TRK VE ARNAVUT KLTRNDE ORTAK BR DEER OLARAK NASREDDN HOCA Dr.

Bnyamin alayan Bedir niversitesi, Tiran ARNAVUTLUK Bir konu anlatlrken dinleyicilerin azalan dikkatini yeniden kuvvetlendirmek veya ileri srlen bir dnceyi destekler mahiyette delil gstermek iin bir nkte yaplr veya fkra anlatlr. Bylece ksa bir sre dinlenen zihinler konu zerinde daha youn bir ekilde dnme ve dinleme faaliyetine devam edebilir. Nasrettin Hoca fkralar, hem gldren hem dndren ve ders veren zellikleri ile konuma ve yazlara ssleyen szl edebi rnlerdir. Yzyllar ncesinde meydana getirilmi fkralar ile gnmzde hreti artarak devam eden Nasrettin Hoca efsanevi bir kiilik olarak bilinmesine ramen gerekte yaam bir ahsiyettir. Hayat ile ilgili bilgilerimiz eitli aratrmalarda elde edilen kk ayrntlar ve fkralarndan karlan bilgiler ile snrldr. Nasrettin Hoca 1208 ylnda Eskiehirin Sivrihisar ilesinin Hortu kynde dnyaya gelir. Babas kyn imam Abdullah Efendi, annesi Sdka Hatundur. lk renimini babasndan alr. Medrese eitimi almak iin nce Sivrihisara gider daha sonra Konyaya geer ve burada eitimini tamamladktan sonra bir mddet glge kadl yapar. Bir ara kyne geri dnen Nasrettin Hoca daha sonra Akehire yerleir ve hayatnn sonuna kadar burada kalr. lk hanmnn vefat ile yeniden evlendii hatta ikinci ve nc hanmnda vefat ile drt evlilik yaptsylenir. Hocann 4 ocuu ve bunlardan gelen 12 torunu bulunduu ve onlarn da kadlk ve mderrislik gibi grevler yaparak Hocann izinden gittikleri bilgileri vardr. 1284 ylnda Akehirde vefat eden Nasrettin Hocann v burada medfun bulunduu trbenin yaps da kiiliine uygunluk arz eder. Daha nceleri alt stunla evrili st ve her taraf ak trbenin kapsnda kocaman bir kilidin bulunduu sylenir. Mezar balndaki kavuk da belirgin bir ekilde bykl ile bu kompozisyona uygun bir hale getirilmeye allmtr. eitli zamanlarda yaplan onarmlara ek olarak 1905 ylnda 12 keli bir d ksm eklenmi ve kitabe yazlmtr. Nasrettin Hoca nktedan bir kiilie sahiptir. Yaanan olaylar karsnda keskin zekas ve hazr cevapl ile muhtabnn yanlln zarif bir ekilde ortaya koyup tenkit ederken insanlar tebessm ettirir ve ayn zamanda bir ders verir. Kararlarn verirken ncelikle dnr sonra en uygun cevab verir. Pat diye cevap vermesi bile bir dnme payndan sonradr. Sakin bir mizaca sahiptir. En olumsuz durumu bile skunetle karlar hibir zaman fkelenmez. Bilmedii konularda sre ister ve doruyu bulmaya alr.

Kendisini takdir etmeyenleri farkl bir davran biimi ile hem uyarr hem de cezalandrr bylece kar taraf yapt yanll anlar. Blge aznn inceliklerinden yararlanarak herkese anlayabilecei bir dille seslenir. Halkn duygu ve dncelerine tercman olan Nasrettin Hoca fkralar zaman iinde yaad evrenin snrlarn aarak dnyann birok blgesine yaylr. Bu arada kendi evrelerinde Nasrettin Hoca benzeri fkra tiplerinin zaman iinde unutulmalar ile onlar adna anlatlan fkralar Nasrettin Hocaya mal edilmeye balanr. Bazen de Nasrettin Hoca ahsnda din adamlar ve dindarlarn gzden drlmeye allmas amac ile Hocann kiiliine uygun dmeyen fkralarn da onun adna anlatld grlmektedir. Bu yzden anlatlan fkralarn Nasrettin Hocaya ait olup olmad ile ortaya konulan llere gre yaplan ayrmlarn dikkate alnmas gerekir. Nasrettin Hoca Asya, Afrika ve Avrupa ktalarnda geni bir corafyada bilindii gibi Arnavutlukta da bilinir. Hoca Nastradini ad ile anlatlan fkralar Anadoluda olduu gibi Arnavutlukta da insanlar tebessm ettirmeye dnmeye ve ders vermeye devam eder. Nasrettin Hoca konusunda bilgi ve grlerine bavurduumuz Sali Demirlika eskiden ky odalarnda erkeklerin bir araya toplanp sohbet ettiklerini ve misafirlerini burada arladklarn syledi. En bilgili yal ve misafirler ocaa yakn ksmlarda otururlar ve konumalar arasnda Nasrettin Hoca fkralarna da yer verirlerdi. Hatta karlkl olarak Nasrettin Hoca fkralar anlatld olurdu. Arnavutlar arasnda Nasrettin Hocann gerek kimliine ait bilgiler bulunmuyor. Ancak u zellikleri ile biliniyor Nasrettin Hoca ok akll, zeki, nazik ve gzel konuan bir insand. Her zaman duruma uygun gzel cevaplar veren bir kiilii vard. Dibra Luga ve Luznikte yaayan insanlar Arnavutlukta nktedan insanlar olarak bilinir. Blgede Mireditada kotolik Marko Brunga, Mat blgesinde Kros Skura ve Nezir Selita adl kiiler Nasrettin Hoca benzeri fkra tipleri olarak bilinirler. Arnavutlukta anlatlan Nasrettin Hoca fkralarndan bazlarnda Hoca Arnavutluka gelmi olarak gsterilir. eitli meslek gruplarnn temsilcileri ile konumalar ve nktelerine yer verilen fkralar anlatlr. Bunlardan birisinde oban karsnda saf bir kimse olarak gsterilen Hocann bir daha buralara gelmeye tvbe ettii sylenir. Gereklere hi uygun olmad ak bir ekilde belli olan bu tr fkralar Nasrettin Hocann buralarda da bilindiini gstermesi bakmndan nemlidir. Szl gelenekte yzyllardr anlatlan ve halen anlatlmaya devam edilen bu fkralardan kitap haline getirilenleri de vardr. Tespitlerimize gre Arnavutlukta Nasrettin Hoca ile ilgili 23 kitap yaynlanmtr. Bunlarn bir ksm Trke fkra kitaplarndan tercmedir. Bir ksmnn ise Arnavut edebiyat mahsl olarak gsterilmesi Nasrettin Hocann bu corafyada ne kadar benimsendiini gsterir. Arnavutlukta Nasreddin Hoca ile ilgili yaynlanan kitaplar unlardr:

1-Ardi Titka (prg.), Donika Titka (red.), Anekdota me Nastradinin ... Tiran : ABC, 2007, 120 f. ; 13 cm. Folklori turk, Mendjemprehtsia dhe humori, Anekdota (Zekas ve Nkteleri) Bazlar resimli 135 fkra var. 2-Arjeta Duli (prkth.) Nurgl zcan ([prg.]) Elvana Tufa (red.) Anekdotat e Nastradinit Nasreddin Hoca Tiran : Zambaku, 2011, 104 f. ; 20 cm. Folklori turk Anekdota

3-Gjino Luka (mblodhi e prsht.), Hasan Lekaj (red.), Nastradini : anekdota, Shkodr : Camaj-Pipa, 2001, 85 f. ; 20 cm. Folklori turk, Anekdota 108 fkra var. 4- Hilmi Kolgjegja, Perla Shqiptare, Redaktor Xhezair Abazi,Tiran,1999, 263 sayfa, (153158. Sayfalarda Nasreddin Hoca fkralar var.) 5- Hilmi Kolgjegja bakanlnda komisyon, Folklor Nga Dibra, Tiran,1987, (Baz Nasreddin Hoca fkralarna yer veriliyor.) 6-Izet S. ulli, Jorgo S. Telo (red.) Po t kesh komshiun "mik"! : humor nga bmat e Nastradinit Gjirokastr : Argjiro, 2007, 81 f. ; 21 cm. Letrsia shqipe , Poezia humoristike (Komu dostun olursa, Nasreddinin nkteleri) 86 manzum fkra 7-Izet S. ulli, Muharrem Jakupi (red.) T qeshsh me mend : (vargje t przgjedhura nastradiniane),Tiran : Edlora, 2011,102 f. ; 21 cm. Letrsia shqipe ,Poezia humoristike , Fabula (Zeka ile glmek,seilmi msralar) Manzum 105 fkra 8-Izet S. ulli, Jorgo S. Telo (red.) allma shakatore : satira nga bmat e Nastradinit, Gjirokastr : Argjiro, 2007, 80 f. ; 20 cm. Letrsia shqipe, Poezia satirike, Satira (Kavuk akas) 79 manzum fkra 9-Kastriot Hadri, Izet S. ulli (red.) Hn e copzuar : fabula me motive nga Nastradini Gjirokastr : Argjiro, 2006, 93 f. ; 21 cm. Letrsia shqipe, Fabula (Paralanm Ay:Nasreddinden hareketli fkralar)

10- Lumo Kollesh,i Ylli Hoxha (red.) Lott e Nastradinit : (fabula), Prmet : Fjalt e Qiririt, 2000, 58 f. ; 20 cm. Letrsia shqipe Fabula (Nasreddinin Gzyalar) 40 manzum fkra 11- Mehmet Gzhilli (prg.), Nastradini : anekdota, Tiran : Argeta-LMG; LMG, 1997, 322 f. ; 16 cm. Folklori turk, Anekdota 327 fkra var. Fkralar konularna gre ayrlm. 302-306. Sayfalar arasndaki son blm Arnavutlukta bal tayor. Blmde alt fkra var. Nasredin Hoca kodrada, aftanda, Buna kysnda, Nasreddin Hoca ve berber

12- Mehmet Gzhilli (prg.), Nastradini : bmat e tij nga lindja deri n ditt tona : anekdota, Tiran : Argeta-LMG, 2001, V.1, 258 f. ; 17 cm, Enciklopedi "Humor & satir", Folklori turk, Anekdota 13- Mehmet Gzhilli (prg.), Nastradini : bmat e tij nga lindja deri n ditt tona : anekdota, Tiran : Argeta-LMG, 2001, V. 2, f. 259-506f. ; 17 cm, Enciklopedi "Humor & satir", Folklori turk Anekdota (Gemiten gnmze Nasreddin Hoca) ki cilt 14-Miltiadh Bode (prkth.), Xhevahir Lleshi (red.), 412 anekdota pr Nastradinin, Berat : Uegen, 1997, 188 f. ; 19 cm. 188 f. ; 19 cm. Anekdota 412 fkra 15- Nikolla Spathari, Fadil Kraja (red.), Drejt Europs me gomar t Nastradinit : radiografi e viteve 1990-1996, Shkodr : Idromeno, 2000, 268 f. : me foto ; 21 cm. Politika dhe qeverisja,shtja nacionale, Letrsia shqipe, Shkrime, korrespondenca pr shtypin (Nasreddinin eei ile Avrupaya doru) Basndan derlenen mizah yazlar 16- Petrit Kaziu (prkth. nga origj. e red.), Gazmore t zgjedhura nga Nastradin Hoxha, Tiran, 2010, 349 f. ; 20 cm. Folklori turk, Anekdota (Nasreddin Hocadan seilmi fkralar) 311 fkra 17- Petrit Kaziu (prkth. nga turq. e red.) Autort Nasreddin Hoca ,Gazmore t zgjedhura nga Nastradin Hoxha, Tiran, Msonjtorja, 2005, 360 f. : me il. ; 20 cm, Tit. origj.: Nasreddin Hoca : secilmis fikralari. Folklori turk, Anekdota 18-Sami Zeka, Gozhda e Nastradinit : vjersha satirike dhe fabula, Tiran, [1998], 53 f. ; 20 cm. Letrsia shqipe, Poezia Satira Fabula (Manzum ve mensur fkralar) Deiik konularda yazlm yergi iirleri

19-Shyqyri Fejzo, Ilir Buzali (red.) Nastradini n internet : tregime humoristike,Pogradec : DIJA Poradeci, 2007, 143 f. ; 17 cm. Letrsia shqipe, Tregime dhe novela humoristike, Humori (Nasreddin Hoca nternette: komik hikayeler) 20-Tashko Lako , Xhevat Beqaraj (red.) Nastradin apo Sokrat?... : fabula, Botuar Kavaj, 2003, V.2, 120 f. ; 20 cm. Letrsia shqipe, Anekdota , Mendjemprehtsia dhe humori (Nasreddin mi yoksa Sokrat m) Deiik konularda fkralar 21-Tashko Lako, Llazar Marku (red.) Nastradini i Fierit : roman satirik, Fier : Zegali, 1999, 99 f. ; 20 cm. Letrsia shqipe, Romane, Satira Nasreddin adndan faydalanarak yazlm roman 22- Vangjel M. Gjoka, Nastradini dhe byreku, Tiran : Dita 2000, 2006, 20 f. : me il. ; 24 cm. Letrsia shqipe, Letrsia pr fmij, Poezia humoristike Yars Nasreddin yars Napolyonla ilgili yazlm resimli ocuk kitab

23-Vasil Xhaka (prkth.) Anekdoda t Nastradin Hoxhs, Tiran : Pa em., Pa vt. 43 f. : me il. Folklori turk, Mendjemprehtsia dhe humori , Anekdota 14 blmde televizyon ve internette Nasreddin Hocann yer al inceleniyor. Kitaplarn bir ksm Trke kitaplardan tercme, bir ksm derleme olarak hazrlanmtr. Baz kitaplar ise Nasreddin Hoca ad kullanlarak yergi muhteval olarak baka konularda yazlmtr. Baz eserler manzum olarak kaleme alnmtr. Bazlarnda resimler yer alr. Kitaplarn yayn tarihleri 1987den gnmze kadar gelir. Bu da son yllarda Nasreddin Hocaya olan rabetin okuyan kesimde arttn gsterir. Eserlerin yaynlandklar yerler ise Arnavutlukun byk bir blmn kapsar. Nasreddin Hocann Arnavutlukta gsterildii fkralarda dier fkra tiplerinin Hocaya kar stnlkleri dile getirilmeye allr. Benzer fkralar yer ismi deiiklii ile baka yerlerde de grlebilmektedir. 1-Nasreddin hocaya sormular: - Hocam kyamet ne zaman kopacak? - Hangisi? Byk kyamet mi, kk kyamet mi? - Hocam kyametin k by olur mu? - Olur!.. Karm lrse kk kyamet, ben lrsem byk kyamet kopar!.. 2-Birgn Nasreddin hocaya sorarlar. Sen alim bir kiisin hocam,bize syler misin hocam u dnyann ortas neresidir? Hoca dorulur ve ve der ki benim durduum yerdir. Aman hocam diye glmeye balarlar. Nasrettin hoca hi de istifini bozmadan,inanmazsanz ln der. 3-Nasreddin Hocaya sorarlar: Gk yznde ka yldz var? Eeimin tyleri kadar var , inanmazsanz sayn ve ozaman inanrsnz.

4-Hoca'ya: - "Efendi" demiler, "padiah m byk, yoksa ifti mi ?" - "ifti byk elbet" demi Hoca ve eklemi; "nk ifti buday yetitirip vermezse pdiah acndan lr." 5-Nasreddin Hoca azn heybesine koyup yola km. len vakti Akehir gl kenarnda, bir aacn altnda oturmu. Ekmeini, zeytinini ve bir anak yourdunu glgede keyifle yemi. Yourt anan glde alkalarken birisi grp sormu. - "Ne yapyorsun Hoca ?" -"Gle maya alyorum" demi Hoca. Adam stelemi : - "lhi Hoca, gl maya tutar m hi ?" -"Ben de biliyorum tutmayacan, ammaaa ya tutarsa !..." 6-Bir gn Nasreddin Hoca'y siyah elbiseleriyle grenler: - "Ne oldu Hoca efendi" demiler, "bu gn karalar giymisin?" - "Olumun babas ld de ..." demi Hoca, "O'nun yasn tutuyorum."

7- Konya arsndaki helvac dkknlarnn vitrinlerine itahla bakan gariban adamn biri, bir dkkn sahibinden biraz helva sadaka olarak vermesini istemi. Dkknc vermemi. Garibann can da ok helva ekmi. Dayanamayp, dayak yemeyi de gze alarak baka bir helvac dkknna girmi. Bir lenger helvay nne ekmi ve hzla attrmaya balam. Helvac adamn stne yrm; - "Bre adam, sorup istemeden, parasn demeden byle helva yenir mi?" demise de adamn aldrmayp attrmay srdrdn gren helvac, adama sille tokat girimi. Dkknda tesadfen bulunan Nasreddin Hoca mterilere doru dnp: - "u Konyal helvaclar ne iyi adamlar; paras olmayan garibana bile dve dve helva yediriyorlar." demi.

SONU Sekizyz yl kadar nce yaam olan Nasreddin Hoca, fkralar ile dnyann byk bir ksmnda insanlar gldrd ve dndrd gibi Arnavutlukta ta ayn biimde adndan sz ettirmeye devam etmektedir. Fkralar hala dost meclislerinde yerine gre elenmek yerine gre dndrmek veya nkte yapmak iin anlatlmaktadr. Son yllarda yaynlanmaya balayan Nasreddin Hoca ile ilgili eserlere kar gsterilen ilgi, kitapla megul olan kesimlerde de Hocann nemli bir yere sahip olduunu gsterir.Trk edebiyatnda olduu gibi Arnavut edebiyatnda da nazma ekilen Nasreddin Hoca fkralar bulunmaktadr. ocuk kitab olarak hazrlanan Nasreddin Hoca kitaplarnda temsili resimlere de yer verilir. Aralarnda birok benzerlikler bulunan Trk ve Arnavut kltrlerinde Nasreddin Hoca ortak bir kltr deeri olarak hemen hemen ayn ekilde tannmakta ve sevilmektedir.