG332 U.S.Theaters of War, World War II ABD II.Dnya Sava Sava Alanlar, SGS* 370.01 NARS, Washington. 51. Haftalk SvEs ve DEF raporu, USFET G1. Sonradan DEF ad verilen SvEslerinin yiyecei, lm oranlarnn da gsterdii gibi, emir gerei azaltlrken, bir sebeple USFET belgelerinde durum grlmyor. Eski SvEsleri kaytlarda, eski DEFlerden ayr olarak, SvEs olarak grlyor. Blm 11e de baknz. 52. Charles von Luttichau, yazara, 80.719 Almann, 22 Haziran 1941den 31 Mart 1945e kadar, bat cephesindeki arpmalarda ldn sylyor. Bu tarihten sonra Alman kaytlarnda bilgi yok. Kaynak: Percy E.Schramm, ed., Die Kriegstagbche des Oberkommandos der Wehrmacht [Alman Silahl Kuvvetler Bakomutanl Harp Cerideleri], Cilt 8, s.1515. 53. Ek 2ye baknz. 54. Ek 2ye baknz. 55. ETO Tbb Tarihi, s.91. 56. Haziran aynda, 9uncu, 12nci, 28inci, 50nci, 61inci, 62nci, 78inci Sahra Hastanelerinde ve 77nci Tahliye Hastanesinde toplam 1.062 bo yatak vard; ayrca Frankfurttaki 180inci Genel Hastanede 391 bo (yzde 40 bo oran) yatak daha bulunuyordu. Haziran aynda, PWTEyi destekleyen hastaneler denen bu yerlerde 16.229 yatak botu. Gnlk Ad Sec Raporu, 18 Haziran 1945. RG332 Box15, NARS, Washington. 57. Wuppertalli Dr.Enkenin tanklna baknz, Blm 4, not 21. 58. Ek 2ye baknz. 59. Ek 2de etraflca anlatlan ETO Tbb Tarihinden. Ekin de gsterdii gibi, bu raporun, kamplarn en kt zelliklerini, yksek oranda alk da dahil olmak zere, rtmeye alt hatrlanacaktr; yani tam gvenilir deildir. rnein, alk iin, ar zayflk ve sv kayb veya bitkinlik olarak rtmece yaplmtr. Barnak yokluu, ar gne na maruz kalma olarak karmza kmaktadr. Fakat lm nedenlerinin oranlarn bozan zel bir durum olmad iin, lm oran dk tutulmu; bu ynden rapor faydal bir rehber olmu oranlar olaslkla hi deitirilmemitir. 60. SvEs kamplarnda hastalktan korunma, dorudan tutsaklarn stne DDT pskrtlerek yaplmtr. DDT tifs nlemek iindi ve kendi adamlarna da geebileceini biliyorlard. Cilt 14, ETO Tbb Tarihi, NARS, Washington. Stanhope-Bayne Jones, Special Fields zel Alanlar cilt 9, Alb.Robert S.Anderson, ed., Preventive Medicine in World War II II.Dnya Savanda Koruyucu Hekimlik kitaplarnda da konu edilmitir (Washington: Kara Kuvvetleri, 1969). 61. PWTE Konferans Notlar, 28 Mays, Hollar et Al. RG332 Box22, NARS, Washington. 62. Gnlk SvEs Raporu, AMK. 63. Birok Alman, toplu mezarlar bildiriyor. Blm 4, not 16ya baknz. 64. 10 Mays 1945 tarihli Raporun bal Ad Sec Com Z Karargh, Salk ubesi Gnlk Faaliyet Raporu NARS, Washington. ----------------------------------------------------* SGS Secretary, General Staff: Genelkurmay Sekreterlii. (.n.)

161

65. Yazarla rportaj, 1988. Zobrist, u anda Harry S.Truman Kitapl Mdr, Independence, Mo (Missouri). 66. Philip Knightley alnt, The First Casualty (New York ve Londra: Harcourt Brace Jovanovich), s.315. 67. Knightley alnt, s.333. Yazarla konumada tekrarlanm, ubat 1988.

6 YARDIMA GET YOK

1. RG59 Bakanlk Onlu Dosyalama 1945-49 740.581112a/1-146 ve 740.62114/6-445 Box59 ile 740.62114/3-2045. 2. Bakanlktan Bykelilie, Paris, 12 Mays 1945. 740.62114/5-445. Bakanlk. Tugeneral R.W.Berrynin Savunma Bakanl, Kurmay Bakan Yardmcsna gnderdii, 9 Mays 1945 tarihli Andca da baknz. RG383.6 NARS, fotokopisi Reel 370, Madde 5369, Lexington. Berrynin bilgi notu, Herrickin Bakanln zel Sava Sorunlar adl zel uyarlarn zetliyor. 3. Marshalldan Eisenhowera telgraf, aln 17 Mays 1945, NARS, Washington. 4. Not 2ye baknz. 5. Szlemeye gre, Ziyarete gelen ICRC delegesi, esirlerin temsilcisiyle zel olarak grecek, sonra kampn durumunu ICRCye bildirecek, o da durumu Koruyucu Kuvvete (Sava Esirlerinin lke ynetimi) ve Esir Alan Kuvvete, esirleri elinde tutan ordunun ynetimine iletecektir. Hi kimse bu raporlar grmedi. 1988de ICRC, hl bu raporlar zel aratrmaclarn incelemesine amay reddediyordu. 6. Not 22ye baknz. 7. FO Dosyas 9161219. PRO*, Kew, Londra. 8. Mr.McNeil, Bir soruya cevap, 5 Kasm 1945, Hansard. Achillesden Bakanla, 7 Kasm 1945. 740.62144/11-745. Bakanlk. 9. Dileri Bakan James F.Byrnesin, 4 Ekim 1945te ICRC Bakan Max Hubere verdii gvence, birok rnein en nde gelenidir. Huberin cevab Ynetiminizin politikasnn Cenevre Szlemesinin ruhuna tam bir uyum iinde olduunu.. byk bir memnuniyetle gryoruz. Huberden Byrnese, 9 Ocak 1946. Bakanlk. (Ayrca RG59 Box3971 NARS, Washington.) Dierlerinin yannda, Bakanlk Genel Sekreteri Dean Acheson da ABDnin Cenevre Szlemesine uyduunu dorulad. 10. Amerikallarn grmezden geldii zel protestolarn en nemlisi de, Huberin Dileri Bakanlna yazd uzun mektuptur, 30 Austos 1945. 800.142/9-2745, Bakanlk. (Ayrca RG332 Bo 7, NARS, Washington.) 11. R.A.Haccius, ICRC, Cenevre, Bnb.T.R.Crawforda, Savunma Bakanl, Londra, 15 ubat 1946. FO 371/55738. 12. Fairmanden General Bettse, 28 Mays 1945. 383.6/3-4 Resim 16 0979, NARS. 13. Kesin kaynak belli deil, olaslkla RG112 Box167, NARS, Washigton. Evrak bal, Amerikan Kzlhayla i yapan Paketleme Merkezi . Kopyalar Bakanla gnderilmi, 1945. Ayrca ABD Ordusunda Yzb.Burdick (RG112 Box167)in Almanyada esirken hayatnn ngiltere, Kanada ve ABDden gnderilen yiyecek paketleriyle kurtulduunu belirttii rapor. 14. Bu oran Savunma Bakanlnn bildirdii yzdedir (1948de lm orannn yzde 1,26 olduunu bildirmilerdi. RG407 AG055, 26 Austos 1948) Kzlha da ayn coran bildirmitir. SHAEF Evrak, NARS, Washington. Ayrca Maurice Patein Prisoner of War Relief makalesi, ABD Kzlha, Gilbert Redfernin (Amcross) 9 Mays 1945de, Bakanlktaki Kuppingere gnderdii mektuba eklenmitir. -------------------------------------------------* PRO Public Records Office Devlet Arivleri Kurumu. (.n.)

162

15. ABD Ordusu yardm iin zorluk kard. Dostlarn Almanyaya girilerine 1946 baharna kadar izin verilmedi. AFSC* Avrupa delegesi Stephen Cary ile yazarn rportaj, 1986. 16. Tracy Strongun Bnb.H.G.Hydea mektubu, 3 Temmuz 1945; Paul Andersonun Stronga telgraf, 30 Haziran 1945; D.A.Davis (YMCA)in Dileri Bakanlna mektubu, Temmuz, hepsi Bakanlk Arivlerinde. 17. Gsterilen gereke, yardm gnderilerinin, Alman yaam standartlarn dier Avrupa devletlerinin ortalama seviyesine ekme politikasndan, geri ekilmeye eilim yaratabilecei idi. Earl F.Ziemke, The U.S.Army in Occupation of Germany (Washington: Asker Tarih Merkezi, 1975), s.410. 18. ICRC Washington temsilcisi E.W.Meyerin anlatm, Savunma Bakanlnda Edwin Plitte mektup, 26 Temmuz 1945. 711.62114 MAL/7-2645. Bakanlk. 19. E.W.Meyer ICRC, Edwin Plitte, Bakanlk, 18 numaral nota baknz. 20. FO 939 Madde 448 ve 469, PRO Devlet Arivleri Kurumu, Londra. 21. Huberden Bakanla, 30 Austos 1945, Not 10a baknz. 22. Mays 1945e kadar, yani btn Kamp Komutanlarna taynlarn kslmas iin emirler yaynlanncaya kadar, yiyecek yeterliydi. ABDdeki ICRCnin etkinlikler raporu. Kzlha arivleri, Savunma Bakanl, NARS, Washington. 23. Huberden Bakanla, 30 Austos 1945. 24. Huberden Bakanla, 30 Austos 1945. 25. Eisenhowerdan Marshalla, 2 Kasm 1945, RG332 Box7, NARS. 26. 15 Haziran 1945 tarihli Kzlha Malzemelerinin kullanl ile ilgili politikann Aklamas; bir tarafta SHAEF, dier tarafta Amerikan ve ngiliz Kzlha Dernekleri olmak zere, Kzlha yiyecek paketleri acil durumda alclara verilebilir. Almanlar da ieren Yer Deitirmi Bireyler grubu bu yardmn dndadr. Arivlerde bulunan, orduyla iki Kzlha Dernei arasndaki tek anlama budur. Genelde ve ayrntda, Eisenhower imzal cevaptaki tanma uymaktadr, tabii dikkat ekilen oynamalar dnda. zgn belge Amerikan Kzlha Arivlerinde, Washington, RG200 Box1017. RG200 fotokopisi mevcut, ARC American Red Cross kaytlar, 619.2/01, NARS. 27. 31 Temmuzda, aadaki yedi gnll yardm kuruluu, UNRRA ile anlamlardr, Uluslararas Kzlha [ve dier alts]. Malcolm J.Proudfoot, European Refugees, 1939-52, s.187. 28. Proudfoot, European Refugees, s.187. 29. Fazlalk SvEs erzaknn kullanm iin And, 25 Haziran 1945, BRC, ARC ve SHAEF arasnda; BRC, ARC ve 13 SHAEF subayna kstl datm. RG200, Amerikan Kzlha Kaytlar, NARS, Washington. 30. Kzlhan temsilcilerinin resm olmayan toplant tutanaklar, Cenevre, 14-15 Ocak 1946, RG200 Box1016, NARS, Washington. 31. Huberden Bakanla, 30 Austos 1945. 32. ICRC malzemesini tamada zellikle kullanlan Demiryolu katarlar, imdi 211 Fransz ve 56 Belika kkaynakl vagondan oluuyor. Her iki blm de gelecek aylar iin, Cenevre-Paris ve Cenevre-Brksel gidi geli seferleri iin ayarland. Merkezimizde toplanan yardm malzemelerini sahiplerine geri gtrecekler. Gidi dn iin bir hafta hesabyla, iki ayda 2.136 vagonluk yk oluyor. Huberden Bakanla, 30 Austos 1945. 33. Eisenhowerdan Savunma Bakanlna, 2 Kasm 1945, RG332, Box7. 34. Pickett, Eisenhower ve Marshall arasnda 13 Temmuzda balayan yazma, Eyll ortasna kadar devam ediyor. Eisenhowern kararlardaki kiisel rolnden phesi olanlar ve kendi kararghnn seimi olacan dnenler iin, NARSdaki dosyalardan bir kopya, Eisenhowern kendi imzasn tamaktadr. Hepsi NARSda, Washington. 35. Amerikan, Fransz ve ngiliz Kzlha Derneklerinin temsilcilerinin, resm olmayan toplant tutanaklar, Cenevre, 14 Ocak 1946. Amerikan Kzlhandan Mr.Daytonn konumas. --------------------------------------------------* AFSC American Friends Service Committee Amerikan Dostlar Hizmet Komitesi. (.n.)

163

36. Bu resm tayn birok kaynak doruluyor; bunlarn arasnda en tarafsz da, Paul R.Portern Raporu. Essen blgesinde kmr madencilerine gnlk sadece 900 kalori veriliyordu. Paul R.Porter evrak, Independence,Mo. 37. E Kurmay Bakanlarndan Eisenhowera, 3 Eyll 1945. RG332 Box37 (SGS-USFET Dosya no.312), NARS, Washington. 38. Eisenhowerdan Pickette, 19 Eyll 1945. Tam metin yok, fakat olaslkla bu konudaki dier mektuplamalar ile birlikte, RG332 Box37, NARS, Washington. 39. RG332 Box19, NARS, Washington. 40. Strongdan ABD Ordusunda Bnb.G.H.Hydea, zel Hizmetler Birimi, 3 Temmuz 1945. 740.00114 EW/7-945, Bakanlk. 41. Davisten Bakanla, 4 Temmuz 1945, 740.00114 EW/7-945, Bakanlk, Washington. 42. General Lucius Clayden Savunma Bakanlna, 30 Ekim 1945. RG332 Box37. Kaynaka 383.7/11, NARS, Washington. 43. Yazarn Stephen Cary ile rportaj, Kasm 1986. 44. Lucius D.Clay, Decision in Germany (New York: Doubleday, 1950), s.18-19. 45. Morgenthau Diary (in) cilt 2, s.1529. Bu metindeki Somervell, Morgenthau ve dierlerinden olan alntlar Morgenthau Diaryden. 46. Hilldringden Bakanla, RG59, 3726A, NARS, Washington. 47. Gollanczdan bu ve sonraki alntlar ve Belsen kaynakas, Victor Gollanczn Leaving Them to Their Fate Kendi Kaderlerine Brakmak: The Ethics of Starvation Aln Ahlk (Londra: Victor Gollancz, 1946) kitapndan alnmtr. Bu blmdeki Alman taynlaryla ilgili btn istatistikler Gollanczdandr. 48. Donnison, Civil Affairs and Military Government Sivil ler ve Asker Ynetim, s.338. 49. JCS Bilgi notu 1662 Bakana, 27 Nisan 1946. RG260 Box16, Clay Evrak, NARS, Washington. 50. Bugnk retimden Sava Tazminat ve imdiki Ekonomik Politika, RG332 Box22, NARS, Washington. 51. Gollancz, Leaving Them to Their Fate Kendi Kaderlerine Brakmak. 52. Gollancz, Leaving Them to Their Fate Kendi Kaderlerine Brakmak. 53. FO1050, Devlet Arivleri Kurumu, Kew, Londra. 54. Kuzey Amerika rn fazlas, Avrupann btn gereksinimleri karlandktan sonra, 1945 sonunda 173 milyon kile, yaklak 5.140.000 tondu. Uluslarars Buday Konseyi, Haymarket House, Haymarket, Londra, 1955. Ala yakn bir tayn srdrmek iin, ngilizlerin 1945 Almanya gda a tahminleri (ak, dardan getirmek demekti), Eyll 1945den Eyll 1946ya kadar olan yaklak 4.440.000 ton idi. Bu toplam, Kuzey Amerika fazlasnn yaklak yzde 87si oluyordu. R.Mitcell, International Historical Statistics (Londra: Macmillan, 1983.)

7 YAVA LM KAMPLARI
1. nc Cezayir Keskin Nianclar Alayndan Yzb.Julienin Raporu, Box11 P60, Vincennes. Bu blmde Julienden alnan btn bilgiler, bu rapor veya Box11 P65, Vincennes. 2. Box11 P65, Vincennes. 3. Yb.de La Bosse, nc Cezayir Keskin Nianclar Alay, Komutana, II. Kolordu, 15 Eyll. Box11 P60, Vincennes. Ek olarak, Juinden Lewise 3470 numaral gnderiye kopyalanm, 15 Ekim 1945, Cafferyden Bakanla, NARS, Washington. 4. Yb.Sury, nc Cezayir Keskin Nianclar Alay, raporu, 31 Aralk 1945. Box11 P60, Vincennes. 5. General Paule And, 7 Temmuz, Laubenden. NARS, Washington. 6. Amerikan kt davrannn neden olduu, btn bu zayflk, halsizlik raporlar,

164

deiik subaylardan Juine vb. Box11 P165, 7 P40 ve 11 P60, Vincennes. Yazar tarafndan tercme edilmitir. Juinin General John T.Lewise yaknmas, USFET Fransa grevi, 11 Ekim, Savunma Bakanl Arivlerinde, mektup 3470, Cafferyden Bakanla, NARS, Washington. 7. Thrashern emrine ramen, Haight ve Bnb.William G.Downeyin belirttiine gre, not tutulmutu. RG332.6/1 Box50, NARS, Washington. 8. RG332 383.6/1 Box50, NARS. 9. Yb.Gobillardn, Coblence [Koblenz] Asker Valisine raporu, 27 Austos 1945. Box11 P60, Vincennes. 10. Tm.Himmeurn nc Cezayir Keskin Nianclar Alayndan, Komutan Yzb.ya mektubu, Eyll 1945. Box11 P60, Vincennes. 11. Tm.Soubeirayin mektubu, nc Cezayir Keskin Nianclar Alay, 3 Eyll 1945. Box11 P60, Vincennes. 12. 30 Austos 1945de Billottetan Deuxime Bureau* kinci Broya, Paris. Balant ak deil, Box11 P60 veya 11 P165, Vincennes. 13. Maurice Raporu, 14 Austos 1945. Yazar tarafndan tercme edilmitir. Vincennes. 14. Jean-Pierre Pradervand, Austos 1944de, Paris kurtarld zaman, Kuzey Afrikada ICRC temsilcilerinin bakanyd. Fransa ICRC bakanlna atannca, Ocak 1945de bu greve balad. Ocak 1946ya kadar bu grevde kald. Bu srede, II.Dnya Sava srasnda, sorunlaryla ilgili olarak, en geni mill kadroya sahipti; 1947da saylar 112yi bulmutu. Thore hakkndaki rapor, Pradervandn da Gaullee yazd mektup iine eklenmiti, 26 Eyll, Box7 P40, Vincennes. 15. Andr Durand, From Sarajevo to Hiroshima, History of the International Committee of the Red Cross Saraybosnadan Hiroimaya, Uluslararas Kzlha Komitesi Tarihi (Cenevre: Henry Dunant Enstits, 1984), s.593. 16. Durand, From Sarajevo to Hiroshima, s.593. 17. Bu blmde bahsedilen telgraf ve ona bal belgelerin hepsi, Savunma Bakanl Arivlerindedir, NARS, Washington. 18. Dunningden Bakanla, 5 Eyll 1945. Asl alnt kayp. Savunma Bakanl Arivleri, Washington. 19. Cafferyden Bakanla, 25 Eyll 1945. 740.62114/9-2545 CS/LE. Bakanlk.

8 CESETLER KRELEME
1. Le Figaro 22 ve 29 Eyll 1945. 2. Pradervanddan de Gaullee, 26 Eyll 1945. Box7 P40, Vincennes. 3. Bu yaznn, de Gaullen el yazs olmad, yazarn elindeki mektup fotokopisini okuyan, Londradan Prof. M.R.D.Foot tarafndan dorulanmtr. 4. Leeden USFET Merkeze, 10 Kasm 1945. RG383.6/1 NARS, Washington. 5. USFET kurulu Konferans Tutanaklar, Paris; Fransz ve ABD Ordular arasnda, Alman SvEslerinin blgeleraras devri, 22 Eyll 1945. Box7 P40, Vincennes. Lauben ve arkadalarnn kaynaklar, bu konferansn tutanaklarna dayanmaktadr. 6. Toplantda, Baz SvEs kamplarnda ekilen fotoraflar General Smithe uzatt. General Smith bu fotoraflar Eisenhowera verdi. Konferans Tutanaklar, Kurmay Bakan, G1, 28 Eyll 1945. Cafferyden Bakanla, 740.62114/10-545, Bakanlk. Kzlha arivlerinde bu resimler yok. Cenevredeki Uluslararas Kzlha Komitesinde bunlarn kopyalar yok. Bu resimler Vincennesdaki Fransz Ordu Arivlerine giden dosyalarda da, Washingtondaki ABD Ordu Arivlerinde veya Abilenedeki Eisenhower ------------------------------------------------------* Deuxime Bureau Fransz Asker stihbarat Kuruluu. (.n.)

165

Ktphanesinde de yok. Pradervand bunlar yazara, Haziran 1989da dorulad. 7. Pradervanddan Smithe, 23 Ekim, Paris. 383.6/1, NARS, Washington. 8. Pradervanddan Smithe, 23 Ekim. 9. Tmgeneral A.W.Kennere bilgi, ABD Ordusu Salk Bakan, TSFET Karargh, 4 Ekim1945. 383.6/1, NARS, Washington. 10. Littlejohndan Eisenhowera, 10 Ekim RG92, Lojistik Bakanl Makam, Genel Yazma, Konu dosyalar 1936-45. Box587, NARS, Washington. 11. Le Monde, 30 Eyll-1 Ekim 1945. Mill Ktphane, Paris. 12. Cafferyden Bakanla, yaklak 7 Ekim. NARS. 13. Cafferyden Bakanla, 5 Ekim 1945. 740.62114/10-55, Bakanlk. 14. Deiik kaynaklardan, zellikle Charles de Gaulleden, The Complete War Memoirs, 1940-1946 (New York: Simon ve Schuster, 1955). 15. Cafferyden Bakanla, 13 Ekim, 1945. 70.6211/10-1345. Bakanlk Arivleri, NARS, Washington. 16. Cafferyden Bakanla, 13 Ekim 1945. 17. Eisenhowerdan AGWARa Ekim 1945 (Tarih kesin deil). Bundesarchiv, Koblenz. 18. Yazarla grme, 1987. 19. Alb.Laubenden yazara, Kasm 1987. 20. Cafferyden Bakanla, 13 Ekim 1945. 21. Uluslararas Y Serileri 1944-49, cilt 604, s.P000062, Quai Dorsay. 22. Uluslararas Y Serileri 1944-49, cilt 604, s.P000020, Quai Dorsay. 23. Marshalldan Eisenhowera, 2 Kasm 1945. Marshall Ktphanesi, Lexington. 24. Leeden USFET Merkeze. 383.6/1, NARS, Washington. 25. General Buisson, Historique du Service des Prisonniers de Guerre de LAxe, 1943-48 Mihver Sava Esirleri Birimi Tarihesi (Paris: Ministre de la Dfense Nationale Mill Savunma Bakanl, 1948). 26. ICRC Fransa Temsilcisinden alnt General McNarneye bilgi, 12 Kasm 1946, RG332 DF 383.6, NARS, Washington. Ayn zamanda, Kurmay Bakan Makamna Gizli Rapor, Dosya No. 383.6/1 cilt 1, 1 Ocak 1946. RG332 Box120. 27. K.Royall, Savunma Bakanl Genel Sekreterinden Bakan Trumana, 31 Aralk 1945. Beyaz Saray Merkez Dosyasnda, Independence, Mo. 28. Ek 1e baknz. 29. Ad geen yiyecek 1.212 ton. Smithden Pradervanda, 19 Ekim 1945. RG383.6/1, NARS, Washington. 30. Leeden UFSET Merkeze, 10 Kasm 1945. 383.6/1, NARS, Washington. 31. Laubenin yazarla konumas, 1987. 32. Lewisden Eisenhowera, 13 Ekim 1945. 383.6/1 SHAEF Evrak, NARS, Washington. ICRC daha sonra, Amerikan Komutanlnn 3.000 ton yiyecei, tarih belirtmeksizin, hazr ettiini syledi. SHAEF, Kzlhan elindeki stoklara elkoymu ve esirlere devretmiti. Andr Durand, From Sarajevo to Hiroshima, s.645. 33. ETO USFET Emir Subayl Blm, Onlu Dosyalama, 1945, Box430-442. 17 Kasm 1945. NARS, Washington. Daha nce, bir SHAEF subay 13.000.000 paket olarak bildirmiti. Dier 500.000, olaslkla Mttefik asker personelin dnnden sonra, onlarn ihtiyac olmad dncesiyle, depoya geri gnderilmiti. 34. New York Times, 11,13,14,20 Ekim 1945. New York Halk Ktphanesinde. 35. Middletone ykleri, Frankfurt sralamasyla, Timesde, yukarda belirtildii gibi, Ekim 1945de yaynlanmtr. 36. Middletonela rportaj, New York, Haziran 1988.

166

9 SERANIN NDE
1. Z Serileri, Avrupa-Almanya 1944-49, Prisonniers de Guerre, cilt 22, s.3, 18 Eyll 1945. Archives de la Ministre des Affaires Etragres Dileri Bakanl Arivleri. Quai dOrsay, Paris. Ayn zamanda, Alb.Whitted, ABD Ordusu, Andcnda ad geen ICRC raporu, 765041, Koblenz ve General Lewis Raporu, Paris, Ekim 1946. RG332 DF 383-6, NARS, Washington. 2. ICRCnin Alman SvEs Genel Raporu, Paris, 31 Ekim, 1946. RG332 DF 383-6, NARS, Washington. 3. SvEs Lnderrat Ana Komite toplantsnda, ABD Ordusunda Alb.Whittedn Andc, Stuttgart, 28 Kasm 1947, ICRCden Bay Meyerin Kzlha raporu alntsyla. Bundesarchiv, Koblenz, Bat Almanya. Bu belge, Bundesarchivden ABD ynetimi (veya ordusu) tarafndan kopyalanm biroklar gibi, Fransz kamplarna cidd eletiriler getiriyor. Yazar, ABD tarafndan Almanyaya gnderilen belgeler arasnda, ABD kamplarn eletiren hibir ey bulamad; ancak Vincennesdaki Fransz Ordu Arivlerinde bir yn bu tr eletiri raporu vardr. 4. Uluslarars Y Serileri, 1945-49, P000149, Quai dOrsay, Paris. 5. Not 1de General John T.Lewisden Avrupa Alan ABD Kuvvetleri Komutanna (USFET). 6. 1946da, 20.000 Lejyon askerinin yaklak yzde 60 Almand. Arthur L.Smith Jr. Warrior Without Honor: Germanys War Veterans 1945-49 Onursuz Sava: Almanyann Muharip Gazileri. ngilizce elyazmas 2. Blm, sayfa 70. Almanca Heimkehr aus dem Zweiter Weltkrieg II.Dnya Savandan Eve Dn adyla yaynlanm (Stuttgart: Deutsche Verlags-Anstalt, 1985). 7. Huberden Bakanla, 9 Ocak 1946. RG59 Box3971, NARS, Washington. 8. Pradervand, Kuppinger, Byrnes ve arkadalar arasndaki mektuplarn hepsi, Dileri Bakanl Arivlerindedir., NARS, Washington. 740 Dosyada tarihleriyle sralanmtr. 9. Raoul Laporterieden General de Gaullee, Haziran 1946. Raoul Laporterie zel arivi, Grenade sur lAdour, Landes, Fransa. 10. Achesondan Wallacea, 1 Mays 1946. 740.62114/4-2346, Bakanlk. 11. Achesondan Byrnesa, 23 Nisan 1946. 740.62114/4, Bakanlk. 12. Roger C.Wilson, Quaker Relief (Londra: George Allen ve Unwin), s.156. 13. Notes Documentaires et tudes, No.270, 26 Mart 1946, s.7. Quai dOrsay, Paris. 1945 sonunda, Avrupada ABD Elinde hl 1.000.000 SvEs vard. Bunlara ek olarak, 400.000 de ABDde veya Avrupaya gelmek zere yolda olan vard. Bunlardan 400.000i Avrupadaki ABD Ordusu iin, ii, ofr, ykleme iisi, marangoz, teknisyen olarak alyordu; bylece Amerikal personel evlerine dnebiliyordu. (ABDdeki 400.000in ou tarlalarda, ormanda ve madenlerde alyordu.) ngilizlerin elindeki yarm milyon esir-ii de eklenirse, yaklak 1.900.000 kii, savan verdii zarar gidermek veya Almanlar Fransada iktidardayken alnan eyann bir ksmn yerine koymak iin alyordu. 14. ve sonra gelen sayfalar. Mart 1966da Bonnda, SvEs Hans Goertzn yazara anlattklar. 15. Yazarn 1986 ylnda, M.Cazaux, Raphael Conquer, Labat ve Marc gibi kamp muhafzlaryla yapt rportajlar, Labouheyre, Buglose ve evresindeki blgeler. 16. Raphael Conquer ile rportaj, Buglose, 1986. 17. Mavis Gallant ve yazarn, Heinz T. ile yapt rportaj. 18. Werner Steckelings ile yazarn rportajlar, Straelen, Bat Almanya, 1986 ve 1988. 19. Buisson, Historique, s.37-41. Buissonun rakamlar, 1945deki devirler iin ABD Ordusunun verdii rakamlar, aa yukar doruluyor. ABD Ordsuna gre, 9 Ekimde yaklak 724.000 kii devredilmiti. Temmuz aynda Franszlarn tahliye ettikleri, Dietersheimdaki 30.000 kadn, ocuk, lmcl hasta ve ihtiyar erkek; Buissonun, Franszlarn ABD kamplarna geri gnderdiini iddia ettii 70.000 hasta; buna ek

167

olarak Buissona gre Kasm aynda geri kalan 638.000 kii gz nne alndnda, Franszlar tarafndan kabul edilenlerin saysnn 738.000 olmas gerekir. Buissonun 70.000 hasta insann geri gnderildii iddias, Royalln Trumana (Not 24) geri gnderilenler yaklak 52.000dir ifadesiyle rtlmektedir. Bu rnekte, - en dk lm saysn verecek en dk say kullanlmtr. 20. Tappenin tahmini doruydu. Cherbourgdaki bir alma ktasna verildi, orada 1945 Noel ncesi serbest kalana kadar, Amerikallar tarafndan iyi davanld. Alfred Tappen ile yazarn rportaj, Toronto, 1988. 21. Yb.Sarda de Caumontun denetleme raporu, 10 Kasm 1945, Savunma Bakanlna, Vincennes. 22. Liste Thore les Pins ehir Arivlerindedir. Listenin kapsad kamp oran verilmemitir; fakat liste btn kamp kapsayamaz, nk gnde oniki kiiden fazlasnn ld Austos veya Eyll iin gn belirtilmemitir; oysa Pradervand orada olduu gn 20 kiinin ldn sylemitir. 23. Yazarla grme, Thore les Pins, 1986. 24. Kenneth C.Royall, Savunma Bakanl Genel Sekreterinden Bakan Trumana, Aralk 1945. Beyaz Saray Merkez, Independence. 25. Stockun yks, burada da belirtildii gibi, birok yazl kaynaktan derlenmitir; en balcas Erich Kock lAbb Franz Stock, (Paris: Casterman, 1966). 26. Buisson, Historique du Service des Prisonniers de Guerre de lAxe 1943-1948 Mihver Sava Esirleri Birimi Tarihesi (Paris: Ministre de la Dfense Nationale, Mill Savunma Bakanl, (Paris, 1948 zel datm). 27. Buisson, Historique, s.41. 28. ETO Tbb Tarihi, cilt 14, NARS, Washington. Ek 2ye baknz. 29. Bu, Dr.Erich Maschkenin genel yayn ynetmenliinde yaynlanan bir seri kitaptr. 1970 balarnda Almanyada yaynlanan bu seride, her iki dnya savanda Alman SvEsnin yksn ve sonunu yazmak iin birok yazar grev ald. Serilerin bal Zur Geschichte der deutschen Kriegsgefangenen des Zweiten Weltkrieges . II.Dnya Savandaki Alman Sava Esirlerinin ykleri. (Bielefeld: Verlag Ernst ve Werner Gieseking). 30. Smith, 9 Ekim; USFET izelgeleri ve Juin, 27 Ekim, hepsi evvelce belirtilmiti. 31. Notes Documentaires et Etudes, 26 Mart 1946, Secrtariat dtat-Dileri Bakanl Sekreterlii, Paris. Dileri Bakanl Arivleri, Quai dOrsay, Paris. 32. Buisson, Historiques, s.48, ve Kenneth C.Royallden Trumana, 31 Aralk 1945. Beyaz Saray Merkez Dosyalar, Gizli Dosyalar, Harry s.Truman Ktphanesi, Independence. 33. Notes Documentaires, s.8. 34. Buisson, Historiques, s.240. Ayrca Eklerdeki istatistik izelgelerinin genel balklarna baknz. 35. B Serileri Amrique, 1944-52, tats Unis. Cilt 79, s.78-79. Quai dorsay, Paris. 36. Roger C.Wilson, Quaker Relief, s.154. 37. Thore les Pins iin, tank Langlais, 18(gnlk)x180(gn) ve 12(gnlk)x150(gn) hesabyla 3.240 ile 1.800 aras lm olduunu belirtiyor. Kzlhan 17.000 ile 20.000 aras olarak verdii sayyla, Fransz Ordusunun says olan 12.000 arasndaki fark, olaslkla Pradervandn ngrd lmler nedeniyledir. Ayn zamanda kamptan dar nakillerle de olumu olabilir. Rivesaltes: Tank Werner Steckeling, Issum-Bat Almanya, 80 kiilik barakalarda, hergn 3-5 kiinin ldn sylemitir. Ayrca, birok gn de 20 l olduunu eklemitir. Grlen say, btn kampta gnde 15ten 90 gnde 1.350 ldr. Marsilya: Tank Hubert Heyer, Dsseldorf, orada olduu srede, hergn 3-6 kiinin ldn syledi. Burada oran gnde beti. Labouheyre ve Daugnague/Pissons ve Buglose bilgileri, yazar tarafndan, muhafzlardan, yerel kaytlardan, mezar listelerinden ve bir canl tanktan elde edilmitir. Saint Paul dgiaux. Rapor, Le Mondeda 30 Eyll-1 Ekimde yaynlanmtr. (Reel Twonun Sonu, Le Monde mikrofilm, Bibliothque Nationale, Mill Ktphane, Paris.

168

10 NGLZ ve KANADALILAR
Yazarla konumasndan, Toronto, 1987. H.F.McCullough, West Hill, Ontario, yazara mektubu, Mart 1988. Werner Heyne ile yazarn grmesi, Nisan 1988. Nigel Hamilton, Monty, cilt 3, s.523. Montgomeryden 1. ve 2. Kanada Ordu Komutanlarna, 22 Mart 1945. RG24, cilt 10 651, 215.C, NAC, Ottawa. 6. Onba Liebichin anlattklar, Rheinbergde Kasm 1987de yazarn yapt bir rportajdan alnmtr. 7. Ek 1e baknz. Hayatta kalan birisinin sylediine gre, yllk yzde 30dan ok daha yksekti. 8. Yazar ve aratrma yardmcs tarafndan Herr Liebichle yaplan rportajdan, Kasm 1987, Rheinberg, Bat Almanya. 9. Yazarn, Rheinberg ehir Ariv Grevlisi Heinz Janssen ve Belediye Sicil Memuru Herr W.Hucklekemke ve yardmcs Anja Kiechle ile yapt rportaj, Kasm 1987. 10. Franoise Perret, ICRC, yazara mektubu, 21 Haziran 1987. ICRC yazara bu raporu grme izni vermedi. ABD Dileri Bakanl Arivlerinde bu raporun kopyas yok. Benzer raporlarn, Cenevre Szlemesine gre, her zaman Koruyucu Kuvvete gnderilmesi gerekiyor. 11. Ek 9a baknz, ngiliz Tutarszl. 12. USFET Haftalk SvEs ve DEF Raporu, RG331 Box26, 383.6/1-3, NARS, Washington. 13. ngiliz veya Kanada kampnda byle toplu lm yks, yazarn iki yl sren aratrmasnda karlat tek rnektir; Avrupadaki Amerikan, Fransz, ngiliz ve Kanada kamplarnda yaam - muhafzlar, hayatta kalanlar, bir din adam ve kamp Komutan gibi yzden fazla insanla yapt rportajlar da bu aratrma iindedir. 14. Wehrmachtta er olan Alfred Nutt, Hamburg yaknnda Stade Blgesinde bir kamptayd. Annesine Temmuz aynda bir mektup yazd. Mektup annenin eline Austos aynda geti. Alfred, birka hafta sonra iyi durumda serbest brakld. Nuttun kardei Hans, Edmonton ve Alberta ile rportaj, Aralk 1988. 15. FO 916/1433 PRO, Londra. 16. Kdemli ngiliz subaylar, Belika kamplarndaki artlar iin son sulamay kabul ettiler. Sonu olarak kamplara yeterli ikmal yaplmamt. Daha sonra, bir Savunma Bakanl yetkilisi, ngiliz ykmllklerinin Cenevre Szlemesine uygun olarak yerine getirilmemesinin affedilemez bir hata olduunu belirtti. Alb.Henry Faulkun yazara gnderdii fakstan alntdr, 4 Nisan 1989. 2.7.1946 tarihli Hansard*a da baknz. 17. Dileri Bakanlna ICRC Raporu, Londra, Ocak 1946. FO916, No.1433, PRO, Londra. 18. ICRC Mektubu, Savunma Bakanl Mstearna, 17 Nisan 1945. FO916 No.1433, PRO Londra. 19. Mitscherlich, Haas ve Seemann, Bericht ber eine Befragung heimkehrender deutscher Kriegsgefangener.(IYMCA). Henry Faulk, Group Captives (Londra: Chatto and Windus, 1977). Faulk, SvEsnin grlerinin ngiliz kamplarna uyduuna inanmyor. 20. Von Baden kaynan belirtmiyor. Kaynan ya tahliye edilen bir esir veya kampta olan birisi olmas gerekir. Kayna saklamas Timese yazd mektubun deerini azaltabilir; von Badenin kayna gizlemek iin kuvvetli bir nedeni olduu aktr. Kayna saklamasnn sebebi, mektubun hl kampta olan ve misillemeden korkan bir esirden gelmesi olmaldr. ---------------------------------------------------* Hansard, ngiliz Parlamento grmelerinin basl kopyalar. Bu isim bu kopyalar ilk basan ve yaynlayan Thomas Curson Hansarddan gelmektedir. (.n.) 1. 2. 3. 4. 5.

169

21. 2 Haziran 1945de, Pattonn 12.Ordu Grubuna bal 3.Ordusu, 12.Ordu Grubunun elindeki 457.985 DEFin 406.926sn (yzde 89) serbest brakt. SHAEF G1 DEF Raporlar, RG331 Box26, 383.6/3-17, NARS, Washington. 22. FO 371/55742. PRO, Londra. 1946 baharnda, ngilizlerin elindeki yaklak 400.000 SvEs, Britanya Adalarnda alyordu. 23. Postdam Konferans Tutanaklar, RG43 BoxBA, NARS, Washington. 24. Heinz T. ile rportaj. Blm 4e baknz. Alb.Lauben, SHAEF temsilcisi olarak Norvee, bu esirlerin devredilmesini dzenlemek iin gitti. 25. Cenevre Szlemesinin yiyecekle ilgili 11. Maddesi, resmi bir ngiliz politika incelemesinde Yiyecek nicelii ayr tutulmak artyla uygulanmaldr. SvEs ve SEP, Savunma Bakanlnn onaylad seviyede ilem grmelidir diye ayrcalkl duruma getirilmek isteniyordu. Bu kural d durum isteinin nedeni, ngilizlerin Cenevre Szlemesini uygulayacak seviyede yeterli gda stoku olmamasndand; nk bu seviye, hayatta kalmay salayacak lnn ok ok stndeydi. SvEslerinin salkl grnlerinden aka grld gibi taynlar, SEPleri de, Barnaklarnn ktlne ramen, salkl tutacak kadar iyiydi. Ek A GHQ CMF* mektup 6 Temmuz 1946. FO 371/55742, PRO, Londra. 26. Yazarla konuma, Nisan 1988. 27. Bernard Law Montgomery Evrak (BLM Evrak) 127/54, mparatorluk Sava Mzesi, Londra. 28. Hilldringten Bakanla, 4 Eyll 1945. RG59, 3726A, NARS, Washington. 29. Uluslararas Y Serileri Y51-1, Kasm-Aralk 1945. Cilt 283, s.241. nceleme ve Aratrmalar Genel Mdrl, Dileri Bakanl, Quai dOrsay, Paris. 30. F.S.V.Donnison, Civil Affairs and Military Government, North West Europe, Sivil ler ve Asker Ynetim, Kuzey Bat Avrupa 1944-46, s.465.

11 EFSANE, YALANLAR ve TARH

1. Martin Blumenson, The Patton Papers Patton Evrak. 2. ETO Tbb Tarihine gre. Ek 1e baknz. 3. Rakamlardaki oynama, Kanada cmertliinin muhasebe kaytlarn ne kadar arpttn bilmememizdendir. H.Duncan Hall, North American Supply Kuzey Amerika kmali (Londra: H.M.Stationary Office [Kraliyet Mill Arivi], 1955). 4. Paul Kennedy, The Rise and Fall of the Great Powers Byk Glerin Ykseli ve k (New York: Random House, 1988); s.461 ve 475, Fontana Yaynlar. 5. Hall, North American Supply. 6. USFET Haftalk SvEs ve DEF Raporu, 8 Eyll 1945. RG331 Box26, 383.6/1-3. NARS, Washington. 11 Hazirandaki SHAEF toplam yakalanan says olarak bildirilen 5.224.310a, ABDde tutulan fakat Akdeniz Sava Alannda esir edilmi olan 400.000 ve buna ek olarak, talyada yakalanan ve orada tutulan 291.000 esiri de eklemek gerekir. ABD Avrupada Ocak 1946ya gelindiinde hl Eyll 1945de olduu gibi, 1.000.000un stnde esiri elinde tutmaktadr. Serbest braklanlar da, toplam yakalananlarn yzde 36s olduuna gre, sayca ayn olmaldrlar. Ocak aynda ABDden Avrupaya geri gnderilen esirleri (ki saylar ok azd), nce talyada tutulan birka yzbin tutsakla dengelemek olanakszd; bunlar da zaten Temmuz 1945den balayarak, Avusturya ve Almanyadaki ABD kamplarna gnderilmilerdi. Bu tutsaklar, bu kitaptaki lm toplamlarnn hibirine dahil edilmedi. ---------------------------------------------------* GHQ General HeadQuarters Genel Karargh CMF Central Mediterranean Force Merkez Akdeniz Kuvveti (.n.)

170

7. RG332, 383.6.10 Box51, NARS, Washington. 8. The Stars and Stripes, 20 Kasm 1945, RG332, NARS. 9. Yb.H.N.Kirkman, Sava Esirleri Danma Bro Amiri, Bakanla, 20 Austos 1945, 711.62114/8-2045, Bakanlk, Washington. Bu 5.122 defin raporunun hibiri Dileri Bakanl arivlerinde bulunamad. 10. Blumenson, Patton Papers Patton Evrak, s.784. 11. Blumenson, Patton Papers Patton Evrak, s.702. Bir rgtlenme ekli ortaya koydu ile balayp genel bir kabul grmeyle yetindi diye biten blm, Gnlkten alntdr, 10 Mays 1945. 12. Blumenson, Patton Papers Patton Evrak, s.732. 13. Blumenson, Patton Papers Patton Evrak, Blm 40. 14. Buisson, Historique Tarihe. 15. Robert Murphy, Diplomat Among Warriors Savalar Arasnda Bir Diplomat (New York: Doubleday, 1964), s.294. 16. F.S.V.Donnison, Civil Affairs and Military Government Sivil ler ve Asker Ynetim, s.240. 17. Smith, Warrior Without Honor Onursuz Sava, Blm 3. 18. Smith, Warrior Without Honor Onursuz Sava. 19. Charles B.Macdonald, The Last Offensive Son Hcum (Washington: ABD Ordusu Asker Tarih Birim Bakanl,1973). Forrest C.Pogue, The Supreme Command, Bakomutanlk (Washington:Kara Kuvvetleri, Asker Tarih Birim Bakanl, 1984), s.472-73. Bnb.L.F.Ellis, Victory in the West Batda Zafer, cilt 2. (Londra: H.M.Stationary Office Kraliyet Mill Arivi, 1968), s.339. 20. Ek 1 baknz. 21. Daha nce belirtilen SHAEF SvEs ve DEF tutsak says. Ayrca Bhme, Die deutschen Kriegsgefangenen in amerikanischer Hand Amerikallarn Elindeki Alman Sava Esirleri , cilt 15 E.Maschke, ed., Zur Geschichte der deutschen Kriegsgefangenen des Zweiten Weltkrieges II.Dnya Savandaki Alman Sava Esirlerinin ykleri, s.196, Sovyetler Birliinin, Ocak 1947de Elde 1.019.155 SvEs tuttuunu belirtiyor. Mttefiklerin Ocak 1947de (Not 22ye baknz) Ruslar iin geerli saydklar, serbest braklacak 837.828 esir de eklenince, Ruslarn 8 Mays 1945de yakaladklar toplam esir says, 1.856.983 oluyor. 22. Ruslar, Ocak 1947de bir Mttefik Kontrol Yetkililer toplantsnda, bu tarihte 837.828 esiri lkelerine gnderdiklerini sylediler. O zaman bu say dier Mttefikler tarafndan kabul edildi ve kayda geirildi. Oysa, Ruslarn dier bildirimleri toplantda tartld, reddedildi ve sonunda yaynlanan ortak bildiride kayda geirilmedi. ACA Allied Authority Control toplants, Ocak 1947. FO 371/64154 131432 PRO. 23. Yearbook of the United Nations Birlemi Milletler Yll, 1950, s.565, ve Communist Treatment of Prisoners of War Komnistlerin Sava Esirlerine Davran, USGPO*, 1972. 24. Kongre Kaytlar Senato, s.1675 (1947). 25. Yb.A.D.Poinier, GSC**, ABD Ordusu, Almanya, Dr.G.Hoffmanna, ICRC Berlin, 19 Mart 1948. 765041, Koblenz. 26. Adenauerin Bundestag Alman Federal Parlamentosundaki aklamas, 5 Mays 1950. Helmut M.Fehling, One Great Prison Bir Byk Hapisane kitabna alnt (Boston: The Beacon Press, 1951), s.138. 27. Smith, Warrior Without Honor Onursuz Sava, Blm 3. 28. Communist Treatment of Prisoners of War Komnistlerin Sava Esirlerine Davran, A Historical Survey Tarih Bir nceleme (Washington: U.S.Government Printing Office, 1972). 29. Stalin, 1945 yaznda Moskovada Hopkinse, Ruslarn yaklak 2.000.000 esiri altrdklarn syledi. Stalinin henz her iki taraf da, Hitleri devirme onurunu en --------------------------------------------------* USGPO United States Government Printing Office ABD Devlet Matbaas. (.n.) ** GSC Government Security Clearing Devlet Gvenlik Soruturma Kurumu. (.n.)

171

30. 31. 32. 33. 34. 35.

36. 37. 38. 39. 40. 41. 42.

43. 44.

geni ekilde zerine almaya alt iin, doru sayy kk gstermeye ihtiyac yoktu. Ancak, birok Amerikan yazarnn, tarih veya baslm kaynak gstermeksizin Tassa dayandrdklar bir rapora gre, Ruslar 3.000.000 Alman esir almlard. Eer bu doruysa, 1947de Mttefiklerce doru kabul edilen 837.828 tahliye edilen saysna gre Ruslar, Souk Sava konuma tarzna gre, sayamadklar esirlerin yaklak yzde 73n ldrmlerdi. Oysa bunlar bar zamannda ie yarayacakt. Bhme, Die deutschen Kriegsgefangenen Alman Sava Esirleri, s.33 ve devam. Bhme, Die deutschen Kriegsgefangenen Alman Sava Esirleri. Bhmenin kayna, 1960lardaki Washington ABD Ordu Arivleriydi; alnt yaplan Rheinbergdeki daha yksek saylar, 1947de yerel ABD Ordu Komutanl tarafndan verilmiti. Bu kitapta, Rheinberg kampndaki lm oran doru veri olarak kabul edilmitir, nk kampn Amerikan idaresinde bulunduu sre bilinmektedir; 15 Haziran 1945e kadar tam 61 gn. Buisson, Historique Tarihe. Notes Documentaires Belgesel Notlar. The Papers of David Eisenhower Eisenhowern Evrak yaymc yardmclarndan Joseph Hobbs, yazara rtbas etmenin olas kaynan, Austos 1988de yaplan rportajda belirtmiti. ( Mektubun asl George C.Marshall Aratrma Ktphanesinde, Lexington, Virginia. Joseph Patrick Hobbsun Dear General adl kitab, John Hopkins Press tarafndan 1971de yaynlanmtr.) David Esienhower, Eisenhower at War Eisenhower Savata, s.810. Churchill Eisenhower Toplant Tutanaklar, 15 Mays 1945, Blm 12ye baknz. Smith, Warrior Without Honor Onursuz Sava, s.22. Smith, Warrior Without Honor Onursuz Sava, s.1. Yazarn yapt grme 1987. Yazar tan deil dncesini eletirmek istedii iin, adn gizli tutmutur. Mitscherlich ve arkadalar. Blm 10a baknz. Bu, yazar ve yardmcsnn Koblenzi ziyaretleri srasnda oldu. Fransz kamplarndaki vahet soruturmalarnn izini srerken, Amerikallarn byle eyler yapacaklarna inanmadk. Amerikan lm kamplar iin yeterli ipucu bulunca, Torontodan, bize daha yakn olan Washingtona gitmeye karar verdik; orada da, Dier Kayplar balkl belgeyi bulduk. Lewis Lapham, Money and Class in Amerika Amerikada Para ve Snf (New York: Weidenfeld and Nicolson, 1988). Elias Canetti, The Conscience of Words Kelimelerin Vicdan, Joachim Neugroschel (Londra: Andre Deutsch, 1986), s.21-22.

12 KALA GZLE
1. PWTElerin nasnda ncelikler, 1 Mays 1945. RG332 Box12, Washington. 2. Alman olmayan gnll yardm kurulularnn, Alman uyruklularn yararna Amerikan igal blgesinde grev yapmasna izin verilmiyordu. OMGUSdan Office of Military Governor United States Asker Vali, Clay imzasyla, WARCADa 30 Ekim 1945. Clay General Eisenhower tarafndan gsterilen tek kararllk diyerek balayan paragrafta, Eisenhowern daha nceden saptad etrafl politikay aklyor. RG332, NARS, Washington. 3. Marshalldan Roosevelteden alnt Ambrose, The Supreme Commander, s.424. 4. The Eisenhower Paper, Alfred D.Chandler ve Stephen E.Ambrose yayn, s.1750. 5. Eisenhower Papers, s.2529. 6. Ambrose, The Supreme Commander, s.592. Pogue, The Supreme Command, s.63:

172

Bakomutann imzas alm birok yazma konusu, imzalanmadan kurmay bakan tarafndan yaynlanmtr. General Eisenhowern btn eylemlerden haberi olmas iin, kurmay bakanl genel sekreteri (Smith), gelen ve giden btn mesajlar iin zel bir kayt sistemi hazrlamt; hergn kontrol edilebiliyordu. 7. Haftalk SvEs ve DEF Raporu, G1 USFET, 8 Eyll 1945. RG331 Box26 383.6/1-3, NARS, Washington. (Yukardaki) metin, btn sava alanlarnda yakalanm ve ABD ve Avrupada tutulan Almanlara deinmektedir. 5.900.000 toplamnn 2.200.000i Ekim banda tahliye edillmiti. Avrupada Elde olan toplam, Ocak 1946da da ayn olduu ve grnrde ABDden hibir tahliye yaplmad iin (Smith), Ocak aynda yalnz yzde 36nn serbest brakld byk olaslktr. Ocak 1947de birka sulu dnda hepsi serbest braklmtr. 8. Alb.Ernest F.Fisher, Cassino to the Alps Cassinodan Alplere, (Washington: Asker Tarih Merkezi, Kara Kuvvetleri.) 9. Yb.Herbert Pollackn Raporu, MC Salk Bakanlndan TSFET Kararghna, Salk Bakan, 31 Austos, s.348, Lojistik Bakanl Tarihi. NARS, Suitland, Md(Maryland). 10. Gollancz, Leaving Them to Their Fate Kendi Kaderlerine Brakmak. 11. Eisenhower Evrak, s.2208. 12. CCSden Eisenhowera, 6 Haziran. SHAEF telgraf gelen kaytlarnda, 6 Haziran, Abilene. 13. Eisenhowerdan Trumana, Ekim 1945, Eisenhower Evraknda, cilt 6, s.416. 14. VE Dayde Avrupa kta birliklerinin yalnz %50sinin adr gereleri eksikti, ikmal yeterliydi. Ross ve Romanus, Lojistik Bakanl, s.634. 15. Littlejohndan Eisenhowera, 10 Ekim 1945, RG92, Genel Lojistik Dairesi, Genel Yazma, Konu Dosyas 1935-45, Box587, NARS, Washington. 16. Dwight Eisenhower, Crusade in Europe Avrupada Hal Seferi, s.386. 17. Churchill, Eisenhower ve Brooke arasndaki toplantnn Tutanaklar, 15 Mays 1945, Mrk. Knndan Eisenhowera RG59, 740.00119, Box3666, Bakanlk. 18. Yb.B.W.Grover, 1.Kanada Piyade Tmeni, 13 Mays. 142.11009 (D2), Kanada Ordu Karargh, Ottawa. 19. Bnb.B.J.Guimond, 2/7 Kanada Piyade Tugay, 142.11009 (D2), Kanada Ordu Karargh, Ottawa. 20. Eisenhowern Hughesn hizmetine ne kadar ok deer verdii, generalin bizzat kendisi tarafndan 25 ubat 1948de ifade edilmitir. yle yazyordu: Sevgili Everett, Bu bir veda mektubu deildir. Dostluumuzun yaadmz srece devam edeceini biliyorum, eer akll bir te gereksinimim olur veya zor bir iin yaplmas gerekirse, yardmn istemekten daha iyi bir ey yapamam. Sadk ve paha biilmez hizmetin iin sonsuz takdirlerimi ifade etmek isterim. Kuzey Afrikadan Almanyaya, btn savalar boyunca, sava alanndaki sorun gidericim ve kiisel temsilcim olarak, senin gibi, meslek yetenee, saduyuya ve niteliklere sahip birisiyle altm iin ok anslydm. Bu yorucu yllar boyunca, omuzlarmdaki yk paylatn iin, sana ne kadar teekkr etsem azdr. Gelecekte sana salk ve mutluluk ve stlenecein grevlerde baarlar dilerim. Her eyin en iyisini hak ediyorsun. (Hughes Evrakndan, LC Library of Congress Kongre Ktphanesi, Washington.) 21. George S. Pattonn Gnl, 18 Austos 1945. 22. Fransadaki ICRC temsilcisi, 1945 ylnda yaklak 60 kamp, toplam 70 kez, buna ek olarak hastaneyi ziyaret ettini syledi. Sivil Nazilerin tutulduu alt gzalt kamp da ziyaret edilmiti. 1946da 80 kampa 100 ziyaret yaplmt. ICRCden Franoise Perretnin yazara mektubu, Ocak 1987.

173

Ek I
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7.
PROda bu kaytlar yoktu. AMK, RG112, Box316, NARS, Washington. Arthur L.Smith, Heimkehr Yurda Dn. Mareal Alexanderdan SHAEFe Fwd, 9 Haziran. 383.7/4, NARS, Washington. SHAEF G1, Gnlk DEF raporu 26 Mays WO 291/1451, PRO, Londra. SHAEF-USFET Evrak Temmuz-Eyll. Kaynaklar: NW Europe Kuzeybat Avrupa: SHAEF G1, 2 Haziran, a.g.e.; Italy-South Austria talya-Gney Avusturya: Mareal Alexanderdan SHAEFe; Gelen Kayt, 8 Mays ve 17 Mays 1945, Abilene. Germans in the US ABDdeki Almanlar: Daniel Costelle, Les Prisonniers Mahkumlar (Paris: Flammarion, 1975), s.208.

8. Bu blmdeki btn saylar, evvelce alnt yaplan kaynaklardandr; yani Merkez Komutanl Raporlar, SHAEF G1 ve G3 Raporlar, SHAEF-USFET Haftalk DEF-SvEs Raporlar ve ETO Tbb Tarihi. SHAEFin son tutsak alma raporundaki resm esir saysna gre 5.224.310 olan toplam rakam, 11 Haziran 1945 tarihlidir. Bu kitapta, bu say 2 Haziran gibi kabul edilmitir, nk 2 Haziranla 11 Haziran arasnda nemli bir yakalama olmamtr. talya ve Kuzey Afrikada alnan esirler bu sayya SHAEF de dahil etmedii iin - eklenmemitir. SHAEF alannda toplam yakalanan says, olaslkla 5.224.310dan daha fazladr. 12.Ordu Grubunda, General Bradley 8 Maysta 3.486.154 SvEs aldn bildirmitir. Bu sayya, 25 Maysta kesin olarak 834.057 DEF, art tahminen 231.350 kii daha eklenmitir. Deversin 6.Ordu Grubu 8 Maysta 684.128 esir daha toparlamtr. Btn bunlarn toplam olan 5.235.689 says da SHAEFin resm rakamn dorulamaktadr. Devers olaslkla birka yzbin DEFi de bu arada tutsak almtr; bunlarn hibiri buradaki toplama eklenmemitir. XVIIIinci Hava ndirme Kolordusu yaklak 400.000 kii esir almtr; Bradleyin 25 Maysta SHAEF Kararghna ilettii mesajn kenarnda elyazsyla dlen nota gre bunlar ABD sorumluluunda kalacaktr. Bunlar burada hesaba katlmamtr, nk bir ksm veya belki de hepsi SCOFOR-Bremen evrili Blgesi balyla bildirilen SvEsleri iinde saylm olabilir. 9. RG331 383.6/1-2, NARS, Washington. 10. nceki paragraftaki btn istatistikler, SHAEF G1 evrakndan, RG331, Box26, 383.6/1-3, NARS ve SHAEF Karargh G3 evrak, Abilene ile Merkez Komutanlnn o dnem Raporlarndan, RG112, Box316, 383.6, NARS. toparlanmtr.

174

Ziyaret Edilen Arivler

Abilene. Dwight Eisenhower Ktphanesi, Abilene Kansas. Telgraf (gelen) ve (giden) Kaytlar: kurmaylar tarafndan Eisenhower iin hazrlanan, gelen ve giden mesajlarn kaydedildii zel kayt sistemidir. Buglose. Fransada, St.Paul les Daxda Buglose ehir Arivleri. The Citadel. (General Mark Clark Evrak) Charleston, Gney Carolina. Hyde Park. Roosevelt Ktphanesi, Hyde Park, New York. Independence. Harry Truman Ktphanesi, Independence, Missouri.
IWM. Imperial War Museum mparatorluk Sava Mzesi.

Koblenz. Bundesarchiv, Koblenz. (Bat Alman Mill Arivleri.) Labouheyre. Labouheyre ehir Arivleri, Fransa. Laporterie. Raoul Laporterie Arivleri, Grenade sur lAdour, Fransa.
LC. Kongre Ktphanesi, Washington.

Lexington. George C.Marshall Ktphanesi, Lexington, Virginia.

NARS. National Archives and Records Service Mill Arivler ve Kaytlar Kurumu (Genellikle

Washington, bazen Suitland, Maryland.) Ottawa. Kanada Mill Arivleri.

PRO. Public Records Office Devlet Arivleri Kurumu, Londra. (ngiliz Mill Arivleri.)

Quai dOrsay. Dileri Bakanl Arivleri, Paris.

State. Savunma Bakanl Arivleri, Washington.

Syracuse. George Arents Ktphanesi, Syracuse, New York. Thore les Pins. Thore les Pins ehir Arivleri, Fransa. Vincennes. Kara Kuvvetleri Arivleri (Fransz Asker Arivleri), Paris. Arivlerdeki Belgelerin kaynakalar eksiksiz deil. Bazsnda, bir raporun yazar, tarihi ve gidi yeri ve yansra bulunduu yer belirtilmi. Belgenin tam yerini belirtmek her zaman olas deildi, kutu numaralar bazen yazlmam, bazen de alnan notlar sonradan kaybolmutu. Bu durum ilerde yaplacak aratrmalar iin bir sknt yaratabilir; bunun iin zr diliyorum. Gene de, kutu numaras olmayan belgeler, verilen aklama ile ilgili arivde bulunabilir. Bildirilen baz insanlarn ilk adlarn bulmak her zaman olas deildi, nk birok ordu raporunda rtbe ve soyad verilmiti.

175

Kaynak Dizini
Ambrose, Stephen E. The Supreme Commander. New York: Doubleday,1970. Anderson, Robert S., ed. Medical Supply in World War Two. Washington: Department of the Army, 1968. Blum, John Morton. Years of War: From the Morgenthau Diaries. Boston: Houghton Mifflin, 1967. Blumenson, Martin. The Patton Papers 1940-1945. Boston: Houghton Mifflin. Bhme, Kurt W. Die deutschen Kriegsgefangenen in amerikanischer Hand. In Maschke, Erich, ed. Zur Geschichte der deutschen Kriegsgefangenen des Zweiten Weltkrieges. Bielefeld and Mnih: Verlag Ernst ve Werner Gieseking. Bhme, Kurt W. Die deutschen Kriegsgefangenen in franzsischer Hand. In Maschke, a.g.e. Bradley, Omar N. A Generals Life. New York: Simon and Schuster. Brendon, Piers. Ike. New York: Harper and Row, 1986. Buisson, Tmgeneral. Historique du Service des Prisonniers de Guerre deAxe (1943-1948). Paris: Ministre de la Dfense Nationale, 1948. Butcher, Harry C. My Three Years With Eisenhower. New York: Simon and Schuster, 1946. Byrnes, James F. Speaking Frankly. New York: Harper and Brothers, 1947. Campbell, John C. The United States in World Affairs. New York: Harper and Brothers, 1947. Chandler, Alfred D. and Stephen E. Ambrose, ed. The Papers of Dwight D. Eisenhower. Baltimore: The John Hopkins Press, 1970. Churchill, Winston S. Closing the Ring. Boston: Houghton Mifflin, 1951. Clay, Lucius D. Decision in Germany. New York: Doubleday, 1950. Committee on the Judiciary, U.S.Senate. The Morgenthau Diaries. Washington: U.S. Government Printing Office, 1965. Costelle Daniel. Les Prisonniers. Paris: Flammarion, 1975. De Gaulle, Charles. The Complete War Memories. New York: Da Capo Press, 1984. Donnison, F.S.V. Civil Affairs and Military Government, North West Europe 1944-46. Londra: H.M.Stationary Office [Kraliyet Mill Arivi], 1966. Durand, Andr. From Sarajevo to Hiroshima: History of ICRC. Geneva: Henry Dunant Institute, 1984. Eisenhower, David. Eisenhower at War 1943-1945. New York: Random House, 1986. Eisenhower, Dwight D. Crusade in Europe. New York: Da Capo Press, 1983. Faulk, Henry. Group Captives. Londra: Chatto and Windus, 1977. Fisher, Ernest F. Jr. Monte Cassino to the Alps. Washington: Center for Military History, Department of the Army. Gilbert, Martin. Winston Churchill: Road to Victory, 1941-1945. Londra: Heinemann, 1986. Gollancz, Victor. Leaving Them to Their Fate. Londra: Gollancz, 1946. Hall, H. Duncan. North American Supply. Londra: HMSO, 1955. Hamilton, Nigel. Monty, Field Marshal, 1944-1976. Londra: Hamish Hamilton, 1986. Hull, Cordell. Memoirs. New York: Macmillan, 1948. The International Wheat Council. World Wheat Statistics. Londra: Haymarket House, Nisan 1955. Irving, David. The War Between the Generals. Londra: Allen Lane, Penguin Books, 1981. Janssen, Heinz. Kriegsgefangenen in Rheinberg. Rheinberg: Stadt Rheinberg, 1988. Kimball, Warren F., ed. Churchill and Roosevelt: The Complete Correspondence. Princeton: Princeton University Press. Knightley, Philip. The First Casualty. New York: Harcourt Brace Jovanovich. Kock, Erich. LAbb Franz Stock. Paris: Casterman, 1966. Maschke, Erich, ed. Zur Geschichte der deutschen Kriegsgefangenen des Zweiten Weltkrieges (birka cilt). Bielefeld ve Mnih: Verlag Ernst und Werner Gieseking. Mitchell, R. International Historical Statistics. Londra: Macmillan, 1983. Mitchell, R. European Historical Statistics. Londra: Macmillan. Morgenthau, Henry C. Germany Is Our Problem. New York: Harper and Brothers,1945. Morgenthau, Henry C. Morgenthau Diary. New York: Da Capo Press, 1974.

176

Murphy, Robert. Diplomat Among Warriors. New York: Doubleday, 1964. Nixon, Richard M. Six Crisis. Londra: W.H.Allen, 1962. Patton, George S. War As I Knew It. New York: Bantam Books, 1980. Pogue, Forrest C. The Supreme Command. Washington: Department of the Army, 1954. Proudfoot, Malcolm J. European Refugees 1939-1952. Londra: Faber and Faber, 1957. Roosevelt, Elliott. As He Saw It. New York: Duell Sloan and Pierce, 1946. Ross, William and Charles Romanus, The Quartermaster Corps, Operations in the War Against Germany. Washington: The U.S.Army 1965. Schuster, Gertrude Maria. Die Kriegsgefangenenlager Galgenberg und Bretzenheim. Bad Kreuznach, 1985. Sherwood, Robert E. Roosevelt and Hopkins. New York: Harper and Row, 1948. Smith, Arthur L.Jr. Churchills German Army. Beverly Hills: Sage Publications. Smith, Arthur L. Heimkehr aus dem Zweiten Weltkrieg. Stuttgart: Deutsche VerlagsAnstalt, 1985. (Kitabn ngilizce basks, Warriors Without Honor: Germanys War Veterans 1945-49 balyla yaynlanmtr.) Smith, Jean Edwards. The Papers of General Lucius D. Clay. cilt 1. Bloomington: Indiana University Press. Smith, Walter Bedell. Eisenhowers Six Great Decisions. Londra: Longmans, 1956. Ziemke, Earl F. The U.S. Army in the Occupation of Germany 1944-1946. Washington: Center of Military History, 1975.

177

Teekkrler
Bize yardm edenler, Grenadede birok arkada ve arkadan arkadalar; zellikle Raoul Laporterie ve ei Laure, ayn zamanda kzlar Irene ve damatlar Roger. Dominique ve Nicole Houdy de, orada geirdiimiz harika gnlerde ok byk yaknlk gsterdiler. Torontoda Jack McClelland bana bir kontrat teklif etti ve herey ok umutsuz grnrken, olduka byk bir avans verdi. Charles von Luttichau, Martin Blumenson ve Washingtondan Ed Cowana sonsuz teekkrler ediyorum. Arkadalarm John F.M.Hunter, Michael Marrus ve kuzenim Torontodan Alan G.Watsona nemli nerileri iin teekkrler. Washingtondan saygdeer Douglas MacArthur IIa retici klarna kranlarm sunuyorum. Ayn zamanda, Washington Mill Arivleri alanlarna, Vincennesdaki Fransz Ordu Arivlerine ve Londradaki ahane Devlet Arivleri Kurumuna teekkrler ediyorum. Kanada Ordusu Tarih Biriminden Lisa Dillon ve Dr.Norman Hillmere, Ottawadaki belgeleri bulabilmem iin ve svire ve Londradaki belgelere ulaabilmem iin yaptklar yardmlara taekkr ediyorum. Ottawada, bana kymetli kitaplarn dn veren Naomi Robertse teekkr ediyorum. Torontoda Charles Israele 1946daki Almanya hakkndaki zel bilgisi ve uzman okumas iin; Tom Summerville, Noreen ve Charles Taylora yllar boyu sren sabrl tleri iin teekkr ediyorum. Joanne Collie, M.R.D. Foot ve Londral Brian Griffithe gzel sohbetleriniz, misafirperverliiniz ve yardmlarnz iin kranlarm sunuyorum. Glasgowlu Alb.Henry Faulk, bana her trl yardm esirgemeyen Londra ve Torontodan Roy ve Ria McMurtryye teekkrler. Los Angelesten Prof.Arthur L.Smithe, tezimin kendi yazdyla elitiini bildii halde, cmert yardmseverliini ve drst uyarlarn esirgemedii iin teekkr borluyum. Ayn ekilde, David Irving, kendi Soykrm teorileri ve Churchill konusundaki baz teorilerine kar olduumu bile bile, ok deerli bilgilere ulamam salad. Eric Koch, kitabn ana konularndan en az birine kar olduu halde, danma ve tercmede bana yardmc oldu. Montrealli Prof. Peter Hoffmanna, uzmanca yardm ve cidd akademik rehberliinden tr ok teekkr borluyum. Beni hem cesaretlendirdi hem de, henz kitap inanlr duruma gelmeden gvendi. Bizi yanllkla Avrupadaki ilk uzun ve zorlu yolculuumuza iten Hans Goertze, Danke schn. Ayn zamanda Frankfurtta Petra Post ve Martina Rassmann, Wuppertalde Dr.Siegfried Enke ve ei, Rheinbergde ve yaknnda Werner Steckelings, Klaus Birkenhauer ve Anja Kiechle ve birok Alman tutsak ve Kanadal muhafzlara, bana rportaj iin zamanlarn ayrdklar iin teekkrler. Bana, kolay olmadn bile bile yardm eden Alman temsilcim Corry Theegarten-Schlotterer ve sevgili dostum Zrihli Ruth Liepmana kranlarm. Paristen Lory Thicke ve Mavis Gallanta, Mille fois merci. Independenceten Ben Zobrist ve Jane McClaine ve Abileneden Marlene Campbelle de teekkrler. Torontoda Stoddart Yaynclk ve Berlinde Ullsteindaki yardmsever insanlardan ok faydal tler aldm. Doktor Anthony ve Rick Miller ile deerli dzenleme yardmlar iin Christy ve Ben Bacquea zel teekkrler. Lily Lakede, doruyu tercih eden Adama da zel teekkrler.

178

Fihrist
Aachen, 6 Abilene, 41,71 Acheson, Dean, 88, Adenauer, Konrad, 114 Aeberhard, M.E., 103 Albrecht Alb., 71 Alenon, 93 Ambrose, Stephen E., 14 Andernach, 64 Attichy, 16 Attlee, Clement, 60 Aubagne, 92 Augsburg, 53,54 Bacque, Yb., 43 Bad Kreuznach, 27,28,76,100 Baden, Berthold von, 102,103 Bailey, Yb., 43 Barker, Ray, 41,122 Barlin, 98 Barnes, Valentine M., 23,24,28,64 Barrington-Ward, Robert, 102 Bascons, 88,126 Bastogne, 43 Beasley, Charles H., 25,32-34,119 Belsen, 60,62 Berlin, 31 Bidault, Georges, 73 Biddle, Francis, 31 Billotte, General, 64 Bingen, 47,62 Bingen-Budesheim, 100 Blanc, General, 63 Bodmar, A., 102 Bhme, Kurt W., Bordeaux, 88 Borgmann, Papaz, 33 Bouches du Rhne, 92 Bourges, kamp, 67 Bradley, Omar, 36,41,42 Brandt, Herte, 33 Brandt, Willy, 114 Bremen, 102 Bromberger, Serge, 67-69 Brooke, Alan, 124 Brtanya, 28 Brksel, 56 Buchenwald, Buglose, 88 Buisson, General, 68-71,73,95-97,106, 111,115,125 Burbage, R.H., 48 Burckhardt, Carl J., 65,66 Butcher, Harry,C., 23 Byrnes, James F., 79,88 Caffery, Jefferson, 67,72-74,76,125 Canetti, Elias, 118 Cannes, 16 Cary, Stephen, 58 Cenevre Szlemesi, 5,10,12,15,18-20, 27,49,66,70-72,79,126 Champvallier, Yb., 64 Cherwell, Lord, 6,7,9 Chiang Kai Shek, 22 Chichester, Lord Piskopos, 102 Churchill, Winston S., 4-7,9,11,12,18,35, 59,104,116,124 Clark, Mark, 121 Clarke, Bruce, 16 Clattenburg, Albert E., 54 Clay Lucius, 13,21,58,105,111 Codman, Charles, 15 Coe, Frank, 21 Crawford, Robert, 122 Dachau, 61,64,72,76 Daugnague/Pissos, kamp, 168 Davis, D.A., 58 Davis, T.J., 17 De Gaulle, Charles, 65,66,70,73,105, 118,125,126 Delta, ss kamp, 66 Dieppe, 10,99 Dietersheim, 44,61-63,123 Domazlice, 43 Donnison, F.S.V., 105 Downey, William G., 64 Dnitz, Karl, 113 Dunning, Henry W., 66 Dutchess County, 9 Eastland, James O., 114 Eden, Anthony, 5,7,9,50 Eiffel kulesi, 89 Eisenhower, David, 115 Eisenhower, Dwight D., 5,6,12-21,23,35, 41,45,56,57,71,74,110,118,121-123

179

Eisenhower, Mamie (Bn.Eisenhower), 17 Elbe Nehri, 100 Erbiseul, kamp, 64 Fairman, Charles, 51,52 Faulk, Henry, 103-104 Fauvet, Jacques, 72,126 Feldkirch, 66 Fisher, Ernest,F., 3 Fort Leavenworth, 12 Frankfurt, 36,44,71,75-77,109 Fuller, Andrew, P., 67,71 Gill, R.J., 16 Glasser, Harry, 21 Goebbels, Josef, 8,9 Goethe Johann 29,31 Gollancz, Victor, 59,60,105,126 Gotha, 76,100,123 Grasett, A.E., 42 Haight, William H., 64 Hamburg, 105 Hannoversche Kurier, 112 Hechtsheim, 62,64,65 Heidesheim, 100 Heilbronn, 92 Heyne, Werner, 99 Hilldring, J.H., 59,60,105 Hitler, Adolf, 6,8,12,32,77,107,113 Ho Chi Minh, 73 Hollar, Gordon C., 47,48 Hopkins, Harry, 12 Hosfoun, 43 Huber, Max, 53,55,79 Hudson Nehri, 9 Hughes, Everett S., 12-16,18,23,122,124 Hull, Cordell,
ICRC, 2,20,21,23,43,49-51,55,56,65,70,75,

Koblenz, 113,118 Korf, Morgenstern iir karakteri, 111 Kln Bapiskoposu, 32 Kripp, 26,63 Krock, Arthur, 8 Kuppinger, Eldred, D., 79 La Chauvinerie, kamp, 78 La Flche, 69 Labouheyre, kamp, 88,89 Land, Emory S., 7 Landes, 88 Langlais, Robert, 94 Lapham, Lewis, 118 Laporterie, Raoul, 88,126 Larkin, General, 67 Lauben, Philip S., 1-3,63,70-72,74,75, 108,125 Layeillon, M., 43 Le Croutoy, kamp, 66 Le Figaro, 2,67-69,77,122 Le Havre, 43 Le Meur, Peder, 68 Le Monde, 2,72,77,98,122 Lee, J.C.H., 12,14-16,36,41,44,70, 75,124 Lewis, John T., 78,79 Liebich, Helmut, 100,101,104 Littlejohn, Robert, 15,23,41,44,121-124 Lockett, ABD Alb., 47 Lohr, Jakob, 29,87 Londra, 10,41,50,105,116 Luttichau, Charles von, 26,48,63,77 Lynch, Charles, 48 MacArthur, Douglas, 123 Mailly le Camp, 16 Mannheim, 53,54 Markham, 102 Marshall Plan, 60 Marshall, George C., 15,49,57,75,125 Marsilya, 23,63 Maschke, Erich, 96,114-116 Mason, James B., 25,32,119 Maurice, Jean, 65 McCullough, H.F., 99 McNarney, Joseph, 13 Michigan, 31 Middleton, Drew, 75,76 Mitscherlich, A., 103 Molotov, Vyacheslav Tahranda, 4 Mons, 64,66 Montgomery, Bernard Law, 14,42,60, 100,104 Montreuil-Bellay, kamp, 78

101,113 Iff, Wolfgang, 31 John XXIII, Papa, 95 Juin, Alphonse, 64,88,94,125,126 Julien, Yzb., 61-63,72,76,123 Kaltenbrunner, Ernst, 65 Kansas, 12 Katin, 4 Kessenger, H.E., 71 Keynes, Lord, 59 Krm, 10 King, Mackenzie, 50,51 Knowland, ABD Senatr, 113,114

180

Morgenstern, Christian, 111 Morgenthau Plan, 6,3,9,11,20,21,117 Morgenthau, Henry C., 5-8,22,58,59,124 Morse, Wayne, 113 Moskova, 5,9,10,12 Murphy, Robert, 111 Mnih, 35 Napoli 23 Nathan, Lord, 103 Neustadt, 62 New York, 57,116 New York Times, 8,48,75 Nice, 73 Nietzsche, Friedrich, 29 Nixon, Richard M., 13 Normandiya s kamp, 66 Nrnberg, 113
Observer, 103

Roosevelt, Elliott, 4-7,9-11,17,21,125 Roosevelt, Franklin D., 7,9,11,17,21,125 Rosenman, Sam, 17 Rousseau Yzb., 61,62 Ruhr Blgesi, 8,24,42,105 Saint Paul dgiaux, 72,98 San Francisco, 50 San Francisco Chronicle, 9 Sauckel, Fritz, 113 Schalding, 108,109 Schweitzer, Greta, 33 Settle, Henry C., 43 Shipstead, Henrick, 20 Siershahn, 64 Simon, M., 97,125 Sinzig, 32,47 Smith, Arthur L., 114 Smith, Walter Bedell, 14,24,71,75,119, 122,124 Somervell, Brehon, 16,58,59,125 Sorgues, 92 Soubeiray, Tm., 64 St. Paul, Minnesota, 8 St.Paul Pioneer Press, 8 Stalin, Josef, 4,5,9,11,12,22,104 Stalingrad, 42 Sainte Marthe, kamp, 64 Steckelings, Werner, 92,93 Stedman, Alb., 47 Stenay, kamp, 15 Stern, Helmut, 109 Stimson, Henry L., 9,125 Stock, Franz, 94,95,126 Strang, William, 5 Strong, Tracy, 57,58 Summersby, Kay, 14 T., Heinz, 27,28,46,89,104 Tahran, 4,5,6 Tappen, Alfred, 93 Tedder, Arthur, 14 Thelen, Herbert, 29,44 Thelen, esir, 29,32 Thompson, Dorothy, ke yazar, 113 Thore, 51,61,65,71,94 Thrasher, Charles O., 64 Toronto, 99,116 Toulouse, kamp, 98 Trivers, Howard, 22 Truman, Harry S., 22,59,73,121,125 Tunus, 15,42 Ukrayna, 11

Oglesby, Samuel C., 114 Oise Nehri, 64,66 Ostende, 102 Overijsche, 100,103,121 Paris, 12,20,63,70,72,79,95,125 Passau, 109 Patterson, Robert, 79 Patton, George S., 13,36,42,104,107,110 Patton, Beatrice, 13 Pearson, Drew 8 Peenemnde, 100 Pickett, Clarence E., 56 Pius XII, Papa, 32 Postdam Konferans, 104 Pradervand, Jean-Pierre, 65-67,69,71,75, 125,126 Proudfoot, Malcolm J., 55 Quebec, 6,7,8,9 Ravensbruck, 65,66,125 Reckord, Milton A., 16,24 Reims, 16,19,89 Remagen, 26,33,48 Renfroe, Alb., 72 Rennes, 28,88-91,104 Ren Nehri, 24,25,28,89 Rheinberg, 24,25,29-33,44,51,87,100,101, 106,107,115,123 Rivesaltes, 92 Roberts, W.ST.C.H., 50,51 Roncalli, Piskopos, 95 Roosevelt An Kprs, 89 Roosevelt, Eleanor, 6

181

Val dAosta, 73 Vincennes, 62,70,125 Viney, Alb., 47 Vinson, Frederick M., 45 Vosges, lm kamplar, 74,125 Walker, Na Deane, 109 Wallace, Henry A., 88 Wangerooge, adas, 99 Warm Springs, Georgia, Washington, 1,9,10,13,16,23,41,58,66,123 Washington Post, 8 Weare, Buel F., 12

Weiss, George, 28 Westphalia, 100 White, Harry Dexter, 7,21.22 Widewing, ngiltere, 14 Willingen, 65 Wrzburg, 74 Yabanc Lejyon, 79,90,92 Yalta Konferans, 9,10,11 Zalay, 65,94 Zobrist, B.K., 48,118 Zrih, 116.

182