Ter wille van Talita

Opgedra aan Gigi Strydom, vir jare se ondersteuning en aanmoediging.

Hy vat toe die kindjie se hand en sê vir haar: Talita, koem!

Dit beteken: Dogtertjie, Ek sê vir jou, staan op!

– Markus 5:41

Een    

Nou ja, dan gaan ek maar. Dominee-hulle sluit mos self – vanaand ook?

Die koster steek vas in die oop deur, sonlig soos ’n stralekrans om sy gryskop.

Ja, dankie, oom Ollie.

Die ou man lig sy hand. Wederom, broers.

Johan wil glimlag. Altyd dieselfde groet. Oom Ollie het dit glo jare gelede op ’n ringsvergadering by die ouergarde-predikante gehoor en vir hom toegeëien. Toe Johan hier begin het, was die oom nog hoofouderling, ’n posisie wat hy elke ses jaar ter wille van die kerkorde aan iemand anders moes afstaan. Hy het nie omgegee nie, want die jaar daarna het die kerkraad hom weer ingestem. Vandat Theuns van den Heever egter voorgestel is en hom met ’n paar stemme verbygesteek het, kon hy nie weer sy dienstermyn terugwen nie. Theuns word jaar ná jaar op wonderbaarlike wyse herkies. Johan, wat Theuns nie geken het nie, was eers in sy skik. Sy nuwe hoofouderling was jonk, entoesiasties en meer as bereid om sy deel te doen. Ongelukkig het hy sy pligte later te ernstig begin opneem.

Ek het ’n probleem, sê Theuns sodra oom Ollie sy rug draai.

Johan loer by voorbaat na die gedrukte bladsye met preekaantekeninge. Theuns het die manier om sy preke te kritiseer en berge van molshope te maak.

Ons moet … begin Theuns, maar word onderbreek.

En julle twee dametjies? vra oom Ollie net buite die deur. Wag julle vir Pappa?

Môre, Oom. Ja, Oom.

Theuns kyk in die rigting van die oop deur – sy houding so gespanne asof die Bose self sy dogters probeer verlei.

Die sonnetjie bak. Kry julle nie warm nie? Wil julle nie daar onder die bome gaan wag nie?

Met dié spring Theuns so vinnig op dat hy in sy haas ’n stapeltjie silwergeld omstamp.

Talita! Danika! Ek het gesê julle wag waar ek julle kan sien!

Johan wil nog iets sê, maar die woorde bly in sy keel vassteek. Hy is moeg en wil huis toe gaan. ’n Argument met sy hoofouderling is nie ’n goeie ding om ’n Sondagoggend mee af te sluit nie.

Oom Ollie is moedswillig. Hy loer weer om die kosyn. Theuns, jong, dis warm hier.

Hulle wag waar ek hulle kan sien!

Nes jy wil. Ek loop voor ek myself vergeet.

Johan buk om ’n geldstuk wat op die vloer beland het, op te tel. Toe hy regop kom, is oom Ollie weg.

Ons is besig, brom Theuns en gaan sit.

Hulle mag maar inkom, sê Johan tentatief.

En my aandag aftrek? Ek’s in elk geval amper klaar.

Johan waag nie nog ’n woord nie. Theuns sal op geen manier beveel of betig word nie. Hy skuif die hopies geld so netjies reg jy kan dit met ’n liniaal meet. Ons moet praat, kom dit stug.

Johan vermoed waaroor dit gaan. Theuns kan oom Ollie nie verdra nie.

Hy wil net help, sê Johan.

Wie?

Is dit oor oom Ollie?

Theuns kyk op. Hy lyk soos hy gewoonlik lyk as iets hom pla – nors, kwaad, ongelukkig, moeilik.

Oor hom ook. Hy’s by aftreeouderdom verby en daar’s mense wat sy salaris nodiger het as hy.

Ek het dit op die agenda vir ons eerste vergadering Januarie volgende jaar.

Dit beter daar bly, anders vat ek dit ring toe.

Theuns pluk die kerk se sakrekenaar nader. Dis twintig oor elf op die muurhorlosie. Hy en een van die diakens kon die geld getel het terwyl die kategese aan was, maar toe moes hy opsluit heeltyd met die hoof van die kategeseskool redeneer. Natuurlik, dink Johan, dis waar sy eintlike probleem lê. George van der Merwe het ook nie verniet sy finalejaar-kategeseklas kom onderbreek en hom laat uitstap om te sê dat hy hom dringend wil spreek nie – Dinsdagmiddag, as dit moontlik is, in verband met die Van den Heever-meisies. Hy wou nie sê hoekom nie, aangesien hy nie Johan se Sondag wou bederf nie. Theuns sal dit vir jou doen, het hy gesê en met ’n haastige groet weggestap.

George is ’n goedgeaarde siel met ’n hart vir kinders en hy was duidelik hoogs ontsteld. Johan het ’n vermoede waaroor, maar hy sal nie die saak vooruitgaan nie. Hy kyk na Theuns wat tienrandnote oopvou en platstryk en soek in sy gedagtes na iets positiefs waarmee hy hom kan kalmeer. Dis die eerste Sondag van die laaste kwartaal. Die diens is goed bygewoon. Ongelukkig is die Bezuidenhouts en die Aucamps saam weg vir die naweek en die kollekte gevolglik aan die skraal kant. Niks positiefs daaraan nie. Johan wag vir Theuns om die gewone aanmerking oor suinigheid te maak. Hy doen dit nie.

Daai ouman het een seun, sê hy. Wat weet hy van meisiekinders, hoe jy hulle moet dophou?

Hy’t gesien hulle kry warm. Johan tel ’n plastieksakkie op en wys na die stapel vyfrandstukke. Kan ek ingooi?

Dankie, ja. Theuns skryf die bedraggies onder mekaar neer. Dis nog ver van somer.

Naby genoeg, wil Johan sê, en amper twaalfuur. Hy bedink hom, maak die sakkies vol en los dit vir Theuns om alles in die banksak te pak. Met die wegdraai, sien hy ’n beweging in die deuropening. Een van die meisietjies, die kleintjie – so lyk dit vir hom – loer na binne. Sy trek so baie na Rentia toe sy daardie ouderdom was. Hy wens Rentia is nog net so klein dat hy haar op sy skoot kan tel en vertel hoe lief hy haar het. Sê Theuns dit vir die dogtertjies wat hy so streng opvoed – dat hy hulle liefhet? Sal hy kan besef hoe vinnig hulle grootword en jou nie meer glo nie? Johan wil hom raadgee, waarsku dat hulle hul eie rigting gaan inslaan, maak nie saak hoe hard hul pa probeer om hulle terug te hou nie. Maar om Theuns nou aan te spreek, sal niks goeds afgee nie. Hy is so omgekrap, hy druk die sakrekenaar se knoppies onnodig hard.

Vloeksteense battery is verdomp pap! Jammer, Dominee.

Dis ’n nuwe battery, sê Johan.

Dit werk nie. Theuns trek pen en papier nader en skryf.

Johan raak nie aan die sakrekenaar nie. Hy gaan staan voor die aansteekbord en lees die gemeenteprogram. Die volgende hoogtepunt is die voorstelling van nuwe lidmate, daarna die Kersspel en Kersete, en dan die afsluitings – van kategese, Bybelstudies en aanddienste. Hy sien uit na die vakansie wat hy saam met sy gesin in die Strand se Voortrekkerpark wil deurbring. Hier is ook ’n see, maar te naby aan sy gemeentelede wat nie daaraan dink dat predikante ook rus nodig het nie. Theuns is een van hulle.

Vergewe my, Here, maar dit raak by die dag moeiliker en ek is moeg.

Dominee kan kom teken.

Amper sug hy van verligting. Hy raak ’n slag aan die aansteekbord voordat Theuns hom weer beskuldig dat hy sy rug op hom draai om sy ongeduld te verbloem. Volgende op die agenda is die voorstelling, sê hy in ’n poging om gemoedelik te wees.

Maar Theuns sing sy ou deuntjie: Ons moes die Heidelbergse Kategismus en die Dordtse leerreëls uit ons kop ken. Hulle kan deesdae net maak asof hulle glo.

Johan het dit al soveel keer gehoor, hy ignoreer dit, kyk vlugtig na die inskrywing in die boek, teken op drie verskillende plekke en oorhandig die pen. Theuns teken nie; hy skryf sy volle naam in vloeibare, golwende letters wat oor die kantlyne loop en byna op die tafel beland. Dit neem tyd en Johan moet wag voordat hy die boek en die skrale kollekte van R306,45 saam met die R65,15 van die kategeseklasse in die kluis kan toesluit.

Theuns trek intussen sy baadjie aan en steek sy hand na hom toe uit. Tot siens, Dominee, Edwina sien jou vanaand by die Bybelstudie. Dis haar beurt. Ek moet kinders oppas.

Die jongste enetjie staan in die deuropening. Sy gee een treetjie na binne. Is Pappa klaar? vra sy onskuldig.

Wat het ek gesê? Theuns raap sy Bybels op en storm op die kind af. Ek het gesê: Bly buite!

Ek is.

Jy is nie!

Ek het net my toontjies laat intrap.

Johan wil glimlag, maar Theuns word kwaad.

Wag tot ons by die huis is, dan trek ek jou velle af. Hy stoot die kind voor hom uit, gaan staan skielik en kyk om hom rond. Waar is jou suster?

Huis toe, sy wou nie langer wag nie.

Alleen?

Sy’t saam met oom Ollie geloop. Pappa maak my seer!

Johan sluit haastig die konsistoriedeur, toets die slot en draai om. Theuns het Danika se vlegsel beetgekry en sleep haar op ’n drafstap in die rigting van hul huis oorkant die kerk se erf, twee huise van die pastorie af. Die meisietjie probeer vergeefs haar hare uit haar pa se greep losrem. Johan wil hulle agternasit, maar hou homself in toom. As hy inmeng, kan Theuns onbeheerbaar raak.

Here, laat Edwina hom kalmeer.

Hy kyk totdat hulle uit sy siglyn verdwyn.

Dan steek hy die sleutels in sy sak en stryk aan pastorie toe.

Theuns hét ’n probleem en hy behoort aangespreek te word, maar wat sê hy vir hom? Hy is ’n man met sterk beginsels, daarteen kan niemand stry nie. Ongelukkig sien hy nie sy eie foute raak nie, ander mense s’n wel. Só seker is hy van die pad wat hy ingeslaan het, hy verskil dikwels ernstig van die kerkraad én van Johan. In die proses tree hy bombasties en dominerend op, soms beledigend.

Johan stap vinniger. Verbeel hy hom of hoor hy gille uit die rigting van die Van den Heevers se huis? Is dit werklik of is dit sy gewete wat by hom spook? Theuns sal seker nie sy dogtertjies pakgee omdat hulle moeg geword het om vir hom te wag nie? Of is dit omdat hulle hul name op George se lys neergeskryf het?

Johan gaan staan by sy tuinhekkie en luister.

Nou hoor hy niks.

Dit troos en hy stap flink stoep toe.

Emma se swaardlelies en dahlias staan hoog teen die sitkamer­muur. Party maak al knoppe. Somer is vroeg vanjaar en Kersfees is om die draai. Om te kan uitkamp by die see is regtig lekker – as die kinders se maats dit nie kaap nie. Rentia het ’n ongesonde bewonde­ring vir klein Herman en Jan wil saam met Boetie Hermanus toe. Johan het voorgestel dat hulle daar gaan kamp. Dit was ook nie goed genoeg nie – te vernederend, die tente teenoor die Bezuidenhouts se luukse strandhuis.

Johan sug en stoot die pastorie se voordeur oop. Hoe keer jy dat jou kinders jou lewe as vervelig en armsalig ervaar? Hoe leer jy hulle van eenvoud en stilte as hulle klatergoud en geraas verkies? Hoe voed jy hulle op sonder om hul drome te vertrap?

Hy trek die deur agter hom toe.

Emma! roep hy.

Sy antwoord nie.

Emma?

Sy is nie in die kombuis nie en die stoof staan koud. Hy loop in die gang af en loer by haar ateljee in. Ook nie daar nie. Hy kry haar in haar onderrok op hul dubbelbed, vas aan die slaap. Haar kerkrok is oor die stoel gedrapeer, haar hofskoene netjies langs mekaar. Hy staan ’n ruk na haar en kyk – sy Emma. Sonder haar sou hy iemand soos Theuns van den Heever lankal aan die keel gegryp en geskud het, praat nie eens van klein Herman Bezuidenhout nie.

Johan haal diep asem. As hy aan klein Herman dink, dink hy aan Rentia en ’n benoudheid kom lê op sy bors. Hy trek sy baadjie uit en hang dit in die kas. Hy maak sy das en sy boonste hempsknope los, loop suutjies om die bed en sit en trek sy skoene uit.

Emma roer agter hom. Hoe laat is dit? vra sy deur die slaap.

Twaalfuur.

Dis dan nog lig.

Twaalfuur in die dag, sê hy en maak hom langs haar tuis.

Sy skouer skuur teen hare. Moegheid vloei soos water deur sy lyf.

Simpel van my om aan die slaap te raak, sê sy.

Dit was ’n besige tyd en dit gaan nog besiger raak, sê hy.

Sy nestel stywer teen hom aan. Was jy heeltyd by die kerk?

Theuns het my daar gehou. Johan sug. Die Here het hom gestuur om my te toets.

Wat het hy nou weer gedoen?

Sy dogtertjies onnodig verskree.

Klink soos ek en Rentia.

Dis waar. Die tiendagvakansie was nie sonder voorval nie. Rentia en Emma het elke dag rusie gemaak en hy was die tussenganger.

Klein Herman is ook gestuur.

Dit troos Emma nie. Haar selfverwyt het ’n sweep geword waarmee sy haarself kasty. Ek moet geduldiger wees met Rentia. Ek is immers volwasse, sy nie.

Hy het dit al gesê, en hy sê dit maar weer. Jy wil haar beskerm – ek ook – en sy wil ons nie glo nie.

Dis hoekom ek so moeg is. Ek kan werk tot ek omval, dag en nag. Ek kom daardeur, maar ek loop my vas teen ons kind se selfvernietigingsdrang – dít kort voor haar matriekeksamen. Wat doen ons?

Ons bid. Ons laat dit aan die Here oor.

Hy wag. Gewoonlik beaam sy sy woorde. Nie vandag nie. Johan luister na haar asemhaling. Sy neem vlak teugies. Sy is ontsteld omdat sy twyfel, vermoed hy, aan sy eerlikheid.

Bid. Laat dit aan die Here oor.

Dis wat hulle glo en dis wat hulle met die gemeente en die res van die mensdom deel. Maar die laaste tyd het ook hy vergeefs gesmeek dat die Here Rentia se oë oopmaak, haar laat sien – selfs al moet dit haar skok – wie en wat klein Herman is.

Emma snuif. Sy vee haar trane met haar vingerpunte af. Hy wikkel sy sakdoek uit sy broeksak en gee dit vir haar aan.

Ons moenie dat hierdie ding ons geloof aantas nie, sê hy.

Ek sukkel, maar ek hou nie op bid nie, Johan, al weet ek nie meer wat om vir die Here te vra nie. Die antwoord wat die laaste tyd na my toe deurkom, is Andrea. Ek moet met Andrea gaan praat – vrou tot vrou, moeder tot moeder. Maar ek wil nie ’n gek van myself maak nie.

Johan sit regop en swaai sy bene oor die rand van die bed. Ons het raad vir ander mense, nie vir onsself nie.

Ek bel haar vieruur, kom wat wil.

Vir Andrea?

Nee. Rentia. Andrea-hulle is weg vir die naweek.

Miskien moet ek met klein Herman gaan gesels.

Moenie eens daaraan dink nie!

Dalk het Theuns vir ons raad.

Ons is almal in dieselfde bootjie.

Ouers van dogters, sê Johan. Ek gaan vir my ’n toebroodjie maak, wat van jou?

Hy is al halfpad in die gang af, toe hoor hy haar roep.

Twee    

Ek het vergeet om te sê. My gedagtes was heeltyd by Rentia en vanoggend was ons laat.

Jy weet al van Donderdag af.

Jammer.

Johan is gewoonlik nie so teensinnig om by gemeentelede te gaan eet nie, selfs al is dit Sondag wanneer hy gewoonlik ná middagete rus en hom dan daarna voorberei vir die aand se Bybelstudie. Vandag is hy nie lus vir geselskap nie, maar Emma se afgeremde gesiggie is genoeg om sy hart te vermurwe.

Hoe laat moet ons daar wees? vra hy gelate.

Eenuur.

Dit gee ons minder as ’n uur om ons reg te ruk.

Al wat ek nodig het, is ’n koue stort.

Sy spring met ’n merkwaardige opwelling van energie van die bed af en stap reguit badkamer toe. Johan kyk haar agterna. Sy is op die rand van ’n ineenstorting, maar kry dit steeds reg om na almal se pype te dans. By die deur draai sy om. Marta is een van my staat­makers. Ons kan nie wegbly nie.

Ek weet.

Die badkamerdeur klap toe, die stortkrane gaan oop en die glasdeur skuif met ’n harde slag tot teen die storthokkie se staalraam.

Marta, Hetta en Ragel was vanoggend in die kerk. Hulle het aan die Du Toitstraat-kant gesit. Ragel het Hetta in die rystoel ingestoot met Marta op krukke kort agterna. Hulle het aandagtig na die preek geluister, so het dit vir hom gelyk – die drie vroue wat elk hul eie rede gehad het om nie kerk toe te gaan nie en nou gereeld die oggenddienste bywoon. Die Here het sy doel met hulle, met almal, dit weet Johan ten spyte van sy eie twyfel. Ragel Naudé is hierheen gestuur om ander te genees en in die proses self genees te word. Sy is saam met Marta op pad na ’n nuwe lewe. Die tekens is daar. Sy het weggekyk van haarself en haar gewig by die dorp en die gemeente ingegooi. Sy lyk nie meer so verwese en maer nie en het lanklaas in sy studeerkamer kom huil. Dis goed, maar haar pad is nog lank, langer as Marta en Hetta s’n. Wanneer hy by hulle op huisbesoek is, sê sy dit gaan goed, maar sy kan hom nie bluf nie. Hetta en Marta se versorging is ’n tydelike uitkoms, ’n kapstok waaraan Ragel haar eie pyn kan ophang.

Hy en Emma doen dit ook – troos ander terwyl hulle self troos soek.

Johan gaan staan voor sy klerekas en haal jeans en ’n ligte somerhemp uit. Vir vanmiddag se ete sal hy probeer om Rentia op die agtergrond te skuif en op hulle te konsentreer – Ragel, Hetta en Marta.

As ons betyds is, kan ons drieuur tuis wees. Dis Emma wat met ’n handdoek om haar kop gedraai by die badkamer uitkom. Sy lyk so op en wakker hy kan nie glo sy het netnou soos ’n klip geslaap nie. Dis haar redding, die vermoë wat sy het om kort slapies ten volle te benut. Power naps, noem die Engelse dit.

Gaan stort en maak gou! jaag sy hom aan.

Hy gryp sy klere en maak soos sy sê.

Toe die water hom tref, tintel sy vel en klop sy hart vinniger. Dis verfrissend, maar koud. Hy sit sy hand op die warmwaterkraan en oorweeg dit, dan los hy dit voordat hy te lank staan en traag word van die stoom. Dis die soort gemaksug wat maak dat hy meer vra as wat hy elke dag nodig het. Vandag kry hy ’n gesonde stortbad en ’n goeie middag saam met vriende wat hom nie met strikvrae bestook soos Theuns van den Heever nie. Die vrae kan hy nog hanteer. Die manier hoe Theuns sy dogters dissiplineer, is ’n ander saak. Mense praat en verwag van hom as predikant om in te gryp. Hy het Theuns sover gekry om die tweetjies by die kategeseskool in te skryf, maar hy en George moet kort-kort walgooi oor die leerplan wat Theuns die slegte invloed van buite noem. Waar trek jy die streep? wonder Johan. Vandat Rentia hulle beskuldig dat hulle haar nie toelaat om vir haarself te dink nie, voel dit vir hom asof hy nie die reg het om Theuns en Edwina aan te spreek nie.

Here, net U ken die antwoorde. Lei ons en ons kinders na die waarheid.

Johan staan nog ’n rukkie met sy voorkop teen die koel teëlmuur voordat hy die krane toedraai, uitklim en vinnig afdroog. Hy kan die gevoel van onrus nie afskud nie – al sê hy vir homself, Rentia sal haar kalwerliefde ontgroei, Theuns sal sy besitlikheid onder beheer kry en die Here sal hul gemeente help om die jaar op ’n hoë noot af te sluit. Die kategesekinders is opgewonde oor die Kerskonsert. Hulle vat hande met die skool en die sendinggemeente. Die dorp gaan as eenheid die jaar in die Naam van die Here Jesus afsluit. Niks kan verkeerd loop nie.

Waarom kan hy nie moed skep nie?

Die koue stort het hom ten minste verkwik en hy sien kans om ’n glimlag op te plak voordat hy uitstap. Emma sit voor die spieël en grimeer. Sy lyk blosend jonk in haar roospienk somerrok. Nuwe rok? vra hy.

Sy kyk om en haar hare wip los op haar skouers. Drie seisoene oud, maar ons kan maak of dit nuut is.

Dis die eerste keer hierdie seisoen dat jy dit dra.

Die derde keer! Sy glip haar sandale aan. Ons moet loop.

Ons ry, sê hy, voor die hele dorp weet ons eet vanmiddag by Marta-hulle.

In die kombuis haal Emma ’n plastiekhouer met koeksisters uit die vrieskas. Hulle ry met die bakkie. Asof niemand ons voertuig voor Marta se deur sal herken nie, korswil sy.

Goed, ek was nie lus om in die hitte om die blok te loop nie.

Hy ry stadig by die Van den Heevers se huis verby. Die vensters en deure is toe. Dit staan diep in die erf, agter ’n grasperk beplant met palmbome wat Theuns van sy omswerwinge in die binneland af teruggebring het. Die huis se mure is donkergrys, die dak en vensterrame donkergroen, die posbus skelrooi – die enigste opvallende kleur.

Emma kyk ook soontoe. Theuns wil net altyd anders wees, sê sy.

Moedswillig ook.

Johan keer homself voordat hy haar in besonderhede vertel hoe Theuns met sy dogtertjies aangaan.

Daar staan ’n vreemde motor voor die Kosters se huis.

Tienie Brodie se Corolla, sê Emma. Dis gaaf sy’s ook hier.

Johan parkeer die bakkie agter Tienie se kar. Hy kyk vlugtig na Emma. Sy klap die sonskerm aan haar kant af en trek skewemond vir haar spieëlbeeld. Is sy regtig so opgewek of werk sy daaraan om haar in ’n goeie bui in te dwing?

Kan jy sien ek het gehuil? vra sy skielik.

Hy kyk in haar groot blou oë en sien nie net die vraag nie, maar ook drome en verlange wat dieper weggesteek is. Sy wou, soos Rentia wil, ’n voltydse kunstenaar word, maar haar ouers het haar vir BA(Cur) laat inskryf – ’n kursus wat sy cum laude geslaag het. En verpleging is vandag haar beroep wat sy blymoedig en tot opheffing van baie siekes navolg. Kuns is haar uitlaatklep vir frustrasies en uitputting.

Johan, wees eerlik.

Jy’s perfek, niks verkeerd nie.

Dan glo ek jou, dankie.

Die Kosters se voordeur gaan oop. Dis Gunther Swanepoel wat op die stoep staan en wag asof hy die huisbaas is. Johan spring uit en wil omloop om die bakkie se deur vir Emma oop te maak. Sy is te vinnig vir hom en staan al op die sypaadjie.

Kyk hoe mooi is Marta se tuin! roep sy uit. Dit is. Vlammende oranjerooi rankrose klouter tussen geles, en pers flappe verras langs spikkelbont vuurlelies. Ek was Dinsdag hier, toe het die rose net begin oopgaan. Gunther, is dit jou handewerk?

Meer Ragel s’n. Sy is ’n ywerige tuinier.

Sy sê weer dis jy.

Emma, jy weet ons kan nie sonder Ragel nie. Gunther hou die voordeur wyd oop. Dis nie nodig om weer te groet nie. Hy speel orrel in tannie Henriëtte se plek en hulle het mekaar vroeër by die kerk gesien. Toe het hy nie na die middagete verwys nie. Seker aangeneem Emma het gesê.

Sy raak liggies aan die mandjies blomme wat aan die stoepbalke hang. Dis nuut.

Ragel se niggie het dit gebring. Sy’t met die ete kom help.

Johan wonder of Ragel se man ook saamgekom het. Hy vra liewer nie. Die afgelope weke was Stephan Naudé nogal skaars, tensy hy laataand gekom het en vroegoggend gegaan het. Die laaste keer toe Johan met hom gepraat het, het hy gekla omdat Ragel so voltyds besig is met Marta dat hulle nie kans kry om alleen te wees nie. Marta was so hulpeloos soos ’n baba ná haar ongeluk en gefrustreerd omdat sy die drie weke skaars kon beweeg, haar hande in verbande toegedraai en haar bene in spalke. Ragel het aangebied om hier in te trek en Marta en Hetta