SUNU :

Trafik gvenli i, ara, yol ve insan unsurlarn ieren lkemizin ok ynl can alc sorunlarndan birisidir. Bugn LPGli aralar; montaj tespitinden itibaren ba layp bakm ve periyodik kontrol srelerini iermesi gereken denetim ortamnn yeterince sa lanamamas nedeni ile bu can alc sorunun nemli bir paras haline gelmi tir. Son gnlerde basna yansyan elim trafik kazalarndan anla laca zere vatanda larn (tketicilerin) bu alanda do ru bir ekilde bilgilendirilmesinin nemi bir kez daha ortaya km tr. Uzmanlk alanmza giren bu konuda Odamza nemli grevler d mektedir. LPG sistemlerinin; aralara montajndan ba layarak, kullanlmasna, bakm ve periyodik kontrollerine kadar tketicilerin dikkat etmesi gereken bir dizi nemli kurallar vardr. Bu kurallarn eksiksiz olarak yerine getirilmesi ile LPGli aralar tam anlamyla gvenli al ma ko ullarna ula trlabilir. Bu nedenle ncelikle kullanclarn montaj ve sonrasnda varsa teknik yetersizlikler ve periyodik kontrol uygulamalarna ili kin do ru bilgiye gereksinimi bulunmaktadr. Elinizdeki bu bro r aralarna LPG montaj yaptrmak isteyen vatanda lara sistem ile ilgili do ru bilgi aktarmak, halen aralarnda LPGyi kullanan vatanda larmza ise bakm ve periyodik kontroller konusunda temel bilgileri aktarmak amacyla hazrlanm tr. Bro rn; LPGli aralardan kaynaklanan tehlikelerin nlenmesi, trafik gvenli ine katk sa lanmas, halkmzn can ve mal gvenli inin korunmasnda yardmc olmas dile i ile bilgilerinize sunuyoruz. Sayglarmzla. tmmob makina mhendisleri odas

1.G R Otomotiv sektr teknolojik yenilenmenin en hzl ve etkin ekilde uyguland sektrlerden birisidir. Buna ra men bu sektrde halen petrol rnleri temel enerji kayna dr. Petrol kaynaklarnn tkenmeye ba lamas nedeni ile alternatif enerji kaynaklarnn ara trlmasna hz verilmi ancak bu gne kadar denenen bir ok enerji kayna henz petroln yerini alabilme a amasna ula amam tr. Otomotiv sektrndeki alternatif enerji kayna aray lar 1930lu yllarda LPGnin aralarda yakt olarak kullanmn gndeme getirmi tir. zellikle kolay bulunmas, ekonomik olmas ve di er yaktlara oranla evreyi daha az kirletici zellikte olmas nedeni ile dnyada bir ok lke, LPGnin otomobillerde kullanmn zendirerek yaygnla trm tr. Gnmzde talya, Hollanda, Fransa, Belika, Japonya ve Amerikada LPG yakt olarak otomobillerde yaygn olarak kullanlmaktadr. Di er lkelerde ise kullanm gn getike artmaktadr. Yukarda belirtilen zellikleri nedeni ile son yllarda LPG lkemizde de otomobillerde yaygn bir ekilde alternatif yakt olarak kullanlmaya ba lanm tr. LPGnin yanc ve patlayc bir gaz olmas LPG dn m sistemlerinde gvenli i ve denetimi n plana karm tr. LPG dn m sistemleri; uluslararas ECER67 ve TSE standartlarna uygun olmas, montaj firmasnn yetkili ve montaj yapan teknisyenin e itilmi olmas, gerekli bakm ve periyodik kontrollerinin yaplmas ile evreci, ekonomik ve gvenli sistemlerdir. Bu bro rde LPG otogaz dn m sistemleri konusunda kullanclara pratik bilgiler aktarlarak LPG otogaz sistemlerinden kaynaklanacak tehlikelerin azaltlmas ve trafik gvenli inin sa lanmasna katkda bulunulmas amalanm tr. 2. LPG NED R? LPG; propan ve btan gazlarnn belli oranlarda kar mndan olu an ve ngilizce Liquefied Petroleum Gases (Svla trlm Petrol Gaz) kelimelerinin ba harfleri ile ifade edilen bir petrol gazdr. LPG renksiz ve kokusuzdur. Gaz kaaklarnn tespit edilmesi iin sonradan kokulandrlr. LPG basn altnda depolanabilir, kaln elik tank yada borularla ta nabilir. LPG yanc ve patlayc bir gazdr. zerindeki basn kaldrld nda hava ile hacimsel olarak %2-9 orannda kar t nda patlayc bir gaz haline gelir. LPG havadan a r oldu u iin kaak durumunda su gibi akar ve en derin yerde birikir. D k scaklkta buharla mas nedeni ile sv gazn insan vcudu ile temas sonucunda ciddi deri yanklar olu turur. Is arttka basnc artar ve kritik bir scaklk ve basnta, iinde bulundu u tankn patlamasna neden olabilir. LPG ya ve boyay eritebilir. Ayrca do al lasti i deforme eder. Bu yzden motorlu aralarda standartlara uygun malzemeden yaplm borular kullanlmaldr.

3. LPGN N AVANTAJLARI

 LPG Benzine Gre Ucuzdur. Temiz Bir Yanma Sa lar. LPG pistonlarn, segmanlarn, valflerin ve bujilerin a nmasndan meydana gelebilecek kur un, vernik ya da karbon at karmaz. Motor karterini yada motorun yanma odalarn kirletmez. Motoru temiz tutar, karbon ve kurum olu turmaz dolaysyla motor mrn uzatr. Ate leme Bujisinin mrn Uzatr. Yanma odalarnda ya da ate leme bujilerinde tortu olu maz, nk LPGnin farkl kar mlarndaki kuvvetlendiricilere ihtiya bulunma-maktadr. Ate leme bujileri, di er yaktlardan, zellikle benzin kullanan aralarn motorlarndaki bujilere gre daha uzun mrldr. LPG Dn m Sisteminde Yakt Pompas Kullanlmaz. LPG basn altnda depoland ndan benzin yakt pompas devrede de ildir, bu nedenle yakt pompas, onarm ve de i im masraf olmaz. Karbratr Masraf Azdr. LPG yaktl motorlardaki karbratr, birka hareketli para ve kirlili i engelleyecek havalandrmasz basit bir mekanizma olup, karbratr servisi ve tamiri yok denecek kadar azdr. A nma Sresi D ktr. Yukarda anlatlan nedenlerden dolay LPG yaktl motorlar yl ierisinde daha fazla gn ve saatte al abilirler. retim sresi kayb, para ve i i masraflarndan daha az etkilenirler.

Yakt Sistemi Kapaldr. Tamamen kapal yakt sistemi olmas nedeni ile aktma ve buharla ma kayplar yoktur. Temiz ve evreci Bir Yakttr. zellikle LPG yakt kullanan aralarn motor yaktnn d k kirlilik zellikleri kantlanm tr. Yaplan ara trmalar sonucunda LPG kullanlan motorlarda karbon monoksit tesiri benzine gre %50-90 orannda, hidrokarbon tesiri ise %38-62 orannda daha d ktr. 4. LPG DN M S STEMLER

Benzinli motorlarn ayn zamanda LPG ile al masn sa layacak dn m sistemleri grupta snflandrlm tr. 1. Grup Bu gruptaki aralar birinci nesil karbratrl araladr. LPG dn m sistemlerinin en basiti olan bu sistemde ak devreli LPG donanm kullanlmaktadr. Yakt tankndan sv fazda alnan LPG, bir reglatr (buharla trc) yardm ile emme manifoltunda yer alan bir gaz kar trcya gnderilerek hava ile kar trldktan sonra silindirlere yollanmaktadr. 2. Grup Bu gruptaki aralar ikinci nesil yakt pskrtmeli aralardr. Bu dn m sistemlerinde egzoz gazlar ierisindeki oksijen miktar llerek, elektronik kumanda nitesi yardm ile yakt miktar reglatre uygun ekilde verilmektedir. 3. Grup ok yaygn olarak kullanlmayan bu sistemler, nc nesil sv LPG pskrtmeli sistemlerdir. Plastik manifoltlu aralarn artmasyla nc nesil sistemlerde o almaktadr. 4.1. LPG TANKI

LPG tank basnl kaplar statsnde olup en ok 115 atmosfer basnca ve d etkenlere dayanml olarak yaplrlar. Genellikle bu tanklar; 3-4 mm kalnl nda zel saclardan imal edilirler. Ayrca saclar zel kaynak sistemiyle birle tirilir ve kaynaklar rntgen nlaryla kontrol edilirler. Silindirik ve stepne olmak zere iki e it LPG yakt tank vardr. Bunlar kendi ilerinde ikiye ayrlrlar A tipi tanklar; 25 bar i letme basnc, 30 bar test basncna tabii tutulur, B tipi tanklar ise 25 bar i letme basnc ve 45 bar test basncna tabii tutulurlar. Tanklar son derece sa lam arpmalara kar esnek malzemelerden yaplm lardr. Tanklarn arpma sonucunda yrtlmas ve patlamas sz konusu de ildir. LPG tanklar ECER 67 ve TSE standardnda olmaldr. LPG tanklar imal tarihinden itibaren 10 yldan fazla kullanlamazlar. LPG tankn binek aralarda bagaj blmne, kendi orijinal sehpas zerine montaj yaplmaldr. Ayrca tank en az iki adet orijinal ba lama kay ile sk skya gerdirilerek ba lanmaldr. LPG tankn ba lama kay lar mutlaka lastik kaplamal olmaldr. Lastik kaplamasz elik ba lama kay lar tankn boyasnn ypranmasna ve korozyon sonucu ise tank mrnn azalmasna neden olmaktadr. LPG tanklar; d etkilerden korunmas iin epoksi boya ile boyanmaktadr. Tanktan srekli LPG eki i nedeni ile tank d yzeyinde terleme ve nemlenme meydana gelir. Tank boyas herhangi bir nedenden dolay bozulmu veya ypranm ise tankn bu blgelerinde korozyon olu ur. Bu korozyon zamanla tankn delinmesine neden olabilir. Bunun nlenmesi iin tankn ypranan boyalar temizlenerek bu blgelerin yeniden epoksi boya ile boyanmas sa lanmaldr. Aracn hareketli olmas nedeni ile LPG tank her gn saysz titre ime maruz kalr. Bunun sonucu tank sabitleyen kay larda gev emeler meydana gelir. Ba lama kay larnn gev emesi sonucu LPG tank hareket ederek ba lant ayarlarnn bozulmasna neden olur. Bu durum ise LPG tank zerinde bulunan multivalfin al ma asnn bozulmasna ve bakr borularnn zorlanarak krlmasna neden

olur. Bu nedenle LPG tank ba lama kay lar sk sk kontrol edilmeli, gev eyen kay lar gerdirilerek tank sabit duruma getirilmelidir. E er ba lant kay larnn gev emesi sonucu LPG tank yerinden hareket etmi ise mutlaka yetkili LPG servisine gidilerek tankn multivalf montaj asna uygun olarak yerine sabitleme i leminin yaptrlmas gereklidir. 4.2. MULT VALF

Multivalfler LPG dn m sistemlerinin en nemli elemanlarndan biridir. ECE R 67 ve TSE standartlarna uygun olmaldr. LPG dn m sistemlerinde tank tipine uygun multivalf montaj yaplmaldr. Bu uygulamada en ok kar la lan ve ciddi tehlike yaratan bir sorundur. Tank A tipi ise (25 bar i letme basnc, 30 bar test basnc) montajda kullanlan multivalfte A tipi (zerinde emniyet ventili olan multivalf) olmaldr. Multivalfler LPG tank zerine do rudan ba lanmaktadr. Kendi ilerinde ikiye ayrlrlar. A tipi multivalflerde; tanktaki basn 25 bara ula t nda, bu basnc d rmek iin otomatik olarak alan ve yksek basncn d rlmesini sa layan tahliye ventili (emniyet ventili) bulunur. B tipi multivalflerde ise tahliye ventili bulunmaz. Multivalflerin grevi: Tanka dolum i lemini yapar. Yakt alma i lemi srasnda yakt pompasndan gelen LPG multivalften geerek tanka ula r. Dolum limitini ayarlar. Mevcut standartlar ve gvenlik gere i tank %80 doldurulmaldr. Multivalf bu grevi yerine getirir. Tanktaki gaz seviyesini ler. LPGnin tanktan reglatre ula trlmasn sa lar. Multivalf zerinde emme ve doldurma hatlar zerinde ventiller vardr. Tamir, bakm veya arza srasnda bu hatlar ventiller kapatlarak kesilir. Bylece gaz k engellenir. A r akm keser. LPG otogaz sistemi kapal bir devredir. Kapal devrede meydana gelebilecek herhangi bir kaak (Kaza veya arza sonucu borularda olu abilecek delinme) sonucunda LPG gaz evreye hzla yaylmaya ba lar. Bu istenilen bir durum de ildir. Bu nedenle Multivalf zerinde bu tr kaaklar sonucu olu an a r akm engelleyen bir gvenlik sistemi vardr. Bu sistem byle durumlarda devreye girerek tanktan a r LPG ekimini engeller ve sistemi gvenlik altna alr. Multivalflerin tank apna ve tank tipine uygun olarak seilmesi ve uygun al ma asnda montajnn yaplmas gerekmektedir. Bu konulardaki yanl lk LPG sisteminizin emniyetli al masn engeller. Bunun iin yetkili LPG servislerine ba vurarak tank ve multivalfin uyumlu olup olmad n kontrol ettiriniz. 4.3. MULTIVALF KORUMA KUTUSU VE HAVALANDIRMA BORULARI

LPG dn m sistemlerinin nemli elemanlarndan biri de multivalf koruma kutusu ve havalandrma borulardr. Multivalf koruma kutusu multivalfi ve ba lantlarn iine alarak olu abilecek gaz kaaklarnn havalandrma borular aracl ile bagaj ierisinden ara d na tahliye edilmesini sa lar. Bu nedenle multivalf koruma kutusunun ve havalandrma hortumlarnn sa lam ve bagaj ierisine gaz szntsn engelleyecek ekilde szdrmaz olmas gerekmektedir. Buralardan kaynaklanabilecek gaz sznts bagaj ierisinde birikerek aracnzn yanmasna neden olabilecektir. Multivalf koruma kutusunun veya havalandrma hortumlarnn srekli kontrol edilmesi, koruma kapa nn, hortum kelepelerinin sa lam olmasna ve hortumlarn yrtk olmamasna dikkat edilmelidir. LPG tank aracn bagaj iersinde bulundu u iin bagaj ierisine konulan ykler, koruma kutusunun ve kapa nn krlmasna, hortum kelepelerinin kmasna veya hortumlarn delinmesine neden olabilmektedir. Bylesi durumlarda mutlaka yetkili LPG servisine gidilerek bu hatalarn giderilmesi sa lanmaldr. 4.4. DOLUM A ZI

Dolum a z ECER 67 ve TSE standartlarna uygun imal edilmi olmaldr. Mutlaka ara bagajnn d nda bir yere montaj yaplmaldr. Dolum a znn ara bagaj ierisine konulmas kesinlikle standartlara aykrdr. Dolum a z arpmalardan en son etkilenecek noktaya konulmaldr. Tank ile dolum a z arasndaki ba lantda mutlaka esnek bir ba lant eleman tercih edilmelidir. 4.5. BENZ N VALF Benzin otomati i ve karbratr arasna konan, benzin gei ini sa layan veya kesen elektromanyetik bir aparattr. ECER 67 ve TSE standartlarna uygun imal edilmi olmaldr. 4.6. LPG VALF LPG tank ve buharla trc arasnda valftir. Motor LPG ak n standartlarna

bulunan elektro-manyetik kumandal bir al mad veya benzin ile al t nda kesmektedir. ECER 67 ve TSE uygun imal edilmi olmaldr.

REGLATR (BUHARLA TIRICI)

Motorun karbratre en yakn noktasna ve araca dikey olarak monte edilir. Grevi; Yksek basnta tanktan gelen LPGnin atmosferik basnca dn mn sa lamak Sv haldeki LPGyi, motor suyunun scakl ndan yararlanarak gaz haline dn trmek. Motorun ihtiyacna gre LPG ayarn yapmak Motorun devrine gre LPG ayarn yapmak 4.8. GAZ AYAR VANASI

Motorun 3500 d/dak ve stndeki devirlerde ihtiyac olan LPGyi sa lamak amac ile ayar vanas kullanlmaktadr. Motorun ihtiyac olan gaz miktar bulundu unda ayar vidas sabitlenir. Dolaysyla motora en ideal gaz ak sa lanm olur. 4.9. LPG BAKIR BORUSU LPG bakr borusunun temel grevi tanktaki gaz LPG valfine, LPG valfinden de reglatre aktarmaktr. Bakr boru mutlaka 45 bar basnca dayankl olmaldr. Tankn zerindeki multivalften kan basnca dayankl bakr boru, egzozdan asgari 150 mm uzaklkta veya araya yaltkan malzeme koyarak 50 mm uzaklkta, egzozun kar tarafndan, aracn en alt kanallarndan, her 600 mmde bir tutma mandallar ile tutturularak geirilmeli, aracn yere srtnmesi halinde bakr borunun zarar grmeyece i bir noktadan reglatre ula trlmaldr. Bakr borunun d yzeyi ta vb. arpmalara kar dayanm arttrmak amacyla plastik ile kaplanm tr. Bakr boru ofr mahali ve amurluklardan geirilemez. amurluklardan geirilen bakr boru uygulamas ska kar la lan yanl bir uygulamadr. Bu yanl uygulamada lastiklerden frlayan ta larn arpmas sonucu bakr borunun delinmesine neden olunmaktadr. Ayrca bakr borular zamanla LPGden etkilenerek sertle mekte, krlgan bir yapya sahip olmakta ve ilerinde korozif etki nedeni ile tkanmalar olu abilmektedir. Bu durumun yarataca olumsuzluklar nlemek iin bakr borularn 4 ylda bir de i tirilmesi nerilmektedir. 4.10. YAKIT SEME ANAHTARI ofr mahaline monte edilen benzin veya LPG ile al ma ve bekleme seenekleri bulunan anahtardr. Grevi: Aracn benzinden LPGye, LPGden benzine gei ini sa lar LPG tanknda bulunan gaz seviyesini gsterir Gerekti inde benzin veya gaz valfinin kapal konumda kalmasn sa lar. 5. ARA VE S STEM KONTROL, PER YOD K BAKIMLAR 5.1. Dn m ncesi kontroller

Dn m ncesinde aracn bakmlarnn yaplm olmas ve ayarlarnn iyi olmas gerekmektedir. Aracn ate leme sistemi kontrol edilmeli, yakt sisteminin (karbratr temizli i) bakm ve ayar yaplmaldr. 5.2. Dn m Sonras lk Kontrol

Aracnza LPG dn m sistemi montaj yapldktan sonra kullanlan malzemelerin ve yaplan montajn standartlara uygun olup olmad konusunda mutlaka Makina Mhendisleri Odasna kontrol ettirilmesi ve Montaj Tespit Raporunun alnmas nerilmektedir. 5.3. Dn m Sonras Periyodik Bakmlar LPG dn m sistemleri konu ba l nda anlatlan kurallara ara kullancs hemen hemen her frsatta dikkat etmeli ve buralardan kaynaklanan sorunlar hemen gidermelidir. LPGli aralarn periyodik bakmlar her 10.000 kilometrede bir yaptrlmaldr. Bu bakmlarda; Elektrik tesisat kontrol (zellikle kaak akm) edilerek, ba lantlarda oksitlenme olup olmad na baklmal. Buharla trcda (Reglatrde) biriken kostik ve yabanc maddeler temizlenmeli LPG elektro valfindeki filtre temizlenmeli. Elektro valflerin ve buharla trc reglatrn tamir takmlar de i tirilmeli. Ana hortum ve ba lant bile enlerinin durumu kontrol edilmeli. Basn d rcsnn birinci ve ikinci kademe basnc kontrol edilmeli. Diyafram zerindeki basnc kar layan delikte kirin birikip birikmedi i kontrol edilmelidir.

Ayrca aracnz her vize i lemi ncesinde Makina Mhendisleri Odasna kontrol ettirerek Gaz Szdrmazlk Raporunu almanz gerekmektedir.

6. GVENL K NLEMLER LPG dn m sistemleri do ru malzeme ve do ru

montaj ile kullanld nda gvenli bir yakttr.

Aracnzda, gvenli bir al may sa lamak iin a a daki nlemlerin alnmas nerilmektedir. LPG tank zerinde bulunan multivalf, tankn % 80 doldurulmasn sa layacak ekilde ayar edilmi tir. LGP dolumu srasnda daha fazla yakt almak amacyla LPG tanknn ileri geri sallanmas, multivalf ayarnn bozulmasna neden olacaktr. Bu durumda ise LPG tankna fazla yakt alnacaktr. Bu ise son derece tehlikeli bir durumdur. LPG tank kullanm mr imalat tarihinden itibaren 10 (on) yldr.

 LPG tank ECR-67R ve TSE 12095 standardna uygun olmaldr. LPG tank, pvc kapl iki adet elik ku akla ba lanmaldr.

LPG tank ile benzin tank arasnda yaltkan bir malzeme yok ise aralarnda en az 50 mm mesafe olmaldr. LPG tank ile zerinde bulundu u sehpa birbirine temas etmeyecek ekilde izolasyon yaplmaldr. LPG tank ile multivalfin nominal aplar birbirine e it olmaldr. LPG tanknn montaj multivalf zerinde belirtilen ada olmaldr. Szdrmazlk kutusu ve havalandrma hortumlar mutlaka monte edilmelidir. Szdrmazlk kutusu kapa mutlaka taklmal, krk ya da atlak olmamaldr. Havalandrma hortumlar alt bacalar mutlaka taklmaldr. Havalandrma hortumlar yrtk, kopuk, ekli olmamal; iinden kablo vb. eyler geirmek amacyla kesinlikle delinmemeli ve szdrmazl sa lamak iin her iki ucuna da metal kelepe taklmaldr. LPG dolum a z kesinlikle bagaj ierisinde olmamaldr. LPG montajnda kullanlan elemanlarn tamam ECR-67R ve TSE standardna uygun olmaldr. LPG bakr borular zeri pvc kapl ve minimum 1 mm et kalnl nda olmaldr. LPG bakr borular kesinlikle ara kabini ve amurluk iinden geirilmemelidir. LPG bakr borular ve LPG tanklar egzost boru, susturucu ve manifoldlarndan en az 15 cm mesafede olmaldr. ok zorunlu durumlarda en az 5 cm yakla ld nda kalnl en az 1 mm olan yaltkan malzeme ile yaltlmaldr. LPG bakr borular ara altnda en az 60 cm aralklarda kro elerle tutturulmaldr. Reglatr - gaz ayar vidas mikser arasna zeri elik tel kapl orijinal LPG hortumlar taklmaldr. Motorun ilk al trlmas veya stop edilmesi durumunda gl bir LPG kokusu duyulabilir, bu normaldir. Ancak aracnz al maya devam ederken meydana gelen LPG kokusu herhangi bir szntya i arettir. Bu durumda aracnz bekletmeden yetkili servise gtrmeniz gereklidir. Aracnz herhangi bir ate e yakn blgeye park etmeyiniz. LPG buhar havadan a rdr, herhangi bir kaak oldu unda LPG en d k seviyeye ynelecektir. Bu yzden aracnz; gaz sznts ihtimalini d nerek kanalizasyon, ukur ya da buna benzer alanlara park etmeyiniz. E er aracnz uzun sre kullanmayacak ve uzun sre garajda tutacaksanz multivalf zerinde bulunan LPG yakt kesme valfini kapatmanz nerilmektedir. Aracnzn LPG ile al t n belirten kartmalar aracn n ve arka camna yap trnz. LPG dn mnden sonra mutlaka szdrmazlk testi yaplmaldr. Ate leme scakl 500 0Cdir. Ate leme scakl nn yksek ve yakt kar m orannn d k olmas nedeni ile benzine gre LPG kaa ndan yangn tehlikesi azdr. Yakt kaa olu tu unda sigaralar sndrlmeli, motor ve tm elektrik aksamlar kapatlmaldr. LPG sznts ile cildinizi temas ettirmeyin. So utucu bir yapya sahip olan LPG so uk yanklarn olu masna neden olur. Aralarda stma amal ak alevli stclar kesinlikle kullanlmamaldr. Uzun sre benzin kullanlmamas nedeniyle benzin hortumlar, karbratr contalar, karbratr amandra topu ve benzin otomatikleri kuru al madan dolay deforme olabilir. Bunlar kontrol ettirilmeli arzal olanlar de i tirilmelidir. LPGli aralar yeralt otoparklarna park edilmemelidir. Ara gnde 2 defa bir sre benzinle al trlarak benzin yakt sisteminin kuru kalmas engellenmelidir.