STANBUL NVERSTES MHENDSLK FAKLTES EVRE MHENDSL BLM

KATI ATIK DEPOLAMA SAHALARINDA OLUAN DEPO GAZINDAN ELEKTRK RETLMES

Yneten : Hazrlayan :

Prof. Dr. Mehmet BORAT Kmil VARINCA 1309980006

BTRME PROJES

HAZRAN 2002

NDEKL ER
NDEKLER.......................................................................................................................... TABLOLAR LSTES ........................................................................................................... V EKLLER LSTES ............................................................................................................. V FOTORAFLAR LSTES ............................................................................................... V NSZ.................................................................................................................................... X GR......................................................................................................................................... 1 K ONUNUN ANLAM VE NEM ................................................................................................... 1 ALIMANIN AMA VE KAPSAMI ............................................................................................. 2 BLM 1: OLUUM HATA! YER ARET TANIMLANMAMI. KISIM 1 DEPOLAMA SAHALARI ...............HATA! YER ARET TANIMLANMAMI. 1.1. K ATI ATIK DEPOLAMA KAVRAMI ........................HATA! YER ARET TANIMLANMAMI . 1.2. DEPOLAMA SAHASINDAK BYOKM YASAL SRELER....................... HATA! YER ARET TANIMLANMAMI . KISIM 2 DEPOLAMA SAHASI GAZLARI..HATA! YER ARET TANIMLANMAMI. 2.1. DEPO GAZI K AVRAMI...........................................HATA! YER ARET TANIMLANMAMI . 2.1.1. Balca Depo Gaz Bileenleri ............................Hata! Yer iareti tanmlanmam. 2.1.2. Eser Depo Gaz Bileenleri .................................Hata! Yer iareti tanmlanmam. 2.1.3. Depo Gaznn Zararlar ......................................Hata! Yer iareti tanmlanmam. 2.1.4. Bileimi Etkileyen Faktrler................................Hata! Yer iareti tanmlanmam. 2.2. DEPO GAZI O LUUMU ..........................................HATA! YER ARET TANIMLANMAMI . 2.2.1. Ana Gazlarn Oluumu........................................Hata! Yer iareti tanmlanmam. 2.2.2. Eser Haldeki Gazlarn Kaynaklar......................Hata! Yer iareti tanmlanmam. 2.2.3. Gaz Oluumunun Zamanla Deimesi ................Hata! Yer iareti tanmlanmam. 2.2.4. Gaz Oluumunun Hz ve Sresi..........................Hata! Yer iareti tanmlanmam. 2.2.5. Gaz Oluumunu Etkileyen Faktrler...................Hata! Yer iareti tanmlanmam. 2.3. DEPO GAZLARININ EVRESEL ETKLER VE KOKU GDERM ............. HATA! YER ARET TANIMLANMAMI . KISIM 3 GAZ MKTARI HESAPLAMALARI ................................ HATA! YER ARET TANIMLANMAMI. 3.1. RETLEN GAZIN MKTARI ...................................HATA! YER ARET TANIMLANMAMI . 3.2. DEPO GAZI MKTARI HESABINDA KULLANILAN YNTEMLER ............ HATA! YER ARET TANIMLANMAMI . 3.2.1. Test Kuyular Sonular ile Hesap ......................Hata! Yer iareti tanmlanmam. i

3.2.2. Yaklak Tahmin Metodu .....................................Hata! Yer iareti tanmlanmam. 3.2.3. Matematiksel Modeller Yardmyla Hesap..........Hata! Yer iareti tanmlanmam. BLM 2: TOPLAMA HATA! YER ARET TANIMLANMAMI. KISIM 4 DEPO GAZININ HAREKET ........HATA! YER ARET TANIMLANMAMI. 4.1. GAZ YAYILIMI ......................................................HATA! YER ARET TANIMLANMAMI . 4.2. POTANSYEL P ROBLEMLER ...................................HATA! YER ARET TANIMLANMAMI . 4.3. GAZ YAYILMA POTANSYELN ETKLEYEN FAKTRLER .................... HATA! YER ARET TANIMLANMAMI . KISIM 5 DEPO GAZI TAHLYES ...............HATA! YER ARET TANIMLANMAMI. 5.1. TAHLYE MAKSATLARI.........................................HATA! YER ARET TANIMLANMAMI . 5.1.1. Tehlike Kayna Olarak Depo Yeri .....................Hata! Yer iareti tanmlanmam. 5.1.2. Depo Gaznn Kokusunun Giderilmesi................Hata! Yer iareti tanmlanmam. 5.1.3. Altyapy Korumak Gayesi ile Gaz Tahliyesi ......Hata! Yer iareti tanmlanmam. 5.1.4. Tavsiye Edilen Gvenlik Tedbirleri.....................Hata! Yer iareti tanmlanmam. 5.2. GZ NNE A LINACAK FAKTRLER ....................HATA! YER ARET TANIMLANMAMI . KISIM 6 DEPO GAZININ KONTROL.......HATA! YER ARET TANIMLANMAMI. 6.1. PASF KONTROL ...................................................HATA! YER ARET TANIMLANMAMI . 6.1.1. Basn Drc Menfezler ................................Hata! Yer iareti tanmlanmam. 6.1.2. Saha evresi Tutucu Hendekler ..........................Hata! Yer iareti tanmlanmam. 6.1.3. Saha evresi Bariyer Hendekleri veya Har Duvarlar ................ Hata! Yer iareti tanmlanmam. 6.1.4. Depo Sahasnda indeki Geirimsiz Bariyerler.Hata! Yer iareti tanmlanmam. 6.1.5. Gaz Toplama Odalar..........................................Hata! Yer iareti tanmlanmam. 6.2. AKTF KONTROL...................................................HATA! YER ARET TANIMLANMAMI . 6.2.1. Dey Gaz Alma Bacalar ...................................Hata! Yer iareti tanmlanmam. 6.2.2. Yatay Gaz Hatlar................................................Hata! Yer iareti tanmlanmam. 6.2.3. Saha evresi Gaz ekme ve Koku Kontrol Bacalar ..................... Hata! Yer iareti tanmlanmam. 6.2.4. Saha evresi Gaz ekme Hendekleri..................Hata! Yer iareti tanmlanmam. 6.2.5. evresel Hava Enjeksiyonlu Bacalar..................Hata! Yer iareti tanmlanmam. KISIM 7 TESSE LETM VE UYGULANABLRLK ................. HATA! YER ARET TANIMLANMAMI. 7.1. DEPO GAZININ TESSE LETLMES .......................HATA! YER ARET TANIMLANMAMI . 7.2. GAZ IKARMA SSTEMNN UYGULANABLRLN ETKLEYEN FAKTRLER .. HATA! YER ARET TANIMLANMAMI . 7.3. SSTEMDE KARILAILABLECEK P ROBLEMLER ...HATA! YER ARET TANIMLANMAMI . BLM 3: KULLANIM HATA! YER ARET TANIMLANMAMI. KISIM 8 DEPO GAZINI KULLANMA .........HATA! YER ARET TANIMLANMAMI. 8.1. K ULLANIMI ETKLEYEN FAKTRLER ....................HATA! YER ARET TANIMLANMAMI . 8.2. GAZIN ARITILMASI ...............................................HATA! YER ARET TANIMLANMAMI .

ii

KISIM 9 DEPO GAZI KULLANMA YNTEMLER..................... HATA! YER ARET TANIMLANMAMI. 9.1. BLGESEL GAZ KULLANIMI .................................HATA! YER ARET TANIMLANMAMI . 9.2. ELEKTRK RETM ..............................................HATA! YER ARET TANIMLANMAMI . 9.2.1. ten Yanmal Motorlar .......................................Hata! Yer iareti tanmlanmam. 9.2.2. Gaz Trbinleri .....................................................Hata! Yer iareti tanmlanmam. 9.2.3. Boyler/Buhar Trbini ..........................................Hata! Yer iareti tanmlanmam. 9.2.4. Yakt Hcresi .......................................................Hata! Yer iareti tanmlanmam. 9.2.5. Kojenerasyon.......................................................Hata! Yer iareti tanmlanmam. 9.3. DOALGAZ EBEKESNE ENJEKSYON ..................HATA! YER ARET TANIMLANMAMI . 9.4. DER ALTERNATF KULLANMA YNTEMLER ....HATA! YER ARET TANIMLANMAMI . BLM 4: UYGULAMA RNEKLER HATA! YER ARET TANIMLANMAMI. KISIM 10 TRKYEDE DEPO GAZI RETM POTANSYEL VE METAN GER KAZANMA ALIMALARI ..........................HATA! YER ARET TANIMLANMAMI. 10.1. STANBUL-K EMERBURGAZ TESSLER ................HATA! YER ARET TANIMLANMAMI . 10.1.1. Tesisin Yeri ve Kullanm Sresi ........................Hata! Yer iareti tanmlanmam. 10.1.2. Kat Atk Miktar ve Bileimi .............................Hata! Yer iareti tanmlanmam. 10.1.3. Gaz Oluum Potansiyeli ....................................Hata! Yer iareti tanmlanmam. 10.1.4. Kemerburgaz Ak Depo Sahas Enerji Geri Kazanm Tesisinin Tantm ..... Hata! Yer iareti tanmlanmam. 10.1.5. Gaz Miktarnn Belirlenmesi .............................Hata! Yer iareti tanmlanmam. 10.1.6. Projenin Ekonomik Adan Deerlendirilmesi .Hata! Yer iareti tanmlanmam. 10.2. BURSA DEMRTA TESS ....................................HATA! YER ARET TANIMLANMAMI . 10.2.1. Tesisin Yeri ve Kullanm Sresi ........................Hata! Yer iareti tanmlanmam. 10.2.2. Kat Atk Miktar ve Bileimi .............................Hata! Yer iareti tanmlanmam. 10.2.3. Demirta Ak Depo Sahas Enerji Geri Kazanm Tesisinin Tantm ..... Hata! Yer iareti tanmlanmam. 10.2.4. Gaz Kontrol .....................................................Hata! Yer iareti tanmlanmam. 10.2.5. Depo Gazndan Enerji Elde Edilmesi ...............Hata! Yer iareti tanmlanmam. 10.3. TRKYE'DE DEPO GAZI RETM POTANSYELNE GENEL BR BAKI ............ HATA! YER ARET TANIMLANMAMI . KISIM 11 DNYADA METAN GER KAZANIMI ALIMA RNEKLER......HATA! YER ARET TANIMLANMAMI. 11.1. DANMARKA .......................................................HATA! YER ARET TANIMLANMAMI . 11.2. ALMANYA ..........................................................HATA! YER ARET TANIMLANMAMI . 11.3. FRANSA ..............................................................HATA! YER ARET TANIMLANMAMI . 11.4. TALYA ...............................................................HATA! YER ARET TANIMLANMAMI . 11.5. HOLLANDA .........................................................HATA! YER ARET TANIMLANMAMI . 11.6. NGLTERE ..........................................................HATA! YER ARET TANIMLANMAMI . 11.7. AVUSTURYA .......................................................HATA! YER ARET TANIMLANMAMI . 11.8. SVE..................................................................HATA! YER ARET TANIMLANMAMI . 11.9. AMERKA BRLEK DEVLETLER .......................HATA! YER ARET TANIMLANMAMI . 11.10. KANADA...........................................................HATA! YER ARET TANIMLANMAMI . 11.11. BREZLYA .........................................................HATA! YER ARET TANIMLANMAMI . 11.12. GNEY AFRKA ................................................HATA! YER ARET TANIMLANMAMI . iii

SONU VE DEERLENDRME.......................................................................................... 4 KAYNAKLAR .......................................................................................................................... 7 ZGEM .............................................................................................................................. 9 EKLER ...............................................................HATA! YER ARET TANIMLANMAMI. EK A: . DEPO GAZINDAN ELEKTRK RETME VE KOJENERASYON EMALARI .............................................................................HATA! YER ARET TANIMLANMAMI. EK B: ............... KEMERBURGAZ AIK DEPO SAHASI FOTORAF VE ZMLER .............................................................................HATA! YER ARET TANIMLANMAMI. EK C: ............ KEMERBURGAZ P GAZINDAN ELEKTRK RETME TESSNDE KULLANILAN JENERATRLERN ZM VE TEKNK BLGLER .... HATA! YER ARET TANIMLANMAMI.

iv

TABLOLAR LSTES
TABLO 1.1: A YRIMA SONUCU OLUAN YAN RNLER [3]HATA! YER ARET TANIMLANMAMI .

TABLO 2.1: TPK DEPO GAZI BLEENLER VE ZELLKLER [2]HATA! YER ARET TANIMLANMAMI . TABLO 2.2: STANDART KOULLAR ALTINDA DZENL DEPO ALANINDA BULUNAN GAZLARIN MOLEKLER A IRLII, YOUNLUU VE ZGL AIRLII [2]HATA! YER ARET TANIMLANMAMI . TABLO 2.3: TEORK CO 2 VE CH4 ORANLARI [4] ..............HATA! YER ARET TANIMLANMAMI . TABLO 2.4: BRNC MERTEBE MODELNE GRE METAN RETM N YARILANMA MR [2]HATA! YER ARET TABLO 2.5: PN SU MUHTEVASI [2] ............................HATA! YER ARET TANIMLANMAMI .

TABLO 3.1: TEORK CO 2 VE CH4 OLUUMU [2] ..............HATA! YER ARET TANIMLANMAMI . TABLO 3.2: ETL MADDELER N OLUAN DEPO GAZININ TEORK HACMLER [2]HATA! YER ARET TANIML TABLO 3.3: EVSEL PTEN RETLEN TOPLAM GAZ (CO 2 +CH4 ) [2]HATA! YER ARET TANIMLANMAMI . TABLO 3.4: DEPO GAZI OLUUMU HESAPLARINDA KULLANILAN METOTLARIN KARILATIRILMASI [2] ................................HATA! YER ARET TANIMLANMAMI . TABLO 3.5: BRNC MERTEBE BOZUNMA MODEL DEKENLER N NERLEN DEERLER [2] ................................................................HATA! YER ARET TANIMLANMAMI . TABLO 9.1: ELEKTRK RETM TEKNOLOJLERNN KIYASLANMASI [10]HATA! YER ARET TANIMLANMAMI .

TABLO 10.1: STANBUL L ATIK ZELLKLER (% YA AIRLIK OLARAK) [9]HATA! YER ARET TANIMLANMAM TABLO 10.2: KEMERBURGAZ AIK DEPO SAHASI GAZ RETM TAHMN [7]HATA! YER ARET TANIMLANMAM TABLO 10.3: KEMERBURGAZ AIK DEPO SAHASI EKPMAN VE BORULAMA TEKNK VERLER [8] ................................................................HATA! YER ARET TANIMLANMAMI . TABLO 10.4: STATK TEST SONULARI [3].......................HATA! YER ARET TANIMLANMAMI . TABLO 10.5: KUYULARIN VERMLER [3] ........................HATA! YER ARET TANIMLANMAMI . TABLO 10.6: PROBLARDA OKUNAN BASIN DEERLER [3]HATA! YER ARET TANIMLANMAMI . TABLO 10.7: POMPA TESTLER ZET TABLOSU [3]...........HATA! YER ARET TANIMLANMAMI . TABLO 10.8: 1999 VE 2005 YILLARI N ORTALAMA GAZ RETM TAHMN [3]HATA! YER ARET TANIMLANM TABLO 10.9: TOPLAM YATIRIM TABLOSU [7] ..................HATA! YER ARET TANIMLANMAMI . TABLO 10.10: YILLIK TOPLAM LETME GDERLER [7] ...HATA! YER ARET TANIMLANMAMI . TABLO 10.11: YILLIK TOPLAM LETME GELRLER [7] ...HATA! YER ARET TANIMLANMAMI . TABLO 10.12: DEMRTA AIK DEPO ALANI REHABLTASYON MALYETLER TABLOSU [2]HATA! YER ARET T

TABLO 10.13: DEMRTA ESK P DKM SAHASINDA AILAN GAZ KUYULARINDA YAPILAN ORTALAMA GAZ LM SONULARI [2] .......HATA! YER ARET TANIMLANMAMI . TABLO 10.14: DEMRTA AIK DEPO SAHASI EKPMAN VE BORULAMA TEKNK VERLER [2]HATA! YER ARET TABLO 10.15: DEMRTA TESS ELEKTRK RETM DEERLER [10]HATA! YER ARET TANIMLANMAMI . TABLO 10.16: MERKEZ NFUSU 500.000'DEN FAZLA OLAN LLERN DEPO GAZI 3 POTANSYELLER; %75 GAZ GER KAZANIMI VE 9 M METAN GAZI/TON KATI ATIK- YIL KABULNE GRE [2]......................HATA! YER ARET TANIMLANMAMI . TABLO 10.17: MERKEZ NFUSU 500.000'DEN FAZLA OLAN LLERN DEPO GAZI 3 POTANSYELLER; %30 GAZ GER KAZANIMI VE 9 M METAN GAZI/TON KATI ATIKYIL KABULNE GRE [2]...............................HATA! YER ARET TANIMLANMAMI . TABLO 10.18: MERKEZ NFUSU 500.000'DEN FAZLA OLAN LLERN DEPO GAZI 3 POTANSYELLER; %75 GAZ GER KAZANIMI VE 6 M METAN GAZI/TON KATI ATIK- YIL KABULNE GRE [2]......................HATA! YER ARET TANIMLANMAMI . TABLO 10.19: MERKEZ NFUSU 500.000'DEN FAZLA OLAN LLERN DEPO GAZI 3 POTANSYELLER; %30 GAZ GER KAZANIMI VE 6 M METAN GAZI/TON KATI ATIK- YIL KABULNE GRE [2]......................HATA! YER ARET TANIMLANMAMI .

TABLO 11.1: DNYA GENELNDE DEPO GAZI UYGULAMA PROJELERNN DA ILIMI [19]HATA! YER ARET TANI TABLO 11.2: AVRUPA BRL LKELERNDE DEPO GAZI UYGULAMA PROJELERNN DAILIMI [20] ..............................................................HATA! YER ARET TANIMLANMAMI . TABLO 11.3: DNYADA UYGULANAN DEPO GAZI KULLANMA LERNN LSTES (1990 YILINA KADAR) [2] ...................................................HATA! YER ARET TANIMLANMAMI . TABLO 11.4: DANMARKA 'DA DEPO GAZINI ENERJ OLARAK GER KAZANAN 5 TESSN ZELLKLER [2] ...........................................HATA! YER ARET TANIMLANMAMI . TABLO 11.5: ALMANYA 'DA DEPO GAZINI ENERJ OLARAK GER KAZANAN BAKA 5 TESSN ZELLKLER [2] ...........................................HATA! YER ARET TANIMLANMAMI . TABLO 11.6: ALMANYA 'DA DEPO GAZINI ENERJ OLARAK GER KAZANAN 5 TESSN ZELLKLER [2] ...........................................HATA! YER ARET TANIMLANMAMI . TABLO 11.7: AMERKA 'DA DEPO GAZINI ENERJ OLARAK GER KAZANAN 5 TESSN ZELLKLER [2] ...........................................HATA! YER ARET TANIMLANMAMI . TABLO 11.8: AMERKA 'DA DEPO GAZINI ENERJ OLARAK GER KAZANAN 5 TESSN ZELLKLER [2] ...........................................HATA! YER ARET TANIMLANMAMI .

vi

EKLLER LSTES

EKL 1.1: O RGANK MADDENN ANAEROBK AYRIMASINA AT AKI DYA GRAMI [3]HATA! YER ARET TANIM EKL 2.1: D EPO GAZININ OLUUM ERLER [2] .............HATA! YER ARET TANIMLANMAMI . EKL 2.2: GAZ OLUUMUNUN ZAMANLA DEM [4] ...HATA! YER ARET TANIMLANMAMI . EKL 2.3: N EM ERNN GAZ OLUUMU ZERNE ETKS [4]HATA! YER ARET TANIMLANMAMI . EKL 2.4: O RGANK MUHTEVA [2] .................................HATA! YER ARET TANIMLANMAMI . EKL 2.5 UUCU KARBOKSLK AST [2].........................HATA! YER ARET TANIMLANMAMI . EKL 2.6: ATIIN SICAKLII [2] .....................................HATA! YER ARET TANIMLANMAMI . EKL 2.7: M ETAN/KARBONDOKST ORANI [2] ...............HATA! YER ARET TANIMLANMAMI . EKL 2.8: BRM DEPO GAZI RETM MODEL [2] ............HATA! YER ARET TANIMLANMAMI . EKL 5.1: CVARI KORUMAK N GAZ TAHLYES [5].....HATA! YER ARET TANIMLANMAMI .

EKL 6.1: SAHA EVRES TUTUCU HENDEKLER [3] .........HATA! YER ARET TANIMLANMAMI . EKL 6.2: SAHA EVRES BARYER HENDE VE HAR DUVARI [3]HATA! YER ARET TANIMLANMAMI . EKL 6.3: D EPOLAMA SAHASINDAK GERMSZ BARYERLER [3]HATA! YER ARET TANIMLANMAMI . EKL 6.4: GAZ TOPLAMA ODALARI [5] ...........................HATA! YER ARET TANIMLANMAMI . EKL 6.5: DEPO GAZININ PASF KONTROLNDE KULLANILAN HAVALANDIRMA BACALARI [4] (A ) GEOMEMBRAN TABAKASI BULUNMAYAN DEPO ALANLARINDA KULLANILAN HAVALANDIRMA BACASI (B) GEOMEMBRAN TABAKASI BULUNAN DEPO ALANLARINDA KULLANILAN HAVALANDIRMA BACASIHATA! YER ARET TANIMLANMAMI . EKL 6.6: YAKICI LE DONATILMI PASF GAZ ALMA BACASI [4]HATA! YER ARET TANIMLANMAMI . EKL 6.7: BR GAZ EKME KUYUSU DETAYI [2]..............HATA! YER ARET TANIMLANMAMI . EKL 6.8: DEY GAZ ALMA BACALARI LE DZENLENM TOPLAMA SSTEM [2]HATA! YER ARET TANIMLA EKL 6.9: YATAY GAZ TOPLAMA SSTEM [2] .................HATA! YER ARET TANIMLANMAMI . EKL 6.10: SAHA EVRES GAZ EKME VE KOKU KONTROL BACALARI [3]HATA! YER ARET TANIMLANMAMI EKL 6.11: SAHA EVRES GAZ EKME HENDEKLER [3] HATA! YER ARET TANIMLANMAMI . EKL 6.12: YATAY VE DEY HATLARLA DZENLENM GAZ TOPLAMA SSTEM [4]HATA! YER ARET TANIML

EKL 9.1: TEN YANMALI MOTOR LE ELEKTRK RETM DYA GRAMI [4]HATA! YER ARET TANIMLANMAMI EKL 9.2: GAZ TRBN LE ELEKTRK RETM DYAGRAMI [4]HATA! YER ARET TANIMLANMAMI . EKL 9.3: BUHAR TRBN LE ELEKTRK RETM DYAGRAMI [4]HATA! YER ARET TANIMLANMAMI . EKL 9.4: BUHAR KAZANININ BUHARININ JENERATR ALITIRDII KOMBNE SSTEM [4]HATA! YER ARET vii

EKL 9.5: ATIK GAZIN BUHAR KAZANINI ISITTII KOMBNE SSTEM [4]HATA! YER ARET TANIMLANMAMI . EKL 9.6: EGSOZ GAZININ BUHAR KAZANINI ISITTII KOMBNE SSTEM [4]HATA! YER ARET TANIMLANMAM

EKL 10.1: BURSA BYKEHR BELEDYES EVRE KORUMA DARE BAKANLII KATI ATIK YNETM UBE MDRL KATI ATIK KOMPOZSYON ARATIRMASI ATIK KOMPOZSYONLARI ( YKSEK GELR GRUBU % OLARAK) [13]HATA! YER ARET TANIMLANM EKL 10.2: BURSA BYKEHR BELEDYES EVRE KORUMA DARE BAKANLII KATI ATIK YNETM UBE MDRL KATI ATIK K OMPOZSYON ARATIRMASI ATIK KOMPOZSYONLARI (DK GELR GGRUBU % OLARAK) [13]HATA! YER ARET TANIMLANM EKL 10.3: DEMRTA TESS AYLARA GRE ELEKTRK RETM [2]HATA! YER ARET TANIMLANMAMI .

EKL A.1: DEPO GAZINDAN ELEKTRK RETM DYA GRAMIHATA! YER ARET TANIMLANMAMI . EKL A.2: K OJENERASYON LE NORMAL YNTEMN KARILATIRILMASIHATA! YER ARET TANIMLANMAMI EKL A.3: ENERJ RETM YZDELER ...........................HATA! YER ARET TANIMLANMAMI . EKL A.4: K OJENERASYON LE ISITMA RNE ..............HATA! YER ARET TANIMLANMAMI . EKL A.5: K OJENERASYONUN BNALARA UYGULANMA RNE HATA! YER ARET TANIMLANMAMI . EKL A.6: K OJENERASYONUN FABRKALARA UYGULANMA RNE HATA! YER ARET TANIMLANMAMI . EKL B.1: K EMERBURGAZ TESS YERLEM PLANI ........HATA! YER EKL B.2: MANFOLD TOPLAMA ALANLARI....................HATA! YER EKL B.3: K UYU TP KEST ............................................HATA! YER EKL B.4: GAZ SANTRAL BNASI N CEPHE ....................HATA! YER EKL B.5: GAZ SANTRAL BNASI YAN CEPHE..................HATA! YER EKL B.6: GAZ SANTRAL BNASI STTEN GRN .......HATA! YER EKL B.7: ISI RETM VE SERA TESSLER .......................HATA! YER
ARET TANIMLANMAMI . ARET TANIMLANMAMI . ARET TANIMLANMAMI . ARET TANIMLANMAMI . ARET TANIMLANMAMI . ARET TANIMLANMAMI . ARET TANIMLANMAMI .

viii

FOTORAFLAR LSTES
FOTORAF B.1: DEY GAZ EKME KUYUSU ..................HATA! YER ARET TANIMLANMAMI . FOTORAF B.2: KOLLEKTR MERKEZLERNDEN BR ......HATA! YER ARET TANIMLANMAMI . FOTORAF B.3: BLOWERLAR ..........................................HATA! YER ARET TANIMLANMAMI . FOTORAF B.4: GAZ SOUTUCU .....................................HATA! YER ARET TANIMLANMAMI . FOTORAF B.5: J ENERATRLER ......................................HATA! YER ARET TANIMLANMAMI . FOTORAF B.6: YAKMA BACASI VE TESSN GENEL GRNMHATA! YER ARET TANIMLANMAMI . FOTORAF B.7: BLOWER VE GAZ YAKICI KONTROL PANOSUHATA! YER ARET TANIMLANMAMI . FOTORAF B.8: TRAFOLAR .............................................HATA! YER ARET TANIMLANMAMI . FOTORAF B.9: S EDDENN GRNM...........................HATA! YER ARET TANIMLANMAMI . FOTORAF B.10: SIZINTI SUYU TOPLAMA NOKTASI.........HATA! YER ARET TANIMLANMAMI .

ix

NSZ
Bata, sadece bitirme tezimde deil, daima yardm ve desteini grdm danman hocam Sayn Prof. Dr. Mehmet BORAT olmak zere dier blm hocalarma, youn mesaisine ramen bana elinden gelen yardm esirgemeyen SK Tuzla Atksu Biyolojik Tasfiye Tesisi mhendislerinden Yksek evre Mhendisi Sayn Mehve ZAKILa, Yapsal A.. antiye efi Yksek naat Mhendisi Sayn Blent HACIOLUna, Topkap Endstri Mallar Ticaret A.. Sat Mdr Makine Mhendisi Sayn Sedat AKARa, destekleriyle bana g verip hep yanmda olan aileme, tezimin aratrma aamasnda byk yardmlarn grdm arkadalarm Ayhan YILMAZ ve Cengiz ESMENe, tercme aamasndaki yardmlarndan dolay Robert SANGALNe ve burada isimlerini zikretmeye satrlarn yetmeyecei arkadalarma ve gnl dostlarma teekkr bir bor bilirim. Kmil VARINCA Haziran 2002

GR
Konunun anlam ve nemi
Gelien teknoloji ve artan hayat standardna paralel olarak kat atk miktarlarnda deiimler gzlenmektedir. Her gn dnya zerinde milyonlarca ton kat atk ya ak dkm alanlarna yada dzenli depolama sahalarna gtrlmektedir. Burada depolama yaplan kat atklar, ayrmakta ve bu ayrma iki nemli sorunu beraberinde dourmaktadr. Bunlar depo gaz ve sznt suyudur. Depo gaz yksek konsantrasyonlarda metan ierii ile yanma ve patlama tehlikesi iermekte, yangn riski oluturmaktadr. Ayrca insan ve evre sal zerinde olumsuz etkileri vardr. Kt koku yaymakta ve bitkileri kurutabilmektedir. Bu nedenle nemli bir sera gaz olan metann tm bu etkilerinden korunmak amacyla kontrol altna alnmas zorunludur. Depolama sahas iinde uygun ynlerde yaylma gsteren depo gaznn pasif yada aktif yntemlerle derlenmesi ve bertaraf salanmaldr. Ancak ierdii yksek metan konsantrasyonundan dolay depo gaznn geri kazanlmas ve enerji retiminde kullanlmas sz konusudur. Bu gaz elektrik veya buhar elde etmek iin kullanlabilir, doalgaz kalitesine getirilebilir veya aralar iin likit yakt retmek zere kullanlabilir. Depo gaz bir enerji kayna olduu iin nemli bir kazan kaynadr. Birok depo alan ve plk iin retilen gazn deeri geri kazanma iin yaplan yatrm maliyetinden ok daha fazladr. Dnyada giderek artan sayda depo alannda metan gaz kazan getirecek ekilde geri kazanlmaktadr. Bu ekilde depo alanlar yllarca temiz ve krl bir enerji kayna olarak kullanlabilmektedir.

Depo gaznn geri kazanlmasnn global iklim deiikliklerine faydas yannda koku ve sis oluturan gazlarn azaltlmas ile blgesel hava kalitesi de artar. Depo gaz geri kazanm ayn zamanda sahadaki patlama tehlikesi riskini de azaltr. Metann olduu geri kazanlmas neticesinde nlrse bir kat atk atmosferdeki konsantrasyonunun tesisinde hzla artmas

engellenmi olur. Atmosferdeki metann kaynann bataklk ve plk alanlar gibi yerler depolama retilen metann kontrolaltna alnmasnn ne denli nemli olduu aka grlecektir. Atmosferdeki metan konsantrasyonu ok hzl olarak ykselmektedir. Metann atmosferik konsantrasyonlar ylda yaklak %6 civarnda artmaktadr. Atmosferdeki metan nisbeti son iki yzylda katlanarak artmaktadr. Buna mkabil karbondioksitin atmoserik konsantrasyonu ok daha az ylda yaklak %0,4 civarnda artmaktadr. Bugn geri kazanm almalar ierisinde en nemlisi elektrik retimidir. Bu sistem sayesinde zaten bertaraf edilmesi gereken bir gaz bertaraf ederken meksimum fayda olarak elektrik retilmektedir. Dnyada kullanlan bu yntem, Trkiyede u an iin iki yerde kullanlmaktadr. Biri, stanbul-Kemerburgaz dieri ise Bursa-Demirta kat atk depolama sahasdr. Teorik olarak sistemin verimli olduu, getirisinin gtrsnden ok olduu sylenebilir. Ancak sistem kurulmadan nce mutlaka gaz kalitesi deneyleri yaplmal, gazn kalitesi ve miktar belirlenmeli ancak ondan sonra elektrik retim yntemi ve ekipman eldeki veriler nda seilmeli, tesis bu verilere gre dizayn edilmeli ve iletilmelidir.

almann ama ve kapsam

Depo gaznn ynetiminde ncelikli olarak ama metan gaznn zararl etkilerini ortadan kaldrmak olmakla birlikte iyi iletilen depo alanlarndan geri kazanlan metan gaz bir kazan kayna olabilmektedir. Bir depo gaz geri kazanma tesisinin verimli almas tm gaz toplama sisteminin uygun tasarlanm olmasna baldr. Verimli bir gaz geri kazanma tesisi tasarlayabilmek iin depo alanna pn dklmesinden itibaren gerekleen tm prosesin ok iyi anlalmas gerekir.

Bu alma depo alanndaki depo gaznn toplanp elektrik retilmesi aamalarn konu edinmitir. Konunun pekimesi ve anlalabilir olmas iin depo gaznn oluumu, bileimi ve miktar gibi konular da ilenmitir. Bu kapsamda alma drt ana balk altnda toplanmtr. lk olarak Oluum bal altnda depolama sahalar ve depolama sahas gazlar ardndan oluan gazn miktar incelenmitir. Depo gaznn bileimi, zellikleri, oluumu ve evresel etkileri bu blm dahilinde irdelenmi ve gaz miktar hesabnda kullanlan yntemler hakknda bilgi verilmeye allmtr. kinci blm; Toplama bal altnda depo gaznn hareketi, depo gaz tahliyesi, depo gaznn kontrol ve tesise iletim uygulanabilirlik konularn iermektedir. Bu blmde depo gaznn yaylmndan ve tahliye maksatlarndan bahsedilmi ardndan bu gazn pasif ve aktif kontrol incelenmi son olarak durulmutur. nc blm; Kullanm balnda ise derlenip toplanan gazn artlmas ve kullanm yntemleri hakknda bilgi verilmitir. Elektrik retimi yntemi zerinde durulmu, bu sistemin eitleri hakknda bilgi verilmitir. Son blm olan drdnc blmde uygulama rnekleri verilmeye allm bu kapsamda Trkiyede stanbul-Kemerburgaz ve Bursa Demirta tesisleri incelenmi ve dnyadaki rneklerinden ksaca bahsedilmeye allmtr. tesise iletim ve uygulanabilirlik zerinde

SONU VE DEERLENDRM E
Kat atklar depolama sahasna braklmalarndan itibaren ayrmaya balarlar. Bir dizi biyokimyasal reaksiyon sonucunda ortalama %55 CH4 ve %45 CO 2 ve eser gazlardan mteekkil bir depo gaz meydana gelir. Bu gaz ierdii metandan dolay zehirlilik ve patlayclk zelliine sahiptir. Depolama sahasnda yangn kmasna sebebiyet verebilir. Metan bitkilerde kurumaya sebep olmakta ve atmosferde sera etkisi yapmaktadr. Kt kokuya sahip depo gaz ayrca ierdii eser gazlardan dolay toksik olabilir. Oluan depo gaz yaylma eilimindedir. Uygun koullar salandnda yaylm sratli ve geni apldr. Sonuta yzeye ulap atmosfere karma riski vardr. Tm bu olumsuzluklar depo gaznn kontroln zorunlu hale getirmektedir. nsan ve evre sal asndan tehlike arz eden depo gaznn metan ihtiva etmesi enerji kayna olarak kullanmn gndeme getirmektedir. Depodan gaz ekilmesi depo gazn bir enerji kayna haline getirerek deerlendirmek ve gaz ile emisyonlarn azaltmak amacyla gerekletirilir. Trkiyedeki depo gaz geri ettii kazanma almalar dnyadaki gelimi lkelerdeki depo gaz geri kazanm uygulamalar karlatrldnda, lkemizin bu endstriyi ok geriden ve yava takip grlmektedir. Bunun iin eitli yntemler mevcutsa da sahadan kan gazn kalite ve miktar geri kazanma yntemini belirleyecektir. Gerekli gaz miktarnn ve kalitesinin salanmas halinde metan, elektrik retimde kullanmak en ok getirisi olan yntemdir. Modler ekilde tasarlanan sistemler sayesinde elektrik retimi pratiklemitir. Gaz

hacminin azalmaya balamasndan sonra motorlar sklerek baka bir tesise gtrp monte edilebilir. 4

Toplanacak ve daha sonra kullanlacak olan gazn bileimi, oluumu ve yaylm gazn toplanmasnda uygulanmas gereken teknolojiler asndan nem tamaktadr. Bunun belirlenmesinde gazn bileimini etkileyen faktrlerin (nem ierii, ntrient ierii, pH, scaklk, atn dane boyutu, younluu) incelenmesi gerekmektedir. Bununla beraber oluan gazn miktarnn belirlenmesi, teknik zellikler ve ekonomik fizibilite bakmndan nem tar. Toplama sisteminin projelendirilmesi byk lde oluan gazn miktarna baldr. nk gaz miktar, gazn karlmasnda kullanlacak olan bacalarn ve blowerlarn kapasitelerinin, gaz artlacak ise artma tesisi kapasitesinin ve enerji retim birimlerinin kapasiteleri ile bu nitelerin uygun olarak iletilebilmeleri asndan nem tamaktadr. Gaz miktarnn belirlenmesinde ise daha nce aklanan modellerden yararlanlmaldr. Dnyada yaygn olarak kullanlan depo gazndan elektrik retimi konusunda lkemiz olduka ge kalmakta ve yava davranmaktadr. Halihazrda Trkiyede elektrik retim tesisi olarak alan iki depolama sahas mevcuttur. Bunlar stanbul-Kemerburgaz Depolama Sahas ile Bursa-Demirta Depolama Sahasdr. Verimli bir elektrik retim tesisine sahip olmak iin ilk batan tasarm aamasndan uygun seenekler seilmelidir. Sahada bulunan kat atn bileimi ve miktar, gaz miktarnn hesaplanmasnda yardmc olacaktr. Doru sayda ve doru yere konmu kuyularda olduka verimli alan tesisler yapmak mmkndr. Depolama alanlarnda saha geirimsizlii iyi salanarak sisteme oksijen girii mmkn olduu kadar azaltlmaldr. Kuyu civarnda ve zellikle balant borularnda kaaklarn olmamasna dikkat edilmelidir. Depo alanlarna kullanlacak kilin maliyeti ile depo gaznn minimum kayb ile elde edilecek gelirin fizibilitesi yaplmaldr. Saha iinde uygun konumlandrlmam ve tehiz edilmemi kuyular belirlenmeli, gerekiyorsa yeni kuyular almaldr. Saha zen zerindeki borulamaya Mevcut ve youma suyu toplayclarnn zellikle yerletirilmesine gsterilmelidir. pn zellikleri belirlenerek,

organik madde muhtevas doru tayin edilerek depo gaz tesisi boyutlandrlmaldr. Metan gaz geri kazanmnda ilk ama ekonomik olarak krllk elde etmek olmasa da iyi tasarlanm ve iyi iletilen tesisler kendilerini2-3 yl gibi ksa srede geri deyebilirler. Bylece bu tr tesisler idareciler iin daha cazip hale gelebilir. Mevcut tesislerin olumlu ynleri ve verimi dren olumsuzluklar incelenerek yeni tesisler kurulmas, kurulacak 5

tesislerde st geirimsizliin iyiletirilmesi, gerekirse geomembran kullanlmas ve sznt suyunun geri devrettirilerek plkteki biyolojik aktivitenin arttrlmas tesislerin daha verimli almalarn salayacaktr. Verimli gaz geri kazanm yaplan depo sahalarnda %30-35 ilave p hacmi de kazanlabilir. Depo alanndan toplanan gaz daha sonra pek ok ilemden geer. Toplanan gazn kullanlabilmesi iin ieriindeki eser elementlerin ve partikler maddelerin uzaklatrlmas gerekir. Bu amala gaz artlr. Artlm yksek kaliteli gazdan eitli yollarla enerji retilir. Oluan gazn toplanmas ve kullanlmas amacyla hazrlanan projenin amacna

ulamasnn yannda ekonomik adan hedeflenen maliyete ulamasn salamak ta olduka nemlidir. Bu nedenle projenin ilk yatrm ve iletme maliyeti ile gazn kullanm sonucu salanacak gelir ve krlar dengelenmelidir. Bunun iin nce maliyet analizi bunu takiben fayda analizi yaplarak ekonomik adan fizibilitesi belirlenir. Bunun iin uygun ehirlerimizde birden fazla dzenli depolama alan olmas yerine tek depo sahas uygulanmas yoluna gidilmesini nerebiliriz. Bylelikle hem yerden kazanlm olur hem de birden fazla depo sahasn rehabilite edip iletme masrafndan kurtulunur. Hem gelen atn miktar artar hem de buna mukabil daha byk ve verimli sistemler dizayn edilerek ayr ayr depo sahasndan elde edilecek metan retiminden fazlas salanm olur. Bunun sonucunda daha verimli ve kesintisiz olarak elektrik retimi salanm olur.

KAYNAKLAR
1. BORAT, M., (2001), Kat Atk Ynetimi Ders Notlar, .. Mhendislik Fakltesi evre Mhendislii Blm, stanbul 2. ZAKIL, M., (2001), Trkiyede Kat Atk Depo Gaz Geri Kazanm Tesislerinin Deerlendirilmesi, Yksek Lisans Tezi, T naat Fakltesi , stanbul 3. TAKAN, E. O., (2001), Depolama Sahas Gazlarnn Ynetimi ve Modellemesi, Yksek Lisans Tezi, T naat Fakltesi, stanbul 4. NEBOLU, P., (1998), Kat Atk Dzenli Depo Alanlarnda Depo Gaz Eldesi iin Teknik Tedbirler, Lisans Tezi, T naat Fakltesi, stanbul 5. TABASARAN, O., (1979), Kat Artk Teknolojisinde Gelimeler, Kurs Notlar, II. Cilt, T naat Fakltesi evre Mhendislii Blm, stanbul 6. STA, (2001), stanbul Bykehir Belediyesi evre Koruma ve Atk Maddeleri Deerlendirme SAN. ve TC. A., Tantm Kitap, stanbul 7. BMTA, (2000), stanbul Bykehir Belediyesi Kapatlm Kemerburgaz Kat Atk Depo Alannda Oluan Gazlardan Elektrik Enerjisi Elde Etme ProjesiKojenerasyon Tesisi Fizibilite Raporu, stanbul 8. YAPISAL, (2000), pten Enerjiye Dnmn arpc yks, Kemerburgaz p Gazndan Elektrik Elde Etme Tesisi Tantm Bror, stanbul 9. NEMLOLU, S., BAYAT, C., BORAT, M., DEMR, G., SOYHAN, B., (2001), Landfill Gas Emissions in Istanbul-Kemerburgaz Solid Waste Disposal Site, Mediterranean Scientific Association of Enviromental Protection, 11th nternational Symposium on Enviromental Pollution and its Impact on Life in the Mediterraen Region, Limassol-Cyprus, October 2001 7

10.

PINARLI, V., SALHOLU, N. K., YONAR, T., ELK, G., (2000), Kat Atk Depolama Sahalarnda Oluan Metandan Elektrik Enerjisi retimi ve Bursa rnei, 1. Ulusal evre Kirlilii Kontrol Sempozyumu, Ankara, 4-6 Ekim 2000, s. 367-370

11.

DEMR, ., ALTINBA, M., ARIKAN O., (1999), Kat Atklar iin Entegre Ynetim Yaklamlar, Kent Ynetimi nsan ve evre Sorunlar Sempozyumu99, stanbul, 17-19 ubat 1999, s. 252-262

12.

TORZ, ., ARIKAN, O., (1999), stanbulda Kat Atklarn Geri Kazanlmasnn ncelenmesi, Kent Ynetimi nsan ve evre Sorunlar Sempozyumu99, stanbul, 17-19 ubat 1999, s. 263-272

13.

YOLCU, . D., (1999), Bursa Kat Atk Ynetimi, Kent Ynetimi nsan ve evre Sorunlar Sempozyumu99, stanbul, 17-19 ubat 1999, s. 300-309

14. 15. 16. 17. 18. 19. 20.

Jenbacher, rn katalou, 2002 Devlet statistik Enstits (DE), www.die.gov.tr Organics, www.organics.com Jenbacher, www.jenbacher.com.au http://europa.eu.int/en/comm/dg17/atlas/htmlu/lfgint.html http://europa.eu.int/en/comm/dg17/atlas/htmlu/lfgpost3.html http://europa.eu.int/en/comm/dg17/atlas/htmlu/lfgpost2.html

ZGEM
Kmil Bahaddin VARINCA, 1981 ylnda Bayburtta dodu. Babasnn vazifesinden dolay bir ok yerde ikamet etti. Bu nedenle Kelkitte (Gmhane) balad ilkokulu Zarada (Sivas) Zara Cumhuriyet lkokulunda tamamlad. Ortaokulu Zara mam-Hatip Lisesinde bitiren VARINCA, Zarada balad Lise renimini Erzincan mam-Hatip Lisesinde baaryla tamamlad. stanbul niversitesi evre Mhendislii Blmn 1998 ylnda kazand. renci

Asistanlk ve Snf Temsilcilii yapt. 2000 yl yaz dneminde Lboratuvar Stajn SK Tuzla Atksu Biyolojik Tasfiye Tesisinde, 2001 yl yaz dneminde ise letme Stajn SK Paaky Atksu leri Biyolojik Tasfiye Tesisinde yapt. Halen bu blmde drdnc snf rencisi olarak okumaktadr. Bilim ve teknolojiye ilgi duyan VARINCA, bilgisayar ve interneti iyi bir ekilde kullanabilmektedir. Office programlarna hakimdir. Yaz yazmay ve insanlarla iletiim kurmay sevmekte; edebiyat, mzik ve sanatla ilgilenmektedir. Kat atklar konusunda uzmanlaarak akademisyen olmak istemektedir. Bilgi ve becerilerini gncel tutmak, yenilenmek ve yeni bilgilerle donanmak iin eitli fuar, sempozyum ve seminerlere katlmaktadr. Osmanl Su Medeniyeti, Hali 2001, evre Ynetim Sistemleri, Toplam Kalite Ynetimi sempozyum ve seminerleri bunlardan birkadr. evre Mhendisleri Odasna ye olan VARINCA, evre mhendislii alannda gelimek ve ilerlemek iin yksek lisans yaparak eitim hayatn srdrmek istemektedir. Orta dzeyde ngilizce bilmektedir. ADRES: Tahan Cad. No: 7 BAYBURT TELEFON: 0 535 763 35 42 E-POSTA: kvarinca@yahoo.com 9