T.C.

ANKARA NVERSTES SOSYAL BLMLER ENSTTS KAMU YNETM VE SYASET BLM (SYASET BLM) ANABLM DALI

28 UBAT SRECNDE ORDU, MEDYA VE SYASAL KTDAR

Yksek Lisans Tezi

Anda Hongur

Ankara-2006

T.C. ANKARA NVERSTES SOSYAL BLMLER ENSTTS KAMU YNETM VE SYASET BLM (SYASET BLM) ANABLM DALI

28 UBAT SRECNDE ORDU, MEDYA VE SYASAL KTDAR

Yksek Lisans Tezi

Anda Hongur

Tez Danman Yrd.Do.Dr. Alev zkazan

Ankara-2006

NDEKLER GR....1 BRNC BLM MODERN DEVLETTE ORDUNUN VE MEDYANIN ROL I. MODERN DEVLETN SYASAL YAPISI5 I.1. MEDYA VE MODERN TOPLUMDA MEDYANIN ROL10 II. TRKYEDE MEDYANIN ZELLKLER.14 III. TRKYEDE ORDUNUN ZELLKLER...19 KNC BLM REFAHYOL HKMET VE POLTKALARI I. II. III. IV. REFAHYOL HKMETNN KURULUU...30 REFAHYOL HKMETNN PROGRAMI...35 REFAHYOL HKMETNN ZELLKLER.40 REFAHYOL HKMETNN POLTKALARI...44 NC BLM MEDYANIN REFAHYOL HKMETNE TEPKS I. HRRYET VE SABAH GAZETELERNN ANALZ55 I.1. YNTEM......56 I.2. HABER BALIKLARININ SINIFLANDIRILMASI..57 I.2.1. SRMANETLER.....58 I.2.2. SRMANETSZ SAYILARDAK MANETLER...64 I.2.3. SRMANETL SAYILARDAK MANETLER.87 I.2.4. LOGO YANI HABERLER..97 28 UBAT SRECNDE HRRYET VE SABAH GAZETELERNN HABER SYLEM105 DRDNC BLM REFAHYOL HKMETNN SONA ERMES I. II. III. ORDUNUN REFAHYOL HKMETNE TAVRI..108 KAMUOYUNUN REFAHYOL HKMETNE TAVRI118 REFAHYOL HKMETNN SONA ERMES...123

II.

DEERLENDRME VE SONU......126 EK-1.......131 EK-2.......135 ZET.158 ABSTRACT......159 KAYNAKA....160

GR Bu almada Refah Partisi (RP) ve Doru Yol Partisi (DYP) ortaklnda kurulan, yaklak on bir ay grevde kalan Refahyol Hkmeti dneminde ordusiyasal iktidar arasnda yaanan gelimeler ile ordu ve medyann bu srete konumlan incelenmeye allmtr. 28 ubat 1997 tarihli Milli Gvenlik Kurulu (MGK) toplantsnn ve toplantda alnan kararlarn anlk bir eylem olarak ortaya kmad, ana akm medyann kamuoyu yaratarak ve kamuoyunu ynlendirerek, ordunun anayasal erevede gerekletirdii siyasal iktidara mdahalesini merulatrd

varsaymyla hareket edilen bu almada betimleyici bir yntem kullanlmtr. almamz drt blmden olumaktadr. Birinci blmde modern devletin siyasi yapsndan yola klarak modern devlette ve demokratik sistemlerde medya ve ordunun zelliklerine deinilmitir. Devletin modernlemesiyle birlikte devletler sivillemitir. Devletin iddetle dorudan ilikili aygtlarnn yaplarna, btelerine ve glerinin kullanmlarna ilikin kararlar, siyasal otorite tarafndan alnmaya balamtr. Resmi silahl g kurumlarnn siyasal g karsndaki konumu da modern toplumlarda demokratiklemenin ltlerinden biri olarak saylmtr. Modern devlette medya, toplumsal yaamn merkezinde yer almakta bu alann dzenleniinde nemli rol oynamaktadr. Medya, kapitalist retim ilikilerinin yaratt sosyal etkileimin trevi olarak var olmutur. Devletin bata ekonomi olmak zere yaamn her alannda yer ald, hukuk mekanizmasyla zel hayatlar bile denetledii bir yaplanmada, kamunun denetim altnda tutulmas ve/veya ynlendirilmesi ilevi, giderek ekonomik glerin boyunduruu altna giren 'bamsz' medyann olmutur. Medya, gitgide glenen finansal kurulularn bir

uzants olmutur. Bunun da dayatmasyla medyann ilevi olaylara ve olgulara objektif adan deil sbjektif adan ve toplumsal eitsizlii bir yana brakp temsil ettii gler dndaki ounluu ynlendirmek bakmndan yaklamak olmutur. Medya bir anlamda, sosyal yapdaki st snflarn temsilcisine, st snflar da devletle eklemlenmi bir statye, devlet de hukuk d mekanizmalara zmnen gz yuman bir aygta dnmtr. Trkiyede medya, yeni kurulan Cumhuriyette laik bir ulusal yap ina etmeye alan modernlemeci ulus-devletin taycs olurken, bu srete de kamusal alan oluturmada nemli bir ileve sahip olmutur. Modernizasyon projesinin bir aya olarak belirlenen medya, aralarndaki farkllklar gz ard ederek kitlelere, yeni bir kltrn topyekun yukardan aktarlmas dncesine dayal bir yaynclk anlayyla hareket ederken, zgrlkler konusuna resmi ideoloji yanndan bakm, kamuoyu oluturmada ve ynlendirmede baat bir rol stlenmitir. Osmanl mparatorluunda balayan modernleme hareketleri,

imparatorluun ekonomik ve toplumsal knn Avrupann askeri gc karsnda gerileyen ordu kapsamnda deerlendirilmesi nedeniyle ya ordu eliyle balatlmtr ya da ordu iinde uygulamaya konmutur. Bunlarn sonucu olarak Batllama hareketlerinin nderlii siyasal bir anlayla askeri brokrasi tarafndan stlenilmitir. Cumhuriyetin kuruluundan sonra da durum ok deimemi Trk Silahl Kuvvetleri (TSK), ulus devletin ina srecinin erken dnemlerinde varolan ideolojik aygtlarn yetersiz geliiminden kaynaklanan boluu doldurmutur. Daha sonraki dnemlerde, TSK siyasal alana yapt mdahalelerle kendini rejimin koruyucu ve kollayc bir unsuru olarak grdn gstermitir. Trkiyenin devlet

yaplanmasnda silahl brokrasinin, hkmetler bata olmak zere kamusal organlar zerindeki yetkisi kimi dnem azalm olsa da bsbtn ortadan kalkmamtr. Refah Partisinin, Doru Yol Partisi ile kurduu koalisyon hkmeti, slami bir bak asna sahip RPnin Trkiye Cumhuriyetinin temel ilkelerine bal hareket etmeyecei dncesi zerinden balangtan itibaren rejim iin tehlike tad iddiasyla bu tehlike zerinden deerlendirilmitir. Refahyol hkmeti dneminde ordunun ve medyann hkmete, hkmetin uygulamalarna ve zellikle Refah Partisine ynelik muhalif tutumu dikkat ekicidir. kinci blmde, 28 Haziran 1996 tarihinde RP ve DYP ortaklnda kurulan Refahyol koalisyon hkmetinin kuruluu, program, zellikleri ve iktidarda kald on bir ay sresinde politikalar ele alnmaktadr. almamzn ampirik ksmn nc blm oluturmaktadr. Ana akm medyay temsil eden Hrriyet ve Sabah gazeteleri 4 Kasm 1996- 28 ubat 1997 tarihleri arasnda incelenmitir. Gazetelerin manet, srmanet ve logo yan haberleri ncelikle dzanlamlarna gre snflandrlmtr. Snflandrlan haber balklar arasndan i siyaset, d siyaset, siyasal partiler ve siyasal liderler, siyasal kiiler ve ordu ile ilgili olanlar ayrlm ve haber balklar verdikleri izlenime gre incelenmitir. almann kapsam medyann Refahyol hkmetine tepkisi olduundan, dier siyasi liderler ve partilerle ilgili haberler sylem analizinin kapsam dnda braklm, siyaset, d politika konu trlerinde sylem analizi yaplan haberler genel olarak ordu, RP ve Refahyola ilikin haberler olmutur. Bu blmde ordu ve siyaset haberlerinin beraber ele alnmasnn nedeni yaplan ordu haberlerinin dorudan siyasal iktidarla ilintili olmasndan kaynaklanmaktadr. Bu blmde ana akm medyay temsil eden bu gazetelerin haberlerinin saysal

zmlemelerinin yan sra, kullandklar dil, szck seimleri incelenerek Refahyol hkmetine kar tutumlar gsterilmitir. almann drdnc blmnde ise 28 ubat 1997 MGK toplantsndan Refahyol iktidarnn sona erdii 18 Haziran 1997ye kadar olan dnem incelenmitir. Bu blmde medyann, ordunun ve sivil toplumun hkmete tutumu ele alnmtr. Kaynak olarak, gazete haberleri ve ke yazlarnn yan sra Refahyol hkmeti dneminde orduyu ve Refahyolu takip eden gazetecinin rportajlar kullanlmtr. 3 Kasm 1996 tarihinde meydana gelen Susurluk Kazasnn ardndan, derin devlete ve devletin iindeki ilikilerin aa karlmasna ilikin yaplan haberler ve medyann skandaln aratrlmasna ilikin tutumu, medyann sivil toplumdan destek almasna neden olmutur. Dzenlenen protestolarla medyann da desteiyle sivil toplumun potansiyel gc ortaya kmtr. zellikle Srekli Aydnlk in Bir Dakika Karanlk eylemleri, 28 ubat 1997 tarihli MGK toplantsnn ncesinde ordunun herhangi bir mdahalesine kar sivil toplumun bunu iselletirmesinde nemli bir yere sahiptir. Medyann kamuoyu yaratma ve ynlendirmede ne kadar etkili olabilecei bu kampanyalarda aka grlmtr. Ordunun sivil toplum rgtlerine, yargya, gazetecilere verdii brifingler ile bu srete nasl rol ald; yaplan haberler, yorumlar ve kamuoyunun destei ile byyen ve medyada byk yer bulan Srekli Aydnlk in Bir Dakika Karanlk eylemleri ile medyann bu srete konumlan bu blmde ele alnmtr.

BRNC BLM MODERN DEVLETTE ORDUNUN VE MEDYANIN ROL almamzn bu blmnde modern devletin siyasal yaps ile modern devlette ordu ve medyann rolne deinilmektedir. Modern devlette medya ve ordunun zelliklerinden yola klarak, Trkiyede modern ulus-devlet inasnda kamuoyu oluturmada nemli bir ileve sahip olan medya ve modernleme hareketlerinin ncln ve ulus-devletin koruyuculuunu stlenen ordunun zellikleri ele alnmaktadr.

I. MODERN DEVLETN SYASAL YAPISI Modern devlet, toprak btnl, tek bir para birimi, tek bir hukuk sistemi, bir ulusal dili olan ve kendi topraklarnda g ve yetkilerin tek sahibi, tek karar organ olarak tanmlanmaktadr. Christopher Pierson, modern devletin en nemli kurumsal ve rgtsel zelliklerini, iddet aralarnn (tekel) denetimi, topra olmak, egemenlik, anayasallk, hukukun stnl veya kiisel olmayan iktidarn uygulanmas, kamu brokrasisi, otorite ve meruiyet, yurttalk, vergilendirme olarak ele almaktadr.1 Modern devleti merulatran ahlaksal gereke ise g kullanmnn kiisellikten kmasdr; bylece devlette g artk yasalar yoluyla ortaya kmaktadr. Max Weber, modern devletin, btn siyasal birlikler gibi, sosyolojik olarak ancak kendine zg somut aralar asndan tanmlanabileceini, bu somut aralarn da fiziksel g ve iddet kullanm olduunu belirtmektedir.2

Christopher Pierson, Modern Devlet, eviren: Dilek Hattatolu, ivi Yazlar, stanbul, Birinci Basm, 2000, s. 23-62. 2 Max Weber, Sosyoloji Yazlar, eviren: Taha Parla, letiim Yaynlar, 5. Bask, stanbul, 2003, s. 136.

Gianfranco Poggi Modern Devletin Geliimi kitabnda 19. yzyl devletinde siyasal srecin nemli zelliklerini, sivillik, oul odaklar, ak ululuk, tartma, temsili kurumlarn merkezilii olarak belirlemektedir:3 Sivillik: Modern devlette yrtmenin iddetle dorudan ilikili iki aygt vardr: Asker ve polis. Bunlarn yaplarna, btelerine ve glerinin kullanmlarna ilikin kararlar yasama ve yrtme tarafndan alnmaktadr. Modern devlette siyasal ifade biimi olarak iddete daha az bavurulmaktadr ancak bazen devlet, zellikle siyasal muhalefet ya da alt snflarn direnii siyasal ve ekonomik gcn dalmna kar bir tehdit oluturur gibi grndnde iddet potansiyelini ak ve sert biimde kullanmaktadr. Grevleri sindirmek, ayaklanmalar bastrmak ve bazen de tm lkede asayii salamak zere ordu ibana getirilmektedir. oul odaklar: Devlet ilgi alanlar ve grevleri farkl birok kuruma ayrlmtr. Buna uygun olarak siyasal sre de eitlilik gstermekte, daha geni halk kitleleri siyasal srece katlmaktadr. Daha ok katlm ise ok sayda ve birbiriyle kesien izgilerin ortaya kmasna yol amaktadr. Ak ululuk: Sre, uluslar topluluu iinde devletin gcn, ulusun refahn artrmak gibi soyut hedeflere ynelmektedir. Byle bir siyasal sistem her zaman kamuoyunu ilgilendiren ve devletin harekete gemesini gerektiren yeni konular retmektedir. Buna uygun olarak da faaliyetleri iin her zaman yeni kaynaklar, usuz bucaksz amalar iin yeni ynetim aralar ve yetkileri gerektirecektir. Tartma: Modern devlette siyasal sre tartma ve fikir atmalarn gerektiren bir yapda kurulmutur ve bunlar sistemin ilemesi iin gerekli temel unsurlardr.
3

Gianfranco Poggi, Modern Devletin Geliimi, Sosyolojik Bir Yaklam, eviren: ule Kut-Binnaz Toprak, stanbul Bilgi niversitesi Yaynlar, 2. Bask, stanbul, 2002, s. 129-134.

Temsili

kurumlarn

merkezilii:

Modern

devlette

siyasal

srecin

zelliklerinden bir dieridir. Parlamento tartma alan olmann yan sra karar alma srelerinin merkezi olarak da kamu alann tam anlamyla temsil etmektedir. Poggi, devletin din ile ilikisine, ordunun anayasal konumuna ilikin sorular ieren anayasal konular; ittifaklar, silahlanma ve smrgeci yaylmay ieren d politika konular, toplumsal sorun, ekonominin ynetimi konularn modern devletin nemli siyasal konular olarak gstermektedir. Modern devlette toplumsal sorunu oluturan konular devletin gndemine kapitalist retim biiminin ileri sanayileme aamasna gelmesiyle girmitir. Egemen ekonomik karlarn zel karlar olmas ve alttaki karlarla zora dayanmayan ilikileri iermesi anayasal mcadele ile snrlandrlmaktadr. Buna uygun olarak anayasal mcadeleler devlet gcnn organlarna ulamak ve onlar etkilemek iin yrtlerek, siyasal hak ve yetkileri iermemektedir. 4 Modern toplumlarda demokratiklemenin ltlerinden biri, resmi silahl g kurumlarnn siyasal g ve dier sivil otoriteler karsndaki konumudur. Gvenlik glerinin serbest seimlerle olumu bir siyasal iradeye btnyle tabi olduu, dier sivil glere kyasla zel stn bir konumunun olmad toplumlarda

demokratiklemenin nemli kstas yerine getirilmi demektir.5 Modernleme ile beraber devletler sivillemi, silahl kuvvetlerin yaplarna ve glerinin kullanmlarna ilikin kararlar, siyasal otorite tarafndan alnmaya balamtr. Modernlemeyle beraber daha barl bir dnem hakim olmutur ve

Gianfranco Poggi, a.g.e., s. 134-137. Ahmet nsel, Bir Toplumsal Snf Olarak Trk Silahl Kuvvetleri, Bir Zmre, Bir Parti: Trkiyede Ordu, Derleyenler: Ahmet nsel- Ali Bayramolu, Birikim Yaynlar, 1. Bask, stanbul, 2004, s. 41.
5

devletin btnl iin hala hayati de olsa silahl kuvvetler artk devletin kaynaklarnn ok kk bir ksmn tketmektedir.6 Modern devlet, silahl g kullanmn tekeline alrken, ayn zamanda bu gc siyasi iradeye tabi klmtr. Bu tabiyet, 20. yzylda iki biimde gereklemitir. Meruiyetini serbest demokratik seimden alan bir siyasal otoritenin stnlnn gerekten yrrlkte olduu rejimlerde, ordu bu otoriteye tabi bir gvenlik hizmeti reticisi olarak yerini almtr. Kendi i ileyii itibariyle zerk, ama kulland kaynaklarn belirlenmesi ve misyonunun tamamlanmas asndan sivil siyasal otoriteye gerekten tabi bir ordu modeli biimlenmitir. kinci biim ise totaliter devletlerdeki yoldur. Parti-devlet sisteminin yrrlkte olduu totaliter rejimlerde de, silahl kuvvetler, siyasal g tekelini elinde tutan kuruma tabidirler. Bu rejimlerde ordunun idari zerklii zayftr. Siyasi komiserler ordu iinde faaliyet gsterirler. Totaliter gcn kanlmaz olarak ana destek gc olmak zorunda olan silahl kuvvetler, ayn zamanda iktidar iin en gl potansiyel tehlikedir. Totaliter rejimlerde, siyasal gle silahl kuvvetler arasnda hem bir tamamlayclk ilikisi hem de karlkl pheye dayal bir yapsal gerginlik yaanr. Bu gerginliin tr ve younluuna gre, totaliter rejimlerde ordu, kaynak tahsisi ve kullanm konusunda, dier kurumlara nazaran ayrcalk elde edebilir. Ama bu ayrcalk, totaliter yapnn merkez gleriyle yaplmas gereken pazarlk srecini ortadan kaldrmaz. Ancak totaliter rejimlerde ordu siyasal ve toplumsal olarak dilsizdir. SSCB veya Nazi Almanyasnda ordularn konumu bu adan benzerdir. Demokratik rejimlerde de ordular, siyasal ve toplumsal olarak dilsizdirler. Bu dilsizlik karsnda silahl kuvvetlerin harcamalarnn belirlenmesi konusunda sivil siyasal gler greceli bir

Christopher Pierson, a.g.e., s. 93-95.

zerklii ou zaman kabul ederler. ABDde askeri harcamalar didik didik edilip, incelenirken, Fransada bu konu Meclis komisyonlarnda daha global bir deerlendirmeyle yetinilerek geilir. Ama askerlik hizmetinin tanm, sresi, silahlanma stratejileri ve genel d gvenlik stratejisinin tespiti konusunda silahl kuvvetler temsilcileri teknik bilgi veren uzman konumundadrlar. nsele gre, Trkiyede ordunun konumu, demokratik ve totaliter rejim rneklerindeki konuma uymamaktadr. Ksa sreler iinden birka kez yaanmasna ramen, sz konusu olan askeri diktatrlk de deildir. Bu nedenle, siyaset literatrnde Trkiyedeki rejimin karma yapsn pretoryen cumhuriyet olarak tanmlamak mmkndr.7 Modern devlet ya da devletin modernlemesi srecinde kamu-devlet ayrmas devletin zor kullanma yetisine ve yetkisine sahip bir mekanizma olarak kamunun zerindeki Modern etkisinin devletin ve etkinliinin glenmesini, srecinde pekimesini kurucu

gerektirmitir.

kurumsallama

devletin

unsurlarnn ya da kendisini kurucu unsur olarak gren g odaklarnn aslnda gler dengesinin tezahr olan anayasadan, dahas gc merulatran sosyal kabulden tr zorbaln yerini alan psikolojik savaa ynelmeleri sonucunu dourmutur. Medya da bu savata nemli bir unsurdur. Medya, kapitalist retim ilikilerinin yaratt sosyal etkileimin trevi olarak var olmutur. Snflar aras geiin kolaylat, uzaklklarn azald devletin bata ekonomi olmak zere yaamn her alannda yer ald, hukuk mekanizmasyla zel hayatlar bile denetledii bir yaplanmada, kamunun denetim altnda tutulmas ve/veya ynlendirilmesi ilevi 'bamsz' medyann olmutur. Medya, daha nce uyumlat

Ahmet nsel, Bir Toplumsal Snf Olarak Trk Silahl Kuvvetleri, Derleyenler: Ahmet nsel, Ali Bayramolu, a.g.e., s. 43,44.

sermayedarlarn daha sonra bir paras olma srecine girdike devletle daha kolay eklemlenmitir.

I.1. MEDYA VE MODERN TOPLUMDA MEDYANIN ROL Modernlemeyle beraber dnyada ortaya kan temel deiimi, retimin rgtlenmesi; zor kullanmnn ve siyasal egemenliin rgtlenmesi; sylem, temsil ve biliin rgtlenmesi olarak aklayan Graham Murdock, bu aamada medyann da yalnzca ekonomik ve siyasal rgtlenmenin yeni biimleriyle balantlar kuran sfatyla deil, ayn zamanda bu deiimlerin anlamlarn kamusal olarak temsil edilmesinin ve tartlmasnn balca aralar sfatyla, ortaya kan toplumsal ve kltrel dzenin olumasna yardmc olmak konusunda kilit rol oynadn belirtmektedir.8 Medya ile iletiim sistemleri, modern toplumun douundan beri merkezde yer almakta ve her gn biraz daha artan orandan yaammz dzenleyiimizi ve yorumlaymz ekillendirmektedir. Medya demokratik srecin vazgeilmez bir esidir olarak grlmektedir. nk halkn birer vatanda olarak haklarn kullanabilmeleri iin gerekli enformasyonu salamasndan dolay, yurttalarn medya araclyla olaylarn yorumlanmasna ve tartmalara katlabilmekte ve eylemlerde bulunabilmekte olduu savunulmaktadr. letiim sistemleri kuramsal ve simgesel oluumlardaki oulculuuyla toplumun temel alarndan birini oluturmaktadr. Bu iletiim sistemleri vastasyla modern dnyay yaay ve alglaymz ekillenmekte

Graham Murdock, letiim, Modernlik ve nsan Bilimleri, Derleyen ve eviren: Mehmet Kk, Medya, ktidar, deoloji, Ark Yaynlar, kinci Basm, Ankara, 1999, s. 437-438.

10

ve yorumlanmaktadr.9 Ancak, Knut Lundby ve Helge Ronning medyann modern insann dnyaya ilikin imgelerini yaratmasna katkda bulunma biimi olduunu, medyann modern insann kltrel tercihlerini dzenlediini ve modern toplumdaki tm toplumsal kurumlarn medya kltrnn iine ekildiini sylemektedir.10 Modern toplumlarda kamuoyu olumasnda, seim tercihlerinin yaplmasnda ve enformasyonun zaman ve mekan altederek dolamnda kitle iletiiminin yerini dolduracak baka bir kurumsal yap sz konusu deildir. Ayrlk bu gcn nasl evcilletirileceine ilikin konumlarda ortaya kmaktadr: Kamuoyunun

enformasyonu bir tketici gibi birok seenek arasndan zgr bir ekilde seerek mi elde edecei; yoksa enformasyon doruluk yararllk ve eiticilik gibi kriterler nda filtreden geirilerek mi vatandaa ulatrlaca.11 Demokrasilerde medyann oynamas gereken rol zerindeki tartmalarda genel olarak temelde medyann iki ilevi zerinde durulmaktadr. Demokratik sistemin ilerliini etkin bir biimde srdrebilmesine ve yurttalarn srece katlmnn sorunsuz biimde gereklemesine ynelik olan bu ilevlerden birincisi medyaya kamu adna gzetimci rol atfetmektedir. Medyaya atfedilen ikinci ilev ise farkl gr ve dncelere yer vererek serbest dnce pazarnn oluturmasna katkda bulunmaktr. Klasik liberal dnce, medyann birinci roln hkmetleri kamu adna denetim altnda tutan bir gzetimci (watchdog) olarak tanmlamaktadr. Bu dnceye gre medya, yasama, yrtme ve yarg erklerinin kullanlmasnda ortaya kan olumsuz durumlar erkin ktye kullanmn aa vuran bir ileve sahip

Knut Lundby ve Helge Ronning, Medya-Kltr-letiim: Medya Kltr Araclyla Modernliin Yorumlan, Derleyen: Sleyman rvan, Medya, Kltr, Siyaset, Alp Yaynevi, Gen. Gzd. Ge. kinci Basm, Ankara, 2002, s. 22-24. 10 Knut Lundby ve Helge Ronning, a.g.e., s. 13-14. 11 Asu Aksoy, Trk Medyasn Anlamak, Birikim, stanbul, Say:61, s. 9.

11

olmaldr. Medyaya drdnc g gzyle baklmasnn altnda yatan temel dnce budur.12 Medyann geleneksel kamu gzetimcisi tanm, genileyen yaynclk sistemi balamnda zorlayc bir manta sahiptir. Bu yaklam, medyann gzc roln yalnzca devlete uygulanacak biimde tanmlamaktadr. Bu zmleme atmann temelde birey ve devlet arasnda cehalet ve aydnlanma arasnda varolduunu neren bir toplum anlayndan yola karak ekillendirilmitir. Bu yzden, devlet dndaki dier yaplar araclyla srdrlen iktidar grmezden gelmi ve zel alandaki en dikkate deer biimde ev ve ekonomideki- smrye kar bir savunma arac olarak basnn rolne hi nem vermemitir.13 Medyaya atfedilen klasik anlamdaki gzetim ilevinin modas gemitir, nk sektrnn gnmzdeki yaplanmas ve finans biimi gz ard edilmektedir. Medya rgtlerinin byk bir ksm son otuz yldaki ele geirmelerin sonucunda finans ve endstriyel sermaye alannda byk irketlere balanmlardr. Medya sahipliindeki bu deiimlerin beraberinde getirdii olumsuzluklarn en belirleyici olan ise medyann ait olduu holdinglerin etkinliklerinin zerine gidememesi ve bunlar aratrmaktan kanmas olarak ortaya kmaktadr. Medyann gzetim ilevini yerine getirebilmesindeki bir dier engel de reklam verenlerin basksdr.14 Medyaya atfedilen ikici ilev serbest dnce pazarnn olumasna katkda bulunmaktr. Klasik liberal gr savunanlara gre, ticari pazarda olduu gibi dnce pazarnda da her trl gr ve dncenin zgrce yaylmas sonucunda okurlar karlatrma yaparak kendilerine en iyisini seebileceklerdir. rvan, serbest

12 13

Sleyman rvan, Demokratik Sistemlerde Medyann Rol, Birikim, Say:68-69, s. 76-77. James Curran, Medya ve Demokrasi: Yeniden Deer Bime, Derleyen: Sleyman rvan, Medya, Kltr, Siyaset, Alp Yaynevi, Gen. Gzd. Ge. kinci Basm, Ankara, 2002, s.190-192. 14 Sleyman rvan, a.g.m., s. 79-79.

12

pazar ilkeleri erevesinde rgtlenecek olan medyann, serbest piyasann gnmzdeki ileyii ile ilgili baz gerekleri gz ard ettiini belirtmektedir.15 Kellnere gre, ok uluslu sermayenin, medya kurumlarn denetlemesinin sonucunda medya muhafazakar bir eilime sahip olmutur, bylece kendi ekonomik karlarn ilerletmektedir.16 Pazar liberalizmi, irket yneticilerinin de karmak pazar mekanizmalar iinde sansrc ilevi grdn anlamazdan gelmektedir. Enformasyon retim ve datm alann elinde tutanlar, hangi rnlerin (kitap, dergiler, televizyon programlar, bilgisayar yazlmlar gibi) kitlesel apta reteceini yaym ncesinden belirlemekte ve byle hangi grlerin resmen fikirler pazarna gireceini kararlatrmaktadrlar.17 Medyann mlkiyet yapsndaki dnmn, medyann hkmetle ilikilerini etkilemesinin yan sra hkmetle yakn balar bulunan enformasyon-kltr bileiminin ortaya knn bir paras olduu da savunulmaktadr. Buradaki vurgu, medya irketleri ile hkmet arasndaki bireysel etkileimden ok medyann kapitalizmle btnleme yollar zerindedir. Bu btnleme, sermayeyi destekleyici sylemlerin onaylanmasn tevik etmektedir. Burada dile getirilen, medya kartellerinin hkmet zerinde popler denetim kayna olmaktan ok, devlet zerinde dolayl etkide bulunan baat ekonomik glerin aralarndan sadece birisi haline geldikleridir.18 Noam Chomsky modern toplumda kitle iletiim aralarnn devleti elinde bulunduran snflarn rza retimine yaradn belirtmektedir:

Sleyman rvan, a.g.m., s. 80. Aktaran: James Curran, a.g.e., s. 195. 17 John Keane, Medya ve Demokrasi, ngilizceden eviren: Haluk ahin, Ayrnt Yaynlar, nc Basm, stanbul, 1999, s. 96. 18 James Curran, a.g.e., s. 192-195.
16

15

13

Sistem iine giren gazetecilerin genel olarak deerleri iselletirerek ideolojik basklara uyum salamadklar srece baarl olmalar olaslk ddr; bir eye inanrken baka bir ey sylemek kolay deildir ve salamayanlar benzer mekanizmalarla eleneceklerdir.19 II. TRKYEDE MEDYANIN ZELLKLER Trkiyede basnn oluum srecine baktmzda, Osmanl

mparatorluunda Padiahn istei dorultusunda yaymlanan ilk gazetenin, Saray ve evresinin gnlk tarihinden olutuu grlmektedir. Bu erevede basna den grev de kamuoyu oluturmaktr. Bamszlk Sava balatlrken ncelikle yayn organlarnn gereklilii gndeme getirilmi ve bu nedenle Hakimiyet-i Milliye gazetesi kurulmutur. Cumhuriyetin kurulmasyla da bu durumda esasl bir deiiklik yaanmamtr. Bu dnemde basndan beklenenler belirlenmi, Cumhuriyetin ynetici sekinleri modernleme temelindeki ulus-devletin inas srecinde medyay etkin olarak kullanmlardr. Atatrk 1924te zmirde gazete sahip ve bayazarlaryla yapt toplantda Trk basnndan yeni kurulan Cumhuriyetin evresinde bir kale oluturmalarn istemi, onlar yeni devletin inas aamasnda modernlemeden yana bir aktr olarak toplumsal hayatta yerlerini almakla grevlendirmitir.20 Hakimiyet-i Milliyenin devam niteliindeki Ulus gazetesi tek parti dneminde Cumhuriyet Halk Partisi (CHP)nin yayn organ olmu ve Halkevleri, Ky Enstitleri ve Trk Silahl Kuvvetleri (TSK) ile birlikte toplumu deitirme misyonunu stlenmitir. Tek parti dneminde medya toplumsal sistemin bir unsuru

Noam Chomsky, Medya Gerei, ngilizceden evirenler: Abdullah Ylmaz-Osman Aknbay, Everest Yaynlar, nc Basm, stanbul, 2002, s. 13. 20 Hfz Topuz, II. Mahmuttan Holdinglere Trk Basn Tarihi, Remzi Kitabevi, 2. Basm, stanbul, Kasm 2003, s. 113.

19

14

olmaktan ok siyasal srecin ve olaylarn dna itilmi bir konumda tek parti rejiminin ama ve karlarna hizmet etmek durumundadr. Bu dnemde siyasal sistem ve medya arasndaki iliki, siyasal sistemin medya zerinde mutlak biimde egemenlik kurduu, medyann hkmete ve ynetici sekinlere tabi olduu, ynlendirildii bir ilikidir. Kitle iletiim alan iktidardaki tek partinin kontrol altndadr ve bu kontrol ulus-devlet oluturma ve modernleme gerekesiyle de merulatrlmtr.21 Demokrat Parti (DP) basnn byk umutlar balad bir partidir ancak DP yneticileri ile medya arasndaki iyi ilikiler yalnzca birka yl srmtr. Gazetecilerde, parti ibana geldikten sonra btn basn sorunlarnn zlecei kans vardr. Demokrat Parti iktidarnn ilk dnemlerinde basn ve hkmet arasndaki ilikiler olumlu gitmi, medyann hkmeti eletirmesi ile birlikte bu iliki bozulmu, daha sonra da sansr ve ekonomik kstlamalar gndeme gelmitir.22 1970lerde sanayilemeye paralel olarak sermaye evreleri reklam yoluyla gazetelerin yaynlarn ve ileyiini etkileyerek, sermayenin gazeteciliin zerindeki egemenliini artrmlardr. 1980lerden itibaren ise medya kurumlarnn byk bir ksm sektrdeki el deitirmeler sonucunda farkl sektrlerde faaliyet gsteren holdinglerin egemenlii altna girmi ve bunlarn yan kurulular haline dnmlerdir. Hem i pazara dnk yksek byme stratejileri sonucu reklam pastasnn bymesi ve gazete basm teknolojisindeki gelimeyle tirajn hzlanmas, hem de kalitenin iyilemesi ile ulatrma ve haberleme altyaplarndaki gelimeyle daha ok okuyucuya ulama ansnn ortaya kmasnn medyadan para kazanmann yolunu atn ve basn iletmelerinin holdinglemeye giderek, yatay ve dikey olarak
21

Murat Sadullah ebi, Trkiyede Siyasal Sistem ve Medya likilerinin Tarihi Boyutu, Yeni Trkiye Cumhuriyet zel Says, Say:23-24, s. 2747. 22 Hfz Topuz, a.g.e., s. 192.

15

genilemelere

yneldiini

syleyen

Mustafa

Snmeze

gre,

medyann

holdinglemesi diye adlandrlabilecek 1980 ncesi evreyi ksa srede holdinglerin medyaya girii ve yazl-elektronik basnla btnleme evreleri izlemitir. Kamu mdahaleciliinin dolaysyla rantlarn azaltld iddia edilen 1980li ve 1990l yllarda, tam tersine medya ile siyaset arasndaki ilikiler daha fazla giriftlemi ve siyasi partilerle, kendisini drdnc kuvvet olarak lanse eden medya arasnda etkileme-etkilenme mcadelesi daha fazla artmtr.23 Sleyman rvan 27 Mays 1960 ve 12 Eyll 1980 darbelerine basnn yaklamn inceledii almasnda, otoriter basn kuramnn darbe dnemlerinde basna uygulanan kstlamalar ve gazetecilerin bask ortamlarndaki ekingen davranlarn aklamak iin yeterli olabileceini, ancak gazetelerin her iki darbeyi de alklam olmalarn aklamaktan uzak olduunu belirtmektedir.24 rvann saptamasndan da grlecei zere, Trkiye basn Cumhuriyetin kuruluunda misyon basn olma zelliini daha sonra da devam ettirmitir. Deien durumla birlikte ekonomik ve siyasal ilikileri basn zerinde daha etkili hale gelmi, basnn bu misyondan uzaklamas da mmkn olmamtr. Trk basnnn en nemli zellii ortaya kan her yeni durumda konumunu merkezden ve statkonun korunmasndan yana kullanmasdr. Trkiyedeki kitle iletiim pratii, Trkiye Cumhuriyetinin temel felsefesi olan ve imtiyazsz ve snfsz bir toplum tasavvuru zerinde ykselen halklk yaklamnn etkisiyle zgn bir karakter kazanmtr. Trkiyedeki yaklam Amerika ktasndaki gibi snf farkllklarndan oluan bir toplumda ok sesli ortama

23

Mustafa Snmez, Trk Medya Sektrnde Younlama ve Sonular, Birikim, stanbul, Say:92, s. 77. 24 Aktaran: rfan Nezirolu, Trkiyede Askeri Mdahaleler ve Basn (1950-1980), Trk Demokrasi Vakf, Konrad Adenauer Vakf, Ankara, Aralk 2003, s. 46.

16

bir ifade alan yaratma endiesi ile yorulan bir liberal yaynclk anlay yerine, aralarnda fark gzetilmeyen kitlelere yeni bir kltrn topyekun yukardan anlatlmas ve aktarlmas endiesine dayal bir yaynclk anlaydr.25 Trkiye medyas yeni kurulan Cumhuriyette laik bir ulusal yap ina etmeye alan modernlemeci devletin taycs olurken, bu srete de kamusal alan oluturmada nemli bir ileve sahip olmutur. Kurala gre Trkiyede hakim snflar tarafndan modernleme ve medeniletirmenin bir arac olarak grlmeye ve kendisini de yle grmeye oklamas devam ile eden yaygn sylemin medya, bunu toplumdaki iine alarak

kimlikler/sylemler

hakim

birliini/btnln yeniden-tesis etme abas karsnda tarihsel ve de kurumsal olarak kendisinden beklenen tarafllkta konumlanmtr: lk olarak basklar nedeniyle zel yaam alannn dar snrlarna ya da kamudan farkl olarak tanmlamak gereken cemaatlerin kapal, hiyerarik, bireysel kimlii yok sayan adalarna itilenlerin, kamusallk/aleniyet kazanmalaryla o zamana kadar yapay biimde yekpare tutulmaya allan ulus-devlet kamusall blnmtr. (Aslnda oklamtr). kinci olarak, alternatif kamularn ortaya kmasnn bir sonucu olan blnme ile birlikte Cumhuriyet rejim ve ideolojisinin politik pratik ve tabularnn bir yandan; sistem-ii hegemonya mcadelesine dahil olmaya alanlarn zellikle Refah Partisi ile DEPin teebbsleri ile sarslmaya balamas, dier yandan; sistem d iddetin ba gstermesi ile bir hegemonya krizine yol amtr. Baka bir ifadeyle toplumsal rza tehlikeye derken, iktidar mcadelesinde ynelen merkezler de oalmtr. Bu nedenle de toplumsal rzann yeniden tesis edilebilmesi iin bildik yasa ve dzenin korunmas tedbirleri srdrlrken, bir ikna seferberliine giriilmesi gerekmitir. Bunun en nemli sonucu hakim sylemlerin yeniden ideolojik olarak yeniden kurulmaya allmas olmutur.26 Gnmzde Trkiye medyasnn siyasal sistem karsnda greceli

bamszla sahip olduu ancak ekonomik sistemle btnletii sylenebilir. Medyann mlkiyet yapsndaki deimeler, medyann hkmetlerle olan ilikilerini
25 26

Asu Aksoy, Trk Medyasn Anlamak, Birikim, stanbul, Say:61, s. 15. Sevda Alanku Kural, Trkiyede medya, hegemonya ve tekinin temsili, Toplum ve Bilim, stanbul, Gz 1995, Say: 67, s. 88-89, 105-106.

17

de etkilemektedir. Medya kartelleri irket kazanlarn artrabilmek iin siyasal bask unsuru olarak kullanlan g merkezleri haline gelmitir. Bu karteller kar salamak amacyla hkmetlerle g birlii iine girmekte ve bunun sonucunda da seimlerde bir siyasi partinin yannda yer alarak ynetimdeki yozlamalar ve baarsz uygulamalar gz ard edebilmektedirler.27 alar Keyderin belirttii gibi, Osmanl dneminde gelimeye balam toplumun iindeki modernleme dinamii ortadan kalktktan sonra Cumhuriyeti kadrolar yukardan, devlet eliyle toplumu modernletirme misyonu stlenmiler, fakat bunu yaparken bireylerin kiisel haklarn elde etmelerine, kendi adlarna dnmelerine kar kmlardr. Ulusun ve devletin srekli tehdit altnda olduunu, atlak seslere izin verilmemesi gerektiini syleyerek modernlemeyi kstlanm, zgrletirici boyutunu yitirmi bir ekilde sunmaya almlardr. Bu yorumun getirdii gle de kendilerine toplum adna karar verme yetisi tanmlar, bireylerin zerkliini belirsiz bir gelecee ertelemilerdir.28 Medya da bu modernizasyon projesinin bir aya olarak hareket ederken, kamu yarar ve zgrlkler konusuna resmi ideoloji yanndan bakmtr. Trkiyede modernleme srecinde eksik kalan meruiyet salama ilevi de ordunun gcyle doldurulmutur. Ordu, modernleme srecinde daha ok verili koullarn etkisiyle toplumsal yapdaki btn katman ve kategorilerin dnda ve zerinde meruiyetini kendisi salayarak sistemin tek egemeni olmay baarmtr.

Murat Sadullah ebi, Trkiyede Siyasal Sistem ve Medya likilerinin tarihi Boyutu, Yeni Trkiye Cumhuriyet zel Says, Say:23-24, s. 2750-2751. 28 alar Keyder, Kimlik Bunalm, Aydnlar ve Devlet, Ulusal Kalknmacln flas, Metis Yaynlar, Geniletilmi kinci Basm, stanbul, 1996, s. 143.

27

18

I.3. TRKYEDE ORDUNUN ZELLKLER Tarihsel olarak bakldnda Osmanl mparatorluunda balayan

modernleme hareketleri, ordunun merkezi brokrasi iinde nemli bir yer tutmas ve imparatorluun ekonomik ve toplumsal knn Avrupann askeri gc karsnda gerileyen ordu kapsamnda deerlendirilmesi nedeniyle ya ordu eliyle balatlmtr ya da ordu iinde uygulamaya konmutur. Bunlarn sonucu olarak Batllama hareketlerinin nderlii siyasal bir anlayla askeri brokrasi tarafndan stlenilmitir. Hale, Trkiyede askerlerin lkenin nde gelen modernletiricileri arasnda olduklar grne inandklarn ve 19. ve 20. yzyl balarnn deneyimlerinin bu inanca geerlilik kazandrdn belirtmektedir.29 Osmanl mparatorluundan Cumhuriyete devreden en rgtl ve gl kurumun ordu olduunu syleyebiliriz. Kurtulu Savan rgtleyen, Cumhuriyeti ilan eden ve Trk devletini kendileri tarafndan belirlenen ilkeler dorultusunda yeniden yaplandran kadro asker kkenlidir.30 Trk Silahl Kuvvetleri (TSK), Cumhuriyetin kuruluundan bu yana bir bask aygt olarak kalmayp ina srecinin erken dnemlerinde varolan ideolojik aygtlarn yetersiz geliiminden kaynaklanan boluu doldurmutur.31 Cumhuriyetin kuruluundan sonra karlan yasa ile ordu mensuplarna siyasetin yasaklanmas, ordunun siyasetteki etkililiini snrlamak ya da sona erdirmek amacn tamaktan uzaktr. Kayal, Atatrkn padiahln kaldrlmasn neren ve sonra tadil edilerek kanunlaan tasarnn meclis komisyonunda

William Hale, 1789dan Gnmze Trkiyede Ordu ve Siyaset, Hil Yaynlar, stanbul, Birinci Bask, Ocak 1996, s. 277. 30 Tanel Demirel, Trk Silahl Kuvvetlerinin Toplumsal Meruiyeti zerine, Derleyenler: Ahmet nsel, Ali Bayramolu, a.g.e., s. 360. 31 zgr Gkmen, 28 ubat: Bir Batllama Restorasyonu mu?, Modern Trkiyede Siyasi Dnce Cilt 3, Modernleme ve Batclk, letiim Yaynclk, kinci Bask, stanbul, 2002, s. 347.

29

19

grlmesi srasnda syledii, Burada toplananlar, Meclis ve herkes meseleyi tabii olarak karlarsa, sanrm ki uygun olur. Aksi takdirde, yine gerek, usulne uygun olarak ifade edilecektir. Fakat, belki de baz kafalar kesilecektir32 szleriyle gvenilen gcn ordu olduu deerlendirmesini yapmaktadr. Ayrca, orduda ak olan grevlere kendi istedii kiileri tayin ettirme ve dier nemli mevkidekilerin istifasn salama, ordu yoluyla muhalefet yaplmas korkusunun bir tezahr de olsa, temelde orduyu Atatrkn mensup olduu politik akmn destekisi durumuna getirme sonucunu dourmutur.33 Emre Kongar, Trkiyede Silahl Kuvvetlerin siyasal srece kartklar eylemlerin zelliklerini anayasaclk, Batllama, laiklik, tepeden inmeci olarak nitelendirmektedir. Batllama abalar anayasal eylem erevesinde ortaya ktndan meruiyet kavramnn gelimesine yol amtr. Padiahn basks karsnda anayasaclk adna siyasete karan askerler, bu davranlarnn gerekesi olarak da meruiyet kavramn gelitirmilerdir. Askeri brokrasinin

Batllamaya inanmas nedeniyle Bat tipi bir toplum yaratma amac ordu iin siyasete karmann baka bir gerekesi olmutur. Askeri brokrasi, anayasaclk, batclk ve laiklik gibi kavramlar halk desteinden yoksun olduu iin siyasal olarak tepeden inmeci bir yaklam uygulamtr. Bu yaklam halkn devletten daha da fazla uzaklamasna neden olduundan, halk desteinden yoksun ve baskc uygulamalar biiminde ortaya kmtr.34

Kemal Atatrk, Nutuk, Bugnk dille yayna hazrlayan: Prof. Dr. Zeynep Korkmaz, Atatrk Kltr, Dil ve Tarih Yksek Kurumu Atatrk Aratrma Merkezi, Ankara, 2002, s. 468. 33 Kurtulu Kayal, Ordu ve Siyaset: 27 Mays-12 Mart, letiim Yaynlar, nc Bask, stanbul, 2005, s. 40-41,46. 34 Emre Kongar, 21.Yzylda Trkiye: 2000'li Yllarda Trkiye'nin Toplumsal Yaps, Remzi Kitabevi, 35. Basm, stanbul, 2004, s. 650.

32

20

Ordunun siyasi yaama kartklar eylemlerin niteliklerinden biri de laikliktir. nk ordu, dinsel ve geleneksel nitelikli Osmanl toplum yapsn deitirmek isteinde olmutur. Cumhuriyeti modernleme projesinin zellikle de laiklik anlaynn- toplumsal dzlemde bulduu yank da Silahl Kuvvetlere, ihtiya duyduunda bavurabilecei nemli bir potansiyel sivil destek salamtr. Askeri bir eylem olarak balayan Bamszlk Savann ardndan Cumhuriyetin kurulmasyla, siyasal hayat askeri brokrasiden arndrlm ve askeri brokrasi sivil brokrasinin denetimi altna girmitir. Cumhuriyet kurulduktan sonra Cumhuriyet Halk Partisi ile birlikte devleti-sekinci cephe btn siyasal hayata egemen olmu; Cumhuriyetin kuruluunu salayan ordu, bu noktadan sonra devrimcilik, laiklik, batclk ve meruiyetilik ilkeleriyle Cumhuriyet ve modernlemeci deerlerin korunmas grevini stlenmitir. Ordu iinde 1950 dneminde de iktidar lehine ve aleyhine rgtlenmeler olmas gerei de, ordunun politika d olmadnn gstergelerindendir. 1950ye kadar tartmasz bir biimde Trk siyasal hayatnda baat g olan ordu, bundan sonra, daha nceki deiikliklerin savunuculuunu ve gelitiriciliini deil, yeni durumun ortaya kard ilevleri yklenmitir. II. Dnya Sava srasnda, zerklii kanunla kaldrlan Genelkurmay Bakanl Babakanla balanm, 1949da da Milli Savunma Bakanlnn bnyesi iine alnmtr. Bunlar, ordunun politika d durumu olarak nitelemek yanl grnmektedir.35 Kayalya gre, Fevzi akmakn emekliye sevkedilii ve Atatrk sonras durum, orduyu btnyle belli bir politikann destekisi olmaktan karp eliik eilimlere destek yapmtr. Ordu gemi dnemdeki lde, fakat daha farkl bir

35

Kurtulu Kayal, a.g.e., s. 55-56.

21

biimde etkileyicilik ilevini srdrmtr. CHP ve DPnin uygulamada birbirlerine yaknlamalar askerlerin parti eilimlerini deitirebilmi, 1946 ylndaki seim hileleri askerleri iktidara kar tepkiye yneltmi ve ihtilali amalayan tekilatlar kurulmaya balanmtr. Bir baka deyile deiik grler ordudan destek bulmutur. Halk kitlelerine ve mahalli aydnlara daha fazla ak olan DP, zaten bandan beri asker aydnlarla daha az ilgili olmutur. Demokratik gelime halk kitlelerine belli lde yaknlk gerektirdiinden, her iki partinin de asker aydnlarla ilikisi azalm, temelde sivil aydna dayanan hareketler n plana kmtr. 1957 seimi ncesinde tasarlanan ihtilalin smet nnye bildirilmesi ve nn tarafndan reddedilmesi, askeri kesimin bamsz niteliini gsterdii gibi, sonraki hareketlerin daha bamsz olmasn da etkilemitir. Trkiyede niversite retim kadrosu aktel anlamda politika ile dorudan ve aktif biimde ilgilidir. renci olaylar belli lde bu kadronun etkisiyle gelimitir ve bu olaylar askerlerin bir an evvel mdahale yapmalar sonucunu dourmutur. renci olaylar bir lde CHP ile ilgilidir. Mevcut iktidarn devrilmesi amacndaki ordunun, CHP ve renci genlikle retim kadrosunun birlemesi sz konusudur.36 1935 ylnda karlan TSK Hizmet Kanununun 35inci maddesinde yer alan Silahl Kuvvetlerin grevi Anayasada belirtilen Trkiye Cumhuriyetini, Trk anayurdunu korumak ve kollamaktr37 ifadesi ile TSK Hizmet Ynetmeliinin 85inci maddesinde yer alan Vazifesi Trk yurdu ve Cumhuriyetini ie ve da kar, lzumunda silahla korumak olan silahl kuvvetlerde her asker kendi zerinde deni renmeye ve rendiini retmeye ve icabnda son kuvvetini sarfederek

36 37

Kurtulu Kayal, a.g.e., s. 59-64. Orhan elen, Trk Silahl Kuvvetleri Hizmet Kanunu ve Ynetmelii, Askeri Ceza Kanunu, Trk Silahl Kuvvetleri Personel Kanunu, Cantekin Matbaaclk, 10. Bask, Ankara, 2002, s. 57.

22

yapmaya mecburdur38 ifadesi, ordunun stlendii misyonun sivil iktidarlarca srdrlmedii durumlarda Cumhuriyeti koruma ve kollama greviyle mdahale etmesine bir gereke oluturmutur. 1960 Darbesinin, Demokrat Partinin modernleme yaklamndan

uzaklama anlamna gelebilecek politikalar sonucunda doan honutsuzluun ifadesi olarak ortaya kt iddia edilmektedir. Kayal, 27 Mays Darbesinin arkasnda yatan sebeplerin laiklik ve demokrasi d ynelim ve belli lde ekonomik politika evresinde formle edilmesinin yanl olduunu belirtmektedir. Aslnda laiklie aykr olarak nitelenen baz eilimleri CHP de desteklemitir. Temelde CHP ve DPnin zgrlk anlaylar zdetir sadece zgrl savunacak grup konusundaki tavrlar deiiktir. Orduda subaylarn ekonomik durumu da ihtilal gerekesi olarak gsterilmitir. Oysa CHP ve DP 1957 sonrasndan itibaren askerlerin yaam koullarn dzeltme abasnda olmulardr. Bu da darbeleri yaam glnden kaynaklanan ve bu nedenle de reformist tepkiler olarak tanmlamaktan

uzaklatrmaktadr. Yaplan hareket Batl anlamda demokrasi ve laiklii korumak amacyla yaplmtr ancak demokrasiyi koruma sonucuna ulamamtr.39 en, 27 Mays mdahalesinin sadece siyasal alan dzenlemeye ynelik bir eylem olarak deil, ayn zamanda resmi ideolojinin zellikle resmi milliyetiliin- temellerini de korumaya ynelik olduunu sylemektedir.40 Ahmada gre TSKnn emir komuta zinciri iinde gerekletirmedii bir mdahale olan 27 Maystan sonra ordunun liberal kapitalist ekonomiyle balantsn salayan Ordu Yardmlama Kurumu(OYAK) ile ordu, giriimci olarak sahneye km ve sistem iinde ekonomik bir kar grubu olarak hareket etmeye balamtr.
38 39

Orhan elen, a.g.e., s. 172. Kurtulu Kayal, a.g.e., s. 64-66. 40 Serdar en, Gemiten Gelecee Ordu, Alan Yaynclk, Birinci Bask, stanbul, Mart 2000, s. 90.

23

Ahmad, ekonomide bu kadar byk bir pay olan ordunun, artk tarafsz ve politika st olamayacan ve OYAKn yabanc irketlerle balantlarnn onu

sanayilemenin doal mttefiki haline getirmekte olduu yorumunu yapmaktadr.41 Kongar devleti-sekinci yaklamn temsilcisi olan Cumhuriyet Halk Partisinin daha solcu ve halk bir tutum benimsemesiyle silahl kuvvetlerin de bir parasn oluturduu bu cephenin zldn ve 12 Mart 1971 Muhtrasnn da cephe iinde eski yerini bulamadndan kapitalist snfn karlarn savunur duruma dtn sylemektedir.42 Orduyu etkilemek iin gsterilen abalar yazl basnla destekleme gereinin duyulmas Trkiyede teden beri varolan orduyu greve davet etme eilimini glendirmitir.12 Mart ncesi gnlerde ordunun toplumsal gelimeyi hzlandraca dncesi, aydn kamuoyuna hakim olmaya balamtr. 12 Mart dneminde, dier dorudan mdahalelerden farkl bir tutum gzlemlenmektedir. Ordu, temsilcileri vastasyla sivil elitle birlikte lkeyi ynetmeyi kabul etmektedir. Ordu, nceki dnemlerin aksine, uyum iinde alaca bir sivil aydn grubunun lke iinde bulunmad dncesindedir. Ordunun anti-demokratik ynetim geleneinin iki byk partideki deiiklik nedeniyle ortak bulamamas da, 12 Mart dneminin sona eri nedenlerinden biridir.43 12 Mart ile aa kan byk sermaye gruplar ile ibirlii 12 Eyll 1980 darbesiyle yapsal bir nitelik kazanmtr. 1980 darbesinin nceki darbelerden fark ise, nceki darbelerde var olan ama aa kmam olan, dinsel bir sylem kullanmas, ak bir biimde byk sermaye gruplar ile ibirlii halinde oluu ve nceki darbelerin geleneini srdrerek Amerika Birleik Devletleri ile uyum iinde

Feroz Ahmad, Demokrasi Srecinde Trkiye:1945-1980, Hil Yaynlar, kinci Bask, stanbul, 1996, s. 273. 42 Kongar, a.g.e., s. 652. 43 Kayal, a.g.e., s. 188.

41

24

davranmasdr.44 12 Eyllde ordu, ulus-devleti koruma nosyonu ve artan iddet ortamn gereke gstererek mdahalede bulunmutur. 1980 darbesiyle ordu, Trk siyasi demokrasisini i savan eiinden dndrd iddiasyla gcn iyice perinlemitir. Bu iddiann ortaya atld siyasal kltrde toplumun orduya bitii tarihsel misyon ve siyasi rol devletin bekiliidir. Bu da onun yeni bir ambalajla daha baskn olarak ortaya kmasna katkda bulunmutur.45 12 Eylln sonrasnda ordu, yeni bir siyasi yap oluturmak ister grnmektedir. 1961 ylnda anayasal bir kurulu olarak var olan Milli Gvenlik Kurulunun yetkileri 1982 Anayasasyla geniletilerek Trkiyede hemen hemen hayatn her alanda en etkili belirleyici konumuna gelmitir. 1982 Anayasasnn 118inci maddesinin gerekesinde Milli Gvenlik Kurulunun kurulu amac yle belirtilmektedir: Milli Gvenlik Kurulu, lkenin belirlenmi ve yrtlmekte olan genel siyaseti ierisinde; milli gvenlik siyasetinin tayin, tespit edilmesi ve uygulanmas ile ilgili kararlarn alnmas ve gerekli koordinasyonun salanmas konusunda gr ve tavsiyelerini Bakanlar Kuruluna bildirmek ve bylece Bakanlar Kurulunun takip edecei genel siyasetin, milli gvenlik siyaseti ksmn oluturmaktr.46 12 Eyllden sonra Milli Gvenlik Konseyi tarafndan yaplan ve 1982 Anayasasnda somutlanan deiikliklerde iki madde dikkat ekmektedir. Bunlardan birincisi, Kurulun devlet varl ve bamszl, lkenin btnl ve blnmezlii, toplumun huzur ve gvenliinin korunmas hususunda alnmas zorunlu tedbirlere ait kararlar Bakanlar Kurulunca ncelikle dikkate alnr. hkmdr.
44 45

Bu

maddenin

gerekesinde

yakn

gemiimiz

bu

kararlarn

Emre Kongar, a.g.e., s. 653. mit Cizre, Muktedirlerin Siyaseti:Merkez Sa-Ordu-slamclk, letiim Yaynlar, kinci Bask, stanbul, 2005, s. 79. 46 aban ba, Milli Gvenlik Devleti, Dnyada ve Trkiyede Belgeleriyle Milli Gvenlik deolojisi ve Kurumlama, iviyazlar Yaynevi, Birinci Basm, stanbul, Eyll 1999, s. 182.

25

uygulanmad zaman ne gibi durumlarla karlatmzn ac rnekleri ile doludur denilmitir. Kurulun kararlarnn Bakanlar Kurulunda ncelikle dikkate alnmas anayasal bir zorunluluk haline getirilmitir. Dieri ise, milli gvenlikle ilgili

kararlarn alnmasnda ve koordinasyonun salanmasnda gerekli temel grleri Bakanlar Kuruluna tavsiye eder cmlesindeki gerekli temel grler karlm ve bylece MGK, devletin tm sorunlar konusunda kararlar alabilecek bir organ haline getirilmitir.47 nsel, brifinglerle, andlarla, Milli Gvenlik Siyaset Belgesi (MGSB)yle, her konuda bilgi derleme ve ynlendirici tedbirler almak yetkisine haiz MGK tekilatlanmasyla, TSKnn kendine bitii roln toplum mhendislii olduunu sylemektedir: Siyasal meruiyetini nce kendi silahl konumundan, sonra Trkiye Cumhuriyeti halknn iinde boulduu genel gvensizlik ortamndan alan bu toplum mhendislii misyonunu srdrmek iin, ya otoriter bir siyasi rejimin merkezinde yer almak gerekir ya da bir siyasal parti gibi faaliyet gstermek. Birinci kta, Meclis, siyasi partiler an zorlad koullar nedeniyle tahamml edilen bir figran olurlar. kinci kta ise, Silahl Kuvvetler Partisinin varl silahsz kuvvetlere dayanan siyasal oluumlar gdk brakr, hatta fiilen yok eder. Trkiyede bir siyaset ve ynetme biimi olarak yrrlkte olan ulusal gvenlik rejimi bu iki kkn sentezidir. Bu rejimin doal bir sonucu siyasetin siyasetsizlemesidir. Silahl kuvvetlerin toplum mhendislii operasyonunun (olaynn!!!) srdrlebilir kalmas iin siyasetin bir ulusal gvenlik saplants iinde gereklemesi gerekir.48 Eski Genel Kurmay Bakan Doan Grein MGK ile ilgili olarak sylediklerine bakldnda, milli gvenlik siyasetini tayin eden kurulun yetkilerinin siyasal alanda nereye kadar uzand aka grlmektedir: Anayasamzda tanmland gibi MGK, milli gvenlik siyasetini tayin eder ki, bu btn politikalarn tanrsdr anayasasdr. Buna aykr davranlmas dnlemez. Bu nedenle 1982 Anayasas, MGK hkmete tavsiye eder ifadesi yerine bildirir ifadesini kullanmtr. Anayasal durum
aban ba, a.g.e., s. 182-183. Ahmet nsel, Ulusal gvenlik siyaseti ve silahl kuvvetler partisi, Birikim, stanbul, Say:149, 2001, s. 13.
48 47

26

bu olduuna gre MGK kararlarnn tavsiye mahiyetinde deerlendirilmesi yanltr.49 28 ubat 1997deki askeri mdahale ise Silahl Kuvvetlerin, Susurluk skandalnn aydnlatlmas iin meslek odalar tarafndan balatlan ve kamuoyu desteiyle giderek Refahyol Hkmetine kar bir protestoya dnen Srekli Aydnlk in Bir Dakika Karanlk eylemlerinin potansiyelini kullanmalaryla gereklemitir. Askerler, Refahyol hkmetinin sahip olduu tehdit karsnda siyasal hayata, Anayasal bir kurum olan Milli Gvenlik Kurulu araclyla mdahale etmilerdir. Trkiyede ordu, 28 ubat 1997 mdahalesinde olduu gibi demokratik yollarla ibana gelmi hkmetlerin zerine yine Anayasaya dayanarak kabilmektedir.50 aban ba, Trkiyedeki askeri mdahalelerin zelliklerini hiyerari ve disiplinin korunmas, geici ve ksa sreli olmas, belli aralklarla yaplmas, ordunun zerkliinin yetkinlemesi, ABDnin icazetine dayanmas, egemen snflar blou ile ordu arasndaki ilikilerin gelimesi, askeri mdahale tehlikesinin devam etmesi ve askeri vesayetiliin gelimesi olarak snflandrmaktadr.51 Trkiyede ordunun siyasete mdahale ederken kendisini destekleyecek toplumsal ittifak aray iinde olduunu syleyen Demirel, ordunun askeri mdahaleler ncesinde mdahaleyi arayan ve onu destekleyecek bir toplumsal grubun var olmasna dikkat ettiini, kurumsal veya kiisel karlar uruna mdahale ediliyor grntsnden uzak kalnmaya altn belirtmektedir.52 Ordunun toplumsal alanda kaplad yere ilikin olarak da en, kentli snf ve tabakalarn bu
49 50

Gre: Uymazlarsa bozulur, Milliyet, 4 Mart 1997. mit Cizre, Egemen deoloji ve Trk Silahl Kuvvetleri, Derleyenler: nsel, Bayramolu, a.g.e., s.139. 51 aban ba, a.g.e., s. 56-61. 52 Tanel Demirel, Trk Silahl Kuvvetlerinin Toplumsal Meruiyeti zerine, Derleyenler: nsel, Bayramolu, a.g.e., s. 367.

27

durumu iselletirdiine dikkat ekmektedir. zellikle yeni kentli ounluun demokratik zlemlerin oluabilecei bir kltrel formasyondan gemediini vurgulayan en, g imgesi altnda ordunun tm mdahalelerini meru grdn belirtmektedir.53 ba, Trkiyede imdiye kadar yaplan askeri mdahalelerin her birinin, emperyalist-kapitalist sistemin uluslararas krizinden 2. Dnya Savandan sonra lkede gelien arpk kapitalizmden kaynaklandn belirtmektedir. Bu krizlerin her biri ayn nedenlerle ortaya km ve yaratt sorunlar benzer biimde Uluslararas Para Fonu (IMF)nun stikrar Programlaryla zmlenmitir. nk 1947 ylnda parasn yzde 100n zerinden devale ederek IMFye ye olan Trkiye, bu tarihten itibaren ekonomik darboaza girdii her dnemde IMF reeteleri uygulamak zorunda kalmtr. Bu reetelerin uygulanmas ise, kanlmaz olarak lkede askeri mdahalelere, baka bir deyile ara rejimlere yol amtr.54 ttihat ve Terakki dneminden itibaren Trkiyede asker mdahalesi ncelikli bir sorun olmu, vatann kurtarlmas en nemli ama olarak nitelendiinden mdahalelerin gereklemesi kolaylamtr. Trk aydn olaylarn ilk balad andan son zamanlara kadar ordu mdahalesini makul grm, tartmasn yapmam, ordunun elde edilememesi halinde istekleri dorultusunda gelimeler olamayacan dnmtr.55 Cizreye gre 1997 sonras ordu-toplum ilikisi modelini gemiten farkl klan yan, TSKnn ykselen siyasal zerkliinin gerek srr kontrol merkezli

53 54

Serdar en, a.g.e., s. 37. aban ba, a.g.e., s. 50. 55 Kurtulu Kayal, a.g.e., s. 44-45.

28

stratejisinde deil, hegemonyaya rza gsteren vatanda retme projesine medya ve sivil toplum kurulularn katarak eilmesinde yatmaktadr.56

mit Cizre, Egemen deoloji ve Trk Silahl Kuvvetleri,Derleyenler: nsel, Bayramolu, a.g.e., s. 152.

56

29

KNC BLM REFAHYOL HKMET VE POLTKALARI almamzn bu blmde 28 Haziran 1996da RP ve DYP ortaklnda kurulan Refahyol koalisyon hkmetinin kuruluu, program, zellikleri ve politikalar 28 ubat 1997 tarihli Milli Gvenlik Kurulu (MGK) toplants da dahil edilerek ele alnmaktadr.

II.1. REFAHYOL HKMETNN KURULUU Refah Partisi (RP) 27 Mart 1994 yerel seimlerini stanbul ve Ankara bata olmak zere hemen hemen btn byk ehirlerde kazanmtr. Refah Partisinin ykseliinin nedeni Gleye gre, Trkiyede muhafazakar ama liberal merkezi politikann zayflamasdr. zaln liberalizmi daha ok anarik bir liberalizm dorultusunda gelimitir: Gelenekleri ykm, bireyleri zgrletirmi, hedonist dleri meru klm, yasal engelleri zayflatm, istekleri artrm, yeni pazarlar yaratm ve nndeki btn engelleri ykmtr. Bylece Trkiyede liberalizm, kolay zengin olma yolu haline gelmi ve yolsuzluk kavramyla eanlaml olarak kullanlmaya balamtr. Refah politikalar, bu adaletsiz ve ahlak d gelimelerin zerine giderek drstl garanti eden, tutumlu davranlar ortaya karan, toplumsal birlii salayan adil ve alternatif bir dzen vaat etmitir.57 Trkiye deneyiminin dier Mslman lkelere gre zgll ise, oka vurguland gibi, en radikal laiklik deneyimine sahip olmasnn tesinde, demokrat ve sa liberal bir gelenein 1946dan itibaren yeniden yeermesidir. Bunun sonucu olarak slami kimlik ve sylem siyasal sistem iinde meruluk zemini bulmaya
57

Nilfer Gle, Melez Desenler, slam ve Modernlik zerine, Metis Yaynclk, kinci Basm, stanbul, Nisan 2002, s. 62, 76-77.

30

balamtr. 1970 ylnda kurulan Milli Nizam Partisi ve onun devam olan Milli Selamet Partisi ve Refah Partisi slami inanc siyasete dorudan tamaya devam etmitir. Refah Partisi ilk olarak 1970lerde slamc bir parti olarak kurulduunda geleneksel dindarlar cezp etmi ve krsal blgelerden destek grmtr. 1990larda ise gittike kentsel alt-orta snflar cezbeden bir parti haline gelmitir.58 Sina Akin, Refah Partisinin temsil ettii slami gelenein ald oylarn artmasnn sebeplerini yle aklamaktadr: slamc oylarn ykselii ncelikle byk partilerin i bulma, halka iktisadi ve toplumsal yarar salamadaki baarszlna kar protesto ve ayn zamanda slamclarn bunu salayabilecei umuduyla aklanabilir. kincisi, eriat yandalarnn (Trkiyede ve Avrupada) cmertlii sayesinde byk paralar toplayabiliyorlard. Suudi Arabistan ve Libya gibi lkelerden de mali destek aldklar ileri srlmektedir. ncs yerel rgtleri ok alyor, kap kap dolap propaganda yapyor, birok kez gda yardmlarnda da bulunuyorlard. Drdncs, kimileri srf dinsel amalarla, salt eriat olduklar iin bunlara oy vermekteydi.59 1994 ylndaki yerel seimlerden sonra, RPnin ykselii devam etmi ve RP, 24 Aralk 1995 genel seimlerinde % 21.38 oy alarak seimlerden birinci parti olarak kmtr. Oylarn geri kalan yzde olarak yle dalmtr: Anavatan Partisi % 19.65, Doru Yol Partisi % 19.18, Demokratik Sol Parti % 14.64, Cumhuriyet Halk Partisi % 10.71.60 Akpnar, seimden Necmettin Erbakan liderliindeki slamc kimlii ile tannan RPnin birinci olarak kmasnn lkede byk bir dalgalanma yarattn ve medyann sandktan kan formln ANAYOL (Anavatan Partisi ve Doru Yol

Nilfer Gle, a.g.e., s. 54, 72. Sina Akin, Trkiye Tarihi 5, Bugnk Trkiye 1980-2003, Sina Akin, Blent Tanr, Korkut Boratav, Yayn Yn: Sina Akin, Cem Yaynevi, Geniletilmi, gzden geirilmi 5. Basm, stanbul, Mays 2004, s. 168. 60 1995 Yl Genel Seim Sonular, http://www.belgenet.net/ayrinti.php?.yil_id=12, (30.01.2006).
59

58

31

Partisi koalisyonu) olduunu ileyerek, liderlere RPye kar ittifak ars yaptn sylemektedir.61 Cizreye gre ise 24 Aralk 1995 seimleri, Trkiye siyasetinde RPnin birinci parti olmasndan kaynaklanan klasik endielerin ya da yeni bir hkmet kurma zorluklarnn tesinde ve stnde bir belirsizlik tablosunu gzler nne sermitir. Bu anlamda 1995 seim sonular merkezin erimesi ve paralanmas srecinde artk bir doruk noktasna ulaldn gstermektedir.62 Seimden sonra, Mecliste hibir parti gvenoyu alacak kadar ounluk salayamam ve partiler arasnda koalisyon pazarlklar balamtr. 9 Ocak 1996da siyasi parti liderleriyle gren Cumhurbakan Sleyman Demirel, seimlerden birinci parti olarak kan Refah Partisi lideri Necmettin Erbakan hkmeti kurmakla grevlendirmitir. Erbakan ilk grmesini Doru Yol Partisi (DYP) lideri Tansu iller ile yapm ve illerden kesin bir dille ret yant almtr. Erbakan, ikinci grmesini ANAP lideri Mesut Ylmaz ile yapm, ancak ret cevab almamtr.63 Bu aamada merkezin yeniden yaplandrlmas srecinde siyaset, merkezin laik deerleriyle atma halinde olan RPnin birinci parti olmas nedeniyle laiklikirtica ekseninde dnmtr. Laik rejimin koruyucusu ve kollaycs olmay stlenmesi nedeniyle Trk Silahl Kuvvetleri(TSK), bu belirsizlik ve kilitlenmeden k srecine seyirci kalmamtr. Bu srete ncelikle dardan destekli bir ANAP ve DYP koalisyon hkmeti ile geleneksel merkez diriltilmeye allmtr. Bu

Hakan Akpnar, 28 ubat Postmodern Darbenin yks, mit Yaynclk, Birinci Bask, Ankara, 2001, s. 25. 62 mit Cizre Sakallolu, 24 Aralk 1995 Alacakaranlk Kua Seimleri, Birikim, Say: 81, Ocak 1996, s. 26. 63 Hakan Akpnar, a.g.e., s. 31.

61

32

koalisyon TSKden gelen temennilerin de etkisiyle, ANAPn RP ile yapaca koalisyondan son anda vazgemesi sonucu olumutur.64 Mesut Ylmaz liderliindeki ANAP, RP ile koalisyon kurmaktan vazgetikten sonra Tansu iller liderliindeki Doru Yol Partisi ile koalisyon kurmu ancak ANAYOL hkmetinin mr ksa srmtr. Anayasa Mahkemesinin

gvenoylamasnda yeterli oylarn salanamadna karar vermesi, ANAPn Hkmetin Babakan Yardmcs illerin yolsuzluklaryla uramakta olduunun duyulmas ve RPnin de bu duruma katksyla ANAYOL hkmeti 6 Haziran 1996da sona ermitir.65 iller 22 Haziran 1996da hkmeti kurma grevini alan Erbakanla bir araya gelerek RP ile koalisyon kurmay kabul etmi ve hkmet forml DYP cephesinde 2+2 olarak ekillenmitir. Buna gre iki yl Erbakan Babakanlk yapacak, sonraki iki ylda ise iller Babakanlk grevini yrtecektir. Bakanlk dalm da bu grmede tamamlanmtr. Erbakan Babakan, iller de Babakan Yardmcs ve Dileri Bakan olacaktr.66 Refah Partisi ve Doru Yol Partisi koalisyonundan oluan 54nc Trkiye Cumhuriyeti Hkmeti Necmettin Erbakann Babakanlnda 28 Haziran 1996 gn greve balamtr.67 8 Temmuzda yeni hkmetin gvenoylamas yaplmtr. Byk Birlik Partisi (BBP)nin desteini alan Hkmet, 278 kabul oyuna karlk, 265 ret oyuyla gvenoyu almtr. ANAP-DYP-CHPnin kurduu ret cephesine 10 DYP milletvekili de katlmtr. DYPnin Yahudi milletvekili Jefi Kamhi ekimser

Menderes nar, Siyasal Bir Sorun Olarak slamclk, Dipnot Yaynlar, 1. Bask, Ankara, 2005, s. 63. 65 Sina Akin, a.g.e., s. 169. 66 Hakan Akpnar, a.g.e., s. 55-56. 67 nn Alpat, Hamambcekleri Atetopu ve Askerler 28 ubat Srecinde Trkiye, Mays Yaynlar, Birinci Basm, zmir, Eyll 1999, s. 17.

64

33

oy kullanrken, DYP Kilis Milletvekili ve Genelkurmay Eski Bakan Doan Gre gvenoylamasna katlmamtr.68 DYP lideri iller 24 Aralk 1995 seimlerinden nce RP kartln temel alan bir seim stratejisi benimsemi olmasna ramen, RP ile bir koalisyon hkmeti kurmutur. Koalisyonun kurulmasnda, DYP liderinin Babakanl dnemini ilgilendiren ve soruturulmak zere TBMM gndemine alnmak istenen gensoru nergelerinin belirgin bir etkisi olduu konusunda iddialar ne srlmtr. iller hakkndaki rtl denek nergesinin, RPnin byk desteiyle, 246 kabul oyuna karlk 264 ret oy almas, DYP Genel Bakannn olas bir hkmet ortandan istedii gvenceye kavumasna; te yandan RP de kendi vermi olduu nerge aleyhinde oy kullanarak, ne kadar gvenilir bir ortak olacan batan kantlamasna neden olmutur.69 Erin de Erbakan-iller ortakln, liderlerin yolsuzluklarn rtbas etmek iim kurulmu bir ibirlii olarak deerlendirmektedir.70 RPnin iktidara gelmesi bata rejimin koruyuculuunu stlenen TSK olmak zere birok evreyi rahatsz etmitir. TSKnin rahatszl balangta tepkiye dnmemi ve bir anlamda bekle ve gr! politikas izlenmeye balanmtr.71 RPnin iktidar olmasndan tedirgin olan dier isim de Cumhurbakan Sleyman Demireldir. Hkmet kurma grevini RPye vermek zorunda kalan Demirelin, hkmetin ilerleyen gnlerinde ordu ve Refahyol Hkmeti arasnda denge unsuru olma grevini stlendii grlecektir.

Hakan Akpnar, a.g.e. s. 65-66. Kemali Saybal, Refahyol Dneminde Siyasal Yaam, Onbir Aylk Saltanat,Siyaset, Ekonomi ve D Politikada Refahyol Dnemi, Yayna Hazrlayan: Gencer zcan, Boyut Kitaplar, Birinci Basm, stanbul, 1998, s. 26. 70 Orhan Erin, Medya ile Politika, ada Yaynlar, stanbul, 1996, s. 183. 71 Hamit Emrah Beri, Ordu ve Siyaset, Siyaset, Derleyen: Mmtazer Trkne, Lotus Yaynlar, stanbul, 2003, s. 444.
69

68

34

II.2. REFAHYOL HKMETNN PROGRAMI Gle, Refah Partisinin program ve politikalarnda devleti slam kavramnn uzantlarnn eksik olmadn ancak Refah Partisinin poplerliini sivil toplumsal konular borlu olduunu sylemektedir.72 28 Haziran 1996 tarihinde kurulan Refahyol Hkmeti Program 07 Temmuz 1996da okunarak, 08 Temmuz 1996da kabul edilmitir. Refahyol hkmetinin programnn Anayol hkmeti programnn fotokopisi olduu iddiasnn

yadsnamayacan syleyen Kemali Saybal, RPnin Adil Dzen dncesinin hkmet programna belirgin bir biimde yansmadn belirtmektedir.73 Hkmet, hukuka ve insan haklarna bal demokratik bir devlet anlayn tavizsiz ekilde uygulayacan belirttii programnda, Anayasada yer alan esaslar ve niter-milli devlet yaps korunarak terrle ite ve dta kararllkla mcadele edileceini vurgulamtr. Bu konuda sorunlarn zm iin alnacak nlemler ise programda yle belirtmitir: Dou ve Gneydou blgelerinde gvenlik nedeniyle kylerini terk etmi vatandalarmzn gvenlii tekrar tesis edilerek isteyenlerin geri dnlerinin temini ve maduriyetlerinin giderilmesi iin her trl imkan seferber edilecektir. Olaanst hal, gerekli tedbirler alnarak kaldrlacaktr. Geici ky koruculuu sistemi gzden geirilecek ve aksayan ynleri slah edilecektir. Gneydou Anadolu Projesine hz kazandrlacaktr. Yrede yatrmlar artrmak iin devlet imkanlarnn yan sra zel kesim daha etkin bir ekilde devreye sokulacaktr. Refahyol Hkmetini ekonomi programnda ekonomik kalknmada temel olann rant ekonomisinden retim ekonomisine gei olduu ve enflasyonla ciddi bir mcadele
72

yaplacan

bildirmitir.

Ekonominin

dnya

ekonomisiyle

Erbakan Hkmeti Program, http://www.tbmm.gov.tr/hukumetler/hp54.htm (20.01.2006). Nilfer Gle, a.g.e., s. 74. 73 Kemali Saybal, Refahyol Dneminde Siyasal Yaam, a.g.e., s. 27.

35

btnlemesinde, d pazar paynn artrlmasnda, teknoloji ve d kaynak salanmasnda nemli bir rol olan yabanc sermaye konusunda uygulanan liberal politikalara devam edilecei de vurgulanmtr. Programn ekonomi blmnde Ankara Anlamas ve Gmrk Birlii ile amalanan hedeflere ulalabilmesi iin yasal dzenlemelerin ve gerekli

deiikliklerin yaplmasnn hedeflendii gze arpmaktadr. Gmrk Birlii erevesinde kartlmas gereken ve vergi sistemine etkinlik kazandracak yasal deiikliklerin yaplaca belirtilmitir. Tevik politikalarnn, kk ve orta lekli iletmeleri destekleyecek, kalknmada ncelikli yrelerin gelimesine ve teknolojik ilerlemeye katkda bulunacak ve Gmrk Birliinin gerektirdii rekabete uyumu salayacak ekilde uygulanaca belirtilmitir. Ayrca Kk ve Orta Byklkteki letmelerin finansman, ynetim, nitelikli igc, pazarlama gibi sorunlarnn zmne proje baznda her trl imkan ve destek salanaca belirtilmitir. Bu blmde ayrca kamu aklarnn kontrol altnda tutularak azaltlmas, zelletirmenin hzlandrlmas ve kamunun d borlanma imkanlarnn artrlmas yer alrken, Hazinenin mali piyasalar zerindeki basksnn azaltlaca ve Merkez Bankasnn zerkliini artrc uygulama ve dzenlemelerin srdrlecei

vurgulanmtr. Bankalar Kanununun Avrupa Birlii normlarna uygun olarak yeniden dzenlenecei belirtilmitir. zelletirme faaliyetlerine hzla devam edilecei ve zelletirme portfynde bulunan kurulularn en ksa srede zelletirilmesinin salanaca; enerji, ulatrma ve telekomnikasyon kurulu ve hizmetlerinin zelletirilmesiyle ilgili yasal dzenlemelerin de geciktirilmeden yaplaca ifade edilmitir.

36

Kamu yatrmlarnda salk ve eitim sektrlerine, blgesel gelimilik farklarnn giderilmesine arlk verilecei belirtilen programda, yatrmlar iinde 1995'te yzde 9.2 olan eitimin paynn yzde 12'ye, 1995'te yzde 13.1 olan enerji sektrnn paynn ise yzde 22'ye ykseltilecei bildirilmitir. Altyap sektrnde ise Yap-let-Devret Modeli bata olmak zere yeni finansman modellerinin uygulamaya konulaca bildirilen programda, enerji yatrmlarnn devreye sokulmasnn salanaca ve nkleer santraller kurulaca belirtilmitir. Refahyol Hkmeti programnn D Politika blmnde ise Trk Cumhuriyetleri ve slam lkeleri ile ekonomik, ticari, sosyal ve kltrel ilikilerin gelitirilmesi ynnde yrtlen faaliyetlere hz kazandrlaca ve bu lkeler ile olan igc, mal, hizmet ve sermaye dolamnn kolaylatrlmas iin gerekli nlemlerin alnaca belirtilmitir. Trkiye slam Konferans Tekilat Ekonomik ve Ticari birlii Daimi Komitesi (SEDAK) erevesindeki ekonomik ibirlii faaliyetlerine etkin bir ekilde katlmaya devam edilecei bildirilmitir. Avrupa ile slam Konferans Tekilat (KT) yesi lkeler arasndaki ekonomik ilikilerin gelitirilmesine aba gsterilecei, slam lkeleri ile ikili ekonomik ve ticari ilikilerimizin daha da gelitirilmesi ve istikrarl bir yapya kavuturulmas iin gerekli nlemlerin alnaca da belirtilmitir. Bu ksmda ayrca hem Batl lkelerle, hem de slam lkeleri, Orta Asya Trk Cumhuriyetleri ve Balkan lkeleri ile ibirliinin daha da gelitirilecei, Trkiye'nin taraf olduu btn uluslararas antlamalara ve stratejik antlamalara bal kalnaca; Trkiye'nin Avrupa Birlii'ne tam ye olmas hedefi ile imzalanan Gmrk Birliinin salkl bir biimde gelimesinin salanaca da bildirilmitir.

37

Programda yeni bir kamu personeli rejiminin yrrle konulaca ve devlette israfn nlenecei vurgulanmtr. Adalet hizmetlerinde altyapnn modernizasyonuna ve otomasyona nem verilecei, eskimi ve gnn artlarna cevap vermeyen yasalarn belirlenerek bu alanda gerekli dzenlemeler yaplaca belirtilmitir. Hkmet, programnda mahkemelerin youn i ykn azaltmak, devlet ve vatanda arasndaki itilaflar asgariye indirmek amacyla tahkim (Hakem) sistemi kurumlatrmay hedeflemitir. 28 ubat Milli Gvenlik Kurulu (MGK) toplantsnda Hkmetten uygulamaya geirilmesi istenen kararlardan biri olan zorunlu eitimin 8 yla karlmas konusu ise hkmet programnn Eitim blmnde yle yer almaktadr: Zorunlu eitim, 8 yla karlacak, rencilerin ilgi ve kabiliyetlerine gre eitli meslek alanlarnda eitim grebilmeleri iin ilkretimin ikinci kademesinde ynlendirme sistemine ilerlik kazandrlacaktr.74 Programn eitim ile ilgili blmnde ayrca, YKn yeniden dzenlenerek, koordinasyonun salanmasndan sorumlu bir yapya kavuturulmas, Vakf niversitelerinin kurulmas tevik edilmesi, zel niversitelerin kurulmas iin gerekli yasal dzenlemelerin yaplmas, zel kesimin okul amasnn tevik edilmesi hedeflenmitir. Eitim, teknik yntem ve teknolojilerinin gelitirilmesinde, eitim ara ve gerelerinin retiminde bu kesimin daha fazla rol almas zendirilmesi, Trk Cumhuriyetleri ile yrtlen eitimdeki ibirlii ve buna dayal projeler daha etkin ve gl bir ekilde srdrlmesi gerektii kaydedilmitir.

Sina Akin ise 28 ubat 1997 tarihli MGKda zellikle vurgulanan zorunlu eitimin 8 yla karlmas konusunun mam Hatip Okullarnn kapatlmas anlamna geldiinden, Erbakan iktidarnda bunun uygulanmasnn mmkn olmadn sylemektedir. Sina Akin, a.g.e., s. 171-172.

74

38

Programn salk ile ilgili blmnde devletin temel salk hizmetlerini bedelsiz olarak sunmaya devam edecei ancak salk sigortas sisteminin yaygnlatrlmasna paralel olarak hastanelerin de zelletirilecei belirtilmitir. Refahyol Hkmeti programnda merkezi idare ile mahalli idareler arasnda grev, yetki, sorumluluk ve kaynak paylamnn temel esaslarn belirleyen ereve yasann kartlaca, merkezi idare tarafndan yrtlen mahalli hizmetlere ilikin grev ve yetkilerin mahalli idarelere devri salanaca ve mahalli idarelerin idari ve mali yaplar ile denetimlerinin esas ve usulleri yeniden belirlenecei belirtilmitir. Programda isizliin azalmas, aile, kadn ve genlik sorunlarna gereken ilginin gsterilmesi, ana ocuk salna nem verilmesi, orta direin

glendirilmesi, gelir dalmnn iyiletirilmesi, esnaf ve sanatkarlarn, emekli ve yoksullarn meselelerinin zm vazgeilmez hedefler olarak sunulmutur. Trk kadnnn toplum iindeki yerini etkileyen olumsuz artlarn ortadan kaldrlmas ynndeki almalara arlk verilecei, kadnlarn eitim, salk, istihdam ve toplumsal statlerinin ykseltilmesi iin gerekli almalar yaplaca belirtilmitir. Programda ayrca talih oyunlar iletmelerinin, zendirici bir yaklamla cazibe merkezi haline geldikleri ve sosyal hayatta tahribata yol atklar belirtilerek, bunlarn engellenecei de vurgulanmtr. Din hizmetlerine nem verilecei vurgulanan programda, din hizmeti sunan grevlilerin her trl siyasi dnce ve etkilerin dnda tutulmas konusundaki hassasiyetin korunaca, vakflarn almalarnn tevik edilecei belirtilmitir. Programda Anadolu basnnn desteklenecei belirtilirken, basn-yayn hayatndaki sorunlarn zm iin gereken mevzuat dzenlemelerinin

gerekletirilecei, vatandalarn haber alma ve bilgi edinme zgrlklerini en geni

39

biimde kullanmalarn salayacak yasal dzenlemeler yaplaca ve kiilik haklarnn zne dokunulmasnn engellenecei vurgulanmtr. fade ve dnce zgrl, din ve vicdan zgrl ve giriim zgrlnn yerlemesi iin gerekli nlemlerin alnaca belirtilen programda, kanun nnde eitlik, hukukun stnl, temel haklarn gvence altna alnmas, devletin vatandaa hkmeden deil, hizmet eden hale getirilmesi, sivil toplum rgtlenmesine arlk verilmesinin programn nde gelen hedeflerinden olduu belirtilmitir.

II.3. REFAHYOL HKMETNN ZELLKLER ene gre laik cephe iinde yer alanlar, her ne kadar slami parti olarak deerlendirme eiliminde olsalar da, slami evre iindeki birok kesim RPyi slami bir parti olarak ele almaya kar kmaktadr. RPye oy vermekle yetinenlerin birou iinse RP, slamc bir partidir.75 mer Lainer, Trkiye toplumu iin farkl bir sosyal-ekonomik yaplanmay, Batya alternatif bir slam dnyas iinde yer almay savunur gzken, slam Kardeliinden bahseden RPnin gerekte bu bahsedilen temalar kullanarak mevcut sistemin merkezine kabul edilmeyi hedefleyen ve bu hedefe kabul edildii oranda farkllklarndan arnacak sradan Trk milliyetisi bir dzen partisi olduunu sylemektedir. 24 Aralk seim sonularyla RPnin sistem -ve dzen- d bir parti, hareket addedilecek dta tutulma dneminin ortadan kalktn syleyen Lainer, RPli merkezdeki yerini hazrladn belirtmektedir.76

75

Serdar en, Refah Partisinin Teorii ve Pratii, Refah Partisi, Adil Dzen ve Kapitalizm, Sarmal Yaynevi, Birinci Bask, stanbul, Mays 1995, s. 14. 76 mer Lainer, Seim Sonular zerine, Birikim, Say:81, Ocak 1996, s. 3-10.

40

Ancak, seimlerden birinci parti olarak kan ve seim sylemleri ve programnda da grld zere merkez san ok uzanda yer almayan Refah Partisinin Doru Yol Partisi ile yapt koalisyon bata Trk Silahl Kuvvetleri olmak zere birok evreyi rahatsz etmitir. DYP lideri Tansu iller Babakanl dneminde TSK ile herhangi biri sorun yaamamtr ancak Refahyol iktidar ile birlikte bu uyum sreci devam etmemitir. Refahyol Hkmeti ilk gnden itibaren darbe sylentileri zerine kurulmutur. mer Lainer darbe sylentilerini yle deerlendirmektedir: 1996 Austosundaki Asker urada generaller belki de beklemedikleri kadar uysal bir Erbakanla karlamlard. Onun ordudaki eriat subaylarn tasfiyesi karar gibi hayli ac bir ilac bile szlanmadan itiini grm, yani laiklik tehlikede diyebilecekleri sz edilir bir bahane bulamamlard. Ama buna ramen Eyll aynda Genelkurmay destekli devlet televizyonu programlar hazrlatlp, istek zerine yeniden yaymlatlarak ve bizzat Genelkurmay Bakannn eriat tehlikesi temal mlakatlar vermesiyle zemini yaratlan bir kampanya balatlmt. nce byk medyann szcln yapt Ordu destekli bu kampanya Eyll ortalarnda darbe ihtimalinden ak ak sz edilmesiyle zirveye vard. Bu noktadan itibaren muhalefet partilerinin de harekete getii grldDarbe sylentileri RPnin ne denli lml olsa da devlet tarafndan merkezde istenmediini, yani iktidar olabilir beratnn kendisine verilmediini ve verilmeyeceini bildirmek iin karlmt. Ama gerekten bir darbe tehlikesinin var olduunu deil, bu mesaj iletmekti.77 1995 ylndaki seimlerden sonra parlamento aritmetii partiler btnlklerini koruduu ve partiler st bir milletvekili inisiyatifi olumad srece, iinde RPnin bulunmad bir hkmetin imkanszln gstermekteydi. nara gre RP-DYP hkmeti slamc bir partinin merkeze dahil olmas nedeniyle tarihi neme sahip bir hkmettir. Ancak bu koalisyon merkezin yeniden tanmlanmasna katkda bulunacak bir bar koalisyonu olmamtr. nk DYPnin ortana kar laikliin koruyucusu olacan ilan etmesinden de anlald gibi, merkezin yeniden
77

mer Lainer, Erbakann Afrika Seferi ve Trkiyenin tibar, Birikim, Say:90, Ekim 1996. s. 3-

7.

41

tanmlanmasnn en nemli unsuru olan laiklik konusunda taraflar bir uzlamaya varmamtr.78 Tansu iller hakkndaki gensoru nergelerinin Meclis gndemine alnmas olasl karsnda DYPnin iine dt durum koalisyon ortaklar arasndaki ilikinin denge elemanlarn yitirmesine neden olmutur. Refahyol koalisyonunun ortaklar arasndaki ilikide, uyum, ibirlii, eitlik ya da ortaklk gibi kavramlarla aklanmayacak trden bir iliki biimi ortaya kmtr.79 Refahyol iktidar dnemine damgasn vuran ve Trkiye genelinde byk bir tartma ortam yaratan en nemli olaylardan biri 3 Kasm 1996 gn Susurlukta meydana gelen Susurluk Kazasdr. Kazadan yaral olarak kurtulan DYP anlurfa Milletvekili Sedat Bucaka ait otomobilde, stanbul eski Emniyet Mdr Yardmcs Hseyin Kocada, Mehmet zbay sahte kimlikli lkc mafya lideri Abdullah atl ve atlnn sevgilisi olduu iddia edilen Gonca Us l bulunmutur. Kaza sonrasnda otomobilde bulunanlarn kimlikleri, meslekleri ve konumlar nedeniyle tartmalar devlet-mafya-siyaset geninde younlamtr. Kazadan sonra medya olayn zerine gitmi ve devlet-mafya-siyaset genindeki ilikileri aa karan belgeler ortaya konulmutur. Tm bunlar Trkiyede devlet mekanizmasnn, siyasal sistemin yaps ve ileyiine ynelik ciddi soru iaretlerine, tartmalara ve tepkilere yol amtr. Ancak olayn ortaya kt Kasm ayndan itibaren Hkmet konuya yeterli nemi gstermedii konusunda sulamalara maruz kalmtr. Sivil toplumda Srekli Aydnlk in Bir Dakika Karanlk ad verilen Temiz Toplum, Temiz Siyaset kampanyalarna dzenlenmitir.

Menderes nar, a.g.e., s. 64. Gencer zcan, Giri, Onbir Aylk Saltanat,Siyaset, Ekonomi ve D Politikada Refahyol Dnemi, Yayna Hazrlayan: Gencer zcan, Boyut Kitaplar, Birinci Basm, stanbul, 1998, a.g.e., s. 13.
79

78

42

Refahyol Koalisyonunun DYP kanad, Susurluk kazasnn enkaz altndan kalkamamtr. Devlet-mafya-airet geni DYPnin bulunduu zeminde

somutlarken, kimi DYP milletvekillerinin karanlk ilikilerdeki rolleri gazetelerde araf araf yaynlanmtr.80 Hkmet bir yandan muhalefetin gazabndan korunmaya alrken, dier yandan Susurlukta aa kan kirli ilikilerin zm iin bir sivil toplum hareketi olarak balayan ve medyann da desteiyle tm topluma yaylan Srekli Aydnlk in Bir Dakika Karanlk protestolaryla ba etmek zorunda kalmtr. RP balangtaki hem merkezi hem de kendi tabann tatmin etmeye alan muktedir yaklamn, Taksim Camisi projesini, stanbulun yeniden fethi olarak yanstmas ve Erbakann isabetli bir davran olduunu iddia ettii tarikat liderlerine Babakanlk konutunda iftar yemei vermesi ile terk etmitir. Hkmetin Adalet Bakan evket Kazann Sincan olaylarnn sorumlusu Bekir Yldz cezaevinde ziyaret etmesi gibi davranlarn RP iin bir rasyoneli olduunu syleyebiliriz. Bu rasyonel hem merkeze yerlemeyi amalamasndan, hem de onu merkeze yerletirecek oylarn merkezin deerlerine sert bir muhalefet sonucu alnmasndan kaynaklanmaktadr.81 Sivil toplum rgtlerinden, sendikalar, esnaf rgtleri, meslek odalar, iveren kurulular, basn yayn aralarna kadar uzanan Srekli Aydnlk in Bir Dakika Karanlk eylemleri Susurluktan hkmete ve ierdii iddia edilen irtica tehlikesine kar bir tepkiye dnmtr. Koalisyonun iki orta bu srete birbirlerine verdikleri destekten vazgememitir. Ancak DYP lideri illerin hakkndaki gensoru nergelerinin oylanmasndan sonra RPye kar tutumunda bir
80 81

nn Alpat, a.g.e., s. 17-18. Menderes nar, a.g.e., s. 64-65.

43

sertleme gzlenmitir. Gencer zcan, illerin hkmet ortana kar ynlendirici tutumunun arkasnda Genelkurmay Bakanlnn RPye kar DYPyi

destekleyecei beklentisinin yer aldn sylemektedir. ubat 1997de Sincandan tanklarn geiiyle Ordu-RP gerginlii aklk kazanm ve RP ykselen kitlesel muhalefet ile kar karya kalmtr. Ancak 28 ubat MGK Kararlarndan sonra Ordu-RP gerginlii, Ordu-Refahyol gerginlii boyutuna tanmtr.82 Yaklak bir yl boyunca iktidarda kalan Refahyol Hkmeti,

politikalarndaki merkez sa tutuma ve nceki hkmetlerden farkl bir tutum sergilememesine ramen Refah Partisinin temsil ettii slami gelenek nedeniyle bir gerilim zerinde yaplanmtr. DYP lideri Tansu illerin gensoru nergelerinden RP sayesinde kurtulmasnn hkmetin nasl bir ibirlii zerinde kurulduu sorularna neden olmu; RPnin tabann tatmin etmeye ynelik yaklam bu gerilimi daha da trmandrmtr. Sonuta uygulamalarndan ve politikalarndan ok Refahyol hkmetinin uygulayabilecekleri gz nnde bulundurulmu, Trkiye

Cumhuriyetinin en byk korkularndan biri olan irtica ierii ile toplanan MGK ile hkmetin siyasal etkisi sfrlanmtr.

II.4. REFAHYOL HKMETNN POLTKALARI Refahyol iktidarnn politikalar, zaten bir gerilim zerine kurulmu olan hkmetin yaratt gerilimi azaltmak yerine artrmtr. Politikalarndaki, toplumla kavgal ve kutuplatrc siyaset tarz ile hkmet kendi meruiyetini zayflatrken, Cumhuriyet laikliini yeniden diriltmeye ve siyasal alan yeniden ekillendirmeye alan 28 ubat srecinin merulatrlmasna katkda bulunmutur.

82

Gencer zcan, Giri, a.g.e., s. 14.

44

Necmettin Erbakann Babakan olduktan sonraki ilk nemli icraatlarndan biri hkmet programnda yer verildii gibi slam lkeleriyle ilikileri yeniden canlandrmak amacyla balad ran da kapsayan Uzakdou gezisi olmutur. Erbakan, Mslman lkelerle ticaret hacmini genileterek Anadoluda gelimekte olan slami sermaye ile uzak Mslman lkeler arasnda ticari ba kurmay hedeflemitir. Erbakann gezisine liberal eilimli iadamlar katlmazken, slamc iadamlarnn kurduu Mstakil Sanayici ve adamlar Dernei (MSAD) 20yi akn iadam ile temsil edilmitir.83 Necmettin Erbakann Libya gezisi 28 ubat srecinde nemli bir mihenk tadr. Erbakann 4-6 Ekim 1996 gnlerinde Libyaya dzenledii gezi Trkiyede byk tartmalara neden olmu, geziyle ilgili sert tartmalar ve yorumlar yaplmtr. Erbakann Libya gezisi ncesinde, devlet kurumlar, siyasetiler tarafndan bu lkeye gitmek konusunda kar klarda bulunulduu ifade edilmitir. Erbakan Libya devlet bakan Muammer Kaddafi ile 6 Ekim 1996da bir araya gelmitir. Bu grmede Kaddafinin Trkiye Cumhuriyetini diplomatik teamllerin dna karak aalad ve PKKya ak destek verdii iddialar medya tarafndan gnlerce gndemde tutulmu ve bu durum Erbakan zor durumda brakmtr. Refahyol hkmeti dneminde Mslman lkeleri ile ilikileri gelitirmeye alrken, Bat lkeleri ile olan ilikilerde de radikal bir deiiklie gidilmemitir. Avrupa ile entegrasyon ve Avrupa Birlii (AB)ye yelik iin gerekletirilen giriimler, ABD ile srdrlen eki G anlamas, srail ile yaplan savunma sanayi anlamas bu duruma rnek olarak verilebilir.

83

Hakan Akpnar, a.g.e., s. 84-85.

45

Kasm aynda Refah Partisinin orta olan DYP lideri Tansu illeri TEDA ve TOFA komisyonunda aklayarak, Yce Divana gndermekten kurtarmas hkmeti ortaklnn diyetini dedii iddialarna neden olmutur.84 Susurluk Kazas karsnda Refahyol Hkmetinin tutumu eletirilere hedef olmutur. Akel, Hkmetin bu konudaki tutumunu yle aklamaktadr: Susurluk Kazas ile ortaya dklen kirli ilikilerin odak noktasnda Refah iktidarnn kk orta olan DYPnin yer almas, RPnin de, hkmetin devam iin ve Madem ortaz, ortamz korumalyz gibi bir anlayla olayn zerine gitmemesi; parlamentoda bulunan siyasi partilerin ise, kirli ilikilerin aa kartlmas iin aba sarf edecekleri yere olay, muhalefet iktidar ikilemine hapsederek, olaydan siyasi menfaat elde etmeyi amalayan politikalar izlemeleri, konunun asl mecrasndan sapmasna neden oldu.85 Refahyol iktidarnn byk tepkiye neden olan bir eylemi de 11 Ocak 1997de Babakan Necmettin Erbakann Babakanlk Konutunda tarikat liderlerine verdii iftar yemei olmutur. Refah Partisinin sakal ve trbann devlet dairelerinde serbest braklmas giriimi, stanbulun fethini tamamlamak zere Taksime cami projesi, Tarikat eyhlerine Babakanlkta verilen toplu iftar, karayoluyla Hacca gidi, niversitelerde bartsn serbest braklmas giriimi gibi noktalar toplumum baz kesimlerinde laiklik ve demokrasi tartmalarna yol amtr.86 Refahyol hkmeti yaynlad bir tebli ile gazeteler tarafndan yaplan promosyonlara baz snrlamalar getirmitir. Bu erevede, promosyonlar iin nceden para yatrlmas ve Sanayi Bakanlndan izin alnmas gerekecektir. Bu konuyla ilgili olarak Hkmet tarafndan hazrlanan bir dier yasa tasars ise medya tarafndan sansr yasas olarak adlandrlan basn kurumlarnn yaplanmasna ilikin dzenlemeyi iermektedir. Yasa tasars, yalan haber yazlmamas, devletin
84 85

Hakan Akpnar, a.g.e., s. 142-143. Ali Akel, Erbakan ve Generaller, ura Yaynlar, Birinci Basm, stanbul, 1999, s. 93. 86 Kemali Saybal, Siyasal Sistem Bunalm, a.g.e., s. 88.

46

siyasi ve mali itibarnn sarslmamas, halkn telaa verilmemesi, tezyif olmamas, maksatl yorum yaplmamas, yetkili makamlar etkileyecek yorum yaplmamas, promosyonlarla ilgili dzenlemelere uyulmas, cezalarn bir gnlk gazete maliyet bedeline ilaveten o gnk reklam gelirine muadil olmas balklarndan olumaktadr.87 Bu yasa tasars bir basn irketinin ancak bir yayn organ kartabileceini hkme balarken, retim, yatrm, ihracat, pazarlama ve finansal kurum ve kurulular ile bunlarn hissedarlar bu irketleri kuramaz koulu ne sryor, basn irketlerinde yzde 10dan fazla hissesi bulunanlarn devletten kredi almalarn yasaklamaktadr. Yasa teklifi byk protestolara neden olmutur. 24 Kasm gn CHP stanbulda dzenledii haberime dokunma kampanyasnda 2 bin kii yrmtr.88 Avrupa Gazeteciler Birlii ve Dnya Gazeteciler Birlii de yasa teklifine tepkilerini dile getirirken, 26 Kasm gazete manetlerinde 1700 gazeteci imzasyla protesto metni yaymlanmtr.89 Refahyol koalisyonunun ekonomi politikas, nceki hkmetlerin

politikalarndan ok byk bir farkllk gstermemitir. Refah Partisinin Adil Dzen olarak tanmlad politika uygulama aralar bu dnemde devreye sokulmam, faiz ve vergi uygulamalar konusunda deiiklik ynnde bir adm atlmamtr. D ekonomik ilikiler asndan Refahyol hkmetine bakldnda, hkmetin Trkiyenin d bor nedeniyle IMF ve Dnya Bankas ve d ticaret asndan byk bir arlkla bal bulunduu Avrupa lkeleri ile uzlamac bir tutum izlendii grlmektedir. Koalisyonun byk orta RP d ticarette yzde 50 pay
87 88

Kemali Saybal, Refahyol Dneminde Siyasal Yaam, a.g.e., s. 28. Haberime Dokunma, Hrriyet, 25 Kasm 1996. 89 Hrriyet, Milliyet, Yeni Yzyl, Sabah, Cumhuriyet, 26 Kasm 1996.

47

igal eden Avrupa lkelerine karn slam lkeleri ile ticari ve siyasi balar pekitirme amac da gtmtr. likileri bir tr ittifaka dntrmek amacyla da G7lere karn D-8ler kurulmutur. 90 Ekonominin genel gstergelerine bakldnda Refahyol dneminde ok ciddi bir deiim olmadn ve RPnin ekonomik tabana sahip olduu iin ekonomik dinamiklerde gl deiiklikler yapmak istemediini syleyen zzettin nder, Refahyol Hkmetinin izledii ekonomi politikasn yle deerlendirmektedir: Refah Partisinin ite izledii ekonomi politikalar da, yine marjinal deiiklikleri iermemekle beraber, eitli kamu kaynaklarnn ynlendirilmesi ve kamu politikalarnn oluturulmas alarndan kendi grubuna ynelik bir grnt sergilemitirEkonomide kayt dln korunmas ve hatta yaygnlatrlmas, bir yandan Refahn ekonomik tabann oluturan orta ve kk boy ekonomik nitelerin korunmas ve gelitirilmesine, dier yandan eitli kaynaklardan taraflara akan deerlerin gizlenmesine hizmet etmitirRefah Partisinin kendi grubuna ynelik ikinci politik izgiyi, kk ve orta boy iletmeleri de potansiyel oy taban olarak grerek, KOB mantn toplumda ilemeye zen gstermesi oluturmutur.91 Refahyolun Zorunlu Tasarruf Yasas ve Bedelsiz Otomobil thalat Kararnamesi tepkiye neden olmu, iiler Cumhurbakan Sleyman Demirelden yasay veto etmesini istemi, Demirele yerli ve yabanc tm yatrmclardan kararname ile ilgili yardm isteyen fakslar yamtr.92 Aralk aynn ilk gnlerinde koalisyonun RP kanad Dileri Bakanlnn grev alanndaki birtakm ilerin, Babakanlk genelgesiyle Refah Partili Devlet Bakanna aktarlmas, Milli Savunma Bakanlna aratrma almalar iin verilen 50 trilyonluk denein Meclisteki Refah Partili ounluunun giriimiyle Babakanlka aktarlmas, TBTAKn yetki alanna giren aratrma ve gelitirme almalarnn Babakanlka aktarlmas
zzettin nder, Refahyolun Ekonomi Anlay, On bir Aylk Saltanat, Siyaset, Ekonomi ve D Politikada Refahyol Dnemi, Derleyen: Gencer zcan, Boyut Kitaplar, Birinci Basm, stanbul, 1998, s. 124. 91 zzettin nder, a.g.e., s. 125, 127. 92 Yavuz Donat, ncesi ve Sonrasyla 28 ubat, Bilgi Yaynevi, 1. Bask, Ankara, 1999, s. 165.
90

48

yolundaki hazrlklara balanlmas, YKn ynetiminin tamamen deitirilmesi ve kurumun Bakanlar Kurulunun kontrol altna alnmasn salayacak bir yasa tasars, Meclise sevk edilerek hzla yasalatrlmas iin nlemler alnmas gibi tartma yaratan baz icraatlara girimitir.93 Aralk 1996da ise Ankara Devlet Gvenlik Mahkemesi (DGM) Basavcl RPnin kapatlmas istemiyle Yargtay Cumhuriyet Basavclna bavurmutur. Ankara DGMnin fezlekesinde u iddialar yer almaktadr: RPnin Trkiyede niversite imtihanlarn kazanamayan mam Hatip Okulu mezunlarn Kahirede bulunan El Ezher niversitesine gndermesi, bu kiilere sahte diploma salanmas; Msrda, Almanyada, Fransada Trkiyenin laik devlet dzeninin yklarak eriat Devleti kurulmas iin yrtlen faaliyetlerle ilgili hazrlk evrak sureti, Refah Partililerin yurtdnda yrttkleri propaganda faaliyetleriyle ilgili 24.11.1996 tarihinde Kanal Dde yaynlanan Teketek programna ait video kaseti ve bu kasetin zm, Refah Partisi Ankara Milletvekili Hasan Hseyin Ceylann 1992 ylnda Almanyada yapt konumayla ilgili gazetelerde yer alan haberler, alma ve Sosyal Gvenlik Bakan Necati elikin Kim Cumhuriyet adna, Atatrk adna konuuyorsa, yzlerine tkrn eklindeki szlerinin yer ald gazete haberleri, Refah Partisi Rize Milletvekili evki Ylmazn Gmrk Birliine girilmesi konusunda sarfettii Hi kimse Trkiye iin heveslenmesin, bu ii ya oyla ya kanla dzelteceiz eklindeki szlerinin yer ald 16.12.1996 tarihli gazete haberleri, Refah Partisi Rize Milletvekili evki Ylmazn atlasanz da patlasanz da ben Hizbullahm. Trkiyenin yzde 98i Hizbullahtr. Hizbullah olmayanlar, hizb-u eytandr eklindeki szlerinin yer ald gazete haberleri 2820 sayl Siyasi Partiler hkmleri uyarnca, gnderilmitir. Arz olunur.94 Ocak ay sonlarnda Necmettin Erbakan Kayseriye yapt gezide koruyan Sakarya Grubu olarak adlandrlan niformal korumalar Yargtay Cumhuriyet Basavcs Vural Savaa gre siyasal partiler yasasna aykrdr.95 ran slam Devriminin lideri Ayetullah Humeyninin igal altndaki Kuds anmak iin balatt gelenek, 31 Ocak 1997 tarihinde Sincan Belediyesi tarafndan
93 94

Altan ymen, Refahlatrmak, Milliyet, 20 Aralk 1996. RPye kapatma yolu, Milliyet, 07 Aralk 1996. 95 Hakan Akpnar, a.g.e., s. 166.

49

Kuds Gecesi olarak dzenlenmitir. Alpata gre Kuds Gecesi sonucunda darbenin ayak sesleri ilk kez Sincanda yanklanmtr. Geceye ran Bykelisi Bagherinin katlmas ve Belediye Bakan Bekir Yldzn Trkiyeye eriat enjekte edeceiz eklindeki konumas basnda byk yank bulurken, Genelkurmay Karargahnda da huzursuzluk yaratmtr.96 4 ubatta Sincanllar tank sesleriyle uyanmtr. Lale Mahallesinden 5 tank ve 20 kariyer Sincandan geerek, Yenikent Aknc 4nc Ana Jet ssnn tatbikat alanna doru ynelmi, iki tank ise arzaland gerekesiyle olaylarn yaand Sincan meydannda kalmtr. Genelkurmay kinci Bakan evik Bir, daha sonraki gnlerde Sincan tatbikatna aklk getirmi ve Demokrasiye balans ayar yaptk demitir.97 28 ubat 1997de toplanacak olan Milli Gvenlik Kurulu (MGK) toplantsnn kritik olaca basn tarafndan birka hafta ncesinden gndeme tanmaya balamtr. Hrriyet gazetesinin Refahyolu takip eden gazetecilerden birisi olan Hakan Akpnar Ocak ayndaki MGK toplantsnda bir dahaki toplantnn irtica gndemli olduunun bildirildiini, Milli Gvenlik Kurulu Genel Sekreterlii araclyla toplantdan bir sre nce, gndem konusunda, ele alnacak konular zerinde Milli Gvenlik Kurulunun asil yelerine bilgi verildii ve gazetecilerin de bu bilgiyi ald iin, toplantnn gergin geeceini yazdklarn sylemektedir.98 Gazetelerde 28 ubat MGK toplantsnn birka gn ncesinden, toplantnn nasl geecei ve sonular konusunda aka fikir yrten haberler ve manetler ortam da gerginletirmitir. Toplant ncesinde konuyla ilgili olarak manet haberlerine bakldnda bu durum aka grlmektedir. 26 ubat 1997 tarihinde
96 97

nn Alpat, a.g.e., s. 33. Hakan Akpnar, a.g.e., s. 177-178. 98 Hakan Akpnar ile yaplan zel grme (10.04.2006).

50

Hrriyet gazetesinin maneti Gzler Cumada; Sabah gazetesinin maneti ise Herkes ok gergin olarak kmtr. Toplantnn yaplaca 28 ubat 1997 gn, Yeni Yzyl MGK irticay tartyor, Ankara gergin; Sabah 5i de konuacak-Milli Gvenlik Kurulunun bugnk toplantsnda ordunun irtica ile ilgili grlerini sadece Genelkurmay Bakannn deil, MGK yesi drt kuvvet komutannn da ayr ayr dile getirilmesi kararlatrld; Milliyet En uzun gn-MGK tarihi toplantsn bugn yapyor. Cumhurbakan, siyasiler ve generallerin irtica tartmas Refahyolun kaderini etkileyecek; Cumhuriyet, MGKnn gndemi rejim manetleriyle kmtr. MGK, darbe ve hkmetin sona erecei sylentileri ierisinde 28 ubat 1997 gn toplanmtr. Yaklak dokuz buuk saat sren toplantdan sonra MGK Genel Sekreterlii resmi bir aklama yapmtr. Bu aklamada, MGK toplantsnda zellikle Anayasa ve Atatrk milliyetiliine bal demokratik, laik ve sosyal hukuk devleti olarak belirlenen Trkiye Cumhuriyeti Devletine kar ad bir kisve altnda zemin oluturmaya ynelik rejim aleyhtar faaliyetlerin gzden geirildii belirtilmitir. Aklanan esaslarn aksine davranlarn toplumdaki huzur ve gveni bozarak yeni gerginliklere ve yaptrmlara neden olacann da deerlendirildii belirtilen aklamada, bu konularda alnacak ve alnmas gereken tedbirlerin Bakanlar Kuruluna bildirilmesine karar verildii ifade edilmitir.99 MT Mstear Snmez Kksal ile Genelkurmay stihbarat Bakan Korgeneral etin Sonerin sunular toplantnn balangc saylmaktadr. MT toplantya Radikal Dinci

Hulki evizolu, 28 ubat: Bir Hkmet nasl devrildi, Ceviz Kabuu Yaynlar, 2. Bask, Ankara, 2001, s. 102.

99

51

rgtlerin Rejime Etkileri balkl bir rapor sunarken, Askeri stihbarat ise rticai Faaliyetler balkl bir sunula dorudan RPyi eletirmektedir.100 MGK toplantsnda kabul edilen kararlar zellikle laiklik ilkesi zerine kurulmutur. Bu anlamda sekiz yllk kesintisiz eitimin uygulamaya konulmas, ar dinci kesimin faaliyetlerinin yasal ve idari yollardan nlenmesi, irticai faaliyetleri nedeniyle TSKdan iliii kesilen personelin kamu kurumlarnda istihdam, rana ynelik olarak zararl faaliyetleri nleyecek tedbirlerin alnmas, niformal korumalar, kurban derilerinin rejim aleyhtar kesimlerce toplanmasnn nlenmesi gibi konular zerinde durulmutur.101 nara gre RPnin MGKya kar muhalefeti bir demokratikleme ve/veya sivil otoritenin tesisi stratejisi olduundan deil, muhalefet etmek zorunda kalmasndan kaynaklanmaktadr. zellikle 28 ubat MGK kararlar, Erbakann idam ferman niteliindedir.102 28 ubat, Trkiyenin siyasi tarihinde askeri mdahaleler arasnda nemli bir yere oturmutur. Sina Akin, 28 ubat 1997de ordunun 1960, 1971 ve 1980den daha yumuak olarak mdahale ettiini ve ordunun, hkmetin ekilmesini dorudan deil, psikolojik baskyla gerekletirmek iin aba harcadn belirtmektedir.103 Kongar ise 28 ubat bir deiim sreci olarak nitelendirmektedir. Bu deiim srecinin Trkiyede politikaclardan nce askerler tarafndan fark edildiini syleyen Kongara gre, 28 ubat 1997, komnizm tehdidinin ortadan kalktn ve asl tehdidin eriatlk olduunu ilan etmektedir.104

100 101

Hakan Akpnar, a.g.e., s. 194-195. Hikmet iek, rticaya Kar Genelkurmay Belgeleri, Kaynak Yaynlar, stanbul, 1997, s. 29-31 102 Menderes nar, a.g.e., s. 66. 103 Sina Akin, a.g.e., s. 173. 104 Emre Kongar, 28 ubat ve Demokrasi, Remzi Kitabevi, 1. Basm, stanbul, 2000, s. 19.

52

Refahyol iktidar boyunca Bat alma Grubu (BG) en aktif grup olmutur. Bu grubun kurulu amac Refahyol iktidar srasnda oluan Trkiyedeki irticai faaliyetleri izlemektir. BG adn adaln simgesi olan bat szcnden almaktadr. Genelkurmay Bakan smail Hakk Karadaynn emri ile kurulan ve banda bir tmgeneralin bulunduu BG inceleme, aratrma ve deerlendirme birimlerinden olumaktadr. BG illerde istihbarat faaliyetleri yrtmekte ve kamu grevlileri hakknda raporlar dzenlemekteydi. Bakanlklar ise Genelkurmay tarafndan grevlendirilen kurmay subaylar tarafndan denetlenmekte ve

Bakanlklarla ilgili olarak dzenli rapor tutulmutur. Bu raporlar Genelkurmay Bakanna iletilmi, Genelkurmay Bakan da dier kuvvet komutanlarna aktararak askeri hiyerari iinde hzla bilgi ak salanmtr. Komutanlar, MGK toplantlarna BG tarafndan kendilerine sunulan rapor ve nerilerle gitmilerdir. BG ilk raporunu ise 11 Ocak 1997de Genelkurmaya arlan Cumhurbakan Demirele bir brifing vererek sunmutur.105 Gazeteci smet Berkan, 28 ubatn hemen sonrasnda oluturulmu olan BGyi ve TSKnn konuya verdii nemi yle aklamaktadr: Bat alma Grubunun adndaki Bat kelimesini alma grubundaki gen subaylar nermi. nerinin gerekesi u: Tehdit Doudan geliyor, yzmz Batya dnk. Btn bunlar, Trk Silahl Kuvvetlerinin konuya ne byk bir nem ve arlk verdiini gsteriyor olmas bakmndan anlaml.106 Daha nce kez askeri mdahale ile karlam Trkiyenin, 28 ubat MGK Toplantsnda alnan kararlara postmodern darbe sfatnn yaktrlmas ise farkl yorumlar beraberinde getirmitir. 28 ubat savunanlar bu mdahalenin daha

aban ba, Milli Gvenlik Devleti, Dnyada ve Trkiyede Belgeleriyle Milli Gvenlik deolojisi ve Kurumlama, , iviyazlar, Birinci Basm, stanbul, Eyll 1999, s. 222-223. 106 smet Berkan, Bat alma Grubu ve meleklerin cinsiyeti, Radikal, 13 Haziran 1997.

105

53

nceki mdahalelerden farkl olduunu, aslnda 28 ubatn bir mdahale olmadn iddia etmektedirler. 28 ubat Srecinin 11 Ocak 1997 tarihinde Genelkurmay Bakanlnn Cumhurbakan Sleyman Demirele brifing vermesiyle baladn belirten 28 ubat dneminin Genelkurmay Genel Sekreteri Emekli Tmgeneral Erol zkasnak ise, Postmodern darbe olarak adlandrd bu srecin, eski darbelere benzemeyen bir biimde hi kan aktmadan, usulne uygun bir biimde demokratik uygulamalarla Milli Gvenlik Kurulu tarafndan da benimsenerek, devletin bandaki en byk insandan ilgili bakanlara kadar, hepsi de dahil edilerek sivil toplum kurulular vastasyla ok baarl bir ekilde yrtldn sylemektedir.107

107

Hulki Cevizolu, Generalinden 28 ubat tiraf: Postmodern Darbe, Ceviz Kabuu Yaynlar, 1. Bask, Ankara, 2001, s. 56-57.

54

NC BLM MEDYANIN REFAHYOL HKMETNE TEPKS I. HRRYET ve SABAH GAZETELERNN ANALZ almamzn bu blmnde Refahyol koalisyonu dneminde ortaya kan, Trkiyenin yakn tarihinde nemli bir gelime olarak yerini alan 3 Kasm 1996 tarihli Susurluk Kazasnn ertesi gn olan 4 Kasm 1996dan balayarak, 28 ubat 1997 MGK toplantsna kadar olan srete ana akm medyay temsil eden Hrriyet ve Sabah gazetelerinin Refahyol Hkmetine yaklam ele alnmtr. 1948 ylndan bu yana yayn hayatnda olan Hrriyet gazetesi, Kbrs sorununu ortaya atm, halkn duygularna seslenerek heyecan yaratmtr108; gazete ayrca logosunun yannda bulunan Trk bayra ve Atatrk silueti, cumhuriyetin temel deerleri olarak adlandrlan, modernlik, ulus devlet, milliyetilik, laiklik konularna yaklamnn yan sra, yz binlerce tirajyla kamuoyu oluturma ve kendi datm an kuran ve holdingleen ilk gazete olma zelliklerini tamaktadr. Kk Yeni Asr gazetesine dayanan Sabah gazetesi ise Din Bilgin tarafndan 1985 ylnda karlmaya balam ve yldan yla tirajn ykselterek bol resim, arpc haberler, byk balklar, orta kltr dzeyindeki insanlarn ilgisini ekebilecek yazlar, heyecan yaratabilecek duygusal olaylar, abuk okunabilecek yazlar ve dzenledii promosyon kampanyalar ile zaman zaman Trkiyenin en ok basan gazetesi durumuna gelmitir.109 Ana akm medyay temsil etmeleri ve 28 ubat srecinde kamuoyu yaratarak, kamuoyunu etkileyen gazeteler olmalar ve sistemi en iyi biimde temsil etmeleri nedeniyle bu almada Hrriyet ve Sabah gazeteleri seilmitir.
Hfz Topuz, II. Mahmuttan Holdinglere Trk Basn Tarihi, Remzi Kitabevi, 2. Basm, stanbul, Kasm 2003, s. 186-187. 109 Hfz Topuz, a.g.e., s. 288-289.
108

55

I.1. YNTEM Medya kurumlarnda retilen anlam, iletiim aracnn zellikleri dolaymyla izleyici/okuyucuya aktarlr. Gazeteler hem seilen haberleri, hem de haberin verili biimi, hem de sayfa dzenlemesi ve fotoraflaryla ok ynl olarak kurgulanrlar. Btn bu kurgulamalarn her aamasnda yananlamlar, dzanlam kurmamza yardmc olur. Gazetelerde anlamn kurulmasnda belirleyici rol oynayan dil ise, yananlamlar kmesi olarak yapsallam bir anlatdr.110 ou zaman gazete okuyucusunun ilk dikkatini eken ey haberin yapsal zelliklerini oluturan manet, srmanet, balklar, spotlar ve haber girileridir. Gazetelerin birinci sayfasnda ve gazete logosunun st ksmnda yer alan blge srmanet; logonun altnda ve genellikle gazete tarafndan gnn en nemli haberinin tand blge manet; logonun yanndaki blm ise logo yan olarak adlandrlmaktadr. Bu almada Hrriyet ve Sabah gazetelerin birinci sayfasnda yer alan srmanet, manet ve logo yannda yer alan haberler ncelikle dzanlamlarna gre snflandrlmtr. ncelenecek dnemin siyasi bir gelimeyi barndrmas nedeniyle bu snflandrmadan yola klarak siyaset haberlerinin snflandrmas yaplmtr. almamzn bu blmnde Hrriyet ve Sabah gazetelerinin daha nce snflandrdmz haber balklar arasndan i siyaset, d siyaset, siyasal partiler ve siyasal liderler, siyasal kiiler ve ordu ile ilgili olanlar ayrlm ve haber balklar verdikleri izlenime gre incelenmitir. Bu blmde ordu ve siyaset haberlerinin beraber ele alnmasnn nedeni yaplan ordu haberlerinin dorudan siyasal iktidarla ilintili olmasdr.

Faruk Alpkaya- Aykut elebi, Medyada Gndem Oluturma: Hrriyet 1994 rnei, Toplum ve Bilim, K 1995, Say:68, s. 125-126.

110

56

almamzda snflandrlan siyaset haberlerinin sylemsel analizi yaplmaya allmtr. Teun vanDijk sylem analizini dil iinde kurulan farkl g/iktidar ilikilerinin kurulma srelerine ilikin bir analiz yntemi olarak tanmlamaktadr.111 Haber metinlerinin iindeki kelimelerin temel anlamlar, zel anlamlar ve yan anlamlar; kelime seimlerindeki tercihler, sylem analizi iindeki nemli ipularn barndrmaktadr. Bu almann kapsam medyann Refahyol hkmetine tepkisi olduundan, dier siyasi liderler ve partilerle ilgili haberler sylem analizinin kapsam dnda braklm, siyaset, d politika konu trlerinde sylem analizi yaplan haberler genel olarak Ordu, RP ve Refahyola ilikin haberler olmutur. Siyaset haberleri parti siyaseti snflandrlmasna konulmutur ve Cumhurbakan Sleyman Demirel ile ilgili haberler de bu snflandrmann iinde yer almtr.

I.2. HABER BALIKLARININ SINIFLANDIRILMASI almamzda 4 Kasm 1996-28 ubat 1997 tarihleri arasnda Hrriyet Gazetesinin logosunun st ksmnda yer alan ve srmanet olarak adlandrlan blgenin kullanlp kullanlmadna baktk:

Blm Srmanet Srmanetsiz

Say 60 57

Yzde 51,29 48,71

111

Aktaran: M. Aye nal, Haberi Okumak, Temuin Yaynlar, stanbul, 1996, s. 107

57

Sabah gazetesinin srmanet blgesinin kullanm ise yledir:

Blm Srmanet Srmanetsiz

Say 24 93

Yzde 19,65 80,35

I.2.1. SRMANETLER Hrriyet Gazetesinin incelenen 117 gnn 60nda srmanet kullanmtr. Gazete bu blgesini 5 farkl tr konuyu ilemek iin kullanmaktadr. Bunlarn dalm u ekildedir:

Tr Haber Hrriyet Reklam Promosyon Ek Tantm Yaz Dizisi

Say 17 5 8 28 2

Yzde 28,3 8,3 13,3 46,6 3,3

Hrriyet gazetesi srmanet kulland 60 gnn yarsndan fazlasn gazetenin reklamna, verdii hediyelerin ve eklerin tantmna ayrmtr. Srmanette yer alan 17 haberin konu balklarna gre dalm ise u ekildedir:

Konu Parti Siyaseti

Say 6

Yzde 35,29

58

Spor Mafya/ete/Susurluk Aktel Olaylar D Haberler Ulusal Olay Tarikat Ordu

1 2 2 3 1 1 1

5,88 17,64 5,88 17,64 5,88 5,88 5,88

Parti siyasetine ilikin haberler srmanette yer alan haberlerin byk ounluunu oluturmakta, bunu D Haberler ve Susurluk/ete/Mafya haberleri takip etmektedir. ncelenen 4 ay ierisinde srmanette ekonomi haberi yaplmad gzlenmitir. Parti siyaseti haberlerinin konularna gre dalm yledir: iller Ylmaz Demirel RP 1 2 1 2 Casino Bombas (18 Aralk 1996-Hrriyet) balkl srmanet haberi ise Tansu illerin Casinolarn kapatlmas karar ile ilgilidir. RP ile ilgili olarak bu blmde iki haber yaplmtr. lgin ttifaklar (26 Aralk 1996-Hrriyet) balkl srmanet haberinin spotu TBMMde baz DYPlilerin ANAP, DSP ve CHP ile birlikte hareket etmeleri sonucu oluan ittifaklar RPyi yalnz braktdr. Haberin iinde RP, koalisyon ortann muhalefetle birlikte hareket etmesi sonucu YKten intikam alma operasyonunu gerekletiremedi ifadesi ile inanc ktye kullanmak suunu ileyen milletvekillerinin tutuksuz

59

yarglanmasn ieren teklif aralarnda Necmettin Erbakannda bulunduu 10 RPlinin dokunulmazln tehlikeye dryor yorumlar yer almaktadr. nanc ktye kullanmak ifadesi kaln puntolu olarak verilerek zellikle dikkat ekilmek istemektedir. Haberin iinde geen YKten intikam da yine RPnin kurumlarda yapmak istedii yaplanmaya intikam yaftasnn yaptrlmas olarak

deerlendirilebilir. RPye ilikin olarak yaplan dier haber ise RP milletvekili ile ilgilidir. RPlinin ak (18 Ocak 1997-Hrriyet) balyla verilen bu haberde milletvekilinin sekreteriyle yaad yasak ak sonucunda imam nikah kyd belirtilmitir. Haberin iki alt bal Gzel sekreterine tutuldu, Mecliste ak skandaldr. Sekreterin ve milletvekilinin fotoraflarnn da yer ald haberin fotoraf altnda ise Torpille sekreter yapm ifadesine yer verilmitir. Haberin i sayfada kullanlan balk ise RPli milletvekilinden sekreterine imam nikahdr. Haberde ayrca Fadime ahin olayyla gndeme yerleen imam nikah konusunda tartmalar srerken RP Isparta Milletvekili Mustafa Kyl Meclisteki sekreterini, imam nikah ile alarak ikinci e yapt ifadesine yer verilerek 28 ubat srecinde RP ile ilintilendirilen tarikatlar ve tarikat ilikilerine atfta bulunmaktadr. Haberin balndan da anlalaca zere milletvekilinden ok RPye vurgu yaplarak RPnin zerinden bu vurguyla bir yananlam oluturulmak istenmitir. Demirel ile ilgili olarak yaplan Kadro Muhtras (22 ubat 1997-Hrriyet) balkl haber Demirel Hkmetten belediyelerdeki kktendinci kadrolamann derhal aratrlmasn istedi. spotuyla verilmitir. Bu haberin iinde geen muhtra szcnn okuyucunun dikkatini ekmesinin yan sra, szck ierdii yananlam nedeniyle RPye gnderme yapmaktadr. Haberin i sayfadaki balnda ise dinci

60

kadro muhtras ifadesine yer verilmitir. Haberde, Cumhurbakan Sleyman Demirel, belediyelerdeki kktendinci kadrolamadan duyduu endieyi hkmete bildirdi. Cumhurbakanl genel sekreterlii, Sincan skandalndan 4 gn sonra ileri Bakanlna gnderdii yazda Baz belediyelerin yanl hareket ederek kadrolarn kktendinci kiilerle doldurduu uyarsnda bulundu

denilmektedir. Bu haberde de kktendinci ifadesi ve cumhurbakanl aklamas koyu punto ile yazlm ve Sincan olaylarna gnderme yaplarak Demirelin kkten dincilik konusunda admlar att vurgulanmaktadr. Ayrca, haberde yer alan, Hamas ve Hizbullah terr rgt liderlerinin posterlerinin asld, ran Bykelisi Muhammed Rza Bagherinin Trkiyedeki laik dzeni hedef alan konumasyla gerginlie neden olan Kuds Gecesi Trk Silahl Kuvvetlerinde ok etkisi yaratmt. Genelkurmay Bakan Orgeneral smail Hakk Karaday, kktendinci trman nedeniyle orduda duyulan ar rahatszln, Kuds gecesi ile doruk noktasna ulatn Demirele iletmiti. cmlesinde yer alan orduda duyulan ar rahatszlk, ok etkisi ifadeleri de anlam glendirmekte ve ordunun RPden duyduu rahatszl vurgulamakta kulland grlmektedir. ANAP lideri Mesut Ylmazla ilgili olarak yaplan srmanet haberlerinden biri Ylmazn Susurluk Kazasna ilikin yapt aklamay, bir dieri de Ylmaza saldr dzenleyen kiiyi iermektedir. 3 Kasm 1996da meydana gelen Susurluk Kazas ve sonrasnda ortaya kan devlet-mafya-siyaset balants nedeniyle konuya ilikin haberler uzun bir sre gndemi igal etmi ve srmanette de yer bulmutur. ncelenen zaman diliminde srmanette yaplan d haberden biri ran, biri Almanya, dieri de ngiltere ve Trkiye arasndaki diplomatik ilikilere ilikindir.

61

rana iki ok (21 Aralk 1996-Hrriyet) balkl haber, F-16ya sokmadk, Genelkurmay kzgn, Erbakan da sustu, Ve ikinci ok alt balklarn iermektedir. balklar ierii Trkiyeyi ziyarete gelen ran heyetinin F-16 tesislerine sokulmamas ve rann Suriye ile diyalog nerisinin reddedilmesidir. Bu haberde Refah Partisinin siyasi olarak yakn durduu ran heyetinin Trkiye ziyaretinde TSK tarafndan F-16 tesislerine sokulmamas ilk kez yabanc bir heyetin TAde incelemelerde bulunma isteinin reddedilmesi olarak yorumlanmtr. Ulusal Olay konu balndaki srmanette yer alan haber Seni zlyoruz (10 Kasm 1996-Hrriyet) balyla Atatrkn lm yldnmnde verilmitir. Haberin ieriinde de Refahyol Hkmetinin basna ilikin olarak hazrlad yasa tasars gndeme getirilerek Atatrkn basna verdii deer vurgulanmtr. Atatrkn lm yldnmne ilikin haberin ieriine yine Refahyol ile ilgili bir olumsuzluk sokulmutur. Sabah gazetesi 117 gnn 24 tanesinde srmanet kullanmtr. Gazete bu blgesini Hrriyet gazetesinde olduu gibi 5 farkl tr konuyu ilemek iin kullanmaktadr. Bunlarn dalm ise u ekildedir:

Tr Haber Sabah Reklam Promosyon Ek Tantm Yaz Dizisi

Say 5 2 10 4 3

Yzde 20,83 8,33 41,66 16,66 12,5

62

Tablodan da grld zere Sabah gazetesi srmanet blgesini kulland gnlerin yarya yaknn kupon karl verdii promosyon rnlerin tantmnda kullanmtr. Ayn zamanda gazete bu blgeyi Hrriyet gazetesinde olduu gibi kendi reklamn yapmak ve verdii eklerin tantmnda da kullanmtr. Sabah gazetesinin srmanet kulland gnlerde verdii 5 haberle bu blgeyi kullanmna oran yzde 17lerde kalmtr. Bu haberlerin konularna gre dalm yledir:

Konu Aktel Ordu Parti Siyaseti Spor

Say 1 2 1 1

Yzde 20 40 20 20

Parti siyaseti konu bal altnda Rehin Askerler Serbest (9 Aralk 1996Sabah) balyla verilen haberde ise PKK tarafndan rehin alnan askerlerin RPli Fetullah Erban da arabuluculuuyla serbest braklmas yer almaktadr. Haberde geen RP Van Milletvekili Fetullah Erban, PKKnn rehin tuttuu askerleri kurtarmak iin gsterdii youn aba sonu verdi. cmlesinde yer alan youn aba ifadesinin olumlu bir dilde kullanld dikkat ekmektedir. Sabah gazetesinin incelenen zaman diliminde srmanetten verdii ordu konu balndaki haberlerden biri Ordu Rahatsz (13 Aralk 1996-Sabah) balkl haberdir. Haberin spotunda yer alan eriat subaylarn atlmalarna slamc basn ve baz Refahllarn tepkisi Orduda fkeyle karland cmlesinde kullanlan fke, eriat, slamc gibi kelimeler, TSKnn eriata ve RPye kar rahatszl

63

vurgulanmakta kullanlmtr. Haberde Silahl Kuvvetlerden bu konuda yaplan aklamaya yer verilerek, Yksek askeri urann irticai faaliyetleri yznden ordudan kard subay ve astsubaylarla ilgili olarak gsterilen tepkilere, askeri evrelerden ok sert bir uyar geldi denilmitir. Haberde kullanlan irticai faaliyetler ve sert bir uyar tanmlamalar yine ordu RP ztln ve ordunun tepkisini belirginletirmekte kullanlmtr. Fze krizi trmand (10 Ocak 1997-Sabah) balkl haber, Genelkurmay Bakan Orgeneral smail Hakk Karadaynn Erbakana Kbrstaki Rum fzelerinin Trkiye iin tehdit oluturduunu ve Silahl Kuvvetlerin bu konuda gerekeni yapmaya hazr olduunu sylediini iermektedir.

I.2.2. SRMANETSZ SAYILARDAK MANETLER Hrriyet gazetesinin incelenen dnemdeki 117 saysndan 60 tanesi srmanetli, 57 tanesi de srmanetsiz olarak kmtr. Srmanetsiz saylardaki manetlerin konu balklarna gre says ve yzdelii yledir:

Konu Mafya/ete/Susurluk Aktel Olaylar Parti Siyaseti D Politika Medya Spor Ulusal Olay

Say 10 3 28 4 2 1 2

Yzde 15,78 5,26 50,87 7,01 3,50 1,75 3,50

64

Ekonomi Ordu Yaz Dizisi Terr

2 2 1 2

3,50 3,50 1,75 3,50

Bu blmde Parti Siyaseti konu bal altndaki haberlerin oran yzde 50 civarndayken, siyaseti izleyen konular da Susurluk Kazas sonrasnda devlet-mafyasiyaset ilikisini ieren Mafya/ete/Susurluk, D Politika, Ekonomi ve Aktel Olaylar olarak sralanmaktadr. Ordudan 69 hra (11 Aralk 1996-Hrriyet) balkl haber Yksek Askeri ura (YA) kararlarna ilikin olarak ordudan disiplinsizlik ve tarikat balants nedeniyle atlan askerlere ilikindir. Haberde, Erbakann kararlar imzalamakta direndii belirtilmi ve Erbakan direndi, Mecbur kald, RPlilerden tepki alt balklar kullanlmtr. Haberde ura yesi bir komutan, Erbakann dosyalar onay vermekte hayli zorlandn belirterek, ancak mecbur kald, sonunda imzalad ifadesine yer verilirken, haberin i sayfa balnda urada taviz yok ibaresi kullanlmtr. Kullanlan ifadelerle ordunun siyasi iktidara zellikle de Babakan Erbakana yaptrmda bulunabildii vurgulanmtr. Ordu konu balnda yer alan manet haberlerinden biri Bu defa ii silahsz kuvvetler halletsin (20 Aralk 1996-Hrriyet) ifadesiyle verilmitir. Ordu darbe mi yapacak sylentilerine cevap veren st dzey bir komutan, Bu defa ii silahsz kuvvetler halletsin dedi. cmlesi haberin spotunda yer almaktadr. Darbe sylentilerine ilikin olarak Erturul zkke aklama yapan bir komutann kurduu cmle manetten verilmitir. Haberin i sayfada yer alan devamnda, st dzey aktif grevdeki komutann szleri ak lkede sorun var. Ama bunun zmn bizden

65

beklemeyin diyor. Askerlerin lkede olup bitenden son derece rahatsz olduu, artk herkese bilinen bir durum. Ama sivil bir zm bekledikleri de ayr bir gerek. Bu konuda en gvendikleri kii de Cumhurbakan Sleyman Demirel. ifadesine yer verilmitir. Yine askerlerin rahatszlnn boyutunun belirginletirildii bu yazda Demirelin oynad arabuluculuk rol de vurgulanmtr. Parti Siyaseti konu bal altnda yer alan 28 haberin ounda RPye ve Belediyelerine ilikin haberlerin yer ald gzlenmitir. RP dndaki bir partiye dair manet haberi yaplmad gibi, muhalefet parti liderlerinden sadece Mesut Ylmaza ilikin haber yaplmtr. Parti siyaseti haberlerinin dalm ise yledir: Demirel iller Erbakan RP RP (Kazan) Ylmaz Refahyol DYP (Ilay Saygn) DYP (Akener) DYP (Aar) DYP (Bucak) 4 4 4 4 2 1 2 1 1 3 2

Parti Siyaseti konu bal altnda ve DYP snflandrmasnda yer alan DYP Milletvekili Sedat Bucak ve DYPli ileri Bakan Mehmet Aarla ilgili olarak yaplan manet haberleri Susurluk Kazas ve sonrasnda bu konu ile ilgili olarak yaanan gelimelerle ilgilidir: illerden Aara: stifa et(7 Kasm 1996-Hrriyet);

66

Mercedesteki Silahlar Benim(21 Kasm 1996-Hrriyet); atlnn Ruhsatn Mehmet imzalatt(15 Kasm 1996-Hrriyet); Susturucular atlnn(22 Ocak 1997-Hrriyet) Aarla ilgili olarak yaplan haberlerden yalnzca biri Aarn kznn lmne ilikin olarak yaplm ve Aarlarn kaderi (29 Ocak 1997-Hrriyet) balyla verilmitir. Aar haberlerinde yorum yaplmad dikkat ekmektedir. Hatta Aarn kznn lmne ilikin olarak yaplan haberde ise kader szc kullanlarak, Aarn bana gelenler bu kaderden kaynakldr izlenimi yaratlmak istenmitir. DYP ile ilgili olarak yaplan dier haberleri ise Aardan sonra ileri Bakan grevine getirilen Meral Akener ve Ilay Saygnla ilgilidir. Bravo Bakana (29 Kasm 1996-Hrriyet) balyla verilen ve Ilay Saygnn i takipisi memurlar grevden ald konusunda bilgi veren haber, bu blmde DYP ve Refahyol Kabinesinden bir bakanla ilgili olarak yaplan tek olumlu haber olma zellii tamaktadr. Haberin balnda kullanlan bravo kelimesi de yaplann doruluunun gsterilmesi asndan kullanlmtr. Neler Oluyor (6 Aralk 1996-Hrriyet) balyla verilen haberin spotu ise yledir: Susurluk skandalnn aydnlatlmasna alan stanbul Emniyet Mdr, Erbakann gvencesine ramen Akener tarafndan grevinden alnd. Haberin Akeneri olumsuzlad grlrken, Erbakann gvencesinin de ie yaramad vurgulanarak, ieriinde Akenerin bildiini okuduu gibi bir yananlam da ortaya kmaktadr. Bu blmde Mesut Ylmazla ilgili olarak yaplan tek manet haberi Saldrgandan iki imal cmle(28 Kasm 1996-Hrriyet)dir. Bu haberde, Ylmaza

67

saldr dzenleyen kiinin devletin iindeki etelere ilgili yapt aklama yer almaktadr. Yaplan parti siyaseti haberlerinin drd Babakan Erbakanla ilgilidir. Bu haberlerin ikisi Susurluk skandalyla, dier ikisi de Erbakann kararlaryla ilgilidir. Susurluk Zirvesi(5 Aralk 1996-Hrriyet) manet haberinin spotu

Cumhurbakanndan Susurluk olaynn zerine gidin talimatn alan Erbakan dn akam ileri Bakan Meral Akener ve stanbul Emniyet Mdr Yazcoluyla ayr ayr grt biimindedir. Bu haberde, Erbakann Demirelden talimat alarak harekete getii ve konuyla ilgili olarak hzlca iki grme yapt, Demirel talimat vermese konuya dair bir eylemde bulunmad gibi bir yananlam karmza kmaktadr. Haberin manetinde bulunmayan olumsuzluk, spotunda karmza kmaktadr. eteyi bulursak hemen datrz(3 Aralk 1996-Hrriyet) ve 3l Soruturma(25 Kasm 1996-Hrriyet) balkl manet haberleri Erbakann Susurlukla ilgili aklamalar ve balatt soruturmalarla ilgilidir ve haberlerin yansz olduu dikkat ekmektedir. Hocann Zor Tercihi(9 Aralk 1996-Hrriyet) balkl haberin spotunda, Susurluk, Erbakan zora soktu. RPde imdi Tabann tepkisine bakp hkmetimi bozalm, yoksa DYPnin ypranmasndan m yararlanalm sorular tartlyor denilmektedir. Haberde RP milletvekillerinin yaptklar aklamalara yer verilerek, Kendi nergeleriyle kurulan iki komisyonda da DYP Genel Bakan Tansu illerin aklanmasn salayan RP milletvekilleri, Susurluk skandalnn zerine gidilmemesi halinde, isyan bayran ekme iaretleri veriyor denilmektedir. Bu haberde RP iinde rahatszlk olduu belirtilmi ve kullanlan isyan bayran ekme ifadesiyle de anlam vurgulanmtr.

68

Dilerinde Hoca Darbesi(19 Aralk 1996-Hrriyet) balkl haberin spotunda Erbakan dn yaynlad srpriz bir genelgeyle, yardmcs illerin Dileri Bakanlnn baz yetkilerini kstlad cmlesi yer almaktadr. Spotta geen srpriz kelimesiyle Erbakann beklenmedik bir ekilde yaymlad genelgeyle illerin nn kestii ve Abdullah Gln nn at belirtilmitir. Abdullah Gln fotorafnn yer ald bu haberin fotoraf altnda da Refahyolun glge Dileri Bakan Abdullah Gln yldz giderek parlyor aklamas yer alm, haberdeki Erbakann illeri kstlamasnn Gln nn amasnn, fotorafla da vurguland gzlenmitir. Haberin i sayfada verilen devamn bal ise Erbakandan illere yetki darbesidir. Kullanlan darbe szc her ne kadar Erbakanla ilgili olsa da, anlam glendirmekte kullanlmaktadr. iller ile ilgili olarak drt tane manet haberi yaplmtr. illerin Apo gaf pahalya patlad(16 Kasm 1996-Hrriyet) balyla, Tansu illerin Abdullah calann yakalandn aklamas ancak bunun dorulanmamas haber olmutur. illerin srekli gaf yapan bir lider olmas basnda yer igal etmitir, haberin balndaki geen gaf kelimesi bunu yinelemektedir. Tek parti gibiyiz(7 ubat 1997-Hrriyet) balkl haberin spotunda iller, DYPdeki isyanclara meydan okudu ve Bu hkmet 2000 ylna kadar iktidarda kalacak. Seimde RP ile ittifak bile yaparz dedi cmlesine yer verilmitir. Haberin iinde ise DYP iinde, RPnin son gnlerdeki laiklik kart klarndan duyulan rahatszlk aka dile getirilirken, Babakan yardmcs Tansu iller tam tersi bir tutum sergiledi denilmektedir. Haberde, RPnin laiklik kart klar ifadesi kullanlarak ve illerin bu klara ramen hkmeti savunmasnn artc olduu biiminde bir

69

dil kullanlmtr. RPnin laiklik kart klar yine hassas bir ifade olarak bu haberin iinde de yer almtr. illerden ilk ikaz(18 ubat 1997-Hrriyet) haberinde ise illerin orta Erbakan Sincanda yaanan gelimelerden dolay uyard belirtilmitir. Haberin spotunda DYP Genel Bakan iller, RPnin son klarndan rahatsz olduunu syleyerek Babakan Erbakan bu konuda ikaz edeceim dedi cmlesi bulunmaktadr. RPnin son klar ifadesi bu haberde de kullanlmtr, koalisyonda denge unsuru olarak gsterilmesinin yan sra ortan ikaz ederek ona doruyu gstermesi gibi bir anlamn gizli olduu da grlmektedir. Mecliste akland(20 ubat 1997-Hrriyet) balkl haberde ise Tansu illerin Teda, Tofa ve malvarl dosyalarndan aklanmas manete tanmtr. Baln arpclk iddias tamadan, sade ve dz olarak verildii grlmektedir. Demirel ile ilgili olarak yaplan drt manet haberi vardr. Agitin Duayeni(2 Aralk 1996-Hrriyet) balkl haberde Demirel vgs grlmektedir. Hem gnah hem su iliyorlar(9 ubat 1997-Hrriyet) haberi Demirelin bayram mesajnn manete tanmasdr. Haberin spotunda Demirelin hkmete, dini istismar etmemesi; Vatandaa, neme lazmc olmamas ve askere arenin demokraside olduunu syledii belirtilmitir. Ancak manete tanan cmleyle Demirelin hkmete uyars olduu ve dini siyasete alet edenlerin su ilediinin vurguland grlmektedir. Haberin fotoraf altnda ise Demirele destek yad cmlesi bulunmakta, Demirelin Ylmaz, Aktuna, Baykal, Rdvan Budak ve Bayram Meralin desteini ald da belirtilmektedir. ok mektup(27 ubat 1997-Hrriyet) balkl haberde Genelkurmaya bilgi, Geriye dndremezsiniz, Laiklikten saptnz, Yeminimden geri

70

dnmem, Ordu ve sokak rahatsz alt balklar kullanlmtr. Kullanlan alt balklarda Demirelin Erbakana yazd mektuptaki uyarlarna dikkat ekilmitir. Haberin spotunda Refahyol ile Trk Silahl Kuvvetleri arasndaki gerginliin gndeme gelmesi beklenen yarnki kritik MGK toplantsndan nce Cumhurbakan Sleyman Demirel, Babakan Necmettin Erbakana tarihi bir mektup yazarak rejim konusundaki endielerini dile getirdi yorumunda bulunulmaktadr. Haberde, laiklik ve rejim tehlikesi ve bu nedenle ordunun rahatszl ve Refahyol-ordu gerginlii vurgulanm, bu mektuptan Genelkurmayn da haberdar edildiine dikkat ekilmitir. Bu haberin fotoraf altnda ise Erbakann yarnki MGKda taknaca tutum merakla bekleniyor denilerek, ordu-Refahyol gerilimi fotorafla da desteklenmitir. te mektup(28 ubat 1997-Hrriyet) balkl haber de MGK toplantsnn yapld gn manete tanmtr. Haberin spotunda Cumhurbakan Demirelin Erbakana yazd uyarlarla dolu mektup Ankarada bomba etkisi yaratt yorumu bulunmaktadr. Haberin manete tand gn asndan gazetenin yorumlarna baktmzda uyarlar ve yaratt etkinin biimi daha da fazla anlam kazanmaktadr. RP ile ilgili olarak yaplan alt manet haberinden iki tanesi RPli Adalet Bakan evket Kazanla ilgilidir. Bakan deil militan(17 ubat 1997-Hrriyet), balkl manet haberinde Kazann Sincandaki Kuds Gecesini dzenleyen Bekir Yldz ziyareti haberin i sayfadaki devamnda n yoksa indiririz ifadesiyle yer alm bu da muhalefetin tepkisi olarak belirtilmitir. sayfadaki haberin yan bal Her adm vukuat olarak verilirken, haberin iinde evket Kazann tartlmas, 1993 ylnda Sivasta 37 kiiyi diri diri yakarak ldren eriat katliam sanklarnn

71

avukatln stlenmesine ramen, Adalet Bakanlna getirilmesiyle balad. Ardndan da Bakan bey vukuat stne vukuat iledi yorumu bulunmaktadr. Yine haberin devamnda Atatrk kart tutumuyla nl RP Rize milletvekili evki Ylmazn kardeini bakanlk danman yapt ifadesi bulunmaktadr. eriat katliam sanklar ifadesinin yan sra, Atatrk kart ifadesi birlikte kullanlarak anlam daha da glendirilmi, Kazana tepki bu ifadelerde younlatrlmtr. Canl yaynda yalan(19 ubat 1997-Hrriyet) haberinin spotunda ise Medyay yalan haber vermekle sulayan Adalet Bakan Kazan nceki gece Show TVde milletin gznn iine baka baka 3 byk yalan syledi yorumunda bulunulmutur. Bu haberde evket Kazann Srekli Aydnlk in Bir Dakika Karanlk eylemleriyle ilgili olarak mum snd oynuyorlar aklamasyla ilgili olarak yalanland ve knand belirtilmekte ve haber spotunda kullanlan ifadelerle g kazanmaktadr. zel korumalar iin RPye uyar(1 ubat 1997-Hrriyet) balkl haberde RPnin siyasi partiler yasasna aykr davran sergiledii belirtilerek, Yargtay Cumhuriyet Basavcln partiye kapatma uyars yapt belirtilmektedir. Haberde, korumalarn fotoraflarna yer verilirken, fotoraf altnda da Bunlar barda taryor. Babakan Erbakana Kayseri gezisi srasnda, gslerinde ve kollarnda RP amblemi bulunan zel kyafetli partili genler szde korumalk yaptlar yorumunda bulunulmutur. Tepki Yayor(3 ubat 1997-Hrriyet) balkl haberin spotunda Sincan Belediyesinin RPli bakannn dzenledii Kuds gecesine tepki yad. Toplantya katlan ran bykelisinin eriat ars Trkiyeyi ayaa kaldrd denilirken, Yldz ve Bagherinin fotorafnn altnda Terr destekisi ranl ifadesi

72

kullanlmtr. Haberde, eriat ve terr kelimeleri beraber kullanlarak slami terr RP ile ilikilendirilmektedir. Ayrca i sayfada habere bir tam sayfa yer ayrlmtr. Tank Sesleri(5 ubat 1997-Hrriyet) manet haberinin i sayfadaki devamnda TSKnn Refahyol hkmeti uygulamalarna kar koyduu en sert tavr, dn sabah Zrhl Birlikler Eitim ve Tmen Komutanlna bal, tank, kariyer ve dier askeri aralarn hareketiyle balad ifadesine yer verilmitir. Kuds Gecesinin ardndan Sincandan tanklarn geii, TSKnn Refahyol hkmeti uygulamalarna bir tepkisi olarak gsterilmi, Kuds gecesinin hkmetin uygulamas olduu yorumunda bulunulmutur. Hkmetle ilgisi olmayan bir durum, haberde, TSK tarafndan Refahyolun irticai gsterisi olarak alglanm gibi gsterilmi ve ordunun hkmete mdahale edebilecei ve ettii anlatmla da vurgulanarak kamuoyuna da bu biimde yanstlmtr. Tpatp Ayns(13 ubat 1997-Hrriyet) balkl manet haberinde HAMASn Kuds gnn kutlayna ilikin bir fotorafa yer verilmitir. Haberin spotunda fotorafa dikkat ekilerek, Refah kadrolarnn ilham kaynann Ortadouda terr estiren HAMAS ve Hizbullah rgtleri olduu ortaya kt yorumunda bulunulmu ve terr ile RP bu haberde de ilikilendirilmitir. Haberin Tehlikeli zenti balyla verilen i sayfadaki devamnda dikkat eken unsur ise Kayserideki korumalarn ve Beyruttaki Hizbullah yelerinin fotoraflarnn yannda kullanlan u ifadelerdir: Yer BeyrutKentin sokaklarnda yryenler Hizbullah militanlar. Kuds Gn kutlamalarnda resmi geitteler. zel niformalarnn yan sra intihar komandosu olarak patlayclarn da sergiliyorlar. Alttaki fotorafta ise yer KayseriKayseri sokaklarnda, RPli genler Babakan

73

Erbakan karlayacaklar. Onlarn da zerinde zel niformalar var. Hizbullah militanlarnn niformas tpk. Bir fark var, imdilik patlayc tamyorlar Byk bir yanllk tayan bu haberdeki ifadelerde, slami terr tehlikesi ok byk bir incelikle ilenerek ve okuyucuda rahatszlk yaratacak biimde, duygulara da yer verilerek kullanlmtr. Ve Sansre Start(20 Kasm 1996-Hrriyet) balyla verilen haber ise Refahyolun basn konusunda hazrlad yasa tasarsnn baladn belirtirken; Rektrler Uyard(10 Aralk 1996-Hrriyet) haberinde ise rektrlerin Refahyol hkmetini basn yasas ve Susurluk konusunda uyard yer almaktadr. D Politika konu balndaki Misilleme Plan(11 Ocak 1997-

Hrriyet)balkl haber Kbrsla ilgilidir. ABden illere Romada ok(30 Ocak 1997-Hrriyet) balkl haberde ise illere mevcut sorunlarla ABye girilemeyecei mesaj verildii belirtilirken, seilen ok szcnn de durumu vurgulamakta kullanld grlmektedir. Trkiye kendisine baka yol bulur(27 Ocak 1997Hrriyet) balkl haber ise Almanyada Trkiyenin uyuturucu ticareti yaptna ynelik yarg karar zerine Abdullah Gln aklamasn iermektedir. Niye hala burada(6 ubat 1997-Hrriyet) haberi de Sincanda dzenlenen Kuds gecesine katlan ran Bykelisi Bagherinin Trkiyeden gnderilmesi gerektii ancak hala gnderilmedii gibi bir anlam tamaktadr. Manetin soru biiminde sorulmas, Hrriyet gazetesinin bu olaya ve duruma tepkisini gstermesi olarak grlmektedir. Medya konu bal altnda yaplan iki haberden biri yine Refahyol ile ilgilidir. Biz aada imzas bulunan gazeteciler(26 Kasm 1996-Hrriyet) balyla yer alan haber Refahyol Hkmetinin basnn dzenlenmesine ilikin

74

hazrlad yasa tasarsnn sansr nitelii tad iddiasyla gazetecilerin tasarya kar balattklar imza kampanyasnn manete tanmasdr. Ulusal Olay konu balnda Atatrkn lm yldnm olan 10 Kasm, Yerde Gkte Andk(11 Kasm 1996-Hrriyet) balyla yer alm; Antkabirde 1 milyon kii(12 Kasm 1996-Hrriyet) haberiyle 10-11 Kasmda Atatrk anmak iin Antkabiri ziyaret edenler manetten verilerek gnn nemi gazete tarafndan tekrar vurgulanmtr. Sabah gazetesinin incelenen dnemdeki 117 saysndan 24 srmanetli, 93 tanesi de srmanetsiz olarak kmtr. Srmanetsiz saylardaki manetlerin konu balklarna gre says ve yzdelii ise yledir:

Konu Mafya/ete/Susurluk Aktel Olaylar Parti Siyaseti D Politika Medya Ulusal Olay Ekonomi Ordu Tarikat Terr

Say 11 7 47 7 1 1 8 2 3 6

Yzde 11,82 7,52 50,53 7,52 1,07 1,07 8,60 2,15 3,22 6,45

75

Tablodan da grld zere bu blmde Parti siyaseti haberleri yzde 50nin zerinde bir arla sahiptir. Haberlerin snflandrmas ise yledir: RP RP(Kazan) Refahyol Demirel Erbakan Ecevit Ylmaz DYP(Aar) Susurluk MGK iller Dier 10 1 6 2 6 2 8 2 3 2 2 3 Snflandrmadan da grld zere Sabah gazetesi Parti siyaseti konu bal altnda yer alan manet haberleri iinde en fazla Refah Partisini, siyasi parti liderlerinden de ANAP Genel Bakan Ylmaz haber yapmtr. Cumhurbakan Demirel de Erbakana yollad uyar mektuplar ve arlar ile haber olmutur. Refahyol iktidarnn politikalar parti siyaseti haberleri iinde yer almakta, ancak DYPnin tek bana haber olamad gibi, lideri illerin haber saysnn da olduka dk oranlarda kald gzlenmitir. DYP ile ilgili olarak yaplan haberler Mehmet Aarla ilgilidir. Aarn istifa muammas(7 Kasm 1996-Sabah) Aarn ileri Bakanlndan istifa edip etmeyecei; En byk ac(29 Ocak 1997-Sabah) balkl haber ise Aarn kznn

76

lm zerinde yaplmtr. kinci haberin Hrriyet gazetesinde de manette yer ald grlmektedir. ANAP lideri ile ilgili olarak yaplan sekiz manet haberine baktmzda drdnn Ylmaza dzenlenen saldryla ilgili olduu grlmektedir: Ylmazn evinde dinleme cihaz(20 Kasm 1996-Sabah), Ylmaza saldr(25 Kasm 1996Sabah), Esrarengiz Yumruk(26 Kasm 1996-Sabah), Bana saldran Macar olabilir(27 Kasm 1996-Sabah), Yumruk emri stanbuldan(29 Kasm 1996Sabah). Akla Mesut Bey(30 Kasm 1996-Sabah) ve Ltfen Belge(19 Aralk 1996-Sabah) balklaryla verilen manet haberleri ise Ylmazn Susurluk olay sonrasnda elinde belge olduunu iddia etmesi ancak bunlar aklamamasn iermektedir. Rejimi kurtaralm(22 ubat 1997-Sabah) balkl haber ise Ylmazn, hkmetten dolay rejimin tehlikede olduu uyars ve muhalefet liderlerine rejimi kurtarmak iin yapt ardr. Bu blmde Ylmaz dnda muhalefet liderlerinden sadece Ecevit iki haberle manette yer alabilmitir. Bu inat niye?(20 ubat 1997-Sabah), Btn dnya istese birlemem(21 ubat 1997-Sabah) balkl haberlerden ilki Ecevitin solda birlik olmama inadn iermekte; ilk haberin ertesi gn yaymlanan ikincisi de Ecevitin solda birlemeyi kesinlikle kabul etmeyecei aklamasndan olumaktadr. Erbakan ile ilgili olarak yaplan siyaset haberlerinin ilki yledir: Erbakana gre ABDnin 3 rengi(17 Kasm 1996-Sabah). Haberde, SEDAK toplantsnda Erbakann slam lkelerinin dolarla alveri yapmaktan vazgemeye ardna deinilmektedir.

77

Erbakana ran oku(2 Aralk 1996-Sabah) balkl manet haberi, Meclis Aratrma Komisyonu raporunda rann PKKya destek verdiinin aklanmasna ilikindir. Haberin i sayfadaki devam balnda Erbakana raporlu ran oku ifadesi kullanlmtr. Erbakan ve Hanifi Demirkolun fotoraflarnn bulunduu haberin fotoraf altnda Erbakan skntl: Babakan Necmettin Erbakan ran PKKya destek deil diyordu ama kendi partisinden Hanifi Demirkoldan belgeye dayal yalanlama geldi ifadesine yer verilerek, Erbakann kendi partisinden biri tarafndan yalanland balklarda yinelenen ok kelimesiyle de vurgulanmtr. Ylba tatili iin top Erbakanda(16 Aralk 1996-Sabah) balkl haberde ise ylba tatilinin uzatlmasnn, ylba kutlamasna dnsel olarak yakn olmayan RP ve Erbakann yetkisinde olduu gibi bir anlam yaratlmak istenmitir. Bu anlam alt balklardan birinde de yle vurgulanmaktadr: Refahllar sessiz: Ylbanda alternatif elence dzenleyen ve Mekkenin kurtuluunu kutlayan Refahllar ise bu konuda yeni bir tartmaya girmek istemiyor. 30 ANAPl yedekte hazr(20 Ocak 1997-Sabah) balkl haberde ise Erbakann Bakanlk Divannda yapt konumada, 30 ANAPlnn Refahyola destek iin hazr olduunu iddia ettiini iermektedir. Erbakann 35 projesi(25 Ocak 1997-Sabah) balkl haberde ise Erbakann projelerinden bahsedilmektedir. Paalara gvence(19 ubat 1997-Sabah) balkl haber, Mehmet Ali Birandn yazsnn manete tanmasdr. Birand, Erbakann 28 ubat MGKda partisinin rejime ynelik bir art niyeti olmadn anlataca yorumunda bulunurken, u ifadelere de yer vermitir: Tehlikeli bir trmanma yayoruzTaraflar arasnda hibir hogr ve anlay yokLaik kesim iin Refah azyla ku tutsa yaranamazRefahn bir blm iinse laiklik nerede grlse kafas kesilmelidir.

78

Birandn bu yazsnda laiklik-Refah Partisi kartln gndeme getirildii grlmektedir. illerle ilgili olarak bu blmde iki haber yaplmtr. Yenisi Aileden(9 Kasm 1996-Sabah) balkl haberde Aarn yerine ileri Bakanlna getirilen Akenerin iller ailesine yaknl ile bilindii vurgulanmaktadr. Ortak iddialar casinolar yakt(18 Aralk 1996-Sabah) balkl haber ise illerin casinolara ortak olduunun iddia edilmesinin zerine illerin kapatma karar almasn iermektedir. Refah Partisiyle ilgili olarak on bir tane manet haberi yaplmtr. te gerek yzleri(11 Kasm 1996-Sabah) balkl haber Kayseri Belediye Bakan kr Karatepenin 10 Kasmla ilgili olarak yapt konumaya atfta

bulunmaktadr. Haberde Erbakann st dzey ordu mensuplaryla bir fotorafna yer verilirken fotoraf altnda Erbakann zoraki treni: Babakan Erbakan dn sabah gnlsz olarak Antkabire gitti. Cumhurbakan Demirel, Antkabir zel defterini imzalarken, Necmettin Erbakan Antkabirin tavan sslemelerini inceledi ve Atatrkn duvarlara kaznm vecizelerini okudu ifadesi kullanlmtr. Fotorafla Erbakan-ordu ztl yaratlrken, kullanlan ifadelerle Erbakann isteksiz ve zoraki olarak trene katld yorumunda bulunulmaktadr. Haberin i sayfadaki devamnda ise Antkabire giden insanlarn fotoraflaryla Kstahla cevap bal kullanlm, fotoraf altnda da On binlerce kii Antkabire akn etti ifadesi yer almtr. Haberin dier bir bal da On binler eriata geit yok pankartyla Antkabire kotu. Atam sen rahat uyudur. Fotoraf ve gazetenin ifadeleri yine Refah-Atatrk ztln yanstmakta kullanlm, kullanlan eriat szc ile yine Refah Partisine gndermede bulunulmutur.

79

Refah aratrmas(16 Ocak 1997-Sabah) balyla verilen haberde Refah Partisiyle ilgili olarak Piar Gallup tarafndan yaplan kamuoyu aratrmas yer almaktadr. Haberin spotunda Bugne kadarki en byk Refah aratrmas yapld, ok arpc sonular kt. Refah semenlerinden yzde 81.9u Bugn seim yaplsa yine Refah Partisine oy veririm dedi ifadesi kullanlm ve gazete tarafndan yine sonularn nitelii vurgulanmtr. Haberin i sayfadaki devamnda ise aratrmann ayrntlar yer alrken, haberin yannda DSP stanbul Milletvekili ve Piar Gallup eski bakan Blent Tanlann Siyasal slamn ayak izleri balkl yazs

bulunmaktadr. Tanla yazsnda aratrma sonularn deerlendirmi ve u yorumlarda bulunmutur: Solda ve sada parti nde gelenleri ve yneticilerinin Laik Trkiye Cumhuriyetinin kar karya bulunduu bu ortam karsnda btnleme, birlikte davranabilme ve toparlanmay hi vakit gemeden

gerekletirmeleri gerekmektedir. Tanlann yorumlarnda aratrma sonularna atf yaplarak, bu ortamda laikliin tehlikede olduu ve birleme gerektii vurgulanrken, gazetenin de bu haberin yannda zellikle byle bir yaz kullanmalar, yaratlmak istenen Refah ve laiklik kartlnn vurgulanmas bakmndan anlaml grnmektedir. 2 hassas konu(26 Ocak 1997-Sabah) balkl haberin spotunda Refah kurban derisi toplama yetkisini THKdan alan ve trban serbest brakan kararlar gndeme getiriyor cmlesi yer almaktadr. Haberin alt balklarnda kullanlan Deriler isteyene, Trban yasallayor, DYPde bekleyi, Refah dayatacak ifadelerle de RPnin dzenleme yapmay dnd trban, kurban derileri gibi konularn toplumsal olarak hassaslna ve orta DYP ile elitiine dikkat ekilmektedir.

80

Refahta tarikat sknts(28 Ocak 1997-Sabah) balkl haberin spotunda st ste ortaya kan tarikat skandallar Refah semeninde ilk kez nemli bir blnmeye yol at cmlesi yer almaktadr. Haberin i sayfada yer alan spotunda Piar Gallupun yapt kamuoyu aratrmas, Refah semeninin siyaset-tarikatticaret geninden rahatsz olduunu ortaya kard yorumunda bulunulmutur. Refaha 3 uyar(1 ubat 1997-Sabah) balkl haberin spotunda RPnin trban, kurban derisi, hac ve Taksime cami konusundaki klar ve srar Ankarada havay gerginletirdi denilmektedir. Haberin alt balklarnda ise RPnin Demirelden Trkiye bugnden geriye gidemez, Yargtaydan Kayseri rgtne el ektir uyars ald ve Milli Savunma Bakan Turhan Tayann da Bakanlar Kurulunu boykot ettii yer almaktadr. Bu ne rezalet(2 ubat 1997-Sabah) balkl haber ise Sincanda dzenlenen Kuds gecesine ilikindir. Haberin spotunda rann Ankara bykelisi Sincan Belediyesinin dzenledii Kuds gecesinde eriat ars yapt cmlesi yer alrken alt balklarda Terr rgtlerine destek, Cihat ars, Bakan da cotu ifadeleri kullanlmtr. Bu haberde Bekir Yldz ve Bagherinin fotoraflarna yer verilirken, fotoraf altnda da Hizbullah ve Hamas glgesi ifadesi bulunmaktadr. Haberin i sayfadaki bal ise Sincanda eriat sesleri dir. Bu haberde de Bekir Yldz zerinden RP ile eriat ilikilendirmesi yaplmaktadr. Haberin i sayfadaki devamna bir sayfaya yakn bir blm ayrlrken, kullanlan trbanl kadnn yer ald bir fotoraf, gecedeki oyundan bir fotoraf, sakall erkeklerin ve ocuklarn yer ald fotoraflar dikkat ekicidir. Sincan krizi(3 ubat 1997-Sabah) balkl haber de yine Sincanda dzenlenen Kuds gecesine ilikindir. Gzler kilit bakanda diye verilen alt balkta

81

ise Bakanlar Kurulunu protesto eden ve orduya yaknlyla bilinen Tayana gnderme yaplmaktadr. Haberde Tayann ailesiyle birlikte olduu bir fotorafna yer verilirken fotoraf altnda Kabinenin sivil paas ifadesi kullanlmtr. Bu ifadeden de grld zere Tayan zerinden orduya gndermede bulunmu ve Tayan kabine iinde tek gvenceymi gibi gsterilmitir. Tehlikeli trman(4 ubat 1997-Sabah) balkl haberin spotunda ise Dn gece televizyon kanallarnda bir kadn gazetecinin urad eriat saldrya ait grntler toplumda byk tedirginlik yaratt denilmitir. Haberin iinde geen eriat saldr, tedirginlik kelimeleri haberi etkileyici yapan unsurlardandr. Kullanlan kelimelerle birlikte yaratlan tedirginlik daha youn olarak

hissedilmektedir. Ayrca saldry yapan kiinin fotoraf konularak, haberin alt balna Yakalayn bu hayvan ibaresi yerletirilmitir. Gazetenin aka hedef gsterdii grlmektedir. Haberde ayrca Sincanda Atatrk bstnn karsn Belediye tarafndan yerletirilmi Mescid-i Aksa maketi fotoraf kullanlm, fotoraf altnda ise u ifadelere yer verilmitir: Atatrk heykelinin karsnda Mescid-i Aksa adr: Sincann Refah Partili Belediye Bakan Bekir Yldz, Mescid-i Aksa Camiinin maketini tam meydandaki Atatrk heykelinin karsna diktirmi. Maketin sklmesinden nce gazetecilerin bu durumu grntlemesi belediye militanlarnn fkelenmesine neden oldu yorumu yaplmtr. Haberde yine Mescid-i Aksa ile Atatrk ztl verilirken, belediye militanlar ifadesiyle de slami terre gndermede bulunulmutur. Tanklar Sincanda(5 ubat 1997-Sabah) balkl haberin spotunda ise Son dnemde eriat yanllarnn gvde gsterisiyle gndeme gelen Sincanda dn sabah 20 tank ve 15 kariyer geit yapt denilmektedir. Kullanlan kelimelere bakldnda

82

eriat

gvde

gsterisinin

tanklarn

geiine

neden

olduu

anlamyla

karlalmaktadr. Haberin i sayfadaki bal ise Tanklar Sincandan getidir. Haberde, Kuds gecesinde ran bykelisinin eriat ars yapmas ve RPli Sincan Belediye Bakan Bekir Yldzn rejim kart konumalar yznden bir anda kamuoyunun gndemine gelen Sincanda, nceki gn RPlilerin iki gazeteciye saldrmalar tansiyonu daha da ykseltti ifadesi kullanlmtr. Bu haberde de yine RP ve rejim kartl vurgulanmaktadr. Birinci sayfada ve i sayfada Sincandaki tanklar gsteren toplam drt fotoraf kullanlrken, fotoraf alt bir yazda ise Tanklar kalanikof amblemli Sabr kafeteryann nnde denilerek, kafeteryann logosu krmz yuvarlak iine alnmtr. Ktphane tuza(7 ubat 1997-Sabah) balnda ise Meclis

ktphanesine gizlenen muhalefet milletvekillerinin, ilelerin imar yetkisini bykehir belediyesine devreden yasa teklifinin oylanma srasnda buradan karak RPye tuzak kurduklar belirtilmitir. evket Kazann korktuu an(25 ubat 1997-Sabah) balkl haber de evket Kazanla ilgilidir. Haberde, Kazan ziyaret eden heyetin yapt aklamada ordu eletirildii iin Kazann konumay kestirdii yer almaktadr. Haberin i sayfadaki bal ise Bildiri skandaldr. Haberin spotunda Baz dernek ve vakf temsilcilerini kabul eden Adalet Bakan evket Kazan, kurulular temsilen aklama yapan HUDER Bakan Yardmcs Akmann laiklik kart ve Orgeneral Biri eletiren szleri zerine grmeyi sona erdirdi ifadesi kullanlmtr. Kazanla ilgili bu haberde yer alan yorumlarda yine laiklik ve ordu kartl ifadeleri bulunmaktadr.

83

Refahyol ile ilgili olarak yaplan haberler genel olarak hkmetin politikalarn iermektedir. Refah yerinde sayd DYP en karl(4 Kasm 1996Sabah) balkl haber ara seim sonularn iermektedir. Basna Sus Yasas(19 Kasm 1996-Sabah) balkl haber ise yine hkmetin basnn dzenlemesine ilikin yasasna ilikindir. niversite giri snav kalkyor(2 Ocak 1997-Sabah) balkl haber de hkmetin niversite snavn kaldrmay planladna ilikindir. Kritik gnler(11 Ocak 1997-Sabah) balkl haber ise kullanlan kelimelerden tr dikkat ekmektedir. Ankara 3 nemli gelime yznden diken stnde spotuyla verilen haberde Ordunun laiklik endiesine DYPli Bakan da katld; Hkmet Kbrsa mdahale iini hzla trmandryor; Dokunulmazlk dosyalar hkmeti rahatsz edecek alt balklar yer almaktadr. Ordunun laiklik endiesine DYPli Bakan da katld balyla DYPli Savunma Bakan Tayan kastedilmekte ve bu durum haberin i sayfadaki balnda Sivil muhtra olarak verilmektedir. Haberin iinde Turhan Tayann banda bulunduu Milli Savunma Bakanl askerlere en yakn bakanlk olarak deerlendiriliyor. Tayan kiilik olarak da askerlere yaknlyla biliniyor denilmekte ve yine Tayan askerlere yaknlndan dolay kabine iinde askerleri temsil eden kii olarak vurgulanmaktadr. Bu durum, haberin i sayfa balyla da pekitirilmektedir. Fezleke pazarl(9 ubat 1997-Sabah) balkl haber ise DYPnin ortana kar sadece Aar ve Bucakn deil bekleyen tm dokunulmazlk dosyalarnn kaldrlmas konusunda tavr belirlediini iermektedir. Ankarada gizli imza sava(13 ubat 1997-Sabah) balkl haber yine hkmet ortaklarnn durumuna ilikindir. Haberde illerin RPli Bakanlarn 240, Erbakann da DYPli Bakanlarn

84

50 kararnamesini beklettii belirtilmektedir. Haberde oluan yan anlam koalisyon ortaklarnn anlamazlk yaad biimindedir. Demirel ile ilgili olarak bu blmde iki tane manet haberi yaplmtr. are demokraside(24 ubat 1997-Sabah) balkl haberde, iller ve Demirelin rejime demokrasi d bir mdahalenin Trkiyeye zarar vereceini syledii ifade edilmitir. Demirel mektubu(27 ubat 1997-Sabah) balkl haber yine Hrriyet gazetesinin de manetinde yer alan Demirelin rejimle ilgili endielerini Erbakana ilettii mektupla ilgilidir. Bu blmde MGK toplants ile ilgili olarak da iki haber yaplmtr. En kritik MGK(18 ubat 1997-Sabah) balyla verilen ilk haber 28 ubat 1997 MGK toplantsnn kritik olacan gnler ncesinden okuyucuya iletmektedir. Fatih ekirgenin yazsnn manete tand bu haberin i sayfa bal ise En kritik MGK 28 ubattadr. ekirge, yazsnda u yorumda bulunmaktadr: Milli Gvenlik Kurulu toplantsnda Genelkurmay Bakan Karaday, son dnemde Atatrk ilke ve inklaplaryla, laiklie kar giriilen sistemli hareketler zerinde duracak ve gelimeden duyulan rahatszl dile getirecek. Atatrk ilke ve inklaplaryla, laiklik kart sistemli hareketler ifadeleri kullanlarak ve yaanan gelimelere atfta bulunularak RPye gnderme yaplmaktadr. Herkes ok gergin(26 ubat 1997-Sabah) balkl haberin spotunda Cumhurbakanndan Babakana, illerden muhalefet partilerinin liderlerine kadar Ankarada herkes barut fs denilmekte ve yine MGK toplantsndan iki gn nce siyaset arenasnn gerginliini vurgulamaktadr. Susurluk konu balnda yaplan siyaset haberinin balklar yledir: Susurluk raporu(4 Aralk 1996-Sabah) 5 saatin 6 sonucu(23 Aralk 1996-Sabah)

85

ankaya zabtlar(30 Aralk 1996-Sabah). Bu haberler hkmet ve muhalefet ile ortak yaplan Susurluk toplantlarna ilikindir. Snflandrmann dnda kalan haber ise unlardr: Lider sultas(3 Aralk 1997-Sabah), Savcdan polise sert uyar(17 Aralk 1996-Sabah), Adalet sadece vatandaa dokunuyor(25 Aralk 1996-Sabah). Ulusal Olay konu balnda Atatrkn lm yldnm olan 10 Kasm, Seni Seviyoruz(10 Kasm 1996-Sabah) balyla verilmitir. Ordu konu bal altnda yer alan Muhtra Gibi(23 ubat 1997-Sabah) balkl haber evik Birin Washingtonda Trk-Amerikan Konseyinin balosunda yapt aklamalarn iermektedir. Haberin manetinde kullanlan muhtra szc dikkat ekmektedir. Haberin i sayfadaki bal ise evik Paa hkmeti uyard biimindedir. Haberin devamnda Washingtonu ziyaret eden Refah Partisi st dzey brokratlaryla, Trk subaylar arasndaki gerginlik son yaplan aklamalarla dorua ulat. Genelkurmay kinci Bakan Orgeneral evik Birin Trk-Amerikan Konseyi (ATC) toplantlarnn son gecesinde dzenlenen baloda syledii szler hkmete st kapal muhtra nitelii tayordu yorumu yaplmaktadr. Haberde yine RP-ordu gerginlii vurgulanarak, Birin yapt konumayla hkmete uyarda bulunmas doal bir durum gibi gsterilmitir. 5i de konuacak(28 ubat 1997-Sabah) balkl haber ise 28 ubat MGK toplantsnda be kuvvet komutannn da sz alacan ve toplantnn gergin geeceini belirten bir haber niteliindedir. Ordu konu balnda yer alan haberlerin 28 ubat MGK toplants gn ve toplantya yaklat gnlerde yaplmas dikkat ekicidir.

86

D Politika konu balnda yer alan haberlerden biri Rus pilot korkusu(14 Kasm 1996-Sabah) balyla verilmitir. Haberlerden ikisi Demokratiklemede nemli adm(28 Kasm 1996-Sabah), Avrupadan bu defa iyi haber(30 Ocak 1997-Sabah) balklaryla verilmitir. Avrupa Birlii konusunda yaplan bu iki haber de olumlu bir dile sahiptir. ABD ile ilgili olarak yaplan iki haberden ABDden tatl-sert uyar mektubu(4 ubat 1997-Sabah) balkl haber ABDnin Hkmete uyarsn; Amerikan yardm(31 Ocak 1997-Sabah) balkl bir haber de AB konusundaki desteini iermektedir. Byk skandal(22 Ocak 1997-Sabah) balkl haber Almanyann Trk hkmetinin uyuturucu ticaretini korumakla sulamasyla ilgilidir. Bu adam rana geri gnderin(6 ubat 1997-Sabah) balkl haber Hrriyet gazetesinde olduu gibi ran Bykelisinin Sincan olaylar sonrasnda Trkiyeden ayrlmasn talep eden bir dille burada da yer almtr.

I.2.3. SRMANETL SAYILARDAK MANETLER Hrriyet gazetesi incelenen 117 gnn yzde 51,29unda srmanet kullanmtr. Gazete srmanet kulland 60 gne bu blgenin yzde 68,2sini gazetenin reklamna, kupon karl verdii promosyon hediyelerin ve eklerinin tantmna ayrmtr. Gazetenin srmanet kulland gnlerdeki manet haberlerinin konu balklarna gre dalm yledir:

Konu Parti Siyaseti Aktel Olaylar Susurluk/Mafya/ete

Say 33 7 16

Yzde 55 11,66 26,66

87

Ekonomi Yarg D Politika

1 2 2

1,66 3,33 1,66

Tablodan da grld zere Hrriyet gazetesinin srmanet kulland gnlerde manetinde yer alan haberlerin yzde 55ini siyaset haberleri

oluturmaktadr. Parti siyaseti haberlerinin konularna gre snflandrlmas ie yledir: RP RP(Kazan) DYP(Akener) DYP(Aar) DYP MGK Demirel Susurluk Erbakan Refahyol iller Ylmaz Baykal Dier 5 1 3 3 1 2 2 3 4 4 1 1 1 2 Koalisyon orta DYP ile ilgili olarak bu blmde yaplan haberlerin tanesi Akenerle ilgilidir. Tehditi Bakan oldu(9 Kasm 1996-Hrriyet), Yeni Bakana mthi fke(10 Kasm 1996-Hrriyet), Bayan Bakann el abukluu(21

88

Ocak 1997-Hrriyet) balklaryla verilen haberlerde Hrriyet gazetesinin Akenere kar aka olumsuz bir tutum ald grlmektedir. Aarla ilgili olarak yaplan haber de Emri Aar verdi(17 Aralk 1996Hrriyet) Aar: Kefile ihtiyacm yok(16 Aralk 1996-Hrriyet), Aara sulamalar(24 Ocak 1997-Hrriyet) Susurluk ve sonrasnda yaanan gelimelerle ilgilidir. Bostan korkuluu deiliz(28 Ocak 1997-Hrriyet) balkl haber ise DYP milletvekillerinin RPnin karnda isyan ettiini ve sz haklarnn olduu aklamasn yaptklarn iermektedir. Ylmazla ilgili olarak bu blmde bir tane haber yaplmtr. Hepimiz tehlikedeyiz(13 Kasm 1996-Hrriyet) balkl haberde Ylmazn Susurluk sonrasnda gvende olmadn belirttii aklamas yer almaktadr. Demirelle ilgili olarak bu blmde yaplan haberden birinin bal Baba rahatlatt(10 ubat 1997-Hrriyet)dr. Haberde Demirelin rejim tehlikede olmad konusunda gven verdii belirtilmektedir. Sokakta hiddet var(24 ubat 1997-Hrriyet) balkl haberin spotunda Cumhurbakan Demirel, sokakta bu hkmet olmasn kim olursa olsun deniyorsa, darbe tartlyorsa bu bir hiddetin eseridir dedi cmlesi yer almaktadr. Haberin ieriinde Demirelin askere, hkmete verdii mesajlarla denge salamaya alt aka grlmektedir. MGK ile ilgili olarak iki haber yaplmtr. Pompal MGKda(11 ubat 1997-Hrriyet) balkl haberde 28 ubatta yaplacak MGK toplantsnda Ylmazn RPnin silahland iddiasnn ele alnaca belirtilmektedir. Gzler Cumada(26 ubat 1997-Hrriyet) balkl haberin spotunda Rejime ve laiklie ynelik tehditlerin masaya yatrlaca MGKnn 28 ubat toplants arifesinde, Demirel uyard, Erbakan sertleti, iller ortann dikkatini ekti cmlesi yer almaktadr.

89

Toplantnn ieriini rejime ve laiklie ynelik tehditler olarak belirten gazete, maneti ve spotuyla MGKnn kritikliine vurgu yapmaktadr. ki habere de bakldnda dikkatin MGKya ve gazetenin belirledii gndeme younlatrld grlmektedir. RP ile ilgili olarak bu blmde alt manet haberi yaplmtr. Refah devrede(23 Kasm 1996-Hrriyet) balkl haber ise Susurluk ile ilgili olarak RPnin devreye girdiini iermektedir. ncelenen dnemde RP ile ilgili olarak yaplan tek olumlu haberin bu haber olduu da gzlenmektedir. mam nikah flrtn klf(13 Ocak 1997-Hrriyet) balkl haberin RP bal altnda deerlendirilmesinin nedeni aklamay yapan kiinin RPli avukat olmasdr. Susturdular(20 Ocak 1997-Hrriyet) balkl haberde Emire Kalkancnn RPli Ankara, stanbul, zmir Bykehir Belediye Bakanlarnn tarikat skandallarnda ad geen ei Ali Kalkanc ile ilikileri olduunu iddia etmesi zerine RPliler tarafndan tehdit edilip susturulduu belirtilmi, balk etken atyla kurularak RPye yaplan vurgu daha da glendirilmitir. RPli bakann T dn(8 ubat 1997-Hrriyet) balkl haberin spotunda Orgeneral Koman 4 gn nce topa tutan Susurluk Komisyonu Bakan tanklarn Sincan manevras zerine T dn yaparak orduya vg yadrd denilmektedir. T harfi ile kastedilen tanktr ve Elkatmn ordudan korkuttuu iin dn yapt ifadesiyle de ordunun RP iin bir korku kayna olduu vurgusu yaplmaktadr. Tahrikler bitmiyor(4 ubat 1997-Hrriyet) balkl haber Sincanda dzenlenen Kuds gecesine ilikindir. Haberin alt balklar ve aklamalar dikkate deerdir. Ataya nispet gibi balnn altnda Atatrk bstnn karsndaki

90

Mescid-i Aksa maketine vurgu yaplmaktadr. Mollalarn treni ve Malzemeler hep ayn balklar altnda ise ran Kltr Merkezinde yaplan gsterinin Kuds Gecesi ile ayn olduu ve bu gecede kullanlan malzemelerin ranllardan alnd vurgulanmaktadr. ran ve molla ifadeleri yine rejim kartln glendirmekte kullanlrken, Atatrk ile de kartlk yaratlmaktadr. Haberin spotunda, Refah Partisi trban, karayolu ile hac, kurban derileri, Taksime cami krizlerimi yeni krizler yaratarak daha da trmandryor denilmekte; i sayfadaki devamnda ise Trban, konutta tarikat yemei, karayolu ile hac, Taksime cami, kurban derisi ve Kuds gecesi gibi klarla toplumu gerginletiren RP, Sincanda Atatrk bstnn tam karsna Mescid-i Aksa grnml adrla tahriklerin zerine ty dikti. stelik bu adr BDA-C militanlarnn karargah haline getirildi yorumunda bulunulmaktadr. Haberde, Kuds gecesi, RPnin etkinlii gibi gsterilerek, RPnin toplumda gerginlii arttrd, tahrikte bulunduu biiminde yorumlanm ve kullanlan kelime ve ifadelerle RP kartl belirginletirilmitir. artan tepki(25 ubat 1997-Hrriyet) balkl haberde evket Kazann, kendisini ziyarete gelen on be dernek yneticisini orduyu eletirmeleri zerine makamndan kovmasn iermektedir. Kazann tepkisi gazete tarafndan artc kelimesiyle deerlendirilerek, beklenmedik bir tepki verdii ynnde bir yan anlam barndrmaktadr. Refahyol ile ilgili olarak drt haber yaplmtr. Olacak gibi deil(8 Kasm 1996-Hrriyet) balkl haber Susurluk Kazas sonras hkmetin gerekli admlar atmadn belirten bir haberdir. retmen ve polise byk ayp(4 Ocak 1997Hrriyet) balkl haberin ieriinde ise hkmetin retmen ve polise zam sz verdii halde sznden ark ettii gemektedir. Krizi zen boykot(25 Ocak

91

1997-Hrriyet) balkl haber Erbakan ve iller arasnda yaanan bir krizin zmnn boykotla sonucunda zldn iermektedir. ade et Muhtras(8 Aralk 1996-Hrriyet) balkl haberde ise Kemal Yazcolunun grevden alnmasnn DYPlileri ayaa kaldrd belirtilirken, muhtrann Erbakana yapld gizlendiinden baln iinde geen muhtra szcnn farkl anlam artrd grlmektedir. Saduyulu sesler(27 Kasm 1996-Hrriyet) balyla verilen haber CHP lideri Baykalla ilgilidir. Baykaln Refahyol hkmetinin hazrlad basnn dzenlenmesine ilikin yasa tasarsn hakknda tepkisini dile getirdii haber Baykalla ilgili olarak yaplan tek haber olma zelliini de tamaktadr. Susurluk konusunda bu blmde haber yaplmtr: Meclisin gc(28 Aralk 1996-Hrriyet), Zirve zabtlar(30 Aralk 1996-Hrriyet) ve 35 su duyurusu(10 Ocak 1997-Hrriyet). Erbakan ile ilgili olarak bu blmde drt tane haber yaplmtr. Hocaya emrivaki(7 Aralk 1996-Hrriyet) balkl haberde Yazcolunun grevden alnmas konusunda Erbakana emrivaki yapld belirtilmektedir. Srpriz szler(15 Aralk 1996-Hrriyet) balkl haberdin spotunda Yandalar Askeri uraya ate pskrrken, Erbakan dn srpriz bir ekilde ura kararlarn savunmaya balad denilmektedir. Haberin alt balnda ise u ifadelere yer verilmitir: Askeri rahatlatmak iin: RPnin baz milletvekilleri ile slami basn, ura kararlarna kar ar bir kampanya yrtyordu. Bu szleriyle, Erbakann son gnlerde rahatszlklarn yksek sesle sylemeye balayan askerleri rahatlatmay amalad yorumu yapld. Haberin balnda geen srpriz szc spotta da yinelenmekte ve vurgulanmaktadr. Erbakan ve asker kartl haberde

92

belirginletirilmi ve askerin rahatszl vurgulanmtr. Erbakann aklamalar gazete tarafndan aka ifade edilmese de, iinden gelmeden sadece bu rahatszl gidermek iin yaplm gibi yorumlanmtr. Vay canna(22 Aralk 1996-Hrriyet) balkl haberde ise Erbakan artan iki rapordan bahsedilmektedir. Geni Temizlik Yapmak art(31 Aralk 1996-Hrriyet) balkl haber de Susurlukla ilgili olarak dzenlenen ankaya zirvesinde Erbakann szlerine yer vermektedir. illerle ilgili olarak bu blmde yaplan tek haber, Ve diyet dendi(17 Kasm 1996-Hrriyet) balyla verilmitir. Haberin spotunda RP kendisini iktidar yapan illere diyetini demenin yolunu buldu. RPli Kamalak iller hakkndaki Tofa, Teda, ve Malvarl soruturmalar anayasal sre ald iin dt dedi denilmektedir. RP ile ortaklk kurarken illerin amacnn dosyalardan aklanmak olduu iddia edildii iin gazetenin haber bal da bu diyetin denmesi olarak gemektedir. Snflandrma dnda kalan haberlerin balklar yledir: 97 temiz toplum yl olsun(1 Ocak 1997-Hrriyet), Amokhachiden ders(23 ubat 1997-Hrriyet) D Politika konu bal altnda yer alan stenmeyen eli byle gnderildi(22 ubat 1997-Hrriyet) balkl haber, Sincandaki Kuds Gecesinde eriat propagandas yapt gerekesiyle Trkiyeden ayrlmas istenen ran Bykelisi Bagherinin Trkiyeden ayrlyla ile ilgilidir. Sabah gazetesinin srmanet blgesini kulland 24 gndeki manetlerinin konularna gre dalm ise yledir:

93

Konu Parti Siyaseti Aktel Olaylar Susurluk/ete/Mafya D Politika Ordu

Say 11 2 6 4 1

Yzde 45,83 8,33 25 16,66 4,1

Parti Siyaseti konu bal altnda yer alan haberlerin snflandrlmas yledir: RP Demirel DYP(Aar) DYP(Bucak) 3 1 1 1

DYP(Akener) 1 ANAP Ylmaz Refahyol ANAPla hesaplama(6 2 1 1 ilgili Kasm olarak iki haber yaplmtr. haberde ANAP iki ve DSPde iindeki

1996-Sabah)

balkl

partinin

hesaplamadan sz ederken; Flrt hzland(8 Aralk 1996-Sabah) balkl haber de RP-ANAP diyalogunun gelitiinden bahsetmektedir. Aarla ilgili olarak yaplan haber ise Aar: Her eyi Kkte anlatrm(13 Aralk 1996-Sabah) balyla verilen Susurluk ile ilgili haberdir. te Bucak

94

mparatorluu(3 Ocak 1997-Sabah) balkl haber DYP Milletvekili Sedat Bucakla ilgilidir. Emniyette deprem(12 Ocak 1997-Sabah) balkl haber ise ileri Bakan Meral Akenerin Emniyette yapt kadro deiiklikleriyle ilgilidir. Gneydouya zeytin dal(10 Aralk 1996-Sabah) balkl haber Refahyol snflandrlmasnda deerlendirilmitir. Bu haberde PKKya yataklktan mahkum olanlara af karlacana ilikindir. Demirel ile ilgili olarak yaplan tek haber, Demirelin mektubu(11 Aralk 1996-Sabah) balyla verilen Demirelin Erbakana Susurluk meselesinin zlmesine ynelik olarak gnderdii mektubu ieren haberdir. Bu blmde RPye ynelik olarak haber yaplmtr. Harp Okullarna szma plan(12 Kasm 1996-Sabah) balkl haberin spotu Atvde dn gece yaynlanan bir video kaset Refahllarn demokratik sistemi nasl kullandn kendi azlarndan kantlad yorumunda bulunulmutur. Haberin devamnda Refahn gerek yzn bir kere daha gsteren kasetteki konuma Erbakann kurmaylarndan Hasan Hseyin Ceylana ait. Ceylan, harp okullarn ele geirme plann anlatyor denilmektedir. Ayrca i sayfada bir tam sayfa ayrlan bu haberin i sayfadaki bal da Refahn hedefi harp okullardr. RPnin demokratik sistemi kulland yorumu yaplan bu haberde, RPnin orduya szma plan zerinden ierdii tehlikeye gndermede bulunulmaktadr. Ceylana byk tepki(13 Kasm 1996-Sabah) balkl haberin i sayfadaki bal ise RP sust yakalanddr. Haberde Refah Partisi milletvekili Hasan Hseyin Ceylann, Sabahta ve atvde yaynlanan szleri, RP dndaki partilerde byk tepki yaratt yorumuna yer verilmitir. Yine bu haberde kullanlan ifadelere bakldnda, RPnin gerek yz budur gibi bir yan anlama ulalmaktadr.

95

Besleme basn tevii(9 Aralk 1996-Sabah) balkl haberin spotunda Refahyol hkmeti kendini destekleyen slami basn ile yac gazetelere devlet kesesinden trilyonluk tevikler aktarma peinde yorumunda bulunulmutur. slami basn ifadesi yine RPye gndermede bulunmakta kullanlmtr. ok gelimeler(6 Aralk 1996-Sabah) balkl haber ayr blmden olumaktadr. Ancak haberde Ylmazn iki aklamasna yer verildii iin aklama Ylmaz snflandrmasna dahil edilmitir. Ylmazn aklamalarndan bir RP ile ortaklk kurabileceklerine, dieri de Susurlukla ilgili belge aklayacana ilikindir. Haberin dieri bal da Akenerin, Yazcolunu grevden almasyla ilgilidir. Bu blmde D Politika alannda yaplan drt haberin tanesi ranla ilgilidir. Teekkrler Atatrk(21 Aralk 1996-Sabah) balkl haberde ise RPye yaknl gz nnde bulundurulan ve Trkiyeyi ziyaret eden ran heyeti eletirilirken, Atatrke Trkiyeyi Batllamaya ynlendirdii ve ran gibi olamamamz salad iin teekkr edilmektedir. Dnyay atlatan anlama(1 Ocak 1996-Sabah) haberinde ise RPnin ran ile yapt doalgaz anlamas haberin konusunu oluturmaktadr. RPnin dnyay gz ard ederek ran ile anlama yapld vurgusu yaplmaktadr. ran lehine oy kullandk (14 Aralk 1996-Sabah) haberinde ise Birlemi Milletler (BM)de Trkiyenin ran lehine oy kullandn belirtilmi rann lehine daha nce oy kullanmadmz gibi bir izlenim yaratlmak istenmitir. Haberlere genel olarak bakldnda koalisyon hkmetinden ok RP ekseninde haber yapld gzlemlenmektedir. Sorumsuz hakim(23 Ocak 1997-Sabah) haberi yine Almanyada Trkiyenin uyuturucu ticaretini korumakla sulamasna ilikindir. Bu blmde ordu ile ilgili olarak yaplan haber Ordudan Refahl Bakana su duyurusu(10 Ocak 1997-Sabah) balkl haberdir. Haberin spotunda, Trk

96

Silahl Kuvvetleri ile Refah Partisi arasnda Tugeneral Dou Silaholunun Sultanbeyliye Atatrk heykeli diktirmesiyle balayan gerginlik trmanyor. Son gelime, Genelkurmay Bakanlnn Cumhuriyet tarihinde ilk kez bir bakan hakknda su duyurusunda bulunmas oldu denilerek, haberde alma Bakan demek yerine balkta geen Refahl Bakan tamlamasnn kullanlmas, Cumhuriyet tarihinde ilk kez olduunun vurgulanmas, ordu-Refah Partisi ztln ve gerginliinin yanstlmas olarak grlmektedir.

I.2.4. LOGO YANI HABERLER Hrriyet gazetesi srmanetini aaya sarktmad gnlerde Hrriyet logosunun yanndaki blgeyi haberlerin yan sra verdii eklerin duyurusunda kullanmaktadr. Gazete incelenen 117 gnn 77 tanesinde logo yann kullanmtr. Gazete, yedi sayda bu blgeyi Saysal Lotonun para ikramiyesine ilikin haberlere, yedi saysnda verdii eklerin tantmna ve gazetenin reklamna, 1 Ocak gnk saysnda yeni yl, 14 ubatta da sevgililer gn mesajna ayrmtr. Gazete iki gn de logo yann biri iller dieri de Susurluk kazas ile ilgili olmak zere iki karikatre ayrmtr. 59 logo yan haberinin konularna gre dalm yledir:

Konu Parti Siyaseti D Politika Ekonomi Ordu ete/Susurluk/Mafya

Say 30 12 3 3 2

Yzde 50,84 20,33 5,08 5,08 3,38

97

Aktel Olaylar Spor Terr Tarikat Yarg Hava Hrriyet gazetesinin logo

1 3 1 1 2 1 yanndaki 30 parti

1,69 5,08 1,69 1,69 3,38 1,69 siyaseti haberinin

snflandrlmas yledir: Demirel iller Baykal Refahyol RP RP(Kazan) Erbakan Ylmaz Ecevit CHP DSP 4 5 1 5 4 3 3 2 1 1 1

Logo yannda yer alan siyasetilerle ilgili haberlerin genel olarak siyasilerin demelerinden olutuu gzlenmitir. Bu blmde ayrca srmanet ve manet haberlerinden farkl olarak sol muhalefet daha fazla oranda yer almtr. CHP ve lideri Deniz Baykala ilikin iki haber yaplmtr. CHP Aar iin gensoru veriyor

98

(6 Kasm 1996-Hrriyet) balyla CHPnin Aar hakknda gensoru vermesi haber olurken; Baykalla ilgili olarak yaplan Baykaldan iller iin 16.Louis benzetmesi(4 Aralk 1996-Hrriyet) balkl haberde Baykaln iller iin yapt benzetme vardr. DSP lideri Ecevitin demecinden oluan Ecevit: Diyalog balad(26 Aralk 1996-Hrriyet) balyla verilen haber ise muhalefet partileri arasnda Susurluk konusunda ibirlii iin diyalogun balamasna ilikindir. Demokratik Sol Parti (DSP) ile ilgili olarak yaplan haber, DSP, Ana-Sol iin ayaa kalkt(7 ubat 1997Hrriyet) balyla verilmitir. Bu haberde DSPnin ANAPla koalisyon kurmak iin adm atmasn iermektedir. Cumhurbakan Sleyman Demirele ilikin olarak yaplan drt haberden Demirelin demelerinden olumaktadr. 28 ubat srecinde Demirelin ordu ve Refahyol Hkmeti arasnda bir denge unsuru olduu Demirelin demelerinden oluan bu haberlerde de grlmektedir. D politikann z deimedi(4 Kasm 1996-Hrriyet) balkl haberde Demirel, hkmetin d politikasn

deerlendirmekte ve d politikada deiim olmadn vurgulamaktadr. Demirel: Medyaya kelepe vurulamaz(20 Kasm 1996-Hrriyet) balkl haber, Demirelin Refahyol Hkmeti tarafndan basnn dzenlenmesine ilikin yasa konusunda verdii demeten olumaktadr. Bu yasa tasars medyaya sansr getirmeyi amalad iddiasyla medya tarafndan eletirilmitir. Demirelin demecinde syledii kelepe vurmak da haberin iinde nemli bir unsur olarak kullanlm ve Cumhurbakannn da hkmetin karsnda olduu vurgulanmak istenmitir. Promosyon yasas iin iptal istemi(29 Ocak 1997-Hrriyet) balkl haber, Demirelin Refahyol hkmeti tarafndan hazrlanan yasann iptali iin Anayasa

99

Mahkemesine bavuracana ilikindir. Demirel: Trkiye geriye gidemez(1 ubat 1997-Hrriyet) haberinin balndan da anlald zere, Demirelin Hkmete ve politikalarna kar hassasiyetleri bildii ve bunlar dile getirdii grlmektedir. Bu blmde demelerinden olmak zere, illerle ilgili be tane haber yaplmtr. Haberlerden biri rtl denekte rekor harcama(8 Kasm 1996Hrriyet) balyla verilmitir. Bu haberde illerin rtl denekte yapt harcama gndeme getirilmi ve bunun bir rekor olduu vurgulanmtr. iller artt: calann katn aklad, yetkililer dorulamad(9 Kasm 1996-Hrriyet) balyla verilen haber, illerin PKK lideri calann katna ilikin aklamasnn askeri makamlar tarafndan dorulanmadna ilikindir. iller: kence yapann zerine gideceiz(6 Aralk 1996-Hrriyet) balyla verilen haberde illerin Avrupa Komisyonunda Trkiyedeki ikence olaylarna ilikin yapt aklamay iermektedir. iller: 1998de Babakan benim(16 Aralk 1996Hrriyet) iller: Refahla ortaklk zor(20 ubat 1997-Hrriyet) balkl iki haberde illerin koalisyon orta RP ile ilgili aklamalarna yer verilmitir. RP ile ilgili olarak bu blmde yedi haber yaplmtr. RPli bakandan irkin tavr: 10 Kasma iim kan alayarak katldm(11 Kasm 1996-Hrriyet) balkl haberde RPli Kayseri Bykehir Belediye Bakan kr Karatepenin aklamas zerinedir. Haberde kullanlan irkin tavr szckleri ile haberde taraf olunduu grlmektedir. Yanda basna tevik kya(10 Aralk 1996-Hrriyet) haberinde ise RPnin lehinde haber yapan basn yanda szc ile belirtilirken, kyak kelimesiyle, bu basn kurumlarna ayrcalk yapld vurgulanmtr. Bu haber Sabah gazetesinde Besleme Basna Tevik Primi manetiyle yer almtr. ok ifade: Madmak otelini yakan birinin kardei polis yapld (16 Ocak 1997-

100

Hrriyet) balkl haberde Madmak otelini yakanlar denilerek kast edilen eriat vurgusudur, bylece RPye gnderme yaplarak eriat birinin kardeinin polis yapld iddia edilmitir. Balkta geen ok szc yine merak ve kuku uyandrmaktadr. Kazann mum snd szne tepki yad(12 ubat 1997Hrriyet) haberinde ise Srekli Aydnlk in Bir Dakika Karanlk eylemlerini, Alevilerin bir riteli olduu iddia edilen mum snd trenine benzeten Kazann tepki ald belirtilmektedir. Tepkinin yamas anlatmyla Kazann ok fazla tepki ald vurgulanmak istenmitir. Milli Gazetede de mum snd gaf(13 ubat 1997-Hrriyet) haberinde, Milli Gazetenin de Kazann gafn devam ettirdii belirtilmektedir. Bu haberin alt balnda ise Kazan ark etti ama ifadesine yer verilmitir. Kazann savunduu dnceden vazgetii ironik olarak ifade edilmitir. Kazandan Olay Bakana ziyaret(16 ubat 1997-Hrriyet) balkl haberde ise Kazann, Kuds Gecesini dzenleyerek tepki alan Bekir Yldz cezaevinde ziyaret etmesi vurgulanmaktadr. Haberde kullanlan olay bakan ifadesi o gnlerde gndemi ok fazla igal ettiinden dorudan Bekir Yldz artrmaktadr. Bu haberin i sayfadaki bal ise Kazandan olay bakana gizli ziyarettir. Haberin iinde DGM evreleri ile hukukularn byk tepki gsterdii Kazan, geen hafta da Avrasya feribotunu karanlar ziyaret etmiti denilmektedir. Kullanlan DGM ve hukukular ifadeleri Kazann sanki yasa d bir ziyaret yapt yorumuna neden olmaktadr. Kazan: stifa etmem(18 ubat 1997-Hrriyet) balkl haberde ise tm bunlarn zerine Kazann istifa beklentilerine karlk vermemesi haber olmutur. RPye ilikin olarak yaplan alt haberlerden tanesi RPli Adalet Bakan evket Kazanla ilgilidir.

101

Refahyol ile ilgili olarak be haber yaplmtr. Refahyolda sansr kanunu iin ilk adm(18 Kasm 1996-Hrriyet) haberi basnn dzenlenmesine ilikin hazrlanan yasa tasarsnn basnda sansr olarak deerlendirilmesini iermektedir. Kalemli: retmene szmz tutamadk(25 Kasm 1996-Hrriyet), Polise yeni dzen(2 Aralk 1996-Hrriyet), Casino belirsizlii(19 Aralk 1996-Hrriyet) balkl haberler hkmetin politikalarna ilikindir. SSK snavnda akrabalarn zaferi(23 Aralk 1996-Hrriyet) balkl haber ise o gnlerde gndemi ok igal eden SSK personel alm snavn kazananlarn RPye yaknl olmas ile ilgilidir. ANAP lideri Ylmazla ilgili yaplan iki haber de Ylmazn aklamalarndan olumaktadr. Ylmazdan ok iddia: Topal ldrenler Bucak korumas(15 Kasm 1996-Hrriyet) balkl haber Ylmazn Kumarhaneler kral mer Ltf Topal ldrenlerin Susurluk kazasnda yaralanan DYP Milletvekili Sedak Bucakn korumalar olduu iddiasndan olumaktadr. Ylmaz: Pompal saldr silah(15 Kasm 1996-Hrriyet) balkl haber ise Ylmazn RPnin silahland ynndeki iddiasn iermektedir. Babakan Erbakan ile ilgili olarak logo yannda haber yaplmtr. Hocadan gvence: Dolar 104 bini gemeyecek(22 Kasm 1996-Hrriyet) balkl haber Erbakann yl sonuna kadar dolarn 104 bin TLyi gemeyeceini garanti etmesini iermektedir. Rapor oku(20 Aralk 1996-Hrriyet) balkl haber ise MGKnn Gneydou Raporunu Erbakann geri gndermesinin srpriz yaratt zerinde durulmakta ve bu durum ok szc ile verilmektedir. Erbakan onaylad: 5 gn tatil var(27 Aralk 1996-Hrriyet) balkl haber ise ylba tatilinin Erbakann onaylamasyla 5 gn olduuna ilikindir. Ayn haber Sabah gazetesinde de yer almtr. Bu haberin yananlam ise slami dnceyi temsil eden ve ylba

102

kutlamas yapmayan koalisyon orta partinin Babakan liderinin ylba tatilini onaylamasdr. Bu blmde D Politika konu balnda on iki tane haber bulunmaktadr. Buttoya darbe(5 Kasm 1996-Hrriyet) haberi Pakistan Babakan Benazir Buttoya ilikindir. ncelenen dnemde Butto-iller benzetmesi basnda olduka yer bulduu grlmtr. Trkmenlerin l: Yine yalnz kaldk(7 Kasm 1996Hrriyet) haberi Kuzey Iraktaki Trkmenlerle ilgili, Papandreunun kz: Babam Liani ldrd(14 Kasm 1996-Hrriyet) haberi Yunanistan eski Babakan Papandreunun kznn iddias ile ilgilidir. Kaddafiye destek(28 Kasm 1996Hrriyet) balkl haber, Trkiyeden Kaddafiye destek verilmesine ilikindir. Cezayirliler dinci partiye kar kt(30 Kasm 1996-Hrriyet) haberinde Cezayirdeki seimin sonular yer almaktadr. O dnem Trkiyede, Cezayir benzetmesi sklkla yapld iin haberin iinde kullanlan dinci parti sylemi Cezayirle tezat oluturmaktadr. Bylece, Trkiye dinci partiyi seti ama Cezayir bile semedi gibi bir anlam olumaktadr. zlenen diyalog(9 Aralk 1996Hrriyet) balkl haber, Trk-Yunan ilikilerinde gzel bir diyalog olduundan sz etmektedir. Klarides: Su bizdeydi(12 Kasm 1996-Hrriyet), Fzelere kar

sava gemileri(22 Ocak 1997-Hrriyet), Kbrs patlamaya hazr volkan gibi(19 ubat 1997-Hrriyet) Kbrs ile ilgili olarak yaplan haberdir. amda iktidar kavgas( 31 Ocak 1997-Hrriyet) haberi Suriyeye; Alman ajansndan dolayl zr(5 ubat 1997-Hrriyet) haberi Almanyada yaplan haber nedeniyle Trkiyeden zr dilenmesine ilikindir. Nihayet gittiler(21 ubat 1997-Hrriyet) balyla verilen haber yine Kuds Gecesi zerine Trkiyeden gitme basksyla

103

karlaan ran Bykelisi Bagheri ve stanbul Konsolosunun Trkiyeden gidii zerine yaplmtr. Ordu konu balnda haber yaplmtr. Erbakan-ran flrtne ordudan sert tepki(17 Aralk 1996-Hrriyet) balkl haberde Erbakann ranla

yaknlamasna ordunun tepki verdii belirtilmi ve kullanlan sert szc ile etki daha da artrlmtr. Haberde bir st dzey askeri yetkiliye atfta bulunularak, Trk Silahl Kuvvetleri, ranla savunma sanayi ibirlii yapacan aklayan Babakan Erbakana ok sert tepki gsterdi denilmektedir. Haberin i sayfadaki balnda ise ranla flrte ordu fkesi denilmektedir. ran-RP yaknl ve ordunun buna verdii tepki ve ordunun fkesi vurgulanm; RP-ordu ztl gndeme getirilmitir. Org. Karaday: Trkiye ortaaa srklenemez(25 Aralk 1996-Hrriyet) balkl haberde Genelkurmay Bakan smail Hakk Karadaynn bir dergiye yapt aklamadan alnt yer almaktadr. Haberin iinde, Genelkurmay Bakan Orgeneral smail Hakk Karaday, lkede laiklik zerinde kavram kargaas yaratlmak istendiini, amacn laik demokratik dzeni deitirerek Trkiyeyi ortaa karanlna srklemek olduunu syledi ifadesi yer almaktadr. Haberin i sayfadaki bal ise Karadaydan muhtra gibi uyardr. Bu haberde yine, ordudan aka anlmadan hkmete muhtra niteliinde bir uyar yapld gsterilmek istenmektedir. Ordunun laikliin teminat olduu ve bu deerleri savunduuna gndermede bulunulmaktadr. evik Paa bilgim dahilinde konutu(27 ubat 1997-Hrriyet) balkl haber yine Org. Karadaynn evik Birin Refahyol ve Sincan olay zerine yapt aklamalardan haberdar olduunu belirttiini iermektedir.

104

Sabah gazetesinin logo yan blgesinde ok byk bir oranda gndeme ilikin konularla balantl karikatrlerin izildii Bizim City blm yer almaktadr. Gazete, incelenen 117 gn iinde bu blgeyi sadece iki kez haber duyurmak iin kullanm, drt gn de Sabah magazin ekinin tantm ile Saysal Lotoya ayrmtr. Sabah gazetesinin logo yannda yer alan iki haber de parti siyaseti konu balnda yer almaktadr. Kstahla cevap(11 Kasm 1996-Sabah) balyla verilen haberde Kayserinin RPli Belediye Bakan kr Karatepenin 10 Kasm ile ilgili olarak yapt aklamaya kamuoyunun tepki gstermesi ve bunun zerine Antkabire ziyareti akn olduu vurgusu yaplmaktadr. Sigara Yasasn Demirel tutuyor(22 Kasm 1996-Sabah) balkl haberde ise sigara yasayla ilgili yasann Cumhurbakan Demirel tarafndan zellikle bekletildiine ilikindir.

II. 28 UBAT SRECNDE HRRYET ve SABAH GAZETELERNN HABER SYLEM 4 Kasm 1996-28 ubat 1997 tarihleri arasnda incelenen Hrriyet ve Sabah gazetelerinin manet, srmanet ve logo yan haberlerinde parti siyaset haberlerinin ounluunun RP ve DYPden oluan Refahyol koalisyonunun politikalarndan ok RPden olutuu gzlenmitir. Susurluk Kazas sonras sarslan koalisyon orta DYP ile ilgili olarak yaplan haberlerin ise Aar ve Bucak ile ilgili olduu tespit edilmitir. Her iki gazetenin de RPye muhalif bir haber sylemi gelitirildii ve yaplan haberlerin olumsuz olduu gzlenmitir. Haber balklarnda sklkla kullanlan ok, muhtra, darbe, srpriz, tehlike, eriat, terr, rejim kart, tahrik szckleri RP ile ilgili haberlerde younlamaktadr. ve d siyasetle

105

ilgili olan bu haberler deiik nitelikler gstermektedir. Partinin ad anlmadan eitli benzetmeler kullanlarak ve eitli gndermeler yaplarak; bazen kartlklar kurarak, -rnein laiklik-dinci gibi-, bazen gnderme yapmakszn aka kullanlan ifadelerle RPnin rejim iin tehlikeli unsurlar tad bu dnemde srekli gndemde tutulmutur. TSK ile ilgili olarak yaplan haberlerde asker, ordu kelimelerinin yan sra, Ordunun fke, tepki gibi duygusal tepkilerinin yan sra; muhtra, tavr, laiklik gibi daha ciddi ifadeler de kullanlmtr. Bu haberlerin tamamnn siyaset ile ilgili olduu grlrken ayn zamanda ordunun siyaset ile ilgili demeleri bu haberlerde doallatrlarak verilmitir. Refahyol Hkmeti dneminde basnnn gndeminden drmedii baz haberler Tarikat snflandrmas iinde verilmitir. Bu haberlerin konusunu tarikatlarn iindeki sansasyonel ilikilere ilikin olarak ortaya kan/karlanlar oluturmaktadr. Medya bu dnemde yapt bu haberlerde RP ve Refahyolun kamuoyunun gznde ypranmasna katkda bulunmutur. ncelenen haberlere bakldnda iki gazetenin de ayn haberleri farkl balklarla manet, srmanet ve logo yanndan verdikleri grlmektedir. 28 ubat 1997 tarihli MGK toplantsna yaklald dnemde, zellikle Sincanda dzenlenen Kuds gecesinin ve tanklarn Sincandan gemesinin ardndan ubat ay iinde RP, Erbakan ve ordu haberlerinde art olduu gzlenmitir. ncelenen dnemde MGK toplants daha olmasna ramen bunlarn iki gazete tarafndan da gndeme getirilmedii ancak ubat toplantsnn gnlerce ncesinden gndeme yanstld grlmtr.

106

Hrriyet ve Sabah gazetelerinin bu dnemdeki haber sylemleri RPnin ve RPlilerin tad tehlikeye, slami terre odaklanrken; ordunun rejim ve laiklik gvencesi verdii vurgulanm, Demirelin ordu ve Refahyol arasndaki arabulucu yaklam da haberlerde kullanlarak kamuoyunun rahatlatlmaya alld gzlenmitir.

107

DRDNC BLM REFAHYOL HKMETNN SONA ERMES Bu blmde 28 ubat 1997 tarihli Milli Gvenlik Kurulu (MGK) toplantsndan, Refahyol hkmetinin sona ermesine kadar geen srede ordunun sivil toplum rgtlerine, medyaya ve yargya verdii brifingler ele alnrken, sivil toplum kurulularnn, kamuoyunun ve medyann tutumu incelenmektedir.

I. ORDUNUN REFAHYOL HKMETNE TAVRI 28 ubat MGK toplantsnn ardndan MGKdan kan sonu bildirgesi baya gre hkmete kar bir muhtra nitelii tamaktadr. Bildirge ayrca nerilen tedbirler paketinin uygulanmamas halinde, mevcut sistem ierisinde babakann dolaysyla hkmetin istifasndan, yeni bir hkmet modeline ve komuta heyetinin askeri mdahalesine ve yeni tedbirlere kadar pek ok eyi ieren yaptrm ngrmektedir. MGKdan Bakanlar Kuruluna bildirilmesi kararlatrlan 18 maddelik tedbirler listesinin ardndan, MGK bnyesinde kararlarn takibi, uygulanp uygulanmadn kontrol iin birimler oluturulmutur.112 MGK sonras 8 Mart 1997 gn Genelkurmay Bakanlndan yaymlanan bir aklama ordunun hassasiyetlerini ve stlendii grevi vurgulamaktadr: Trk Silahl Kuvvetleri anayasal bir kurulutur; grev ve yetkileri yasalarla tespit edilmitir. Trk Silahl Kuvvetleri geleneksel grev bilinci ve vazife anlay gerei, emrinde olduu yce milletimizin gvenlii ile anayasann temel niteliklerinin korunmasnda ve yasalarn kendisine verdii yetki ve sorumluluklarn hudutlarnn tayin ve tespitinde son derece hassastr. Bu hassasiyet, Trk Silahl Kuvvetlerinin znde var olan demokrasiye ballndan domaktadr. Yce Trk milleti, Atatrkn kendilerine emanet ettii laik ve demokratik cumhuriyetin tm imkanlarndan istifade ederek ada medeniyet yolunda azimle ilerleyecektir. Buna hi kimse mani olamaz ve olamayacaktr. Hal byle iken zaman zaman Trk Silahl Kuvvetlerini
aban ba, Milli Gvenlik Devleti, Dnyada ve Trkiyede Belgeleriyle Milli Gvenlik deolojisi ve Kurumlama, iviyazlar, Birinci Basm, stanbul, Eyll 1999, s. 226, 232.
112

108

siyasi polemiklere konu etmek veya u veya bu ekilde Silahl Kuvvetlerini siyasetin iindeymi gibi gstermek znt vericidir. Milli Gvenlik Kurulu yasal bir platformdur. Komutanlar, gr ve dncelerini Milli Gvenlik Kurulunun bir yesi olarak, burada zgr bir ekilde dile getirmektedir.113 Askerler, MGK zerinden Hkmeti sktrmaya alrken, sendikaclar da milletvekillerine Refahyolun yklmas iin bask yapmaya balamlardr. te yandan askerler, MGK kararlarnn uygulanmas iin sivil toplum rgtleri ile medya ynetici ve yazarlarna Nisan ayndan itibaren brifingler vermeye balamlardr. 11 Ocak 1997de Genelkurmayda Cumhurbakan Demirele Bat alma Grubu (BG) tarafndan sunulan brifing bu brifinglerin balangc olarak

yorumlanmaktadr.114 Fatih ekirgenin askeri bir yetkiliye dayanarak belirttiine gre, BGnin hazrlad rapor ve bilgiler Genelkurmay Bakanl tarafndan deerlendirildikten sonra Genelkurmay Bakanlnn emriyle brifinglere ilk olarak 20 Mart 1997 gn zmirde Egeli sanayici ve iadamlarna verilen brifingle balanm ve brifing verilirken BG tarafndan yrtld de aklanmtr.115 Refahyol Hkmeti dneminde Hrriyet gazetesinin savunma muhabiri Sezai engn generallerin, allagelmi uygulamalarn aksine, 28 ubat'a giden srece ilikin olarak baz deinilerle dikkat ekmeye altklarn ve kamuoyunun bundan haberdar olmasn istediklerini belirtmektedir. 28 ubat srecinde basnn desteine gereksinen Genelkurmayn kamuoyu oluturmada dorudan mdahale yerine daha esnek yntemlerle basn ynlendirmesi de yeni bir durumdur. engn o dnemi yle aklamaktadr:

Ordu eletirilerden rahatsz, Cumhuriyet, 9 Mart 1997. Genelkurmay Genel Sekreteri Tmgeneral Erol zkasnak emekli olduktan sonra bir televizyon programna yapt aklamada, 28 ubat Srecinin bu brifingle baladn iddia etmitir. Hulki Cevizolu, Generalinden 28 ubat tiraf:Postmodern Darbe, Ceviz Kabuu Yaynlar, 1. Bask, Ankara, 2001, s. 62. 115 Fatih ekirge, Yalan sylyor, Sabah, 10 Temmuz 1997.
114

113

109

Genelkurmaya da gittiimizde Milli Savunmaya da gittiimizde haber kaynaklarmzla konutuumuzda ok rahatszlardO zamann MGK genel sekreteri Ahmet reki Paa, srekli kendinden randevu istiyordum gidip gryordum. Ona gittim, konuuyoruz. Bana tyo vermeye alyor aslnda. Tabii sonradan talar yerine oturuyor. undan bahsetti, dedi ki: Konyada pompal tfek alm ar derecede artt diye ondan sonra bir iki ana balk daha verdi yani irticai rgtlenmenin ykseldiine ilikin bir iki ey daha syledi. Aaca bakp orman ben gremedimZaten biliyorduk mthi bir huzursuzluk var ama 28 ubattaki tm dengeleri altst eden MGK toplantsn beklemiyorduk; yani olabilirdi ama o an olacan bilmiyorduk.116 10 Nisan 1997de Genelkurmay Bakanl bir aklama yaparak, 28 Nisanda yaplacak MGK toplantsnn ardndan gn sreyle eitli kitle rgtlerine, meslek kurulular temsilcilerine ve gazetecilere brifing verileceini aklamtr. Aklamann gerekesi ise yledir: Trk Silahl Kuvvetleri yaps gerei kamuoyu ile srekli i ie olan bir kurum deildir. Ancak yaplan kimi almalar hakknda da kamuoyunun bilgisi olmas gereklidir. Trkiye tam bir ate emberi iindedir. Batda ve Douda Trkiyeye ynelik tehditler devam etmektedirTSK demokrasiye saygldr. Demokrasinin ilkelerinin dnsz korunmasndan yanadr. Toplumun ok nemli bir kesiminin de bu konuda herhangi bir phesi yoktur. Ancak TSKnn bu konudaki kararllnn tm kesimlerce bilinmesi gereklidir.117 Refahyol dneminde Yeni Yzyl gazetesinin savunma muhabirliini yapan Kemal Yurteri Refahyol hkmetinin kurulmasyla ordu yetkililerinin byk bir rahatszlk duyulmadn hissettirmeye zen gsterdiini ve dier hkmetlerden farkl davranmayarak Erbakan hkmeti kurulduu zaman da Trk Silahl Kuvvetlerinin normalde hkmetlere yapt uygulamalardan farkl bir hava iine girmediini belirtmektedir. Yurteri orduda bu durumdan kaynaklanan kaygnn hissedildiini belirtmektedir: Hemen bir kaygnn olutuunu biliyorum ama kendilerini anlattklar, ifade ettikleri yntemlerle bunu en azndan darya hissettirmediler; ama endieli olduklarn biliyorum. Trk Silahl Kuvvetleri,
116 117

Sezai engn ile yaplan zel grme (07.04.2006). Ordu Kamuoyuna Alyor, Cumhuriyet Gazetesi, 10 Nisan 1997.

110

Genelkurmay gelimeleri srekli yakndan izliyor ve analizler yapyor. Refahyol iktidara geldii zaman da bu analizlerin yapldn ve ben onlardan hi de olumlu sonular ortaya kmadn biliyorum. Ama ordunun kendi kendine o rahatszlklarn iletecei yntemlerden hibirinin yaama geirilmediini de o zaman grdkBat alma Grubu diye bir ey oluturuldu. Bat alma Grubunun oluturulmas zmirde aklanyor. Yani ay sonra Bat alma Grubu oluturuldu diye biz basn olarak renmi olduk. Bat alma Grubunun yapt ilerden bir tanesi de bu bir anlamda duyulan rahatszl seslendirecek bir takm projeler ortaya koymak.118 Genelkurmay Brifingleri 29 Nisan 1997 gn balam ve Haziran ayna yaylarak devam etmitir. Konu balklar Trk-Yunan Sorunlar ile PKK ve Terrizm olan ilk brifinglerde dinleyicilere i tehditte irticann ilk sraya konulduu ve bu dorultuda BG oluturulduu, bu grubun irticai faaliyetleri yakn takibe ald anlatlmtr.119 smet Berkan, BGnin lkenin drt bir yanndaki birliklerde balantl subay ve astsubaylar olduunu ve buralardan her gn oluk gibi bilginin Ankaraya, Genelkurmaya aktn belirtmektedir.120 Yurteri, Erbakan Hkmeti dneminde PKK konusunda hkmetin ordunun projelerinden farkl projelerinin olmasnn da orduda rahatszlk yarattn belirtmektedir: ncelikle tabi srekli Refahyol hkmeti, dini terrle ya da radikal terrle, dini akmlarla balantl rahatszlklarla ilikilendiriliyor. Mesela Erbakan dneminde PKK konusunda klar vard. Gz ard ediliyor, baz arabulucular filan bulup, ama gnderip, grmeler yaptrd, parti iinde bir takm milletvekilleri vard. Kuzey Iraka gidip geldi bir takm milletvekilleri. Sadece byle irticai terr endiesinden deil, PKK konusunda da kendilerine gre projeleri vard. Onlarn da rahatszlk yarattn gryoruz. Daha sonra Erbakan greve geldii zaman Milli Gvenlik Kurulundan kan bir karar var o dnemde, Trkiyenin rotasnn Avrupa Birlii olduunu teyit edici bir karar karlm. Aklama var MGK aklamas. imdi orada AB kart gibi yorumlar yaplyor bir takm

118 119

Kemal Yurteri ile yaplan zel grme (07.04.2006). nn Alpat, Hamambcekleri, Atetopu ve Askerler, 28 ubat Srecinde Trkiye, Mays Yaynlar, Birinci Basm, zmir, Eyll, 1999, s. 92-93. 120 smet Berkan, Bat alma Grubu ve meleklerin cinsiyeti, Radikal, 13 Haziran 1997.

111

sylemler yapyorlar ama geldii zaman da MGKdan byle bir karar kyor rotas AB yolundadr bu rota deitirilemez.121 Yurterinin syledikleri Genelkurmay tarafndan 29 Nisan 1997 gn TrkYunan likileri ve PKK ve Terrizm konularnda gazetecilere verilen brifingde dorulanr niteliktedir. Brifingde blc ve irticai terrn Trkiye Cumhuriyetini ykmak iin ibirlii ve dayanma iinde bulunduklar ve artk nceliin d tehditten ok i tehdit olduu belirtilmi ve Erban Kuzey Irak ziyareti isim verilmeden eletirilmitir: (eriat-PKKl ibirlii konusundaki bilgilerin sorulmas zerine Kuzey Irakta alkonan askerler iin PKK kampna giden RPli Fetullah Erba ve HD heyetini kastederek) Kuzey Iraka yaplan ziyaretler var. Kimlerin kimlerden emir ald yolunda haberler, bilgiler var.122 10 Haziran 1997 gn Genelkurmay Bakanl tarafndan savclara, TSK Hizmet Kanununun askeri darbelere meruiyet kazandrmak iin kullanlan 35inci ve Hizmet Ynetmeliinin 85inci maddelerinin zellikle vurguland slami Sermayenin Finans ve Eitim Stratejisi balkl bir brifing verilmitir. Adalet Bakan evket Kazann katlmayn uyarsna ve Ankara Basavclnn brifinge izinsiz katlmann su olduuna dair Bakanln szl talimatn iletmesine ramen, brifinge 420 civarnda hakim ve savc katlm ve brifingin sonunda askerleri byk bir cokuyla alklamtr.123 Bu brifing, yksek yarg mensuplarndan gelen talep zerinde 12 Haziran 1997 gn tekrarlanmtr. Erturul zkk 10 Haziran 1997de hakim ve savclara verilen brifingle 12 Eyll sonrasnda verilen brifingi karlatrd yazsnda yle demektedir:

121 122

Kemal Yurteri ile yaplan zel grme, (07.04.2006). ncelik i tehdit, Cumhuriyet, 30 Nisan 1997. 123 Askerden RPye ok sulamalar, Hrriyet, 11 Haziran 1997.

112

Askerler, hakim ve savclar iin ilk brifingini bundan tam 17 yl nce veriyorlar. Yl 1980. 12 Eyll mdahalesinden hemen sonra, Genelkurmayda skynetim savc ve hakimlerine dnkne benzer bir brifing veriliyor. Konu yine irtica. Tabii buna bir de terr ve Krtlk olaylar ekleniyor. Askerlerin o gn verdikleri bu brifing dnk gibi bir deprem yaratmyor. nk dnem askeri rejim dnemidir. Oysa dnk brifing, normal demokratik kurallarn hakim olmas gereken bir dnemde veriliyor. Kabul edelim ki, bu normal bir ey deildir. Demokrasi iin zarif bir grnt deil. Ancak buna kar kanlar, hukuk ihlallerinin nce meclis ats altnda baladn hibir zaman unutmamaldrlar.124 11 Haziran 1997 gn gazete ve televizyonlarn st dzey yneticilerine verilen brifinge AP, Reuters, DPA, UPI gibi yabanc medya kurulularnn yan sra 200 dolaynda Trk gazeteci katlmtr. Brifingin al konumasn yapan Genelkurmay stihbarat Daire Bakan Korgeneral etin Saner, TSK Hizmet Kanununun Silahl Kuvvetlerin vazifesi Trk yurdunu ve Anayasa ile tayin edilmi olan Trkiye Cumhuriyetini kollamak ve korumaktr maddesi ile Hizmet Ynetmeliinin Vazifesi Trk yurdu ve Cumhuriyetini ie ve da kar, lzumunda silahla korumak olan silahl kuvvetlerde her asker kendi zerinde deni renmeye ve rendiini retmeye ve icabnda son kuvvetini sarfederek yapmaya mecburdur maddelerini hatrlatarak, ordunun irtica ile mcadelede silah kullanmaya hazr olduunu vurgulamtr. rticai faaliyetlerle dzenlenmi video gsterileriyle desteklenen brifingde, irtica ile mcadele medyadan yardm istenmitir. 125 Brifingden birka gn nce Hrriyet gazetesinde yaymlanan bir haberde, slami kesimin finans ve eitim stratejisinin ele alnaca brifingde, Genelkurmayn ambargo koyduu slami sermayeye ait irketlerle ilgili bilgi verecei belirtilmitir. Haberde, Genelkurmay Bakanlnn kamuoyuna yansyan i yazmasnda irticai faaliyetlerin maksatl evreler tarafndan finanse edildiine dikkat ekildii, Genelkurmay Bakanlnn ordu birimlerinin Kombassan, Yimpa,
124 125

Erturul zkk, lk brifing 12 Eylldeydi, Hrriyet, 11 Haziran 1997. nn Alpat, a.g.e., s. 93.

113

lker, Beendik, hlas Holding gibi irket ve gruplarn rnlerini almamasn, bu gruplardan alveri yaplmamasn istedii belirtilmitir. Ayrca, yazmada, Mstakil Sanayiciler ve adamlar Dernei (MSAD) yesi irketlerin de bu kapsamda deerlendirilmesi gerektii vurgulanmtr.126 Her ne kadar brifing irticai ve irticai sermaye konusunda verilse de bu brifingde aka ad anlmadan Refahyol Hkmetinin politika ve uygulamalarna ynelik saptamalar dikkat ekmektedir. zellikle, 8 yllk eitim uygulamas,

ekonomi gibi, siyasal alana mdahale biiminde deerlendirilebilecek maddeler brifingde yer almaktadr. Brifingin dikkat ekici maddeleri yledir: -Son 11 aylk dnem iinde; baz slam devletlerince de gelitirilip desteklenen eriat dzenine dayal radikal slami tehdit, laik Cumhuriyeti ykmaya ynelik faaliyetlerini siyasi, sosyal, ekonomik ve askeri olaylarla entegreli olarak artmtr. -Laiklie aykr sz ve davranlar ile tannan baz tarikat liderlerine devrim yasalarna aykr kyafetleriyle geldikleri Babakanlk konutunda yemek verilerek bu eit kiilerin devlet katnda itibar grdkleri ve eylemlerinin ho karland kantlanmaya allm, bylelikle siyasal slam taraftar ve sempatizanlarna kimlik kazandrmak maksadyla; olumlu mesajlar verilmitir. -Sincan Belediye Bakan ranl diplomatlarn da desteinde, Sincanda dzenledii Kuds gecesinde salona slami terrist rgt liderlerinin byk boy posterlerini asm, aydn kesime eriat enjekte edeceini sylemitir. Bu olaydan sonra Ankara Devlet Gvenlik Mahkemesince tutuklanmasn mteakip, mahkeme kararn, protesto ettii imajn yaratacak biimde bir bakan tarafndan bizzat ziyaret edilmitir. -Trkiye Cumhuriyetinin demokratik, laik ve sosyal hukuk devlet yaps yklma tehlikesi ile kar karya geldiinden, konunun hayati nemine binaen 28 ubat 1997 tarihinde MGKda grlmesi kararlatrlmtr. -MGKca alnan kararlar dorultusunda grsel ve yazl basndaki gelimeler olaylar tm plakl ile ortaya koymasna ramen, siyasal slami kesim her alanda cephe oluturarak kararlar uygulatmamak iin dayanma iine girmitir. -Oysa ki, alnan bu kararlar Babakan Yardmcs tarafndan imzalanm, Hkmet tarafndan benimsenmi nce ileri Bakanl bilahare Babakanlk tarafndan da benimsenmi, kararlarn uygulanmas ynnde genelge yaymlanmtr.

126

Askerden slami sermayeye gzalt, Hrriyet, 8 Haziran 1997.

114

-Ancak geen aylk dnem iinde, gstermelik baz uygulamalar hari kararlarn zerine gidilmemi, bilakis kararlar askerlerin dayatmas olarak kamuoyuna yanstlm ve TSK hedef gsterilmitir. -rticai kesim, 8 yllk kesintisiz eitimin mam Hatip liselerinin orta ksmnn kapatlmasn ve velilerin, ocuklarnn zerindeki velayet hakknn alnmasnn hedeflendiini ileri srerek, eylemlerinde yandalarndan destek bulmu ve bu suretle baz siyasi partiler zerinde bask oluturarak konuyu Meclis gndemine sokmaya almtr. -Oysa ada dnyada eitim ve retim btnl dikkate alndnda 8 yllk kesintisiz eitim vazgeilmez nkoul olarak ortaya kmaktadr. -MGK kararlarnn uygulanmasyla ilgili ileri Bakanl tarafndan karlan genelgeden sonra izinsiz alan Kuran kurslarnn kapatlmas ve Kyafet Kanununa aykr giyinenlerin toplanmas gibi snrl, gstermelik baz uygulamalar yaplmtr. Ancak bata devlet daireleri olmak zere trban uygulamalarnda art olduu mahade edilmektedir. -Siyasal slam taraftarlarnn sahip olduklar 2 bin 500 dernek, 500 vakf, binin zerinde irket, bin 200 yurt, 800n zerinde zel okul ve dershaneler ile olduka yksek bir ekonomik gce kavumu ve bu yndeki almalarna devam ettii grlmtr. -zelletirme kapsamnda yaplan ihalelerde, irticai kesim yanls irketlere ncelik verildii ve bu irketlerin bata enerji olmak zere, stratejik neme haiz sektrlerdeki ihalelere ilgi duyduu ve birleerek g oluturmaya altklar hususu ak kaynaklarda yer almtr. -Kamuoyunda yz siyasal slamc patron olarak bilinen bu kiilerin servet durumu zetle yledir: 6 kiinin 100 trilyondan fazla; 5 kiinin 20-50 trilyon; 15 kiinin 10-20 trilyon; 13 kiinin 1-10 trilyon; dierlerinin ise 1 trilyonun altndadr. -Bu durum ticaret-siyaset ve tarikat geninin lkemizde etkin olarak ilediini gstermektedir. 127 Brifingde ayrca smet nnnn 4 Mart 1929da TBMMde yapt konuma hatrlatlm ve bu konuma katlmclardan byk alk almtr: Efendiler tehlike kapnn eiine gelinceye kadar sabreden byk Meclis, Cumhuriyeti kurtarmak iin keskin llerin zaman geldiine hkmetmi, dinin devletten ve siyasetten uzaklatrlmas da geen devirde tamamlanmtr. Vatanda mabedinde kendi itikad ve vicdan ile serbest braklm, onun ark ve temiz inanc bu dnyann kark ilerinden kurtarlmtr. Hi kimse bir vatandaa, dini inancndan, ibadetinden tr bir engel karmaya nasl muktedir olmayacaksa, dindar silah ile de hi kimse TBMMnin herhangi bir kanununa, bir vatandan emniyet ve haysiyetine dil uzatmaya imkan bulamayacaktr.

127

Radikal, 12 Haziran 1997.

115

Anayasann 1inci, 2inci ve 4nc maddeleri ile Hizmet Kanununun 35inci ve Hizmet Ynetmeliinin 85inci maddeleri brifingin iinde de belirtilmi ve Cumhuriyetin niteliklerini deitirmeye ve ortadan kaldrmaya ynelik olarak ieriden ve dardan gelecek tehlikelere kar Trkiyeyi ve Anayasa ile tayin edilmi Trkiye Cumhuriyetinin korumas ve kollanmasnn TSKnn grevi olduu vurgulanmtr. Brifingin sonunda, TSKnn kararll belirtilerek, medya ve yarg mensuplarndan tarafsz kalmamalar istenmi ve yapmalar gerekenler de u maddelerle aka ifade edilmitir: -Bugn itibaryla; artan boyutta devam eden irticai tehdidin, Trkiye Cumhuriyetini ykmay hedef alan fevkalade ciddi boyutu; Atatrkn kurduu Cumhuriyet ilkeleri dorultusunda memleketini seven demokratik ve laik her vatandan dikkatle izlemesi ve bu tehdidi her kesime anlatmas, tarafsz kalmamas ve icraatta bulunmas ana grevdir. -Bu noktadan hareketle; Atatrkn kurduu modern ve laik Trkiye Cumhuriyeti devletinin nitelikleri deimeyecek, deitirilemeyecektir. 10-12 Haziran 1997de Genelkurmayn konferans salonunda Yargtay yelerine verilen brifinge katlan Emekli Yargtay yesi Dr. Ekrem Serim brifingde askerlerin sanki ihtilal yapmlar da bunun haklln vurgular gibi aklamalar yaptn belirtmektedir: Otobsler dolusu yksek yarg mensubunun, askerden brifing almak iin Genelkurmaya gitmesi yarg bamszl asndan hi ho bir durum deildirencilere ders anlatma eklinde yksek yarg mensuplarna brifingler verilmesi ho bir durum deildi. Yksek yarglar adeta emir alan kiiler durumuna sokulmutuAnlatlanlara baklnca bizden hukuka, adalete deil, rejimi korumaya ncelik vermemiz gerektii ima ediliyordu. Sanki ihtilal olmu, bunun haklln anlatan aklamalar yaplyordu.128 Ordunun irticai faaliyetlere kar hayata geirmeye alt siyasetin bir ayanda da, devletin yannda yer alan, tarikat ilikilerini sorgulayan, hurafelere kar
128

Yarg 28 ubatta bamszln koruyamad, Zaman, 27 ubat 2006.

116

kan din adamlar yer alyordu. RPnin iktidar orta olmas ve slami hareketliliin ortaya kmas, laik din adamlarnn toplumda bir denge unsuru olarak ortaya karlmasna neden olmutur. Tartmalarn popler ismi stanbul niversitesi lahiyat Fakltesi Dekan Yaar Nuri ztrk, bu sre boyunca saysz konferansa katlm, hemen her gece bir televizyon kanalna karak din sohbetleri yapm ve halkn sorularn yantlamtr.129 Ayrca bu srete Genelkurmayn milletvekillerinin eitli aklamalar zerine haklarnda su duyurularnda bulunduu grlmektedir.130 Cumhuriyet gazetesinde yaymlanan bir habere gre, Genelkurmay Bakanlnn 1995 seimlerinden itibaren ounluu RPli olmak zere 35 milletvekili ve siyaseti hakknda toplam 286 su duyurusunda bulunduu ve bunlardan 146s hakknda dava ald ifade edilmektedir. Yllara gre bakldnda, Genelkurmay Bakanl 1996 ylnda 74, 1997 ylnda 148, 1998 ylnda ise 64 olmak zere toplam 286 su duyurusunda bulunmutur.131

nn Alpat, a.g.e., s. 48. 13 Mays 1997 tarihli Milliyet gazetesinde yaymlanan Genelkurmaydan su duyurusu balkl haberde Genelkurmay Bakanl tarafndan RP anlurfa Milletvekili brahim Halil elik ve RP Bitlis Milletvekili Zeki Ergezen hakknda, yaptklar aklamalar zerinde Adalet Bakanlna su duyurusunda bulunulduu yer almaktadr. 8 Haziran 1997 tarihli Hrriyet gazetesinde yer alan Askerden su duyurusu haberinde Genelkurmay Genel Sekreteri Tmgeneral Erol zkasnakn Genelkurmayn RP Ankara Milletvekili Hasan Hseyin Ceylan hakknda su duyurusunda bulunduu aklamas bulunmaktadr. 6 Haziran 1997 tarihli Radikal gazetesinde yer alan Su duyurusuna jet ilem haberinde de 21 general ve amiral tarafndan Ankara Cumhuriyet Basavclna RP Rize Milletvekili evki Ylmaz hakknda su duyurusunda bulunulduu ve su duyurusunun 24 saat gemeden ileme konulduu belirtilmektedir. 131 Genelkurmayn 35 siyasi iin su duyurusu, Cumhuriyet, 10 Kasm 1998.
130

129

117

II. KAMUOYUNUN REFAHYOL HKMETNE TAVRI Cumhuriyet tarihinde ilk kez yaklak 1 milyon kii 10 Kasm 1996 gn Atatrk anma trenine katlmtr. Atatrk Dnce Dernei, Devrimci i Sendikalar Konfederasyonu (DSK), Kamu Emekileri Sendikalar Konfederasyonu (KESK) ve Trkiye i Sendikalar Konfederasyonu (Trk-)in ban ektii sivil giriim 50 bin kii ile Antkabire yrmtr. Bu yryler hkmete kar balatlan toplumsal muhalefetin rgtl bir biimde kurumsallamasnn simgesi olarak yorumlanmtr.132 ubat ayndan itibaren medyada Refahyol aleyhinde yaplan haberlerde byk bir art grld gzlenmektedir. zellikle 28 ubat MGK toplantsndan sonraki MGK toplantlarna basnn byk ilgi gsterdii ve ordu-Refahyol atmasnn srekli gndem haline getirildii gzlenmitir. Mart ayndan itibaren gazetelerde Refahyol koalisyonun bitmek zere olduu ve yeni hkmet oluturma planlar zerine yaplan haberler yer almtr. 28 ubat MGKda alnan kararlarn uygulanmas ve ordu tarafndan bunun izlenmesi hemen hemen tm ana akm medyann gndemini oluturmakta ve yaplan haberlerle bu durum meru hale getirilmektedir. Basnn taknd bu tutum temiz toplum, temiz siyaset kampanyalarnda da grlmektedir. Susurluk kazas sonrasnda ortaya kan polis-mafya-siyaset geninin zlmesi iin, Kasm aynda balayan temiz toplum, temiz siyaset kampanyalar ve kampanya logolar gazetelerin birinci sayfalarnda kullanlmtr. Ayn zamanda, bu kampanyann devam niteliinde bir sivil toplum hareketi olarak 1 ubat 1997de gece saat 21.00da klarn bir dakika sre kapatlmas biiminde Yurtta giriimi

132

Hakan Akpnar, a.g.e., s. 129.

118

ad altnda balayan Srekli Aydnlk in Bir Dakika Karanlk eylemi, sendikalarn, derneklerin, sivil toplum rgtlerinin, sanatlarn katlm ve medyann da etkisiyle kamuoyundan byk destek almtr. eitli siyasi liderlerin de destek verdii bu eylem medyada byk yank bulmu ve eylemin balangcndan itibaren hemen her gn bu konuya ilikin eitli haberler yaplmtr. Yeni Yzyl gazetesinin eylemle ve destekleyenlerle ilgili bir haberi yledir: effaf hukuk devleti iin Yurtta Giriiminin balatt Srekli aydnlk iin bir dakika karanlk kampanyasna siyasi liderler de destek verdi. Kampanyann ilk gecesinde saat tam 21:00de Mesut Ylmaz, Blent Ecevit ve Deniz Baykaln evinde elektrikler snd. ankaya Kknde ise aydnlk srd. Sabanc Centern ikiz kulelerinin bir anda karanla gmlmesi Sabancnn destei asndan anlamlyd.133 Ancak temiz siyaset kapsamnda balayan bu eylemler, hkmetten gelen yorumlar sonrasnda, Refahyol hkmetine kar sivil muhalefete dnmtr.134 Alpat, bu eylemlerin Trkiye Cumhuriyeti tarihinde belki de ilk kez bir yurtta inisiyatifinin hkmeti sarsan bir gce ulat yorumunu yapmaktadr. Alpata gre bu, 28 ubat srecine damgasn vuran silahsz kuvvetlerin ilk gn na k saylabilirdi.135 Hkmete ve hkmeti protestoya dnen ve sokaklara taan bu eylem, halk desteinin alnd vurgusuyla 28 ubat mdahalesinin merulamasnda orduya nemli katklar salamtr. Televizyon kanallar da haber bltenlerinde, bu eylemlere yer ayrmtr. ATV de hemen her akam haber blteninde bir nceki akamn eylem grntlerine yer verildii, eylemle ilgili rportajlar yapld grlmtr. Ik yakp sndrme eylemine askeri lojmanlardan ciddi bir katlm olduu da televizyon ekranlarnda

133 134

Iklar 1 dakika snyor, Yeni Yzyl, 3 ubat 1997. Iklar Refah iin de snyor, Yeni Yzyl, 14 ubat 1997. 135 nn Alpat, a.g.e., s. 18.

119

yanstlmtr.136 Gazetelerin ke yazarlarnn da eylemin logosunu kelerinde kullandklar ve yazlarnda eyleme destek verdiklerini, destek verilmesini salk verdikleri grlmektedir.137 Medyada olumlanan, tekrarlanan eylem haberleri ve grntleri, eylemler hkmete yneldikten sonra, kamuoyunun, ordunun siyasi iktidara yapabilecei herhangi bir askeri mdahale karsnda durumu

iselletirmesine neden olmutur. Bir st dzey komutann Erturul zkke verdii demete belirttii silahsz kuvvetlerin138 harekete gemesi bu eylemler biiminde hayat bulmutur. Srekli Aydnlk in Bir Dakika Karanlk protestolar, Trkiyenin en yaygn sivil toplum eylemlerinden biri olmutur. Bu eylemler, aydn evrelerinde ve medyada, politik anlamndan te, sivil toplumun gelimesinin iareti dolaysyla modernleme belirtisi olarak selamlanmtr.139 Bu srete ana akm medya olarak tanmladmz ve ordunun yannda, hkmete muhalif bir tutum sergileyen gazetelerin milli bayram gnlerindeki manetleri de dikkate deerdir. Radikal gazetesi 23 Nisan 1997 tarihli saysnda okuyucularna Atatrk ve Meclis tablosu hediye ederken; Hrriyet gazetesi ayn tarihli srmanetindeki En byk gn baln kulland haberde u ifadelere yer verilmitir: Kuruluunun 77inci yl kutlanan TBMM tarihi bir grevle kar karya. Bir yanda Trkiyeyi Cezayir ve ran benzeri totaliter ynetimlere srkleme sevdalar, dier yanda darbe sylentileri gzleri meclise evirdi. Sivil rgtler siyasi gerginlie neden olan Refahyol koalisyonundan kurtulmann yolunun meclisten getiine inanyor.140
ATV Haber Arivi Milliyet gazetesi yazarlarndan Meral Tamer, Sabah gazetesi yazar Zeynep G ubat ay sresince kelerinde eylemin logosuna yer vermilerdir. 138 Bu defa ii silahsz kuvvetler halletsin, Hrriyet, 20 Aralk 1996. 139 Tanl Bora- Selda alar, Modernleme ve Batcln Bir Taycs Olarak Sivil Toplum Kurulular, Modern Trkiyede Siyasi Dnce Cilt 3, Modernleme ve Batclk, letiim Yaynclk, 2. Bask, stanbul, 2002, s. 340. 140 Yce Meclise tarihi grev, Hrriyet, 23 Nisan 1997.
137 136

120

Radikal gazetesi 19 Mays 1997 tarihli saysnda okuyucularna bayrak hediye etmi ve Cumhurbakan Demirelin 19 Mays nedeniyle yaymlad mesajda genleri uyank olmaya ardn, Her trl fanatizmden ve fundamentalizmden uzak durmalarn istediini belirtmitir. Milliyet gazetesi ise birinci sayfasnn yarsn Atatrk ve Trk bayra fotorafna ayrmtr Hrriyet gazetesi ayn gn birinci sayfasnn tamamn Atatrk fotoraf ve Mealen hi snmeyecek 19 Mays 1919 - 19 Mays 1997 ifadelerine ayrmtr. Hrriyetin i sayfasndaki bu gnle ilikin yaplan haberin spotundaki yorum dikkate deerdir: Trk genlii, laik cumhuriyete ynelik saldrlarn rejimi tehlikeye drecek boyutlara vard Refahyol iktidarnn ilk 19 Maysnda Atasna verdii sz haykracak: ZNDEYZ. 19 Mays Atatrk Anma Genlik ve Spor Bayram ite bu atmosfer iinde daha da bir cokuyla kutlanacak. Trk- Bakan Bayram Meral, DSK Bakan Rdvan Budak ve Trkiye Esnaf ve Sanatkarlar Konfederasyonu (TESK) Bakan Dervi Gnday 17 Mart 1997de yaymladklar bir deklarasyon ile hkmete kar ilk sivil toplum hareketini balatm; bu harekete daha sonra Trkiye Odalar ve Borsalar Birilii (TOBB) ve Trkiye Sanayici ve adamlar Dernei (TSAD)tan da destek gelmitir. Refahyola kar tavr koyan be byk sivil toplum rgt Trk-, DSK, Trkiye veren Sendikalar Konfederasyonu (TSK), TESK ve TOBBnin bakanlar Mays aynda yaymladklar ortak deklarasyonda parlamentonun Trk halknn

beklentilerine yant veremediini ve Refahyol yerine zm hkmeti gelmesi gerektiini savunmulardr: Mevcut parlamento Trk halknn beklentilerine cevap veremiyor. Demokrasinin temel kurumlar ypratlyor. Basn zgrl silahl ve ekonomik saldrlarla kar karya. Ekonomik alandaki gerileme ve

121

gvensizlik ortam yatrmlar durdurdu, varolan yatrmlar kapanma noktasnda. Refahyol yerine zm hkmeti gelmelidir.141 Sivil toplum rgtleri ve kadn rgtleri tarafndan ubat ayndan itibaren eitli mitingler dzenlenmitir. Bunlardan biri de ne hkmet ne de darbe istendiine ynelik olarak yaplan Ne Refahyol, ne hazrol mitingleridir. 25 Mays 1997 gn Sultanahmet meydannda sivil toplum rgtlerince dzenlenen mitinge katlanlar, zel yaamlar zerine karar verecek, nasl yaamalar ve giyinmeleri gerektiini syleyecek modellere kar kanlar olarak tanmlayan Zlf Livaneli, slamclarn ise bu tutarlla sahip olmadn savunmaktadr: zel yaamlar zerine karar verecek ve nasl yaamalar, nasl giyinmeleri gerektiini syleyecek buyurgan modellere kar kyorlar.Ne eriat ne darbe ya da Sultanahmetin gzel bulunmu sloganyla Ne Refahyol ne hazrol! diye haykrmalar bu yzden. TAM bu noktada muhafazakar bir arkadamz kp slamclar da yaam biimlerini savunuyorlar derse bir lde hakl olabilir. Ama zayf bir noktalar var: Darbeye kar karken eri hkmlerin geerli olmasn destekliyorlar. ok hukukluluu savunuyorlar. Bu da tutarllklarna glge dryor. Ne eriat ne darbe! diyenlerin demokratik tutarllna sahip deiller. Demokrasiyi ve zgrl kendi karlarna gre yorumlayp, kendi yaam biimlerini dayatan bir tahakkm savunuyorlar. Trkiyenin demokrasi cephesinde yer alamamalar bundandr.142 Kemal Yurteri'ye gre 28 ubat srecinde yaplan haberlerde gazetelerin yayn politikalarndan ok, gazetecilerin tercihleri ar basmaktadr. Bu srete medya patronlarnn ve yaz ilerinin alanlarn ynlendirmesinin sz konusu olmadn belirten, Yurteri ve engn bunun kendiliinden oluan bir konsensus olduunu ve haber saikiyle hareket ettiklerini belirtmektedirler. Ancak o dnemde komutanlarn savunma ve gvenlik dnda, siyasi demeler verdikleri grlmektedir. Genelkurmay kinci Bakan Orgeneral evik Bir ise bu durumun askerin mdahalesi olarak grlmemesi gerektiini, Bat demokrasilerinde de durumun byle
141 142

Sivil Dayanma: zm Hkmeti, Milliyet, 22 Mays 1997. Zlf Livaneli, Bugn Sultanahmette, Milliyet, 25 Mays 1997.

122

olduunu ve Trkiyede de artk yadrganmamas gerektiini belirtmektedir.143 engn, 28 ubat srecinde Silahl Kuvvetlerden gelen haber akndaki art yle ifade etmektedir: Trk Silahl Kuvvetlerinde, Genelkurmay Bakannn, Genelkurmay Genel Sekreterinin konuma yetkisi vardr aslnda kiidir. Kuvvet komutanlar bile konuamaz, basna aklama yapamaz; ama o dnemde orduda komuta urada, burada srekli mesaj veriyordu. Ondan sonra anlald zaten o toplantdan sonra srekli konutular. Yani hatta gazetecilerden kaan o komutanlar bazen bakyorlard gzmzn iine gel de iki ey syleyeyim sanazledikleri yntem oydu. Zaten askerlerin halkla ilikiler basnla ilikileri ok zordur yani syledikleri bir sz kendi alarndan, terfi asndan, hem de lke asndan lkenin genel tansiyonu ykseltip alaltmak asndan ok nemli o yzden bin dnp bir sylerler. O dnemde musluu biraz atlar. Gazeteci Akpnar, 28 ubat srecinde basnn etki altna alnmadn, basnn laiklii tehlikede grd iin laik cumhuriyetten yana bir tavr koyduunu belirtmektedir: Birileri bize yukardan, u haberi byle yazn, yle yapn bu haberi bu ekilde yazn, Refah partisine bindirin, Doru Yol partisine bindirin eklinde kimse manipule etmediTabii ki kiisel irtibatlar olmutur belki birileri bu haberleri biraz ne karn da bunlar belki geri ekilirler kamuoyunda demitir, mutlaka olmutur bu doaldr da. Ve btn rejimler iin geerlidir kendi bekasn korumak iin bir eyleri seferber etmek. Sonuta basn da kamuoyunun bir parasdr. Hep beraber bir seferberlik yaplmtr.144

III. REFAHYOL HKMETNN SONA ERMES 7 Aralk 1996da Ankara DGM Basavcl, RPnin Siyasi Partiler Yasasna aykr faaliyetlerine ilikin olarak hazrlad bir fezlekeyle Yargtay Cumhuriyet Basavclna bavurmutur. DGM Basavcs Nuh Mete Yksel imzasyla hazrlanan 1996/5916 sayl ve 5 Aralk 1996 tarihli fezlekede, aralarnda Ankara
143 144

Sami Kohen, Bir: Hkmet tedbir almal, Milliyet, 7 Nisan 1997. Hakan Akpnar ile yaplan zel grme (10.04.2006).

123

Milletvekili Hasan Hseyin Ceylan, Rize Milletvekili evki Ylmaz, Kayseri Belediye Bakan kr Karatepe ile alma ve Sosyal Gvenlik Bakan Necati elikin de bulunduu RPli yneticilerin, eitli zamanlarda yaptklar konumalara atfta bulunulmu ve bu konumalarn yazl, sesli ve grntl kantlar sunulmutur.145 21 Mays 1997de Yargtay Basavclnca hazrlanan 18 sayfalk dava dosyasyla Anayasann 68inci maddesinin 4nc fkras ile 69uncu maddesinin 6nc fkras uyarnca RPnin temelli kapanmas iin Anayasa Mahkemesine dava almtr. Yargtay Cumhuriyet Basavcs Vural Sava kapatlma gerekesini, RPnin, Anayasamza gre deitirilmesi teklif dahi edilemeyecek olan laik cumhuriyet ilkesine aykr eylemlerin oda haline geldiini ve giderek lkemizi bir i sava ortamna srklediini aka gstermektedir eklinde aklamtr. ddianamede, RP lideri Erbakan ile brahim Halil elik, Hasan Hseyin Ceylan, evki Ylmaz gibi isimlerin aklamalar delil olarak gsterilirken; Erbakann Babakanlkta tarikat liderlerine yemek verdii, ok hukuklu sistem istedii ve RPnin imam hatip okullar yoluyla eitimi dinselletirme abalar anti laik odaklamann delili olarak gsterilmektedir.146 RPnin kapatma davasndan sonra, DYPli il bakanlaryla yaplan deerlendirme toplantsnn ardndan erken genel seim karar kmas, Refahyol hkmetinin bitmek zere olduunu gsteren bir dier olaydr. Milliyet gazetesinde yaymlanan bir habere gre, illerin RP ile ortaklnn devam etmesinin ancak

145 146

RPye kapatma yolu, Milliyet, 07 Aralk 1996. Refaha ok dava, Milliyet, 22 Mays 1997.

124

babakanln Haziranda kendisine verilmesiyle mmkn olduunu, aksi taktirde DYP Grubunu tutmakta zorlanacan ifade ettii iddia edilmitir.147 Ordunun, sivil toplum rgtlerinin, ii ve iveren rgtlerinin, sendikalarn, kamuoyunun ve medyann basksyla ypranan Refahyol Hkmetinin biti senaryolar ile seim senaryolar Mart ayndan itibaren medyada yazlmaya balamtr. Ancak Hkmet, Haziran ayna kadar varln srdrebilmitir. 18 Haziran 1997de Erbakan, 11 ay 10 gn sren Babakanlk grevinden istifa etmitir. stifasn Cumhurbakan Sleyman Demirele sunan Erbakan, yeni hkmet kurma grevinin de DYP Lideri ve Babakan Yardmcs Tansu illere verilmesini istemitir. Demirel ise liderlerle istiareler yapacan, bu yzden de hemen grev vermeyeceini belirtmitir.148 Demirelin hkmeti kurma grevini illere deil de ANAP lideri Ylmaza vermesi Refahyol Hkmetinin sona ermesine neden olmutur.

147 148

Aydn Hasan, Erken seim ufukta, Milliyet, 23 Mays 1997. Erbakan: Grev illere, Milliyet, 19 Haziran 1997.

125

DEERLENDRME VE SONU Trkiyenin modernlemesi srecinden balattmz bu almada,

modernleme projesinin iki taycs olan ordu ve medyann, Refah Partisi (RP) ve Doru Yol Partisi (DYP) koalisyonundan oluan Refahyol hkmeti dneminde, 28 ubat 1997 tarihli Milli Gvenlik Kurulu toplants sonrasnda 28 ubat sreci olarak adlandrlan bu sreteki tutumu ele alnmaktadr. Medya, demokratik sistemlerde, ynetilenlerin ynetim hakknda bilgi edinmesi ve ynetime katlmas iin en etkin aralardan biri olarak grlmektedir. Ancak medya, iktidar ve medya sahiplii ve reklam verenler gibi ok sayda ekonomik ve ideolojik gten bamsz hareket edememektedir. Trkiyede de Cumhuriyetin kuruluundan itibaren modernleme projesinin tayclarndan biri olarak kabul edilen medya, 28 ubata giden srete bu misyonunu koruyarak, tavrn modern devletin ve resmi ideolojinin varln korumadan yana koyarak hareket etmitir. almamzda, Refahyol hkmeti dneminin en nemli krlma noktalarndan bir olarak kabul ettiimiz 3 Kasm 1996 gn meydana gelen Susurluk Kazasndan itibaren 28 ubat 1997 tarihli MGK toplantsna kadar olan srede Hrriyet ve Sabah gazeteleri incelenmitir. Ana akm medya olarak incelediimiz Hrriyet ve Sabah gazetelerinin 28 ubat MGK toplantsna giden bu srete kamuoyu yaratmada olduka gl bir etkiye sahip olduklar ve kamuoyunun gznde, ordunun siyasi iktidara mdahalesi biiminde gelien bu sreci doallatrdklar grlmektedir. Trkiyede modernleme projesinin tarihsel arka plan nedeniyle, ordu kendisini Cumhuriyet ve laikliin koruyucusu ve kollaycs olarak grmekte ve modern ulus-devletin varlna kar tehlike durumunda, siyasi iktidara karma

126

pahasna da olsa bu koruma gdsyle hareket etmekten kanmamaktadr. 28 ubat sreci olarak adlandrlan bu srete de grld zere ordu, Refahyol hkmetinin oluturduunu iddia ettikleri tehlikeyi grmezden gelemeyerek, medyann da desteine ihtiya duyarak, seimle gelen siyasal iktidara karmtr. Refah Partisi ve Doru Yol Partisinin koalisyon kurduu tarihten itibaren, ordunun rahatszlnn srekli olarak medyaya yanstlmas ve medyada ordu-Refahyol arasnda bir gerilim olduu izleniminin yaratlmas sz konusu olmutur. Ordu, 28 ubat 1997 tarihli MGK toplantsnn ardndan alnan kararlarn uygulanmasn takip etmeyi de kendine grev bilmitir. Kararlarn hkmet tarafndan uygulanmadn ve Refahyolun kurulmasndan itibaren irtica ve irticai sermayenin byyerek tehlike oluturduunu savunan ordu, Nisan 1997den itibaren, medya, yarg ve sivil toplum kurulularna bu konularda brifingler vermitir. Brifinglerde, ordunun cumhuriyeti koruma ve kollama grevleri hatrlatlarak, gerekirse silah ile mcadeleye hazr olduu da vurgulanmtr. Bu brifingler ve brifing raporlarnn hazrlanmasyla grevli olarak kurulan Bat alma Grubu ordunun bu srete, dier askeri mdahalelerden farkl bir halkla ilikiler almas yolunu izledii sonucunu karmamza neden olmaktadr. Verilen brifinglerin, brifing dinleyicilerince kabul grmesi ve medyann da bu anlamda kamuoyunu ynlendirmedeki etkisi, halk tarafndan seilmi bir iktidara askeri mdahale yaplmam grntsn vermektedir. Gerek ii ve iveren rgtlerinin, gerek kamuoyunun eylemleriyle destek verdii bu sre orduya, silahsz kuvvetlerin harekete gemesi biiminde deerlendirilerek, yaplan mdahalenin halk tarafndan kabul grd izlenimini dorulamtr.

127

Genel slami harekette hegemonik gcyle RP merkezi, toplumu toplumsaliktisadi dzeni slami lkelere gre yeniden kurmaya kararl bir radikalizmi deil, sa muhafazakar bir anlay temsil etmi ve DP-AP ve ANAPn yerine getirdii modernist sa iktidar roln kararnca bir slam katksyla yerine getirmeye talip olmutur. RP de Trkiyenin yazl olmayan iktidar yasasna, yani iktidar ordu ile paylamaya hazrdr. Lainere gre 28 ubat Sreci ordunun bu dncenin samimiyetine inanmadn ve uzlama talebini reddettiini gstermek zere balatlmtr. RPyi byk orta olduu hkmetten ekilmeye zorlamakla balayan ve iki- ay sonra bu hedefine ulaan geriletme atana RP aktif bir karlk vermeyip, savunmaya ekilmi ve adm adm gerileyerek sonunda kapatlmaktan kurtulamamtr.149 1990lar sonrasnda dnya zerinde d politika ve gvenlik politikalarnda deiiklik olmu, doabilecek bir tehlikenin slami yn vurgulanmaya balamtr. Hegemonyacln doal kaynaklar zerindeki hesaplar meruiyet zeminine oturmak iin yapay tehlikeleri gereksinmektedir. slam toplumlarnn yaps, kkenleri rkla ve yaylmaca dayal Hristiyan kltrn nnde mcadele edilmesine inanlan bir alan olduundan, slami gericilikle mcadele adna meruiyet temeli kazanan hegemonya igal ve savalarn gerekesini oluturmutur. Trkiyenin milli gvenlik siyaseti de ayn biimde ynlenmitir. Bu noktadan hareketle, 1995 seimlerinden birinci parti olarak kan Refah Partisinin tad slami vurgunun, bir tehlike olarak anlalmas doal olmaktadr. Kukusuz d politika ve gvenlik politikalarnda deiiklik bu almaya dahil edilmesi gereken unsurlar olarak karmza kmaktadr. Ancak 1990 sonras deien d gvenlik
149

mer Lainer, 28 ubat sreci Vesilesiyle Tarih ve Toplumumuza Dair Notlar, Birikim, Mart 2000, Say: 131, s. 15-21.

128

politikalarna bu almada yer ayrlmamas, 28 ubat srecinin bunlardan bamsz olduu anlamn tamamaktadr. almamzn snrlandrlmas gereklilii nedeniyle deinilmeyen bu nemli blmler, almamzn eksikliidir. RPnin iktidara gelmesiyle birlikte ordu tarafndan zellikle vurgulanan bir konu da slami sermayenin ykseliine ilikindir. Trkiye Cumhuriyetinin kuruluundan itibaren slami sermayenin ilerlemesi durdurulmak abasnda olunmu ve slami sermayenin ykselii bir tehlike olarak nitelendirilerek, bu konuya dikkat ekilmitir. Refahyol iktidar sresince de 28 ubat merulatrmakta kullanlan bir dier e slami sermayenin ykselii olmutur. stanbul sermayesinin elinde olan ana akm medya kurulular da bu konuya nem gstermi ve bu ykselie orduyla beraber dur demeyi kendilerine grev edinmilerdir. Medyann bu srete oynad rol gz ard etmek mmkn

grnmemektedir. Haberlerde seilen kelimeler ve haber dilinin yaps egemen ideolojik sylemin dna kmamaktadr. Trkiyede ulus-devletin bekasn koruma misyonuna sahip olduu saikiyle hareket eden ve ekonomik ve siyasi olarak

bamsz saylamayan ana akm medya, bu srete de devletini ve onun ilkelerini ycelterek, herhangi bir sorgulamaya girmeksizin tavrn resmi ideolojinin korunmasndan yana koymutur. Refahyol iktidar sresinde siyasal iktidar, ordu ve medyann konumlann incelediimiz bu almamzda, bu koalisyonun bandan itibaren slami arka plan nedeniyle de gerginlik zerinde kurulmu olduu grlmektedir. Hkmetin att her admn ana akm medya tarafndan sorguland ve muhalefet edildii grlrken, ordunun bu sreteki duruu sorgulanmakszn meru kabul edilerek hareket edilmitir. Refahyol tehlikesinden tek kurtulu yolu ve rejimin tek

129

gvencesi ordudur anlaynn dneme hakim olduu grlmektedir. Gerek sivil toplumun harekete geirilmesiyle, gerek ii ve iveren rgtlerinin hkmete destek vermedii srekli vurgulamalar ve ordu mensuplarnn siyasi otoriteye muhalif tutumunun basna yanstlmasyla, kuruluundan itibaren bir tehlike olarak alglanan Refahyolun merkez bir koalisyon hkmetinden farkl olmayan program ve politikalarnn uygulanmasna dahi izin verilmemitir. 28 ubat 1997 tarihli MGK toplantsndan sonra alnan kararlar ve bu kararlarn uygulanmasnn ordu tarafndan denetlenmesi ve ordunun bizzahati kurumlara, medyaya, yargya ve sivil toplum rgtlerine verdii brifinglerle, kararlarn uygulanmasndaki kararlln gstermesi, kuruluundan itibaren srekli tepki ile karlaan Refahyol hkmetinin siyasal etkisini sonlandrmtr. Bu srete, medyann kamuoyunu ynlendirmedeki rejim kaygsnn n plana kartlarak orduya verdii destein byk etkisinin tartma gtrmezlii yaplan haberlerden ve kamuoyunda hkmete kar oluan tepkiden de aka grlmektedir. Sonu olarak, incelediimiz 28 ubat sreci olarak adlandrlan bu sre merkeze dahil olmaya alan Refah Partisi ile DYP ortaklnda kurulan ve seimle ibana gelmi olan Refahyol hkmetini, Silahl Kuvvetlerin rejim tehlikesi iddialar ve rejimi koruma grevine sahip olduundan hareketle, ynetimin eitli birimlerine brifingler vererek kamuoyu oluturma abalaryla ve byk sermayenin denetiminde olan kitle iletiim aralarnn kamuoyu oluturma ve kamuoyunu ynlendirme kampanyalarna verdii destekle devam ederek, Refahyol Hkmetinin istifa etmesiyle son bulmutur. Ordunun rejim koruma iddiasyla siyasal alana yapt bu mdahale, medyann ve kamuoyunun desteini de aldndan meruiyet klfna sokulmak istenmitir.

130

EK-1 28 UBAT KARARLARI 1) Anayasamzda Cumhuriyetin temel nitelikleri arasnda yer alan ve yine Anayasann 4. maddesi ile teminat altna alnan laiklik ilkesi byk bir titizlik ve hassasiyetle korunmal, bunun korunmas iin mevcut yasalar, hibir ayrm gzetmeksizin uygulanmal, mevcut yasalar uygulamada yetersiz grlyorsa yeni dzenlemeler yaplmaldr. 2) Tarikatlarla balantl zel yurt, vakf ve okullar, devletin yetkili organlarnca denetim altna alnarak, Tevhid-i Tedrisat Kanunu gerei Milli Eitim Bakanlna devri salanmaldr. 3) Gen nesillerin krpe dimalarnn ncelikle Cumhuriyet, Atatrk, vatan ve sevgisi, Trk milletini ada uygarlk dzeyine karma lk ve amac dorultusunda bilinlendirilmesi ve eitli mihraklarn etkisinden korunmas bakmndan; a) 8 yllk kesintisiz eitim, tm yurtta uygulamaya konulmal, b) Temel eitimi alm ocuklarn, ailelerin isteine bal olarak, devam edecei Kuran kurslarnn Milli Eitim sorumluluu ve kontrolnde faaliyet gstermeleri iin gerekli idari ve yasal dzenlemeler yaplmaldr. 4) Cumhuriyet rejimine ve Atatrk ilke ve inklaplarna sadk, aydn din adamlar yetitirmekle ykml milli eitim kurulularmz, Tevhid-i Tedrisat Kanununun zne uygun ihtiya dzeyinde tutulmaldr. 5) Yurdun eitli yerlerinde yaplan dini tesisler belli evrelere mesaj vermek amacyla gndemde tutularak siyasi istismar konusu yaplmamal, bu tesislere ihtiya

131

varsa, bunlar Diyanet leri Bakanlnca incelenerek mahalli ynetimler ve ilgili makamlar arasnda koordine edilerek gerekletirilmelidir. 6) Mevcudiyetleri 677 sayl yasa ile, men edilmi tarikatlarn ve bu kanunda belirtilen tm unsurlarn faaliyetlerine son verilmeli, toplumun demokratik, siyasi ve sosyal hukuk dzeninin zedelenmesi nlenmelidir. 7)rticai faaliyetleri nedeniyle Yksek Askeri ura kararlar ile Trk Silahl Kuvvetleri (TSK)dan ilikileri kesilen personel konusu istismar edilerek, TSKy dine karym gibi gstermeye alan baz medya gruplarnn silahl kuvvetler ve mensuplar aleyhindeki yaynlar kontrol altna alnmaldr. 8) rticai faaliyetleri, disiplinsizlikleri veya yasad rgtlerle irtibatlar nedeniyle TSKdan ilikileri kesilen personelin dier kamu kurum ve kurulularnda istihdam ve tevik unsurlarna imkan verilmemelidir. 9) TSKya ar dinci kesimden szmalar nlemek iin mevcut mevzuat erevesinde alnan tedbirler; dier kamu kurum ve kurulular, zellikle niversite ve dier eitim kurumlar ile brokrasinin her kademesinde ve yarg kurulularnda da

uygulanmaldr. 10) lkemizi ad bir rejimden ve din istismarnn sebep olabilecei muhtemel atmadan rejim aleyhtar faaliyet, tutum ve davranlarna mani olunmal, bu maksatla rana komuluk mnasebetlerimizi ve ekonomik ilikilerimizi bozmayacak fakat ykc ve zararl faaliyetlerini nleyecek bir tedbirler paketi hazrlanmal ve yrrle konmaldr. 11) Ar dinci kesimin Trkiyede mezhep ayrlklarn krklemek suretiyle toplumda kutuplamalara neden olacak ve dolaysyla milletimizin dmanca

132

kamplara ayrlmasna yol aacak ok tehlikeli faaliyet yasal ve idari yollarla mutlaka nlenmelidir. 12) TC Anayasas, Siyasi partiler Yasas, Trk Ceza Yasas ve bilhassa Belediyeler Yasasna aykr olarak sergilenen olaylarn sorumlular hakknda gerekli yasal ve idari ilemler ksa zamanda sonulandrlmal ve bu tr olaylarn tekrarlanmamas iin her kademede kesin nlemler alnmaldr. 13) Kyafetle ilgili kanuna aykr olarak ortaya kan ve Trkiyeyi ad bir grnme yneltecek uygulamalara mani olunmal, bu konudaki kanun ve Anayasa Mahkemesi kararlar taviz verilmeden ncelikle ve zellikle kamu kurum ve kurulularnda titizlikle uygulanmaldr. 14) eitli nedenlerle verilen, ksa ve uzun namlulu silahlara ait ruhsat ilemleri polis ve jandarma blgeleri esas alnarak yeniden dzenlenmeli, bu konuda kstlamalar getirilmeli, zellikle pompal tfeklere olan talep dikkatle deerlendirilmelidir. 15) Kurban derilerinin, mali kaynak salamay amalayan ve denetimden uzak rejim aleyhtar rgt ve kurulular tarafndan toplanmasna mani olunmal, kanunla verilmi yetki dnda kurban derisi toplattrlmamaldr. 16) zel niforma giydirilmi korumalar ve buna neden olan sorumlular hakknda yasal ilemler ivedilikle sonulandrlmal ve bur tr yasad uygulamalarn ulaabilecei vahim boyutlar dikkate alnarak yasa ile ngrlmemi btn zel kurumlar kaldrlmaldr. 17) lke sorunlarnn zmn Millet kavram yerine mmet kavram baznda ele alarak sonulandrmay amalayan ve blc terr rgtne de ayn bazda yaklaarak onlar cesaretlendiren giriimler yasal ve idari yollardan nlenmelidir.

133

18) Byk kurtarc Atatrke kar yaplan saygszlklar ve Atatrk aleyhine ilenen sular hakkndaki 5816 sayl kanunun istismar edilmesine frsat verilmemelidir.

134

EK-2 GENELKURMAYIN RTCA BRFNG -Trkiye Cumhuriyeti devlet ynetiminin slami kurallara gre dzenlenmesini esas alan siyasal slam, btn irticai ve radikal unsurlarn ulamak istedikleri nihai hedeftir. -Bu hedefe ulamak iin; Cumhuriyetin kurulmasndan itibaren, din-siyaset ilikisine yn vermeye alan bu kesim, laik Trkiye olgusu iinde, balangtan itibaren Anadoluda ortaya kan ayaklanmalardan da istifade etmek suretiyle, her trl ortamda amalar dorultusunda eylem yapmlardr. -Dn olduu gibi bugn de, bu kesim, eylemlerini gelitirerek tm kurum ve kurulularda taban kadrosu oluturma gayreti iine girmilerdir. ncelik ve zellikle: -ok partili sisteme geii mteakip siyasi beklentileri nedeniyle Atatrk lke ve nklaplar aleyhine verilen tavizlerin sonucu olarak, irticai kesim, demokrasi emsiyesi altnda toplum iinde tekilatlanma almalarna hz vermi, laik devlet olgusu, yasal bir teminat olmasna ramen sulandrlmtr. Bu balamda: -Ulu nder Atatrkn ortaya koyduu ada ve laik Cumhuriyet, tehdit altna girme temayl gstermi, T.C.nin temel nitelikleri ypratlarak, irticai hareketler, maksatl bir ekilde desteklenmek suretiyle lke ve millet, sonu olmayan bir karanla ekilmeye allmtr. Bu durum: -Bireysel kktendinci faaliyetlerin, kitlesel vehe kazanmasna neden olmu ve bu suretle, T.C.nin kutsal bayrann yerine, yeil bayrak ekenler Atatrkn manevi

135

ahsiyetine T.C. varlnn temel gvencesi olan ve anayasamzla gvence altna alnm temel ve ortak deerlerimize saygszlk yapanlarn cesaretlendirdii ve dllendirdii bir vasat olmutur. -Otorite boluundan istifade ile ortaya kan ayrlklk akmlar da konuya deer bir boyut getirmektedir. Trk ulusal kimliini ve Trkiye Cumhuriyeti devletini tanmak istemeyen dnce sahipleri, laik Trkiye Cumhuriyetinin birlik ve btnlne kar, nihai hedeflerinden nce birinci adm olarak, daha enternasyonal olan din kimlii altnda faaliyetlerini srdrerek, ncelikle lkenin siyasal isminin sadece Trkleri deil, tm bu gruplar da ierecek ekilde deitirilmesine almaktadrlar. -Ayrca, genel kitleler tarafndan bilinmeyen veya basna szmayan d politikann dnda alnmas gereken nlemlerin alnmad, Diyanet leri Bakanl dahil, lkede din ilerinin tamamyla kontrolsz olduu, hatta kendisini aamam birok akademik olan veya olmayan din adamlarnn, nihai hedefi bilerek ve bilmeyerek, temelleri ok nceden atlan bu gelimelere yardmc olduu gzlenmektedir. Ayrca, slam mutlaka iktidar olmaldr, ynetilemez ideolojisine sahip nc nesil fanatik ve ovenist kktendincilerin tahminlerinin aksine, ok daha ksa srede yaygnlaarak, eylemlerini srdrd esefle made edilmektedir. -Bunun yan sra; diyanetin pasif, ynetmek ve ynetilmekten yoksun kadrosunun, yurtiinde ve yurtdnda grev yapmamasndan ortaya kan boluk, tarikatlar ve Milli Gr Tekilat tarafndan doldurulmakta, bylece rgtlenme faaliyetleri hzla artmaktadr. -Bu durum, tarikatlarn ve Milli Gr Tekilat gibi kurumlarn hzla bymesine ve belirli kitleleri tamamen kontrol altna almasna imkan salamaktadr. Bylelikle

136

anayasann 136nc maddesinde ifadesini bulan, laiklik ilkesi dorultusunda btn siyasi gr ve dncelerin dnda kalarak, icra edilmesi ngrlen din ilerinin, devlete bal din adamlar ile yrtlmesi kastl olarak De-Facto ile ortadan kaldrlmaya allmaktadr. Gelien bu durum muvacehesinde: -zellikle; son 11 aylk dnem iinde; baz slam devletlerince de gelitirilip desteklenen eriat dzenine dayal radikal slami tehdit, laik Cumhuriyeti ykmaya ynelik faaliyetlerini siyasi, sosyal, ekonomik ve askeri olaylarla entegreli olarak artmtr. Bu art: -Toplumun huzur ve gvenini sarsm, bylece Trk ulusu mmet kavram iinde blnmeye yz tutmutur. ayaklanmaya doru ivme kazanan bu irticai faaliyetler bugn maalesef suni gndem sylemleriyle kamufle edilmeye allmaktadr. -imdi msaadenizle nem ve nceliine binaen siyasal slamn geliimi dorultusunda irticai faaliyetlerdeki nemli olaylar arz edeceim. -Haziran 1996 aynda, bugnk koalisyon hkmetinin oluturulmasn mteakip irticai kesimin siyasal slam gerekletirme yolunda bata tekilatlanma ve kadrolama olmak zere planl ve hzl bir ivme ile tm alanlarda youn faaliyetlere giritii grlmtr. Bu kapsamda: -Laiklie aykr sz ve davranlar ile tannan baz tarikat liderlerine devrim yasalarna aykr kyafetleriyle geldikleri Babakanlk konutunda yemek verilerek bu eit kiilerin devlet katnda itibar grdkleri ve eylemlerinin ho karland

137

kantlanmaya allm, bylelikle siyasal slam taraftar ve sempatizanlarna kimlik kazandrmak maksadyla; olumlu mesajlar verilmitir. -Okullarda rencilerin irticann simgesi haline dnen trban ile bulunmalarnn laiklik ilkesine aykr olduu Anayasa Mahkemesi kararyla belgelenmesine ramen, siyasal slami kesim ve sempatizanlar kendilerine oy getirdii inancyla hemen her konumalarnda okullarda ve hatta devlet dairelerinde barts ile renim grme ve almann anayasal bir hak olduu srarla iddia edilerek hakl kkrtmlar, eylemler dzenlemiler, hatta niversitelerde rektrlerin bartye selam duracan ileri srebilmilerdir. Szde Adil Dzen kavram iinde: -zellikle belli bir dini gr ve inanca sahip olanlarla, olmayanlar arasnda farkllk n plana kartlm, bu dini gr ve inanca sahip olmayanlar, dmanca hareketlerin hedefi olarak gsterilmitir. -10 Kasm 1996 gn Kayseri Bykehir Belediye Bakan, byle nemli bir gnde; im kan alayarak bugnk trene katldm, bu dzen deimeli, bekledik biraz daha bekleyeceiz, gn ola harman ola, Mslmanlar ilerindeki hrs kini nefreti eksik etmesin diyebilmitir. -Sincan Belediye Bakan ranl diplomatlarn da desteinde, Sincanda dzenledii Kuds gecesinde salona slami terrist rgt liderlerinin byk boy posterlerini asm, aydn kesime eriat enjekte edeceini sylemitir. Bu olaydan sonra Ankara Devlet Gvenlik Mahkemesince tutuklanmasn mteakip, mahkeme kararn, protesto ettii imajn yaratacak biimde bir bakan tarafndan bizzat ziyaret edilmitir.

138

-Tm bu gelimeler, grld zere lkemizdeki irticai kesim tarafndan gerekletirilen planl bir eylemin neticesidir. -Bu suretle; demokraside hukukun stnl ilkesini zedeleyerek, siyasette ynetme ve ynlendirme erkini ahsi menfaatlerine gre siyasal slam iinde btnletirmek isteyen anlay, toplumun huzur ve gvenliine ynelik zararl faaliyetlerini her geen gn artrmtr. -Son dnemlerde, basna da yansyan tarikat olaylarnda kendilerini eyh olarak ilan eden ve saylar 5 bin civarnda olduu bilinen bu insanlarn byk bir yzdesi Gneydou kkenlidir. -Bu tip insanlar, din kimlii altnda ekonomik sknt ve sosyal snf fark karsnda k arayan blge halkn, kendi saflarna katmak suretiyle siyasal slamn ncln yapmaktadrlar. -Tm bu gelimeler dnda Trkiye genelinde gzlenen planl ve bilinli mnferit faaliyetler ile organize eylemler fevkalade dikkat ekici bir boyut kazanmtr. -Bylece; Trkiye Cumhuriyetinin demokratik, laik ve sosyal hukuk devlet yaps yklma tehlikesi ile kar karya geldiinden, konunun hayati nemine binaen 28 ubat 1997 tarihinde MGKda grlmesi kararlatrlmtr. -MGKca alnan kararlar dorultusunda grsel ve yazl basndaki gelimeler olaylar tm plakl ile ortaya koymasna ramen, siyasal slami kesim her alanda cephe oluturarak kararlar uygulatmamak iin dayanma iine girmitir. -Oysa ki, alnan bu kararlar Babakan Yardmcs tarafndan imzalanm, Hkmet tarafndan benimsenmi nce ileri Bakanl bilahare Babakanlk tarafndan da benimsenmi, kararlarn uygulanmas ynnde genelge yaymlanmtr.

139

-Ancak geen aylk dnem iinde, gstermelik baz uygulamalar hari kararlarn zerine gidilmemi, bilakis kararlar askerlerin dayatmas olarak kamuoyuna yanstlm ve TSK hedef gsterilmitir. Bu sre iinde; -Milli Gvenlik Kurulunun ald kararlardan 8 yllk kesintisiz temel eitime ilikin karar, kamuoyunda ve irticai kesim iinde en ok tartlan konu olmutur. -Dini eitim veren eitim kurumlar ile taban oluturma gelitirme ve siyasal islam gerekletirme avantajn kaybedeceini deerlendiren irticai kesim, bu karar tabanna TSK mam Hatip Okullarn kapatmak istiyor eklinde yanstarak, yurdun eitli yerlerinde protesto mitingi ve toplantlar dzenleyerek, mektup ve imza kampanyalar aarak, TSKy din kart bir kurum olarak gsterme abas iine girmitir. -rticai kesim, 8 yllk kesintisiz eitimin mam Hatip liselerinin orta ksmnn kapatlmasn ve velilerin, ocuklarnn zerindeki velayet hakknn alnmasnn hedeflendiini ileri srerek, eylemlerinde yandalarndan destek bulmu ve bu suretle baz siyasi partiler zerinde bask oluturarak konuyu Meclis gndemine sokmaya almtr. -Oysa ada dnyada eitim ve retim btnl dikkate alndnda 8 yllk kesintisiz eitim vazgeilmez nkoul olarak ortaya kmaktadr. -Bu balamda; Sultanahmet mitingi rneinde grld zere, irtica yanllarnn, MGK kararlarn iddetle protesto etmenin yan sra eriat zlemlerini dile getiren eitli sloganlar atarak, hilafet bayra aarak, milletin onur ve eref timsali olan Trk bayraklarn ise yere serip zerine oturarak toplumun birlik ve beraberliine ynelik kkrtc ve blc bir grnt sergilemeleri esefle izlenmitir. Bunun yan

140

sra ilerinde siyasal slam yanls milletvekillerinin de bulunduu Trk hac adaylarnn Avrupadan gelen Milli Grlerle hacda birleerek eriat zlemini dile getiren sylemde bulunmalar, dinin siyasete alet edildiini aka ortaya koymutur. -MGK kararlarnn uygulanmasyla ilgili ileri Bakanl tarafndan karlan genelgeden sonra izinsiz alan Kuran kurslarnn kapatlmas ve Kyafet Kanununa aykr giyinenlerin toplanmas gibi snrl, gstermelik baz uygulamalar yaplmtr. Ancak bata devlet daireleri olmak zere trban uygulamalarnda art olduu mahade edilmektedir. -rticai kesim, izinsiz alan Kuran kurslarnn kapatlma ihtimaline karlk, kurslar vakflar bnyesinde yeniden organize etme gayretlerine ynelmitir. -YA karar ile TSKdan ihra edilen subay ve astsubaylar, zellikle irtica yanls kurum ve kurulularda istihdam edilmeye devam edilmi ve bir vakf iinde toparlanmalarna yardm edilmitir. rticai kesim yanllar TSKya ynelik olarak: -Gerekletirdikleri youn propaganda faaliyetleri ile bir taraftan TSKy dine kar gstermeye almlar, dier yandan TSK belli glerin deil halkn ordusudur Ordu peygamber Ocadr gibi belli evrelere scak mesajlar gndererek, Silahl Kuvvetlerin emir komuta yapsn ypratmaya ynelik gayret iinde grnmlerdir. -rtica yanls bir milletvekili; ordu ile halk kar karya getirmek iin, MGK kararlarndan 8 yllk kesintisiz eitim konusunun kendileri tarafndan kastl olarak trmandrldn aka ifade etmitir. Siyasal slamc olduunu belirterek ordunun bir siyasi partiye oy veren 6 milyon siyasal slamcy grmezden gelemeyeceini, 3

141

bin 500 PKKl ile ba edemeyenlerin 6 milyon slamc ile nasl ba edeceini ifade ederek tabanna TSKya kar Cihata hazrlk mesaj vermitir. -Dier bir irtica yanls milletvekili ise Trkiyenin sraille yapaca tatbikatlar istismar ederek, silahl kuvvetlerimize ve komutanlarmza ar eletirilerde bulunmutur. Propaganda yoluyla: -rticai kesim sahip olduu 19 gazete, 110 dergi, 51 radyo ve 20 televizyon istasyonu ile taban gelitirmeye ynelik propaganda faaliyetlerini kesintisiz olarak

srdrmtr. -rticai kesim, 28 ubat MGK kararlar sonrasnda propaganda faaliyetlerinin byk bir ksmn MGK kararlarnn engellenmesine teksif etmitir. Yaplan propaganda almalarnda; slamn emrinde olan imam hatip okullar ve kuran kurslarnn

kapatlmayaca, kapatmak isteyenlerin halk dman olarak tarih nnde mahkum olacaklar, Laiklik ve Atatrkln Trkiyenin ilerleme ve gelimesini engelleyen balca etkenler olduu, Bugnk rejimin askerlerin dayatmas olduu belirtilmitir. -Ayrca ordunun, milletin inancn birinci derecede dman olarak niteledii, laik rejimin kendini korumas iin oluturduu ordunun ykn ise Mslman halkn ocuklarnn ektii ifade edilmitir. -Siyasal slam taraftarlarnn sahip olduklar 2 bin 500 dernek, 500 vakf, binin zerinde irket, bin 200 yurt, 800n zerinde zel okul ve dershaneler ile olduka

142

yksek bir ekonomik gce kavumu ve bu yndeki almalarna devam ettii grlmtr. Bu balamda; -Devlet btesinden vakflara yardm ad altnda byk lde parasal destek salanmtr. -Milli Grler, Milli Genlik Vakf vastasyla yasalara ve ileri Bakanlnn genelgesine ramen yurtiinde kurban derilerini toplama faaliyetlerini srdrmtr. -Ayn grup yurtdnda ise Uluslar aras slami Yardm Tekilat vastasyla kurban bana 200 Mark almak kaydyla 50 blgede byk apl kurban kesim kampanyas dzenlemitir. Geen yl 36 blgede dzenlenen bu kampanya ile 30 bin kurban kesimi yapld tespit edilmitir. -Kendilerine mzahir belediyelerde i yaptrmak ve ihale alabilmek iin, vatanda ve iadamlarndan ba ad altnda para alnmaktadr. -zelletirme kapsamnda yaplan ihalelerde, irticai kesim yanls irketlere ncelik verildii ve bu irketlerin bata enerji olmak zere, stratejik neme haiz sektrlerdeki ihalelere ilgi duyduu ve birleerek g oluturmaya altklar hususu ak kaynaklarda yer almtr. -Dier taraftan irticai kesim, Dou ve Gneydou Anadolu blgesinde lke btnlne ynelik yllardr devam eden terr sorunlarna mmetilik anlayyla yaklaarak blgedeki tabanlarn geniletme almalarn srdrmektedir. Bu kapsamda yaplan tespitler zetle unlardr: -rticai kesim, blc terr rgtnn srarla dile getirdii atekes, blgesel zerklik, genel af, olaanst halin kaldrlmas gibi hassas konular kendi medya organlarnda

143

sk sk tartmaya am, temsilcileri vastasyla da blc terr rgt ve szde srgndeki Krt parlamentosu yeleri ile dorudan ilikilere girmilerdir. -Blc terr rgtnn Trkiyeye ynelik emellerini gerekletirmek iin, kendine en yakn mttefik olarak radikal slamc gruplar grd ve Kuzey Iraktaki kamplara yaplan eitimi, cihat hazrlklar olarak lanse ettii tespit edilmitir. -rticai kesimin ykselii karsnda blc terr rgtnn ba MedTVde yapt aklamada; lkemizdeki irticai faaliyetlerin artmasn, amalarnn tahakkuku iin uygun bir frsat olarak deerlendirmi ve bu kesimle ilikilerin daha da gelitirilmesi gerektiini aka beyan etmitir. -Terr rgtnn ba bu beyan yaparken, irticai gre sahip baz parti yetkileri de blgede taban oluturmak maksadyla; PKK terr rgtnn gdmnde bulunan HADEP yetkilileriyle youn temaslarda bulunmulardr. Bu konu televizyonda yaymlanan bir ak oturumda bizzat HADEP yneticileri tarafndan kamuoyuna duyurulmutur. -Bir siyasi partinin irtica yanls Diyarbakr l Bakan blc rgt bann kendi partisinden aday olabileceini aklkla ifade etmi ve bu gr maalesef ayn partinin baz parlamenterlerince de desteklenmitir. Benzer bir olay, 1991 yerel seimleri ncesinde HADEP ile ibirlii yapmak suretiyle sergilenmitir. -rgt tarafndan Lbnanda gerekletirilen ikinci konferansta alnan kararlar erevesinde mamlar Birlii oluturulmu her caminin propaganda ve isyan merkezi haline getirilmesi kararlatrlmtr. Bu kararlar baz camilerde blc ve irtica yanls baz imamlar tarafndan hayata geirilmitir. -Terr rgt daha geni kitlelere hitap edebilmek dncesiyle bu kez Krdistan slam Hareketi adl rgt hayata geirmitir. 1993 ylnn Temmuz aynda yaplan

144

Krdistan slam Hareketi Kongresinde; dier din ve gruplarla ilikilerin gelitirilmesi, kadnlarn sava iinde yer almalar, szde Krdistann birletirilmesi ve eski Krt medrese ve klliyelerinin tekrar canlandrlmas hususlarnda bir dizi karar alnmtr. -Kuzey Irakta faaliyet gsteren ve eriat dzenini Trkiyeye de ihra etme gayreti iinde olan ran tarafndan slami Hareket Partisi Lideri eyh Osman, lkemizde bilinen evrelerden byk itibar grm ve hacca gnderilmitir. -Kuzey Irakta slami esaslara dayal bir Krt devleti kurmay amalayan eyh Osmann Gneydou Anadolu Blgesinde de sempatizanlar bulunmaktadr. Bu kii vastasyla blgede slami hareket canlandrlmaya allmaktadr. -Blc terr rgtnn yan kuruluu olan Krdistan slam hareketinin hac organizasyonu yaparak hacca personel gndermesi, irticai kesimin sempatisini kazanmak iin yaplan bir faaliyet olarak kymetlendirilmitir. -Avrupadaki blc terr rgt brolaryla Avrupa Milli Gr Tekilatnn, Trkiye Cumhuriyeti aleyhinde yaplan eylemleri birlikte organize ettikleri, yurtiinde de Milli Genlik Vakf ile HADEPin Cumhuriyet rejimine kar ortak mcadele balattklar hakknda nemli tespitler yaplmtr. -26 Nisan 1997 gn blc terr rgt PKKnn Almanyann Dusseldorf kentinde, Ermeni rgtlerinin Bonnda Trkiye Bykelilii nnde yaptklar gsterilerden gn sonra irticai unsurlarn Klnde uydu vastasyla yaptklar rejim kart propaganda yaynnn ayn gnlere denk gelmesi batl lkelerde Trkiyeye kar Krt kartndan sonra Ermeni irtica kartlarnn da ayn anda oynanmaya baland phesini beraberinde getirmitir.

145

-Trkiyede etkinlii gittike azalan blc terr rgtnn yurtiinde ve yurtdnda irticai unsurlarn gerisinde ve desteinde yer almaya balad ve ittifak oluturma almalar ile yeni bir k yolu arama gayreti iinde olduu bugn belirginlik kazanmaktadr. Bunun yan sra rticai kesimin, hedefine ulamak iin slami terr rgtleri ve bata ran olmak zere uluslararas terrizme destek veren lkelerle olan balantlar incelendiinde durum zetle u ekildedir: ran; eriat esaslarna dayal bir rejimin Trkiyede kurulmas iin planl olarak maddi ve manevi her trl destei salamaktadr. Bu erevede: -Terr eylemleri de icra eden radikal slamc gruplardan Hizbullah, Selam ve slami hareket rgtlerinin ran tarafndan ynlendirildii ve st dzey yneticilerinin randa eitildiine dair tespitler mevcuttur. Bir rnek olmak zere, yakalanan bir slami hareket militan, verdii ifadede randa eitildiini ve Trkiyedeki ranl diplomatlarla iliki kurduklarn beyan etmitir. -ran, Trkiyede eylemlerde bulunan slami terr rgt militanlarna maddi destek, pasaport ve randa barnma imkanlar vermektedir. Yakalanan bir Hizbullah terr rgt militan aklamasnda; Tahrana dnen Ankara Bykelisi Ali Rza Bagherinin Trkiye ile ran arasndaki tm balanty salad, elinin ayrlndan sonra Ankaradaki bu grevi stanbulda bulunan ran Bakonsolosunun stlendii, kaaklara para ve pasaport saladn, randa barnma ve ihtiyalarnn karlanmas iin grevlilere talimat verdiini ifade etmitir.

146

-ran, zellikle basn yoluyla, icra ettii propaganda ile irticai kesime destek vermekte, Trkiyenin i ilerine aka mdahalede bulunmaktadr. Nitekim 4 Mays 1997 tarihli Tahran Times Gazetesi verdii haberde Trkiyede Generaller ksa srede halk bastrabilirler ama uzun srede Cezayirde ortaya kan olay Trkiyede tekrarlanabilir ifadesini kullanm, maalesef bu tip mdahalelere ilgililerce sessiz kalnmtr. -ran, Trkiye-srail ilikilerini kendi amalar dorultusunda kullanmaktadr. Bu kapsamda; 10 Mays 1997 tarihli Kayhan International Gazetesinin bir haberinde Trkiyedeki slamiyetiler, slami dnyann menfaatlerini tehdit eden dier slami lkeler ile siyasetlerini koordine etmeye gayret edeceklerdir diyerek slami kesime destek vermitir. -ran Trkiyedeki irticai unsurlar motive etmek iin her trl gayreti gstermektedir. Nitekim, ran Devrim Muhafzlar Komutan General Rzai, televizyonda yapt bir konumada iki cephede birden savaabileceklerini, bunlardan birinin ABD, dierinin de Bat komusu olduunu syleyerek Trkiyedeki irticai unsurlara destek verdiini aka ortaya koymutur. Libya -rticai kesimle yakn iliki ierisinde bulunmakta ve bata maddi destek olmak zere her yardm yapmaktadr. Son olarak 14 Nisan 1997 tarihinde Libyada dzenlenen bir festivale Libya lideri Kaddafinin zel davetlisi olarak Trkiyeden irtica yanls milletvekilinin katlmas fevkalade dikkat ekicidir. Libya ayrca slami Selamet Cephesi vastasyla da Trkiyedeki irticai unsurlarla yakn ibirlii ve desteini srdrmektedir. Suudi Arabistan

147

-rtica eilimi olan milletvekili ve brokratlara ilave hac imkan salayarak, sempati kazanmakta, irticai unsurlara maddi destek vermektedir. -Hac sezonunda S.Arabistanda ii olarak altrlmak zere Trkiyeye 500 kiilik kontenjan verildii, iilerin vize ilemlerinin Arabistanl bir firma tarafndan yapld, vize olarak ii bana 1000er dolar talep edildii, toplanan parann Trkiyedeki irticai rgtlere brakld tespit edilmitir. -Suudi Arabistan, ayrca Mslman Kardeler ve Rabta rgt vastasyla, Trkiyede faaliyet gsteren bankaclk ve finans sektrleri ile temasta bulunarak irticai kesime yksek dzeyde maddi destek salamaktadr. Sudan -Trkiyedeki irticai kesimle yakn iliki ierisinde bulunduu, slami terr rgtlerine destek verdii bilinmektedir. Yakalanan bir Hizbullah rgt mensubu bir ahs verdii ifadede Sudan makamlarnn kendilerine her trl lojistik ve para yardm yaptn, kamp kurmalar iin bakent yaknlarnda yer tahsis ettiklerini ve askeri eitim kampnn kurulma aamasnda olduunu ifade etmitir. Yine bu devlette bulunan terristlerin iinde irtica yanls 4 Trkn de bulunduu belirlenmitir. -Buraya kadar arz edilen hususlar dorultusunda irticai faaliyetlerin ulat boyutlar ise u ekilde belirlenmitir. -Nihai hedefine ulamak maksadyla; irtica kesimin gayesi din adam yetitirmek deil, siyasal slam gerekletirecek kadrolar oluturmaktr. Nitekim, gelecein kadrolarn oluturmak amacyla rencileri bata hukuk ve siyasal bilgiler faklteleri ile polis akademileri olmak zere idareci yetitiren yksekokul ve

148

niversitelere ynelmekte, ve halen artarak devam eden kadrolama faaliyetleriyle de uygulamaya gemektedirler. -Halen sadece kaytl Kuran kurslarna devam eden edenlerin says 1 milyon 685 bin olarak belirlenmi, yaplan incelemede her be ylda bir bu saynn iki katna kt tespit edilmitir. Bu durumda 2005 ylnda bu rakamn 7 milyona kaca deerlendirilmektedir. -Bu rakamlara izinsiz olarak faaliyet srdren Kuran kurslarndaki renci says da ilave edildiinde, ulalacak rakamn bykl takdirlerinize maruzdur. Bunun yan sra; -rticai kesimin slam devletinin kalesi olarak grdkleri mam Hatip Okullarnda ise durum daha da dndrcdr. 1995 verileri ile yaplan bir almada, lkemizdeki 561 imam hatip lisesinde 492 bin 809 renci bulunduu ve ylda 53 bin 553 kiinin mezun olduu tespit edilmitir. Oysaki yllk imam ihtiyac 2 bin 288 kiidir. htiya fazlas 51 bin 345 kiinin, zellikle hukuk, siyasal bilgiler ve polis akademilerine bilinli olarak ynlendirilmesinin amac, ksa ve orta vadede devlet kadrolarn igal ederek siyasal slam olgusu iinde, slami bir devlet yapsn oluturmaktr. -te yandan 92 bin 700 din grevlisinin mevcut olduu Diyanet leri Bakanlnn yllk din hizmetlerinde istihdam edilecek personel ihtiya says 2 bin 288 kii olarak belirlenmesine ramen; -Adndan da anlalaca zere din hizmetlerinde istihdam edilmesi gereken imam hatip lisesi mezunlarndan 51 bin 345 kiinin halen akta olmas gerekmektedir. Ancak bu kiiler siyasal slamn kadrolamas ynnde yerlerini bulmulardr.

149

-rticai kesim, halkn din duygularn, rf ve adetlerini, geleneklerini istismar ederek, aidat, yardm ve hibe gibi usullerle trilyonlarca lira maddi yardm toplamakta ve saladklar menkul ve gayri menkullerle byk maddi imkanlara ulamaktadrlar. -Bu yardm ve hibeleri yapanlarn arasnda slamc kesimden milli gelirden en st seviyede pay alan kiiler youn olarak yer almaktadr. -Kamuoyunda yz siyasal slamc patron olarak bilinen bu kiilerin servet durumu zetle yledir: 6 kiinin 100 trilyondan fazla 5 kiinin 20-50 trilyon 15 kiinin 10-20 trilyon 13 kiinin 1-10 trilyon Dierlerinin ise 1 trilyonun altndadr. -Bu durum ticaret-siyaset ve tarikat geninin lkemizde etkin olarak ilediini gstermektedir. -rticai kesim iinde halen 30 kadar radikal rgt bulunmaktadr. Bu rgtler MGK kararlar sonrasnda irticai kesimce gsterilen tepkileri yeterli bulmamakta, eyleme geilmesi gerektiini ileri srmektedirler. Radikal rgtlerin gelimeler karsnda daha geni bir taban iinde yeniden rgtlenerek, terr eylemlerine ynelmesi kuvvetle muhtemel grlmektedir. -Buraya kadar arz edilen i ve d gelimelerin Trkiye Cumhuriyeti devletini hedef almas, Cumhuriyetin temel niteliklerine kar zellikle laiklii dinsizlik olarak alglayan siyasal slamc zihniyetin hakim olmas ynnde gayret sarf edilmesi.

150

-TSKy durumdan vazife karmak ve Hizmet Kanununa gre verilen ana grevleri dorultusunda tehdidi yeniden deerlendirmesi keyfiyetini ortaya karmtr. Bu noktadan hareketle; Bilindii zere; -Trk Silahl Kuvvetlerinin grevi 211 sayl Trk Silahl Kuvvetleri Hizmet Kanununun 35inci maddesinde Trk yurdunu ve anayasa ile tayin edilmi olan Trkiye Cumhuriyetini kollamak ve korumaktr eklinde belirlenmitir. Bu madde 1935 tarihli eski Hizmet Kanununda da ayn ekilde ifade edilmektedir. -Bu grev TSK, Hizmet Ynetmeliinin 85/1inci maddesinde Vazifesi Trk yurdu ve Cumhuriyetini i ve da kar, lzumunda silahla korumak eklinde ifade edilmitir. -Bu nedenle dardan gelebilecek bir tehlikenin bertaraf edilmesi Trk Silahl Kuvvetlerinin bir grevi olduu gibi, anayasa tarafndan belirlenen Cumhuriyetin niteliklerin deitirmeye ve ortadan kaldrmaya ynelik olarak ieriden ve dardan gelecek tehlikelere kar Trk yurdunu ve anayasa ile tayin edilmi Trkiye Cumhuriyetinin koruma ve kollanmas TSKnn grevidir. TSK bu grevini yapabilmek iin d tehdidi olduu gibi i tehdidi de deerlendirmek zorundadr. Bu husus, Trkiyenin milli askeri stratejisinin vazgeilmez bir esi olup, hayati milli menfaatlerimizin bir neticesidir. -Son zamanlarda yazl ve grsel basnda bilgi noksanl nedeniyle tartlan i tehdit deerlendirmesi; TSKnn, asli grevi olup mevcut mekanizmaya aykr bir ilemi asla sz konusu deildir. Kendisine yasa ile verilmi olan grevin gerektirdii deerlendirmeyi yapt ortadadr. Bu durum, dier bir kurumun grevine mdahale

151

eklinde dnlemez. Bilakis Genelkurmay Bakanlnn yasa gerei resen yapmak zorunda olduu bir grevdir. -Dier taraftan; TSK iin, durumdan vazife karmak ve gerekli tedbirleri almak da bir grevdir. Dolaysyla Trkiye Cumhuriyetini i ve d tehdide kar koruma ve kollama grevini yaparken, mevcut ve muhtemel tehditleri devaml olarak izlemek ve deerlendirmek milli askeri stratejiyi oluturmann yan sra en kt senaryoyu da tespit etmenin de temel noktasdr. Bunun yan sra; -2945 sayl MGK ve MGK Genel Sekreterlii Kanununun 2inci maddesinin; A fkrasnda dzenlenen MGK kavramnn tanmnda, i ve d tehditten bahsedilmesi, i ve d tehdit deerlendirmesinin mnhasran MGK ve Milli stihbarat Tekilat tarafndan yaplaca anlamna gelmez. -Dier taraftan, 2937 sayl Devlet stihbarat Hizmetleri ve Milli stihbarat Tekilat Kanununun 5inci maddesinde de bakanlklar ve dier kamu kurum ve kurulularna devlet istihbaratna ilikin olarak kendi konularnda, grevlerinin gerektirdii istihbarat oluturmak grevi verilmitir. -Milli stihbarat Tekilatna ayn yasa tarafndan Milli Gvenlik stihbaratn, devlet apnda oluturmas da Genelkurmay Bakanlnn grevine ait tehdit

deerlendirmesine esas olacak istihbarat oluturmasna engel tekil etmez. Bu itibarla; -Trkiyedeki irticai faaliyetlerin yaratt tehdidin, Genelkurmay Bakanlnca blc terr tehdidiyle ayn dzeye karlmasnda izlenen usul de yrrlkteki mekanizmaya uygundur.

152

-Nitekim; Bakanlar Kurulunun 17 Eyll 1992 tarih ve 92/3514 sayl kararnamesiyle onaylanan Milli Gvenlik siyaset belgesinde Trkiye Cumhuriyetine ynelik tehdit, i ve d tehdit olmak zere iki ayr balk altnda incelenmitir. -Bu erevede; blc terrist faaliyetler sz konusu dokmann yazld 1992 yl itibaryla, ulat boyutlar nedeniyle Trkiyenin kar karya olduu tehdit nevileri iinde birinci ncelii olan ve partiler st bir anlaya ele alnmas gereken bir mahiyette ve bir devlet sorunu olarak grlmtr. -Yine i tehdit bal altnda; baz slam devletlerince gelitirilip desteklenen eriat dzenine dayal slami tehdidin laik devlet dzenine kar ciddi bir tehlike tekil ettii belirtilmitir. Bu dokman, mr belli bir sre ile snrlanm bir belge olmayp gelien siyasi, askeri, ve sosyal olaylara bal olarak her yl Aralk aynda, ilgili kurum ve kurululardan gelen neriler kapsamnda gncelletirilen bir dokmandr. -Bu balamda; son dnemde Trkiyede ivme kazanan, devletin sosyal, siyasi, ekonomik ve hukuki temel nizalarn tamamen veya ksmen deitirerek eri esaslara dayal bir dzen kurmay amalayan irticai faaliyetler, TSK tarafndan deerlendirilerek, 28 ubat 1997 tarihinde toplanan MGKda balca gndem maddesi olmutur. -Ancak bundan sonradr ki; TSK irticai faaliyetleri i tehditte, blc terr ile ayn seviyeye, yani birinci ncelie ykseltmi ve bu duruma bal olarak, yeni bir tekilatlanma iinde Bat alma Grubu oluturulmu ve faaliyete geirilmitir. te bu tekilatn oluturulmas ile TSK tarafndan siyasal slamn lke genelinde resmi kartlarak, irticai faaliyetlere ilikin lke boyutundaki genel grnt, tm ynleriyle yaknen takip ve kontrol altnda izlenmektedir.

153

-Hal byle iken; TSKca Trk-Yunan ve Kbrs sorunlarna ilikin d tehdit deerlendirmesi ile blc terrn meydana getirdii i gvenlik ile ilgili deerlendirme ve oluturulan konsepte bugne kadar hi tepki gsterilmemesine ramen bugn, i tehdit unsurlarnn dier bir kolu olan ve irticai faaliyetlerdeki hayati neme haiz gelimeler dorultusunda, yaplan deerlendirmeye, belli evrelerce reaksiyon gsterilmesi din smrs ve bezirganln cretle yapan bu kesimin, TSKy kamuoyuna kar zellikle din dman olarak takdim etmesinin en ak ifadesidir. Bu noktadan hareketle sonu olarak; -Atatrkn ilke ve inklaplar dorultusunda ortaya koyduu eitim ve kltr politikalarnn, ok partili dnemde oy kaygs ile terk edilmesini mteakip, meydana gelen boluu iyi deerlendiren irticai kesim, lkemizde halen laiklii dinsizlik olarak alglayan siyasal slamc bir kitlenin oluumuna ynelik propaganda, kurumlama ve kadrolama faaliyetlerine arlk vermi bulunmaktadr. -Bugn nemli birok devlet kadrosunun irticai kesimin eline gemesi artan bir ekilde devam etmektedir. zellikle devletin karar mekanizmasn oluturan nemli ve ncelikli grev yerlerinden mlki idare, yarg, maliye ve emniyet glerine szlmakta, birok mahalli idare ve kamu iktisadi teebbslerinin byk blmnde kadrolama ynnde altyap tesis edilmesi almalar youn bir ekilde devam etmektedir. -Dier taraftan irticai kesime kar bilinli olarak devletin ilgili organlarnca yeterli denetim yaplmamasndan ve yasalarn gerei gibi uygulatlmamasndan istifade bu kesimin eylem ve faaliyetlerini artan bir cretkarlkla icra ettii grlmektedir.

154

zellikle Trk Ceza Kanunundan kaldrlan 163nc maddenin yaratt boluun doldurulmamas, irticai kesime gl bir propaganda imkan ve ortam salamtr. -Artan irticai faaliyetlere kar alnan KGK kararlar gstermelik baz tedbirler dnda uygulanmamtr. Kararlarn kamuoyu gndemine sokularak engellenmesine allmaktadr. -MGK kararlarn TSKnn dayatmas olarak kamuoyuna yanstan irticai kesim, TSK ile halk kar karya getirerek, Silahl Kuvvetleri ypratmaya almaktadr. -nemli bir ekonomik gce sahip olan irticai kesimin, bu alandaki, arttrarak devam ettirdii faaliyetlerini srdrebilmesi halinde, daha gl mali imkanlara kavuabilecei deerlendirilmektedir. -rticai kesim, kendi ideolojisini lkeye yerletirmek ve hakim klmak dorultusunda, halihazrda lkenin en hassas konusunu oluturan kanl terr rgt PKK ile ilikiye girmekten kanmamakta, bu ekilde terr sona erdirecei noktasndan hareketle, rgt ve blge halkn kendi amalar iin kullanmann yollarn aramaktadr. -rticai kesimin, bir yandan ite siyasal slam gerekletirmeye alrken, dier yandan Trkiyedeki laik ve demokratik rejimi kendileri iin tehdit olarak gren bata ran olmak zere terre destek veren baz slam lkeleriyle dayanma iine girerek halkmz Atatrkn hedef olarak gsterdii Bat medeniyetinden uzaklatrmaya ynelik abalar iinde olduu gzlenmektedir. -4 Mart 1929 tarihinde, devrin Babakan merhum smet nn, TBMMde yapt tarihi bir konumada; Efendiler tehlike kapnn eiine gelinceye kadar sabreden byk Meclis, Cumhuriyeti kurtarmak iin keskin llerin zaman geldiine hkmetmi, dinin devletten ve siyasetten uzaklatrlmas da geen devirde tamamlanmtr. Vatanda mabedinde kendi itikad ve vicdan ile serbest braklm,

155

onun ark ve temiz inanc bu dnyann kark ilerinden kurtarlmtr. Hi kimse bir vatandaa, dini inancndan, ibadetinden tr bir engel karmaya nasl muktedir olmayacaksa, dindar silah ile de hi kimse TBMMnin herhangi bir kanununa, bir vatandan emniyet ve haysiyetine dil uzatmaya imkan bulamayacaktr demitir. Oysaki bugn: -Mensuplarna bar, sayg ve sevgi karlkl yardmlama ve iyi ahlak tleyen toplumu ayran deil kaynatran, dier dinlere dahi hogr ile yaklaan dinimize aykr olarak; Dinimize kfrettiler sloganlar ile insan boazlayan caniler, Abbasi dneminden bile geri bir ilkellii aka sergilemektedir. -te bu anlaytr ki bu kesim, bugn bilinli bir ekilde TSKy din dman olarak gstermektedir. -Netice olarak irticai kesimin halihazr faaliyetleri itibaryla; Atatrkn temellerini att ve erevesi anayasamz ve belirlenmi olan demokratik, laik ve sosyal hukuk devleti anlay dna karak, Trkiye Cumhuriyeti devletini ykmay amalad aka grlmekte ve lkemizde siyasal slam gerekletirme yolunda oluan irticai tehdidin ok ciddi boyutlara ulat deerlendirilmektedir. -Ancak Trkiye devletinin ekli Cumhuriyet, rejimi demokrasidir. Cumhuriyet mmet olmayan bir millet kavramn ve niter devlet yapsn esas almtr. Trkiye Cumhuriyeti devletinin en bariz karakteristii, Atatrk ilkelerine, demokratik, laik ve sosyal hukuk devletine, insan haklarna, hukukun stnlne dayanan ada bir siyasal sistemi benimsemi olmasdr. Nitekim Anayasann; -Birinci maddesi: Trkiye devleti bir Cumhuriyettir.

156

-kinci maddesi: Trkiye Cumhuriyeti, Atatrk milliyetiliine bal, demokratik, laik ve sosyal bir hukuk devletidir. -Drdnc maddesi ise: Birinci ve ikinci maddelerdeki hkmlerin

deitirilemeyecei ve deitirilmesinin teklif edilemeyecei hkmlerine amirdir. -Bylece Anayasann temel nitelikleri kapsamnda, Trkiye Cumhuriyetinin bamszlna, halkn egemenliine, milli deerlerine laiklie, devletin lkesi ve milleti ile blnmez btnlne ve niter devlet yapsna ballk Trk devlet sisteminin temel talardr. Bu husus milleti ile devleti arasnda bir antlamadr. -Bu antlamaya kurallar bilerek, uygulayarak ve uygulatarak riayet eden her vatanda Trk milletinin onurlu ve saygdeer mensubudur. -Bugn itibaryla; artan boyutta devam eden irticai tehdidin, Trkiye Cumhuriyetini ykmay hedef alan fevkalade ciddi boyutu; Atatrkn kurduu Cumhuriyet ilkeleri dorultusunda memleketini seven demokratik ve laik her vatandan dikkatle izlemesi ve bu tehdidi her kesime anlatmas, tarafsz kalmamas ve icraatta bulunmas ana grevdir. -Bu noktadan hareketle; Atatrkn kurduu modern ve laik Trkiye Cumhuriyeti devletinin nitelikleri deimeyecek, deitirilemeyecektir. Bunlar; Tek millet, Tek vatan, Tek devlet, Tek dil, Tek bayrak olarak ifade edilmektedir.

157

ZET almamzn amac, Refah Partisi (RP) ve Doru Yol Partisi (DYP) koalisyonundan oluan Refahyol hkmeti dneminde, Trkiyede modernleme projesinin iki aktr olan ordu ve medyann tutumunu incelemektir. Bu almann varsaym 28 ubat 1997 tarihli Milli Gvenlik Kurulu (MGK) toplantsnn ve toplantda alnan kararlarn anlk bir eylem olarak ortaya kmad, ana akm medyann kamuoyu yaratarak ve kamuoyunu ynlendirerek ordunun anayasal erevede gerekletirdii siyasal iktidara mdahalesini merulatrlddr.

almamzda 4 Kasm 1996- 28 ubat 1997 tarihleri arasnda ana akm medyay temsil eden Hrriyet ve Sabah gazetelerinin manet, srmanet ve logo yan haberlerinin ierik ve sylem analizi yaplmtr. Aratrmann sonucu, incelenen drt aylk dnemde, gazetelerin haber dilinde ve szck seimlerinde resmi ideoloji dorultusunda ve egemen anlamlandrma iinde bir sylem gelitirdikleri, bu srete ordunun siyasal alana karmas ynndeki deerlendirilebilecek tutumunun gazeteler tarafndan doallatrarak verildii ynndedir. Bu srete ordunun, 28 ubat 1997 tarihli MGK toplantsnda alnan kararlarn uygulanmasna ynelik olarak yarg, medya mensuplarna ve sivil toplum kurulularna verdii brifingler yoluyla siyasal alana kart ve kamuoyu yaratmaya alt gzlenmektedir. Susurluk Kazas sonras bir sivil toplum hareketi olarak temiz toplum ve temiz siyaset amacyla balayan Srekli Aydnlk in 1 Dakika Karanlk eylemlerinin, medyann da etkisiyle toplumun byk bir desteini alarak, sonradan Refahyol hkmetine kar bir tepkiye dntrld; ordunun, bu srete siyasal iktidara karma biiminde sergiledii tutumun, bu eylemlerle sivil toplumun da desteini ald ve 28 ubat srecinin meru saylmasna katkda bulunduu grlmtr.

158

ABSTRACT The aim of this study is to research the approaches of the media and the army, which are the two actors of Turkeys modernization project, during the period of the Refahyol coalition government, founded by the Welfare Party (WP) and the True Path Party (TPP). The hypothesis of this study is that the decisions that were taken in the National Security Council (NSC) meeting held on February 28, 1997 did not spontaneously come on the scene and that by conning and manipulating the public, the media gave legitimacy to the process in which the army interfered with the government. In this study, the headlines of the main Turkish newspapers, Hurriyet and Sabah, were analyzed from November 1996 until February 1997. The result of the study is that in this four-month process, the newspapers language and word choice were close to the countrys formal ideology, and that the attitude of the army which might be evaluated as becoming part of the political arena was shown as neutral by the media. It was seen that in this process the army was trying to affect the public and interfere with the political arena by its briefings to the members of justice, media, and non-governmental organizations in order to provide the application of the decisions that were taken in the NSC meeting. The 1 minute of darkness for permanent light actions aiming for a clean society with a clean policy after the Susurluk Accident were supported by almost the entire population and turned against the Refahyol government with the media's effect. An impression was created by the armys approach through interfering with the government in the so-called "February 28" process, receiving the support of the civilian population, was contributed as legitimate.

159

KAYNAKA Kitaplar Ahmad, Feroz. Demokrasi Srecinde Trkiye:1945-1980, Hil Yaynlar, kinci Bask, stanbul, 1996. Akel, Ali. Erbakan ve Generaller, ura Yaynlar, Birinci Basm, stanbul, 1999. Akpnar, Hakan. 28 ubat Postmodern Darbenin yks, mit Yaynclk, Birinci Bask, Ankara, 2001. Akin, Sina; Tanr, Blent; Boratav, Korkut. Trkiye Tarihi 5, Bugnk Trkiye 1980-2003, Yayn Ynetmeni: Sina Akin, Cem Yaynevi, Geniletilmi, gzden geirilmi 5. Basm, stanbul, 2004. Alpat, nn. Hamambcekleri Atetopu ve Askerler 28 ubat Srecinde Trkiye, Mays Yaynlar, Birinci Basm, zmir, Eyll 1999. Atatrk, Mustafa Kemal. Nutuk, Bugnk dille yayna hazrlayan: Prof. Dr. Zeynep Korkmaz, Atatrk Kltr, Dil ve Tarih Yksek Kurumu Atatrk Aratrma Merkezi, Ankara, 2002. Bora, Tanl vd. Modern Trkiyede Siyasi Dnce Cilt 3, Modernleme ve Batclk, Editr: Uygur Kocabaolu, letiim Yaynclk, kinci Bask, stanbul, 2002. Cevizolu, Hulki. 28 ubat: Bir Hkmet Nasl Devrildi, Ceviz Kabuu Yaynlar, 2.Bask, Ankara, 2001. Cevizolu, Hulki. Generalinden 28 ubat tiraf: Postmodern Darbe, Ceviz Kabuu Yaynlar, 1. Bask, Ankara, 2001. Chomsky, Noam. Medya Gerei, evirenler: Abdullah Ylmaz ve Osman Aknbay, Everest Yaynlar, nc Basm, stanbul, 2002.

160

Cizre, mit. Muktedirlerin Siyaseti:Merkez Sa-Ordu-slamclk, letiim Yaynlar, kinci Bask, stanbul, 2005. elen, Orhan. Trk Silahl Kuvvetleri Hizmet Kanunu ve Ynetmelii, Askeri Ceza Kanunu, Trk Silahl Kuvvetleri Personel Kanunu, Cantekin Matbaaclk, 10. Bask, Ankara, 2002. nar, Menderes. Siyasal Bir Sorun Olarak slamclk, Dipnot Yaynlar, 1. Bask, Ankara, 2005. iek, Hikmet. rticaya Kar Genelkurmay Belgeleri, Kaynak Yaynlar, stanbul, 1997. Erin, Orhan. Medya ile Politika, ada Yaynlar, stanbul, 1996. Gle, Nilfer. Melez Desenler: slam ve Modernlik zerine, Metis Yaynclk, kinci Basm, stanbul, 2002. Hale, William. 1789dan Gnmze Trkiyede Ordu ve Siyaset, Hil Yaynlar, Birinci Bask, stanbul, Ocak 1996. ba, aban Milli Gvenlik Devleti, Dnyada ve Trkiyede Belgeleriyle Milli Gvenlik deolojisi ve Kurumlama, iviyazlar Yaynevi, Birinci Basm, stanbul, Eyll 1999. nal, M. Aye. Haberi Okumak, Temuin Yaynlar, stanbul, 1996. nsel, Ahmet, Bayramolu Ali. Bir Zmre, Bir Parti: Trkiyede Ordu, Derleyenler: Ahmet nsel, Ali Bayramolu, Birikim Yaynlar, 1. Bask, stanbul, 2004. rvan, Sleyman. Medya, Kltr, Siyaset, Derleyen: Sleyman rvan, Alp Yaynevi, Gen. Gzd. Ge. kinci Basm, Ankara, 2002. Kayal, Kurtulu. Ordu ve Siyaset: 27 Mays-12 Mart, letiim Yaynlar, nc Bask, stanbul, 2005.

161

Keane, John. Medya ve Demokrasi, ngilizceden eviren: Haluk ahin, Ayrnt Yaynlar, nc Basm, stanbul, 1999. Kongar, Emre. 21.Yzylda Trkiye:2000'li Yllarda Trkiye'nin Toplumsal Yaps, Remzi Kitabevi, 35. Basm, stanbul, 2004. Kongar, Emre. 28 ubat ve Demokrasi, Remzi Kitabevi, 1. Basm, stanbul, 2000. Keyder,alar. Ulusal Kalknmacln flas, Metis Yaynlar, Geniletilmi kinci Basm, stanbul, 1996. Kk, Mehmet. Medya, ktidar, deoloji, Derleyen ve eviren: Mehmet Kk, Ark Yaynlar, kinci Basm, Ankara, 1999. Nezirolu, rfan. Trkiyede Askeri Mdahaleler ve Basn (1950-1980), Trk Demokrasi Vakf, Konrad Adenauer Vakf, Ankara, Aralk 2003. zcan, Gencer vd. Onbir Aylk Saltanat,Siyaset, Ekonomi ve D Politikada Refahyol Dnemi, Yayna Hazrlayan: Gencer zcan, Boyut Kitaplar, Birinci Basm, stanbul, 1998. Pierson, Christopher. Modern Devlet, eviren: Dilek Hattatolu, ivi Yazlar, Birinci Basm, stanbul, 2000. Poggi, Gianfranco. Modern Devletin Geliimi, Sosyolojik Bir Yaklam, eviren: ule Kut-Binnaz Toprak, stanbul Bilgi niversitesi Yaynlar, 2. Bask, stanbul, 2002. en, Serdar. Gemiten Gelecee Ordu, Alan Yaynclk, Birinci Bask, stanbul, Mart 2000. en, Serdar. Refah Partisinin Teorii ve Pratii, Refah Partisi, Adil Dzen ve Kapitalizm, Sarmal Yaynevi, Birinci Bask, stanbul, Mays 1995.

162

Topuz, Hfz. II. Mahmuttan Holdinglere Trk Basn Tarihi, Remzi Kitabevi, 2. Basm, stanbul, 2003. Trkne, Mmtazer vd. Siyaset, 1.bask, Derleyen: Mmtazer Trkne, Lotus Yaynlar, stanbul, 2003. Weber, Max. Sosyoloji Yazlar, eviren: Taha Parla, letiim Yaynlar, 5. Bask, stanbul, 2003. Yavuz Donat, ncesi ve Sonrasyla 28 ubat, Bilgi Yaynevi, 1.Bask, Ankara, 1999.

Makaleler Aksoy, Asu Trk Medyasn Anlamak, Birikim, Mays 1994, Say:61, s. 8-19. Alpkaya, Faruk; elebi, Aykut. Medyada Gndem Oluturma: Hrriyet 1994 rnei, Toplum ve Bilim, K 1995, Say:68, s.122-157. ebi, Murat Sadullah. Trkiyede Siyasal Sistem ve Medya likilerinin Tarihi Boyutu, Yeni Trkiye Cumhuriyet zel Says, 1998, Say:23-24, s.2746-2750. nsel, Ahmet Ulusal Gvenlik Siyaseti ve Silahl Kuvvetler Partisi, Birikim, Eyll 2001, Say:149, s. 8-13. rvan, Sleyman. Demokratik Sistemlerde Medyann Rol, Birikim, Aralk 1994Ocak 1995, Say:68-69, s. 76-83. Kural, Sevda Alanku. Trkiyede medya, hegemonya ve tekinin temsili, Toplum ve Bilim, stanbul, Gz 1995, Say:67, s. 76-110. Lainer, mer. 28 ubat sreci Vesilesiyle Tarih ve Toplumumuza Dair Notlar, Birikim, Mart 2000, Say: 131, s.15-21. Lainer, mer. Erbakann Afrika Seferi ve Trkiyenin tibar, Birikim, Ekim 1996, Say:90, s. 3-7.

163

Lainer, mer. Seim Sonular zerine, Birikim, stanbul, Ocak 1996, Say:81, s. 3-10. Sakallolu, mit Cizre. Alacakaranlk Kua Seimleri, Birikim, Ocak 1996, Say: 81, s. 26-30. Snmez, Mustafa. Trk Medya Sektrnde Younlama ve Sonular, Birikim, Aralk 1996, Say:92, s. 76-86.

World Wide Web 1995 Yl Genel Seim Sonular http://www.belgenet.net/ayrinti.php?.yil_id=12 (30.01.2006). Erbakan Hkmeti Program http://www.tbmm.gov.tr/hukumetler/hp54.htm (20.01.2006).

Gazeteler Hrriyet, Sabah 4 Kasm 1996-28 ubat 1997 Milliyet Zaman Radikal Hrriyet Cumhuriyet Sabah Yeni Yzyl

164