Somersneeu

Somersneeu

Helene de Kock

Human & Rousseau

Vir my kinders – Herman en Emmie en Sylvia

En kleinkinders – Hanna en Emma

But no one really knows Africa.

– Lawrence G. Green

2010 April

In Afrika is die nag nooit stil nie, dink hy loom.

Die dag nog minder.

En die lewe die minste.

Die lewe gaan snags bloot ondergronds en slaap is net ’n bolangse saligheid. Iemand, of iets, is altyd wakker. Die nagwind sugtend al om die huis, die krakerige inkrimping van muur en plafon, die swaar kreun van een van die groot honde wat iewers op die stoep lê. Die roeringe in die kraal waar die paar melkbeeste gehou word. Die meer gedempte woelinge by die werkershuise teen die hang waar van die kleintjies in die vroegherfs al klaar deur kroep geteister word en koolstofies byna deurnag gestook word om die knyp uit die lug te haal. Die uile wat met eentonige reëlmaat op die nok van die dak kla, muise en klein diere wat ritselend skarrel. Hy verbeel hom hy ruik muishond toe die wind deur die venster stoot.

Nou en dan is daar ’n delikate verposing, wyk fyn klanke en growwer geluide asof dit suutjies deur die bries weggedra word. Dán is dit stil. Asof opstal en werf en berge ’n oomblik asem ophou, en die hemelruim laer afsak. Dan lig die sfere weer hoër en sypel die wêreld en sy gedruis opnuut onkeerbaar binne.

Hy kry lag vir homself. Soms dink hy nes ’n vrou, so dromerig. Sy eie vrou dink hy peins te veel en te diep. Dit maak mens saf om te dikwels te filosofeer, meen sy, maar glimlag darem as sy dit sê. Hy draai op sy ander sy en sug ligweg.

Dis ’n feit dat die nag aan die roer bly.

En hy ook.

Hy draai onrustig terug op sy rug, maar sag sodat hy haar nie steur nie. Die laaste paar nagte het hulle min geslaap met dié dat die kind ook hoeserig is.

Soos altyd, veral as hy tussen indommel en wakker huiwer, beleef hy die nag met verskerpte sintuie. Vannag voel dit weer vir hom so oerbekend, so wesenlik sýne, dat hy dit wil vashou. Die dikke donkerte soos ’n kombers om hom wil vou, daaraan wil snuif. Dis een van daardie nagte wat hy bang is hy mis miskien iets as hy slaap. Dalk ’n halwe, glanswit maan wat agter donker wolke uitskuif, ’n duif wat onverhoeds en melancholies begin koer. Dalk ’n roofdier wat nader sluip. Dit gebeur nogal deesdae dat die werf hulle trek. Hier is katte en sulke halfwas kuikens.

Hy wonder of hy dit kan waag om op te staan om ’n ruk by die venster te sit. Die gordyne oop te skuif en die nag in te nooi.

Maar dalk steur dit haar. Sy is juis in die laaste tyd so afgemat.

Hy kom tog saggies op sy elmboog orent, spits sy geoefende ore vir die dieper geluide verder af in die vallei, dowwer as die ander wat vlak en digby opklink. Dis of die wind ’n brose klankie aandra. Soos iets wat ver weg sagkrakend afwaarts rol. Dan weer die veraf stilte. Weer ’n geluid soos ’n fluistering. ’n Tak wat buig en terugspring. Ook skaars hoorbare woorde wat op die wind aangedobber kom.

Hy frons. Moontlik ’n werker wat laat tuiskom. Het seker op ’n buurplaas gekuier. Ligte plofgeluidjies soos katpote wat op die dak land. Die werfkatte word te veel. Hy wonder waar die honde is dat hulle nie oproerig begin blaf nie. Geneig om soms weg te dwaal, maak hulle jag op enigiets wat roer. Hulle moes weer ’n gat onderdeur die heining gegrou het. Raak al slimmer daarmee en dan moet hy weer toemaak.

Toemaak, heelmaak, keer en afweer. Dis waartoe dit gekom het.

Vroeër dae was net die honde nodig om rondlopers weg te hou. Maar deesdae vlug almal binnenshuis sodra die son westekant toe staan. Sluit traliehekke. Toets of die buiteligte werk. Lok die honde huis se kant toe met afgeëte bene.

Hy roer slapeloos en wonder weer oor die honde.

Gewoonlik maak hulle smiddae laat amok onder die swetterjoel katte wat die bakkies oorskietsels by die agterdeur kom eet. Hy hou niks van katte nie en wens meermale die honde wil die hele spul verwilder. Maar vergeefs, daar is die vasbyters wat vlugvoetig weghol en snags weer miaauend nader sluip om te aas aan wat oorgebly het.

Hy luister weer … Niks. Sak terug teen die kussings, gee hom oor aan die ander, meer gewone nagklanke. ’n Rusteloosheid onder die paar beeste in die kraal wat dan weer bedaar, en by die werkershuise blaf ’n keffertjie aamborstig en aanhoudend. Iets ritsel verskrik tussen die dig beblaarde struike in die voortuin, en ’n hond draf grommend deur die yl jasmynheg voor die venster verby om ondersoek in te stel. Dit stel hom gerus. Dan is die honde tog in die omtrek. Hy snuif liggies. Die reuk van klam kraalmis en omgedolwe tuingrond lê op die bries saam met dié van najaarsgras en uitgeblomde rose.

’n Afrikanag op sy kenmerkendste. Vir hom, altans.

Stedelinge sal van hom verskil. Maar stede, weet die man ook, klink selfs in Afrika se ooptes byna almal dieselfde. Straatgeluide wat in ’n zoemerige lawaai sonder identiteit versmelt. Ontstelde honde wat later almal ewe hees en sonder ophou blaf. Maar hier in die bergwêreld roer Afrika ánders. Elke klank het ’n unieke herkenbaarheid. Spel iets uit. Synde versugting en verlange, begeerte of benoudheid. So dink hy dikwels.

Hy glimlag wrang.

Sý Afrika.

Hy sug sag. Hy is nou eenmaal ’n Afrika-mens. Bloed en murg verkleef aan hierdie bodem. Hierdie raaiselagtige kontinent wat soos ’n vraagteken gevorm is. So het een van sy ou skoolvriende altyd beduie. Het dit glo iewers gelees. Ook dat Afrika se blote landkaart ’n mistieke atmosfeer oproep waar die sluier net nou en dan effentjies gelig word. Daarmee kan hy saamstem. Maar dis juis die opwinding van geheimenis – dat die enigma nie sonder stryd ontrafel kan word nie. Indien ooit.

Hy glimlag en wonder peinsend oor sy vriende. Veral die klompie wat destyds saam met hom in matriek was. Die ekstra klasse wat vroegjaar al vriendelik dog ferm op hulle afgedwing is. Lang middae wat hulle gapend en sukkelend deurgeworstel het. Sodat hulle beter kan presteer. En daardie laaste tydjie voor die eindeksamen waar daar koorsagtig gepoog is om die fyner verbloemings van die letterkunde en die kompleksiteite van die wiskunde vir hulle oop te maak – selfs al was die hoop op fenomenale sukses maar skraal. Die smorend warm ekstra klasse in die middae was sosiaal veel meer suksesvol as akademies. Want ’n hegte band het onwillekeurig tussen hulle gevorm toe hulle almal destyds met matriek geworstel het. Hul hormone was gevaarlik op loop en hul angs om te dop, was tasbaar. Miskien het hierdie twee faktore juis daartoe gelei dat die dwingendheid van hul begeertes en hul akademiese nood ondergeskik geraak het aan ’n vriendskap wat die toets van jare deurstaan het. In hul oë was die kollektiewe dilemma nie werklik om akademies kop bo water te hou nie, maar eerder die opwindende en onsekere bespiegeling oor wat om te doen as hulle nou eers deur die matriekrivier gewaad het.

Toe het hulle saamgestaan soos wat net matrikulante kan. Hul lewens was vervleg en as een geroer het, het die hele web gebibber.

’n Glimlag pluk aan sy mond. Verdwyn weer. Dis lank terug.

Meer as ’n dekade.

Toe hulle almal eindelik die gesogte sertifikaat kon toon, het feitlik almal die vier windstreke in gespat. Tog het die vriendskapsband tussen hulle nooit verslap nie. Dank die Vader daarvoor. Hy weet so presies waar elkeen hom of haar bevind, én wat in hul lewens aangaan. Afstand en heelwat ander faktore ten spyt, het die drade wat hul bind nooit gebreek nie. Verweer, wel. Hy sug swaar. Die verwering was seker onvermydelik.

Sy gedagtes draai terug na homself.

Dis eintlik net hy wat nooit werklik lank hiervandaan weggegaan het nie. Graad gekry, ja. Kursusse bygewoon en selfs kongresse en seminare nou en dan om op hoogte te bly van wat in die landbou aangaan. Teësinnig maar ter wille van die saak, want hy hou nie van groot groepe mense nie. Ook nie van lang lesings en ’n gekarring oor allerlei kleiner sake nie. Hy wil plant en oes en leef, dis al.

Sy vrou was wel destyds vir ’n ruk weg. En toe hulle weer bymekaarkom, was sy vol praatjies van die groot stede daar anderkant. Oorsee was nog altyd vir hom gewoon daar ánderkant. ’n Onvoorstelbare plek. Nie omdat hy nie verbeelding het nie, maar omdat hy hom nog nooit wóú indink in ’n ander plek nie. Sy vrou, weer, kon nie ophou praat daaroor nie. Haar oë skitter nou nog as sy dit oproep. Glansende plekke vol wonderlike winkels soos Harrods waar jy gaan tee drink net vir die kicks, soos sy sê. Dit, en ander vreemde gewoontes soos om saam met vreemde mense die koue aande in gesellige pubs om te kuier. Ou kastele en riviere met vreemde name.

Hy skud sy kop verwonderd. Nou ja, so het elkeen sy voorliefdes. Vir hom kry jy nie maklik in ’n winkelsentrum nie en tee drink in ’n duur plek is nie vir hom nie. Sy plek is Afrika se ooptes en berge. Koffie langs sy eie kampvuur op sy eie plaas. Hier waar dit winters en selfs vroegsomers kan kapok dat die werf soos ’n oopgespreide wit deken lyk. En dat die berghange veral in die oggendson soos die lae van ’n outydse troukoek glinster. Hy het al kere sonder tal die hange op gestap en in die dikke sneeu gebuk, met ’n voorvinger die veerligte ysigheid afgeskraap om dit in sy mond te sit en dan te verwag dat dit hemelsoet en met ’n nasmaak van amandel en vrugtegeure teen sy verhemelte sal smelt. Telkens smak hy speels soos iemand wat regtig troukoek geëet het, en lag dan vir homself.

Die sneeutye is nou se dae selfs kwaaier hier op die plaas en tog sal hy dit vir niks wil mis nie. Hy frons opeens. Dat dit deesdae heel ontydig kapok, is ook waar. Hy onthou van ’n onlangse Desember toe hulle een Sondag kort voor Kersfees ryp gehad het. Naaswit, soos uitgestrooide kalk, het dit op die groen gras gelê en die luggie het gesny. Almal by die kerk en op die dorp het daarvan gepraat. Die ou tannies het voorspooksels van kil somers en warm winters gemaak en die middeljariges het net kop geskud. Dis van die jonges wat beterweterig gesê het die klimaat verander mos, mens moet dit seker te wagte wees.

Met dié dat hy gereeld koerant lees, het hy goed van die klimaat se nukke geweet en ook dat dit omtrent die hele wêreld op hol het. Maar hy wou nie daardie oggend te veel kommentaar lewer nie. Netnou moet hy ’n vergadering daaroor bywoon. En vergaderings is nie sy forte nie. Hy woon deesdae net die Boerevereniging s’n by en dis klaar te lank. Hulle het nou die een aand dringend oor die misdaad gesels en toe nogal ook oor waterbronne wat bewaar moet word en so aan. Daarby, het die ouerige voorsitter swaarmoedig gesê, is daar die verandering van reënpatrone wat verskuiwing van plant- en oesdatums sal meebring. Die man het lank en aanhoudend daaroor geteem asof dit nuus is. Toe het hy ook maar liefs stilgebly, bang as hy sê hy dink die mens moet hom by die aarde se geite aanpas, trek hy die kort loot en word afgevaardig om ’n groter byeenkoms met langer en verveliger redes oor die klimaat se streke te gaan bywoon.

Hy sug weer. Hy doen sy deel, sowaar. Wat als betref. Hy het damme gebou. Twee groot plaasdamme wat reën opvang en berg. Hy maak jaarliks voorbrande indien iemand iewers ’n stompie sou gooi of brand stig. Hierdie tyd van die jaar hang die vaal rook soms in die vallei soos wat hulle spook om die voorbrande dood te slaan. Saans glim daar blinkrooi fraiings teen die hange af soos wat die laaste kooltjies gloei. En hy laat indringerbosse en -bome uithaal. Daar is nie ’n enkele bloekom of den of swart wattel op sy plaas wat inheemse spesies se water opsuip nie. Ja, hy weet van bewaring en van biodiversiteit. Hy kan ’n hele paar mense iets daarvan vertel. Maar praat is nie sy styl nie. Hy is ’n doener.

En dan die misdaad. Hy het betroubare mense in diens. Hulle werk al jare hier. Dis hulle plek ook. Die werf is met ’n elektriese heining omring. Daar is ’n alarm in die huis ook. ’n Marnet-radio is in die gang, en hy en al die bure ry gereeld nagpatrollie. Hy is juis bly hy is vannag los, want hy is nogal moeg na die plantery van vandag. Buitendien, hy en sy vrou het al twee selfone. Nie dat hy juis verlief is op syne nie, want dis ’n lastige ding as ’n man oral rondbeweeg. Maar hy kan die nut van so iets insien. Hy haat net die gepiep as daar ’n SMS deurkom, want dan moet hy gedurig na sy leesbril rondtas. Bo in sy hempsak of in sy denimbroek se sak of dit lê iewers buite sy bereik. Hy frons dieper. Mens sou sweer hy’s middeljarig pleks van net skrams dertig. Maar nou ja. Dis soos sy vrou altyd sê. Hy is nie van plastiek nie en hy hou nie van plastiek nie. Goeters en gadgets is nie vir hom nie. Hy leef eenvoudig. Naby die grond. Dié dat hulle hulle nie hoef te bekommer oor hom en sy stukkie aarde in Afrika nie. Hy kyk mooi daarna. Sy werkers weet ook van beter as om plastieksakke of koeldrankblikkies iewers te laat rondlê.

Die slim mense sê dis nie net stories nie, die klimaat verander regtig. Hulle sê mens moet ernstig oor die omgewing begin dink. Hy voel opeens doodtevrede. Dis wat hy doen. Hy dink nie net daaroor nie. Hy is mos midde-in die omgewing waarvoor hy sorg. Dis syne en hy is in beheer. Die vet weet, sý stuk omgewing is groener as groen, sowaar. Noudat groen ook meer as net ’n kleur is.

Hy dink weer aan verlede winter se sneeu. Dit was mooi. Beeldskoon, as dit ’n gesig sou gehad het. Maar dit was hoegenaamd nie amusant nie. Hoër op in die bergwêreld het mense verkluim. Gelukkig nie op sy plaas nie, maar mense van mense wat hy ken. Hy was besonder geseënd dat nie hy of een van sy werkers skade gely het nie. Hy het juis twee winters gelede nuwe sinkdakke op die werkershuise laat sit. Maar dis met die goed wat geplant word dat dit die komende winter kan lol. Daaraan wil hy liefs nie dink nie.

Hy het die sneeu eintlik net geniet. Soos altyd maar.

Soms lag sy vrou bietjie vir hom. Dis nou as hy so half liries raak oor die skoonheid van die wit bergtoppe.

Jy is ’n patologiese dromer, sê sy dan.

Hy weet wat sy bedoel, al oordryf sy ’n bietjie. Hy kan heerlik in homself keer hier in sy eie hinterland. Ook háár woord. Daai plaas is jou hinterland, het sy op skool al gesê. Dis jou plek waarheen jy gaan as die wêreld jou druk.

Dis byna altyd, het hy toe gesê. Wat waar was. Hy’t so gesukkel op skool dat hy as dom geëtiketteer is. Mense, onderwysers ook, doen dit sommer maklik. Sê ’n kind sukkel as hy net ’n bietjie stadiger as ander kinders ontwikkel. Van wanneer af begin babas almal op dieselfde tyd kruip soos atlete wat wegspring as die skoot klap? Of begin hulle tegelyk te praat soos ’n koor wat sing? Nog nooit nie. Elke mens het sy eie pas waarteen hy of sy ontwikkel. Jy was net bietjie stadiger as ander, sê hy vir homself. Op universiteit het jy fisika en chemie nou wel deurgeskraap – maar kyk nou net vir jou. Hier is jy een van die voorste boere. Hy kry sommer weer van voor af lekker en sy mond pluk in ’n laggie. Net sy vrou en sy paar goeie vriende en vriendinne het hom nooit as dom bestempel nie. Die ander meesal omdat hulle in elk geval ook agteraf as minder begaafd of bepaald lui gesien is, maar ook omdat sy vrou mense sommer terstond kortgevat het daaroor as hulle hul bekke daaroor gerek het. Dit was asof spesifiek sý intuïtief geweet het mense soos hy moet eintlik nie skoolgaan nie. Hulle moet by die huis bly en als sommer net daar leer. Op die plaas, het sy eendag hardop gereken na hy ’n taamlik swak wiskundepunt teruggekry het, is dit sekerlik moontlik.

Jip, het hy geantwoord, ten minste kan ek blessit goed tel. Veral as dit oor my eie goed gaan. Ek weet wat ek het en wat nié.

Nou sien, het sy geglimlag. As boer hoef jy nie meer te weet nie.

Hy wonder nou weer of dit dalk die dag was dat hy haar liefgekry het, al het sy twak gepraat. Want hulle was albei verkeerd. ’n Boer moet vrek baie weet. En sorg dat hy met als bybly. Dié dat hy gaan swot het en dié dat hy nou maar inligtingsdae by institute bywoon, lange lesings of te not. Daarby ook grondkundiges en ander navorsers plaas toe nooi as hy probleme het. En hy begryp presies waarvan dié wetenskaplikes praat. Dalk was dit nog altyd waar wat sy vrou toentertyd in die klas vir hulle spul matriekseuns gesê het: Julle klomp leer net nie, dié dat julle punte so vrot is. My ma sê julle is nou nog emosioneel te onvolwasse om te begryp wat akademies van julle verwag word …

Nodeloos om te sê, hulle was almal dik vies oor dié bekkigheid. Maar nou ja, mens vergewe en vergeet. Hy glimlag oor dié bietjie binnepret. Veral noudat die kleintjie hier is, is sy vir hom ekstra mooi.

Die wind stoot koud deur die skreef van die venster en hy staan katvoet op om dit toe te maak. Ril effens. Vanjaar gaan die winter beslis vroeg kom. Amper te vroeg. Sy kop gaan terug na die sneeu toe en hy frons. Laas jaar al was dit werklik of dit snerpender as vroeër tye was, en hy het gesukkel om teen die berghange uit te kom. Hier slaat die winter mos sy yskloue in dat jy bid om saans by die huis te kom sodat jy tot teenaan die kaggel in die sitkamer kan kruip waar jy stuk-stuk kan ontdooi. Daar drink hy en sy vrou glase vol robynrooi cabernet of soms die andersins verbode warm sjokolade. Die koue sal die kalorieë wegjaag, glimlag sy dan tevrede.

Sy mond roer in ’n glimlag wat hom sowel ontstem as bly maak. Hy sluk aan ’n vreemde weemoed wat hom vannag hier in die donkerte pak. Daar is baie goeie tye hier op die plaas. Meer as die minder goeie tye. En hy dink nie aan die boerdery nie. Dis mos maar wisselvallig en moeilik en tog so inherent deel van hom dat hy homself nie meer buite sy erfgrond kan plaas nie. Hy kan vannag sowaar nie ophou om so te dink nie. Sy kop maal al om hom en die plaas. Dis sy wêreld. Sy kosmos, soos wat sy vrou soms met ’n kwalik hoorbare wanklankie in haar stem sê. Maar dis nie dit wat hom pla nie. Dis sy huwelik wat hom in die laaste tyd soms ontstem. Hierdie afwesigheid van haar gees. Die stil tye wanneer sy verswelg word deur daardie vae iets, daardie skimmige emosie wat hy nooit kan peil nie.

Dis nie asof daar werklik iets skort nie, stel hy homself gerus. Hy wens net sy wil meer hier wees. Hy smag na haar hele self. Haar blote aanwesigheid stel hom nie meer tevrede nie. Hy wil haar liggaam, siel en gees in sy hande hou soos aan die begin. Toe sy hier by hom kom bly het, was dit so. Hy het toe gevoel sy is net syne. Dat hy elke gedagte kon waarneem nog voordat sy dit uitspreek. Miskien was hy laf. Verlief soos net ’n pasgetroude man kan wees. Dalk verwag hy te veel. Haar kop is maar net besig met die kleintjie. Jong ma’s, hoor hy, maak maar so. Sukkel om die balans te kry tussen man en kind en huis. Dis hoe die antwoord op die e-pos wat hy in radeloosheid geskryf het, lui: Los haar maar eers. Sy soek nog na haar nuwe self. Sy is nou ’n ma, jy weet. Nie die antwoord waarvoor hy gehoop het nie. Maar een wat hom soos ’n hand aan die skouer gevat en maak sit het toe hy op loop wou gaan.

Hy hoor haar sag in haar slaap steun. Hy lig sy kop en loer na haar. ’n Blouwit skynsel van maanlig lê in die sagte holte van haar nek. Hy wonder of sy regtig slaap. Die baba het netnou geknies en toe het sy opgestaan. Sag op haar kaal voete en sonder om die lig aan te sit. Sy wou hom nie steur nie. Of sy wou hom vermy.

Hy draai op sy ander sy, kyk hoe die skreef in die gordyne al blinker raak soos wat die yl maan probeer om helderder te glim.

’n Ligte wind stoot weer die nagreuke na binne – die ryp geure van somervoos gras, skerper reuke van uitgebrande vure en ’n kil, klam winter wat net agter die berg skuil. Hy teug stadig, genoeglik daaraan. Konsentreer op die mengsel. Hy kon nog altyd geur geniet. Was skerp bewus van reuke ook. Dis sy talent, het die onderwyser verantwoordelik vir die kadette eenkeer op ’n kamp in die berge gesê. Jy het ’n goeie neus. Eers het hy gedink die onderwyser maak ’n grap. Toe beduie die man: Nee, jy kan geure en reuke onderskei. Nie alle mense kan dit doen nie.

Hy kyk weer na die glim van die maanlig deur die gordynskreef. Sou mens die maan kan ruik? wonder hy. Het dit ’n geur of ’n reuk? Koel en hemels of staalkoud en dor? Hy voel sy vrou langs hom roer en hy weet sy is ook nou wakker.

Hoe ruik die maan? fluister hy. Weet jy dalk?

Sy lag sag en stoot haar handpalm bo-op die laken oor sy bors. ’n Ligte aanraking. Vriendelik, maar ook afstandelik. Is jy ’n filosoof of ’n boer? vra sy in haar kalm stem.

Dalk albei … fluister hy en rol om na haar toe. Hy wil haar vashou, hierdie vrou wat in sy lewe was lank voordat hy bewustelik begin weet het hy kan nie sonder haar nie. Sy wat hom op ’n gegewe dag oorval het soos wat hy nog nooit oorval is nie. Net een oomblik ná jare vooraf, het hy haar herken as die allerenigste wat hy wou hê. Niemand het hom ooit vroeër so geroer nie, so geheel oorrompel nie. Met haar spesifieke sagtheid, haar warm vroulikheid en veral haar misterie, het sy hom verower. Hy het voor haar soos ’n impulsiewe kind geword. Haar suiwer, vroulike aard met sy dringende manlikheid, sy stuwende, gedetermineerde wilskrag oorrompel. Daar was sterk dominansie aan sy kant, dit weet hy met ligte berou. Hy het haar onverhoeds oorval. Maar sy was tog op ’n manier gereed daarvoor.

Sy, wat deesdae so in haarself toevou. Byna asof sy berou het oor hom. Oor húlle. Nie oor die kind nie, weet hy. Sy koer oor die baba, vertroetel die donsige koppie teen haar bors, dra die kleinding oral op die heup saam. Sy is verkleef aan die kind.

Hy begryp dit. Hyself is gek na die kleintjie. Maar voel toenemend uitgestoot. So asof hy nodig was, maar nie meer is nie. Hy wil dit in woorde stel. Uit haar mond hoor waarom sy so ver van hom af voel. Want dis nie iets wat sy doen nie, dis net ’n bewustelike vermoede dat sy iewers swerf waar hy haar nie kan bykom nie. Waar hy nie meer kan hoor wat sy dink en voel nie. Hy begin al wonder of hy ooit kon.

Hy steek sy hand uit na hare, vou die palm sag teen syne vas.

Lief … Ek wil met jou praat …

Nou …? Sy roer vakerig. Dis al so laat … en ek is moeg.

Hy kom op sy elmboog orent. Ek weet … Maar ek wil nie langer wag nie … Ek wil weet. Hy tuur die donker in na waar haar kop op die kussing langs syne moet wees, lê effens nader aan haar. Haar asemhaling vee veerlig oor sy skouer. Maar hy voel intuïtief ook hoedat sy innerlik wegskram. Hoe haar liggaam verstyf asof sy besef dat sy nou paraat moet wees.

Wat … is dit dan? fluister sy oplaas.

Hy maak sy mond oop om al die twyfel uit te stort, maar dis of sy asem in sy keel stok. Daar is so baie om te sê. Dinge wat van lankal af kom en nou in sy borskas ophoop sodat hy na lug teug.

Toe hoor hy dit.

’n Andersoortige geluid. Een wat nie in hierdie nag hoort nie.

En hy ruik dit.

’n Goor reuk wat nie in hierdie huis met sy soetwarm babareuk en vae kosgeure pas nie.

Nee, dis geen geur nie. Dis ’n stank asof ’n beswete mens hom met nat beesmis gesmeer het.

Waarom blaf die honde nie? wonder hy en ruk orent.

Ook sy is nou angstig. Wat’s dit? fluister sy hard.

Hy leun terug en plaas sy hand oor haar mond, sê baie sag by haar oor: Moenie roer nie.

Hy kom in een soepel beweging op sy voete. Sluip oor die dik mat deur toe.

’n Voetstap kraak hard in die gang. En hy kry die reuk baie skerp. Weer die mensreuk, en die beesmis. Uit sy kraal, weet hy meteens. Daarby die onmiskenbare, hittige reuk van stuwende, woedende haat.

Skok en angs golf sidderend deur sy lyf.

Sy spiere span soos wat hy sy hande instinktief gevegsgereed in die donker voor hom hou.

Maar dis te laat. Hy hoor en voel die vinnige beweging wat die lug om hom onheilspellend laat pols. En ’n wilde, paniekerige angs om haar en die kind maak hom lam. Hy weet met ’n vreemde voorkennis, en in ’n kwart sekonde, dat hierdie die oomblik is wat mens die meeste vrees.

Hy wil praat, maar weet dit gaan vergeefs wees. Dis geheel en al te laat in hierdie haatdonker gang.

Sy hande keer en klap verwilderd, maar hy voel die vlymskerp glip van die lem net onder sy hart. ’n Pyn so diep en verskriklik soos ’n antieke vlampyl uit ’n boog deurpriem hom. Daar word weer en wéér na hom gesteek. ’n Wanklankige kreet kom uit sy snaarstywe keel. Hy voel hoe die bloed uit hom borrel en die nag se donkerte tasbaar op hom toesak.

’n Oomblik nog voel hy die brandpyn.

Toe is hy weg. Wég. Hy weet dit net.

DEEL I

Sekere vriendskappe word deur die natuur gemaak, ander deur kontrak, nog ander deur belang en sommige deur siele.

– Jeremy Taylor

1999 Februarie

Ka. Ri. Na.

Hy skryf dit in drukskrif op die binneblad van sy oefeningboek.

Toe vorm Rouke Bruwer die drie opgebreekte lettergrepe geluidloos met sy tong, loer na die meisie wat regs voor hom in die klas by die venster sit. Karina Kirstein. Haar dik, heuningbruin vlegsel hang skuins oor haar skouer. Die middaglig vang die roospienk skulp van haar oor, die hoë ronding van wangbeen en klein spits ken. Hy wonder waarom sy vir hom so onweerstaanbaar is. Daar is mooier meisies. Dié wat op tydskrifte se voorblaaie verskyn, is streng gesproke seker beeldskoon. Maar sý … Dis as daar lewe in haar gesig kom, haar groublou oë vol emosie blink en daardie vol onderlip so effentjies skeef pluk wanneer sy ernstig praat. Dis dan dat daai magiese aura begin werk, dat sy bloed so warm word. Asof sy hom vasvang en net nie wil laat los nie, selfs al praat sy nie en gebruik sy net haar oë om dit te doen. Haar oë wat so ver blou soos berge is. Wat soms duifgrys en troebel lyk onder die digte wimpers en dan weer ’n oop en blye glinstering dra soos sonlig op die diepsee. Dan sing sy ook nog mooi. Hy het een van die musiekjuffrouens nou die dag hoor sê dat Karina ’n goue talent het. Met byvoeglike naamwoorde soos goue, mooi, pragtig, verleidelik, bekoorlik en heerlik soetsappige, liriese sinne sal hy wraggies ’n deftige opstel oor haar kan skryf. Hy stoot sy asem sag deur sy lippe uit.

Gelukkig gebeur dit nou net in sy kop. Hierdie ding dat hy hom so aan haar vergryp. Die blote idee aan Karina maak hom lighoofdig. Maar as hy werklik fisies naby aan haar is, neem sy kop onteenseglik oor. Hy is bedaard en koel, dog wel ter tale. Praat al om die punt asof hy glad met die mond gebore is en dit terwyl sy binneste oop en toe skroef van begeerte. Hy verstaan homself nie en dit frustreer hom eindeloos. Hy weet ook nie of hy háár verstaan nie. Hy ken haar so goed en so lank al. Miskien te lank. Dalk befoeter dit sy oordeel.

Hy bedink die dilemma fronsend, sy oë nikssiende op die boek voor hom. Hy tel die bolpuntpen op en skryf weer haar naam. Karina. Die letters klink en weerklink in sy kop.

Dis haar eiesoortige betowering, probeer hy dit ontleed. Hy vermoed mens kan dit ook charisma noem. Hy sug innerlik. Onthou die eerste dag wat hy haar naam só neergeskryf het.

Ka. Ri. Na.

Dit was in graad elf en dit was op ’n Vrydag. Die dag wat dit vir die eerste maal tot hom deurgedring het dat dié Karina Kirstein wat hy al ken vandat hy minder as twee jaar oud is, vir hom so mooi is dat hy bewerig voel daarvan. Ook nie net mooi nie. Sy is lief en gaaf en slim en als wat ’n droomvrou moet wees. Sý droomvrou. Want hy is kieskeurig, was nog altyd. Hy soek nie ’n dowwe meisiekind met twee breinselle nie. Hy soek een wat met hom sal kan práát. Sal kan verstaan as hy wil stilbly ook. En dis dikwels.

Hy het na die drie lettergrepe gekyk. Vir ander mense sal dit niks beteken nie. Vir hom beliggaam elke lettergreep ’n kyk, ’n glimlag, ’n droom.

Hy het weer daarna gestaar.

Ka. Ri. Na.

Hom flou geskrik toe ou Wat?! saggies by sy skouer praat: En dit? Verbeel jy jou jy’s Nabokov?

W-wie? Ekskuus, Meneer?

Ou Wat?! het bly buk by hom sodat hy, as hy sy kop sou draai, met sy wang teen die onderwyser se altyd half geskeerde ken sou skuur. Hy het verstar bly sit.

Nabokov het dit ook gedoen, het ou Wat?! met sy soms rare aanvoeling vir ’n sensitiewe oomblik, sag gefluister. Die skrywer, jy weet … Die man het nog nader gebuk sodat hy by Rouke se oor gepraat het: "Hy het die roman Lolita geskryf. En die verteller in die roman, ene Humbert Humbert, het dié Lolita se naam ook só geskryf …’n Klein stilte. En toe ’n byna onhoorbare relaas: Ja, daar’s mense wat dink Nabokov het groot letterkunde geskryf. Sommer rêrig goeie goed, nè …"

En toe Rouke nog muisstil bly sit: "Nabokov het geskryf: My sin, my soul. Lo. Lee. Ta. Enne … hy’t ook nog iets gesê van dat die tong drie klein stappies teen die palaat af neem om dan met die finale Ta! teen die tande te tik … Interessant, nè?"

Rouke het verbouereerd geknik. My sin … my soul …? Die wete het hom soos ’n skoot yswater getref: Dié man het sy allergrootste geheim ontdek en was ook by magte om dit voor die wêreld oop te vlek.

Wat ou Wat?! toe nooit gedoen het nie.

Daarom hou Rouke van ou Wat?! – al sê wie ook wat, om nou aspris met woorde te speel.

Maar dit was verlede jaar. Hy was nog altyd lief vir lees, maar toe het hy boeke naarstiglik begin verslind. Als en nog wat. Liefdesverhale. Spanningsverhale. Goeie gewilde prosa. Letterkundige werke. Koerante en tydskrifte wat hy tot sy ma se blydskap by haar afgebedel het. Hy het wel nog nie by Nabokov uitgekom nie, want die boek was nie in die dorpsbiblioteek of in die skoolbiblioteek nie. Later het sy belangstelling in die ontwykende Nabokov verflou en hy het net die skryfwyse van Ka. Ri. Na. behou. Later het dit selfs Ka … Ri … Na … geword. Dit namate sy tong meer en meer met die naam gespeel het.

Maar hy sit nog net waar hy sit wat Karina betref. Eenkant. ’n Naby toeskouer. Droomafstand van haar af. So te sê volwasse en mal verlief op sy beste vriendin. Erger: Hy weet voor sy siel en in sy hart dat hy altyd op haar verlief gaan wees.

Hy loer weer na haar kant toe. Sy het haar kop gedraai sodat die linkerkant van haar mond sigbaar is. Die lieflike vol, sensuele lippe en die punt van die pikante neus met die enkele ligbruin sproetjies.

Hy kyk af op die wit papier voor hom. Karina, Karina … Skryf dit weer foneties soos wat Nabokov se Humbert Humbert sy Lolita se naam geskryf het.

Kaa. Riee. Naa.

Hy voel hoedat sy tong weer soetjies teen sy verhemelte met die letters speel. Dit is opwindend, dink hy. ’n Verruklike sensasie om met mond en tong ’n meisie se naam te liefkoos. Dit, by die gebrek aan iets meer tasbaars.

Dis snikheet en bykans onmoontlik om op enigiets te konsentreer. Hoe die skoolhoof, meneer Geertse, kan dink ’n mens moet jou sweterige sokkies by hierdie temperatuur optrek, gaan sy verstand te bowe. Want dis wat hulle klompie in hierdie klaskamer, op hierdie onhebbelike uur, veronderstel is om te doen: hul sokkies optrek. ’n Uitgediende idioom en ’n uitgediende idee. Dis wat hy dink. Hy sou veel liewer saam met Karina na die dorp se swembad toe wou gaan en uittrek wat moet uitgetrek word sodat mens jou lyf kan afkoel. En sodat hy hom ook kan verkyk aan haar bikini-figuur wat soos altyd lui uitgestrek op die randjie van die swembad in die son sal lê totdat hy of een van die ander lot wat nou hier saam sit en swoeg haar aan die arm intrek … Hy sug diep en ril van pure lus om juis dit te doen. Haar songebakte arm vas te gryp en haar speels die koel water in te pluk. Vir ’n vervlietende oomblik haar sagte lyf teen syne te voel soos wat sy spartel om weer haar kop bo die oppervlak van die water te kry. Die nat kop dan weer kragtig en koelbloedig onder te druk soos wat hy altyd maak. Haar stilweg uit te lag as sy vies word. Want wys, wys hy nooit hoe hy voel nie. Dis veels te riskant. Presies waarom hy dink dis gevaarlik, kan hy nog nie mooi peil nie. Dalk omdat hy nie van blootstelling hou nie. Glad nie. Om jou hart wawyd oop te maak as jy nie weet hoe die persoon wat inkyk, gaan reageer nie, is net nie doenbaar nie. Hy doen dit kwalik teenoor sy ma. Maar sy verstaan hom. Weet dat hy wel ter tale is en eintlik goed voor mense kan funksioneer en optree, maar sukkel om sy eie dinge te verwoord. Sy het dit al teenoor hom opgemerk.

Suinig met jou woorde, nè? Toe sy hom eenkeer in sy graadtien-jaar liefderyk teen haar vasdruk en sê hoe lief sy haar seunskind het. Hy het net geglimlag. Soos al die ander kere wat sy hom tydig en ontydig soen of vasdruk soos wat ma’s maar met hul kinders maak.

Dit het hom laat dink. Dit is so dat hy nie weet wat om terug te antwoord op al haar moederlike liefdesverklarings nie. Hy is vreeslik lief vir haar en druk haar wel ewe lief terug. Maar sê amper nooit iets nie. Daardie een dag het hy egter fronsend gestamel: Ma … Ma weet mos ek …

Ja toemaar, ek weet. Sy het geglimlag en hy was getroos. Sy het hom teruggeroep toe hy gang af wou loop.

Rouke, mens hoef nie baie te praat as jy liefhet nie. Ma’s en kinders verstaan mekaar gewoonlik. Altans, ek en jy is gelukkig genoeg om dit so te ervaar. Ek weet jy’s lief vir my en jy weet ek’s lief vir jou. Ek praat net makliker as jy.

Hy het begrypend geknik. Sy het hom nog lig aan die arm teruggehou.

Maar jy moet weet. Dit sal nie altyd so wees nie. Daar sal liefdes in jou lewe kom wat niks van swye hou nie.

Hoe bedoel Ma nou? Hy was opreg verstom. Maar dit was voordat hy met die Ka … Ri … Na … ding begin het.

Ai, kind … Haar fyn, ronde gesig met die bruingebrande vel kon hy sweer, het bloesend geraak. Jy sien … jy sal op die ou einde vir iemand moet sê jy het haar lief. In woorde. Hard en duidelik.

Toe was dit hy wat vuurwarm gebloos het en kamer toe gevlug het sonder dat hy eers geweet het waarom hy nou eintlik voet in die wind slaan.

Rouke blaai terug na die aantekeninge oor Hamlet. Staar daarna. Hy het ’n ruk gelede die volgende uit die teks oorgeskryf omdat dit hom geraak het. Hom laat dink het oor die dood.

The undiscovered country, from whose bourn

No traveller returns, puzzles the will …

Hy wonder daaroor, nes Hamlet. Kry innerlik lag vir homself. Hamlet het volgens hom te veel gewonder oor dinge. Maar tog … Sê nou sy ma, of iemand, gaan dood. Vertrek na daardie onontdekte land toe. ’n Ysigheid trek deur hom. Hy dink aan haar woorde nou die dag toe hy haar só vies gemaak het omdat hy nooit sy wasgoed in die linnekamer gaan haal nie en Maria dit al die jare nog agter hom aan moet dra, dat sy ’n woedende vinger vir hom gewys het.

Jy beter jou regruk, mannetjie! Nóú het jy nog die luukse om ’n ma te hê! En mense wat jou versorg …

Die luukse om ’n ma te hê.

Berou stroom soos vanoggend se stortwater oor hom. Hy kan hom nie eens voorstel hoe dit sonder haar moet wees nie. Sy kunssinnige, effens eksentrieke ma wat hom soos ’n hen met een kuiken al kloekend versorg en hom tog soveel persoonlike vryheid gun. Hy het maar onlangs daarvan bewus geword dat sy veel toeskietliker is as baie van sy vriende se ma’s. Vat nou maar Karina se nerveuse en ietwat preutse moeder, mevrou Kirstein, wat gedurig in ’n staat van angs is oor Karina se kom en gaan. Eintlik oor alles. Sy vrees die lewe self, dink Rouke soms. Maar hy hou tog wel van haar. Kry haar net jammer omdat sy by tye so vreesagtig is. Ook Brett van Coller se ma, Lien, klou aan haar jongste vir al wat sy werd is. Dis ’n wonder dat sy hom in die koshuis gesit het. Sy bel elke liewe dag, kla Brett. Selfs noudat hy in matriek is, noem sy hom nog Seuntjie en dit voor sy vriende én voor Julia wat altyd daaroor giggel. Dit maak hom gek, seg hy dikwels. Dit terwyl Barbara Bruwer, haar eksentrisiteit ten spyt, so sorgsaam en tog so … so cool en with-it omtrent haar enkelouerskap is.

Sy kop gaan staan botstil by sy ma. Sy met haar liewe, effens verstrooide geaardheid wat tog ook so doelgerig kan wees. Sy het ’n losse ouerskapstyl sonder dat sy ooit beheer daaroor verloor. Want sy is tegelyk streng en soepel wat dissipline betref. Wraggies, hy kan net dankbaar wees. Die gedagte ontroer hom op die plek so dat dit agter sy oë begin brand. Dit sal lol as hy nou begin huil. Hy kan hom voorstel hoe almal se monde oopval en ou Brett van Coller op sy hikkende manier begin lag. Robert van Coller, Brett se neef, sal hom bloot verstom aanstaar. Matteus sal verleë dak toe kyk en die meisiekinders sal net wil troos en paai. Gawe lot meisies wat hulle is. Soms ietwat te moederlik na sy sin.

Hy knipper sy oë, hou sy hand voor sy mond om ’n kamma-gaap te verbloem. Seker maar die matriek-blues, besluit hy. Hy het al gehoor daarvan. Party leerders raak depressief en ander begin weer paartie asof dit uit die mode sal gaan. Hy weet nog nie in watter kategorie hy val nie, indien enige. Sy simptome is nog nie so herkenbaar nie. Want een ding weet hy: hy is nie ’n skaap nie. Net skape drom in troppe saam, beweer sy en sy ma se huisvriend, Eckard van Staden, mos altyd. Nee, hy wat Rouke is, sal matriek wel anders beleef as die meeste ander leerders.

Hy gaap weer, dié keer regtig.

Een ding weet hy vir seker: hy is klaar sat vir skool.

Buite, bo tussen die sandsteenrotse langs die skoolmuur roep ’n korhaan skor. ’n Koggelende geluid wat hy al dikwels in woorde probeer namaak het. Die ou storie lui dat ’n korhaan benoud na ene dokter Ralph roep. Dokter Ralph, dokter Ralph! So beduie sy ma en oom Faantjie, wat by haar skilderlesse neem, altyd.

Hy wens meteens hy kon uithol buitetoe, die koppie al springende van sandsteenrots tot sandsteenrots beklouter tot daar by die klein, koel grot waar die leerders dikwels ’n hele periode lank stokkiesdraai. Hy het dit ook eenkeer probeer, maar is terstond uitgevang, want dis dieselfde dag wat Brett en Rob die oggend daar gaan rook het en hulle al drie deur ’n snuffelende onderwyser uitgevang is.

Rouke is goed met wegloop. Hy doen dit al van heel klein af. Vat die pad en loop tot sy asem op is, wat nie gou gebeur nie. Eers het hy net geloop soos wat die lus hom gevat het. Weggeloop na kerk toe hy vier was en tot sy ma se konsternasie en verstomming self weer die huis heel aan die bopunt van die dorp gekry. Verdwyn toe hy vyf was. Dit was op hul plaas, Renoir, waarheen hulle byna elke naweek en ook vakansies gaan. Daai dag het hy met die kloof af geloop tot by die buurplaas Sneeudrif. Sy ma en ou Maria het die een floute op die ander gekry toe hulle hom laataand daar by Robert-hulle op Sneeudrif kry. Maar hy het verseg om hulle te beloof om op te hou wegloop. Net dat hy hulle sal sê as hy so voel.

Hulle is nie nou naby nie en ou Wat?! sal ook nie val daarvoor nie, maar die vet weet, hy is geweldig lus om sy swaar tas vol boeke neer te sit en net te loop. By die skoolhek uit en deur die dorp en kilometers der kilometers al met die hoofpad langs tot waar mens na hul plaas afdraai. Dan sal hy stadig deur die veld aansuiker totdat hy eers Sneeudrif se opstal op regterhand kan sien. Hy sal ’n ompad loop om deur die kloof te kom tot by Renoir. Vir hom die