Genadeklap

..

Gideon

Aan de binnenkant van de celdeur zit geen kruk. Vanaf het moment dat hij iedere middag om vijf uur wordt ingesloten totdat de deur de volgende ochtend om halfacht weer wordt geopend, confronteert het ontbreken van die kruk Gideon nadrukkelijk met zijn afhankelijke positie. Dat steekt.

Het begint zelfs pijn te doen.

..

In het begin telde hij de dagen vanaf het moment dat hij was aangehouden, maar daar werd hij somber van. Daarom is hij daarmee opgehouden. Vooralsnog is alleen het heden van belang. De invulling van de dagen, de plekken waar hij verblijft. Hoe hij zich voelt, met wie hij contact heeft. Wie hij is als gedetineerde, als man, als schuldig bevonden vader.

Als de persoon die liever een misdaad bekent dan prijs te geven dat aan zijn seksuele lust een macaber tintje zit.

..

Vandaag is het zeven maanden geleden dat hij werd ingesloten in een cel, toen nog in een huis van bewaring. Hij probeert de vernederende handelingen waar hij zich aan moest onderwerpen niet meer voor zich te zien. Soms droomt hij daar nog van, dan wordt hij badend in het zweet wakker. Toen hij na een paar maanden werd overgebracht naar de gevangenis waar hij sindsdien verblijft, verwachtte hij dat een herhaling van dit tafereel hem bespaard zou blijven, maar dat bleek niet te kloppen. Hij werd meegenomen naar een ruimte bij de visitatieafdeling, waar alle nieuwe gedetineerden binnenkomen, en moest zich helemaal uitkleden. De man die hem verzocht voorover te buigen en zijn billen te spreiden was vriendelijk en correct. Toen hij aan Gideon vroeg om ook zijn balzak op te tillen, deed hij dat op een beleefde manier en zijn mededeling dat Gideon zich weer mocht aankleden klonk geruststellend. Toch lukte het Gideon niet de man die in zijn anus en onder zijn ballen had getuurd aan te kijken en hij hield zijn ogen strak gevestigd op de doos met persoonlijke spullen die hij uit het huis van bewaring had meegenomen. Later kreeg hij de rest van de kleding die niet in de doos had gepast ook terug. Als hij vrijkomt, gaat hij alle kleren vernietigen die hij hier heeft gedragen. Het is nog lang niet zover, maar het gaat gebeuren. Hij wil ook een manier verzinnen om bepaalde herinneringen te wissen.

..

Vandaag wordt de woonafdeling waar hij verblijft pas om halfvier gelucht. Gideon zag vanmorgen, toen hij in de keuken een ei bakte, dat het regende. Toch was het druk op de luchtplaats. Niet meegaan naar buiten betekent een uur extra in je cel zitten, met de deur op slot. Het moet echt noodweer zijn om daarvoor te kiezen.

Hij werkt twee dagdelen per week in de bibliotheek en geeft drie dagdelen Nederlandse taalles. Vandaag is het bibliotheekdag. Hij moet de boeken die worden teruggebracht in ontvangst nemen en op de juiste plaats terugzetten. De gedetineerden die een nieuw boek zoeken worden begeleid door Marylle, de beheer­der van de bieb. Een van de mannen die net zijn binnengekomen wil advies van ‘de meester’.

‘Je bedoelt zeker Gideon,’ zegt Marylle. Ze maakt een uitnodigend gebaar. ‘Daar staat hij.’

Het is Johannes, die op dezelfde afdeling zit als Gideon en les van hem krijgt. Johannes moet twintig jaar zitten omdat hij zijn minnares en haar man heeft vermoord. Gideon had dit niet hoeven weten, maar aan dit soort details ontkom je hier niet. Iedereen weet van iedereen wat hij gedaan heeft, op een enkele uitzondering na. Daar wordt niet moeilijk over gedaan, zolang je maar geen kinderen hebt misbruikt. Daar houden ze hier niet van, heeft Johannes hem al tijdens het eerste gesprek dat ze voerden duidelijk gemaakt. Van kinderen blijf je af, zeker seksueel.

Tot nu toe is het Gideon gelukt om vragen over de reden van zijn detentie te omzeilen, maar hij weet niet hoe lang dit nog vol te houden is.

‘Het vorige boek was toch te moeilijk,’ meldt Johannes. ‘Ik werd er boos door.’

‘Op wie?’ vraagt Gideon.

‘Op mijn vader, op wie anders? Als dat kloterige stuk vreten minder had gezopen en mijn broers en mij niet had gedwongen te werken vanaf het moment dat we konden lopen, zou ik fatsoenlijk hebben kunnen leren lezen. Nog even, en ik moet aan de kinderboeken.’

‘Helemaal niet! We zoeken een boek dat geschikt voor je is, en we gaan extra aandacht besteden aan spelling.’

‘Ja, meester,’ grinnikt Johannes. ‘Ik mag doodvallen voordat ik begrijp dat jij in dit hol bent terechtgekomen. Ik zei het vanmorgen nog tegen de Bolle: die gast hoort hier toch niet thuis? Dat vond hij ook.’

Bij de Bolle blijft Gideon uit de buurt. Die man straalt iets uit wat aanvoelt als het gevaar van een tikkende tijdbom. Zijn ogen staan niet goed en zijn imposante omvang is voor Gideon een paar maten te veel. Soms zou hij Johannes voor hem willen waarschuwen. Gelukkig leest de Bolle geen boeken.

‘De Bolle wil ook taalles,’ meldt Johannes.

‘Het is kwart over drie, jullie moeten naar beneden.’ Marylle steekt haar hand op als groet.

Gideon kijkt uit het raam. Het is droog. Hij verlangt naar frisse lucht en neemt zich voor een kwartier te gaan hardlopen. Misschien ook nog een potje handballen. En buitenlucht opsnuiven, zijn longen vullen met de geur van buitenwereld, en daar iets van meenemen als hij weer naar binnen moet en om vijf uur wordt ingesloten. Want wat er ook gebeurt, om vijf uur ’s middags gaan ze allemaal naar hun cel en wordt de deur tot de volgende morgen halfacht op slot gedraaid. Mocht het gebeuren dat je om kwart voor vijf te horen krijgt dat je vrouw een ernstig auto-ongeluk heeft gehad en ergens op een intensive care is beland, dan moet je tot de volgende ochtend halfacht wachten op meer informatie. Als ze ’s nachts zou sterven, komt niemand je iets vertellen. De kans dat je afscheid van haar mag nemen is klein. Je telt niet mee, tenzij ze jouw toestemming nodig hebben voor orgaandonatie. Elke dag van het jaar, van 1 januari tot en met 31 december, zit je veertienenhalf uur onafgebroken in een ruimte van vijf bij twee en kun je alleen met jezelf praten.

Daar had hij geen idee van toen hij besloot om de schuld voor Tamara’s dood op zich te nemen.

2

..

..

Rifka

Vandaag is het precies zeven maanden geleden dat Gideon uit het dagelijks leven verdween. Als iemand nu beweerde dat het eigenlijk al zeven jaar geleden is, zou Rifka het geloven. Haar man, haar huwelijk, haar gevoel en haar geloof in de waarde van hun verbintenis zijn vage herinneringen geworden, niet meer de moeite waard om nog bij stil te staan. Toch moet ze opletten, en bedacht zijn op vreemde sensaties die kunnen opduiken op momenten dat ze die niet verwacht. Het zijn aanvallen van heimwee naar de tijd dat alles anders was, en die ze de kop indrukt zodra ze zich aandienen. Ze vindt het belachelijke sentimenten.

..

Gideon belt elke vrijdag. Hij begon ermee nadat hij veroordeeld en gevonnist was en van het huis van bewaring was overgebracht naar een penitentiaire inrichting. Het is het soort terminologie waar je als normaal burger niet tot nauwelijks mee te maken krijgt totdat het leven een draai maakt van honderdtachtig graden en je verplicht wordt je erin te verdiepen.

De gesprekken waren in het begin heel ongemakkelijk en dat kwam vooral door zijn onderdanige houding. Het irriteerde haar, maar ze vond wel dat hij er recht op had zich te gedragen zoals hij wilde, omdat hij door zijn bekentenis iets met haar had goedgemaakt. Hij verdiende daarvoor in haar ogen een beloning. Dat vindt ze nog steeds, daarom geeft ze haar irritatie geen ruimte. Als ze met hem praat, let ze goed op wat ze zegt. Ze houdt er rekening mee dat de gesprekken worden afgeluisterd en ze wil voorkomen dat iemand gaat vermoeden dat Gideon minder schuldig is dan het lijkt.

..

Hij vraagt iedere keer wanneer ze komt. Hij mag twee uur per week bezoek ontvangen en hij zou zo graag eens met iemand praten die niet in de gevangenis thuishoort. Dat zei hij expliciet tijdens hun meest recente gesprek, en Rifka vraagt zich nu af of hij met die woorden iets anders bedoelde. Of het cynisch was bedoeld.

Of het misschien een waarschuwing was.

Maar wat kan hij doen? Hij heeft bekend en is veroordeeld. Ook al was Tamara al buiten bewustzijn voordat ze onder water werd geduwd, het bleef een poging tot doodslag en haar lichaam is daarna gedumpt. Achteraf gezien hadden ze haar misschien toch beter zogenaamd verdronken in het bad kunnen vinden, maar ze waren allebei te geladen, te verward en te woedend en ze hebben voor een andere weg gekozen. Hun verklaringen bleven overeind, ook toen ze eindeloos werden ondervraagd.

Zou het mogelijk zijn om je bekentenis te herroepen? Moet ze er rekening mee houden dat Gideon het haar moeilijk kan gaan maken als hij boos wordt? Zou het verstandig zijn om toch maar eens bij hem op bezoek te gaan? Ze zou kunnen kiezen voor één keer per maand, dat is te overzien. Toch begint haar maag te draaien als ze eraan denkt dat ze zich dan in de gevangenis moet melden en gefouilleerd gaat worden. Ze moet er niet aan denken om samen met andere bezoekers in een wachtruimte te zitten, wie weet wat voor soort volk ze daar tegenkomt. Misschien treft ze een van de vaste klanten van Hunkemöller, wat moet ze dan zeggen? En wat moet ze tegen Gideon zeggen als hij vraagt of ze met hem verder wil? Dat gaat hij vragen, ze weet het zeker. Vorige week vrijdag zei hij dat hij zo vaak terugdenkt aan de seks die ze de laatste tijd weer hadden en dat hij daar zo naar verlangt. Daar heeft ze overheen gepraat. Die seks stelde voor haar weinig voor en zal nooit meer herhaald worden. Dat weet ze ook zeker. Wat er tussen hen was, is voorbij. Je vrijt niet spontaan met de man die verantwoordelijk gesteld kan worden voor de dood van je kind. Nooit meer.

..

Vanavond moet ze gaan eten bij haar ouders. Hoe goed die het ook bedoelen als ze haar uitnodigen, Rifka voelt het als een verplichting, vooral ten opzichte van haar moeder. Die begint steeds nadrukkelijker vragen te stellen over wat er nu precies gaande was in Rifka’s gezin en het wordt ook steeds duidelijker dat de antwoorden die Rifka geeft haar niet bevallen. Gelukkig grijpt haar vader elke keer net op tijd in, maar het wordt toch lastig om daar te zijn. Lastig en irritant.

Zou haar moeder iets vermoeden? Heeft Gideon in de periode dat Tamara werd vermist iets gezegd wat vragen opriep? Hij was in die tijd wankel en snel in paniek. Zelf was ze juist rustig, zij had het overzicht en hield hem overeind. Wat een loser is die man, wat een angsthaas. Iedere keer als hij tegen haar zegt dat hij weer seks met haar wil, moet ze zich inhouden. Want wat ze dan denkt kan ze echt beter niet uitspreken.

3

..

..

Matthias

Een paar dagen geleden realiseerde hij zich opeens dat hij niet meer voortdurend achteromkijkt als hij buiten loopt. Toch voelt hij zich in zijn nieuwe woonplaats en ook in zijn nieuwe baan niet honderd procent veilig. Matthias weet dat hij onverwacht oog in oog kan komen staan met mensen die hem kennen of herkennen en dat die mensen dan later weer aan anderen kunnen vertellen dat ze hem hebben gezien en waar. De wereld is klein, en Rifka Metselaer kan erachter komen waar hij is. Dat is geen prettige gedachte.

..

Het leven was overzichtelijker toen Matthias nog de enige persoon was die wist wie Lieve Metselaer had doodgereden. Ook al kon hij het beeld van het meisje dat recht op hem af kwam fietsen niet kwijtraken en bleef hij de klap van de aanrijding horen, het was zijn geheim en zolang hij er niet over praatte was en bleef hij ongrijpbaar voor een moeder die wraak wilde nemen. Maar die status heeft hij moeten inleveren en sinds hij dit weet, voelt hij zich vogelvrij.

..

Er staat een vrouw voor de informatiebalie die absoluut alleen maar met een leidinggevende wil spreken, het liefst met de filiaal­manager, maar als het niet anders kan is een teamleider ook goed. Matthias luistert geduldig naar de tirade over de slechte kwaliteit van de bananen. Hij kent de vrouw, ze verschijnt regelmatig bij de balie en ze klaagt altijd over de bananen. Soms heeft hij de neiging om tegen haar te zeggen dat hij als hij haar was nooit meer een banaan bij Albert Heijn zou kopen. Laat ze maar naar de Lidl gaan, die scoort toch zo hoog met groenten en fruit? Zulke gedachten komen tevoorschijn als hij moe is en hij is vaak moe als deze klant weer iets te klagen heeft, omdat ze meestal aan het einde van een werkweek tegen sluitingstijd komt.

‘Luister je wel?’ De vrouw buigt zich naar voren. ‘Ik vroeg wat je zélf eigenlijk van de kwaliteit van het fruit vindt.’

‘Ik vind dat onze producten van goede kwaliteit zijn,’ antwoordt Matthias. Hoepel nu op, denkt hij.

‘Die zin heb je zeker uit je hoofd geleerd. Ik kom wel terug als de filiaalmanager er weer is,’ zegt de vrouw. ‘Aan jou heb ik niets.’

Matthias doet een stap opzij om haar in de gelegenheid te stellen weg te gaan. Ze passeert hem met opgeheven hoofd, haar hakken klikken op de stenen vloer. Tegelijk met haar passeert een bekende geur zijn neus. Deze geur gebruikte Frederique altijd. Hij ademt direct door zijn mond.

Iemand raakt zijn arm aan. Hij kijkt op en ziet dat een van de caissières naast hem staat. ‘Je trekt je toch niets aan van dat gezeur? Die vrouw kickt erop om ruzie te maken, dat weet iedereen hier.’

Matthias trekt zo onopvallend mogelijk zijn arm terug. ‘Nee hoor, ik weet wie ze is.’

Nu gewoon verdergaan met waar hij mee bezig was. Waar was hij eigenlijk mee bezig? Is het al bijna zes uur? Hij wil naar huis. De deur achter zich dichttrekken, eten koken en televisiekijken. Het maakt niet uit welk programma, als het maar beweegt. Een paar pilsjes drinken en zichzelf geen limiet opleggen. Morgen is hij vrij. Dan kan hij uitslapen.

De caissière stoot hem aan. ‘Volgens mij heeft de mevrouw die nu bij kassa drie staat belangstelling voor je,’ lacht ze. ‘Ze kan haar ogen niet van je afhouden.’

Matthias kijkt eerst naar kassa twee en laat zijn blik dan naar de volgende kassa dwalen.

Hij weet direct over welke vrouw het gaat. Het kan niet missen, dit is Tinka, de jongste zus van zijn schoonmoeder. Hij herkent haar.

En zij hem.

4

..

..

Gideon

De bewakers hebben alleen een voornaam. Ze worden door bijna iedereen met ‘jij’ en ‘jou’ aangesproken, alleen Tinus zegt ‘u’, maar die wil zelf ook niet worden getutoyeerd. ‘Ik ben Tinus en u, ik ben netjes opgevoed,’ verklaarde hij vorige week nog, toen Gideon aan hem vroeg waarom dat eigenlijk was. Het antwoord leverde veel hilariteit op.

Tinus zit een levenslange gevangenisstraf uit en dat is volgens hem niet omdat hij een fiets heeft gestolen. Gideon had niet verwacht dat hij hier levenslang gestrafte mannen zou tegenkomen, hij had eerder gedacht dat die in een aparte gevangenis zouden zitten. Tinus zal inderdaad iets anders hebben uitgevreten dan een fiets stelen. Wat hij wél heeft gedaan is Gideon tot nu toe niet duidelijk. Het schijnt bekend te zijn, maar binnen een selecte groep. Je hoort niet zomaar bij die groep, en als je een korte straf uitzit maak je ook weinig kans. Onder een korte straf wordt verstaan dat je hooguit vier jaar hebt. Gideon is veroordeeld tot twee jaar. Hoe kort men dat hier ook mag vinden, voor hem lijkt het nu nog een eindeloze tijd. Toen hij vrij was, vlogen de dagen en de maanden voorbij. Nu hij hier zit, komt aan iedere week nauwelijks een einde. De tijd lijkt stil te staan. De da­gen bestaan uit veertienenhalf uur opsluiting en negenenhalf uur sociaal leven, samen met mensen die je niet zelf hebt gekozen. Met moordenaars, oplichters en dieven. En zelfs al vragen een paar door de wol geverfde misdadigers zich af hoe het mo­gelijk is dat Gideon hier is terechtgekomen, hij is er en hij zal een tijdje moeten blijven. Dat moet hij niet te vaak denken, want die gedachte grijpt hem naar zijn strot.

..

Volgens zijn advocaat is twee jaar een heel lichte straf voor de daad die hij heeft gepleegd. De rechtbank heeft sterk rekening ge­houden met de overspannen toestand waarin Gideon verkeerde en men heeft geloofd dat hij nooit van plan is geweest om Tamara te vermoorden.

Hij kan zich niet meer herinneren hoe vaak hij heeft moeten vertellen wat er op die noodlottige avond in de badkamer gebeurde. Heel vaak, dat zeker. Er werden veel vragen gesteld, regelmatig verpakt in een andere tekst en volgens hem met de bedoeling hem tegenstrijdige antwoorden te laten geven. Maar hij heeft vastgehouden aan het verhaal dat Tamara plotseling weer thuis verscheen en voor de deur van de badkamer ruzie begon te maken. Dat ze hem verbaal aanviel, beledigde, veroordeelde en betichtte van slecht ouderschap. Dat er geen zinnig gesprek met haar te voeren viel, dat hij haar de badkamer in duwde en de deur dichttrok. Dat hij een halfuur later zijn tanden wilde gaan poetsen en dacht dat ze niet meer in de badkamer zou zijn. Dat hij naar binnen ging, met zijn rug naar het bad stond en heel erg schrok toen hij opeens haar stem achter hem hoorde. Dat ze hem uitschold en hij zijn geduld verloor.

Hij weet nog dat hij huilde in de rechtszaal, toen hij verklaarde dat de spanningen die Tamara veroorzaakte hem te veel waren geworden. Hij weet ook nog dat hij de rechters smeekte te geloven dat het nooit zijn bedoeling is geweest zijn dochter te vermoorden en dat hij haar hoofd alleen even onder water drukte om haar te laten merken dat zijn grens bereikt was. Dat hij in paniek raakte toen bleek dat ze dood was en dat die paniek ervoor zorgde dat hij haar uit het water haalde, haar haar nachthemd aantrok, haar naar zijn auto droeg en achterliet op de eerste de beste plek die daar geschikt voor leek.

Hij herinnert zich nog goed dat hij zichzelf probeerde wijs te maken dat Tamara al dood was voordat ze in het water terechtkwam, maar die gedachte was niet overeind te houden toen bij de autopsie bleek dat ze verdronken was. Je kunt geen water in je longen krijgen als je niet meer ademhaalt op het moment dat je wordt ondergedompeld en Tamara had water in haar longen. Door de hersenbloeding die ze vrijwel op hetzelfde moment kreeg, raakte ze alleen buiten bewustzijn.

Ze is verdronken in bad en de rechtbank heeft bepaald dat het om poging tot doodslag ging.

Gideon weet beter, want hij heeft gezien wat er gebeurde. Hij zal de grimmige houding van Rifka, de lucht die hij haar hoorde opsnuiven door haar neus en haar gebogen schouders toen ze het hoofd van Tamara onder water hield nooit vergeten. Hij zal ook nooit vergeten dat hij niet ingreep.

..

In het begin van zijn gevangenschap dacht hij steeds dat het alleen een kwestie was van de tijd uitzitten en ervoor zorgen dat er op zijn gedrag niets viel aan te merken, zodat hij na twee derde van zijn straf te hebben uitgezeten weer vrij kon komen. Toen rekende hij er nog op dat die zestien maanden zouden omvliegen. Nu weet hij beter.

De tijd vliegt hier niet, en het valt beslist niet mee hier te moeten zijn. Het is beklemmend en vernederend. Je wordt niet alleen fysiek, maar ook psychisch opgesloten. Behalve je vrijheid wordt je ook je menselijke waardigheid afgenomen.

Hij wilde een prijs betalen, omdat hij zich schuldig voelde. Maar deze prijs is erg hoog.

Misschien wel te hoog.

5

..

..

Matthias

Het klopt, het is Tinka, de zus van zijn schoonmoeder. De tante van zijn overleden vrouw Frederique die bijna even oud was als zij. Ze hadden geen contact met haar, maar ze kwamen haar wel eens tegen bij familiefeesten.

Matthias weet niet wat hij moet doen. Tinka staat af te rekenen, ze toetst de code van haar pinpas in. Maar hij voelt dat ze hem in de gaten houdt. Als hij nu wegloopt en zich opsluit in het kantoor, bestaat de kans dat ze hem opwacht als hij de winkel verlaat. Maar waarom zou ze dat doen? Waarom zou ze contact met hem zoeken? Toch, als hij zich laat aanspreken komen er misschien vragen die hij niet wil beantwoorden.

Tinka stopt haar pinpas weer in haar portemonnee en bukt zich om iets op te rapen wat ze blijkbaar heeft laten vallen.

Nú!

Matthias doet snel een paar stappen opzij en stapt achter de wand van de informatiebalie. Nu is hij uit haar zicht en moet hij in het kantoor zien te komen zonder dat ze kan zien welke richting hij uit gaat. Hij loopt zo snel mogelijk naar de klapdeur die toegang geeft tot het magazijn en als hij niet meer in de winkel staat, kijkt hij even door het ronde raampje van de klapdeur of hij Tinka ziet.

Ze is hem niet achternagekomen.

..

De ziekmelding van een personeelslid zorgt ervoor dat hij even niet met Tinka bezig hoeft te zijn. Matthias opent het programma voor ziekteverzuim en maakt een verzuimsignaal. Deze melding is de derde op rij in een tijdsbestek van twee maanden. Dat betekent dat hij de medewerkster terug moet bellen en er een gesprek over moet voeren. Hij heeft andere medewerkers al een paar keer opmerkingen horen maken over het verzuim van deze vrouw. Een tijd geleden merkte iemand tamelijk geïrriteerd op dat ze