Menkibe (Videosuz)

menkbe
mevcut, menkul ve . msterek komnizmde . srar beyan
(stnkr okumalar, cehalet ve fkeden domu, neeyle kark bir serzeni iziktirmesi)
mevcut, menkul ve mterek komnizmde srar beyan
menkbe
ubat/Mart 2013
Bu brorle ne haliniz varsa grn. Sanal veya gerek ortamda herhangi bir ulam adresi yoktur, asla olmayacaktr, bunu kullananlar veya bunu ima edenler kendi kendilerine bir eyler yapm olur ama bu satrlarla fiili alakalar yoktur, olmayacaktr. mla hatalar, dk cmleler ve kopukluklar affola.
menkbe: yollar, geitler, bir kimsenin erdem ve kahramanlklarn anlatan hikaye, epos, dar yol, da geidi bkz. nakip
nakip: nder, lider; delme, delip geme; yol ama, da geidi ama
. . . ICINDEKILER .
halklarn demokratlar kimlerdir? 13

.
proletarya: amele degil emel 74

. .
(
hatunlarn asrlk ihtisam . 137
163
Ben basit bir zanaatkarm; rs zerindeki eki vurularmn yanks uzak mesafelerden duyulur.
Augusto Caldern Sandino
Halklarn Demokratlar Kimlerdir?
Bilgi dolamnn demokratiklemesi yakn tarihlere bakacak olursak matbaaya kadar uzanr aslnda. Chester Carlton fotokopi makinesinin ilkel halini icat etti ve sonradan Xerox ismini alacak olan Haloid Company, bu makineyi gelitirdi ve faks makinelerinin ilk tiplerini retti. O faks makineleri ki, Tiananmen Meydannda simgeleecek kargaalarn rgtlenmesinde byk bir rol oynayacakt. Zaten matbaann icadnn nelere yol atn az buuk biliyoruz. Bir eylem tarz olarak basn aklamalarnn artk seri retime gemesi herhalde biraz da ozalit pankartlarn marifetidir. kinci Dnya Sava esnasnda ii hareketlerinin ABDde durulmasyla rahat hareket edebilen Xeroxun en byk mterisi ABD ordusu oldu. Xerox, IBMin yan sra kurumsal i makineleri retimi konusunda suyun ban tutan irketlerden biriydi; ufak birlikler, dere kenarlarna taciz ateleri aana dek. 13
Kiisel bilgisayarlarn ilkel hali olan devre setleri, balangta garajlarnda elektronik aletlerle hobi icab uraan bir kitleye gre dnlm, basit kasalara konulmu ve programlanabilir mikro-ilemciler tayan birer makine olarak ortaya kmt. Commodore irketi iin 650x mikro-ilemcilerini retecek olan Chuck Peddle nce General Electric ve sonra da Motorolada alt. Gel gr ki, Motorola ile anlaamaynca MOS Technologies irketini kurarak mhendisliini yapm olduu 6800 ilemcisini ok daha ucuza 650x serisi ad altnda retti. Piyasann temel itkilerinden birini dk fiyat arkasna alarak mikro-ilemci dnyasn halka arz etti. Bu ucuzluk yeni olanaklara mahal verdi. Bir mikro-ilemci reticisi bu irket, yani MOS Technologies hesap makineleri reten Commodore irketi tarafndan karambolle yutuverildi ve bilgisayar reticisine dnen Commodore ilkel bir kiisel bilgisayar retti. Commodore, KIM-1i ve PET serisini reterek entegre bir kiisel bilgisayara doru bir adm att. Steve Wozniak, Peddlein ucuzlatt mikro-ilemciyi kullanarak, tam da bu dnemlerde kendi garajnda Apple Ii gelitirdi. Steve Jobs ve Steve Wozniak daha sonra gelitirdikleri Apple IIyi Commodore satmak istedi, ancak iki irket anlamad. Apple, kendince bir baar elde etti, ancak Jobsun irketi ynetim tarzna dair ihtilaflar boy gsterdi. Jobs, Macintosh adl bilgisayar gelitirmek zere bir grup mhendisle birlikte irket binasnn karsndaki binada - kendi irketine kar- harekete geti; bu binaya da bir korsan bayra ekti. Commodore, bu araya benzer bir biimde, Jobs gibi bilgisayar daha kullanl hale getirmek istedi. Bunu ksmen Jobstan nce ba14
menkbe
ard ve grsel bir kullanm tarzna doru admlar att; nitekim kullanm ve kapasitesi bakmndan en nemli rn Commodore 64 (C=64) olacakt. Ancak, asl srama ATARIden ayrlan bir grubun Amiga (kz arkada) adl bilgisayar gelitirmesi, bu projeyi gelitirenler dahil olmak zere sz konusu aletin Commodore irketi tarafndan yutulmas olacakt. Applen gurusu, Jobs bu aralar Xeroxun PARC (Palo Alto Aratrma Merkezi) laboratuvarnda grafik ara yzl bir iletim sistemini grd ve yeni bilgisayarnda bylesine bir sistem kullanmak istedi. Seksenli yllarn balarndayz. Uzun yllar boyunca byk iyerlerine makineler reten IBM irketi, yneldii pazarn da etkisiyle csseli bir irket grnmne sahipti; tpk Xerox gibi, kuruluu 1900lerin balarna dayanr. Apple Computer Inc., kiisel bilgisayar (daha nceki baka bilgisayarlara daha ok ev bilgisayar denirdi) rettikten sonra IBM de ufak apl bilgisayar pazarnn parlak geleceinin farkna varp bu ynl ciddi bir ynelime girmeye almt. Apple ise gazetelere IBMin bykl ile dalga geen kinayeli bir ilan vererek, Ho geldin IBM, gerekten! szyle meydan okudu. Steve Jobs, IBMe kar direniini 1984 ylnda piyasaya srecei Macintosh bilgisayar tantt 1983 ylndaki toplantda da ak seik dile getiriyordu. Jobs, hayatn boyunca ekerli su mu satmak m istiyorsun? sorusunu sorduu John Sculleyi, Pepsiden Applea transfer etmi, Riddley Scotta Macintosh reklamn yaptrmt. Bu reklamda bir kadn, elde balyoz, kolluk kuvvetlerinden kaar, byk birader byk bir ekrandan kafas tral ve trans halindeki insanlara seslenir, sportif giyimli kadn balyozu ekrana frlatr ve ekran patlar. Yaygn bir izle15
halklarn demokratlar kimlerdir?
yici kitlesine sahip Amerikan SuperBowl msabakalar esnasnda yaynlahttp://www.youtube.com/ nan reklamn sowatch?v=lSiQA6KKyJo nunda d ses 24 Ocakta Apple, Macintoshu piyasaya srecek ve 1984n neden 1984e benzemeyeceini greceksiniz, der. Bu reklamn ve ilk Macin tantld toplantda Steve Jobs, Apple bilgisayarlar dahil olmak zere IBMin ciddiye almad icatlarn eceresini sunar, adeta IBM diktasn karsna alm bir isyanc gibi konuur; tarihi yaparak tarih yazar. 1983 ylnda Apple, adeta IBM basknn gerekletirir. 1984te! Macintoshu piyasaya srer, ertesi yl Commodore da Amigay; stelik Amiga grafik ara yzl bir iletim sistemine sahip (AmigaOS), oyun oynanabilen ve dnemin koullarna gre profesyonel iler (ses, grnt ilemek gibi) yaplabilen grece ucuz bir bilgisayardr. Gnmzde, uzun bir sre boyunca artk bu sre neredeyse tamamna ermi olsa dahi- masa st yaynclk ile anlan Apple son yllarda video ileme vasfyla da anld. Oysa, Amiga hem resim, hem video hem de ses ileme konusunda 1980lerde Appledan epey ileride saylrd. Peki, ne oldu da bugn Commodore ve Amiga anlmyor da Apple ve Microsoft anlyor. Bu unutma eylemi, bir balam ierisinde gerekleiyor olsa gerek. Apple ve Microsoftu ne karan, Commodoreu (Amigay) tarihten silen, bu sessizlii mmkn klan ey 16
menkbe
nedir? Commodore, bilgisayar retiyordu, piyasada rekabet ediyordu ve 1990larn ortalarnda irketin kt ynetilmesi sonucunda batt. Apple ve Microsoft bu sreci imgeleriyle birlikte bir ynetim ve sunum politikasna kavuturdu; bilgisayar ana bir ilahiyat sundular! Bu anlamyla Xerox ve IBMden, hatta Commodoredan ok daha teye gittiler. nsann zgrlk arayn, kapitalist ileyiin asli bileeni haline getirmenin, onun motor gcne dntrmenin siyasetini gttler. Seksenli yllardayz.... 1960l yllarn 1970lere devrildii tarihsel kesitte iki mekn, gnmze kadar uzanan gndelik yaam ve siyasetin paradigmalarn ortaya koymutur sanki: Dalar ve garajlar! kinci Dnya Sava sonrasnda bu iki mekan gnmz kapitalizminin siyasi hviyet ve biimini devrimciletirmitir. Amerikann kinci Dnya Sava sonras kendi gelir dalmn dzenlemesi, orta snf karakteri kazanan alan nfusun bir kesimini ehir merkezinden grece uzak, ok-katl ve garajl hanelerin pei sra dizili olduu suburblere yerlemeye tevik etmesi, 1960lara gelindiinde ciddi bir potansiyelin mayalanmasna mahal verdi. Genler, garajlarda mzik gruplar kurdu, elektronik aletler ve bilgisayarlar icat etti, stelik yer yer 1968in etkileriyle ve o dnem revata olan Dou Asya felsefeleriyle temas halindeydiler. te yandan ABD hegemonyas altnda dnyada nfuz sahibi olmaya alan emperyalizm, yeni-smrgeci bir dnya rejimini tesis etmeye alacak, gerilla birlikleri halinde kalkmalar rgtlemeye yeltenen ulusal kurtulu hareketleri filizlenecekti. Metropollerde bu mesaj arpp baka zlemlerin zincirlerinden boanmasna mahal verecekti, alan aacakt. 17
Merkezin, evre tarafndan kuatlmasna ramak kalmt; evre merkez olacakt, evre-merkez ilikisinin tanm deiecekti. ABDnin kent dzenlemesi ierisinde grece yaltlm bir mekan olan bu suburblerdeki mstakil evlerin garajlar birer zanaat mekanna dnvermi, bo zaman olan insanlar burada i hayat dnda dnyann zerinde eyleme ve dnyada var olma araylarna girmiti. Sonra bu bo zaman ura kendisine bir piyasa buldu. Bu zanaatkarlarn kurduu irketler, haylazl ve rahat ol adamm felsefesini kurumsal bir boyuta kartp, bugn Googlen karargahlarnda grdmz en disipline giden uzun yry balatt. (Geri Googlen Japonyadaki aya hala bu en olma halini hazmedebilmi deil.)
menkbe
Garajlarda ortaya kan, n kazanan mzik gruplar ve garajlarda yaplan icatlar daha henz bu iki olgunun bir zanaat olduu bir dneme denk geliyor. Zanaat, reticiyle retilen arasnda dolaysz bir iliki olarak dnya zerinde bir var olma (eyleme/deitirme) tarzdr. Osmanl mparatorluu ve Avrupada modern (liberter) ideolojilerin baat tayclarnn zanaatkrlar olmas ve Steve Jobsun da Amerikan Ermenisi bir ift tarafndan evlat edinilmi olmas tarihin cilvesi olsa gerek. Jobs, niversiteyi brakr, Hindistanda dolar, Wozniakn mhendisliini btnlkl bir tasarma kavuturur; tasarm derken sadece ekil emal deil. Stanford konumasnda hayat zerinden tm serveninin kssadan hissesini aktarr.... Dnya zerinde olmann kodlarn deitiren Steve Jobsun ve Chet Carlstonun -fotokopi makinesi18
ni icat ettikten sonra Zen/Buddizme sarmasna amah t t p : / / w w w. mal. Jobsun John youtube.com/ Sculleyi Pepsiden watch?v=0quHs9UPqBc Applea arrken Hayatn boyunca ekerli su mu satmak istiyorsun, yoksa benimle birlikte dnyay deitirmek mi istiyorsun? diye sormas; Applen 1990larn balarnda Think Different/Farkl Dn reklamlarnda Einstein, Beatles, Martin Luther King ve Gandhi gibi figrlerin grntlerine elik eden d sesin Kimileri onlara lgn diyor, biz onlar dahi olarak gryoruz, nk dnyay deitirmek isteyecek kadar lgn olanlar gerekten dnyay deitirenlerdir, demesi bir ilahiyata, dnyada var olma ve eyleme ilahiyatna iaret ediyor. Zanaat ve isyann birlikteliinin temsili byle bir ey olsa gerek, stelik zanaatkarn kurumsal iletmeci olmaya balad anda isyan hatrlatmas daha da manidar! Benzer bir ey Amiga iin de geerli. letim sistemi AmigaOsin en nemli mimarlarndan biri olan R.J. Mical, irketin hikayesini toplantlarda srekli yeniden kurgulayp, h t t p : / / w w w. irketin istihdam youtube.com/ watch?v=4oAB83Z1ydE politikasn yle anlatt: Biz, dnyada iz brakmaya alan kiilere [bir halka] 19
baknyorduk, sadece bu endstride deil genel olarak dnyada. Gerekten bir beyanatta bulunmak isteyen, gerekten inanlmaz muazzam bir ey yapmak isteyen kiilere [bir halka] baknyorduk, sadece i baknan birine deil. Bir hafza kurguland! lahiyatn klf olduu bir pragmatizme gark olundu! in ilgin yan, gnmze geldiimizde bu teknolojilerin geliimi ve iilerin zerkleme eilimlerinin hazin sonu, alan kesimlerin byk bir ksmna bir akh t t p : / / w w w. youtube.com/ ma zanaatkarlk watch?v=9LAzSZKJ3o0 dayatt. retim aracyla retici arasnda fiziken dolaysz ama toplumsal ilikiler dzleminde sonuna kadar baml bir iliki yaratt; fiziki olan ile sanal olan, kamusal ile zel, i ile bo zaman arasnda radikal bir dnm salad. Nispi art-deer, tam da farklar dzlemini yeniden tanmlad: Neye nispet kime ksmet! Hayatm olmu iler gler dedirtti. Peh Peh peh peh peeeeh.... Zanaat, kurumsal dzeyde tekerrr etti, zerkleme zelleme oldu, halk zorlad, halka arz edildi, demokratikleti. Grnrde birbirinden ok ayrym gibi grnen dalar ve garajlar gnmz kapitalizminin rgtlenme biimi asndan adeta paradigmatik bir deiimi simgeler hale geldi: Kk birlikler doru yere vurup halka seslenebilir ve bylece toplumsal bir ko20
menkbe
num elde edebilir. nc, halk iin radikal demokratik, yeni demokratik bir hamle, kontroll (!) bir kltr devrimi giriiminde bulunabilir. Garajlar ve dalar birlikte okunduunda, birok etkinin rastlat olumsal bir tarih ortaya kar: 1960l yllardaki bakaldr dalgas kapitalist ileyiin ald siyasi biimleri belirledi, yeni bir paradigma sundu! Gnmzde merhum Steve Jobs zerine rlen anlat, geriye dnk son derece politik bir kurgudur, ancak kurgu olmas yalan olduu anlamna gelmez. Bu kurguyu mmkn klan bizzat Steve Jobs ve benzerlerinin yaratt olanaklar, yani simgeledikleri servenin hakikati olmutur: Kapitalizmde doru frsatlar iyi rgtlersen baarl olursun. Ancak, baarnn somut ierii, biimleri sonradan yeniden kurgulanabilir; bu baarnn balam, hatta sebep ile sonu ilikisi birka defa tersine evrilebilir -zaten belki de sebep-sonu ilikisini tersine evirirsek bu ykden bir eyler anlayabiliriz! Bylece Jobsun Appledan atlmas ve Sculley ile girdii husumet, malup olan sonradan galip yapmaya, bildiini oku ve inat ol mesajn vermeye elverilidir. Jobs, kendi irketinden Hamlet misali kovulur; imdi Maclerde kullanlan MacOS Xin mimarisinin temellerini atan NeXTSTEP adl iletim sistemini ve birtakm bilgisayarlar retecei NeXT adl irketi ve Disney ile birlikte belki de ilk uzun metrajl 3D animasyon filmleri yapacak olan PXAR kurar. Sonra Applea geri dner, i harfi ile balayan zmbrtlar arz etmeye koyulur. Bugnk anlatnn aksine Applen tarihine bakldnda karmzda her daim kitlere oyuncaklar reten bir irket yoktur. Ciddi finansal krizlerle bou21
an ve aslnda kiisel bilgisayar retmekle profesyonel makineler retmek arasnda gel-gitler yaayan krlgan bir irket karmza kyor. Jobs, Applea yllar sonra geri dndnde Applen rettii bilgisayarlarn profesyonel olduu imgesini, kendi oyuncaklarnn salam olduu imgesini yaratmak iin belki kullanmtr. Ancak, Applen son oyuncaklarna bakldnda yeni bir teknoloji gremiyoruz. Afili bir tasarm ierisinde organize edilmi ve halihazrda mevcut olan teknolojilerin harmanland, bir st-srme zemin hazrlamak iin noksanlarla dolu tatlms zmbrtlar gryoruz. st dzeyde bir tekrar gryoruz. Belki de hi kimse, Jobs kadar tasarm bu denli politik bir yatrma dntrmemitir; elektronik aletlerin alet olma karakterine, yani makine-insan ilikisine bu denli derin bir sorgulama zemini amamtr: Teknik olarak yeniden retiminin mmkn olduu ada sanat eseri yaratmtr. Dolaysyla, Jobsun Appledan ayrld dnemle yine irkete dnd dnem arasndaki boluk belki de Applen gerekten teknoloji rettii bir kesitti. Kansere yenik dmeden nce Stanford niversitesinde yapt konuma, ardndan anlatlan onca hikaye, belki de bize somut emei soyut emee dntren kapitalist iletmecinin bu soyutlama teebbsnn ok da canl olduunu gsteriyor. l emek olarak makine, somutun peine dyor. Bu, kapitalizmin sadece basit bir kar rasyonalitesine dayanmadn, her daim onu aan bir varolu mesaj ierdiini gstermeye yetiyor. Bu mesaj sadece basit ve ilevsel bir ideoloji deil, insann varoluuna dair temel sorunlara dokunan bir araytr. Sorunun belli bir ekilde sorulmas, anlamnn bir balam ierisinde telenmesidir. Rosa Lxem22
menkbe
burg ve yoldalar iin Berlindeki antta yazd gibi ller bizi uyaryor! Bu balamda, Jobsun lm aslnda Applen tarih anlatsn talandrmtr. Apple, on yl ierisinde iPhone, iPod, iTunes, iMac, MacBooku reten irket oluvermitir. Jobsun arkada Wozniak bir garaj zanaatkr olarak Apple mmkn klmken, Apple efsane yapan Jobs olmutur ve Mac uzun yllar boyunca zanaatkrlara dnyay deitirmeyi telkin etmi, teknolojiyi bir retim arac olarak halka sunmutur. Hatta bugnk byk biliim teknolojilerinin srr, hem baka irketlerin hem de devasa bir biliim camiasnn kolektif almalarn gasp etmi olmalarndan geliyor. Apple, ok az oyun ama salam programlarla anlan, insan bir zanaatkar olmaya zorlayan MacPlus serisi, Quadra serisi, Performa serisi, RISC mimarili PowerPC serileri (belki de buna Performa 5x00/6x00 ve serinin devam dahil edilebilir), Power Computinge verilen lisans zerinden dier irketlerin rettii Macler, ilk salam Lazer yazclar ve hatta ok ilkel bir dijital fotoraf makinesi reten irket deildir artk belki de tam da tm bunlarn Steve Jobsun Appledan ayrld dnemlere denk geldiinden dolay... Jobsun dehasnn ilk Mac ve son renkli oyuncaklar zerinden anlmas, Jobsun elektronik aletlerin politik karakterini ne denli ciddiye aldn gstermeye yetiyor. Jobs, teknolojiyi tasarlamtr, organize etmi ona bir biim ve mesaj vermitir, ancak bir mucit deildir, bir kaiftir, isyann kurumsal dzleme ekiliinin mimardr. Applen yks irket iinde asi olma ve dnyay deitirme anlatlaryla doludur. MacOs iin yazlm irketlerini uygulama yazmaya ikna eden App23
le alanlar kendilerine Evangelist ismini bouna takmyordu (Max Weberin ruhu ad olsun!). Jobs mhendislerinin her yeni fikrini nce reddeder, mhendisleri aalar sonra bu fikirleri kendisine aitmi gibi nerirmi. Yani, btn mhendislerin icatlar Jobsta tecessm edermi: nderlik byle bir ey olsa gerek. Artk bilgisayar ve benzeri teknolojik zmbrtlarn birer retim mi yoksa tketim arac m olup olmadn sylemek zor. Birok kullanc hazr programlar kullanarak bir eyler tkettii ve rettii, bu kapsamda kendisine sosyal bir imaj da devirebildii iin (belki k durur diye) biz bu iki kelimeyi birletirelim bir tretim arac diyelim. Gnmzn baat tretim arac (cmle iinde nasl durdu?) olan bilgisayarn kiisellemesi, tretim aralarnn demokratikletirilmesi, yani bu kltr devrimi, kurumsal bir bakan olmaya yazgl bir lider gerektirirdi. Kzl bir kitab olmasa da kendi irketine korsan bayra ekerek IBMin karargahlarn bombalayan, irket iindeki eteye korsan bayra eken, uzun yrye koyulan bir Bakan Jobs elzemdi. te bundan dolay, gerilla savann altnda yatan volontarizm ve dnya zerinde var olma/eyleme hali, bu ilahiyat ve inan, kapitalizmin 1960larda snrn zorlamaya ve geniletmeye balamtr. Gerilla savann girikenliiyle kapitalist ileyiin rotasn deitiren bu giriimcilik benzer bir varolu ilahiyatn paylamaktadr. Ancak bir artla, tm fiiller, artk eylem deil, sabk eyleme bir atftr, temsildir; kurumsal dzeyde yazlan bir tarih dahilinde var olmaz mevcut olur. 24
menkbe
Jobs ile ayn olanak evreninde Unix iletim sistemi vard ama Darwin ve MacOs X ile birlikte insanlarn Unix ile ilikilenii bir tasarma kavutu. Peki, Linux da bunu yapmam myd? Linuxta ak-kaynak kod yazlmlarla daha acayip bir sre ilemiyor muydu? te burada kapitalizm ve demokrasi kavramna tosluyoruz! Linux, Unixin pahall karsnda ortaya km ve yazlm zgrletiren bir eylemdi. Linux, kullancy bilmeye ve deitirmeye zorluyor, bir toplulua ait olmann bir tketim edimi deil bir katlm bedeli olduunu sylyor, yetkin olmaya aryor, Linux, itirak ve mterektir; bu aletin bana oturuyorsan bir zahmet kn kaldr da u yazlmlar birlikte gelitirelim demesine gerek kalmadan Linux kullancs seve seve diyor. MacOs X ise bilmeyen sradan reticiye seeneklerin hazr ve bol olduu bir alan sunuyor. Yaln bir ifadeyle, MacOs X kernelimin orta yerinde bu nasl bir cumhuriyet, deyip ben sana hazrladm her eyi, sen eetmesen de olur diyor; MacOs X demokratik bir cumhuriyet projesidir. Linux, komnizmdir! Macler ve PCler bundan dolay kiisel bilgisayarlardr, Linux kullancs ise her daim bir topluluun parasdr ve bunun zerinden ve bunun iin makineyle ilikilenir! Linux, MacOs Xin ve hatta yer yer Windowsun altnda yatan fantezi, onu srekli zorlayan, anlamlar bozan bir itkidir. steyen ve bilen, elbette MacOS Xe bir yere kadar mdahale edebilir, ancak bu zahmete girimek zorunda deildir, zaten bunu yapanlar var onlara havale etmek daha kolay. Apple istese de istemese de aslnda Linuxu tekerrr ettiriyor, farkla tekerrr. Grsel arayzl iletim sistemleri, kendine has bir kullanc profili ya25
ratarak, yani ileri kolaylatrarak, poplizm yaparak belki kitleleri bilgisayara yaknlatrd. Fakat bu iin bir amas var: Bilgisayara yaklalrken onun ileyiinden ve onun ileyiine mdahil olmaktan epey uzaklam bir kullanc yaratld, bunlarn ezici ounluu kendi kaderini tayin eden birer hobi yazlmc deil artk. Ancak, iin gzel bir yan var: Bunu yapmak isteyenlere YouTube ve Googlen baar ykleri sunularak, hobinin de para edebilecei, hatta ksa yol tularyla ke dnlebilecei gsterildi. retici gler sosyal birer ilikidir, retim arac diye bir ey yoktur, zira retim kavramnn kendisi meseleye nereden bakldna baldr. retici gler bylece retim aracna dnm olur, ancak retim ilikileri perspektifinden bakldnda! Esnek kapitalizm tam da bu bak as deiikliinin dzleminde oynar. Belki de artk Linux bir hamleye daha yol ap, Applen iPadler/iPhonelar iin gelitirdii iletim sistemi iOSunu silip sprecek: Google, Linuxa dayal Android yazlmyla Apple tahtndan indirebilir, hatta bu sistemi bilgisayarlara bile tayabilir. irketler birbirilerinin teknolojilerini satn ald, birbirlerini ilhak etti ve tarihi geriye dnk yeniden yazd ama halka cebe sacak birer tretim arac sundu. Demolar kan her ey markaland, kapitalizm demosa tketici odakl retim aralar bahetti; tam da retim kavramn yeniden anlamlandrarak ve mulaklatrarak, bize burada yerli yersiz tretim dedirterek, burada bir retici gler tartmasn yaplmasn salayarak... Tarih geriye dnk yeniden kodland, Amiga zerindeki DeluxePaint unutuldu Photoshop ald ban gitti: Dars GIMPin bana! 26
menkbe
1990 ylnda NewTek irketi, Comodore Amiga 2000 modeliyle alan ama onun birok ilevinin arkasndan dolanan Video Toaster adl bir donanm/yazlm paketi gelitirdi. Yaplan reklamda avaz avaz u haykrlyordu: Bugne kadar video ileme aralarna ok byk paralarla byk televizyon kanallar sahipti, artk bunun halkn eline gemesinin zaman gelmitir. Ancak, tarihin cilvesi olsa gerek Video Toaster sanld kadar ucuza satlamad ve daha ok orta apl veya byk irketler onu edinebildi. NewTek bu konuda belli bir baar elde ederken teknolojisini bina ettii Amigay artk hibir tantmnda zikretmemeye balad. Sonra, NewTekin dn, yllar sonra nce multimedya ilevli masast bilgisayarlar sonra iPhoneun simgeledii akll telefonlar gerekletirdi. Artk ses, mzik, video, yaz ilemek belli bir yere kadar akll telefonlar ve dizst bilgisayarlarla mmkn, masa st bilgisayarlarla da donanmna gre baya baya mmkn oldu. Biliim teknolojisi irketleri adeta halka hrriyet demi ve kapitalist rekabetin bir demokrasi meselesi olduunu, demokrasinin kapitalizme ikin olduunu gstermi, retim aralarn daha st dzeyde ve kurumsal bir irkete gbekten balanarak http://www.youtube.com/ (teknik destek, wa t c h ? v = ny m V N hy 4 dw 8 cloud uygulamalar, servis salayclar ve sunucular, gncellemeler) 27
tekrar ettirmitir. zerkleme eilimleri, halk olarak kurumsal bir bnyeye massedildi. Halk iktidar kuruldu! Bir zamanlarn deyimiyle yeni demokrasi daha akademik ssl ekliye radikal demokrasi ana ho geldik- gerekten! Mao, komnizm ak deildir, dman ezmek iin kullandmz ekitir, demiti. Gelecee doru kahve falnda hayra yorulabilir ama bugnden geriye bakldnda balklarna kurban olunas Maoya u denmeli: Halkn grla ak dizisi tutkunu olduu adayz. Applen reklamndaki balyoz gitti, yerini farkl dnmek ald, stat simgesi iPhonelu gnlere geldik. Applea geen Pepsi yneticisi Sculleyi bir kere daha hatrlatrcasna ABDdeki istihbarat projesi COINTELPRO, Kara Panterleri kerttikten, siyahi direniin beli krldktan sonra beyazlara brnmeye yz tutmu Michael Jackson sadece siyahi genlerden oluan reklam spotunda You are the Pepsi generation [Siz Pepsi kuasnz] demiti. Popler mziin kral, yani halk ezgilerinin yldz 80lerden 90lara sesleniyordu. Pop mziin Sovyetlerin kne denk gelmesi, dnyann kaynamasna, halkn kurulumuna delalet olmasn! Michael Jacksondan bakldnda Kara Panterlere artk gerek yoktu http://www.youtube.com/ nk onlarn watch?v=po0jY4WvCIc direnii, imgeler dzleminde Pepsi reklam zerinden res28
menkbe
men tannmalarna yol at. Martin Luther Kingin bir ryas, Malcom Xin fkesi, Kara Panterlerin partisi, 80lerden itibaren siyahi genlerin Pepsisi vard, yaasn bakan Obama! Halka, hrriyet!
29
menkbe
30
6 Mays 2012 tarihinde fidan anmak zere hazrlklar yaplrken bu hattn devamcs deil ama gelenein ardl olarak kendisini sunan bir siyasi yapnn yayn da bu konuya odaklanm, ayn kurumsal bnyenin paras olan bir televizyon kanalnda konuyla ilgili bir belgeselin yaynlanacan duyurmutu. Aslnda bu belgeselde yeni grntler yaynlanmayacak sadece 90l yllarda ayn kurumsal yapnn hazrlam olduu bir belgeseldeki grntler ki, artk bunlarn ou genel olarak kullanlr oldu- yeniden kurgulanacakt. yle ki, bu kurgulama sadece grsel bir dzenleme olarak kalmyor, bir devri okumamza msait bir rg sunuyor; zira gemie dnk bir tarih yazm olduu iin bugnden yaplan bir tarih okumasnn davurumudur. Elbette, bir tarih kurgulayarak bugn ne yaplmas gerektiine dair bir mesaj verecektir. Aydn ubuku bu mesaj tek bir cmleyle zetler: Denizlerin projesi vard, Erdaln ise partisi. Sz konusu kii ve kurumsal yaplanmayla bir polemie girimek deil bu cmleyi amzn sylemedii ama ima ettii, o cmlenin dnd ve dndrtt bir okumaya, semptomatik bir okumaya tabi tutmak anlaml olabilir. (Sz konusu kurumsal yapy harcamaya tene olanlar sevinmesin, asl laf buna tene olanlaradr.) Burada ilgin bir mesele var: Sz konusu kurumsal yap Trkiyenin 80 yln alttan alta, son 30 yln ise aikar bir biimde kendi konjonktryle belirlemi bir siyaseti znenin kurumsal projesine katlrken bu cmleyi zikrediyor. i havzalarna odaklanmken, sa ve sol ayrmn anlamsz bir sfatlandrma olarak ilan etmiken imdi ark etti ve Krt hareketi do31
laymyla imgesel ve sylemsel olarak soLculamaya, balad. Aydn ubukunun diliyle ifadesini bulan szler ise hem paras olduu kurumsal yapnn hem de paras olduklar daha geni kurumsal projenin konjonktrne dair bir eyler ifade etmekle kalmyor. Siyasal olann ve bu balamda iinde yaam olduumuz dnemin toplumsal ekilleniine dair bir takm eyler ifa ediyor. Aydn ubukunun syledii laf gariptir, zira beni yzeysel ve bir solukta oku demektedir yoksa sz konusu kurumsal yapnn sylemesinin pek muhtemel olmad bir mesaj ierir. Cmleyi blecek olursak Denizlerin bir projesi vard ve Erdaln partisi vard anlam kmakla birlikte cmlede geen ise ifadesi bir kar karya konumlandrmay nerir. Madem bugnden bir tarih okumas yapyoruz o zaman aradan geen yllar itibariyle bize daha yakn olan baa koyup cmleyi ters evirirsek yle olur: Erdaln partisi vard Denizlerin ise projesi. Malum, bu iki cmle, vurgular itibariyle bambaka anlamlar artryor, tam da ise ifadesinin sabit kalmasndan tr. Peki bunu sabit brakma meruiyetini nereden alyoruz? Cmlenin yapsal olarak bir kar karya konumlandrma olarak formle edilmi olmasndan bu meruiyeti alyoruz, zira baka her tr seenek Trke dil kullanm bakmndan bize hata verecektir. Peki, buradaki ise zerinden yaplan konumlandrma nasl bir ilikiyi ima eder? Bu konuda Aydn ubukuyla yaplm rportaja bir kulak verelim: menkbe
32

PARTNN KURULMASI ERDALI ST DZEY ELKLETRMT Bir konumanzda; Denizlerin bir projesi vard, Erdaln ise partisi demitiniz. Aslnda gelien bu sre Trkiye Genliine izlemesi gereken yolu da gsteriyor.
Benzerlik, lehte fark ve st dzeyde tekrar: Demek ki, ise ifadesinin altnda yatan kar karya konumlandrma bir benzerlii ieriyor ama bu benzerlik bir farkllama sreci sayesinde st dzey bir tekrara iaret ediyor. Buradaki kar karya konumlandr ve ayrm, partinin varl veya yokluudur. lgintir. 33
Denizle Erdal arasnda hem ok byk benzerlikler ve Erdal lehine farkllklar olduunu dnyorum. Erdal aslnda Denizlerin idam sehpas altndaki tavrn daha st dzeyde tekrarlamtr. nk Erdal partili bir genti. Denizler ise partinin mcadele sonunda kurulacana inanyorlard. Partisiz de olsa yola kabiliriz. Zaman iinde ordu partiye dnr diye dnyorlard. nce silahl mcadele sonra parti diyen bir anlaya sahiptiler. Dolaysyla kendilerini Komnist bir partinin yesiymi ve onun gereklerini yerine getiriyormu gibi dnemeyiz. yle iddialar da yoktu zaten. Fakat Erdal eline byle bir imkan verilmi bir genti. Yani iyi kt eksik gedik haliyle byk genlik kitlelerini, iileri kylleri kasaba genliini kapsayan byk hareketin partileme srecinde devrimci olmutu ve onun partiletiini de grmt. Partileme srecinde ne gibi mcadeleler yaandn, kitlelerin nasl rgtlendiini, partiye nasl dahil edildiini yaam bir genti. O rgtl alma onu bir st dzeyde daha elikletirmiti diye dnrm hep. Ve bugn baktnzda 17 yanda bir gen ve o tavr gstermi. Dnyann pek az bir rneinde grlen yiitlik rneidir. Ama kiisel yiitlikten ziyade bu rgtl bir gen olmasndan tedir.
Partinin kuruluunun n koulu, onun kurulu olduu momente nazaran tarihsel anlam itibariyle lehte bir fark olarak grlyor, ama hani bir tekrard? Burada st dzey ifadesi tam da Denizler ile Erdaln eylemlerinin nitelii ve bu eylemleri mmkn klan koullara dair bir imada bulunmaktadr. Denizler ayaklarna kurun skma pahasna yolu am, Erdal ucu sonu belli grnen (veya yle gsterilen) bir yolda yrmtr. te mesele tam da bu iki eylemin kar karya konumlandrlmasndadr. Zira sz konusu olan sadece bir znenin yaptklar deil, zneleme sreci, kendisini mmkn klan koullarla ilikisidir. Ama bu iliki olduka mulaktr. Sz konusu cmledeki kar karya konumlandr Deniz ile Erdal arasnda m yoksa proje ile parti arasnda mdr, yoksa bir yanda Denizler ve proje te yandan Erdal ve parti zde midir? Bu cmlede Deniz ile proje ve Erdal ile parti arasnda fiili bir mesele deil, bir sahiplik belirtilmitir. Ancak bu sahiplik ilkinde bir eylemi varsayarken dieri bu faillii illa varsaymaz. Proje sahibi olmak dnm tanm olup bunun denemesini yapmaya koyulmay ima ederken partiye sahip olmak bir kurumsal bnyeye mensubiyetten ve onun yaklamlarna riayetten ibaret kalabilir. Zaten syleniyor: Erdala bu kurumsal bnye bahedilmitir! Burada birbirinden tamamen farkl iki iliki sz konusudur. Denizlerin projesinin olmas ile Erdaln partisinin olmasndaki sahiplikteki olmalar zde deildir. lki olaydr dieri tekerrrdr. Birinde yok olmak, oluun n kouluyken dierinde yok olmak ancak oluturulmu olann dahilinde mmkndr. Fark zerinden seyretmi bir tekerrrdr. lkinin n koulu, zneden 34
menkbe
ayrlamayan ilikiyken, ikincisinde Erdal aleyhine ve parti lehine karlkl bir atf ilikisi vardr; Erdaln st dzeydeki tekrar Denizlere nazaran Erdaln lehine ama partiye nazaran Erdaln aleyhinedir. Denizler bir fail olarak projeye ikin, projenin konusu ve yazar, kendisini kuran bir znelliktir; dierinde Erdal, failliin mmknat dzleminin mimar deil icracsdr. lkinde kendi mmknat alann yaratan bir olay dierinde ilkine atfta bulunan bir icra vardr. Ancak, burada skntl bir durum var. Denizlerin projesi ile parti arasndaki iliki peki nedir? Bu balamda rportajn tmne bakldnda bir kopukluk sz konusu gibidir. Bir yandan 1971e kadar varan sre olumlu bir k altnda sunulur ama sanki u denmektedir: 1971 ncesinde pek bir sknt olmasa da 1971 skntl bir sretir. Belki de bu st kapal gndermenin altnda Nide Cezaevinde (dier kurumsal yaplarn ezici ounluu iin baka cezaevlerinde) kk burjuva maceraclk olarak mahkum edilmi bir srecin daha st dzeyde bir tekrar sz konusudur. Ama 6 Mays 2012de hem sz konusu kurumsal yapnn kortejinin bu kadar kalabalk olmasn salayan hem de Erdal mmkn klm, bizzat projelerinden azade dnlmesi g olanlar deil midir? Daha st dzeyde olan kurumsal yap her ne sebeptense kendi olmu halinden deil bir trl ilikisinin ne olduunu tanmlayamad bir bu olmama atfta bulunarak bir tarih yazabiliyor. Belki de bunu ancak Denizlerin projesinin ne olduunu tanmlayarak yapabiliyor. Zira Denizler, illa 1971 ile deil 1968 ile de zdeletirilebilir. Bu bak asna gre, 1968 ile aslnda bir sorun yok, sorun 1971dedir. Ama Denizler 1968 ile zdeletiril35
meye allsa da bir trl ona indirgenemiyor nk onlar TPten ayrks tutan ey projeleri olsa gerek. Denizlere bakarken, 1971, daima 1968in okunduu lens olacaktr. Aydn ubuku, bu lens ile sorunlu gibi grnyor. Ancak, 1971in bir hazin son mu, yoksa 1968 olaynn st dzeyde tekrar m olduu veya 1968in sylemek istediini avaz avaz barp barmad bir meseledir. Makul bir itaatkarln znesi olan bireylere dayanan kurumsal bnyenin devamllnn, konvansiyonel teaml ve protokollerin srdrlebilirliinin her tr ieriin nne getii kurumsallama dneminde soru udur: Denizlerin projesi, Erdallarn partisi vard ise bugn ne var? Bu cmle sanki siz Erdal ile adasnz demektedir, zira rportajn devamnda anti-emperyalizmi nemseyen genlere dnk byle bir hitabe vardr. Demek ki, eer bir tekerrr olacaksa bu ancak Erdaln fark olabilir, tabi daha st dzeyde olup olmayaca ak olmak kaydyla. Bu adal kuran dzlem ise partinin mevcudiyetidir. Parti lehinde ve Erdal nezdindeki fark byle okuyabiliriz: Artk parti vardr, projeye gerek yok! Bu, sz konusu kurumsal yapn projenin gzden geirilerek hayata geirilmi hali olduu anlamna da gelebilir. Yani, projeye dair tarihsel bir deerlendirme ve pratik bir zeletiri yaplacaksa bunun yegane tecessm sz konusu kurumsal yapdr. yle deil mi, 1968in Denizinde sorun yok, sadece henz partiyi kurmadan hareket ierisinde bunu ina etmek, bu hareketi de kk bir grubun silahla balatacaklar bir mcadele olarak grmekte sorun var? Ama 1971 knn bir paradoksu var: Son eylemleri ncekileri glgede brakyor. Denizler, sadece 36
menkbe
1968in halka gidii ile deil, Nurhaka kla da lanetli bir kere. stelik buradaki mesele sadece gerillaclkta deil, onunla zde olarak anlan 1971 knn kendisinde. 1971 kn silahl mcadeleye indirgemek aslna hem bu izgiden ayrlm olanlar hem de onu savunduunu iddia edenler asndan ilevsel bir mahiyete sahiptir. kisi de bu olaya atfla bir tarih anlats formunu alan kurumsal bir gerekelendirme stratejisi izliyor, bnyelerini tahkim ediyor. Bir yandan bugn iyidir, hotur ama ite bu gzel ocuklarn sonu ancak byle olabilirdi denilerek hazin son zerinden eylemin nitelii ve tasavvuru mahkum edilmekte; te yandan silah kullanmnn sz konusu olduu her eylem ancak 1971in kurumsal dzeyde tekrar olabilmektedir; sklan hibir kurunun menzili Kzldereye ulamak yle dursun yanndan bile geemeyecektir. ki tarafn da mutabk olduu bir anlat rgs var. 1968, toplumsal olay ve makro lekteki gelimelerle; 1971, kiiler ve vukuatlar silsilesi zerinden anlatlabilir mahiyettedir. Tam da bir kahramanlatrma yaplmaktadr. Biri diyalektik ve tarihsel materyalizm ile dieri vakayinamelere yarar bir eda ile anlatlr. Birey, hazin yksyle anlr ama o yola giden tasavvur bir daha tartlmamak zere rafa kalkmtr, ya reddedilmi ya da kurumsal bnye dahilinde kontroll bir biimde ve eylemli olarak anmsatlmaktadr. 1971 bir vukuatlar silsilesine indirgenerek sz konusu tarihle anlan koputaki oluun ii boaltlr. 1971 aklanamayandr, rgtlere ramen onlarn bnyesini tahkim edecek taze kanlar tedarik edendir. Semptom deil, marazdr. Kendi dna doru hareket ettirendir. Tm bu anlatlar kuran ve paras 37
olanlarn aklayamad bir konu var: 1968, gzel gzel toplumsal dinamiklere ayrlarak anlatlabilirken, toplumsal hareketler aklanabilirken, devrimci bir var olma hali aklanamyor. 1971, bugnk solcu aktivist siyasetilere sen nasl devrimci oldun ve bugn ne yapyorsun sorularn sordurtuyor. in ilginci toplumsal hareketler ve dinamiklere dair bin bir masal olanlar, i devrimcileme meselesine, insanlarn neden bu yolda yrdklerine gelince ancak anlar olarak anlatabiliyor, yknn temel birimi birey ve onun karar oluyor. Voluntarizm, st dzeyde tekrar ediyor. Mesele udur: 1971 bir hataydysa bu hata niye oldu? O kadar yere ge sdrlamayan tarihsel ve diyalektik materyalizm burada neden arza veriyor? Cevap basit: Mesele sadece bir maceraclk deildi, bunun bir snf vard, o da kk burjuvaziydi ! Peki, bu kk burjuvaziyi en ok diline pelesenk edenler acaba nereden gelmektedir? Sihirli bir denekle, ideolojik berraklamann sonucunda snf intihar m gerekletirdiler? O zaman snf, ideolojik bir kurgudur, atlanabilir ve intihara urayabilir. Diyalektik ve tarihsel materyalizmin idealizm ile amansz sava ne kadar da makul sonular veriyor! 1971in sorunlu olan yan bugne dair bir ksa devre olmasdr. Zira, devrimcileme sorusunu ortaya atar: Verili bir kii veya topluluun verili koullar altnda kurulu toplumsallkla kopumalarnn bir teorisi var mdr? Daha da ileri gider, devrimci ile kitleler arasndaki ilki lehine olan ayrcal dnp ikincisine geri gtrr. Birileri devrimci olabiliyorsa bakalar da olabilir: stelik illa kurumsal yaplarn biyo-politik mide-eksenli kampanyalarnn hitap edip bir ihtimal 38
menkbe
kendisine kataca mikro ve mstakbel makro znesinin adm adm bilinlenerek (kaarlaarak) halk adna, mstakbel iktidar adna uzun yryn yapmas gerekmeyebilir. Etnik, mezhepsel ve bin bir trl ayrmalarla demosun imkanszl zerine kurulu olup da onu i sava yneterek, sembolik dzlemde onu yek klan mevcut egemenle sadece bir iddet mbadelesine girmek zorunda olmayabilir (egemeni tahkim eden istisna hali olunmayabilir). Ksa devre, 1971in sordurttuudur: Erdal, Denizin hakl olduunu ispatlayan mdr? 1971, halka, toplumunun retiminin faillerine bu sfatla hitap edenlerin karsna toplumun sreksizlik ihtimalini karan bir ksa devredir. Ancak, halk imkanszdr, sreksizdir. Bu sreksizlik amillerinin halk ve yurtseverlikten dem vurmas, tam da bu yersiz-yurtsuzluun bir semptomudur. Onlar, halkn ocuklar deil, evden kat iin, eksik yan oras olduu iin oraya bakanlardr, halkn yeniden retimini dzenleyen yasann dna kmay ancak yasann tesinde halka referans vererek bu sulu olma halini kendilerine izah edebilenlerdir. Namlunun dier ucundaki lkcnn ve dincinin halkn ayn imkanszlndan doduunu, daha dorusu halkn bir i sava dzlemi olduunu, i savan birer paras olarak atlarlar. Halk, onlarn bamszln mmkn klan bir gstergedir, sreksizliini bizzat kendi znellikleriyle ispat ettikleri, bunu kendilerine dahi itiraf edemedikleri verimli bir imkanszlktr. Peki neden? Hangi saikle? Che, Denizin neresine arpt da bu titreimi yaratt; Deniz, Erdaln neresine dokundu ki sehpa bir kere daha tepildi? Sahi, hepimiz neden bunlar konuuyoruz ki? Bunu tart39
mak iin 1971in anlamn ele almak gerekir. Nedir 1971, tasavvuru nedir? Cumhuriyetin ilk yllarnda Kuzey Krdistandaki mcadeleler bir yana, Kubilayn ldrlmesinde ifadesini bulan diren, Serbest Cumhuriyet Frkas nezdinde TCnin kurucu bileenlerinin kontrol etmekte zorluk ektii bir honutsuzlua iaret etmiti. Demokrat Parti iktidarnn da elitlerde yaratt atlak ve zellikle Souk Sava ile birlikte izledii politikalarn toplumdaki tansiyonu ykselten karakteri 27 Mays Darbesine geici bir baar salamt. Ancak DP hkmeti, Kemalizmin vaatlerinin yerine getirilemediini, katakulliyle kabul edilen Cumhuriyetin bir proje olarak ucunun ak olduunu gsteriyordu. Kemalist Cumhuriyet projesinin tayc unsurlar 27 Maystan APnin galip kmas karsnda bu projenin at mecrada baka araylara yeltendi. Kentleme ve sanayinin tesisi ile g bu esnada toplumsal bir yarlmaya gebeydi, baka aktrler CHP ile APde temerkz eden gerilimin iinde olutu. Trk-in hem rgtlenmesindeki ykseli hem de ieride mayalanan huzursuzluklar, Kemalist projenin sadece vaatlerini yerine getiremediine iaret etmekle kalmad, bunun yol at aray projenin revizyonist tayclarndaki arlk merkezini kaydrd: Emekiler bir aktr oluverdi. Kurumsal siyaset arenasnda bu araylardan biri CKMP dieri TP olacakt. Daha sonralar moderniteye kar modern bir diren olarak sada MHP ve MSP izgisi oluacakt. Kalknmac paradigmann ve Kemalizmin yryelim arkadalar dedii retmenler, mhendisler ve idareciler, DP iktidarnn sonu ve mteakip rejimin vaatlerini yerine getirememesiyle, bu ereveyi limitmenkbe 40
lerine doru zorlad. Halk ile milletin a farknda bir znellik dodu. Bu yzden, 1968in asli bileenlerinin ordudan, retmenlerden, mstakbel mhendis ve idarecilerden, zellikle de askeriyeden kmas artc olmasa gerek. Onlar, ithal ikameci ve kalknmac paradigmann, Souk Sava dengelerindeki ulusal tadilatn ncleri olacakt. Bu yzden renci hareketinin en nemli unsurlarnn Hasanolandan, ODTden ve Mlkiyeden kmas bir tesadfm gibi grnmyor. Ancak, ulusun tadilat ve yeni dnyayla e gdm sorunu, mulak bir yorumlama aral brakt. 1960l yllarda Trkiye, belki bir daha ei benzeri grlmeyecek denli kamusal bir tartmann iinde buldu kendisini: Sosyalist Devrim ile Milli Demokratik Devrim yaklamlar kar karya geldi. Sosyalist Devrimciler, ok makul bir ey sylemekteydi: Devrim ii snfnn eseri olacaktr ve sosyalist bir mahiyet tamaldr, barl olmaldr. MDD ile kyaslandnda ok daha radikal bir yaklam! SD bir yaklam olarak dururken, MDD bir pozisyondu. Kemalist bir gelenein Maocu yeniden yorumlan, lkenin iinde bulunduu asl sorunun emperyalizm ile bamszlk olduuna hkmediyor, tedrici bir gei amalanyordu. Ne gariptir ki SDci Trkiye i Partisi kel alaka gibi grnen Krt meselesinden kapatlacak, Kemalist rejim ile daha uzlar gibi grnen MDDciler o devlete namlularn evirecekti. lke baznda ve makro siyaset kapsamnda okunduunda MDDnin bu denli rabet grmesi geleneksel bir sosyalist bak asyla kayg verici olmalyd. Ancak, MDDnin ierii, salk ve sebebiyet verdii armlarn sadece bir erevesiydi. Dnyann drt bir yannda anti-emperyalizm ad altnda birilerini destanlar 41
yazd haberleri yaylyor, Che Guevara gibi figrler eperlerden merkeze doru bir yank uyandryordu. Liberallerle milliyetilerin, yani ikiz kardelerin, abesle itigal olduu yer burasdr: 1968 kua Kemalist bir ereveden hareket etti. 1971 ise bu erevenin kendisini tadil ettii esnada, bu reaksiyonun bir bileenini kusarak baka bir bak asna itti; NATOnun bunda nemli bir pay var. Evet, Denizler sonuna kadar milliyetiydi. bo dahil olmak zere btn paradigmalar ulus-devlet eksenliydi. Ancak, buradaki mesele udur: Neden bu hml genler SD gibi radikal bir teoriyi tercih etmedi? nk, SDnin balca slogan bamszlk deildi. Bamszlktan doru 1968 kuana bakldnda gdk bir siyasi ereve grlr; 1971den bamszla bakldnda ise iler deiir. Bamszlk, eylemin zincirlerinden boaltt ve erevesini aan bir dzlem yaratmtr, zerkleme eilimine bir yn vermitir. Denizler iin bamszlk, ufak veya byk bir topluluk dahilinde kiinin zerklik arzusunu gerekelendirme ynelimidir, hakk aan bir biimde kendi kaderini tayin iin savamaktr veya sava kendi kaderini tayinin ta kendisidir. Kalknmann znesinin devletten ziyade yeni bir toplumsal mutabakatla ekillenmesini isteyen TP vastasyla FKFlilerin halka gidileri bir perspektif deiiklii, bir raklk as deneyimi yaratmtr. Iraklk as, belli bir gk cismine iki farkl pozisyondan baklmas ve dolaysyla bir gen hesab zerinden mesafe lme yntemidir, bir pozisyon belirleme yntemidir. Belki de bu yzden sivil toplum meselesini st rtk olarak ele alan Rosa Lksemburg partiye kutup yldz der. Kalknmac paradigmann nasl yorumlanaca42
menkbe
nn yaratt mulaklk, Kemalizmin poplist bir yorumu, dnyada anti-emperyalist mcadelelerin yaratt umutlar bir kararszlk an yaratmtr: Ben kimim? Bunun cevab, emperyalizm Trkiyededir, TP babadr, ailedir, Ben Dev-Genliyim olmutur. te burada Denizlerin eylemlerinin, dnsel ereveleriyle ayrmak zere rtt bir kesiim kmesi var. Che Guevarann sunduu ontolojide, seyir halinde kartl kurup deneyimleyerek, antagonizma koyup ba kahraman (protagonist) olmaya dair bir ereve vard. Bu, Souk Savan ilk yllarnda mekan ve zaman algsndaki sarslmalarn ve dzenlemelerin atrdaya atrdaya frlatp att znelliklerdi. Che Guevara ile Beat Kua bu anlamda adatr. Yol, ayn zamansallklarda yaamayanlarn seyredilmesiyle balamdan kopmay mmkn klan bir boluk, ben kimim? sorusunu katlanlmaz hale getiren, kendini yaratma ve toplumsal yorumlama pratiidir. Buras, kapitalizmin paralayarak kurduu znelliinin, btnl, yok olua meyil ederek bulduu dzlemdir: Btnlemeye, rastlamaya, komnizme zlemdir! Bu yzden zanaatkarlar son yzyllarda liberterdi. Eer kk burjuvazi, ufak lekte retim aralarna sahip olmak demekse tm devrimciler kk burjuvadr; zira kendilerini ve dnyalarn kurmann aralarn ele geirerek zne olurlar; ara ile nesne, kamusal ile zel arasndaki kurgusal ama somut bir i gren ayrm kaldrrlar. Bu ayrmn olmad monist (yer yer dalist) dinlere sahip yerli topluluklarn, devrimci hareketlerin ba aktr olmas sadece Avatar filminin bir fantezisi deil, Aleviliin tarihsel bir kesitine yle bir bakan herkesin grebilecei bir eydir. Bir kere eylemde bu43
lunuldu mu onu amak gerek: Savann lmesi gerektii iin lene dek mutsuz olduunu biliriz. Bu atmalar, toplumun eskisi gibi olamayaca ve toplumdakilerin eskisi gibi olmak istemedikleri bir dzlem am; yeniden retim, akbeti itibariyle kamusal bir mzakereye almtr. 1960larn ikinci yarsna gelindiinde kyden/mahalleden gidi, kente geli, niversiteye/fabrikaya giri ve halka gidi, bir pozisyon deiikliini, bunun da kamusal olarak tartlabilecei bir dzlem yaratmtr. Bu tam da dnyada dengelerin yeniden kurulmakta olduu, lke ii ve snr ar glerin birilerini iiletirmeye, kentletirmeye tabi tutmaya yeltendii bir dnemdir. Halk, tm bu alt-st olularn dzlemidir, farkl deneyimleri mmkn klandr; iilemenin, niversite rencisinin messes nizamn ncs olmasnn mzakereye ald bir andr. Halk, bu anlamyla bir zne deil bir deneyimi, bir perspektif deiikliinin dzlemiydi. Bu adan bakldnda, Denizler halka ok ey borludur. Ancak, halka giderken toslanan bir mesele var burada: thal ikameciliin bir devlet politikas olarak benimsendii bir kesitte kalknmac kavramlarla yaklalan ve aklanmaya allan bir corafyaya ayak baslr. Toplumun ekillenii mzakereye almken Kuzey Krdistan corafyas ve eperine toslanr; toplumun sreklilii, yeniden retimi, ak bir soru iaretiyken (tabu olan gayr-mslimler hari) TCnin kurucu tekisine, halkn btnln yaran yapsal krizine rastlanr. Belki bu yzden Trkiyeye (Kuzey Krdistana) gitmek iin daha evrensel bir dzeyde halk muhayyel olarak yeniden kurmak gerekir; Trkiyeye varmak iin Filistine gitmek gerekir. Egeye yzn 44
menkbe
dnm Aydnlklar ve Kemalizm ile kopu, bundan dolay bo iin Dou Anadolu Blge Komitesi (DABK) kapsamnda gerekleir, Mahirlere arpar. Tm bunlar, TCnin saldrlarnn ve cinayetlerinin yaratt etki altnda dnlmeli. Polis saldrlar, atmalar, lmler, mulaklk, Krdistan, Kemalist cenahta ulusun tadilatna dair yorum farklar, kzan dnya devrimci hareketi, yani perspektif deiiklii. te bu raklk as deneyimi, o ok elzem soruyu yeniden sordurur: Ben kimim? Bu soru, tm bir belirsizlik dzleminin yeniden yaplandrlmas, bir pozisyon bulmak iin koordinat sistemi icat etmeyi gerektirir; bunun tek yolu en uza grebilmek, yokluk ihtimalinin mesafesini lebilmekten geer. Soru ok etrefillidir; Aydn ubukunun epey eski yoldalar olan Aktanclara (TKBye) mensup Aysel Zehir iin yazlm szlerdeki gibi: Bilinmez ki, ne syler barndaki ezgiler... Bu yzden eski Grup Yorum ve benzer gruplar, en mulak ve pastoral paralaryla, mensup olduklar rgtlerden ok daha fazla yrekte hcre rgtlenmesi yapmtr! 1860 ila 1870li yllarn Rus Narodniklerine bakldnda her birinin anlatsnda kendilerini eyleme geirme ve eyleme balamnda edebiyatn ok nemli bir rol oynam olduu belirtilir. Trkiyede de, 1968 ile anlan kuaktan balamak zere 2000li yllarn balarna kadar, bu romanlar, insanlar eyleyie ve rgtlenmeye iten balca ilham kaynayd. Burada, yazar hikaye anlatarak okura kendi hayatnn okuru olma, yazar ol, ama bil ki bunu ancak kimi verili koullarn dinamiklerini zorlayarak yapabilirsin, bunu nasl yapacan sana kalm ama al sana ahlaki bir ereve der. Burada znenin oluum sreci, ze45
rinde eyledii toplumsallk ile dsal bir ilikiye sahip deildir. Denizlerin bir projeye sahip olduklarn sylemek makul; zira orada bir olu ve oluturma sreci var, stelik verili toplumsal koullarn verili olma halini sorgulayarak intihara gidi sz konusudur. Bu soru, 1971 iin ancak biz kimiz ierisinde cevaplanabilirdi, zira deneyim kolektif bir deneyimdi. 1968de Dev-Gen, TP karsnda ne olmaktaydysa, 1971e doru Dev-Gen, k yapanlar iin TP olmaktayd! Biz kimiz? sorusundaki biz ayn zamanda bir yaltlmlk iinden de konuur. Bugnlerde liberallere esin vermesinden dolay olduka pheli yaklalmas, gerekse Marksizme epey aina bir dnr, insann bu sorusuna dair bir alm getirir: Ona gre emek, zaruretin diyardr; yani, bireyin deil insan trnn biyolojik varoluuna hizmet eden aralar ve koullardr. , eylerin suni diyar, ili dl olduumuz, bizi evreleyen eyler, dnyallktr. Eylem, dier etkinliklerden ayr olarak insan esiz klan ve bu dzlemde eit klan insanlk durumudur; insan, (sanki matah bir eymi gibi!) dnyadaki dier varolu biimlerinden niteliksel olarak farkl klar. Eylem, bir eylem alanyla bir eyleyeni varsayd iin olgusal olan fiiliyata dntrlmelidir. Eyleyen, eylenileni ncelemez; eylem, yaratc olmak iin bir ilkeye sahip olmaldr. Bu ayrmaktan baka bir ey deildir, eylem ayrmadr, dourgandr, doutur. Dolaysyla eylemin ifa edici bir karakteri vardr, hem kiilii gsterir hem ina eder. Ancak, bu bolukta cereyan etmez, insanlar bir eyler zerinde bir eyler yapmak iin cem olur. Toplumsalln bu aracsna dnk edim, bu nesneletirme sreci, kelam ve fiiller biiminmenkbe 46
de kiiliin ifasdr. lme dek cereyan eden eyleyi sreci bir insann kim olduuna dair tanm, mzakere ve deiim srecidir. Ben kimim? sorusuna ancak ucu ak hayat hikayesinde cevap aranabilir. Ancak, te yandan eyleyen, yaam yksn bilemez, dolaysyla bu soruyu cevaplayamaz. Kim? sorusuna ancak lm cevap verebilir. Ben kimim? sorusu doutan gelir ve tam da cevapszlyla kurucudur, deneyimdir, eylemdir, hayatn bak asndan bakar. Ancak bu aray bolukta deil somut ilikiler ve temsillerle cereyan eder. Toplumsaln yarld belirsizlik anlarnda hayata bakanlar, bakalarnn mrne bakar, lmden doru bir serveni okur. Bu servenin yks, birey odakl olduu iin balam mulaklar, ama tam da bu ekilde alnan ilham mevcut olann da alabileceini ima eder; balam kopuk temsil, mevcut toplumsal ilikilerin alabileceine iaret eder. Deniz, Cheye baktnda bunu grm olsa gerek; Erdal da Denize baktnda. Birisinin hayatna l noktadan bakmak, yani mr grmek aslnda ucu ak bir yaanty homojenletirmektir, sondan baa gitmektir. Burada bir lens vardr: Okunan mr imdiki benin kstllklarndan doru bakt iin o mrde ilke arar; balam yarar ve kendisine ilham devirir. Bunu mmkn klan tek ey o mre bir eyleyi ve bu eyleyie de bir kssadan hisse atfetmektir; maraz annda duygulanma dnmesini salamaktr. Denizin yksnn kssadan hissesi, Erdaln ok somut bir toplumsal kopu anndaki belirsizliine arpm ve titreim yaratm olmal. Derin bir belirsizlik ve yersizlik, yurtsuzluk annda yaayanlarla ller diyar birbiriyle konuur, zaman akn deitirir, yer/yn bulmak iin zlemin dile getiremedii halklarn demokratlar kimlerdir? 47
arzuya bir kssadan hisse yank verir. Sermaye, maddiyata toslayarak, evrensellemesinin imkanszlyla birikir. Sermaye, verili bir kesitte potansiyel haline getirilen unsurlarn bir rgtlenme biimidir, akamete urad iin evrensellemeye teebbs etmek zorundadr, teebbstr. Kriz, yeniden retimin imkanszla yazgl evrenselleme abasnn eitsiz olduu iin birleik geliimde, heterojen zamansallktaki zde olamayan znelliktir; toplumun imkanszldr, teye iaret eden komnizmin hareketidir. Halk, yurtseverlik, demokrasi, devrim sylemleri 1971 eyleminin anlamn teledii bo gsterenlerdir, yrek arlarnn birbirine vurduu dzlemlerdir, hayatlarn mrlere bakabildii dzlemdir; zerkliin ayan beyan edilmesini mmkn klan sylemsel erevedir. Bu yzden devletin saldrs, 1971in verdii cevab aklayamaz. Devlet, sistematik olarak bastrd, sava amad. 1971 sava at! Ancak, bu noktaya sadece dnyadaki efsaneye brnm anlatlar deil, kimi somut deneyimler de yol at. TCnin NATO kapsamnda saldrgan bir tutum taknp lmlere yol amas eylem seviyesine dair bir sorun ortaya koyuyordu. Ama burada basite ilk onlar ate at demek, lmler zcyd demek meselenin bilinli olarak tek bir adan okunmasdr. te yandan bu genler, saldrmaya teneydi, gzel ocuklar deildi, masum veya kurban hi deillerdi! zerkliin bedelini demediler, onun kurucu bileeni olan lmle ilikilendiler. kan her maraz, duygulanm oldu! lmler ve TP ierisindeki ayak oyunlar, halka gidi deneyimleri bir mekan-arla, tek bir perspektife sahip olunamayacana, seyyahla dair bir deneyim sundu. Seyyahlk belirsiz ve rotasz menkbe 48
bir aland. Tam da bu oklu yer, zaman ve eylem deneyimi, sylemsel dzeyde formle edilmesi g bir arzunun, kiisel zerklemenin kendisini genileterek yeniden retmesini gerekli kld. MDD, bu ontolojiye bir sylemsel gereke bulmann erevesi olarak i grse de bo, Mahir ve Deniz tarafndan almlan ciddi bir dnme iaret etti. Dne kadar Mihri Belliyi yerden yere vurup TPe sahip karak THKOya en fazla kar kma potansiyeli tayan Hseyinin THKOnun belki eli yz dzgn tek belgesi olan Trkiye Devriminin Yolu brorn yazmasn gelsin diyalektik ve tarihsel materyalizm bir aklasn! Hayr, buradaki tasavvur sadece ve sadece silahl mcadele biiminin kendisi deildir! Buradaki tasavvur bir kopu yaratp el yordamyla arayta bulunma giriimidir, tam da aikar olmayan bir mevcudiyeti menkul klma cretidir, bir olaslk yoklamasdr. 1968in bir kalknma meselesi olarak ele ald uzama Denizin Krtler demesi, bonun Kemalizme iaret etmesi, Mahirin suni denge, bunalm dnemi ve emperyalizmin dsal deil isel bir olgu olduuna dair tahlilleri tam da mevcut ama aikar olmayanda kurucu bir an grmelerindendir. Halkn kurulu anlamyla zl ihtimalini grmelerindendir. Krdn kendisini aikar kld, Kemalizme rejim ii biimsel tadilat yaplarak Kemale lanet okunduu, terr zerinden kendisini kurumsallatran devletler ve gsteri zerinden olaandln etkisine ket vuran bir ada, 1971de ortaya atlan fikirlere sahip kp srdrmek, kavramsallatrma srecindeki araya ket vurmak demektir. Bugn 1971in kurumsal olarak retilen temsili, olanaklar kapatan bir ilev grmektedir. 1971deki halklarn demokratlar kimlerdir? 49
kavramlar dndrtmek, semptomatik bir okumaya tabi tutmak, bugn bir yaklam olarak i grmelerine msaade etmemek ortak mutabakatmzdr. Sz konusu kiilerin bu konuda akamete uram olmas eylemin altnda yatan bu ilkeyi yok edememektedir. Tam da bu yzden bugn Deniz olunmal, Mahirlerin yolunda yrmek nderimiz brahim demek, dnyann bir kesinde rencili iili bir olaylar olduunda yeni bir 1968 mi demek aslnda bu olgularn altndaki ilkeyi boa karr. Bir daha Deniz olunamaz, 1968 tekrar edemez, zira eylemlerinin altnda yatan ilke, yapsal olarak tekrara msait deildir! Bunlar kopu ve kurulu anlardr, bir alan aar, mehul bir mahal verir. Bu yzden bugn eer Deniz olunacaksa Denize srt evirmek gerekir! 1971in temsilini retenler onlarn sylemsel erevesini ciddiye alr, bu yzden demokrat, yurtsever ve devrimcilerdir. Kurulu dzene, hatta hibir politik rasyonaliteye smayacak ilikilerin (dostluk/ Kzldere) sylemsel erevesini baka bir balamda tekrar ettirirler. Bu sylemsel erevenin anti-mlkiye yann reel-politik bir dzlemde takip ederler. Gnmzde hzlca internet siteleri kurmak iin ablonlar kullanlr; bunlara genellikle CMS (Content Management System) denir; tasarm burada ierie duyarszdr: DPnin daha kalabalk bir tekrar olan HDKy mmkn klan tam da bu projesiz partiler adr. ster irket, ister hkmet, ister devlet, ister silahl veya pek de silahl olmayan rgtler bir noktada bulumaktadr: Siyaset, bir sevk ve idare meselesidir, lafzi spot balklar dnda bir toplumsal tasavvur iermez! Birbirleriyle atr atr lkenin koullarn tartan hatta bazen menkbe 50
bunu karikatrize ve ksr bir hale getiren Leninin slubunu taklit eden polemikilerden artk ierik tartlmayan ancak erh ve itirazlar konan, Kzlderedeki devrimci dayanmadan koltuk kapmacaya varan bir noktaya gelindi. HDK, DPnin daha st dzeyde bir tekrardr, zira tm tartmalar bir st dzeyde tartlmak zere telenir. Tekrar mmkn klan, anlamn (anlamszln) bu teleniidir. HDK, profesyonel ruhla yaplan amatr bir itir. tir, zira aba sarf etmenin, kurumsal mzakerelere ve prosedrleri srdrlebilir klmaya odakl olup da sevk ve idare dayal ad i yapmaktr. Profesyoneldir, zira Leninden devralnan miras siyasetin meslek edinilmesi gerektiini telkin etmitir bir kere. Amatrdr, zira dnsel alt-yaps olan hegemonya kuramn hayata geiremeyecek denli kurumsal adan paraldr, kendi kendini baltalyor, baka koullarda verimli olan mphemlik burada bir mzakere ve iktidar koruma stratejisidir. (Bu konuda sol yaplar deil, hem HDK/KCK/DTK deyip hem de hegemonik siyasete karym diyen Abdullah calann bilinli kavram kargaasnn da pay var, her okumasnda olduu gibi Laclau/Mouffe okumas pek bir ilgintir). Bin bir mevcut kimliin bir biimde ahenkli yaamas, toplumsal cinsiyet ve evre konusunun da nemsenmesi gerektii, Krt sorununun bir zahmet artk bir yerlere balanmas temennisi, iiler grev yapyorsa bir poet ay gtrme bahanesiyle halay ekmece dnda iinde yaanlan mevcut duruma dair yapsal bir analiz, tekerrr dzeyindeki laflar dnda yoktur, beklenemez de! te demokrasi tam da balamsz ve sistemik bir aklamas yaplmam mstakil halklarn demokratlar kimlerdir? 51
znelerin kendisini ifade etmesine olanak tannmas temennisidir. Elbette, en nihayetinde bu meselelerin hepsi birer bo gsteren olan devlet ve kapitalizmle kesinlikle balantldr! Silahl rgtler de, HDK da demokrasi konusunda mutabktr. Evet, buradan bakldnda bolarn, Mahirlerin ve Denizlerin devamclardrlar. Anarizmden Marksizme dein komnist gelenek dahilinde kapitalizmin yapsal rgtlenmesi olan demokrasi meselesi etrefillidir: Demokrasi, suya sabuna dokunmayp, i savatan meruiyetini alan bir iktidar silsilesi dahilinde her bir sosyal rgtlenmenin ieriine karlmakszn bir edeerlik dzlemini varsaymak, i sava radikal bir kopu, baka bir evrensellik kurulumu olmakszn srdrlebilir klmak, sosyal rgtlenmelerin kendilerinden ibaret kalarak birer temsile dnmesi teebbs dorultusunda tikelin tikel kalmas kaydyla tikellii evrenselletirmek, hakim evrensellik dzlemi dahilinde olann tikel temsiller olmasn art komaktr. Bunun iin egemenlik ve iktidar kuramlarna ylesine bir gz gezdirmek yeterlidir. Demokrasi kavram ve onun kurucu istisnas terr kavramsallatrmasna ilikin tutum, komnizmi tanmlar mahiyettedir. Bu yzden devrimci demokrat olunabilir ama komnist demokrat olmak mmkn deildir. Bir ak oturumda bir Alevi ile Snni tartr. Alevi der ki bizim kimseyle sorunumuz yok, bin yllar boyunca birlikte yaamz, Snni de pek haz etmeyerek sesini karmaz. Alevi, tam anlamyla bir demokrattr, Snni ile birlikte yaamak ister. Ancak, o zaman buradaki sorun udur: Alevi neden Alevidir? Aleviliin her yorumu Snniliin her yorumuyla bir arada yaayabilir mi? Peki, Alevi unu deseydi ne olurdu: Biz sizinle menkbe 52
ancak bir koul atnda yaayabiliriz: Bizim inancmz sizden farkl bir toplumsal rgtlenmeyi nerir, bunun altnda yatan etii kendi metinlerinizin iinden iletebilecekseniz o zaman biz Snni olalm siz de Alevi olun! Demokrasi tam da toplumsalla dair tahayyllerden boalm ayinlerin ahenkli kimliklerini gerektirir. in ilgin yan, bu ak oturumda CHPye yakn bir antropolog kar ve Aleviye Size katlmyorum. Temenninizi paylamakla birlikte topluluklar arasndaki ilikiler tarihte atmal olmutur, dolaysyla bylesine bir yan yana yaamlk meselesi doru deil, der. Snni pek bir ey demez, sunucu biraz panikler, Alevi kibarca itiraz etmeye yeltenir. Bu konuda Hegelin Hukuk Felsefesinin Eletirisi ve Yahudi Sorununu Trkeye bir trl tam kapsamyla evrilmemi Alman deolojisi adl eserlerin sayfalarn birazck olsun evirmek dnsel bir alm salayabilir. Komnizm ile demokrasi meselesi konusunda ikircikli olanlar varsa bir zahmet Marxn ilk yaptlarnda neyle hesaplatn ve kapitalizmi nasl okuduuna tekrar baksn. Marx, sabk bir demokrat olarak demokrasiyle hesaplama giriimi dahilinde i savan yapsn kapitalist ileyi olarak okumaya alr. halklarn demokratlar kimlerdir? Kurumsal partiler zerinden yryen radikal demokratla dair ksa bir not dmek gerekirse: 1999 Depremi esnasnda depremzedelere yardmda bulunmak, tam da gndelik hayatn bozulduu noktada baka bir toplumsallk denemesi yapmak, depreme milli gvenlik meselesi olarak yaklaan devlet karsnda halk kkrtp ekilmek, bunun sonularn rgtlemeye almak mmkn deil miydi? 53
Tam da Argentinazo patlak verdiinde, Arjantinliler sa solu yamaladnda Trkiyede de kriz vard ve tm medya ve siyasetiler bizim halkmz byle eyler yapmaz, diyordu; halk onlar yanltmad. 2001 krizi esnasnda gzalt kayd olmayan bir kalabalk hibir siyasi simgeye sahip olmadan byk bir alveri merkezini ve bankalar talan etmeye alsayd (bizim kurumsal yaplardan bir tanesi tarafndan sinsice rgtlenmi olarak!) topluma nasl bir mesaj verilmi olur ve bunun sonular nasl rgtlenmi olabilirdi? PKK atekes ve mzakere halindeyken Hrant Dink ldrld. Krt hareketinin yaratt atmosfer dolaymyla 12 Eyll sonras radikalize olmu Trkiyenin muhalif aktrleri, cenaze treni esnasnda kendilerini apkalar ve pankartlarla kitleden ayrmt; peki, kitlenin iinden meselenin bir infiale dnmesine dnk giriimlerde bulunmu olsalard ne olurdu, bunun etkilerini rgtlemeye yeltenmi olsalard ne olurdu? Rakel Dink, zmlenmemi ve zerine hala dnlmemi bir cmle sarf etti: Bir bebekten katil yaratan karanl sorgulamak... Bunun anlam udur: Trkiyeyi zmlemek istiyorsanz Ogn Samast anlamak zorundasnz. nk Hrant Dink, gncel tutumlar bir yana, Sabiha Gkene parmak basarak tam da bunu yapm oldu. Duduku Matergiller nderliindeki trk beyaz Trklerin vicdanlar altnda ezilen cenaze treni bu yzden Ogn Samast nazarndan elitisttir. Altn afak karsndaki SRIYZAdr. Yunan parlamentosunu kuatan anaristler karsnda barikat kuran ii snfnn partisi KKEdir. Hrantn lmnn ikinci yldnmnde Katil devlet hesap verecek slogann bastrmak iin duduk dinliyoruz arkadalar diye menkbe 54
baran Tayfun Materdir. Ogn Samast zmlemek, Radikal gazetesine yakr vicdancln ve BDPlilerle birlikte gaz yemeyi (bir ihtimal tutuklanmak) betimleyen Krtseverlikten te Trkiye corafyasnda devrimci ihtimalleri kefe kmaktr, HDKde temerkz eden statkoyu yapsal bir tahlile konu edip k aramaktr. PKKye methiyeler dzp 12 Eyll karanlna kurun skan ASALAya hakkn vermektir; devrimci Kara Panterler ve faist Altn afaktan bir eyler renmemektir: Kadky ve Samatyada Ermenilerin ldrlmesi karsnda 24 saat ulalabilir sokak devriyeleri ve acil mdahale timleri oluturmay ve mmkn mertebe hedef alnan kesimlerden mcadele etmeye niyetli insanlar bunlara katmay dnebilmektir. Elite haset faizme kar elitist demokrasiyi deil, komnizmi aramaktr. Ogn Samast yaratan dzlemde onun bir komnar olabilme olaslklarn yoklamaktr. Belki de soru udur: Hrantn Dostlar Kimlerdir, Rantn Dostlar Kimlerdir? Bunu yapmamak demokratlktr, demosun srekliliine oynamaktr, yeniden retimin vekili olmaktr, kopu, dal ve komnist zeminde yeniden rgtlenme g-i-r-i--i-m-i deildir! Trkiyedeki kimi kurumsal sol yaplar utanga bir biimde Kemalin sylemiyle, alenen Maoculukla ili ve dl olurken homojen bir halk tahayylne sahipti, baktlar bu halk/devlet ayrmn ve dolaysyla bir poplizmi retiyor, birden komnist olmak iin iici oldular. Ama poplistlerin halkna da, iicilerin iisine de aslnda ayn gzlkle bakld. kisi de, homojen ve dsal bir birimin maduriyetine uram, soyut dzlemde karlar bir olmas gereken bir zne. Ancak, halklarn demokratlar kimlerdir? 55
her ikisinin de radikal demokrasi zemininde bulumu olmas, talep siyasetinin tesinde bir mcadele anlayna sahip olamaylar hem devletin ben i savan en st mercii ve dzenleyicisiyim yaklamn kabul etmeleri hem de toplumu yaran ve srekliliini ina eden, eitsiz ve birleik gelimenin, heterojen bir zamansalln yaratt atmalar grememelerindendir. Silahl olmann HDKl olmay dlamad, HDKnn Halk Cephesi olduu nokta budur! i snfnn bu dzenin kurucu unsuru olduu, halkn devletin kurduu ve kurucu unsuru olduu fikrini kabul etmeyeceklerdir. Ama ii snf iledii ve ilemek istedii, halk devletin sivil toplumu olduu srece bir antagonizma aramak nafiledir. Halklar, kadnlar, (eni olsun diye adlar anlan) LGBTT bireyler, evre, sakatlar, atamas yaplamayan retmenler vs. demek ayn epistemolojinin mantksal devamdr. Bunlarn bir dzlemde saylabilmesini mmkn klan nedir? lk bakta daha dinamik bir okumay mmkn klyormu gibi grnen ezilenler veya daha da u bir biimde okluk ayn yapya sahiptir. Bunlarn deneyimlerini ve znelliini bir zdelik veya edeerlik dzleminde grmemiz mmkn m? Bunlar atmasz unsurlar mdr, yoksa bunlarn arasndaki atma dindirilerek devletin karsna yeni bir egemen mi dikilmek istenmektedir? te talep birimlerine indirgenmi unsurlar, yan yana geli art, bir etik, yani bir komnizm vurgusu olmadan bir araya getirerek muhalif olmak hegemonya siyasetidir, sivil toplum siyasetidir, radikal demokrasidir, halk cephesi rmektir! Bu yaklam, ulus devletin krizine meram arayp kurulu dzen iin bir k arayna cevap aramakmenkbe 56
tr. Abdullah calann da bunu anlayacak kapasitede olmayan T.C. devletine syledii eylerden biri iine geldiinde budur: Gel seni kurtaraym! Sorun bakidir: 1971 knn sylemsel dzleminde ulusu tadil etmek bulunsa da bu sylemin baka bir ucu da i savan n kabul, hatta rgtlenmesidir. Demokratik konsenssn aktrleri kurulu kimliklere seslenip onlar egemen altnda ahenkli olmaya arrken, komnizmin o topluluklarn ierisindeki ayrmalar, potansiyelleri ve olaslklar daha kapsaml bir i sava ierisinde okumaya ve rgtlemeye alr. Toplumun sreksizlikleri zerinden toplumuma kar koymaya yeltenir. Hele hele Trkiyede toplum ile devlet ayndr, topluluklarn imhas ve temsil dzeyinde var olmasna dayanr. Bunu oullatrmak, halka halklar demek hala yan yana geliin ilkesini sorgulamaz. Komnist hipotez, mevcut bireysel ve topluluksal zerkleme eilimlerini harekete geirerek bir etik olarak rgtlenmedii srece ancak hogr veya msamaha hakim olabilir. Geriye dnp bakldnda 1971 k, sonularndan hareket edecek olursak komnizmin olaslna toslayp yank yaratmtr. Bir rgtlenme ilkesi, bir rastlama ilkesi olarak komnist hipotezi toplumsal zerkleme abalarnda tesadf etmitir. 1971in aktrlerinin siyasi sylemleri, HDK ve rneimizdeki Aleviye ubuk bkerken; eylemleri, verilen rnekteki antropoloun k noktasna meyil eder. Dolaysyla, 1971, verili olan onun bozulma olasl zerinden okur. 1971den karlacak bir sonu varsa kurulu dzen ile onun kurulmu muhalefetinin tesine iaret etme giriimidir; 1971 muhalif olmakla kopu giriihalklarn demokratlar kimlerdir? 57
midir! Mevcut iktidar rgs ierisindeki i savatan zerkleme eilimleri bulmutur. Peki, bu iddialar hakl karabilecek somut gereke nedir? Erdal, 1971in komnizmi gerek hayatn hareketi olarak bulmu olduunun kantdr. Erdal, Denizin partisine mensuptur. Aydn ubuku, komnist parti derken kurumsal bir organizasyonu anlamaktadr. Oysa ki, parti, toplumsal bir atmann tarafdr. Denizin partisi, Erdaln mensup olduu kurumsal yapdan ok daha genitir. Zaten, 1971 ardllarnn cevap veremedikleri hatta rktkleri bir soru bakidir. 12 Marttan sonra nasl oldu da 1978 mmkn oldu? 1978 ile anlan kuan demografik, sosyal ve ya dokusuna ve 1971in bir sylem olarak nasl dolatna baklacak olursa bu sorunun cevab aikardr. Trkiye Cumhuriyetinin kurulu dzeninin vekili olan aile kurumu, tarann zl dalgalarndan biriyle birlikte zapt edemeyecei dinamikler aa karmtr. Ailesi gibi olmak, onlar gibi yaamak istemeyen ama bu istememe halinin mphem olduu bir kesitte, birileri kendi hayatlarn ele alm ve asilce lmtr. Bir destan skm bir gndelik hayattaki zerkleme eilimine arpm, ona bir biim, ses ve jargon vermitir. Toplumsal mcadeleleri karikatrize edilmi ve kavramn iini boaltan snf zerinden okumak isteyenler bunu idrak etmekte tereddt edebilir. Ama hzl bir kentleme dinamii ve yaygn medya aralarnn yayld bir dnem ile tara ailesinin geleneksel yapsnn znelerin yeniden retimi balamnda yaratt gerilimi, bu eitsiz ve birleik geliimi gremeyenler, Denizlerin efsanesinin mteakip kuaklarda neden yank bulduunu anlayamayacaktr. Sz konusu kuaklar sadece menkbe 58
siyasal bir mcadele yrtmedi, mevcut arkada evrelerine baka bir form vererek aslnda bir toplumsallk ina etti, rgtler suretinde ailelerinden ve kurulu dzenden kopularnn manifestosunu yazd, geleneksel ahlak anlaylarn komnist hipoteze yarar bir etik olarak yeniden formle etmeye alt. Bu adan Denizlerin her daim bir partisi vard, Erdalda bu partiye mensuptu. Deniz, Erdaln aabeyi deildir, Erdalda Denizin profesyonellik sureti deildir. Deniz ile Erdal bu anlamda yolda, ayn yolun yolcusudur. Sz konusu rgtlerin sizler tarafndan ynetilmi olmas rgtlerinize katlan insanlarn katlm saiklerini belirlemeye yetmez; iktidarnz olabilir ama kadriniz mutlak deil! 1971 kn yapanlar aslnda gerek anlamda maceracdr, sonra gelen herkesin icracs olduu bir mecra amlardr; bu anlamda Narodniklerdir, onlar gibi romann arsna kulak verip, okur olmaktan kp eldeki malzemeyle yazar olmaya soyunmulardr. te bu yzden 1968e dnk kk burjuva maceracl sulamalar da ona dair yaplan putlatrmalar da hala bu meselenin yapsal bir analizini yapm durumda deildir! Sizin jargonunuzla konumak gerekirse: Eer kahramanlk veya kk burjuva maceracl sz konusuysa hangi maddi zemin bu ksa devreye yol am ve onun gibi bymesini salamtr? Bu bir romantizm deildir, bu zneyi btnl ierisinde kavrayan, toplumsala ikin olan atklarda komnizme meyil ettirilebilecek antagonizmay kurmaya abalayan bir materyalizmdir. Kimlikler meselesine indirgenmi sorunlarn tesinde, Trkiyenin batsnda sadece i yerindeki faaliyeti ve maduriyeti zerinden ilikilenen veya ilihalklarn demokratlar kimlerdir? 59
kilenemeyeni ii gren; Halkevleri gibi insanlar ekonomik talep birimleri olduklar takdirde siyasete ayan gren; gndelik hayat ekonomikletirerek siyasal olan kurumsal dzeyde bir sekincilie indirgeyen radikal demokratlar iin elbette komnizm uzaktr. Komnistlik, kurulu dzenin dndan ona bakarak okumay art koar; i sava okuma ve yorumlama biimidir, hem bir tutum hem de bir bak asdr! Gndelik olan ekonomik, olsa olsa talep birimlerine ayranlar, konjonktrle kopamayacaktr, kendi rgtsel ekonomileriyle beslenerek siyaseti olmaya devam edeceklerdir. Ama merak etmeyin, insanlarn ou hala size 1971den dolay akmakta ve hemen hemen tamam bir biimde bununla balant kurmaktadr, kurumsal dzeyde, siyasetilere dnerek. 12 Eyll sonrasna dair bir not dmek gerekirse: Burada 27 Maystaki sorun yine aa km, 1980lerde Kemalizm mecras muhalifliini koruyarak SHPnin kuruluuna kadar varmtr. Ancak halk destei alan 12 Eyll, ANAP ile sorgulanr olmu, Kuzey Krdistandaki kvlcm radikal bir pozisyon tutmak isteyen herkesin srtn yaslad bir alan amtr. Bu esnada neoliberal politikalarn sonucu oluan g ve yoksullama alanlarn cemaat ad altndaki komnalist krntlar tamakla otoriter servet blm alan olmak arasnda gel-gitler yaayan slam (ABDnin de destei ve ksteiyle) doldurmutur bu yzden AKP, cemaatlerin sivil toplumla kopuu deil, entegrasyonu yksdr. Mezhep ve etnik yarlma i savata devleti bir feti referans noktas olarak daha da glendirmitir. Bu yzden devrimcileri belirleyen unsur, 1980lerden bugne temel olarak Krdistandaki sava menkbe 60
ve onun yannda Alevilerin yaad gerilim olmutur. Ancak, devrimciler bu i sava olduu gibi kabul etmitir, savan ierisinde onun arlk noktalarn ve eksenlerini belirleyecek bir hamlede bulunamamtr. Burada ilgin ve baklmas gereken kesim ise tam da bu etnik ve mezhepsel gruplara mensup olmayan minik aznln bu mcadelede neler bulup neden katlddr. Bugnn kilit sorusu budur. Bu yzden tekrar 1971e dnelim. Aslnda 12 Eyll meselesinde de kurumsal sol yaplarn zmni bir mutabakat vardr. Bu sre, toplumun yeniden dzenlenmesiyle kendi tabanlarn ynetilebilir klmtr. Kimileri iin kurulu aktrlerin asla dna taamayacak devlet ile rgtler arasnda bir iddet mbadelesi sz konusudur. Ama her halkarda devlet, bizzat iddet uygulayarak mevcut kurumsal yaplara meruiyet salamaktadr. Kurumsallk ise devlet asndan rgtleri ynetilebilir ve denetlenebilir klmaktadr. 12 Eyll ncesinin kitlesel hareketlerinin 1980e ramak kala kadrolap partileme, yani kurumsallama ynelimlerinin akamete uramas darbeye kar direni eksikliini aklarken kullanlan bir laftr. Ancak, en azndan unu sylemek mmkn, 12 Eyll sonras rgtlerin kurumsallamas, dank bir toplumsal direniin hercailiini bertaraf etme etkisini gstermitir: rgtler, 78 kuan ynetmekte sknt ekmi, kendiliindencilik eletirileriyle irade vurgulanm, artk parti olan rgtler bir anlamyla da kitlesel bir kalkmann yokluunda gayet etkin bir sevk ve idare yntemine sahip olmutur. Devlet ise tam da bu konsantre halden dolay serbest radikalleri havuzlar dahilinde istihbari ve yer yer fiili olarak denetleyebilmi, ynhalklarn demokratlar kimlerdir? 61
lendirebilmi en azndan hareket edecekleri eksenleri belirleyebilmitir. Dolaysyla, mevcut kurumsal yaplarn 1978in hsran ve 12 Eyll sonrasndan yaplan bir okumann rn olduu sylenebilir. Bu kurumsal yaplar, 12 Eylln rndr, iktidar znesini yaratmtr. Bu yzden aslnda 12 Eylle dnk direniin yokluuna dair salkl bir toplumsal analizin yan sra ynetici dzeydeki kiilerin ve beklerin sorumluluklarnn gn yzne karlmas mmkn deildir. 12 Eyll bu kurumsal yaplarn isel bir meselesi olduu iin aslnda bu yaplar aradan yaklak 30 yl getikten sonra darbeyi yarglayamaz. Zira bir yarglama sreci ayn zamanda bir varolu meselesine dnecektir. 12 Eyll sonrasnda bir kurumsal dzlemde bir tasfiye deil bir tahkim sz konusudur. Toplumsal doku da bylesine bir hesaplamaya msait grnmyor. Denizlerin projesi vard Erdaln ise partisi ifadesindeki ise kelimesi noktasnda kurumsal sol yaplarn en klahlsndan en lmanna kadar mutabk olduu mesele budur: Bugn baka bir proje ortaya atmak mmkn deildir! Bir daha soralm, en klahlsndan en lmanna kadar mevcut kurumsal sol oluumlar ve HDK ile Trkiye i Partisi arasndaki bu dolamba gerekli miydi? yle ki, en klahlsndan en lmanna kadar yegane proje, ierik itibariyle neredeyse hibir fark olmayan, bu ieriin eyleme geii asndan da biimsel farklarn bulunduu bir tr demokratlk hkm srmyor mu? Demokratlk da kurumsal yaplarn birbirleriyle nizami ve gayr-nizami koltuk kapmaca ve HDKnn mimarna yaranma yarndan ibaret, argmanlar ise bu mzakerede sadece gelip geici birer oyun ta deil mi? Evet, dahil olan menkbe 62
veya olmayan asndan geerli olan budur: Projesiz kurumsal yaplarn radikal demokrasi projesine kimileri iin HDK dolaymyla- katlmas. Express dergisinin belirttii gibi buras bulutuumuz yerdir. Mevcut durumu bu kadar doru ifade eden bir cmleye rastlamak zordur. Projelerinin mahiyeti ve mphemlii bir yana Denizlerin projesi vard ve u anda demokrat partiler var. Yani proje yok kurumsal beklemeler ve bnyeler var. Demokrasi, bir miktar insan muhayyel bir dzlem zerinden bir arada tutan yap, mbadeleyi mmkn klan soyutlama, gnbegn ve an an sreklilii kuran teamller, protokoller ve kriz ynetim stratejileridir, halktr, etik deil ahlaktr, emektir. Bu partiler ve inisyatifler demokrattr, iktidar olan halktr. Siyaseten doruculuk zerinden laf ile pratik tutum almak arasndaki snr bu kadar incelmiken, siyasetilerin doruculuklarna yakmayan dil srmesidir, demokrasi. Demokrasi, Taksim Hill Otelde ezilenler adna basn aklamas yaplrken kardaki otobs duranda birilerinin tiner ekmesidir; Taksim meydannda 1 Mays kutlanrken, gzergahtaki tm krhane ve kerhanelerin vzr vzr ileyebilmesi, bunun dert edinilmemesidir. Halkn deerlerini savunan, karakol bombalayan Cephelilerin ayn karakollarda peke ekilen, halkn ne olduuna ayna tutan fahieleri, yozlamann emaresi olarak grp cezalandrmasdr. Demokrasi, (belki motivasyonsuzluktan) dolay Dersimde teslim olan MKP/HKO gerillalarnn bunu neden yapm olabileceklerini anlamaya almamaktr, silahl mcadele arzusuyla onun neden, nerede, nasl yapld arasndaki ilikiyi yeni bir pahalklarn demokratlar kimlerdir? 63
radigma oluturma cesaretine dntrememektir, Trkiyenin kapitalist olup olmad tartmasn halka/kamuoyuna havale etmektir. Demokrasi, halklarn kardeliinden, kapitalist moderniteden dem vurup demosun tesinde bir evrensellik tanmamaktr; Gltan Kanakn Sosyalist Enternasyonal toplants iin anayasas pek bir matah bulunan Gney Afrikaya gidip, birka gn nce ANC ynetimi altnda atr atr maden iileri ldrlmken bu konuda geitirmek iin de olsa doru dzgn tek kelam etmeyip Krt sorununa dikkat ekmek zere konuma yapmasdr; (burjuva medyann aktardna gre ve ANFnin aktarmadna gre) Mecliste bte hakknda konuurken arap bile harcad yeri syler demesidir; Krt hareketiyle devlet arasnda ve Krt hareketinin iinde dnen onlarca dolaptan dolay yanllkla (!) vakitsizce cereyan eden Demokratik zerklik ilan esnasnda Malazgirte mspet bir gnderme yaplmas, kurucu unsur olmaktan dem vurmaktr; belediyecilik zerinden anarizm okumas yaparak reel politik dengeler gerei devlet ve kapitalizmle sorunsuzca yan yana yaayabilme topyasna demokrata varmaktr; Avrupada banliylerde ayaklanma kmken Frat Haber Ajansnn Trk ve Krt esnafn dkkanlarn korumak zere nasl nbet tuttuunun yorumsuz haberini (!) yapmasdr: yle ya, halklar kardetir ve yurtseverlerin de sk sk syledii zere yanl hayat doru yaanmaz!. Demokrasi, r aan toplumsal cinsiyet tartmalarnn karlkl kirli siyasi pazarlklarn sylemsel erevesi olarak ilevendirilmesidir, parti ii klik atmalarnn ve nemli kaynaklara sahip sendikalarn ganimetlerini paylamak iin seferber edilmesidir; mcadeleyi, siyaseten dorucu, ukur-merkezli sosyal medya dedimenkbe 64
koduculuu kvamnda ele almaktr; boktan biri olan Sevan Nianyan Esat Oktay Yldran ile eitleyebilme gafletidir. Demokrasi, siyasi ieriklerden arndrlm bir biimde tutuklu rencilerden dem vurmak, ODTde Gktrk 2 vesilesiyle yaanan olaylarda yapld gibi nce polis saldrd demektir, meruiyeti masumiyetten, masumiyeti maduriyetten tretmektir. Demokrasi, Filistin Halk Kurtulu Cephesi ile Filistin Demokratik Kurtulu Cephesinin burunlarnn nndeki mlteci kamplarnda baka bir toplumsallamaya, yani komnizme dair olanaklar grmeyip, smrgeci STKlar ve Birlemi Milletler Mlteciler Yksek Komiserlii ile zmni mutabakat halinde tm dier direni rgtleri gibi srdrlebilir bir atma ve rmeye tav olmasdr; kopuun deil, ayak direyerek bir yerde orta yolu bulmann kurumsal bnyesi, yani direni rgt olmalardr. Demokrasi, binlerce insan ABDde kanalizasyon kanallarnda yaarken, birer hezeyan olarak birileri kalkp okullar tararken (ki burada kapitalizmin ldrtc ama bir o kadar da devrimci olabilecek bir znellik krizi aikar olur) Wallstreeti gal Et! eyleminin tiril tiril insanlarnn biz %99uz! demesidir, gal et! dedikleri yer ile bar ierisinde yan yana yaamalarn salayan n kabullerdir; anti-otoriterlik adna nn grememektir! Demokrasi, sosyalizmin yapsal kstllklarn tahlil etmeden Sovyet Blokunun zl ardndan sorgusuz sualsiz EZLN hayran olmaktr, tm skntlarn zmn suya sabuna bulamadan Zapatistalarn srtna yklemektir; k ve kszl darda aramaktr, telemektir; hayran kalarak ayn yolun yolcusu olmamak, yoldan eletirmeyerek liberal olmaktr! Demokrasi, bunlar mmkn 65
klan mecradr, bu pozisyonlarn dalmn dzenleyen ilevdir. Bu anlamyla muhalifler, halka kar deildir, onun kurucu ilkeleri ve iliki protokolleriyle sorunlu deildir; eyleyi dzlemleri ayndr, itirazlar lafzidir. Halkn kurucu ilkesi, muhaliflere isel bir olgudur. Halkn yeniden retimini, srekliliini salayan emein iktidardr! En ge AKPnin semenlerin takriben yzde ellisinin oyunu aldndan beri bu dank etmi olmaldr. Bugnn muhalif reel siyaseti, idealisttir. Bir i sava toplumunu tadil etmek ister, ondaki krizi derinletirerek bir olaslk alan amak deil. Bu siyaset, toplumu savunur, halkn dostudur! Bundan dolay artk komnist demek pek manidar deildir. Daha henz Osmanlnn knn ardndan ne olaca belli deilken, en diri liberter unsurlar Ermeni Soykrmyla (daha sonralarnda da nfus mbadelesiyle) tasfiye edilmiken, ulus-devlet henz mzakereye ak bir ihtimalken Trkiye sfatn kendisine yaktran komnist partinin isminin hakkn veren soLcular bir yana; bugn komnizm kelimesi pek revata deil. Sosyalist hareketle ittifak yapan Abdullah calann bu kelimeyi mphem bir biimde komnalizm olarak kullanmasnn da bir sebebi var. Onun iin ihtimallerden biridir, nk o toplumun sreksizliinden de bakabilecek konumdadr; ya btnleecek ya da ondan kopacaktr; kopamaz, bu ilkel milliyetilik olabilir, birlese, ancak meclisler zerine kurulu bir meclisler sistemi, kapitalizm ile (reel sosyalizmi eletiren Abdullah calann iaretiyle) bar ierisinde yan yana yaama stratejisi gdebilir. Ancak, Abdullah calan, pozisyonu itibariyle amazdadr; eletirdii medeniyet, son 80 ylda TC dolaymyla Kuzey Krdistanda tesis edilmitir. menkbe 66
Bu yzden PKK bir terr rgt deildir nk yeterince terrist deildir; Trkiye modernitesine kar her cepheden tavr ister istemez ilkel milliyetilie gtrecektir; Krtler TCnin kurucu tekisi olduu iin kurucu unsur olmak ister, ancak teki olduklar iin ikin bir eletiriyi yapsal olarak yapamaz. Eletirilerinin Batda varaca yer Sivasn tesine ve metropollerdeki kimi mekanlar bir adm bile olsa geemez; bu beklenemez de. Bu yzden PKK, projesine dair bin bir sfat icat etmekte, mphem bir alanda reel politik olaslklar zorlamakta; gerekten de zorlamaktadr. Onunla sorgusuz sualsiz ilikilenenler, yapsal amazlarn tahlil edemeyenler, onu yerin dibine batranlarla ayn oryantalizmi paylar; iktidara aklardr. Baka bir hareket balatmak zere, onu, dnyada bir eyler renilebilecek rgtlerden biri olarak grmek ise eit bir ilikidir. Kirli savan statkosunun bir paras olan PKKye tapanlar orada sadece kirli savan gel-gitlerini grr. Sosyalistler bu topluma srekliliini tadil etmek, sava silahsz bir dzleme ekmek, silah kullanldnda da bunu toplumsal kaynama, oul sfatlarla anlan bir demosun tadili iin yapar. Sosyalistler, toplumcudur! Halkn dostlardr. Emei iktidar yapm kapitalizmde emein iktidarn savunur! Komnizm, zerkliin yegane dzlemi olan, i savan yaratt ve yaratlmas olas topluluklarn iliki ilkesidir, etiidir. Bunu en gzel haliyle kadn cinayetlerinde grrz. Burada kapitalizm, hukuk, devlet, toplum ierisinde bir atlak grmektense, maruz kalnan iddet zerinden kadnlarn zerklik eilimlerini, erkekliin kn, bir toplumun daln grmektense yargya arda bulunulur. Oysa burada belki de 67
rgtlenebilecek, bin yllk bir toplumsal cinsiyet kurgusu zerinden tm bir toplumsal ilikiler an kopua ve yeniden kurulua srkleyebilecek bir i sava rgtlemek mmkndr. Feministlere ve kadn meselesi de tabi nemli diyenlere inat, Denizin Krd; Mahirin suni dengesi, bunalm dnemi ve emperyalizmin dsal deil isel bir olgu olmas; bonun Kemalizmi, bugn tm bir toplumsal formasyonun ikin krizindeki bir znelliktir, kadnlarn bir topluluk olarak rgtlenerek toplumun dalna mahal verme, alan ama ihtimalidir. savan devrimci dzlemde rgtlenme olasldr. Verili konjonktr biletiren her eyi kesen Maonun deyimiyle- baat elikidir. Kadn sorunundan baka her eyle alakaldr. Kadnn sorunu, bir kadnlk sorunu olmadn, bir toplumun organik yeniden retimi dahil olmak zere, devamlln yarandr; komnist olan herkes iin komnalist ve militan cevaplar bekleyen devrimci bir olaslktr! Baki kalan oldurtulmasdr. zerkleme arzusunu farkl medyatik kadnlk temsillerinden etkilenerek bir ereve bulan, gidecek yeri olmayan, Trkiyede vatandaln en ufak birimi olan hanenin eskisi gibi idare edilemedii, kadnn da bu toplumsal cinsiyet anlamn stlenmek istemedii iin iddet grd, erkein eskisi kadar erkek olamad pozisyon deiiklii Denizlerin deneyiminden acaba ne kadar farkldr? Ben kimim sorusu erevesinde lmle yaam arasndaki bir raklk as deil midir? Onlardaki gibi burada da talep edilemeyen vardr, mehule zlem vardr, hasret vardr, komnizm ihtimal olarak vardr. Bir gen kadnn gizlice gnlne yazdklarn68
menkbe
daki zlemi grmeyenler, Denizin arzusunu Erdala ok grenlerdir: Kendilerini devrimci olmaya iten sebepleri tahlil etmek istemeyen, bu mesele bana ne, nereme dokundu ki ben bu oldum sorusunun doru dzgn bir cevabnn bakalarn da devrimciletirebileceini grmek istemeyenlerdir; elitistlerdir, meslekten devrimci, devrimsiz siyaseti solculardr, kaarlardr. Denizi ve Erdal anlamak, bu zlem ve zerkleme eilimlerinin ateini almaktr, mide eksenli biyopolitikadan devrimcilik (bu mesele bir vehesi olsa dahi) karmak suretiyle devrimcilii elit bir mertebeye ykseltenlerden, proletaryay formel bir sendika ve kurumsal bir parti imgesiyle e grenlerden koputur. Kurumsal karar verenden, iradeye kay, iradenin gerekesini eskilerin deyimiyle- kitlelere gvende, gerek hayatn hareketi olan komnizmde, zerkleme eilimlerinde grmektir! Devrimi, organik bir ey olarak kavramak, yrekleri rgtlenmeye ak devrimci birer hcre olarak grmektir. Devrimcileri devrimci yapan toplumsal sreleri okuyarak bu zlemin materyalist dzlemini grmektir. Ak sakall dedenin dedii gibi var olan her eyin acmasz eletirisinden, zerkleme eilimlerinden bir kssadan hisse karmaktan, komnist hipotezi bir etik olarak formle edip i sava bu ilke etrafnda rgtlemektir. Ak sakallnn dedii gibi, proletaryay, brgerliche Gesellschaft, yani burjuva toplumun, yani sivil toplumun, yani vatandalar toplumunun, yani halknn yadsmas olarak okumaktr. Kendi hayatlarn nasl yaamak istediklerini kendilerine sorduklarnda Nasl Yapmal, diyen, bu skntlardan bir etik oluturmaya alarak, kyllerin toprakla mterek ilikilerine bakarak komnizmi ger69
ek hayatn hareketi olarak grmekle devlet kart bir halklk eklindeki bir devlet/halk ayrm (liberalizm) arasnda savrulmu, el yordamyla arayta bulunmu Narodniklerin hakkn vermek gerek. Zira, k, belki de, tam da bu gerilimin at dnce zemininde bulunabilir. Leninin izinden yrdn syleyenlerin akbetinin Halkn Dostlar gibi olmasna da tarihin cilvesi demek gerek; ya da Lenin de mi bu aralar Halkn Dostu oldu, yoksa zaten hep utangaa Halkn Dostu muydu? Sahi, solun geleneksel izlekleriyle ilikide bulunmam ama en basit anlamlyla duyarl olup da bir eyler yapmak isteyen bir insan, siyaset kaar olmaktan baka nereye rgtlerdiniz? Sahi, bu meselelerle uramak hayata kar gerekten somut bir duru ve alg halini salyor mu? Son zamanlarda basn aklamas ve eitli etkinliklere duyuru vastasyla ar yapmann tesinde, geleneksel Krt/Alevi mekanlarn aarak, biyo-politika endeksli olmayan bir biimde hangi rgtlenme kimlerin hayatna nfuz edip deitirmitir? Hakikaten, komnist miyiz?
menkbe
70
71
Proletarya: Amele Deil Emel
yice yataa sokuldu, annesini and, yannda hep resmini tard, sahi neredeydi o resim, o gzel kadnn resmi? Srtn yava yava yataa yaslad. Arlam ban yasta koydu. 74
Annesi, babasyla evlenmeden nce hizmetilik yapmt, o zamanlar babas at arabas ofrl yapyordu. Altml yllar olmalyd. Aslnda doduunda pek bir sknt yoktu, sonradan, ocukken, iler sarpa sarmt. Annesi de salamd. ki kardei daha vard ama biri atei kp lm dieri sakat doup epey sonra lmt. On yandayken okulu brakm ama i bulmakta zorlanmt. Babas ve vey annesi onu istememi. On yedi yana geldiinde almaya dayal bir slahevine yerlemi. Burada drt yl geirdikten sonra Torr ile, hani u gsteriler dzenleyen bir adam var ya, ite onunla balant kurmu, bu ii de yle balam. rendiim bunlard. Bir bakalm belki camiaya sunulabilecek ilgin bulgulara rastlarz, her Allahn gn byle bir eye rastlanmaz ki. ***********
*******
Treves, o bilindik ar ama uzman tavryla Londra Hastanesinin koridorlarn arnlad, hemireye kyorum, dedi. Yolun kar tarafna geti. Torr, zaten onu bekliyordu. erefsiz herif, bunun iin de mi para isteyecekti; al, Allahn belas. Torr, Trevesi yava yava onun yanna gtrd, k lotu, souktu, aylardan ise Kasm; rty at. *********** Hi byle bir ey grmedim. Orada, bana dnmeden snyordu ite. Darda gne vard, gelip ge75
enlerin sesleri duyuluyordu. Gsteriyi dzenleyen herif, kpek arrcasna Ayaa kalk! dedi, amirane bir tavrla. Ayaa kalkarken ban kaplayan rt yere szld. st, anadan doma ryand. zerinde bir pantolon vard, eskiden bir beyefendiye ait olmu olsa gerek. Ne kadar da ufakt, bunu beklememitim. Daha gencecikti, yirmi bir yandayd. Nedense bana Demir Maskeli Adam anmsatt. Bu nasl olur? Orada duruyor ite. Gzleri gzlerime deiyor. Bu nasl bir bak yle. Dayanamyorum. Cebimde bir mendil olmalyd. Tanrm, dm patlyor, ltfen onu korkutma, merhametli gzle, senin gznle grsn beni. Sen yaradansn, o da bir can deil mi ki? Korkuyorum, bana nasl bakyor. Neler geiyor aklndan? imdi konuabilsem, yok konumayaym daha fazla korkar. Ama konuabilsem, desem ki: Hakikattir, suretim hilkat Ama beni sulamaktr yaradan ayplamak Ah, yaratabilsem kendimi yeniden Amade olurdum keyfinize kederden Kutuptan kutba seyredebilsem Bir kouda koca deryay avulayabilsem Zihnin insana dair bildirdii had ile Ruhumun kadrine olurdunuz nazire. *********** 76 ***********
menkbe
Aslnda bu iirle bitiyordu zgemi bror. Geri brorde iir biraz deiikti. Trevis, onu grmeden nce gsteride datlan bror okumutu. yle diyordu:
(
proletarya: amele degil emel
Gnn ilk vurunca gzme tarihlerden 5 Austos 1860 idi, Leicesterin Wharf caddesindeki Lee sokandayd.... Dier ocuklar gibi okula giderken, 11 veya 12 yandaydm, hayatmn en vahim talihsizlii bama geldi: Annem ld, nur iinde yatsn, bana ok iyi annelik yapt; annemin vefatnn ardndan babam evi datp bir pansiyona tand; ansma pansiyonun sahibesiyle evlendi; bundan byle rahat nedir bilmez oldum; yle ya, onun kendi ocuklar vard, ben de pek onlar gibi deildim, bama dert olan meselem bir yana, vey annem, bahtmn kararmasna epey hizmet etti; bu halimle iki kere evden gittim veya katm; ama babamda bir zerre babalk kalm olsa gerek ki eve geri gelmemi salad. O gnlerde en iyi arkadam, bir zanaatkar, yani bir berber olan amcamd, dkkan Church Gatedeydi, yani Leicesterda. 13 yalarmdayken artk vey anneme ne yapsam yaranamyordum, ta ki darlarda bir yerlerde bir i tutmam salayana dek; Messrs Freemann sigara iletmesinde i buldum ve iki yl gibi burada altm; halim sigara sarmaya el vermez oldu, ayrlmak zorunda kaldm. bulup bulamayacam bir bakp grmem iin beni yolladlar ama bu halimle kimse beni ie almazd; yemek yemek iin eve geldiimde vey annem i aramadm syler dururdu. nelenmi, hor grlmtm, 77
artk eve yemek yemeye gitmeyecektim; eve dnp bir eyler yemektense guruldayan bir mideyle sokaklara kendimi vuracaktm, nme konulan her kt kanaat nde bana bu kazandndan fazlas, denir, inelenirdim. bulamadm iin kasabay arnlamak zere babam bana bir seyyar satc izni kartrd ama bu halimle kimse kaplarn ap mallarm almazd. Bedbahtlk buydu ya, sonuta hayatm yine bir strap olmutu; evden yine katm ve kendi yolumu tuttum ama yle bir noktaya gelmitim ki insanlar etrafma toplamadan uradan uraya gidemez oldum; hal byle olunca Leicesterdaki revire gittim; burada iki- yl geirdim; sana bir eyler yapmamz lazm, byle olmaz dediler, ufak tefek bir eyler de yaptlar. Tamam, dedim bu iten ekmek yiyebilirim. Leicester, Warf sokak, Gladstone Vaultsteki Bay Sam Torru tanyordum, yeni bir eylere baknyordu; ona yazdm, geldi, grtk; Nottinghamdeki Bee-hibe Inndeki Bay Ellise beni tavsiye etti, o da bana epey nazik davranp baya ilgi gsterdi. nsanlarn karsna ilk kez ktktan sonra, ki bana iyi davranmlardr, imdi eskiden huzursuz olduum kadar huzurlu olduumu syleyebilirim. imdi okurlarmdan msaade istiyorum. menkbe Uzasayd boyum kutba kadar, veyahut koca deryay bir kouda avulayabilecek kadar; Zihnin insana dair bildirdii had ile Ruhumun kadrine olurdunuz nazire. *********** 78
- Tamam, benim diyeceim baka bir ey yok; bu arada, adm Joseph. Tantmza memnun oldum. - Biliyorum. Ben de ok memnun oldum. Tamam, anlatk o zaman. - Anlatk. - Sylemek istediin baka bir ey var m John? Houma gitmedi. Bu her zaman olduu gibi deildi. Drt bir yandan yle dikizlenmek. Bu sefer farkl. yle flalar yzmde tokat gibi patlyor falan. Bu olmaz. Bunu artk yapamayacam. *********** ***********
(
ok ekingen ve tedirgindi. Embesilin tekiydi. Onu iki sene sonra bir daha grdm. Oradan oraya gitmiler, polis gsterinin zararl olduunu dnd iin onlar kovuturmu. Mile Ends civarlarnda huzur bulacaklarn dnmler ama burada da kamuoyu bu meselenin edep snrlarn atn dnm. aresizce Ktaya kamlar. Orada srtp srtmediklerini bilemem. Brksel kat bir yerdi Belikada da onlara yer yoktu. Bir hal aresine baklp artk bir deeri olmayan, kar getirmeyen bu elenceden kurtulmak gerekiyordu. Klfetti. Diremezdi, hasta bir koyun kadar uysald. zgemi bror epey para getirmi, bunu biriktirmi. Kendisine bir ev almak istiyordu. Patronu o paray da yrtm. Ona Londraya giden bir trene bilet alp, aslnda cehenneme kadar yolun var demi79
ler. Liverpool Sokaa gidecekti. Ama hayal edilebilecei zere, bana gelirken giydii kyafetle sokakta dolaacakt. Millet onu rahat brakmayacak, stn ban amaya alacakt. Trende veya geminin izbe bir kesine saklanmas gerekecekti ama ardndan duyduu seslerden asla azade olamayacakt. Cepte bir ka ilinle yolda ne bir ey yiyebilir ne de iebilirdi. Bir kpek insanlara sevimli gelebilir hatta nezaket grebilirdi ama O asla. Londrada ne yapacakt? Dnyada tek bir dostu yoktu, Pekinde ka insan tanyorduysa Londrada da o kadar tanyordu, hele pansiyonlar onu hi mi hi kabul etmezdi. Tek istedii ey saklanmakt. Ona arpan gzler, kulan nlatan sesler arnlad yollarn belasyd. Kimse eve byle dnm myd acaba! Tanrm, yine dik dik bakyorlar. Hayr, zerime gelmeyin, hayr! Tamam ite oraya kaabilirim. Tanrm, takip etmeyin. Tanrm! Ben hayvan deilim, insanm, insan. Ben de sizdenim... *********** ***********
menkbe
Bana ulatlar. Liverpool Sokanda polis onu bir gruhtan kurtarm, ama konuamam, zaten konusa dediklerinin Arapa olduunu sanabilirlerdi. Neyse, zerinde kartvizitimi bulmular. Bu ileri kolaylatrmt tabi. Bana haber saldlar, ok kr o esnada hastanedeydim. Yola koyuldum. Bu gruhu amak da 80
bir meseleydi. Kolu kanad krlmasna ylesine ie ekilmi, aresizce baknyordu. Gz gze geldik, ufak ve bitkin bir tebessm. Yol yorgunu ve at. Polisler nazike bir taksiye binmemiz iin bize yardm etti, hastanenin yolunu tuttuk. i ferahlamt, oturur oturmaz uykuya dald. Tek kelime etmedi ama memnun gibiydi. Hastanenin st katlarnda tek yatakl bir oda vard. Acil durumlar iin kullanyorduk; alkol zehirlenmesinden dolay lgna dnenler, birden deliren hastalar veya ucu sonu belirsiz bir biimde atelenenler buraya yollanrd. Yataa yerletirildi, yemek verildi. Aslnda hastane bunun yeri deildi, ynetim duysa ngar kard. Gomm ile konutum. Komitenin bakanyd, cana yakn bir adamd, halden anlad, dar salnmamas gerektiini o da dnyordu. Gazete: Yazar: *********** The Times Carr Gomm
(
...Okurlardan biri bana kalabilecei uygun bir yer nerebilir mi? Byle bir yer bulunduunda hayrsever insanlarn kp byle bir yerde barnmasn salayacaktr. Bundan eminim. te, ngiliz kamuoyu byle bir eydi: Birka gnde sanrm bir haftada- hastane btesini sarsmadan mr boyu kalmasn salayacak denli cmerttir. Kralie bile meseleyle ilgilendi. Aada ona bir yer 81 ***********
ayarland. 1886da hastaneden ayrld. Aylardan Aralkt. Artk istedii olmutu, kendisine ait bir evi vard. lginti. Onu tanmalydm. Ksa srede dediklerini anlar oldum, o da bundan epey keyif alyordu. O aralar zamanm boldu. Her gn uradm, Pazar gnleri de biraz daha fazla vakit geirdim. Kimseyle doru dzgn konumam olduu iin durmadan konuuyordu. Srekli tek bir kii altrlamazd ama zaman zaman gelen gnlller eksik olmuyordu. ok zeki bir ocuktu. Okumay biliyordu, kitap kurdu oldu bamza. ncili ve Dua Kitabn incik cincik biliyordu ama uzun sre sadece gazete veya eline getike kprlerle yetinmi olsa gerek. Ama en ok ak romanlarn sever oldu. Bunlar, ncil kadar ciddiye alr, gerekte yaanmasna bana anlatrd. Dnyaya, iinde frtnalar kopan bir adamn duygularna sahip bir ocuk gibi bakard. mrnn yirmi yan bir kafeste geirmi olabilirdi, yle biriydi ite. Gemiten sz etmek istemezdi, kabus gibiydi. Leicesterda doduunu dnyordu, babasna dair hibir ey bilmiyordu. Nedense kardeinin ok yakkl olduunu syler dururdu. Annesini hayal meyal hatrlyordu. Sevdii birisini hatrlyordu, hatrlamak istiyordu. Aslnda sadece en eski anlar slahevine dayanyordu. Annesinden gururla bahsederdi. Haline bakp bir keresinde bana yle dedi Ne garip, oysa anne ok gzeldi. Geriye dnp bakaca bir gemii, nnde grebilecei bir gelecei yoktu! Yol ve gseri, baka da bir ey yoktu, belki kesine ekildiinde tatt tek huzur. 82
menkbe
Aslnda, insan dman veya salakla varana dek melankolik olmas gerekirdi. Ateten kp, dertleri onda bir duru yaratmt. Sevimli, nazik ve duygusal bir yaratkt, neeli bir kadn gibiydi, ne kendisini salm ne de birine kt laf ederdi. Hi ikayet ettiini duymadm. Kara bahtl ilesinden gnei grmt. Drstlnden dolay ocuk gibi sade bir hatipti. Ahire kadar ona baklaca sylenmi olsa da kald yerle ilgili bir eyler kafasn kurcalyordu. Anlayamyordu, nk mr boyunca seyyah olmutu. Baka nasl yaanr bilmezdi. almaya dayal slah evinden hastaneye, hastaneden almaya dayal slah evine, kasabadan kasabaya, bir kervandan dierine, heyhat! Sahip olduu hibir ey yoktu, zerindeki kyafetler ve birka kitap, o kadar. Gezgindi, paryayd, afaroz edilmiti. Hastane odalarnn mr boyu ona tahsis edilmi olduunu akl almyordu. *********** imdi nereye gideceim, gtrleceim acaba? Yine gzler beni dikizleyecek mi? O gzler, onlardan korktuum kadar baka hibir eyden korkmuyorum. Kalabaln gzleri, kalabalk gzler. En iyisi yatmak. Bu grlt de ne byle? Aaah, una bir bakn. Naber ucube. A lan kapy. Ltfen, hayr... Gel bakalm, senin kn de var m ha? Hayr, hayr ltfen... *********** 83
(
Bir deniz fenerine veya krler evine gitmek istiyorum. Hayatnda hi deniz feneri grmedim ama fotorafn grmtm. Deryann ortasndaki bu kaya, bu gurbette bana sla olabilir. Neyse, bu geceyi bunu dnerek berbat etmeyeceim. Ay yok imdi ama ideler ay kokuyordu o gece. Uzaktan grlen yayla yldzd. Zaten meskeni geceydi, geceleyin olduu gibi olabiliyor, dar kabiliyordu, kafasndaki u lanetten kurtulabiliyordu. ***********
menkbe
Ne yapp edip onu insan arasna sokmam lazm. Kadnlarla tanmal. Evet evet, kadnlar erkeklerden daha nemli. Zaten kadnlara hayrand. Onlar romanlardan, annesinden tanrd. Geri, bir kadnla ilk tanmas pek ho olmad. Hemire epey bir korkmutu. Barp kat kadncaz. O, buna alknd zaten. Dier hemireler makine gibiydi zaten, ilerini yaparlard ama o kadar. O da bunun farkndayd hatta aralarndaki ayrmn almaz olduunu ona hissettirmilerdi. Bir ey yapmal. En iyisi bizim u dul, gen ve gzel bayana bir soraym. *********** Geldi, bana glmsedi, elini uzatt. Hayr, olmaz. lk defa bir kadn bana glmsyor. Ne yapacam imdi? En iyisi bir keye kamak. *********** Kadn iini zamanla byle hallettik. Adam oluyordu. Gazeteler onunla ok ilgilendi, haliyle epey ziya84
retisi oldu. Cemiyetten bir sr hanmefendi akn etti, onunla tant. Elini uzatyor, el skyordu. Desler, kontesler ve saygn bir sr hanmefendiyle sk fk oldu. Ona bir sr hediye getiriyorlard, en gzeli de getirdikleri kitaplard. Uykusuz kalrd kitaplarna. Asla bir ey istemez, talep etmezdi hep mteekkirdi. Artk ekingen de deildi. Konumay daha iyi skt, hala skntlar vard ama neyse. Artk, o kadar da farkl olduunu dnmez oldu, tabi odasnda ayna bulunmasna izin vermemin de bunda pay var. Kralie Alexandra Whalesin prensesi- bile onu ziyaret etti. Gnn her vakti mutluyum, dedi bana. Ama asla glemiyordu. Kralie ona mektuplar gnderirdi. Hatta bir keresinde imzalad bir fotorafn bile yollamt; kimseye o fotoraf kolay kolay dokundurtmazd. Prensese o da bir mektup yazd, deitirmedim, olduu gibi yolladm: Sevgili Prenses.....Sayglarmla. Ksa sre sonra bir ynla kadn ona fotorafn yollad. Buna ramen biraz ocuk kald. Onun iin bir sr para braklyordu. Sordum, Noelde ne istersin, diye. Utangaa bir dergide grd bir eyden bahsetti, gmten bir takm istiyordu. Giyinip kuanp sokaklar arnlamay hayal etmeyi severdi. Ama bir hanmefendinin ona hediye etmi olduu yz bile takamyordu. Takmdaki hibir eyi kullanamazd ki. yle ya, Don Juan okumutu. Aldm. Her gn takm aar, dzenlerdi. Kendisini aldatmasna yardmc oluyordu. Her grd kadna ak olurdu. Belki de krler arasnda olmak istemesi bundand. renmeye ok heveslenir oldu. Her eyi merak ediyordu. Ama en ok grmek istedii ey gerek bir evin iiydi. Onu evime gtrdm, Wimpole sokana. 85
(
Gnn birinde bir pantomim gsterisi geldi ehre. Onu oraya gtrmek zordu ama bayan Kendal, nezaketine yarar bir biimde her eyi ayarlad. Hastaneden iki alan kadn ayarladm, onlar nde oturacakt. Zaten hususi bir yer tutmutuk. Haftalarca gsteriden bahsetti. Gitmi olduu tiyatro salonu, krallarn, prenseslerin, asil kandan olanlarn yeriydi. Meseleyi bir oyun olarak deil gerek bir ey olarak konumak ister, Acaba prens biz gittikten sonra ne yapt veya Adam sizce hala zindanda mdr? derdi. Ama palyaoyu sevmemiti ama polis memuruna amar atlmasndan, yere serilip kk drlmesinden holanmt. Kra gitmek istedi. Bin bir belann ardndan bir ekilde gitti ve oralarda kalabildi. Krsal, orman olduu gibi olabilecei bir yerdi. En gzel zaman burada geti. Kem gzler yoktu burada. Gemi yerini huzura brakmt. Bana yazd mektuplarnda bin bir yaban mahlukatla maceralarn anlatyordu. Dnd. Kitaplarna kavutu. Evde, Bedstead Sokaktayd. Epey toparlanmt. Biliyor musunuz. Ben srtm duvara yaslayarak uyuyorum ya, ben de dier insanlar gibi uyumak isterdim. Dier insanlar gibi.... *********** ***********
menkbe
Ayna yoktu. Hengame bitmiti. Evet, ya olmu 27. yice yataa sokuldu, annesini and, yannda hep 86
resmini tard, sahi neredeydi o resim, o gzel kadnn resmi? Srtn yava yava yataa yaslad. Arlam ban yasta koydu. *********** Joseph Merrick Nisan sabahlarndan birinde, 1890 ylnda yatanda l bulundu. Ucube gsterisi iin hazrlanm zgemiinde yle denmiti:
(
imdi sergilediim deformasyon, annemin bir filden korkmasndan dolay var; annem, bir hayvan kafilesinin getii bir sokakta dolayordu; acayip bir kalabalk vard, hepsi de hayvanlar grmek istiyordu ve maalesef annem bir filin altnda kald, ok korktu; tabi o zamanlar hamile, ben de ite byle oldum. Fil Adam lmt; odasnda yapt bina maketlerinin yan banda... *********** ***********
Bunun filmini eken David Lynch hikayeye yle bir yorum ve kurgu getirir: Merricke odasnda saldranlar fabrikadan kan iilerdir. Ucube gsterilerini dzenleyen adamlardan biri, bir ara Merricki odasndan yine karr. Kta Avrupasna gidii byledir. Merrick, buradan kamak ister. Ona kamas iin yardm eden dier ucubeler bir olmay, birlikte bir k ara87
may nerir. Ama Merrick, tatt o ilgi dolu hayata tek bana dnmek ister. Dner de.
menkbe
88
Yz elli yl akn bir sre boyunca kapitalizm kavram ciddi bir tartma zemini sundu. Burada sknt yaratan mesele kapitalizm kavramnn nasl ele alnmas gerektii, retim alan olmad dnlen toplumsal dzlemlerle nasl bir ilikiye sahip olduu ve en nemlisi kapitalist addedilmeyen retim tarzlar ile nasl belli corafi snrlar ama ayn toplum ierisinde var olduuydu. Son nokta aslnda kapitalizmin nasl olutuu meselesini, yani gei sorunu da kapsamaktayd. Farkl tarih okumalar bu tartmalara elik etti. rnein, bir Narodnik olan Vera Zasuli, Marxa yazd bir mektupta, Rusya balamnda kapitalizme gei olmakszn dorudan komnalist temelde rgtlenmi bir topluma geilip geilemeyeceini sorguluyordu; elbette aklnda serfliin kaldrlmasndan sonra kyllerin mir adl kolektif toprak rgtlenmesi vard. Marx iin de Lenin iin de kapitalist olmayan toplumlar ve kyllk meseleleri hem kuramsal hem de programatik dzeyde ciddi bir tartma konusu oldu. i-Kyl ittifak, emperyalizm ve zayf halka teorisi gibi yaklamlar bu tartmann meyveleri addedilebilir. Hakeza Rosa Lksemburg kapitalizmin kendisini yeniden retebilmesi iin kapitalist olmayan toplumlara gereksinim duyduunu belirtmiti. Mao, belki de bu kapsamda baat eliki ve tali eliki, anti emperyalist halk sava, ittifaklar politikas, yeni demokrasi vb. kavramsallatrmalara gitti. Lenin ve Maoda, sorun kapitalizmi ykma gtrmesi gerektii dnlen znenin siyasal alan kuran ve ykan yegane znellik olmamas, baka snflarn varl ve onlarla nasl ilikilenecei meselesiydi. Bu sorun daha da ileri gidiyor, Rosada Sosyal Demokrat partiyi mmkn klan politik 89
(
alann ekilleniine, ii aristokrasisinin oluumuna dair bir sorun halini alyordu. Alman ii snf emperyalizmin ganimetlerinden nemalandrlarak massedilmi, aristokratlamt. yle ki, Sosyal Demokrat parti aslnda bir burjuva demokratik devrime yol am ama mesele orada kalmt. Sosyal demokrasinin bu zaferi ile Almanyann dnya savandaki yenilgisi adat. Gramsci iin sorun daha da ivedilik kazanr, Gney talyadaki krsal dzen, lkedeki (belki Trokinin meleye getirdii boyutlar ile) eitsiz ve birleik geliimi, bizzat talyann ulus olma sreci bir sorun arz eder. Gramsci, lkedeki toplumsaln ekilleniini, iin Fordizm altndaki rgtlenmesini, Gney Sorununu karmak bir btn olarak okumaya yeltenir ve burada elbette tm bu unsurlar bir arada tutan ulus olma haline bakar. Bu sorun onu, kltrel, siyasal, ekonomik addedilmi alanlar btnlkl bir rgtlenme ierisinde grmeye gtrr. Bunlarn bir aradalk hali, mzakereye ak btnl, yani telaffuzu, yani lfeti, hegemonya kavramnn geliimine yol aar. Gramsciyi asl dndrtecek saik, eski yolda Mussolininin faist partisinin baars olacaktr. Faizm karsnda tm komnist hareket afallar. nce sosyal demokrasiye kar kesinkes kart bir tutum sonra halk cephesi olarak adlandrlacak politika geliir. Bu, gnmze kadar sren bir yaklam olarak u veya bu biimde devam etmekte. Zira, tpk vatandaln bugnk almlar gibi bu politika da demokrasi denilen kavrama bugnk yapsn veren tarihteki mcadelelerden biri olarak grlmelidir. Sovyetler Birliinin kuruluu ve Kominternin kuruluuna akan sre, sadece sosyal demokrasiyi kurumsal dzlemde fersah fersah aan bir 90
menkbe
katlk deildir, yalnz ar sol kimi yaplarn ortaya kmasna yol amam (Leninin ocukluk hastal dedii ergen tribi) ayn zamanda adm adm faizme gidilirken Frankfurt Okulunu ortaya karmtr. Ar entelektel bu akm, halk cephesi politikalarndan farkl olarak, faizmi kapitalizme hatta medeniyete ikin bir mesele olarak okumaya almtr. (Trkiyenin 1978inin tara deneyimi merak ediliyorsa Aile ve Otorite i ac olabilir). Ancak, bu analiz ve itirazlar analitik dzlemi asla aamaz, 1968in gnmzde ierilmi anti-otoriterliine ilham verir. Faizmin zaferi, daha sonralar Avrupa Komnizmi formlasyonuna kadar varacak bir hegemonya kavram ile bar ierisinde yan yana yaamaya varacak halk cephesi politikalarna yol aar. Buraya giden yolda belki hibir ey liberter komnist CNT/ FAI savalarnn ve ksmen de POUMun spanyada komnist parti ve cumhuriyetilerle olan girift ve atmaya varacak ilikisi kadar retici deildir. stelik burada, ne ulus devlet ne para ne de kapitalizmin varl garanti altndadr; Avrupann en naml smrgecilerinden biri olan bu lkenin ii, bir olaslklar dzlemidir. Birinci Enternasyonalin talyanca konuan, spanyolca bilmeyen anarist bir militannn iilerle at pat konumasyla balayp devrimi telemeyen bir dinamie kavuan CNT/FAI, ii kyl ittifakn bir kar deil proteler bir rgtlenme meselesi olarak ele almtr. Ancak, CNT/FAI belki de btnlkl bir strateji gelitiremediinden tr yenilgiye yazglanmtr. Tiril tiril silahlar olan komnist partinin direktifindeki Halk Ordusu karsnda ve onunla kesiirken, bir trl ilerin yaver gitmedii, militanlarn ellerinde patla91
(
yan FAI bombalar, doru dzgn almayan silahlar, kt nianclar, el yapm panzerler ile iilemeye direnen proleterin el emei gz nurunu, amatrln sergilemitir. Hem komnist parti ve cumhuriyetilere hem de Francoya yenik dmtr. Yenilgisi, Franco ile Cumhuriyetileri (Komnist parti dahil olmak zere) eitleyen bir ilemdir. Dars, bugnk kurumsal, profesyonel gerillalarn bana! Dars, yazl hukuku ve anayasa kavramn sorgulamayan, nasl anayasa yazarz diyen Nepal ve dnyann drt bir yanndaki direniilere, Allah kurtarsn! Faizmin zaferi karsnda afallayanlardan biri de Walter Benjamin olacakt. u anda Radikal gazetesi yazar ve okur reksnn mz mz atl ve ii gc olmayp sama sapan eyler yazmaktan sosyal veya ekonomik olarak geinenlerin ben hikaye anlatcsym/toplaycsym demesinin tesinde Benjamin ilgin bir alm getirir: Belki de Frankfurt Okulunda Marcuse ile Lukacsn yan sra komnist bir praksise en fazla kap aralayanlardandr. Bu okulun dier temsilcilerinden farkl olarak ilham vermekle kalmaz, saik verirler. Lukacstan balamak gerekirse. Yukarda deinilmi telaffuz sorunu tpk Lenindeki gibi onda da mevcuttur. iler lokal olarak grlt patrt kopartabilir ama nasl olacak da tarihsel grevlerini srtlayacaklar? Bunun iin bir tarih kavram gerekecektir, bilin gerekecektir. iler, kendi balarnda (an sich) olmaktan kp kendileri iin snf olmaldr. Ancak, bu ilemin dinamiini kendi ilerinden retemezler. Bu ancak bir tarih kavramna varm entelektellerin ona hem dnsel dzlemde hem de deneyimler nda 92
menkbe
iaret etmeleri gereken bir kavramdr. Bugn, anti-otoriter tnlarla fiilen demokratl tleyen dardan bilin eletirileri bu meseleyi hafife almaktadr. Zira mesele bir niyet meselesinin tesinde bir sorundur. Narodnikler, tekil somut imdilik deneyimi ile hedeflenen toplumsal rgtlenme arasndaki evrenselletirici tarih anlats arasndaki bu a farkndan dolay yllarca birbirleriyle ajitasyon mu propaganda m meselesini tartmtr. Bu tartma onlar hem demokratla hem de ekonomizme ayn dzlemde gtrmtr. Bugnk, anti-kapitalistlerin ciddi bir ksmn sorunu da imdiyi ar politize ederek politikay ekonomize etmeleridir. kinlikten dem vurmak bir tarih kavramna varmadan zordur; bu yzden somut durumlarda anti-emperyalist ve anti-faistler sylemsel dzlemde demokratlk yaparken eylemsel dzeyde otonomistliin imkanlarn aabiliyor; otonomistler bu meselelere demokrata bakp pek de ses karmyor. Lenin, yeni tipte parti kavramn gelitirmek suretiyle bu sknty amaya yeltenir. Ancak, partinin kendisine dair bir sorgulama ve temellendirme ancak zaruretler dzleminde gerekelendirilir, ki Taktik, Nisan Tezlerinde; Ne Yapmal, Devlet ve Devrimde sknt olur. Arada emperyalizmin kefi ve bir eylem gerekesi olarak icad vardr. Lenin, Sosyal Demokrasiyi Narodnizmin gzyle okur; profesyonel devrimciler rgtn icat eder, ayrma pahasna ve ayrmak iin. Bu parti, toplumun eitsiz ve birleik geliiminde, teoriyle pratiin mtekabil olmad tarihin mstakbel olmas uruna kurulur; teorinin bozulmak pahasna hayattan ald intikamdr; orto93
(
doksluktan koputur, bir oldurtma eylemidir; 1905in arifesi ve hsrann tefekkrdr. Lukacs, bu meseleyi Alman felsefesinin iinden felsefi olarak gerekelendirmek ister. Belki de Mahirin suni dengesine benzer bir biimde alg meselesiyle cebelleir. Onun iin de parti, evrensel tarih bilincinin tecessmdr. Ancak, ii snfn imdilii ile bu tarih anlats arasndaki a fark ancak Hegelyan bir ereveden aklanabilecektir. Ayn dnemde Sosyal Demokrasi, Bat Avrupada zaten kurumsallam ve profesyonellemi, korporatist denebilecek bir ii aristokrasisi ve siyasetiler yapsna dnr. Ancak, toplumun sreksizliine dair huzursuzluk, zellikle Spartaks Ayaklanmasnn ardndan bakidir. Bismarckn sosyalistler yasas karrken sosyal gvenlik yasalarn getirmesindeki hesap, belki de beklenmedik bir biimde tutmu olur. Lasalle, Gotha Erfurth Programna galip gelmitir. Sonunda bu parti, Kilise yan sra Almanyada sivil toplum ve vatandal ina edecektir, bilindii zere sava destekleyecektir. Rosa Lksemburgun serzenii de bu yzdendir, Leninin devrimi kapitalizmin eperinde, ulus devlet inasna eklemlenecek anti-emperyalizmde aramas bundandr. Almanyada sivil toplumun en demokratik halini alaca nokta, kapitalizmi getiren Yahudiye, pastoral imgelemle doaya dn ve halkl (Vlkisch) tam da toplumun imkanszlnda, devrimin yenilgisinde tadil ederek modernizmi st noktaya tayp Vestfalya Konsenssnn zemini aacak olan faizme brakacaktr. Sosyal demokrasi ile kilisenin sivil toplumu, ei benzeri grlmedik bir rgtlenmeye yol aacaktr. Sovyetler Birlii ve NSDAP demokrasinin timsali olacaktr; toplumsal ittifak, 94
menkbe
kaynamaya, demosun kopu ihtimalinden tadiline yol aacaktr. Prag Bahar ve RAF bunun maraz olacakt. Tarih kavramn, toplumsal ittifak, bilinci Almanyaya NSDAP getirecektir. Sosyal demokrasi, komnist parti, Alman statkosunun devamllna oynarken NSDAP kopua oynad. Spartaks ayaklanmas, Sosyal demokratlarn Alman devletinin tm olanaklarn seferber etmesiyle boulduktan sonra devrim yenilmitir. Birinci Dnya Savandaki Alman yenilgisi, halkn baka bir dzlemde yeniden kurulmasnda, kopu annda seferber olmasna yol aacaktr; hibir zaman olmad kadar kitleleri aktif birer aktr olarak seferber edecektir. Yenilgi sonras Sosyal Demokrasi, Sovyetler Birliinin uzants komnistler, ypranm, inandrclklarn yitirmilerdir. Buradaki yenilgi ann incelemek, tarih kavram asndan ilgin olabilir. Rosalar kendi rgtlerine Spartaks Birlii demitir. Sosyal demokrasiyle kopu annda bu ismin konmas manidardr. Burada artk Alman iilerine deil, tarihsel bir bakaldr simgesine referans verilir, zira tarih, znesinden beklenen sonucu vermemitir. Komnizm, metafizikleir, somut imdiliin ve kesin bir yarnn tesinde bir menkbeye dnr. Elbette, Spartakistler ii rgtlemeye alm, ancak tarihte gafil avlanmlardr. Sonras, Kominternin ar zikzaklardr. Ancak, faizmin arifesinde Lukacstan epey farkl bir biimde ve faistlere benzeyen pastoral rgy andrr bir armla Benjamin tarih kavram zerine dnmeye balar, blk prk tezler yazar. Bugnk dorusal tarih anlats eletirileri altnda mutlak bir belirsizlii tleyenlere inat, Benjaminin tarih kavra95
(
m hem kapitalist olan ile olmayann telaffuzunu (bir toplumsal formasyonda birlemelerini) hem de kapitalizme ikin bir itiraz formle etmeye elverilidir. Ona gre, ileri doru bir tarihte gitmek ancak geriye baklarak mmkndr. Fotoraf estetiinde olduu gibi, kafa baka bir yere gvde baka bir yere bakmaldr. Benjamine gre tarih, trenin raynda ilerlemesi deil raydan kmasdr; heba olmu tm bakaldrlara attr, onlardaki olaslktr. Rosa Lksemburg ve yoldalarnn Berlindeki antnda yazd gibi ller bizi uyarr!
menkbe
Benjaminin bu yaklamn, muhalif kltr endstrisinin estetiine tabi klmamak iin, tezler arasndaki bu kopuklukta bir keif ve buradan hareketle bir icatta bulunmaya yeltenmeyi gerektirir. Marxn szde ilk birikim kavram zerine yrtt tartma, tarih ve znellik kavramn komnist bir okumaya tabi tutmamza olanak salayabilir. (Bu noktada bir not dmek gerek: Abdullah calann Rosa Lksemburgun mealen kapitalist olmayan toplumlar kapitalizmin ileyii iin hayatidir saptamasna gnderme yapp, Marx dorusal bir tarih anlatsna sahip olmakla sulayarak, szde ilk birikim tartmasna hi girmemesi; bu seici okuma veya okumama anti-tekel ama sadece temenni dzeyinde anti-kapitalist denebilecek nermeleri asndan manidardr. Eletiriye konu olmas bir yana Aponun pozisyonu itibariyle de okunmaldr.) Buradan hareketle toplumsaln kuruluuna varp, raklk noktas kavram zerinden imdideki i sava deneyimine dayal bilin deyip kestirip atlacak eye varabilir. Sonunda eeee imdi ne yapalm meselesine dair kelam etmek iin (zira tm bu tartma ondandr) bir eyler 96
iziktirmek, speklatif ama pratikte bir eyler yapmaya dair bir neride bulunmak icap edecektir. zetlemek gerekirse, kabaca kapitalist olan ve olmayan retim tarzlar tartmas olarak zetlenebilecek mevzu u meseleleri kapsyor: Kapitalizmin oluumu ve kurulumu, bu balamda kapitalist olmayan blgeler veya lkelerle kapitalist retim tarznn ilikisi. Peki, bu meselenin burada dem vurulan demokrasi ve komnizm sorunuyla ne alakas var? Bu tartma toplumsal alann kurulumu, sreklilii ve sreksizliini ele alr; siyasal direni ve ierilme srelerini tartmaya amasyla egemen siyasi rgtlenmeyle devrimci znelliin yapsn tartmamz salar. Bu, bir rpda ii, ezilenler ve okluk gibi kavramlarla hesaplaarak toplumsal ele almamz salar. Dolaysyla, demokrasi, komnizm, devrim ve rgt meselelerini tartabileceimiz dzlemi aar. Bu tartma asndan kapitalizmin farkl znellikleri varsayd, bunlarn oluumunun nkoullarn da kapsayan bir rastlama dzlemini yaplandrdn vurgulayan Marxn szde ilk birikim kavramna dair tartmas, kapitalizme gei, kapitalist olan ve olmayan retim tarzlar ile znellik sorununu ele almamz salayacaktr.
(
97
Marx, Kapitalin birinci cildinin sonlarnda, szde ilk birikim (sogenannte ursprnglice Akkumulation) kavramn ele alr ve gelitirir. Bu kavram zerinden kapitalizmin olumasna dair on koullar ile varsaymlar ele alr. Buna gre kapitalizmin sz konusu olmas iin birilerinde kimi olanaklar birikmi olmal bakalarnda ise bu ve benzeri olanaklar artk olmamaldr. Mealen, (mstakbel) bir sermayedar ve amelenin olumas zaruridir. Ancak, burada bir sorun vardr. Bu varsaym kapitalizm iinden aklanamaz. Zira bu varsaym bir biimde tarihsel bir nkoul halinde somutlam olmaldr. Bu da kapitalizmi tarih ncesine dair bir tartma aar. Nasl olur da mstakbel sermayedar ve ii olumutur? Servetin bir yerde birikmi ve bir yerlerde birilerinin emek glerinden baka satacak bir eylere sahip olmam olmas icap eder. Yani, evvelden bir birikim olmu olmas arttr. Marxa gre klasik politik iktisat bunu ahlaki bir soruna indirger; bir zamanlar birilerinin tembel, birilerinin ise alkan olduunu, bu farkn buradan doduunu iddia eder. Bir benzetme yapar, klasik iktisattaki asli birikimin ilahiyattaki ilk gnaha benzediini, elmann srlmasyla gnaha girilmi olduunu kinayeyle eletirir. Bu yaklama gre yeterince abalaynca her ey olur, baar gelir. Dolaysyla kapitalist retim tarznn varsaymnn kendi kendine atfta bulunan bir gndermeye dnmesi onu hafzasz klar, n koullarn aklamaz. Bir yandan servet oluturanlar srekli snrlarna toslar, servetin kendisini yeniden retebilmesi iin yatrm zaruridir, servet birikiminin sermayeye dnmesi gerekir. Ancak, bu sadece belli bir rgtlenmeye 98
menkbe
giderek mmkndr. Belli eylerin bir araya getirilip rgtlenmi, iler klnm olmas gerekir. Ancak, bu, birilerinin buna dahil olmasn, almasn gerektirir. Bu da ortalkta kular gibi zgr [Vogelfrei] dolanan ve disiplin altna alnarak altrlabilecek babo birilerinin varln art koar. Ancak, bunlarn ayn tarihi paylatklarn, tek ynl ve homojen bir sebep-sonu ilikisi ierisinde domu olduunu iddia etmek kapitalizmin kanlmazln ima eder. Bu iki znellik tek bir dorusal dzlemde bir araya gelimemitir, birbiriyle rastlamtr. Burada eitsiz ve birleik geliimden bahsedilemez, zira eitsizlik bir eitlemenin yaplabilecei ortak bir denklemi gerektirir; bu yzden birleiklii zaten varsayar. Burada sz konusu olan ayn denklemin deikenleri deildir. Bu rastlamann altnda bir yandan servet sahibinin araylar te yandan ok somut karn doyurma, bir yerlerden kovulma veya kama gibi zorunluluklar vardr. Kapitalist retim tarzn tekil eden her bir unsur bir rastlamalar dzleminde ilerlik kazanr olmu, bu ilev ve anlamlar kazanmlar, rastlamalarnn dzlemini birlikte iler hale gelerek yaplandrmlardr, bir sr meselenin etkisi belli bir biimde etkin olmutur. Rastlama olay olur. Dolaysyla, Trkedeki olmu oldu ifadesi bu sreci gayet iyi anlatr. Almancada gereklik iin kullanlan kelimenin Wirklichkeit olduu dnldnde bu etki meselesi daha iyi anlalr; kelime anlamyla etkili (etkin) olma hali demektir. Ku gibi zgr dolaan aylaklar ii olmad, ii olmu oldu. Bu tarihteki okuma sralamamz deitirir. Buradan bakldnda toplumsal cinsiyeti, insan, almay, zgrl, iktidar ilikilerini yeniden tanmlayan bir dzlem ortaya kar. Bu rastlamalarn 99
(
her biri iktidar ilikilerinin ve mcadelelerin etkilerinin rastlamasdr. Kapitalizm, feodalizm zerindeki zafer deil, feodalizmin zlndeki baka olaslklarn malubiyeti, bu etkilerin mcadelelerin sonucunda rastlamann arlk noktasnda, olay olduu dzlemde yeniden yaplandrlp ilerlik kazandrlmasdr. Kimi ilikiler baka ilikilerle ili dl olarak kstllklarna toslar ve yeniden yaplanr: Bu ihtilaflar ve mcadeleler yaratr, sonular dourur. Ancak bu sonular aslnda birer etkidir. Dolaysyla, burjuvazinin olduu kadar ii snfnn oluumu, kimi etkilerin rastlamasn varsayar. Avrupada cad av, itleme, kentleme, kyl ve mezhep savalar, salgn hastalklar vb. gibi hadise ve mcadelelerin etkileri rastlar ve bu rastlamann sonucu belirsizdir. Bu yzden asli birikim, sadece kapitalizmin tarih ncesi deil, onun bugndr. Kapitalizm ii ile sermayedar yeniden retmek zorundadr. Cad av ve smrgecilik bu bakmdan nemlidir. Marx, Trkede iliki diye geitirilen bir kelime kullanr: Verhltnis. ngilizcede relation olarak geen bu kelime sosyalistlere yakr bir dz okumayla iliki anlamna gelir. Ancak, bu iliki o ilikide bulunan iki eyin o iliki haricinde en azndan olduklar gibiolmadklarn ima eder. Trkede iliki, nazire, nispet, davran kelimeleriyle ifade edilebilir. Yani birden ok eyin varln birbirlerine bakarak ve birbirleriyle llp biilerek aklar. likiden te o ey yoktur; iliki ilikide bulunann varldr. kindir. Bir dier kelime ise birden ok eyin birbirinde atfta bulunarak ilikide bulunmasn, yani iliki haricinde de dnlmesini mmkn klar: Almancada Beziehung/Bezug ngilizcede relationship, affair veya reference, deference olarak 100
menkbe
okunabilir. Bu kelime ziehen yani ekmek fiiliyle akrabadr, bir eyin tanmsal kapsamda dierini armasdr, anlamn telemesidir. Bu yapy ve ilikiyi zmleme edimi, bu pozisyon ise nazardr. Nazar, mcadele etmek zere bir okuma yapmaktr. Dolaysyla, bir toplumsal formasyonun oluumu iin ayr tarihlere sahip etkiler, bir rastlamaya mahal verir, bu mahal sebebiyet verir, ayr tarihler tarihsel fark olur. Cem, cmle olmu olur. Bu rastlama bir Verhltnistir; bir mukayese alan, bir nispet, bakarak kurulum, nazire alandr. Bu bakmdan ne kapitalist ne de ii kapitalizmden nce vardr. Onlarn oluumu kapitalizmdir. Yani birileri her naslsa ortalkta dolar oldu, birileri de dedi ki aha ehir aha karnn doyurmak iin i; ama buraya yle elini kollunu sallayarak girip kamazsn. Dieri de lazmd iyi oldu dedi ama sa solu belli olmad, dzgn almad, ngar kard. Gel zaman git zaman bir sr hr gr sonucunda orta yolu bulmu oldular, proleter iileti, kapitalist kurumsallat. yle bize byk ii snf devrimleri veya eylemleri dedikleri olaylarn ekseriyeti aslnda ii olmaktan pek holamayanlarn serveniydi. Bundan dolay ii snf mcadelesi diye bir ey olduysa da, bu insanlar, bilinlerini dardan, ii olduklar konumdan ii olmadklar zamanlara dnp bakarak almlardr. Rastlama bir kar karya konumlan olur, bir karlama alann, kartlk yaratr. Bu yzden kapitalizm proletaryay ii yapar, bu bakarak, arparak olur, bir Verhltnistir. Ancak burada bir sorun var: Verhltnisteki unsurlar birbirlerine bakarak kuruluyorsa, yani aslnda bu konumlar yaratan bir yapysa, bu konumlarn birbiri101
(
lerini ve konumlanlarn nasl grdklerini nereden bileceiz? Kar(t)laanlar, birbirlerini nasl grr? Birbirlerine nasl atfta bulunurlar; hlasas, Verhltnisteki Beziehunglar nasl bir yapya sahiptir? te bu soru ileride bizim iin zurnann kendince bir ses karaca nokta olacaktr. Ama nce makaray biraz geri sarmamz icap eder. Marx, szde ilk birikim kavramn ele alrken sermaye ilikisini yaratan sre, der Prozess, der das Kapitalverhltnis schafft, der. Marx, ii olmas icap eden kesimin oluumu iin bir ayrlmadan bahseder. Bir kesim, retim aralarndan ayrlmaldr. yle der: Kapitalverhltnis iiyle iin/emein [Arbeit] gerekleme koullar zerindeki mlkiyetinin ayrlmasn varsayar. Kapitalist retim bir kere kendi ayaklar zerinde durdu mu sadece o ayrl korumayp onu daima ykselen bir kademede yeniden retir. Demek ki, Kapitalverhltnisi yaratan sre iinin alma/emek/i [Arbeit] koullar zerindeki mlkiyetinden ayrlmasndan baka bir ey olamaz; bu, bir yandan toplumsal yaam ve retim aralarn sermayeye dier yandan dolaysz reticileri cretli iilere dntren bir sretir. Yani szde ilk birikim reticiyle retim arac arasndaki tarihsel ayrm srecinden ibarettir. Sermayenin ve ona tekabl eden retim tarznn tarih ncesini [n hikayesini] tekil ettii iin asli grnr. Marx, burada insanlar kitlesel bir biimde topraklardan koparan srelerden bahseder yeri geldiinde smrgecilie iaret eder. Ancak, topraktan ve mtereklerden (zel mlkiyet olmadan ortak kullanlan eylerden) ayrlmay dnrken iki dzlem ayrt edilmeli. Ayrlma, soyut olarak Kapitalverhltnisin 102
menkbe
varsaymdr, evvelden bir konumlantr [Vorraussetzung]. Ama bir de bunu tarihte cereyan edii var, buna ancak n koul [Vorbedingung] diyebiliriz. Somut olarak babolarn altrlmas ve bunun srdrlebilir olmas iin disipline edilmeleri gerekir. Zira, bu babolar ii olmaktan ok berdu, ete, ekya, dilenci ve eitli ynelimlere sahip topluluklar olma eilimindedir. Sreklilii bozmas, bir znellii ykmas bakmndan bu kanl bir eylemdir, bir iddet eylemidir. Servetin sermayeye dnecei babo ile varsln rastlamas bylesine bir kanl dn olacaktr. Zaten serveti de yaratm olan smrgelerdeki benzer bir durumdur. Bu sefer smrge ie dner. Mahirin deyimiyle isel bir olgudur. Bunlar kronolojik olarak ayr anlar olarak grmemekte fayda var. Asli birikim, bir ynetememe krizinin etkisi ve yaplan srecidir. (Ksaca konumuzun dna biraz kp bir parantez aalm: Osmanlda zellikle paral askerlik yapm olanlarn sava olmayan durumlarda ekya olup ya bakalarn mlkszletirmesi ve/veya isyan ettiklerinde mltezim olarak hiyerariye dahil edilmeleri ok daha sofistike bir massetme stratejisi gibi grnyor. Burada merkezi otoritenin koyduu kurallar amak devlete giden yoldur. Bu yzden Trkiyede devlet ve hukuk ihlali (vergi koymak, vergi kaakl, gasp, ihaleler, eteler, mafya, cemaat vs.) etrafnda ekillenen iktidar blm TCnin yasalarn evrenselletirmedeki ikin skntsna (bir sorun olarak nfus gruplarn ynetme sknts) dayanp esnek bir biimde hiyerarik hatta illegal korporatist denebilecek bir dzlem sunuyor. Bu yasadlk zaten TCnin bir proje olarak baarszlndan doarak, ona yaplan meydan 103
(
okumalarla beslenip onu ayakta tutuyor. Yasa, herkesin yasadlk zerinden aklarn kollad ve kulland bir yerde gereinde kullanlan silahlardan sadece biridir. Her daim mulaktr. Koca devlet ihalelerinden veya uluslararas ihalelerden en ufak taeronlara kadar varan zincir ve iilerin taeron irket sahibi olma arzular/imkanlar bunu kolayca grmemizi salar. Siyasi atmalar bu manzarann aynsdr. Asli birikim, devletin yasalarnn evrensel geerlilik kazanmamas zerine kurulu olarak sermayeyi hatta yasall demokratikletiriyor. Yasann bu evrensel olmama hali ise tam da TCnin homojen bir nfus zerine bina olmayp srekli bir i sava rejimi olmasndandr. Uluslararas sermaye tam da bu fark ile sermaye elde ediyor; art-deer havada duran bir ey deil, iktidar ilikilerinin karmak farkllndan douyor. Bu yzden kreselleme, ulusdevletin k deil ona yaplan meydan okumalar sayesindeki zaferidir. Mahir, emperyalizm konusunda haklyd, ama bunu kastetmemiti, bunu dndrtt. Osmanlya asli birikim bir devlet akl, imparatorluklar sistemi dahilinde bir etki olarak gelmitir. Bilhassa Osmanlnn zl aamasnda imparatorluk vaatlerini yerine getiremez hale gelip farkl unsurlarn ortaya kna mahal vermi, 1908 kimi evrelere hem bir snr ekme sorununu hem de haddini aan siyasi unsurlar iaret etmitir. zellikle ok dank yaayan ve bu yzden milliyetilik zerinden ayrlma gibi bir talep ne sremeyen Ermeniler mstakbel bir Osmanlnn nasl olabilecei konusunda sknt yaratm, imparatorluklar sistemi dahilinde daryla ilgili de bir sorun olmutur. Bu yzden Ermeni Soykrm sadece bir etnik temizlik deil siyasi bir sorun olarak da g104
menkbe
rlmelidir, siyasi bir operasyondur. Ermeniler ne gzel bir zamanlar komumuz vard, paskalyada yumurta boyard denemeyecek kadar tehlikelidir, masum hi deildir, ldrlmeyi hak etmitir nk bir siyasi/ toplumsal aktrdr. Almanyada yaanan paradoks da budur: Kapitalist iletmenin taycs olan bir kesim ile uluslama arasnda bir gerilim yaanr, kapitalizme dnk tepki bir mlkszletirme ve yeniden datma yol aar. etelerin, gruhlarn, 1915teki, mbadele esnasndaki, 6-7 Eylldeki eylemi, bir anlamyla mlkiyeti demokratikletirmektir. Ancak, unutmamak gerekir ki aman Trkleri mslmanlatran da bir sre vardr, yani Trkn Mslmanlkla imhas. Eer Trk, Ermeniyi katlediyorsa olsa olsa nceden Trk olarak katledilmiliine binaen bunu yapabiliyordur. T.C.nin Trk, aman Trkilerin zerkliinin imha etme giriiminin tarihidir. Dersimde yaplan krm ise ok daha vahim. Bir yandan Hrantn dnd doruysa Ermeni kz olan Sabiha Gkenin sreci var, dier yandan yaam ve bir sr i elikisiyle komnalite formu olarak Kzlba (Krt?) Dersim Alevilii var. Bu, deien iktidar formuyla konuamayan bir yapdr, kolayca entegre edilemez, ulusun tutarszlnn aynasdr. Dolaysyla, Dersim krm belli ynleriyle bir komnaliteyi ykma ve o corafyay ynetilebilir klma operasyonudur. Bambaka olan farka dntrme hamlesidir, asli birikimdir. Hele kadnlar asndan bakldnda daha da farkl ynleri vardr. Asli birikim, bu topraklarda etnik ve mezhepsel hatlarda seyreden bir i sava halini alm, vatandaln evrensel olmamasn varsayarak, hukukun krl105
(
ganlna binaen kanla mlkiyeti datarak mlk olmutur. Demosu kurmutur, demokratiktir. Bu yzden steril anti-kapitalizm de, ok kltrclk de yapsal bir tahlilden yoksundur, demokrattr, TCdir.) Bat Avurpaya geri dnecek olursak: Berduluk veya ete olmak hukuki bir dzenlemeyi ihlal etmeyi ierir, yani ancak belli dzeylerdeki iktidarlar inemek pahasna olur. O zamana kadar megalesi olanlar, yani hayatlar igal edilmi olanlar aylak aylak ortalkta dolanr, hem mnferit sulu olma halleriyle hem de oluturabilecekleri topluluklar itibariyle hayat memat meselesi olurlar. Topaa, yani mekana bal olmu olanlar bu ba yitirir, mevsimsel dng zerinden seyreden zamann anlam deiir. Zaman ve mekan kopar. Bu hem bir aray dzlemi yaratr, hem yaam gailesinin eitli biimlerini hem de iktidar asndan ciddi bir sorun yaratr. Bu, hem bir i savan etkisi hem de sonucudur. ktidar, kontroll bir hiyerarik toprak dzeni ittifakn srdrme sorunu bir yana bu babolarn hal aresine bakmak zorundadr. Avrupadaki modern egemenliin ve devletin ekillenii bunun zerinden okunmaldr. Geriye dnp bakldnda bunu mmkn klan mcadele, snf mcadelesi deil, tam da kapitalizmdeki bu snflanmay yaplandran dzlemin mzakere edilmesidir; snf mcadelesi deil snflamakla ilgili bir mcadeledir. ktidar, yasalar ve disiplin kurumlar (cezaevi, hastane, kilise, tmarhane, fabrika, bazen okullar, kerhane, karhane) zerinden babolar ile arasnda olan bu kopukluu btnsel bir toplumda farka dntrm oldu. Babou kategorize edip ynetebilmeye yeltendi, bu esnada yapsal bir deiim geirdi. Mesele burada niyet deil, bir sorunun 106
menkbe
yaratt etkilerdir. Dolaysyla, Marxn asli birikim iin varsayd asgari zellikler, bir ynetememe krizinin kapitalizmin n koulunu gerekletirmesidir. Babo bir ekilde iilemeye msait olmak, servet sahibi bir biimde smrgecilik ve ticaret zerinden ortaya kmak zorundayd. Bu, binyllarca sren ve srmekte olan kresel bir i savatr. Bunun etkisi olarak modern iktidar, sa solu belli olmayan, hesaplayamad, kategorize edemedii, hercai olanlar; mukayese edilebilir, nispet edilebilir, llebilir bir fark dzlemine getirmeye yeltenmeye alm oldu. Dolaysyla, Marxn bu tartmay hem Kapitalin sonlarna koymu olmas hem de ele al emek gcnn bir meta olarak adli ve siyasi kuruluunun eletirel bir tahlilidir. Ancak mesele bu kadar basit deildir. Smrgecilik ve babolar sorunu ayn zamanda Bat Avrupay bir felsefi tartmaya da gtrr. Medeniyet ve birey etraflca tartlr. Bu yzden Almanyann gz nuru ve hmanisti olan Goethe, tecavze uram, hamile kalm ve ocuunu ldrm bir hizmeti kadnn (Johanna Catharina Hhn) infaz edilmesini biraz isteksizce de olsa- onaylar. Roboskinin zanls ve krtajn ba dman Recep Tayyip Erdoann Almanyada yaayan Trkiyelilere (onun deyimiyle Trklere) Goethe okumay telkin etmesi ho bir tesadf olsa gerek; Kant ve Hegeli dndmzde mesele baya baya karr. Smrge ve proletarya modern bireyin/medeniyetin kurucu tekisi olacaktr. Yani hem blgesel hem de varolusal snrlar ekilecektir, zel ve kamusal olarak aldandrlan, i gren kategoriler oluacaktr. Dnya deil gne merkeze yerletirilecektir. Dolaysyla, 107
(
tm bu sre bir karlamay mmkn klar; kazara olan rastlama, karlamaya dnm olur, yani bir btn oluturmaya yeltenecek bir bakma mahal verir. Kadn erkekten, ii, sermayedardan, Bat Avrupal dnyann dier kalanndan bambaka deil, bir tekilik ve teleme zerinden farkl klnr. Yaban baklar deil nazire vardr. Mbadeleyi mmkn klan soy kuruluverir. Bu birden ok eyin biraradalk dzlemlerini ekillendirerek yaplanmasdr. Topluluklar halk olur; mnferit insan birey olur. Moderniteyi soyutlama dzeyinde dahi kapitalizmden ayr dnmek mmkn deildir. Bu yzden kapitalist modernite demek abesle itigal, demokratik modernite demek kapitalizmi ekonomize ederek siyasi asln grememektir. Dolaysyla, burada i sava (iktidar ile tabi olma halleri arasndaki mcadele) ve ynetme sorunu hem itleme vastasyla bir blge dahilinde bir kapatma hem de smrgeletirme ve egemenlik kurma zerinden lke olarak kapanma, snr izmek anlamna geliyor. Marx, sosyalistleri eletirirken Grundrissede unu der: rn ile sermaye arasndaki fark tam da sermaye olarak rnn belli, tarihsel bir toplum formuna ait bir Beziehungu ifade etmesidir/da vurmasdr. Szm ona toplumun durduu noktadan [Standpunkt: durulan nokta, tutum] bakmak tam da toplumsal Beziehungu (brgerliche Gesellschaftn Beziehungu) ifade eden/da vuran farklar gz ard etmekten baka bir anlama gelmez. Toplum, bireylerden [Individuen] olumaz, bu bireylerin bir birlerine doru durduklar Beziehunglarn, Verhltnislerin toplamn ifade eder/ da vurur. Sanki biri unu demeye getiriyor: Toplumun durduu noktadan doru kleler ve citizens [vatanda108
menkbe
lar] yoktur: ikisi de insandr. Daha ziyade toplumun dnda byleler. Kle olmak ve citizen olmak, A ve B insannn toplumsal belirlenimleri [Bestimmungen], Beziehunglardr. A insan bal bana [als solcher] kle deildir. Toplumun iinde ve onun sayesinde kledir. Bay Proudhonun burada sermaye ve rne dair syledii eyler, onda, toplumun durduu noktadan doru kapitalistlerle iiler arasnda fark olmadn kasteder, bu tam da toplumun durduu noktadan doru var olan bir farktr.) Trkedeki mlk kavram bu sreci zetler mahiyette, bir siyasa altnda hukuki bir kategori olarak ilikileri tanmlamakta. Dolaysyla, mlk eletirisi bir mlkiyet eletirisinin ok tesinde komnizmin formle ediliidir. Eigentum, yani property sadece mlk deil birisine has bir ey veya zellik anlamna gelir. Dolaysyla izofrenik bir kiilik yapsnn ilevlendirilmesidir. Burada kapitalizmin kkeni sorunu, tek kendine atfta bulunan bir ksr dngye dnyor, zira asli birikim bir zamanlar gemite olan bir olgu deil, sermayenin bugndr de. Ancak, tm bunlarn bir imparatorluklar sistemi ierisinde gelitii dnlecek olursa, devletlerin kendi arasndaki rekabet asli birikimin sonularnn birer etki olarak sebebe dnmesi anlamna da gelir. Moderniteyle kapitalizmin oluumu arasndaki iliki meknsal kayma yaarken yer deitirir, etkiyle sebep sonu olur. Trkiyede kapitalizmin geliimi byle grlebilir. Dolaysyla, modernite ile kapitalizmin ayr ayr eyler olduu yanlsamas bu adan bir tarih okuma metodolojisine denk der. Asli birikim kavram, kapitalizmin zamansall ve kken 109
(
sorununun gemite bir balang olmadn, sebep ile sonu arasnda etki kavramnn yaratt kafa karkln aydnlatr. Bu yanlsamal tarih okumas kapitalizmin tarihini okuyuu ve yazdr, kken sorunu kapitalizm bu ayrmlar mmkn klarak ele alr. Tikel ile evrensel arasndaki ilikiyi ikisini varsaymamz salayarak i grr, bunun oluumunu sorunsallatrmamz, kken sorunu tarihte bir an olarak grmemizi salar. Ancak, kapitalizm tam da tikel ile evrenseli birer kategori olarak kurmutur. Kapitalizmden nce tarih diye bir bilim yoktur, vakalar silsilesi vardr. Dolaysyla, soruyu soru tarzmzla kapatlmzdr, itlenmiizdir. Varsaym, nceden konumlan [Vorraussetzung], tarihte saptanabilir bir n koul [Vorbedingung] olarak okumaya alrz. Oysa kapitalizm tam da evrensel ile tikeli cepte grerek bir fark tartmasna bizi gtrr. Zira kapitalizm, fark zerinden tikel ile evrenselin dzlemini kodlamaya ve i grmesini salamaya koyulur. Merhumun dedii gibi: batnm sen oldun zahirim sensin; evvelim sen oldun ahirim sensin. Bu en iyi art-deer tartmasnda grlr. Art-deer kar olmadan sadece soyut bir nermedir, gereklemek zorundadr, kar olmaya yazgldr. Ancak, art-deer mutlak ve greli olarak ayrlmtr. kisinde de bir zaman hesab yaplr, iinin ald maaa nazaran ne kadar fazla veya az alt hesaplanr. Ancak burada hem zamann saat zerinden lm, hem bunun bir insan etkinliine yanstlmas hem de maa (para) gibi nicel ve soyut bir eye tekabl etmesi, bir iaretlendirme ve lm sistemindeki farklar hesabdr. En ge standarlatrlm saati, devlet otoritesi tarafndan dzenlenen paray ve toplumsal adan ge110
menkbe
rekli emek/alma/i zaman gibi konular dndmzde kapitalizmin bir gramer olduunu grrz. Bu yzden kapitalizm toplumdur, demostur, devlettir, farktr. Para, vatandalk, saat vb. soyutlamalar iktidar ilikilerini dzenleyen ve datan, imkanszlkla malul birer iaretlendirmedir. stelik bunun farkl yer ve zamanlarda farkl uygulanlarnn baka zaman ve mekanlara seferber edilmesi bir kar salar. Dolaysyla, kapitalizm bir farklar sistemi zerinden i grr, daima bir teebbstr. Marxn Kapitalin ilk cildine Meta ile balayp asli birikim ve smrgeler meselesiyle kapatmas iyi okunmaldr. Kar, gereklemi art-deer ise bu art ve gereklemeyi mmkn klan nispete bakmak gerek. Asli birikim, bu anlamyla sadece bir zamanlar birilerinin mlkszletii bir tarihsel an deil, bizzat kapitalizmin zamansall, retimin ierisinde gaspn gasp olmasn salayan farklar dzlemidir. Somut olarak bu, iinin disipline edilip haddini bilmesidir. Had ise toplumun srekliliini mmkn klan ve yeniden retim denilen alanda tm disiplin ve iktidar tekniklerinin mcadele ierisinde belirlenmesiyle mzakere edilir. Haddin tesinde her ey bir potansiyel olarak baka bir zaman ve mekanda aktive edilmek zere bin bir strateji ve olaslkla seferber edilir; bu llr radde olur. Birazck kapitalistin gznden bakldnda bu anlalr bir eydir, yatrm tam da budur. Sadece ii ile kapitalist deil, farkl i kollar ve retim alanlar arasndaki ilikiyi de mmkn klar; zira kapitalizm u soruyu cevaplamak zorundadr: bir traktr ka trpan eder, bir doktorun fiyat bir temizlikiye nazaran nedir? Dolaysyla, bir kategori olarak emei ve bir deer ve e-deerlik sistemini kurar. Dolaysy111
(
la, asli birikim, bir mlkszletirme meselesi deil bir had saptama mcadelesidir; zorunluluklar aleminin hem ii hem de kapitalist iin ekimeli bir alan olarak kurulumudur. Bu bir nispettir, naziredir, Verhltnistir. Art-deer elde etmek iin insan etkinlii, bir abalama olmaktan karlp, maa zerinden (mcadeleyle) belirlenen bir emee dntrlmelidir. Bir rnn bugnk fiyatnn ve bilmem ka ay sonraki fiyatnn satn alnabildii, bir sipariin ne zaman tamamland veya tamamlanamad, ihaleler zerine speklasyonlar yayarak katakulli yapmak da bu mcadelenin bir parasdr. iler bir ey retmi olabilir, ancak belli bir tahmin (!) dnda karn ne olaca bir sr faktr ve kurnazla baldr. Trkiyedeki fiyatlara yle bir bakldnda, fiyat belirleyen ey, kimin kime neyi ne kadara kakalayabildii ile alakaldr; tketici ile retici arasndaki iktidar ilikilerinin iddet dzeyindeki kanksanmlk, mcadeledir. Dolaysyla, art-deer ancak kardan geri dnlerek baklabilecek bir varsaymdr. Bunun iin tm bu fark sisteminin sreklilii elzemdir. Dolaysyla, emein iktidarn savunanlar tam da toplumun srekliliini, demosu savunur. Kapitalizmde demosun da emein de iktidar vardr. Hr alclar ve hr satclar vardr, bu hrriyet bir soyutlama ilemidir. Halk, hrriyettir. Asli birikim, sadece bir iddet eylemi deildir, iddetin disipline dnm, iddetin anlamnn yeniden belirlenmesi, anlamn deitirmesidir. Cebir, zor olur, zorunluluk olur, zaruret olur; mcbir olan icap eder bir hal alm olur. Ancak, iddetin eit eit biim ve yeinlikleri, farkn bir dier ad olan istisna olarak baki kalr hatta demokratikleir. Kanl mlkszle112
menkbe
tirme, saat bilmem kata kalkp her gn ie gitme ve orada isteneni yapma eyleminin srekliine dnr. Toprakta mevsimler neyse, bu zamansallk da o olur, beteri olur. Mlkszleme ile kente geli, bu kanl dn, evlilikle devam eder, yerini kentteki eitli disiplin kurumlarna bilhassa da fabrikaya brakr. Aylak, disiplin altna alnp altrlmak zorundadr, ii olur, sosyalistlerin o kadar hastas olduu proleter disiplinle kuanr artk ne demekse?-. Marx, art-deer elde edilmesi iin iinin emeinin bir rnde tecessm etmesi ve llebilmesi gerektiini syleyerek soyut emek kavramn kullanr. Bu, kapitalistin satmak zere iiden kard posadr. Ancak bir de kapitalizmin elinden kaan, bir trl bir yere konulamayan, atsan atlmaz satsan satlmaz bir emek biimi daha vardr, buna da canl emek der. Kapitalizmde retimin mmkn olmas iin somut bir alma icap eder, ii almaldr. Yapt eyin ne olduu nemsizlemelidir, insan faaliyeti emek olmaldr ki llebilsin. Ak, sava, mutluluk vs. tanralar ve tanrlar lmtr, yaasn Allah! Emek, her eyin yaradandr, en yce deerdir, deerin ta kendisidir. Ancak, bu alma nicel ltler zerinden hesaplanabilmelidir. Dolaysyla, disiplin rejimleri altnda alan iinin abas, soyut emek olarak nicel bir hviyet kazanr. Ancak, bunun arkasnda somut bir emek/ i/alma vardr. Yani, bunu yapan insan kanl-canl bir varlk olmann tesinde sa-solu belli olmayan da bir eydir, ele avuca smama ihtimali yksektir. Zira, toplumun dayand fark dzlemi, eitsiz olduu iin birleik geliimi, hayat kuatan binbir soru, tasa ve tahayyl, i disipliniyle zde deildir ve birer mcadele konusudur. disiplinine tabi olmakla bambaka 113
(
addedilene dnk mulak zlemdir, arzunun iradeye hasret vehesidir, candr. Bu iinin kapitalizmin hizmetinde olmayarak yapt eylerdir onu devrimci klan vehesidir. Ancak, Marxn Grundrissede yaamakta olan [lebend] deil canl [lebendig] demesi, yani candan bahsetmesi manidardr. (Grundrisse sadece temel/ana hatlar deil kelime anlamyla temeldeki atlaklar/ yarlmalar anlamna da gelir.) Burada, fiziki varolu deil, can vardr. Yaamakta olann sregitme halinden daha metafizik armlar ima eder grnen bir varolu sz konusudur. Yani, sregitme ile zaman ve mekan asndan belirlenmesi g iki bambaka dnya vardr. Alevilikle birazck alakas olmu olan herkes can kavramnn ne denli manidar olduunu, dnyaya gelmiiz bir kere ile balayan tm bir anlamlar silsilesiyle gayet uyumlu olduunu grr. Bu sadece biyolojik bir mesele deildir, biyolojinin anlamyla ilgili bir sorundur. Karn doyurmak iin mi geldik bu dnyaya, yleyse peki neden? gibi bin bir mesele var burada. Canl emek, kapitalizmin imkanszlyla var oluudur. letmenin daima bir teebbs oluudur. Bir daha Rosann kapitalist olan ve olmayan toplumlar arasndaki ilikiye dair dt notu hatrlatmakta fayda var. Ama bu sefer kapitalist olan ile olmayan ilikisini ie evirmek gerek. Canl emek olmadan soyut emek olamaz. Kapitalizmi srekli yeniden reten ey onun manaszlna yaplan vurgu ile yeniden anlamlandrlmasdr. Bu yzden 1968 gnmz kapitalizmi tadil etmitir. Ancak, canl emek meselesi burada kalmyor. Soyut olan somut ile lanetlidir, ona toslar, kendini bulur. Bundan dolay Marxn Hegel ile olan ilikisi hep sorunlu olmutur. Marxn diyalektik ile ilikisi bir yana, diyalektik, ka114
menkbe
pitalizmin teebbs ettii bir mantktr, zahiridir, teebbsn mantdr, kapitalizmin tm somut iktidar ve znellik ilikilerini kodlar; balamn arz endam ediidir. Ruh, can kovalar ama metada bu iliki tersine evrilir, insanlar arasndaki ilikiler, eyler arasndaki ilikiler gibi zahir olur. (Marxn grnmeye dair kulland scheinen, erscheinen, Anschein kelimeleri bizi dndrtmesi gerekir, kendisi byle dnm olsun veya olmasn; mesele kimin nerden neye nasl bakt, yani bir grnm, grn, nazire meselesidir. Bu bir grelilik nermesi deildir. Marx, bak alarn ve arz olular yaplandran alan tartr. Bu yzden retici gler veya retim ilikileri u veya bu deildir, kimi ilikiler bu ilevi tar olmu olur.) Bu yzden diyalektik materyalizm deil materyalist bir diyalektik sz konusudur; diyalektik maddenin zahir oluunun farkl pozisyonlardan baklarak ifa ediliidir; grnmden gr alarnn konumlann, bakmlar yaplandrarak maddenin dolam ve deiim seyrine bakar; maddeyi anlamsal olarak sorunsallatrr, zahir olann nispetinin nazardr. Meta fetiizmi, bu yzden iktidar ve direniin ilikisini dzenler. Mcadelenin direniten, direniin direnten, direncin srtmeden ibaret olmasn salamaya alr. Bu kapitalizmdeki Beziehungudur ama sermaye Verhltnisi deildir. Almancadaki meta, yani Ware, meta olma hali olan Warheite, yani hakikat olan Wahrheite bir anlam ekimi ve telenii olarak okunabilir. Marx, elbette burada Beziehung/Bezgug kavramn bu ekilde hep kullanmaz ama meta tam da bunu ima eder. 115
(
Kapitalizm tam da bu mantn akamete urama ihtimaliyle, yani maddeyle lanetlidir. Bu imkanszl onu genilemeye, srdrlmeye gtrr, asli birikimin gemi ile bugn bir dorusallk, tikellik ve evrensellik kategorileri ierisinde ele almz salayan iliki metadr. Bu yzden, Lukacsn tam da Tarih ve Snf Bilincinde, yani ii snfnn devrimini tartt metinde eyleme kavramna, yani meta fetiizmine bu kadar vurgu yapmas manidardr. Bu yzden Marxn ideoloji kavramndan meta fetiizmine doru kay, tarihsel bir kodlama deiimi, kapitalizmin ileyiinin deiimidir. Meta, Kapitalverhltnisin bir Beziehung olarak kodlanmasdr. Nispetin varsaylp bir gndermeye dnmesidir, anlamn ekilmesi ve teleniidir. Fark dzleminin kodlaryla toplumsal ilikilerin karlkl olarak birbirilerini anlamlandrmasdr, anlamszlklarn teleme dzlemidir. Asli birikimin bir zaruret olarak kanksan, ilesi ve hazzdr, bu farkn iindeki arzulardr. Peki, bu durumda canl emek neden kapitalizmde ykc bir rol oynayabilir? Her eyden nce bu cann emek ile anlmas insana sorunlu gelebilir, zira bu soyutlama iddetinin kendisi emek deil miydi? Burada emein de kendi imkanszl ortaya kyor. Zira noluyo ya karmaasndan ben ne yapyorum ya sorusuna gei, artk ancak emein iinde kurulabilir. Yani emee ikindir. Gelgelelim, Marxn kulland emek, yani Arbeit kavram, evirisi zor ve ierii mulak bir kavramdr. Marx, Alman deolojisi eserinde daha fazla etkinlik veya faaliyet kavramlarn kullanrken giderek daha ok Arbeit, der. Arbeit, alma, emek, i olabilir. Aslnda Nazilerin toplama kamp zerindeki Arbeit macht Frei (Emek, 116
menkbe
i, almak zgr klar/yapar/eder) ifadesindeki macht byk harflerle yazldnda Macht, yani kudret ve iktidar anlamna gelir. Emek/i/alma, iktidar, zgr desek garip olur ama bu garip ifade bize bir eitlik denklemi sunar. Canl emek, emein mecrasndan kan candr, yani kapitalizmin insan etkinliine verdii anlamn, anlama yetmez hale geliidir. ktidar ve zne meselesidir. Haddini amaktr. Emein can ile zde olmaydr, eyler arasndaki ilikinin insanlar arasndaki iliki olarak ifa olduu andr. Beziehungun Verhltnis olarak okunma olasldr. Anlamn meta kapsamnda teleniinin akamete uramasdr. Eletirilmesi gereken erevesi bir yana, bu yzden Lukacsn tarihi armas, snf bilincini bir tarih bilinci olarak formle etmesi nemli bir yaklamdr. Burada bir perspektif deiiklii nerilmektedir. Zira, Leninde olduu gibi aslnda kapitalizmden k bir tarih okuma faaliyeti, kapitalizmin imkanszlndan doru okunuudur. Burada snf kendisini yadsr. Bunun iin ise tekil direniler btnlkl bir tarih anlatsna yerletirilmeli, anlamlandrlmaldr. Bunu dardan getiren ise Leninde partidir, entelektellerdir, kadrodur. Benjamine ok benzer bir mesihilik vardr burada. Ancak, meseleye somut tarih dzleminde baktmzda son iki yzyln tm byk devrimleri kapitalizmin mzakereye ald dnemlere denk gelir. Burada ii snf devrimleri deil ii olmaya kar devrimler vardr. Bu ise somut bir deneyimle ilgilidir, zira iileenler ii olmadklar bir zamana geri dnp bakarak oraya dair yaptklar seici bir anlamlandrma ile bugn ve yarn okur. llegal partilerin yasann evrensellie teebbs ederek tahkim olmad yerlerde 117
(
domu olmas, spanya Sava esnasnda parann ve ulusun henz oturmad ve oturup oturmayacann da belli olmad bir anda bir sreliine ortadan kaldrlabilmesi bundandr. 1968lere gelindiinde talyada blgeler aras eitsizlii bir yana brakrsak Avrupadaki devrimciler dahi enerjilerini periferideki direnilerden almtr. Ancak, periferide gzel ve ahenkli komnal yaamlar yklmad sadece; bu yaamlar byle toz pembe olmasa dahi emperyalizmin iddeti gemiin bu ekilde kodlanarak bugne ve gelecee tanmas oldu. 1960larn, 1970lerin daha sonra Grup Yorum veya benzeri muhalif (Krt/Alevi) mzik gruplarn birazck dinleyenler, bunlarn kentteki mzik stdyolarndan kra baktn anlayabilir. Dolaysyla, canl emek, emek ile cann zde olmad aralkta, bir tarihsel momentte aa kar: Ynetenlerin eskisi gibi ynetemedii, ynetilenlerin eskisi gibi ynetilmek istemediinde. Sreklilik koptuunda, meta-para-meta ilikisi deifre olduunda, srdrlemediinde. Yani, tm bir iktidar dalm ve dzenleme sistemi, istisnalaryla birlikte ksr bir dngyle arza vermelidir. Araz olmaldr, maraz olmaldr, duygulanm olmaldr. Buradaki isteme fiili nemlidir. Burada imdiyi aan bir arzu vardr. Ancak, bu yle kolay deildir, bir konjonktr, yani rastlamalarn belli bir biimde balanmas meselesidir. Zira, i sava toplumunda her ynetilen ayn zamanda ynetendir. Bu, ilikilerin meta olduu yerde tam da metann ikili karakterinden dolay ifozreniye kadar varr; i sava gerek boyunduruk/tahakkmdr [subsumption]. (Gerek ve biimsel boyunduruk meselesi i sava iin yaplandrcdr, zira nispi art-deer, retim, zaman ve yeinlik gibi parametrelerin anlamlarn kaydrr.) 118
menkbe
Burada bir zamansallk meselesi vardr. Eski hangi zamanda eski olmaktan kar? Bu eskisi gibi ifadesinde eskiye bir nazire vardr, gibi kelimesi zerinden bir nispet vardr. Bir karar an vardr, yani isten, yani irade, yani radde vardr. Dolaysyla, canl emek, emee candan baklmasnn mmkn olduu bir koputa, bir deneyimde yatar. Bu ancak bir k ile mmkndr. k, uzlet yani exodus ruhani bir deneyimdir, mekann ve zamann anlam kaymasdr. Can, ancak bir zaman ve mekan okumasnda yeniden anlam bulup emek olmaktan kabilir. nl bir tarihi bu bak iin ky emesinden evrene uzanan bir anlat, der. Can, sregiden yaam deil deyimiyle kozmolojik zamandr. Bu yzden btn devrimci teoriler bir ekilde evren ile uramak zorundadr; bunun iin Apoya veya solun 2000li yllardan nceki (Alevilik dolayml) anlatlarna baklabilir. Bu raklk as deneyimi, yani baklan noktann kaymasyla nesnenin deimesi, ancak ve ancak kapitalizmin bir teebbs olarak imkanszlnda, btnlnn kopuunda mmkn olabilir. Mesele sadece konum kaymas deildir; zira kendi iinin patronu olmak isteyen, mahallede abalayarak kabaday olan da eskisi gibi olmak istemez. Buradaki mesele konum belirleyememektir, ipin ucunu karp ipular kefederek bir koordinat sistemi icat etmektir. Dolaysyla, can, daima bir tarihsel andr, bir tarih kurma andr. Otonomistlerin byk bir ksm, bu anlam, olanaklar ve ideolojik mecralarn zerklie, komnizme kap araladnda her nedense pek aldr etmeyip, daha steril bir iktidar/direni dzleminden bakyor; tikel ve evrensel meselesine yaklamlar skntldr, 119
(
emek konusunda (iici/emek eksenli) sosyalistlerle ayn noktaya derken ezilenciler/halklar ile benzer bir iktidar anlayna sahipler; tarih kavramyla skntllar. Bireyi ne kadar eletirseler de z-rgtlenme dendiinde, somutta, en nihayetinde bireylerin yan yana geldii bir durumdan bahsediyorlar. Oysa, bu, bireylerin temiz rastlamalaryla deil, insan o haliyle yerle bir edip toparlayacak bir iddet eylemiyle mmkndr; kartlamalarla mmkndr; burada iddet en geni anlamyla raklk as deneyiminin koordinat sistemini komnist hipotez dorultusunda kurar. i snf, halk, ezilenler ve okluk kavramlar, iktidar ile znesi/tebaas arasnda kesin bir ayrm koymakta. Oysa meta, tek tanrl dinlerin kodlama formatn benimsemitir; ister Protestan ahlak ister Yahudilik veya dier tek tanrl dinler olsun, tarih onlar hakl karmtr, hakl olmalar tarihlerindendir; onlar da meta gibi tikel ile evrensel arasndaki ilikiyi i ve d ayrmyla znelletirir. Yaradan; yaratandan, yaratlandan dolay sevilir; ama nce yaratma tanmlanmaldr. Bu yzden smrgecilerin, mlkiyeyle, emekle, tek tanrl dinle gelmi olmas manidardr. Her tr yaratc faaliyet emek olur, emek yaradandr, Allahtr. Bu yzden Mslman Anti-Kapitalist Genler ve hsan Eliak sosyalistlerle gayet iyi anlar! Mazlumlar, ezilenler, halk ve okluk sanki kendi ilerinde atmal bir halde deilmiler gibi bir intiba uyanr. Oysa, evrensellik bir i sava dzlemidir. Ezilen ezen olur: Hangi ilikiden bakldnda bal olarak tabi. En nihayetinde katsz gmen veya enformel ii, halkmz, ii snf, gider evde ei tarafndan dvlr veya eini dver, ei onun kuyusunu kazar, ikisi de baka kadnlara orospu diye 120
menkbe
sver, bakalarna ibne der. Bugn komnist bir irade konamamasnn dnsel sebebi, i sava kelimesindeki iin nasl bir i grdyle ilgilidir. Bu, daha sonraki bir tartma baldr. Can, direni deildir, mcadele de deildir. Can, zaman ve mekann ie bklp patlad, ileri geri bir dejavu andr, bir depremedir. Emein iinden hayat sorgulamaktr, zne kuran bir iddet eylemidir, olaydr. Ancak, can, fabrikann veya sregiden i hayatnn iinden aklanamaz. Elbette, buralarda yerel grevler, ayak diremeler ve stlere svg vardr. Ancak, mobbing, performans, i hayatndaki kariyer istekleri, insann kendi patronu olma istei gnmz yaznnda yere ge sdrlamayan direnilerden saylabilir. Bunlar tam da i savata pozisyon kapma stratejileridir. Can, mevcut bulunmak ile dnya zerinde, oralarda bir yerlerde var olmak [Dasein] ile ilgili bir yarlma andr, insan etkinliinin emek olmak zorunda olmad, cannn karn doyurmaktan ve endstriyel haz ekonomilerinden ibaret olamayacana dair hayat ok bo lafznn zerine gidilmesidir. ler gler ifadesindeki gcn ile uyumaz olduunun idrakidir, Einsichttir, i yzn grmektir. Yaamakta olmann sregiden zamansallnn kopuudur, batldr. retici gler ile retim ilikilerinin elikisi deil, ilikilerin retmeyi brakp kendilerini ykarak yaratmaya baladklar, g olduklar, gcn iliki kurduu antagonizmann kuruluudur, teekkl oluudur. Burjuva toplumunun ortadan kalk olan proletaryann komnizmin tesisi ierisinde yadsndr. Bu yzden Deniz Gezmi veya devrimci herhangi bir figrn afiinin zerinde i, ekmek, zgrlk 121
(
veya parasz, bilimsel, anadilde eitim demek bize can versin diye ruhlar arrm gibi grnrken l olana insan peke ekmektir, l emee, soyut emee, emee ardr. Can meselesi, gndelik i aknn deneyimiyle srdrlmezliinin rastlamas sayesinde ancak mmkn olabilir; kapitalizmin bir teebbs olmasndan kaynakl toplumun eitsiz olduu iin birleik farklarndan, zde grnmeme hallerinden kaynaklanr. Ben ne yapyorum ya? sorusu ancak hariten gazel okunmasyla Nasl yaamal? sorusuna dnebilir; daha dorusu, bu soruyu depretirebilir. Psikiyatrinin endstriyel bir hizmet sektr haline gelmesi, kiisel geliim, kuantum bilmemnesi paavralarnn yaygnlna amamal, ayak takmnn da futbolu ve dizileri var ite. Meta hakikattir. Bu yzden kapitalizmin gndelik amelelii anlamlandrmadaki gerilimine dikkat etmek gerek. Bir yanda Trkedeki Neyle itigal ediyorsunuz sorusundaki itigal ve megale var, bunun ngilizcesi occupation Almancas ise Beschftigungtur. Bunlar, yaplan ii bir megul olma, igal edilmi olma haliyle ifade eder. te yandan ngilizcede vocation ve Almancada Beruf olarak ifade edilen mesleki faaliyet kelimeleri vardr; Protestan ahlakna yakr bir biimde bu arlm olma, aln yazs misali bir eye adanm hale getirilmi olmay ifade eder. Can, Beruf (ar) ile Beschftigung (megale) arasndaki gerilimde ortaya kar: nsann bir ey yapmas iin ona anlam vermesi icap eder, eer bununla sadece karn doyuruyorsa buna daha anlaml bir klf uydurmal, ayak ileri yaparken reyon sorumlusu olup ben olmasam buras almaz deyip bu meseleyi bir sre idare etmeli ve evine gittiinde b122
menkbe
yk ak hikayeleri ve delikanllk ykleri zerinden anlam sorununu telemeli, futbol takm tutmal. Ama bu da sadece bir teleme hamlesidir. Bunun imkanszlnda aslnda kendisine yneltilmi, i savan baka bir mevziisine getii bakalarna dnk fiili/manevi iddet eylemine girimelidir. Ne yapsa etse hayatnn byk bir zamann alan iler gler ve mide etrafnda dnen i savan biyo-politikas Berufung olmayacak, bir megale olacaktr. AKP ve cemaatlerin alma evkini anlamak iin bu insan etkinliinin anlamlar deifre edebilir. Occupation ve Beschftigung kelimelerinin ayn zamanda istihdam anlamna gelmesi de manidardr. Zira megale, cann igalinin devlet dzeyinde bir sorun haline getirilmesi, yani istihdam ve isizlik sorunun adeta uluslararas bir gvenlik sorunuymu gibi ele alnnn, sa ile solun en mutabk olduu nokta olmas dndrcdr. retken olma paradigmas megul olmakla rtr. Sahi, Ogn Samast da 1400lerde zorla mslmanlatrlm, isiz hergele genler kenti Trabzondan kmam myd? Ama Ogn, Berufungunu Beschftigungta bulmad! Keke ona i bulsaymz. Bugne kadar elle tutulur grevlere ve ii eylemlere baktnzda da iki somut mesele ortaya kyor: Ya ok ciddi bir kar meselesi vardr, sonuna kadar eyleme geilmez, artk yaplacak bir ey kalmadnda kontroll bir rktme yaplr ya da grevi yapan ii ve sendikaclar ii olmadan evvel ve tesinde zaten muhaliftir! lki biyo-politikann paradigmas iindedir, dieri biyo-politik mzakerenin ateini, anlam sorunundan devirmi olanlardan alr. lkinde pay kapmaca vardr ikincisinde bize bunu yapmak kimsenin haddine dmez, bu hakszlktr diye koskoca bir an123
(
lamlandrma evreni vardr, tabi sadece suyun ban tutan birka solcu ii ve sendikac iin. Sonuncular, snf bilinli deildir, bir yaam yoluna dair dertlere sahiptir; kk burjuva devrimci figrler onlara sendika toplantlarndan daha fazla enerji verir; bu figrler onlara hadlerini amalar iin had bildirir ama yine snf bilinci lgatinden konuurlar. Ancak, bir eye hakszlk veya smr demek iin hak ve hakkaniyete dair bir anlaya sahip olmak gerek. Bu da bir etik meselesidir, alma hayatn aan, insanlarn nasl davranmas veya davranmamas gerektiine dair nermelerdir. Bu noktada yine otonomistlere dnmek gerek; zira tam da ii otonomisi veya otonomi dedikleri eyi i savatan azade ele aldklar iin bu direnilerin iindeki atmalar grmezler; ka ii toplantsnda, ka mahalle toplantsnda ka katakulli dndn grmek ilerine gelmez. TEKEL iileri ufak gruplar halinde bir eyler yaptnda Tek- gaz vererek gaz alan Tek- Gda- okumu-yazm otonomistlerden daha uyanktr. Sakarya Caddesinde olup bitenlerin s tahlilleri, solun ibret vesikasdr. Deniz Gezmiin resmine i, ekmek, zgrlk yazanlar tabi ki koporatist devletin yereli kontrol etme aygt olan Trk-e bal Tek-Gda- ile kanka olmakta beis grmeyecektir, geri kalan sol ise sar sendikaclk teraneleriyle tm sln ortaya dkerek sreci geitirecektir. Szde ilk birikimin asli birikim olarak okunmas, bir sermaye Verhltnisi, sermayenin asl ve esas olarak deifre edilmesi, metann bir Beziehung olarak grlmesi bir metodoloji kurma ve srekli bak alarn deitirme, raklk asnn koordinat sistemini formle etme eylemidir, bir yaklamdr. Ancak, tam da 124
menkbe
bunun yaplmasn gerekli klan durum, kapitalizmin bir ifreleme, bir iaretleme sistemi, bir gramer olmu olduunu gsterir. Esas asli birikim olan meta, anlam sistemi olarak ayn zamanda bir tarih okuma eylemidir. Ayn zamandadr nk zaman ayn kavrar, bir silsile olarak ele alr. Bu, kapitalizmin bir tarih yntemi nerdii anlamna gelir. Bir hakikat olarak meta hegemoniktir, bak alarn birer fark olarak ayn dzlem zerinde seyrettirir. Drt boyutlu animasyonlarn ve boyutlu modellemelerin yapld bir bilgisayar programnn evreni gibidir. X, Y, Z metada kavuur, sfr noktasdr, ona nispet ile mesafeler llr. Dolaysyla, Gramscinin tartmas burada anlamldr. Hegemonya, tam da bylesine bir ilikidir. Asli birikimden baktmzda cebir ve rza iki ayr kategori deil, toplumsaldan kopulmamasn salayan bir yrngedir. iddet, sadece fiziki g kullanm deil bir perspektifler yelpazesinin dalmdr. Toplum, hegemoniktir. Bu yzden kltr, tarih, edebiyat vs. alanlar sadece birer endstri olarak deil ierikleri itibariyle de toplumunun eitsiz olduu iin birleik geliiminde meta paradigma kabul eden unsurlardr. Sivil toplum, iddeti, fiziki boyutlarnn da tesinde yayarak asli birikimi demokratikletirir. Burada, artk ancak bir meta olarak etkin klnabildii iin emek gcnn sahibi, ifozren olmu ii (hr birey) ile daha byk potansiyelleri rgtlemi ve seferber etme kumarn oynayan kapitalist vardr. Ancak, bu demokratik asli birikimde retim aralar ile bir ayrm sz konusu deildir; bu asli birikim retim arac kavramnn ieriine bir vurgu da yapar. retim aralar potansiyel olarak meta ilikisi ierisinde etkin klnabilecek unsurlarn rgtlenip seferber edilme olana125
(
dr. Mevcut bulunann, elde bulunanla deitirilme imkanlarn rgtleme balamdr; bu ikisinin anlam takasnda bulunma mzakeresidir. Dolaysyla, ii ve kapitalist antagonist deil ihtilafldr. Meta ilikisini paradigma olarak alan, bir egemen altnda cereyan eden bir varlk yokluk meselesi sz konusudur. Hegemonya, bu i sava ierisindeki i savalarn toplumsal yok etmeyecek ekilde bir siyasa altnda toplanmas, deien iktidar dengelerinin oyunlarn oynamasdr. Snf, bu mevzilerin ve silahlarn dalmn dzenleyen er meydandr. Emek gcnn sahibi izofren ii, kapitalisttir! Mbadele, bir i sava silsilesidir; zmni ittifaklar konfigrasyonudur. Haz olarak rgtlenmi arzu mbadelesidir. Bunlarn hepsinin imkanszln srekli bertaraf etme giriimidir, bir teebbstr. Bu kadar ok ak dizisinin ekilmesi herhalde bir tesadf olmasa gerek, alcs var, tekabl ettii bir znellikler balam var. Marx ile i sava meselesini badatramayanlara, rekabet ve arz/talep kavramlar hatrlatlr; emek gc bir meta ise herkes mstakbel birer kapitalisttir, gereklemi olsun olmasn izofrenik sermaye sahibidir; pardigmas orospudur. Hegemonya kavramndan, yani i savan meta paradigmasyla rgtlenmesinin balamna bakldnda, yeniden retim iinin ertesi gn ie gelmesiyle ilgili bir mesele olmaktan kar. nce veya sonra deildir. Yeniden retim, kapitalizmin srekliliidir, zamansalldr ama bundan ibaret deildir. Yeniden retim, meta ilikisine katlmn mzakere edildii alandr; kopma ihtimalinin devirildii balamdr. Yeniden retim, meta ilikisinin tarihsel ve haz dzlemindeki idamesidir; tarihsel biyo-politikadr: Muhteem Yzyl dizisi ile 126
menkbe
ilgili tartma iyi takip edilmelidir! Burada i savataki bir zmni ittifak blokunun devamllkla ilgili bir sorunu var; srpriz olsun, bunun yzeysel olarak ceddimizin zevki sefasyla o kadar da ilgisi yok! Bu yzden kapitalizmin tarihi okunacaksa, meseleye i savatan bakmak gerek. Gramsci, bouna mevzi sava ve cephe savandan bahsetmemiti. At srtndaki endstriyel valye ormanda ne demiti: Tarih, hayal edenleri deil gerekletirenleri yazar - Ali Aaolu. Tarih, yazlmak zere gereklemelidir. Bu, kapitalizmin diyalektik olarak zahir olduunu ok gzel gstermiyor mu? AKPye isnat eden Ali Aaolu diyalektik ve tarihsel materyalizmi dile getiriyor; Benjamin, ykntlarn zerine yaplan inaatlar bize aklar; asli birikimi ve akisli nispetler olan i sava gsterir: Bilindii zere, bir otomat varm ve bu yle kurgulanm ki, bir satran oyuncusunun her hamlesine, kendisine partiyi kesinlikle kazandracak bir kar hamleyle yant verirmi. Geni bir masann stndeki satran tahtasnn banda, geleneksel Trk giysileri kuanm, nargile ien bir kukla otururmu. Aynalardan oluan bir sistem araclyla, ne yandan baklrsa baklsn, masann saydam grnd illzyonu uyandrlrm. Hakikatte masann ardnda, satran ustas olan kambur bir cce otururmu ve kuklann ellerini iplerle ynetirmi. Bu aygta karlk gelen bir ey felsefede tahayyl edilebilir. Tarihsel maddecilik diye adlandrlan kukla daima kazanmaldr. Bugn bilindii zere ufak ve irkin olup zaten kendisini gstermemesi gereken ilahiyat hizmetine soktuunda rahata herkesle baa kabilir. Marx, szde ilk birikim iin ilahiyattaki ilk gnah dememi miydi? 127
(
Kapitalizm, anlam sorusunun etkisini, arzuyu, bir eksiklik ve haz balamnda etkin kld iin zincirleme bir i sava alan aar. Bu, potansiyel olma ihtimali olan unsurlarn kazanld, bastrld ve ele geirilip rgtlendii bir alandr. Verhltnisten doan anlam sorunu, meta yapl Beziehung olarak zahir olup soruluu itibariyle bu fetiizm tarafndan ziyadesiyle belirlenmitir; soru, bireysel olarak sorulur; zel olarak icra edilir, kamusal ise bu savan zmni ve fiili ittifaklar dzlemidir. Anlam sorunu, srekli telenir, telendii her balamda sorulu biimi deiir. Bu yzden, kadn sorunu, evre/doa sorunu, LGBT bireyler, emek sorunlar, etnik sorunlar vb. bir silsileyi yan yana koyan sol, bu sorunlarn ilikisini sorgulamamakta; sanki bunlar olup bitiyor; en kt durumda devlet veya patronlar suludur, bazen de erkekler! Ancak, temenninin tesinde bu pozisyonlarn ilikisinde bir sorun vardr: Sol iin ezme-ezilme ilikileri telenebilir, ezilen ezen deildir; olsa dahi onunla sadece maduriyeti nispetinde ilikilenmek gerek. Bu konumlarn ilikilenii sol iin matematiksel olarak bir art (+) iaretiyle ifade edilebilir; sol, bunlar tek ynl basit birer Beziehung olarak kabul edip asla bunlarn Verhltnislerini tahlil etmez. Dolaysyla, ancak ve ancak devlete veya patronlara emkirir. Oysa, bundan yllar nce RAF, Alman faizminin devamlln tartrken unu grmt: Faizm, Alman halknn halk olarak rgtlenmi halidir; gndelik hayat faizmdir. Bugn metalarn rengarenk olmasnda NSDAP iktidar altnda insanlarn zorla altrld, boya reticisi de olan kimya devi IG Farbenin paynn byk olmas artc olmasa gerek. Oysa, Goethenin anda canl renkler 128
menkbe
yaband, yabanc olannd; kapitalizmin en demokratik dnemi olan solgun faizm, renkleri en akrak kld! Hobbesun gayet ak bir biimde ifade ettii gibi, insan insann kurdudur! Herkesin herkese kar sava tam da bir mbadeledir. Bu, sava kelimesini ifade etmek iin Almancada Brgerkrieg, yani vatandalar sava ve ngilizcede civil war, yani sivil veya medeni sava dendiinde daha aikar olur. Vatandalk, medeniyet bir savatr. Biz buna asli birikimin zaruri olarak demokratik ifas, yani meta demeliyiz. sava, metann izofrenik znellikler dzlemi ve mbadele balamdr. sava, kendi kendisini varsayan metann n kouldur, n konumlantr. Asli birikim tarihteki somut atmalar zerinden ele alndnda bu aikar olur; Hobbes, Marx nceler. Mbadele, cann anlam sorusu emek dahilinde asla cevaplanamayaca iin onun telendii silsiledir. renci retmeni baklar, Eitim-Sen kar kar, hasta yaknlar doktor baklar hekimler kar kar, LGBT birey toplumun nispetinde pespayedir, kadn erkein nispetinde ilevsel olmaldr; kadn tarihsel intikamn gndelik olarak alma peindedir, sinsidir; ikisi de kapitalist i hayatnn paradigmas olan kerhanedeki formel boyunduruk altndaki emekilerin dmandr hatta biri mterisidir; evre kimsenin umurunda deildir; devlet tm bunlar dzenleyen terr estirerek ntr olan egemendir; gerekirse zerklik eilimlerini ynlendirmeye, i savan dzlemini ve cephelerini belirlemeye alr ve kendisi bunlar tarafndan ziyadesiyle belirlenir. Kapitalizm, metadr, mlkiyedir; kem gzlerin hkmranldr; ona nazar demesin! Nazar, Meta-fiziktir, metann fiziidir, metafiziktir. 129
(
Buradan bakldnda Lukacsn dedikleri ile Benjaminin tarihe dair syledikleri aktrlabilir: Tren raydan kmaldr. Lukacs iin makinist gaza basmaldr, Benjamin iin raylar patlatlmaldr. Yine Marxa bakmak isteyen olursa, Proletarya dendiinde genelde akla ii snf gelse de, Marx, kendi kendisini ortadan kaldran ve brgerliche Gesellschaftn [burjuva toplumu, yurttalar/vatandalar toplumu, sivil toplum] yadsnmas olan bir sreten bahsetmektedir. Bunun ii snfnn tam da bylesine bir raklk as deneyiminden getii erken bir dneme denk gelmesi artc olmamaldr. Dolaysyla proletarya bir toplumsal pozisyon veya snf deil, burjuva toplumun zl fonksiyonudur. Bunu basit ve tek ynl dnen sol, ii olmayan ile teorik olarak baa kamayp hegemonya siyasetine sarlyor. Proletarya, snf deil snfsalln zldr. Proletarya, kapitalizmin menfilii, komnizm mspetidir. Bu denklem tek deikenli deildir; karmak bir fonksiyondur. Yani deikenler lehine tek tek zlmesi gerekir. Yani deikenlerin arptrlmas, denklemleri her bir deiken cinsinden zlerek ilerlemektir, ancak tm bu srete denklem de sabit kalmaz; zlr, dalr, paralanr. Bu yzden gnmzde pek bir haval olarak kabul edilen ve Gramscinin daha fazla okunmasn salayan sivil toplum kavramn dnrken gen Marx hatrlamak gerek; mesele sava olduu gibi kabul etmek, er meydann, ringi kabul etmek deildir, savan hem seyrini hem de konumlanlarn koparmaktr: Proletarya kendisini ortadan kaldrarak brgerliche Gesellschaftn yadsnmasdr. 130
menkbe
Almanca ve ngilizcede kar, ilgiyi, meram ifade eden kelime Latincedeki interesse kelimesinden gelir. Bu kelime arada olan demektir, yani bir nevi balatr, balamdr. Marxn Trkede sk sk ierip amak olarak kullanlan, kelime anlamyla yukar kaldrmak anlamna gelen aufheben kavramn proletaryann kendisi iin snf olmas, yani snfll amas iin kulland vakidir. Yani, proletarya ortaya knda kendi kendisinin ortadan kalkdr, kendi kendisine nispet ediidir. Dolaysyla, vatandalar toplumunun yadsnmasdr. Ancak burada, vatandalar toplumunun yadsn vatandaln esas olan kar olamaz. Zira kar, biyo-politik haz mbadelesinin dilidir; i savan silah ve cana musallat olan genileyen amacdr. Bu anlamyla proletarya, ortaya knda ortadan kalkmas iin arada bir ey olmaldr. Bu haz mbadelesi deil arzu hali, arzuhal olabilir; ayan, beyan olmaldr. Bu, ancak, kar deil meram ve ilgi olabilir; bu baka bir balanma, balam ve bala demektir. Beziehungu Verhltnis grmektir; atf nazire olarak deifre etme annda nazar olmaktr. Perspektif deiikliinin iliki kurarak vuku bulmasdr, cereyan editir. Yani proletarya bir nazireden kan nazardr. Dolaysyla, proletarya, tek bir zne deil bir ilikidir. Menfaatin menfi oluu, nispetin mspet oluudur. Kssadan hissesi: savata bir cephe amak deil i sava yarmaktr; yeni bir cephe amak deil savaa iten sava amaktr. Bu adan bakldnda deneyime dayaldr, bakmdr. Herkesin herkesin kurdu olduu yerde bu sava apraz kesip had bildirmek ve had amaktr, raddeye varmaktr. Bir rg ve kurgudur, iliki kurmaktr; komnizmi etkin hayatn hareketi olarak grmektir; satran tahtasna bakp ben bu oyunu bo131
(
zarm len, demek zere aynalar kullanmaktr. Buradan bakldnda dardan bilin yani hariten gazel okuma, yani tarih meselesi yine cari olur. Bu konuda pheleri olanlarn Alman deolojisinin tam metin olarak bir daha evrilmesinde srar etmeleri icap eder: Komnizm bizim iin tesis edilmesi [imal edilmesi] gereken bir vaziyet, gerekliin ona bakarak kendisine eki dzen vermesini gerektiren [gerektirecek] bir ideal deildir. Biz, imdiki vaziyeti ortadan kaldran gerek [ektin] harekete komnizm deriz. Ayrca, salt ii olanlardan oluan kitle, kitlesel olarak sermaye veya herhangi bir dar kafal tatminden koparlm ii kuvveti -ve bu yzden artk geici bir zaman mddetini kapsamayan bizzat bu emein/ iin/almann kayb, rekabet sayesinde salama alnm bir yaam kayna olarak dnya pazarn varsayar. Yani, proletarya sadece dnya tarihsel olarak var olabilir tpk komnizm, yani eyleminin, bal bana sadece dnya tarihsel bir varolu olarak mevcut bulunabilmesi gibi; yani, bu, bireylerin dnya tarihsel var oluu; dolayszca/ hemen dnya tarihiyle bantl bireylerin var oluudur. 132
menkbe
Dnya ile tarihin alam kozmolojik zamandr; uzay-zamandr. Can aran anlam sorusu, soruluunu bir yitimden, bitmi olan ile imdi srdrlemeyenden alabilir; on binlerce yln etkilerini, bir Verhltnis balamn teekkl ederek etkin klm kapitalizmin bir meta Beziehungu olarak kendisini arz ettiini deifre etmek, ancak kapitalizmin ucu ak bir sre olduu bir zamanda mmknd; farkn deil bambaka olann da dnyay paylat bir anda. Bu yzden ii-kyl ittifak ve ulusal kurtulu demokratik bir giriim olmu oldu, bir hegemonya meselesi olmu oldu. Gelgelelim, tartmann kendisi beyhude deildir. Farkn oul etkilerinin yaratt marazlar, arazlar ve duygulanmlar tarihin akndan kopmak iin seyrini deitiriyor; cmleyi tersinden kuralm: Ynetilenler hangi zamanda eskisi gibi ynetilmek istemez? Mahir ayan, Beziehungun naziresini deifre etmekten bahseder; yaplm nispet, yapay nazire, atflar dzlemi, meta, suni denge sarslmaldr, sahici olan Verhltnistir. Burada eski bir forml hatrlamakta fayda var: Snflar mevzilendirmek. Bugn iin, bu, snfsalla kar rastlamalar mevzilendirmek olarak okunabilir. Bu konuda ller bizi uyarmakta! Bu yzden Lenin, Lukacs ve Benjaminin sorunu bakidir: Ruh, srra kadem basanlarn aleminden cana nasl arlr? Kim arr? Marxn srekli meta fetiizminin srr veya asli birikimin srr deyip durmas bize srra erenlerin cemali hakknda sorular sordurtuyor.
(
133
h t t p : / / w w w . youtube.com/ watch?v=jSTWy25hRiI
Hatunlarn Asrlk htiam
Clementein yeeni Elena, sevimli, on be yandaki tez canl bir kzdr. Onunla gurur duyan dedesi, amanca bir tanr vergisine sahip olduunu ve gnn birinde byk bir konsaha olacan bana temin ediyor. imdilik elde ngrakla, retmeninin eliinde ark sylyor. spanyol televizyon kanalnn ekibinin ynetmeni olan Emiliano geldiinden beri Elena gzlerini ondan almad. Bak o kadar dik dik ki spanyal bu adam rahatsz olmaktan ziyade merakl bir ekilde gnn birinde ona u soruyu sordu: Bana niye yle dik dik bakyorsun? Elenann kara gzleri onun mavi gzlerinden ayrlmad. Elena Senin iin dnyann rengi nedir? diye sordu. O da elbette senin iin neyse benim iin de ayn renkte, dedi. Sonra Elena, Emilianonun afallayp kald bir ey syledi: Peki, dnyann renginin benim iin ne olduunu nereden biliyorsun? 137
menkbe
138
Trkiyede bugn i savan iki dzlemini sadece soyutlama yapmak maksadyla- ayrt etmek mmkn. lki Trkiyeyi bir mlki birim olarak tekil etme teebbsnn imkanszlndan doan bir seyirdir; onun mkemmeliyetidir. Bugnden bakldnda bunlar atma ierisinde birer topluluk olarak tekil olmu; devletin, kompartmanlara ayrlm bir i sava dengesi zerinden egemenliini tesis etmesine msaade eden topluluklardr: Laiklik, Mslmanlk, Alevilik, Krtlk vb. Tm bu unsurlarn atmas bir tannma siyasetine dnerek bir iliki biimi tartmas balamndan km, birer kimlie dnmtr. Devlet ile ilikileri sembiyotiktir, kendilerini siyaseten bir topluluk olarak ifade edileri TC ile adatr. Devlete yzn dnm siyaset, elbette ki meta ilikisini temel alacakt. Derneklemeler, kurumlar vs. devlet ile bir diyaloun ve meta ilikisi zerinden devletle mnakaa, yani karlkl olarak birbirini naketme -birbirini eitlendiren bir ihtilaf, yani muhtelif olma hali- dzeyini gemeyen savaa dayal esnek bir korporatizme yol amtr. Siyasal rgtlenmeleri itibariyle hibiri iin meta ilikisinin tesi yok gibi grnyor. Bu, atmann vard bir evrensellik mutabakatdr. Bu yzden tm bu ezilenler, tam da evrenselin dzlemi addettikleri devletin kurucu unsurudur; onunla savaarak ona kar karak ama asla yrngesini terk etmeyerek onu kuararlar; bunun ad mbadeledir, meta ilikisidir. Eyleyi dzlemleri mlkiyedir. En son KCK, bunun tesine iaret eder gibi oldu, ancak o da ne meta ilikisini zmleyebilmekte ne de topluluklar topluluu olarak topluluklarn esasn sorgulayabilmekte. Alevi ile afi, ne Alevilik ne de afilik sorgulanmadan yan yana dur139
hatunlarn asrlk ihtisam .
maktadr. O kadar anlam sorununda srar eden bu hareket bu hakikatlerin iinden bir st-hakikate dair atlaklar zorlayamaz, zira Krtlk diye bir dzlem var; buna ancak rgtl PKKlilerin bir ksm eriebilir. Oslo daha umut vaat ederken toplum mhendisliini eletirmeyi ve sadelemeyi savunmay adet edinen yurtseverlerin dedii gibi, PKK, yle bir labirent ki, bir kapdan girdiinde srr zdm sanrsn baka bir kapdan ktnda acaba hepsi yalan myd? dersin; smailin ii ite! KCK, Krtleri bir arada tutmak zorundadr. Bu yzden komnalist gibi grnen hegemonik bir projedir, ittifaktr, demokratiktir. Ulus-devletin gler dengesi gerei reddedilip bunun teorik bir eletiri olarak sunulmasdr. Eer yle olmasayd ulus-devlet sisteminin bugnk konfigrasyonu ierisinde ABnin yeri grlr, Kuzey Krdistandaki belediyeler ABnin ve ok uluslu STKlarn peinden komazd. Anlam sorunundan bahseden hareketin bakentinde mikrokredi ofisi bulunmas ne ho bir demokrasi rneidir! Krt hareketi tam da halkn tekilinde Aponun, Krd aalayarak, Zilan ve Beritana bakp haydi kzlar yryn diyerek bir sosyal devrim derdi vard; ancak bunu, meta ilikisinden daha rak olduu bir zamanda yapabildi; imdi kapitalist moderniteye ancak krsal tnlarla kar kabiliyor; ancak, kaaklk da meta ilikisinin en baya semptomudur! Kapitalizme ho geldiniz, gerekten! Kurumsallam HPGnin lleri anlat tarz, rgtsel bir anlam retme abas ve okumadr. Kiilik zmlemesi gibi gayet baka ilikilere kap aralam devrimci bir yaklam, devlet ile iddet mbadelesinin yol at milliyeti kurumsallamada bir kes, kopyala, yaptr tekniine dnmtr. 140
menkbe
Apo, Beritann hem yaratcs hem de hkmrandr; bu yzden ilikiyi tersinden okumak gerek. PKK, sosyal devrimi kontrol etmekte ustalamtr, orada zira devrimin dolaym daima sosyaldir; halk bir arada tutulmaldr. Bu yzden Krt Kadn Hareketinin erkek egemenliinin eletirisinde toslayaca snr, daima Krtlerin bir arada tutulma kaygs tarafndan ziyadesiyle belirlenecektir, sylem tesini iaret etse dahi. Aponun Kapitalist modernite ile dertli oluunu yapsal bir analize konu olmaldr, syleyemediklerinden veya tam da bunu dile getirerek kelimelerini aan eylere bakarak okumak lazm. Ancak, Apo hem ilk yola kt paradigma hem de onun eletirisi, hem ilk daa karken hem de uakta getirilirken syledikleri konusunda tutarldr. Devlet, PKKyi anlar, PKK devleti, ayn dili konuabiliyorlar. Milliyetilikten demokratla gei ok tutarldr; PKK, Orak-ekii bayrandan indirdiinde aslnda onun altnda yatan hegemonik anlay daha da gelitirmi oldu. Ulusal kurtulu hareketleri iin zaten sosyalizm cazipti, zira snfsz/zmresiz/imtiyazsz bir halk tahayyl asndan ilevseldi hem de kyl kitlelerini mobilize ederek modern ve demokratik bir vatandalar toplumu kurmaya yellenilebiliyordu. Bunun bin bir skntyla malul olduunu maduniyet kuram gsterir. te dnya apnda vatandaln ve ulus devletin kriziyle zaferini ilan ettii ada anarizm de sosyalizmden bayra devralabilir. Bu sefer vatandaln STK-vari tnlar var. imdi Bookchin el sallyor. Oysa, PKK asndan baka momentler de var. zellikle Kuzey-Gney sava esnasnda belki de PKK en kritik dnemini yaad. Beritan, Aponun Krdn kiiliine skt kurunlarla kurduu Krdn baka bir 141
Krt ile kar karya geli anyd. Beritan, bir kii deil bir olay olarak, Krdistanda i savan sz konusu olduunun teslim edilmesiydi; belki de PKKnin en ok sosyal devrimci bir tavr Gney Krdistandaki rgtlere ve TCye kar koyabildii bir and. Krdistanda i sava, T.C. ile barta bu hareketin lanetidir, tm abalar bunun demokrata yaanmasdr; bu konuda hem PKK hem de T.C. mutabktr; bar zaten bu mutabakat salama edimidir. Ama Beritan barn lanetidir, i savatr! Tm bunlar PKK reformist (dinime kfreden Mslman olsa misali!) denilemeyecek kadar girift bir meseledir, yapsal ve konjonktrel bir kstllk meselesidir. Gler dengesine gre projenin ucunu ak brakmak, gler dengesinin kararszlnda tam da mlkiye iin icap eden pragmatizmdir; bu kadar ok topluluktan oluup dnya devletleriyle yatp kalkan bir hareket belirsizlii teorize etmesin de ne yapsn? Trkiye solunun dier ksmlar ise Souk Sava dengeleri ierisinde gelimi, kirli savan etkileriyle yorulmu ve yine tm renkleriyle meta ilikisinin gbeindedir. Dier alanlara girmeye gerek yok zaten. Bu znellikler devlete sava at ve tam da bu yzden evrensellik olarak onu grd, yani meta ilikisini, mlkiyeyi gtt. 28 ubat hem Kemalizmin iinden gelip onun yrngesinden kabilecek unsurlar hem de slam dolayszca meta ilikisine balamann, bunun dnda hibir alan brakmamann kar devrimiydi. AKPyi, Gazi Ayaklanmas, 28 ubat, Aponun Trkiyeye getirilii, 1999 Depremi, 19 Aralk, 2001 krizi yaratt; AKP, ANAP gibi, 12 Eyll gibi halkn dzen talebiydi, halkn iktidardr, halkn zlnn baka bir iliki yaratamamasdr, i savan dayanlmaz iddetin142
menkbe
de egemenin tesisidir, kar devrimdir, dzendir. Halk, muhafaza edilitir, muhafazakardr. Gelinen noktada bu unsurlarda herhangi birinin meta tesinde iliki tahayylleri ve bu ilikinin nerede bulunduu ve nasl kurulduuna dair bir tartmalar yok. Devletin kurucu unsurlarnn hibiri meta ilikisinin eletirisini formle etmemitir. Bu unsurlar bu halleriyle bunu yapamazlar da, zira meta ilikisi onlarn varolu dzlemidir, bu ilikinin sorunsallatrlmas onlar yarar, apraz keser; zira bir iliki sorunudur. Bu sorun, zellikle solda karikatr bir hal alyor. liki meselesin tartanlar hadi birlikte eve kalm veya hadi birlikte tarm yapalm kvamnda bir noktadr, o kadar anti-otoriterlerdir ki otorite onlar iin yoktur; en fazla dsal bir devlete atfla bir laf sokma aracdr. Leninist anlatnn devrimci irade vurgusunun, lm gze alm meslekten siyaseti olarak okunmas, yenilgide devrim olmak ad altnda kendisinden baka bir ey grmemeye yol amtr. Devletin kurucu unsuru olan sol rgtlerin otoritesine sitem edenler, areyi meta ilikisinin birey varsaymnda bulup, bu ikisinin bir antagonizma olduunu farz eder. Oysa birey, otoritenin karsnda konumlanandr, zl deildir. Bu yzden profesyonel irade, tam da kapitalist bireydir: Daha delikanl tnlar olanlar silahl gruplara hayran olup meseleyi darlatrr, onlara tapar ama toplumsal balamlarn nemsermi gibi yaparak nemsemez, byle bir ey yapacaklar da yoktur, lgatlerinde komnizm de yoktur; onlar devrimcidir. Dier yandan birileri Zapatistalar da ne gzel, hadi birlikte farkl ilikiler kuralm, hemen, imdi; tarm yapalm, ufak bir kooperatif kuralm, der. Hemen ve imdi kelimelerinin 143
balamszl bu olsa gerek. Dili yananlarn kolektif bireysel emeklilii budur; sabk solcularn sivil toplumculuuna ho geldiniz! Bunlar farkl ilikiler olabilir ama komnizm fark deil bambaka olandr, topluma paralel gitmez onun teekkln krar... Tm bu sylenenler birer niyet meselesi deildir, birer sulama da deildir, yapsal bir analize ardr. kinci dzlemde nc sayfa diyebileceimiz bir i sava var. Bu sava, egemenin tesisindeki krizin topluluklar vastasyla cereyan etmeyiidir, meta ilikisinin radikal bireyciliidir: renci hocasna kzm baklam, birisi birini domuz bayla ldrm, bilmem ka kii bilmem neye veya kime tecavz etmitir; hasta yaknlar doktor ldrmtr; bilmem nerede bilmem kim fuhua srklenmitir; koca eini ldrmtr. Bunlarn hibiri devletin mdahale edebilecei taleplerin formle edilebilecei meseleler deildir. Bunlar, tm topluluklar apraz keser. Bunlar, i savan iinde birer savatr. Topluluklar bunlar ancak teler, anlamn erteler. Ancak, aslnda tm topluluklarn meta ilikisini kuran bu atmalardr. Topluluklar, bu i sava iindeki i savan devletidir. Burada, Asya Tipi retim Tarz tartmalar sanki nemsiz deilmi gibidir...neyse... Meta ilikisi tam da buradadr. Bu yzden bir yntem nermekte fayda var: Marx, Kapitalin meta blmn baa ve asli birikim blmn sona koymutur, ancak bu sralamann tersinden okumas icap 144
menkbe
eder. Zira, meta Beziehungu esasnda bir Kapitalverhltnistir, yani asli birikim olarak deifre olur. Bu gazetelerde dz olur. Gazete okurken nc sayfaya baklarak manet ve dier sayfalar okunmaldr. Burada nerilen, ilk olarak nc sayfann okunmas deildir, nc sayfann aslnda tm dier sayfalarn yaps olduudur, ayr bir sayfa olarak konulmasnn anlamszl ve kanlmazlnn okunuudur. nc sayfa, asli birikimdir, dier sayfalar o atmalarn anlamnn dolaymlan ve teleniidir. Gazetelerin 3. Sayfas, bir er meydan olan snfsallkta herkesin herkese kar savan, yani demokratik asli birikimi anlatr. Bu yzden komnizm gerek, yani etkili, yani etkin bir hareket olarak burada aranmaldr. Komnizm topluluklara vurgu yapar, ancak bu topluluklar cem olmamtr, cem olma ihtimalleri vardr, kurulu deil ykntdan kabilecek olanlardr, ta ki bu topluluklar vatandal kertip galip gelene dek; yoksa meta ilikisine massedilirler. Bugne kadarki tm topluluklar meta ilikisinin kurulumunda ortaya kmtr, onun iddetiyle ve dzlemiyle ekillenmitir; komnizm onlarda bir ihtimaldi ve kar devrim galip geldi, zira bu topluluklar bir fark dzlemi kurmak zorundayd, toplumu apraz kesemezdi, teki ve beriki oldu. Bugnn komnizmi topluluklar apraz kesen bir ilikinin kurulumudur, eitsiz olduu iin birleik geliimin, rtmeyen i savalarn kesiiminde kurulur. Bu nokta, ancak somut bir tartma zerinden bir akla kavuabilir. Tayyip, Avrupada nfusun yalanmasnn emek gc zerindeki etkilerine dair kayglar, vatandaln temel birimi olan ailenin tahkimi ve Krtlerin nfus ar145
tna dair bir dolu kaygyla, tam da i sava yeniden yaplandran bir siyaset olarak ocuk istedi. Roboski katliamndan ksa bir sre sonra krtaj meselesini gndeme getirdi. En ge bu noktada Marxn neden asli birikim blm ile smrge blmn yan yana koyduu anlalabilir, zira asli birikim kadn kurarak da yeniden retim alanna tayin etmeye yeltenmektedir. Bir sene sonra Krt hareketi, sresiz alk grevi ve Aponun kelam zerinden ben senin efendinim, dedi. Tam kadn cinayetleri tam gaz devam ederken Tayyip Muhteem Yzyl dizisine att. Radikal gazetesi (nedense?) Apoya televizyon verildii haberini ise u ilgin notla verdi: Artk birok dizi yan sra Muhteem Yzyl da izleyebilecek. (Radikal 13.1.2013 Kantinden LCD TV ald) Geri dnelim, bu dizi tartmasnda en ilgin nokta meselenin ele alnyd. Bu hem bir tarih, hem bir kamusal/zel hem de bir siyaset tartmasyd. Ekseriyetle erkek olan yorumcularn byk bir ksm diziye yle att: Koskoca Sleyman kadnlar m parmanda oynatyordu? Bu Aponun sresiz alk grevi zerinden sylediinin teleniiydi. Aslnda Tayyip, kadn cinayetlerinin bir mcadele alan olduunu, stelik bunu tarihsel bir mcadele olduunu ifa etmi oldu. (Kadn cinayetleri makinesi olan, uyuturucu etelerinin birbirini vurduu, kaakln hkm srd ve birazck tede Zapatistalarn en akrak yaad Meksikann ABDye snr olan Ciudad Juarez i sava balamnda kadn cinayetlerini anlamak bakmndan aydnlatc olabilir. Keza Hindistanda olup bitenler gz nnde bulundurulduunda proletaryann yeni bir komnist enternasyonalini arayanlarn nereye bakmas gerektii bellidir!) Bu tartma, kadn sorunu 146
menkbe
olarak ayrlabilecek bir tartma deil bir mlkiye tartmasdr; haremin devlet olduu, mahremin mlkiye olmasdr, kanunidir. Buradaki mesele nedir? Her eyden nce savaa savaa vilayetler kuran bir mparatorluk haz ekseninde smrgeyi saraya tamtr. Oradan buradan toplanan kadnlar, devletin kurumsal kerhanesi olur. Ancak, burada kar, bir potansiyel kavgasdr. Smrge iktidara ak olur, onun zaafdr ve onu ynetir nk iktidara zaafn geri yanstr. RAF, Almanyadaki eylemleri iin unu sylemiti: Biz smrgelerdeki kalkmay metropollere tayoruz, sava canavarn kalbine tayoruz. Hrrem, smrgeyi Sleymann kalbine tayandr. Mahrem, kamusaldr, aslnda byle bir ayrm da yoktur. Zira, tam da sarayda konumlanmak baka olaslklar kapatm, iktidarn bedende tadlmasna kap amtr. Demokrasi anda her ev bir haremdir, her kadn umutsuz bir ev kadndr. Burada tam bir ezilenler siyaseti sz konusudur, ezilen iktidara haset duyar, komployla siyaset yapar. Kadnlar, solcudur. Ancak, mesele bu kadar basit deil. Zira hane reislii zerinden ekillenen Trkiye vatandalnda koca sefere kar. savata ganimetlerle eve gelmelidir, gelebildii oranda alklanr gelemediinde karsnda kuruntu bir ayna grr. Erkek, kadna bakar! Bu bakma bir ekonomidir, bir mbadeledir, aslnda kendi gzleri zerinden kadnn gzleriyle kendisine bakabilirmi gibi yapar. Rivayete gre Gney Amerikann kuzey kesimlerindeki yerli topluluklarn bir ksm savadr. Burada efe verilmi sembolik yceltme otoritenin merkezilemesi deil iktidar klfeti ile ayan beyan bir cezalandrma pratiiymi ve bu topluluklardaki savalar talanla 147
kle ve ganimet getirse de asla iktidar kuramazm, zira savalk yle bir meseledir ki, sava olmayanlar ve zellikle kadnlar savadan srekli daha byk bir an bekler, bunun sonu ise lmdr. Bir antropolog atmalara katlan ama sava olmayan bir yerliye sorar: Neden sava olmuyorsun? Yerli yle der: lmek istemiyorum! ster vahi ister medeni olsun sava daima mutsuzdur, muhayyel veya fiili sonu, akbetini yazglar!
menkbe
Erkeklik kadna nispet menfi olarak tanmlanr. Bu kadnda bir menfaate dnr. Yeniden retim, erkein savalktaki kleliidir. Ak, meta ilikisidir; eksikliin tekine yanstlmasdr, byyp hkmetmesidir. Aile bir teebbstr, bir messese, bir irkettir; metay yeniden retimdir. Trkiyedeki bunca hr gr ierisinde ak dizilerin bu kadar ok olmas garip deildir, bunlar birer sava dizisi, birer mlkiye dizisidir. Ancak, tm bunlar dz bir seyirde gereklemez. Bir yandan mutsuz sava i savata giderek daha az ganimet getirebilmekte, zira kadn kadar eldeki eyleri potansiyel yapmay beceremez, sinsilii bir yere kadardr. te yandan kapitalizmde kadnn bir haz nesnesi olarak temsili ile Trkiyedeki mahremliin geliimi rtmemektedir. Bu rastlama bir kar karya konumlana yol aar. Tm kadn cinayetlerin ortak yan, kocann ok ak olmasdr. Dorudur, bunu ciddiye almak gerek. Koca, aktr. Zira ak iki tarafn eksikliklerin telafi olanadr, bunun imkanszldr. Eksiklik, asli birikimdir, kendinden olduu hayal edilen potansiyellerden ayrlmaktr. Evlilik bu yzden irket ii bir atmadr. Ancak, tm bu eksiklikler bir toplumsal balamda ce148
reyan eder. Erkek gl olmak zorundadr, kamusal olarak zayflktan doru bir siyaset gdemez, gderse erkek olmaktan kar. Erkekliin zayflk siyaseti farkldr. Yamal boha misali toplumu krizlerden kaynatrmaya teebbs edip, bunu bir srdrlebilirlik altnda yapan AKP, srekliliin, yani yeniden retimin partisidir. Bu yzden muhafazakarla tekabl eder. Bu yzden 4+4+4 eletirisindeki muhafazakarlk vurgusu bayadr; burada toplumun srdrlebilirlii, ynetilebilirlii meselesi vardr; toplumu savunan hibir gr bunu laiklik tesinde eletiremez. Kadn cinayetlerinin tam da toplumun bu ekilde kaynatrlmasna, en demokratik dneme denk gelmesi bir tesadf deildir. AKPyi yaratan toplumsal dinamikler, geniletilmi bir yeniden retime teebbs etmekte: Yeniden retim genilemeye toslamakta. Ancak, tam da meta ilikisinin eitsiz olduu iin birleik geliiminden dolay ilk bakta riyakarlk gibi grnen bir durum var. Kadnlk, eve hapsolmakla cinsellii zerinden kendisini meta ilikisine dahil eden vatanda olmak arasnda bir gerilim ierisindedir. Bu, hane iindeki sinsi politikaya bir alan ayor. Kadnlar, diziler ve biliim olanaklar zerinden hem farkl temsiller hem de daha denetlemez alanlarla kar karya. savan temsili, i savaa geri dnyor onu derinletiriyor. Bu yzden kadn cinayetlerine maruz kalan kadnlar madur deildir. Chat yapar, televizyonda erkeklere bakar, arka kapdan dnyay parmaklarnda oynatrlar! Erkekliin imkanszlna iaret etmilerdir, zerkliklerini sinsice ilan etmilerdir, hercailerdir. Kadnlardan oluan mahrem alanlarda, rnein gnlerde zerk bir ekonomi ve siyasal alan kurulur, erkek egemen saiklerle kadnn kadna 149
kar ve erkeklere kar savann karargah vardr; buras bir z-rgtlenmedir. len kadn deil erkekliktir. Bu yzden cinayetlerin azmsanmayacak bir ksm da intihar ile sonulanr. Kadn intiharlar ile kadn cinayetleri arasndaki aralkta kadnn zerkliini ilan etme giriimi vardr. ntihar da zerkliktir, lm armak da. Elbette bu, kadn mcadelesinin meta ilikisinde yeniden kodlanm, meta merkezli birer zerklik teebbsleridir. Ancak, burada daha ciddi bir durum vardr. Sz konusu kesim, emek vermekten baka bir ey daha yapar. Can verir ve bu cann toplum olan ailede kurumsal olarak znelletirilmesi icap eder. Toplum devam etmelidir. Bu yzden mahkemeler ve yasalar bu konuda ilevsizdir. Zira yasa toplumu homojenletirme eylemidir, onun ihlali ise i savatr. Dolaysyla, yasa imkanszl ile vardr, i savaa toslar. Bu yzden feministler hem kadn madur gstererek ok basit bir ezen/ezilen denklemi kurar hem de yasay yapamayaca bir eye arr. Can verenin, toplumu yeniden retmenin tek retim aracna ve metann haz mbadelesinin paradigmasna sahip olann, yani kadnn bu zerkleme eiliminde vatandalar toplumu ker. Gnmz Trkiyesinde toplumun sreksizlii buradadr: Kadnn erkek egemen, yani erkee egemen, yani egemen olmaktan kma ihtimali sz konusudur. sava derinlemitir. Aslnda erkei parmanda oynatan kadn, egemenliini beyan etmektedir, erkek egemenliinin ters orantsn ayan beyan etmektedir, ancak egemenlik paradigmasndan kopmaz. Zira ailede kadn egemendir, tm atmalarn dolaymdr. Kadn, erkein elinde can verir. Bu can vermenin menfi ile mspet anlamlarn perspektif dei tokuuyla okumak gerek. 150
menkbe
Fetullah Glen ne diyor:
slam asndan bu meseleye bakacak olursak. Efendimiz (sav), Kuran, Kurandaki retiler kadn erkekten tefrik etmemitir. Zannediyorum ifratlara tefritlere giriliyor, yani denge bozuluyor burada. Bu iki varlk baz hususi yanlaryla birbirinden ayrlrsa, mesela erkein fiziki gc vardr, ama kadnn da psikolojik gc vardr. Ve bunu erkeine kar her zaman kullanabilir. Allah yaratrken, maddenin en kk paralarndan kainatlara kadar, hatta madde karsnda antimadde koyarak, byle bir birlik meydana getirmitir. Ayrma gerek yoktur.
Tm bu kadnlk halleri, kadn egemenliinin baat aktr oluunun bir dier paradigmas vardr. Eer bir kapitalizm eletirisi yaplacaksa, moderniteyi eletiren Nietzschenin can vermesine yol aan merciye bakmak lazm: Kerhane. Kerhane, meta ilikisi bakmndan paradigmatiktir. Zira, burada mesele kadnn can vermeden haz nesnesi olmasdr. En eski teebbslerden biri olarak kadn asndan kurucudur. Zira kurulu kadnn ikili karakterini gsterir. Bir yandan haz nesnesi, yani meta te yandan retim aracnn sahibi, yani anne olmaldr. Bu yzden kadnlk asndan menfi olan orospuluktur. Ancak, elinden kimlik belgesi alnp borlandrlm ve haza indirgenmi orospu, haz ekonomisinin retimine indirgememesini de ifa ediyor. Pezevenk iin retkendir, erkein hakim olamad karsndan cinsel intikam aldr, bu yzden kocacm denmesi istenir. Ancak, hem kadn hem de erkek iin orospu kurucudur. Emein retkenlii ve 151
yeniden retimin kutsall burada evli ift tarafndan kabullenilir. Bu yzden bir bo gsteren olarak orospu, kapitalist anlamda retken olmayan tm hallerin iaretidir. Bununla da kalmaz. Kerhane, kapitalist toplumun paradigmasdr. Oradan buradan srlm kadnlarn, yani babolarn, toplumun sreksizliinin, proletaryann disipline edilmesi, borlandrlmas ve bedenini satmasdr. retken ve retken olmayan ayrmn olduka mulaklatran gnmz kapitalizminde, bankalara borlanan, ruhunu ve bedenini satan, kimlii devletin elinde olan, yasal ile yasal olamayan alanlarda salnan enformel toplumun formasyonudur. Kerhane, ailedir, kapitalizmdir. Ancak, tam da kapitalizmi dolaymsz olarak gsterdii iin yzleilemeyecek aynadr. Feministlerin kinayeyle orospuyuz demesi bu yzden anlamszdr. stelik, pezevenkler altnda alarak kendimizin pezevengi olmak isteriz. Bu yzden erkek egemenliin ve kapitalizmin eletirisi orospuluktan doru olur. Orospu, cann kurtarmak iin evden kaan ve ailesinden onay alamayan kadnn kadim ve mstakbel kaderidir. Erkein pezevenk olduunu sanarak orospu olmasdr. Orospu tarihsel ii snfdr, emein istisna halidir. alp, zerkleme zlemini kendi irketini kurarak gidermek isteyen tm izofren emekiler baka nedir? Bu zincirleme iktidar ilikileri bize komnizme dair ipular veriyor. lm ile yaam arasnda can ortaya kabilir. Ancak, kadnlarn bu durumunun komnizme kap aralamas iin tutarsz anlarn grmek gerek. Burada iktidara ak olan Hrrem ve mlkiye var. Ancak, lm ile yaam arasnda can verilebilir. Bu, bir mdahale meselesidir. Hariten gazel okunarak deneyimlerin iten kertilmesidir. Yani, bu atmada 152
menkbe
toplumunun srekliliine dair sadece bir olanak var, ancak bu olanak onun komnist fragmanlarnn yeniden kurgulanmasn gerektiriyor. Devrimcilerin lgatinde bir zamanlar i sava derinletirmek diye bir sylem vard. Artk, bu sylem u anda makro-politik alandaki koca koca rgt ve topluluklarn grnrdeki savanda taraf olmak anlamna geliyor. Onun dndaki her ilgi tali oluyor, ylesine yaplyor. Bu sylem artk egemeni tesis eden i savan keskinletirilmesi anlamn tamaz. Bu savan iten zlmesidir; i savan apraz kesilmesidir. Bu sorunun byle olduunu ksa bir rnek gsterir: Vatanda solcular mahkemelerden adalet isterken efkat-Der, kadnlar cinayetlere kar silahlanmaya ard. Bunun zerine AKPye ak Nagehan Al kulak trmalayan slubuyla bunu Enver Aysevere syledi. Laiki Enver Aysever, efka-Der slamclarn olduundan dolay sadece srtt, Kemalist kadn zgrl teraneleriyle yant verdi. Sokan ortasnda onu bunu dven polisler, bir kadn polise tecavz etti. apraz kesmek budur! Bugnn acil grevi i sava derinletirmektir. Ancak bunun iin Beziehung sarslmaldr, suni denge sarslmaldr. Denge, yani nispet bir soyut dzlem zerinden hadlerin dalmdr. Had ise verili bir ilikide potansiyel olarak ilevlendirilebilecek olanaklardr. Kadnlar, erkekler karsnda hadlerini amtr, ancak had bildirememitir. Zira bu atma toplumu apraz kestii kadar bireysel olarak deneyimlenir. Bu yzden bu nispeti sarsmak, hadleri deitirmek gerek. Bir had bildirimi, daima nispet eden dier tarafn had yitimidir. Bu had yitimi ise yeniden baka bir anlamda had kazanmaya olanak aabilir. Bu, olsa olsa meseleyi tahlil 153
eden bir yaklamn nazarnda olabilir. Zira nazar, hem i savan iindedir hem de ona baka bir perspektiften bakabilecek, dsal bir bak tekil edebilecek bir baktr. Toplumdaki gler dengesi anlamn deitirirken, hadler kayarken ve zerkleme eilimleri boy gsterirken komnist bir olanak var. stelik bu, sadece kapitalizmin deil bizzat can verme eyleminin tarihsel olarak bir devrimle yantlanabilmesi anlamna gelir. Can, evreni, tabiat ve zaman anlamlandrma meselesidir. Ancak, mlkiyenin pratik, devrimci, komnist eletirisini bu i savan eilimlerinde rgtleyebilmek iin bir Beziehung olarak kadnn kadn olarak imha olmas gerekir, mevcut eilimleri rgtlenerek, yeniden kurgulanarak bir Verhltnis olarak komnizmin kurulmas, i savan dengelerinin sarslmas gerekir. Marxn asli birikimi ilk gnaha benzetmesini ciddi almak gerek: Ademe elmay yedirten kimdi? Asli birikim ile hesaplamak ilk iblmnn intikamdr, bir mlkiye eletirisidir; Hrrem deil saraydan kz karmaktr, kadnlarn kadnl ve toplumu zerek hem dnp Bacyan- Rum Tekilatna bakp hem de onun mlkiyesinden intikam almasdr, ezilenlerin iktidara ak sinsi siyasetinin eletirisidir. Bu mesele bir toplumun zl ve baka kuaklarn nasl yaayaca meselesidir. Candr. lm ile yaam, tabiyet ile zerklik arasnda bir olanaktr, baka kuaklarn nasl bir ilikide yaayaca meselesidir; komnist bir olanaktr. Bu gler dengesindeki deiim kar tarafn zafiyetini derinletirerek baka olanaklar yaratabilir. nc savandaki ilk kurun suni dengeyi sarsar, bu atmann olanaklar bir cephe aar. Bugn, Parti-Ordu-Cephe denklemini daha felsefi bir anlamda yorumlamak ge154
menkbe
rek: Tm bu yan yana geli kiplerini direni-zerkleme-komnizm, yani nispet iinden menfiden mspete bir ilikinin birimleri olarak dnmek gerekir, konstellasyonlar olarak. savataki hadler dengesinin deiimi, had bildirmek, zayf denin kiiliini ve srekliliini de yarmak anlamna gelebilir. Zayfln ve gcn anlamsal balamn kaydrmak, gcn tanmn deitirmektir. Savan cephelerini olduu gibi kabul etmek deil savatan hareketle sefer dzenlemektir. Bu gler dengesinin sarslmasnn toplumu zmesi, her bir dengesizliin baka bir dengeye kap amasdr. Mahirin dedii gibi bir iddet eylemidir, bir kurulutur, bir deneyimdir. Bu yzden zayf halka teorisi yeniden gzden geirilmelidir. Bu bir kadn sorunu deildir! Bu, devleti ykma meselesi deil onun, yani meta ilikisinin altn oymaktr! Kimse bu konuda delikanllk taslamasn, bu gayet deli ve kanl bir meseledir. Toplumun zl, yani proletaryann ortaya kp kalkmasdr. Had meselesi bir, aufhebung, ortadan kaldrma meselesidir, dengelerle oynamaktr. Marx, Die Verhltnisse zum Tanzen bringen, yani nispetler/nazireleri oynatmak, dans ettirmekten bahsetmemi miydi? Bu, g dengeleriyle oynamak, mustazaflara zaafn ve kudretin izafiliini gstermek deil midir? PKK bunu kendi nezdinde yapt, grece baarl da oldu: Kiilik zmlemeleri, gerillaya yeni katlan erkeklerin bazen kadn komutanlar tarafndan eitim grmesi vs. Ancak, bunun mmkn olmas iin hariten gazel okunmas gerekir. Ama buradaki harilik grecelidir, grmek ile ilgilidir. Eitsiz ve birleik geliim kavramlar baka dillerde dz olmayan ve eit oranda olmayan anlamna gelir, yani bir nispeti nerir. Bu155
radaki perspektif deiiklii nemlidir. Bunu grme meselesi deneyimin bireyselliinden dolay atan taraflarn dorudan deneyiminden mmkn deildir. Bir ku bak gerekir. Vogelfrei, kular gibi zgr, babo, yani proletaryann bak asn gerektirir. Bugnde dolayszca yaayan kimse bunu imdiki rahatszlyla yapamaz, bu rahatszln yankl olmas, akisli olmas gerekir. Bu ise bir balam kurgulama meselesidir. imdi demek iin imdi olmayana bakmak gerek. Almancada hatrlama fiili olan Erinnern, mealen iselletirmek demek, bir eyin ie domasn ima eder. ngilizcede ise hatrlamak iin kullanlan remember, yeniden ye olmak, recollection yeniden toparlamak, recall yeniden/geri armak anlamna gelir. (Hindistandaki tecavz vakasn protesto edenler ve Gulabi etesi hatta Yemendeki Kara Dullar Phoolan Deviyle armda deil mi?) Anmsama fiilini ngilizce ve Almancadan okunduumuzda bir eylem ortaya kar. Bin yllarn varolu sorgulamalar ve mcadeleleri para pinik anlatlar olarak elimizde var. Tm bunlardan kan, heder olmu devrimlerin, yani komnizm olaslklarnn kssadan hissesi ise komnist hipotez olarak formle etmek gerek; bu, geri dnp bakldnda fikri olarak karlan, geri arlan bir eydir: Verili olduu zere ve bu anlamyla, snfsalln, emein, demosun, iblmnn kanlmaz olmad; retimin anlamnn deimesi suretiyle cann cem olarak cmle kurmasdr, ahalinin alem olmasdr; insan ile insan arasndaki ilikide meta anlamyla Beziehung deil bir armaan ve kuvvetler dalm anlamnda Verhltnis kurulmasdr; bu anlamyla hadlerin almas156
menkbe
dr, raddedir. Meta yerine gnlden kopann, yani bir tr armaan ilikisi kurulmasdr; deer yasas deil kadir-kymet bilmektir; iktidar ve tahakkm gibi kavramlara dair balamsz ve biimsel bir eletiri deildir ama ona dnk net bir eletiri rgtlenmesidir; tm bunlarn potansiyellerinin mevcut atmalarn ierisinden derlenip arptrlarak etkin klnabileceidir; rastlamann karlamaya ve bunun had amna yol aabilecei nermesidir, bu yzden bir etiktir. Bu gnmz asndan kantlanmam bir nermedir, ama somut atmalarn yeniden toparlanmasyla her tarihsel balamda yeniden nerilmi olmasyla bir mcadele endeksidir. Bunlar, mcadelelerin etkileridir. Bunlar etkin klmak ise bir hatrlama yntemini gerektirir. Toparlama, ancak bugnn aciliyeti ierisinde sz konusu olabilir. Deitirmek istemeyenin toparlamas, iselletirmesi, mensup olmas gerekmez. Farkl deneyimlerinden kan zlemler dorultusunda buna iman etmi bir sr insann sz konusu olduu vakidir. Bu yzden bir yanda komnistler bir yanda olas komnarlar vardr. Dnsel ve duygulanmsal bir aba ierisinde bulunmu, bu toplumda byle yaamak istemediklerini u veya bu biimde formle eden solcular vardr. Bunlarn hepsi de ne yapacaklar konusunda yle pek de net deildir. Ancak, dardan bilin kavram zerinden bir otorite eletirisi yapmak, tarihi, ancak mspet yanyla alglamaktr, bugn iin seferber etmek deildir. Bugn, sol, demokrasi deyip devleti ykmaktan dem vurup iktidara ak olanlar zaten birlemi durumda ama komnistler fark deil ayrm koymaldr. Mesele bir olma meselesi deildir, rakamlar sistemini deifre etmektir. Bugnn tar157
tmas bir program meselesi deildir, bir okuma ve eyleme yntemi gelitirmektir. Bunun da hibir garantisi yok. Tarihsel ve diyalektik materyalizmin bugnk krma ve rkek halinin eminlii yoktur. htimaller ve olaslklar vardr. Bugnn komnist partisi, Hikmet Kvlcmlnn tarifine daha uygundur, bir keif koludur. Parti kavram daha tartlacak olsa da Denizlerin yaklam u ekilde formle edilmelidir: Komnizm, mspet olarak praksis ierisinde formle edilir, rgtlenir. Ancak buna bir ey daha ilave etmek gerek, sadece kefetmez, icat da eder, bir programa sahip deildir bir okuma ve eyleme biimi benimser, dener, yanlr, dener. Her eyden nce biz bunu niye yapyoruz sorusunu yaptklarna ve yapanlara bakarak srekli sorar, deneyim, denemek onun iin ayp deildir, yanlmak da. Zira, o bir gzlemci ve mdahaleci olsa da tarihin tekeli onda deildir, deneyimlerin ve tartmalarn sonucudur. Dolaysyla, Denizlerin dedii doru parti mcadele ierisinde kurulur. Bu, bugnk uzun yry algs karsnda bir toparlama yntemi zerinden imdide srar eden bir ivedilik, aciliyet yaklamn art koar. Komnistler, can havliyle komnizme koar. Mevcut statkoyu korumak isteyenler ve onlarn anti-otoriter/demokrat tepkileri bir yana Ne Yapmal? sorusu burada gizlidir. Yine sr meselesine geri dndk.
menkbe
158
Amigay sunmak ve gelitirmek zere Amigada yaplm Boing demosu: lem kapasitesini zorlamamak iin top deil, kamera (viewport) daha dorusu koordinat sistemi hareket ediyor: http://amiga.filfre.net/?page_id=5
menkbe
Anti-otoriter dnce ve yaklam bugn balamszlkla maluldr. Bu yzden otonomizm ve anarizm birer tepki olarak okunmaldr. Anti-otoriterliin otorite/iktidar kavram balamsz ve her eyden nce geliigzel olarak kullanlr. Bunun icra ve ifa edili tarzlarna dair tartma ise ok sterildir. Bu yzden bu iki akm da ya sonunda klasik bir ekonomizm ya da radikal bir bireycilik etkisinde bulunur. Ancak, bunlar sz konusu okumalarda bulunan kesimlere emanet edilmeyecek denli nemli damarlardr. 163
Solun kurumsallat ve ieriksizletii bir dnemde, bir ynetim sanatna alenen kavutuu bir anda bunlar geliigzellie ararak aslnda teslimiyetin bir dier boyutu olarak i grr. Dolaysyla, hem demokratlar hem de anti-otoriterler iin mdahale ve irade kavramlar hala sorunlu bir yerde durur. Sormak gerek: Ey demokratlar, sorun olarak bahsettiiniz eylerden btnlkl bir kopu nasl olur, buna dair beylik laflar dnda bir okuma ynteminiz var m? Antiotoriter demokratlara sormak gerek: Devlet zerinden kendinizi tanmlamay ne zaman brakacaksnz; Negri, bunca kitap yazyor da okurlarna bunu niye sylyor, neye aryor; bunlar birer betimleme mi? Proletaryann dier g dizilii ierisinde deneyime dayal olarak kurulmas gerektii, bu pozisyonun dank znelliklerin kart konumlan ve naziresi ierisinden kabilecei fikri bir iradeye ardr. Proletarya dank bir potansiyel olarak verili koullarn tahlilinden yola klarak bir dizilim yaratma meselesidir: Bu g kazandrma ve zayflayann tersinden glendirilmesidir. arpanlarna ayrmak, kendiliiyle arpp kuvvetini almaktr. Kadn yle bir gce eriecek ki, erkek onunla naziresinde yerle bir olacak. Yerle bir olan erkein anlam sorusunu kaydrlacak, g ve gszlacak, acak, ln tanmlar deitirilecek. Somut atmalardan hareketle halka halka olaslklar ve olanaklar yaratlp zorlanacak, zemini kaydrlacaktr. Bu bir ilikilendirme meselesidir, proletaryann kaldrlmas ile burjuva toplumun yadsnmas olacaktr. Proletarya yaddr, yad edendir. Menfi mspet klnmaya allacaktr. Bu bir oyun kuruculuu gerektirir; yani nispetler/nazireleri oynatmak, dans ettirmek iin birilerinin mzik yap164
menkbe
mas, ritim tutmas gerek; hariten gazel gerek; bu bir rg meselesidir, bunu ancak bir rgt karlayabilir; kurgu meselesidir, kurulmas icap eder: Bir komnist rgt gerek; bir nazar gerek. Gnmz komnist rgt bir perspektiften bakldndan bir nc deil artdr. sava okur onu ncelemez. Bu i sava, heba olmu tm isyanlar ve komnizm giriimlerinin bak asndan deerlendirir, okur. retim tarz kavramn anmsatr, o bir okuma tarzdr. Buradan hareketle nasl bir mdahalenin gler dengesini deitirebileceini, bunun olaslklarn ve olanaklarn tartr. Anmsad iin, yani toparlayp, iselletirip yeniden tarih olarak okuduu bir izlee mensup olmaya alt iin dn ile gelecek arasndadr, kozmolojik bir zamansall vardr. Fanidir, fandir. Tam da bu yzden, yani eilimleri okuduu iin ncdr, onlarn nn aar. Bu yzden rgt ile parti zde deildir. Parti, bu atmada dzenlenecek gler dzlemidir, paradr, taraftr, srekli kayar, i savan cephelerini yaran dzlemdir. Komnist rgt, hasbelkader devrimci fikirlerle bir biimde tanm, mevcut solda kendisini istemeye istemeye konumlandran veya konumlandramayan, devrimci anlatlarla beslenmi olup da ekmek derdine dm, hem soldan bkm hem de gnlk hayatn irenlii ve anlamszl altnda ezilen insanlardan oluur. Bunlar, artk hayattan nefret ederek ama bir are de bulamayarak kafadar dostlarnda ifa bulan insanlardr. Gnmz komnist rgt on ila on be insan amayan bir kafadar arkada evresidir. Birbirlerini en rezil hallerde grm, defalarca birbirlerine ksm, imal ve dolayl konumay brakm ve bu 165
menkbe
anlamszl paylam insanlardr. Hibiri kahraman veya mkemmel deildir ama dost meclisinden dolay bir biimde birbirlerini eip bker, meseleleri yoluna sokar, ou zaman her eyi berbat ederler; artk birbirlerine ego taslayamayacak bir noktaya gelmilerdir; anlamszlk karlkl sulamalardan km ortak bir ey olmutur. Hibiri toplum meseleleri ile profesyonel bir iliki ierisinde olmasa da gerekten iinde yaadklar toplumdan huzursuzlardr, artk gndelik iddeti kanksam ama bundan da memnun deillerdir. Anlam sorusu bakidir. Onlar iin bunlarla uramak bir meslek deil, bir profesyonellik meselesi deil bir arlma bir Berufung olmutur. Akademisyen, STK alan veya sol bir kurumun alan deillerdir, artk renciliin altndan ok sular gemitir. Gnlk hayatn tm sorumluluu srtlarna km onun altnda mzmzlanrlar, i savan gerekliliklerini ve o gnlk sinsi hayat politikasn, herkesin herkese kar savan pek kaldramamlardr. Birlikte ev kurup gettolaamayacak denli ekmek derdine dp bu hayatn sama sapan hallerinin iindedirler. Her gn hep solcu ve sol cenahn eperiyle deil her tr insanla ili dl olmak zorundadrlar. Bir kyl kyde kalamayp nasl korkusundan daa kaarak ekya olursa, dostluk da onlar iin yle bir katr, ancak asla tam bir ka olamamaktadr. Hepsi nefret ede ede emekidir, hepsi kapitalist i ve isizlik dngsnn iindedir. Sorumluluk stlenmek nedir bilirler ama bunu pek de sevmezler. Devrim, komnizm ile kurduklar iliki bir hobi deildir, bir amatrlktr. Gnmz komnist rgt, kapitalist anlamszln iinde yeeren, bambakaya zlemdir. Bu yzden dost meclisidir. Kzlderenin 166
menkbe
rettii bir ey varsa o da koca koca devrimci dayanma denen olayn ok nemli bir yannn da iti-kakl da olsa bir dostluun, sevgi-rekabetle kark bir ilikinin sz konusu olmas. Bu bir THKO ve THKP-C meselesine indirgemez. Buradan bakldnda dost meclisi iin berya Anarist Federasyonu veya Kara Panterler modelleridir: Federatif veya bir kesime dayal olduu iin deil, kendi anlamszlklarndan doru toplumsal ile bir kopuu rgtlemek istemelerinden, bu konudaki acemiliklerinden, amatrlklerinden dolay. Her kafadan ayr bir ses kp yine de bir ekilde anlamak bakmndan MRin ilk dnemlerine benzer. RAF gibi ufaktr ama kafa bakmndan Kzl Tugaylarn militan iiciliini ve mahalle faaliyetlerini de eletirerek anlaml bulur. Tupamarolarn poplizmi anlamak/eletirmek ancak komnist militanl geri kazanmak iin ciddi bir deneyim olduunu dnr. Apoyu ve Fetullah Gleni birer kii deil, i gren, rgtlenmi ve kasten kurgulanm birer simge olarak balamlar ierisinde anlamaya alr, kendi balam gerei eletirel bir mesafe koyar. rendii eyler sadece soldan deildir, sadan solan, oradan buradandr. Taklit etmez, yknmez! aktrmadan beenir, apartr, yaratr. Komnist rgt, kendisini rgtlemez. Srekli i sava deifre edip mesaj verir. Bu yzden bir yayn organ, bir internet sitesi, bir kurumu yoktur. Kapsn alamazsnz onu isteseniz de bulamazsnz. Ad yoktur. Onlar bir arada tutan ey, yani komnist ilikileri, bir esrardr. Sr, tehirin ve gsterinin egemenlii altnda en sk badr, insanlar bir arada tutan en kuvvetli badr. Bu rgt, arasal bir yol ortakln deil bir srdal ba olarak kabul eder. Ona mensup 167
menkbe
olan herkes srdatr, srra ermi ve vakftr. Bu esrar, hem olup bitenleri okuma yntemi hem de mdahale yntemidir. Komnizm, mterektir, ortaklktr, arada bir eyin bulunarak kalkmaktr, ku bakdr, gvercin rkekliidir, (Osmanlcadaki sosyalist kelimesini kullanmak gerekirse) itiraktr, esrardr. Bu dost meclisi, asla genilemeye almaz, kimseyi kafalama peinde deildir. Bu dost meclisi, srekli i savataki sylemleri takip edip onun iinden sylemsel ve sinestetik kurgularda bulunarak komnist ilikilere iaret eder. Bu adan bir propaganda birliidir, MLSPBye benzer. Ancak, ad san yoktur. Olas atmalarda ehit decek srdalarn grkemlice anp onlar adna eylem koymaz; srdalar, onlar kalbine gmer, herkes de bu ihtimali bilir. Bu rgtn yeleri asla birer rnek kii veya kahraman olmayacaktr. Bu rgt, insandan ok ey bekler: Hem sr tutmasn bileceksin hem de tek mkafatn baar ihtimali dk grnen bir mcadelenin paras olmu olmak, gndelik rutinden bir nebze kp anlaml bir hayat yaam olmaktr. Zira sr devam etmeli. Bu rgt, bir gerilla rgtdr, asimetrik ve asimetriye dayal bir sava yrtmektedir. deolojisini yaltk bir ey olarak formle etmez, dolamda bulunan sylemleri krarak ve yeniden kurgulayarak mesaj verir. Her ideolojide anlam ve komnizmin bir sorunsal olduunu kabul eder ve buradan hareket eder. Terrle Mcadele Yasasnn korkusunu gerekletirir: Ykclk her yerden kabilir, danktr. Bugn kendini polise ihbar etme masas misali alan kurumlar, siyasetler toplantlar ve basn aklamalar uzaktan izledii ama hi mi hi ili dl olmad bir 168
menkbe
alandr. Mutlak olarak grnmezdir ama gsterir, nispet yapar. Legalite ve illegalitenin Trkiyede anlamsz olduunu, esas olann grnmezlik olduunu, sr olduunu bilir. Ama kimse birbirine ve bakalarna bu srr taslamaz, bir kafe kesinde telefonunu baka yere koy diyerek amirane bir tavr ve ciddiyetle bu srr taslamaz. Doru dzgn yapar, kimse karsnda da kendisini zel gstermeye almaz. Tm bu konular yzne gzne bulatrsa da zmeye alr. ekicilii sadece iaret ediyor olmasndandr. Eylemlerde kendisine iaret etmez, bir ilke iletir, komnizmi mevcut dolamda olan sylemleri yeniden kurgulayarak iletir. Devlet zaten her eyi biliyor, demez, paranoyak olmadan kriminolojik bir yaklama sahip olur. Eylemlerinde bir kssadan hisse vardr ve bunun dolama girmesini salar, takip eder. nsanlarn sorgulamalarn takip edip soruyu baka trl formle etmelerini salar. Bakar, insanlar kendilerini rgtlyor mu? rgtlendikleri noktada mdahale eder, iliki kurar kadro karr, baka srdalklar kurar ve brakr. Onlara mmkn mertebe bir daha temas etmemeye alr. rgt bir yayn organdr ama yayn toplumsal sylemlerin ve atmalarn iinden yrrle sokar kendi sz yoktur, iletir. Bu farkl sylemlerin dolamn ve etkinlemesini salar, takip eder, yanklanmas ve z rgtlenmlere yol amasn salar. Dengelerle oynar. Oyun kurucudur. Hegemonya kuramndan bir ey renmitir: Tm bu farkl sylemlerden yaratt atlaklarn birbirine atfta bulunmasn salar, savata belli bir gler dengesinin belli bir annda her yerde bulunan batl, yani bir bo gsteren kurgular, batllk soyutlama deildir, bunu ne zaman yapaca konusun169
menkbe
da ok hassastr ve acelesi vardr ama aceleci deildir: Genel bir otorite krizini zorlar ve o an yakalamaya alr. Bu batllk zlemlerin telenip, pratik eylem tekerrrleriyle arml bir g dzleminden insann ifozresini derinletirmeli, bir sorgulama dzlemi olmaldr; insann kendisine bir sr zerinden akisli bakmdr, pratikte gler dengesindeki deiimin endeksidir, anlam sorgulamasnn rgtlendii dzlemdir, bir mecradr, bir olaydr. Bu batllk bir armaan ilikisidir, edeerlik zerinden ilemez. Maonun deyimiyle stratejik denge aamasnda, yani genel ayaklanmaya, devrimci duruma bklebilecek veya felsefi anlamda olay yaratlabilecek bir noktada devreye sokulur. Bunun hangi an olaca karar klndktan sonra, olduundan byk grnr, nk gsterdii kendisi deildir, zira bu batl her yerdedir, kendisini ilan etmez ima eder, bir zlem atf dzlemini simgesel olarak kurar. rgt, proletaryann estetik, sinestetik tesisidir, nazardr. En ge Grup Yorumdan beri pastoral imalarn ne kadar i grdn biliriz, mulak olduklar iin zlemler baka bir zamansalla yanstlabilir; ifade edilemeyen bir oku ve hzn ayn anda yaanr. Bu batl dzlem taleplerin yan yana geldii edeerlik dzlemi deil, anlamn zlem zerinden kurulduu srdr. Eksikliin ruha havale edilip ondan g almaktr. Bir raklk as deneyimidir, gn gelir yldzlardan iir ekmektir. Kozmolojik zamandr, candr. rgt, modern romandaki anlam sorunu yaayan insann karsna iletilebilecek bir kssadan hisse koyar, gndelik deneyimi buna balar, hikaye anlatcsdr. En ge, Fetullah Glen, eitli din alimleri ve Abdullah calandan beri hikaye anlatclnn kuvvetini biliriz. 170
menkbe
Diziler de aslnda modern roman grnml bir ideoloji iletir ve rgtler, i savan propaganda aygtlardr ama atlatlabilirler. rgt, metin, sylem ve estetik biimleri (yeniden) kurgulayarak iletir. Bu sefer bir nder deil, bir ruh, drt bir yandan hikaye anlatr. Sz ile, grnt ile eylem ile. Srdala arr, rgtlenmeye arr. Bunu bir deneyim olarak dolama sokar ve rgtlenmesini salar. Bir hayalet dolayor komnizmin hayaleti! Hayal et diyor, yap diyor, srda bul diyor, komnizmi yaa diyor! Komnizm batldr, srdalktr! Ancak bu, sadece uzaktan ve mesafeden olan bir ey deildir. Bu rgt, mesajn iletmek ve farkl yerlere etki edebilmek iin hem farkl kesimlerle karlar hem de deneyimlere dayal olarak gler dengesini deitirir, baka srdalklara mahal verir. Mahal verdii srdalklar izler, dolayl olarak mesaj verir. Asla onlarla rtmez, organik-rgtsel bir ba kurmaz, zira bu durumda hem kurumsallamann skntlar hem de tematikleme, tek bir konuya odaklanp nn ardn grememe riskine girer, solcular. O bir provokatrdr, bir eyden yana arda bulunur, komnizme arr. O, srdaln ablonudur, komnizmin bir srdalk olarak rgtlenmesini salar. Bilgisayar yazlmcl ile uraanlar bilir: mplementasyon, yani yrrle koyma diye bir ey vardr. rgt, implementasyonu salar. Komnizmin bir algoritma olarak yrrle girmesini salar; zerklemenin ilham perisidir. Bu adan hep mesafelidir, btn grmeye alr. rgtlenmesini salad ile zde deildir onu sadece itekler: Motivasyondur, saiktir. Gcn grnmezliinden ve srlar silsilesinden alan bir iticidir. Ama itilen iin hep bir muamma olarak kalacaktr. Tefekkr ha171
menkbe
linde dnyay seyre dalm, ekingen ve ekilmi bir bilgindir. Her eyi bilmez ama bildii bir eyler de vardr, kitlelerden renir. Can verir, onu okur, emrine amade olur, ebedir, anadr. Mavi boncuk neredeyse gnl oradadr. Ta ki, dost meclisi (rgt) ile Part-OrduCephe, menfi-mspet, proletarya-komnizm ilikisini genel bir ayaklanma ve etik rgtlenmeye salam bir halde dntrene dek. Maonun kar karya kald sorun bu rgtn de sorunudur: Kurumsallama. Bu yzden z rgtlenmelerle zde deildir. Onlarn kurumsallama eilimlerine ket vurur, birebir iinde olmad iin, kendi kadrosu olmad iin kitlelerden daha radikaldir, onlar zorlar, alan her bir olanakla hem komnizmi giderek menfi deil mspet olarak formle etmeye hem de burjuva toplumun ilememesini salar. lla bir rgtlenme yaplacaksa bunu kendisi yapmaz bunu bir fikir olarak devreye sokup yaptrtmaya alr ve yapanlar srekli sktran lanet olur, musallat olur. rgt, bunun sadece bir deneme olduunu bilir, kefetmeye alr, afallar, hata yapar, renir, dalabilir. Sr, dolaysz bir ilikidir, komnizmdir; mcadele asndan ilevsel olmann tesinde ok dolayl gibi grnen bir kozmolojik bir batllk zerinden aslnda dolaysz bir ilik kinin mmkn olabilecei bir dzlemdir; kolektiftir, kooperatiftir, yaamn nasl olmas gerektiinin kolektif sorgulandr, bunun bireysel bir soru olmadna iaret edendir, ceme kap aralar cmle olmasn ister. Olup bitenlerden renir; hani biraz Fanondan biraz da Dov Kulbnden etkilenmemi deildir. 172
menkbe
Tm bu sylenenler bir denemedir, bir tartma zeminidir. Zaten bu rgt de bir tartma dzlemidir. Tm bunlar sylendi, hani belki yapmak isteyen kar diye yoksa yapanlar var m acaba? Srdr.
menkbe
173
Daha ok yryecek miyiz? Biraz var. lla fantezi yapacaksnz deil mi? Ne alakas var? Var ya bu bror bamza ok bela at? Niye fena m oldu? Rutinden ktk. yi de... Ne iyi de? Neyse, hem korkuyom hem mutluyum, bilemedim....
menkbe
Ha, geldiniz nihayet ya Geldik geldik...atlamayn acelemiz yok Komnizme kouyoruz srda :D ok komik... Ya byle srda mrda deyip adam hasta etmeyin, tamam bir ey yapyoz, allah kerim de, yle ekle emale de girmeyin, zellikle size sylyorum beyler... Tamam kzm ya, hep arza hep arza...Turu getrrn... O ne be, Eh, anlatrz sonra...srdr :p Ne biim yer la bura? Tamam, buray bulduk ite... Komite iyi almyor Balatma komitene :D, lan bir i yaptnz ilaa byle komite momite, diyeceiniz, yaptmomite, nz da i olsa.. hem biz iblm mesele174
siyle sorunlu deil miydik? Beyler, beyler nasl konuluyorsunuz yle ya...biraz da ciddiyet, tamam abartmayalm da bu kadar da lakaytlk olmaz, canmz ortaya koyacaz be! Biz neyin kafasn yayoz, acaba?.. :D Tamam. Tamam. Seni imdi sana bi koyarm, allahma kitabma :D neyse hadi balayalm. Kzma be zlem... Tamam, hepimiz gerginiz, heyecanlyz korkuyoruz da bu kadar stres yapmayalm, buna birlikte karar verdik... Hadiii.... Zaten iten kmm.. Alt ay sonra bir toplant yapyoruz onu da berbat etmeyin... Ne olacak hepimiz iten ktk.. O kadar da kouturduk, kolay m, emsali yok, bir ey yok, bizden nce kim yapm byle bi eyi... Biz o son bror eetmeyecektik iyiydi, ne geldiyse bamza ondan geldi...Fangi fngi yok Almanca u demek ngilizce bu demek, artis artis yazlm, zaten tam ikna da olmalm, , dm, kar kamyorum ama tam da ikna olamadm... Bunu imdi mi tartacaz, ka kere tartacaz bunu.. Neyse ya, en azndan hayatmza renk geldi... Ya imdi bizim bamza bir ey gelirse cenazemiz olmayacak m Sz lan sana yapacaz Yok ya imdi sr mr, korku filmi gibi, iste175
menkbe
mem.... Ya acaba bizim gibi bu meseleleri konuan baka birileri var mdr? Neyse Allahtan bazlarmz zamannda iten ayrld... Ne gzellikler yaptnz anlatn bakalm... incik...nereden balasak...Konutuumuz gibi baktk bakndk... Bir kere batan syleyeyim Alinin bu kanalizasyon ii ya.. indik yani ok dar, arxaaa galiba fazla Ninja Kaplumbalar izlemi, Trkiyede herhalde yle bir sistem yok ama yine de iimize yarad. Neden Bizim mergillerin kamulatrd silahlar o darack yerlere zualaladk Nasl oldu o i... Temiz, ne mayfa ne baka bir ey, konutuumuz gibi... Biz de gidip kerhaneye bakndk ..ufak bir yer olduu iin pek Mobese gremedik, ieride yaklak on kiiler.. Kerhaneciler sizi... :D Neyse, oray da grm olduk... Dur dur nasl yaptnz..allah akna... Girdik, arkada beni buraya getirdi, ayp olur diye gelememezlik edemedim ama benimki fs, dedim. Mehmet de yle. Sohbet ettik, koullar okuduumuz eylerdeki gibi. Biz de o civarlardaki dalk blgeye baktk, bulduk bir yer. Kazdk kazdk biraz da branda kamuflaj, elektrik, iletiim meselelerini 176
menkbe
hallettik. Hepsi kamulatrma. Kuru bakliyat kamulatrdk. Gtrdk. Allahm, bunu bir daha yapmam. Altma syodum. Allahtan mayfa meselesi, gasp ss verebildik. Polis hala yle sanyor. Gtrdk. imdi orada bir rmak da var, rakm yalnz biraz yksek. ki kamp yaptk. Hem bizim hem de onlar iin. Nasl... imdi..uygun bir yer bulduk..stn kapattk...yaklak hal saha byklnde... blmeler yaptk ama giri klar biraz labirent gibi, odalar da yle...Lazm olur..ambiyans falan.... Buna senelik inaatym ilk kez byle bir aheser yaptm Saol, ben de bunca yllk garsonum..eee Aye de bunca senelik muhasebeci... :D Biz de snma evlerine baktk. Meslek kurslar, imkanlar falan yokladk. Bulduk birka olanak. Betl zaten STKlarda geziniyor... He o i bende..siz dert etmeyin... Ha bu arada kamyoneti de zaten kamulatrm olduk, plakas deitirildi... Tamam plan gzden geiriyoruz arkadalar: Bu da ok kurgu bir cmle oldu... Neyse plaaaaannnn: imdi, kerhaneyi basyoruz. Kadnlar zorla aaya indiriyoruz. Mterileri de zorla karlarna diziyoruz. Kzlarn kimliklerini pezevenkten istiyoruz. Kadnlarn kafasna silah dayayp son szn ne? diyoruz. Ba177
menkbe
kalm ne diyecekler? Sonra ellerine bir silah verip mterileri ve pezevengi zorla vurmalarn salyoruz. Kzlar kamyonete bindiriyoruz. Kerhaneyi yakyoruz. Bi dakka orada bir sknt var..onu yle yapmayalm. Birincisi, bizim kimlie ve paraya ihtiyacmz olacak, heriflerden czdanlarn alalm. Kzlar kafalarna silah dayasn, dayattralm ve kredi ve banka kart ifrelerini isteyelim. Bu para ekme iinde yalnz dikkatli olmalyz. Olmaz, hayr olur da...neyse..Bu silahlarn nereden geldii belli. ok terr rgt kokar i. Ben derim ki, kzlara zorla bu elemanlar birbirlerine balatalm sonra tm dkkana onlara benzin dktrp yaktralm. Mesele mehul olsun. Yani, sanki isyan km kzlar kam gibi falan. Kurun kullanlrsa, balistik malistik sknt olur. Ya, bu elemanlar ldrtmeden olmaz m? Olmaz! Niye? nk bu kzlarn bir yann ldrmeleri gerek, hem insan ldrme deneyimleri, beensek de beenmesek de olmal. Maalesef. imdi o ii daha net dnelim. Doru, kurun olmaz. Bir de meseleyi ya firar-isyan karm bir ey olarak gstermek lazm. En kt durumda pezevenkler aras atma. Not edelim o noktay bir daha gzden geirelim. 178
menkbe
Bi mesele daha var. imdi biz baskn yaparken mteri gelirse veya darda sra varsa? imdi zaten oraya nce polis kyafetleriyle gelip alan boaltmak gerekir. Vukuat var falan ayana. Kapda polisler var, onlar da halletmek lazm.... Heee lazm... Not ettim: V-u-k-u-a-t Devam... Ya bi de yol boyunca gzlerini kapatmamz lazm.. Zaten biz de maskeli olacaz... Aman arkadalar, fevri davran falan yok... tamam yakalanrsak atacaz ama yle atma niyetimiz yok...sert olacaz bata ama kze balamaya da gerek yok.. Yakalanrsak? Siyasi savunma da yapacak myz... Deli misin? Yani imdi olmaz... Bunu da sol bir ey olarak gsterip bambaka noktalara ekmek lazm..o noktada duralm.. olmad sol rgtlerden biri olarak kendimizi gsteririz...srr ifa etmek yok.... En en olmadk durumda bakarz.. hayr, bunlar ldrecektik deyip byle milliyeti-islamc olarak da kendimizi gsterebiliriz de..lanet olsun bazlarmz maalesef gzaltna alnm..adam bakacak solcu... Belki Ergenekon falan gibi bir ey... Neyse bunu da dnelim..midimiz o olsun ki atma karsa ya yaralm ya maalesef 179
menkbe
lelim... He kolayd zaten...zaten otuz kere attk otuz kere ldk...gtmz atmyor sanki.. Lan abuk subuk konuma...gtmz atyor... mesele zaten orada... Sen vurulduunda ben mal mal bakmayacam herhalde... Belli olmaz.. Sana imdi bir hareket ekerdim de..neyse... Ben seni ok seviyom... Ben de seni.. Ah canm Tamam lan...sulandrmayn...abana baladnz yine... ekerpare? :D Geyii brakn bir kere ya... Tamam bu yaptmz nce hi denenmedi ama Kzldere var, Beritan var daha bir sr ey var... Bunu yapyorsak arpmay da bileceiz...Ben bu meselede srarcym arkada...Ltfen bunu da ekle..tartmamz ve ikna olmamz ya da hi yapmamamz gerek! Devam ediyorum...Bizim krsaldaki kampa gidiyoruz. Zaten krsalda silahl mcadele yrtmediimiz iin sanrm rahat olacaz. Yerletiriyoruz. Bizim kadn arkada bizi de sokaktan topladlar diyerek katlmc gzlemde bulunacak. Bu arada kan tahlillerini alp bizim doktor moktor gerekirse salk durumlarn bir ek edeceiz. Bizim arkadalarn hikayeleri hazr, konuma tarzlar 180
menkbe
hazr, umarm iyi bir oyunculuk karrlar. Bir hafta sadece gzlemleyeceiz. Hikayelerini, zlemlerini vs. reneceiz. Bence oraya mikrofon da yerletirelim, daha rahat analiz ederiz. Birka tane olur. Tamam, devam...Sonra ldreceimizi syleyecek ve birka gn bekleyeceiz. Bakalm lm karsnda zlemlerini nasl ifade edecekler. Sonra rmaa gtreceiz. Ha bu arada yzmz srekli kapal olacak. Alnmzda da simge. Evet bu meseleyi kurguladk. Irmaa gtrp silah dayayacaz. Suya girin yoksa sizi vururuz diyeceiz. Boulmaya ramak kala karacaz. Beyaz bir elbise giydireceiz, kefen.. Irmaktan karlarken iki sra oluturup bir koridor yapacaz, bizim hazr ol vaziyetimizin arasndan geecekler. Sonra birka gn daha kendi hallerine brakacaz. Gzlemleyeceiz. Sonra, aralarndaki ilikileri ve zlemlerini zdkten sonra bir vaftiz treni yapacaz. Hangisi ne olmak istemise, sen artk Osun diyeceiz. Bizim simgenin olduu salonda toplayacaz. Muhabbet edeceiz. Eitimlere balayacaz. Hikaye anlatacaz. Kozmoloji, ahlak falan filan. Eitimleri deneyimlerine gre ekillendireceiz. Bu arada bizim kzlar onlardan biri olarak sorularla muhabbeti ynlendirecek, soru soruyu aacak. Eilimlerine bakacaz. Eitimleri buna gre ekillendireceiz. Zamanla gda temini iin 181
menkbe
kamulatrma eylemlerine msait olanlar yanmza alacaz. Eee kadnlar ne kadar azn yzn kapatsa da gda TIR soyduunda bunu nasl gasp veya adli bir ey olarak gstereceiz? Bu noktann zerinde dural...not ettim... Tabi ki derdimizin ne olduunu renmi olacaklar, ksmen. Yani kendilerini tm srra vakf sanacaklar, hikayenin bir ksmn bilerek. Ama daha ziyade bu rgtn kadnlarn intikamn almak iin falan kurulduunu sanacaklar. Eitimleri de hazr. imdi her eyden nce uzun uzun muhabbet ve deneyim kvamnda ilerleyeceiz. Yz maskeli olan kadn arkadalarmzdan bir ka, kendisinin de eskiden fahie olduunu karldn ve ite mcadeleye katldn falan anlatacak. Birka kere bu olacak. Tabi dier arkadalar da ieriden soru moru tevik edecek. Sonra uzun uzadya bildiimiz eitim olacak. Genel kltr, kapitalizm, kadn sorunu, insan ilikileri, mcadele deneyimleri, hayvan zgrlemesi, bilgisayar, armaan ilikisi, etik, rastlama, bol bol film falan. Herhalde btnlkl olsun diye buna komnizm deil de kozmoloji deriz. Mzik, resim, ksa film atlyeleri falan ite. Sonra eilimlerine bakacaz. Genel olarak hepsine bir savunma, yakn dv, basit bak gibi aletlerle saldr ve savunma reteceiz. Biraz da silah eitimi. 182
menkbe
Kendimiz ok biliyoz ya Olduu kadar... Nereden Yav talimlerimizden ve internetten renebildiimiz eyler ite...idare et... Ayrntlara taklma... im dm olmu ayrnt be arkada... Bir de kampta i blm meselesini halletmemiz lazm...u armaan ekonomisi falan... Tamam ite balk tutacaklar sonra eletirel eletirmen olacaklar...daha ne... ok komik.. Niye ya silah zoruyla balk tutturacaz... Polpot diyosun... Heee Neyse...allahm ya... :D Sonra bunlar kadrolatrma potansiyellerimize bakacaz. En nemlisi kimseden vazgememek, sabrl olacaz. Elek ardna elek koyarak bir ekilde bir eyler yapabilecek bir potansiyel karmaya alacaz. Genel olarak iki kategori belirledik. Birinci kategoride iletkenler var, bunlar sosyal yaama kartrp vermek istediimiz mesajlar yeri geldiinde yaymalar ii deerlendireceiz. kinci kategoride rgtler var. Ancak, iletkenler kendilerini rgt sanacak, rgtler de kendilerini iletken. Hatta, her birini ekip alacaz ve sen bizdensin diyeceiz. Bakalm sr saklayabiliyorlar m ve iktidar kurmaya ne kadar teneler. ktidar kurana sorumluluk, yerine getiremeyecei sorum183
menkbe
luluklar zerinden ceza keseceiz, kendisine toslayacak. Neyse, zaten orada srekli deerlendirme yaparz. Ksacas, biz bunlar salacaz dnyaya. Baktk, kadn cinayetleri hangi iller ve ilelerde nasl dalm, o oranda her birini bir yerlere yollayacaz. Meslek edinmelerini ve hayatlarn idame ettirmelerini salayacaz. Grevleri u olacak: Kadnlarla bir araya gelip, muhabbet kurup gn dzenlemek. imdilik... Bizim bu dizi iini araya sokmamz lazm. Nasl... Eee, neyin muhabbetini yapacaklar? Anlamadm... Diyorum ki bizim bunlarla dizi izleyip bunlar yorumlamay tartmamz lazm, en nihayetinde sylemleri ieriden atlatmak demedik mi? Eeee Komnist bir perspektiften insan ilikileri nasl olur, can vermek nedir, ak nedir, meta ilikisi nedir, mcadele nedir, ocuk nasl bytlmeli, hane iinde ne yapmal... Evet ama propaganda yapmamallar, sorular birka perspektiften sordurtup tarttrabilmeliler... Dizi iini tuttum.. doru en gzeli dizi zerinden bunu yapmak ve yaptrmak... Ya...onun dnda bence fal da iyi bir yntem...yani fal zerinden yorum yapmak... propaganda yapmak...fal en nihayetinde bir imal mesaj arac.. 184
menkbe
Evet evet...hani konuuyorduk ya..bir kadnlar kahvesi olsa...fal baklsa orada ama masalarda gizli mikrofon olsa..yle bir yntemle mesaj iletilse... Kafe ii ok uuk ve ok kurum mant da... bu iin zerinde duralm...kadn programlar da nemli... Tamam tm bu meselelere baktmzda bizim bir antropoloji, katlmc gzlem falan ilerini aktarmamz lazm..oook derinleoook mesine deil ama... Tamam...devam ediyorum.. imdi, okuduumuz anlatlardan anladmz u: Bu kadnlar bu ii yapmasalar aile kurup normal kadn olmak istiyor...Aile falan kurmak... Bu yzden biz bunlarla eitimleri tamamladktan sonra ayn baskn bir kadn snma evine dzenlememiz gerekir.... Bir musibet bin nasihatten iyidir.... Evet, yani kendileri de srra ermi hissedecek ama srrn tamamn bilmeyecek...Sr iinde sr.. srlar kemekei... Snma evine ayn baskn onlarla yapacaz.. umarm sknt olmaz..ama bu baskn zaten daha az iddetli olacak... Bu sefer ayn rmak mrmak prosedr olacak... Yine orada bulunmam arkadamz karlan kadnlar arasnda olacak... Ama karlarna gl, eski orospular kacak..onlardan renecekler..bunun karlnda bizim kzlar da normal aile ney185
menkbe
mi renecekler..Yani hikayeleri arptracaz.. Hem ilk gruptan hem de ikinci gruptan kadnlar arasndaki bizim arkadalar rnek birer tip olacak, yani hatalar yapacaklar, rnek geliim gsterecekler ve eletirdiimiz ne eilim varsa onun bokunu karp millete bundan gna getirtecekler en gzel eilimleri de gsterecekler...bir nevi bizim deerlendirmelerimizin ete kemie brnm hali. Bir ey daha var..tm bu esnada bizim elimizde byk bir g olduu iin birbirimizi snayacaz.. bakalm parmakta yzk olunca ne kadar irkinleebiliyoruz..bizim iin de bir yzleme olacak... La bak, bu Betl zaten Golluma benziyo Allahma kitabma bakn bu sr mr diyoruz.. bunu bizim aramza sokmaya alan olursa valla affetmem... Ben kser giderim Yok, la bokumuzu biliyoruz yle ey olur mu Yazl hukuka karyz, eyvallah da bir yemin falan m etsek ne Yemin edip ne napcaz.. Yok..bouna dost meclisi demedik..hibir konuda garantimiz yok bu konuda da birbirimizden phelenmeye demez...yleyse ho bir muhabbet olsun ama bunlar yapmayalm... Gollum ite ne olacak....:D Sen devam et... Ha, imdi bunlar arndrma prosedrnn 186
menkbe
bir yan daha var...Bizim bunlar temizlememiz gerek...arnma meselesi... Evet o yzden iletiim dilini... Ya o konuyu amayn...iim iti be... Niye sen gzel konuuyon... Hayr biz bunu rendik de acaba doru mu konuuyoz... Eri byr nemli deil..ileve bakacan... imdi ilev deyince tabi boyut meseles... Allooo... Ha ciddiyete gelmiken...bu muhabbet tarzn orada da srdrmeyeceiz hehalde.. Ya konutuk ya o meseleyi... Neyse bizim bunlara bir dil retmemiz icap edecek...yani kendilerini biraz baka bir dnyadan hissedecekler..kozmoloji meslesi... Evet, Esperanto reteceiz...biliyoz...zebiliyoz...zetin bokunu kardk..hepimiz rendik.. tamam... ...batan rmeye benzer devrimci olmaaaak.... diyosun... Aklan deil miydi o yav... Deermiim... Arkadalar biraz ciddiyet..tek tek tabi konuacaz... Coku ve korku karnca bunun kafasn yayoz demek ki...sapttk.. Maden zaman, mekan, balam kryoruz Yakr valla... He...Topalolu Obamaya ngilizce ark yapnca oluyo :D 187
menkbe
Peki, biz bu kadnlara meslek falan edindirip salacaz da, bunlar gittikleri yerlerde nasl kabul grecek, mesela bir e bir ocuk lazm deil mi..kadn balarna bir iyerinde veya mahallede zor olmayacak m? Bunu sre ierisinde deerlendirelim...Belki bir ocuk yetitirme yurdu ve erkeklerin de olduu bir sna basmamz da gerekebilir... Arkadalar, bu kampta bir nfus sorunu yaamayalm...zaten tehlikeli. Kamp gn yz grmedii iin idare ederiz ama bize kar olas bir komployu da bertaraf etmeliyiz...Hem dardan hem ieriden... Neyse..devam ediyorum...bunlar saldk ve yerletirdik...kamp lavediyoruz....temiz bir biimde...ama o kardklarmz bunu bilmeyecek...hatta birka kamp var sanacak.. nk emir aldklar yerin buras olduunu sanacak ve bundan da g alacaklar...zaten gerekirse baka yere baka kamplar kurarz... Bunlara grevlerini verdik..gidecekler kadnlarn arasnda yer alacaklar...karmak bir rapor-emir sistemi tasarladk.. imdi bunlardan her biri gitmeden nce adn bilmedii bakalarnn sorumlusu olduunu sanacak... Gnderdii rapor, kendisine talimat olarak geri dnecek, ama talimat hep biz diye formle edilmi olacak, yani aslnda kendi kendisini ynetecek ama haberi olmayacak.. 188
menkbe
ifreleme sistemi dahil bunun algoritmasn yazana kadar gbeim atlad...Ama isteAma mesek de arada biz parazit yapcaz galiba... nk bazen ok sama cmleler kyor.. dzeltmemiz gerekebilir..zaten bu krk ylda bir olacak... Ya ite bak o tehlikeli, elimizde bu kadar g ve sorumluluk olursa stmzn resmidir.. salalm biraz ya..gmlmeyelim bu meseleye... Aralarnda dorudan bir iletiim sistemi yok..ten olur diye..polisin eline gese dahi zaten herey anonim...kafay yesinler..zaten kimse kimsenin nerede olduunu, kimliini bilmiyor.. Baz dnemler bizin geliimini grecekler...bunlar aslnda kendi kendilerine yazdklar raporlar olacak ama biz de burada araya gireceiz..bir derleme sunacaz, yani kendi yazdklan topluca iletip tartma yaratcaz..kongre misali...Anlatlan eyleri sanki onlardan biriymiiz gibi deneyim zerinden eletireceiz, yereceiz, tevik edeceiz... Kamp lavettik...bu yaklak alt ay ila bir sene srer...ansmz yaver giderse... yerlerimize, hayatmza dndk... Bu sefer, bir psikoloji merkezi aacaz...burada mobbing, ite i hayatnn skntlar, genel hayat skntlar falan ele alnacak iki psikoloji merkezi aacaz..birkamz psikolog olacaz..bu hem bir mahallede hem de daha merkezi bir yerde olacak... 189
menkbe
Yok...o merkezi biz amayz...almasn salayacaz...STKclar falan onlara yaptrtalm...biz sadece katlmc yollarz..kurum amayalm... Baktk durum msait, geliimin bir yerinde bir psikoloji seans baslacak...yine ayn hikaye batan...Kzlarn bir ksmn bu ie katacaz.. Yine krsala...yine lavettk...Bir karma alanlar rgt de kurduk mu... hem beyaz yakal hem enformel elemanlar olsa iyi olur...bir kede dursunlar..lazm olabilirler... Bunlar sadece kendi hayatlarna geri dnp kendi etraflarnda psikolojik tartmalar, gndelik tartmalar falan yapacak...Dv Kulb misali Hatlar karmasn...bunlarn raporlama sistemi bizim kzlarnkiyle ayn olmayacak.. zleyeceiz, yapyorlar m yapmyorlar m... zaten tek tek ve ok uzun zaman aralklaryla bunlar geri yollayacaz.. Sr ierisinde sr rgtleyeceiz.. tseler bile birbirlerine zarar veriler ki bu durumda ldrleceklerini sanacaklar...Zaten lm korkusunu diri tutmalyz..hem kaacaklar ve g aldklar bir yer olacak hem de lm korkusu..bu dengeyi iyi yakalamalyz... Byle byle, iki yl ierisinde Trkiye apnda yaklak yz civar kadro olacak... Dndk m hayatmza... Dndk.. zledik,takipettik...karmayacaz..bakaca...karmayacaz..bakaca190
menkbe
z....karmayacaz...Bunlar bizim kadromuz deil..kendi kendilerini hem de ferdi olarak ynetecekler..zaten yazmalara bakyor olacaz..fiziki takip de gerekirse olur... Sonra, sosyal medyada bir video...kadnn biri.. bartl...bir mutfakta..kirli bir webcam kayd..diyor ki..ite ben diyor..ha bu arada yzn peeyle kapatm..... diyor ben intihar edeceim..zlemler..allah..koca.. mustafa kemal..karman orman..ama en nihayetine son vasiyetim diyor...neyse ite zerkleme falan filan meseleleri...anlatlar okuduk bir metin kardk.. Bakyoruz tepkilere...bizimkilere bir talimat..bunu gsterin iliki anzda.. Sonra ayn kadnl bir video daha..ite diyor.. ben yapamadm...diyor...zerkleme eilimi kuvvetleniyor bu anlatda...diyor ya o ya ben..ben bunu keseceim diyor... Tepkilere bakyoruz...yayn..tarttrn diyoruz... Sonra bir video daha...yine mutfak...bu sefer kadn...aralarnda o kadn da var...bir tanesinin ba ak..aralarnda ya farklar da var..birisi daha ekingen..dieri daha dominant..ite allah...can man...ocuklar..yle byle...neyse en ekingeni zamanla alyor daha kararl konuuyor...daha dominant olan bastrlyor falan..neyse zet u.. dedikleri...bu arkadamz bize geldi, gn yapyorduk...derdini anlatt..bizim de bamza bela bu herifler..ocuklar da kendile191
menkbe
rine benzetiyorlar..zellikle olanlar..kza zulm falan..kaynana gibi olmak istemiyoz.. ite neyse baka ehirden arkadalarla konutuk...ha bu arada hepsinin yz kapal.. ama amatrce...ite gnde para topladk.. karacaktk bir yerlere arkadamz..yani orada bulunan ve ilk videoyu ekeni...ama bu herif peini brakmaz dedik...birlike ufak tefek iler yaptk para biriktirdik...neyse herifi bakladk..kendi kocalarmza sadece bunu ima ettik...kaacamz yeri hazrladk..imdi gvendeyiz...baka bir hayat kuruyoruz..ocuklar da kardk..evi gelip basacak akrabalar olur diye kendi savumamz hazrladk....falan yani...rgtlenince oluyor demeye getireceiz....Videoyu yayacaz... bizimkilerinde yayp tarttrmasn salyacaz.... Sreci izleyeceiz...strateji buraya kadar.. eer ciddi bir kuvvet aa karsa onu nereye bkeceimizi tartacaz...Gerekirse bir savunma timi falan olacak...belki simgeyi devreye sokarz..eer ok ok ciddi bir dinamik aa karsa... O simge meselesi hassas...gerekten ona daha ok olabilir...o yzden imdi dolama sokmay tartmayalm onu... Ha...bu arada yle bir ey olacak...bu videolardan sonra bakacaz ZAMAN gazetesi, Akit falan ne diyor...yamuk yaparlarsa...Mobeselere bartl grnt verecek ekilde ve ancak birka kadnn yan yana gelip ya192
menkbe
pabilecei ekilde asla bir terr rgtn artrmayacak bir eylem koyacaz...ya bu gazetelere ya da AMKya ufak apl amatrce mi amatrce bir saldr...tek bir not brakacaz: Kadn, ifal edilip irkeflere drlmeyecek kadar muall bir cevherdir. Gelecein ilme, irfana, hakikate uyanm talili nesillerinin, onu gzbebekleri gibi aziz tutacaklar midimizi henz yitirmedik. Fetullah Glen Hoca Efendi Belki Mustafa Kemalden de bir laf falan buluruz.. Yok o ok karr... Burada eylem sylemi aar zaten... Bunun dolama girmesini ve tarttrlmasn salayacaz ..hem sola yem atacaz entelektel tartmalarla hem de kadnlarn yorumlamasn ve buradan etki yaratmaya alacaz...bakalm..bu admlar esnasnda rgtlenmelerin seyrine ve tepkilere bakacaz..nereye kanalize edebileceimizi greceiz...bu ii bir noktada kadnlardan da karmak ve kadnlarn da baka bir hayat kurmasn salayabilmek gerekecek...savumann da tesinde...ite belki raporunu aldmz ne kan kimi kadnlar karrz..bir sr veririz..normal irket grnm altnda kooperatifler, gizli kreler falan kurulur.. sonra bunun ateini baka yere yaymaya alrz... ************* 193
menkbe
Betl Hadi hadi kalk... Ya rya gryordum... e gitmeyecekmisin bugn? Lanet olsun gitcem..ya tam da rya gryordum.. toplant gibi...bizimkiler, kadnlar.. garip garip bi eyler.. Kalk hadi kalk...bugn iimiz var... Ne ii... Eee toplacaz ya bizimkilerle Ne toplamas ya... Muhabbet... Bugn myd o?
menkbe
194
menkbe
Olup bitenden kurtulmann ve komnizmde rgtlenmenin beyannamesidir. Statkoya ve iktidara ak bir solun iinden kp ona srt dnmenin admdr. Ksa devredir: Aye Paalda Deniz Gezmii grme giriimidir. Kapitalizme, yani demokrasiye bakaldr arsdr. Candr, evrendir, armaandr.

Menkibe (Videosuz)

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Menkibe (Videosuz)

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

menkbe

mevcut, menkul ve . msterek komnizmde . srar beyan

mevcut, menkul ve mterek komnizmde srar beyan

halklarn demokratlar kimlerdir? 13

proletarya: amele degil emel 74

hatunlarn asrlk ihtisam . 137

Augusto Caldern Sandino

Halklarn Demokratlar Kimlerdir?

halklarn demokratlar kimlerdir?

halklarn demokratlar kimlerdir?

halklarn demokratlar kimlerdir?

halklarn demokratlar kimlerdir?

halklarn demokratlar kimlerdir?

halklarn demokratlar kimlerdir?

halklarn demokratlar kimlerdir?

halklarn demokratlar kimlerdir?

halklarn demokratlar kimlerdir?

halklarn demokratlar kimlerdir?

halklarn demokratlar kimlerdir?

halklarn demokratlar kimlerdir?

halklarn demokratlar kimlerdir?

halklarn demokratlar kimlerdir?

halklarn demokratlar kimlerdir?

halklarn demokratlar kimlerdir?

halklarn demokratlar kimlerdir?

halklarn demokratlar kimlerdir?

halklarn demokratlar kimlerdir?

halklarn demokratlar kimlerdir?

Proletarya: Amele Deil Emel

proletarya: amele degil emel

proletarya: amele degil emel

proletarya: amele degil emel

proletarya: amele degil emel

proletarya: amele degil emel

proletarya: amele degil emel

proletarya: amele degil emel

proletarya: amele degil emel

proletarya: amele degil emel

proletarya: amele degil emel

proletarya: amele degil emel

proletarya: amele degil emel

proletarya: amele degil emel

proletarya: amele degil emel

proletarya: amele degil emel

proletarya: amele degil emel

proletarya: amele degil emel

proletarya: amele degil emel

proletarya: amele degil emel

proletarya: amele degil emel

proletarya: amele degil emel

proletarya: amele degil emel

proletarya: amele degil emel

proletarya: amele degil emel

proletarya: amele degil emel

proletarya: amele degil emel

proletarya: amele degil emel

proletarya: amele degil emel

proletarya: amele degil emel

Hatunlarn Asrlk htiam

hatunlarn asrlk ihtisam .

hatunlarn asrlk ihtisam .

hatunlarn asrlk ihtisam .

hatunlarn asrlk ihtisam .