Yazan: BURSALI MEHMED THR BEY

OSMANLI MELLFLERt
Osmanllar'n kuruluundan yeci zamanmza kadar reten ve mesleklerinde eserlerine eser yazan Trk mutasavvf, lim, r - trdb, tarihi, tabb, riyazi ve corafyaclarn ksaca hayatlariyle dir kfi ma'lnt mltevliT.

2. Cild

HazrJayanlar: A. FKR Y A V U Z SMAL Z E N stanbul Mft Muavmi;^ stanbul Mft V.

MERAl. TeJ:

YAYINEV 26 3961

Bakrclar, bnl-Emin Han. S/Aj.Beyaztstanbul.:

TTA^LACIK MATBAASI S T A N B U L 197 2

ALFARETK

FHRST

SayTa iir ve irlerin Faziletleri hakknda Hads-i erifler A B C D E F G - H i K L M N O P R S T U V T Z ... ..... ... ... -. - : ... ;.. : ... ... ... ... .... ... 3 3 48 48 65 65 79 79 8 81 85 86102 103128 129137 137179 179189 189211 212219 220224 245298 293294 295298 298-^38 340389 390412 413417 16, 17, 24421 421432 433438 437446

 I N D E K I L E R

Giri mevzular iirler ve irler Hakknda Hadis-i erifler

Sayf. 3

Ahi Hasan

elebi elebi Efendi

5 6 7 7 8 8 ley 8 9 10 12 13 14 14 15 17 18 ' 18 19 19 20 (Klbolu - Ktahyal) 21 22 22 (stanbuli) (stanbuli) 24 24 25

Azeri brahim

Aazde Muhammed Dede ryczde Merdi Hseyin An Fatma Asaf Paa Ayet'uIIah Muhammed Afh Ahmed Osman Han Paa Hanm

Ahmedi (Tceddn brahim b. Hzr) (Birinci) (Veliyy'd-Din Olu) (nc) Efendi Ahmed Paa Ahmed Han Ahmed Mithat

Adni Mahmud Paa Aleddin Ali elebi (Filibevi) Ak! Arifi Hseyin pleb (stanbul) Abd'l-Vehhab (Is'h Sark Abdi Bursavi) Ak Muhammed elebi (Bursavi Ari Dede (Tirev) Asker Muhammed Efendi Ali Efendi Azmi Efendi (stanbuli) elebi (mm-i Veled-zde)

Ulvi Muhammed Abd'l-Ltif

Azm-zde Haleti Mustafa Efendi Efendi (stanbuli)

VI
Giri mevzilar k mer Konev Abdi Efendi (Himmet-zde) (stanbul) ... Atf Mustafa Efendi Azz Efendi ^. ... Sayfa 25 26 23 27 27 28 28 29 eleb-zde (Res'l-Kttb) (Yozgadi) (Kedhud-zde ... ... Aczi Aa) (stanbul) , (stanbul) (eyhu'l-slm) (Aymtabl) 38 3 31 31 32 33 34 34 35 36 37 37 38 39 40 49 40 Bey (Hersekli) , Bey Sreyya (Sleymaniyeli) (Manastrl) (stanbul) ... ... ... ... ... 41 43 44 44 45 45 47 47 47

Abdu'r-Ralmn Efendi (stanbul) (stanbul) (stanbul) (stanbul) Arifi A h m e d Paa Ali b . Muslihiddin AU Efendi Arif (lm) M u h a m m e d Efendi

Arif Sleyman Bey

Ayn Hseyin Efendi

Akif Muhammed Paa Arif Muhammed Efendi Abdi Efendi Ali Efendi Arif Hikmet Bey

Aczi Aa (Mrid-zde Mustafa A b b a s K e m a l Efendi A v n i Bey (Yeni ehirli) Ali Ruh Bey (stanbul)

Akif M u h a m m e d Paa (KalkandcIenli) Ali ehbaz Efendi (Kayserili) (Erzurnm) Arif M u h a m m e d Bey Adile Sultan Arif Hikmet Asm Mustafa Abdurrahman Andelib Es'ad Faik Bey (stanbul)

Ali M u h a m m e d Bey (stanbul)

Abdurrahman Fehmi Efendi Abdlhalm Mahmud Bey bidin Paa Arif Bey (Prevezeli) Ali Muzaffer Bey (Cebbr-zde)

B
Byezid Hn L (II) elebi ... ... 4S 49

Behiti Ahmed Sinan

vn
Giri Bekai Byezid (elzde) Balt Beyn Mustafa Bahi Berri Efendi <CrHlah-zde> Baki (Mahmud Abdlbk Efendi) Muhammed Muhammed Efendi Efendi Efendi Dede mevzular Sayfa 49 49 50 51 52 55 55, 56 58 59 Bey (Hasan smail Bedri Hakk Paa) Bey 59 fiO< 63 64 65

Beli smail Bekaai Beir Fuad Bedri Paa Baban-zde

Beli Muhammed Emin

Benlerli-zde Hafz Ahmed Tal'at Efendi

Bah Tevfik Bey

Cemli-i Cem

Germiyn

(eyholu) (Hurrem Ceml-i Karamam)

6S 66. 67 68 6S 69 69 69 70 71 7X 74 74 75 77 W 7979 8

Cemli-i Karaman (eh-zde) Cemli Ahmed Cevheri Celili Cell Cevr

(illi)

stanbul

(tbn-i Yemn) (Mevln Cell)

Cell Hseyin elebi (Hamd-zde) brahim elebi Efendi

Cenn Mustafa elebi (Bursav) Cezbi brahim

Cezbi Ahmed Bey Cevdet Ahmed Efendi Cevdet Ahmed Paa Cell Molla Bey Cell Paa (Ali Tevfik Paa-zde) Cell Muhammed Bey (Hakk Paa-zde) keri Sinan Bey Bey elebi Tevfik

VIII
Giri mevzular D Dervi Niyazi (lyas ucaaddin) D Ahmed ' Dervi SUmman Dnii Ali Dede Ddr Osman Bey CMa'den Emn-zde) Dlhendci-zdc Muhammed Efendi Dni Mhanuned Bey B n i Hasan Bey ! D m d : Mhmtid ... Paa ... 81 81 82 82 83 83 83 84 84 Sayfa

E
"Ezher Nureddin Enr Edirneli Emini Muhammed Efendi Esrar Mihammcd Dede Eb Bekir Bey ' b Bekir Sami Paa E-s'ad Muhlis Pasa Emrah Eref Es'ad Mustafa Efendi (Emin Paa) Paa -. CMiiftJ-zde) .: E m i n Efendi (Muhammed Emin Efendi) , ... ... 86 86 8* 87 88 88 89 91 91 93 93 93 95 (Heccav) 95 !)C 98 99 1(12

E b u ' l - K e l m Scyyid Muhammed Paa Es'ad Muhammed Dede Eref Muhammed Efendi E d b Halil Bey (Bursav) Ebuz-Zya Emrullah Tevfik Bey Efendi

Ekrem Bey (Rec-zdc Mahmud Ekrem Bey)

<Ftih Sultan Muhammed Firdevs-i Rm (Uzun Firdevs) ... ... ... ... ... Fazh Ali elebi (Kara Fazh - Sara-zde) IFuzlili Badad (Mahammed b . Sleyman)

103 105 107 107

IX
Giri mevzular Fnthi Hseyin Fikr (Bursavi) elebi (Ktahyavi) ... (mldi) (stanbuli) ... ... ... ... ... elebi (stanbun) ... ... ... ... ... Sayfa 110 110 110 110 111 112 113 113 113 114 113 116 116 111 118 (stanbuli)

Fikr Dervi elebi Firak Abdurrahman Feridun Ferrhi Ahmed Bey (Akhisar)

Fehm .Mustafa elebi (Kadm istanbuli) Fm smail Etendi Fasih Ahmed Dede

Fenni Muhammed Dede (stanbuK) Feyzi Efendi (Bursa) (Grc-zde, AmasyahV Faik Osman Efendi

Ftnat Zbeyde Hanm

Feyz-i skUdri (Sadreddin-zde F e m H a h Efendi) . . . Fzl Hseyin Bey (Safdl) Fehim Sleyman Efendi (Hoca - stanhulV Fehmi Bey (Sleyman Pa^-ze) Ftin Dvud Efendi (Dramanl) Fuad Muhammed Paa (Keeci-zde) Faik Salih Bey (Manastrl) Ftnat Hanm (Hazinedar-zde) Feride Hanm (Bahar-zde) Kerimesi - Kastamonu'lu) Ferruh Ali Bey (UrksuIu Rcad Paa-zde - stanbuli) Fikret Tevflk Bey Feyzi Ahmed Efendi

lif)
120 121 121 122 123 124 125 127 128

Gleni-i Saruhni Gvh Garki ^ubri 6a Giray (Krmh) .. ... ... ... Gazali Muhammed Efendi (Deli Birader - Bursavi) Gani-zde Ndiri Muhammed Efendi (stanbuli) . . . Garbi Dervi Ahmed H b Es'ad Dede (eyh Glib - stanbuli) Glib Mustafa Bey (Leskofah) . . . ... ... (Geyveli) (Edirnevi) Glt AH Efendi

129 130 130 131 131 131 132 133 133 134 135

X
Giri mevzular Gulm Abdlkadir Efendi Garibi (A'm Ysuf) Sayta. 137 137

H
Hamdullah Ahmed elebi Hac Kemal Hilli (Takyeci-zde stanbuli (znik) Efendi Efendi (Mezzin - stanbuli ... (Bursav) (eyhu'l-slm) (Denizlili) Humam Himmeti (Akemseddin-zde) 137 13S 139 139 139 140 140 141 141 142 142 142 143 145 145 (Sd-zde) 146 147 147 148 148 Efendi 149 150' 151 151 152 152 153 153 155 (Elmas-Tra-zde) ... Muhammed Aa 156 156 157 15T 158: (Seyyid Abdullah b. Seyyid Halil) (Kbrs Mfts) Efendi Paa (Diyar-i Bekirli) ^

Hudi Mustafa Hev Mustafa

Himi Muhammed elebi (Bursav) Ild Ah-zde Hseyin Efendi Hevai Abdurrahman Efendi Hatif Hasan Efendi Hmayi Muhammed (stanbuli) (stanbul)

(Sarac-zde Bursav) Emin Bey

Him Bey (Abdlkadir-zde) Hseyin Him Bey, Yeniehirli Hay ie Kadn Hseyn Hafz AbdUtif Ali Efendi Hm Ahmed Efendi Hasib Ahmed Efendi Hulvi Abdullah Efendi Hamet Efendi Hkim Seyyid Muhammed Hakk Muhammed Halim Giray Hayret Muhammed Efendi Hafz Abdullah Efendi Hasan Muhammed Hilmi Hasan Efendi Hafz Mfik smail Halet brahim Bey Hilmi Mustafa Habbe Hanm Hasrc-zde Hafz Hsn Hseyin Efendi Bey Hilmi Emin Efendi Bey

XI
Giri mevzular Hakk Hasan Hasan Ibralim Bey Sayfa 158 159 161 162 (lzmeci-zde) 162 163 163 164 165 167 167 16& 169 ... Bey 170 170 171 172 17* Efendi (Akovali-zde) 173 174 175 176 177 177 Efendi 178-

Hsn Paa Tevfik Efendi Hseyin Efendi Paa

Hafz slak Efendi Hac Hsn Hasan Fehmi

Hayret Efendi (Hoca Muhammed Bahaeddin Hayret Efendi) Hilmi Bey (ehbender-zdc Ahmed Hilmi Bey) llamdi Bey (Nzm'I-Hikem Ahmed Hamdi Bey) Hudyi Salih Halili (midi) Dede

Hayli Muhammed Bey Hzr Bey Hilli (Sar Halil) Htemi brahim

Hkaan Muhammed Bey (Hassai-i R m ) Hayli Ahmed Bey Hisl Hki Mustafa Htem Ahmed Efendi Hzr Aa-zde Sad Bey Hlis Yusuf Efendi Hayri Bey Hlid Eyyub Bey Hlid Hasan

Hayri Muhammed Efendi

t
Ishak elebi (skpl) (Kaymakam) (Bursavi) (Bursavi) ., Efendi (stanbul) , Mustafa) 179 180 181 181 183 183 184 185 185 186 tntizm-i Bosnav zzet Ali Paa zzet Muhammed Bey (Beyliki - stanbuli) ffet Muhammed Efendi bret ffet Muhammed Efendi Hatice Hanm (Kazasker

s-zde Muhammed Saadeddin zzet Efendi zzet Efendi

XII
Giri mevzular zzet Paa (Kayserili Mehmet zzet Paa) smet Bey (Mstecbi-zde Balkesirli) Sayfa sa 188

K
Korkud Kutb (ehzade Korkud) Paa elebi (znik) Hasan elebi Abdlhayy Efendi 189 192 193 193 194 194 195 195 elebi) 195 196 196 197 ... ... ... 197 198 198 199 199) 200 (stanbuli) (Yeniehir Fcnr) ... 201 201 208 208 209 211 211

Kmal-zde Kaf-zde

Kaadi Hasan b. Ali Manastri Faizi Knii Ahmed Efendi (Mezzin-zde) Kudsi Abdullah Efendi Kmi Muhammed Kirm (Alaehirl) (Karamn) (Mesuevhan-zde)

(Knal-zdc Abdeker

Kmi Ahmed elebi Gft Ali Efendi Kif Efendi Kalay Kmil Bef Yu.suf

Kmil-i Mevlevi (Manisah) (Edirnevi) (Edirnev) (Tokadl) K m i Muhammed Efendi K n Ebu Bekir Efendi Efendi Paa

(Ali Kif - skdri) (stanbuh) (Arapgiri)

K e n a n Bey (Maral) Kemal Ahmed Paa Kemal Bey (Mehmed Namk Kemal Bey) Kemaleddin Mahmud Efendi Kzm brahim Paa (Ferik - Koinev) Kemal smail Sadk Paa Vecihi (Paa-zde) Kmile Hanm Kmil Bey (Hersekli Hac Mahmud Kmil Bey) (Fatma Kmile - Balkesirli) ...

Livay Lcvh Hasan Efendi Leyl Hanm Lebi Muhammed Lyih Mustafa (stanbul) Efendi Efendi

, (Bursavi (stanbuli) (Siroz) ...

212 212 213 214 215 219

Lmii elebi (Mahmud b. Osman - Bursavi)

xr
Giri mevzular Ll Dede (Aydnl) Ltfi Salih Efendi Sayfa 219 219

M
MIhr Hanm (Fahru'n-Nis - Amasyah) Mesh Muidi Memi Makaali (Piritineli) (Kalkandelenli) Mustafa (Konevi) (III.) (Kk - Tosyah) Bey (Alaehirli) I 22 221 221 222 223 224 224 225 225 227 227 228 228 229 229 ; 23 236 231 231 232 ... 232 233 233 (Rehav) 234 234 (stanbul) (stanbuli) (stanbuli) 238 238 249 243 243 244 Efendi (Antakyav) (Midillili) (stanbul)

Merdiim Abdsselm Efendi Mrad Han Mustafa Muini elebi

Mantki Ahmed Efendi (stanbul) MisaU Hasan elebi (Edirnev) Mudi Muhammed Efendi Mevkft Muhammed Mezki Sleyman Ms Efendi IVBr Hasan Efendi (Budin - Peteli) . . . Mttnf Mastafa Mustafa Han Sultan (III) Efendi

Dede (Bosnav)

Me'aleci-zde Es'ad Bey (stanbul) Mekk Muhammed Efendi (stanbul - eyhul-slm) Mtak Mustafa Efendi Mahir Nman Bey Mehuri Ahmed Efendi (Bitlisi) (Selnik) (Eriboz) Muhyiddin Efendi Paa Paa

MahvI Muhammed Mahmud Celleddin Makbule Leman Mnf Mazhar Muhtar Efendi Bey Muhammed

Muallim Naci mer Efendi Hanm

(Giridli Ahmed Muhtar)

Mustafa Paa (Dini btn Kayserili)

N
Nesimi (Seyyid mer mdeddin) 245 248

Nizmi-i Konevi

XIV
Giri mevzular Necati Bey Nureddin (Edirnev) Sayfa 248 249 250 251 251 (Malkarev) 251 254 254 254 255 258 260 ... 2G1 262 262 Fenr) 262 263 263 265 Hseyin Paa-zde) 266 267 269 270 ... 271 274 276 276 277 278 (ki Yaprakl-zde) 278 279 280 280 ... ... 280 281 282 282 283 284 elebi (Edirnevi)

Efendi

Nazm Muhammed Bey (Edirnev) Nihal brahim Nisr (Siroz) (Perzern)

Nev' Y a h y a Efendi Nehar-zde Niksar Nef' Net

Muhammed elebi (Erzurumlu) (Kadm-stanbul) (Edirnevi) (Konyal)

Nergisi Muhammed Efendi (Bosnal) ... mer Efendi Nail Mustafa Efendi A h m e d Dede

Nl Muhammed Efendi TVa't Muhammed Efendi Nzik AbduUa Efendi Nkt brahim Efendi Nim smail Efendi Nbi Yusuf Efendi

(stanbul) (Yeniehir ehir ...

(Sar Nib-zde, skdarl) (Rehav-Urfal)

Nesib Yusuf Dede (Konev) Na't Mustafa Bey (Defterdar (stanbul) (stanbul) (stanbul) (Eyybl) (Kerkkl (rfaU) (stanbuli) Nzm Yahya Efendi Ny Osman Dede Neyli Ahmed Efendi Necip Mustafa Efendi

Nedim Ahmed Efendi (stanbul) Nahifi Sleyman Efendi

Nevres Abdrrazzk Efendi Nzhet mer Efendi Nit brahim Bey (Morah) Nesb Muhammed Efendi

Ne'et Sleyman Efendi (Hoca-Edirnev) Nr Efendi (Kolaas Ahmed Bey-zde) Nzhet Osman Efendi Nesba Tevfik Hanm Nazif Nail Ahmed Efendi Salih Efendi Nihad Bey (stanbul) (Manastrl) (Nevres-i Cedd-Sakzl) Nevres Osman Efendi Nl Molla Hzr (Bursal) (stanbullu) (stanbullu)

XV
Giri mevzular Nzhet Efendi (Hasan Nzhet-Dili) (Dili Nzhet-Sivasl) Sayfa 284 285 285 286 287 (Sttleymaniyeli) 287 288 288 289 289 290 291 291 292 Efendi Efendi

Niizhet Mulammed Efendi Necm mer Efendi

Nbi-2de Nzm Bey (stanbuli) Nebil Bey (Hafz Muhammed) Ncin Abdurrahman Nim Bey Nakye erife Hanm Nsh Mahmud Nusret Ali Bey (Yeniehir Fenr) Nigr Hanm Nhid Tahsin Naci Bey (Bint-i Osman Paa) Bey (stanbullu)

(Alay Beyi-zde)

Naci mer Bey

O-
Oku-zde Muhammed hi Bey -mer Seyfeddin Bey 293 294

Piri Muhammed Paa Pertev Ali Efendi Muhammed Shib Efendi Pri-zde

295 295 296 297 298

Pertev Muhammed Said Paa Pertev Edhem Paa

R
Revan llyas elebi 298 299 300 300 302 302 303 304 304

R a h m i Pir Muhammed elebi Riyazi Ahmed b . Kd Sinan Ruh Osman Badadi Rid Efendi Rif'at Riyazi Muhammed ... (Molla Feyzi-zde) Efendi

Abdl - Hay elebi

Rd Ahmed Efendi Hza Muhammed Efendi Rgb Ali Efendi

XVI
Giri m e v z l a n Rami Muhammed Rz Rsih Ahmed Bey Efendi Paa Sayfa 305 306 387 307 308 308 311 312 312 Efendi 312 313 314 314 , (midi) 314 315 315 316 317 317 (Fodlac-zde) Maksd Efendi (midi) ... Paa (ehid) 318 9 328 328 321 322 323 323 325 323 326 226 Efendi ... ... Bey (Manastrl) 327 328 331 331 332 333 334 ... 334 (Ali Rza Bey) (Gkm-zde) . . .

(eyh Hza-Bacizde f l e n d i )

Rallim brahim

Ktb A h m e d Paa Rffb Muhammed Paa (Koca Rgb Paa) Rif'at Reik Ruh Mustafa Rmiz Abdullah Paa Reid Bey (Yenieri Aas-zde) Ref'et Muhammed Efendi Efendi Paa Paa Rid Muhammed Efendi Refi Muhammed Rgb Muhammed Rd Muhammed Ra'n Mustafa Rza AH Paa Rsim Efendi Res Mustafa Hseyin Efendi Resima Ahmed Dede

Efendi

Rgb Ahmed Efendi R g b A h m e d Efendi Rifat Rifat Rahmi Muhammed Muhammed Efendi Sdk Bey

Red Mustafa Paa (Byk Bed Paa) Rec Muhammed kir Efendi

Rsih Osman Efendi (Hoca) Rif'at Bey (Kn Paa-zde Rc Efendi R a h m i brahim Rza Bey Rtb Bey Rif'at Muhammed Rid Ali Efendi ftza Paa (Hseyin Rza Paa) Rd Paa (Ahmed Rd) Hza Efendi (Bursal A. B u a Efendi) . . .

Giri mevzular Rza Safvet Bey Refik Bey (Mustafa Refik Bey) Rid Efendi (Giridli Al Rid) Rid Aki Bey Read Bey (hya Efendi Torunu Faik Read Bey) Red Akif Paa Rf Bey (M. Rauf Bey) -

Sayfa 334 335 335 336 337 338 338

Seni Muhammed elebi Sabit Aleddin Efendi Seni Muhammed Efendi Servet Hasan Efendi Sleyman elebi (Sleyman Dede) Sinan Paa (Sinaneddin Yusuf) Seh Bey (Edirnev) Srr Mustafa S Mustafa Efendi (Muslihuddin) Sultan Sleyman-i Knni elebi (Nakka) Sehini Muhammed elebi Sebz Muhammed Efendi Sm Abdulkerm Efendi Srr ibrahim Efendi ... Sz Perzern Scidi Ali Efendi Sm Mustafa Bey (Mirza - zde) Efendi Seyyid Vehbi Hseyin Efendi Salim M u h a m m e d Emin Efendi Snbl-zde Vehbi Muhammed Sckbanba ( K o c a Sekban) Sultan III. Selim Srr Osman Efendi (Mverrih) Said Muhammed Efendi (ey-Baba Efendi-zde) Srr Rhile Hanm ; Paa (Es'ad Mushins Paa-zde) Sm Abdurrahman Said Paa Sa'dullah (Szi-i HakibendI) ...

34(r 34 341 342 343 343 346 347 348 349 350 350 350 351 351 352 353 354 35S 356 35T 358 358 359 360 361 362 365 367"

(Diyar-i Bekirli) Sm Paa

Salim Sleyman Bey (J.skdri)

XV1I
Giri mevzular Srri Paa (Giridli) Efendi Efendi (stanbuli) (Bursal) Sayfa 368 369 369 370 371 371 372 372 Sad) 374 375 375 375 377 378 379 380 (Bursavi) 381 382 382 382 (stanbuli) 383 383 384 384 (stanbuli) (stanbuli) ... ... 385 385 386 387 388 389 (Tokad)

Sedat Ali Bey (Cevdet Paa-zde) Senh Sleyman Sleyman Selim Paa Selnikli Tevfik Sad Efendi (stanbuli)

Sabit Efendi

(Muhammed Sald Efendi)

Sami Bey (Sleyman Paa-zde) Sald Bey (Kemal Paa-zde Muhammed Sarca Kemal (Bargama'l) Sabay Hayreddin Salih Sabr Sabh Shib Safh Sdk Mustafa Efendi Salih Efendi Sdki Emetullah Hanm Sabih Ahmed Efendi Sabri Efendi (Muhammed Emin) Sib Ahmed Efendi Safvet Nesbe Hanm Safvet Mustafa Sdk Muhammed Efendi (Antakya Mfts) Efendi Sdk Efendi (Hasrc-zde eyh Sleyman Sdk) Safa smail Bey (Trabzon) :Sf-i skdr Efendi elebi (Cell-zde)

Sm Dede (Konevi) (Muhammed erif Sabri-Edirnevi) Ahmed Dede smail Dede

Subh Muhammed Ali elebi

elebi (Afyonkarahisarh) mid

...

...

390 390 392 393 393 394

^ e y h i (Tusuf Sinan Gemiyn) erf-i m Mustafa Bey ehdi Muhammed elebi (Amasyal ) -em' em'ullah (Perzern)

XIX
Giri mevzular r-i Meczb Sayfa Z95. 395 396 39e Efendi (elebii) Muhteem Efendi 396 397 398 399 401 401 402 -402 Efendi (stanbullu), 403 403 406 40T 408 408 410 411 411 412 (stanbullu) Bey (skdri) Muhammed

Suludi Dede (Mulal) ef Dede (Konyal) ehidi uri Hasan ban-zde

inasi Muhammed elebi (stanbuli) cmseddin Muhammed efkat Efendi eref inasi Hanm brahim Efendi Efendi kir Ahamed Paa (Trabzonlu) (Abdlfetth) kir Muhammed Efendi evket Muhammed

ems Osman Efendi (eyh skdri) emseddin Muhammed d Enver Bey eyh Ali Vasf Efendi (stanbul) (stanbul)

uayb Bey (Ahmed-stanbuli) kir Efendi Hafz (Muhammed) eyh Rza Efendi kir Efendi (Muhammed-Feraizci-zde)

Tireli Dervi Hlet Tbi Dervi Ahmed Mevlevi Tecelli Abdulkdir Efendi Tib Ahmed Efendi Terzi Muhammed Tlib Muhammed Thir Muhammed Tayyar Mahmud (Osman-zde) (Zarah) (Bursav) Tevfik Muhammed Efendi Efendi Efendi Efendi Paa (Samsunlu) (llanif-zde) Bey (midi) ... Thir Abdullah elebi (Bursavi)

413 413 414 414 415 415 416 416 417 417 418 418 419 419

Thir Ahmed Efendi Tlim Mustafa Efendi

Thir Selm Muhammed Thir Muhammed

Bey (Menemenli-zde-Adanal)

XX
Giri mevzular Sayfa

U
Usul Ulv h Ali (Bursavi) Ulv (Mderris-Bursav) Ulv Muhammed elebi 421 16 16 24

V
Vahid (Karadavud-zde-stanbul) Vusul Muhammed Vlih Veys Efendi Vecdi Etendi (Molla eleb-slanbul) (Kurt-zde-Edirne\i) (Akehirli) 421 422 422 422 425 426 426 427 4:7 428 428 430 431 432 432 432

Va'di Muhammed elebi (Bursav) Abdlbki Bey elebi (Sofyav) Efendi (Ankarav) (ey*ulislm-Akhisarh) Yine-zde zzeti Muhammed Efendi (stanbuli) Vhid Muhammed Vali Abdurrahman

Vahyi Muhammed Efendi (Balat eyh-zde-stanbuli) Vassaf Abdullah Efendi Vsf Osman Bey Vasfi Ali Gahb Efendi (Nazillili) (Endern-tstanbuli (stanbul) Vasf Efendi (Seyyid Ali Vasfi Efendi-jstanbul)

Vehb Hamid Efendi

Vechi Bey (stanbuli)

Yavuz Sultan Selim Y a h y a Bey (Dkakin-zdc) Yahya Efendi (eyhulistm-stanbuli) (stanbul) ... ... Ysr Ahmed Efendi

4333 434 135 436

Zat vaz elebi Zikri brahim Efendi Zik Muhammed Emin :Zihn Efendi b. Osman Efendi (eyh) ... ... ...

437 438 439 440

XXI
Gris mevzular Zeyneb Hanm Zhd Ziiifj Efendi (Zeyn'n-Nis) (Hafz Mulammed) Sayfa 441 441 442 443 443 413 (stanbul) ... 444 444 444 (Kara eleb-zde) (stanbuli) 445 446

Zver Ahmad Sdk Paa Muhammed Efendi ...

Zaf Elendi (Pir Muhammed b. Avraios-Karatoval) Ziya Yusuf elebi Zamiri Ahmed Efendi Zya Paa (Abdlhamid)

miri Muhammed Sdk Efendi Zuhuri Muhammed Efendi Zarif Muhammed Efendi

Muhterem okuyucularmza! ii-Osmanl Mellifleri ad altnda neredilen hu kymetli eser, alt asrlk hametli bir imparatorluun irfan haytn dile ge tirmektedir. 3 cild hlinde Trk kltrne hediye edeceimiz bu eserin birinci cildinde Mutasavmflar ve limlem fasl yazlm, ibu ikinci cildde de uirler ve Edbler,> yer almatr. Pek yaknda neredeceimiz nc cildde de nTrihilev>, (dabibler^i, ((Ma tematikiler ve ((Corafyaclar yer alacaktr. Her cildde geen Osmanlca kelimeler ve Arapa - Farsa terkipler, nc cildin sonunda ((Lgate olarak gsterilecektir.

AR ve EDBLER FASLI

R V E A R L E R N F A Z L E T L E R H A K K I N D A R A D HADS ERFLERDEN BAZILARI

BUYURULAN

Peygamber Efendimiz ( S . A . V . ) yle buyurdu:

iocuklanntza iiri retiniz. nk iir zihni aar ve cesaret ve riri)

Beyan ve ifadeden bir ksm sihir etkisi yapar, [byleyicidir."I iirlerden bir ksmnda da hikmetler vardr.)^

(irlerin dili cennet'in anahtardr.

vEy Hassan! (R.A.)

syle Cibril seninledir.

[seninle beraberdir.']

i
"Cenb- Hakkn Ar altnda hazneleri var anahtarlar da irlerin dilleridir. ve hu haznelerin

uiirden hikmetli olanlarm ve emsallerini lata szlerimi niz.

reni

((irlerin kalbleri, Rahmn'n hazneleridir.

irler ve EdiUer (*) H HASAN ELEB 923 = 1517 Yavuz Sultan Selim Han devri irlerinden ve eski Osmanl irleri nin en mmtazlarndan olup Nibolu'dandr, Kendine mahsus hazn bir ahenk sahibidir. Tahsilini tamamlayp kadlk ve mderrislik ile bir hay li dolatktan sonra Riyazi ve Seh tezkirelerinde yazl olduu zere Karafriye mderrisi iken Sz-i Ahi ile tutudu cihan msrann delleti olan 923 H. de vefat ettii belirtilmise de Kmal-Zde Hasan elebi tez kiresinde Havr'nin (**) hemiresini alup Manastr'da vefat etmitir, diye kaytldr. Fakat [Seh tezkiresi] ile l'nin [Knh'l-ahbar]'nn. basl olmayan ksmnda Karafriye'de mderris iken fevt oldu. Mezar andadr., ibaresine gre Karafriye'de hayta ved ettii anlalmaktadr. Bununla beraber her iki yerde kabrini aratrdmsa da bir iz bulama dm. Dvanndan baka eyh'nin [Hsrev rn]'ne nazire olarak [ rn ve Perviz], [Rivyet-i Glgn ve ebdz] ve Fetth- Nibur'nin [Hsn-i Dil]'ini (**'') pek ok yenilikler ve deiiklikler yaparak yine o isimle terceme ettii mensur eserleridir ki birincisini bitiremedii gibi ikincisinin ikmline de mr vef etmemitir. Eserlerinden yalnz [Hsn-i Dil] baslmtr. [Seh Tezkiresi] nde [Hsrev ve rn] slbun da [Gl ve Hsrev] adl bir kitab var, ibaresi mevcut bulunduuna gre byle bir eseri olduu anlalmaktadr.
(*) irlerin ve ediblerin iemen hepsi nuhlslar ile bilindiklerinden mahlaslar isimlerinden nce yazlmtr. Bununla beraber bu husus dier fasl larn bz isimlerinde de dikkat nazarna alnmtr. (**) Ali Havr, irlerden divan sahibi bir zt olup Manastrldr. Karafriye kads iken vefat etti. iirlerinden: Rzigrna gre kullan cihan Havr Gh piirc ol geh hi deryalar gibi. (***) Lmi'i elebi ile Sabr'nin bu isimde birer manzumeleri vardr. Ahi'nin ki [Kaafile-i narl mellifi Tevfik Efendi tarafndan 1277 tari hinde baslmtr.

Birinci manzumesinden: Gnl yinedir sevmez gubr Gtrmez Cm- Cemit inkisar. kinci manzumesinden : Chilin fahri cem'-i ml iledir Arifin izzeti keml iledir. Ak u evk ehli vecd hl ister Ne keml ister ve ne ml ister. Gazellerinden : Ne mushib huluuur derd gamm- yr gibi Ne feragat yeri var ke-i humar gibi. Getirip nokta gibi ortaya att beni arh Balad kendi ky izmeye perkr gibi. Ol kyamet beni ferdaya salp Ahi jie Yrna kald iim va'de-i didar gibi.

AZER BRAHM ELEB (*) 993 = 1588 Mehur irlerden ve Ebussud Efendi'nin talebeler indendir. Gedi Azer elebi terkibinin dellet ettii 993'de Hama kadlmda iken ve fat ederek ehir hricinde defnolundu. Baslmam Dvnndan baka matbu' Nak-i Hayl adndaki selis manzumesi ediblerce makbuldr. Mkemmel bir nshas stanbul'da Es'ad Efendi ktphanesinde vardr. eyh Nizm'nin [Mahzen-i Esrar]'m takld etmi olduu zannedilmek tedir, niki bin beyti hv olup temsiller ve hikyelerle tasvir edilmi gzel bir ahlk kitabdr. Ne gam ger Azer lde-i gerd-i gnah olsa Olur rz-i Cez'da ltfn izhar etmeye bis. Nak-i Hayl mukaddimesinden : Besmeledir lle-i nmn- din Besmeledir gurre-i ferd-i yakn Besmeledir ndire perdz- er' Besmeledir rbta-i asi fer*.
(*) Bursa'l Bel'in [Nhbet'!-sr]' ile eyh de ayni isim ve ve mahlsda Istabl- Amire [padiah saraymm ahr] mc'murlarndan Edirneli Bostanzde adyla hret kazanm bir ir daha vardr ki vefat 1052 dir.

 7 Besmeledir hme-i mkn rakam Ftiha-i sre-i Nn ve'1-KaIem Hn- saadetten olan behremend Kendin ider mihr sfat ser blend Bdiye-i akda nbd olan Vsl- ser menzil-i maksd olan Lbdd ider besmeleden ibtid Besmeledir lzm olan evvel Sen de dil besmeleden ezber it Menzile-i hamde an rehber it Besmeleden vasfn idp vsta Hamd-i Hud ydna kl rabta.

AAZADE

MUHAMMED 1652

DEDE

1063 =

Mevlevi ulularndan ve iirlerinde mahlas kullanmayan arif irler den olup Gelibolu'dandr.* Satl-karar terkibinin delleti olan 1063 H . de vefat ederek eyhlik makamnda bulunduu Gelibolu Mevlevhnesine defnedildi. Arifane beyitlerinden: Bir penh olmaz klh- Hazret-i Molla gibi Umarz aybmz setr ide Settr- Uyb Srr- mahbbiyyet-i Mevl'ya Mevln-yi Rm Vech-i mir't oldun oldu mahbb'l-kulb.

ARAYICI-ZADE MERD HSEYN 1121 = 1709

EFEND

Yksek bir kaabiliyete sahip irlerden olup stanbul'ludur. Mliye tezkireciliinde bulundu. 1121 H. de istanbul'da vefat etti. Bir nshas Osmanl Mzesi ktphanesinde mevcut bin beyitli apurnmesi ile memleket isimlerini bildiren uzun bir manzumesi, mrettep bir dvn vardr.

 8 N FATMA HANIM 1122 = 1710 [Tc't-Tevrh] sahibi Hoca Sdeddn Efendi sllesinden olup Ye niehir kads olan oluyla beraber ad geen ehirde bulunmakta iken 1122 H. trihinde vefat etti. iiri orta derecededir. Zamannda Hce-i Zenan ismayle mehur olup hat san'atma da intisab vard. Mrettep d vn varsa da baslmamtr. Beyitlerinden: Kalupdur bahr-i gamda flk-i dil yok shil-i maksd Hayflar rzigrm bana imdat itmeden kald. Nr- gam Nr-i saf hep bir ern pertcv em-i irfan ile baksan arada bigne yok.

ASAF PAA 1195 = 1780 Sadrzam Topal Osman Paa-zde Ahmed Paa'nn olu, fazilet sa hibi, iinin ehli bir vezirdir. 1195 H. de Belgrad mulfz iken vefat etti. iirle meguliyeti az olmakla beraber airane ve Jakmne iirleri var dr. iirlerinden: Her dil arb- ak ile prnnr olur mu hi Her tde-i siyah cebeJ-i Tr olur mn hi saf erb- ak u muhabbetle mest olan T haredek yaarsa da mahmur olur mu hi.

YETULLAH MUHAMMED BEY Hl tercemesi Tarihiler Faslnda yazl Suph Paa'mn oludur: ark edebiyat ile Fransz edebiyatna vkf, mni ve ir bir zattr. 1295 H. tarihlerinde Erzurum mektupusu iken vefat etti. R'y ismin deki risalesi sonradan baslmtr. Matbu Terkb-i Bendinden: l-i himem ol, verme sakn sa'yjne noksan nn yolundan alkor ye's atlet.

Gadretme sakn kimseye mrnde Iiazer kl Dnyada ve Ukbda saadettir adalet. Hakka nazar et hak dey, hem btla btl Arz iin hakk fed eylemez kil. Fransz irlerinden Filozof Volney'in [Tedmr Harabeleri] adl me hur eserini ksmen terceme ederek huss bir risale hlinde bastrm tr ki bir paras aadadr: Merhaba ey tenha harabeler, ey mukaddes mezarlar, ssz duvarlar, ben sizden istimdat eder, selm ve mnctm size arzederim. Evet man zaranz insanlarn baklarnda bir dehet uyandrsa da benim kalbim sizin temaanzdan derin bir cesaret ve yksek fikirler kazanarak ferah bulur. Sizin hallerinizi dnmeye muktedir olan bir kalb, hsl edecei iddetli zntlerden alaca ibretle mstefd olmaz m?

AGH

OSMAN

PAA

1324 = 1906

Mr-i randan [Beylerbeylerinden], yaradl itibariyle yksek kaa biliyete sahip, dervi tabiatl lbl merebli bir zt olup Trabzonlu dur. iir tarz Avn ve Hakk beyler tarzndadr. [Mretteb dvn] ile Blblnme ismindeki manzumesi baslmamtr. Evvel bahriye askerhi mesleine dhil olarak bilhare jandarma kumandanl hizmeti ile muhtelif vilyetlerde bulunduktan sonra Ankara'da tekaade ayrl m ve oraya yerlemitir. 1324 H. Muharreminde vefat ederek byk mutasavvf Hac Bayram Vel Hazretlerinin trbesi civarna defnolunmutur. EhlUah manzumesinden : Almak istersen eer liimmet-i ehlllah' Bedeb olma gzet hrmet-i ehlllah' Nm- llerini yd ile kl istimdd Gresin t ki nedir kuvvet-i ehlllah' Ebed hayy olarak terk-i fena eylerler Sanma herkes gibidir rihlet-i ehlllah' Kurb-i Hakk'a varamaz dadaa-i kcsretden Bulmayan ahrh- vahdet-i ehlllah' iirleri mutasavvfne ve hakmnedir. Parasz redifli uzun man zumesi mehurdur.

19

Matl': Gam deildir kalsa da sofi-i eyd parasz Bulmak asandr ona nampre zira parasz. Koymasun Hakk rindimey m amma parasz Ne'e bah olmaz dile cm- musaffa parasz re yek def-i gamm emdhe asla parasz. Beyitlerinden : Bir dil ki ola uil-i ddr- hakikat Ferda elemi hasret-i cennet mi eker hi Pene-i ismet idi ancak gerbn-gr olan Yoksa Ysuf sanma bilmezdi Zeliha kymetin Msra'larmdan: Dest-i hacetin heme dergeh-i Allah'a a.

AHMEDI TCEDDN BRAHM BN HIZIR (*) 815 = 1412 Fazilet sahihlerinden ve eski Osmanl airlerindendir. Msr'a gide rek Molla Fenr ve Hac Paa ile [Hidye] rihi eyh Ekmelddin'den tahsilini tamamlamtr. Yksek ilimlerde, hikmet ve riyaziye ilimlerinde tam bir ihtisas sa hibidir. iirdeki slbu eyhi tarzna yakndr. Muallimi bulunduu Yl drm Beyazd Han'n ehzadelerinden Emir Sleyman adna [mesnevi] tarznda yazd skendernmesi (**) mehur olduu gibi Hayret'lUkal ile Heca harfleri saysnca yirmi dokuz beyitten ibaret olup her
(*) [Ltifi Tezl{iresi]nde lettii gibi Amasya'ldr. Sivas'i olduu yazlmsa da eskilerin n a k

(**) 808 H. de yazd iindekilerde tasrih edilmi olan Ctskendernme]si n i n mukaddimesi Osmanl Edebiyat trihi bakmndan ehemmiyeti hiz oldu undan n m n e olmak zere mukaddimesinden bir mikdar aada gsteril mitir: Zikr-i BismiUhirrahmairrahim K a m u nesne bize gider ey hakim. nk tevfiki oldu bize h e m tarik Drr-i mnya kulak tut ey refik. Andelibin nameler sz ideyim Ttiyem sekker sz z ideyim

11

beyti eksiksiz hec harflerinin hepsini ihtiva eden Sarsar ismindeki karidesinin erhi gibi dier eserleri ve [mretteb Dvan] da vardr ki hibiri baslmamtr. Ayasofya ve Revan-Odas klphanelerinde tb il minden trke Tefrhu'l-Ervh ismindeki manzum byk bir cld ese ri ve Hekimolu Ali Paa ktphanesinde yazl [dvn] vardr. ol5 H. de Amasya'da vefat ettiyse de kabri malm deildir. bi-i Sn'nn eserlerinin en mehuru Kaanun ile ify manzum olarak terceme ettiini [Ltifi] rivayet etmektedir. Timurleng'in maiyyetinde de bulun mutur. u fkras mehurdur: Timuiieng bz yaknlaryla hamama girer. Ahmed de beraberinde bulunur. Timur ltife yollu ire hitaben: Hepim2'e birer kymet tak-

Sz diyeyim sz nice liim yle lgz K i m revan andk muattar kla musz. Bir glistan bezeyeyira sevkla K i m n Rdvan temla kala. Yazaym bir nak kim nakk-i Cin Grse kla ana yzbin aferin R h - i kudsm yle uraym nefes K i m ana sa ola c a n d a n heves. Hazan sfatna dair [skendernnelsinden: 'tidlden udl etti heva Gitti glden berk ve blblden nev. Lle v glden muarr oldu b Blbln iret-gr'hin! tuttu z. Hr-i ptn br saklar cann Terlii dker samurun k a a n m Bir de eyh Attar'n [Esrarnmelsini manzum olarak terceme etmitir. Ad ^ e e n terceme nihayetinden: nk Attar'n sz oldu t a m a m Ahmed'ye dt nevbet ey h m m . Dinle nn dhi birden szn Nice kul etmi bu yolda zn. Hoa n-i harmen-i attr olup Y o l a dm nzm- esrar olup. Fris'den Trke klm terceme Yadigr olma n her encme. R u h u n a eyhin kulbn timd Eyledim Allah' h e m oldemde yd Hem Resuln ruhuna yUzbin selm r-yrylan kamu kldm t a m a m .

i z

dir et der. Ahmed, Timur'dan baka hepsine birer paha bier. Timur kendisi iin de bir kymet takdir etmesini srarla Teklif eder. ir ona a seksen aka paha tyin eder. Timur: Bu adalet zerine olmad. Be nim yalnz u petemahm seksen aka eder, der. Ahmed: Ben de yal nz ona paha bitim, cevabn verir. Kardei Hamzavi'nin de Peygamber Efendimizin (S.A.V.) amcas Hazret-i Hamza'ya ait bir takm hdiseler ve kahramanlk muharebele rinden bahseden ve Hamzanme ismiyle tannm olan krk ksur cildten ibaret bulunan sde bir slp zerine yazlm kaln bir trih eseri vardr. Bu eser geri hayli ve ksmen trih bir loman tarznda kale me alnmsa da olaylarn tasviri bakmndan dikkate ayandr. Vaktiyle yenieri neferlerini teci' m.aksadyla k geceleri klalarda okuttuulduu tarihte yazldr. Hamzav mahlsl bir ztn Cmiu'l-meknntisminde ksmen manzum bir Osm.anl trihi de vardr ki bir n.shas dev rimizin ilim adamlarndan bn'l-Emn Mahmud Keml Bey Efendi'de mevcuddur. Otuz ksur sene evveline gelinceye kadar Bursa mahalle kahveleri nin bzlarnda da okunmakta idi. Bu eserin bir ksm Bursa'da Akbyk trbeseinde mevcut idi. Ahmed'nin beyitlerinden: B bekaadr bu menzil ey ahbb Fcttekullaahe y li'I-elbb.

BRNC AHMED HAN Garib tevfuklardan olarak on drt yanda udih olup on drt sene saltanat sren on drdnc pdi.sahdr. Clus trihlerini bildirici olmak zere iirde Baht mahlasn kullanrlard. Mretteb Divn Aya sofya Ktphanesinde mevcuddur. Farsa iirleri oe gzeldir. Vefatlar 1026 da, trbeleri kendileri tarafndan yaptrlan cmi-i erifin yaknn dadr. Trke iirlerinden : Huda'dan isterim Baht umurumda hemen tevfik Riza-y Hakk'dan zge yok dernumda emel tahkik Zikr eyle ey dil her nefes Allah bes bky heves Pes gayriden mmdi kes tekrar zikrullah eyle. Sultan H. Ahmed'in de airane tabiatlar [istdad ve kaabiliyetleri] vardr. [At Trihi] Baht mahlasn bu pdiha nisbet ediyorsa da doru deildir.

13

AHMED PAA VELYYDDN 92 = 1496

OLU

Osmanl irlerinin ba ve Bursa'nm medr- iftihar olup en evvel Trk iirine letafet veren ve Osmanl irleri iinde ilk defa Fahriye ind eden bu zttr. Bir aralk Ali r-Nev'yi takld etti. Bak devrine kadar devam eden eski tarz edebiyatn en mehur stad gene bu zattr. Ftih Sultan Mehmed Han bir gn Hafz irz'nin iirlerindeki belagat tan bahsettii srada: A , pZll-sa^^^^^ \^ ^ \^ buyurduumda \^ f

msran ind ile: Alt taraf nedir? derhal A ' .^\ ^ ^

dnmeksizin vermesi

A3 ^

^^^^^"^^

cevabn

gibi zarf sz syleyicilii sayesinde tevecche mazhar ola ola pdih hocalna ykselmitir. Bu stdne yaknln erefli neticesi olmak zere biraz sonra hocann vezir olduu grld. Fakat ok gemeden bz rindne tavrlarndan dolay Yedikule'de hapsolunduu zaman Matl' u: Ey muht-i keremin katresi ummn-i kerem B- cd-i ebr-i keffinde dolu brn- kerem Kul gnah etse nola afv- ehinh kan Tutalm iki elim kanda imi kan kerera. olan mehur kerem kasidesini takdim ederek serbest braklmtr. Sul tan kinci Beyazd Han devrinde memleketi olan Bursa'da ehrin muta sarrf iken gedi meded ir-i Rmun delleti olan 902 H. trihinde vefat etti. Sultan nc Murad Han Cmi-i erifi kapsna kar olan trbesinde medfundur. Beyitlerinden : Kyini grmekle dilde sakin olmaz evk-i yr Kaani olmaz Cennet-i Firdevs'e ddar isteyen Mkil budur ki herkime kim hlim alasam Akn yolunda ol dah benden beter kar.

 14 Msra'larndan : Yarsz kalm cihanda aypsz yr isteyen

*
Zih Tasavvur-i btl! Zih Hayl-i muhal! Eyle kil isen mecnnu mahrem razna Bir vakit olur ki derler o da bir zaman imi. Dvn baslmamsa da iirlerinin bir haylisi [At Trhi]nin bein ci cildinde yaynlanmtr. Bir nshas Hamidiye ve irefendi ktphanelerinde vardr. Bir de [Leyl ve Mecnn] manzumesi olduu [Seh tezkiresi}nde yazldr.

NC

AHMED H A N

Osmanl pdihlarnn irlerinden olup 1084 trihinde domu, 1115 H. trihinde tahta km, Serr-i Pk-i Firdevs ola Sultan Ahmed'e me'v msra'nn delleti olan trihde vefat etmitir. iirlerindeki Necb ahls mrleri mddetine muvafktr. Hat san'atnda da tam ihtisaslar vard. Yazdklar drt kt'a [Kelm- Kadm] den birini Ravza-i Mutahhara'ya hediyye buyurmulardr. Bb- Hmyn karsndaki emede ve Draman Cmi-i erifi tekkesi kapsndaki trihler nc Ahmed Han'n nefs hatlardr. Ta'lik yaz sn mehur Veliyyddin Efendi'den mek etmilerdir. limleri ve san'atkrlan ihsan ve iltifatlarna mazhar buyururlard. Mehur hattat Ha fz Osman merhumun mrekkeb hokkasn aldrarak cevahirle doldurup iade buyurmalar da marife hizmet hususundaki hne ve unutulmaz iyliklerindendir. Tenezzil eylemez znetsaray-(i dehre klar Hm pervz- aka cy-i siUl iyn olmaz.

AHMED MtTHAT EFEND 1329 = 1911 Merhum en ok yaz yazm, mevzu'lar da muhtelif olmak zere en ok eser meydana getirmi bir muharririmizdir. Halkmzda okuma he vesini merhum uyandrm ve her muharrirden ok bu hevesi besleyip

 15
bytmtr. Mithat Efendi'nin esasl ve muntazam bir tahsil grmemi olmasna ramen Dou ve Bat mariflerinden milletimize umm bir hocalk yapacak derecede haberdr oluu gayret ve sebat sahihlerinden olduunu gzelce gsterir. Haytnn son zamanlarnda Dr'l-Fnn - Dinler Drhi, Ummi Trih, ve ire mualliriliklerinde bulunmas umum malmatnn bu mevzularda bir ihtisas ve hususiyet eklini alm olduunu ispat eder. Merhum bizde ilk sde itnabh [uzun szl] hsl huss tbri ile, halka it bir slb sahibidir. Bununla beraber tek tk yksek slbda yazlm eserleri de vardr. Mithat Efendi, bizde en ok kalemi ile al mak ve kazanmak rnei olarak yaamtr. Hikyeleri pek byk alka ile okunmudur. Dr'-afakat'l-slmiyye Cem'iyyeti ve Trh-i Osman Encmeni zhklannda bulunduu gibi 1301 senesinde Stokholm'da toplanan msterikler kongresinde de Osmanl Hkmeti tarafndan tem silci olarak gnderilmitir. 1329 senesi ortalarnda hirete intikal ederek Fatih Cami-i erfindeki avluya defn olunmutur. Balca eserleri aadadr: 1 Trh-i Edyn 2 ss nklb 3 Hakkat'I-hakaaik 4 Kinat 5 Hce-i evvel 6 Mdafaa 7 Beir-i Sdk- Nbvvet-i Muhammediye 8 Avrupada bir ceveln 9 Sleyman Muslu 10 Daarck 11 Krk ambar 12 Hasan Melll 13 Hseyin Fellh 14 Yeryznde bir melek 15 Dnyaya ikinci geli 16. Paris'te bir Trk 17 Kamere .-Vk ADN 18 Mufassal Trih-i Umm 19 Nevm ve Hlt- Ne\Tn 20 Medhal-i Trih ve Fnn- Corafya 21 Sevd-yi Sa'y Amel 22 Demir Bey 23 Ben neyim 24 'Paris'te Otuz bin Bd 25 Mahedat 26 ss iml 27 tibar 28 Ahmet Metn ve irzad 29 ^ Avrupa db- Muaereti 30 Taaf f f 31 Zabit 32 Ahbr- sra tmm-i enzr 33 Hill-i Ahmer Trihi 34 Ber Fuad (Hl Tercemesi)

MAHMD PAA 879 = 1474

lisanda nesir ve nazma muktedir irlerden ve Fatih devrinin en mehur vezirlerinden hikmet sahibi, ir bir zat olup Srbistan'n [Ala-

 16

cahisar Kuruuva] kasabasmdandr. Harb esri sfatyla alman devir melerdendir. Devlete yapt hizmetler trih sayfalarnda yazldr. [M retteb dvn] olup mahlas Adn dir. Terceme-' Hl-i Mahmud Pa-yi Vel ismindeki hurafelerle kark matbu lisalecikde Manastr'l gsterilmesi doru deildir. 879 trihinde Fatih'in bilhara itiraf etmi olduu hatasyla ecel-i kazaya urad. Yaptrd cam-i erif yannda medfundur. Zhir-i Farybnin kasidelerine, Hce Hfzn gazelleri ne nazireleri ve Hce-i Cihan ile karlkl yazlm. mektuplar vardr. irler tezkirelerinin beyanlarna gre nesri nazmndan daha kuvvetli dir. Beyitlerinden : Ak- cnn ile ma'mre-i lemdir dili Geri bderd olanlar n virane sanr Sinemde rihun mihri nice gizicne nk Hurd-i gl iinde nihan eylemek olmaz. Msra'larmdan: Kimse mi vardr cihanda ltf u ihsandan kaar * Ser vermek olur srr lyn eylemek olmaz. * dolraak isteyen gammile in gerek Hals olmaz cihanda kimse halkn iftirasndan.

ULV AH AL - BURSAV

Sultan kinci Murad ve Fatih devrinin faziletli irlerinden olup Bursa'ldr. eyh Nizm'nin Hefti Peyker'ini terceme etmitir. Rev nak bu kinatn ehr-i Kostantn'dedir eklindeki mehur msra' bu nundur. [Dvn] da varsa da her ikisi de baslmtr. Yine Ftih devri irlerinden Kudsinin ve 938 de vefat eden Ramazan Trabzon'nin de bu isimde manzumeleri vardr. iirlerinden: Ey sefer azmin iden yr, Hud yrin ola Himmet-i ehl-i nazar kaafile slnu la.

 17 ULV MDERRS - BURSAV Yavuz Sultan Selim Han'n irlerinden ve Molla Yegn evldndan olup Bursa'ldr. Mderris iken Bursa'da vefat etti. Baslmam bir [d van] vardr. mrnn sonlarna doru mderrislik mesleini terk ile Nakibend tarikatna slk edip inzivaya ekildi. Tamam k elebi Tezkiresinde yazl uzun bir gazelinden: Dr- Dny'y denni kini cef biinyddr Mihnet derd bel v gam cihar erkndr. zzete erdim diyen dnyada zillet ehlidir Hacesd ettim dey zu'm ettii hnsrndr. Rbka-i ve rukbe-i dnyadan it nefsin lls Bende-i fakr ol ki fakr ehli cihan sultndr. \ ALADDN AL ELEB FLBEV 905 = 1499 Ahlk hikmetlerden bahseder olup esasen dillerin anas saylan es ki Hind'in Sanskrit lisn zerine yazlm olan ve sonradan Hseyin Va iz tarafndan Farsa'ya Envr- Sheyl ismiyle tereene edilen me hur Kelile ve Dimne'yi Hmyun-nme adyla Trke'j'e eviren Filibe'li edib ve deerli nesir yazardr. Bu eserine mkfat olarak Bursa Kadlna getirilmitir. 905 H. de vefat etti. Kabri Emir Sultan Hazret lerinin trbesi yaknndadr. [Hm.yun-nme] bastrlmtr baresi es ki ktip dili tarznda ar bir slbla yazlm elan bu eser ahlk felse fesi bakmndan tedkke ayandr .950 H. de vefat eden stanbul'lu ir Hill'yi de manzum olarak terceme etmitir. 1227 de Vidin vlsi olan Hafz Ali Paa'mn dvan efendisi erif brahim Mahir Efendi tarafndan da sade bir dille terceme edilmitir. Eski tercemelerden biri de Aydnoullar'ndan Umur Bey nmna Kul Mes'ud tarafndan yaplan tercemedir ki Lleli ktphanesinde vardr. Nashatlarndan: Bir bel nazil olsa itme ceza, Ki anda var iki er iit benden Evvel dostlar olur gamgn Saniyen dmn olur dmen
OSMANLI MELLFLER - C: 2 F. : 2

18

A K
Mutasavvf ediblerden Farsa'ya vkf bir zt olvp byk eyhlerden: Ayn'l-kuzt- Hemedn'nin Kenz'l-hakaaik ismindeki Farsa nl eserini terceme etmitir. Bunun yazma nshas bu ciz muharrir tarafn dan skdar'da Azz Mahmud Hd Efendi dergh ktphanesine he diyye olunmutur. Bu tercemeniu mukaddimesinde Serdr- ebrr eyh Attar'm Muhtarnmesini de terceme ettiini aklamaktadr. Matl'mdan: Hudy szlerimi pr saf kl Szm tevhid na't- Mustaf kl Ki can bahola t s deminden Almet gstere ruh leminden. Nihayetinden: Gelp Ak dilinden bu risale Ki tuhfe ola her ehl-i kemle Fakire ibu nazm olmutu rz Dokuz yz Hicretin yetmi dokuz! Tezkirelerde 900 trihi iinde bir ka Ak olduu zikredilmisede hangisi olduu tesbit edilememitir.

A R F HSEYN ELEB STANBUL

940 = 1533

eyh brahim Glen'den feyz alanlardan ir ve nesir yazar bir zt olup stanbul'ludur. lisanda nesir ve nazma muktedir bir rifdir. b rahim Glen'ye syledii trihinden:

940 =

1533

Hakkn arif kullarndan Emir Hsrev Dehlev'nn Deryk- ebrrna syledii naziresinin matl'mdan :

 19 Sebzezr- arh gevher rzi ser sebz terst Ezser ek em-i gamginn mihnet perast Mutasavvfne yazd terci'-i bendi matl'ndan ;

Ayn-i rifcle vcd- eya Grnr cmle kenak-i film' , Mehur ir Bursa'h Ahmed Paa'mn Gne Kasidesi ne nazire ya zanlarn sekinlerindendir. Msr'dan stanbul'a dnnde Kanun Sul tan Sleymann ltfuna mazhar olarak bz me'mryetlere gemi ve 959 da stanbul'da vefat etmitir. Hat ilmine de vukufu vardr.

ABD'L-VAHHAB ISLI SARIK ABD - BURSAV Bursa'dan yetien irlerden olup Lmii elebi ile mhct vardr.. iirlerinde mahlas kullanmayan irlerdendir. [Beyn tezkiresi]nde aa daki manzumesi neredilmitir: Maraz- ak gr if yerine Algr derdini deva yerine Bana sevd-yi zlfn bir-i kr Kara ul giydirir kab yerine Yzme bakmadan geip gitui:? S beLm bri merhaba yerine Mft-i mesken sanr cihm kii Nakd-i mrn verir kira verine.

AIK MUHAMMED ELEB BURSAV 979 = 1571 lk devir irlerinden ve trih bilginlerinden bir zt olup Bursa'da domutur. Bz eserlerde Perzerinde doduu yazlmsa da Beyn, L tifi ve Kmal-zde elebi ile [Gldeste] sahibi smail Beli Efendi Bur'sa'da olduunu yazyorlar. Tahsilden sonra kadlk mesleine girerek epeyce dolatktan sonra vefat trihine Bursa'l Cenn'nin bulduu

20

k sefer eyledi cihandan msra'nn gsterdii 979 da skb'de vefat etti. Bu ztn Uskb'deki kabri hakknda ihtilf vardr. Bzlar [Kaadi Baba - Gaz B&ba] denilen zt olduunu rivayet ediyor. Evliya elebi de [Seyahatnamesi]nin beinci cildinde Meddah - Baba Camii yakmnda bu lunduunu nakletmektedir. Eserleri: fZeyl-i akaayk], [Kaami-'l-bid'ati Fi nusreti's-snne], [Tezkiret'-uarJ'dr ki Meiru'-uar admda olan ve ebced harfleri zerine tertiplenmi bulunan bu eserin bir ns has Viyana mparatorluk Ktphanesinde mevcut olduu tarihi Ms y Hammer'in rivayetleri cmlesindendir. Bir nshas da stanbul'da ir Efendi, skdar'da Aziz Hd Efendi ktphanesinde mevcuttur. Dier eserleri de [ZigetvernmeJ, [erhu Ehds-i Erbain] ve [Manzme- ehr-Engz] ile, [Mrettep Dvn]ndan ibarettir. Bunlardan baka Takprlzdenin akaayik- Nmniyesini, mam Galzl'nin [Etteberr'l-mesbk f nesyih'l-mlk] adl eserini ve Hatip Kasmolu'nun Ravzasn da terceme etmitir. Ahlk ve asker siyasetten bahseden Sultan ikinci Selim nmna geni bir ekilde tercemo ettii Mi'rc'l-eyleti ve Minhc'l-adlet. Bu eser Ibn-i Teymiyenin Essiyset'-er'iyye f slhirr Verraiyye adl eserinin tercemesidir. Krk bab zerine ter tip edilen mezkr eser mtleaya deer eserlerdendir ki yazma bir ns has ir Efendi ile Manastr ktphanelerinde mevcuddr. bu eserle rinden yalnz Hads-i Erbain erhi baslmtr. Beyitlerinden: r eder bir zerre-i serketcden ol fitb Mihrim efzn olduunca benden eyler ictinb

ARI DEDE TREV 1000 = 1591 Mevlevi irlerinden k ve mchid bir zt olup Tire'hdir. hid ve uhd gibi byklere hizmet etmi, molla iken Me\'lev olmutur. nl irlerden Yeniceli Hayal Bey'le bir mddet arkadal ve bir ka iir yarmas vardr. Bin trihine yakn JVora'da vefat etti. Aadaki manzume airane kaabliyetinin delilidir. Yatma uyan, itme ziyan Vakt-i seher kum km kum. T olasn vki- can Vakt-i sehev kum kum kum. Dodu saadet jfnei Tuttu ziy ti ta Gaflete aldrma ba Vakt-i .seher kum kum kum.

21

dem'e oldunsa halef Eyleme eyymt telef ster isen e r^ref Vakt-i seher km kum kum.

Ar.-i eydan eer ster isen doru haber Rh- Hakka eyle sefer Vakt-i seher kum kum kum.

ASKER MUHAMMED EFEND KLBOLU - KTAHYAV Mutasavvf irlerden irfan sahibi bir evli olup Ktahya'ya bal Zemha kyndendir. Hl tercemesi eyhler Faskanda yazl Elmal'l Sinan mm Hazretlerinin halfelerinden olduu dvnndaki: Mrdimdir pir Sinan mm azizim akna Pdihm bizi bizden ltfedip etme siil. beytinden anlalmaktadr .Afyon-Karahisar'nd?. avular Sultan Mezarhnda medfundur. Aadaki gazel irfanna, rlime kesin delildir: imdi irfan vaktidir takvaya hacet kalmad Zevk-i vicdan vaktidir ferdaya hacet kalmad.

*
Ehl-i vahdetten alanlar ilm-i Tevhid dersini Gizli irfan buldular fetvaya hacet kalmad. * L naallah badesi n cn sermesi eyledi Doldu dil peymnesi sahbya hacet kalmad * Hamd-lillh sfiy aldk msemmdan haber Zte mazhardr gnl esmaya hacet kalmad.

*
*

Etti ems-i ahadiyj'ct burc-i vahdetten tul' Leyl-i firkat zail oldu y'e hacet kalmad. Kande kim klsam nazar Hak aynma olur lyn Berzah u btndaki r'yye hacet kalmad.

*
Ravza-i b- behitdir cmle [lem] arife Askery Cennet-i Me'vye hacet kalmad. Dvnndaki :

 22 Cihan fnidir aldanma Muhammed ey Klbnlu! Gzn balamasn hrs hascd akl-i maa-i sfli. beytinden lkabnn Klbolu olduu anlalmaktadr. Prdalar Niyz-i Msr dvnnda: Biz be er idik, ktk birdem de yola girdik msra'mdaki be erden birinin de bu zt olduu eyeheler arasnda riva yet olunmutur. AL EFEND MM- VELED-ZDE 980 = 1572 Eski tarz inda mehr mnilerden olup atalar boyunca bir lim ler sllesine mensubdur. 980 trihinde Haleb mollas iken vefat etti. [Risle-i kalemiyye], [Risale-i seyfiyye], [Risale-i sem'iyye] gibi basl mam mensur eserleri vardr ki birer paras [akaayk]'da yazldr. Arap edebiyatna vkf idi. Acem irlerinden Asr'n Mihr- Mteri sini terceme ve Mevln Ebu's-Sud'un Kasde-i Mmiyesini tanzr et mitir ki matl' udur:

Ey lesadd yabl arete ve mdm Ve fil kalbi min nril garmi haram.

AZM EFEND STANBUL 990 = 1582 Defterdar Ahmed elebi'nin oludur. smi Pir Muhammed'dir. Za mannda limlerin ve edblerin varl ile iftihar ettii bir zt idi. Bir ns has Nur-i Osmaniye ktphanesinde mevcut bulunan Mertib'l-ahlk isminde bir eseri vardr. Sultan kinci Selim'in emri ile Muhammed Asar Tebriz'nin Mihr- Mterisini mesnevi tarznda tercemeye ba layp bin beyit kadar yazmsa da bitirmeye muvaffak olamamtr. Son radan olu Haleti Efendi drt-beyz beyit ilve etmitir. Eri ftihi Sul tan Mehmed'in ehzade iken muallimliinde bulunduu halde

[Azmi] Dr- ulya azmetdi msra'nn gsterdii 990 trihinde stan bul'da vefat etti.

 23 Hazret-i Eyyb civarnda medfundur.' [Manzum, vasiyetnamesi] mat l'ndan : Her ie Besmelc'yle kl ibtid Zikrin olsun dima hamd sena Thir ol dim salhpe kl Hem azb- dzah ende kl. Beyitlerinden: Hallim sz-i ak te-i aka denden sor Bir od'dan prehendir n bandan geenden sor. ULV MUHAMVED ELEB STANBUL 993 = 1585 limlerin irlerinden olup stanbul'ludur. lmiye makamlarn terk ederek uzlete ekildi. Baslmam dvnnda parlak renkli, manl bir hayli mazmunlar vardr. p Ulv baka camn gedi bezm-i mihnetden msra'nn dellet ettii 993 trihinde vefat ederek Galata Mezarln da Kanh-Kozlar denilen yere defnolundu. Beyitlerinden: Cana te brakr te.ne-dile b sunar Reng-i tede aceb b deil mi mey-i nb. Ykanlar htr- ndm y Rabb d olsun Benim n nmurd olsun diyenler bermurd olsun. * Gurur etme libs- fahr ile mrm cihandr bu Kab-yi cismini kor bunda herkes cmekndr bu Arz- hl etmeye cn seni tenh bulamam Seni tenha bulacak kendimi asl bulamam.

*
Bir bkesim ki hlime mahrem bulunmad Kanl yam gibi bana hemdem bulunmad. * Dr'-if-yi lemi ket eyledim diri lmekten zge yreme merhem bulunmad. Bir bezm-i bsafya getirdi felek beni Bde tkendi cm- lehi hum bulunmad.

 24 arh inlemekte, mihr ise yanp yaklmada lem-i elemde bir dil-i bgam bulunmad. * Ne acep tiz geer zevk u srr eyyam rmeden nsf- nehr irir akam. Msra'larmdan : Yr ey hasta gnl hikmeti lokmandan sor Gnl dirler bu illerde hele bir gan-ksnm var Ey dil hikyete-i ganimi ndna syleme Gkten ne yad ki an yer itmedi kabul Ne yeller esti imdi dorulup benden yana geldin Gam ekme gnl kim ou gitti az kald.

AZM-ZDE HALET MUSTAFA EFEND

1040 = 1630

STANBUL

Hl tercemesi yukarda geen Azmi Efendi'nin lazleti ile mruf o ludur. Her vadide gzel iir sylemek istidadn hiz airlerdendir. Hu ssiyle kt'a syleyicilikde Acem irlerinin mer Hayym' gibi tek sa ylabilir. iirlerinden yalnz [rubaileri] bir mecmua tekil edeebilir. Eser leri: Uslden, [Menr erhi - bni Melek], Fkhdan [Drer'e Haiyesi], [Hidye] ve [Miftah erhlerine tlikat], nahivden [Muni'l-lebb erhi], ahlk ilminden [Ens'l-rifn f tercemeti ahlki'l-muhsinn] ile [mn eat] ve [mrettep dvn] varsa da hepsi basl deildir. mrnn sonlarnda Rumeli Kazaskeri ollnu^tur. Etdi Azm-Zde Firdevsi mekn, Rh-i pkine dembedem rahmet msra'larmn gsterdii 1040 trihinde memleketi olan stanbul'da vefat etti. Mahallesi olan Sofular ars yaknndaki mektebin sahasnda med fundur. Kendi kalemi ile tashih ve haiye olunmu drt bin cild kadar kitab kt rivayet edilmitir. Beyitlerinden : Sen idin klbe-i ahzna koyan Ya'kub'u Ayrp Hazrel-i Ysuf gibi gz nurundan.

25

ABD'L-LTF EFEND STANBUL 1100 = 1688

Hicretin onbirinci asr edblerinden ve Mevlevi tarikat mensublarndan olup Cenb- Mevln'mn [Mesnevi]'sine Letif-i M'ney un van ile bir erh ve lgat ilminden Letif'l-lgat isminde bir eser yaz mtr ki her ikisi de bash deikl r. K-uO ia; illinde Mekke-i Alkerreme'de vefat etti.

IK MEK KONEV ocuklar, tahsilsiz halk ve hatt mnevverler arasnda bile onu bil meyen yoktur. Szleri ocuklarn zevklerine uygun ve halk tabakasmm idrkine gre harc- lem olduundan iir dvn defalarca baslm iken yine mevcudu az kalmtr. Vaka k mer saz iridir. Fakat bzan kalem irleri kadar gzel ve selis szleri de vard--. Bunlar arasmda: Vermem sana ek benden elin ey J>lelek'l-mevt Cananma nezreylediim cana dokunma beyti, Bakleri,, Nbleri bile takdir-hn eder. k mer ilim ve tahsil bakmndan deil, yaratl noktasndan benzeri az bulunur bir mill irdir. Vefat trihi: Ola k mer'in cilvegh Adn-i cell msra'nn dellet ettii 1119 dur. Zamannda Yenieri saz iri imi. Ekseriya as kerle Kmelinde seferde ve hazerde bulunmu, hatt harbe itirak etmi, askere cesaret vermi, ordunun sevgilisi olmu, bildiklerini onlara bildir^ mistir. Bir mseddesinde Mevlevi olduunu sylyor. R kaafiyesindeki: Zt- cemilemiz lyn ederiz Vatan- aslmiz Aydn ilidir, beytinden de doduu yer anlalyor. Aam bm, dkem yam, yakam yrtan klan rz O yr ile benim dvam Hud fasi eyleye br nakaratn hvi olan mseddesi de Anadolu'nun birok yerlerinde diller de dolamaktadr. Dvn, hl tercemesi Tarihiler Faslnda yazl Ayvansarayl Ha fz Hseyin Efendi tarafndan 1197 trihinde derlenip toplanmtr ki matbuunun be on mi.sli olan yazma bir nshas Konya'da Mevln der-

26

,gh ktphanesinde vardr. Byk bir cilt tutan bir nshas da Beikta'da Yahya Efendi ktphanesi ile Samatya'da Uk ktphnesindedir.

ABD

EFEND

HMMET-ZDE

Arif irlerden bir zt olup hl tercemesi eyhler Faslnda geen Himmet Efendi'nin deerli oludur. Vaaz ve iratla haytn geirerek 1122 de vefat etti. Pederinin yannda medfundur. [Tezkire-i uar]s, [Mrettep dvn] ve [Gencine-i icaz] isminde manzum bir eseri vardr. Bir naatnn matl'ndan: stann ey eh-i Levlk me'mendl- bana Hk-i pyin ttiy-yi em-i rendir bana Mehur ir rf'nin
I

matl'l kasidesini de erh etmitir. Olu ve halifesi olup 1156 da vefat ederek yanna defn olunan Abd's-Samed Efendi de irlerin riflerindet bir zttr. Bir na'tndan : Tende canm canda cananm Muhammed Mustafa Mlk-i dil tahtnda sultnm Muhammed Mustafa. Muntazrdr Mah cemlin grmeye klarn Gel tul' et mh- tabanm Muhammed Mustafa. Cilvegerdir dima nak-i cemlin sinede Hne-i kalbimde mihmnm'Muhammed Mustafa. Y Reslellah garibindir senin Abd's-Saned Kl efaat ey kerem-knm Muhammed Mustafa. Abd's-Samed Efendi'nin biraderi Abd'-ekr efendi de limler den ve irlerden bir zt idi. 1180 trihinde vefat ederek skdar'da de desinin yanna defnedildi. Mev'za tertibinde [tefsr-i erifi], [dvn- ila hiyat] vardr.

 27 TIF MUSTAFA EFEND STANBUT 1155 = 1742 lim ve irfan sahiplerinden bir zt olup stanbul'ludur. Defterdarlk vesaire gibi devlet hizmetlerinde bulundu. 115.5 de vefat ederek skdar' da Miskinler civarnda erif kuyusu denilen yere defnedildi. [Mrettep dvn] vardr. Miyr'l-kelm ismindeki [Galatat] risalesinin de bu ztn eserlerinden olmas muhtemeldir. Hayrl eserlerinden Vefa'da mkemmel bir ktphanesi vardr. ret hakkndaki manzumesinden : Seni necbr eder albabdan isti'zara Tutalm yek-deme gamdan seni zad eyler. ir beyitlerinden: Myedr- emel-i kibet ol mr gibi Aldrp mameleki inleme zenbr gibi.

ABDURRAHMAN EFEND STANBUL 1140 = 1277 lisanda iir yazmaya muktedir deerli irltrden bir zt olup s tanbul'ludur. Zamannda pdih hocas olmutur. 1140 ksur trihlerin de vefat etti. Beyitlerinden : O rtbe mrtefi bnyaddr kasr- tevazu' kim Riyz- cennete nazzra kaabildir zemininden Mest-i zehrb- humr-lid bu iretghda Neve mmd eyleyenler girdi-i peynneden.

AZIZ EFEND STANBUL Sultan Drdnc Murad devrinde Darbhne Emini olan Bekir Efen di'nin olu olup pdihn kilercisi idi. [Dvn] mrettep deilse de aa daki kaane gazel airane kaabiliyeti;in delilidir. Ey gamze syle zahm- dilimden zebanm ol Ey k-sne nusha-i erh u beynm ol.

 28 Ey hn-dde ben diyemem yre derdimi Sen ry-i zerdin iizre gelip tercemnnn ol Ey Hatt gezend-i gamzeden eyle beni emin Ta'viz-i inyekd gibi brz- canm ol Ey em-i yr vkf- rz- kelm isen Gel fen-i sihri syleelim hem-zebnm ol Mest eyle bir nigh ile Cevheri gibi beni Hem sen de mesl-i neve-i zevk-i beynm ol Ey zlf-i ham beham dklp sinem stne Zencri py-i bend-i mr-i tbnm ol.

Bu gazel [At Trhijnde hl tercemesini yazdmz zta nisbet olun mutur. Fakat [Cevr dvn]nda aynen mevcut bulunduuna gre Cevrfnin olduu anlalmaktadr.

RF AHMED PAA STANBUL 115 = 1703 iir ve hat ilminde ihtisas sahibi irfanl bir vezr olup stanbul'ludur. 1115 de Tekke'de ecel-i kaz ile vefat etti. eitli slm yazlardan Alt kalemi yazmaa muktedirdi. [Mrettep dvanesi] vardr. Beyitlerinden: tmez tak- Hakda olan halka serfr' Eymez minare kaametini bd eserse de.

ARF SLEYMAN BEY STANBUL 1183 = 1769

Lisn- vahdete [tasavvuf diline] in irlerdendir. Rumeli Ord-yi Hmynu Defter Eminlii hizmeti ile sakc'da iken 1183 trihin de vefat etti. Hilye-i Hkaan naziresi vardr ki bir nshas ehzdeba'nda brahim Paa ktphanesinde mevcuddur. [Mrettep divn] ile [mi'rciyesi] ve Farsa [Regaaibiyye]si vardr. [Hilye]nin mukaddimesinden:

29

Klalm besmele meddn-i miftah Felhola fazl- der-i fevz felah Besmele kadri aceb a'Idr Ya'ni genc-i gher-i mndr Evvelin satr-i kelm- vehhab Ebr-yi vesmeke-i mmii kitap Nahl-i zibende hrm- tevhd Znet-i ravza-i Furkan- Mecd. [ilh.i [Mi'rciyesi] tedkiksizlik neticesi olarak Reis'l-kttab Arif Efendi'nn dvnnn bana konularak baslmtr. Mi'rciyye-i Hazret-i Fahr-i Kinat Aleyhi Efdal't-tahiyyt mu kaddimesinden: Sad-hamd o kadm-i kr sze Ol sni-i asuman tarrze Sad-kr ii sitayi ol Hudya Kim dem'i kld Ar- pyc Etti yed-i sun'-i saz-kr Ber-p bu levak- zcr-ni gn nn klp melekden ekrem Mescd-i nieltk oldu dem Oldu keremiyle nev'-i insan Mergb-terin-i cins-i hayvan Kld ana verip akl idrk Ber date-i firaz- eflk Ol hatm-i risaSctin hususa Menzilgehin etti Ar- a'l O) servev-i hayl-i enbiyy Ol mefhar-i cem'-i asfiyj'i Hem eref-i mbdiat kld Hem ekrem-i kinat kld Hurd-i cihan-frz-i sermed Ser defter-i enbiya Muhammed.

Olsun o eh-i kerem-ira Hem sahbna l-i pr-vekaara

AL BNU MUSLHUDDN Muhammediye tarznda ve Zemm'l-fen isminde bir manzume nin sahibi olup Konya vilyetine bal Bozkr'dan olduunu: Bizim mevldumuz Bozkr kazasnda Siristed'dir Ki muslihuddin olu Ali'dir ismimiz ey ihvan beyti ile bildirmektedir. Mezkr eserinin matl'mdan:

30

Sena v hamd-i lyuhs sana ey Hlik- feyyaz Ki yoktur sana hi emsal ki sensin kaahir feyyaz. Vefat trihi ile kabri bulunamad. Manzumesinin matbu' bir nshas Yldz ktphanesinde vardr.

LM AL EFEND ELEB ZDE Mara'tan yetien lim irlerdendir. 1224 tarihinde yazd Nazm- Bedi' adnda Tuhfe-i Vehb tarznda Farsa kelimeleri ihtiva eden manzumesi ile Tuhfe-i Vehb erhi ve bir hayli iirleri vardr. Pederi Ahmed Efendi de deerli bir zt olup mufassal bir [Ftiha-i erife tefsi ri] yazmtr. Her ikisinin de eserleri basl deildir. Beyitlerinden: Deminde yamasa brn- ihsan Letafet sebze-zn taze olmaz * Cihanda kk bozork katnda Keremden rast ter-vze olmaz.

*
Efendi ltfet lp bimeyi ko Meta'- himmete endaze olmaz.

ARF

MUHAMMED

EFEND
1228 = 1813

RESTL-KTTAB

iir ve nesir yazarlarndan siyas bir zt olup Kastamonu'ludur. s tanbul'da tahsilini bitirdikten sonra devlet me'murluklannda ykselerek Reis'l-kttab Hriciye vekili olmutur. 1228 trihinde stanbul'da ve fat etti. Souk-eme nnde Zeyneb Sultan Camii avlusunda medfun dur, Farsa ve Trke iir yazmaya muktedirdir. [Dvn] vardr. iirlerinden : Dil eb mni'-i kesb-i saf-yi mbitb olmaz lyndr vech-i Hakda fikir ekk inklb olmaz Sipihr-i evc-i hurd-i hidyette sehb olmaz O vechi seyreden muhtc- feyz-i fitb olmaz nayet herkime yz tutsa isyan nikaab olmaz Gne dodukda zira perde-i zulmet hicb olmaz.

 31 Akbet cmlemizin menzili hk olsa gerek Kime etmi bu felek km meram zre vef. AYN HSEYN EFEND AYINTABLI 1245 = 1829

lim irlerden olup Aymtab'hdr. Bb- l'de Arabca ve Farsa ho cas idi. Vefat 1254 trihinde, kabri Galata Mevlevhnesindedir. [Dv n] ile [Nazm- Cevahir] adndaki lgat manzumesi baslmtr. Beyitlerinden: Dil hev v hevese uydu cihna geldi Etti Ayn vatanmdan beni bu dr Ue dr

*
Envr- feyze mazhar olur kalbi sf olan Almakta mah mihr-i cihantbtan fr Msra'larmdan: Ku gibi demi pbeste eder dm- tama' Tecell-i fyzt- sabaha hb olur mni

AKF MUHAMMED PAA

YOZGAD

Vezirlerden ve byk ediblerden olup Yozga sancana bal Bozok'ludur. Pederi kadlardan Ayntb-zde Muhammed E'fendi'dir. Balan gta Res'l-kttab iken bu ismin hriciye nezretine evrilmesinde uh desine vezirlik rtbesi tevcih olunmu ve bilhara Hac farizasn ed iin Hicaz'a gidip dn srasnda 1261 trihinde skenderiye'de vefat etmi tir. En evvel yeni edebiyat tarzn cad eden edebiyat cereyan kurucula rndan olduuna [Tab' sras] ile Franszcaya terceme olunmutur. [Tfl- nazeninim] matl'l kuvvetli mersiyesi kesin bir delildir. Muhte lif tarzda yazlm [mneat] lan da, nesirleri de baslmtr. 1290 tri hinde bastrlan ufak [mneat]nda hl tercemesi yazldr. Adem re difli kasidesi mehurdur. Tarikat bakmndan Halvctliin bn koluna, mensubdur. Beyitlerinden : Herkese b- bel kendisinin varldr Gamm lmdan zde bir eyym- adem h- blda olan meyve-i nahvet-endiZahm-i hrande-i seng-i sitem olmaz da n'olur

32

Tfl- nzennim unutmam seni Aylar gnler deil gese de yllar Telh-km etti firakn beni kar m hatrdan o tatl diller. Kyamaz iken pmeye tenin imdi ne haldedir o gl bedenin Andka glende gonca dehenin Yansn bm ile kl olsun gller Tagayyrler gelip cism-i semine Dkld m siyah ebru cebine Srma salar yayld m zemine Dald m kokladm smbller. Felein knesi yerin buldu mu Gl yanan reng-i ryi soldu mu Aceba rd toprak oldu mu pp okadm o nzik eller [Risalet'l-ferset ve's-siyset] ismindeki kymetii eseri de kif Paa .erceme etmitir.

ARF

MUHAMMED 1265 = 1848

EFEND STANBUL

KETHUD-ZDE

. Valide Sultan Kethdas res'l-ulem [hmlerin reisi] Sdk Efen dinin olu lbli merebli arif ve filozof deerli bir zattr. Tahsilini ta mamladktan sonra bir aralk Kadlkla gezerek kazaskerler zmresine katld. Ortada [Divane]sinden baka bir eseri grlemez. Esasen air likten ziyade matematik ve hikmet ilimlerindeki vukufu ile hret ka zanmtr. slm filozoflarndan saylmtr. 1265 trihinde stanbul'da ve fat ederek Beikta'l Yahya Efendi Derghna defnedildi. [Cevdet trhi]nde, [Muallim mecmuas]nda [Mecmua-i Muallm]de arifane ve haki mane hallerine dir malmat olduu gibi, talebelerinden Emin Efendi tarafndan da ayrca menkbeleri yazlm ve baslmtr.

33

Gayrn eliyle bakma gnl arz- hline Ey kmkr- nz mbarek elinle bak. beytiyle aadaki mersiyesi mehurdur.

MERSYE Kurret'l-ayn-i Habb-i Kibriya'sn y Hseyn Nr-i era-i h- merdn- Mrtezsm y Hseyn. Hem cierpre-i Zehra Ftma Hayru'n-nis Ehl-i Beyt-i Mustaf l-i Ab'sn y Hseyn. Halkan ve hulkan mabihsin ReslUahe sen Nzenn-i enbiy' evliyasn y Hseyn. Seyyid-i bbn- cennet dendi annda senin Piv-y etky v asfiysn y Hseyn. Vlidin snnda dendi l fet ill Ali Mazhar- srr- etemm-i l fet'sn y Hseyn. Ehl-i maher dest-i Hayderden ierken kevseri Sen susuzluktan ebd-i Kebel'sn y Hseyn. Kl efaat rif'e ceddin Muhammed akna Arsa-i maherde makbl'r-ricsn y Hse5'n. iirlerinden bir ksmn hvi olan dvn 1271 de baslmtr. Farsay Hoca Ne'et merhumdan renmitir. '

ABD E f END 1270 = 1853 iir ve nesir stadlarndah bir zt olup ark-Karahisar'ldr. Tahsil ve irfann stanbul'da grmtr. Tahsilini tamamladktan sonra bz vezirlerin ktibi sfatyla seyahat edip 1269 da istanbul'da yerleti. 1270 trihlerinde vefat etti. [Mrettep dvn], matbu [Terkb-i Bendi] ve mnazara uslne dair Npeyd isminde eseri, Nutk- b-perv ile Akl- dn beyninde bir muhavere adnda bir risalesi vardr. Terkb-i Bendi'nden -. Ky-i emele irdiren insan Hddr Bu yolda bizim rehberimiz Ak- Huda'dr.
OSMANLI MELLFLER - C: 2 F. : 3

 34 ehrh- hakkatde yorulmaz dil-i dn Bunda yorulan merdm-i bberk nevadr Cnna gider kaasdmz yok mu sanrlar Peygaamjmz hep gtren peyk-i sabdr.

L AL EFEND

STANBUL

1273 = 1856 Mmtaz ir ve ediblerden olup stanbul'ludur. Sultanalmed Cmii'ndeki mahfel-i hmyn dairesinde Sultan kinci Mahmud tarafmdan a lan [Mekteb-i Irfan]dan yetimitir. 10 sene kadar [Cerde-i Havadis] muharrirliinde bulunduu rivayet edilmitir. Eb'z-Ziya Tevfk Bey merhumun szne gre ad geen ceridenin 1268'den 1272 trihine kadar olan nshalarnda nesir yazlar mevcuddr. 1273 de vefat edip Silivri kapsndaki mezarla defnedildii, ta dikilmedii rivayet olunduu gi bi Ziya Paa'nm Gd li-i suhan-ver hayf hayf trihi msr' da bunu anlatmaktadr. Kuadal Hazretleri merhuma intisab ettiini bir manzumesinin makta'mda sylemektedir. Kendini kendine verdim arada li hi Cism can em lisan kevn mekn Kuadal. Beyitlerinden: Neve tahsil ettiin saar da senden gamldr Bir dokun bin h dinle kse-i fafurdan. Hidyetl-vel f vridt-i Kuadal ismindek.' menkbeleri [eyh ler Fasl]'nda Kuadah maddesinde zikredilmitir.

ARF HKMET BEY EYHL-SLM Sultan Abd'l-mecd devrinde eyh'l-slmlb makamna geen limlerden olup stanbul'ludur. Tannm sadr-zsmlardan Rif smiL Paa'nn olu smet Bey'in oludur. eyhu'l-slmlarn byklerinden saylmaktadr. Oldu Hikmet Beefendi rehru s-yi bekaa msrann de lleti olan 1276 da vefat etti. skdar'da Nuh-Kuyusu civarndaki cadde zerinde medfundur. Medine-i mnevvere'de yedi bm cilt kitab hv bir ktphane kurmutur. limlerin ouna vkf ve edebiyatta derin bir ih-

35

tssa sahip olarak lisanda yazlm iirlerini hv [mrettep dvn} baslmtr. Mehurlarn hl tercemelerini ihtiva etmek zere tertibine balad fakat bitirmeye muvaffak olamad Mecmat't-tercm ile Zeyl Kefi'z-znn msveddeleri tarafmdan mtlea edilmitir. 1250 trihi ne kadar 210 irin hl tercemelerini aklayan bir de Tezkire-i uar tertip ettii Mecma-i uar mukaddimesinde mezkrdur. Trke mat bu' El-Ahkm'l-mer'iyyeti fi'larazi'l-emriyyev deerli eserlerindendir. Ramazann 15 inde Hrka-i Saadet ziyaretinde tevzi olunan mendiller zerinde yazl: Hrka-i Hazret-i Fahr-i rusle Atlas arh olamaz pay-endz Yz srp zeyline takbl ederek Kl ef-i nieme arz- niyaz kt'as da Arif Hikmet Be'in arifane bir eseridir. Beyitlerinden : Klmaz ehl-i marifet ser-ritesiz tedbrkr Her tabb-i hazkn myn Habz- bastadr.

*
Merasimi meclis-i ins-i sebkrhne skletdir Meyn- asdikaada art- lfet terk-i klfetdir. Msra'larmdan : Her katra-i brn olamaz l'l-i nyh

*
Hfz- lisan medr- selmet deil midir

*
Baklsa her varak yine-i sr- kudrctdir.

A C Z ! A A MRD-ZADE MUSTAFA

ACZ AA

1292 = 1875

Kaadir tarikat mensublarndan k bir zt olup Edremit'lidir. 1292 trihinde memleketinde vefat etti. [Dvn- lahiyat] baslmtr. Niyz-i Msr hazretlerinin: Her neye baksa gzn bil srr- Sbhan andadr Hak gziyle bak ki bek nr-i Yezdan andadr. beytiyle balayan gazelini erhetmitir.

 36 Dvnnn matl'ndan : Ey mrebb-i hakki hamdola bhad sana Feyz-i cdundan kamu lem ider ahz-i nev Rahmetin bahrine nisbet onsekiz bin lemi Zerre mikdr demek trf iin old ed.

ABBAS

KEML

EFEND

1310 = 1892 dilin edebiyatna vkf bir zt olup Kerkkldr. Beikta'da Yahya Efendi ktphanesinde 127.5 trihinde toplanm Kenz- Fsah nmnda byk bir cilt hlinde mretteb [Mntahabt- e'r-i Osmani ye mecmuas] vardr. 1295 trihinde Bahe adnda bir risale-i mevku te neretmitir. 1310 da memleketine gnderilerek orada vefat etmitir.

AVN BE YENEHRL Geni bir hayl gcne sahip Osmanl irlerinin bata gelenlerin den olduuna Farsa ve Trke iirleri dil hiddir. Muallim Nc Efen di merhum bu ztn Trke iirlerini fevka'lde takdir ettii gibi Fars a iirlerini de Nef 'den sonra Osmanllar'da en gzel Farsa iir sy leyen Avn Bey merhumdur diye vmtr. Hl tercemesi eyhler Faslnda yazl eyh Nazif Mevlevi'nin damaddr. 1301 trihinde stan bul'da vefat ederek kaynpederinin medfn olduu Bahariye Mevlevhnesinde zevcesinin kabrinde topraa verildi. Trke iirlerinden bir ks mn hv olan beli ifadeli [dvn] baslmtr. iirleri airane olmakla beraber ayni zamanda mutasavvfne ve ha kmnedir. Beyitlerinden : Ebikb ve-i yamada mebht eyler 'dy Hud gstermesin sr- izmihlali bir yerde.
. V

Zehr-i tiryak eyleyip tiryaki zehreylerdi halk Olmasa tayr-i mhiyt- eya mmteni'. Kalb-i Mecnn'u yararsan Hazret-i Mevl kar Avniy sen sanma Leyl baka Mecnn bakadr.

 37 Rh- aka girmeye mecburdur iifldeJer Ol yolu uka enkl-i kazadr gsteren.

*
Erbb- kalem terbiyet mz-i iimemdir db- iimem mhasal-i feyz-i kalemdir. Grr sabh- kyamette Hakk dde-i dil Bu hbgh- fena ire intibah kadar. Vakt-i idbrnda renci grr ahvnde Halk azorde idem mevki-i ikblinde. ntizamkr iin dmenden istifsr-7 re'y Rh- Firdevs yerini sormaldr blis'ten. skdar'l Hakk Bey'in dvnna yazd takrizden : Sz ki elbet kadr-i ben dem'e candr Sz vta-i rbta-i lemiyndr. Sz bir nefes-i szic-i brenktir amma Ber-hem-zen suret gede-i kevn-i mekndr. Y Rabb! Bu ne hlet, bu ne te'sir ki bir sz Revnak iken-i m'reke-i seyf sinandr. Msra'larmdan: Mest-i sahb-yi muhabbet gzlerinden bellidir. * Zemin handan olur mu girye-perdz olmadan eflk

*
Gamm- lem kibr- lemin gamszhndandr.

AL

RUH BE- STANBUL 1308 = 1890

Kayseri mutasarrf iken ecel-i kaz ile vefat eden Darbz-zde Veyis Paann olu olup Osmanl irlerinin sekinlerinden Melm-merep bir arif irdir. 1308 trihinde 38 yanda Japonya sularnda kazaya urayan Erturul gemisinde rahmet-i rahmana kavumutur. [Lemat] isminde ki matbu' iir mecmuas edeb kudretinin delilidir. Birok eserleri ile tamamlanmam [Tezkiret'-uar]'s ve pederinden kalan kitaplar ma-

38

alesef kaybolmutur. iirleri Avn Bey tarzmda mutasavvfne ve hakmnedir. Byk biraderi Ze3me'l-bidn Red Bey de nesir yazar ve irdir. Beyitlerinden : Nr-i hikmet kalb-i n-kaabilde irk eylemez elmen etmez merdiim-i hbdenin rsen-er. Bir gazeli: Vareste olmak isteyen dem melalden Ayrlmasn iinde reh-i i'tidlden Gafletle itme mr-i azizi hevya sarf kaz eyle kendini hb haylden. Ey shib-ceml kemlinden eyle bahs Maksad kemldir bize ancak cemlden Azminde sabit olmaldr km-cy olan Hirmn olur nasbe-i dem kellden. Bktk hilf- hikmet olan trrehatdan Kim mstefd olur shan-i bmeldcn Ruh eer neve dilersen humardan Ayrlma bezm-i sohbet-i ehl-i kemlden.

KF MUHAMMED PAA KALKANDELENl.t 1311 = 1 8 9 3 Osmanl vezirlerinden faziletli, edb bir zttr. Vilyet valilii ve r-yi Devlet Reislii vesaire gibi' mhim devlet ilerinde iyi hizmetler yapmaa muvaffak olmutur. 1311 trihinde stanbul'da vefat etti. Ftih Camii avlusunda medfundur. Edebiyat ve mnaaa mteallik eserleri varsa da baslmamtr. Olu A'yndan Red Paa da pederi gibi ir, edb - lim bir zttr. Mehur ir B-dilin gazehne tasavvuf dih ile yaz d arifane tahmisinden:

39

Ey cihan-r l cemli v mel v ed Hzr derheme zerrt- vel gayb-nm Kitem gh-i nmi rh gh ne nm Ey cierhn kon pide v peyd-i bel Cilve hyet heme incst tbr zi kc Eserlerinin ou Konya'da vali iken kazaya urayarak yanmtr.

AL

EHBAZ

EFEND

KAYSERL

Osmanl devlet adamlarndan hukuk ilminin muhtelif dallarnda ih tisas kazanm deerli bir zttr. Aslen Ermeni olup ilm tedkkat netice sinde Cenb- Hakkn yardmna mazhar olarak hidyet j^olunu bulmu tur. lk tahsilini memleketi olan Kayseri'de yapm, stanbul ve Avrupa' da tamamlamtr. Eserlerinden [Kaann-u Ticaret] ile iki cilt [Mufas sal Hukuk-u Dvel] ve [Usl-i Muhkemt] mehur olmutur. Bununla beraber en deerli eseri Devletler hukukuna it eriat hkmleri ile Av rupa kaanunlarn mukaayese eden Franszca ve lrke olarak yazd mhim eserdir. 1316 trihinde vefat ederek Rumelihisar mezarlna defnedildi. Mlkiye Mektebi ve Hukuk Mektebi, Devletler hukuku ve Ti caret muallimi ve Temyiz Mahkemesi zalarndand.

 40
ARF MUHAMMED 1315 = BEY 1897 ERZUKUM

Mehur Kara-Cehennem brahim Paa'nm yeeni Erzurum Topu Kumandan Miralay Hac mer Bey'in oludur. slm ilimleri tahsilden sonra Devlet hizmetine girerek emlkiye, adliye ve siyaset ilerinde bil gisiyle, nmsiyle, ciddiyetle vazife grmtr. Son me'murluu Msr Fevka'l-de Komiserlii Baktiplii idi. 1315 de hava tebdili iin geldii stanbul'da vefat ederek Merkezefendi civarna defnedildi. ark ve Gar b hakkyla tanyanlardandr. Matbu' eserleri [Binbir Hads-i erif er hi] ile [Bamza Gelenler] dir. Msr'da baslan bu eserlerden birincisi slm leminin birlii ve slmi siyaset bakmndan gerekten muhta olduu din eserlerdendir. kincisi 1293 Rus muharebesinin Anadolu ks mna ve Msr'a dir birok trih hakikatleri aklar. kisi de hakikaten kymetlidir. Abdrreid brahim tarafndan Trkenin Kuzey lehesine terceme edilmi ve baslmtr.
L MUHAMMED 1316 = BEY 1898 STANBUL

Kap Kethdalarndan Ysuf Cemil Efendi'nin oludur. Osmanl Trk dili ve Fransz edebiyatna vkf byk yazarlardan yksek bir edib olup mutasarrflk, valilik gibi hizmetlerle Varna, M'mret'l-Azz [El-Azz] ve Trabzon'da bulunduu zaman marifp hizmetleri grld. Edebiyatn bilhassa mizah ksmnda olan kalem kudretine nerettii [Diyojen] gazetesi hiddir. Matbu' eserlerinden Seyahat Jurnali isminde ki eseri stanbul'dan Hindistan'daki Bombay ehrine kadar grdklerini anlatr. Dilimizde ilk nce yazlan tiyatro bu ztn eserlerindendir. Dyn- Ummiye Direktr [mdr] iken 1316 da vefat ederek Anadoluhisarnda Gksu mezarlna pederinin yanma defnedildi. Diyojenin sz lerinden olduu nakledilen Glge etme baka ihsan istemem li beyin manzum olarak terceme ettii msra'dr k atalar sz yerinde kullanl maktadr. Dier eserleri [Lehcet'l-hakaaik], [Ayyar Hamza], [Msafiri stiskal], [Evlenmek ster bir Adam], [Kokona Yatyor] ve-siredir.
DLE 1316 = SULTAN 1898

Sultan kinci Mahmd'un kz slih mslman kadnlarndan cmert lii ile tannm bir sultandr. Cennet-i me'v'yi itdi dile Sultan me kn msrann delleti olan 1316 da vefat ederek Eyyb'de Bostan Iske-

 41 lesi'nde zevci Mehmed Ali Paa'mn yanma defnedildi. Nak tarikat b yklerinden Muhammed Can halifelerinden Bl Telskesi eyhi Ali Efen diye bal olduklar mretteb dvnndaki mersiyeden anlalmaktadr. Dvnnn bir nshas Yldz Ktphnesindedir. Bir mnctndan : Y lh senden zge yok hud Pdi.h-i bzeval Kibriya Bir erik bir nazr olmaz san Hkmne ferman senin j' Rabbena. Bir gazelinden : Gubr- gayrden pk eyle kalbim hem mcell et Harm-i zte envr- sfatn 'le bah et Reh eyle am-yi ma'nevden dde-i cn Saf-yi ttiy-yi nr-i irfan ile bn et.

ARF HKMET BEY HERSEKL 1321 = 1903 Hersek Valisi Ali Paa-zde Zlfikar Paa'mn olu olup Mostar'ldr. Evvel askerlik mesleine sonra Adliye mesleine girerek en sonra Mahkame-i Temyiz zlna tyin buyurulmutur. iir ve inda gerekten kudretli olup Osmanl irlerinin byklerinden saylmtr. iirde Nil-i Kadm tarzn tkib etmi idi. Kymetli iirlerini eskilerle son devir irleri tarz arasnda kendisine mahss bir slpla yazmtr. Coturucu ve heyecan verici ekilde yazlm olan gazellerinde kuvvet ve mn dz gnl beyitlerinin ounda ata sz saylabilecek bir hikmet incelii mevcd bulunurdu. Ad geen ltifecilii ve lubalilii ile beraber cidd, vaur ve muhterem bir zt idi. Arapa ve Farsa'ya vkf olup kltr n hafzasna yerletirdii birok bilgi ile sslemi ve slm felsefesi ile de megul olarak bu yolda birok eser meydana getirmitir. Bu arada son senelerde bz mecmualarda nerettii Levyihu'l-hikem ismi altnda ki makaaleleri herkes iin istifadeli olmutur. Mezkr ztn kendisinden iitildiine gre byk bir dvn tekl edebilecek iirleri bilhara bir yangnda mahv olmu ve pek az, bz mecmua stunlarnda para para yaynlanmtr. Sonradan meydana getirdii eserleri ile bir [dvane] te kl eden iirlerini tertip etmi ve kitap hline getirmitir. 1321 trihinde stanbul'da vefat ederek Topkap dndaki mezarbm sol tarafnda vali desinin yannda topraa verilmitir.'

 42 bn'l-Emn Mahmud Kemal Bey-Efendi tarafndan yazlan hl tercemesini muhtevi olan [dvn] sr- Mfide Ktphanesi hey'eti ta rafndan bastrlmtr. bn'l-Emn Mahmud Kemai Bey tarafmdan [Keml'l-hikme] ismiyle yazlan hl tercemesi baslarak geliri Osmanl Do nanmasna yardm olarak hediyye edilmitir. Hakimane eserleri: 1 Levyih'l-Hikem, 2 Levmi'l-Efkr, 3 Savnih'l-Beyn, 4 Misbhu'l-zah. 5 Dvn, 6 Mecelle'nin bz maddelerini tenkide dir risale. Hakimane beyitlerinden ; Lbeka olduun idrk eden eshb- ur Olmaz lemde heveskr surr-i ikbl.

*
Deildir intihada zevk lezzet iptidadandr Civanlk lemin ydetmeycn yoktur yok.

Mikdr- kaabiliyet olur mevrid-i fyz Her cm vs'atince lebleb ider seb * Msra'larndan : Mi'rc- ak u evk idi Mansr'a dr- Hak * Devha-yi maksd alnmaz gonca-i tasvirden * kil der mi dt zindana bir dah

*
Gazellerinden : Marr-i dni olma edb hakim isen Bildin mi srr- cilve-i ak alm isen. Nefsin tefekkr eyle fesd salhn: Rz-in-yi bahs-i Cinn cahm isen. Herdem-gde ehre-i feyz-i beet ol Gsterme halka ry-i huunet kerm isen. Mhiyet-i vcdun ademden kinayedir Fehmeyle var m varln ey can fehm isen. Gayret-gzn-i nak-i behn-i hakikat ol Aldanma reng-i tavr-i cihne hakim isen

 43 Malrim-i hn- tecribe-i rz-irsm Perverde-i nevle-i nz nam isen. Kayd- bel-yi minnet ider selb-i -hatm Muhtc- istine-i baht- lem isen. Hikmet gibi reh idde-i ye's olur dilin Vreste-i alk mmd bim isen. Yok kayd- msiv dil-i kuds cenbda Olmaz hat sahfe-i mm'l-kitabda Bir ne'edir ki ser terkb-i unsur Kalm nefhte ma'sara-i ztrabda Ervahn inbist ebah ider lyn Fehmet bu rz- mhimini hengm- hbda Tedkk olursa sret-i mevhmedir cihan Yoktur vcd nak-i nmyi-i serabda Anlard ehl-i zhd-i tabiat kerametin Bilseydi srr- nef' net arabda Ahkm- ictihd idemez def'-i iti bal Mahdd iken meyu- hat v savabda Red itme intisb iden erbb- zilleti Bir noktadr medr- terakki hesabda Neret kemlin leme ehl-i kemi isen Rendir itihr- ziy fitabda Hikmet nev-yi nli-i feyz-i aikredir Sz- sarr-i hme-i mu'ciz hitabda.

ANDELB ES'AD FAK BEY STANBUL 1320 = 1902 Yksek rtbeli kadlardan Pamakc-zde Zhdi Molla'nm olu olup stanbul'ludur. dilin edebiyatna vkf irlerden ve nesir yazarla rndandr. Henz gen denecek bir yata 1320 trihlerinde Malatya'da srgnde iken vefat etti. iirlerinden bir ksmn; Bir Demet iek adl risalesinde toplamtr. Dier eserlerinden bz'an da vaktiyle ba-muharrirliinde bulunduu Hazine-i Fnn ismindeki mecmuada nere dilmitir.

44

Beyitlerinden : Serfr' etmez kilb- nahvete rindn- ak Pe-i himmetde zra herbiri bir rdir. Ciht- leme bir kere eyJer atf- nigh Nuku-i safhas hep l ilahe illallah.

*
Ak bir saika iddetli gazanfcrdir kim k olur sne-i gam pene-i pr-zrmdan

ASIM MUSTAFA BEY 1320 = 1902 Huzr-i Hmj'n dersleri mukarrirliinden mtekaaid kk [Filibe'li Hoca] adyla mruf Abdullah Efendi'nin olu olup stanbul'da do du. Sbyan ve rdiye mektepleri ile Cami' derslerinden ve huss mual limlerden tahsil grd. lk me'mriyete 1289'da cyhu'l-slmhk diresi mektb kaleminde balad. Buradan ayrldktan sonra Kuds mukaavelt muharriri [Noteri] ve 1311 de tahrrat mdr oldu. Ayni trihde amcas byk Filibe'li Hoca Halil Efendi ile birlikte Hac vazifesini fa etti. Bundan sonra Basra mektubculuunda, Anmre mutasarrf vekilli inde bulundu. Nihayet Trabzon mektubcusu iken 1320 senesinde Trabzonda vefat ederek maret mez.arlna defnedildi. Arabca konuur ve yazard. Farsa ve Franszca da bilirdi. Kerbel vak'as hakknda Nle-i Uak ismiyle bir risale nazm ve [Pend-i Attar] yine manzum olarak Trke'ye terceme etmise de yal nz [Nle-i Uak] 1301 de stanbul'da baslmtr. Dvane olabilecek iirleri varsa da baslm.amtr. Beyitlerinden : > Garaz tahsl-i ilm fazl'dan kesb-i mehusindir Mehsin olmaymca marifet mabz- musbetdir.

ABDURRAHMAN SREYYA SLEYMANYEL 1322 = 1904 Deerli ediblerden bir zt olup Sleymaniye'nin Mir-doh ailesine mensb olarak Badad'da domutur. let ilimlerini ve yksek ihmleri doduu yerde ve stanbul'da tamamlayarak yerleti. Arabca ve Farsa-

 45 nm muhtelif devirlere it iirlerini btn nkteleri ile erh ve takrire muktedir idi. Bir aralk bz me'mriyetlerle tarada bulunduktan sonra 1288 de [Cerde-i Askeriyye] ba-muharrirliine tyin olundu. 1308 de Lizbon ehrinde yaplan Msterikler Kongresine me'mur olarak gnderildi. [Dru'l-fann] ile [Dr'l-muallimn] de hocal vardr. 1322 de vefat edip Hazret-i Hlid civarna defnedildi. Baslm eserleri; [Mzn'l-Bela], [Sefne-i Belagat], [Fezil-i Askeriyye], [Ta'lkaat- Belgat-i Osmaniye], [Rhat'l-Ervh - Mukaddime-i Mesnevi erhi], [Burhn's-Skibi fi isbti'l-vcib] ile [Akvem'l-meslik] tercemesinden ibarettir. lisana hakkyla vkf olduu gibi Krte ve Franszca'y da renmitir. Lisan ve edebiyata dair gazetelere birok makaleler yazmtr. [Mizn'l-Belgat] ile [Sefne-i Belagat] Osmanl Trk dili edebiyat kaidelerinden bahseder. Osmanl edebiyat ile uraanlara lzumlu eser lerdir. [Ta'likaat- Belgat-i Osmaniye]; Cevdet Paa'run [Belgat- Osma niye] adl eserinin bz noktalarnn tenkidine dirdir. Bu esere cevab olarak Mahmud Es'ad Efendi tarafndan Redd-i Tahlil ve Hac brahim Elendi tarafndan Temyiz-i Ta'lkat isimlerinde eserler yazlmtr. [Terceme-i Akvem'l-meslik]; Eski Sadr-zam Tunuslu Hayreddin Paa merhumun siyaset ve hikmet-i hkmetten balseden Arabca mhim eserinden derleme yolu ile meydana gelmi bir eseridir. Dilimizde er' Siyaset ve Hikmet-i Hkmet noktasndan yazlm tek eserdir. Arabca metni 1284'de Tunus'da baslmtr. ABDURRAHMAN FEHM EFEND MANASTIRLI

Defjrli ediblerden bir zt olup Manastr'ldr. lk tahsilini Manastr' da pederi Manastr kylerinden Kaytal'l Tlib Fiki Efendi'den yap m, stanbul'da tamamlamtr. dilin edebiyatna vkf ediblerdendir. Franszca'y da renmiti. 1322 trihinde Diyrbekir Valiliinden azle dilerek stanbul'a gelirken Urfa'da vefat etti. slm medeniyetinden bah seden Medreset'l-Arab isminde geniletilmi bir ekilde Franszca'dan terceme edilmi trih bir eseri ile edebiyat kaidelerini bildiren Tedrst- Edebiyye adl eseri baslmtr. ABDLHALM MEMDH BEY STANBUL 1323 = 1905 ark ve garb edebiyatna vkf ir ve nesir yazar bir zt olup stan bul'ludur. Ne yazk ki gen yata istibdat idaresi yznden Avrupa'ya

46

kaarak 1323 trihinde ngiltere'nin Folkiston ehrinde vefat etti. Basl m eserleri: [Trh-i Edebiyat- Osmaniye], [Reid Paa - Terceme-i H li], [Manzum Tasvir-i Vicdan], [cIl yahut Viyana muhasaras], [Bed riye], bir de Fransz muharrirlerinden Msy Fazi ile beraber Amur Trk - Amaur Turque isminde Franszca bir eseri vardr. Blbl manzumesinden : Hilf- hkm-i hilkat deme mesken-i sefletdir Teali bunda insandan ziyade bir tabiattr Bu ciz kuda y byle ulviyyet ne hletdir Kklkle bjiklk gsterir kim cy- hayietdir Ne ulvdir ki hep ulviyj'eti ilham eder Blbl Lazmsa redifli gazelinden : Sakn bir ferdi incitme uyup da nefsine bir dem Temeddn leminde gayret-i efrad lazmsa Sutr-i akl er' hn-i ilhd ile hk eyle Eer bir milletin ahlkn ifsad lazmsa. Sa'ydir (*) baheyleyen insana fer Cebd himmet nil-i devlet eder lim ise servet gibi etmez keder limdir ehl-i kemle sim zer Sa'y ile lemde bir dem gezer Leyge lil'insnl ill m se. ' lm fazh demi eyler ehir lm eder vicdmn ahsa emir Cy-i izzi ehline eyler .serr Kim olursa rh- gayretde dilr Kendine maksdu bulmakdr yesr Leyse lil'insni ill m se. Sa'y ider erbabna devlet at zz feri ehline eyler lika NU-i ml eyler mutlaka Kim olursa mlik-i faz] deh Cyidir ol fzln cy-i ul

(*) Sa'y:

almak.

47

Hiciv iri Eref merhumun [Hasbihl] ismindeki eserinde Memdh Bey hakkmda mufassal bir trihi manzume vardr.

ABDN

P A A PREVEZEL 1324 = 1906

Alim ve edib vezirlerden mni gzel nesir yazan bir zt olup Preveze'lidir. Son me'mriyeti olan Cezyir-i Bahr-i Sefd Akdeniz adalar Vilyeti valiliinden mezuniyetle stanbula gelerek Yemen ilerini d zeltmek iin kurulan Komisyona tyin edilmitir. 1324 de Yldz Sarayn da anszn vefat ederek Fatih Trbesi avlusuna defnedildi. Arapa, Fars a, Trke, Arnavuta, Franszca ve Rum dillerine vkf idi. Baslm eserlerinin en by [Mesnevi-i erif Tercemcsijdir. Kaside-i Brdeyi de terceme etmitir. Ahlka dir Sadet-i Dny isminde bir eseri ile slm dninin deerleri ve stnlklerine it Mel-i slmiyye ve Hristiyan papaslarndan birinin Kuran- Kerm hakkndaki hezeyanlar na kar Mdfaa adnda risalesi ve Bursa'ya dir bir eseri vardr. Trk e Nahv- Arabisi ve Rumca manzumeleri olduu rivayet edilmitir.

AL

MUZAFFER BEY 1330 = 1911

Osmanl yazarlarndan deerli bir zt olup stanbulludur 1330 da vefat ederek skdar'da Karacaahmed mezarlnda ailesine mehsus kab ristana defnedildi. Otuz kadar eitli eserleri vardr ki bzlar aadadr: [Bir Sergzet], [Letif-i Nadide], [Japonya'da Seyahat], [in], [Ba lonla Seyahat], [Tercm-i Ahvl-i Mehir], [Abdlezel Paa], [span ya - Amerika Muharebesi], [Habeistan hakknda mlmt-i mcmele],, [Kre-i Arz'n sret-i teekkl], [Zelzele hakkmda mlijmt.]

ARF B E Y C E B B A R - Z A D E [apan-zde Muhammed Arif Bey] a'bn Tarikat ariflerinden lim ve edb bir zt olup Karadeniz Boaz'nm Baltaliman'nda domutur. O zamann yksek okulu olan [Mekteb-i rfan] da tahsilini tamamladktan sonra Bb- l ve bilhara Bb- Serasker kalemlerinde baaryla hizmet grm ve kendi arzusu ile te-

 48 kade ayrlp 1339 trihinde ikaamet ettii engelky'nde vefat ederek vasyyeti gereince Nakka mezarlna defnolmmutur. Yazd eserler aadadr: 1 Atiyye-i Sbhniyye - erh-i Gavs-i Geylniyye. Baslmtr. 2 Hazine-i Nr. Baslmtr. 3 Terceme-i Fkh-i Keydni. 4 erh-i Gazel-i smet Buhri - Gldeste-i smet. 5 Mifthu Hasin-i Rahmniyye Fi Arzi vcd-i Rahmaniye erh-u Nutk-i Hazret-i Snbl. 6 Dfiu'z-zulmi fi kulbi'l-mem - erh-u Nutk-i Hazret-i Vef. 7 Tuhfe-i emsiyye - erh-i Nutk-i Mevln. 8 Tuhfe-i Seyfiye. 9 zhu'l-mermi al veldet-i Seyyidi'l-Enm - erh-i Mevlid-i Nebi. 10 Hazin-i Envr ve Defin-i Esrar - Tercm-i ahvl-i eshab. 11 unt Hakkn al mcerassebaki - Vakaayi'-i slmiyye. 12 Vridt- Seferiyye. 13 Zeyl-i Varidat. 14 sti'd-yi Merhamet - erh-i Nutk-i Seyyid Bedevi. 15 Celb-i Srr ve selb-i Kdr - erh-i Kaside-i Mnferice. 16 Dvane. Eserlerinin byk ksm, daha hayatta iken bu ciz mellifin delleti ile Hdy Efendi Hazretleri dergh ktphanesine vakfedilmitir.

SULTAN KNC BAYEZID HAN 918 = 1512 Hilmi ile m'rf olan Osmanl Pdiahlarndandr. iirde ADL mahlasn kullanmtr. Vefat Gedi Sultan Byezid Hn- Veli msra' nn gsterdii 918 tarihindedir. Cmi-i enifleri yanndaki trbesinde medfundur. Bir mnctmdan : Hudy Hudlk sana yarar Nitekim gedlik bana yakr sensin penh cihan halknn Kamudan sana iltica yarar.

 49 Farsa beyitlerinden-.

Her dt ki peyda eved ez sne-i kem Ebr od ve girye koned ber ser-i bakem.

BEHT

AHMED

SNAN

ELEB

Sultan kinci Byezid Devri irlerinden olup Kardranl Sleyman Bey'in oludur. Bir aralk ran'a giderek Mevln Cami ve Ali r Nev'den istifade etmitir. Dnnde Keban Beylii hizmetine tyin edil di. Acem irlerini rnek alarak be hikyeyi toplayp bir Hamse nazmetmitir ki Osmanl irleri arasnda ilk defa bu usl kullanan ken disi olmutur. Hikyeler unlardr: Vmk ve Azr, Ysuf ve Zeliha, Leyl ve Mecnn, Hasan ve Nigr, Sheyl ve Nevbahar. Bir de Sultan Byezid ile ehzade Cem olaylarn anlatan bir tarihe si vardr ki bir nshas Revan Odas ktphnesindedir. Seh Bey'in [Tezkiresi]nde [Hamse-i Nizam]'yi terceme ettii d (^yazldr. Kartran, orlu'ya bal bir kydr. Manisa'll Cmi'inde [Vmk ve Azr]'s ve Hakimolu ktphanesinde Mahzen-i Esrar isminde bir manzumesi vardr. Behit'nin msralarndan: Zerre-i nizden r itmesin mi fitb

BEK Al 980 = 1572 ir kadlardan bir zt olup znik'lidir. 980 ksur trihinde ma'zl olduu halde vefat etti. [Mrettep dvn] ve 973 de nazmettii [Gl ve Blbl manzumesi] vardr. Beyitlerinden : Akan ky-i yre cem' olsm Hac hacy Mekke'de bulsun. BYEZD EHZADE Kanun Sultan Sleyman'n ehzadelerinden olup kaderin cilvesi ile Sivas'ta ehid olarak vefat etti. Trke ve Rarsa iirleri vardr. Mahlas OSMANLI MELLFLER - C: Z F. : 4

59

hdir. Haytndan mid kestii bir zamanda syledii rivayet edilen gnlleri yakan bir iirinden: Nideyim zayi' edip tl-i emelle nefesi Kalmad zerre kadar dilde bu dnya hevesi. Iztrab ko ki ey nurg-i revn seyreyle Eskiyp ite harabe varyor ten kafesi. Krbn- reh-i iklm-i adem mcnziletin Dokunur oldu dil sem'ime bnm ceresi Gaafil olma gzn a dde-i hak-bn ol Bo grme hass hk ile mir megesi. h-i bi-dil bre gnahkre ne gam Sen olursan eer ey ltf-i Hud dest-res. Ahvlini tasvr eden Farsa beyitlerinden:

Derd bel ve gam od hsl mera zi kerdun Y Rab e re szem od hl ma dier gn. Biraderi ehzade Mustafa elebi'den airane kaabiliyete sahip olup stad Srri-i Kadm idi. Pederinin Badad seferine gidii esnasnda Rstem Paa'nn tezvrt neticesinde Konya Erelisi'nde ecel-i kazaya urad. Mekr-i Rstem ehdeti trihidir. Beyitlerinden : RiFat istersen eer mihr-i cihn-r gibi Sr yzn her gn yere eyle tenezzl m gibi.

B A H T I Deerli irlerden, lisanda nesir ve nazm yazmaa muktedir bir zt olup Mora'daki zdin kasabasmdandr. [Mneat mecmuas]yla [M rettep dvn] ve 989 trihinde nazmettii ] bcvitli Farsa yazlm

 51 Tuhfet'l-efkr der-cevb- dery-yi ebrr isminde bir manzumesi var dr ki matl' udur:

Atein l'l ki tc- hsevn r zverest Ahker behr-i bayl ham pohtev derserest. Mneatnn bazlarndaki imzasndan :

Ne raht ve baht dret ne diraht Ens-i sdk u saf vre Baht. Vefat trihi ile kabri bulunamad. Yldz Ktphanesinde Trke bir manzumesi mevcuddur.

BEYAN M U S T A F A EFEND CARLLAI-ZDE 1006 = 1597

lim irlerden olup Ruscuk'ludur. Eb's-Sud Efendi'den tahsilini tamamladktan sonra Hac farizasn ed ederek stanbul'a dnnde Ok meydan yannda Sofular derghna intisb edip eyh oldu. Vefat 1008 dadr. Kendi tertibi olan [Tezkire-i uar] sn, [Knal-zde Tezkiresi] ni telhis ve ilve ile meydana getirmitir. Beyitlerinden : Ey Beyn tnd bd-i mihnet-i hicranla Ak oldu hkiister-i tende nice pinhn ola. Halveti tarikatna mensubdur. Kaafile-i uarda: Dhil-i sr-i s tanbul'da [stanbul surlar] iinde mutasarrf olduu Ekmel Tekkesinde defnedilmitir., diye yazldr.

 BAK MAHMUD

52 (*)

ABD'L-BK EFEND 10058 = 1599

Eski tarz nazm zamann msade ettii nisbette yenilemeye alm ve muvaffak olmutur. Ziy Paa'mn

Bk'ye seza olunsa beytide buna hiddir.

t'yn:

T'br-i mceddid nohostin

Osmanllarca Melik'-uar - irler Hkmdar nvn ile an lan byk bir irdir stanbul'da dom.utur. Kk yata sara rakl na verilmi iken yaradlmdaki isti'dad kendisini ve ird etmitir. tahsil yoluna sevk

(*) Bk'nin edeb ahsiyetine dir: Osmanl Mellifleri sahibi, Bki'yi snna lyk bir nem ve ifde ile tak dim etmitir. B itibarla burada mellifin metin ve slbuna tarafmzdan d o kunulmamtr. Ancak yaayan nesillere kolaylk olmak i?zere bu metnin gn mz Trkesiyle aklanmas faydal grlmtr. Tabiatnn tatll, nezketi, emellerinin enlii, fikirlerinin derinlii, ifa desinin, gzellii gibi makbul u haslet ve meziyetlerin hepsi bu yksek kaabiliyetli ir'de toplanmtr, denilebilir. ir Bak iin zevk yalnz hakkatdedir [gerektedirl. Tabiat ve ahlk, sirne zahmet ve l'aane kederlerden o k maddi ve dnyev [dnyaya i t ] zevk ve lezzetlerden haz duyma istikametin dedir. Bal olduu felsefe meslei [dnya gr] yaadka g a m vc gussadan zde mr srmektir. Gazielleri umumiyetle Frenklerin (lirik) dedikleri tarzda yni sazla terennm edilebilecek bir ekilde-ve ekseriyetle iki dknlerine has biimde yazlmtr. Bk'nin ara-sra kinaye ve cinas tarznda hafifliklerde bulunmas( tebih ve istiarelerde bir dereceye kadar dikkatsizlik gstermesi kendisinin ilrn kemlt ve tabiatnn gzelliiyle [edeb kudret ve kaabiliyetinin gzelliiyle] t e l i f edilmemitir ki bu kanat pek dorudur. Bk'ye gre; gzel bir yzn biim dzeni hayranlk uyandrarak en m u h teem tabi gzellikleri hatrlatr. lhamlar dima arka mahsus hayllere mnhasr kalmaz. Buna da en gzel delil mehur mersiyesiadir ki bu manzu m e Osmanl edebiyatnn en kymetli bir incisi makaannnda kabul edilse y e ridir.

 53 Kazaskerlik rtbesine kadar ykselmitir. Balca eserleri: [Terce me-i Mevhib-i Ledniye], [El'lem f ahvl-i beledillhi'l-Harem terce mesi], [Hz. Hlid'den rivayet edilmi olan ehds-i erife risalesi], [Fe zil-i Cihad], [Dvn- Be]gat-nvan]'lardr. Vefat: ntikal eyledi Ba k bu fena dnya'dan, Fenaya verdi cismi, kald, bak ismi lemde, Vy gedi uar-yi selefin Baksi, Oku rh- iBki in Fatiha msra' larmn gsterdii 1008 trihinde olup kabirleri stanbul'da Edirnekaps hricinden Eyyb'e giden caddenin sol tarafnda yoj kenanndadr. Mezar tanda yazl ibare: Ulemdan sultn- uardan merhum, ve mafur Abd'l-Bk Efendi'nin ruhu iin Fatiha. Kadrini seng-i musallada bilp ey Bak Durup el baayalar karna yrn sf sf. hazin beyti filhakika cenazesinde bulunan zamann kadir ve kymet bi len insanlarn alatmtr. Hteminde mhrnde u beyit nakolunmu idi:

Fnist cihan der ve fnist: Bak heme st cmle fnst. [Dvn] ile [Mevhib-i Lednniye Tercemesi] baslmtr. [Fezil-1 Cihad] ismindeki eserinin kendi el yazs ile yazma nshas Nur-i Osma niye Ktphanesinde vardr. Bu yolda yazlan eserlerin by ve en istifadelisidir. Bu eser Meriu'l-evak il mesriu'l-uak'n genile tilmi tercemesidir. [Dvn] Hammer tarafndan Almanca'ya terceme edilmitir. Halvet-i tab', nezket, etret-i ml, umkiyyet-i efkr ve bediyyet-i ifade gibi hasil-i makbule ve ber-gzdenin hemen kffesi bu ir-i l-nihadda itima' etmitir, denilebilir. Kendisi iin zevk yalnz ha kkatdedir. Tab' ve hulku mezhim-i airane ve ekdr- kaaneden zi yade ezvak ve leziz-i maddeye ve dnyeviyyeden mtelezziz. Meslek-i hikemsi ber-hayat bulunduka gussa ve gamdan zde mr srmekdir. Gazelleri umumiyetle Frenkler'in lirik dedikleri sretde yni saz ile terennm edilebilecek ekilde ve eksriyetle mey-perestne yazlmtr. Bk'nin ara-sra kinaye ve cinas tarznda hafifliklerde bulunmas tebhat ve istiratda bz mertebe mbaltszlk gstermesi kendi kemlt- kesbiyyesi ve hsn-i tabatiyle yn- te'lf grlmemitir ki pek do rudur. Bk'ye gre bir ehre-i hsnn tertbt- sriyesi enzr- tehayyre en muhteem nefis-i tabiyyeyi ihtar .ilhmt dima arka mah-

ii ss tehayylta mnhasr kahnaz. Buna da en gzel dell r-":.-'yye-i mehresidir ki bu manzume Edebiyyat- Osmnyye'nin en kyn.etdar bir incisi ad ve telkki edilse becdr. Beyitlerinden : Dernun pr-marif henninin merd-i arif kl v Alma ey yz gl ahs- ndna kitb s. Zer-efn ol keff-i ihsan ile seyreyle lemde Cihangerd civanmerd-i cihan ol fiib-s. Zhid ol siklct ile umaa hazrlanma kar ol cbbe v destan biraz hiffet bul.
T

eref vermez drr gevher, kemi olmaz zer zver Hner kesbet hnerbahri faziletkn- ifn ol. Canlar fed muhabbet-i cnna ser deil Erbb- aka terk-i ser etmek hner deil. Gark eder lemleri bir kalre b- mafiret Var kys et vs'at-i dery-yi rahmet nidiin. Msra'lanndan : Himmet-i merdn ile sn olur her mkil i Bak kalan bu kubbede bir ho sad imi Sz gherdir ne bilir kadrini ndn fiherin Bimar hlini yine bmar olanlar bilir

*
Gerdn-i dne kil isen klma i'timd Bu dnyadr geh matem, geh sr Nadan komaz ki mediim-i dn huzur ide Dn dil isen srrn ndna duyurma Akl etmez abes yere hande Kerem grdke ey Bak reca artar

 55 nsn- kmil olmaya sa'y eyle dem ol

*
ok olur yr vel yr- vefdr olmaz nayet Hazret-i Hakdan, kerem Feyyz- Mutlak'dan.

BAH

MUHAMMED 1064 = 1653

EFEND

eyhu'l-slmlk makamna ykselen deerli irlerden olup eyhu'lslm Hoca Sdeddin Efendi-zde Abd'l-Azz Efendi'nin oludur. iir mecmuas mehur olduu gibi fetvaya dir eseri de tannmtr. Gazel yazmada ileri gitmi sekin bir zttr. Neylersin redfindeki kaane gazeli irlerin hafzasn ssleyicidir. Vefat: Menzilin Firdevs ola el-Ftiha msra'nn gsterdii 1064 trihidir, kabri Ftih civarnda Boyackaps 3'aknndaki hanelerinin karsmdadr. Tttnn mubah olduuna dir fetva verdii rivayet edilmi tir. Fakat tbb bakmdan sabit plan zararna gre kerahetinde phesi yok idi. [Dvanesi] baslmamtr. Gazellerinden : Dillerde dolaan u : Gzel tasvir edersin hl hatt- dilberi amma Fsun fitneye geldikte ey Bihzad r.eylersin beytini hv mehur gazeli, hl tercemesi ileride yazl Nil'nin tah misi ile beraber zikredilmitir. ir beyitlerinden: Bah hne-i mmd kalmaz byle derbeste Ne,sm-i ltf eser elbette bir gn feth-i bb eyler Msra'larmdan : Feryd- andelbe sebeb nevbahardr

BERR MUHAMMED

DEDE

Ho szl irlerden ve Mevlevi tarikat mntesiblerinden bir zt olup Manisa'ldr. [Dvn] ile [Blbliyye] ismindeki mensur eseri Ma nisa'da [anigir] Ktphanesinde mevcuddur.

 56 Dvnn byk ir Nb Efendi takrz etmitir. Manisa hakknda, uzun bir kasidesi vardr. BlbUyyesi baslmtr. 1128 trihinde mem leketinde vefat etmitir. Eski Mevlevihane avlusunda medfun olduu ri vayet edilmitir. Attarlk meslei ile megul olmutur. Bir tesdisinden: Altlama Hlinden etme Beni ikyet nz gzet Uabb'm ko eylesin seni mihnetle terbiyet Mihnetsiz olmaz ehl-i dile kesb-i mcnzilet Eyle dil-i hazne yine bu beyt ile tesliyet

Herkes bekadri hi giriftar mihnetest Kesi r nedde end bert msellemi.

BEL SMAL EFEND Deerli irlerden olup Bursa'ldr. Vefat 1142 trihinde, kabri Bur sa'da Yeni-yer (1) mezarlmdadr. Eserleri: [Dvan], [Manzme-i Gl-i Sad-berk] (2), [Manzum sergzetnme], [Seb'a-i Seyyare], (3) [Nuhbet'l-sr lizeyli zbdeti'l-e'r] (4) dr ki hepsi de baslmamtr. Bir de [Genc-i yegn] isminde fkh, edebiyat ve hl tecemelerinden bahse den muhdarattan bir mecmuas vardr ki ken di el yazs ile yazma nshas Hlid Efendi ktphanesinde vardr. eyh

(1) Yeni-yer isminde Bursa'da ilti mezarlk vardr. Birisi, Namazgahtan Iklara giden osenin sa tarafnda, dieri de atal frnn aasnda Araba yata ismi verilen Hoca Hasan Mezarlnn alt tarafnda Mer'a Mezarl da denilen terdir ki Beli merhum burada medfundur. (2) Yz Hads-i erifin manzum olarak tercemelerini hvidir. (3) Yedi tane Na't-i erfelerini hvidir. (4) Mellifin el yazs ile yazma nshas bu ciz muharrir tarafndan g rld. Bu eser Fizi'nin Zbdet'l-e'rann zeylidir ki 450 irin pek ksa hl tercemesi ile seme iirlerini toplamtr.

57

smail Hakk Hazretlerinin manzum takrizlerini hvi olan ve bz il velerle Bursal ir Eref Bey merhum tarafndan 1302 de Hudvendigr matbaasnda baslan Gldeste-i Riyz-i rfan ve Vefeyt- Dniveri- Ndiredn (*) ismindeki eseri Bursa'da medfn bulunan pdihlar, eh zadeler, vezirler, eyhler, limler, irler ve san'atkrlarn hl tercemeleri beynnda olup eserlerinin en mehurudur. Bu eser 1260 trihinde ilim adamlarndan bir zat tarafndan ksaltlmtr ki bir nshas Yldz Ktp hanesinde vardr. Bir Na'tndan : Vcdun bis-i cd- lem y Reslellah Ann n cmleden sensin mkerrem y Reslellah. Beyitlerinden : Sim zer eyliyemez heni z6r-i bz

Devlet-i dd-i Hud sa'y ile tahsil olmaz. Bir de cilt zerine mrettep, Bursa'ya mansus bir ehr-engz olduu Saf tezkiresinde aklanmtr.

(*) Bursa'da yatan padiahlar, ehzadeler, vezirler, eyhler, limler, vesirenin hl tercemelerine dir [Gldestelden baka yazlan eserler:

irler

1 1060 trihinde Bursa'da vefat ederek Abdal Mehmed Cmi-i erifi a v lusuna defnedilen limler ve kadlar zmresinden Bursal Baldrzde Selisi M u h a m m e d Efendi'nin [Vefeyetnme]sidir ki eyhu'l-slm Kara elebi-zde A b d'l-Azz Efendi tarafndan yazl trihini gstermek zere Ravza-i Evliya ismi verilmitir, baslmamtr. Birer nshas Bursa'da Haraolu ve Orhan ktphaneleri ile stanbul'da Vel Efendi Ktphanesinde vardr. 2 1055 de Bursa'da vefat ederek IInkr-Kk civarnda [ T e m e n n a ] d e nilen mezarla defnedilen Bursa'nm deerli irlerinden Sehim M u h a m m e d elebi tarafndan Bursa'da medfun tarikat ve tasavvuf byklerinin hl terce melerine dir yazlan bir eserdir ki baslmamtr. Bu eser tarafmdan grle memitir. 3 1198 de Bursa'da vefat ederek S e d - B a n d a Byk-Kilise karsndaki sokakta eyh Eyyb zaviyesine defnedilen Bursal Eref-zdc eyh A h m e d Z i yeddin Efendi tarafndan yazlan Glzr- Suleh - Vefeyt- Uref adl eserdir ki mezkr zt ir Beli smail Efendinin eserine zeyl olarak yazlm tr. 1135 den 1196 trihine kadardr. Baslmam olup mellifin el yazs ile yaz ma nshas bu ciz muharrir tarafmdan grlmtr. 4 1272 de Bursa'da vefat ederek eyhi bulunduu Narl Derghna def nedilen eyh Fahreddin Efendi tarafndan Glzr- rfan ismiyle yazlan Zeyldir ki esasen 1196 dan 1258 trihine kadardr. 1263 te tamamlanmtr. Mellif tarafndan Sultan Abd'l-Mecid Han'a takdim olunmu, kayd- hayat art i l e aylk beyz kuru atiyye [ h e d i y y e ] ile taltif edilmitir. Bir nshas stanbul'da

 BEL

.t*> EMN EFEND

MUHAMMED

1172 = 1758 irlerden ve Akovalzde Ahmed Htem Efendi merhumun talebe lerinden dvn sahibi bir zt olup Yeniehir'lidir. 1172 trihinde Eski-Zara kads iken vefat etti. Dvn baslmtr. Kaafile-i uar da bu d van Bursa'l Beli'e nisbet olunuyorsa da doru det;ildir. Hamamnme ve Berbernme isimlerinde uha manzumeleri de vardr. Hl tercemesi eyhler Easlnda yazl Hseyin Lmekn'nin gaze line naziresinden : Maksduna sa'y eyle tarkinde bulunca Deryaya irer b- revan gitse yolunca Elbette olur zlime vsl eser-i h Duymaz elem-i zahmini dem urulunca Mabn-i kl-yi fena zahir olur hep Sabreyie bu bzr- nedamet bozulunca Erbb- kemlin yer ihksteri gamdr Hk zre der meyve kemliyle olunca Atf Efendi Ktphanesinde, bir nshas da deerli ediblerden Diyrbckirli Ali Emr Efendi Ktphnesindedir. Bu eser tekilerle kyas kabul etmiyecek dere cede mufassaldr. nk kendisinden evvel yazlm eserleri toplama suretiyle hazrlanmtr. Mukaddimesinde yukarda sz geen Beli Efendi taklid edile rek Bursa trihine dir d e biraz malmat verilmitir. 5 1140 trihi ricalinden 1140 trihinde yaayanlardan Emir Sultan Haz retleri Medresesi mderrisi Bursa'l Sahhaf Sleyman Hlis Efendi tarafmdan yazlan [Vefeyetnmeldir ki ekseri paralar Orhan Ktphanesindeki [Baldrzde Vefeyetnmesilnin kenarlarnda vardr. 6 1147 trihinde Bursa'da vefat ederek byk pederinin yanna defnedi len zz-zde eyh Abd'l-ltif Efendi tarafndan Ravzat'l-mflihn ismin deki mufassal [Vefeyetnmeldir ki bir nshas Orhan Camii Ktphnesindedir. Bu ztn yine Bursa'da vefat eden mehurlar ve byklerle Bursa sularna, kap lcalarna ve mesirelerine dir ayrca muhtasar bir eseri vardr ki nshalar e k seri ktphanelerde mevcuddr. 7 1232 de vefat ederek Molla Fenr Cmi-i erifi batsnda pederinin y a n m a defnedilen irlerden Bakrc Rid Muhammed Efendi tarafndan [ Z b det'l-vakaayi", Der-belde-i celle-i Bursa] adyla Bursa'ya it mufassal [Vefey a t n m e ] d i r ki mellifin el yazs ile yazma nshas emekli adliyecilerden t o runu merhum Mecdi Efendi ailesinde olup, bu eserin ciz mellifi tarafndan g^rlmtr. Bir nshas da Fatih'de Millet Ktphanesinde mevcuddr. 8 Ravzat'l-mflihn ile Glzr- Suleh ikisi bir cildde olarak Orhan Gaazi Ktphanesinde mevcuddr ki Sahhaf Sleyman Efendi'nin [Vefeyt] nn ekseri ksmnn da haiyesi yaplmtr.

 59 Beyitlerinden-: Siyeh tab'n olur reatlilnn dmen-i cn Ki dozd-i tire rz diniR dilgr edej- nehtb. Msra'larmdan : Bilda'vet oturm^ hnnav gaynn zubb-s

*
Kaabil-i feyz olana ebl-i bner bubi etmez. A'mya erb-i hssiyet-i ttiy abes. Ehl-i mansb geemez diye-i mansbdan.

B EKAA Hl tercemesi H harfinde geen Drende'li Hayret Efendi'nin b yk kardeidir. Memleketinde Ktibzde hretiyle tannmtr. 1200 t rihlerinde memleketinde vefat etti. Mevlid-i Nebi manzumesi olduu gibi Seyyid Battal Gaaz savalarn ve Hadkai's-sady nazmetmitir. iirleri Orta seviyededir. Byk Abd Paa'nin yaknlarndan idi.

BER FUAD BEY 1305 = 1887 Bat kltrne vkf yazarlardan zek bir zt olup stanbul'ludur. Maal'esef 1305 de intihar etmitir. Eyyb'de medfudur. Eserleri: 1 Bedreka-i Lisn- Fransav: Hl-i hzrdaki Franszca'nn imkn nisbetinde abuk ve kolaylkla ve tam bir ekilde renilm.esi iin koy duu metod dolayisiyle Avrupa'da hret kazanan Haydelberg niversi tesi Lisan muallimi Emil Otto'nun byk gramerinin [Sarf] Trke ter cemesidir. Bu eser iki ksmdan mrekkeb olup birinci ksm Franszca'nn gra mer kaaidelerini, ikincisi [Nahiv] Sentaks kaaidelerini nazar ve tatbi ki olarak toplanmtr. Bu metod, kendi kendine ve hocaya ihtiya kalmadan Franszcay renmeye msaid olduu gibi Franszca bilmeyenlerin de renebilme leri iin gerek memeleketimizde ve gterek Avrupa'da karlan metodlarn en mkemmelidir.

 60 2 Miftahu Bedraka-i Lisan- Fransav: [Bedraka-i Lisan- Fransa v]'de (*) mevcud olan tercemelerin Franszca karlklarn ihtiva edici olup kendi kendine [Bedreka] ile Franszca'y renerek adet hocalk yapaca gibi bu metodla ders veren hocalara da kolaylk te'min eder. Tercemeler evvel kolay ve ksa cmlelerden balayp gittike yava yava gleip uzun cmleler ve hatt bir takm fkralar ihtiva ettiin den bu eser mekteplerde kraat kitab olarak da okutturulabilir. 3 Viktor Hugo: Ad geen edibin hl tercemesi ile eserlerinden bahseder olup Cep Ktphnesi'nin 22 ve 23. saylarn tekil etmitir. 4 Almanca Muallimi: Almanca'nn nazari bilgilerini ve pratiini [uygulann] ihtiva eder. 5 ngilizce Muallimi: Bu da ngilizce'nin nazar bilgilerini ve pra tiini [uygulann] toplamtr. 6 Cinayetin Te'sri: Mehur muharrirlerden Emil Zola'nm roman larndan birinin tercemesidir. 7 Binbay Davet: Komedi. Bir perde. Almanca'dan terceme. 8 ki Bebek: Bu da Franszca'dan terceme. Komedi. 9 Birinci Kat: Komedi. ki perde ngilizce'den terceme. BENLERL-ZDE HAFIZ AHMED TAL'AT EFEND 1321 = 1903 lim irlerden Allah'n Resulne k bir zt olup pederi zmir'e bal Benler kynden olduu iin zmir'de Benlerli-zde hretiyle ta nnmtr. Tahsilini mehur hoca Hafz kir Efendi merhm'dan tamam lamtr. cazet almaya muvaffak olduktan sonra zmir'de kitaplkla megul olmutur. 1321 de vefat ederek Karyaka'da Souk-kuyu mezar lna defn olundu. Manzme-i Mevlid'in yalnz [Veldet-i Nebi] ks mna it nazma muvaffak olduu tesds Altlama aada gsterilmi tir: Mekke'dir nr-i saadet anesi Anda dodu ackn cnnesi Y nice etmez tavaf pervanesi Olrlu Beytullah veldethnesi Amine Htn Muhammed nevi Ol sadefden dodu ol dr dnesi. Hem kys olmaz bu hs mile det-i nisvanda olmaz kmile Zahiren bulmutu ol glfmile Srr- Hakk etti zuhur bu nmile nki Abdullah'dan oldu hmile Vakt eriti hefte v eyymile.
(*) [Fransz Dili Rehberi demektir.!

 61 Tuttu fk sad-yi hr lyn Bu szn fehmindedir hep rifn

Artan l dediler ol zenn Ol cihna len'a verdi nr-i din

Hem Muhammed gelmesi oldu yakn ok almetler belrdi gelmedin. Mttefiktir ulem epeycesi IIcp seildi szlerin iyicesi Byle tahkik eldiler haylicesi htilfn oldu bu neticesi

Ol Rebiul'evvel y nicesi Onikinci gce isneyn gcesi. Kfrn oldu hep harap kanesi Bitdi te-gedeler efsnesi Hem dah N- revn'n kanesi nki doru lemin pervanesi

Ddi grdm ol Habibin nesi Bir aceb nr kim gne pervanesi. Menba'-i nr olduun grd ayan Kald nr ire hayretde civan Ars ii krs v kalem yle hemn Gzmn nnde dedi bgmn Berk urup kt evimden ngebn Gklere dek nrile doldu cihan. Asuman yzler srp etdi dilek Hadimi oldu melik itme ek Mehdini ta'rfe geldi nh felek Cibril tutdu kanadn are dek

Hem hev zre dendi bir dek

d snds deyen n melek.

Arz demem byle zevki her ere Arife hil deil d u dere

Sjlerim esrar ben klara Bak ne grd ddeler birden bire

alem dah dikildi yere Her birsin ideyim nirden nire. Vaktidir Fahr-i rislet gelmenin Ma'- nr olmas da Mekke'nin Ba's da haik- cihna olmann te na'us nian dikilmenin

Marib mark'da ikisi ann Bri dmmda dikildi K'be'nin atedim dildeki hayret gitmeyi T ki bu grdklerim bilinmeyi e^-ciht yek nazarda grmeyi Mefhar-i lemle ben fabretmeyi

Bildim anlardan ki ol halkn beyi Kim yakn oldu cihna gelmeyi.

 62 fitab'da yok b tavr- inkif Servi boylu kzlar id bhilf Hep sknet >re ilmezlerdi lf ntizamda yo idi hic inhiraf

ndiler gkden melekler sf sf K'be gibi ettiler evim tavaf. Bir if idi refikam ey cihan Yok idi hanemde baka ins cn Ben neler grdmse grd bigmn Hdim-i hs olmak iindi hemn Ynlp dvar kt ngebn Geldi hr bana oldu iyn. Bir zaman karmda yle durdular Birbiriyle hayliden konutular Bilemem ki bana neler sordular Hayret ender hayret mi grdler evre ynma gelip oturdular Mustaf'y birbirine mutular. Dediler cmle melik indi bil Hep behit-enhr oldu selsebl Bak kap nnde bekler Cebrel l oldu bahusus nesl-i Halil

Bu senin olun gibi kadri cemil Bir anaya vermemitir ol ell. Biz ki ciz bendeyiz vahet neden Halikdr d cihann gnderen ekl-i ho endam ile gelmi iken Geri zahirde biziz nereyleyen

Ulu devlet buldm ey dildr se: Doiserdir senden ol hulk-i hasen. Enbiy v asfiynn candr ns cinnin hsl canandr Dergehinde hadim olmak sndr Halk- kevneyn cmle bendegndr

B gelen ilm-i ledn sultndr B gelen tevhd irfan kndr. Kalbgbm nurla tezbb etdiler Bu hususda medh tavsif etdiler Htr- viran tatyib eldiler Hayli sz evkle terkb etdiler

Vasfm bu resme tertb ettiler Ol mbarek nuru terb etdiler Mihr mhn pertevinde yok devam Her birinin zulmeti var ve's-selm Domasn Hurid, dosun ol Hmam Tan yeri aadm grdkte tm mine ider vakt oldu tamm Kim vcda gele ol Hayru'l-enm.

 63 te-i akn gnlde iddeti Anladlar bendeki bu haleti Bir tarafdan yavrumun da firkati Grmedim lemde byle hrmeti

Susadm gaayet harretden kat Sundular bir cm dolusu erbeti. Bilemem sakisi ne mahlk idi Hem hrikl-deler pek ok idi Ilb idi bir dilber-i ma'k idi Bu husus ol dem gnl mahrk idi

Kardan k idi v hem souk idi Lezzeti dah ekerde yok idi. Gitmedi hl dimamdan o zevk Nevesnden oldu hsl dilde evk T de-nmdan beni urduka berk Domadan ol dodu sandm ems- ark tim n oldu cismim nura gark demezdim kendimi nurdan fark. Kalkt gzm perdesi grdm lyn Oldu birden bre baka bir cihan Her tarafta arrlar Kudsiyn Kalmad havf telm ol zaman Geldi bir ak ku kanadyla revn Arkam sad kuvvetle hemn. h- kevneyni gren aynel-yakn evkile tekbir getirsin rifn addm mesrur olun ey kn te geldi rahmeten-lil-lemn

Dodu ol satde ol sultn- din Nra gark oldu semvt zemin. Nr-i em-i enbiy-i mrseln SalvtUhi aleyhim ecma'in.

BEDR PAA

HASAN

BEDR PAA

1330 = 1911 Kl ve kalem sahibi bir zt olup Simav'da domutur. Asker ku mandanlardan olan babasnn yannda am'a giderek husus ve lise tah-

 64 silini burada bitirdi. Harbiye mektebinden kurmay subay olarak yetiip bir zamanlar Sleyman Paa merhumun yanmda kymetli arkada Ma nastr'l Rif'at Bey'le beraber Harbiye'de muallimJik yapt. Bu srada kozmorafya ile at teknii hakknda ilm eserler terceme etti. Yine bu s rada skaat- Cenn fcianmesi ile Bir gnlk kbl, Jirofle ve Madam Lridk operalarn terceme etti. Arkada Rifat Beyle ortak laa Tem ad altnda bir tiyatro klliyt tertb ettiler. iir inadn da er' yaratll idi. Son me'murluu olan kodra Vali ve Kumandan lndan tekade ayrlm iken 1330 trihinde stanbul'da vefat etti. Fa tih'e defnedildi. Mertiyet inklbndan evvelki haytnn ou srgn de gemi, hatt askerlik rtbesi olan Albaylkdan bile mahrum edilmi tir. Mertiyetten sonra kaybettiklerini elde etti. Gaaz Giray'n mehur gazelini tahmisinden; Koklarz bd-i gaz ssen ebb yerine Seyfi tercih ederiz znet-i bz yerine Dima kan ieriz bde-i meyn yerine Eyete meylederiz kaamet-i dil-c yerine Tua dil balamz kkiil-i hob yerine. Geri sa'y etti dili bende o h-i rn Lk kr eylemedi eyledii istina Biz ki sbit-kademiz merdliimizde hl. Heves-i tr keman kmad dilden asl Nvek-i gamze-i dilduz ile ebru yerine. Bezm-i dilber ne kadar olsa dah dfi'-i gam Neve bah eylemede cenk ile olmaz tev'em Pek hat neve-i sahb ile olmak sersem Sreriz ligimizi nzevk u safsm her dem Smtenlerle olan lezzet-i pehl yerine.

BABAN-ZDE SMAL HAKKI BEY 1329 = 1911 Badad Vilyetine bal Sleymaniye Sanca Krt beylerinden ve Baban ailesi torunlarndan slm muharrirlerinden Zihni Paa'mn olu olup muharrirlikle, bilhassa siyas muharrirlikle hret kazanmtr. Mertiyet'ten evvel gnlk kdam gazetesinde muharrirlik yapm, bu srada Ali Read Beyle birlikte Bismark'n Hayt- Siyasiyesi ve

 65 Dreyfs Mes'elesi isminde iki eser hazrlayp nerine muvaffak olmu; daha o zaman bir siyas muharrir iin son derece lzumlu olan ileri g r ve ince bir muhakemeye sahip bulunduunu gstermitir. Mertiyet'le beraber siyas hayta atlm Tanin gazetesinin siyas muharriri olduu gibi ilk Meclis-i Meb'san'n da en tannm siyas hatibleri s rasna girmitir. Mlkiye ve Hukuk mekteblerindc Anayasa Hukuku muallimliinde ve bir mddet Marif Nazrlnda bulunmu, son nefe sini mektebde vazifesi banda vermitir. Vefat, Osmanl siyaset dnya snda pek byk znt uyandrmtr. 1329 senesi sonlarnda vefat et mi, Byezid Camii avlusuna defnolunmutur. Hukuk- Essiyye pek mehur ve tannm bir eseridir.

BAHA TEVFK B E Y 1332 = 1913

Gen Osmanl muharrirlerinden Felsefe ile megul bir zt olup zmir'lidir. Tahsilini stanbul'da yapmtr. Hrriyet'in ilnn mteakip gazetecilie balyarak [Hle], [Tenkid], [Piyano], [Felsefe mecmuas], [Zek] adlar ile mecmualar karmtr. Avrupa eserlerinden [Madde ve Kuvvet], [Vahdet-i Mevcd], [Trih-i Felsefe] gibi kitaplar dilimize ter ceme etmitir. [Yeni ahlk], [Hassasiyet] ve [Felsefe Dersleri] gibi eser leri de vardr. 1332 trihinde gen yada ld. Karacaahmed mezarlnda gmldr.

CEMAL-

GERMYAN

flYHOLU

Mevln eyh'nin kzkardeinin olu Yldrm Byezid Hn'n b yk olu Emr Sleyman'n nedimi olup ismi Byezid'dir. ran irlerinin iirlerini tedkk eden ilk irlerden olup ekseri iirleri ahlk ye tasavvufidir. eyh, Ahmed, Hamzav, D ile iir yarmas vardr. eyh'nin Hsrev rinini tamamlamtr. Ferahnme ismindeki manzumesi ni Yldrm Byezid Hn'a takdim ederek iltifatna mazhar olmutur. Ba bas eyhlerden olduundan dolay eyholu mahlasn kullanmtr.
OSMANLI MELLFLER - C : 3 F. : 5

66

Kasde-i Raiye'sinden: n gnldr hazne-i esrar Taleb et ol bazneyi ey yr Sneni ren eyle yoklukdan T sana ren ola her ne ki var Devlet iklimine azimet iin Himmet atna fikri eyle svr Yr idin tikad fikrin Ki yolundan ayrmaya deyyr. [Hurd Ferahd] manzumesinin bir nshas: Hamidiye ktpha nesinde vardr. Matl'ndan: bismillah pes Allahuekber Diyesin kalmaya ber iin ebter

*
Kaan balansa Allah'la herdem Tamm iden ger Allah olur hem

*
n Allah- olucak, sonu Allah Ol ide kalmaya hi drl ikrah * Grel imdi elim ol pdih Ki oldur kamunun pet penh. Bir de 803 trihinde yazlm Kenz'l-kber ve Mahakku'l-ulem isminde Trke drt bab zerine mretteb bir eseri de vardr. Bu eserin birinci bb Pdihlar gidiinde, ikinci bb Melekler ve ulu beler derneinde, ncs Vezr ve nibler gidiinde, drdncs limler,, kadlar ve vaizlerin hli beynndadr.

CEML- KARAMN HURREM CEML- KARAMN ikdevir airlerindendir. Sultan kinci Murad zamannda mehur ol mu, Sultan kinci Byezid devrine kadar yaamtr. hret kazanmas nn sebebi Ftih nmna yazd Hm-yi Hmyn manzumesidir. Edirnekap hricinde Emr Buhar Tekkesi yaknnda medfundur. Riyz Bursa'l olduunu yazyorsa da iirlerinden Karaman'l oldu-

 67 u tahmin edilmektedir. skdarda Azz Mahmud Hdy Ktphane sinde Mifthu'l-ferec isminde byk bir manzumesi vardr. Beyitlerinden : Akt gnlm su gibi bir dilberin ddrna Tr-i Musa'dan beter yandm tecell nrna.

CEM EHZADE 900 = 14^4 Ftih Sultan Muhammed Hn'n kk oludur. Te'sirli ve rindne iirleri ile Osmanl irleri arasnda mhim bir mevki igal eder. Beyit leri yank ve hznldr. Kaderin cilvesi ile

Z dnya reft-Cem v hayf Rahmet-bd ber-Cem msra'larmn dellet ettii 900 trihinde talya'da zehirlenerek vefat et mi, n Bursa'ya naklolunup Sultan kinci Murad trbesi yaknndaki ehzadeler mezarlnda ismiyle anlan trbeye defnolundu. Avrupa t rihlerinde Zizim adyla tannmtr. Trke ve hussiyle Farsa iirleri stdne ve irnedir. Farsa [mretteb dvn ]rn bir nshas Bursa' da Hara-zde ktphanesinde, Trke dvn da Hamidiye'de vardr. Hoca Sleyman Savcnn Cemid ve Hurid manzumesini pederi cennetmekn Sultan Muhammed Hn adna terceme etmitir. Mukarreplerinden birisi tarafndan Gurbet nme'-i Sultan Cem is mindeki mensur eserde Edirne'deki trih-i veldetinden zehirlendii za mana kadar olan hlin tafsili dercedilmitir. Bir nshas Hlis Efendi ktphanesinde vardr. Sonra Trih-i Osmani Encmeni mecmuasnda da baslmtr. Trke iirlerinden : Herend demi zd olmaz bgam Gam sonu dlktr ey dil danlma ebscm Avrupa'da iken yazd iirlerinden : Cm- cem n eyle ey Cem, bu frengistandr Her kulun bana yazlan gelir devrandr. Farsa iirlerinden

 68

Hh eer beden-i ahvl dermendn Yeks nazar binedz ez rzen garb [Firkat-nme] sinden: Talarla dvnp yrr b- revan gr Rahmeylemedi bu hlime kevn mekn gr Dalar banda ebr-i felek alayp gezer Yannca ra'dn etlii h figaan gr k eyledi yakasn derdile subh-gh, arhn afak yerine y dkt kaan gr. Hurd Ferahd ismindeki manzumesi hakkmda en evvel Tezkire-i uar yazan Edirne'li Seh Bey, nazm selR ve slbu nefs kitabdr diyor.
CEMLI AHMED ILLI ISTINYELI

991 = 1,55.3

h merebli bir ir olup Benim her matl'm cins-i suhanda nev'-i mfreddir msra' vehile orijinalliiyle temayz etmi airlerindendir. Nihn oldu Ceml yz tutup sdk ile Allah'a msra'nn gsterdii 991' H. de vefat ederek stinye mezarlna defn edildi. Beyitlerinden: Tecelliyt- lh durur kamu bu cihan Ceml-i yre nazar kl bieyyi vechin kn Msra'larndan : Mh- tabanm Hud eksikliin gstermesin. CEVHER BN-t YEMN 999 = 1590 lim irlerden ve kadlar snfndan bir zt olup Karafriye'lidir. Perviz Efendi'den icazetlidir. Dimetoka kads iken Etdi Cevheri seferi trihinin delleti olan 999 da vefat etti.

 69 Dvnndan : Aldanma nak- hsnne hb hayldir Leyl'dan rnek al ki bu bir dest-i nldir. CELL HSEYN ELEB

Nktedan irlerden olup Manastr'ldr. Sultan kinci Selim devrin de devlet hizmetlerinde bulunduktan sonra emekliye ayrlp memleke tine yerlemitir. Dvn baslmamtr. Yaz [hat] f.an'atna ve gzel se se sahip idi. Beyitlerinden : Hallk- cihan leme kldkda tecell Her ahs birer hl ile klm mteselli hikmetli beyti mehurdur. Bunca feryd iitdin demedin dd ideyim Sen ki dd itmeyesin ben kime feryd edeyim. iirini Sultan Selim Han'n eiine takdim ederek pdihn iltifat ve mkfatna mazhar olmutur. Hat san'atm hattatlarm kblesi Kblet'lkttb eyh Hamdullah Efendiden mek etmi,lir.

CELL MEVLN CELL> lim irlerden bir zt olup znik'lidir. Tasavvuf mesleine girmi tir. [Hamse-i Nizm]yi manzum olarak terceme etti. [Seh Tezkiresijnde yazl beyitlerinden : Ey gnl bu dnya ki gaddardr andan sakn Hilesi ok mekri ok ayyrdr andan sakn Ger sana yrm dey eylerse her dcn liehad Kavline aldanma kim ayardr andan sakn Ravzat't-tevhid ismindeki manzume sahibi [Arif] de znik'den ye tien irlerdendir. CELL HAMD-ZDE

lk devir irlerinden olup Bursa'ldr. Tahsilini bitirdikten sonra in zivaya ekilmitir.

h ile iir yarmas vardr. Bursa'da vefat etti. iirleri renkli ol duu gibi [Gl-i sad-berk] ismiyle tertb edilmi divn ve Pen-gen isminde mensur hamsesi ile Hsrev rn, Leyl v Mecnn isim leri ile iki manzumesi vardr ki baslmamtr. Mehur Firdevs'nin [eh name] sini dah manzum olarak terceme ettii bildirilmitir ki ne derece kymetli olaca aikrdr. Beyitlerinden : Gr ne mihnet bezmini kurdu felek Mecnn'a kim Badesin gzya, sazn .savt- zencr eyledi.

ksn ol gz ki eb-i hicrde hn-hr deil Meded ey hn-i cier ek bana yr deil.

CENN MUSTAFA ELEB BURSAV 1004 = 1595 Bu isimde ir olup en mehuru Azer'nin Kak Hayline bir nevi' cevab tarznda nazire olmak zere manzum Riyz'l-Cenn ya zan Kadlar snfndan Bursa'l Mustafa Cenn'dir ki [mrettep dvnn dan baka Mahzen'l-esrr, Bedyiu'l-sar, Cil'l-kulb isimlerin de roman tarznda kymetli birer mecmuas d vardr. [Riyz'l-cenn], Ayasofya ktphanesinde vardr. Vefat, mezar tanda yazl olan Dr- dnyadan Cenn meded gitdi bugn, Cenn Cennet-i uiyy kld kendye me'v msra'lar ile Feyz-i Cenn terkibinin delleti olan 1004 de, kabri Bursa'da Hamza-Bey Camii civarndaki mezarlktadr. Tabia tnda mizah temayl vardr. Eserleri baslmamtr. airliinin kuvveti [Muhammes] ve [Mseddes] lerinde daha ok grlr. Farsa iirleri de manldr. Beyitlerinden : Haber al Kays'dan sahr-i gamda ak- Leyl'dan Gam- rn'i d- mihnet ire kh-i kenden sor

Var m ruhsra kim hatt- siyeh-fam olmaya Dehr iinde hangi gn grdn ki akam olmaya.

 71
V

Halkn ne aceb hikmet olur ad ile halli Her hle miinsib grnr cmle mahall Eyler kimi fikr-i terakki v tel Gelmi kimine lem-i sflide tecell Hallk- cihan leme kldikda tecell Her ahs birer halle klm mteselli Olmu kimisi cmle cihan mlkne sultn Banda gam tantana-i evket-i dvn Amma kimisi fikr ile lde v hayran Hikmet bu ki her biri yine hirm handan Hallk- cihan leme kldikda tecell Her ahs birer halle klm mteselli Olmu kimisi mir kimi muhzr kaad Kavgaas olup derd bel mtekaaz Sorsan yine ahvlini mstakbel mz Her birisi hlinden olur kir rz Hallk- cihan leme kldikda tecell Her ahs birer halle klm mteselli Geymi kimisi cme-i zer bft zer endd Pemine giyip kimi gezer fakrile merdd Fermanladr kimi yeni vsl- maksid Sorsan yine her birisi ahvline hond Hallk- cihan leme kldikda tecell Her ahs birer halle klm mteselli Erbb- gn devlet- ikbl ile marur Eshb- hner fazi kemlt ile mesrur ZUhhda cinn- harem-i cennet ile hr Uka sad-yi ney vze-i tambur Hallk- cihan leme kldikda tecell Her ahs birer halle klm mteselli

CEVR

BRAHM 1065 = 1654

ELEB

Arif irlerden olup stanburiudur. Mesnevi sarihi San Abdullah Efendi'den feyz alanlar arasnda olduu Mstakim-zde'nin Beyn- ah-

 72 vl-i Melmiyye-i Bayrmiyye risalesinde zikredilmitir. Mevlevi tarikatma da intisab vardr. iirleri mutasavvfne ve hakmnedir. Balca eserleri: [Mesnevi]den seilmi krk beytin her birini beer beyitle erh ve izah eden Hall-i tahkikat ve Cezire-i Mevleviyye tercemesi olan Ayn'l-fyzdur. Rh'nin [Terkb-i bendi]ni, Nef'nin kasidelerini us talkla tanzir etmitir. [Hilye-i Hkaan]ye uygun yolda syledii na"t- erif takdire ayandr. Hilye-i eharyr-i Gzin, Terceme-i hl-i Hafz irzi isimlerindeki risaleleri, [mrettep dvn], asl Farsa olup hl tercemesi [Riya ziyeciler Fasl]nda yazl Yazs Salhaddn tarafndan terceme olunan [Melhame] isminde Meteoroloji ile alkal eserin ivesini ssleyip dzelt mek zere meydana getirdii manzumesi vardr. Vefat Cevri'yi memnn-i ltf ide Cenb- Gird-i-gr, Eyle y Rab Cevri'ye Firdevs-i a'lda mekn msra'larmn gsterdii 1065 tarihindedir. Mstakim-zde'nin ad geen risalesindeki rivayete gre Erikap hricinde ve Defterdar skelesine Cemli Tekkesi tarafndan giden yolun solundaki caddeden iki adm ileride defnedilmitir. Cevr hem gzel, hem sr'atli yazdndan bir gnde hin beyit kaleme ald olurmu. Bu mnsebetle mteaddid [Mesnevi-i erf] ile Sar Abdullah Efendi'nin eserlerinden birok kitap ve risale kaleme almtr. Mesnevi-i eriflerin says Mevln'nn nezri olan Onsekizdir. Klliyt Nur-i Osmaniye Ktphanesinde vardr. Beyitlerinden: Azmeylese niih-cnibe ol k'be-i mmd Kblenma gibi yreim titrer stne [Riyz Tezkiresi]nde bu beyit 994 de vefat eden Edirne'li Cevri'ye nisbet edilmitir. Msra'larmdan : Erbb- dile sklet-i ndn ne beldr

*
Bir sinede mestur olamaz rz- mababbet inya in, bigneye bigneyiz * lem-i fnide resm-i zindegni byledir. Dvnndan bakas matb'dur. Arifane bir gazeli: Geri kemter katre-i nsan- ftratdr gnl Gevher-i yekdne-i dery-yi bikmetdir gnl

 73 Reng sretden mberr bu'l'-aceb terkbdir Tarfa resm-i hme-i akka- kudrettir gnl u'lesinden pr-ziydr daima kasr- vcd eb-era- ddiman pr-yi hilkatdr gnl Zerreve geri gubr-ldedir baksan yine Cevher-i yine-i mn v sretdir gnl Seng-i diller destine Ccvr drmekten sakn e-i pr bde-i ak u mahabbetdir gnl. [HLYE- EHARYAR] MUKADDMESNDEN : Minnet Allah'a ki bir vech-i keml dem'e kid at hsn ceml Kalem sun-i Bedu'l-eseri ekti n nak-i vcda beeri Halk edip ahscn-i takvim zi'e Yazd unvann ta'zm zre dem'e verdi aceb fer ben Halkallah al sretih Hem idp lyik- izzet bizzat Vechrni vechine kld mir't ekl-i zbsu bimisl-i nazir Eyledi levh-i vcde tasvir Verdi prye yed-i kudret ile tdi zihinde an hikmet ile Eyleyp izzet snn a'l Dedi hakknda ann kerremn Geldi bu suret ile n dem ldiler secde melk ol-dern Habbez kudret-i Hakk Celle Cell Habbez su'i Hud-yi mtel CEZB BRAHM EFEND 1161 = 1748

Hm irlerden ve Bayram tarikat mensubu bir zt olup Turhala'ldr. Himmet-zde Abdullah ve Abd's-samed Efendilerden feyz almtr.

 74 Bz cezbe eseri szleri kendisinin stanbul'dan uzaklatrlmasn gerek tirmitir. Serbest brakldktan sonra stanbul'a gelerek 1161 de vefat et ti. Edirnekaps Mezarlnda medfundur. Bir gazelinden : Ehl-i Hakka sdk ile balayan agh olur Kapsnda kul olanlar rif-i billh olur Kim znden b-haber b-behre olduysa yazk Sanma kim b-mride meftuh-i bb-i rh olur Hy hy-i nlemiz sanma lehidir dinle gel Blbl-s nlemiz bi phe zikruUah olur Bil ki emr-i Hakk' icrada taannd eyleyen Pr- eytan olur hem de advvuUah olur Dde-i cnn uyar gafletden ey hodbin-dil Gaafilnn her dem-i ferdas sd eyvah olur Ehl-i Hakk' hak bilip her kim ki etmez iktid yle bil Cezbi ann hasm yarn Allah olur.

CEZB AHMED BEY 1245 = 1829 Hl tercemesi eyhler Faslnda yazl Himmet Efendi'ninin torun larndan ir ve k bir ztdr. [Mrettep dvn] ve Akyye isminde manzum bir eseri vardr. Tarikat bakramdan Bayram ve Naki-benddir. 1245 de vefat ederek Aksaray civarnda Takasab'daki Naki-bend derghna defnedildi. [Akyye]sinin matlmdan : Besmeleyle delim feth-i kelm Virelim nice drer-bre kelm B-i [Bismillah]dr bir tc-i ser Hazret- Kuran zre serteser

CEVDET AHMED EFEND RES'L-KTTAB RECA EFEND ZDE Son devir irlerinden olup stanbul'ludur. Dhiliyye kalemi halfe lerinden [me'murlarndan] iken 1247 de vefat etmitir. Hec harfleri sra-

 75 sna gre Osmanl Edebiyatndan seme beyitleri hv Nevdir'l-sr ve seme msra'lar hv Znet'l-meclis adlar ile matbu' iki eseri ve bir [dvanesi] vardr. Nevdir'l-sr kardei mil Efendi bastr mtr. CEVDET AHMED PAA 1311 = 1893 Kymetli vezirlerden, limlerin, ediblerin ve tarihilerin en bykle rinden olup Lofa'ldr. Tahsiline memleketinde balayp stanbul'da ta mamladktan sonra pek ok mhim ve yksek devlet hizmetlerinde bu lunarak 1311 senesinde vefat etmi, Ftih Cmi-i erifi avlusuna defn olunmutur. En son me'murluu, Adliye Nazrln mteakip Meclis-i Hss- Vkelya olan me'muriyetidir. Baslm eserleri: Mnakkah Osmanl trihlerinden olan oniki cildlik Trihi 1188 den 1231 senesine kadar cereyan eden olaylar toplam olmakla beraber trih ilmine mteallik daha pek ok faydalar muhtevidir. Fuad Paa ile Bursa'da bulunduklar zamanda meydana getirdikleri ^<Kavid-i Osmniyyenin 1268 H. senesi Muharreminde yazlan bir ns has Umumi Ktphanede vardr. Cevdet Paa m.erhum bu eserini sonra dan [Tertb-i Cedd-i Kavid-i Osmniyye - Osmanl Trk Dili kaaidelerinin yeni tertibi] ismiyle ayrca yazp bastrmtr. Dier eserleri : 1 Hulsa-i Te'lifi'l-Kur'an: Kur'an- Kermin toplanmas ve ya zlmas hakknda kaleme alnm, Arapa bi rrisale olup mevzunun kudsiyyeti dolayisiyle her bakmdan ehemmiyetlidir. 2 Ksas- Enbiy ve Tevrih-i Hulef: Hazret-i dem'den iti baren Peygamberlerin kssalarndan ve btn halfeler trihi ile slm. Hkmetleri trihinden ve ksmen Osmanl trihinden bahseden bir eser dir. baresi de zamanmzda yazlan Trke eserlerin en gzel bir misli olup adet sehl-i mmteni' kablindendir. Eserin tamm oniki cild ze rine hazrlanmtr. nce be cildi nerolunmu, sonradan devam da ya ynlanmtr. 3 Belgat- Osmniyye: Balca kaynak Sa'deddn Taftazni'nin [Muhtasar Man erhi] olmak zere meydana gelmi bir eser olup Os manl Trk Dili Edebiyatna dir Osmanl eserlerinin en mhimlerindendir. Eser [limler Fasl]nda hl tercemesi geen Hac brahim Efendi ta rafndan erh olunmutur. [Belgat-i Osmniyye]'niv bz noktalar hak knda hl tercemesi ileride yszh Abdurrahmon Sreyya Efendi'nin [Ta'l kat] ismiyle kaleme ald risaleye mdfaalar yazlmtr.

 76 4 [Mukaddime-i bn-i Haldun]'un birinci kitabmm altmc faslnn tercemesi: Trih ilminin aynas, faydas makamnda olup muhakeme ve tenkid metodunun kurucusu Filozof ve tarihi mehur Tunuslu bn-i Haldun'un nl eseridir ki hemen hemen btn meden milletler tarafn dan terceme edilen ve bilhassa mukaddimesiyle tannm olan felsefi bir kitabdr. Bu mukaddimenin bir ksm Pr-zde Shib Efendi, dier ks mnn Suphi Paa tarafndan terceme edildii ilgili bahislerde yazlm tr. 5 Mi'yr- Sedad ve db- Sedd ve fenn-i lmi'l-db: Miyr- Sedad mantka dir db- Sedad: Mnazara ilmi usllerine dir lisnmzda yazlan kitaplarn mnakkahlarndan [klsik] eserlerdir. Aci zane fikrime gre mekteblerde Mantk ve Mnazara usllerine dir bu eserlerden fazlas lzumsuzdur. 6 Takvm'l-edvr: Gne senesi esasna mstenid ilm bir eser dir. Birinci defa 1287 de, ikinci defa da bu maddeyi mzkere etmek zere kurulan komisyonun mazbatas ile 1288 de, bu maddeye dir sdr olan yksek ferman ilve olunarak 1300 senesinde baslmtr. Maliyeci ler ve Kozmorafya ile megul olanlara lzumlu bir eserdir. 7 Beyn'l-unvan: Usle mteallik Trke bir eserdir. Birinci bahisde kitabet hutbesi, ikincide Besmele-i erie. ncde Hamdele, drdncde Salvele, beincide kitabn girii anlatlm olup ha timesinde de ilimlerin taksimi vardr. Byezid Camii iindeki Veliyyddn Efendi Ktphanesine hediyye ettii kitaplar arasnda Trf'l-irtif ile Yanya Valisi iken Mecelle-i Ahkm-i Adliyye Cem'iyyetine gnderdii el yazs ile yazd Rislet"l-Vef isminde eserleri de vardr. Farsa ve hussiyle Arapa'da fasih bir ekilde konumaya ve yazma ya muktedir olduu gibi Bulgarca ile biraz da Franszca'ya in idi. Mecelle-i hkm- Adliyeyi toplamaa ve yazmaa me'mr olan ilm cem'iyyete bakanlk yapmtr ki bu husustaki kalem hizmeti pek me hurdur. Hsh hmlerin en limi olduu gibi siyaseti, felsefeci, edebi yat ve tarihi idi. Pek az iirle de megul olmutur. Mufassal hl terce mesi 1308 trihinde muharrirlerden smail Hakk Bey tarafndan Ondrdnc Asrn Trk Mharrirlerinin nc defteri olmak zere eser den messire intikal kaidesine gre yazld gibi faziletli kz Fatma Aliye Hanmefendi tarafndan da daha etrafh bir tarzda Cevdet Pa,% ve Zaman ismiyle yazlp nerolunmutur. Dier eserleri: 1 Mecma-i Aliyye'nin Dersleri: Faziletli kz P'atma Ahye Ha-

 77 nmefendiye okuttuu ilm mecmualardr ki hikmet, felsefe, psikoloji, ak l ilimler ve yksek din ilimleri ksmlarna ayrlm olup ad geen Ha nmn husus ktphanesinde tarafmdan mtlea edilmitir. 2 Tezkire-i Cevdet ksm olup birinci ksm Vak'a Nvis Ltf Efendi'ye verdikleri, ikinci ksm Sultan kinci Abdlhamid'in ira desi ile yazlan ksmlar nc ksm da kz Fatma Aliye Hanmefendi'ye verdii derslere dirdir ki ikinci ksmn bz paralar Osmanl T rihi Encmeni Ktphanesinde, nc ksm da Aliye Hanm Efeidi'nin Huss Ktphanesinde mahfuzdur. .3 Krm ve Kafkas tarihesi 4 Sip Dvn erhinin tetimmesi 5 bn-i Hcib'in [fiye], [Mutavval], [Netyic'l-efkr], [Bin] ve [Emsile-i muhtelife] zerine [Ta'lkat]. 6 Medhal-i Kavid 7 Kavid-i Trkiye 8 mm- Mnzir'nin Etterhib ve't-tergbinin tercemesi 9 Mecma-i E'r 10 Esm-i erife erhi. 11 Mecma-i Ahmed Cevdet: Mslmanl kabul eden iki m tefekkir zta kendi kalemleri ile eyhu'l-slmlk tarafndan yazlan cevablar ve am Eski Mfts mehur Mahmud Hamzav Efendi ile er' mes'eleler hakknda cereyan eden muhabereleri hvidir. Beyitlerinden: Ger ye's humarn verecek ise sonunda Evvelce ikest olsun o peymne-i mmd Uymaz zamane kimseye hakkjde aresiz Lkayd olup da gitmeli dem uyarna Hbn- hivef gibi dehr desise-bz Nz ehline niyaz eder, ehl-i niyaza nz. Msra'larmdan : ne-i zlf-i shandr tiraz CELL MOLLA BEY SLEYMAN CELLEDDN MOLLA BEY 1308 = 1890 limlerden mer Efendi-zde Slih Efendinin olu ve eyhu'l-slm ryn-zde Ahmed Es'ad Efendinin damaddr. lk tahsilini bitirdikten

 78 sonra Abdlmecid Han devrinde yegne irfan messesesi olan ve Sultanahmed Cmii'nin Hnkr mahfilinde alan rfniye mektebinden ehdetnme alm, deerli limlerden Eyyb Feyzullah Efendi merhum dan yksek ilimleri ve msbet bilgileri renmitir. iir ve inda [san'ath] nesirde kendine mahsus bir slba sahip ve tekke irlerinin izinde gitmitir. Senelerce mbtel olduu bir hastalk yznden yatalak olarak mr gemi ve 1308 trihinde vefat ederek Eyyb'da Kgari dergh avlusuna defnolunmutur. Devmme, Sknme, Mevlid-i Cenb- Ali adlarnda matbu' manzumeleri ve matbu olmayan [divn] vardr. Bir [Na't- Nebevisi] nden : Merhaba ey nr-i tekvn-i sivya ibtid Feyz-i hubbun lem-i imkna verdi intiba Merhaba mahbb-i bhemt-yi zt- kibriy Seyyid'l-kevneyn-i serdr- grh-i enbiy Dilde canm, dn mnm Muhammed Mustaf.

*
Sensin ol nr-i saf bah-yi bezm-i kn fekn Suretin hayr'l-beer'dir, sretin srr- nihn Ey olan sadberk-i ak- glistn- lnekn Ne'e-i byinle geldi leme peygambern Dilde canm, din mnm Muhammed Mustaf. CELL PAA AL TEVFK 1321 = 1903 PAA-ZDE

'Gazel meydna getirmede, ltif kt'alar tanzim ve inadnda birinci derecede saylan kudretli irlerdendir. slbunda da keml mertebesin dedir. Sirozlu'dur. Son me'mriyeti Hama Mutasarrfl idi. 1321 sene sinde stanbul'da vefat etti. Eyyb'de Otaklar derghnda medfundur. Mevlevi tarikat mensublanndandr. Beyitlerinden : Dme mmd-i syt ile dnyada mihnete fet olur mrdif-i terkibi hretin tme lem olandan mmd-i kerem (Cell) Yoktur muhale ruhsat kaann-i hikmetin Yok itibr menziletin rh- akda Her kim ki pyiml olur licenb our

 79 Fyz-i vahdet-i zt zge bir ummn- kudsdir O ummana hubb mevcelerdir ferne hep CELL MUHAMMED BEY HAKKI 1330 = 1911 PAA-ZDE

Zamanmz edblerinden irticai sahibi bir ir olup stanbul'ludur. 1330 trihinde gen denecek bir yata vefat ederek Yenikap Mevlevhnesine defnolundu. Matbu' eserlerinden bzlar unlardr: [sr- Cell], [Gazellerim], [stirak], [Elvh- airane], [Osman l Edebiyat numuneleri], [Zde-i ir], [Served]. [Adada Sylediklerim], [Elvh- Ma'smne], [kinci Murad'a kadar Manzum Osmanl Trihi], [r-i Gaz] ile mill romanlardan [Cemile], [Vens], [Sevda Lgati], [Mev'id-i Mlakat], [Zehra], [Bvef], [Mkfat], [Elvh- Sevda],, [M Snbl], [Kk Gelin], [Dmen-lde], vesairedir. Mel- ir unvanl manzumesinden : Mechl bir yed beni etdi cerhadr Efzn eder teessrm ehbl-i leyl Dtke vech-i zerdime ehbl-i ibirar Okar dil-i hazinimi sevdl bir melal. * Verdike ihtizaz nesm-i eb-i bahar Ecr- bkarra hazin alayanlara Zanneylerim bahar idiyor gi-ye h zr Her cy-bn benzetirim alayanlara

AKER

SNAN

BEY

Sultan kinci Byezid'in emirlerinden kl ve kalem sahibi, Farscaya vkf bir zt idi. Mehur Zahir Faryb'nin ekseri iirlerine nazireler sylemitir. Mesnevileri de gzel olup Leyl ve Mecnn, Ysuf ve Z e lha manzumeleri vardr. Beyitlerinden: Saki piyle sun ki zaman b-amn imi Ol dah dilberim gibi n-mehribn imi arh- felek keman havdisdir oklar Derd ki demolu ne ciz nian imi.

 80 ELEB DERV Mevln Hazretlerinin evldlarmdan ve ileri gelen airlerindendir. Seyahat srasnda 1083 trihinde Hacolu Pazarc kasabasnda vefat etti. Gazellerinden :

J ^ i; O-oA o

Cl-u>

ciJdi

 81 Yr serke, sne pr-le, gnl sevd-perest Baht- n-hem vr tli' sernign-ltr-ikest, ehr-i gam-bd Behet line-i lem harb Rtbe-i ihml-i li, pye-i ikbl-perest. Kiyse-i mmid-i hli dest-i istina tehi Menzil-i frsat bad py-i istina ikest. Zulmet-i mihnet hveyd subh-i himmet nbedd Nk bed bermuktez-yi ksmet rz-i elest. Kssa-i hicran ile, ekv-yi cevr-i yr ile nvarak berhasb-ihl derd-i mendau-i defterest. Pene-i km- dil-i dervi zr-i dest-i gam re ne mehur der n dest-i berbl-yi dest.

DERV NYAZ LYAS CADDN Osmanl iirine kaside ve gazel bakmndan tertib ve gzellik veren eski Osnianl irlerinin kudretlilerinden olup Bui-sn'ldr. (*) lisanda manzum olarak yazmaa muktedir usta bir irdir. Parsa ve Trke m kemmel divanlar varsa da Timur fitnesinde kaybolmutur. Ekseri kasi deleri Ahmed Paa'ya nazire ve cevab tarzndadr. Yldrm Byezid Han nmna birok kasideleri vardr. Beyitlerinden : Zlfn gcesinden bana gn doa bir gn Tahkik ise ger nkte-i el-leylet bubl:>

DA

AHMED

Eski Osmanl irlerinin deerlilerindendir. Divnndan baka Yl drm Byezid Hn'n ehzadelerinden Emir Sleyman adna [engnme] makamnda Ferahnme ismiyle yine sava ve muharebeye it bir manzume takdim ettiini [li Efendi Knh'l-Ahbr]'nda rivayet et mitir. [Ukuud'l-cevhir] isminde [Reid ve Tavat]'n manzjm lgati(*) Knal-zde Hasan elebi, Siroz'l Ltifi, Al, smail Beli Efen diler Bursa'l olduunu yazyorlar. OSMANLI MELLFLERt - C : 2 F. : 6

 82 ni tekil ederek Arapa ve Farsa kelimelerden mrekkeb bir manzume si vardr ki bir nshas Hlis Efendi ktphnesindedir. [Mifthu'l-cennet] isminde Arabcadan terceme bir eseri vardr. [D vn] Bursa'da Orhangazi Ktphanesinde mevcuttur. Hepsi de baslma mtr. Demirta Paa-zde Umurbey emri ile [Eb Nam Hafz sfahan] nin Peygamber Efendimizin tbbndan bahseden yz fasl zerine mret tep Kitb'-if f ehdsi'l-Mustaf ismindeki tbb eserini de terce me etmitir. Bir nshas ehzade Camii iindeki ktphanede vardr. Mehur [Tefsr-i Eb'I-leys]i de terceme etmitir ki bir nshas Nur-i Os mniyye ktphanesinde mevcuttur. iirlerinden : Ey hurd-i neh-peyker Ne manzar manzar- t'l' Yzndr yet-i -ahmet Ne kudret kudret-i Sni' Sleyman sreti sende Ne suret sret-i Ysuf Felek Satrancn ttn Ne mlket mlket-i devlet Kapunda kullarn bhad Ne Ahmed Ahmed-i D Cemlin mteri manzar Ne t'li t'li-i enver zndr mazhar-i kudret Ne sni' Sni'-i Ekber Sikeuder sureti sende Ne Ysuf Ysuf-u server Saadet mlkn tuttun Ne devlet Devlet-i Kayser Vel kemte kulm Ahmed Ne D D-i Kemter

DERV SMMAN 1055 = 1645 Mevlevi irlerinden, k bir zt olup Elbasan'idr. Mevlevi byk lerinden Aa-zde ve [Mesnevi] rihi Ankara'h gibi zatJarn sohbetleri ile merref olarak Galata Mevlevhnesinde inzivaya ekilerek yaam ve evlenmemitir. Gs ak gezdii iin Sne-k hretiyle tann mtr. 1055 de vefat ederek Dergh'a defnolundu. Ahlk ve nashata d ir on cz miktarnda ve Glen-i rfan isminde bir eser hazrlayarak kardei Kara-Mustafa Paa'ya hediyye etti. [Esrar Dede Tezkiresi] nde Dervi mahlsl bir gazeli zikredilmitir. DN AL DEDE 1095 = 1683 Mevlevi tarikat rumuzlarna in bir zt olup stanbul'ludur. 1095 trihinde Kuds'te vefat etti. [Mrettep divn]nda kaane ve arifa ne kaside ve gazelleri vardr.

S3~

As^iT <o} Kins kim 1H zerre sebdir fitb Iieft-5^m yammda ol bahrin dei! bir katre b. malH'I) Cenb- Mevln 'hakknda mehur kasidesi [Tezkire-i Esrar] da yazii'idr. Se.i-itlerinden: On liejT v Mecnn kssasn uazmeyle kim Bilmyen Wis'm ne irdir dsitn-i Hsn A.k DDAR <SMA5iir BEY M A D E N EMN-ZDE 1258 = 3840 l^feidin-i Hikmyun [Devlet Mdenleri] Emini Ahd Paa'nm olu dur. 'Mderrislik yoluna dhil olarak Galaia, Bursa mevleviyetlerinden [Yfesei: KadlMarma] 'kadar ykselmitir. 1256 senesinde Cenb- Hak kn rahmetine kffvutu. iirleri mutasavvfne ve h.nkmnedir. a,>ptlerindeii r : Cmle vrzH 'vermeyen dildra olmaz in Bildf^'den gemeyen esrara olmaz in. Gneyen em- basiretle vcd-i vahdeti Zkir ti meAiT nedir ezkra olma^ in. Andelii-s seherler zr giryn olmayan B- sa^ re sUi bhre olmaz in. Uref smu her lm-i Bu nihan-nkteyi onlar Tutahm zhir-i mny ;Nkte-i him te'vil ile yekta bilmez hele kat'a bilmez bilir ey Ddar! molla bilmez.

LBENDCt-ZDE MUHAMMED EFEND lim irleden olup Manastr'ldr. Nib sfatiyle dolatktan sonra stanbul'da ehremini Belediye Reisi olmutur. Molla Cmi'nin Lccet'lEsrrna naziresi de vardr. [Beyn Tezkiresi ]nde bz iirleri zik redilmitir. DN MUHAMMED BEY 1245 = 1829

kif Paa'nn [Tabsra]snda isminden sitayii.-; bahsedilen zt olup stanburiudur. Henz yirmi be yanda iken cGen idi Dni bey etdi

 84 irtihl msra'nn menkul olarak dellet ettii 1245 senesinde dnyadan ayrld. [Letif-i n]da mezkr msveddesi deerli bir mn [nesir yazar] olduunu isbat eder. [Divane]si baslmamlr. Sultan kinci Mahmud zaman olaylarnn hulsasn beyan edici olup bir nshas Yldz ktphanesinde mevcut bulunan Neticet'l-Vakaayi' ismindeki trihi eserin bu zta it olduu anlalmaktadr. Beyitlerinden : Merkez-i vahdetle ancak halka-i bezm-i visal Ak ise bir vehile irket kabul etmek muhal.

*
Vasfn Hd ettiim bu fitb- gl-ceml Ey gnl y [Dni]'indir y benimdir y senin. DN HASAN BEY 1293 = 1876 Silistire muharebesinde muhafz iken abdest ald srada ehid olan Selnik'li Ms Hulusi Paa'mn oludur. Topu Mektebinde tahsilini bitirdikten sonra vcudundaki arzadan dolay mlkiye hizmetine geti. 1293 trihinde Mudanya Kaymakam iken vefat etti. [Dvn] basl deilse de birka kasidesini hv olan paras hl ter cemesi ile beraber muharrir ve msik-inas olu evket Gav.s Bey ta rafndan baslmtr. Faziletli Nakibend eyhlerinden Sbgatullah Nu ri Efendi'den feyzalmtr Bir na'tnm matl'ndan : Bir nr idi cihan yok iken Zt- Ahmed Rahan olurdu anda tecell-i zid'i ems-i hakikat idi vcd-i mcerredi Hep ittisf- vahdet idi lulk-i emcedi Birdir cihanda cevher-i ak- Muhammedi Allah kld yine-i zt- sermedi. DMAD MAHMUD 1320 = 1962 Dmad Halil Paa'mn olu, yaratltan istidatl bir ir olup li sanla Fransz edebiyatna vkf idi. med Kalemi ile r-y Devlet PAA

 85 zlmda, ay kadar da Adliye Nazrlnda bulunduktan sonra Avru pa'ya kam, Fransa'ya yerlemitir. 1320 de vefat etti. Hrriyet'in il nndan sonra kemiklerinin kalnts stanbul'a getirilerek Eyyb'de Bos tan skelesinde Hsrev Paa diresinde babasnn ynma defnedildi. Mah las ismi Celleddin, rde mahlas sfdr. Divn nefis bir ekilde Msr'da baslmtr. Bir Na't- Nebevisi : Ey yznden yz bulan esma, msemm ibtid Hep yznden yz bulur a'I v edr. ibtid Eylemi mir't Zt- Pkine Mevl seni Senden etmi arz- didar tecell ibtid Vech-i Hakkn sensin ol me.ta-i bim:^li kim Hakk hakkyle eden sensin hveyd ihtida Matlu'l-esrrsm mm'l-kitb ftratn Rnmdr tal'atndan lfz mn ibtid Hk-i pyindir saf bab- uyn-i lemin Dmeniidir ins cinne sye-bah ibtid Shib-i Levlksn, hineh-i eflksm Emr nehyindir iden dnyay dnya ibtid Her szn bir menba'- rahmet-fendr mmete er'-i pkindir aan tahkika mecra ibtid Sen o Mahmd'I-hasiI Mustaf-y plsm Makdeminle mftehirdir Ar- a'l ibtid Fahr-i lemsin Habbllah Reslllahsm Nmn zikreyleni nmnla Mevl ibtid Sensin ol Mahbb-i hak, Ey Rahmeten-li'l-lemn lem olmutur senin sayende ihya ibtid saf- kemter sen-i devletinde neylesin? Vasfn Hakk eylemi Kur'an'da a'l ibtid Maksadm kesb-i erefdir, yoksa hi haddim midir? Hmern- na'tm olmak bimehb ibtid.

 86 EZHER NREDDN

Gaaz Murd- Hudvendigr devri irlerinden dervi abath bir zt olup Akehi-'lidir. Osmanl iirinin kurucularndan saylr. Gerek bu nun, gerek ada olan ejh'nin eserlerinde o kadar akl ve hikmete; muhalif mbalalar grlmez. iirlerinden : Frsat elvermi iken vakti ganimet bilelim mrmz hsln mihr muhabbet bilelim Her azizin aya tozuna yzler sarelint Ger kabul eyler ise am saadet Ulclim

Her den minnetini ekneyelim nefse uyup Dnlar minnetini nefse denet bilelim.

EMR

EDRNEL

982 = 1574

Osmanllarn ilk devir irlerinden saylan yaradldan istidatl kuv vetli bir ir olup Edirne'lidir. maret ktiplii [m'^'murluu] vesaire gi bi hizmetlerde alrken 982 trihinde m.emieketinde vefat etti. Farsaya vkf muamma ilminde emsalinden stn idi. [Mrettep dvn] ba slmam, manzum [Pend-i Attar] tercemesi baslmutr. Zamannda ky meti takdir olunamayan bedbahtlar zmresinden olduuna aadaki kt' as dellet etmektedir.

Sofi mecaz anlad yre muhabbetim lemde kimse bilmedi gitdi hakikatim Bir gevherim ki hk-i siyah iinde kalmm Sarrf- dehir bilmez ise nola kymetim. [Pend-i Attar] tercemesi mukaddimesinden

 87

Hamd-i bihad an Hud-yi pk r An ki man dd mt hk r Hamd-i bhad ol hud-yi leme Nr-i man verdi hk-i dem'e. EMN MUHAMMED EFEND ? = 1074 Kadlar snfndan ve deerli irlerden olup Bursa'ldr. Bayram ta rikatna mensubdur. 1074 trihinde vefat ederek Boazii'nde Kanlca'da skenderpaa Camii avlusuna defnedildi. Baslm.amj [dvanejsi vardr. Olmaz redfindeki mehur gazelinden : Deil tr- taallk kmile eddi - sefer saz Slk-i szene peyvend-i rite bend-i p elnaaz. ESRAR MUHAMMED DEDE ? = 1221 stanbul'da yetien irlerden ve gnl ehlinder.dir. Galata Mevlevhnesi hcrelerinde oturanlardan olup eyh Gaalib Dede ile aralarnda fevka'l-de yakn dostluk vard. iirleri arifane olmakla beraber rikkathdr. [Dvn] baslmtr. Mevlevi irlerinin hl tercemelerini hikye eden baslmam Tezkiresi de vardr ki Semine-i Edebs bundan ik tibas olunmutur. Hayflar gz yumup Esrar Dede srr oldu msra'nn gsterdii 1211 trihinde vefat etmitir. Kabri ad geen derghn me zarlnda Fasih Dede'nin yanndadr. eyh Gaahb merhumun bu zat hakknda yank bir mersiyesi vardr. Arifane iirlerinden : Seherde baa geldi seyre cnn Neler seyreyledi bdr olanlar

Beyitlerinden : Esrr- ehl-i hayrete has stlah var Her b-haberle syleiler sanma bl-i dil Felah bulmad rh- talebde benlik eden Sana sen oldun o mcsIekde rahzeniik eden.

*
[Tezkire]sinin hatimesinden : Dervi-i garib-i Mevleviyim Sermest-i arb- [Mesnevi]'yim Ser-t bekadem niyz-i akm Mstarak- sz sz- akm Y Rab beni Mevlevden asla Dr itme bihakk zt-i Molla Tahrr olunan zevat hakk Anlardaki kaal ii hl hakk Esrr' o hayle peyrev eyle gb- sad-y bnev eyle.

EBBEKR BEY Hl tercemesi Tarihiler Fashnda yazh kif Beyin oludur. lim ve kalem sahibi bir zttr. Bir nshas Yahya Efendi Ktphanesinde mevcut Glen-i Esrar ismini verdii lm-i Hl-i Birgiv erhinin mukaddimesinde aadaki eserleri olduunu yazmtr: Rchan [Besmele erhi] Mi'yr- Suhan [Galatat] Eyyhe'l-Ebrr [Eyyhe'l-Veled erhi] Zbdet'l-Akvl [lem merhumun ilm-i hl erhi] Rziyye F evkaati'l-mardiyye [Drendeli'nin Rubu' risalesinin erhi]

EBBEKR SAM PAA 1229 = 1813 Sultan Birinci Abd'l-hamid devri vezirlerinden ir ve siyas bir zt olup Eriboz'ludur. Sadret Kaymakaml, Eylet valilii gibi m-

 89 him ilerde bulunduktan sonra 1229 trihinde Eriboz'da vefat etti. Asrn kymetli ztlarnn takrizleri ile mveah [sslenmii baslmam [di vn] vardr. Mektupcu smail Efendi merhumdan me'zundur. Beyitlerinden : Ey olan kne-i nahvette sermest-i gurur Bir de fikret hl-i zillette humr- niihneti * Tarik ge drr dme demi Sm Vsl-i vuslate rh- sevab olur his

ES'AD

MUHLS PAA MFT-ZDE 1267 = 185i

ir vezirlerden ve Bayrm Melmlii byklerinden Bnymn Vel neslinden olup Aya'ldr. lim ve fzl bir zt idi. Byklne dir hreti hakknda mteaddit fkralar naklederler. 1267 trihinde Diyr- bekir Valisi iken vefat etti. iirleri hakimane olup [Divane]si ba slmtr. Hl tercemesi ilerde yazl Sa'dullah Paa'mn babasdr. Gazel: Zde-i Nuh'a eref vernieyicek Hazret-i eh
Aharn oluna bilmem ne verir izzet-i eb

Sebeb-i kesb-i eref ztnn ehliyetidir Yoksa demez denes-i irsle eblij'et-i eb Nm hayru'I-halef nvnm;? yn olamaz Olmayan mltezemi tavr- cdeb-sret-i eb tmeyen karta-i g-i dil can pend-i eb Kutb-i vakt olsa da bfidedir himmet-i eb Kymet kadr-i hayt- pederi bilmeyene Bildirir sonra zamane ne imi kymet-i eb Kim kalr pr-i pederden bu fena dnyda Veled-i kile ibret mi deil nhlet-i eb Muhlis Hazret-i Hak'dan budur aks-yi niyaz: Veled-i n-halefe dmeye hi hcet-i eb

 96 ~ Yenierilerin imhasnda syledii trih: Pdih seyf-i eriatla kesip Irkn ehl-i fesadn yekser Dedi Muhlis kuluna htif-i gayb Oldu trihi gaz-y ekber. 1241 = 1825 Aadaki kt'ay Beyut'ta hkmet konandaki odaya asmt: er' kaanna o kim emrini tatb keyler m da Hazret-i Hakk mazhar- tevfik eyler ki dvanda mes'ildr ol vali kim Fasl- dvada ne tahkik ne tedkk eyler

ES'AD MUHAMMED EFEND 1269 = 1852 Deerli irlerden bir zt olup Manisa'ldr. Pederinden tahsilini ta mamladktan sonra stanbul'a gelip Hoca Abdrrabim Efendi merhum dan Arahcann derinliklerini, Hoc Ne'et Eafendiden Farscann incelikle rini renerek mft olup memleketine dnd. Birka sene fetva hizme ti yapp 1269 da Kuds Mevleviyetine [yksek kadl] tyin edildi. Kaa dir tarikat mensublarndan dvan sahibi Kuddsi Ahmed Efendiye inti sb etmitir. [Nasihat'l-Mlk]' terceme ve Mtercim Asm Efendi nin Tuhfe-i Arabiyyesini erh etmitir .Aadaki na't kaane tabia tnn mahsldr: D lem nr-i ztndan eserdir y Reslellah Vcdundan halayk behreverdir y Reslellah Cebinin ahter-i burc-i hidyet ehl-i irfne D emin manzar- levh-i kaderdir y Reslellah Dil-i uk blbl-ve nevsz eyliyen herdem Cemlin goncesinden by-i terdir y Reslellah. Advv bed-zebne cv-i emn olmazd dnyada Vel sr- feyzin serteserdir y Reslellah. Ne mmkndr beer knh-i erifin eyliye idrk Sana vassf olan Rabb-i kaderdir y Reslellah. efaatle bula fevz felah Es'ad- s Eer olmazsa hli derbederdir y Reslellah.

 91 1284 trihinde Manisa'da vefat ederek pederi Nami Hal Efendi'nin yanna defnedildi. EMN EFEND MUHAMMED EMN EFEND STANBUL 1291 = 1874 Badad Vlsi Necib Paa-zde Sar Ahmed Bey'in oludur. Bb- li terceme odasnda bulunup arkadalar ile beraber kurduu Yeni Os manllar Cem'iyyetinin gaayelerini tahakkuk ettirmek maksad ile Avru pa'ya gitmi ve amcas Mahmud Nedm Paa'mn Sadr- zamlnda s tanbul'a dnmtr. 1291 trihinde vefat ederek Rumelihisar mezarl nda sahil ksmna yakn bir yere defnolunmutur. Kendisi ile gren ler ar zek sahibi olduunu bildirmektedirler. Gldan adl iir mec muas baslmtr. Kardei Dhiliyye Nezreti Evrak Mdrlnden emekli Ali Haydar Bey de irdir. <-Beyn- Hakikat isminde kymetli bir risalesi vardr. Gldandan : Cihanda ho 3'aamak, rahat etmek istersen Ne sr saf-y visali, ne ek cef-yi firak. E M R A H 1293 = 1876 rticalen iir sylemekteki airane kudreti herkese msellem olan saz irlerinin sonuncularndan ve ileri gelenlerinden Nakibend tarika t mensublarndan bir zt olup Erzurum'ludur. 1293 de Niksar'da vefat etti. iirlerinden bir ksmn ihtiva eden [Dvn] sonradan bastrlmtr. Yetitirdiklerinin en tannm Tokat'l Nuri'dir. irlerimizin bu kaafilesinin vasflar ve hususiyetleri hakknda Edebiyat Trihi tedkikilerimizden Kprl-zde Fuad Beyefendi'nin saz irleri ismindeki kymetli eserine mracaat etmek lzmdr. Mehur Mstezd': Ak- ezel ka lhm- Huddn* Tahkik gnl ehrine bir nr-i ziyadr Bir neve-nmdr, minhc-

hddr

Her kimde var lezzet-i akn ceveln Esmas ann bu dil-i uka ciladr Eyler deveran, hem ruha gdadr

 92 Vaiz bana vasfeyleme cennt ile hr x4k olann ak ile matlbu rzdr Bilmem o huzuru, hakisi hevdr Hce beni men'etme cnniyyet-i akdan Bu cezbe-i ak ka bir zge edadr Vir dersem o mekden, bilsen

ne

safadr

Zhid beni ta'n eyleme kim mescide gelmez Ben mu'tekifim ke-i meyhane banadr Rh- Hakk bilmez, mescidde sanadr Bir dil ki bilir ak- hakikat haberinden Elbette o dil beyt-i nazargh- Huda'dr. Syler eserinden, kaul ehli cdadr Emrah gher izhr edip ehl-i nazar ister Hk-i der-i cananda geri fukaradr Yni drer ister, amma uardr.

EREF MUSTAFA PAA 1316 = 1898 Byk mirlerden [mareallardan] ve ll iir ve [in] nesir ya zarlarndan dervi-merebli bir zt olup Bursa'ldr. Eref'-uar is miyle matbu' [Dvn] vardr. Ekseriyetle Rumeli taraflarnda valilik ve kumandanlk gibi mhim hizmetlerde bulunduktan sonra 1316 da stan bul'da vefat ederek Merkez Efendi Derghna defnedildi. Mndar kasi deleri, yank mersiyeleri vardr. Beyitlerinden : Herkesin gayreti memdh olur idrki kadar Bir midir himmet-i kil ile sa'y bakl. * Zt- Hak san'atdr niisha-i imkn amma Ana rze- tertb- neb br de vel Biri ma'n-yi ehaddir, biri mevl-yi samed Yekvcd lem-i vahdetde Muhammed'le Al. Msra'larndan : Merd-i lkaydi giriftar edemez dm- emel

 93 ES'AD EFEND 1317 = 1899 Kalem kudretine sahip, siyaset diline vkf hamiyet-sever bir zt olup orlu'dandr. stanbul'da tahsilini bitirdikten sonra devlet kalemle rinde ve matbuatta kalemi ile hizmetlerde bulundu. Zamannn iktizs na gre muhtelif srgnlere urad. 1317 de sgn bulunduu Bitlis'de vefat etti. Baslm eserleri : 1 [ttihd- slm], 2 [Hkmet-i Meruta], 3 [Corafya Lgati]: Doktor Albay Hseyin Beyle ortaklaa ha zrlanmtr. Kuleli Askeri Lisesi'nde yaz muallimlii, Basiret Gazetesinde bamuharrirlii, stikbl, Hayl, Vakit ve Dimk-am ga zetelerinde birok makaleleri vardr.

EB'L-KEML SEYYD MUHAMMED EMN PAA EMN PAA Buhr'nm eski Emirzdelerinden Seyyid Ahmed Celleddin Bey to runlarndan Keban Ma'den-i Hmyn Mdr Seyyid Mustafa Mazhar Efendi'nin oludur. Kk yata babas tarafndan stanbul'a gnderilerek days Tomruk Mdr Hseyin Bey'in yannda ilk tahsilini yapt. Ana tarafndan akrabas byk edcbv. nan eski Sadr- zam Yusuf K mil Pa,a 1266 da stanbul'a hanesini naklettii srada tahsil ve terbiye sine bizzat dikkat etti, bilhassa Kmil Paa'dan ve onun hakikaten bir akademi mhiyetinde olan olgunlar meclisine devm eden byak lim ve ediblerden din ilimlerini, felsefe ve edebiyat rendi. Halk arasnda K mil Paa mhrdar olarak tannmtr. [Meclis-i Vl]da, [r-y Devlet] de otuz sene hizmet ederek bilhare bz mutasarrflklarda bu lundu. Rumeli Beylerbeylii rtbesini elde etti. On sene Yakack'daki inzivaya ekildii evinde azledilmi olarak kaldktan sonra bu defa ku rulan Adalar Mutasarrflna tyin olundu. Adalar'n yine kaz hline evrilmesi zerine eskisi gibi hanesinde inzivaya ekildi. 1326 da vefat ederek Merkez Efendi Mezarlna defnolundu. Yetimesinden itibaren yksek ahlk ve dorulukla tannarak herkesin emniyetini kazanmd. Arap, Fars dillerine, dini ilimlere, felsefe ve edebiyata vkf, ilmiyle mil - arif bir insand. Gaayet nefis olan yazs ile birok deerli kitapla r istinsah etmi ve hayli eser hazrlamtr.

 94 Bu eserler olu bn'l-Emin Mahmud Kem] Bey'in ktphanesinde mahfuzdur. Tasavvuf, felsefe, edebiyat ve muhdrata it bash olmayan mev cud eserleri aadadr: 1 Drer'n-nasih El-Mntehab Gurar'l-hasis: Eb shak ElVatvat'n Gurar'l-hasis adh eserinin tercemesidir. 2 eyh Abd'l-mecd'in Tuhfet'l-merdiyye f Ahbri'l-kudsiyye ismindeki eserinin seilmi olarak tercemesi. 3 Allme Yfi'nin Ravzu'r-Reyyhn f menkbi's-slihn is mindeki eserinin seme yoluyla tercemesi. 4 Bahaeddin mil'nin El-muhallt ismindeki eserinin seme su retiyle tercemesi. 5 nvn'l-beyan ve Bostn'l-iz'an tercemesi. 6 Celleddin Syit'nin tercemesi. El-Erec fi'l-ferec ismindeki eserinin

7 Ah Es-Sbk E-fi'nin Mud'n-niam ve Mbd'n-nikam ismindeki eserinin seme yaplarak tercemesi. 8 Tennh'nin El-ferec ve'-iddet ismindeki eserinin semeler yaplmak suretiyle tercemesL 9 Ihy'l-Ulmdan seilmi bz bahislerin tercemesi. 10 eyh Ahmed Kalyb'nin Nevdir'l-lem?> ismindeki eseri nin semeler yaplarak tercemesi. 11 Kurret'l-uyn ve Mfrihu'l-kalb ismindeki eserinin seme ler yaplarak tercemesi. 12 Fkihet'l-Hulef isimli eserinin seilmi bz tercemesi. 13 eyh Nasr bn-i Muhammed'in Tenbhl-gaafiln ismindeki eserinin semeler yaplmak suretiyle tercemesi. 14 _ eyh brahim El-Mlik'nin Umdet't-tahkik f beiri's-Sddk ismindeki eserinin seme yoluyla tercemesi 15 Edeb'd-Dn-i Ve'd-Dny>'dan ekser' bahislerin seilmi ola rak tercemesi. 16 Ravzat'l-Ahyrdan bahislerinin ounun gre tercemesi. 17 A'lm'n-nsdan bahislerin ekserisinin yaplan semelere g re tercemesi. 18 Tezkire-i mam- Kurtub Tercemesi. yaplan semelere ksmlarnn

 95 ES'AD MUHAMMED 1329 = 1911 DEDE

lim ve arif Mevlevlerden [Mesnevi]'nin remizlerine vkf derya dil [kalbi deniz gibi geni] bir zt olup Selnik'lidir Bekr olarak yaa m, keml kazanmtr. 1329 trihinde vefat ederek Kasmpaa Mevlevhnesine defn olundu. Nmne-i Kavid-i Frisi ismindeki risalesi ba slmtr. bn-i Friz'in Kasde-i Tiyesinin bz beyitlerini erh ve Hindli mduUah Hazretlerinin Ziyu'l-kulb ile tasavvufa dir bz Farsa eserleri terceme ettii gibi Mevln Cmi'nin kendi rubailerine vebn-i Friz'in Hamriyesine yazd erhi de bastrm ve [Sipehslr]'n Hindistan'da baslan Menkb-i Mevlnsnn tashihi hizmetini yap mtr. Toplad nefis kitaplardan bine yaknn Umum Ktphaneye hediye etmitir. Maal'esef dier kitaplar Yenikap Mevlevhnesindeki hcresinde yand. Mezar tandaki trih aadadr; Mesnevhn kenz-i esrar-i hikem Es'ad Dede lem-i devranda derv-i hiim pervz idi Feyz-i nutkun ahz idenler syledi trihini Gitdi sy-i lmekna nsih-i mmtaz idi. Mesnevhnlk icazetini balangta intisab ettii ariflerden OsmanSalhaddin Efendi'den, Mevlevi tarikat hilfetnmesini de Eskiehir Mevlevhnesi eyhi kymetli Mevlevlerden Hasan Dede Efendi'den al mtr. Bununla beraber Hindistan'n arif eyhlerinden smail Nvvb ile mddullah Hazretlerinden de ayrca halifelik almaya muvaffak ol mutur. Matl': Grnen cmle eyadan Huda'dr Sakn sanma n senden cdadr olan Tevhd balkl yz beyitli bir fMesnevJst vardr.

EREF MUHAMMED EFEND HECCAV 133 = 1911 Nev'-i ahsna mnhasr [Orijinal] Osmanh irlerinden olup Krk aa nahiyelerinden Gelenbe'lidir. Hiciv ve mizeh alannda sehl-i mm teni' tarzndaki iirleri ile tannmtr. Bu sahadaki iirlerinin ou ade t dillere perseng olmutur. Uzun mddet hussiyle mensb olduu Ay am vilyetindeki muhtelif kazalarda kaymakamlk yaparak bir aralk

 96 zamamn idaresi ile anlaamadndan Msr'a kagm, kalemi ile mcade le etmitir. Son me'mriyeti Adana Vali muavinliidir. 1330 da Krkaa'da vefat etti. iirlerinin byk ksm Hasbihl, Deccl. ah ve Pa diah, ran'da Yangn Var, stimdd isirnlerndeki matbu risalelerin de, bzlar da Eref ismiyle kan gazetede yaynlanmtr. Hasbihl deki iirlerinden : Eder celb-i efaat kesret-i e.kin kymelde Huda'nn ltfu oktur gam yeme Erefiv sner dzah Riykrn- mmetden eer bir zhid-i brid derse bir nefes Knn- sni'ye dner dzah. Birdir Allah nazri yoktur

^\^^:s^;;Jt^^

^^^^^

hid-i dilken mevcudat ekk eden birliine eekdir. Kabrimi kimse ziyaret etmesin Allah iin Gelmesin reddeylerim billahi zkardm Gzlerim ebn-yi dem'den o rtbe yld kim stemem ben [Fatiha] tek almasnlar tam. [aryr]'m adedi ar kitaba e.tir art- slm gibi l-i Ab da betir. Al'den isterim kevser, efaat Fahr-i lcm'den Mheyyadr, husule gelse bunlar rahmet-i Br Nasl hsn-i tesadf eylemi Ebced hesabiyle Muhammedle li kacsa odur Eabbin de mikdr.

EDB HALL BEY BURSAV 1330 = 1911 Zamanmz ediblerinin sekinlerinden bir zt olup Bursa'ldr. o cukluk an babasiyle taralarda geirerek stnbul'a geliinde tyin olunduu devlet kalemlerinde me'mr olarak gzel vazife grd. Bu es nada bz mekteblerde de muallimlik hizmetinde bulundu. Son me'm-

 97 riyeti Meclis-i Marif ba-ktiplii idi. 1330 da vefat ederek Eyb ci varna defn edildi. Gerek te'lif, gerek terceme suretiyle meydana getirdii eserlerde slm dab ve ahlk diresinden ayrlmamtr. Tabiat itiba riyle hassas ve teessre meyyal idi. Matbu' eserleri aadadr: Bir Mektup Paketi ve Gm Muhafaza: Franszca'dan terceme edil mi olup eserlerinin ilkidir, kane Bir Dram, Mesre-i Etfal, Cmel-i Hkemiyye-i Ecnebiyye, Terkb-i Bend, ki Refika, Sa'y Mecmuas, Paris Esrar, Gvercin Mkfat, Mis Mari Yahut Mrebbiye, 13 Numaral Ara ba vesairedir. Mektep unvanl manzumesinden : Mektep ki mehd-i nzdr efkr- hikmetin Her lhza mltecsdr ikbl izzetin Mektebdir en gzidesi ezvk nzlietin Mektepdir fitb- ciban- saadetin Mektep melz- rif'atdr demiyyetin Mektep keml- ziynetidir akl fikretin Mektep heme masdardr her meziyyetin Hm-i z ukh deil mi selmetin Mhisidir mezellet idbr nikbetin Mektep hulsa matl'dr feyz himmetin Mektebden intiar eder envr- intibah Zira odur meli-i edvara cilvegh Dikkatle bak nedir bu kemlt- le-z Bunca bedalar kim ider em-i r-.en rd iin yeter bu bize ite rehnm- Hep grdn mesir-i icIl til Mahsl-i ma'rifet ki verir tab'a iicil Mektep nedir ne anl mahall bildirir sana Sahraya, khe, sahile, deryaya cbec mil-fyz sye-i ikbli dima Evsfna, kemline yok ladd intiha kil bunu nasl ider inkra ictir Mektep deyince p-i nazarda olur lyn Envr iinde rub-fez baka bir cihan
OSMANLI MELLFLER - C: 2 F. : 7

'

'

 98 Mektep, o cy-i diJke o bl berin makam Ol merkez-i saadet icIl-i hs ii mm Mihmn mltecisin ider her zaman bekam Her yzden eyler demi yn- ihtiram Ancak bulur o yerde beer feyz-i mstedm Ma'nen o yerde gizlenir env'- ihtiam Vaz'- blend pyesidir ahsen'n-nizm Tb fri evketidir mh-i zalm Di udl-i cehli iden oldur iltikam Erbb- sa'ye ber dem iden arz- ibtism En bir kk iltifat nn bir cihan deer Hem bir cihan mudili hem bin de can deer Seyf kalem ki hdim-i icIl sndr Hep mektebin celdetine tercemandr Bin ekl-i dilfirbe girer bir cihandr Bir yle vazodur ki taravet niandr zde-i mellet reng-i hazandr Her hlini mevlid-i evk-i cinandr Fikrimce mahz- candr evet mahz- candr te hm-yi izzet o yzden ibarettir ZU- saadet vyesi de cvidandr Mektep umma hsl kehf'l-esmandr kil olan bilir ne demek kadr-i mektebi Takdis ider o cy-i fyzt-i mektebi

EB'Z-ZYA TEVFK BEY 1329 = 1911 N. Keml bey, edeb mektebine mensb beynnm sertlii, bilgisinin ve zevkinin isabetiyle doruluu ile tannm byk muharrirlerimiz den biridir. Zeksnn keskinlii eser ve makalelerinde grncdr. Osmanl matbaaclna gerekten, hizmet etmi, hrriyeti fikirleri sevmesinden dolay bir ka kere hkmet merkezinden uzaklatrlarak srgn cezalarna uramtr. Mertiyet'in iln ile srgn yeri olan

 99 Konya'dan stanbul'a dnm ve ilk seimde Antalya meb'su sfatiyle miUetvekileri sralannda bulunmu; bir tarafdan da Tasvfr-i Efkr ga zetesini kararak yaratlmdaki yaz, mnakaa istidad ve kaabiliyetini tatmin etmitir. Mecma-i Eb'z-Ziyadaki makaleleri, Nmne-i Edebiyyat- Osmniyye, Takvm-i Eb'z-Ziya, NE hakknda tetebbuat, Nevsl-i Marifet, Lgat- Eb'z-Ziya, Dou ve Bat ilimlerindeki vuku funun, yaz ve anlatmadaki slbu te'sir derecesinin ve baarsnn l sdr. 329 senesi ortalarnda aniden vefat etmitir. Kabri: Makri k ynde [Bakrky] olu Ziya Bey'in yanndadr. Dier eserleri: Millet, bn-i Sina, Ezop, Nef, Napolyon, Srri-i Mver rih, Gtenberg, Buffon, Franklin, Diyojen, Yeni Osmanllar.

EKREM BEY RECZDE MAHMUD EKREM BEY 1329 = 1911 stad Ekrem nmn alan merhum., Osmanl edebiyatnn, daha hu ss bir tbirle ins ve N. Kemal edeb devrinin yeni tarzda nazariye lerini ilk olarak kitap hline getirmi ve retmi byk bir edibimizdir. Hissiyatnn incelii, beynnn nezketi, slbunun intizm ile seilip tannd gibi ahlk ve davranlarndaki temkin ve vekar ile de talebe lerine ve tandklarna byk bir sayg ve sevgi hissi telkin etmitir. Dn yadan ayrlna, baba kalbinin pek g tahamml ettii yavrulannn hussiyle Nejadnn ayrlk derdiyle meydana getirdii eserler ve i irler gerekten yank ve ilidir. Mertiyet'in ilnn mtekb sadece kazand hakl edeb hret dolayisiyle Evkaf ve Marif nazrlklarna tyin edilmise de, kalben s kn ve inzivaya dkn olmas istifa etmesini gerektirmitir. Ayan z lna da ykselmitir. 329 senesi vefat etmi ve Kksu'daki sevgili o lu Nejadnn yanna defn olunmutur. Baslm edeb eserleri: Kudemdan Bir Ka ir, Nefrn, Tlm-i Edebiyat, Takdr-i Elhan, Ydigr- ebab, Muhsin Bey, Zemzeme, Niz, Mehperizon, emsa, Tefekkr, Takrizt, Pejmrde, Nejad Ekrem (Cild: 2), Atala Tercemesi, ok Bilen ok Yaralr 4 perdelik komedi). Nede-i Harp Hfz- vatana himnet-i raerdan gndr b, Vahdetle fedakri-i ihvan gndr bu Serhadlere tahd-i diliran gndr bu Durmak m olur? Gayret-i akran gndr bu

 100 Derd ehli olan bizlere derman gndr bu. Bin minnet ile bezl-i ser can gndr bu Hakkm bizi te'ydine iman gndr bu, A'dmza hsran gn hzlan gndr bu Balkanlara tufan salacak kan gndr bu. Trihimizin hrmete yn gndr bu Sancamzn evk ile taban gndr bu. Ey ordusu Osmanllarn, an gndr bu. Millet ki alr kuvvetini av-i Huda'dan Millet ki bulur zevk-i revan rh-i gazadan Millet ki irer guna tekbr-semdan Vareste tamamiyle bu gn lavf recdan ok sar alacak dmen-i bed-ahd vefadan Onlar bizi korkar m sanrd bu vegnadan

Sancamzn evk ile taban gndr bu, Ey ordusu Osmanllarn, an gndr bu. Ser-tc olal bizlere ey ryet-i g-reik : Hi perdesini grd m bir melhame bir cenk?

Mmkn m tekabl ide timsah ile Hareng Balkanlarn artk yetiir ettii nreng; Tecviz idemez t bu kadar zilleti ferheng; Hinlere olduka meydn-i vega teng. Kadka delikden delie leng hi-neng, Kurun ne reva, onlar tedmire yeter seng. Sancamzn evk ile taban gndr bu. Ey ordusu Osmanllarn, an gndr bu.
i!

Olduk, yetiir, Avrupa'ya kar rz-r, Azdrd eirray tezelllle tekp. Elvermedi mi sabr tehammlso bu. yh?! ekmez o kadar skleti artk bu terz! Hl ne diyor, dinleyiniz, btif-i Hakk g, Pakize vatan, mderimiz, [Hazrct-i Bn]: Dndrmemec ahd idin erler, bu sefer r, Dolsun, yryn, te ile, hn ile her s:

 101 Yk, yak mdn-i dmeni ey muliteem ordu! GaafiUere gster ne imi iddel-i bz! Sancamzn evk ile taban gndr bu. Ey ordusu Osmanllarn, an gndr bu! * Srb'n sz olmaz, Karada harbe mbair Olmakla mrvvetli grnd. u da zahir;

det budur: hirde gelir bezme ekbir! Lkin bu ematet, bu nmayi, bu zevahir, Bilsen kimi mebht idecek? Bri u mahir Aktrlerine faciay anlatalm bir. Sancamzn evk ile taban gndr bu, Ey ordusu Osmanllarn, an gndr bu! Urmu ser sfiUerine neve-i haha. Pr velvele, pr harhava, jr vesvese lela, Gelmi kapuya, rpmyor bir srii ayya. Bir sika-i hm- lh gibi deliba, n balarna hepsinin ey t-i gberpa! Tatsn o senin darbeni her sne-i kalla. Grsn o senin berkim her dde-i ff. Git cenge vekaannla. tel itme vatanda. Kar duramaz Hakka o yzlerce bin o ba. Minnet sana ey seyf-i celdet, sana b! Sancamzn evk ile taban gndr bu. Ey ordusu Osmanllarn, an gndr bu! Ey Avrupa! Ey magrib-i nr-i medeniyet fkn sarm grnr zulmet-i gaflet Sensin viren ancak bu ktale scbebiyyet Senden geliyor hep bu eirrya cesaret; Zlimleri tevkir ile mazluma hakaaret. Senden deymedir hep bu felket, bu musibet arpmal m t bu kadar bak ile kuvvet? inenmeli mi t bu kadar hakk u hakikat? Mahvolsa da ekmez ))u kadar znln bu millet; Vermek bize farz oldu .u hlta nihayet: Sancamzn evk ile taban gndr bu, Ey ordusu Osmanllarn, an gndr bu!

 102 slama olan zulm gr ey Ilkim-i Mutlak! Sbirlere ey nasr olan Hlik- efak Osmanllar eye bu derdinde muvaffak! Eyyam geer bir dem olur emr-i mtJakkak, Biz Trk eriyiz, arparak yz kii kalsak, Ecdadmzn yurdunu inetmeyiz ancak. ok srd yeter lklaka-i mz'ic lklk; Asker yrsn, imdi budur elzem evfak Sancamzn evk ile taban gndr bu, Ey ordusu Osmanllarn, an gndr bu! Reci-zde Mahmud Ekrem

'

Bey

EMRLLLAH EFEND 1332 = 1913 lm ahsiyetini KDAM ile nerine balad [Muhit'l-Marif] makaleleri ile gerekden mmtaz ve mstesna bir hle koymudur. De nebilir ki bizde lisan ilminden ve lisann felsefesinden ilk bahseden Emrullah Efendi olduu gibi, zamanlarna kadar her ci; kalem tutann girmekde bir mahzur grmedii lisan mnazara ve mnakaalarna ilm bir renk, fenni bir kymet getiren de ilk EmruUah Efendi'dir. Sultan II. Abd'l-hamd devrinde ba-muharriiii ile bir cildi ta mamen baslp neredilen [Muhit'l-Marif], EmruUah Efendi'nin kav raynn heykeli, irfannn bidesi telkki edilm.ee lyktr Vaka Me rtiyet devrinin geliiyle; Osmanh Milletince bir [Mht'l-Marif Ansiklopedi]nin lzumunun derecesi takdir edilmi; ve bada Saltanat'n veliahd' merhum Ysuf zzeddn Efendi Hazretleri olmak zere bu babda EmruUah Efftndi'ye malla ve szle, fiil ve amel okrak ok m racaatlarda bulunmak suretiyle huss oir hey'et kurulmu, yeniden [Mu hit'l-Marif]'in yazlmasna balanm, hatt bu defa da yine ancak bir cild karlmsa da merhumun veftiyle gecikmeye uramtr. EmruUah Efendi'nin Dr'l-Fnn Felsefe Muallimliinde iken not ettirdikleri felsefe dersleri de ad geenin gerekten fen ve lisan ilimle rinde, felsefede, ilmi tedkkat ve aratrclkda ne kadar derin olduklar n pek ak gsterir. Krklareli Meb'usluu ile balayan siyas hayt Ma rif Nazrlna kadar kendisini ykseltmi ve bz takrir ve siyas lyi halar siyas ilimerdeki ihtisasn isbat etmitir Fakat siyas hayt ilm haytnn inkifna ve milletin kendilerinden hakkaten bekledii ma rif hizmetlerini ifsna engel olmutur.

 103

Emrullah Efendi, Lleburgaz'da domu; 332 H. senesinde fn dn ydan Bekaa lemine gm, Ftih Cmi-i erifi avlusuna defn olun mutur.

FTH SULTAN MUHAMMED Ni'mel-emr (*) hads-i erifi ile mjdelenen bu anl pdihn eritii byk fetihlerin erefinden baka alt lisna vukufu gibi fazilet lerine ilve olarak irlikdeki kudreti de herkese kabul edilmitir. iir lerinde Avn mahlasn kullanmlardr. Hamasi tarznda olup aa daki beyitle balayan gazelleri mehurdur. Geri mevcd irler tezkire lerinde bir iki gazelinden baka iirleri grlem.ezse de devrimizin marifilerinden Diyrbekirli Ali Emr Efendi'nin uzun bir aratrma ne ticesi olarak yazdklan Cevhir'l-Mlk isminaeki matbu' eserinde Ftih'in [mrettep dvn] olduu aklanmtr. hne gazellerinden "Ondrt gazeli hvi olup Dvn- Avn bal altnda 1904 Mild tri hinde Berlin'de baslan nsha bunu te'yd etmektedir. airane beyitlerinden; Sky mey sun ki birdem llezr elden gider Eriir fasl- hazn vakt-i bahar elden gider.

*
Yoktur zulme rzmz adle biz mailleriz Gzleriz Hakkm rzsn emrine kaaiUeriz.

Vefat

\f A ^"o'^iy^C"'-

Nevverallah kabreh nran ms-

ra' ile dedir.

Du-i hayr terkibinin delleti olan 886 trihin-

Ftih Sultan Muhammed Hn Hazretlerinin ilimlerin ve fenlerin iler lemesi hususunda sarfettikleri lkmdra yaraan yksek gayret ve b yk himmet ve o zamanki mekteblerde tedris uslnn slh yolunda
(*) (istanbul'u fetheden kumandan ne gzel kumandandr. Onun askeri de ne gzel askerdir.)

 104

gsterdii almay belirtmek iin mutlaka mekteplerden ve tedris us lnden bahse ihtiya vardr. stanbul'un fethinden sonra yaptrd l miye medreselerine ilve olmak zere kendi ismiyle anlan Cmi-i eri fin ikmlini mtekb orada da medreseler amlardr. Bu medreselerde ki mderrislerin vazifeleri imdiye kadar dier mekteplerde bulunanlar dan fazla idi. Ulemnn rtbe ve derecelerine gre sralarnn tekili ve tedris uslnn muhtelif ubelere ayrlmas Sadr- zam. Mahmud Pa a'mn eseridir ki kendisi de ilim ve marifetin kymetini bilen bir zt ol duundan bu ilm messeselerin genilemesi iin ok hizm.et etmitir. Medrese mdavimleri tlib adyla tannmtr. Bunlar Tetimme is mindeki sekiz mektebe bitiik hcrelerde otururlard. Her [Tetimme]nin sekiz hcresi vard. Her hcre talibe tahsis edilmiti. Demek ki her medrese 190 talibi istib edebilirdi. Her talibin aylk on-iki ake va zifesi vard. Tahsilleri bir usl ve intizam diresinde idi. Grdkleri dersler ilim ismi altnda on ubeye ayrlmt. lm-i Sarf, lm-i Nahiv, lm-i Mantk, lm-i Kelm, lm-i db, lm-i Bedi', lm-i Man, lm-i Beyan, llm-i Hendese [Geometri], llm-i Hey'et [Kozmorafya]. Bu ilim lerin hepsini renenler Dnimend unvann alrlar ve bu isimle j^hut Mud sfatyla gen talihlerin retimine mo'mur olurlard. Dnimendler yukarda saylan ilimleri bitirince kk mekteplere mual lim yahut imam olmaya ehliyet kazanrlard ki bu takdirde Ulm-i lmiyyeyi [yksek ilimleri] tahsile ihtiyalar kalmazd. u kadar ki m derrislik ve mollalk gibi yksek mevkilerden sarf- nazar etmeye mecbur olurlard. nki bu makamlar [Usl-i Fkh]a vkf ve yksek rtbeleri hiz olanlara mnhasrd. Adaylar Mlzm ismiyle anhriard. Mder rislerin derecelerine gre yirmi'den altm akeye kadar vazifeleri vard. Bu vazifeleri itibariyle kendileri de rn, selsn, erbain^ hamsn, sittin = yirmi - otuz - krk - elli - altm gibi adlar hiz olurlard. Ftih Sultan Muhammed Camiine bal sekiz mektebin m.uallimleri ellier ake alrlard. Mektebleri de Cennt- flm lim Cennetleri ismini hiz idi. Hazret-i Ftih, Eyyb Sultan Camii ile Ayasofya'da da birer medrese in ettirmiti. Vazifeleri eit olan byk m.derrisler ara snda Fahr rtbeler vaz'olundu. Mderrisler umumiyetle Plri ve D hil olmak zere ikiye ayrlmt. Muallimlerin vazife dereceleri okut tuklar ilimlere gre deiirdi. Bu itibarla birinciler [Akaaid], [Tefsir] izah ederler, ikinciler [Fesahat], dierleri Hads-i Nebeviyye ile hsh en sondakiler Kur'n- Kerim'in tefsirini retirlerdi (*).
(*) Fatih Medreseleri hakknda daha geni malmat ve tafsilt iin bak: Osmanl mparatorluunda lmiye Tekilt: Y a z a n : smail Hakk Uzunarlolu.

 105 Kanun-u Muhammedi ismiyle siys hukuka, idare uslne, mede ni ve cfeza hukukuna dir koyduu kanunlar zikre ayandr. iirle mera mn anlatmaa merakl olan bu pdih bir Ltin irinin takdim ettii ka.sdeye caize olmak zere hemehrilerinden birok esiri zd etmi. Molla Cmi'yi ihsanlarna garketmi, Ali Kuu, Osmanl lkesine gelir ken masraflar iin her konakta bin ake vermi, Molla Grn'nin elini per, kendisine Zamann mam- A'zam' dedii Molla Hsrev'i cami de bile grse ayaa kalkard. Alt lisn konuan ve yazan bu pdih Os manl - Trk dilinde ve Farscada mkemmel bir edb idi.

FRDEVS UZUN FRDEVS - FRDEVS- RM rticalen kelm nazmna muktedir, keml shiVji bir ir olup Bur sa'ldr. Uslne gre tahsil yaptktan sonra trih ve muhdart ile me gul olarak bu arada felsefe, hendese, [Ncm - Astroloji] ile de urat. stanbul'a geldiinde zamann pdih olan. Sultan kinci Byezid'in emri ile Sleyman Aleyhisselm'm hayat ve menkbelerinden bahseden ou manzum olarak yazmaa balad Sleyman-Dmesini tamamlayarak takdim etmise de her devirde eksik olmayan rakiplerinin ktlenesi ile umduu kadar kabule mazhar olamayp mrekkep olduu 366 cz den ancak seksen cz setiine mteessir oldu. Ve ikyet dolu bir man zume yazarak ran'a gitti. Bir mddet sonra orada vefat etti. Mesnevile rinin ekserisi manidar ve ruh okaycdr. Eserleri: 1 Sleyman-nme: 366 czden ve 399 meclisten [bbdan] mrek kep byk bir eser olup bz czleri stanbul ktphanelerinde vardr. Beyitlerinden : Hamd idelim cn dilden ol Mecd'e bhsb Mihr-i derse bil Sleyman tahtna nekeb olur. Buldu hilkat kn demekle arh u mh fitb Kahriderse kavm-i Nuh'u garka verir bahr-i b. 2 Silhor-nme : Msteriklerden Baron slahta Oktar tarafn dan Viyana'da basld gibi bir ksm da bilhara Roma'da baslmtr. 3 atran-nme-i Kebr: Bir nshas Nr-i Osmniyye ktpha nesinde mevcut olan bu eserini 909 trihinde Balkesir'de yazdn ve krk kadar baka eseri olduunu da beyn etmektedir. 4 Kutup-nme - Kssa-i Midilli: Venedik ve Fransz'larn Midilli adasna hcumlarn beyn eden trih ve manzum bir eser olup bir ns has Galata Mevlevhnesi Ktphanesinde vardr.

 106 5 Hayat ve Memat: Ahlk ve tasavvufdan bahseden Farscadan terceme mensur bir eser olup bir nshas Beikta'da Yahya Efendi K tphanesinde vardr. Bu eserinin ba taraflarnda bir mnsebet getirerek Sleyman nme-i Kebrinin 82 inci cz'n tamamladn yazmaktadr. 6 Pend-nme-i Efltun: Salk bilgisine dair ufak apta terceme bir eserdir. slm'n gzel san'atlarndan hsn-i hatta da vkf olduuna kendi el yazs ile yazma olup nshas Osmanl Mzesi ktphanesinde mevcud olan Glistan ahittir. Sonundaki ketetaesinde yazarn belirtildii ibarede ismini: lyas bn-i Hzr El-mtahall.s bi'l-Firdevs diye yaz maktadr. Mesken [yerleme yeri] seme hususunda [Ltifi Tezkiresi]nde yazlj [mesnevisi] nden: Gel ey vz iit szn .bakmin Dilersen vaz'edesin bir imaret Gerek seyreyleyesin yeryznde Bulasm bir yeri kim ola li Ak ola vel garb havas De bir ulu su garb yanma Yznden her kaan bahrin ese rh Eer kim vr ise tab'- selimin Eer ky eer ehr vilyet Yryesin vcesinde dznde imalinden yano olan cibl n sahra ve da ola vers Yiirye anda sandalla sefne Vire enfs ol araya tervil.

7 Terceme-i Cmey-nme: Eserin asl Farsa olmak zere do kuz baba ayrlm olup esasen Nasr-i Ts tarafndan yazld ve bir bb ilvesi ile terceme olunduu eserin banda aklanmtr. Muhtelif kumalar ve sireye rz olan lekelerin giderilmesinden bahseden bu eser sanayi trihi noktasndan ehemmiyetlidir .914 trhmde terceme edildii sonundaki manzumeden anlalmaktadr. 8 Davetname: 893 de Balkesir'de meydana getirildii mukaddime sinde yazldr. Garib ilimlere vkf kimseler arasnda nemli saylan [Dvetiye>lerin cin armaya ait] eitlerinden bahseder olup sekiz bb zerine tertiplenmitir. 9 Mnzara-i Seyf Kalem: Bir nshas Millet Ktphanesinde vardr. 980 trihinde Balkesir'de hazrladn yazmaktadr. 10 Ferset-nme: Byle bir eseri olduunu <'Mnzara-i Seyf ve Kalem mukaddimesinde zikretmitir. 11 Hadkat'l-hakaaik: Buda yukardaki gibidir. 12 Tecnisat: Ayni ekildedir. 13 Tli'-i Mevld-i Kebr: Ayni ekildedir. 14 Hads-i Ahsen: Ayni ekildedir.

 107 FAZLI AL ELEB KARA FAZLI-SARA-ZDE

Zt'nin talebelerinden aslen stanbul'lu olan bu zt Kara Fazl l kab ile mehur olmutur. [k ve Hasan elebi Tezkireleri]nde ismi Muhammed diye yaz ldr. Osmanl pdihlarnn ktiplik hizmetlerinde bulunarak Fazl ol du cmlesinin gsterdii 971 H. trihinde Ktahya'da vefat etti. iirle ri selis ve metin olup Hsrev irin tarznda be bin beyitli Hm-yi Hmyn unvanl bir manzumesi, dier birka mesnevisi ile Sadi'nin [Glistan]'ma nazire makamnda Nahlistan ismindeki bir kitab, Kirmn'nin Ravzat'n-nr ve Hocand'nin Bediu'l-esmr'na taklid ola rak yazd Gl Blbl isminde ve [Mesnevi] tarznda mehur bir manzumesi vardr ki bir nshas Nr-i Osmniyye Ktphnesindedir. Bu manzume tarihi Hammer tarafndan Almanca'ya manzum olarak evrilmi ve asl ile beraber 1833 de Viyana'da baslmtr. Kitabn ka paklarnn birinde blbl, dierinde gl resmi vardr. Beyitlerinden : Leyl'nm Mecnn'u, rn'in dil Ferhd' var Kr- ak bana sor her san'atm stad var. Dkme kaann ehl-i Hakk'n zulmile nahak yere n bilirsin pdihm yerde kalmaz kaanmz. Gl Blbl matl'ndan : Medd-i Bismillah oldu eyle nigh Glbn-i glen-i Kelmullah Glen-i cn annla dbdir Blbl-i dil annla gyadr Oldu her harfi bir gl-i rengin Buldu znet annla glen-i dn

FUZL MUHAMMED BN- SfJLEYMAN - BADAD Irak'da yerleen Trk kabilelerinden Bayat kabilesinden olup hret yeri Badad'dr (*). Osmanllar'ca Reis'-uar adyla anlan, hak(*) Him Niid Bey'in Irak Trkleri adh makalesinden : Hakikatte Badadl diye mehur olan Fuzli; Bayat aretindendir.

 108 katlara vkf bir irdir. Vicdanna malb olduu i.aman taklidi kaabil olmayan bir mciddir. Osmanl Edebiyat trihinde Sinan Paa'dan son ra gelenlerin birincisidir. Fakat hikmetle alkal fikirlerde ona talebe olamaz. Lkin airane tabiatta ona std olabilir. Nazm ve nesri kendi ne mahss bir letafeti hizdir. Hele kaane gazelleri o kadar ltif ve te'sirlidir ki ta'rif kabul etmez. San'at ile sadelii tam bir ahenkle imti za ettirmitir. Nesrinin en mehuru Nianl Muhammed Paa'ya yazd [ikyet-nmejsidir ki [Divn]'nm banda baslmtr. Eserleri: Mehur [Dvn- Belagat] nvn ile [F'arsca Dvn], Otuz bin be yitli bir de [Arabca Dvn]n grdn [Cevhir-i Mltekata] sahibi Lebib Efendi rivayet etmitir. Leyl v Mecnn (*) Manzumesi, Hseyin Viz'in Ravzat'-hedsnn [Sultan nc Murad] devrinde Msr'da me'murluk yaparken vefat eden Gelibolu'lu ir Cami Efendi'nin de bz ilvelerle terceme ettiini [Riyz Efendi] naklediyor ki bu eserin bir nshas Manisa'da Muradiye Ktphanesinde tarafmdan grlmtr genie tercemesi olan Hadkat's-sads, Muhvere-i Rind Zhid [121-5 de skdarl Mustafa Salim tarafndan terceme olunmutur]. Farsa Shhat Ma raz risaleleri, lm-i Kelmdan Matlu'l-'tikad'dan ibarettir. Mevln Cmi'nin Farsa Hads-i Erbain erhi ni de etrceme ettii Kef'z-Zunnda yazldr. Vefat Gd Fuzli terkibinin gsterdii 929 da, kab ri Kerbel'da mam Hseyin (R.A.)'n mehedindedJr. Eserlerinden Matlu'l-'tikad ile Hads-i Erbain erhi baslmam tr.
Bu airet, bu gn; Irak'n en gzel, en irin bir Trk kasabas olan Kefri ci varnda kyl hlinde yayor. Badad ehrinin i mahallelerinden bir ksm bile Trk olduu iin Fuzl'nin Badad ehrine m.ensuiJ olmas garip grn mez. Ancak Fuzl'ye Badad'l denilmesi, byk ehirlerin civarndaki ahli nin her zaman o ehre nisbet edilmesi detinden ileri gelmi kanatndayz. Fuzli'nin Bayat airetinden olduu Irak Trkleri arasnda yaygndr. Bu itibarla Fuzl'ye kar bir hem.ehrilik duygusu da onlarda mevcuttur. Fuzl'nin yksek dehs ve Irak Trkleri ile olan hissi yaknl onun d vnn elden ele, msra'larn dilden dile dolatrr. stanbul'da sadece mnev verler Fuzl'yi tanrlar. Halbuki Irak'da her yank gnln ve her mahzun du dan ilk tatt ak meyvas Fuzl'nin eseridir. Erbirin. Kerkk'n, Salhiye'nin yal-bal aalarnn divanhanelerinde; din bir merasim hissini veren her kesin hrmet ve sknu ortasnda onun ilh sesi ve nefesi bir kalb gibi ar par. Fuzl Irak Trkleri'nin bedi zevkini canl olarak devam ettiren ve yksMten bir mildir. (*) Sultan Cem medihcilerinden Edirne'li hidi'nin de [Leyl v Mecnn] manzumesi vardr.

 109 Dvnnn matl'ndan:

Kad enre'l-aku li'l-uk minhci'i-Hud Slik-i rh- hakikat aka eyler iktid. Beyitlerinden : Olsa istidd- arif kaabil-i idrk-i vahiy Emr-i Hak irsaline her zerredir bir Cebrail.

*
Eylesen ttye ta'lm ed-yi kelimt Sz insan olur amma z insan olmaz. Dost b-perv felek b-rahm, devran b-sknn Derd ok, hemderd yok, dmen kavi, tli' zebn. Msra'larmdan : Elinden geldii hayr diri etme gedlardan. '

*
Bir aceb meydir mababbet kim ien hoyr olur.

*
Kim bilir lemde anka, eyann kandedir. Chil ktiplerden ikyeti hv kt'as: Kalem olsun eli ol ktib-i bed-tahrrin Ki fesd- rakam szmz r eyler Gh bir harf skutiyle ider ndir'i nr Gh bir nokta kusriyle gz kr eyler. Fuzl'nin 959 da Badad'a yazlm [^arsca dvn], Manisa'da Mu radiye Ktphanesinde tarafmdan grlmtr. Bir nshas da Hlis Efendi Ktphanesinde vardr. Bamdaki Tevhd-i Br'si Arapadr ki matl':

Bismikellahmme y Fettha ebvbc'I-mn. Y Ganiyyezzt ymen fhi Burhne'l-gn.

 110 Trke ve Farsa iir nazmma muktedir Fazh isminde bir olu olduu Badad'l Abdi'nin Glen- uarsnda yazldr.

FTH HSEYN

ELEB STANBUL

Kaann Sultan Sleyman devri irlerinden olup ad geen pdi hn 932 senesi Macaristan seferini Enis'l-guzt ismiyle nazmetmitir. [Dvanesi] ile beraber olan nshas Ayasofya Ktphanesinde vardr. Bunlardan baka Tuhfet'l-Meclis ismindeki manzumesi Yldz K tphanesinde mevcuttur. Nz- Niyaz adh manzum eseri de tarafm dan grlmtr. FKR BURSAV

irlerden dervi tabiatl bir zt olup Bursaldr. Fikri Bireft ter kibinin delleti olan 992'de Vardar Yenicesi'nde vefat etti. Beyitlerinden : Yredir sanman grnen rz- dildrda Bir elifdir gy zahir olur ruhsrda Ya kamer akk eyledi engt-i Fahr-i Kinat Diktiler bitti ybut bir servdir glzrda.

FKR DERV ELEB MOLLA M-ZDE- STANBUL Fuzl'nin ada olan Osmanl irlerinin sekinlerinden ve kadlar snfndan olup stanbul'da domutur. Babas Amasya kads iken vefat eden M emseddin Efendi'dir. Dervi elebi adyla tannmtr. Mihr Nhid, Behram Zhre, kfe-zr, Ebkr- Efkr simlerindeki manzumelerinde kulaa ho gelen beyitlere tesadf olunur. [Se h Tezkiresi]'nde Hurd Mihr isminde bir [mesnevisi] daha olduu yazldr. ilm-i Kelm mes'eleleri ile alkal yz beyitli bir manzumesi olduunu da k elebi nakletmitir.

FIRAK ABDURRAHMAN

ELEB

KTAHYAV

Zeyniye tarikat eyhlerinden Ktahya'l bir ztn oludur. Tahsilini bitirdikten sonra baba mesleine girerek lemini tasfiye etti. Vaaz ve

 111 iradndan pek ok kimseler istifade etmitir. 983'de mem.leketinde ve fat etti. 694 trihinde Ahlk- Muhsin'yi terceme etmitir ki bir ns has Endern-i Hmyn'da [Revan Odas] ktphnesindedir. Beyitlerinden : Gleninde lemin bu srra ermez hi kes Dalar zde v blbl giriftr- kafes. Deme herbir gubr olmu ged-yi hk-i rehdir b Fena mlknde ok tozlar koparm pdiehdir b. Msra'larmdan : Ndeyim elverdiin dnya bana imden-ger. Naklettii malmatn ou sriliyyttan ibaret olan Krk Sul adndaki baslm eserin mukaddimesindeki ibareye gre bu zta nisbet ediliyorsa da phelidir.

FERDUN AHMED BEY PAA 990 = 1.582 Eski Osmanl mnilerinin en tannmlarndan olup stanbul'ludur. Vezir-i A'zam Sokullu Muhammed Paa'mn baktipliinden yetimitir. Kendisinin ismiyle anlan Osmanl Trihi ve Osmanl Edebiyat Trihi noktalarndan ehemmiyeti hiz bulunan ve halkn dilinde Feridun Bey Mneat diye mehur olan matbu iki byk cild Mnet's-Saltin unvanl deerli eserin sahibidir. Bu eserlerinden baka Sokullu Muham med Paa adna Zigetvar seferinden itibaren iki senelik olaylar anla tan Nzhet'l-Ahbr isimli trihi ise sekiz bb zerine tertiplenmi Mifth- Cennet adl ahlk risalesi vardr. Vefat Nimn kald dn yada Feridun msra'nn dellet ettii 990 tarihindedir. Kabri Hazret-i Hlid Cmi'inin kble tarafmdaki mezarlnda kendisine it trbededir. Zigetvar seferinde bulunduu zaman gsterdii celdet Kaann Hazret lerinin takdirini mcib olmutur. Trbe kapsnn solunda kendisine tbi olanlara mahsus mezarlk kapsnn zerinde nakedilmi ment bil lahi yazs bz hattatlarn szne gre hattatlarn reisi eyh Hamdullah merhumun olduu nakledilmise de torunu Muhammed Dede'nin talebe si olup 1023'de vefat ederek eyh merhumun civarma defnedilen Hasan skdr'nin olduu Civr- Eyyb'de Medfnn Eyb civarnda g ml bulunanlar risalesinde yazldr ki trih de msiddir. [Mifth- Cennet] risalesindeki manzumesi:

112 Dostlukdan bu gn ey ehl-i vef dnyada Sdk-u ihlsla bir bayr duadr maksd Sana her kim ki du ide Feridun Ahmed Eyliye akbetin Hazret-i Mevl Mahmud

FERRH

AKHSARf

Mevlevi irlerinden bir zt olup Akhisar'ladr. Bin ksur trihlerin de istanbul'da vefat etti. k elebi, Ferrh'yi Hac ziyaretinden dn n mtekb stanbul'da grdn ve uzun mr geirenlerden bir zt olduunu yazar. Sultan ikinci Byezid :

Her h ki peydod ez sne-i kem Ebr od ve Girye Koned ber ser-i .hkem beytini ind buyurarak nazire yazmasn emir buyurduklarnda Ferrhi:

Her d ki reste od der dil-i kem Lle od ve py-i zened her ser-i hkem beytiyle cevap vermesi zerine pdiah'm iltifatna Aadaki kt'a da kaane iirlerindendir: mazhar olmutur.

Dile birdem gamn etmedik eksik sanem Eer demlik ise ancak olur vr olasn Bilesin hlini herdem ne ekrmi k Greyim aka dp se nde giriftar olasn.

 113 FEHM MUSTAFA ELEB KADM - STANBUL 1058 = 1648 Deerli irlerden olup stanbul'ludur. Uncu-zde ismiyle mehur olmutur. Msr Valisi Eyyb Paa'mn ktipliinde bulundu. Dnnde Ilgn kasabasnda Veft- ir terkibinin delleti olan 1058 trihinde dnyadan geti. Baslmam divn vardr ki onsekir. yanda iken tertip etmitir. Beyitlerinden : Sebeb-i rif'at olur gam yime ftde isen Bir bin t ki harb olmaya ma'mr olmaz.

*
Sa'ye hurd-i karin olmala nr olmaz. Tredil kesb-i saf ejdeyimez kdan Ak ber kalb- b-rba tecelli etmez Tde-i Merkad-i Ms Cebel-i Tr olmaz. * Dil-i grg zb-i silh ile ec olmaz merd Fene-i ir-i musavverde bel zor olmaz.

r'

FAM SMAL EFEND 1105 = 1693

AMD

lim irlerden bir zt olup Diyrbekir'lidir. 1105 de skdar'da ve fat etti. bin beyit zerine manzum [Ferizi] ve [Mrettep dvn] vardr. Beyitlerinden : Ne mmkndr dile ol gamzeden bi-vehm pk olmak ifs olmayan bimra shhatdr helak olmak.

FASH AHMED DEDE STANBUL 111 = 1699 Mevlevi irlerinin bata gelenlerinden olup stanbul'ludur. Dukakinzde ismiyle hret kazanmtr. Kprl-zde Fzl Ahmed Paa'mn hazine ktibi idi. lh akn cazibesi ile Mevln mesleini seip Galata derghnda Mevlevi eyhi Gavs'ye intisab etti. Vefat Gt Baki mlOSMANLI MELLFLER - C: 2 F. : 8

 114 kne Derv-i Fash-i Mevlevi, [Bu trih hingira}']'indir. Syleyip bir taa yazdrarak gndermesi ile bundan evvel Nihd Muhammed efen di'nin Cilvegh ola Fash'e glen-i Dr'n-nam trihini hv olan tan yanna teberrken dikildii iin [Dede Merhum'un mezarta iki dir] msra'nn delleti olan 1111 trihinde, kabri Galata Mevlevhnesindedir. Eserleri lisanda yazlm [dvn] ile [Mnzara-i Gl Ml], Mnzara-i eb rz, Hsrev rn, Mahmud Ayaz, Behitbd, Tenbg-nme isimlerindeki ltif risalelerinden ibarettir. Bz kymet bilenler ad geenin dvnn yine kendine yazdrrlard. Bu a lmasnn creti ile yaard. Kedilere dknd. Tasvr fenninde [resim ve minyatr] yapmada mahir idi. bn'l-Emn Mahmud Kemal Bey'in Ktphanesinde ad geenin ustaca izdii bir gemi resmi vardr. Beyitlerinden : Hl-i dili sule ne hacet ki dembedcn Syler zebn- hl ile her bir nighmz

*
Berk bnndan biz el ektik bu fn glenin Meyve-i maksd ister olsun ister olmasm. Etmi kabl-feyz-i nefes t dem-i ezel Olsa aceb mi nle ile serfirzney Kesbeylemi hararet ems-i firak ile Srah erhalar ten-i lgar nm-yi ney.

*
ki lem gnei burc-i saadette iken Vlideynine nice vermeye Mevl erefi em-i ibretle ey dil nezaret gavvs'a Alcak drrn yabana atar m sadefi.

FENN MUHAMMED

DEDE STANBUL

1127 = 1715 Sadr- zam Avlonya'l Ayas Paa torunlarndan olup Mevlevi arif lerinden ve stanbul'da yetien deerli irlerdendir. Eserlerinden Boa zii'nin vasflarn anlatan Sevhil-nmesi m.ehurdur. Ve baslmtr. 1127 trihinde vefat ederek Kayalar Mezarlna defnolundu. [Mrettep dvn] varsa da baslmamtr.

 115 Beyitlerinden : Sikender seyr isen de sedd-i nutk et p-i Kmil'de Feltuni hakikat-bne nakl-i macera oimaz.

*
k ki vuz eylemeye ek-i ter ile Scid olamaz kble-i maksda yerile

*
Rek eylerim ol ka kim bezm-i belya Zinet vere fevvare-i hn-i cier ile Msra'larmdan : Mehur meseldir k ok nz usandrr.

*
sdelik murd ise dervi merebol Dnyada derdi gayret-i akran eken eker

FEYZ EFEND BURSAV 1185 = 1771 Ak ve hls erbabndan yaratl itibariyle iire kaabilyetli bir zt olup Bursa vaizlerinden Hasan Efendi'nin oludur. [Mrettep dvm] Millet ktphnesindedir. 1185 trihinde memleketinde vefat etti. Dv nnn mat'lmdan Ser-nme olur matl'- in-i Bismillah Olur gencne-i nazma kilid ecz-yi ^'Bismillah Kelmn nafiz olmaz h olup etsen dah ferman eker kttb- ak elbet ana tur-y Bismillah Hezar aczile telif eylemitir erhini Keaf Gren terkibini cz' samr mn-y Bismillah Elifdir geri her matlebde maksd evvel hir Kelm- cerr iin geldi mukaddem b-yi Bismillah)^ Szn b- hayt olsa sezadr nirde-i aka Revandr eme-i gftra n mecr-yi Bismillah Yazlsa hme-i himmetle bl-yi makaaita Verir serlevha-i mektha renk iml?.-yi < Bismillah Mutavval bir kitap olsa eer manzume ey Feyz Gerekdir safha-i evvelde br imz-yi Bismillah

 116
FAK OSMAN EFEND GRC-ZADE AMASYALI

1170 = 1756 Alim irlerden bir zt olup Amasya'ldr. 1170 trihlerinde memle ketinde vefat etti. Burma-minare bitiiinde yaptrd Ktphane civa rnda medfundur. [Mrettep dvn] ile [Hadr-i Erbain erhi] vardr.

FITNAT

ZBEYDE

HANIM

STANBUL

Aslen stanbul'lu olup eyhu'l-slm Eb shak-Zde Es'ad Efendi' nin kzdr. Mehur ve matbu' [dvn] ile adn ebedletirm bir Os manl iresidir. Vefat 1194 tarihindedir. Kabri kesin olarak tesbit edi lemedi. Kitbiyat [Bibliyografya] ve hal tercemeicri [Biyorafya] m tehasss smet Efendi merhume gre; Hz. Hlid (R.A.) trbe-i erfes arkasndaki srtta olduu nakledilmitir. Eyyb'l ekseri zatlarn da szl olarak nakillerine gre Feshne'ye giden caddenin sandaki hlen harap bir trbede bulunduu rivayet edil mitir. Bir ihtimle gre de ailesi kabristan demek olcn aramba'daki amil-aa Camii mezarlnda medfundur. Fakac yaplan aratrmalarda mezar tan gsteren bir iz bulunamamtr. [Abdullah Eyyb]'nin Eyyb Sultan ve civarna it [Vefeyt mecmuas]nda eyhu'l-slm Mrteza Efendi bahsinde Trbe-i erife harminde cnib- yesardaki duvara muttasl [iinde sol taraftaki duvar] [bitiiinde] medfundur. uardan [irlerden] Dervi Efendi zevcesi Ftnat Hanm dah civarlarnda med fundur, ibaresi grlmektedir. Mslman kadnlar iinde varl ile iftihar edilecek bir belagat nmnesidir. Bir gazeli : Tezelll ile dkme b- ryin izzet istersen Misl-i gevher-i ehvar kadr ii kymet istersen Sakm telh etmevaz'- bnemekle kimsenin aym Nevl-i sfre-i bezm-i cihandan lezzet istersen Cihna neve-i evk u saf baheylc feyzinle Mey-i berrak-ve bu bezm-gehde safvet istersen Cef-y zahm- arha sne-gr fass- gn-s Murd zre cihanda nm sn hret istersen Olur encm-kr derd-i ser mey-hrenin Flnat Mey-j mn-i rengin ile mest ol iret isiersen.

 117 Szlerindeki kusur pek ok irleri gptaya drerek derecede az dr. YaratLndaki kusursuzlua ifdesinin selseti ve semi olduu mazmunlarnn incelii iki ahittir. Fakat fikrinde bir eit darlk gr lrse de yine umumiyetle takdire ayandr. Beyitlerinden : Tabiat ren olmaz olmadka dde-i hak-bn Alr m beyt-i b-revzen-zya hurd-i enverden Tevekkl bd bann kl kuede flk-i ihlsa Eser bahr- emelde bir muvafk rzgr elbet

*
Kalr t subh-i maher neve-i evk- mahabbetle arb- ak- Ftrat n iden dilde humar olmaz

*
Ftnata ryi-i dnyaya itmez tibar Gevher-i pk-i marifle o kim znetlenir. Msra'larmdan : Fasl- bahar murg-i ho-vz sj'ledir

*
Olmaynca hasta kadrin bilmez dem shhatin

*
Aferin erbb- akn kuvvet-i bzsuna

FEYZ- SADREDDN-ZDE

SKDR FEYZULLAH

EFEND

1180 = 1766 lim ve edebiyat adamlarndan bir zt olup U^kdar'ldr. Tahsilini tamamladktan sonra skdar Mahkemesi ktiplii vazifesi ile megul oldu. 1180 ksur trihinde vefat etti. Miskinler'de medfundur. 1180 tri hinde ahidi manzumenin aruz ve taktini (*) unlatan mufassal bir eser yazmtr. Bir de ahidi gidiinde bir manzumesi vardr ki matl' udur: Tanr Allah vhid birdir Uludur hem cell Hamd vmek hb sevmek dosta der hem hall
(*) Manzumenin vezin paralarna gre ayrlarak okunmasna takt' d e nir. Ariiz vezni bahsinde aklanmtr.

 118 Bekta tarikat mensuplarndan olduu manzumesinin mukaddimesinde Zmre-i Bektij'andan Morav Mahmd-ged Cem idben dedi nmn bihasbi'l-iktiz beytinden anlalan ztn da Trke ve Rumca bir manzumesi vardr ki onun da matl' udur:

alab nm se ene bir inan Pir fet neb di pesti iman Angeles melek laros Azrail Paraz yesu cennet pi sohti di pescan

FAZIL

HSEYN

BEY SAFDl

1225 = 1816 nl irlerden olup Akk civarndaki Safd kasabasnda domutur. Mehur Thir rier torunlarndandr. ocukluunda [Endern-i Hm yun]'a alnarak orada tahsil ve terbiye grmtr. Defter-i ak unva nyla Hubban-nme, Zenan-nme, [Franszcaya evrilmitir] ismin deki eserlerinin pek ou geri rindne ve deta pervaszca ak - sak yazlmsa da manidar mukaddimesi edebiyatclarca beenilmitir. [D vn] ile Defter-i Ak' matb'dur. Nr-i pk-i Nebevi bs-i cd- felek ki hid bu sze nev'-i beer cins-i melek matl'l Peygamber Efendimiz'e it na't mehurdur. Rodos'da srgn iken krlk rz olarak bilhara stanbul'a gelmitir. Vefat: Gd F zl Bey gece, ahbab nln eyledi msra'nn dellet ettii 1225 trihin de, kabri Hz. Hlid civarnda Kzl-Mescid mezarlmdadr. ehid Sul tan nc Selim'e syledii mersiyesi cierleri dalaycdr. Meyhane ciye takdim ettii bor senedi gaayet hotur. Beyitlerinden : Ne shib-i himmete minnet et, ne b-himmttden et ekva Gnl malmun olsun hayr er Allab'dandr hep.

 119

Haris olur kii pek men' olunduu fi'Ie Rev- badeye fart- yasadr bis. Msra'larmdan : Bilinir kadr-i ab mevsim-i baran olsun Defter-i Ak mukaddimesinden : Bism-i ebr-yi siyb- canan Ba'del hamde sezadr bn n ceml oidt sfat- zt Kudret-(i czibe-i Rahmani Nedir ol cazibede ol te'sir Sft- Hazret- Mevldr hsn Katredir zahir olan deryadan Kssa-i aka geektir unvan Eyleyen hsn ile ak makrn Hsne verdi bu acb hlt u'le-i muhrika-i Rabbani ern ebriide nedir ol teshir Aks-i mir'l- mcelldr hsn Zerredir "le-i bhemtdan.

Kardei Kmil Bey de orta seviyede bir irdir.

FEHM SLEYMAN EFEND HOCA - STANBUL Deerli irlerden olup stanbul'ludur. Hiltet merkezinde pek ok zt kendisinden Farsa okumutur. Bz devlet me murluklarmda bulu narak Nle klsun ins cinn gitdi Sleyman Fehn msrann delleti olan 1262 trihinde stanbul'da vefat etti. Kabri tesbit edilemedi. Galata Mevlevhnesine defnedildii rivayeti nazar- tbre alnarak ad geen derghta aratrlmsa da bulunamamtr. Tezkire-.i Devlet-h, Tez kire-i Ali r ve Tezkire-i Sam-Mirzadan bz ilvelerle Sefnet'uar ismiyle lerceme ettii gibi Sib-i Isfahns'nin bz seilmi ga zellerini erh etmitir. Seline ile rrretteh dvanesi m.atb'dur. in-leri hakmnedir. Beyitlerinden : Rhdur kalb-i inna Fehma irfan Heykel-i bhnern addolunur seng- mezar ehd-i rahat kesb ider tedbr-i menzil eyleyen Ald erbb- hikem bu hikmeti zenbrdan

*
Kesr-i hatr eyleyen nak-i mczt grr Sret-i bed aks ider yine-i meksrdan

 129 Hacc-i ekberse garaz sret-perestden geip Zhid gel tif ol bir kerre de dil-k'besin Bize arz- ceml etmez mi Belks-i emel hir Fehma htem-i d- mahabbetle sleymnz

*
Fehm irn-i bu'l-hevesde kalmam insaf Kanat eylemez mazmuna dvn alar arpar Msra'larndan ; Olmasn hemrz- y Rab kimsenin ehl-i nifak * T kyamet fasi olunmaz ri-i dv-yi ak

EFEHM BEY SLEYMAN

PAA-ZDE

BRAHM

FEHM

BEY

kodra'ya bal Beklin kazas eraf ve hanedanndan Mevlevi tari katna sevgi besliyen bir zt olup torunu Salim Bej' tarafndan syleni len : Nokta-i eskimle Salim trihi fevtin dedim Oldu Fehm Bey bekaada blbl-i b- Nam trih-i menkutunun (*) dellet ettii 1270'de memleketinde vefat etti. Orta dereceli irlerden Ehl-i Beyte bal yksek ahlkl bir zt idi> Divn 1287'de torunu Salim Bey tarafndan toplanm ve baslmtr. Bir gazeli : Nadim olur cihanda urr- fesd iden Menkbdur o haleti her tiyd iden Yokdur huls sdk gibi ncib-i necat Mihrb- sdka rahat ider istind iden syandan muhafaza a'z-y akl ider Hi var m pdieh gibi hfz- bild iden Lecc sitz ider mi ya baht arh ile artnca hikmet-i kadere itimad eden Ben grmedim ki bakasna bir ziyan ede Kendi iin bozar yine hep bir ind eden
(*) Trh-i menkut Ebced hesab mnsebetiyle aklanmtr.

 121 Kalb-i beer ar- ilh'dir ey gnl Mesrur olur mu kesr-i kulb-i ibd eden Dil-beste-i mahabbet-i l-i Ab olur Febm iki cihanda selmet nurd iden

FATN DVD EFEND DIRAMALI 1283 = 1866 Orta dereceli irlerden ve tezkire yazarlarndandr. Drama aya nndan Hac Hlid Bey'in oludur. lk tahsilini ikmlden sonra Msr'a gidip amcasnn yannda renimini tamamlad. stanbul'a gelerek D vn- Hmyn kalemine girdi ve Fatn mahlasna nail oldu. Bilhare Ticrethne-i mire'de mukabeleci oldu. 1283 trihinde vefat etti. Gk su deresine nazr kabristanda medfundur. Eserleri : Tezkire-i Slime zeyl olmak zere 1135 den 1270 ksur trihine ka dar Htimet'l-E'ar ismindeki matbu [tezkiresi]yle [mretteb dvn]ndan ibarettir. [Tezkiresi]ne mkfat olarak rtbe-i rbia - [drdnc derece rtbe] ile taltif olunmutu. Beyitlerinden : Bir karar zre deildir dima eshb- feyz Neve kim sabbda geh mevcd geh nbd olur

FUAD

MUHAMMED PAA KEEC-ZDE 1285 = 1868

ark lisanlar ve edebiyat ile Garp kltrne vkf, edb bir Osman l siyaset adam olup ilim sahibi irlerden hl tercemesi yukarda geen Keeci-zde zzet Molla merhumun oludur. Nktedanlk ve hzr-cevablk gibi vasflar ile de mehur idi. Yazlarndaki en byk mehreti mu hatabnn, yazda kendisine hitab edilen ztn, isterse rtbesi kk ol sun, davranlarna ve temayllerine muvafk lisan kullandr. Seras kerlik, Hriciye Nezreti gibi pek ok mhim devlet hizmetlerinde ve iki defa Sadr- zamhk makamnda bulunarak hizmet grmtr. 1285 trihinde hava deitirme maksadiyle bulunduu Fransa'nn Nis ehrin de vefat ederek cenazesi stanbul'a getirildi. Sultan Ahmed civarndaki trbesine defn edildi. Cevdet Paa merhum ile mtereken yazdklar Kavid-i Osmniyye lisnmzn essma hiznet eden faydal eserler dendir.

 122 E'r- kadmelerinden : Zehr-i merdm-keden mmd-i if etmek abes Olma mmkin mi Fuad'a! sana hi ayar yr Bir gazelinden : ha dse dah che karr Ysuf-ve Rif'ate var m tenezzl gibi bir doru sebl Msra'larmdan : Cihanda ok yaayandan bilir ziyde gezen Cil-yi terbiyedir deme cil-yi vatan

FAK

SLH BEY MANASTIRI 1317 = 1899

Mehur irlerden faziletli bir ztdr. Sinop mutasarrflndan son ra emekli olarak stanbul'da ikaamet edip 1317 senesinde vefat etti. Rumeli-Hisar kabristannda medfrndur. [Mretteb Dvn] ile Elfiye-i Seniyye yni Bin Hads-i erf erhi, Trke ve Farsa rubaileri toplayan Peymne ve Arz-i Trki edeb eserleri cmlesindendir. Arz-i Trki matbdur. Elfiye-i Seniyye fi'l-dbi'l-Ahmediyye ismiyle 1300 t rihinde yazd Bin Hads-i erif erhir^ -iklayan eseri Peygamber Efendimiz (S.A.V.)'in:

mmetime akllarnn almayaca szleri sylemeyin emrine uj^arak ahlkn iyilii, edebin gzellii, zulmn ktl ve adaletin kudsiyeti, hikmet, siyaset, l'l-emre emar sahihlerine itaat, ana - ba baya gereken hrmet, ilme rabet, marifet ve fazilet sahihlerine riyet ve mababbet, mslmanlar arasndaki kardelik rabtasna bal kalmak, karlkl yardmlama, birbirimizle iyi geinme mevzularnda seilmi hads-i erif tercemelerini ihtiva eder. iirlerinin bir ksm Hrbat'da yer almtr. Beyitlerinden : Deildir cy-i aram olmaa mlk-i siv kaabil Hud klara kevn mekn tenk gstermi

 123 Kerbel-y aka im'n ile eylersen nazar S bes seyrbe-i hn-i ehdandr henz. Mezar tana yazlmas iin nazm ettii rub: Ben mu'terif-i crm knsrum y Rabb lde-i irkb- rrum y Rabb Bb- kerem-i afvna ddn imdi Bir mltec-i ism-i gafurum y Rabb. kaane ve hakimane na'tlarndan : Bu r-tk- lem zindan- pr beldr Her ferd-i feride bir derde mbteldr Bir krhnedir kim kevn fesd- nsOi Her n her zamanda sad-a'beze nmdr Tesrr-i kabz- bast te'sr-i huzn vehmi Ahlm ibtildr edgaas hlyadr Hn- emelde olma ser germ-i cm- ikbl Zira emel elemdir ikbl l bekaadr. Hlidiye eyhlerinin byklerinden Feyzullah Efendi'ye mntesib idi. Ad geenin Midilli'de srgn bulunduu srada yazd manzum bir mektubun aadaki beyitleri pek hotur: Kine derdim bikyel eylyeyim Derd-i dilden hikyetim sanadr Peymne matl'mdan : Ey cm- rahk- itiyak By-i me5-i iikn oldu saar Hnhne-i hikmetinde her n Keyfiyet-i cm- kibriyy Zert- surdik- avalim evkinle bil skn aram FITNAT HANM Raksa getiren m luil revk Mest eyledi akl stbr Eshb- kui denk hayran Gay etti dim- msivy Akn ile oldu mest-i dim Devr etmede bi nihyc ecrm. HAZNEDR-ZDE Kime kimden .ikyet eyliyeyim Yine senden ikyetim sanadr

Ordu'nun Aybast kazasndan ve Canikli Haznedar-zde Sleyman Paa sllesindendir. Uzun mddet Trabzon Valiliinde bulunmu olan

 124 Haznedaf\-zde Osman Paa'nm kethdas Ahmed Paa'mn kz ohp Trabzon'da domutur. lk tahsilini Trabzon'da yapm, stanbul'da ta mamlamtr. Hat yaz san'atmda da ihtisas vardr. [Mrettep Dvn] varsa da baslmamntr. 1327 trihinde vefat ederek Edirne-kaps hri cine defn olundu. Bir muhammesinden: Gamzeler kim tab'- mey'den gh hn-ld olur Lhzada bin k- ifte-dil nbd olur Nazra-i emin dah ihsandan ma'dd olur Her nighm fet-i cn- (dil) yine hond olur Ne belya dm ol vre Allah akma. Beyitlerinden : Kim bilir derd ehlinin hlin yine ehli bilir Kl terahhum dde-i giryna Allah akma.

FERDE HANIM BAHAR-ZDE KERMES - KASTAMONULU 1253 = 1837 1321 = 193 Kastamonu limlerinden ve irlerinden olup 1295'de vefat eden Bahar-zde ismiyle mehur (*) Rid Muhammed Efendi'nin kzdr. Do um trihi 1253, doum yeri Kastamonu'dur. Yedi yanda iken Kur'n- Kerim'i hfz ile megul olup babasndan Arabca ve Farsa tahsil grdkden baka hat sls ve nesih yazlarn da mek etmitir. cazet aldk tan sonra sekiz - on adet Kur'n- Kerm ve bir o kadar da Muhammediyye yazmtr. On alt yanda iken aslen Kastamonu'lu olup izinli olarak ad geen ehre gelen Meclis-i Zabtiye zasndan Ali Rif Efendi ile 1269 senesi evlenerek stanbul'a gelmi, zevcinin rahatszlndan dolay ha va tebdili iin 1273 de Kastamonu'ya dnmtr. Mteakiben zevcinin ve fat etmesiyle bir daha evlenmiyerek zamann okumaya ve ilmi tedkkata hasr etmitir.
(*) [Tezkire-i Fatin Htimet'l-E'ar] matbu', sayfa 330 ile bu esere atfen Mehir'n-Nis cild 2, sayfa 135 de Hamm denilmesi bu ztn Kas tamonu'da ayrca kendilerinin yaptrd mescidin yaknnda medfun bulunan emirlerden [beylerden] Firenkah Cemleddin Aksary evldndan olup ad geenin Kastamonu'da in ettirdii cami v c hamamnn 6S8 tarihli Arabca ibareli vakfiyesi mucibince mtevellisi olmasna istinad etmi olsa gerektir.

 125 1288'de ikinci defa olarak stanbul'a gelmi ,iki sene kadar burada kaldktan sonra memleketine dnm., 1321 senesi Cemziye'l-evvelinin lO'unda 68 yanda vefat etmitir. Kabri Kastamonu'nun Aa mareti de nilen Ykub Aa Camii avlusunda baba ve anasnn yanndadr. Mezar tana nak olunmu iir, Kastamonu limlerinden Sofu-zde Tevfik Efen di'nin olup trih ksm aadadr: Getirdim r tekbr eyledim trihini tam Tevfik Feride Hanm'm olsun makam cennet-i a'l. iirlerini toplama ve tanzim etme deti olmadndan olu Ceml Efendi ve torunu Rif Bey tarafndan evrak arasnda bulunanlardan m ada pek ok iiri zayi' olmu. a'bniye tarikatna intisab olup son derece mtevzi' ve htr-inas imi. Pek az sokaa kar, davet vukuunda icabet eder, latifeleri ve hzr-cevablklariyle bulunduu meclisi ziynetlendirir ve ne'elendirirmi

r).
Beyitlerinden : Fikr idp babt- siyahm kati yandm bu gece Cevr-i dildr ile canmdan usandm bu gece.

FEBRUH RKSULU READ

AL BEY

PAA-ZDE - STANBUL

1324 = 1906 Osmanl edebiyatlar ve mlkiye mensublarndan rksulu Read Paa'nm oludur. Mekteb-i Mlkiye'de tahsilden sonra Paris'te politika mektebinde tahsilini ikml ederek devlet hizmetine girip, dikkat ve gay retle vkfne bir sretde makbul hizmetler grmee muvaffak olmutur. Son me'mriyeti Bulgaristan Komiserlii idi. Amer ika - spanya muha rebesi rasnda eli sfatiyle Amerika'da bulunarak pek mhim rapor lar gndermiti. 1324 trihinde Sofya'da vefat ederek cenazesi stanbul'a getirilip Kadky'nde Kudili yaknndaki Mahmud Baba trbesi civa rnda babasnn yanma gmld. Edebiyata, trihe, siyas ilimlere vkf olduuna eserleri hiddir. Gen denecek bir yata vefat etti. Babas gibi mizaha meyilli pek zeki bir zt idi.
(*) Muallim smail Hakk Bey tarafadau yazlm olan hl tercemesi K a s tamonu'da yaynlanan Dou m e c m a s m m 1. saysmda ner edilmitir.

 126 Matbu' eserleri : Hikmet-i Ahlk: (mensur) Tlkat: (D-i tezyf-i l yflihn (manzum) Devlet: Trihe-i Osmn (manzum) Heveng: Bir Fcia-i Trhiyj^e (m.anzm) Kaann-i Tabiat: Wolney'den terceme (mensur) yn: Bir manzime-i mstezad ss'l-esas: (manzum) Taklb'l-elfaz: (mensur) Kfran: (mukaffa) Kerbel: Ksm- evvel (manzum) Tehr-i Ebtl: Kenan'a Reddiye (mensur) Basl olmayan eserleri: Kerbel: Ksm- sn (manzume) bn'r-Read: Ksm- evvel ve sn (manzum ve mensir) Trab: (manzum) Safvan: (manzum) lm-i ensab: Terceme (mensur) Ziya Paa: Terceme-i hl (manzum) Rvet: Arz- hakikat (manzum) Taklb-i Elfz: Ksm- sn (mensur) Kerbel manzumesinden : Bismillh'1-alm-i mennn Rvi-i hakaayk- vukt sr- muharrirn-i eslf Takrirde vak'a-i bely BismUlhil-kerm-i hannn Hk-i dekaayk- unat Efkr- musrn- eslf Tasvirde h- Kerbelyi

Bir noktada mttehid muhakkik Mevzuu hakikati muhakkik. Hikmet-i Ahlk mukaddimesinden (*) Tabiat szn duyunca zihne tevrd idecek ey evvel-emirde ancak bir hakkat- mahzdr. nsan o hakikati tahk ide ide, taharri eyliye eyliye Hakka vsl olur.
(*) Mukaddimede geen Arabea ve Farsa kelimeler ve terkibler, kitabn so nundaki lgate ksmnda gsterilmitir.

 127 Tabiata mir'at- Ehadiyyet unvan li'l-lini veren erbb- tedkk-i mntesibn Ehadiyye'te ne byk bir hakikat, ne ciddi bir mhiyet ibraz eylemilerdir. Tabiat dest-i gh sermediyyet yolunda telkki eden eshb- tmik- mu.tekdyn rubbiyyete ne ulvi bir heylne tbi' bir ess- garr gstermilerdir. Bir kalb tasavvur olunabilir mi ki etrafn ihata eden bunca tecedddat ve tehavvlt- muhtelife ile mtehassis olsun da Allah' hissetmesin. Bir vicdan olur mu ki her biri kendisi iin bir mir-i mcbir hkmnde olan bin trl hdisat ve ekle bir takm snihat ve ahvle mahkm olsun da vcd-i Vcib'-vcud'a hkmetme sin?! Bir bedbaht bulunabilir mi ki her nazarda bir bedaya her kuede bir hrikaya tesadf etsin de Allah' yd eylemesin?! Bir kfe-i ren gini, nevzad bir cenini seyr ve tem ile mebun olup da bir manzara-i behitye, bir nazar- lhtiye ahrrne tesadfle esrne meftun olup da bir rmcein geirdii zaman, bir sevdii azamet ve n ve bir me'ysun hayat nmna srkledii bar-girne muhake me ve muvzene ile dilhn plup da neticesinde vcd-i hss'l-hss- sermedyi lzm-i kafiyi Rubbi'yi teslim etmesin ve tasdik etmemesi deil bir shib-i kalbin, hatt yrekleri cehennem tandan, kafalar ci nayet tasndan yaplm olan insan canavarlarnn bile elinden gelmez. Tabiat bir dest-i gh- vesiu'l-civandr ki sr- lhiyye masnt- samedniyye fez-y hestiye ancak o mukaddes vsta ile karlr. Tabiat bir mizn- hssadr ki dirhemi tdili zunundur, maddiyyat ve mneviyyat zevahir ve bevtn behemehal o let-i azm'l-kymetle tartlr. Tabiat bir kble-nm-y z'l-vcuhdur ki akl- selime her zerrede manzr snia-i ezeliyyeyi her noktada mestur, seciyye-i sfatiyyeyi tehir ve ire eyler.

FKRET TEVFK BEY Tevfik Fikret merhum yksek bir ailenin, memleketimize gre yksek tahsil grm bir evlddr. stad Ekrem Reci-zde'nin delaletiyle haf talk Servet-i Fnn gazetesi edebi ksm bamuharrirliine gemi, ve bu zamandan itibaren de edebiyatmz yeni bir devreye girmi, nazm dilimiz byk bir serbestlik, hareket, esneklik ve sadelie mazhar olmu tur. Hatt bugn gen ediblerimiz bu devreye [Fikret - Hlid Ziya dev resi], derler ki birinin nazmda, dierinin de nesirde o zaman iin birer edebiyat kutbu telkki edildiine dellet eder. Hakikatde Tevfik Fikret merhum yksek bir zevk sahibi olduunu edebiyatlarmzn ekseriye ti tarafndan stadla, reislie kabul edilmesiyle de isbat etmtir. Kal-

 128 d ki manzumeleri, eserleri derecesinde ummun rabetine mazhar ol mu baka eserler gstermek imkn yok gibidir. Matbu' eserleri aa dadr: 1 2 3 4 Rebb- ikeste Halk'un Defteri Doksan Bee Doru Rebbn Cevab,

5 ermin: (ocuklar iin yazlm, mill ve canh bir esercikdir.) Fikret 1333 senesi ebediyete intikal etmi; her lm. yldnmnde memleketin kadir-inas ilim ve edebiyat adamlar tarafndan huss bir ihtifal yaplarak htras tebcil olunmaktadr. Tevfik Fikret yksek ede b zevki ile mtenasib bir azm ve vekar ile de mcehhez idi. Rast gele bir manzumesi aadadr: Kyn Mezarlnda Btn mezarla sinmiti bir taravet ll ; titdim inledi, ben gzlerimle dinle-ken Skn mevki, zdc fikir hikmetden; imde pheli bir .sesle ngefaan u sul: Nedir hakikati, ey srr- ekber-i mescd, Uyand koskoca bir kinat hiss uhd Kalp, mid be-Ieb, katre cy-i ih.snn Zell, titreiyorken der-i cellinde; Bu seng-zre yeil bir sehbe hlinde Yaar yaar mtemadi esr-i gufrann?.. Cevab alr gibi oldum, iimde ayni sad Tekerrr etdi: Yann sen de bir avu toprak kesfetiyle gelirsin bu syegha, brak Esr-i feyzini dksn ile'l-ebed Mevl! FEVZ AHMED EFEND

1337 = 191S Mekteb-i Sultan Galatasaray me'zunlarndan Arapa, Farsa, Fran szca, talyanca, ingilizce, Rumca gibi birok lisana vkf alkan 'bir ilim adam olup Manisa'ldr. eitli mekteplerde hocalk, mdrlk yap t. 1337 trihinde istanbul'da vefat ederek Merkez-efendi mezarlna g mld. Trke, Arapa Hazne-i Esm-yi Trkiye>^ ismindeki kymetli

 129 lgati baslmtr. Bir de her birinin melen karlklar gsterilmek su retiyle alt lisan zerine hazrlanm mufassal bir <;Durb-i Emsal Mec muas ve muhtelif mevzularda yazlm ilm makaleleri ve lisan al malar vardr.

GLEN-

SARUHAN

Ftih devrinin arif .irlerinden tevekkl ve kanat sahibi bir zttr. Yedi bab zerine [Mesnevi tarznda bir manzumesi], [Mevlid-i Neb manzumesi] ve [tasavvufi iirleri] vardr. Mesnevisinden : , Gel vcdun mlk elden kmadan Dr- eyyam ol bisr ykmadan Hubb-i dnyay zamirinden gider T ki can mlknden alasn haber Suret mn ikisi yr iken ki lemde elinde vr iken Nr zulmetden yourmular seni Cann nr anla v zulmet teni Ten murad yemek imek mlk ml Can temennas ceml-i Z'1-ccll Lc^rem edn yeri edn sever Yni ten dnya v can Mevl sever Ariyet tutturmu on gnlk tenin Besle cn ariyet nendir senin lemin maksdu sensin cn sen Hayf ola kim olasn kird-i (en Mecmau'l-bahreyn zndr a gzn Cm- cemsin hie satma kend'zM Bir de Rz-nme isminde ahlk ve tasavvufa dir bir mawzmesi vardr. Bir nshas Millet Ktphnesindedir .Matl'ndan : Hamd-i pk ol pke cn- pkdet K'dem etdi kudretiyle hkde fitb- ruha ol verir zya em'-i akl andan bulur nr- saf
OSMANLI MELLFLER - C; 2 F. : 9

 130 Hikmetiyle ltfeder ol can ider fitb- zerrede pinhn ider Bahr-i feyzinden d lem katredir Mihr cdundan dil can zerredir. Bu manzumenin 684 trihinde yazld sonundaki bejatlerden anla lmaktadr. GVH GEYVEL 926 = 1519 Sultan Birinci Selim Han ile ark seferinde bulunan Sipahiler zm resinden kudretli bir irdir. Sonradan Geyve'de yerleti. Sultan Selim Hn adna Trk darb- mesellerini Ataszlerini toplayan Kenz'l-Besyi' isminde bir eser azd gibi 1891 beyti ihtiva eden Pendnme-i Gvhi ismiyle ahlk ilmine dir bir de manzumesi vardr. Htimesindeki beyitlerden: Gvl naznm her kim iitir Bu gevherler yarar ol kulakda Eer tuta sadetli kiidir Ki sar olmaya gftr- hakda

Dokuz yz yirmi alt da Geyve'de vefat etti. Eserleri baslmamtr. eker zlt-i l'lij Arar nihl-i kaddin Olsun Gvhi ha ker kapnda dim L'lin zll-i eker Kaddin nihl-i ar'ar ha Gvhi olsun Dim kapnda ker

GFT

AL EFEND EDRNEV

Deerli irlerden ve kadlar snfndan olup Edirne'lidir. 1088 de ve fat etti. [Dvn], Tezkire-i uars ile Eimme-i sn Aer Hazretle rinin hususiyetlerine dir bir manzumesi vard. Eserleri baslmamtr. Beyitlerinden :

lun sz-i dili d- serinden bellidir 'le-i te zuhr-i hirinden bellidir. [Manzum Tezkire-i uars] maal'esef hezel [aka] ve istihfaf tar zndadr. Fakat airane tebihleri toplayc ve gldrcdr. ada bu lunduu irlerin haytndan bahseder. Bir nshas Ali Emd Efendi K-

 131 tphnesinde vardr. [Gam-nme], [h ve Dervi] isimlerindeki man zumeleri ile [Rubaileri] ni ihtiva eden mecmua Edirne'de Sultan Selim Ktphnesindedir.
G A R K

Mutasavvf irlerden bir zt olup knyesi Gark bn-i Ysuf bn-i Mezd'dir. [Mrettep dvn] ve 1951 trihinde yazd Esrr- Evliya isminde Trke bir eseri vardr.
GAZAL DELI MUHAMMED 942 = 1535 EFENDI

BIRADER - BURSAVI

Kudretli Osmanl irlerinden olup Bursal'dr. Deli Birader ismiy le mehur olmutur. Sultan kinci Byezid'in ehzadelerinden Sultan Korkud'un yakmlarndand. Dfiu'l-gumm ve Rfiu'l-hmm ismin deki eserini sz geen ehzade adna yazmtr. Hazret-i dem'in yara dlndan Kanun Sultan Sleyman devrine kadar I'arsa Mir'at'l-Kinat isminde bir trihi olduu rivayet edilmitir. Bursa'da Geyikli Ba ba derghna eyh olduu iin iirlerinde Gazali mahlasn semitir. mrnn sonlarn tekaad olarak Mekke-i Mkerreme'de geirmitir. Mte Birder-i azz terkibinin delleti olan 942 trihinde vefat ederek yaptrd mescidin avlusuna defnolundu. Beikta civarnda da ismiyle anlan bir mescidi vardr. iirlerinden : Mecnn ki fena destini seyretti serser Gamhneme geldi dedi hlin ne birader beyti Deli Birader lakabyla hret bulmasna sebep oldu. Eserleri ba sl deildir. G U B A R Kaadlar snfndan ve eski devir irlerinden bir zt olup Mula civannda [Ula] kasabasmdandr. [Seh Tezkiresi]nde yazl beyitleri bu raya kaydedilmitir. Zerrece bulmayu ben sende nian- dihen Gonca diltenk olup k ider preheni Gl-rhun evkiyle Lle ehd (^Idu meer Kvel cier-i sohtenin kana boyand kefeni

 132 GAAZ GRAY KIRIMI 1016 = 1607

Krm Hnlar iinde kahramanlk ve airlii .le temayz edenler dendir. Bir aralk ranllar'a esir dt. O.smanl ordusuna hizmetleri ge mitir. lisanda in ve iire muktedir olup [mrettep dvn] ve Fu zl'nin Beng Bde manzumesinde Gl Blbl unvanl naziresi, [Hoca Sdeddn], [Gan-zde Ndiri], [Hseyin Kc.t'ev] ile manzum ve mensur mektuplamalar vardr. Msikye de in idi. Ganimet mallar ile salam bir kal'a yaptrmtr. 1016 da Akmescid'de taun hastalndan vefat etti. Burada bir cami yaptrmtr. Kahramanla dir olup Aske riye bilginleri ile btn Osmanl irlerinin malmlar olan u: Ryete meylederiz kaamet-i dil-c yerine Tua dil balamz kkl-i ho-b yerine Heves-i tir- keman kmad dilden asl Nvek-i gamze-i dildz ile ebru yerine Sreriz fiimizin zevk-u safsn her dem Sm-tenlerle olan lezzet-i pehl yerine Gerdi-i tevsen-i zibada kutas dilbend Balad gnlmz zlfle geys yerine Severiz esb-i hnermend-i sab reftn Bir peri ekl-i sanem bir gz h yerine Gnlmz hid-i zb-yi cihda vardik Dilber-i mh-rh-i yr-i per-r yerine Seferin sevri ok mmid-i vef eyle vel Olduk iftesi bir h-i cef-c yerine Olmuuz cn ile billh gaz-y tene Kaann dmen-i Dnin ieriz s jerine. Gazeli birok ir tarafndan tanzr ve tahmis edilmitir ki ehid sa detli pederi Rif'at bey de nazire yapanlar arasndadr. Kaafile-i uarda Kurmay Albaylardan Bedri Beyin eski kodra Vali ve Kumandan Bedri Paa tahmisi beleme yazldr.

GAN-ZDE

NDR

MUHAMMED EFEND 136 = 1626

STANBUL

Abd'lgan Efendi'nin olu Hoca Sdeddin Efendi'nin talebesidir. lim irlerin en byklerinden olup Kazasker iken El-cennet mes-

 133 vh terkibiyle Ndiri gitdi bu devrin hayf m&ra'mn delleti olan 1036 trihinde stanbul'da vefat etti. Fatih'de Abid elebi Mescidi av lusunda medfundur. [Mrettep dvn]ndan baka [Beyzv Tefsiri] ze rine tamamlanmam bir haiyesi, iki bin beyitli bir eh-nme siyle hussiyle sekiz yz beyitten ibaret olan Mi'rciyyesi ve Risle-i Kalemiyyesi vardr. Hat san'atma da vkft. [eh-nme] si Sultan nc Muhammed'le Sultan Birinci Ahmed zamanm tasvr etm.ekte olup bir nshas Yahya Efendi Ktphnesindedir. Beyitlerinden : Derdinle andelb emen kld nlele Senden ikyet etti gl eyleyip seyr

GARB

DERV

AHMED

Dervi Ahmed veya [Ahmed El-garb] mahlas ile hece ve aruz vez ninde eitli konularda eserler yazm olan bu ztn Tosya'h olduu riva yet edilmitir. Onikinci yzyl'da yaayanlardan olduu dvmndaki b z trih kaytlardan anlalmaktadr. 1175 Muharreminin 15 inde taun hastalndan 16 yanda vefat eden olu Abd'l-Vchhb hakknda hece ve aruz vezinlerinde mteaddit ve messir mersiyeler tanzim etmitir. O mersiyelerden, zevcesinin olundan evvel vefat ettii, bir kz ile bir o lu kald ve ailece ok skntlara dtkleri anlalmaktadr. Dvnnn bir yerinde Tuna'dan bahsetmektedir. .Kendisiyle ayn yzylda yaayan Ferhad Aa-zde Yaar bey ile 1166 da vefat eden Hdverdi Paa hak knda trihleri tanzim etmitir. Yenipazar'da medfundur. Bak ile Nbi'nin birer gazelini tahmis etmi olan bu irin aruz vez ni ile yazd iirler olduka metn ve selis'tir. Ehl-i Hakkn nazar herkese kimya gibidir Gnl kmil olann aynla derya gibidir. Kim ki sa'y ile rif-i billh ola Hak hakikatle olan sureti mna gibidir Mereb-i l kimin olsa bil ek o vcud B- lemde heman bir giil-i ra'n gibidir Her ki hizmetle mushib ola .k olana Sdkla sdk olan ilimle dn gibidir. Ehl-i nazm olan erenler arasnda Garb Kular iinde o blbl- giya gibidir.

134 GAALB ES'AD DEDE EYH GAALB - STANBUL 1213 = 1798 Aslen stanbul'lu olup Osmanl irlerinin bata gelenlerinden arif bir zattr. Eser-i Ak terkibi doum trihidir. Pek gen iken lh akn sevk ile Konya'ya giderek Mevln derghnda ilesini ikml etti. Bil hara stanbul'a dnp bir mddet hcrede kaldktan sonra Galata Mev levhnesi eyhliine geti. nceleri mahlas Es'ad idi, sonradan Gaa lib mahlasn kullanmaya balad. airlik kaabilij^etine sahip olanlarn fevkal'de yaratlmlarndan saylr. Bedi hisleri itibariyle Fuzl.'nin Leyl ve Mecnnuna bir bakmdan nazire olan Hsn- Ak isminde ki manzumesi dilimizde Mesnevi tarznda yazlm, gemilerin iirle rinin en gzeli saylr ki Hitm'l-misk terkibinin gsterdii trihte 26 yanda iken yazmtr. Sleyman Dedenin [Mevlid'i], Fuzl'nin [Leyl ve Mecnn], Hkaani'nin [Hilye-i Nebeviyyesi], Net'nin [Hilye-i En biyas], Ny Osman Dede'nin [Mi'rciyesi], evrinin [Hilye-yi Ciharyr], Azer'nin [Nak- Hayli], Yahya Bey'in [Gencne-i Raz], Ham dullah elebi'nin [Ysuf ve Zeliha]'s, Nb'nin [Hayriye]'si de Mesnevi tarznda yazlm eserlerdendir. Gaalib Dede'nin dvnnda kaane, mutasavvfne iirler vardr. D vn ile Hsn Ak bir arada olarak Msr'da baslmtr. Ziy Paa bu eser hakknda: Gelmitir o ir-i yegne, gya b\ kitap iin cihna beytini sylemitir. Bunlardan baka, erh-i cezire-i Mesnevi, Terce me-i Tuhfe-i Behiyye, Sohbet's-Sfiye isimlerinde baslmam eserleri vardr. Vefat Gd Gaalib Dede y h deyip ehl-i hle, Gedi Gaa lib Dede candan y h, msra'larmn dellet ettii 1213 tarihindedir. Kabri Galata Mevlevhnesinde rih Hazretleri trbesindedir. nti sab Yeni-Kap Mevlevhnesi eyhlerinden Ali Nutki Dede vastasyladr. Devrimizin byk edibleri tarafndan yazlan hl tercemesi 1328 Hazi rannda kan Hak gazetesinin haftalk ilvesinde yaynlanmtr. Hsn- Ak manzumesinin Mi'rc- Neb miz'in mi'rc] Faslndan : C eyledi n nuhit-i vahdet Hem surete girdi srr- vahdet: T ki grnp harm-i Aksa Ol scid olup Hak oldu mescd Ervh- rsl cemat oldu Ey hme o rtbe olma lk Mnya mbeddel oldu srel Ma'n-y kadm buldu suret Abdiyyetin oldu srr- peyda Dendi bu makaama gayb- mehd Allah bilir ne hlet oldu Esrr- nbvvet olmaz idrk. [Peygamber Efendi-

 135 Beyitlerinden : Kadr-i drr' gevher-i lim bilir demi amma yine dem bilir Tecerrdse murdm ky-i cananda fed kl can klmaz cme-i ihramdan sa'yelme kurbansz * Msra'larmdan : ekme gam dest-i girdir Allah sana

*
Su uyur dman uyur, hasta-i hicran uyumaz

*
Veled-i pk olur bis-i i'zz- peder * Sine-i eytanda cevher-i iman galat.

GAALB MUSTAFA BEY LESKOFALI 1284 = 1867 Ateli bir ir olup Leskofa'l smail Paa'mn oludur Gen dene cek bir yata iken 1284 trihinde vefat ederek Topkap dnda babasnn yannda defnolundu. Devrimizin edblerinden bn'l-Emn Mahmud Ke mal Beyefendi tarafndan yazlan hl tercemesini ihtiva eden divan [sr- Mfide Ktphanesi] hey'eti vastasiyle bas.'Jd. iirdeki mesleki Nil-i Kadm tarzdr. Nmk Keml ve Hersekli Arif Hikmet Beyler gi bi edebiyat stadlar kendisini std- Muhterem* diye sayg gsterir lerdi. mr vef edip de Edobiyt- Ceddenin [Yeni Edebiyatn] kt ve rabet grd zamanlara yetiseydi eski tarzda gsterdii ifade kud retini yeni tarzda da daha gzel ve daha san'atkrne bir surette beyan edebilirdi. Baslm olan dvnndan evvel tertb ettii Dvn- Evveli genliinin balanglarnda syledii iirlerden mteekkildir ki mer hum pederinin Dvn-ktibi sfatyla Van'da bulunduu srada yanm tr. Belagat kudreti ve kaabiliyetinin m.eydana getirdii: Kalp Nef'-i m'ciz-gdan evreng-i suhan nahll Suhan-Sencn- Rm olmutu her bir asrda tlib Edince imdi dva tab'm ol ch- mual'y Dedi Hkkm- dvn- kaz el-hkmli li'l-gaalib kt'as zamann edebiyatlar tarafndan takdir edilmitir.

 136
I

Gazellerimden: Ehl-i dil sohbet-i n-cins ile dn olmaz Bezm-i chhal gibi arife zindan olmaz Eyle tahsil-i keml itme felekten ekva Mddet-i mr gibi kile devrn olmaz Srr- takdir vukut- cihandr nazar el em-i ibret gibi hi deme mizan olmaz Mazhar- feyz-i ubdiyyet olandr insan Yoksa mnda kii ekl ile insan olmaz lm ise maksad eer rif-i nefs ol Gaalib Kendini bilmeyen dem gibi ndn olmaz. Dier gazellerinden'. Serteser yine olsa gremez ry-i saf Saykal- vahdetle cana vermeyen nr-i cil Tiz-i ser tz-i duasn ara t sl eder Kble-i ebr-yi yre ol kim eyler ihtida lem-i ak ire bilmez rh rehdn ehl-i dil ka feyz-i Hud-y mstendr bir rehnm D-d et sineni serte-i tevhtl ile Me'al-efrz-i reh-i ak ol diler isen ihtida Gemem ey Gaalib hev-yi kkl-i dildrdan Serteser b- muradm rzigr itse heba Beyitlerinden :

Srr- ryn fehmeder mi Gaalib! lierge nazar Nokta-i hl-i siychde gizlidir mn yi ak

*
Mbtel-yi ak olan elbette cnnm arat Byledir kaann-i Hak, derd ehli dermann arar

*
Ehl-i himmet sz pml olmaz Krem va'dini incz eyler Tercemn- razdr nak-i vch- lemin Hlini herkes beyn eyler lisn- hl ile * Mttebidir ol kadr-i lemde Gaalib [Hsn AkJ Ehl-i derdi sorsalar dildr kendin gsterir.

 137 Msra'larndan : Mni-i rzk olann rzkn Mevl kessin Lisna gelmeyen burhn- vicdan muattaldr * Hakikat-i inyn- vcda msiv yoktur

*
Glistan- cihanda bir giyh-i nbec yoktur.

GULM

ABD'L-KAADR 133 = 1885

EFEND

Mutasavvf irlerden ve hl tercemesi eyhler Faslnda yazl eyh Abdurrahman Tlibni halfelerinden Sivas'da medfun Ali Baba nn oludur. Gen denecek bir yata iken 1303 trihinde vefat ederek babasnn yanma defnedildi. Dvn baslmtr. Matl'mdan : lh rahmetin barann sa Gnl banda mnidim gelen av Zebn- evkle cn- andelbi Cihna vasf ide hsn-i Habbi. GARB A M A YSUF GARB trihlerinde

k irlerden bir zt olup Erbil'dendir. 1210 ksur memleketinde vefat etti. [Dvn] baslmtr. Matlndan: Hamd-i Hud ki vcib olur cana ibtid Kldm ed-yi hamd ile dvna ibtid

Hamd ol hkim-i kaadir ferd kartm'e kim Hamd olundu matl'- unvana ibtid HAMDULLAH AHMED ELEB 914 = 1518 Arif irlerden bir zt olup Akemseddn Hazretlerinin en kk o ludur. Hl tercemesi eyhler Faslnda yazl brahim Tennr'nin halfesidir. Mesnevileri pek ltif ve selistir. Tefsir ilminden [Meclis't-Tefsir] isminde bir eseriyle Mevlid- Neb, Leyl ve Mecnn, Tuhfet'lAKEMSEDDN-ZDE

138 Uak, Muhammediyye isimlerinde manzumeleri olup en m.ehfu Mevln Cmi'yi takld etmek suretiyle yazd Ysuf Zeliha'sidir. (*) [Kyamet ilmine] ve [Kef ilmine] dir manzum, eserleri vardr. Eserleri baslmamtr. Ulu pederi gibi tb ilmine de vukufu ve Mevln Cami' ile de mektuplamalar vardr. Hl tercemesi ileride yazl Necati ile ay ni gnde vefat etmitir. Vefat 914'de, kabri Gynk'de babasnn yann dadr. Derviane iirlerinden: Derv-i sde dillere de db &b yeter Pehlllerine nak eseri bu riya yeter Dervie terk- meskenet- fakr, fabr olur Dervie kande akam olursa ser yeter Dervie Kaadi bkm kaz-yi Hud olur Dervie nef siyle sava etmtk gaz yeter

HACI

KEMAL

lk devir irlerinden deerli bir zt olup bz karinelere gre Eridir'li olmas muhtemeldir. 268 Osmanl irinin [yirmi dokuzbin drtyz altmbir] beytini toplayan kymetli bir eseri vardr ki bzlarna yazd nazireleri de iindedir. Osmanl Edebiyat trihi iin fevka'l-de m him bir eserdir. 918 de yazlan yegne nshas Umum Ktphanededir. Beikta'daki Yahya Efendi Ktphanesinde de 920 trihinde yazlm db- Mlk ve Nesyih isminde mensur bir eseri de vardr. Kanun Sultan Sleyman'n bendelerinden Abdullah olu Pervne'nin de 968 trihinde toplanm byk boyda Osmarl iirlerinden seil mi kymetli bir mecmuas vardr ki bunun yegne nshas Badad K k Ktphnesindedir.
(*) Krmh ir Abd'l-Mecd ile liicreti nonuncu yzyl irlerinden Manas tr'l Kaadi Sinan Efendi'nin de birer Ysuf ve Zelha's vardr. [Riyz Tezkiresil'nde bn-i Kemal'in: Hamd'nin [Ysuf ZelihaI'sn evvelce grm olaydm nazm- [Ysuf Zelha]dan dem vurmazdm, dedii yazldr. Bu eserden: Ne iin halk olundu ins ile can Bulmak iin hazine-i pinhan Mahzeni ol hazinenin candr Cann bil ki bulasn cnn Vel yokluk kilidi varlkdr A kilidi ki ola gene lyn

 139 HLL TAKYEC-ZDE - STANBUL 990 =1582

Orta dereceli irlerden bir zt olup stanbul'ludur. 990 trihlerinde stanbul'da vefat etti. Muhammed Hemedn'nin Seb'iyyat>>'m Meclis-i r ismiyle terceme etmitir. Sfat'l-kiyn isminde bir manzumesi de vardr. Bir nshas ir Efendi Ktphnesindedir. Beyitlerinden : ikest olsa surhi cm- meclis ber karr olmaz Meseldir skiy ba gitse ayak payidar olmaz.

HMAMI ZNK Sultan 11. ^urad Hn'n medhiyecilerinden ve ilk devir irlerinden olup znik'lidir. eyh ve Ahmed ile muasr [ada] ve ara sra bun larla muraza ve mnazara ederdi. Hmm-i Acemin firak ve itiya ka dir otuz tne manzum mektubunu "iine alan S-nme.sini vezir lerden Kara Halil Paa nmna terceme ve yer yer de mnsib gazel ler ilve etmitir. Kaside syleme cihetiyle ran irlerinin yegnelerin den olan Selmn- Savci'nin Kasde-i musannsna yazd naziresi irlerin makbuldr. Mesnevilerinden : El ey serv-i kadd lle-peyker Mbarek tal'at ferhunde ahter Mababbet eblinin ruhu habbi Devasz derde dmler tabibi Kelm n nev-y sz- blbl Selm n nesni-i snbl gl Yedi tamu firakndan ibaret Sekiz cennet visalinden kinyet.

HD MUSTAFA EFEND MEZZN - STANBUL 991 = 1583 Sultan III. Murad devri irlerinden olup stanbul'ludur. iirde ol duu kadar msik san'at ve [Fenn-i Edvar]da da malmat ve hret sahibi idi .Sekin irlerdendir. Hdy rehberin ola hidyet-i Yezdan msra'nn gsterdii 991 de vefat etti. Edirnekaps hricinde medfundur. Haseki Cmi-i erifi m ezzini idi.

 14 Beyitlerinden : Misl-i K'be ey nr-i dde-i uak Gren cemlini mtak, grmeyen mtak * Kl nazar hline ekini revn eyliyenin Dem gelir afv olunur sular kan eyliyenin Cemlini nice yzden grem diyen diller ikeste yineler gibi pre pre gerek Msra'larndan: Hud kaadirdir eyler senk-i brdan gher peyda

HMMET

DENZL'L

iel = 1592
Arif irlerden bir zt olup [Denizli - Lzkiye]'dendir. Sultan III. Muhammed Manisa'da iken Arpa ktibi olmutu. 1001 de vefat etti. Beyitlerinden : Hayt- cvidn dde Ysuf'dan sul etdim Habbim lmeden lmek deyince intikal etdim

HEV

MUSTAFA

EFEND

BURSAV

M17 = 1618 Faziletli irlerden ve Fris edebiyat mtehassslarndan olup Bur sa'ldr. Glistan ve Bostan erh iderek gerekli yerlerde em' ve Srryi tenkd etmitir. Mrettep dvn ile Vmk Azr, Ysuf Zelha manzumeleri ve fkhdan Telhis Maddiis-salt isminde bir eseri ve Sadr'-eraya bir haiyesi vardr. Vefat 1017 de, kabri Bursa'da Pnarba makberesindedir. Beyitlerinden : h kim sb-i zenehdmn eller okar Benim igaal-i gamndan .sanema demez elem Danla kld mecruh boynuna asd resen Derman diler Hevi her demde gtrp el

Torunlarndan olan Selanik Mfts Muhammed Efendi de ilim ve ma'rifet sahihlerinden bir zt idi. Taun hakknda Arabca risalesi var dr. HM MUHAMMED ELEB BURSAV 1041 = 1613

Mehur irlerden ve Bayrm Tarikat mntesiblerinden gnl ehli bir zt olup Bursa'ldr. [Mrettep dvn] basl deildir. Trih sylemekdeki iktidar cmlece [herkese] teslim edilmitir. Hatt Cevdet Pa a merhum Belgat- Osmniyelerinde: Snat- trihde imam olmu tur buyuruyorlar. Vefat Himi gedi server-i uar msra'nn del leti olan 1041 olup kabri stanbul'da sur dnda Emr Buhri dergh karsndadr. Talik yazda mehreti vard. Beyitlerinden : Arz eyleme ndna ruhun genc-i nihn ol Gir gnlne erbb- Hakkn gevher-i kn ol

*
Hakirin gnlne girmekde ltfet eyleme te'hr ikf sineden pertev salp ey mihr-i lemgr Trihlerinden : Fenaya verdi cismi Bak kald ismi lemde (*) Can verip oldu revan mlk-i bekaaya ruhu Yol oldu skdar'a bin otuzda Akdeniz dondu. Bir mseddesinden : B bekaadr gaafil olma dehr-i b hnyddan Pre-zendir khne kalmtr Semd d'dan Kssa-i skender'i gr hisse al eddd'dan Neyledi Kasr- Sleyman' sul et bd'dan Merhamet umma gnl bu kerdi-i b dddan Kimse ma'mr olmamtr bu harb-baddan HD AH-ZDE HSEYN EFEND EYHU'L-SLM 143 = 1633 lim irlerden olup Kbrs'a srgn edilecei srada 1043 trihinde Kkekmece yaknndaki Filorya'da tevkif ve ehid edilerek sahile ya(*) ir Bk'nin vefat trihi

 142 km defn olundu. iirde kulland mahlas Hdidir. Beyitlerinden : Saldm bu evrak- dili dery-y aka ben Girdb- gamda kald gnl nice rzigr Msra'larmdan : Yresi uk- nlnn bilinmez kandedir

*
Yerde kalmaz ettii derd ehlinin feryad bi

HEV ABDURRAHMAN EFEND STANBUL 1122 = 1710 lim irlerden bir zt olup stanbul'ludur. 1122'de hacc yolunda ve fat etti. Mrettep dvn ile Vmk Azr ve Yjsuf Zeliha manziimeleri vardr. HATF HASAN EFEND SARAC-ZDE - BURSAV 1152 = 1739 lim irlerden bir zt olup Bursa'ldr. 1152'de vefat etti. Glzr- rfan'da Tokad Mollas iken, Ayvansary Vefeyt'nda Kayseri Kaadsi iken vefat ettii yazldr. Hl tercemesi Tezkre-i Rmizde mez krdur. Kendi eliyle yazlmj dvn matl'ndan : Hezar hamd drd ol Hud-y zna Ki verdi natka fikri nev'-i inna Pes oldu zahir btnda bu zebn- cenan Heme matl' pk-i kazyye-i iymn

HMY MUHAMMED EMN BEY STANBUL 1310 = 1892 Henz yirmi - yirmibir yalarnda iken Hmy smn- vasla do ru kld bak pervz mcevher msra'nn gsterdi; 1301 trihinde dn yaya ved etmi bir ir olup stanbul'ludur. Hz. Hlid civarnda med fundur. iiri ve nesre it eserleri Nevbahnm ismiyle ner olunmu tur ki Muallim Nc merhumun takdirine mazhar olmutur.

 143 iirlerinden rfn- beer bahi-i sltn- kaderdir kml eden irfan fakat ilm bnerdir Tahsl-i hner vcibe-i nev'-i beerdir Ol vacibe hem deme bir ziynet ferdir Her kim ki klar vcibe-i zimmetin f Kader er fenn-i leme kar ider a'l. Vakf- didr- ceml-i yrdr gnlm gzm Mstefz-i matl'ul-envrdr gnlm gzm.

HAM BEY ABD'L-KAADR-ZDE HSEYN HM B E Y - YENEHR

1339 = 1920 Muallim Nc mektebinin gzde reislerinden, nazm ve nesirde ak c ve hareketli bir slba mlik her trl mnsiyle edb ve nezih bir zt olup Rumeli Yeniehr'inde Abd'l-Kaadir -Aa torunlarndandr. lk ve orta tahsilini memleketinde, ykseini 1297 trihinde g ettii s tanbul'da tamamlamtr. Arabi ilimleri tannm limlerden stanbul'lu Ahmed Efendi'den ikml, resim vesaire gibi gzel san'atlar da me'zun bulunduu Sanyi'-i Nefse Mektebi - [Gzel San'atlar Akademisi] nde tahsil etmitir. Hakkyle mtehasss olduu yaz san'atm da zamann stad Sm Efendi merhumdan mek ederek bir ka kalemden icazet al maa muvaffak olmutur. Yldz Ktphanesinde mevcd celi, sls, ne sih, kf, reyhan, ta'lk, rik'a, dvni yazlarndan mrekkeb iki mecmua s slm gzel san'atlarn mhim bir 'besi olan hat -yaz - san'atmdaki vukuf ve mehretinin dil ahididir. Tahsilini ikmlden sonra Mek teb-i Harbiye ve Jandarma Direleri ba-ktipliklerinde baarl hizmet ler grd. Hkmet hizmetinden emekli olarak ekildikten sonra Medreset'l-Hatttin hat ilm trihi muallimliine iyn olunmutu. 1339 trihinde ufak bir hastalk neticesinde Anadolu-hisar'nda vefat ederek Kksu mezarlnda stad Ekrem'in yanma defn olundu. iire it eser lerinin bir ksm 1305 trihinde ner ettii <-ihab ve 1315 de bastrd Mlhemt isimlerindeki risalelerde yer almtr. lm-i hat trihine d ir yazmakta olduu eserinin ikmli bitmee yaklamt. Msiki ilmine: olan vukuf ve ihtisas da kayda ve zikre ayandr. [Tevhid]'inden :

 144 Ey mbd-i kinat birsin Nr-i arazn smnsiH Fetth-u basrsin lsin Mcnnn- basbsin samedsin Kahhr- kavi cell- Cebbar Kayym hamd adi vcid Kudds hakimsin lh Settr Halimsin lh Muhs-i mukaddim muahhir Mu't v red birr nfi' Hd v bed' nr vsi' Seyi'et u fezay pr-bedyi' Allm kadir muktedirsin Hailk- bedyi'-i cihansn Vchhb- kebrsin velsin Hannn- mcbsin ehadsin Mn'im hakem ceml gaffar Tevvb mecd Hakk mcid Sbbh- kermsin lh Rezzk u azimsin lh Mun v mheymin musavvir Muhy-i muid hayy rli' Bk-i semi' Rabb Cami' Teslim olunur vcd-i Sn'

Mlhemt'daki Resl-i Ekrem Efendimiz hakkndaki na'tmdan: Ey Hce- Hak sen-yi irfa Ey lem'a-i Hlik'l- bery Ey vechi vcd-i kevne bd Sernme-i sre-i belagat rze-i tyb-i halayk Burhn- uUvv-i kudretuUak Necm-i ihdu nizm- eflk Misbh- ceml-i Z'l-cell Sultn- cihn- demiyyet Dery-y mult i ekmeliyyet Eflk o muhtdcn kenre Rz-yne- celun-i pk KudsJ cenan ma'er'l-feyz Ahbr- una mbteddr Her bir sz nir-i a'Idr Ser-i hayl-i ceil-i enbiydr Ey rh-i cihan Nebiyy-i efla Eyler sana kar rh-i Cibrl Ey srr-i can firz-i ekvn Peygamber-i vcib't-tehy Ltfun eref-i lisn- dd Ser satr- sahfe-i fesahat Enm/ec-i husn-i halk- Hlk Vicdn- mnr K'betullah Shib-i eref-i se-r-i Levlk Ma'k- cell-i Z'l-ceml hineh-i lem-i rislet Nr-i mtebessim-i sabhat Hurd o nurdan erare eb-hlet-i zlf-i tbnk Rahende azar maher'l-feyz Mn-y ulvve mntehdr Sultn- sery- m avlr Sertc- erf-i asfiydr Feres-i kademi sipihr-i a'zam

^^^^^

145

HAY

AYE

KADIN (*)

998 = 1589 Osmanllarn tannm kadn irlerinden olup Amasyaldr. Sultan kinci Selim'in hocas emsi elebi'nin nikhls, Beikta'l Yahya Efen di'nin akrabasndan Cemleddin Yahya Efendi'nin teyzesidir. 998'de stanbul'da vefat etti. Kabri Eyyb'de Debba-hne karsn dadr. iirleri pek ltif olup birok gazelleri, kaside ve mesnevileri oldu u gibi bin beyitli Hurid Cemid nvn ile ayrca bir manzu mesi daha vardr. Sultan nc Murad'n mushibelerinden idi. GAZEL

Fevaztu ilellahi hve rabbii'l-cell Hayy- Samed dme lehl fazl'l-ceml Yok varln isbt iin gayre teklif El-akl leb yehed venna'kl delil Adi eylesin ol eb ki bula Hakka tekarrb E-er'u'-erf ve ilellbi sebl Aksa n'ola rzm bn grp ey can El-cins ile'I-cinsi kemkiyle yeml Bu nazm-eh'e nice nazire diye Hubb Filhuzni maza'l-mri biye'l n all Devrimizin kymetli limlerinden Hac Zihn Efendi merhum Mehiru'n-nis ismindeki eserlerinde bu beytin tamamn ve bilhassa drdnc beytini takdir buyururlar. emsi elebi 958'de Hac yolunda vefat etti. Tabkat-i Hanefiyye isminde bir eseri vardr.

H S E Y N Mutasavvf ediblerden bir zt olup [Ltifi Tezkiresi]nde Rumeli'den gsterilen Hseynnin bu olmas muhtemeldir. Bir de Grdes'de yatan
(*) Gurb Tt'ye Tt grba meyletmez msra'nn sahibi olan Sarayl Tt Kadn da Osmanl irlerinden olup Kanuni Sultan Sleyman Hn'n tensbiyle Baki ile evlenmitir OSMANLI MELLFLER - C: 2 F. : 10

 146 Hseyn varsa da trih bakmndan sonra yaad anlalmaktadr. Cmi'u'n-nesyih ismiyle Muhammediyye hacim ve tarznda yazd ese rin 1035 trihini tayan bir nshas Selnik'de tarc.fmdan grlmtr. Bir nshas da Yahya Efendi Ktphanesinde vardr. Matl': lh sensin ol Ilallk VIevl Ki ztndr mnezzeh kadrin a'l Kimse yoktur hergz erikin Bedel mi oliser sana ya mesel Ehaddir zt- pkin ok sfatn Erimez ilmine akl dil asl Yalnzsn anadansn mcerred Atadan gelmedin yok sana nesl ki diyen olur mabn mahrum Mnezzeh Tanrsn h vc kell.

HAFIZ ABD'L-LTF AL EFEND 1099 = 1687

SD-ZDE

Ak irlerden bir zt olup stanbul'ludur. Ha! tercemesi eyhler Faslnda yazl mm Sinan-zde Hasan Efendi'nin hizmetinde bulun duu iin mm Sinann Hafz lakabyla mehur olmutur. Edvar il mine de vkf idi. Hicaz'a giderken 1099'da Msr'da vefat etti. Bir na'tndan : Mey-i aknla sermest harbm y Reslellah De madem nr- sevknla ke]|bim y Reslellah Kerem kl htr- mahzunumu ltfunla dn it Gamnla t be ey pr ztrbm y Reslellah Der-i devlet-mabmdan beni redditme sultnm Garibim Hfz- hasret-mebm y Reslellah

HIFZI MUHAMMED EFEND SARI lim irlerden bir zt olup Edirne'lidir. Ahi'den sonra Karafriye' de mderris iken vefat etti. [Mrettep divn] ile [Mneat] ve [Durb-i Emsl-i Osmniyye]yi Ataszlerini toplayan manzumesi vardr. nc eseri baslmtr. [k elebi Tezkiresi]'nde: Fenn-i belgat'da Chz gibi idi, demitir. Sultan Drdnc Murad devri edb ve lim-

 147 lerindem afeo Mz IEfejdi''nBi de aMk ve dh- muaerete dir Trke A'ml-i Slihfe iki cd eseri vardr ki nshas Umum Ktphne'(fr varr. 1300 trhinde Limni'de vefat eden Vcid Efendi'nin de HanzdEaa .[jaribri Bmsl - Ata szleri] vardr.

ismHdeki

MM

ASIMED EFEND DYAR-I BEKR 116 = 1747

Bz rattlarn dvn efendilii hizmetinde grevlendirilmi ve 1160 trihinde memleka^tinde vseiat etmitir. Rumkaps hricinde medfundur. Matbu' [dvm]mn ^ekseri paralar mtla ve istifadeye ayandr. Beyifetnden: Pk-i t^tet ge- gurbetde hr olsun mu hi Gevher ag^i sadefden dr olur kymetlenir * Kemlin nak noksann kemli oldm derpey

lsn-

hal ile kmillere takrir eder mehtb

*
Nergis gibi tefekkr idp asl- merci'iu A em-i i'tibnm dim zemne bak Gevherin pk ise snu kar nmn yrr Sen heman hanende rm- mnend-i nign

kl

t'timd etmez isen mehakk-i tecribeye te levh, ite kalem, ite ktb, ite fubl. Msra'larmdan : Halka ltf et shan-serd ile nefret verme

*
Sule kaan olar mu ged kiff kadar

*
Gh otur gurbet vatan, gh vatan gurbetlenir.

HASB

AHMED

EFEND

ir kadlardan bir zt olup Bursa'ldr. 1166'da stanbul'da vefat etti. Emr-Buhr trbesi yaknndaki Mektep sahasnda medfundur. M-

 148 rettep dvm ve Bursa sularmm vasflarna dir manzumesi vardr. Manzumesinin mukaddimesinden : Brekellah zeh .ehr-i giizn-i vl Hahbez helde-i pkize-i cennet-s Var m bir ehr ki bu beldeye mnend ola Cmle bldn an'ola olsa mreccah Bursa ehr-i Bursa'da olan sulan tdd ideyim Vd v nehr havzat uyn-i ett Sularn ba pnarba suyudur elhak An tercih eder cmle mivha hkem

HULV ABDULLAH EFEND 1159 = 1746 Deerli irlerden bir zt olup Akhisar kazasnn Marmara nhiyesindendir. Tahsilini tamamladktan sonra memleketinin mftlnde vazife grd. 1159 trihinde Marmara'da vefat etti. Pazar Cmi-i erifi avlusunda medfundur. Manzum ve matbu [Kasde-i Br'e tercemesi] eserlerinin en mehurudur. Mezar tanda nakedilmi olup zamann irlerinden [S] tarafndan sylenilen trih aadadr; Marmara Mflisi Hulvi pr-efdal keml Yni Abdullah Efendi ahsenullahi ileyh Eyledi b emr-i Hak dr- bekaaya irtihl Mak'ad-i Sdk- melik zre ola beyne yedeyye Fevtinin trihini ihls ile S dedi Gt Abdullah Efendi Rahmetullahi aleyh

HAMET 1182 -

EFEND 1768

Kaza.skerlerden Abbas Efendi'nin olu olup m3ghr bir irdir. Ko ca Rgb Paa'nm balca bendelerinden olup tabiat, ltife ve mizaha meyyal olduundan bir aralk ileri geri dil uzatmak suu ile Bursa'ya, bilhara Rodos'a srgn edilerek 1182'de burada vefat etti. Dvn ile Sened'-uar risalesi baslmtr. Bu eseri iirin meziyet ve kyme tini irlerin deer ve mevkiini anlatr.

 149
Rgb Paa'nn emriyle Srnme-i Hmyn adndaki mensur eseri yazmtr. 1257 trihinde Msr'da Bulak Matbaasnda baslan dv nn sonunda Sultan Mustafa nmna yazlm <n.isb'l-mlk ismin deki mensur eseri yer almtr. Sz geen dvnn toplaycs olan Bursa'l mam-zde Muhammed Sad Efendi'nin tertip ettii mukaddimenin tedkkinden bu ztn Cmiateyn isminde Arapa terkipleri derleyen lgata it bir eseri de olduu [Kasde-i Br'e] ve [MnfericeJ'ye dir ayrca erhleri bulunduu anla lmaktadr. [Esm-i Husn manzumesi] ile [Kasde-i Mnferice Tah misi] Arapa iirlerdeki kudretine, gazelleri de Trke iirlerdeki dira yetine delildir. Rgb Paa ile olan ltife ve akalar mehurdur. Beyitlerinden : Ztnda grr sret-i Noksan kusurun Ayne-i ahvline herkim nazar eyler

*
Frsat bulunur dme-i cnn ele girmez Cnn bulunur ge-i imkn ele girmez * Grdn m bu yine-i devranda sjle Kim verdi murd zre layltna suret.

HAKM

SEYYD

MUHAMMED

EFEND

Arif irlerden bir zt olup stanbul'ludur. rfan sahibi eyhlerden Sez ve smail Hakk hazretlerinden feyz almtr. U84 de vefat etti. s kdar'da Haydarpaa tarafnda Ayrlk emesi yaknnda medfundur. Eserleri : [Tevhd-nme], [Rislet'l-mehdiyyeti'l-hakka], ^Kavidi'l-Frs], [erh-i Kasde-i rf], [Her suhte hl ki bekemir dred], [Rislet'lmehdiyyeti'l-Hanefiyye], [erh-i Rb-yi Hazret-i Mevlevi; Beya ey ak bi suret e suret hayi ho dr], [erk-i Kaside-i K'ab ibn-i Zheyr], [erh-i Dvn- evket Buhr], [erh-i Kasde-i Dimyatiyye], [Nazre-i Hilye-yi Hkaan], [Manzum erh-i Esia-i Husn], [trt] dr ki hepsi de baslmamtr. [zz Trihi]'ne yazd tamam zeyli [m ellifin el yazs ile yazma nshas bn'l-Emn Mahmud Keml Bey'in ktphanesinde bu fakir tarafndan grlmtr] [Vsf Trihi]'nde mezkrdur. 1168 trihinde Eyyub'daki Defterdar skelesi ile Stlce ara snn donduuna dir:

 150 Buz stnden geen geldi bana yast dedi trihin Deniz altm sekizde dondu buzdan ben deniz gedim trihi t'miyedr'm sylemitir. Hat san'atm mehur Hattat Suyolcuzde'den mek etmitir. 1166'dan 1172 trihine kadar yazd [Osmanl T r h i j n i n bir nshas Badad kkndedir. Be bab zerine mretteb Acyib'I-Ahbr Fi Afebr-i Seyyidi'l-Ahyr isminde mdekkikaane Siyer-i Nebisi vardr ki bir nshas Hlis Efendi Ktphnesindedir. Dvn- ;'r' [iirlerine it divn] Yldz Ktphnesindedir. iirlerinden : Ney atenevdr bezm-i aka sazdr hme Nev-yi ebl-i derde her nefes dems^dr hme Neyistn- tecelliden kesilmi bir a.sdr kim Yed-i Beyz'da h- glben-i 'cazdr hme Sultan nc Osman'n yaptrd cami', imaret ve sebiline yazd gzel trihleri vardr. Trke beyitlerinden . Gel, ey rm- nr-i emim derde dernftum Beden bmr can bzr dil gamhrdr sensiz

HAKKI

MUHAMMED PAA 1226 = 1811

Kmil Ahmed Paa'nm oludur. Mtercim sim Efendi'nin muasr olup devrine gre sde olmakla beraber metin bir ifdeye sahip siyas bir edibdir ki aada gsterilen mektubu ifdesinir salamlna delil dir. Silivri Naibi, eriat hini, 'lmn grdm; Kahkaha ile gldm. Meali hezeyan, hkm hilf- Kur'andr. Mhr-i meyyedemi basarm, seni mahkeme kapusuna asarm. Tepedelenli Ali Paa'ya da gaayet gzel bir nif.ktbu vardr. Sad ret mektupuluu, Serdr- Ekrem'in maiyyeti ile Ord-yi Hmynda riyaset vekillii ,Edirne Vilyeti Valilii gibi mhim hizmetlerde bu lunmutur. Vsl- mansb- Cennet ola Hakk Pasa msra'nn delleti olan 1226 trihinde stanky Adas'nda vefat etti.

 151 HALM GRAY (*) 1239 = 1823 Orta dereceli irlerden olup matbu dvanesinden baka Cengiz Ha nedan kollarndan Krm Hnlan'nm hl tercemeleine dir Glben-i Hnn (**) isminde matbu' bir eseri de vardr. Bu eser 1327 trihinde Krm lim adamlarndan rif-zde A. Hilmi Efendi tarafndan bir ta km faydal notlarn ilvesi ile ikinci defa olarak baslm.tr. Vefat 1239 da olup, kabri stanbul'a bal atalca'da Ferhad Paa Camii avlusundadr. em-i all-i hasret ile pmem eyledim El lyd-i ekbe- eyledi, ben matem eyledim [Terci'-i Bendi]nin nakaratdr. Beyitlerinden : Dilber techl etse becdr rakibden Olmaz ged-yi dehre eh-i lem in em-i Hak-bnde ayar ile yr ikisi bir B- Tevhidde zra gl hr ikisi bir Merhem-bebbud-i vasimla tabibim kl deva Mbtel-ji derd-i hicran olduun bilmez misin Msra'larmdan: Mudr eylemek lzm imi ayara bilmezdim Allah' seversen beni syletme gamm var

*
Dd elinden gnlmn feryd elinden gnlm Ehl-i Tevhidde yoktur ikilik Allah bir HAYRET MUHAMMED 1242 = 1826 EFEND

Deerli irlerden olup Drende'lidir. Eski tarz zerine yazlm Riyz'l-kteb ve Hiyz'l-deb isminde mufassal bir mneat mec(^) Giraylar iinde kl ve kalem sahibi olanlar Gaaz Giray. Menkli G i ray'dr. (*) Cevdet Paa'nm [Krm ve Kafkas tarihesi] ismindeki eseri Glben-i Hnnndan derlenerek meydana gelmitir.

 152 mas ile, [manzum Farsa bir lgat-nmesi] ve nahiv ilminden bn- Melek'in Elfiyesine bir erhi baslmtr. stanbul'da tahsilini bitirdik ten sonra Msr'a giderek 1242 trihlerinde vefat etti. Beyitlerinden : Dnd bir subha-i J'lye serikim hayret Katre-i hn arasnda bir ser- yakut

HAFIZ ABDULLAH EFEND SEYYD ABDULLAH BN- SEYYD HALL 1158 = 1745 Kaadir tarikat mensuplarndan yaratltan iir kaabiliyetine sahip bir zt olup Ruscuk'ludur. [hid manzumesi] tarznda Tuhfet'l-Hfz isminde Farsa manzum lgati vardr ki 1158 trihinde nazmetmitir. Bir de [Terci'-i Bendi] ile [Mrettep dvn] olduunu naklediyor. [Tuh fe] sinin manzum mukaddimesinden : Muhibb-i Kaadir Prin Hadsin behrednym Ki Rusuk yadigrym Mnb-i dcst-i mehurum Bu mmet iftiharym Diyrm hicr-i krym
i

HASAN

MUHAMMED BEY 1257 = 1841

ir ve yazar bir zt olup Reczde Sleyman Hd Bey'in olu dur. Tahsilini tamamladktan sonra Sadret Mektupuluu Odasna me' mr oldu. 1257 senesinde Hac ziyaretinden dnte istanbul'da vefat et ti. Bir gazelinden: Saf-yi leme yek bilmeyen bilmez gamm- dehri Bel sr- neve olmayan serde humar olmaz Bulanmaz pk-tynet ta'ne-i erbb- sretden Bu zahirdir ki mir't- mcellda gubr olmaz
l-

Vcdun ptasm kal' it al tehzb-i ahlka Eer zer-i saf hlis olmazsa kmil ayar olmaz.

^153 HLM HASAN EFEND KIBRIS MFTS (*)

Deerli, ir bir zt olup Kbrsldr. Uzun mddet Lefkoe'de ilim yayma ile megul oldu. iirleri Sultan kinci Mahmd'un takdirlerine mazhar olduu iin stanbul'a davet olunarak Reis'-uar - irler reisi unvan ile tebcil buyuruldu. lisanda nazm inadna muktedir irlerdendir. 1264 trihinde Kbrs'da Lefkoe'de vefat etti. Beyitlerinden : Muhtelif Hazret-i Mansr hakknda kelm Hak cevab olmu bir amma sret-i dva iki * Doru bak ahvle ey ahvel olup vahdetins Nr birdir olsa da misbh- pertevz iki

HAFIZ MFK SMAL EFEND 1294 = 1877 Edb ve irlerden olup aslen Manastr'da Emir-zde adyla tann m ailedendir .Kuadal merhuma mntesib idi. Bir mddet Sadret mektupuluu kaleminde ve Cerde-i Havadis muharrirliinde bulun mutu. Mfiknme ismiyle matbu bir mecmuas vardr ki bz iirleri ile birka mektubunu ihtiva eder. Merhum pek deerli bir irdir. Lti fe ve mizahda usta olduuna Sevbiyye manzumesi ile Napolyon hak knda syledii trih manzumesi hiddir. Berk uran nh kubbe-i imknda nr-i akdr Diren Mdr bu lem tennr-i aktr matl'l gazeli arife yazlmtr. 1294 trihlerinde Medne-i Mnevvere'de inzivaya ekilerek Uhud danda vefat ettii rivayet edilmitir. Bir rivayete gre bir zaman stanbul'da adet meczb vaziyette dolaarak
(*) 1278 de vefat ederek Eyyb'e defn olunan Rumeli Kazaskeri Hasan T a h sin Bey de Kbrs'dan yetien irlerdendir. Nakibendi tarikat ulularndan Abdullah Dehlevi halfelerinden olup Mekke'de vefat eden [ M u h a m m e d C a n ] Nakibendi'ye mntesibdir. Beyitlerinden:- . Yr iin ez dil can terk-i vUcid eyliyenin Sylenir elsinede hreti Mansr gibi.

 154 nihayet Hindistan'a gidip 72 seneden beri ad ve sanmn kaybolduu da bildirilmise de hakikatte nerede, ne suretle vefat ctii mehul kalm tr. [Ftih Tezkiresi]nde stanbul'lu gsterilmesi hatdr. Hafz Mfik Krm mes'elesi srasnda Ceride-i Havdis'de bulun mu ve ekseriya gzel makaleler onun kaleminden kmtr. Bu sebep le haberdar olduu zek ve kaabiliyet sahiplerini tevik ve taltif deti olan Red Paa, Hfz Mfik Efendi merhumu da iftara armak, if tardan sonra sohbetine kabul buyurarak fikir teatisinde bulunmak ve ertesi gn 250 altn ihsanla birlikte kymetli bir saat hediye etmek gibi hem kadir ve kymetine, hem de sevin ve iftihar duymasna sebeb ola cak mkfat ve iltifatlarna mazhar etmitir. Hfz Mfik'in bu taltif ve hediye zerine Red Paa'ya yazd teekkr-nme eski slbda olmakla beraber ka'em kudretinin bir mis lidir. O trihde ise merhum yirmi be - yirmi alt yalarnda imi. [Bn-i muvakkithne-i imkn, tekaddeset zth an ihtati'z-zaman ve'l-mekn Hazretleri dakika-inas- mr-i Dn Devlet ve girih k-yi meslih- mlk millet olan zt- Ysuf-simat vekletpenhlerinin kefe-i mizan inine-i basene ve ma'n nm-y

olan dest-i kerem-i ybset sf-nelerini il kymi's-sat mahfaza-i htem-i ehriyr buyursun. Bir aceb san'atU sat kim bakldka verir Rze dri- gama m- meserretten haber dakkasnca bir sat cihan kymet dil-pesendde san'at ihsan buyurmala r niam- celle-i sireleri mukabihnde saniye be saniye hareket iden ze bn- mahmedet-i beyn- ciznemi btn bitn hasr- ed-y kran etmi olduu muhi- ilm-r-y Sadret-penhleri buyuruldukta ol bab da]. (*) Ebytndan : nnde em'-i hidyet dell olursa sana Serir-i reh-i vahdet lyn olur giderek.
(*) Bn metnin aklanm ekli yledir: Bu fni lemi yaratan ve zt zaman ve mekna m u h t a olmakdan m nezzeh Hak Tel Hazgetleri; din ve devlet ilerinin inceliine vkf, mlk ve millet ilerinin dmlerini zen, Bir saat adalet, altm sene ibdetden [n,-

 155 HLET BRAHM BEY Mehur muharrirlerden olup eski Mliye Nzn Hlid Efendi'nin k k oludur. Tahsilini yaptktan sonra Ruznme-i Cerde-i Havadis ba-muharrirliinde deerini ispat etmitir. Haleb mektupuluunda bu lunduu zaman Fihrist-i Vilyet-i Haleb adyla statistik mhiyetinde bir [salname] neretmitir. Bilhara bu yolda salname yaynlanmas di er vilyetlere tamim edilmitir. Eserleri: Oniki mam'm hayat ve hususiyetlerine dir risaleleriyle Enmze, Mekteb-i Kitabet, Sefnet'l-in, Terceme-i Hl-i Mol la Ltf, Terceme-i Hl-i Hoca Hsmecjdin Efendi, Srru'l-esrr, Seyru'l-akmar isimlerindeki risaleleri ile Dolab adndaki dergisi Hlet'-ehab unvanl dvn vesairedir. l-i Osman ismiyle yazmaya balad trihin ancak birinci cildini tamamlayabilmitir. 1295 de m.arif mektupusu iken vefat etti. Hazret-i Hlid civarnda medfundur. Beyitlerinden : Saht- dil nerm olur mihr-i havdis-i tb ile Meyve-i b- ciln hm olmaynca olmuyor. * Nle-i pr-sz sanma ztrb- yreden Berk urur nur-i tecell sne-i sad-preden Noktasz bir gazelinden : Dil ola ser-germ-i ratl-i ml ve dd- lle Srr- rhullah'a dir mahrem-i esrar olur.

file ibdet] daha hayrldr, hads-i eriflerinin mnsn yksek ahlk terzisinin kefesinde gsteren Hz. Ysuf vasfl, iyilik ve cmertlikleri Asaf gibi olan Sadr- zam', pdihmzn mhrnn kyamete dek mahfazas buyursun. Bu d e f a Karakulak Aa bendeleriyle ciz kullarna: Bir aceb san'atl sat kim bakldka v^rir R z e d r n - gam'a (*) m- meserretden (*^) haber inceliince cihan kymetinde gnln beendii bir san'atl sat ihsan buyurma lar br yksek ihsanlar karlnda saniyeden saniyeye devam eden teek kr lisnnn cizane ifadesini, bsbtn kran borcumu yerine getirmee hasretmi olduu, ilminin ihatas dnyay ssleyen Sadr- zam buyuruldukda ol babda emr ve ferman... (*) Rzedrn- g a m : G a m orucu tutanlar (**) m- meserret: Sevin akam.

 156 HLM MUSTAFA BEY ELMAS-TIRA-ZDE 1298 = 1880 Dvn- Hmyn kalemi halfelerinden [me'murlarmdan] Elmas Tra Ahmed Bey'in olu olup istanbul'ludur. Tahsilini devrin mektep lerinden [Dr'l-Marif] ve [Mahrec-i Aklm]'da yaptktan sonra hu ss ahmalar ile ilim ve irfann gelitirdi. 1298'ae vefat ederek Kuzguncukda Nakka mezarlna defnolundu. Biri baslm, dieri baslma m iki dvn [Te'yid-i Ak yahut Zahmetsiz lm] isminde ve Bahtiyar yahut Son krl isminde manzum tiyatro eserleri mevcut olduu gibi msikye de vukufunun neticesi olarak bir hayli besteleri vardr. Bir Na't- erfinden :

Ey uzr gl- bhr-i hr- ezel Kaddi nevreste nihl-i emen-i lemyezel Sensin ol kn- risalet gher-i b-hedeli Vuslatndr iki lemde gnller emeli Ola aknda fed mrmzn mhasali leme rahmet olan kn- rislet sende Mstemendn- garibana bimyet sende Merhamet sende, kerem sende inayet sende Halk divne eden hsn melhat sende Ola aknda fed mrmzn mhaseli

HLM EMN EFEND irlerden ve kalem sahiplerinden bir zt olup Trabzon'ludur. Nesri nazmndan stndr. Muhtelif mlkiye [sivil, devlet] hizmetlerinde va zife grdkten sonra stanbul'a gelerek Bahrij^e Nazrl mektupuluu Kalem Mdrl ile beraber Bahriye Matbaas nazrlna tyin olun mutur. 1301 trihinde hl tercemesi yukarda yazd mehur ir Avni Bey'le ayni gnde vefat ederek Edirnekaps dnda Mfti's-sakaleyn bn-i Keml civarnda days ve hocas Trabzon'lu Pr Efendi'nin yakn na defnedildi. iirlerinde hakimane paralar vardr. Eserleri : Mnet- Klliyat-i Dvn- Hilmi, Mahkeme-i Ye's ve Emel, Muhakme-i kbl ve dbr, stifarnme-i Hilmi, Manzum Durb-i Emsal, Yz Beyitli Kasde-i Kur'aniyye'dir.

 157 Hemehrisi ir A g h Paa'nm yirmi be beyitli parasz redifli ga zelini de Ziya Paa merhm'un [Zafer-nme]'si tarznda erh etmitir. Bir gazelinden : Mnend-i bm-i meskeni viraneler olur Her kim ki dest-i gadr ile iyn bozar Marur olup kyi-i ikble al mah Zihindeki gleni bd- hazn bozar.

HABBE HANIM 1308 = 1890 Hersek'li Ali Paa'nm kz olup Hersek'de domutur. Tahsilini stan bul'da yapmtr. 1308 de vefat ederek Topkap dna defnedildi. Mezar ta yoktur. Beyitlerinden : Habbe bidev dertden hals olmakta mkil md etmez esr-i derd olanlar gayri dermann

HASIRCI-ZDE HAFIZ MUHAMMED A G A 1304 = 1886 Ayntab'n asil ailelerinden Hasrc-zde Hac Abdullah Aa'nm o ludur. Kur'n- Kerim'i hfzetmi ve memleketinin limlerinden tahsil grmtr. 79'da stanbul'a gelip bir sene kalarak memleketine dnm tr. stanbul'da vekiller ve devlet adamlar ile sohbet ederek herkesin hrmetini kazanm, hret sahibi olmutur. 1304'de vefat etmitir. Ayntab'da Karlk Mezarlnda medfundur. lisanda konuur, yazar ve iir sylerdi. iirde mahlas Hfzdr. Babasndan miras kalan emlkin ge liri ile yaard. Memleketinin erafndan hatr saylr ,nktedan, hzr cevap zarf esnaf kyafetinde ma'rifet ehli bir zt idi. Vatan Kasdesinden : Adem isketder-i vakt olsa dah gurbetde Cilve ej'ler yine gnlnde mery-yi vatan Kays- dil silsile-i gurbete p-bend olmaz Eline girse eer dmen-i sahr-yi vatan

 158 HSN HSEYN 1308 = 1899 Gen edebiyatlardan selm-sret [iyi.ahJl sbibi], stanbul'lu i rin ifadeli bir ir idi. 1308 trihinde tebdil-i hava maksadyla bulundu u Msr'da vefat ederek Mevlevi derghna defnedildi. iirlerinin bir ksm Mecma-i Edebiyye ismiyle basld Beyitlerinden : Nisbet idecek olsak eer ehl-i kemle Bir kahb- bcan gibidir ziimre-i chhal Bir gazelinden : Mevceler peyda olur sahr-yi dilde nurdan Bir tecell-zrdr tefrik olunmaz Tr'dan Vech-i baknin temsmda hayretdr gnl Ol sebebden fariim sevd-yi huld hurdan Urduu dem evk-i vahdetle Enc'I-hak n'rasn Nr-i mutlak mtaildi sret-i Mansr'dan Zann- mevhme vcd isnd edip zhid yine Zannider bir bahr-i pyn seryi drdan Bir hakaaikhnedir lem ki Hsni scr-beser Bin hakikat kefeder Hak-bn olan bir nurdan EFEND

HAKKI

BRAHM BEY

1312 = 1894 Kasdecilikde kinci Nef' saylmaa lyk kudretli bir ir olup Mora'da Meysri muhafz smail Paa'nm oludur. stanbul'da Evkaf Na zrl kalemlerinde bulujduktan sonra emekliye ayrlm, skdar'da yerleerek 1312 senesinde vefat etmitir. amhca'da Selm Ali Efendi yakmnda medfundur. Gzlerine karanlk, aklna hafiflik gelmiti. D vn Bursa Matbaasnda baslmtr. Bu divna Avn.' Bey merhumun yaz d manzum takriz mehur ve manldr. Bir naat kasidesinden Merhaba ey htta-i vahyin el-i dd-veri Ey behin-i mesned-i tarz- dde-i Peygamberi

159

Merhaba ey hid-i

ismet-sary-j

Kim

cemlin kurb-i

(J

'^

'

j a verdi zver

HASAN

HSN

PAA: HOCAOLU vilyeti dahilindeki

TYRN SEHRA-ZDE

Ediblerden deerli bir zt olup aslen Selanik

Toyran kasabasndansa da babas Msr me'murlarndan bulunduundan Msr'da domu, orada yetimitir. eitli ilimlerde hussiyle Arab Ede biyatnda tam bir ihtisas sahibi olduuna mteaddit eserleri hiddir. lk olarak Msr me'murluklarnda ve Msr'da gazete muharrirliin de bulunmu, bilhara stanbul'da [Cem'iyyet-i Rrmiye] zalna t yin olunmutur. Matbu' eserleri: Hulsa-i Medeniyyet-i slmij'ye, (*) Semert'l-hayat. Dvn- (*) Dier d i n mensuplar ile bilhassa Avrupallara kar er'i hkmleri v e slmn hakkatlarn, maddi ve manev fayda ve hikmetlerini duyurup ispat e t mek iin mdfaa ve aklama maksadyla devrimizin lim v e muharrirleri t a rafndan yazlm, mtla ettiim deerli eserlerin isimleri aadadr: 1 Mdfaa. cilt Ahmed Mithat Efendi 2 Istibar. Ahmed Mithat Efendi 3 Niza'- llm Dn Ahmed Mithat Efendi 4 Medeniyet-i slmiyye. Sami B e y 5 Medeniyet-i slmiyye. Ali Vehbi Efendi 6 Hulsat'l-kelm fi Musru'l-slm. Sami Efendi 7 Medreset'l-Arab. Abdurrahman Fehm Efendi 8 Nisvn- slm. Ftma .Aliyye Hanm 9 Tbb- Nebevi. H.seyin Remzi Bey 19 slmiyet'in Marife taallku ve Nazar- Murzinde tebyni. ' Atullah Efendi 11 Redd-i Kenan. Atullah Efendi 12 Tehr-i Ebtl. Ali Ferruh Bey 13 btl-i Mezheb-i Dehriyyn. Seyyid Comleddin Efaan. (Arapa) 14 Makaalet'l-uref f mesili'I-hkem. irvn Ahmed Hamdi Efendi. 15 Mukaddime-i Kinat. Ahmed Mithat Efendi 16 Beir-i Sdk- Nbvvet-i Muhammediyye. Ahr;ed Mithat Efendi. 17 Sems'l-Hakkat. Hoca shak Efendi.

 160 E'ar, Levhiku'l-harat, athat'l-kalem, Masbihu'l-fikri fi's-seyri ve'n-nazar, ems'l-mank, Nr'l-uyn, rd- ncl, smet'l-cemat, Hccet'l-kiram f ilmi''l-kelm, Yevm'd-dehr-i f ah vl-i Msr, En-ner'z-zehr, Minhc'l-eslf, Behcet'l-kirm, Seyf'l-kaat, Felsefet'l-ahlk, cml'l-kelmi f mes'eleti.l-hilfet; beyne ehlli'l-slm, Elhakku Rhu'l-fazlet, Huccet'l-kelmi f mahacceti Ehli'l-slm, Dell Ehl-i mn f shhati'-Kur'n, Avmil'lmstakbeli fi'l-Avrupa, Hfzu'l-ret, erhu'l-mebd el-Hseyniyyin f usl-i hikmeti'd-dniyye, Cevhir'l-Akaaid, Risle-i Tevhd, Nehc'I-mi; f M'ebda'l-slm, Edvr'lrMisri ve'l-Msriyyn, EtTevfku'l-hayri, Ahlk- Hasen, Lmiyet't-Trk'dr. 1315 trihin de stanbul'da vefat etti. Gufire leh trh-i vefatdr. Merhumun aya aksak ve gzleri a idi. Hazret-i Hlid civarnda ki eyh Habb Efendi dergh avlusunda medfundur. Eserlerinin ou Msr'da baslmtr.

18 zhr'l-Hak Tercemeleri. Nzhet ve mer Fehmi Efendi. 19 Ben Neyim. Ahmed Mithat Efendi 20 K a n n - i slm. Sava Paa - Franszca 21 Beyn- Hakikat. Sar .^hraed Beyzade Ali Haydar Bey 22 Tercemef-i 'tikad- slm. Abdullah Gobliyam - Mahmud Es'ad Efen diler 23 Msrda neredilen El-slm Mecmuas. (Arapa) 24 Bkret'l-kelm Al Hukuki'n-nis Fi'l-slm. Seyh Hamza Fethullah Msr. (Arapa) 25 Rislet'l-Hamdiyye f Hakkat-i Diynet-i slmiyye Tercemesi. Manastrl smail Hakk Efendi 26 Tercemet'r-rakki fi'l-slm. Ahmed Zeki Bey 27 lm-ihl-i Tbb. Hseyin Remzi Efendi. 28 Mir'at's-shhati fi Ahkmi'l-slmiyye. Tabb Ahmed Ceyhun Efendi. 29 Burhn- Hakikat. Mustafa evket Bey 30 Hulsa-i Medeniyyet-i slmiyye. Hasan Hsn Paa Toyrant 31 Meziyyet-i slmiyye. erke eyhi-zde Muhammed Tevfik 32 33 34 35 36 37 38 39 Efendi. lim ve slm. Baban-zde Mustafa Zihn Paa ark ve Garb. Zek Efendi Mdfaa. bidn Paa tlaku'l-efkr fi kdi'l-efkr. Ethem Pertev Paa El-mufassal Beyne'l-hakki ve'l-btl tercemesi. Adanal Akaed Ef. zhu'l-meram Fi Kefi'z-zalm. Hac Abdi Bey Tuhfet'l-erib f redd- Ehl-i SaUb tercemesi. Zihni ve Said Efendiler Es'ile-i Hikemiyye. Hoca shak Efendi

 161 HASAN TEVFK EFEND

1326 = 1908) lim adamlarndan ve ediblerden olup Batum'a bal Desekl kyn de domutur. stanbul'a gelerek ilim tahsil etti ve Byk Hzim Efen di'den icazet ald. Hoca Mecid Efendi'den Farsa okudu. Bahriye Mektup uluu kalemine devam edip srasyla me'muriyet derecelerini gemi ve 99'da Bahriye mektupusu olmutur. Meslek ayrl dolayisiyle mehu nazr Bozca-adal Hasan Kapdan Paa'mn Gazab denizinde boularak 305 de azledilmitir. eitli zaruret ve mihnete dm, nihayet Musul ve bilhare kodra mektupuluklarna tyin olunmutur. Ayrlp stan bul'a dnnde tekad olmu, 1326 trihinde vefat etmi.tir. Eyyub me zarlna defnedildi. Slih mslmanlardan yksek ahlkl mbarek ,hak ve hukuku seven bir zt idi. Haylt- dil, Ravza-i l-i Ab, Rav za-i Muhavere ismindeki edeb ve felsef eserleri baslmtr. Ravzat'lslm, Ravzat'l-mnet, Minhc'l-aklm, <Ravza-i Edebiyye, Mecma-i Reehat adndaki basl olmayan eserleri ile Tuhfet'l-ekyas fi'z-zanni Binnas tercemesi, Kerkkl eyh Abdurrahman Tlaban'm Kitb'l-marifi fi erh-i Mesnevi-i erif isimli risalesinin ve mam-

40 41 42 43 44 45 46 47 48

stil-yi slm. Ftma Aliyye Hanm. slm ve Fnn. Hlid Eyyb Bey erat- tslmiyye ve Mistef Karlayl. Mahmud Es'ad Efendi Meli-i slmiyye. Abidn Pasa Ziyu'l-kulb. Hoca shak Efendi. Mir't- Alem-i slmiyet. Amasya'l Cemleddin Bey Shhat ve Hayt- slm. Hekin-ba-zde Dr. Muhyiddin Bey Dn-i slm - Ulm ve Fnn, Mils'l smail Hakk Efendi Din Yolunda. Aymtab'I Abdullah Edb Efendi
i

slm Medeniyetine dir eser yazan yabanc ilim adamlarndan bzlar: Gstav Lbon Maks Mller Hans Baret Fort efi Amerikal Muallim Drapcr Bu eseri Ahmed Mithat Efendi gerekli ak lama ve dzeltmeleri yapmak suretiyle terceme etmi ve baslmtr. 7 ari Mismer 8 Mister Karlayl Eseri, Mahmud Es'ad Efendi tarafndan Ahmed Mit hat Efendi'nin yapt gibi terceme edilerek baslmtr. Bunlarn her ikisi de istifade edilecek eserlerdendir. OSMANLI MELLFLER - C: 2 F. : 11 1 2 3 4 5 6

 162 rn ve Askaln'nin Ahvl'l-med risalelerinin tercemeleri ve mlettep iir dvn baslmam olup ailesindedir.

HAFIZ

SHAK

EFEND

Deerli yazarlardan ve Nakibend tarikat mensublarndan olup Er zurumludur. Tahsilini bitirip bz me'murluklarda bulunduktan sonra stanbul'a gelerek Altnc Belediye Diresi Baktibi ve Mdr muavini olmutur. Nesri, nazmndan daha kuvvetli, Dervi tabiatl, salam itikadl bir zattr. 1321 trihinde vefat ederek skdar'da Karaca-Ahmed me zarlnda ailesine mahsus kabristana defnolundu. Yaz tarz Sinan Pa slbunu andrr. Matbu eserleri; [Mektbt], [Sniht], [ntibah], [Zeyl-i intibah]'dr. ntibah mukaddimesinden: Bu maiethne-i lemin byinden gedsma ve muvahhidinden mlhidine kadar bir kul var mdr ki ann cisminde cannda Cenb- Vcib'laty'nn hezrn hezar ni'met-i b-imtinn olmasun. Bir fakr-i sabr shhatle ald bir nefesi bin cihne deidii halde boyunca mstarak-i ihsan olan bir gan-i kil, gnasnn nerden geldiini dnmez. Ve mu't-i hakkjd her demde bir kr-i dier ile yd etmez mi? (*) Vcd cd-i lh, hayat bah-i kerm Nefes atiyye-i rahmet, kelm fazl- kadm Beden bin-yi Hud, ruh nefha-i tekrin*. Kuv ved-ai kudret havass vaz'- bakm Bu kr-hnede bilsem neyim, nem var benim.

HACI HSN HSEYN EFEND: ZMEC-ZDE lim irlerden Farsa'ya vkf deerli bir zt olup Trabzon'ludur. Uzun mddet yksek mektepler Fris edebiyat muallimliinde gzef hizmetleriyle deerini gstermitir. 1327 trihinde stanbul'da vefat ede(*) Metnin allam eltli yledir: Bu yaadmz dnyada zengininden fakirine, dindamdan dinsizine kadar bir kul var mdr ki onun vcdunda ve cannda Cenb Hakkm binlerce minnetsiz [baa kakmadan verdii] ni'meti olmasn. Sabrl bir fakir shhatle al d bir nefesi bin cihna deitii halde boyunca ih.sna gark olan akll bir zengin servetinin nereden geldiini dnmez ve nimetin hakik sahibini, esas. vericisini her demde baka bir krle yd etmez mi?

 163 rek Eyyb'da Mesnevi-hn Hoca Hsam Efendi merhumun medfun bu lunduu Htniye derghna defnolundu . Kur'n- Kerm'in faziletleri hakknda bir manzumesi ve baslmam divanesi vardr. HASAN FEHM PAA

1328 = 1910 Osmanl Vezirlerinden ve Hukuk .lmi mtehassslarndan hatib ve namuslu bir zt olup Batum'ludur. Birka vilyet valilikleri ile bz na zrlklarda bulunarak deerli hizmetler grd. 1326 trihinde stanbul'da vefat ederek Aa yokuunda ailesine mah sus mezarla defnolundu. Telhs-i Hukuk-i Dvel ismindeki matbu eseri mehur ve istifadeyi mcibdir.

HAYRET EFEND HOCA MUHAMMED BAHAEDDN HAYRET EFEND 1331 = 1912 slm dili edebiytmn derinliklerine vkf, lbl merebli, yaratldan kudretli bir ir olup Adana'hdr. Tahsilini bitirdikten sonra s tanbul'da Marif Nezretinde vazife grm, bz yksek mekteplerde edebiyat dersi okutmutur. 1331 trihinde vefat ederek Merkezefendi mezarlna defnolundu. lisanda nazmettii iirlerinin ou basl deildir. Eserlerinden: Sk-i Ukkaz ve ehryin isimlerinde edeb risaleleri FeridetUel adn da nahivden Arapa bir manzumeye ve Mir't'l-Haremeyn ile Mnyet'r-rgiba beli olarak yazd takrizleri baslmtr. Mesnevsinin mukaddimesinden ; Bir nkte-trz- ir olsam Olsam ne demek atba-i lk Parlarsa dah gber gl olmaz G eyle sonyi ey fsnsz Hftmen kural 1 elama biinyd Bekler sbanin suhan-perestan Ende-yi resme kaadir olsam airlii etmedik mi idrk Arf !:u k?d.r tech! olmaz Tahsin idiyor, kelmn i'cz Absd clyor fe^hat-bd Hkmnde imi^ beigatistan

Sk-i Ukkaz mukaddimesindeki manzumesinden :

 164

~Y Rab kerem it niam senindir Abdin nesi var elinde Allab

Redditme bu nttehem senindir Hatt u yazan Kalem senindir.

Manzum ve mensur bir hayli eserleriyle : Kevn bir mecmuadr evrakdr leyi nehr Bir sahife nilgndr bir sabfe zemi^'^r. matl'l Mecma-i kevn isminde yaklak olarak manzumesi vardr. HLM BEY EHBENDER-ZDE AHMED yzelli beyitli bir

HLM BEY

Birok emsali gibi Hrriyet'in ilm ile srgn bulunduu Fizan'dan stanbul'a gelmi ve ttihd- slm nvaniyle bir gazete karmaya balam, bu suretle kendisini bir siyas mslman muharriri olarak ta ntm; slbundaki sadelik ve basitlik, aklk ve enlik, fikir ve muha kemesindeki isabet ve kuvvet, doruluk ve tazelik ksa bir zaman iinde okuyucularn artrm, kendisine mahsus mmtaz bir mevki kazandr mtr. Evvel kdam, ikinci olarak Tasvr-i Efkrn siyas ve felsef makalelerinin kendisinin kaleminden kmas bu yzdendir. ehbenderzde, kalemindeki tathhk derecesinde konuma ve nutuklarnda da bir te'sir ve cazibeye sahip olduundan, ara-sra konferanslar vermeye ba lam ve sevenlerini gittike artrmtr. Yalnz bana karmaya ba lad haftalk Hikmet gazetesi ile ahs fikirlerin', gerei gibi terceme ve telkin etmi ve gerekten btn slm leminde hakl bir hret ka zanmtr. Ad geenin Bat felsefesi ile slm tasavvuf undaki vukuf ve ihtisas hemen hemen grlmemi bir derecededir. Brakt eserlerin den matbu' olanlar bunu isbta kfidir. Ne yazk ki kendisini lzumun dan fazla siyas cereyanlara kaptrmas, gen denecek bir yata vefat, istenilen ve beklenilen hizmetlerini' yapmasna mni olmutur. 332 Hic r trihinde vefat etmi ve Ftih Cmi-i erifi avlusuna' defnolunmutur. Eserleri: Trh-i slm Sunsler Amk- Hayl ksz Turgut Akvm-i Cihan Bir Fedakrn lm Beeriyetin Fahr-i Ebedsi Vay Kz Bekiy, Seviyor lm-i Ahvl-i Ruh (tamamlanmam-Yeni Akaaid tr) Yeni Mantk (tamamlanmamtr) Tasavvuf-u slm (eksik) Ak- BJ (tamam) blis-i Behmen (eksik) Tortu (tamam)

 165

Kekyil bni sur (eksik) Maddiyyun mesleki dalleti Rehber-i Siyaset eyh Bedreddin (eksik) lem-i slm V Kadm Mes'elesi Trh-i Islm vs Osman Mslmanlar Dinleyiniz Farmasonlar (eksik) Gazal-i Bedeviye Yaasm Bd- Sab Melekzde Ailesi Tataakat Divanesi (lamam) ttihd- slm (^tamam)

ki Gavs-i Emn (tamam) lm-i Tevhid slm ve Din-i stikbl (eksik) Ynus Emre (eksik) Allah' inkr mmkn m ? Tahrri Konfert'us Bektailer Murad Orta Feylesof Yer, gk, insan Trk Ruhu Nas;] Yaylyor (tamam) Trk Armaan

HAMD

BEY: NZIM'L-HKEM
1335 = 1916

AHMED HAMD BEY

dilin edebiyatna vkf, yaradltan kaabiliyetli bir ir olup s tanbul'ludur. Tahsilini tamamladktan sonra hkmet ilerinde alt. Son me'mriyeti olan Meclis-i Kebr-i Marif zalndan emekliye ay rlm iken 1335 trihinde vefat etti. Kskl'da Selm Dergh avlusu na defn edildi. Bir aralk Aksaray'da kurduu Medrese-i Ebediyye is mindeki mektebin mdrlk ve ders nazrl vazifelerini yaparak mem leket marifine hizmet etti. Nzm'l-hikem vasf merhum Muallim N a ci Efendi tarafndan verilmitir. Dvn basl deilse de bz iirleri ay r ayr baslmtr. Her konuda iir sylemee muktedir olduu gibi eyh Osman em.s Efendi ve Hersek'li'rif Hikmet Bey tarznda da tasavvuf ve felsef szlerin nazmna muktedirdi. Muallim Naci'nin Nzm't-hikem vasfn vermesine dir ind 'ettii kt'a: Hamd! Midd- hikmet ile kilk-i mahirin Znetlenir sahif-i i'caz dem-bedem tmekdedir zaman seni bir ir-i hakim Unvann olsa hikmeti var Nzm 1-hikem Bir gazeli : Sanmayn takdire kar arz- tedbr eylerim Arifim ben inkyd- hkm-i takdir eylerim

 106 Dest-i yri-i liemltiyle feyz-i akdesn K'betuliah- dil-i viran t'nr ejlerim Ben Melmi siretim meczb-i evk- vahdetini Zhd-i hk erbabn evzma dilgr eylerini Eylesem darb- s-y cezbe vdi dile Ayn-i i'cz- Kelimullah'] tefcr eylerim Mushaf- ryin klp her lhza derp-i nazar Beyyint- hsn-i yr hsn-i tefsir eylerim Bir kitbullah- ntkdr vcdu demin Hak bilip ol nsha-yi kbry tevkr eylerim Mihr-i pertev-br- akm istesem Hamd bu gn Len'a-i fevzimJe cr- aktar tenvir evlerim. Manzum bir nutku; Ey muhterem refiklerim! Hazz evk ile Tahsil-i fenn dnie ikdm- tm idm Hayru'l-ens bence kitb- nefsdir Ol yr- milribna aman ihtiram idin Yokdur cihanda fark avamn hevmdan Mmknse terk-i lfel-i snf- avam idin Hep ehsuvr arsa-i hsn-i beyan olup Tab'- semend-i hmeyi enkte rn idin bkaa-y zikr-i hayridei olmaz fen-peyr Neyl-i hayt- sermed iin kesb-i nm idin hrz- hret eylemenin bin tarki var Amma tark- ma'rifeti iltizam edin Elden kitap dmesin asla, u hl ile Her m- subba mnkalib subbu m idin Kesb-i kemle mni' olur eki rb hb Takll-i eki rb ile kasr- menm idin Sermye-yi husl-i emel sa'y-i tamdr bzl-i nakd- vakt ile ihrz- km idin Akl ider mi beyhdeglukla iftihar? Ebhs- ilm hikmete hasr- kelm idin Mektep deil mi matl'- envr- ma'rifet? Sz dinleyip, u mektebe her gn devam idin ktkda sdk ile vatana hizmet eyleyip Ahvl-i mlk behrever-i intizm idin

 167 Ahkm- er'-ii Dne klup hsn-i intirsl Celb-i rzyi sye-i Rabbi'l-enn idin Hemireler! Nasham siz de dinleyin f-yi muktezsma sa'y-i mdm idin Bu mekteb-i edebden idp iktisb- fejz Akran iinde kesb-i ulvv-i makam idin Bir gn gelir ki hkime-i beyt olursunuz Ol gn iin bu gn aln, ihtimam idin Siz mehnivl-i ravza-i ilm edebsiniz Estike bd- feyz-i lh brm idin Olsun du-i pdil- cihan hir-i kelm f iin u resmi nmmen kyam idin.

HUDY SALH DEDE 885 = 1480 Hl tercemesi yukarda geen ahidi Hazretlerinin babasdr. Hlet-i Mevt terkibinin gsterdii 885 trihinde Mula'da vefat etti. i irdeki arifane kaabiliyetinin mahsl olan aadaki beyit Mevleviler .arasnda mehurdur. Beyitlerinden : Ey dil istersen eer kmil ola noksann Sikkesi altna gir Hazret-i Mevln'nn Aadaki kt'ada kaane tabiatlarnn mahsldr: Aka baland gnl benden ekip el neyleyim Bende n raz olur bendenden zd olmasn Sormazam esrr- akn m.kilinden zahide nki kird olmam bu fende stad olmasn

HALL MD 890 = 1485 ir ve mutasavvf bir zt olup Diyr-bekir midlidir. Ezeli lemle ebed cihan ortasnda u ayrlk yerine dmesinden bahsettii iin Firkat-nme ismini verdii manzumesi irler arasn da mehurdur. rfan sahibi eyhlerden olan bu zat 890 trihlerinde yer-

 168 letii znik'de vefat etti. [Mrettep dvn] baslmamtr. Manzum eserlerinin bir ksm Hac Kemal isimli bir ztn 918 trihinde tamamla d Cmiu'n-nazirde mezkrdur .Mufassal hl tercemesi Tezkre-i uar-i midde yazldr. [Firkat-nme] dikkatle tedkk edildii takdirde byle bz tezkire yazarlarnn bahsettii gibi mecaz ak yolunda yazlmad ortaya kar. Sultan nc Murd devri edb kaadlardan Manastr'l Kaad Hasan bn-i Ali'nin de mensur ve matbu [Firak-nme]si vardr ki K harfinde bahsedilmitir. Beyitlerinden : Ak- Hak-bn srer ddr- zevkin dima Zhid-i hod-bn oturmu gussa-i ferda eker

*
Bir iyn- vahdetin mnrg-i hmyun blsn Sen fitb kl taleb meyleyleme zerrtma Msra'larndan : rif-i nefs olmaynca kimse bulmaz liakk'a yol Can nedir ki n kurban itmeyim cnna ben

H A Y A L MUHAMMED BEY 964 = 1556 Mehur irlerden olup Vardar Yencesi'ndendir. Kanun Sultan S leyman'n mukarreblerinden [yaknlarndan] idi. Szi dilde, Hayl gzde kald Hayli oldu hayf el-htikm liUh msra'larnn delleti olan 964 trihinde Edirne'de vefat etti. Kirihnecivarnda Ahmed Paa Hanna yakn bir yerde yaptrd emenin ya nnda medfundur. [Mrettep divn] ile [Leyl ve Mecnn] manzumesi vardr. iirle rinde mutasavvfne ve hakimane beyitler mevcuttur C*)
(*) Olu mer Bey de ir ve ilim slipleriden bir zt olup 1022 trihin de Edirne'de vefat ederek Kabaktepe mezarlna gmlmtr. Bir hayli iiri ve Ayasofya Cmii'ne dir tarihesi olduu Ens'l-msmirinde zikredilmi tir.

 169 Beyitlerinden : Ak bir em'-i lhdir benim pervanesi evk bir zincirdir gnlm nn pervanesi * e cihetten semme vechullah nrm grmeyip R'yet-i dnya iin zhid riyazetler eker Msra'larmdan : Hayli mkildir kii terk eylemek mu'tdn * Muhammed nsnn mbiyyetin Veys-i Karan'dan sor Bir ey mi var cihanda mahlk- Hak deil Bursa'da Muradiye arsndaki derghta medln Bahri Dede'nin syledii u: Cihan-r cihan iindedir ry bilmezler u mhler ki derya iredir deryay bilmezler beytini tamamlayarak yapt gazeli de manl ve muhteval gazellerindendir ki metni aadadr (*) G A Z E L Cihan-r cihan iindedir ry bilmezler u mhler ki derya iredir de-yy bilmezler Hrbat ehline maher azabn anma ey zhid Ki bunlar ibn-i vakt oldu gam- ferday bilmezler afak-g kan iinde dan seyreyler klar Gneten zerre grmezler felekde y bilmezler Hamide kadlerine rite-i eki takup bunlar Atarlar tir-i maksdu nedendir yay bilmezler Hayli fakr alna ekenler cism-i uryn Annla fahr iderler atlas dibay bilmezler

HIZR BEY Osmanl irlerinin eskilerinden olup Kprl ktphanesinde b- Hayat ismiyle Muhammediye kadar 989 trihinde nazm edilmi bir
(*) B u arifane gazel ,birok ir tarafndan tanzr ve tahmis edilmitir. Tahmislerin en mehuru hl tercemesi ileride yazl zzet ^l^li Paa'nnkidir. Onun bir paras paann hl tercemcsinde zikredilmitir.

 170 manzumesi vardr ki meviz ve ahlk'dan bahseder. [Dvn] da olduu rivayet edilmitir. HALL SARI HALL

Tatl dilli irlerden rindce davranlara sahip bir zt olup Bursa' ldr. Bekr olarak mr geirmitir. Bursa'da muhasebeci Ahmed ele bi'nin yannda alanlardan biriyle halvet ettiine dir hasedcilerin kard dedikodu zerine Hall hacl duruma derek yrye yrye Hicaz'a gitmi, K'be komuluu ile Mekke-i Mkerreme'de kalmtr. [Leyl v Mecnn] adndaki manzume airane eserlerindendir. Knal-zde Hasan elebi'nin naklettii gibi [Lmi]nin Pertevi brahim isimli oluna ak ve alkas bulunduu, rivayet edildiine gre Kanun Sultan Sleyman devrinde yaad anlalmaktadr. iirlerinden : ka dil-rub m eksik olur Ehl-i derde bel m eksik olur Ben lrsem bel ile ey dil Yre bir mbtel m eksik olur Glen-i hsnne o gonca lebin Blbl- ho-nev m eksik olur Nola yr olmaz ise ol yz gl Bana bir meblika m eksik olur Ne sorarsan Hall aladm Yr ile mcer m eksik olur [Kef'z-znn]'da mezkr olan Hamsenin bu ztn olmas kuv vetle muhtemeldir. 88rde vefat eden Edirne'li hidi'nin de [Leyl v Mecnn] man zumesi vardr. HTEM BRAHM 1004 = 1595 BEY

Sipahiler snfndan ve tannm irlerden olup [Riyz Tezkiresi]ne gre Edirne'lidir. 1004 trihinde Edirne'de vefat etti. mrnn sonunda kalenderlie vurarak bir hayli seyahat etmitir. [Mrettep dvn] varsa da baslmamtr. [Kaamsu'l-A'lm]'da Bergos - Burgazl, Edirneli olarak kaydedilmitir. [Rz Tezkiresi]'nde

 171 Beyitlerinden : Tz-i reftr olann pj'ine dmen dolar riir menzil-i makslne aheste giden beyti pek mehurdur. Msra'larmdan : Taze hn yine kendye olur mey\esi br

HKAAN

MUHAMMED

BEY HASSN-I

RM

Ayas Paa torunlarndan ve Osmanl irlerinin sekinlerinden olup hem kane, hem airane olan mehur ve matbu' Hilye-i erife manzmesinnin sahibidir. Baslmam Hads-i Erbain manzumesi ile [M rettep dvn] da vardr. [Hilye] Vhid keelf - bir bin gibidir, kabilin den olarak yksek kaabiliyetine ehdet etmektedir. Vefat ltift- Be kaa terkibinin delleti olan 1015 de, kabri Edirnekaps Camii avlusundadr. Sz geen manzume Hilye-i Hkaan dij'e tannm olup Sley man elebi merhumun Mevlid-i Nebi manzumesi gibi Sehl-i mmte ni' kabilinden ruhlar okayan yksek bir eserdir ki bz beyitleri arif ler arasnda dillerde dolar. Sz konusu Hilyeden bz beyitler: Bahr-i efkra dalp ekme emek Kesmi atmtr n itme cedel Nkte-i n- erdan el ek T-j " \ j " " * ^^^(^^ '"^ *^

Lyk oldur ki heman slik-i rh

Diye

olSjl'^V

ktiz etti mnezzeh zt Sebeh-i hilkat- mevcudat tti ol demde Jieman ak zuhur Oldu elkssa hveyd bir nr Sevdi ol nuru Habibim dedi Hak Oldu ddrna k- mutlak Doldu vze-i Ahmed'le cihan Eyledi ak- lh galeyan Msivallh' dilinden selb it Vd-i nazma bu slb ile git

172

Hep bu mny bilir ehl-i usl Hikmet-mz idi evza'- ResI Msra'lai'indan : Kssadan hissedir el-kssa garez.

HAYLI

AHMED

BEY

1040 = 1630 Osmanh irlerinin sekinlerinden ve sipahiler smfmdan olup Bur sa'ldr. Basl olmayan dvnndan iirdeki kudreti anlalr. Vefat Bekaaya gd Hayli menzilin buldu msra'nn delleti olan 1040'da, kab ri Badad'da mam A'zam RahimehuUah Hazretlerinin yaknndadr. Dvnnn msveddesi Badad K.k ktphnesindedir. Bir Na't'ndan: Gsterip devr-i kamerde nice yzden a'caz Eyledin gn gibi lemlere Hak dni iyan Grd kim bilmediler halk- zemnc kadrin Seni bildirmek iin indi zemine Kur'a Beyitlerinden : Olmaz uzr- yr hatt- mkibrsz Bir gl m var bu glen-i lemde harsz

HS A L I 1062 = 1651 Pete'den yetien Osmanl irlerinden, lisanm edebiyatna vkf, yaradltan kaabiliyetli fikir ve hayal gc zengin deerli bir zttr. 1062 trihinde memleketinde vefat etti. On kt'a dvan tertibine muvaf fak olduu kendi el yazs ile yazma [dvn]'nda mevcut aadaki be yitlerden anlalmaktadr. Hamd lillh ki dil tsiidir dvnn ir dah olup cilveger inallah Oldu beyz gazeli herbirinin bkem kast Sbha-ve elden ele devr ider inallah Ey Hisl umarm Hazret-i Mevl'dan kim Mlk-i nazm bana teshir ider inallah

 173 Pete'de medfun Glbaba hakkndaki manzumesi: Hd-i rh- Hddr hedemn- Gl Baba Mazhar- srr- Huda'dr mahremn- Gl Baba Kalb-i mahzunum ald gonca-ve diltenk iken zge cy-i dil-kvdr sitn- Gl Baba Dhil olan kurtulur endh gamdan gyiy Abd-i m'min mlkdr d'1-emn- Gl Baba sitnn secdegh itmidir abdln- Rm K'be-ve yz srse ta'n m tlibn- Gl Baba Ey Hisl Hn- akuUah ile toylar n Cn ile berkim olursa mihnn- Gl Baba

Dvanlarndan baka syliyenleri zikredilmek suretiyle Osmanl iir lerinden seilmi paralar hv kendi el yazs ile yazma Matliu'n-nazir isminde iki cild eseri Nr-i Osmaniye ktphanesinde ve Farsa iirleri toplayan Letif'l-hayl adndaki bir cilt eseri de Hamidiye ktphnesindedir. Her ikisi de Edebiyat trihi ile megul olanlara ky metli birer kaynaktr.

HK
1

MUSTAFA

EFEND

limlerden bir zt olup Tire'lidir. Sonradan skdar'a yerlemimanzm bir lgate tertip etmitir. Matl'ndan : tir. lisnn kelimelerinden mteekkil Nzm'l-cevhir ismiyle Allah - Tanr - zed Yalnz ne ferd i tenh inev-sm' iidir - bilir alm dn Hatimesinden : Sorarlarsa senden Hkiy De bin krkiki de tamm eyledik Yine bu konuda Menzim'l-cevhir isminde bir manzumesi de vardr. Matl'ndan :

174

Elhamd liUhillez cealennse mkerremen Minnet Hudyi r ki bekerdist merdm Binnutki veddiryeti vellbbi vezzek Mehter beho ve dnii ve gftar vezr ki kr- sipas o Tanrya insan benledi Zeyrekliin ile sz ve bilgi akl ile dah

HTEM

AHMED

EFEND:

AKOVALI ZDE

1168 = 1754 lim irlerden fen bilgisine de sahip bir zttr. Hcegn- Dvn- Hmyndan [Dvn- Hmyn kalem me'mur larmdan] olup Saray-Bosna'da ktphanesi olan Akoval Osman ehd Efendi'nin oludur. lisanda yazlm iirlerinden mrekkeb ve mret teb dvn matbdur. stanbul'da Lleli Ktphanesinde Ahlkdan Arapa bir manzumesi ile erhi ve bir de [ahidi erhi] vardr. Bedr Reid'in [Elfz- Kfr] risalesini de erh etmitir. Resl-i Ekrem'e Ahmed Efendi hem-civar ol sun msra'nnm delleti olan 1168 de yerlemi bulunduu Rumeli Yeniehri'nde vefat etmitir. Hesaptan erhuUem'a isminde bir eseri ile [Mlteka erhi] olduu da rivayet edilmitir.

175 Farsa iirlerinde mbala grlmez. Kendi el yazs ile yazma olup nshas ir Efendi Ktphanesinde mevcut olan ahlk ilmine it Arapa kasdesindeki imzas: Hdim-i ben dem Akoval-zde Htem ibaresiyledir. Beyitlerinden: Dil-tenk isen yine-i mehtaba nigh it Dim nedir ende-i pi keme bis * Ey in-yi pirev-i perdeh-yi ney Her mkili ki dr be-prs ez nev-yi ney Mekke-i Mkerreme'de Nakibend byklerinden Yekdest eyh Ah med evri yn'den feyz almtr. Arapa yazlm eitli takrirleri tale belerinden bn-i Reyhan lakabyla anlan Muhammed Sad Efendi ta rafndan toplanarak Fevid-i Htemeiyye ismi verilmitir.

HAYR MUHAMMED 1204 =1789

EFEND

Bolu sancana bal Viranehir kazasnn mergi kynden olup stanbul'a gelerek devlet me'murluuna girmitir. Rtbe ve dereceleri aarak Dvn- Hmyn belikisi, bundan sonra da defa Res'lkttb [Hriciye vekili] olmu, ir, siyas bir zattr. Sadr- l kethdas iken sefer [harb] balangcnn ortaya kmasyla sefere ekalli [en az] iki sene mukaddem [evvel] hazrlanmjak lzmdr demesi azlini mcib olmutur. Bu durum siyaset trihimizde ok rastlanan gariplikler cm lesinden sajalmtr. Srr merhumun : Syledim trh-i menkl eyleyp bezl-i vcd Basd seylb- adem Hayri-i saf tynetb> beytinin dellet ettii 1204 trihinde Kalas civarnda Tuna'ya kar Bo za suyunda boularak vefat etti. Mrettep dvn varsa da baslmam tr. Yazma bir nshas Yldz ktphanesinde mevcuttur. Vahdet-i vcd grn anlatan bir gazelinden: Srr- vahdet cilve-engz-i mezhirdir btn Nokta-i merkez cilsz- mezhirdir btn

 176 Mevc-i derya penesinden dmen-i sahil kar Matlbmdan dest-i ehl-i feyz kaasrdr btn Lfz- nziktir viren elfza hsn-i itihar Gsteren a'rz enzr- cevahirdir btn htilft- unm gaayesi tevhiddir Gsteren ecsm ezdd- ansrdr btn

*
Vahdete nisbet ile kesret-i eya birdir Mevcler her ne kadar ok ise derya birdir Mn-i vahdet-i Hakk kesret ile sabit olur Geri hid ikidir er'ide dva birdir.

HIZIR

AA-ZDE

SAD BEY

1252 = 1836 Ho szl irlerden rind-merebli bir zt olup istanbul'ludur. Gen liinde Sar-y Hmyn aalar zmresine katlm ve 48 de uhdesine Hcegnlk rtbesi tevcih olunmu ve musahipler arasna girmitir. Edebiyattaki kudreti hretiyle mtenasip deildir. [Matbu' dvan e] si vardr. 1252 trihinde stanbul'da vefat etti. Eyyub'dan Bahriye'ye giden caddenin sol tarafndaki mezarlkda medfundur. Beyitlerinden : Sktu bilmediinden deil edebdendir Geri sylemez amma neler bilir di Msra'larmdan : Kiminle lfet edersen var eyle tek bizi ho gr. * Kiinin sevdiinin btn dnyaya deer. * ok byk ltf u at bendeki teksire gre Kt'alarndan : Sylemem derdimi hem-derdim olan ba bile Belki snemdeki u nle-i cngha bile Kendi bi-phe bilir rz- dernum yoksa Ell-i dil syliyemez derdini Allah'a bile.

 177 HLS YUSUF EFEND

Thir merzdelerden ir Fzl Beyin akrabasndandr. stanbul' da domutur. Evvel Dvan kalemine, sonra da Terceme odasna devam etmi ve ba ktiplik ile Londra'ya gnderilmitir. Son me'mriyeti Ter ceme odasndaki ikinci mtercimliktir. Maa ile emekliye ayrlmtr. [ehnme-i Osman], [Kyfetnme-i Cedd], [Mifth- Lisan] is mindeki eserleri baslmtr. 1300 H. Trihinde stanbul'da vefat etmi tir. [Mifth- Lisan] mukaddimesinden : Blbl-i ntka-i hamd salt Dem-i tevhd ile eyler naamt Pes du-yi ehe olur demsz Ki odur vcib dibace taraz Kalb-i Hlisde budur kasd meram Vre tahsle suhulet Allm Heman Allah ide hayre let Devlet dnimize bir hidmet [Mifth- Lisan] matl'mdan : Allah Diy, gkler siy, yer ter Komansa ihtida Dim Tujur Baki Eternil Enfini; b-intih

HAYR BEY 1308 = 1890 Yaradldan kuvvetli bir ir olup Endern-i Hmyndan tahsil ve terbiye grmtr. Rsumat Emneti muavin refiki idi. leride hl tercemesi yazl Bursal ir Hakkak zzet Efendi'nin mecmuas tarznda Ktk ismiyle kard mecmua Ebced hesabna gre birka sene lik has isimleri toplamtr. Aadaki beyit matbu eserlerinden olan [Manziim Mesnev-i erif] tercemesindendir. Dier baslm eserleri Levha-i Kavid-i Frisij^e ile [iirleri Dvn] makamnda olan Gvh- Dil olup db'l-mlk ve Adb'l-deb, Bahr'l-kaafiye, Se-zeban Hayr'l-lgat isim lerinde baslmam eserleri de vardr. 1308 de vefat ederek Kadky'nde Kudili civarnda Mahmud Dede Trbesi yaknndaki byk mezarln yol tarafndaki kesine defne dildi.
OS!\lANLI MELLFLER - C; 2 F. : 12

 178 smail Saf bey u kt'ay sylemitir: Mesnev'yi ahp tercemeye Hayr Bey NIe nayden dedi ok gemedi ald dd ecer-i mr ha/n ber-zede-i merg oldu Yadigr olarak leme kald kt Beyitlerinden : Var mdr dnyada bnsiz bin Kim olur ya bn-i arz u sem Esas- hest-i lem bilinmedi gitti Nedir vezif-i dem bilinmedi gitti. Kitb- Mekteb-i Tekvin okunmad kald Bu srr- hikmet-i mbhem bilinmedi gitti.

HLD

E Y Y B BEY

1319 = 1901 lim ediblerden, iyi lisan bilen bir zt olup Yeniehirli-zde hre tiyle tannmtr. Kendisinden daha ok eser beklenmekte idi. Ne yazk, ki gen yata 1319 evval'inde verem hastalndan istanbul'da vefat et ti. Beykoz'da medfundur. Ahmed Mithat Efendi'nin damaddr. Hukuk Mektebi me'zunlarndandr. Matbu' eserleri : [slm ve Fnn], [Goriller inde], [Trihe-i Afganistan], [Sev d-yi Nihan], [di], [Kaykla Ceveln], [Genbeg], [Alp Dalarn da Tem ve Edvr- Arz]. [islm ve Fnn], isminden de anlalaca gibi Mslmanln ms bet ilimlerle uzlatna misl olmak zere slm leminde yetien ilim adamlarndan balcalarnn hayatlar ile eserlerine dir tedkkat hvi dir . HLD HASAN EFEND 1324 = 1906 Mevlevi irlerinden bir zt olup stanbul'ludur. evk ve hl sahih lerinden idi. Balangta Hlidiye eyhlerinden Peyzullah Efendi'ye inti sab etmi idi. kinci Osmanh Ordusu Levazm Diresi kinci ube Md r iken kendi arzusu ile emekliye ayrlm ,1324 de Edirne'de vefat et-

 179 mistir. Muradiye Camii avlusunda medfundur. Eserlerinden sdece erh-i Ak-nme-\'i Dilden bir ksm baslmtr. Dierleri: Tasavvuf istlhlarin aklayan bir eseri M'iallm Naci merhumun <Reng-i ruhsrn gibi her renginin hayranym, gazelinin iki beytine erhi, Mevln Celled din ile Sadreddin Konevi Hazretlerinin kemller'mi anlatan bir eseri, Bir ehidin Ahvli'ni bildiren rislesidir. iirlerinden : Meydeki keyfiyyet-i tevii idrk eyleriz Nlc- meyle gnl mlkn tarabnk eyleriz. Neveyb- cm- fejz-i Mevlevyiz t ebed Nii-i meyle g- neyle raks b-pk eyleriz

SHAK ELEB SKJPLJ 943 = 1536 Deerli irlerden bir zt olup hastal esnasnda syledii : Gelcek hlet-i nez'a did trihini shk Yneldim cnib-i Hakka ba kabak, yaln ayak beytinin dellet ettii 943 trihinde am Kadlnda iken vefat etti. Be kr olarak yaamtr. Tabiat ltfecilie meyyal imi. Sultan Birinci Selim Han'n kahramanlk ve fetihlerini hikye eden bir tarihesi ile mrettep dvn ve ilimden bahseden [mtihan risalesi] vardr. Eser lerinin hepsi de baslmamtr. Beyitlerinden: Gnl yinesi safdir amma Tem itmee shib-nazar yok Sne-i gl k-k cn- blbl derd-nk B- dehrin mbtels gl mdr blbl mdr?

*
My-i sefd balad yer yer arnaa Fasl- hazanda alr oldu baharmz Krt beylerinden kr'nin de bir [Selm-nme]ai vardr ki [Scd] tarafndan buna bir zeyil yazlmtr. 1030 trihinde Ebeveyn-i ulm ismiyle sarf ve nahve dair be ksm zerine mretttp manzum ye men sur eser yazan Mustafa bn-i Zihn de skp'te yetien lim irlerden dir.

 180 NTZM- BOSNAV

Sultan Muhammed Hn'm olu Sultan Ahmed devrinde yaam bir ir olup birinci ksm ahlktan, ikinci ksm Neme seferinden bahseden Tuhfet'l-hvan isminde manzum bir esen vardr. Mukaddimesinden : Hamd-i bhadd o Yce Sultn'a Ol Kerm Rahim Rahmn'a Birdir ol birliin iden inkr Olur hir makam menzili nr Hilye-i akl ile virp tertb tdi inn zbde-i hilkat ZZET AL PAA K A Y M A K A M 1147 = 1734 Hakim [felsefeci - ahlk] irlerden olup Dmad Muhammed Pa-' a'nn oludur. Bz yksek me'muriyetlerde bulunnutur. 1147 trihin de ark seferi ordu kumandam iken Revan'da vefat fderek Sliha Sultan Camii avlusuna defnedildi. Baslmam dvanesi ve Hat ilmine de inti sab vardr. Bilhassa Dvn yazdaki kaleminden kma eserler yaz tliminde dstur - kaaide - kabul edilmitir. Bir gazelinden : evk-i takdirde endaze v mizan olmaz Feyz-i Mevlya gre naks, kmil birdir Bir olur adl-i lhi'de Sleyman ile mr Dergeh-i Hak'da heman h ile sil birdir. Yine erbab bilir ehl-i kemlin kadrin Bezm-i ciihhlde Hassan ile Bakl birdir zzet rahmet-i Hak nk bedde yeksandr Yasa brn- kerem bahrile sahil brdir Dier beyitlerinden : Teskn-i ci-i dil iden ek-i didedir Brn olunca olmaz imi payidar mevc * Suret pezr-i marifet olmakdadr hner Yoksa bu dehre nice heyl gelir gider

'

 181 Hayal Bey'in mehur bilmezler redfindeki gazelini tahmisinden: Dnsn bm-i har- zhdne marur olan bid Ezel yanklarma te-i dzah olur zid Geenden b-haber hl [sey'etjden ne der id Hrbat ehline maher azhm anma ey zhid Ki bunlar ibn-i vakt olmu gamm- ferday bilmezler.

ZZET MUHAMMED BEY BEYLK - STANBIL 1224 = 1809 ehd irlerdendir. Beyliki zzet Bey ismiyle tanmmtr. Kendi sine isnad olunan bz mnasebetsiz makalelerden dolay Ruhunu zzet Bey'in i'zz ide Rabb'l-enm msra'nn dellet ettii 1224 trihinde Kadky'nde ecel-i kazaya urad. lk olarak Hoca Nusret'den. ikinci olarak da Hoca Ne'et'den ders grmtr. Ksa bir zaman iinde iir ve in aile hret bulmutur. Henz gen iken vefat etmeseydi tad istidada gre Onnc yzyln pek par lak bir iri olurdu. [Mrettep dvanesi] baslmiitu. Beyitlerinden : Eyleme ukdan keyfiyyec-i ak sul Nak hayrn- bihaberdir hlet-i nakkadan 1223 trihinde nc murahhas sfatyla Ya'da bulunduu sra da syledii aadaki beyit beenilmitir: ller hayller kuruyor hem safda ok Ya'da bizimse bir kuru eylencemiz de yok

ZZET MUHAMMED MOLLA 1245 = 1829

KEEC-ZDE

Beigat sahibi deerli bir irdir ki asrnn edblerinin reisi idi. Sadr- zamlardan Slih Efendi'nin olu olup stanbul'da domutur. Ka derin bir neticesi olarak bir aralk Gelibolu civarndaki Kean'da daha sonra da Sivas'da ikaamete tbi tutularak zzet ire de kyd cihan msra'nn delleti olan 1245 trihinde Sivas'da vefat etti. Kemiklerinin kalnts 1335 trihinde stanbul'a getirilerek Avrat Pazar'nda Canbaziye Mahallesinde Mustafa Bey Mescidi avlusunda medfun bulunan baba-

 182 snm yanma defnedildi. Hl tercemesi yukarda gecen Abdlbk Dede Efendi'ye mntesib idi. Eserleri: Biri Bahr- Efk ismijde [mrettep divn] ile Sivas'da yazm olduu Hazn- Asarndan baka MihnetKean, Glen-i Ak adlarndaki mesnevileri ve mteaddit lyihalar vardr. iirleri ekseriyeti itibariyle hakmnedir. hne ve rindne olan lar da vardr. [Mihnet-ken] Almanca'ya terceme edilmitir. Beyitlerinden : Maksd kolaylkla azizim ele gi-mez em etdi fed Ysuf'a Ykub-i mahabbet Msra'larndan : Zelh-yi cihandan dmenin tuhls erliktir Meseldir gIen-i lemde bir glle bahar olmaz Hakita hak, btla btl grnr arifler
i:

Her Al Haydar deil her seyfe denmez Zl'f-ikar * Anlr gh Sleyman ile bir mr-i zaf
V*

Bende ol Hazrct-i Mevl'ya ki zad iasn kil oldur ki de dmenini rfkla dost
*

Tlii yr olann yr sarar yavesini Teslimdir murazann seyf-i srimi Sleyman dah olsa rz-i
gara

i'timd etme

*
Hased bir manev ta'rzdir eltl- Mevl'ya Kimseden havf eylemez Allah'dan havf eyleyen stikametdir menr- cami hak-g iden Bellidir zver-i efser olacak cevher-i sf Torunlarndan Read Fuad Bey merhum tarafndan yazlan hl ter cemesi Trh-i Osman Encmeni mecmasnn 41 numaral nshasn-

 1K3 da neredilmitir. Molla merhum tarafmdan yazlar, babas hakkndaki Devhat'l-mehmid f tercemeti'l-vlid ismindeki risale de sz geen mecmuann 37 nci nshasnda yaynlanmtr.

FFET MUHAMMED

EFEND

BURSAV

1258 = 1842 Ho szl irlerden olup Bursa'ldr. Nakibend eyhlerinden hl tercemesi yukarda geen Behet Ali Efendi'den feyiz alm.tr. iirlerin den na'tlar ve kasideleri ltfdir. Kasidelerinde Ncf'i'yi takld etmeye alt anlalr. [Mrettep dvn] baslmtr. Vefat 125R trihinde, kabri Bursa'da Mevlevihane ile Hindiler dergh arasndadr. Bir Na'tndan : Kld envr- cebininden tecell zt- Hak leme mir't- vahdetdir ceml-i Mustaf Beyitlerinden : Ey iden Perverdigrn birr u ihsann nd Bir ikeste sineden ref'-i melal ittin mi hi * Sen sabr idp ho-htr ol. ltf-i Hudya hzr ol Koy halk Hakka nazr ol. ffet seni kim neylesin

BRET

MUHAMMED

EFEND

BURSAV

1261 = 1845 Bursa'dan yetien k irlerdendir. Bir mddet mahkeme ktipli inde bulunduktan sonra muallimlik mesleine gemitir. Sonradan Hi caz ve Badad'a giderek Hlid-i Badd'ye intisab emitir. Bundan son ra memleketine dnerek 1261 de vefat etti. Zindankaps Mezarhmda medfundur. Banda hl tercemesi yazl dvnnn yazma bir nshas Edirne'de Sultan Selim Ktphanesinde mevcuttur. Bir Na'tndan : Vcdun pertev-i nr-i hakikat y Reslellah Visalin ka tc-i saadet y Reslellah.

 184 Mehur [Mersiyejsi : ekiliip sinemize kerb-i bel destiresi T siiveyd-yi dernumda grnd beresi Kurdular leme hicran ile te kresi Ti-i matem aral sineme h penceresi em dil oldu mam akma bir kan deresi Gsterir vechini derd-i dile nh- matem Pembe-i hecr ile uka urur d- elem D- hicranmza dnyada olmaz merhem Ti-i matem aal sineye h penceresi em dil oldu mam akna bir kan deresi Dolanp burc-i eref'den eb-i zulmetden o mh Kerbel destine grnd heme bir h Cnm itdi fed Hazret-i Hakka ol h T-i matem aal sineye h penceresi em dil oldu mam akna bir kan deresi Nim-nigh itmediler dide-i girynmza Kydlar emr-i Yezid ile bizim canmza Urdular tei bu cn cihan-bmnnza T-i matem aal sineye h penceresi em dil oldu mam akna bir kan deresi bret em-i rn-i Resl's-sekaleyn Drr-i sertc- saltin mm'l-Hrameyn Matemin hare kadar eyliyclim "arzu'l-ayn T-i matem aal sineye h penceresi em dil oldu mam akna bir kan deresi

FFET HATCE

HANIM

1277 = 1860 Dvan sahibi Osmanl kadn irlerinden olup hl tercemesi ileride yazl Srr Hanm'n ablasdr. 1277 trihinde memleketi olan Diyr- Bekirde vefat ederek Behram Paa Camii avlusuna defnedildi. Bir gazeli:

 185 Remz ile fehm eyledim akn imi tat bana Zevk- kevneyn-i braktm elverir uzlet bana bret bayret gziyle leme kldm nazar Oldu t bezm-i Elestin ltfu bu dikkat bana Zerreyim bke beraber menzilim hurddir Ehl-i diller himmetiyle geldi bu izzet bana Gaflete salm beni efsnelerle zhid Gemiim me'vandan gel eyleme sklet bana Mazhar- srr- lh eyledim, dil-hnesin ffet rz-i ezelde ak imi ksmet bana.

S-ZDE MUHAMMED SAADEDDN EFEND STANBUL 1283 = 1866 lisanda in ve iire muktedir lim ve irlerden bir zt olup s tanbul'ludur. [Dvane]'si baslmamtr. 1283 de vefat ederek byk de desi Eb's-Sud Efendi'nin yanna defnedildi. Rufiyye ve Sa'diyye tari katna mensb idi. Bir kt'as : Fahr-i lem enbiynn zt- miistesns^dr Srr- yt- nbvvet lfznn mnsdr Oldular bir huccet-i pkze cmle enbiya Hatmile Zt- Muhammed Mustaf imzsdr.

ZZET

EFEND

KAZASKER, HATTAT MAM EHRYR MUSTAFA ZZET EFEND 1294 = 1877 Marifet sahibi bir zt olup Tosya'ldr. Tahsil ve terbiyesi stanbul' dadr. Bir mddet ehzadelerin hat ilmi muallimUine tyin olunarak hizmet grd. lisanda arifane ve mutasavvfne iirleri vardr. Zama nnda Neyzenlikle de tannm hner ve zerafet sahibi idi. Zamannda hakl olarak Reis'l-Hatttin ve eyh-i Sni unvann elde etmitir. Talebelerinden en mehurlar efik Bey, Abdullah Zhd, Muhsin-zde Abdullah Bey, Vahdeti Efendi, Burdurlu Osman Efendi merhumlardr

186 ki hepsi de hat san'atnda gerekten baar kazanm mehur hattatlar dandr. 1294 de stanbul'da vefat ederek sllesine mensub olduu eyh smil-i Rm yaknna defnedildi. Hlen matbuatmzn kullanlan ya zlar ad geenin yadigrdr. [Avm.il M'ribijyle [Kef'l-'rab] gibi eserleri vardr. Msik san'atnda Tarz- Cedd adn bir makamn muci didir ki sz geen makamn perevi de kendisinindir. Kaleminden kan eserler saylmayacak derecede olup en mehurlar aadadr: Onalt Kelm- Kadm, Onbe Delil-i Hayrat, kiyz elliden fazla Hilye-i erife, Otuzu akn en'm ve kaside, birok mrekkat, Ayasofya Cmi-i erfindeki mbarek levhalar, Hrka-i Saadet ve Kasmpaa Cmlerindeki levhalarla Bursa Ulu Cmi'indeki iki byk levha vesaire ^gibi pek ok eserleri vardr. Bir kt'as: Allah birdir iki cihan vahdet zredir bret gziyle bak hele bir here yek-ten ol Terk eyle msivy gzet srr- vahdeti Benlik haylin eyleme zinhar sen sen ol Beyitlerinden : zzet dem de geer, gam da geer lemde Vaktini ho geirip ylece eylenmelidii, Nakibend tarikat byklerinden Hind'li Muhammed Can Efendi merhumun halfesidir. ^ ZZET EFEND

Eski tarz iny andrr zengin fikir ve hayl gcne sahip mn bir zt olup Ruscuk'ludur. Tahsilini bitirdikten sonra devlet me'murluuna girerek mektupulua jmkselmitir. 1330 trihinde stanbul'da emek li iken vefat etti. Kadky'nde Kudilinde Mahmud Baba Trbesi civa rna defnedildi. [Mnet- zzet], [Nefhat'l-edebj, ;[Yeni eserlerim], [Cambaz ocuk], [Derc-i Bedyi'] isimlerinde in ile alkah matbu eserleri vardr. ZZET PAA KAYSERL MEHMET ZZET PAA 1258 = 1330 1842 = 1911 Askeriye mensuplarndan deerli bir ilim adam olup 1258 trihin de Kayseri kylerinden Tavloson'da limlerden te-zde Muhammed

 187 Efendi olu smail Efendi'nin soyundan dnyaya gelmitir. Ya tahsil ana geldii zaman dedesi Muhammed Efendi'den Kur'n- Kerim'i rendi ve hafz oldu. 1273 senesinde babas ile stanbul'a gelip kaydolduu [Byezid Rdiyesijnde tahsilini bitirdikten sonra askeri liseye ve daha sonra Harbiye mektebine geerek 1284 trihinde [erkn- harb Kurmay] yzbalkla kp Erzurum stihkmlar inaat komisyonu na tyin olundu. Bu komisyon vazifeleri ile yedi sene uraarak Dersim Diyr- Bekir, Erzurum - Kars, Kars - Ardahan, Ardahan - Batum yolla rnn kefinde ve Erzurum - Trabzon yolu inaatnda bulundu. 1293 se nesi Karada, arkasndan Yanya tarafnda ve 1301 de Alasonya'da top lanan ordunun Birinci Recep Paa Frkas Erkn- Harbij^e Reisliinde vazife grd. 1309 da Tugenerallie terfi ettirlej-ek Harbiye Nezreti naat diresine getirildi. Bu direde hizmet grmekte iken bedeni ar zas dolaysyla 1325 trihinde emekliye sevkolundu. 1330 trihinde ve fat ederek Karaca Ahmed mezarlnda filesine mahsus kabristana defn edildi. Eserleri baslmam olup aadadr: 1 Kaams-i Frisi: Yirmi senelik bir aratrma ve almann ky metli bir semeresi olmak zere meydana gelen bu eser mteaddid lgatlara ba vurulmak suretiyle [Burhn- Kaat']m geniletilmesinden iba rettir. Farsa kelimelerin Arapcadaki karlklarn bulmak iin de [Mukaddimet'l-edeb], [Kaams], [Shah], [Ahteri] gibi mehur Arapa l gat kitaplarna mracaat olunmutur. Bir de Trke - Arapa birer fihrist ilve edilmitir ki bu fihrist va stasyla da bir kelimenin dildeki karl gsterilmitir. Grm ol duum bu mhim eser birok bakmlardan istifadeye ayandr. 2 Gonca-i Bostan: eyh Sdi merhumun .manzum tercemesidir. 3 Terceme-i Ysuf Zeliha: Mevln Cmi'nin [Ysuf Zeliha]snn manzum tercemesidir, 4 Terceme-i Nn Halv: Bahaeddin mil'nin Nn Halva manzumesinin manzum tercemesidir. 5 Terceme-i Nn Peynir: Bahaeddin mil'nin Nn Peynir manzumesinin manzum tercemesidir. Bunlardan baka Arab Edebiyat ile alkal bz eserleri de nesir olarak terceme etmitir. Hakimane bir gazeli'. Gr em-i ibret ile a gaafil akar suyu mrn de ite byle gee sanki kar suyu mehur [Bostan]nn

 ] 88 Allah yolunda sarf ide gr h- ryini Her hkisra sai-f olunmaz vekar suyu Havf- Huda'da gzden akan iki kate su Makbuldr sen aynna afma kokar suyu Alim yannda bahse girime skt et Sahilde eme kuyuyu ac kar suyu Bir cisim kim gazap kpdr here merc olur Nr- gazab alevlene zzet yakar suyu

SMET BEY MSTECB-ZDE BRAHM SMET BEY - BALIKESR! 1317 = 1899 lk tahsilini memleketi olan Balkesir'de grdkten soma gen iken stanbul'a gelerek usle gre Arabi ilimleri tamamlayp, Farsa ve Fran szca'y rendi. 1313'de Mekteb-i Hukukdan pek iyi derecede me'zniyet rusu doktora ald. Halveti tarikat u'belerinden Cerrahiye koluna intisab ve Mevlevi tarikatna da muhabbeti vard. slm ilimlere ve Bat ilimlerine vkf, nazm ve nesirde kalen sa hibi, ahlk ve fazilet erbabndan bir zt olduuna eserleri hiddir. Nc mektebine mensb olmakla beraber iirde kendine mahsus bir slbu ince ve manidar iirleri vardr. 1317 trihinde bir iftiraya kurban olarak Midilli kal'asnda yaamaya mahkm edilmi, Mertiyet nklbndan evvel zmir'de ikaamete tbi' tutulmutur. Hrriyet'in ilnndan sonra stnf- Hukuk zlna ta'yn olunmusa da biraz sonra istifa ederek dva vekilliiyle uramaa balam ve 1335 muharreminde kabul et tii sparta stinaf Mdde-i umumliinde dnyadan ayrlmtr. Tale besi ve hlis dostu Ebu's-Sudzde Sud Bey'in syledii menkt trih aadadr; Bir lh edh-i kmil idi Vsl oldu Huda'ya smet Bey Oku bir Ftiha'yla trihin Rhlet etti bekaaya smet Bey 1335 = 1916 Matbu' eserleri: 1 . F harfinden itibaren Lgat- Ncyi ikml etmitir. 2 . Fruk- Elfaz; Lgat tedkkatma dirdir. 3 Tersane; Genlik iirlerini toplamtr.

 189 4 Destn- Zafer: Osmanllar'n Rumeli'ye geilerini anlatan trihi bir manzumedir. 5 Nil-i Kadm: Hl tercemesi ve eserlerinin muhakemesini muhtevidir. 6 kfe-i in: Edebiyata ve trihe it seilmi mevzular hak kndadr. 7 Rufail: skender Efendi ile ortakdr. 8 Rubiyyt- Hayyam'dan seilmi tercemeleri: Baslmam olup btn nshas Sud Bey'de mahfuzdur. Resl-i Ekrem Efendimize (S.A.V.) it bir na't: Ey olan m'rc- biirhn- ulvv- sn sana rilibtiyle rehin-i i'tidldir can sana Devr ider havl-i fr-i tal'atmda subh .m fitb meb iki pervne-i szan sana Anda her ahter bir rkzdur ki nurun aks ider smn olmu hezran em ile hajran sana Ara kar ok mudur ey neyyir-i rahn- Hakk Mazhariyyetle tefhur eylese devran sana Fikr olunduka ulvv-i pye-i kudsiyyetin Arz- takdis eyleyip hayran olur insan sana Dk yan ey derd-i mend-i ma'syet kim t ola Mcib-i gufran serik-i dde-i giryan sana Y Reslellah olurdum ma'syetle ben tebah Olmasa gnlmde ger Allah bir man sana Etme mahrm-i efaat ey Habib-i Hakk Neb Msivdan yz evirdim baladm vicdan sana

KORKUD EHZADE MUHAMMED KORKUD 925 = 1519 Sultan II. Byezid'in ehzadelerinden olup fazilet ve irfan ve iir deki kudretiyle edebyitmzda mmtaz bir yer kazanm .tasavvufa, msikye, ahlk ilmine tam mnsiyle balanmas mnsebetiyle dn-

 190 ya alyiinden kendisini tamamen syrp kendi fikirlerine uygun nedim ve ilim adamla, lyla yaama zevklerin en iyisi bilmiti. Korkudiyye isminde bir fetva kitab olduu ve msik letlerinden Gd-y rh is minde bir saz cad ettii Tezkire-i Sehde yazldr. Arab ilimlere id bz haiyeleri ve risaleleri de vardr. Redd'n-Nefsi'l-Cmia ile'l-A'mli's-Sliha ismindeki ahlk ve hikmetle alkal kitab eserleri cmle sindendir. iirdeki mahlas Harmdir. Mecmau'r-Nazirdeki bir ga zelinin makta'ndan: Bu Harnye nazar klmazsa ltf idp nigr Mahv olur sn cmle bu dil-i viranenin ([Dvn] Millet Ktphnesindedir. Gazellerinin otuz ksuru, bir nshas Badad Kknde mevcd Pervane ibni Abdullahn derledii Osmanl iirlerinden Semeler, E'r- Osmniyye Mntehabatnda [Osmanh iirinden Semelerinde] mezkrdur. Harm mahlsl Ferhd rin manzumesi de bu ztn olmas muhtemeldir. Vefat 918 H. trihinde, kabri Bursa'da Sultan Orhan Gaazi trbesindedir. Yaz ilminde de ihtisas sahibi idi. Amasya'da iken Res'lHatttn Hattatlarn reisi eyh Hamdullah'dan mek etmitir. eyh Haz retleri slmiyetin gzel san'atlarnn mhim bir u'besi olan slm yaz trlerinde yenilik yapmak suretiyle iktidarm isbat etmi olup bu ilim de hakkaten pr ve resdir. eyh yazs nmiyle mevcud eserler, yaz san'atlarna in olanlar katnda pek byk kymetlerle alnp bedenlerdeki can gibi saklanmaktadr. 925 H. trihinde vefat ederek skdar' da Karaca Ahmed kabristan'na defn edildi. lm-i Sebhat yzclkde de mahir idi. Hatt skdar'dan yzerek Topkap'ya getii kesinlikle nakledilmitir. Yine bir te oldu canda peyda Ki c etti gnl mnend-i derya Yine bu nm tengin defterini Salup deryaya diler k'ola rsva Yine Bana Yine Deva dvne-i sevd-yi akm gavgaa-y lemden ne peyda bir derd olupdur dilde zahir bilmez ana herkiz etbba

Gammn knme br kisvet giyerdi giyverdi Palas oldu bana bilcmle dnya Dili zr ii zeber klal akn Kamu yeksandr ana zr bl

 191 Harm srrn f eylerim f Ne bilir mest olan k mdr Beyitlerinden : Ttiy-y hk-i pyinden kat'- nazar ki gzmse gerekmez ksun ey nr-i basar Eserleri: 1 Veslet'l-Ahbab bi enczi te'lf veled hareket'-evk li'arzi'IHicaz: Sels bir ifade ile yazlm Arapa bir eser olup aadaki yedi fa sl zerine tertib edilmitir. Bir nshas Ayasofya Ktphanesinde var dr. * Sebeb Seferi'l-Hicaz. * Tesabburi kalb'l-vlid. * Fazlet'l-Hacc. * Fazlet Ziyreti'l-Mustaf. * Vcb-i tati'l-vlideyn. " Yecib li'l-veledi al vlidih mine'l-ihsni ve'l-edeb. * Hfzu'l-veddi ve'l-uhdi ve'l-man. 2 Kitb'l-Harm: Muhdaratdan Edebiyat ve trihe it fk ra ve hikyelerden bahseden bir cild zerine mrettep Arabca kymetli bir eser olup bunun da bir nshas Ayasofya'da vardr. 3 Hfz'l-insan an lfz'l-man: Tasavvuf, kelm, fkh ve ah lkdan bahseden Arapa ve kymetli bir eserdir. Bir nshas Ayasofya'da vardr. 4 Hall Ekli'l-efkr f halli emvli'lkffr: Harb esnasnda dmandan alnan ganimet mallarnn keyfiyetine ve taksiminin nasl yaplacana dair Arabca fkh bir eser olup bunun da bir nshas Aya sofya'da mevcuddur. Bu eserin ba tarafndaki sayfann arka tarafna mellifin kendi el yzs ile yazlan ibarede

L'l-abdi'l-fakr el-mftekr il rahmeti Rabbihi'l-Ganiyyi'l-Muktedir milii'l-fazIi'r-Rahmn ve rc'l-hiide'l-Mennan Ehi'l-hayr Muhammed Korkud el-Osmn... kayd mevcuddur. 5 erhu elfz- kfr: Bir nshas Millet Ktphnesindedir.

192 KUTB PAA ELEB ZNK - KUTBD-DN AHMED BN MS Sultan II. Byezid Amasya'da vali iken niancs idi. Hl tercemesi eyhler Faslnda yazl olan Kutb'd-Dn znik Hazretlerinin torunu dur. Ens''l-Uak slbunda Heves-nme ismindeki eserinde ai rane ve mutasavvfne beyitler bulunmaktadr. Beyitlerinden : Ne dil haste-i mecruhuma merhem bulunur Ne zaman gussalar define derman bulunur

*
Ne perianln htra sevd-zedenin efkat rahm idben bir sorar dem bulunur * inlkda sebat zre iken kimse bulunur Bu cihan ire karar zre heman gamm bulunur

KARA MAHMUD EFEND GELBOl UL 1007 = 1598 Edebiyat limlerden ve Eb's-Sud Efendi'nin icazetlilerinden bir zt olup Gelibolu'dandr. Mevleviyetle (yksek kaadiliklerde) epeyce seyhatden sonra memleketine dnn mteakip 7 H. trihinde ve fat etti. Gaaz Sleyman Paa Cmi-i erifi avlusunda medfundur. Arabca olarak belgatl bir sretde yazlm Risle-i Kalemiyyesinin bir ksm akaayk zeyli Ati de mezkrdur. Medh mahlsl iirleri de vardr. Mezar tann ba tarafnda:

yet-i kermesi, ayak tarafnda muasr ada 5:rlerden hemehrisi Na't'nin syledii: Azm kld rahmet-i Hakk isteyp Hazret-i Hakkn drr-i mefthuMa h bhadle dedim trihini Fatiha Mahmud Efendi ruhuna. trihi nak olunmutur.

 193 KINALI-ZDE HASAN 1012 = 1603 ELEB

Knal-zde Ali elebi'nin olu olup tannm lim ve edebiyatlar dandr. Eski tarz zere yazlm ismine muzaf basl olmayan bir Tezkiret'-uarsiyle bz yksek eserlere haiyeleri ve ta'likaat vardr. 1012 H. trihinde arpalk eklinde kendisine verilmi olan Reid'de vefat etti. Beyitlerinden : Gerek seng-i siyah olsun gerekse atlas diba Garez bir bli-i rahat bulunmakdr ser altnda

*
Mir't- kalbi geri ikest eyledi felek Hayr etmez anlarm ana da inkisarmz

KAAD HASAN BN AL MANASTIR Sultan Murad devrinde yaam fazilet sahibi ve edebiyat kaadlerden olup Manastr'ldr. Manzum ve mensur bir ok edeb ilvelerle Arabca'dan terceme ett iFirak-nme ismindeki eseri baslmtr ki eski ki tabet tarz zere yazlan eserlerin sekinlerindendir. Bir nshas ciz ta rafndan Manastr ktphanesine hediye olunmutur. Bir de baslmam manzum Hads-i Erbain erhi vardr ki mensur ve manzum bir mukad dimeyi hvidir. Hads-i eriflerden

Es-Syf Mifthu'l-Cennet in erhinden : Var gaz eyle f seblillh Oynadup Hakk yolunda ba ile can Tlerdir cennete miftah Klcnla olasn ehl-i cinan. Bu eserin mukaddimesinden : Alimdir ki, serir-i rumz-i zamir ve knz-i baby-y havtr- mnend-i levmi-i mhrdar, evkaat- hev haber-i levh-i ilm-i ezelsin de ren zahirdir. Ve hred-i hardedan, nefs-i mdrike-i insan ki per S M A N L I MELLFLER - C: 2 F. : 13

 194 verde-i nemen-i huds imkndr. Mebd-i bevd-i irfannda hyim hyirdir. Bastran tarafndan Frak-nme ismiyle baslan eserin asl Arab bir hikyenin tercemesi olduu mukaddimesinden anlalmaktadr.

KAF-ZDE FZ ABD'L-HAYY EFEND STANBUL 1031 = 1621 ir kaadlerden olup stanbul'ludur. Gedi bin otuz bir Recebi Abd'l-Hayy. 1031 trihinde 33 yanda stanbul'da dnyaya ved edip Zincirlikuyu'da ceddi Ma'll Emir Efendi Mektebi bahesinde defn olun du. Mrettep Dvnndan baka Leyl ve Mecnn, Sk-nme isim lerinde daha iki eseri vardr. Zbdet'l-E'ar ismindeki baslmam irler Tezkiresi eserlerinin en mehur ve mu'teberidir ki be yz ir ile on drt kadn irin iirlerini ve nazmlar hakkmda bz mtlealan ihtiva eder. Zbdet'l-E'rn bir nshas Hamidiye Ktphanesin de mevcuddr. 1086 trihinde vefat ederek Edirne-kaps haricindeki Emir Buhr Zaviyesi karsna defn olunan Seyrek-zde Muhammed sim Efendi tarafndan zeyli yazlmtr. Fkhdan Kaadhan a da fihrist yazmtr. Nesri nazmndan daha kuvvetlidir. Arab ve Fars edebiyatn tedkk ederek Zbdet'l-E'r tarznda yazmaa balad eserini maalesef tamamlamaa muvaffak ola mamtr. iirleri en yksee yakndr. Bir de mehur mchid Tiryaki Hasan Paa'nn savalarn Hasent- Hasan adiyle yazmtr ki Ke mal Bey merhumun matbu ve mehur Kanije risalesine kaynak olan eserlerdendir. mrnn sonlarna doru hl tercemesi eyhler Fashnda mezkr Halev Mahmud Efendi'ye intisab etmi idi.

KAAN AHMED EFEND MEZZN-ZDE - BURSAV 1054 = 1644 Fazilet sahibi irlerden bir zt olup Bursa'ldr. Ulu Cami viz iken 1054'de vefat ederek Haclar mahallesindeki muallimhne avlusuna defn olundu. mam Abdullah bni Es'ad el-yfi'nin Ravzu'r-Reyyhyn f Hkyeti's-slihnini Nzhet'l-Uyuni'n-Nevzr ismiyle terceme et mitir ki bir nshas Akhisar ktphanesinde tarafmdan grlmtr. Dvanesi de vardr. Turhala kaadsi iken Marif'l-Avrif ismindeki eseri de eref'l-Mlki fi'l-Adleti ve's-slk^> ismiyle terceme etmi tir ki Es'ad Efendi Ktphnesindedir.

 195 Beyitlerinden : Tark- aka giden bneva nedir bilmez Hev-yi dilbere uyan hev nedir bilmez

KLDS A B D U I X A H EFEND 1130 = 1717

ALAEHR

lim irlerden bir zt olup stanbul'ludur. 1130 trihinde misafir olarak bulunduu Edirne'de vefat etti. Dvanesi baslmamtr. Bir gazelinden : Tb- zlfnle dili em'-i eb-efrz idelim karp subba eb iret-i nevruz idelim Nak- i're aluj nmmz ey Kuds Szn hme ile ir-i zerdz idelim. k elebi Tezkiresinde hl tercemesi yazl olan ve Basra Defter dar iken vefat eden Zr Abdurrahman elebi ile Tezkire-i Rmizde hl tercemesi yazl olan ve 1161 de stanbul'da vefat eden Muhammed Sad Efendi de Alaehir'den yetien irlerdendir. KM MUHAMMED KARAMN 952 = 1545 Kaadler snfndan ve Zenbilli Ali Efendi'den icazet alanlardan olup faziletli irlerdendii. eyh Ceml Halvet'nin kardei olu olduu Tez kire-i Beynde yazldr. 952 de vefat etti. Bz ilvelerle beraber Mev ln Cmi'nin Ysuf ZeHha manzumesini nazmen tercetne etmitir. Beyitlerinden : Gle g ettiremez yok yere blbl inler Varak- mihr vefay kim okur kim dinler beyti ata sz hkmndedir.

KRM KINALI-ZDE ABD'L-KERVI ELEB 982 = 1574 ir kaadlerden bir zt olup 982 H. trihinde Yeniehir kaadsi iken vefat etti. Baslmam dvn vardr.

 196 Beyitlerinden : arha dayanma her ne kadar stvr ise Yerin efendi alt da var st var isr

KM AHMED ELEB MESNEVHAN-ZDE 987 = 1579 Memleketi olan Edirne'de Mevlevihane eyhi iken ilmiye meslei ne girerek o yolda rtbeler kazanm fazilet sahibi ir bir zattr. Sultan II. Selim'in huzr4 hmynuna girmee mazhar olarak iltifat gr mtr. Dil yz kodu hke Km-i nkm msra'nn dellet ettii 987 H. trihinde bekaa lemine gt. Edirnek.aps hricinde Emir Bu hri Dergh yaknnda medfundur. Tercemesine balad mam Gazli'nin Kimy-y Sadetini, te'lifine balad Trih-i Al-i Osman ile Menkb- Ulemy ikmle muvaffak olamamtr. iir ve ins zama nn makbul idi. Beyitlerinden : k it yakan zmie-i uka sne a Gel bahi ile kullara ahm hazne ar

KML

MEVLEV

MANSALI

1068 = 1657 Mevlevi irlerinden olup Manisa'ldr. 1068 trihinde Bursa'da hiret leminin perdesini at. Mevlevihane karsnda Pnarba mezarlnda medfundur. Gl deste-i Riyz- rfan sahibi Bursal Beli smail Efendi'nin, Fiz'nin Zbdet'l-E'rma zeyil olarak yazd Nuhbet'l-sar ismindeki tez kiresinde hal tercemesini yazdmz Kmil-i Mevlevi'nin Nevrziye kasidesinden alnma aadaki beyitleri mezkrdur. Bis-i natka prye-i mrgan- emon Brekellah zil ukde k-yi nevruz Demidir blbl-i eyd ne kadar mesf olsa Her gln sgar destinde ber-yi nevruz Gaalib Dede hemdemlerinden arkadalarndan olan Efendi de Kmil-i Mevlevi'nin vclerindendir. Esrar Dede

 197 GFT AL EFEND EDRNEV 1088 = 1677

Fazilet sahibi irlerden ve kaadler smfmdca nlup Edirne'lidir. 1088 de vefat etti. Dvn, Tezkire-i uar siyle Oniki mam Hazretlerinin vasflarna dir bir manzumesi vardr. Eserleri baslmamtr: Beyitlerinden : kn sz-i dili d- serinden bellidir 'le-i te zuhr-i hkelcrinden bellidir Manzum Tezkire-i uars maalesef hezl ve istihfaf tarzndadr. Fakat airane tebihleri cami ve gldrcdr. Muasr ada bulun duu irlerin hayat ve hllerinden bahseder. Bir nshas Ali Emr K tphanesinde vardr. Gam-nme, h Dervi isimlerindeki manzmeleriyle rubailerini ihtiva eden mecmuas Edirne'de Sultan Selim K tphanesinde mevcuddur.

KM MUHAMMED EFEND EDRNEV 1136 = 1723 Osmanl lim ve irlerinden olup Edirne'lidir. 1102 de stanbul'a gelip ilmiye mesleine girerek Mekke payesini rtbesini kazanmtr. Vefat 1136 H. trihinde, kabri skdar'da Karaca Ahmed Trbesi kar sndadr. Eserleri: Terceme-i Fetav-yi Kaaidiye, M.^hm'l-Enam, Mehm'l-Fukah ismindeki Tabakaat- Hanefiyye^. fkhdan Nefset'l-Uhreviye, Nahivden Huz m saf ile Terr.eme-i Salt- Suud, Riyz'l-Kaasmiyn, Tuhfet'z-Zevra, Behet'n-Nuam, Manz me-i Fruz-nme, Manzme-i saf-nme ve [mrettep dvn]ndan ibarettir. Bunlarn hi biri baslmamtr. Beyitlerinden ; i'rin mveah eyle sanyi'le Kimya ster ed-yi taze v hem nev-zernn-i zaman Zver-i g-i kabl olmad zahirdir Eylesin dest-i riya sbhsn incdei Edebiyat ilmiyle Farsa'y Net Dede'den tahsil etmitir.

 S KF EFEND AL KF DN MEll SKDAR

Mlzmiyn-i ilmiyyeden [Stajyer limlerden] yaradldan iire istidadl bir zt olup skdar'ldr. eyhu'l-slm Mirz-zde Muhammed Efendi'nin Kitaplnda bulundu. Sultan III. Mustafa devrinde vefat etti. Mehur Lehcet'l-Lgat ksaltmtr ki bir nshas asrmz marifilerinden bn'l-Emn Mahmud Keml Bey'in husus ktphanelerin de mevcuddr. KN EBBEKR EFEND TOKAD 1206 = 1791 Tokat'da domutur. Ltfecilii ve hzr-cevabll ile mehur olan bir Osmanl edebiyatsdr. Arablarn Eb Nvas', Acemlerin Ubeya-; Zknsi, Franszlarn Birun'u gibi hemen her sznde hezel aka ve mizah yolunu tutarm. Tabiat cab olarak akaya m.eyl etmeyip de mizaha olan dknl kadar cidd mes'elelere fikrini sarf etmesi l zm gelseydi belki edebiyat trihimizde tek adam olma mertebesini ken disi kazanrd. Gitdi gevher idi gya o marif-j Kani, Her sz na'den-i cevher idi gitdi Kn msra'larnn gsterdii 1206 trihinde l:-tanbul'da vefat etti. Kabri Eyyb'de Feridun Paa trbesinin sa H i a fndadr. Mezar tanda ksaca: Hve'l-Bk Cennetmekn Ebbekir K n Efendi rahmetullah. Sene 1206 ibaresi nak olunmutur. [Mrettep Dvn] ile mneat vardr. Vefatna yakn ziyetine gelmi olan dostlarna Benim mezar tama El-Ftiha yazmayn. Ben Fatiha dilen cisi deilim, dedii mehur olduu gibi Krk yllk yn; olur mu K n sz de latifeleri cmlesindendir. U lisanda in ve nazm iktidarn, hiz idi. Yaratltan ir olmad ve iirlerini ise ilm kudretiyle syledi i cihetle nazm nesri kadar sevimli deildir. Mevlevi tarikatna mensubdu. Bz vezirlerin dvan ktiplii vesaire gibi me'mruiyetlerde bulun mutur. Hr fikirli ve hr vicdanl insanlarn bata gelenlerinden biri olduuna Sadr- a'zam Muhammed Paa'ya yazd kymetli, mektup hiddir. Bu gzel mektup Eb'z-Ziya'nn [Nmne-i Edebiyat] nda yazldr. Haytnn tafsilt [Edb Trihi] ndedir. [Mneat] nn bir nshas Veliyyddin Efendi Ktphanesinde vardr. Beyitle inden : Fark etmiyen insan nc demek oldun eyvah Hayvan gelecekdir yine hayvan gidecekdir

 199 Arif edeb-muz olur her reviinde kil hkm-i Hazret-i Hakka nazar eyler * Fikr-i mstakbel maziyi brak arif isen Byledir hl-i zaman bir vr imi bir yok imi Msra'larmdan : Mutrib sen aka dir bir hava bilmez inisin Etdim seni ben Hazret-i Allah'a ha\ie Hayl-i Buhr'nin arifler arasnda mehur olan. Ey tr-i gam-ter dil-i uk-nine Halk bet megul t gaaib-i zimeyne matl'l gazelini arifane bir sretde tahmis ettii Sefinet'-uar da yazldr. KALY REF EFEND STANBUL 1237 = 1821

irlerden k bir zt olup stanbul'ludur. Evvelce kuma iken mesleini terk ederek ilim tahsiline ba.lam ve tarikat- aliyyeden de feyz almtr. 1273 H. trihinde vefat etti. Topkap hricinde Posta yo lunda medfundur. Divn baslmtr. Srri ile muhavereleri vardr. Beyitlerinden : Tat-i bisyra bakmazlar hulsun var ise Senden ancak bir riz-yi pk-i Rahmandr garez Elbette komaz sk eb-i tr gam ire Bir dilde tul ej'lese mehtb- mababbet ^

KML YSUF PAA ARABGR 1293 = 187G Vezirlerin en byklerinden olup Arabgir'de, gkyeni kadm hane dan [ailesi] torunlarndan erefli bir devlet adamdr. lk tahsilini ta mamlayarak Msr'a gitmi, baarl hizmetleri ve fevka'l-de liykati zerine Hidiv Mehmed Ali Paa'ya dmad olmutur.

 200 Bir zaman sonra stanbul'a naki edip vezirlik ve sadr- a'zamlkla ereflendirildi. Baslm olan mniyne ve hakimane eserlerinden en ok tannm olan Terceme-i Telemakdr ki eski usl nesrin en gzel nmnelerindendir. 1293 trihinde vefat edip muhterem zevcesi Zeyneb Hanmefendi ile beraber skdar'da yaptrmaa muvaffak olduklar Gu- . reb Hastahnesi bitiiindeki trbelerine defn edildi .Insn- kmil un vanna lyk mmtaz br ahsiyetti. lm servet gibi mali serveti de hadd-i kemlde idi [zirveye kmt]. Kerem ve faziletiyle [iyilikleri ve yksek ahlk ile] halkn hrme tine mazhar olmutu. Hl tercemesi akrabalarndan bn'l-Emn Mah mul Kemal Bey tarafndan Keml'l-Kmil adiyle mkemmel bir su rette yazlm ve bz yazlariyle iirleri yine ad geen zat tarafndan Eser-i Kmil Paa ismiyle ayrca yaynlanmtr. Eserlerinin byk ksm Mhrdri Muhammed Emn Paa merhu mun hanesinde yanmtr. Beyitlerinden : Hkmet hikmet ile mterektir Vezr olan hakim olmak gerektir Bu beyit Tlm-i Edebiyatda Fuad Paa merhuma it gsteriliyorsa da Kmil Paa'nm eseri olduu muhakkaktr. Msra'larmdan : Katreden bahre ider ehl-i kulb istidlal * Emelin kalbi elem olduunu bilmelidir.

KEN'AN BEY MAK'A 1293 = 1876 Mnlikle nesir yazarl ile hret kazanm olup Mar'al Kalender-zde Sleyman Paa'nm oludur. Bb- l'de mektupulukla, medilik (*) gibi mhim hizmetlerde bulunduktan sonra r-yi Devlet zas iken 1293 trihinde stanbul'da vefat etti. Merkezefendi civarnda med fundur. iire de intisab vardr. Glen-i Shan, sr- Ken'an isim leriyle mniyne yazlar baslmtr.

(*) medcilik kitabm szl ksmmda beyan edilmitir.

 201

KEMAL

AHMED PAA STANBUL 1304 = 1886

Osmanl vezirlerinden ve edebiyatlarndan olup aslen stanbul'lu dur. Berlin ve Tahran elilikleriyle Marif ve Evkaf Nezretlerinde bu lunarak hizmet etmitir. slm edebiyat ve hussiyle Farsa'ya hakkla vkf olmakla beraber Fransz diliyle Bat ilimlerine de in, edib, ir ve fevka'l-de namuslu yksek ahlk sahibi ve gnl ehli bir zt idi. Vefat 1304 de, kabri Sleymaniye Cmi-i erifi avlusundadr. Basl m eserleri: Mntehabt- ehname, Risale-i Tlm-i Fris ve Risle-i Ka vid-i Frisiyyeden ibarettir. Arifane beyitlerinden :

insandr memerr-i vukt- nk ii bed Sabr et Keml mihnete n-niz be gzered beyti hasb-i hl-i keder-i ddegndr. Rahne-yb olmaz yine dilde bin-yi ak- yr Perde-i sinemde k olsa girbnm gibi * Sen hirsan ol teng-i reh-i tedbrden Bak ne vs'atler olur peyda sana takdirden Farsa iirleri de vardr. KEMAL BEY MEHMED NMIK KEMAL BEY 130.5 = 1887 Edebiyatlarn en byklerinden olup dilimiz edebiyatnn yenileyiclerindendir. Bir bakmdan yeni ifade tarznn kurucusu ve yapcs sa ylabilir. Her ne kadar ins merhum bu yeni yolun alnda Kemal Bey'den ileri gitmise de Kemal Bey'in ifade tarzndaki parlaklk kalbleri daha ok cezb edici olduu iin yazd eyler yeni edebiyatn alka irmesine ve yaylmasna sebeb olmutur. BaVas Yeniehir'li, anas Ko-

 202 nie'li iseler de kendisi 1256 trihinde Tekirdarnda domutur. Sadr- a'zam Topal Osman Paa'nm olu Ahmed Rtip Paa, onun olu em seddin Bey, onun olu Mustafa sim Bey'in oludui. Arabca, Farsa ile Fransz dili ve edebiyatn rendikten sonra bir mddet Bb- l terce me kalemine devam etmi, sonra da o vakit yeni domu olan matbuat lemine karp nerettii makalelerle ummun rabet ve hrmetini ze rine ekmi ve arkadalaryle beraber kurduklar /Yeni Osmanllar Cemiyetinin gaayelerinin tahakkuku iin Avrupa ya gidip senelerce ora da kalm, dnnde Magosa'ya srlerek sonra da serbest braklm tr. Bilhare r-y Devlet zahma tyin olunmutur. Bundan sonra da mutasarrflkla Gelibolu, Sakz, Rodos'da bulunarak 1305 trihinde Ro dos'da vefat etti. Cesedi Bolayr'a naki olunarak ehzade Sleyman Pa a merhumun yaknma defn edildi. iirlerinde Nmk mahlasm kulla nrd. Eb'z-Ziya Tevfik Bey tarafndan yazlan hal tercemesi baslmtr. Klliyt- Kemal adiyle edeb eserleri aadadr: 1 Renan Mdfaa-nmesi. 2 Kara Bel: Be fasl zerine mrettep bir faciadr. 3 Makaalt- Siysiyye ve Edebiyye R'y. 4 Vatan, Glnihal, kif, Zavalh ocuk. 4 E'r- Kemal. 6 Celleddin Harzemah. 7 Mektib-i Hussiyyeden bir cild. 8 Evrk- Perian Mecmuas. 9 Mntehabt- Muharrert- Resmiyye. 10 Cezm ve ntibah. 11 Mektb-i Hussiyyeden ikinci cild. 12 Tkib ve Tahrb-i Hrbat Risaleleri vesaire. 13 Trh-i Osmni. bu eserlerden bzlar dier lisanlara nakil ve terceme olunmutur. Bu cmleden olarak Vatan yahut Silistre tiyatrosu Msr edebiyatla rndan eyh Muhammed bni'l-Hayyt tarafndan Arabca'ya terceme olunmutur, Na't- erifleri: dp flk-i cihan peym-y dil azm-i yen-i mn Ald bad-bn- ak- \^ ^

 203 Zih flk-i cihan-peymay ki zeng-i bad-bnmdan

Gelir glbank-

Ho-med-i dern-kim rendr her sevdndan Keml-i kudret-i Br, mel-i hikmet-i eya Sen ol mescl-i lemsin ki zlf ebruvnmdr Nitak- K'be-i Uly, revk- Mescid-i Aksa Sen ol nr-i cemlllah'sm kim hsn akmdr er- leyle-i isr, ser- kurb-i (ev edn) Aceb bir K'be-i ismetsin ey hr-i behiti kim Olur hk-i harimin secdegh- dem Havva Aceb bir mushaf- hikmetsin ey feyz-i lh kim der her nak- hsnn erh-i rz- (Alleme'l-esm) Kitb- hsnnn her safhas bir sret-i i'cz Hatt- ruhsrmn her nktesi bir yet-i lbr Felek Beyt'l-Haram- vuslatmda zr-i dir Melek Bb's-Selm- himmetinde tir-i mn Olur Uuddsiyan teperest-i metn-i didr/n Zih mihr-i tecell-fer, zih ddr- feyz-r Ukl iftedir idrk srr- n- ztnda Tebrek ztke'l-akdes, Tel nke'l-a'i Vcdun ferd-i mutlak, ftratn hayretde imkn Olur hid vcd-i ztna dny ve mfh der mihr-i cemlin ren her zerre-i lem Vcd ancak senindir y lhe'l-ahsen menna Cemlin ol peresti-gh- valdetdir ki olmutur. Ham- ebrusu mihrb- salt- Hazret-i Mevl Brk- himmetim mi'rc- srr- feyz olup Nmk

ridi sidre-i i'cza

^J^^

'

204
K A S I D E

Grp ahkm- asr mnharif sdk u selmetden ekildim izzet ikbl ile bb- hkmetden Usanmaz kendini insan bilenler halka hizmetden Mrvvet-mend olan mazluma el ekmez inetden Vcdun kim hamr-i nyesi hk-i vatandandr Ne gam rh- vatanda hk olursa cevr mihnetden Hakir olduysa mmet snna noksan gelir sanma Yere dmekle cevher sakt olmaz kadr kymetden Mun-i zlimin dnyada erbb- denetdiiKpekdir zevk alan sayyd- bi-insfa hizmetden Heman bir feyz-i hki terk ider bir zevk-i fniye Haytn kadrini l bilenler hsn-i hre*den Nedendir halkda tl-i hayta bunca rabetler Nedir insana bilmem menfeat hfz- emnetden Cihanda kendini her ferdden alak grr ol kim Utanmaz kendi nefsinden de r eyler melmetden Felekden intikam almak demekdir ehl-i idrke dp tezyid-i gayret mstefd olmak nedmetden Durur ahkm- nusret ittihd- kalb-i milictde kar sr- rahmet ihtilf- re'y-i mmetden der tedvir-i lem bir meknin kuvve-i azmi Cihan titrer sebt- py-i erbb- metnetden Kaz her fej'zini, her ltfunu bir vakt iin saklar Ftur etme sakn milletdeki za'f u betetden Deildir r-i der zencire thmet acz ikdam Felekde baht utansn binasib erbb- himmetden Ziy dr ise evc-i rif'atindei ztrrdir Hicb etsin tabiat yerde kalm kaabiliyyetden Biz ol nesl-i kerm-i dde-i Osmniynz kim Muhammerdir serp myeniiz hn-i ehdetden Biz ol l himem erbb- sa'y itihadz kim Cihangrne bir devlet kardk bir areiden

 205 f Biz ol l nildnz ki meydn- lamiyyetde Bize hk-i mezar ehven gelir bk-i mezellelden Ne gam pr te-i hevl olsa da gavgaa-yi hrriyyet Kaar m merd olan bir can iin meydn- gayretden Kemend-i cangdz ejder-i kahr olsa celldn Mreccahdr yine bin kene zencr-i csrelden Felek her drl esbb- cefsn toplasn gelsin Kaarsam kahbeyim milet yolunda bir aznietden Anlsn meslekimde ekdiim cevr meakkatler Ki edn zevk-i a'ldr vezrefden, sadretden Vatan bir bvef nzende-i tannze dnm kim Ayrmaz sdkaan- akn lm- gurbetden Mberrym rec v havfden indimde ldir Vazifem menfeatden hakkm arz- hkmetden Civanmerdn- miletle hazer gavgaadan ey bdd Erir emr-i zulmn te-i hn-i hamiyyetden Ne mmkn zulm ile bdd ile imh-y hrriyyet al idrki kaldr muktedirsen demiyyetden Gnlde cevher-i elmasa benzer cevher-i gayret Ezilmez iddet-i tazykden te'sir-i skletden Ne efsunkr imisin h ey ddr- hriyet Esr-i akn olduk geri kurtulduk esretden Senindir imdi cezb-i kalbe kudret setr-i hsn etme Cemlin t ebed dr olmasn enzr- mmetden Ne yr- cn imisin h ey mmid-i istikbl Cihan sensin zad eyliyen her ye's mihnetden Senindir devr-i devlet hkmn dnyaya infaz et Hud ikblini hfzeylesin her trl fetdon Kilb- zulme kald gezdiim nzendc sahralar Uyan ey yreli r-i jiyan bu lb- gafletden. Hakimane gazelleri : Herkesin ta'n eyliyen kl-y istidadna Krgh- ftratn trz ider stadna

 206 Neve-i devletle olsun fahrin ey mest-i gurur Sen misin bd bu bezm-i lemin cdna htiraz et rite-i yne-i sad-jreden Deme ehl-i inkisarn htr-> ndna Bulmasn imdad y Rab rahmetinden t ebed Sarf- makdr etmiyen hen-cinsinin imdadna T ki icr-y teviindiir temeddnden murad Farz olur islh her cem'iyyetin efradna tmeyen ifna vcdun eylemez ihy-yi mlk Hod-perestdir sebeb her devletin berbdna Eyledi sermye-i izz sedct devleti Lanet olsun lemin lavr- cef mu'tdma Bis-i ekva bize hzn-i ummdir Keml Kendi derdi gnlmn billh gelmez ydna. Beyitlerinden : Ecz-yi beer clib-i tcl-i fenadr bkaa-y eser mcib-i tahsl-i bekaadr * Ma'rifet Hakkn ecl-i Sbhnisidir Gayretin hmisi ma'mriyyetin bnsidir Dim eyler zahir btnda taklib-i umur Sanki ahkm- unun sni'-i snisidir. Girandr ka erbb- akn ta'n mnkerden Ehafdr seng-i a'd resm-i klden cism-i Mansr'a VAVEYLA Feminin rengi aks edip tenine Yeni am gle misl olmu n'tfiyle bak ne l olmu Serv-i simin safl gerdenine O letafetle ol nihl-i revn Giriyor gz yumunca r'yma Benziyor ayni kendi hlyama Bu tasavvur dokundu sevdama

 207 Ah byle gezer mi hi canan Gl deil arkasnda kanl kefen Sen misin sen misin ey garb vatan!

Bu gzellikde hi bu anda Yakr myd boynuna o kefen! Cisminin her mesm yre iken Tutdun evldn kucanda... Sen gidersen bizi kalr sanma hedn oldu mevt ile handan Sa kalanlar durur mu hi giryn Tende yadan ziyadedir al kan Syleyen sylesin, sen aldanma: Sen gidersen btn helak oluruz Koynuna can atar da hk oluruz.

Git vatan K'be'de siyaha hrn Bir kolun Ravza-i Neb'ye uzat Birini Kerbel'da mehede at Kinata o hey'etinle grn! O tem ya Hakk da k olur Gze bir lem eyliyor izhr Ki cihandan byk letafeti var O letafet olunsa ger inkr Mezhebimce demek muvafk olu; A vatan gsn Ilh'ma a hedn kar da ortaya sa!..

De ki y Bab! Bu Hseyin'indir u mbarek Habb-i znn u kefensiz yatan hedmn Kimi Bedr'in, kimi Huneyn'indir Tazelensin mi kanl yreleri? Mey dklsn m kabr-i esbaba Yakr m sanem u mihraba Ha m konsun bedel u mzna? Dninin kalmasn m bir eseridem evld bir takm cn Senden alsn m sr- eytn

 208 KEMALEDDN MAHMUD EFEND YENEHR FENR 1306 = 1888

Gen irlerden ince yaratla sahip bir zt olup Yeniehir'lidir. Gen iken 1306 trihinde 26 yanda Bursa'da vefat etti. Kabri Hz. Emr caddesindeki mezarln sol tarafndadr. Terne-i Tflne, Mektbt- manzume ksmlarn hv srm ismindeki eseri Bursa matbaasnda baslmtr. Kemleddn'in Mezar Ta: Bekaa mmkn deil hayf bu dnyay iber telkin Ayrmaz nres v pri asla eylemez ta'yn Civann bfz- Kur'n idi hem shib-i irfan derdi ilmini hep halk- Mahmud kerem tezyin Keml-i i'r ins devvn-i sevbkdan Klard nazm nazmen, nesri neren terceme tedvin TutuiJ feyz-i mreccah her ars-i vasl- azrya derken haclegh- dilher-i tisini te'min Fenr ehr-i bbandan er sndrp sarsar Bin yz alt alinde vefat etti Kemleddn Beyitlerinden : Her lhza arz ider sana bin fikr-i intibah Ahvl-i leme iazar-endz-i ibret ol Kesb-i feyz et kalma her bi-behrenin ihsanna Merd iin dmek lmdr dmann dmnna Vir cil-yi i'til mir't- istikbline Bakma halk- lemin tezyif stihsnna

'

KZIM

BRAHM

PAA FERK - KONEV 1317 = 1889

ok dokunakl yank iir syliyen irlerden bir zt olup Peygamber Efendimizin (S.A.V.) Ehl-i Beyti'ne mahabbetinin iddetiyle mehur ol mutur. Na't- erifler ve kasideler indiyle hussiyle ackl mersiyeler sylemekde asrnn teki idi. Hicve dir olan manzumeleri de mehurdur.

 209

Konie'de domutur. Terbiye ve tahsili stanburdadr Matbu' eser leri, mersiyelerini toplayan Mekaald-i Ak ila Dvane-i E'rndan ibarettir. Muallim Naci merhumun syledii Gt ya Hayy diye Has san gibi Kzm Paa mcevher msra'nn delleti olan 1307 trihinde vefat etti. skdar'da Hdi Hazretlerinin dergl- erifi avlusunda medfundur. Bedevi tarikatndan hilfet alm ve Celveti tarikatndan da tc- erf giymitir. Bir na'tndan : Zemin ii siiman gya sadefdir bahr-i vahdetde Vcdundur ann drr-i yetimi y Reslellah. Dier bir na'tndan : Sen ol hineh-i levlk-i mesnedsin ki bin Ms As der keff-i kapunda ps-bndr y Reslellah. Beyitlerinden A'rz- lfz iinde olur revber-i mufad Vahdet-i vcd kesret-i eyada sakldr * Kaabil midir envr- saf evliye irk Ol sinede kim jeng-i siv olmaya mahzf Msra'larmdan : Zlime merhamet ef'yi s>net gibidir.

KEMAL SMAL SDIK

PAA

VECII

PAA-ZDE

A'yan Meclisi a'zlarndan fazilet sahibi, edb bir ztdr. 1310 tri hinde vefat ederek Sultan Ahmed Cmi-i erifi karsnda yeniden yap trd Dml Baba zaviyesine defa olundu. Eserlerinin en by Binbir Hads-i erif erhi ile evliyullahdan bz yksek zatlarn man zum olarak hal tercemelerini anlatan matbu sr- Kemal ile basl olmayan Tefsr-i Sre-i hls, Mflihyn-i Hazne, Rh-i Kemal, Kitb- Manzum erh-i Delil-i erf, erh-i Fezil-i Salvat, man zum Menkb- Dml Baba, manzum Hayr'l-Kasas vesairedir. bu eserlerin hepsi dier kitaplariyle beraber mezkr zaviye ktph nesindedir. lisanda iir inadnda muktedir idi. OSMANLI MELLFLER - C: 2 F. : 11

 210 mm- afi Hazretlerinin mnctn tahmisinden :

il ^x^\^a^i^^j^ C

Cenb- Mevln'mn mnctn tahmisinden :

Nbi'nin na't- erifini tahmisinden : Resl-i Hazret-i Rabb-i enme hkipdr bu Heme rek-endz-i cinn- pr-safdr bu Yzn sr eyle ta'zimi der-i ltf-i atadr bu Sakn terk-i edebden ky-i mahbb-i Huda'dr bu: Nazargh- lhdir makaam- Mustafdr bu.

 211 KML BEY HERSEKL HACI MUHAMMED KML BEY 1315 = 1897 Hersek Sancana bal Trebinli Hac Abdullah Efendi'nin olu olup istanbul'da domutur. lk tahsilini tamamJadktan sonra hl ter cemesi yukarda geen Hac ibrahim Efendi merhumun at Dr't-Tlme girerek Arab dilini rendi. Yetimesinden sonra Sultan II. Abd'lHamd'in Mabeyinciliine tyin olunarak namusu ile drstlkle vazife grd. 1315 trihinde vefat ederek Edirnekaps hricinde ailesi kabrista nna defn olundu. Matbu' eserleri :

1 Methu'n-Ncnr.

Benim sahblerim

yldzlar gibidir... hadis-i erifini iaret ederek isimlendirdii bu eseri nin iki cildini nere muvaffak olabilmitir. sd'i-Gaabe vesaire gibi eshbn hal tercemelerinden bahseden ana kitablardan derlemek suretiy le vcde gelen bu eserin mevzuu eshbn hal tercemelerine id' olup ancak . j ^__J J harfini ikml edebilmitir.

2 kaaz'l-hvan: Eb'l-Ferec bni Cevzi'nin Tenbih'n,-Nim'l-Gamer al mevsimi'l-mer ismindeki risalesinin genie terce mesi olup ilk eseridir. 3 Terceme-i Muallekaat- Seb'a: Lzumlu tahlilleri de ihtiva eden bu tercemenin drt cz'n ner edebilmitir.

KMLE HANIM FATMA KMLE HANIM 1339 = 1920

BALIKESR!

Balkesir'de Kekek-zde ailesinden, yaradldan iir kaabiliyetine mlik mmetin slih - hayrl kadnlarndan bir hanmdr. Peygamber Efendimizin (S.A.V.) doumuna dir 1306 trihinde Hdi'l-Cinn ismin de kaane bir e,seri intiar etti. Nakibendi tarikatna mensb idi. 1-33.9 trihinde memleketinde vefat etti.

 212
ehzade Gem irlerinden olup beraberce gurbet yoluna kmt. Manidar iirleri vardr. Ahmeru'l-Levn - Krmz renkli olduu iin L'l mahlasn kullanmtr. Ekseri iirlerini irticalen sylemitir. Beyitlerinden ; Zhidn fikrinde cennet, kn ddr- yr Her kiinin l cerem banda bir sevdas var L i V A Y Sultan I. Ahmed devri irlerinden ve Azz Mahmud Hd Hazretle rinin mntesiblerindendir. Dvn Millet Ktphanesinde mevcuddur. Mretteb Dvn matl'ndan : Gsterir ehr-i aka gitmee rh Uurur mrg-i gafleti gzden Sadef-i emde dr bitirir Klb-i uk mutmain eyler Mem- zkiri muattar ider Rehber-i ehper-i Gevher-i Cevher-i Micmer-i l l l l l ilahe ilahe ille ilahe ilahe illallah illallah illallah illallah illallah.

Bahr-i rfan ismindeki ahlki ve tasavvufi manzumesi skdar'da Selim Aa Ktphanesinde vardr. Pend-i Attr,r da terceme etmilr.

LEVH HASAN EFEND 1165 = 1751

BURSAV

lim irlerden bir zt olup Bursa'ldr. Hasan Paa Medresesi m derrisliine nail olmutu. 1165 de vefat etti. Deveciler mezarlnda Hasr-p yaknnda medfundur. Millet Ktphanesinde dvannn bir ns has vardr. Celvetliin ileri gelenlerinden sm^ail H-kk merhumun der gh binasna syledii sels akc trih aadadr: eyh Hakk Efendi tlc bekah Yapt bir byle dil-k dergh Glen-i blbln- Celvetiyn Hlet-efz-yi k- vah Geldi trih iin bu beyt-i acb Levhiy sy-i gaybden ngl Oldu tekye kavi bi emr-i lh Diveln L ilbe illallah

 213 Celvet tarikatna mntesib olup iirleri mutasavvfnedir. Bir gazeli ; Vcd-i leme mhiyyet-i cad olur bis Bel bu mcmeli tafsile istidad olur bis Tecell birdir amma badd gaayet yok Kamu a'dd cem'a yek-beyek had olur bis Deil kisb dil-i rifde allemallah > vehbdir Nihayet in'iks m>e-i ird olur bis Hurl-i liyat esm-i Hakk dem kelm oldu Bu terkbat nutka nev-be-nev cad olur bis Hakaayk bir hakkatdr ki Levh ayn-i dierdir Zuhr-i kesretti emvc-i bahre bd olur bis Bir de Mi'rciye manzumesi vardr.

LEYL

HANIM STANBUL 1264 = 1847

stanbul'dan yetien Osmanl irlerinin hretlilerinden olup Kazskerlerden Moral-zde Hmid Efendi'nin kzdr. Mrettep ve matbu D vn vardr. Evvelin zaidi snsine oldu merhun Tt-i ekker-i e'r idi gd Leyl Kld erbb- dili rihlet-i Leyl Mecnn msra'larmn delleti olan 1264 trihinde stanbul'da vefat ederek Galata Mevlevhnesine defn olundu. Dnmeden, birden bire iir sylemekde mehreti olup gaayet hzr cevab ve sr'at-i intikal sahibi idi. Tarikata Mevlevi'dir. Beyitlerinden : ncitme sen ahbabn, incinmeye senden Bu lem-i fnide zarafet budur ite. beyti mehur olduu gibi mnct ve mersiyeleri de te'sirli ve yakc dr. Huzura varmaa br- gnehden yok mecalim h ebbetde dnp kaddim kemane y Reslellah.

 214 LEBB MUHAMMED EFEND 1283 = 1866 STANBUL

Devlet adamlanndan ve fazilet sahibi edebiyatlardan olup Topha ne Ruznmecisi Mustafa Efendi'nin oludur. 1283 de stanbul'da vefat etti. Eyb'de Bostan skelesinde maret karsnda medfundur. Hayli i irleri varsa da dvan olarak tertib edilmemitir. MatD' eserleri: Edebiyatdan Tur'nin Lmiyet'l-.Aceminin er hi ve muhdrat ilminden *Cevhir-i Mltekata [Giritli Mustafa Nuri Efendi tarafndan 1288 trihinde yazlan Drer-i Mltekata ismindeki zeyli de baslmtr.] Tuhfenin bz kt'alarna tazminat, Fuzl'nin Tarsca Shhat Maraz risalesinin tercemesi ile Peygamber Efendimiz zamanndaki sokaklar misal getirilerek ehi^lerin, mslmanln te mizlik kaaidelerine uygun olarak geniletilmesi /e tanzimi lzumuna dir olan baslmam risalesi eserleri cmlesindendir. eyh Abdullah Mhted'nin [Hristiyanln reddine dir malb' Tuhfet'l-Erb f redd-i ehli's-salib] risalesini de be bab zeyl etmek zere Brhn'l-hd fi reddi'n-Nasr ismiyle terceme etmitir ki matbu deildir. Sultan III. Selim Hn'n bir na'tn tahmisden : Zerre hk-i dergehi nahz- ciladr emine Her .ligh- re'feti ayn- ziyadr emime Hk-i py-i devleti khl-i safadr emime Cevher-i hk-i kudmu ttiydr emime belki maherde olur tahlise elde hccetin. Sadd dcrd ile tehyyet ola cn- pkine Hl -i rh- Ravza kh- hnedn- pkine Yz srp kemter Lebh ol hnmn- pkine Bin salt ile selm eyle revn- pkine Eyler lhm rec nakd-i efat-ruhsatn Dier beyitlerinden : Deildir mevk-i husn-i nazar jeng olsa yine Bu yzdendir ki daim lehe-i lsid bej olmaz * Gerd-i gam etmez eser hi htr- bi-knede Baka yzdendir kdret sret-i yinede.

 215 BT kimse deildir srr- kaderden gb Mni' de mu'ti de Cenb- Allah Ltzmsa da esbaba gnl r^bt etmem

kt'as Lebb-i kadm'in olsa gerekdir.

LM- ELEB MAHMUD BN OSMAN - BURSAV 938 = 1531 Bursa'nn medr- iftihn olan bu marif alm.etlerini zerinde ta yan zat Osmanl edebiyatlarnn eskilerinden ve Nakibend tarikat arif eyhlerinden olup Kabr cy- Lmi pr nur bd ve Lmi'nin ide Hak ruhunu d msra'larnn delleti olan 93r H. trihinde vefat etti. Nurlu kabri Bursa hisar ortasnda Ortapazar ynknnda ceddi Nak ka Ali Mescidi avlusundadr. Babas Osman eleb', Sultan Byezid'in hazne defterdar idi. Gerekli ilm tahsilini yaptkdan sonra stanbul'da medfun Emir Buhr'ye intisab etmiti. Glen tarikatna da lhm Efendi vastasiyle nisbeti vardr. Nesri nazmndan daha kuvvetlidir. Bo vakit geirmeyen kalem shiblerindendir. Mevln Cm'nin Nefeht'lns ve evhid'n-Nbvve gibi balca eserlerini terceme ettiin den ve kendisi de Nakibend tarikatndan olmalda beraber fazilet sahibi olmutu. Eserlerinin mensur olanlarnn mehurlar unlardr: Terceme-i Nefeht'l-ns, Terceme-i evhid'n-Nbvvet, e ref 'l-insan, bret-nm, Menkb- Cenb- Ali, Mnzara-i ba har it, Mnzara-i nefs ruh, erh-i Dbce-i Glistan, Mn eat, Mifthu'n-nect f Havass's-suveri ve'l-yt, erh-i muamma-yi Esmi'l-Husn, Menkb- veyse'l-Karn, Mecmau'l-Letif olup manzumelerinden bzlar da unlardr: em' Pervane, Maktel-i mam- Hseyin, ehr Engz-i Bursa, Gy evgn, Kssa-i Edhem Hm, Ferhad-nme, Heft-Peyker, Vmk Azr, Husn Dil, Hrd-nme, Cbir-nme, Veys v Ramin, Absal Salaman ve Manzme-i Lgatdr. Dvnnn bir nshas Hamidiye Ktphanesinde vardr. 1 Terceme-i Nefehtl-ns : Mutasavvflar ve tayfasnn eitleri ve halleriyle makamlarndan ve evliyullah ile mehur vellerin hal ter-

 216 cemelerinden bahseden Mvln Cmn!n Farsa mensur eseridir. Bi rinci ksm mutasavvflarn mehur kitaplarndan Ftht- Mekkiyye, Kut'l-Kulb, Avrif'l-Marif, Kef'l-Mahcb gibi muteber eserlerden derlenmitir. elebi merhum terceme srasnda hussiyle ni hayetlerine doru yerlerde bir hayli ilveler yapmtr. Matb'dur. 2 vhid'n-Nbvvet: Bu da Mevln Cmi'nin bir mukaddime ve yedi rknden ibaret farsca olarak yazlm mehur eseridir. Hl ter cemesi Ulem Faslnda mezkr h-zde Halimi Efendi tarafndan da terceme edilmitir. Ktip elebi'nin szne gre bu terceme Lmi'nin tercemesinden stnm. 3 eref'l-nsan: nsanln eref ve faziletler.nden bahs eden hu ssiyle ahlk ilmi noktasndan istifadeyi mcib Trke bir eser olup bir cilddir. Matbu' deildir. 4 bret-nm : bret verici bz hikyelf r ve sireden bahseder Olup esas itibariyle ahlk ilmine iddir. Ta basmas. matbu vardr. 5 Mnzara-i Bahar ve it: Bu iki fasln f mevsimin] mnazaralarn anlatan edeb bir eser olup matbdur. airane

6 , Mecmau'l-'Letif - Letif-nme : Ekseriyeti itibariyle hezeliyt (aka ve latifeleri) andrr di eylerden bshsedici olup genliinde yazld anlalmaktadr. Basl deildir. (*) 7 eh rengiz-i Bursa; Matbdur. Bursa'nm vasflarndan .sularn dan, mesirelerinden bahseder. 8 Maktel-i mam Hseyin; Cierleri dalayan Kerbel vak'asnn mesnevi tarznda tasvirinden ibaret olup kaane bir sretde ya zlmtr. Musavver resimli bir nshas ir Efendi ktphane sinde vardr. 9 Heft-Peyker; Hisse ve ders alnacak bir eserdir. 10 Mir't'l-Esma ve Cm- Cihan-nm: M : H.seyin Nibur' nin 99 Esm-i Husn'ya it olan yz beytinin arifane bir sretde geni e terceme ve erhidir. 11 Gy evgn; Manzum bir eser olup mukaddimesinde; Cenb- Resul Efendim'.zu meddah (vcs) grdm, iaretiyle yazdm, diyor.
(*) 955 trihinde marifilerden

Hassan'

r'yda

Serac bni Abdullt^h tarafndan mensur isminde bir eser

olarak yazlm be bab zerine mrettep Mecrnaul-Letaif

vardr ki bir nshas Ayasofya Ktphanesinde mevcuddur. Bir de 23'de Tire'de Abd'I-Cebbr olu Ahmed tarafmdan yazlm TPuhfet'i'l-Letif adnda ah lk ve mev'zadan bahseden Trke bir eser vardr.

 217 12 Husn Dil: ebistn- Hayl yazan Fetth-i Niburinin eserinin tercemesidir. 13 Veys v Rmn : Fahr-i Crcn'nin eserinin tercemesidir. Vmk Azr matl'ndan :

Estezllhe niin keydi'r-racn Mstenen bismhi'r-Rabbi'r-rahm Hrz- Bisnillhdr ber zer kilid Feth olur nmla kufl-i her md Salamn Absal tercemesi matl'ndan :

Bismikellahiimme y ze'l-imtinn Ente brhniin lieshbi'l-ayn Nahn nerc mmetek tevfku'l-huzr An satnmi'l-kalbi f kiilli'l-mr Ey gammn can bezminin sermyesi Cism can mihrinle rendir senin Mihr mehdir em'-i hsnn myesi Yer gk hsnnle glendir senin Gn gibi sensin ne hacet dr demek lemin aynna nr-i merdmn Kisvet-i demde nurundur alem Sret-i lemde mhrndr rakam Sofra-i cdunda ne simin tabak Glen-i ltfunda hr-i l'lin varak Cn- sen.sin k- dil-hastenin Nutku sensin vale dem-bestenin

 218 Cmle mevcudat mihmnn senin Zee bed-han ihsann senin Kadd-i Leyl ekdi hsnnden alem Oldu Mecnndun yeri det-i elem n leh-i rin'i kldn ehd-fm Hn-dil-i Ferhd' etdi telh-km Eyledin Azr'y tinkim gl-izr Vmk'n emini kldn cy-br Gcenin rzi v em'in szisn Mihr-ve subhun ceml-i efrzusun Ni'metinden zir bl behremend Sana birdir iisbet-i pest blend Sensin ol nr-i bast-i b-gubr Sensin ol bahr- muhit-i b-kenr Lem'asndan y gn pr-tb fer Katrasndan yr gk gark- gher Manzme-i Lgat matlndan : Yek birdir alap Tanr Hddr Resli cmle dilde Mustaf'dr Vefatna yakm syledii rivayet edilen beyit : Lmi'i dil-i zevrakn girdaba saldn h kim Yok kenr- vasl- yre rz-i garmdan meded Beyitlerinden: Sez-y te olur hr olanlar er b- revn glzr olanlar. iirlerinden : Klnibz kerm olanlar bb- recy mesdd Etmer rahim olanlar ehl-i niyaz merdd Cem-kadr olanlar eyler mrun kelmn sga Mabnd olann olur ef'li cmle mahmud 957 trihinde vefat ederek kendi yanma defn edilen olu Lem' Der vi Muhammed Efendi de ilim ve iir erbabndan lim ve ir bir zt olup aruz ve kaafiye ilminden Bahr'l-Evzan isminde bir eseri vardr ki bir nshas Mze-i Osmani ktphanesinde mevcuddur.

 219 LYH MUSTAFA EFEND 973 = 1565 SROZ

lim irlerden ve Glen tarikat mensublarndan bir zt olup Siroz'ludur. 973'de memleketinde vefat etti. Muhdrat [edebiyat ve tri he it fkra ve hikyeler] ilmine dir kymetli bir mecmuas ve iire it eserleri vardr. LL DEDE AYDN 980 = 1572 Anadan doma dilsiz iken Horasan'l Ali Dede himmetiyle dili zl mtr. 980'de memleketi olan Aydm'da vefat etti: Rubiyytmdan : Ll kulunu eyledi ol l'lii'-i ll Feyz-i nefes-i himmet ile tt-i gya Mir't- kermetdir ann mh- vcdu Yokluklar ile olsa nola ol eh-i ll

EYH

LTF SLH EFEND SLH EFEND SELNK 1306 = 1888

Halvetiye tarikatnn Sinniye kolu eyhlerinden ir, k bir zt olup Selnik'lidir. 1306'da vefat ederek eyhlik makamnda bulunduu Pazar Tekkesi nmiyle mruf eyh Ahmed Zhri Efendi derghndaki trbeye defn olundu .Mrettep Divn ile ad geen eyhin menkbelerine dir Glen-i Kermt isminde mensur bir esri vardr. Dvn, hl trcemesi eyhler Faslnda mezkr Ali rf Efendi tarafndan erh edil mitir. Yaz san'atna da intisab vard. Nasihat verici bir gazelinden : Meyi idp lyi-i dnyya gel itme heves Mrg-i can pervz idp bir gn kahr tenh kafes Krbn- lem-i fn koyup gmekdedir Tut ,kulan dinle ne feryd ider y h ceres Aldanp virme gnl nak.- nigr ziynete Dildeki hubb-i svay t-i akn ile kes

 220 Ke-i vahdete uzlet ile tecrd eyleyp lfeti kes sende hergz olmaya bm-i ases tme zayi' elde frsat vr iken vaktin sakn Ltfiy vuslat dilersen Hakk zikr et her nefes

MHR

HANIM

FAHR'N-NSA - AMASYAV 912 = 1506

Ftih Sultan Muhammed devri edebiyatlarndan ve eski Osmatl irelerinin en deerlilerinden olup Amasyah Mevln Bely'nin kz dr. ffeti, gzellii ve cemliyle mtenib idi. iirlerinin ekserisi Neca ti'ye nazire tarzndadr. Kona edebiyatlarn ve irlerin toplant yeri idi. Mrettep Dvnnn bir nshas Ayasofya Ktphanesinde mevcuddr. Amasya'l olup gen yanda vefat ettiini fkh ve ferize mteallik man zum risaleleri de olduunu Evliya elebi sylemektedir. 912'de Amasya' da vefat etti. Dvnnn matl'mdan Yazd can levhasna Bismillah Gsterir dou yol bihamdiUh D cihanda dolu durur l ekk Ehl-i ak dilerin merref ider r grr haste-dillere shhat Kudret-i L ille illallah Ilinmet-i L ilahe illallah hret-i L ilahe illallah Sohbet-i L ilho illallah crbet-i L ilahe illallah

Beyitlerinden : rdi n b- hayta Mihr lmez hare dek Grd n zulmet-i ebinde ayan skender
l

Sen ki glzr- haytn gl-i nevrestesi-sin Ne reva ola ki her hr ii hase yr olasn Ztnin Dne dne redifli gazeline naziresinden : Hk-i pyine yzn srmek in ems kamer Ser-i kyne gelir m seher dne dne MNR BRAHM ELEB AMASYAV lim irlerden tarihi bir zt olup Amasya'ldr. 927 de vefat etti. Dvan, Fkhdan bir risalesi, Tezkiret'l-Vekaayi' isminde Osmanh

 221 Trihi vardr. Tezkiresi'nin bir ksm Byezid Cmi-i erifi iindeki Ve liyyddn Efendi Ktphanesinde mevcuddur. 892 de yazlm Mihr Mteri manzumesinin de bu ztn olmas kuvvetle muhtemeldir. IVIESH PRTNEL

lk devir irlerinden ve stadlanndan rind-merebli bir zt olup Piritine'lidir. smi sa olmas mnasebetiyle Mesh mahlasn semi tir. iirinde hussi bir tarz sahibidir. Evvelce h Kulu vak'asnda ehd olan Hadm. Ali Paa'mn dvan ktipliinde bulundu. Sonradan Ynus Paa'nm maiyyetine girdi. M rettep Dvn Almanca'ya terceme edilmitir. Bir nshas Hamidiye'de vardr. Bir de ehr-Engiz yazmtr. Mesh fevt od terkibinin de lleti olan 918 de sipahi timariyle siph timarnn sahibi sfatiyle bu lunduu Bosna'da vefat etti. Beyitlerinden : Ey Ysuf- sn gel otur can gibi tende Tenh koma Ykub- dili beyti hazende Ho idi vuslat olsa detimiz Lk yok bata bu saadetimiz Halk bir bir bitirdik ey sk Dolu urmua dnd sohbetimiz Glen-i in slbunda ak ibarelerle Gl-i Sad-Berk ismiyle anlr yz tane mektuplar vardr ki in kaaidelerini beyn eder .Bir nshas Nr-i Osmaniye Ktphanesinde vardr. Mehur ir Zti ile Ltife ve aka yolu ile iir yarmalar yapt Ltifi Tezkiresinde ya zldr. MUD KALKANDELEN

lim irlerden olup Kalkandelen'lidir. Uzun mddet Zenbilli Ali Efendi'nin muidi yardmc - asistan olduu iin iirlerinde Muidi mahlasn kullanmtr. mrnn sonlarnda Msr'da vefat etti. kt'a [cz] Dvn ile em' Pervane (*), Cevb- Penc-i Gen, Gl

(*) Zat ve Lmii eleb'M de lu isimde manzumeleri vardr.

 222 Nevruz, Vmk Azr isimlerinde manzumeleri ve Ktb-i Seb'as vardr. iirlerinde pek o kadar gzellik grlemezse de kelmm nazmndaki iktidar msellemdir teslim edilmitir. Eserleri matbu deil dir. Bir gazelinden: Tliim nahs olduu arh- sitemkerden midir? Bama bunca bel dilden mi dilberden midir? Ak mdr ,va gl mdr blblleri nln iden Nlesi bezm ehlinin meyden mi sgarden midir? Defter-i uka yazmsn rakibi tutalm Gel sen in.sf eyle cn ol bu defterden midir? Ey Muidi gece gndz glmeyip kan alamak Kendi kendinden midir yoksa gzellerden midir?

M A K A A L MUSTAFA BEY AI.AEHR 992 = 1584 Mehur irlerden bir zt olup Alaehir'lidir. Mehur mn Veys Efendi bu ztn kzkardeinin oludur. Tahsilini stanbul'da Arab-zde'den ikml etmitir. 992 de vefat ederek dimekaps hricine defn olun du. Hasan elebi'nin sznce skdar'da medfundur .Mrettep Dvn olduu Kef'z-Znns'da mezkrdur. Beyitlerinden: Makaal ta'n- a'ddan ne gam erbb- irfne Atarlar ta elbetde diraht-i meyvedr zre beyti atalar sz hkmndedir. Bir gazelinden: Yrdan hursend a'ddan melmet-ddeyiz kiriz glden lkin hardan rencideyiz Hsl ekdik giribn- teallkdan eli Servi gibi ge-i uzletde dmen-deyiz Biz ki nak olduk Makaal halka halka dala Ry-i yri grmee batan ayaa ddeyiz Hasan elebi'nin Alaehir'den bir Makaal daha gstermesi eseri olsa gerekdir. zhul

 223

S.

Smen-i himmet draz amma taleb gnay-? dest Rtbe-i idbr l, pye-i ikbl pest beyti, Fuzl'nin:

'Jl>^>_^Ii^^ J^j,

X u

Sye-i mmd zail, fitb evk- kerem Rtbe-i idbr l, pye-i tedbr-i dn beytinden iktibas edilmi veya tevrd eseridir.

MEAM

KONEV

993 = 1585

Mevlevi tarikatma mensb ve irlerden bir zt olup Konya'ldr. Zaimlerden zeamet sahibi iken mesleini terk ederek dervi oldu. 993^ de Konya'da vefat etti. Arifane ve kaane iirleri vardr. Mehur msebba'nn matl'ndan :

ol dem ki rh tir- kuds-iyn idi Can blblne glen-i vahdet mekn idi Kn- hafda cevher-i can bir nian idi Ketm-i ademde lem dem nihn idi Halvetsary- sirde gnl kmran idi Bir cn idi heman bir ol yr- cn idi. [Bu msebba'm tekmili tamm Mrifet-nme ile Faik Read Bey'in Trh-i Edebiyt- Osmaniye sinde zikredilmitir.]

 221 MERDM ABD'S-SELM EFEND ir kaadlerden fazilet sahibi bir zt olup Budin Defterdar stanbul'lu Ali elebi'nin oludur. Usle gre tahsilini ikmlden sonra kaadlik mesleine girdi. 956'da skp Kaadsi idi. Mrettep Dvn ile Tuhfet's-Selm ismini verdii yt- Erban - Kur'an'dan Krk yet ter cemeleri vardr. Matl'ndan : Besmele nki sm-i A'zamdr Besmele kim tlsn- .Sbhandr Besmele oldu yet-i Kur'an Besmele olsa ibtid i suhan Besmele'yle olur sze bnyd L cerem hrz- cn- demdir Gerden-i kfre t-i berrandr Gitmesin dilden eyle vird-i zeban Hayr olur hir intih-y suhan Besnele'dir iden sz bd

Hasan elebi Tezkiresi'nde kaane bir gazeli zikrolunmutur.

IH. MURAD HAN SULTAN 1003 = 1594

Osmanl pdihlarnn airlerindendir. Esrarnme (*), Ftht's-Sym isminde eserleri olduu gibi nshas Ayasofya Ktphane sinde mahfuz olan bir de Dvn- E'r' (**) vardr. Vefatlar 1003 de, trbeleri Ayasofya Cmi-i erifi yanndadr. Yaz san'atna da vkf idi ler. l Efendi Menkb- Hnervernn nm- Hmynlarna tevih eylemitir. Faziletli Diyr- Bekirli Ali Em.r Efendi'nin kurulmasna muvaffak olduklar Millet Ktphanesinde Arapa ve Farsa dvanlar olduu gibi bir de Trke divanlar vardr. Na'tndan : Cemlin bir nazar seyr eyliyen ey l- hbn Muhakkakdr klur dny v ukbdan istina Nev' Efendi'nin Fuss erhinde grlen mutasavvfne manzume sinden :

(*) eyh emseddin Sivas tarafndan erk e4iliitir. (*") B u eserin bir de erhi vardr.

 225

Bir

gazelinden Pk-dmen olarak tut yr bir pk etein Cmiu'l-aki olup elden koma idrk etein MUSTAFA ELEB KK - TOSYALI 1004 = 1595

lim ve irlerden olup Tosya'ldr. Ahlku's-Saltana unvanl ah lka mteallik bir eseri ile Selciye manzumesi ve baka iirleri vardr. Vefat 1004 de, kabri stanbul'da Kurunlu trbededir. iirlerinde Ts mahlasn kullanrd. Beyitlerinden: Ser-i kynde olursa n'ola eskim sil Su gibi ol by-i serv alaa oldu mail MANTIK AHMED EFEND 1044 = 1634 Mehur irlerden ve kaadler snfndan olup Zeyneddn Nahcvn'nin oludur. Doumu am'dadr. stanbul'a geliinden bir mddet son ra Haleb ve arkasndan am. kaadliine nail olmutur. 1044 de bir ky met bilmezin tezvir ve iftirasiyle ve fakat Ij I

^ \ ^ \1

11

Btn

bellar

manta,

dile

musallattr, mazhariyetiyle kati edilerek vefat etti. iirdeki kudretine dellet eder.
OSMANLI MELLFLER - C : 2

Matbu Dvanesi
F. : 13

 226

Beyitlerinden : Sayesin derv-i bi-berk nevadan dr iden Saklasn ryi-i tbuta nahl-i kaametin Can gitse de gitmez eser-i d- mababbet Pervne-i akm yanar stnde er Haleb'e gidiini u kt'a ile naki ediyor : am'da bilmediler kymetimi Hicret etdim Haleb'-ebbya Hrlerin ifte-i iz'cndan ltica' etdim kz Paa'ya.

MRD

AYDN

Yaradldan kudretli, mutasavvf bir ir olup Pend-i Rical ismin deki ahlk manzumesinin nihyetinde Aydn ilinden olduunu zikret mektedir. Pend-i Riclin mukaddimesi: Hamd ol Allah'a ki Rahmandr Hem Rahm Mn'im Mennn'dr Yerde gkde emr nndr hkm nn Cn tende ltf nndr kahr nn Yokdur ana mdr, t vezr 01 drr Sultn- Ekber b nazr Kald ciz cmle efhm ukl Ztnn knhnde ey Shib-i usl Hl tercemesi yukarda geen Dervi Niyziye nazire makamnda yazd Mansmme-i Hallc mukaddimesi : Evvel n idelim kim hakdr ol Hayy Bak vhid-i mutlakdr ol Ol kim lem yo iken vr eyledi Kudretin lemde izhr eyledi Kudretinden zahir oldu cmle Hikmetiyle buldu lem perver

 227

Zahir cblda:, ltn oldur b gmn Andan artik kimse yoktur vvidn Mlk nn&r kul nndrr nn Cmle canlarda olan enb nn Hem eihas fahr Muhammed Mustaf 'Ol Habbmiah ol kn- saf (PerH^iIRicl manznsesinm bir nshas fakir tarafndan izmir'de Kemeralt ktphanesine hediye olunmutur. Mansiir-nmenin bir nsha s da 'EnderrH Hmyn'da Revan Odas Ktphanesinde mevcuddur.. Unkapanfndaki Erir Bukr dergh- erifi ktphanesinde Mevlid-i Neb metmasmda bir de Mevlid- erif manzme?i bu ciz muharrir taraftadan gri;atr.

MIN STANBUL
.j

Kasdler snfndan ve 10. Hicret asr irlerinden olup istanbul'ludur; Silerleri ^huB ve Endnedir.

Beytlerinden ; <Ce ey vaiz Srat'n havfm anma ltf-i Hakk okdur Geenlerden tdik biz ki anda korkuluk yokdur.

*
Ak le kesb ider kii irfn- cvidan i\j<l let-i mlhazadr arada heman * Kyne mlk-i dili vakf iderim dahi itme Gnlmn sen mtevellisi deilsin sfi

MISALI

HASAN

ELEBI

EDIRNEV

1017 = 1608

San'atkr zmresinden iken keml kazanarak ilim sahihleri arasna girmitir. Baslmam dvn vardr. Edirne'li olup Hi dehre misli gelmiye hayf msra'nn delleti olan 1017 de stanbul'da vefat etti. Yenikap Mevlevhnesi geidinde medfundur.

 228

Beyitlerinden Sende bir lem var ey skender-i Ysf-lika Bakdm mir't olur yine-i lem-nm Koyup kynde gnlm rh- akn ihtiyar itdim Gnl kalsn beim yol kalmasn derler meseldir bu.

MUD

MUHAMMED

EFEND

STANBUL

Fazilet sahihlerinden Mud-zde Efendi'nin oludur. Hasan elebi Tezkiresi'nde mezkr aadaki gazeli manidar ve irnedir. N iden dil-tene cn cr'a-i l'l-i terin dn anmaz bir dah lemde b- Kcv.serin Almazam khl-i cilay nr-i emim aynma Ttiy-y dide-i a'yn iken bk-i deri'n

Arz-yi by-i zlfndr eh snbl gibi Htnn her dem pern eyliyen klarn

MEVKUFT

MUHAMMED

EFEND

MDLLL

1065 = 1654

tlim ve kalem sahihlerinden siyasi taraf da bulunan bir zt olup Midilli adasmdandr. Tafsilt Res'l-Kttb - Hriciye Nzrlarnn hl tercemelerini aklayan matbu' Sefinet'r-Resda yazl hl ter cemesinden anlald zere felein scam - souunu. tatm bahtsz lardandr. 1065 trihinde Beir-Aa'nm zulmiyle znik'de ecel-i kazaya urad. Mevkft ismiyle ma'rf matbu' Terceme-i Mlteka him met gsterdii eseridir. Telhsu Cmii'l-Kebri de terceme etmitir ki bir nshas ehid Ali Paa Ktphnesindedir. Sadr'-eriay da ter ceme etmitir ki bunun da nshas Ayasofya Ktphnesindedir. Mlte ka 1066 trihinde Mahmud bni Abd'l-Vehhab Hamid tarafndan da cmle cmle terceme edilmise de baslmamtr. Mtercim Hamd ili denilen sparta sancamdandr.

229 MEZK SLEYMAN DEDE ROSNAV 1085 = 1675

Mevlevi irleinin bata gelenlerinden olup Bosna'ldr. ekildi bezm-i dnyadan Mezki msra'mm delleti olan 1.086'da Galata Mevlevhnesinde vefat etti. Net Dede'nin sonra redifli gazeline syledii nazireden: Sunar bir cm- meml bin lehi peymneden sonra Dner vefk-i murd zre felek amma neden sonra Mevlevi irleri iinde evri, Net, Fasih Doieden sonra birinci derecede bir ir olup mrettep dvn vardr.

MS

EFEND

Yaradhdan iir kaabiliyetine mlik limlerden olup 1164 trihinde rpan'da nsh iken ahlk ve tasavvufdan bahseden Nr'l-Vehhc isminde bycek bir manzume meydana getirmitir. Manzumelerinde kulland mahlas Emndir. Baka eserleri de olduu anlalmakta dr. Nr'l-Vehhcn bir nshas Yldz Ktphanesinde vardr. l' udur: Mat-

Hamedna'AUahe ze'n-na'mi ve lef mennn ill h Ve salleyn al fevk'l-enbiyi Mevl h Dah bizden salt ile selm olsun ale't-tevkr Onlar zre kim anlardr o ha zz ii garr h

 230 El y eyyhc'l-ihvn sizin Hn dr ile mercan Nisr idp klan dvan-pezrne diynii/, y h

MR

HASAN

EFEND BUDN - PETEL 1102 = 1690

limlerden ve nkteci irlerden olup Budin'lid'r. Alay Beyi-zde,> hretiyle tanmmtr. 1102 de memleketinde vefat etti. Baslmana m rettep dvn vardr. Beyitlerinden : k olur mu hi gamm- dildrdan cd Pervane gibi em'-i erer-brdan cda Kuds-i ina-y meclis-i kerbiyan oln Bir dil olunca perde-i pendazdan cda

*
Pderkil-i zindan- gam oldum kederim yok Ser t be kadem-i te-i akm sererim yok Pakize dil pk nihd ile celsim Ndn- den hilkate asla nazarm yok

MNF MUSTAFA EFEND ANTAKYAV 1116 = 1743 Osmanl irlerinin mehur ve muktedirlerinden olup Antakyaldr. stanbul'a geliinde mliye me'mriyetine gem.i idi Bir aralk eli ola rak ran'a gitti. Mrettep Dvn ve manzum - Hads-i Erban erhi baslmtr. 1156 H. trihinde vefat ederek skdar'dan deniz kenariyle Haydarpaa'ya giden yolun kenarna defn olundu. airane yaratlmn mahsl eseri olan bir rubainin Rabbi erini'l-Hakka ve zidn ilmen msra'm mhrne naketmiti. Beyitlerinden : Dimem ser-rite-i maksdu ehl-i chdan bulsun Gnl esbaba itmez iltica' Allah'dan bulsun Ren-diln-i nr-i hakaayk bu lemin Her zerresin bir yine-i pr iber bulur Gft g ok saded-i akda cumhura gre Hakk kendinde ara mezheb-i Mansr'a gre

 231 Evvelce Hezr mahlasn kullanrd. Hatt bu mahlasla mensur Fetihnme-i Belgrad vardr. Sonradan Vak'a nvs Rid Efendinin tensbiyle Mnf mahlasm almtr. Bir gazeli : Ne mmkn istikaametle olan tezvir bir yerde Deildir kaabiI-i lfet keman tir bir yerde Gren ol gamze-i merd miikr em uhun dir Acebdir itmi mze gazl r bir yerde Olur mu kr-ger hayllet-i tedbr-i akl olsa Eer sret-nm yne-i takdir bir yerde Gelr Allah Ekber ydma mihrb- ebrsi Ne dem g eylerim vze-i tekbr bir yerde Mani-i tecell nme-i tekvine im'n et Nmyn olmamtr vesme-i tekrir bir yerde Olan remz-in-y sohbet-i Hzr Kelm anlar Ki olmaz cem-i ak akl-i pr-tedbv bir yerde Mnf hk-i pk-i ehr-stanbul'dan gayri Deil ebyt nazm itmek reva ta'mr bir yerde

III. MUSTAFA HAN SULTAN 1187 = 1773 O.smanl pdihlarnn irlerinden olup iirde mahlaslar Ikbldir. 1187 H. trihinde dnj'adan ayrlarak Lleli'de yaptrm olduklar Cmi-i erf yaknndaki trbelerine defn edildiler. Ramazn- erfde yaplmakta olan huzur derslerine zamannda balanmtr. Bir mnctndan : imdilik kbliy daldm ank- hayrete Ltf idp destimi al y Rabbi dtm krbete, Dilersen koy Cahlme, dilersen Cennete Enbiy-y mrscln ire hacl itme beni

ME'ALEC-ZDE

ES'AD BEY STANBUL 1208 = 1793

Erzurum valiliinde vefat eden Me'aleci brahim Hfz Paa'nm o lu olup stanbul'da yetien deerli irlerdendir. Vefat trihi Cennet i-

 232 re kla Es'ad bey'i hemdem-i suad msra'nn me-hmunca 1208 olup kabri Edirnekaps hricinde Otaklar'da Srt Tekke denilen yerdedir. Beyitlerinden : ren lisn- asr rsum-i zamaneyi Bak tab'- nsa hle mnsib tekellm et

MEKK MUHAMMED EFEND EYHU'L-SLM - STANBUL* limlerin ve irlerin ileri gelenlerindendir. Babas Mekke Mollas iken orada doduundan Mekk mahlasn benimsemitir. Eserleri: Kasde-i Br'e'ye Tevessl ismiyle erh ki Trke yaz lan erhlerin mufassal ve mkemmelidir. Evil-i Beyzviye Haiye, Mebhis-i hamd kre mteallik Risale, Mrd'l-Vrisn f Ahvli'l-Erban, Usl-i Fkhdan aksm- nazm- mibeyyin risle-i Trkiye, Tavzhden mukaddemt- erbea zerine risale ve Mrettep Dvan olup vefat 1212 trihinde, kabri Ftih civarnda eyhu'l-slm Bah Efendi trbesindedir. eyhler Faslnda ad geen Eref-zde zzeddin Efendi'den, bu ztn vefatnda Neccar-zde Muhammed Sddk Efendi' den tarikata intisab etmitir. Beyitlerinden : Bl nin-i rif'at olan geri oksa da Bu lem ire az bulunur ehl-i hl olan Msra'larmdan : Kitb- fenn-i ak eylemek tefsir mkildir

MTAK MUSTAFA EFEND EYH - BTLS 1247 = 1831 k irlerden ve Kaadir tarikat eyhlerinden bir zt olup Bitlis'lidir. Bir aralk stanbul'a gelerek Eyb'de Selm Dergh eyhliinde bulundu. Bundan sonra memleketine dnp 1247 tr hinde Mu'da ehd olarak vefat etti. Mrettep matbu Dvn ile sr- Mtak Esrr- U ak, Mektbt- Kimy-y Mtak ve Farsca Bahar-nme isimlerin de baslm eserleri vardr.

 233 kaane bir gazeli: E^srr- aka mahrem olan b-zebn olur Remz ile pdih- dile tercemn olur Bir dil ki taht-gh- ehinh- ak ola Mir't- husn-i pk eh-i l mekn olur Bir sine kim mkevvin-i esrr- Hak ola Rek-ver-i nemen-i b- cenan olur Merdd-i halk- lem olan merd-i Hak-;us Encm- kr mukbil-i her d cihan olur Mtak nr-i lem'a-i didr olan gnl em'-i harm-i ensne-i arifn olur

MAHR NU'MAN BEY ERBOZ 1259 = 1843 Mevlden Kaadilerden Eriboz'lu Osman Reid Bey'in oludur. Zamannda iir ve inda ileri gidenlerdendir. Ktiplik hizrhetiyle Bb- l'de baar ile hizmet etti. 1259'da vefat ederek Eyiib'de Bostan Iskelesi'nde imaret karsnda medfundur. Mneat ve divn matb'dur. Bir na'tndan : Ey h- rislet nr-bah- kn-feknsm sen Serr-r-yi bi'set pdih- ins cansn sen Vcdun mntehabdr nsha-i i'cazdai evvel Hoa dibace bend-i safha-i hir-zamansm sen Bir gazelinden : Eline girse de kne-i ikbl-i cihan Rahne-yb olmaya Mahir sakm erkn- edeb

MEHR AHMED EFEND 1268 = 1851

SELNK

Zamannda iir ve inca ileri giden kalem ktiplerinden olup tabi at ltfecilie meyyal, rind merebli bir zt di. Divn matb'dur. 1268 trihinde memleketi olan Selnik'de vefat etti. Kalemerye kaps hri cinde medfundur.

 234 Msra'larmdan : Aklan t sz mahallin bulmadka sylemez Devlet olmaz deme lemde istina gibi Mcib-i shhat olur hastaya d v ferah MAHVI MUHAMMED MUHYDDN 1289 = 1872 EFEND REHAV

lisanda in ve iire muktedir, faziletli hr ir olup Erbil'dendir. Hl tercemesi yukarda geen Zehav Efendi'den icazetlidir. 1289 trihin de stanbul'da vefat etti. Eyb'de Kgari dergh yokuunda medfundur. Eserleri : Mktesebt- Mahviyye: Ahlk ve tasavvufun hikmetlerinden bahs eder olup baslmamtr. Ravzat'l-Marif risale-i mevkutedir mecmu adr. Mazbtat'l-Fnn da bunun gibidir.

MUALLM

NAC

MER EFEND 1310 = 1892

SIANBUL

Aslen stanbul'lu olup bir mddet ufak me'mriyetlerle tarada bu lunduktan sonra stanbul'a dnp edeb eserler nerine balad. Mekteb- Sultani (*) ve hukukda edebiyat muallimliinde bulunmutur. Krk drt yalarnda iken 1310 ramazannda stanbu'lda vefat tderek Sultan Mahmd-i Adli II. Mahmud trbesi avlusuna defn olundu. Lisan ve edebiyat kaaidelerine vukufu irlikdeki kudretinden faz ladr. mrnn sonlarnda Vak'a-nvs-i l-i Osman [Osmanl Devleti resm tarihilii] me'mriyetiyle ereflendin mi tir. Bu hizmete tyin olunmasn mtekb eh-nme tarznda yazmaa balad Osmanl Trihinden ancak bir ka pdiah yazabilmitir. Said Bey Efendi, Mu allim Naci hakknda; Nc merhum esasen bir fazilet ve edebiyat de finesi olduu gibi iirlerimizin hakik letafetini muhafaza edenlerin arta kalanlarndan olduu cihetle dah vefat byk zy atdan olan dilimizin irin szl, tatl dilli bir irimizdi. demilerdi. At Beyefendi de Nesrindeki akclk ekseri tercemelerindeki muvaffakiyet, Osmanh nahvine ettii hizmet herkese kabl edilmi olsa gerekdir diyorlar.
(*) Galatasaray Lisesi

 235 Matbu' eserleri : Muamm-y lh, 'cz-j Kur'an, tstlhat- Edebiyye, Fruzan, tepre, erare, bn'l-Gaazan, Esmi, Mecma-i Mual lim, Muhammed Muzaffer Mecmuas, Muallim Sniht'l-Arab, Medrese Htralar, Nevdir'l-Ekbir, Snhtii'l-Acem, Mektup larm, Terceme-i emsl-i Ali, Lgat- Osmao,iye>;. Snble, Sibde Sz, Tlm-i Kur'n, Nmne-i Suhan, ntikad-;, Beir Fuad'la m terek, yle - Byle: eyh Vasf ile mterek. Ubeydiye, Ter zerakin; Emil Zola'dan terceme. Terkb-i Bend, Mtercim, Hkm'rRufi. bu eserlerden hussiyle <;Mecma-i Muallim ve Istlhat- Ede biyye edebiyyat kaaideleriyle megul olan zatlara lzmdr. Tevhd-i Brsinden : Allah ki mcid-i cihandr Her drl nikabdan ayandr Kesretde hezr renge girmi Her mazhara baka renk vermi Bulmaz o tecelliyat gaayet A'd nasl bulur nihayet Tevhidi sever o Hlik- ruh Birdir bir o b niyz- sbh Allah nedir deyince gaafil Allah deyip ham olur dil Beyitlerinden : Dmcnin dest-i talebden koyma devlet-c6y isen Ma'rifet erbb- isti'dda devlet-bah olur Hak-perestim arz- ihls ettiim dergh bir Bir nefes tevhidden ayrlmadm Allah bir * htilftiyle uramakda dehrin zevk yok Zevk ann mirsd- ibretden temsndadr Ma'rifet iltifata tbidir Mterisiz meta' zyi'dir ESERLERNE DAR ZAHAT

1 stlhat- Edebiyye: sminin dellet ettii gibi edebiyat kaai-

 236 deleri stlahlarn aklayan istifadeli bir eserdir. Maalesef yalnz bir cildini neredebilmitir. 2 Mecma-i Muallim: Mekteb-i Sultan ve Hukukda okuttuu Osmanl Edebiyat derslerinin takrirlerini, Osmanl irlerinden bir hay lisinin hl tercemeleriyle seilmi iirlerini, Arapa, Farsa, Franszca'dan faydal tercemeleri hv olup altm cz neredilmitir. 3 Esmi: Maa zeyl Ekiyle beraber 850 kadar mehur ztn rnuhtasar mfd hl tercemeleri beyannda olup bir cilddir. 4 Lgat- Osmaniye - Lgat- Naci: Ktiplere ve hussiyle mektep talebelerine pek lzumlu, istifade verici bir eser olup ikinci cil di, merhumun dostlarndan ve zamanmz edebiyati-iarndan Mstecb zde smet Bey tarafndan ikml edilmitir. 5 Muallim: Gndelik gazetelerden Tercman- Hakikat ga zetesi edebiyat muharriri iken yazd edebiyat tenkidlerini ihtiva eder. 6 Emsl-i Ali: mam Aliyy'l-Mrtez kerremallah vecheh ve (R.A.) Hazretlerinin heca harfleri srasna ge veciz ve hikmetli szlerinin tercemeleri beyannda olup Kitaphne-i Eb'z-Ziya czleri arasnda ner olunmutur. 7 Ms ibni Eb'l-Gaazan - Hamiyyet: bn'l-Gaazan'm hamiyyetini, kahramanln anlatan manzum bir eserdir. 8 Sniht'l-Arab'. 9 Sniht'l-Acem: [Bu iki eser Arabca ve Farsa eserlerden manzum ve mensur bz tercemelerie edebi mtlealar ihtiva eder.] 10 Mektuplarm: Dostlarna ve talebelerine yazd mektuplar ihtiva eder. 11 Sibde sz: ran irlerinden, hussiyle tebih ve mislleri ile, hret kazanm olan Sib hakknda mtlea ve tenkidleri ihtiva eder. 12 Nevdir'l-Ekbir: mmetin byklerinin szlerinden ve hl lerinden bahseder. 13 Ate-pre: , 14 erare: ve 15 Fruzan: iirlerini toplayan risaleleridir. 16 Hkm'r-Ruf: Tarikat piri Seyyid Ahm.ed Er-Rufi'nin b z yksek szlerinin tercemelerini ihtiva eder. 17 Snble: lk ksm bz mektuplariyle, tercemelerden m rekkep, ikinci ksm ise eser sahibinin ocukluk haytn tasvr eder. 18 Muhammed Muzaffer Mecmuas: Bir edebiyat kaaideleri. mecmuas olup eksik kalmtr.

 237 19 Muamm-y lh: Bz Kur'an srelerinin balangcnda olan hurf-i mukattaat hakknda mmetin byklerinin mtlealanndan hulsa edilmitir. 20 'caz- Kur'n: Kur'n- Kerm'in i'czna dir faydal ve k sa bir eserdir. Fahr-i Rz'nin Fatiha sresi tefsirinde Esrr- akliyye balkl hakimane bir makaalesinin hulsa olarak tercemesidir. 21 Tefsr-i Sre-i hls: Bu da balca Tefsr-i Kebrden hu lsa edilmitir. 22 Zt'n-Nitakayn - bn-i Zbeyr: Manzum trihi bir vak'adr. 23 Demdeme: Reci-zde Ekrem Bey'in Zemzeme ismindeki eserine kar yazlm bir intikad mecmuasdr. 24 Muhbert ve Muhaverat: Ahmed Mithat Efendi ile muhyerelerini ihtiva eden mektuplardan mteekkildir. 25 Hrde fru: Edebiyat kaaidelerindei. ve faydalarndan bah seder. 26 Osmanl irleri: Osmanh irlerinden Ahmed Paa, Bak, eyhu'l-slm Yahya Efendi, Hkan Muhammed Bey, Hoca Ne'et, Sey yid Vehb, Snblzde Vehb, Nev'-zde Atyi, Ahmed Mantk, eyhu'lslm Abdullah Vassaf Efendi, Antakya'l Mnf, Sleyman Nahifi. ey hu'l-slm Arif Hikmet Beyin hl tercemeleriyle seilmi iirlerini ihti va eder. ki cz' nerolunabilmitir. 27 Heder: stibdat devrini tasvir eden drt fasl zerine tertip lenmi tiyatro eseridir. 28 . Trih-i l-i Osman: Yalnz mukaddimeyi muhtevi olup bir nshas Yldz Saray Ktphanesinde vardr. Ey mezar- Trk safvethnesin Hb-gh- alsn, ahanesin ftihar et, ey sary- mnevi h- Trkn sende olmu mnzev Ey Sleyman ah! Minnetdrnz kir-i evld- fej'z-asarnz Oldu ihlsnla fahr-i dud-deman Okn Erturul gibi bir kahraman Aferin Erturul'a, yaranma Aferin Erturul'a, Osman'na Snmz Osman'sz olmaz, anlyz Bunca milyon lalk hep Osmanl'yz Vaka Osmanh'lkdr anllk Bilmeli amn nedir Osmanl'lk Gaaz Erturul Bey manzumesinden: Sende mevc urmakda hem gam hem tarab Derken, etdin hzne mstarak beni Kurb-i Sffeyn'den geer grdm seni Ey Frat ey nme-i attu'l-Arab,

 238 Emr-i aka inkyd etdim yine, Rehgiizrndr diyr- Kerbel, Kerbel yd ile can agh olur te en hayret feza burhanla, Bak ne istiraka sevk ettin beni. Zikre ayandr Frat'n her yeri Haydai- Kerv' yd etdim yine Yd olunsun el>riyr- Kerbel Her nefes y h y Allah olur Ba'dezn lzm m gitmek Bbil'e? Gez ya zann cyliyor emim seni!

Ben ki bir Trk'm unutmam Ca'beri. Trk olan ni'met-ins olmak gerek Var yeri gitsem Mezr- Trke dek.

MAHMUD CELLEDDN PAA STANBUL orlu'lu Ali Paa torunlarndandr. Resm kitabetteki kalem kudre ti msellem herkese kabl edilmi olup stanbul'ludur. Pek gen iken Bb- l'de yaz hizmetlerinde kullanlarak bilhare mliye ve nfia nezretleriyle valilik gibi mhim devlet ilerinde bulundu. 1316 trihin de stanbul'da vefat etti. Beikta'da Yahya Efendi derghnda medfun dur. Matbu' eserleri: Ravzat'l-Kmiliyn ismindeki erhu efik-nme ile Mneat ve Mecrna-i E'rdr. Bir de <Mir't- Hakikat is minde 1293 Osmanl - Rus harbini, vesireyi bildiren cz matb' ta rihesi vardr. efik-nme evvelce Abdullah Mu'nammed bhi Ahmed isminde bir zat tarafndan da erh olunmutur. B i ' nshas Yeni Cami Ktphanesinde mevcuddur. efik-nme Osmanh Edebiyat trihi n mna yalmz bir kere grlecek eserlerden olup zamanmzda taklide yn deildir. efik-nme ile Hac ef'k Efendi hakknda Tarihiler Faslnda lzm gelen izahat verilmitir. Beyitlerinden : Mir't- dil ki sret-i ibls gsterir Varestedir uksu riy v rsumdan Msra'larmdan : Bir misfir-hnedir inna bu khne ribat

MAKBULE LEM'AN HANIM STANBUL 1316 = 1898 Zamanmzda stanbul'da yetien Osmanl edbelerinin en mehur larndan saylm, nazm ve nesirdeki iktidar herkese kabl edilmiti.

 239 1316 trihinde vefat etmi ve Hazret-i Hlid civannda Siyavu Paa tr besi yakmmda rahmet-i lhiyyeye tevd klnmtr. Merhume mbeyn-i hmyn mensublarndan ve slih mslmanlardan Hac brahim Efen di'nin kz ve r-yi Devlet eski baktibi Fuad Bey'in zevcesidir. slm ve Osmanl ahlkna tam mnasiyle uygun olarak, kadnlardan ilk ky metli eser nereden kendisi olduu gibi vefatndan sonra gerek zevci ve gerek kendi nev'inin kzlar tarafndan hazrlanan mensur ve manzum mersiyelerden bir kitap vcde gelmitir ki buna ilk muvaffak olan da merhme-i mrn ileyhdr. Merhm_enin haytnn ou hastalkla gem.i ve eserlerinin mhim bir ksmn o hlinde yazmtr. Cenb- Hakk'a tevekklne, sabr ve tahammlne zevcinin yazd mersiyelerden u kt'a dah dellet eder: Kt'a: Sabr ile me'lf idi etmezdi asla istika Grmemiken istirahat doduu gnden beri Hazret-i Allah'n efakmdan mmd eylerim Cennet-i Adn oldu nr-i dde Lem'an'n yeri Manzum ve mensur eserlerinden bir ksm Ma'kes-i Hayl adiyle baslmtr. Fuzl'nin bir msra'n terbi' ederek drtl bendler yaparak yazd* Suhh-i Saadet unvanl iirinden: rdi mi'rc- erifin t harm- izzete Takati yetmezdi Cibril'in bu rtbe rif'ate Nezd-i pk-i Kibriyda bak u makbliyyete Hke indi gkden istikbl in Kur'an sana. Bir na'tndan : UIvv-i payene mm demekdir en cel isbt Beer tedrise kudret mi bulurdu ztm heyhat Yine kadrin kadr-i l teallm etdiin yt Senin stadn AUah' azm'-ndr bizzat Ann n hce-i kevn meknsn y Reslellah. Kadnlk adl manzumesinden : derse ilim ile e'ra rabet Kadnlarca olur bir baka ziynet Diryetden alr nr-i melhat Yrr bir intizm zre naei

 240 Biilmi cmedir nisaya tahsil Verir husn-i idare hsne kymet Fakat yazmak gerek ahlka dir Kalem tutmakla kim olsa kaadir

MNF MUHAMMED PAA AYINTAB 1328 = 1916 Osmanl vezirlerinden faziletli bir zt olup Ayntab'ldr. Tahsil ve terbiyesi doduu yerle am ve Msr'dadr. Sonradan Berlin niversitesi'ne giderek ilim ve fen tahsilini tamamlad. Marif ve Ticaret Nzrlklariyle ran eliliinde baaryla hizmet etti. lisandan baka bat lisanlarndan da Franszca, Almanca, ngi lizce ve Rumca'y mkemmel sretde konuur - yazard. ok yaayan, uzun mrl olanlardan bir zttr. 1328 trihinde skdar kylerinden Erenky'nde vefat ederek Sahr-yi Cedid kabristanna defnolundu. Matbu eserleri: I _ Destn-i l-i Osmni, 2 Telhs-i Hikmet-i Hukuk, 3 Med hal-i lm-i Hukuk, 4 lm-i Servet, 5 Hikmet-i Hukuk: [Mekteb-i Hukuk derslerinden mteekkildir.] Baslmam eserleri: 1 Edebiyat: Yedi kk cildden mrekkebdir. 2 lm-i Ahlk, 3 lm-i Rh, 4 Belgat- Trkiye, 5 Trke Mantk, 6 Arabca Kelm- Kibar, 7 Mecma-i E'rm, 8 Mantk Dersleri, 9 Fris stlhat, 10 Mtakkat- Trkiye, II Fuad ve Ali Paa'larla Kmil Bey'in szleri, 12 Mlhazt- Hikemiyye, 13 Muhvert- Hikemiyye, 14 tikak- Lgat- Osmn, 15 ran Hatrat, 16 bni Batuta Seyahatnamesinden karlm Trke bir ksm, 17 Trk,, Arab ve Fars dillerinde mevcud lgaat- Ynniyye, 18 stlht- Trkiye,

 241 19 ngiltere Trihi: Sonundan noksan olup kendi el yazs ile yaz ma nshas Millet Ktphnesindedir. .20 Makaamt- Harri'den yirminci m.akaame-i Frkye'nin ter cemesi. 21 Belgat- Fiil yahut Belgat- Cismniye. 22 Avrupa seyahati esnasnda stanbul'a yazlan bz tahrirat. Terkb-i Bendi: Mekteb Mekteb Mekteb Mekteb Mekteb Mekteb Mekteb Mekteb ki ki ki ki ki ki ki ki feyz-bahidir ebn-yi mmetin hacleghdr ebkr- fikretin mchd-i rif'atidir her cematin kasr- evketidir mlk milletin rahleghdr yt- nusretin en mbimmidir esbb- servetin saye sald yerdir hakikatin cilveghdr esrr- hilkatin Sermye-i saadetidir dn devletin Bu mdde msellemdir er' u hikmetin

Mekteb deyip geme ki ku d sidir ol makam Skknna messisine eyle ihtiram Beyt'-eref sezadr ana olsa idi nam Naks gelenler anda olur l cerem tamam Lyk deil mi dense ana kble-i enam Maksd ise eer sana bir k'be-i meram Ol cnib-i mbreke vaktiyle et brm Kesb-i kemle subh mes eyle ihtimam Amma mizc- asra muvafk da olmal Hem ihtiyc- halka mutabk da olmal. Ma'mrelerde bir nice li bin olur Dhilleri mzeyyen olur dil-k olur Skkn ilm mrifetde in olur Hem sa'y istikaamct ile anija olur Emn refah mil-i bay ged olur Her eyde intizam eseri rnm olur Gzleri ziya-y hikmet ile ren olur Diller heme masdar- kr sena olur Mekteb deil de y nedir esbab bunlarn Kaabil mi ehl-i cebi ola erbab bunlarn
OSMANLI MELLFLER - C: 2 F. : 16

 242 A dde-i basireti fka kl nazar Prdr zamanmzda acyible ser-beser Hem nev'imiz bu nsha-i kbr olan beer imek gibi bir feti emrine rm eder Seyr-i ser' ile cevlngh- babr berr Cevv-i havaya kmada hin-i tiz-per Bahr-i muhit ka'rma da korkusuz iner Y Rab daha neler yapacaktr daha neler Mekteb deil mi mene'i hep bu bedyi'in Ehl-i kemle ite mkfat Sni'in. ster misin ki eyliyesin borcunu ed Borcun nedir senin an gel ren ibtid Evvel Cenb- Hakk'a l'l-emre sniy t sdk ile itaat ihls ile du Bir de al ki bizde olan muhtelif kuv Dim ide mertib-i a'Iya irtika tmez isen buna gerei gibi i'tin Sdk huls sa'yin olur cmleten heba Bir ok daha vezifi vur nev'-i demin Mektebde retir sana std- ekremin. Sen sanma kim bu szleri h fesnedsr Y muktez-yi diye-i irnedir Ybut ki cerr-i menfeate bir bahanedir Dersen eer ki byle deildir de y nedir hls sdk hubb-i vatandan nianedir Teslm-gerde-i ukal-yi zamanedir Halkn yazk ki rabeti nm ninedu' Bilmez cihanda mye-i izz alnedir Mekteb byk hazinesidir cmle ni'metin Mifth sa'y dikkati cll-i zekvetin Lyk deil mi Rhu'l-enn olsa ktibi Kerbiyn- ar- berin olsa hcibi hinehn- ry-i zeminde murakb mr fzn ola ki bu mlkn de sahibi Takdir eder ulvv-i makaam- mektibi Masrufdur heme buna fikr-i skibi Mehur hem msellem ann re'y-i sibi Memdlidur sfat gzide menkbi Y Rabbi Haredek ola tahtnda ber-karr Vr ise dmeni ola makhr tr mr.

 243 MUHTAR EFEND GRD AHMED MUHTAR EFEND Fazilet ve kalem shiblerinden bir zt olup Giid'in Hanya ehrin de dnyaya gelmitir. Tah.silini ikmlden sonra Bh- Serasker [Har biye Nezreti Diresijne girerek uzun mddet Mekub-i Serasker me'muriyetinde ve haytmm sonlarmda bir seneden fazla eyhu'l-Harem- Nebevi mbarek hizmetinde bulundu. 1328 senepinde hasta olarak stan bul'a geliini mtekb vefat edip Molla Grn Cmi-i erf avlusuna defn olundu. Eserleri hikmet-i slmiyye bakmmdan ehemmiyeti hizdir. Matbu' eserleri: stimdd, db'l-Mrd, Mir't'-uhd i Seyyidi'l-Mevcd, Meric-i Seb'a, Intibah- kalb, Src'l-Vehhc f leyleti'l-Mi'rc, Mehsin-i Ahlk, Mecl-i Fikretdir. eyh-i Ekber Plazretlerinin en ince eserlerinden ucn'l-Mescnu ile Mevk'nNciTiunu terceme etmise de baslmasna muvatfak olamamtr. Hl tercemesi eyhler Faslnda mezkr Baba Ni'metuUah Hazretlerinin tef sirinin baslmasna himmet ve dellet etmitir. dilin edebiyatna ve husiJsiyle Arabca'nn inceliklerine vkf olmakla Deraber tasavvufa da in idi. iirleri arifane ve hakmnedir. eyh-i Ekber Muhyddn-i Ara b Hazretlerinin eserlerini ruhuna gd yapmt. Beyitlerinden : Htr-iken-i nefs hev olmaa sa'y et Htr-keni olma sakn kimsenin amma L cerem ren-nigh- pertcv-i tahkir olur M'min'I-gayb- Hve'r-Rahman shib-diln

MAZHAR BEY 1328 = 1910 Mazhar Bey, ilme ve lisna vukufu, zeksnn genilii, ifdesinin tatlh sayesinde lisna pek iyi tasarruf eden geu marifilerimzden bir zattr. Merhum EmruUah Efendi tarafndan ikinci defa olarak, bir ok byklerin mterek gayretiyle, meydana getirilmee teebbs edi len ve maal'esef birinci cildini mtekb ta'tle urayan Muhit'l-Ma rif bamuharrirliine seilmi olmas merhum Mazhar Bey'in irfannn kudretine, iz'nnn derinliine dil hiddir. Matbu eserleri iinde ge rek Misbhu'l-Felknda, gerek Zbde-i ilm-i Ahlknda gsterdii tertib ve gzellik, ihata ve birlik hem&n hemen emsnlsizdir. Gen dene-

2A cek bir yata Vig'ft byk b i r kayMr. Harraj> konaoloiru,'jisp, stan-, bul'a doru hareketinde tam vdlpura: binecei bir srada 1S28,HI. senesin-de vefat etmi ve Ceybtde topraa verilmifjfcir. Habeistan'dia gerek hkmet mahfillerinde, gerek yerli haik ve billiassa, maimardar ara:.snda hrmet ve tazime mazhar olmas idre^ aitrlk, siyfat ve.- muamele ; itibariyle de pek kymetli bir ahsiyet olduunfi: dellet eds,. Yksek bir; muallim ve mrebbi kudret ve salhiyetini de iz. idi.. Merhumun matbu eserleri: 1 Ameli ve Nazar muhtasar Hendese 2 Kk Corafya 3 lm-i Hesap 4 Kret-i Ahlkyye : Kk Osmanl Sarf 6 Kamere Seyahat 7 Kutba Seyahat 8 Misbhu'l-Felh: Mufassal llm~. Hal I. C?.Ldi ;9 Zbde-i lm-i Ahlk: I. Cild Basl olmaya neserleri: 1 2 3 4 5 6 7 Misbhu'l-Felh: kinci eild, Zbde-i ilm-i Ahlk II. cild Mir't'l-Hidye II. cild Hikmet-i slmiye Ahkm- er'yyenin tbba tatbiki Usl-i n Fen Sahfeleri. MUSTAFA PA.A DN BTtJN MUSTAFA HLM PAA - KAYSERL Askeriyenin edebiyatlarndan bir zt olup Kayseri'nin Tavlason kynde te Hfz-zde torunlarndandr. 1280 trihinde Mekteb-i Harbiyeden yetitikten sonra muharebelerde, daha sonra Asker lise kitabet muallimliinde, daha sonralar Harbiye Nezretinde vazifeler grd. 1333 trihinde emekli iken vefat etti. skdarda Karaca Ahm.ed mezarlnda ailesi kabristanna defn edildi. 1292'de Harbiye matbaasnda baslm Dstr'l-Mchidn isminde istifadeli bir esen ve dindarne din darca bz manzumeleri vardr. Bir na't- erifinden :

 245 ehhi^h- leanruk taht-nin-i <(>irselk 'Habb-i SHazret- Mevl mut-i htta-i Levlk Sren yhr. si4n- pkine hi i'eyz bulmaz m Anmnara nsbetle geridir kymet-i Eflk

NESM

<^S;EYYD MER M A D E D D N ,820 = 1417

(*)

kilara ve eserleri Trli iirine parlaklk veren eski devir ir leri ndet .alupmehur matbu' dvnndan baka bir de baslmam dvn vardr. JVlatb' dvn noksandr. T a m nshas Umum Ktphanede mev cuddr, 909 ,tr;-hinde Sultan Ahmed Herev hattiyJe gzel bir talik ya zyla yaama .ter nshas da Ayasofya Ktphnesjndedii. Bu nshada Farsa iirlerinin ou da yer almtr. Mellifin el yazs ile j-azma Trk e Dv'amn -EBZurum'da Cennet-zde Ktphanesinde m.ahfuz olduu rivayet dilrnife. Merebi athiyyt- sofiyaneye nil olduu iin, per deyi ykan ve din edebine aykr bz szlerinden dolay 820 trihin de Haleb'de idaiE -edildii kesinlikle rivayet olunmutur. Hussiyle Farsa iirlerinden Huruflik mezhebinin kurucusu (**) .Fazlullah Hurf'dien hilfet alm olduu anlald iin hakknda bir takm dedi-kodular yaplmsa da birok arifler bu cmleden olarak Mes:nev rihi Sar Abdullah fefendi, Semert'l-Fuad ismindeki eserinde ,ak ve irfanlarna ehdet etmektedir. Gaazi Murad Hudvendigr devrin de Bursa'ya kadar geldii nakledilmitir. Nusaybin'i i olduu yazma bir.kitabn zahrnda az'ka tarafnda grld. (***) kaane beyitlerinden: Mansur gibi ca gelir syler ene'l-hak{o> Her k- .sdk k bu meyhaneye urar

,(*> T r k m n cins ve Amitli diyardr. Trkmenlerden ve Diyr- bekirlidir. ^ Ak elebi . ,eyh-i Ekber Hazretlerinin Ftht- Mekkiyye vesirede beyan ve bahis bui'Airduu hurlat- liyat - yksek harfler bu h a i l l e r d e n baka olup ismi gibi yirksek ve toplayc bulunduu erbabnca malmdur. (***) MejDkb'l-Vslina'de ah Ni'metullah Veli tarikatndan olduu fa kat ito-J hur\e'^ da vkf bulunduu yazldr. K n h ' l - A h b a r ' d a da bu z t >akknjl.a f peyce j / h a t vardr.

 246 Farsca Dvnndan :

Mansr ene'l-hakk syledi, hakdr sz hak syledi, demi olduu gibi aadaki manzum cevb da kendisine nasihat eden kardei Handan'a gnderdii rivayet olunmutur, Dery-y miht ca geldi Srr- ezel tldu aikre Kevn ile mekn hura geldi k nice eylesin mdr

Yer-gk aras hak oldu mutlak SfiyJer deff ck hep ene'l-hakk

Farsa Terc-i Bendi matl'ndan ;

 247

;.llObUi.^;^j^ - ^ ^ ^ ^

^ ^ j ^ ^

^ ^ j O y ^ ,

^^^^

 248 Yrn cefs cmle vefadr cef deil Yn cef klur diyen ehl-i vef deil Ol kimsenin kblesi ey can sen olmadn Iraa dt K'be'den cll-i saf deil kn eeri dn kil bel komu Ni'me'l-beldr ehline bi'sei-bel deil

NZAM- KONEV Ftih Sultan Mehmed devrinde yetien irlerin ileri gelenlerinden dir. Gen iken vefat kemle ermesine mni oklu. Tezkire ve hl terce mesi kitablarmzda Pdih Hazretlerinin dvet-i hm^ynlarna uya rak stanbul'a gelmekde iken yolda dnyadan ayrld yazlmsa da Se h Tezkire sinde Karaman'l olduu ve tahsil iin ran'dan dndkten senra Konya'ya gelerek vefat ettii bildirilmektedir. Trke iirlerinden baka Arabca ve Farsca iirleri vardr. Hoca Hafz irz'nin ekseri ga zellerini tahmis etmitir ki Farsa iirdeki kudretine delildir. iirlerinden : Klmadan seyl-i fena mr diyarn larb

Huz mine'l-ayi nasben ve mine'l-omri nisb

Ey Nizam vasla d olma v hicrana mell Kinatn hli nkim inklb stndedir Haps-i tenden dili kurtar ne revadr ki ola Mrg-i iht esr-i kafes-i list

NEC AT

BEY EDRNEV

Asl isminin Nh veya s olmasnda ihtilf varsa da s olmas da ha kuvvetlidir. Edirne'de doduunu ve hretinin Kastamonu'da bala dm Riyz tasrh etmektedir. Osmanl iirinin kurucularndan sayhr. Ahmed Paa'ya hayru'l-halef [hayrl halef], Bk'ye selef hayrl

 249 nc olmutur. Dvm, eski Osmanl iiri iin bir nmne olup bz be yitleri imdi bile beenilecek mazmunlar muhtevidir. Baslmam dv nndan baka Leyl ve Mecnn manzumesi olduu gibi bir de Kimy-i Saadet tercemesi olduu rivayet olunmutur. Ftih zamannda ye timi. Pdih Hazretleri adna birka kaside tanzim etmitir. Vefat Gitti Necati h terkibinin dellet ettii 914 tihi olup stanbul'da Vefa'dan Zeyreke giden yolda Hzr Bey merhumun medfun bulunduu mescid makberesinde defn edilmi olduu Abdullah Eyybi'nin Mec ma-i Vefeyatnda yazldr. Mmtaz talebesi Tezkire sahibi Seh Bey, stad iin hanesi bitiiinde bir trbe, bir de sebil yaptrmt. Ne yazk ki gemilerimiz ve onlarn eserleri hakknda bzan reva grdmz hrmetsizlik ve kaytszlk neticesi olarak her iki binadan da nam ve nian kalmamtr. iirlerde mesel getirmek evvel bu zatda grlm tr. Bu itibarla Mevln dris-i Bitlisi Het Behitde Husrev-i uary Rm unvniyle yd ediyor. Mnzara-i Gl- Hsrev isminde bir mesnevisi olduu Tezkire-i Sehde yazldr. Gl Sab ve Mihr Mh adnda iki manzum eseri olduu rivayet edilmitir. iirlerinden bir haylisi At Trihinin beinci cildinde mezkrdur. Beyitlerinden: ; ol ki ak te.inin em'ine pervane geer em-ve mr nn yna gelir yna geer

*
Neylesin glzn k, olmaynca gl'izr Bostan- cennete suret veren dvar imi Msra'larmdan : Zih devlet zih nnn al nr

*
Kimsenin haddi deil takdiri tayir eylemek

*
Aya yer mi basar zlfne berdr olann

*
ksz olan gbein kendi keser

*
evre mail olmasn yr lh kimsenin

NREDDN

EFEND

Bir mukaddime on meclis bb, bir hatime zerine m.rettep, man zum Maktel-i Hseyin sahibi, Resl-i Ekrem Efendimizin (S.A.V) ev-

 250 ldna k bir ztdr. Eserinin sonunda Hersek-zde Ahmed Paa'mn -Karamrsel yaknnda Dil adl yerde yaptrd C"mi-i erifin-imam ve hatibi olduunu ve Hacca giderken korsanlar tarafndan esir edile rek Rodos adasnda iki sene drt ay kal'ada ikaamete mahkm olarak kaldn ve Lrende'li Ceml isminde yksek bir ztdan tarikata inti.sb ettiini sfiyne bir lisanla anlatlmaktadr. Bu eser 1285 trihinde ta basmas olarak Vak'a-i Kerbel ismiyle baslmsa da isminin Mak tel-i Hseyin olduu bir ka yerinde aklanmtr. Matl'ndan: Hamd sbitdir sana ey pdih- d cihan Hamd ideriz .ikr hem nihn Hamde lyk l ztndr senin Medh olan hem pk sfatndr senin Yo iken hu lemi vr eyledin Kudretin bunlarda izhr eyledin Klli mevcudata maksdun viren Cmle gizlileri iidp gren Zahir btn hir hem ezel Hayy kaadirsin kadm lem yezel Ar krs y gn arh- felek Vah tayr ins cin hr neleli D derya hem neht-aa-ta Dah yer yznde olan kuru ya Cmle eya hem mesciddir sana Her birisi hamd ider dim sana. NAZM MUHAMMED BEY EDKNEV 955 = 1548 iir san'atlarna vkf kudretli bir ir olup Edirne'lidir. Kanun Sul tan Sleyman zamannda ahkm ktiblerinden idi .(*) Sonra sipahiler zmresine alnd. Bir nshas Nr-i Osmaniye'de mevcud olan Mecmau'n-nazir ismindeki byk eserinde (130 trihine kadar geen Osman l irlerinin nazireleri ve bunlara syledii nazireleri zikredilmitir. Bu eserini pdihn yksek huzurlarna takdim ederek iltifat ve ihsanlar na mazhar oldu. Bu eserinden baka iire it eserleri de vardr. Vhid-i Tebriz'nin Risle-i Arzunda olan bahirlerin he: birinde elif kaafiyesinde birer gazel syliyerek kendisi de birok bahir cad etmitir. 955 Ji. trihinde vefat etti.
(*) Te'lf trihi hir'l-ltelim, ismi Kesf'lrHcabdr.

 251 NHAL BRAHM ELEB EDRNEV 1000 = 1591 ' ir Abdi'nin mmtaz talebesi olup Edirne'lidir. Sipahi zmresinden iken mesleini terk ile kanat kesine ekildi. 1000 trihinde Edirne'de vefat etti. Beyitlerinden : Bdr olana devlet-i ddr olur nasb Asn gzn k olan gaflet etmesin. NSR SROZ

Kaadler snfndan ve lisanda nazm sylemee muktedir irler den olup Siroz'ludur. Dokuzuncu Hicret asr airlerindendir. Hfz rz Dvnna nazire yazd Glen-i uarda zikredihnitir. NEV YAHYA EFEND MALKARAV

Asrnn allmesi ve res'-uars irler resi saylan lim, fazi let ve hikmet sahibi bir zt olup Malkara'ldr. ehzadelerin retimiyle haytn geirmitir. Hl tercemeleri eyhler 'ashnda yazl Serho Bl ve Kurt Efendi'lerden tahsil etmitir. Ekseriyetle iirleri mutasavv fne ve hakmnedir. airlike Bak ile ayni meslekdendir. Fakat onunla ayni ayarda olamaz. Vefat Yerin cennt ola Nev' Efendi, Cinan glzrn cy etti Nev' msra'larnn ve Temmeti'n-Nev'i terkibinin gs terdii 1007 trihinde, kabri stanbul'da eyh Vefa Cmi'-i erifi avlu sundadr. Mehur eserleri Sultan 111. Murad'm emriyle yazm olduu mukaddimesinden anlalan Trke Fuss'l-Hikem erhi ile Hiye-i Evil-i Mevkf, erhu Risale-i Kudsiyye Mevln Fenr, Muhassl'l-Kelm f lmi'l-Kelm, Tehft-i Felsife ve Heyakil'n-Nr Haiyeleri, Nev-yi Uak, Risale-i Kelm- Nefsi, Risle-i tlmiyye, Terceme-i Akaaid, Risle-i Mantk, erh-i d beyt-i Mesnevi, Gevher-i Rz, Sre-i Mlk Tefsiri, Risale f lmi'l-Mnzara, H ce-i Cihann Mneatnn tercemesi, Netyic'l-Fnn (*), Manz me-i Hasbihl, Mnzara-i Tt-B-z vesaire olup hemen hepsi de baslmamtr. Dvan mrettep ise de nshas ndirdir. Bir nshas Ha(*) Trih, hikmet, siyaset, hey'et - a.stronomi ,kclm, usl, hilaf, tefsir, ta savvuf, ta'br-i r'y, refs ve efsun, tb, felhat [iftilik], tevhd, nahi;v, sarf, iir, lgat, hat [yaz san'at], fkh gibi fenlerden bahseden Trke, istifadeyi mucip bir eserdir.

 252 midiye Ktphanesinde vardr. Umm Ktphanede Riza Paa kitapla r arasnda bir de mufassal Trke sagoci erhi verdir. Ayasofya K tphanesinde kendi el yazs ile yazma Fezil'l-Vzei' ve Hasil'lmer isminde Trke ufak bir eseri de vardr. Bir gazelinden : Mahabbetden garaz sanman ki Kays Vmk ohnakdr Hner bir balet ile vasl- yre lyk olmakdr Tamam oldu gzellik sanma irin ile Leyl'da Nice Leyl bulunur erlik amma k olmakdr ekip Mansr'u dre etdiler hkisterin berbd Hner akran iinde her cihetden faik olmakdr Bilinmez derdi okdur mbtel-y mibnet-i akn if sz olmada hikmet tabibim bzk olmakdr Bize Nev' gerekmez zmre-i kaalin makaalt Garez i'ri kiinin hasb-i hlin ntk olmakdr Bir gazelinden : .

Cm- saf gerekmez dny-y dn elinden Merdneler ikr almaz zebn elinden Dil safhasna bakdm etraf cmle merh Bildim bu nsha km bir zfnn elinden Ferhad yz evirdi dalarda h iderken Yoksa deildi ciz bir b stun elinden, Beyitlerinden ; Zahide mihrb- mescid, arife ebr-yi yr Cilvegerdir pertev-i nr-v Hud her geden

*
Pene-i r olsa penen n eylerler ikest Bu mesel-i mehurdur dest ber bl-y dest

*
Bu sde nazm ehl-i sanayi' beenmese Nev' ne gam bizim szmz kaanedir Nev'iy lzm deil olmak fln ibni fln Marifet kesb eyle tek bir dem ol dem gibi

 253 Farsa bevitlerinden :

Msra'larndan : Fark eylemiyen cevheri sarraf deildir

*
det budur hirde gelir bezme ekbir Gnldendir ikyet kimseden feryadmz yoktur

*
Bir vehe nazrz grelim Hakk ne gsterir * Bende-i makbuln mevls zd eylemez

*
Mest-i akm yle kim reftar gc,gftar gc

*
Bunun keyfiyyeti trf olunmaz zevka dirdir Manzme-i Cevher-i Rz matl'mdan : delim vr iken mecl-i makal Hamd-i Mbd b ebh b nis?. Fiz-i cy-br-i glen-i cd Bst- zU-i hisr- vcd Nak-perdz- levh-i insan Hce-i mekteb-i suhandni Mn-i nokta v hurf kelm Hlik- nutk u lfz savt-peym Ztnn cilvegh setr-i am Ana irmez ukl-i n-bna Hk iinde cemad ana hmid Birliine d-kevn iki hid

 254 NEHRI-ZDE PERZERN lim irlerden olup ismi Abd'lM'min, doum yeri Perzerin'dir. ehname bahrnda vezninde Trke bin beyitli Sknmesiyle Erkn- Hams manzumesi ve db- Mes'dye hvesi vardr. 10. Hic ret asrnda yaayan Nehr mahlsl babas da ir.;erdendir. Tezkiret'-uar mellifi Kmah-zde Hasan elebi bu ztm fi kir za'fiyle mall sakat olduunu naki ediyorsa da tahkka muhtacdr. Meslei olan tedris yolunu terk ederek uzlete ekildi Peran-sret oldu Perian vaziyete dt.

NKSAR MUHAMMED ELEB 1025 = 1616 ir kaadlerden, fazilet sahibi, nktedan br ztdr. Bir mddet kaadlk mesleinde dolatktan sonra 1025 de stanbul'a a vefat ederek Edir nekaps hricinde defn olundu. Tefsr-i Beyzvye, bz ilm kitaplara ta'lkat ile mrettep dvn vardr. Beyitlerinden : Cil ver kalbine yine-i lem-nm eyle Nedir yine belki mazhar- srr- Hud eyle Sirik-i emi nakden nakd idp pzar- ak eyle Meta'- vasi ile dnya dei bey'-i vef eyle.

NERGS MUHAMMED EFEND BOSNAV 1044 = 1634 San'ath ve gsterili yaz yazan eski Osmanl mnlerinn yegnelerndendir. Babas olan Nergisi Ahmed Efendi Bosna naibi (Kaad vekili) iken Bosna'da dnyaya gelmitir. Devrinde kitabetinin sr'atiyle mehur tlk yazclarndandr. Tahslin ikmlden sonra niblkle bir hayli seyahat ett;. Kekbze - Gebze de attan derek h bin krk drtde gd Nergisi msra'nn belirtildi i zere vefat etti. (*) Eserlerinin en mehuru ismine muzaf, mensur.
(*) Hat ve Hatttan da Eyiib'de eker-pre trbesi yaknnda medfun bulunduu yazl olduu gibi Hiyzi Tezkiresi'nde d c stanbul'da vefat ettii yazldr. eyhi ile Eslf vesaire gibi eserlerde ise Gebze'de medfun olduu

 255 matbu, Hamse dir ki maal'esef mnnn lfza fed edildii eserler iin nm.ne olabilir. Nihlistan, ksr-i Saadet, Meku'l-Uk, Kaann'r-Read, Gazevt- Mslime isimleriyle be. fasldan ibarettir. Bir de mneat vardr. mam Gazl'nin Kimy-y Sadetinden bir fasln terceme ede rek ksr-i Devlet ismini vermitir. Bu eser sonradan baslmtr ki ahlk dersi muallimleri iin faydaldr. Bir de Benaluka hkimi iken Budin Valisi Mrteza Paa'nm hl tercemesine dir be vasf zerine El Vasf'l-Kmil f Ahvli'l-vezri'l-dil ismiyle bir eser yazmtr ki ken disinin el yazs ile yazma nshas Endern-i Hmyn'da Revan Ks kndedir. Hakimane beyitlerinden : Ne manler, ne szler miindericdir safha- dilde Eeri sret-i zahirde hmum kitb-s Bedre deil nigh cihann hilledir Naka deil nazarlar sanma kemledir

NEF' MER

EFEND ERZURUM 1041 = 1634

Hayl ziyneti, ifadenin iddeti, selsetin akhm ahengi gibi ede bi malzemelerin hepsini ztnda toplam, hussiyle kasdecilikde ateli iir syliyen tek ir idi. Nef' mahlas, ir ve tarihi mehur l Efen di'nin Erzurum Defterdarlnda bulunduu zaman ad geen zat tara fndan kendisine lkab olarak verilmitir. Muhteriu nazm bedu'l-eser, Nzm- esrr- lhi mer beyti merhumun mhrnde menku imi. Mehur ve matbu divanndan baka Farsca basl olmayan baka bel bir divn ile Siham- Kaz (*) ismindeki bir ksm baslmam bulunan, eseri de airane kudretinin delili ise de son eseri maal'esef hicivlerle do lu gibidir. Hara muhasebecisi iken musn bulunan vezirlerden Bayram Paa'y hicvinden dolay ecel-i kazaya urad. Doum yeri Hasankal'a;

zikr edihnitir. Ayvansary'nin Vefeytnda da Gebze'de Mustafa Paa C mi-i erifi pi-glndaki nndeki mezarhkta medfun olduu beyan edilmi tir. cizane yaptm aratrmalara ramen mezar ta grlememitir. (*) Gkden nazire indi silam- kazasna Nef' diliyle urad Hakkn bel.na

 256 olup vefat h kim kyd felek Nef' gibi stada, Kt-trh kati d Nef' msra'larmn delleti olan 1044 tarihindedir. (*). Nef' hakkaten vezin ve kaafiyeye fikrini uydurmayarak vezin ve kaafiyeyi fikrine hiz met ettiren ndir irlerdendir. Her trl edeb zaruretler iinde ahenk ve selmetini keml-i metanetle tam salamlkla muhafaza etmitir. Naim'nn rivayet ettii gibi bodurulduktan soma cesedi denize atl mtr. Bb- li'nin Sirkeci yolundaki kaps hricinde Nef'ye nisbet olunan kabrinin sonradan yapld veyahut bakasnn olduu anlal maktadr. Farsca Dvnnn ba tarafndan bir mikdr vaktiyle kan Hazine-i Fnn mecmuasnda yaynlanmtr. Eb'z-Ziya Tevfik Bey tarafn dan yazlan hl tercemesi Eb'z-Ziy'nm nerettii kitaplar arasnda ba slmtr. Sultan II. Osman vasfndaki kasidesinden Aferin ey rz-i garn ehsuvr- safderi, Ara imdenger t-i sreyy cevherl Pre-i elmasdr, seng-i efsnn ej^ler ol, arha ekme bir dah emr-i vl gevheri! Serfirz etdin Liv'l-Hamd-i dn-i Ahmed, Dmene gsterdin el-hak dest-brd-i Hayder'i! Tine n'ola yemn eylerse rh-i Murtez? Bir gaz etdin k hond eyledin Peygamber'i! Byle az eylesn imdengir elkaabma, Cmi-i nh-kubbe-i kevnin hatib-i minberi! fitb- bahr berr, shib-krn- ark garb, ehsuvr- nm-ver ryet-kii-yi safderi. smn- devletin hurd-i kudsi pertevi, Bezm-gh- evketin cemd-i hurd efseri. Nakd-i vakt-i saltanat, sermye-i enn eman Dest-gr-i dn devlet, km-bah- erveri.
(*) Nef' merhum. Hal vergisi olan b airane kudretini hicivcilik vesaire gibi lzumsuz ve slm ahlkna aykr manzumelere aarf edeceine manzum Osmanh Trihi yazmaa himmet gsterseydi elbette ikinci bir ehname vcda getirerek h e m Osmanl Edebiyatna, h e m Osmanl Trihine daha byk hizmet etmi olurdu fikrindeyiz.

'

 257 Safder-i kiver-k kim cenge ktka olur, Cebrel nn Fatahn hn-t miferi. ehni.in-i nh-revak- asumandr mesnedi, lyd-i gh- heft-iklm-i cihandr ki.veri. Yazsa vasf- nkhe-i hulkun verirdi leme, Girdi hk-i py-i hme by-i nk ezferi. Kadr-i hk-i gy-i ahlkn bilirdi rz-i gr Birbirine eylese ate mk anberi. Km-kr! Safder! heneh! Ey serr-i adi dadn dver-i dn-perver! Sihr iderdim medhine geldike amma neyleyim Eylemi Hak vasfn kayd- tasavvurdan ber! Gazellerinin en mehuru udur : Arif ol ehl-i dil ol rind-i kalender-mereb ol Ne mslmn- kavi, ne mlhid-i b-mezheb ol Akla marur olma Efltun-i vakt olsan eer Bir edib-i kmili grdkde tfl-i mekteb ol Afitb- lem-r gibi sr hke yzn Kevkebe basdr cihan hem yine b kevkeb ol L mekn ol hem mahallinde yerin bekle yine Gh mihr-i lem-r kh mh-i naheb ol Ak ol amma alykdan ber et gnln Ne hm- gsye meftun ne esr-i gabgab ol Hzr'a minnet ekme var sonra dil-i Nef' gibi Evvel b- hayt- feyzile leb ber leb ol. Farsa na'tndan :

> j U i v l u ' - ^ f ^ ^ ^^y.J

OSMANLI MELLFLER - C : 2

- ^ j ^
F. : 17

 258 Beyitlerinden : Btl heme btl ve beyhudedir vel Mkil budur ki sret-i hakdan zuhur ede. NAL MUSTAFA EFEND KADM - STANBUL 1077 = 1666 stad irlerden saylarak hislerinin inceli', haylinin nezketi zerfeti ile tannmtr. Mazmunlarn seimine, lafzlarn tenkhine fazla ve lzumsuz lfzlarn ayklanmasna riyeti vardr. Aslen stanbul'lu olup Nil-i Cennet olan Nil-i ndire-i fen, Nil- Firdevs - bd Na il el-Ftiha msra'larmn gsterdii 1077 trhie stanbul'da vefat etmitir. KandiUi'deki Snbl Dergh avlusunda medfn olduu, fa kat sonradan yaplan yol geniletmesi srasnda Beyolu kabristanna naki edildii mevskan rivayet olunmutur. Mrettep dvn matbu ve mehurdur. Babas Pr Halfedir. Dvnndan Halveti tarikatna mn tesib olduu anlalmaktadr. Sabit ve Nzim Efendilerin staddr. Matbu' dvnnn yazmasna gre sls derecede [de biri kadar] olduu edebiyat tedkikilerinden Ali Kemal Beyefendi'nin ifadeleri cm lesindendir. Beyitlerinden : ahsn istidad ltf-i peykerinden bellidir Kimy-y kaabiliyet cevherinden bellidir

*
Hm-i edeb ki kyi-pezr olur Bir goncadr hadka-i ahlkdan kopar

*
Brakma dmenin elden muhabbetin ki ola Kulun tekarrb Mevtasna veda' kadar Kabl-i aks eden yine-i tecelldan Ceml-i Hakk' grr husn-i tikaad kadar Hersek'li Arif Hikmet Beyle Yeniehir'b Avni Bey balca terkipilerindendir. Bununla beraber bu zatlarn tasavvufi iirleri Nili'ye nisbetle daha renkli ve manidardr. Bah'nin gazelini tahmisi : Hers-i fitne saldn dehre ey bdd neylersin Kopardn yer yer b-i kymet-zr neylersin Perianlklar etdin nev-benev-cad neylersin Datdm bb- nz- yr ey feryd neylersin dp fitnej^e dnyay harb-bd neylersin.

 259 Vcdun eylemi Iikmet-ins- leni-i bl Arisfalis-i asr nakd-i vakl-i bu Ali Sii) Bennm hall-i rz- mkilt- nabz idj Hakka dersin geri her derde tabibim bir deva amma Cnn-i ehl-i ak olunca mder-zd neylersin. Nihandr by-i fitne tr- anber fm- zlfnde Nice subh-i kyamet mhtefdir m- mlfnde Dima-iftedir can arz-j'i km- zlfnde Dil-i mecruhuma rahm eyle kalsn dm- zlfnde ikeste-bl olan mrg idp zd neylersin. Zemn-nat'- siyasetgh- dil seyf-i kaz nbrem Zeban hm-i hayret sine szan ddeler pr-nem Hev-y ak r-efken mahabbet gaalib muhkem ehd-i t-i ak- yrdr ser-ciimle-i lem Urup emre dest ey gamze-i celld neylersin Bulup pervze ruhsat rz-gre iveler saldn Perian itmee cem'iyyet-i uka can atdn Ne l etdinse etdin mrg- cn dme uratdm Varp gs-yi zli-i y-^ birbirine katdn Yine bir fitne tahrik eyledin ey bd neylersin. Ne sret-km ekersin can balarsn Mesh-s Olur hayrn- krn muikfat-i yed-i beyz Bu san'atda ne erjeng ne mnidir sana hemt Gzel tasvr idersin hl hatt- dilberi amma Fsun iveye geldikde ey Bihzd neylersin. Olursun Nil-ve grdn mahbbe efkende Meta'- sabnm tln ider her tfl- nzende Mahabbet gamm- feza esbb- cem'iyyet perakende Behy-ve deilsin kaabil-i feyz-i safsnda Tekellf ber-taraf ey htr- nd neylersin. Msra'larndan : Heves-i ch ile chil mtel grnr Gelmesin eksik terazide met kimsenin,

 260

Esrr- Hak bilinmez imi kyl kaalden

*
Dmez tabb-i mfika bmardan girz * Erbb- akn elde deildir irdeti Merd-i rh olmayana zd- sefer vermezler * Nazr bulunma aybna lemde kimsenin

*
Bedhh- nkesn bile olma kerim isen.

NEAT

AHMED

DEDE

EDRNEV

1085 = 1674

Edirne'den yetien f^azlet sahibi ve arif Mevlevlerden olup altm sene kadar klarn irad ve talebelerin retimi ile megul olarak y ze yakn ir ders halkasnda feyz almtr ki Nil-i Kadm, Fehm, Nazm bunlar arasndadr. Net gitdi devrnn, Net gitmegiyle eyle di mahzun ahbab, Net bezm-i fniden ekildi bezm-i Firdevs'e, msra'larnn delleti olan 1085 trihinde Edirne'de vefat etti. Mevlevhnede medfundur. Edeb eserlerinden Hlye-i Enbiy manzumesinin ba slmasna himmet olunmutur. Kavid-i Drriye eserleri cmlesinden dir. Gazelde ileri gelen irlerdendir. Dvnnn bir nshas Millet K tphanesinde mevcuddr. Hlye-i Enbiy sandan : Minnet Allah'a ki bsad-icll Oldu A d e m lem-efrz- ceml Eyleyip ltfIa sr- kerem Cmleden oldu mkerrem A d e m Re idp nurunu b-hikmet-i tm Buldu ol nr ile A d e m ikram Vech-i pkinden olup tb-endz Oldu mescd-i melek b-i'zz Beyitlerinden : Hlet-i Sr-i Serfl-i nmyn eyler Atein name ile eylese neyler feryd

 261 NAL MUHAMMED EFEND KONEV 1085 = 1674

lim Terden bir zt olup Konya'ldr. 1085 trihinde Selanik h kimi iken vefat etti. Mahkeme civarnda SeyfuUah Efendi (*) Camii me zarlnda medfundur. Mrettep Dvn ve Tuhfet'l-Emsl isminde ltif hikyeler anlatan manzum bir eseri ve manzum Mensik-i Hacc vardr. Kur'n- Kerm'den yedi yeti manzum olarak tefsir, ma'n-i e riflerine mnsib birer hikye ve peinden ve arkasndan birer mnct ilve ederek Mifth- Heft gne ismini verdii bir eseri daha vardr. eyhu'l-slm Ali Efendi'ye aadaki trihi vi'.rmisti; Ma'den'irilmi Aliyyn ve aleyhi'l-fetv = lmin ma'deni Ali'dir ve fetva O'nun ze rinedir. Tuhfe'l-Emsl matl'ndan :

BisniHhirrahmnrrahm - Kble nmydr zt- kadm Besmele'nin b's eer feth-i bb - tmese ieth olmaz idi drt kitab Olmasa memdd eer meyl-i sin - Bulmaz idi kbleyi ehl-i yakn Rzen-i mim amasa ems kamer - Bulmaz idi nr-i ziyadan eser Nihayetinden : Nliy hsl tuhfen b ek Fark- tahkk-i mecazde mahek Dedi trih iin ihvn- saf Ne aceb tuhfe-i dilke Hakka Sene: 1082 Bevitlerinden : Dil-i zrn nigeh-i hasreti bir yerdedir O da ayar ile kr tli'i bir yerdedir

(*) Bw cmi-i erif ve mezarhk Sabri Paa Caddesi denilen hkmet c a d desinde ve hkmete karken sa taraftaki sokak iinde ise de bugn yklm bulunmaktadr.

 262
N A T MUHAMMED EFEND 1090 = 1679 lim irlerden bir zt olup Gelibolu'dandr. Tekirda Mfts iken 1090 trihinde vefat etti. Mrettep dvn ve evliyull'ah'n mehurlarn dan Sultan brahim Edhemin menkbelerini beyn eden bin be yz beyitli bir manzumesi vardr. Beyitlerinden : Bana srr- nienzl-i maksda irmek hayli mkildir Meer kim himmet-i Hzr ola bu vadide hem-rhm.

NAZK

ABDULLAH EFEND 1098 = 1686

STANBUL

Arif irlerden fazilet sahibi bir zt olup Bursaldr. 1098 trihinde Konya kaadsi iken vefat etti. eyh-i Kebr Sadreddin Konev yaknnda medfundur. Mrettep Dvn ile nsn- Kmii (*) isminde bir eseri vardr. Fuss rihi Bosnal Abdullah Efendi'den feyz almtr. Beyitlerinden : imdenger tevhd fenadr bana me'men Y mu'tekif-i kuds y deyr-i Ferenegem Maksdun eer drr gherse ana bahrem Mh ise sayd olmaa mde nehengim

NKD BRAHM EFEND YENEHR FEN AR Orta dereceli irlerden ve Rumeli Yeniehri ndendir. Tahsilini ik ml etmek zere stanbul'a hicret etti. Birgiv Mciimcd Efendi'nin Avmil-i Ceddini erh-i Sedd adiyle erh etmi, Farsa kaaideleri top layan 1127 trihinde Nakd-i Nkid ismiyle bab bir hatime zerine bir eser de te'lif etmitir. Mnazara db- fenninden Mir Eb'l-Feth zerine de haiyesi vardr. Bir na'tndan : Ey sipahsalr- hayl-t enbiy-i mrseln Vey ehinh- grh-i evvelin hirin
(*) Gavs- A z a m Abd'l-Kaartir-i Geyln torunlarndan Abd'l-Kerim Ceyl Hazretlerinin El-nsn- Kmil f ma'rifeti'l-evt iri ve'l-evil ismindeki matbu' ve mehur eseri bakadr.

 263 NAM SMAL EFEND SARI N R - Z x \ D E - SKDAR 1106 = 1694 iirleri manidar bir ir olup skdar'ldr. Mahkeme ktiplii ve mderrislikle haytm geirdi. Mrettep Dvn ve Glzr- Nam is minde Mesnevi bahrnda bir manzumesi vardr. 1106 trihinde vefat etti. Beyitlerinden : Usandm ben bu bezmin hsl ehl-i rsumundan Gnl derler benim bir bi-tekellf gamksrm var Ta'mr-i K'be hedm-i sanemhne i deil A dde-i basireti kalb-i haraba bak

NB YUSUF EFEND REHAV 1124 = 1712

URFA'LI

irler kaafilesinin bata gelenlerinden biri olan bu gzde irin do um yeri, Hkimiz Mevlididir Hazret-i brahim'in Nbiy rast makamnda Rehv'>iz biz beytinde iaret ettii zere Reh dier adiyle rfadr. Vefat: Zelih-y cihandan ekdi dmn Ysuf Nb ta'miyedar msra'yle - Nb be-huzur med ibaresinin delleti olan 1124 H. tarihindedir. Kabri s kdar'da Karacaahmed m.ezarlmda Miskinler Tekkesine giden yolun sol kenanndadr. Eserleri : Manzum Hads-i Erbain Tercemesi, Mretteb dvn ile Hayrbad, Hayriye adlarndaki nasihat ve ahlka mteallik manzumeleri, Tuhfet'l-Haremeyn, Zeyl-i Siyer-i Veys, ?vlneat ve 1082 tari hindeki Fetihnme-i Kamanieyi, Tuhfe-i Dilke-i Nb ismindeki mensur eserleridir. Hussiyle mesel getirme hususunda Osmanh irleri nin arasnda bata gelmektedir. Selmet-i ed cihetiyle [dou ve dz gn cmle kurma bakmndan] devrinde gerekdeu esizdi Kaside'de Nef''den geri kalr, fakat gazelde stndr. Sabit, Sami, Mnf, Nazm, Sadr- a'zam Rami Muhammed Paa, Ta rihi Naima, efik Efendi; Nb'den istifade eden edebiyatlarn ileri gelenlerindendir. Medne-i Mnevvere'de Ravza-i Mutahhareye aslmak zere yaz d gzel manzumedir:

 264 Sakn terk-i edebden ky-i mahbb- Huda'dr bu Nazargh- lhdir Makaam- Mustaf'dr bu Habb-i Kibrij''nn hb-ghdr hakkatde Tefevvuk karde-i ar- Cenb- Kibriya dr bu Bu hkin pertevinden oldu deycr-i adem zail mdan at mevcudat cmin ttiydr bu Felekde mh- nev Bbii's-Selm'n sno-kidir Ann kandilidir hr matl' nr-i ziyadr bu Mrt- edeb artyle gir Nb bu dergha Metf- kudsiyndr bse-gh- enbiydr bu. Beyitlerinden : Ysuf gibi env'- mihen ekmee mevkuf Asan deil ihvana veliy3''n-nim olmak

*
Lzm gelirdi serv nar ola meyvedar Fazi hnerde medhali olsa kyafetin Bu lem bir kitb- hikmet endz-i hakaaykdr Mealin her kim istihra ederse fern-bda Tek olmasn kavid-i ihls bertaraf Mni deil merasime dir kusurumuz

...
Kimdir bizi men'eyliyecek b- cinndan Mevrs-i pederdir gireriz hne bizimdir
V .

Lf eyleme zebn- tefhur-feniJe Bl-y bme kma rk ncrd-i-bn ile Ebn-yi dehr her hnere aferin verir Y Kab bu aferin ne tkenmez haznedir Deildir kr br- ch mni' kurb-i Yezdan'a Hasr-i let-i kurb itme zhid bu riyadan ge Bakdm sutr-i nsha-i imkna serteser Yek harf n bekaaide yokdur meyanede

 205 T gemeyince medrese-i kyl kaalden Anlanmaz stlah kitb- mahabbetin Msra'larmdan: Makaam- raste halel vermez ke-bni-i neyzen Binenler tez nzul eyler semend-i mster zre nsan odur ki ana bir sz ola bend-p Ma'Im olur ahvli nehnn seherinden Hayriyyeden : Nr-bah-yi dil dde-i ebb Ey nihl-i emen r-y edeb Kalma hayvan sfat ol ilm muz Sa'y kl ilm-i erife eb rz Cmle evsafdan 'ldr ilim Sfat Hazret-i Mevl'dr ilim Farzdr dedi Resl-i Ekrem Matlab- ilme al ol a'lem Mchdden lhde dek ol tlib-i ilm Bize emreyledi ol shib-i ilm Rabbi zidn talebiyle me'mr lmin oldu eh-i htta-i nr limdir vsta-i bd nebd limdir mit-i ry-i vcd ilmdir mevube- Yezdn limdir mide-i Rabbani imdir bis-i temkin saf limdir rbta-i izz a'l limdir rbta-i birr nevl limdir zbta-i ch cell Onda lim geinen childir lim bir lcce-i b sahildir Cehle Hakk mevt dedi ilme hayt Olma hem-hl-i grh-i emvt lm ile fark ide gr nk bedi Olma mahrt'm-i hayt- ebed Utlb'l-ilme velev bi's-syni Hazrctin nsa budur telkini Her ey'in ilmi gzel cehlinden tme r, ren, oku ehlinden Kandedir bi haber vaktinde bahir Mtesv deil a'm v basir Cehildir mis-i zillet nikbet Cehildir mye-i erm haclet Ki denler gremez ry-i reh Cehildir deme zindan bel Cehildir ma)z- adem-i ilm-i vcd Hi beraber mi olur bd nebd

NESB YSUF DEDE KONEV 1126 = 1714 -Seyyidler soyundan eyh Konev isminde bir ztn olu Mevlevi irlerinden bir zt olup Konya'ldr. Memleketinde tahsilini ikmlden son-

 266 ra stanbul'a gelerek Yenikap Mevlevhnesi eyhliine tyin olundu. iirleri arifane ve hakmnedir. Vefat Ar ola rh-i Nesib-i Mevlevi'ye cilvegh ta'miyedr msra'nn delleti olan 1126 trhmde, kabri mez kr derghdadr. Te'lif trihini bildiren Rite-i Cevahir 1120 isminde ki matbu' eserinde mam- Ali Hazretlerinin veciz szlerini arifane bir surette erh etmitir. Hat yaz san'atna da intisab ukufu olup z; manmdaki tlk yazclarnn mehurlarndand. Olmaz redifli hakimane gazeli: Derdi her bu'l-hevesin ak ile efzn olmaz Her hev-pe hem ef.sne-i mecnn olmaz Pyi-ml olmala ehl-i dil olmaz nks Hke de dse yine kadr-i gher dn obnaz Halsiz kaal ile ifn- Hud girmez ele Ml-i huly ile mflis kii kaarn olmaz Husn-i hulk olmaz imi hy-i redye tebdil Mk-i ezfer yine bir dah dnp hn olmaz k- Hakk- Hud husn-i mecaza bakmaz b- hayvan bulan tlib-i Ceyhun olmaz Sa'y b-fidedir olmyacak istidad Eblehn vizri-i hikmetle Feltun olmaz Malz suretle Nesib olamaz zt- nefs Drr olur sahte amma drr-i meknn olmaz Beyitlerinden : Devlet saray pek tz olur iyn- bm Ehl-i dilin dernunu vran edenlerin

N A T MUSTAFA BEY DEFTERDAR HSEYN PAA-ZDE 1131 = 1718 iir ve in erbabndan bir zt olup stanbariudur. Silhdar ktibi iken 1131 de stanbul'da vefat etti. Sinan Paa medresesi hricinde kar dei Afv Bey yannda medfundur. Mrettep Dvn ve Kasde-i Eml tahmisi vardr. Allme bni Kemal'in Rcu'-ej'hi il sbah isminde ki tbba it eserini de genileterek terceme etmitir.

 267 Tahmisinin matl'ndan : Zih sr- feyz-i l yezl Serser gavs edip hahr-i lemli

Yekl'l-abd f bed'i'l-eml Mzeyyen eyleyip mlk-i makaal Bi tevhidin bi nazmn ke'l-lel Edhem-nme ismindeki manzumesinin matl': Besmeleyle her ie kl gaz sm-i Hakksz dehnn eyleme bz sm-i Hakk her ide derkr et An dim dilinde tekrar et.

NAZM

YAHYA

EFEND STANBUL

Na't sylemede ei ve benzeri bulunmayan i-;ehr bir irdir. Do"um yeri stanbul, tarikat Mevlevdir. hret kazanma zaman Sultan IV. Muhammed'den Sultan IIT. Ahmed'e kadardr. Be yz sayfadan ibaret matbu dvnnn hemen de ikisi na't- eriflerden ibaretdir. Edebiyatlarn stadlanndan bir zt ISTazm Dvn hakknda: O dvan deil bir bert- gufrandr, buyur mular ki el-hak pek dorudur. Msikide yed-i ti tam ihtisas sahibi idi. Dedi y Hayy gd Yahy-y Nazm msra'nn dellet ettii 1139 H. trihinde dnyadan ayrld Tezkire-i Fatnde yazldr. Fakat kab rine dair Edirne'de yaplan aratmnalara ramen bulunmas mmkn olamamtr Na't- erifinden : Afitb- subh-i m evh Habib-i Kibriy Mh-tb- m- ev edn Habb-i Kibriy Cevher-i kll tb sz-i mihrinin pervanesi en'-i bezm-i Leylet'l-Esr Habib-i Kibriy

 268 Akl ol kayd- bend aknn dvnesi Nzenin-i Hazret-i Mevl Habib-i Kibriy Yed-Duh vasf- gl Ve'l-Leyl erh-i Snbl B- Y-Sn ravza-i Tb Habb-i Kibriy Blbl-i Levlk zt L naallah ianesi Bezm-i kurba Tt-i gya Habib-i Kibriy Sdk adi nim ilm-i ztna mazhar idp Virdi ar erkna fer hakka Habb-i Kibriy r-yr- b-safdr hendem-i kanesi Shib'l-Mi'rci Mevln Habb- Kibriy Ab- ry-i ikblinin mh- felek hasret-kei Bedr-i tbn cihn-r Habb-i Kibriya Gs-yi icIlinii mihr-i mnevver nesi Neyyir-i rahn- b hem t Habb-i Kibriy Bezm-gh- sgar- ak dil u ride-gn Neve-bah- k- eyd Habb-i Kibriy Kalb-i arifdir erb- evkinin ham-hanesi Sne-k-i her dil-i dn Habb-i Kibriya Kse-i in'mnn h ged dil-teuesi Mest-i ak Hzr ile s Habb-i Kibriy Bde-i ihsannn ins melek mestnesi Sadr- bezm-i sret-i mn Habb-i Kibriy Cy-br- cdunun mh- mnevver gzesi Tenesi dnya ve nfiha Habb-i Kibriy Milr-i enver eme-sr- ltfunun peymnesi Feyz-bah- lemi bl Habb-i Kibriya Ar- ch- kudretin evc-i en-y rif'ati Husrev-i krs-i istina Ilabb-i Kibriy arh- b- snnn bir sebze-i bignesi Glen-i kurba emen-pira Habb-i Kibriy Kulzum-i esrr-i hikmetdedir kudret-i sadef Kn-gne gevher-i yekta Habb-i Kibriy Genc-i irfn- kemlin gevher-i j^ekdnesi Bahr- rze l ly-i l l Habb-i Kibriya

 269 Arifane na'tlarndan :

feri-den senin zt- erifindir nurd Gelmeden chr-i vcde cest-i cy'undur garez Dier bir na'tndan: Ey ledn mektebinin hce-i mm lkabi Enbiy v rsln zver-i tesbh-i leb Beyitlerinden : Szn zehrba nn- gama tiryk- evk eyle Zebnm n-i zar eyleme yrana mrna Elbetde olur htime-i mushaf- mmd hls ki var Ftiha-i niyyetimizde

*
Girynm o hletde ki didem bile bilmez Bidemden akan ek-i dem-dem bile bilmez Msra'larndan : Hner nak itmedir levh-i dile tasvr-i cnn

NEDM

AHMED

EFEND

STANBUL

1143 = 1730

Kaadlerden Merzifon'lu Muhammed Efendi'nin oludur. Taklide d meden syledii h ne'eli iirleriyle gazelcilikde Osmanl irleri ara snda mmtaz bir mevki' kazanmtr. Dvm matbu' ve mehurdur. L kin perdeyi kaldrp atan, hayszca vesi, klsik diresinden karm ve hafiflie kaan iirlere dknl szlerinden ciddiyeti ve yksek vicdan duygular gidermitir. Zira fikirleri aydnlatc, ahlk gzelle tirici, mny kymetlendirici cidd bahisleri [mevzular] hi htra ge-

 270 tirmeyerek tabatmdaki fevka'l-de kudreti h ve hafif iirlere hasret mitir. Zira bir irin vicdannda- en evvel terbij'e edip gelitirecei yk sek duygularn birincisi mukaddes vatan sevgisi duygusu olmak lzm gelir. Nedm byle bir yksek duygunun kendisi gibi bir ire ykledii vazifeyi hatrna getirip de arada bu yolda da iirler sylemeye himmetetmi olsayd hem akran iinde eritii Hak vergisi mstesna kudretin krn asil bir sretde demee alm, hem eserlerinden vatansever lik yolunda da faydalanacak, gelecek nesillerin her vakitde her ekilde me ve ihtiramna liyakat kazanm olurdu. Sultan ITT. Ahmed'le D mad brahim Paa'nm has ba nedimlerindendi. d bir sretde ter ceme ettii Sahif'l-Ahbr tercemesi olan matbu Mneccim-ba T rihi de eserleri cmlesindendir ki bu hizmetine teekkr olunur. bra him Paa vak'asnda 1143 de damdan derek V3fat etti. Hal tercemesi Tarihiler Fasl nda mezkr smet Efendi merhumun tahkikatna gre Ayaspaa mahallesindeki Almanya Sefarethanesi karsndaki kabristan da Tarihi Fndkl'l Silhdar Mehmed Aa yannda medfundur. skdar'da Karaca Ahmed civarnda Tunus Ba' mezarlnda med fun olan Nedim Efendi'nin mderrislerinden Nedm Efendi olduu da smet Efendi'nin tahkikat cmlesindendir. Mezar tandaki trhden de mderrislerden olduu anlalmaktadr. Hakimane beyitlerinden . Defter-ke-i meyib-i ns olma merd isen Kl ztn nazarlara mecma-i edeb hne beyitlerinden : Hattn nazar- ka elbette girandr Kld ar ey gonca terz-yi mababbet

NY

OSMAN

DEDE

STANBUL

stanbul'da yetien Mevlevi irlerinden olup Galata Mevlevhne sinde neyzenba ve eyh oldu. 1142 de vefat .^derek mezkr dergha defn olundu. Her tarafda hret bulan ve sehl-i mmteni' kabilinden olan Mi'rciyye manzumesi gerekden arifane ve kaanedir. Peygamber lerin mucizelerinden bahseden Ravzat'l-'caz fi'l-mu'cizti'l-mmtaz isminde manzum bir eseri de vardr ki bir nshas Mze-i Osmni k tphanesinde mevcuddur. Zbde-i Makalt- ems isminde bir eseri daha olduu rivayet edilmitir. Hlen derghlarda okunan Mi'rciye

 271 sinin san'atkrne olan bestesi de kendisi tarafndandr. Msik'ye dir Risle-i Edvar! olduu da [Salim Tezkiresi]nde mezkrdur. Matl'mdan : Evvel Allah dn yd eyleriz Dilden olmu kalbi dil-d eyleriz Zikr-i Hakk'la nutku ird eyleriz Her harb-bd bd eyleriz Hazret-i Ahmed sfatn syleriz Mustaf'nn mu'ciztn syleriz Her kim eylerse Muhammed vasfn Akbet mahmud ider Hak smini Kim ann zt- erifin aikr Bis-i mevcd itdi girdigr Ann in cmleden efdaldir ol A n n in ber-fer ekmeldir ol Ann in yradld e-cihat Ar fer ii heft-i derya hem nebat Ana verdi Hakk hakaayk srrn Ana bildirdi dekaaysk srrn Her ne kim ikram kld ztna Hazm idp ikram bildi ztna

NAHF SLEYMAN EFEND 1151 = 1738

STANBUL

Manzum Mesnev-i erf Tercemesi (*) adn ebediyyen yaatmaa vesiyle olan istanbul'lu mehur bir irdir. Yaz: san'atnda da ihtisas vardr. Haytnn ilk anda mehur Hattat Hfz Osman Efendi'den sls ve neshi yazlar mek ederek icazet alm ve sonralar tlkde de mehret kazanmt. Elihk ktipliiyle jran'a gidip Acem ir ve belatlar ile fazla temasndan Farscada derinlik ve keml kazanmtr. Macaristan'a gidip geldikden sonra kk- sn defterdar olm.utu. M(*) Bu yksek eser gzel bir talik yaz ile mbarek metni ile beraber M sr'da baslmtr.

 272 rettep Dvan*, Hlyet'l-Envr, Risale-i Hzriyye, Terceme-i ecereti'n-Nebev el-Msemm, saf-nme, Mevlid-i Neb, Hicret-nme, Tahmis-i Kasde-i Br'e, Tahms-i Na't- Cami', Zahr'l-hire, Nashat'l-Vzer, Manzme-i Enfs fak eserleri cmlesinden dir. Peygamber Efendimizin (S.A.Y.) gazlann da eh-nme vezninde bin beyit kadar nazmetmitir. bu eitli ve makbul eserlerinden zamanmn, mesleinin kymetini takdir eden irfan ve kalem erbabndan ol duu anlalyor. Vefat: Mezar tanda yazl: Eu Sleyman Nahf ru huna el-ftha msra'nn gsterdii 1151'de (*) kabri Topkap hricin den Maltepe'ye giden caddenin sol tarafnda yol kenarndadr. stanbul'lu irlerin yaradldan getirdii kudret bakmndan en bydr. Ka sde-i Br'e ile Kasde-i Mudriyyeyi de Jisanda tahmis etmitir k her nn de matl'lar [Salim Tezkiresi]nde yazldr. Kendisinin el yazs ile yazma Trke ve Arabca tahmisi, bnM-Emn Mahmud Kemal Bey'in Ktphanesinde fakr tarafndan grlmtr. Kasde-i Br'e tahmisi El-Cevib matbaasnda baslmtr. <.>'ah'l-hiret, Akaaid ve ahlkdan bahseden bir manzumedir ki: Vasf- hret bu kitb- lhire Oldu mlhem kalbe Zahr'l-hire beytiyle tasvr etmektedir (**) Mesnev-i erf Tercemesi mukaddimesinden:

B nevez-ney n hikyet m kned Ez cdyha ikyet m kned Dinle neyden kim hikyet itmede Ayrlklardan ikyet itmede.
(*) Mstakim-zde'nin syledii trih Sleymn- devletin mr-i Nahifi udu me'vya. (**) eyh Eb'n-Necb-i Shreverdi'nin ahlk ve siyasetden bahseden Nehc's-slk ismindeki mehur eserini terceme eden Gelibolu civarmdaki K e a n [Bugnk idari bIUnde Edirne Vilyetine bal kaza merkezidir], l M u h a m m e d Efendi d e zamanna gre mni v e siyas bir zat olup 1203 trihin de stanbul'da vefat etti. Her bakmdan istifdeye yn olan bu terceme m a t b'dur.

 273

Der kamlklardan kopardlar beni Nliim zr eyledi merd zeni

Puhte hlin fehm etsin mi hm htisar zre gerek sz ve's-selm Beyitlerinden : Hussdn itme hi nazar gft- gsuna ir iltifat ider mi klbm gulvsuna Lzm deil inayeti ehl-i tekebbrn Baheyledim atasn vech-i abusuna (*)

*
Hakim-i kmile kr- abes nalsa verir Hakikat ehline terk-i mecaz lzmdr Kt'alarndan : Ey Hlik- yekta v adm'l-ebh Cnvende-i ltf keremin bende v h Mahrum ola h drr-i ihsanndan Bir kul diye sdk ile Allah Allah
(*) eyh Sa'd'nin

solnn tercemesidir. OSMANLI MELLFLER - C . 2 F. : 18

 274 NEYL AHMED EFEND STANBUL 1161 = 1748

stanbul'dan yetimi irlerin en deerlilerinden fazilet sahibi bir zt olup 1104 trihinde dnyaya gelmitir. Babas stanbul kaadilerinden Mirza-zde Muhammed Efendi isminde faziletli bir ztdr. Tahsilini cid d bir sretde bitirdikten sonra mderrislik yoluna girerek bir mddet tlim vazifesiyle megul oldu. Daha sonra kaadlik mesleine gireek zmir, Msr ve Mekke mevleviyetlerinde [yksek kaadlikleri]nde bu lundu. 1149 trihinde Anadolu ve 1159'da Rumeli Kazaskerlii rtbeleri ne ykseldiyse de biraz sonralar hastalanarak istifaya mecbur olup mua sr ve btn cepheleriyle meslekda olan eyhu'l-slm elebi-zde sim Efendi'nin syledii Mirz-zde Ahmed Neyli, sahn- Firdevs'e eyledi mesken trh-i mefhumunca 1161 de vefat etti. Mezar tanda bu manzume nak olunmu deildir. skdar'da Turus ba'ndan Selimiye' ye dnen caddenin sa tarafnda ve yol kenarnda medfundur. Muallim Nc Efendi merhum Mecma-i Muallimde Neyl Efendi iktidar nis betinde hret bulamayan irlerimizden saylr. Halk lisannda dolaan bz beyitleri mehur Ledrinin olmak zere telkki edilir. iirleri toplansa dvane kk dvan denilemiyecek kadar byk bir kitap te kil eder (*) diyorlar. Neyl'nin airliinin derecesini mesleim olma d iin takdirde mazurum. Fakat mrettep divnnn bir ka nsha sn grdm. Bunlar arasnda Galata Mevlevhnesi ile Hlis Efendi K tphanelerinde de vardr. airlii hakknda da, Neyl, gemi irleri mizin pek ouna tercih olunur. Gzel dnr, mr-akkah syler, san' at gstermeye meyli ziyadece olduu halde sz cazibesiz dmez, tabi at nzik, zarf, fikri bayatlam kelimelerle ifadeden sakncdr. Fakat bzan ran mukallidliine malb olur, ifadesinde bulunuyorlar. Eserle rine dir de irler Tezkiresinden [Fatn Tezkiresi] nde Arabi ilimlere dir haylice tasnfat ve te'lift ve nice nice nefis kitaplara sels ifadeli haiyeleri ve fkh kitaplarna mteallik altm adet layrt- ammet'lberekt olduu (**) yazlysa da isimleri aklanmamtr. Grebildi-

(*) Muallim Nc merhm'un b e y n a l n m asl metni udur: Neyl Efendi iltidar nisbetinde hret bulamayan irlerimizden saylr. Lisn- halkda dir [dolaan] bz ebyt mehur Ledrnin olmak zere t e lkki edilir. E'r toplansa divane denilemiyecek kadar byk bir kitab tekl eder. (**) Fatn Tezkiresi'ndeki ibarenin asl metni de udur: Ulm-i Arabiyyeye dir haylice tasnfat ve te'lift ve nice nice ktb-i nefseye hiye-i sels'l-ifdt ve ktb-i fkhiyyeye altm adet hayrt- ammct'l-berekt olduu yazlmsa da isimleri aklanruamtr.

 275 gim eserleri aadadr: 1 AJlme Abdurrahman bni Cevz'nin El-Vef f Fezili'l-Mustafsmm El-Evf f Tercemeti'l-Vef ismiyle tercemesi: Bir nshas iMr-i Osmaniye Ktjphnesinde vardr. 2 Yavuz Sultan Selim Han'n emriyle eyh-i Mekk hretiyle tannm eyh Muhammed bni Muzaffer tarafndan Farsa olarak yaz lan El-Cnib'l-Garb f Hall-i Mkilt- bn-i Arab adh eserin ElFazl'l-Vehb f Tercemeti'l-Cnibi'l-Garb ismijde te-cenesi: Bunun da bir nshas Ayasofya Ktphanesinde vardr. 3 Fazlet-nme: Ahlk ilmine dir bir manzumedir. 4 erh-i manzme-i Kavid'l-'rab. 5 M l bdde li'I-Erbi mine'l-mehri ve'l-garib: Edebiyatdaki deerinin burhan olan bu kahn hacimli eser me'nr Trh-i Vassafan erhidir. Bir nshas Hlis Efendi Ktph;'me?.inde vardr. 6 Haclet'l-Arus f Trh-i Engrus: Zamanndaki seferi hakkndadr. Macaristan

7 Dvan: Malm tarz zeredir. Bir gazelinden Glsen tarikatna mntesib olduu anlalr. Beyitlerinden : Gnl ayar iin incinme yre Gl olmaz b- lemde dikensiz

Hengm- visal akbet ayara da kalmaz Encama irer mevsim-i gl bra da k.'.lmaz

*
Kalmaz meyn- lcce-i mihnelde flk-i dil Elbetde bir msade-i rzigr olur

Gnln aar mezimmet-i hr eyleyj gln Gelsin bahar fasln seyr eyle blbln

Msra'larndan : irler deme kemend-i efgene iahcv olmaz

Nc dil-rbde olaydk ne di! rbnn/. olayd

 276 NECB MUSTAFA EFEND SUYOLCU-ZDE - EYYB

irlerden ve mehur hattatlardan olup Eyb'ldr. Mrettep Dv n ve Devhat'l-Kttb isminde heca harfleri srasna gre hazrlanm Tezkire-i Hatttn! vardr ki bir nshas Mze-i Osman Ktpha nesinde mevcuddr. Bu eserde bir ka tane de ressamn hal tercemesi mezkrdur. 1171'de vefat etti. Eyb'de Hamam arkasndaki yokuun ba nda babasnn yanna defn edildi. Beyitlerinden : Olsa yine-nmyende-i ry-i insan Yz inn olur amma z insan olmaz Msra'larndan : Meseldir dinsizin ey dil gelir hakkmdan imansz

NEVRES

ABD'R-REZZAK

EFEND

KADM - KERKK

1175 = 1761 Osmanl ir ve mnilerinin mruflarndan olup Kerkk'ldr. a irlii mrettep dvnndan, eski tarz zere mnlii de 1304 trihinde stanbul'da Mebliu'l-Hikem - 1172 (*) ismiyle baslan Mnct- Hoca Abdullah el-Ensr tercemesinden anlalr. stanbul'a gelerek mevli [kaadler] snfna dhil olmutu. Bilhare devlet byklerine dil uzatmak thmetiyle evvel Resmo'ya, sonra srgn yeri deitirilerek Bursa'ya gnderilmi ve arkasndan serbest braklp yine Bursa'ya ve Mecmat't-Tercmle Vsf Trhine gre Ktahya'ya Hamet'le birlikte srlmtr. Mnet da kitab hlin<? getirilmi, fakat basl mamtr. Hakim olu Ali Paa'nm ah Tahmasb- Safev ile muharebe sine dir yazd trihe Es'ad Efendi Ktphanesinde mevcuddr. Nevres'in Ali Paa kitaps olduu Seyyid Vehb'nin bir m.ektubunun ba lnda da yazldr. Mecmat't-Tercra de, Hind hkm.darlarndan [Selm h trihi]nin tercemesi Nevres'in kalemiyle yazldn beyan ediyor. 1175'de Bursa'da vefat etti. Kabri ftde Hazretlerinin Cmi-i erifi karsndaki mezarlkta olup mezar ta Kilindir- - biiminde bir tadr. Hl tercemesi zamanmz edebiyatlarndan bn'l-Emn Mahmud Kemal Beyefendi tarafndan yazlmtr.
(*) Bu eserin ismi, terceme trihini gsterir.

 277 Haclegh- Husrev' ol eb ki tezyin etdiler Hn-i Ferhd- hn-y py-i rin eldiler matl'I aadaki mehur gazeli bir ok ir tarafndan tanzr ve tahmis edilmitir. Haclegh- Husrev' ol eb ki tezyin etdiler Hun- Ferhd' hm-y py-i rin etdiler Dalarla verdiler ryi nev-sneme Akbet derdin kr bir para teskin etdiler eme-i hayvan deildir arife girdbdr Hzr' ol ser-emein banda tekfin etdiler kmad bir nm-ten kadd-i blend-i himmete Atlas- gerdnu bir ka kere tahmin etdiler Deyr de tevhd eder znnar balar K'be'de Arife bu vehile lelkn-i yin etdiler Ebrvne vesme ekdi hblar gaafil nieb Ey dil- miskin yine emri keskin etdiler Ben o gn kesdim midim Nevres-i vreden Ksib-i nzn ol eh-i hunhrenin zn etdiler Beyitlerinden : Kendi elimle yre kesip verdiim kalem Fetv-y hn-i n-hakkm yazd ihtida M i z a n a ur grdn ahbab el-hazer Rehber tasavvur evlediin rehzen olmasn

NZHET

MER

EFEND

URFALI

Fazilet shiblerinden ve .irlerden bir zt olup [Reha - Urfa]'ldr.. Uzun mddet Rgp Paa'nn mhrdarlnda bulundu. Mrettep dv nnda Farsa iirleri de mevcuddr. iirdeki tarz Rgb Paa slbunu andrr. Bir de manzum Hads-i Erbain erhi vardr. Mridi Neccar zde eyh Riza Efendi hakknda yazd Menkbe-i Evliyiyye f A h vl-i Riziyye ismindeki menkb-nmesi baslmtr. 1192'de stanbul' da vefat etti. Galata Mevlevhnesinde medfundur. Bir de Rgp Paa' nm Sefnesi tarznda Arabca Mnzeh'l-Ebsr, Terceme-i Merzi-

 278 ban-nme - Cevher'l-Hikem isminde muhdaratdan [trih ve edebiyta it fkra ve hikyeler] bir eseri vardr. lm- Ahkm- Ncma da [Yl dzlarn hkmleriyle alkal ilme] de vukufu vard. Mslman mnec cimlerden Muhammed Kaasm'm Farsca yazlm. Tenbht'l-Mneccimn ismindeki eserini terceme etmitir. Beyitlerinden : Gnlden mebhas-i akda evvel h olur peyda Bel her nsha unvannda Bismillah olur peyda Gitmez kulb-i kaasiyeden nak- infial Seng zre mrtesem olan asar saht olur Kendi aybn grmee ayb- kesn yinedir Halka ta'n itme hele bir kene var gr sen seni

NESB MUHAMMED EFEND K YAPRAKI1-ZDE 1204 = 1789 Aslen stanbul'lu dervi tabiatl bir irdir. Divniyle mniyne

eserleri baslmtr. Mliye Tezkirecilii vekletinden azl olunmu iken 1204'de vefat etti. Rumeli Hisarnda Kayalar mezarhmda medfundur. Beyitlerinden : Birdir Hud bu szdeyim olsa tenim d-ck Sz bir Cenb- Hlik- kevn mekn bir Mest-i hb- gaflet olmaz mahrem pazr- ak Ehl-i akn ahz i'ts dem-i eshr olur

*
Halk ider dd ii sted biz pr tel ii bi-nisb -resy-i lemin biz onmadk delllyz Msra'larmdan : Terzy-i d-dest-i eshya dirhem kabl itmez

NAD

BRAHM

BEY MORAL

Rtib Ahmed Paa'nm oludur. Mora'da domutur. Sultan III. Mus tafa'nn Mabeyinciliinde bulunmu ve ad geen pdi.ahm vefatnda

 279 Beylerbeyilikle Yeniehir'e gnderilmitir. III. Selim Han'm tahta kmda yakmlan arama girmi ve mine Sultan'in Kethudalma tyn olunmutur. 1206 da vefat etti. skdar'da Ayazma Cmi-i erifi avlu sunda medfundur. Dvn baslmamtr. Bir gazelinden : Klma inna hakaaretle nazar Olma dildde nuku-i zahire Iiihdn srn idrk in Anla srr- nsha-i kbrya bak Surete meyi eyleme mnya bak htilf- sret-i eyaya bak

NE'ET

SLEYMAN

EFEND

HOCA

EDRNEV

1222 = 1807 limleri tahsilden sonra stanbul'da Molla Grn civarnda ald konakda Farsca retimi ve Mesnevi okutmakla megul olurdu. mme nin herkesin husn-i zannna mazhar olan ariflerdendir. Edirne'de do mutur. Nakibend eyhlerinden Bursa'l Emin Efendi'j^e mntesibdir. iir ilim kuvvetiyle syledii iin bzlar pek parlak deildir. Vefat Ne'et Efendi gl cinan ola menzili msra'nn delleti olan 1222 ta rihindedir. Kabri Topkap hricinde Maltepe Hasahnesi yolunda sa ta rafda Sakzaac denilen set stndedir. Matbu dvnndan baka Tfn- Ma'rifet isminde bir eseriyle Nakibend slkne it olup tercemesinin trihi Tercemet'l-ak terkb-i menkCtu, Meslek'l-Envr ve Menbau'l-Esrr tercemesi vardr. Hl tercemesi talebelerinden Pertev Efendi tarafndan yazlm ve Kethud-zde talebelerinden Emn Efendi tarafndan zeyli yazlm ve baslmtr: Muhammesinden : Bizim cevr-i felekden ekve v biddmz yoktur Addan hi mell-i htr- n.dmz yoktur u kfir baht- bedden istika mu'tadmz yoktur Muhassal dost dmenden tezallm bdmz yoktur Gnldendir ikyet kimseden feryadmz yoktur (*) Mehur na'tnm giriinden : Dery-dil olan ehl-i hner katre-i feyzi Besler sadef-i sinede drr gher eyler
(*) Nev'

 280 Beyitlerinden : db- ak ka ancak niyaz imi yn-i evk- diIber-i tannze nz imi

NR EFEND

KOLAASI AHMED

BEY-ZDE

Hl tercemesi eyhler Faslnda mezkr Hsm Baba halfelerinden Salc-zde mntesiblerinden ve mutasavvfne iirler yazan dvan sahi bi irlerden olup Girid'in Kandiye kasabasmdandr. Basl olmayan d vn 1209'da toplanp tertib edilmitir. Matl'mdan :

Tel Allah Ekber habbez sultn- b-hemt Ki kld on sekiz bin lemi bir emr le in Zih Sn' ki edn sun'unun srrna akl irmez Ne denl mikf olsa iderse hikmetin icra

NZHET OSMAN EFEND BAKIRCILAR KETHDASI - BURSAV 1227 = 1812 San'at ve meslek shiblerinden olduu halde ilim tahsil etmi ve bi lhare Bursa'l Nakibend eyhi Emn Efendi'ye balanarak feyiz ve irfan sahibi olmu bir irdir. Bursa'ldr. 1227'de memleketinde vefat etti. Molla Fenr Cmi'inin batsnda medfundur. Dvanesi baslmam tr. Bir gazelinden : Ey gl'izr nli-i dil blblnedir Gftar- ehl-i ak hemn kaanedir Evc-indr ehl-i mahabbet o rtbe kim Mrg-i ikeste bl-i dil-i ar-iynedir NESBA TEVFKA HANIM 1260 = 18M STANBUL

stanbul irlerinden olup erf Paa-zde Sad Sret Beyin kz ve hl tercemesi ileride yazl Nihad Beyin kzkardeidr. Dvanesi vardr.

 281 1260 trihinde stanbul'da vefat etti. Kanhca'da defn edildi. Tr-i nigehin eyledi z canma te'sr Cn bu kemankelik ile pr olasn pr At Efendi derghna

NAZF

AHMED

EFEND STANBUL

1275 = 1858 Faziletli irlerden ve kaadler snfndan olup Sahhaflar eyhi-zde Vak'a-nvs Es'ad Efendi'nin kardei oludur. 1252'de Takvmhne Ne zreti Vekletine, 1268'de Mekke-i Mkerreme yksek kaadliine tyn olunmu idi. 1275 H. trihinde vefat etti. Eserleri. Kapdan Paalarn hl tercemelerini bildiren Sefnet'l-Vzer ve nakb'i-eraflarn (*) hl tercemelerini aklayan Riyz'n-Nukab (**) ile Terceme-i Nisb'lhtisab, Terceme-i Nuhbet'l-Fiker, werhu IVIevrid'l-Kelm, Ter ceme-i Telhs-i Ben, Terceme-i Risle-i Kevkib, Terceme-i Tlmi'l-Mteallim, Terceme-i Tabkat- ernb, Terceme-i erh-i Ka side-i Lmiye, Lgat- Kaafiye ve manzum Ser-Agaz- Hicaz, Srnme-i raeserret-i Allmedir. Mehur Arabca hikyelerden olup matbu' Elf'l-Leyli ve'l-Leyle (***) ile matbu Meik's-seyfi Z'l-yeznin m tercimi de bu ztdr. Sultan II. Mahmd'un Edirne seyahatine dair Arab ca Sefernme isminde bir risalesi de vardrBir na'tndan ; Y Reslellah Ravzan huld-i Cennetdr senin Nutk-i can-bahn serser hayr lakmetdir senin. Bir de Semr'l-Kulbi fi'l-Muzaf - ve'l-Mensb'u, T.Jkd'1-Lel fi Tercemeti'l-Emsl ismiyle terceme etmitir ki bir nshas Kprl Ktphnesindedir.
(*) Bir nshas Beikta'da Y a h y a Efendi Ktplinesinde vardr. (**) Elf'l-Leyli ve'l-Leyle mtercimi olmak zere [Ltifi T e z k i r e s i n d e shak elebi muasrlarndan skb'lu Hevesi isminde bir ir daha zikredilmi tir. Bu halde Nazif Efendi 11. mtercim olacaktr. (***)Sicill- Osmn'de M.sr'da vefat ettii yazlmsa da veskalandrlm deildir.

 282 NHAD BEY STANBUL 1286 = 1869 Sad Sret Bey'in oludur. zzet Molla Mihnet-keanda Nihad'm yanmda beraber idi. Refikim fakat ol hnerver idi diye kendisinden bahseder. MoUa'nn irfan sahibi talebesidir. Msr'a giderek Mehmed Ali ve ibrahim Paalarn hizmetinde bulunmudur. Bilhare stanbul'a dnp Ziraat ve Nfia Meclisine za olmutur. 1286'da vefat ederek Kanhca'da eyh At Efendi Derghna defn olunmutur. Hiciv sylemei huy edin dii iin halk kendisinden sakmrd. Mecma-i Gazeliyt baslmtr. Cidd mevzulardan ziyade hicivde mehret gstermitir. irlikden ziy de nedmlikde hreti vardr. iirlerinden : Skt idenler olur dima selmelde Belya urama ok sylemekden lr Cihanda imdi zerfet mdheneyJe olur Hamakat olmaza olmaz demekden olur mmd- rahat itme felekden sakm gnl Mihnet-ke olma dehirde fikr-i muhal ile

NAL

SLH

EFEND

MANASTIR

1293 = 1876 lim irlerden rind merebli [kalender tabatlj, arif bir zt olup ilk tahsilini memleketi Manastr'da yapm, stanbul'da ikml etmitir. Ya z san'atnda da ihtisas vardr. Mrettep Dvn basl deildir. Mual limlikle Msr asillerinden biriyle Msr'a gidip .1293 trihinde orada ve fat etti. iirleri airane yaratlnn delilidir. Tarikata Mevlevi'dir. Pend-i Attarn bir beytini be beyt ile erh ettii eserinde Kenz-i Nasyih ismini vermi ve 1294 de Msr'da baslm.tr. Matl'mdan : Hamd-i b-had n Hud-yi pk-r An ki man dd mti hk-r Evvel hir lemin hamdi tamm Ztma mahsusdur Hakkm mdm yle kudret sahibidir ol Hud Bir avu topraa iman verdi t

 283 n irde itdi halk- leme Virdi suret suretinden dem'e Tyn'den halk itdi cism-i dem'i Eyledi ren annla lemi Oldu n feyz-i ezel-sret-pezr Nr-i man dem'i kld mnr Beyitlerinden : Ehl-i dil sne teliiy-i mey-i km olsa dah Neve-i fej^z-i saf var dil-i pr-cunda
A

Mtekebbirlere kibr itme tasadduk saylr Zlime cevr ez klma ibdet gibidir

NEVRES OSMAN EFEND NEVRES- CEDT - SAKIZI 1293 = 1876 Hl tercemesi yukarda geen Badad Valisi Ali Riza Paa merhu mun bendelerinden Sleyman Efendi nmnda hr ztn klesi olup Sakz'ldr. Yusuf Kmil Paa tarafndan bastrlan Dvn- Kebrinde lisan zerine iirleri vardr. Farsca iirleri parlakdr. Fakat: Demdir ey dil alaym destime levh ii kalemi r-i matem ile tecdd ideyim khne gam T-i hmemle sipihrn cierin kan ideyim Ben de icra ideyim kaaide-i muhteemi matl'l mersiyesi mehur ve ackldr. VI. ve II. Ordular Muhasebeciliinde ve Za'olye Nezreti mektupu luunda da bulunmu idi. uuruna bozukluk gelerek 1293'de emekliye ay rlm iken stanbul'da vefat etti. skdar'da Karaca Ahmed mezarhmfla medfundur. Mensur eserlerinden bzlar: Mecmat't-Tareb al lisni'l-Edeb ve ikinci hmisi Serdr- Ekrem Abd'l-Kerim Ndir Paa nmna olarak Eser-i Ndir isimleriyle basld. Bir de mukaddimesin de eyh Sa'd'nin mufassalca hl tercemesi olmak zere baslmam G listan Tercemesi vardr. uuruna noksanlk geldii zaman timarhneye konulmam ve ka dirbilir ehzade Ysuf zzeddin Efendi merhumun huss emirleriyle Haydarpaa Hastahnesinde hazrlanan hussi bir direde tedavi altna alnm ve ifaya kavumutur. Hastahmn sebeberinden biri bz kim-

 284 selerden grd dedi-kodu ve iftira olduundan tedavisi srasmda yaz d ikyet-nmede Ma'zrum 1290 kelimesini rrih drmtr. Ken disini hastahaneye yamurlu bir havada getirmiler, gk grlemekde imi. kapdan ieri girecei srada durarak u beyti sylem.i: Bu yaan yamur deildir sanmaym gk grlyor Sille-i dr- ifdr sman alar bana Beyitlerinden : Sf-mereb iltift- sdeden hoiud olur Dil-nin olmaz o sohbet kim garez-ld olur ok riyakr var vel grnr bn-i Mlcem iken Ali grnr

*
Hli bir bedd ashn ikble tahavvl ?tmesin nki mstakbelde ya fir'avn ya Nomrd olur.

NL

MOLLA

HIZIR

1290 = 1873 Doumu Sleymniye'ye bal bir kyde, tahsil ve terbiyesi Slej'maniye ile Karada kasabasmdadr. Krdce Dvn olduu gibi lisan da da bed' san'atlarla sslenmi iirleri vardr. 1290 trihlerinde hacc-i erf den dnnde stanbul'da kalarak zamann lim ve irlerinin tak dir ,hrmet ve ikramlarna mazhar olmutu. Bir mddet sonra vefat ede rek Karaca Ahmed mezarlna defn olundu. hne ne'eli iirlerinden : Geh tebih geh bde Geh nak- rnh-i .sde Senin derdinle dnyada Neler ekdin neler ekdim

NZHET EFEND HASAN NZHET EFEND - DL Mehur Srr tavrnda [gidiinde] bir ir olup stanbul'ludur. Tah silini ikmalden sonra Mliye kalemlerine girerek terfi ile .Badad Mali ye Mfettiliine ykseldi. Bu me'mriyetinde iken vefat edip mm- A'zam Hazretlerinin (R.A.) yaknna def nolundu. Skuti bir mr gei rir, latifeleri tam yerinde sarf eder, szlerindeki hiciv ve tariz dolayisiy-

 285 le zamannn byklerini korkutmu idi. Letil'-i Esnaf ismindeki mi zah eseri matbu mneat, iirleri, trihleri bilhassa Zayriih isimli manzum eseri baslmamtr. Bu eserler arasnda dikkat nazarn eken trihleridir. Bunlar arasnda amcas Nh Rfk Efendi'ye trihi: Ba'd-i h Nzhet trih ile etdim vezn Nh-i cismi zevrakn srd adem derysma 12C7 = 1850 Nayzen smail Dede'ye trihi : kd bir trih-i seyr-benk ny-i akdan Asd smail Dede Mansr'u tk- Cennete

NZHET MUHAMMED EFEND DL NZHET - SVAS 1304 = 1886 Edebiyatlardan fazilet shib ibir zt olup aslen Tatar, doum ye ri itibariyle Sivas'hdr. Matbuat Mdrl vesaire gibi bir hayli m him ilerde bulunarak uuruna arada bozukluk geldi. 1304 de Sivas'da ve fat etti. Edebiyat kaaidelerinden bahseden Muni'l-Kttab edebi eser lerinin mehurudur. Nzhet'l-Mnet ve M'dil'l-ml ve Mkemmil'l-n isminde in ile alkal dier iki eseri olduu gibi ess t rihe mstenid mill bir vak'ay tasvir eden Kirli k adnda ahlka mteallik bir eseri daha vardr. Eserlerinin hepsi de baslmamtr. Lelif'l-Muhdart isminde muhdart ilminden baslmam bir eseri de vardr, islm limlerinden Hindli Rahmetullah Efendi merhumun zhr'l-hakk ismindeki dn eserinin I. cildini de terceme ve nere mu vaffak olmutur ki gerekten mtleaya yn dini eserlerdendir.

NB-ZDE NZIM BEY STANBUL irlerden ve erkn- harbiye kolaalarndan kl ve kalem sahibi bir zt olup stanbul'ludur. Baslm, eitli eserlerinden bzlar unlar dr: Yeni Kimya, Seyyie-i Tesmuh, Aynalar, Estr, Msaba ka, Heves ettim, Mesil-i riyaziyyeden Cebir vesairedir. bu eser lerden Yeni Kimya ile Mesil-i Riyaziyyeden Cebir zahdan msta nidir. Seyyie-i Tesmuh edebiyat tenkidlerindei bahs eder. Usl d-

 286 iresinde roman yazmaa alan muharrirlferimzdendr. Henz gen ya nda iken 1307 trihinde stanbul'da vefat etti. Miskinler Tekkesinden Saralar emesine giden caddenin zerinde medfundur. Valide Ninnisi : Yavrucuum uykuya dal n/ ile Cnb-i gevhre-i i'zz ile Yat uyu ey tfl-i saf-perverim Zevkma dnym fed eylerim Dal yine ezvk hayltna Haydi meleklerle mlkatma Gnlm sevgin uyutur ben seni Ben seni taltif iderim sen beni Sen de byrsn ocuum bir zaman Sen de bilirsin ne yamanm cihan Gaaile-i lemi ekmek muhal imdi uyu nz ile sde hl Hubb-i vatan fikre ne revnak verir Ademe mhiyetini bildirir hreh-i ma'rifete gitmeli K'be-i umrna itb etmeli

NECM lMER EFEND 1307 = 1889 k irlerden bir zt olup stanbul'ludur. Kula redif ihtiyat bin balndan emekli olduktan sonra uzun mddet Alaehir'de ikaamet etmiti. 1307 de stanbul'da vefat ederek Hrka-i verf civarna defn olun du. nceden bastrd Dvnndan sonra bin beyit zerine mrettep Elfiye ve on iki fasl zerine tertiplenmi Tuhfe-i Vahdet isimlerin de manzumeleri vardr. Fars lisn zerine de iir sylemee muktedir olduu dvn ile dier manzumelerinden anlalmaktadr. Tuhfe-i Vahdet manzumesinden : Vahdet-i Hakk teallmde makani Mnkasemdir heft-i tavra ey hnm

 287 Evveli tevhd-i ef'al dinlemi Sni tevhd-i sfatdr anlam Slisi tevhd-i Zt ey nr-i ayn Bundadr fevz necat ey nr-i aj-n

NEBL BEY HAFIZ MUHAMMED 1307 = 1889

NEBL

BEY

Hl tercemesi ileride yazl Nakye hanmn kardei Mevlevi tarikat mntesiblerinden rind merebli [dervi tabath], ehl-i dil [gnl ehli! bir zttr. rtihl etdi Nebl Bey Adne tmiyedr msra'nn delleti olan 1307 trihinde Ayvack kazas mukavelt muharrirliinde [noterliil vefat etti. kaane bir maceradan bahseden Hicr Visal isminde ba slmam mesnevisi ve Dvane-i E'r vardr. Bir kt'as : Zlimi bergete iden bdr Kalb-i mahlka Hud ghdr Bir kadem ehrhdan itme udl Dorunun yardmcs Allah'dr

NCM ABDURAHMAN

EFEND

SLEYMANYEL

1312 = 1894

lisnn edebiyatna vkf muharrirlerden bir zt olup [ehr-i zr Suleymaniye]'lidir. 1312'de Harput'da vefat etti. Tarikata Nakibendi' dir. Heca harfleri srasna gre tanzim edilmi lisandan seilmi iir lerini toplayan Hediyyet'l-mem ve Yenbi'l-Hikem ve Glzr- Asar isimlerinde edebi eserleri, Teshl't-Tahsii isminde Arabca Na hiv risalesi vardr ki de baslmtr. Bir de kendi tasavvufi iirlerin den : Biz yineyiz sret-i lht-nmyz Biz mazhar- eltf-i Hud mest-i gedyz matl'l gazelini de erh iderek bastrm.tr. Heca harfleri saysnca se tii hads-i erifleri de manzum olarak Farsa eh etmitir.

 288 NAM BEY 1314 = 1896 Hl tercemesi Tarihiler Fashnda mezkr mehur mellif emseddn Sami Bey'in kk kardei olup Fraer'de domutur. lk tahsilini memleketinde, st derecedeki renimini de kardeiyle beraber Yanya Rm Jimnazyas'nda ikml ettikten sonra Arapa ve Farsay da huss muallimlerden renmitir. stanbul'a geliinde Marif Nezreti Tefti ve Muayene Encmeni zalna ve bir mddet sonra reisliine tyin olunmu, bu me'mriyetde iken 1314 trihinde vefat etmitir. Merdivenky'nde Bektai Dergh kabristanna defn edilmitir. Ftraten ir olup genliinde Farsa iirlerle pek ok megul olmu ve bunlardan bir ks mn Tahayylt ismiyle bastrmtr. Bilhare btn haytn, emeli ni, gaayesini mill dili olan Arnavuta'nn ihysna ve ykselmesine hasr etmitir. Trke matbu' eserleri: 1 Homer :Mehur eski Yunan iri Homer'in ksa hal tercemesiyle mehur lyadasnn tercemesi. Bu eserin ancak iki formasn nerede bilmitir. 2 htirat ve Kefiyyat: Cep Ktphanesi cz'lerindendir. 3 Kavid-i Frisiyye ber tarz- nevin: smi, msemmsm gste rir. 4 Tahayylt. 5 Suhn- ber-gzde. Arnavuta matbu eserleri: 1 Kerbel, 2 skender Bey, 3 Yaz iekleri ,4 E'r- Mtenevvia. Arnavuta basl olmayan eserlerinden : 1 Arnavutluk Trihi.

NAKIYE ERFE HANIM 1316 = 1898 Hl tercemesi Riyaziyeciler Faslnda yazu Osman Sib Efendi' nin kz ve ire eref Hanmn hemiresinin kzdr. stanbul'lu Osman l kadn edebiyatlarnn tannmlarndan Farsa bilen bir edibe olup 18 sene Dr'l-Muallimat - Kz Muallim Mektebi Farsa ve trih mu-

 289 allimliklerinde bulunarak marifin nerine hizmet etmitir. Validesinin vefatmdan sonra teyzeleri, hl tercemesi yukarda geen eref Hanm'm tlim ve terbiyesi altnda bulundu. Matbu eserlerinin balcas Lgat- Fris ismindeki kitapla ekserisi ahlka mteallik faydal makaalelerinden ibaretdr. Mevlevi Tarikatna intisab vard. Cennet olsun c Nkye Hanma msra' menkutunun delleti olan 1316'da vefat ederek Ye nikap Mevlevhnesinde eref Hanmn kabrine defn olundu. Gazeliytndan : Bir dil olursa ak ile rde-cihan Akl ile artk ainal muhal olur Farsa gazellerinden ;

NSIH

MAHMUD 1320 = 1902

EFEND

lim irlerden k ve mchid bir zt olup stanbul'ludur. Ftihde tahsilini ikmlden sonra bir mddet bz er' mahkemelerin mahkim-i er'iyye ktipliinde istihdam olunmutur. Bilhare mrnn arta kalan ksmn Bursa kylerinde imamlk ve Bursa'da inziva ile ge irip musannif eyhlerden eyh smail Hakk Hazretlerinin on binden fazla olan manzumelerinin toplanmas iin vcdunu ve parasn sarf edip neticede maksadna nail oldu. Ve ismine de Sebhat's-Slikn is mini verdi. Fakat vefatndan sonra bu yegne kymetli nshann hangi insafsz ve iz'anszn elinde kald anlalamad. Dvan tekil edecek ka dar iiri varsa da mrettep dvn yoktur. 1320 trihinde Bursa'da ken disinin uzlet yeri olan Tahta-kal'a odalarnn birinde vefat edip pek ak bir mnevi iaret zerine eyh smail Hakk Hazretlerinin yaknna defn olundu. NUSRET AL BEY YENEHR 1330 = 1911 FENAR

Zamanmzn naml edebiyatlarndan Cenah ahbeddin Beyin k k kardei olup Yeniehir'de domutur. 1307'dc istihkm mlzml ile [temen] ktktan sonra muallim tyn olunarak vefatna kadar OSMANLI MELLFLER - C: 2 F. : 19

 290 retim hizmetinde ve ilm tedkiklerde bulundu. nklbdan sonra kayma kamlkla emekliye sevkedilmitir. 1330 trihinde vefat ederek Ftih'e defn olundu .Ana dili olan Trke ile Arap, Fars ve Fransz lisanlarnn ede biyatna da tam vukufu vard. Franszca'dan terceme ettii eserler ara snda- Sergzet-i Hniyn birincilii kazanr. Bu eser Rusya'da Nihi list denilen ykc, anarist frkann artc ekildeki kuruluu ile ihti llci grlerini ve srlarm anlatan ackl ve heyecanl bir hikyedir. Kek - Bir Fcia-i Vatanperverne, Makaalt- Trhiyye ve Ede biyye eserleri cmlesindendir. Bir de Benefe isminde edeb bir ri salesi vardr. Makaalt- Trihij'ye ve Edebiyye Osmanl.Trliinin m him vak'alarna ve edebiyat tedkiklerine mteallkdr. Haytm ilim v e irfana hasr eden marif mchidlerindendir.

NGR HANIM BNT OSMAN PAA slmiyeti kabl etmi Macar asll Osman Paa merhumun ,stanbul'un yksek ve kibar bir aile hanm ile evlenmesinden meydna gel mi, deta son eyrek asrlk edebiyatmzn en yksek bir ir kadn idi. Matbu eserlerinden Neyyiran ile Safhal- Kalbinde muntazam bir nazmc iktidarn gsterdii gibi Aks-i Sad ve Efsus adl son eserlerinde de hassasiyeti, hayalcilii, hicran-severlii ile gerekden yk sek bir ire kudretini gstermitir. Ayni zamanda lisna it malmat ve teknii de yksek idi. Franszca, Almanca ve Rumca'ya tam vukufu ile mehurdu. Annesi tarafndan pek yksek bir incelik tevars etmiti. 1334 senesi balarnda Hamidiye Etfal Hastahnesinde stmadan vefat etmitir. Yukarda ismi geen matbu eserlerinden baka, birok gazete ve mecmualarda yaynlanm iir ve eserleri vardr. Aks-i Sadsndan bir para : Mevsimin subh-i nefha-drnda, mrmn her dem mesrnda, Gnlmn hl-i bkarrmda, * Gece vakf- skn olur derya. Mtekellim gibi btn eya.. Dile verdike nieyl-i huz bk Bir li.sn- beli olur peyda, Dereden aks iden o tatl sad A n a r m sevdiim seni anarm! Gecenin sye-rz trnda, Her dem evk u ibirarnda, Anarm sevdiim seni anarm!

 291
Keza:

Seninle dinleyelim gel tabiat, tenh. u nane-sz olan ecn, rzgr: yem'i Btn terne-i sevday, name-i elemi. Ki aka olmada her dem nine-i garr; Bu bir enn-i telassr gibi mell-ver Bu bir yemn-i mahabbet ki dembedem inler. Seninle syleelim gel menkb- ak Cebelde, yan-yana, mehtaba kar, ey dildr ; Bitirme, syle melek syle syle it tekrar Btn o abd-i garm, terne-i evki; ikyet it bana benden, vefasz add ile Beni tazallmn zsn, fakat yine syle.

NHD TAHSN BEY - STANBUL

13.37 = 1918

Gen denecek yada iken vefat eden asrmz edebiyatlarndan olup stanbul'ludur. Yksek mektep tahsilini ikmalden sonra retim ve eser te'lfi ile uramaa balad. simleri aada yazl matbu eserlerinden baka muhtelif mecm.alarda eitli makaaleler nerine muvaffak olmu tu. 1337 trihinde Bykada'da vefat ederek Ada kabristanna defn olundu. Matbu eserleri : 1 2 3 4 Rh-i b-kayd Mecma-i E'r, Ksem Sultan, Bir iek ki Bcek, Rakybe. NC BEY ALAY BEY ZDE
13.38 = 1919

Muallim Nc edeb mektebini tkib edenlerin ileri gelenlerinden, ya radla kudretli bir ir olup Trabzon'ludur. Harbiye Nezretinin sivil reislerinden idi. Bz mekteblerde edebiyat muallimliinde bulundu. 1338 trihinde vefat etti. Merkez Efendi'ye defn edildi. Matbu eserleri:

 292 Lisn- Kitabet isminde mensur bir eseriyle Nede nmmda iir mecmasmdan ibarettir. Bir na'- erifi: Kibriya'nn flabb-i mntehab Hiikat- her d lemin sebebi eref-i asl zzet-i nesebi Rif'at- zt siyret-i edeb Fahr-i lem Muhammed'n-Arab Matl'- nr-i Hazret-i erham Evvelin sun -i kr-gh- kerem Harem-i Hakka vsl mahrem El-i Adem ncbiyy-i kuds dem Fahr-i lem Muhammed'n-Arab Seyyid-i kll hulsa-i mevcd Asl- eya gi/de-i Mbd Mene'-i akdem-i zuhur vcd Kaabc kavseyn'e mazhar mes'd Fahr-i lem Muhammed'n-Arab

NAC

MER

BEY

Esas olarak askeriyeden yetimi; 314 senesinden itibaren Servet-i Fnn haftalk gazetesinde iirlerinin nerine balamtr. Mrettep ve matbu eseri yoktur. nce hisli, parlak muhayyileli bir ir olduuna eserleri dellet et mektedir. Mertiyet ve Hrriyet mcadelelerine itirak etmi ve Avru pa'da bir iki sene kalarak fiil ve kalemiyle de bu yolda hizmet etmitir. nklb mtekb iirinin perisine veya mefkuresinin sevgilisine ka vumu gibi eser nerine ve iir terennmne Uomu; ve bu trihden itibaren mer Nc Bey Hrriyet ve Mertiyetin, daha doru br tbirle zavall kalm mslmanlarm vecd ve istirakla dolu bir hatibi olmu tur. Hakkaten ark ve Garbn farklarn, meziyet ve kusurlarn yksek hars [kltr] sayesinde pek iyi anlamt. Beyan [ifde] ve vicdan, harekt ve hissiyat biritairinin ayn, bu derece merd tabiatl bir ir ve hatb pek az bulunur. Her zaman her yerde zulm ve istibdada aleyhdar kr, mazlum ve zayfa taraf dar kmtr. Mchid. Vatansever namlarna gerekden hak kazanmtr. Vefat, Kerkk harb cephelerinde kazand bir hastalk yzndendir; zten harp dnda da btn vak tini Hakk ve vatan yolunda seyahat ve iradla geirmitir. Aadaki bir iiri Servet-i Fnndan alnmtr: Zyl glgeler altnda, zahir btb. Uyur neyid-i emvc mv bir denizin; Semda bir mtemevvic elle-i utchtab Btn tabiata serper ree-i zerrin.

 293 Nht'te kalbi leylin, mfeb-i bidr, ter meciri numkunda kimsesiz bir ku; Uyur zll-i sknetde dima bhu, Reyah- leyi ile mhtezz menzr ecr .. All cismine dv-i mekni bir kayanu Olur neimen-i hasret, garib tenh; Sorar semlara bir ey ki ruhum anlayamam. Uzakda, sakin ulv, tclll-j handann Ufuklarnda uar bir se-b- n-mer'. per sevhili dim feafe-i muzlim...

OKU-ZDE MUHAM31ED H BEY 1039 = 1629 Mehur mnilerden olup Oku-zde Muhammed Paa'nm oludur. Sultan III. Muhammed Han zammnda beinci defa olarak Dvn- H myn tevki'i nian me'mru olmu ve 1039 H. trihinde emekli iken stanbul'da vefat etmitir. Eserleri: Ahsen'l-Hads, En-Mazm'l-Mbn f yti'l-Erban, Cmiu'l-Gaayt, hads ilminden Arapa El-Alakaam Mahmud ile Terceme-i Tuhfet's-Salt li'l-Kifi ve Mnetmdan ibarettir. lim ve limin fazlrtlerine dair Muhtr'l-Ahbar isminde bir eseri daha olduu Kef'z-Zununda zikredilmitir. Nesri, nazmndan daha kuv vetlidir. Mene'l-n adiyle anlan mneat komu hkmdarlara gnderilen yazlar toplam olup otuz cz kadardr. Feridun Bey Mn eat tarznda bir eser olduu iin edeb ve tarihi ehemmiyeti izahtan mstanidir. Beyitlerinden : Dil-i childe olmaz nr-i irfan K nadann olur kalbi de ndn Eserlerinden: Ahsenji'l-Hads, kdam matbaas tarafndan baslm tr.- Kendi el yazs ile yazma nshas Nr-i Osmaniye Ktphnesinde dir. Dierleri baslmamtr. Araz hkmlerine toprak nizmna, ml kiyet mes'elelerine ve araz taksimine dir Kanuni Sultan Sleyman ta-

 294 rafndan yajanlanm fermanlar karlm bir de Kaann-i Cedd-i Ara z si vardr. Ad geen zat hlen Dvn- Hmyunca mer' ve muteber olan res m lkaplarn tertipleyicisidir. yt- Erbain ile Kaanun-nmesinin nshalar Nr-i Osmaniye Ktphanesinde, Makaam- Mahmud skdar'da Azz Mahmud H d Hazretlerinin ktphnesindedir. Ahsen'l-Hadis ile yt- Er bain mukaddimesindeki medihlerden Hd Hazretlerine tam bir ihls ile bal olduu anlalmaktadr.

MER

SEYFEDDN BEY

1319 senesi Harbiye Mektebinden yetimitir. zmir ve Selanik mat buatnda yaz hayatna balamtr. Sonradan stpabul'a gelerek muhtelif gazete ve dergilerde edeb manzumeler, nill makaaleler; ve bilhassa gnden gne sadeleen, akraklaan bir slbla hikyeler yazmtr. Mm taz bir Trk hikye yazar ve romancs olmak istidadn gsterm.itir. Edebiyatmzn, lisnmzn kendi tabiat ve istiklline shib olmas fik rinde srarl idi. stikbl herhalde devrinden daha fazla kendisini takdr edip ykseltecektir. Gen bir yata vefat .phesiz ki bir kayptr. Matbu eserleri; Mektep ocuklarnda Trklk Mefkuresidir. Bu nunla beraber gndelik, haftalk gazete ve dergilerde ner edilen man zumeleri, makaaleleri; hussiyle hikyeleri byk bir cild tekil edecek derecededir Bir manzumesi aadadr; merhumun Arapa, Farsa ter kiplerin, aruz vezninin iddetle terki taraftar olduu da unutulmamal dr. Nianl Kurularda blbllerin r'ys Odasnda yalnz kalan u esr Mv ipek divnna uzanm, Sessiz, sakin, hkryor! Sebebi Almayan gller ile sslenir; u gen kzn nedir hazin hulys^ Belki imdi oralarda arpan, Bir isimsiz kahraman Almayan ijUer ile sslenir; u gen kzm nedir hazin hlyas Yuvasnda hasta yatan ku gibi Sylenilmez! Ne acdvh saklay... Korularda blbllerin r'ys Odasnda yalnz kalan u esr. u gen kzn bilinmeyen hlyas, Oralarda can vererek n alan

 295 PR MUHAMMED 939 = 1532 Deerli vezirlerden ve eyh Cemleddin Aksary neslinden yksek ahlk sahibi bir zt olup Karaman'ldr. Devlete tyn olunduu mhim me'mriyetlerin hepsinde baarl hizmetler grd Pr Paa'nn mek nn Adn ide Hayy-i Vedd msra'mm dellet ettii 939 H. trihinde dn yadan ayrlarak Silivri'de yaptrm olduu Cmi-i erf avlusuna g mlmtr. Mrettep Dvanesi olup iirlerinde Remzi mahlasn kul lanrlard. Mesnev-i erifin bir ksm ile hid manzm.esinin tek milini tamamn Tuhfe-i Mir ismiyle erh etmitir. Her ikisi de ba sl deildir. kblinin balangcndan sonuna kadar cereyan eden hdise leri aklayan mstakil bir eser yazld Hadkat'l-Cevmi'de mez krdur. stanbul'da da hayrat eserleri vardr. Hasky ile Halcolu ara sndaki cami' ile Molla Grn'deki eyh Cemleddin shak Karamn iin yaptrd dergh ve Soukkuyudaki medrese bu cmledendir. iirlerinden : eb-i zlfnde kalanlar zulmt ile yrr rien leblerine b- hayt ile yrr Zhid hasret-i mey yle zebn eyledi kim Elde tebih asas salevt ile yrr. PAA

PERTEV

AL EFEND

1076 = 1665 dare ve siyaset ilminin hikmetlerine vkf fikir ve kalem sahiple rinden deerli bir zt olup Mora yarmadasndaki stefe'lidr. Tahsilini tamamladktan sonra bir mddet Atina'ya mft oldu. 1076 H. trihinde stefe'de vefat etti. stefe Osmanl idaresi zamannda Atina civarndaki Tep ehrine verilen isimdir. Sultan II. Osman nmna ahlk ve siyaset ilerinden bahseden iki bap zerine hazrlanm Rabu'l-Mlki ve db-i slki'l-Mlk .adnda ve Sultan Ahmed Hn'n olu Sultan brahim nmna Dstr'l-Vzer isminde kymetli eserleri vardr. Bunlarn birer nshas Nr-i Osmaniye ile Hsrev Paa ktphnelerindedir. Dstr'l-Vzernn ihtiva ettii ksmlar aadadr : Birinci ksm: Byk pdihlar ve ulu hakanlar kinci Ksm: Cenb- Hakkn emneti olan siph ve rey nc ksm: Sayg gerekli emirler, vezirler ve hkimler.

 296

Bir nshas Nr-i Osmaniye ktphanesinde mevcud olan Rabu'iMlk iki bap zerine hazrlanmtr: Birinci bap: anl pdihlara tertb-i yn ve riyet-i erknda ehemm olan kavid ve kavnn beymndadr. kinci bap: Mlzmn- Sdde-i seniyye-i gerdun cenaplarna ria yeti elzem olan db ve yin beymndadr. (*) Bir de bb zerine tertiplenmi Tarkatu'l-Cihad isminde cih dn faziletlerine dir Trke bir eseri vardr ki bir nshas kendi ktp hanemde vardr. 1155 H. trihinde Atina mfts olan Hseyin Efendi de deerli bir zat olup hls sresi Tefsirine mteallik bir risalesi vardr. PR-ZDE MUHAMMED SHB EFEND 1162 = 1748 Aslen stanbul'lu olup ilmiye makamlarn dolatktan sonra eyhu'lslmlk rtbesine ykselen deerli irlerden bir ztdr. Yenieri aa larndan Piri Aa'nn oludur. Balca eserleri iki cild Mukaddime- bni Haldun tercemesi, fkhdan erhu'l-Ebah ile Mrettep Divan vesireden ibarettir. Bu eserlerin birincisi matbdur ki gerekten isti fadeyi mcibdir. Vefat 1162 H. trihinde, kabri ,skdar'da Selimiye der gh karsndadr. Beyitlerinden : Msavidir meges mzn- adl-i Hakkda fl ile Msv olduu mzan ile hak kul Muhammed'dir.
A

Bir gazeli: Bir gn sehb- feyz-i Hud reha-br olur Her d-sne bir gl-i l bahar olur Kalmaz zemn-i dilde gubr- keder gider Feyz-i nesm-i ltf-i Hud .ikr olur Bahtn ne denl siyah ise olma muztarib Ahir sevd-i bsra-i itibr olur Knci belda ser-begirbn- sabr olan Gerden-firz- tfet-i girdigr olur Shib-adlann dah bu rz-igrda Evrk- ayi bir gn olur trmr olur.
(*) Bu iki paragrafta geen terkiplerin mns kitabn sonundaki lgate ksmnda aklanmtr.

 297 Deerli olu eyhu'l-slm Osman Shib Efendi de ediblerden olup vefat Osman sitem-dde terkibinin gsterdii 1184 H. trihinde, kabri, Aksaray semtindeki Murad Paa Camii avlusund: ise de bil'hare sk dar'da Selimiye karsndaki ailesine id kabristana naki edilmitir. Revan Odas ktphanesinde hvi bir eseri vardr. Beyitlerinden : Gnl yap zhid beyt-i Huda'dr tat istersen Muhakkakdr ki bb- cenneti htr-iken amaz. Kaam.sun on maddesine tlikaat

PERTEV

MUHAMMED

SAD

PAA

1253 = 1837 iir ve indaki kudretiyle tannm vezirlerden olup zmit yaknn daki Danca'da domutur. Mlkiye nazrlndan azil ve 1253 H. trihin de Edirne'ye srgn edilerek orada ecel-i kaz ile vefat etmitir .stanbul yolunda Seyyid Cell trbe-i erifesi bitiiinde medfundur. iirlerinden : Yek cr'a ile yle harb eyle lh Fark etmiyeyim hare kadar menzil rh nakaratn hv olan kaane mnct ile vefatndan biraz evvel nazm ettii rivayet olunan; Uzand leyle-i hasret, yeti y ems-i Tebrz msra'l kt'as ackldr. kif Paa ile arasndaki rekabeti Tabsradan anlalmaktadr. s kdar'da Selimiye derghnda mkemmel bir kphnesi vardr. Dvn baslmtr. Edirne'de bulunduu srada macerasn anlatan Kuru Kafa adiyle bir risale yazmsa da nshasn bulamadn torunu Aziz Beye fendi sylemitir. Hl tercemesi eyhler Faslnda yazl Behet Ali Efendiye mnte sibdir. Mehur siyaset adam Mustafa Reid Paay her bakmdan tak dir ederek ykselmesine dellet etmesi kadir-bilirliinin ahididir. Tabsrada bu zt hakkndaki ifadelerde garez ve husmet kokusu vardr. Msra'larmdan : N-bec hhie yok er'-i mahabbetdc mes Gl denir her gle amma gl-i ra'n baka.

 298 PERTEV EDHEM PAA

1289 = 1872 Edblerin bata gelenlerinden olup Erzurum'ludur. Matbu eserleri Itlaku'l-Efkr f Akdi'l-Ebkr ile (*) Hb-nme ve Av'avedir. 1289 H. trihinde Kastamonu valisi iken vefat etmitir. ark ve Garb edebiytnra tam vukufu vard.. Eski edblerin tarzn kendine mahss denecek, yni zamanna gre seve seve okunabilecek slba tahvil etmi ve yazlarnn ounda mi zacnn uhluunu [ne'e ve oynakln], szdeki iktidarn gstermi tir. l Paa'nn olu Fuad Bey ve rif Paa ile mterek Emr'I-Acb f Trh-i Ehli's-Salb isminde bir Hal Seferleri trihi vardr ki, yalnz bir cildi baslmtr. Wiktor Hugo'dan terceme ettii Tfl-i Nim balkl manzmesiyle Jan Jak RUSO'nun bir ka iirinin tercemeleri hakkaten hoa giden ye ni bir slbla kaleme alnmtr. Tfl- Nim tercemesinden : Br tfl- melekzd ii nevzde Gehvre-i zz rit'at zre Y eylemesn m lb- mtad Mder kucanda rahat zre Asudedir lem-i anadan Yokdur haberi o maceradan Gz yumduu demde msivdan Lhta olur nezret zre.

REVAN

LYAS

ELER

lim irlerden ve Yavuz Sultan Selim Hn'n nedimJerinden bir zt olup Edirne'lidir. Mrettep Dvn ile ret-nme, Cmiu'n-Nasyih vesireyi derleyen hamsesi vardr. Cinandan yana can atd Revn msra'nn delleti olan 930 H. trihinde stanbul'da vefat etti. Vefa'dan
(*) Birden fazla kadnla evlenmenin aleyhinde bulunan Avrupallarn anlaym redd iin yazlan kymetli eserlerdendir.

 299 Bozdoan Kemeri'ne paralel Ftih'e giden caddenin sa tarafnda Krkeme civarnda yaptrd mescid avlusunda medfundur. ret-nmesinden: Ele al skjya ol cm- ak Yine mest eyle gel bed-nm- ak Yine bir bezme A'ir gel zb ziynet Ki lem balk andan ala ibret

RAHIVI PR JVIUHAJMfMED ELEB 975 = 1567 Tamim irlerden olup Bursa'ldr. Bursa - Yeniehir'inde mder ris iken Cn- Rahm'ye rahmet msra'nn delleti olan 975 H. trihin de vefat etti. Yahya Beyin h Gedsna h Dervi ismindeki naziresiyle bir hayli iirleri olduu gibi Molla Cmi'nin Tuhfet'l-Ahrrn da terceme ve erh etmitir ki her ikisi de basl deildir. Cellzde Slih elebi'den icazetlidir. Hill'nin h Dervi manzumesini manzum olarak genie terceme etmi, h Ged ismini vermitir. Terci-i Bend'i matl'ndan : Gamm- dny ile ey dil nice bir-zr olalm Varalm mu'tekif-i ge-i bumr oialn Sky mutrib-i gl-ebre ile yr olalm Zhid-i buk-i sznden yr bzr olalm Ak evsfna gel mazbar- asar olalm te-i sevka yanup matl- envr olalm Glen-i raz bulup malrem-i esrar olalm Mantku't-Tayr okuyup mabrem-i Attr olalm Yine bir serd-i bev-bahe bevdr olalm Lle-ve b- mahabbetde dil-i efkr olalm Nakd-i cn ile visaline bardr olalm Gayr terk eyliyelim mni'-i ayar olalm Boynumuzdan atalm br sbk-br olalm Pyine su gibi yzler srelim zr olalm Pk-r pk-nazar k- ddr olalm.

 300

Beyitlerinden : Var fen-detin tem it aup ibret gzn Nice skender trb olmu nice dr yatr * B-basret olamaz mdrik-i feyz-i didr Herkese nr grnmez Cebel-i Musa'da Biten gller deildir hk-sri zre Ferhad'n Alm cnib-i rin'e revzenler mezarnda

*
Vcd-i Vcib'in mhiyyetin idrk eden arif Hakkatde zuhr-i mmkint hep zll anlar

RYAZ AHMED: BN KAAD SNAN Deerli irlerden ve kaadlerden olup Filibe'lidir. Tezkire-i uar mellifi Ltf'nin zamanmda memleketinde vefat etti. Fkhdan Kaadhann mkil mes'elelerini hail etmi, Molla Cm'nin An kn hasen bud ne bud ez cihn- nian matl'h gazelini Kef'l-Hakaayk fi halli'1Dekaayk ismiyle erh etmitir. iirlerinden : te-i hecre yakup gel alma bm bi.ynuna Dmesin zlfn gibi dd-i siyahm boynuna

RUHI

OSMAN

BADAD

1011 = 1605

Mehur irlerden ve arif Mevlevlerden olup babas Badad Beyler beyi Abbas Paa'nm bendelerindendir. iirleri fevka'l-de ho, hele terkb-i bendi (*) mehur ve manal dr. Seyahate merak fazla olduundan epeyce gezip dolam, Gitti Ruh adem iklimine h msra'mm ve Ruh fevt-d terkibinin dellet ettii 1014 H. trihinde am'da dnyadan ayrlmtr. Dvn baslmsa da noksandr.
(*) Bil tcrkb-i bende birok nazireler yaplmtr ki mehurlar Cevr, Sm, Fehm, Kabl-i Edirnev, Abd, Nc efendilerle Leyl K a n u n ve Kandiye'li Ali Rid Efendi, yetullah ve Receb Vahy beylerin dir. Fakat en mehuru Ziy Paa merhumunkidir.

 301 Fuzl'den isitifade etmitir. Beyitlerinden : Hk ol ki Hud mertebeni eyliye li Tc- ser-i lemdir, o kim hk-i kademdir.
Gazellerinin en mehuru aadadr :

Sanma ey hce ki senden zer .sim isterler Yevme l yenfeu'da kalb-i selim isterler Berzah- havf recdan gee-gr nkm ol Dem-i hirde ne md ne de bm isterler Unudup bildiini arif isen ndn ol Bezm-i vahdetde ne ilm ne alim isterler lem-i b-meh hurd felekde hergz Ne mhendis ne mneccim ne hakim isterler lem-i kef-i menide ok esrar alr Varamaz nefs-i gazb anda halim isterler Harem-i mnide bigneye yol vermezler in-y ezel yr- kadim isterler Skin-i dergeh-i teslm-i rz ol dim Bermurd etmee hizmetde mukim isterler Dergeh-i fakre varup dirliini arz etme Anda hergz ne siph, ne zam isterler Crmne mu'terif ol tate marur olma Ki ifhne-i hikmetde sakm isterler k ol erbet-i vasi istersen kim uak aresiz derd arayp renc-i elim isterler Ni'met-i zahire dilbeste olan grisneler Mzd-i nn-preye cennt- nam isterler Kble-i mny fehm eylemiyen kec-revler Sehv ile secde edip ecr-i azm isterler Ezber et kssa-i esrr- dili ey Ruh Hzr ol bezm-i lh'de nedim isterler.

 302 RD EFEND: MOLLA FEYZ-ZDE Sultan IV. Murad zamannda Enderii-i Hmyn'da hazine bayazcs idi. Dvanesinde mndar msra.lan vardr. Bunlar arasnda : Her vakte bir bahane bulur b-nanaz [beynema/.] olan

*
Memdb olur mu kibr mizah i'tiyd iden Halika rci'dir istihza sakn meznmdur Uymayan kalbine kaali olur encam zelil Mutabk olmayan maksad-makaae olmada mat'n Vicdann tatbik ide gr azb-i lisna Vefdr olmadan gedik cefakr olmasa bri RYAZ MUHAMMED EFEND

lim irlerden olup [B- suhanm gl-i beyaz Sz bann be yaz gl] sitayiine mazhardr. eriat ve edebiyat ilimleri ile riyaziye ilimlerinden hikmet [fizik] ve kozmorafyada mahir idi. Berkli Mu.stafa Efendi'nin oludur. Dvnndan baka Durb-i Emsl-i Frisiyye [Fars Ata Szleri], lgat ilminin inceliklerine dir Dstr'l-Amel ile htisr- bni Hallign, Kef'l-Hicab an vechi's-Savab, Siyer, Sk-nme, Risletn f ilmi'i-Beyan, Sahif'l-Letif f enva'i'l-Umi ve'l-Merif eser leri cmlesindendir. Eb's-Sud Efendi talebelerindendir. Drt yz irin hl tercemesini aklayan Riyz'-uar ismiyle yazd irler tezkiresinde ir ile airlik taslayanlarn arasn; ayrarak her irin ik tidar dvnn aratrarak edebij'attaki mevk'lerini tyn ve iln etmi tir. Mtlea ettiim tezkirelerin ekserisinden :1 ndr. Kabirlerin t yini hususunda da hizmeti vardr. baresi Hasan elebi derecesinde mulk ve etrefilli deildir. Bir nshas Nr-i Osmaniye Ktphanesin de mevcuddur. Eserleri basl deildir. Kaamsu'l-a'lm'da 1054 tf?rhinde Tamevar zeametine mutasarrf iken ad geen yerde vefat ettii yazlysa da

 303 Gldeste-i Riyz- rfanda olu Mahmud Efendinin hl tercem.esindeki Msr- Kaahire'den azl edilmi iken 1054 de rahmete eren, Tezkire t'-uar ve Dstr'l-Amel yazar Riyazi Muhammed Efendinin ibaresine ve eyhnin de bu yoldaki ifadesine gre stanbul'da vefat ettii anlalmaktadr. Olu Rstem Paa mderrisi Abd'l-Ltif Efendi'nin de Sultan b rahim'in olu Sultan Muhammed Hn adna heca harfleri srasna gre galatat ile evveliyyat, zel isimlerin konulmasna dir Ebkr'l-Ebkr fi Kefi'l-Gti an Ebkri'l-Efkr isminde bir eseri vardr. Bunun bir nshas Umumi Ktphane Mdr Faziletli smail Sib Efendi'de var dr. Bu ztn 1057 trihinde kitap isimlerini bildiren Mevzat'l-Ulm tarznda Arabca bir eseri daha vardr ki kendi eliyle yazlm nshas askeriyemizin deerli limlerinden Badad'h smail Paa Hazretlerinin ktphnesindedir. Beyitlerinden : Neylesn bre k dlde derd-i akn Saklamak da mkil ann kef-i rz etmek de g Msra'larndan : Byle ha kul olan ister mi zd olma Sk-nme matl'mdan : [Bu eser 1136 beyittir.]

Bir mey k olup cl-yi idrk irk-i kem keyfden ola pk Bir mey ki n zevk-i irfan B-cm dehan ier harfan

RF'AT ABD'L-HAYY 1080 16fi9

ELEB

Mevlden [Kaadlerden] Sdk Efendi'nin olu olup babasnn mes leinde giden deerli bir irdir. Ysuf Zelha ile Leyl v Mecnn manzumeleri vardr. Yaklak olarak 1080 ksur !:rihlerinde stanbul'da vefat etti. Bir mnctndan : Y Rab kerem et inayet eyle Bir dil-deyim hidyet eyle

 304 Y Rab kerem et ki derd-i mendim Dermande v rz mstemendim Bir derd-ke-i nedide re Hn-kerde cier harab-kre

RD

AHMED

EFEND

1115 = 1703 Mn ve ir bir zt olup Mostar'ldr. Mrettep Dvn basl deil dir. Defterdar Ahmed Paa'nn maiyyetinde Msr'a gitmiti.' Bundan sonra stanbul'a dnerek Adn ola Rd Efendinin yeri msra'nn del leti olan 1115 H. de vefat etti. Mevlevihane kaps hricinde Merkez Efen di civarnda medfundur. Beyitlerinden : rer bir shil- maksd ahir flk-i dil kalmaz Olur bir gn msid rzigr amma ;.--unn ister

*
Pervne-sfat sa'y ide gre mahv-i vcda Dhil olaym dersen eer bezm-i uhda

*
Fikretmededir heybetini beyt-i Hud'm Beyhude deil titredii kble-nmnu Son beyit eyh smail Hakk Hazretlerinin zevkine muvafk dt iin takdr ederek Kprldeki derghna ta'lk yaz ile yazm olduu tarafmdan grlmtr.

RZA MUHAMMED EFEND 1083 - 1672 Edirne'den yetien lim irlerden olup Zehi-i mar-zde adiyle ta nnmtr. mrnn sonlarnda Uzunkpr mftlnde bulunarak 1083 H. trihinde Edirne'de vefat etti. Mfd ve muhtasar ksa ve fay dal Tezkire-i uars ikdam matbaas tarafndan baslmtr. Mret tep Dvn baslmtr. Mnctndan :

 305 Hudy zzetin hakk duam mstech eyle Serem bahr-i mahabbet ire gya bir hubb ej'le Sveyd-y dernumda koma hi gll g y Rab Ki mir't- dernum rek-i feyz-i fitb eyle

RGIB AL EFEND 1193 = 1682 lim irlerden bir zt olup Bursa'hdr. Gelibolu mfts iken 1193'de vefat etti. Dvan sahibidir. Beyitlerinden : Erbb- bezin eyledi em'in safsn Amma cef v evrini pervane ekdi hep Msra'larndan : Rgb bu fena mlkne r'yada m geldin?

RM

MUHAMMED

PAA

Gemi edbler iinde Nef' ve Nb gibi ululardan oldua hlde ad, kadir ve kjmretinin gerektirdii derecede schret bulamam stan bul'lu bir irdir. Yaz tarz stad olan Nb rndadr. Devlet hizmetine girerek Res'l-kttb v Sadr- zam olmu tur. 1119 H. trihinde Rodos'da ecel-i kaz ile dnyaya ved etti. iire id eserleriyle siyaset ilerine mteallik yazlar; ve nesirleri yamaya uram, zayi' olmutur. Bursa'l Belin Nuhbet'l-srnda dvn olduu aklanmtr. Bu eserle Tezkire-i Slimv;de bir hayli iiri yaz ldr. Beyitlerinden : Yok sinemizde zerre kadar knemiz bizim Mahsd-i fitabdr yinemiz bizim Olma kub-yi ch in ey dde-hn-cfan Ter-dmen etme hrka- pemnemiz bizim Ddemiz gavta hr-i lcce-i envr- ceml Cismimiz ahger hkister-i tur eylem.iiz.
OSMANLI MELLFLER - C: 2 F. : 2

 306 1157 H. trihinde surre-i Hmyn emnetiyle Hicaz'a gidip dn te Vd-i Ftma adl yerde vefat eden olu Abdullah Re'fet Bey de irlerdendir.
[Surra-i Hnjn Emneti: Hac mnsebetiyle her yl M e k ke ve Medine'ye pdih tanafndaj gnderilen para ve h e diyeleri yerine ulatrma me'muriyeti'ne denir.]

RZA - EYH RZA NECCAR-ZDE EFEND (*) 1159 = 1746 Manzum kelm ile mehur ola nulu eyhler ve mutasavvflar arasn da mmtaz bir mevkie shib bu k zat Neccar-zde lkabiyle tann mtr. Mehur Nazm gibi manzumelerinin ounu Peygamber Efen dimizin medhiyeleriyle yceltmitir. Beikta'daki Nakibend derghnn eyhi iniler. Matbu byk D vn olduu gibi eyh Ahmed Yekdest-i Mekk h.-j lifelerinden skdar'l Seyyid Muhammed Ensr'nin Muhtasar'l-Velayet adl eserini de Trkeye terceme etmitir. Nakibend-i Bekta terkibinin ve h g d Riza veliyyullah msra'- ta'miyedr muar.mh msra'nn del leti olan 1159 H. trihinde vefat ederek ad geen dergha defnolundu. Tarikat yoluna girii Celvet tac giymek suretiyle Celvetiye mensubla rndan Odaba eyhi Fen Mustafa Efendi vstasiyledir. Bilhare Edir ne'ye gidiinde Nakibendi eyhlerinden Arab-zde Muhammed Alem Efendi'den de Nak slkn grerek hilfet ald. Msik ilmine de vu kufu vard. Olu M u h a m m e d Sddiyk Efendi de ariflerden bir zt olup Esfr- Erbea (**) isminde bir eseri vardr. Bu ztn hal tercemesi mn fesihlerinden mer Faik Efendi tarafndan Makaalt- Sddkye ismiy le yazlmtr. Etmez nigh- gayre olan in sana Bigne oldu evkin ile m-siv bana Msra'larmdan : Merd-i meydn- nz'nn kn eyvallabdr
(*) Menkbeleri mridiciinden hl tercemesi ileride yazl mer Nzhet Efendi tarafndan kaleme alnp baslmtr. Matbu risalenin kenarnda Ahmed Nzhet gsteriliyorsa da iinde mer Nzhet Efendidir. Menkbnmesinin is mi Menkbe-i Evliyiye f Ahvli'r-Riziyedir. Bu kitabda beyan olunduuna gre eyhin Dvn Tuhfet'l-rad, Zuhrt- Klliye, Ethat- Ayniye adlariyle unvanlanm olup bir ksm da unvansz kalmtr. (**) Molla Sadr- irz'nin eserlerinden olan Esfr- Erbea bakadr.

 307

Akn hl-i dil-zrn Allah hilHasb-i hlin itme her ndna arz Hyde suhan merd-i suhandna yakmaz * Lisn- ak bilir terceman bulunmad hi.

ESH

AHMED BEY

h merebh en ve oynak tabath bir ir olup Bahkesir'lidir. Mretteb Divn baslmamtr. Gazellerinin en mehuru stne redif li gazelidir ; Szme emii gelmesin mjgn mign stne Urma zahmn sineme peykn peyk stne Rze-i elmas eer her at zahme o h Ltfu vr olsun ider ihsan ihsan stne Dilde gam var imdilik sen geline \ et ey srr Olamaz bir hanede mihmn mihmn stne Yrdan mehcr iken ddk diyr- gurbete Dehr gsterdi bize hicran hicran stne Hem mey imez., hem gzel sevmez demiler hakkma Eylemiler Rsih bltn bhtn stne . Bu gazel [Safy Tezkiresi]yle [eyh]'de -Sofya'I Rsih Ysuf is minde bir ire id gsteriliyorsa da, [Salim Tezkiresi] hi tercemesini yazdmz ibu Balkesir'li Rsih Ahmed Beyin oduunu beyan etmek tedir. Es'ad Efendi ktphanesinde Blgat'l-Ahbab isminde mensur bir eseri vardr. 1118 H. trihinde Tekirda'nda vefat etti.

RAKM

IBRAHIM

EFENED

1163 = 1749

ir ve lim bir zt olup Bursa'ldr. Ad een ehirdeki Ali Paa Cmiinin imam ve Mahkeme-i er'iyye ktibi idi. 1163 H. trihinde ve fat etti. Pnarba mezarlnda medfundur .Baslmam [Dvane]si ol-

 308 duu gibi fetih zamanndan itibaren Bursa Hkimlerinin hl tercemeleri ne dir bir eseri olduu da Glzr- Sulehda yazldr. Menkb-me-i. Niyz-i Msr ve Vkt- Msr isimlerinde eserleri de vardr. Moral-zde Mustafa Ltf Efendinin matbu Menkb-i Msrsi bu rada hl tercemesini yazdmz ztn eserinden derlenmitir. Bir de Lgat-i Hayt'i-Hayevan isminde lgata id bir eseri var dr ki bir nshas Bursa'da ncirli Dergh ktphanesinde mevcuddur. shak Hocas Ahmed Efendi'nin talebelerinden ve Mevlevi eyhlerin den eyhi Muhammed Dede Efendi mnfesihler indendi. Beyitlerinden : Biter hkinde tohm- akdan nn hezran gl Biter hkinde tohm- akdan nn hezran gl Yazlsn defter-i a'mle bir bir cevr-i cangh Mahall-i dva ancak Rakma rz-i ceza kald. Msra'larmdan : Nerm-i dmenden eymen olmam ren-diln

RATB

AHMED

PAA

117-5 = 1761 Topal Osman Paa'nm olu olup Yeniehir'de domutur. Kapdan Paalk makaamna ve pdihn sihri hsmlna mazhar olmutur. Mo ra eyleti valisi iken 1173 H. trihinde vefat etti. Mretteb Dvanesi vardr. iirleri mutasavvfne ve irnedir. Yaz san'atnda da ihtisas olduundan hl tercemesi *Tuhfet'l-Hatttnde yazlmtr. Bu trihlerde Mora valileri Trapolie'de ikaamet ederlerdi. Beyitlerinden : Gelince hid-i ak- ezel arz- tecellya Dil-i b-msiv gya ki dnd Tr-i Sn'y. derdim mrg-i dille yre irsl-i peym amma Bu yerlerden ku umaz neyleyim semt-i dil-rya.

RGIB M U H A M M E D

PAA

KOCA

KGIB

PAA

1176 ~= 1762 Aslen stanbul'lu ir, bakm ve deerli bir vezirdir. Yaratltan hik mete istidadl olduundan .kaane ve rindne beyitler; nisbeten azdr.

 309 Seme iirleri hakmnedir. Hi bir irimiz bu yolda kendisi kadar baar gsterememitir. Paa'nm gazelleri hakkaten eski hikmetli iirin en gzel nmnesidir ki gemiler iinde benzeri pek azdr. Vefat 1176 H. trihinde, kabri stanbul'da Tvoska'da yaptrd k tphanelerinin yanndadr. [Sefne] ile [Dvan] baslmtr. Eserleri: 1 Sefnet'r-Rgb ve Defnet'l-Matlib: Muhzart ilmine id Arabca bir cil dolarak hazrlanm kymetli bir eser olup 1255 H. sene sinde Bulak matbaasnda baslmtr. Paa'mn himmetiyle ksa zaman da rtbeye nail olan ve 1197 H. de Haremeyn Mfettii iken vefat eden Musul Mfts Fahreddin-zde ir Behet Efendi'nin bu konuda ba slmam bir eseri vardr. 2 Mecma-i Rgb Paa: ok edebi eseri ve gizli ihmJerden bz bir cild olup yegne nshalar Umum hnesindedir. Edebiyat mtehassslar lisandan manzum ve mensur bir maddeleri derleyen matbu byk Ktphane ile Hamdiye Ktp iin istifadeli bir eserdir.

3 Terceme-i matl'-s-Sa'deyn :Mogol hanlarnn sonuncusu olan Eb Said Bahdr Hn ile Timurlenk'in ilk zamanJanndan bahseden Abd'r-Rezzk- Semerkand'nin 704'den 854 trihine kadar yazd Farsa baslmam trihinin tercemesidir. N.shalar stanbul ktphanelerinin bzlarnda bu arada hl tercemesini yazdmz bu ztn kendi ktp hanesinde mevcuddur. 4 Dvan: Ba tarafnda bz resm hulsalarla resm olmayan yazlar yer alm olup 1253 H. senesinde Bulak'da baslmtr 5 Aruz Risalesi: Aruz ilminin kaaidelerinden bahseden baslma m bir risaledir. 6 Fethiyye-i Belgrad: Dvnnn banda bulunan resm telhisler [resm hulsalar] arasnda yazlmtr. 7 Tahkik ve Tevfk: Snn ve oniki im.am mezhebleri arasn da ihtilf ve anlamazlk mevzuu olan mes'eleleri zp uygunlatrmak suretiyle her iki mezhebi ve dolayisiyle her ikj slm devletini birbirine yaklatrmak ve birletirmek gaayesiyle hazrlanmtr. Baslmam olup bir nshas Ktphanesinde vardr. Hakimane beyitlerinden :

 310 Ndir bulunur tynet-i kmilde 1 usr Kem myeden eyler ne ki eylerse zuhur * Eylemez ras husn-i ryi-i bcd-tjTietin Ziynet olmaz mra endmmdaki nak nigr Dil ki mecruh ola memnn-i nzi olmaz Zahm- yinenin eyler mi kabul merhem Geh deyr gh k'be geh s mentda Hak cy-i kande olsa Hudsn arar bulur Husn bl ter ider cme dnce cesban Nev-ars-i suhane revnak- ta'br verir Olmayan mye-i feyz-i ezelden seyrb b- Hzr' yine Hzr olsa da rehber bulamaz Rgb dil elenir fikr-i visl-i j r ile k- gam-dde kalmaz kalsa da lenh-garb Hakikat ehline tevfk- rehnm yetiir Bu yolda slike Hzr istemez Hud yetiir
V.'

Hev-yi nefsden sermye-i izzetdir istina Azz olmazd Ysuf ekmese dmen-i Zelha'dan k Feyz-i Hakdr eserin bisi esbb deil Dest-i cinnde nign mhr-i Sleyman olmaz. Msra'larndan : Hezr ahbb olan ehl-i televvnden vef gelmez

Muzaffer vakt-i frsatda addan intikam almaz Eer maksd eserse msra'- bercesle kfidir Edeb mn deil ni tirz- sun'-i Bn'e Dv-i Mansr ederdi her kii dr olmasa

 311 Gazel: Hrbat grenler her biri bir haletin syler Biz safsn naki ider indn zhid skletin syler Ser-gaz eyledike bahse blbl revnak- glden Bezmde gulgul-i mna mlk-i kejfiyyetin syler Tecell ne'esin ehl-i ikem idrk kaabil mi Behit andka zhid eki rbn lezzetin syler Ne zabt- hkim-i akl, ne hukm-i zbit-i er' Cnn iklimini get eyliyenler rahatn syler Meyn- gft da bedmen ham eder kubhm ecaat arzederken ncrd-i kbt sirkatin syler Muvfkdr yine elbet mizaca ve-i hikmet Tabibin olsa da kizb- marzin shhatin syler Peran-htrmda nkte-i serbeste-ve kald Ne kimse hikmetin anlar, ne Rgb illetin syler R F A T HSEYN EFEND: GKM-ZDE 1209 = 1794 Ak irlerden ve ma'rifet shiblerinden bir zt olup 1209 H. trhinde Bursa'da domutur. Yi,ikseklik lme ilmine dir Hulsat'l-rtif' isminde bir eseri ve mi-irettep dvn vardr. Yaz san'atnda da ihtisas vardr. Bursa'da ve fat etmitir. iirlerinden : Seherler dima vakt-i saf-y ehl-i "vfandr Seherler vakt-i rahmetdir seherler vakt-i ihsandr Seherde alur gl-gonca-i eltt- Yezdn Seherlerde hezr ehl-i haldir d handandr Seherde mazhar olmudur olanlar srr- tevhide Seherde kef olan srra hakikat ehli hayrandr Seherde yz sren dergh- Mevlya bekam oldu Seherde hb- gafletde olan sonra pe.smandr Seher vaktinde Gkm-zde Rif'at olma gafletde Seherlerde niyaz ehli olanlar ltfa ayandr.

 312 RESM AHMED DEDE

1218 = 1H03 Mevlevi eyhleri irlerinden olup skdar'ldr. Bir aralk Yeniehir Mevlevhnesinde eyhlik vazifesi yapmtr. 12i8 trihinde skdar'da vefat etti. Indiye'de Selim Baba yaknnda mediundur. Manidar iirleri vardr. Bunlar arasnda : Yakar pervane kendin t olunca nil-i vuslat Ne hletdir ki bre yine nahviyyetin bilmez Resm tynet-i nierdm heme msteddir bil Kde bb- himmet hep vel ehliyyeiin bilmez

R E K ir tezkirelerinde ismi grlemiyen olduka deerli irlerden olup Tire'lidir. Memleketinde mahkeme ktibi idi. Kendi eliyle yazma 1181 tarihli Mecma-i E'rndan alnan gazel aadadr: Srr-i kalbe her dem r'yet-i dildrdr bis Net- andelbe behet- glzrdr bis Cihanda ehl-i dil dim esr-i dm- mihnetdir Bel ttyi hap.se sekrin gltardr bis Tekarrb mmkn olmaz kesret-i ayardan yre Ki blbl-nihl glden iftirka hardr bis Reka urmaa hep szi-i feryd bmla Bu def sinemi bir tein ruhsrdr bis.

RUH

MUSTAFA

EFEND

1213 = 1798 Fazilet sahibi irlerden bir zt olup Kilis'lidir. Mneat ve dvn ile Rhu'-urh isminde mufassal Pend-i At'.,ar erhi vardr. 1213'de Kilis'de vefat etti. Kaams mtercimi mehur sim Efendi bu ztdan edebiyat tahsl etmitir.

 313 RAMZ ABDULLAH 1226 = 1811 Aslen Krm'l olup stanbul'da ilim ve irfnm kemle erdirdikten sonra bz devlet me'murluklarnda bulunarak kaptan paala kadar yik selmitir. 1226 da madur olarak vefat edip Rusuk karsndaki Yerk'ii kal'as civarna defn olundu. Olu zzet Beyin Harita-i Kapdnn- Derya adl eserinde mufassal hal tercemesi vardr. Matbu' dvanesinden; Neva yok bezm-i gurbetde fign hdan gayr Kime dem-sz olursun nle-i canghdan gayr beytiyle balayan ackl Terc-i Bendiyle Mevlevi tarikat adamlarnn malmu olan Hemn Muhammed'le Al'dir ems Mevnn (*) msra'- bercestesi irfannn delilidir. Terc-i Bendi matl'mdan : Neva yok bezm-i gurbetde figan hdan gayr Kime dem-sz olursun nle-i canghdan gayr Ne hemdem var, ne sk pes dil-i gmrhdan gayr Hatt- sgarda yazmaz hayfla eyvhdan gayr Bezinde lle yok d- dil-i ghdan gayr Gl md vermez by-i ye's-i chdan gayr Sefer etsem refik olmaz gubr- rhdan gayr Karr itsem yerim yok bezm-i veghdan gayr Sorar yok hatrm huzn gam- canghdan gayr Teselli baheder yok tli'-i bed-hhdan gayr Nakarat: Garibim bkesim yokdur ensim hdan gayr Penhm dest-i girim kalmad Allah'dan gayr Terc-i bendleri beyitlerinden: Sun'-i Hakk'a dil uzatma saknup n-beniahal Kat'ider haner-i L ys'el amma yef'al
(*) Bu msra' eyh Gaalib merhum tazmin etmi.tir ki Dvnnda yazl dr.

PAA

 314 Feyz-i Hak mye-i ak dil-i dnda kodu Nr-i vahdet gihi mikt-i mcellda kodu Gel ey nsh ko pendi hl-i dilden b-habersin sen Beni dvne kld bir peri bilmem ne dersin sen. mehur beyti nzmmm 990'da vefat eden Bursa - Yeniehir'li Mevlevi r isminde bir ir olduu [Esrar Dede TezkiresiJ'yle [Riyz'-ua r]'da yazldr. Paa merhm'un bu beyti tazmin yolunda ayrca bir terc-i bendi olduu matbu [Dvane]'sinde grlr.

RED

BEY YENER

AASI-ZDE

Nkteci irlerden ve Sultan I. Mahmd'un kilercilerindendir. iirlerinden : Kimseyi dil-teng-i zr itme sultanlk budur Kalb-i mru taht-gh eyle Sleymanlk budur Geri her bir derde vardr bir tabh-i re-sz Nabz-gr-i kalb-i mahzun ol ki Loknanlk budur.

RE'FET

MUHAMMED 1228 = 1813

EFEND

Hoszl irlerden olup Bursa'ldr. Mderrislik mesleine girerek stanbul'a nakil ve hicret etti. 1228 H. trihinde taun hastalndan ve fat etti. Baslmam divanesi vardr. iirleri kaanedir. iirlerinden: Ky-i yri andlar dildr geldi htra Cenneti vasf ettiler ddr geldi htra Zahir oldu cennet-i ryinde Re'let nr nz Yr grdm Tr-i te-zr geldi htra.

RD

MUHAMMED 1231 = 1815

EFEND

Son devir irlerinden ve Nakibendi tarikat mensublarndan olup Bursa'ldr. Hal tercemesi ileride yazl Nzhet Osman Efendi'nin olu-

 315 dur. Bakrclk sa'atiyle megul oldu. 1231 H. trihinde vefat ederek Molla Fenri Cmi-i erifinin batsnda babasnn yanma defn edilmi tir. Mrettep Dvanesi ve Zbdet'l-Vakaayi' der Belde-i Velile-i Bur sa isminde Bursa'ya id mufassal bir [vefeyatnmesi] vardr. Ehl-i Hakk zerre havadisle mkedder olmaz Kyl kaali de cihann kuru kavgaadandr. Olu Hakkak zzet Osman Efendi de tatl dilli irlerden bir zt olup dvanesi vardr. 1281 H. trihinde stanbul'da vefat ederek Top kap hricinde defn olundu. 1270'den 1400 senesine kadar doacak ocuk lara isim ve mahlas ile isim verilecek ocuklarn doum trihlerini gs terir mkemmel cedvelli bir de mecmua tertib etmitir. Hemehrisi eyh Emin Zik Efendi hakkndaki ltfelerindsn: Ben zemin-i asuman olsun direm lem bu ya eyh Emn mslman olsun direm lem bu ya beyti mehurdur.

'

REF MUHAMMED

EFEND

AMD

Mehur dvan sahibi irlerden Lebb midi'nin torunudur. lim irlerden bir zt olup mrettep dvan ve eyh Gaalib'in Hsn Akna Cn Cnn isminde 3000 beyitli naziresi vardr. 1231 H. trihinde stanbul'da vefat etti. lisanda iir sylemee muktedir idi. Beyitle rinden : Ref' himmet-i yrn olursa feyz-resan Ltif olur suhanm cmle rifna der.

RGIB MUHAMMED

PAA

Olu Nureddin Paa'nm Busa valilii trihi olan 1276 trihinde ba slan divnn mukaddimesinden anlaldna gre Molla Muhammed Ke maleddin Kohisar-zde ivaz Paa ahfadndan Aydn'l Hseyin Beyin olu olup am'da domutur. lisanda in ve nazma muktedir olan bu zt Nakibend tarikatna baldr. 1244 de Konya'da vefat ederek Mev ln Hazretlerinin civarnda topraa verilmitir. Zaman irleri arasnda II. Rgb Paa hretiyle tannmt.

 316 Bir gazelinden : Tecell-i zamana sabr kl dilden tel sil Ne gelse telh irin m-hazar her hli ni'met bil Medr- rahat istersen bu dr- tenknyide Darlma kimseye ksme zarur var mudr kl Bulur sermye-i dnile dem revnak yoksa Ziya vermez ne denl zver-i cm olsa bo kandil Beyitlerinden : Her dem itmezdi tevecch ana arz- Icat Kble- ry-i kabul olmasa nihrb- huls Bursa'da ftde Hazretlerinin trbe-i erfesine astrd levhasn dan : Hazret-i ftde'dir ftdegna dest-res Hsl olur sdkla bunda olan her mltemes Zerre-i ftde'yim envr- ems-i himmete Rgb oldum pertev-i feyz-i dile aldm kabes

RD MUHAMMED 1236 = 1820

PAA

Edb vezirlerden bir zt olup Erzurum'ludur. Balangta Dvan efendilii vesaire gibi kalem me'muriyetlerinde bulunduktan sonra ve zirlik rtbesiyle Rikb- Hmyn kaymakamlna ykselerek mhim hizmetler grd. Sofya valiliine tyinini mtekb 1236 H. trihinde Sof ya'da vefat etti. Hoa gidici nazm renklidir. Nakibend tarikatna bal idi. Beyitlerinden ; Kayd- efkr idemez dadaa-i ch- emel Bezm-i tefvizde olan rif-i srr- kaderi Ehl-i dni sitem-i dehr ile pml olmaz Grse Mecnn bile hk zre brakmaz gheri Cnib-i Hakka giden tr-i du-yi ihls Getirir bezm-i lh'den icabet haberi B-ivazdr kerem-i Hazret-i Br Rd h olur mra eer olsa inayet nazar

 317 Msra'lanndan : eb-i tark- gammn elbet olur bir sihri RA'N MUSTAFA EFEND 1248 = 1832

Arif irlerden bir zt olup Nevrekop'ludur. Bir mddet Msr'da Mehmed Ali ve brahim Paa'larn hizmetlerinde bulunduktan sonra memleketine dnp inzivaya ekilerek 1248 trihinde vefat etti. Nazm ve nesirden mrekkep Mir't- Haknm isminde kendi el yazs ile yazma Selnik'de bulunan risalesinden tevhd ve kelm ilmi nin inceliklerine vkf olduu anlalmaktadr. Ad geen risalenin sonun da kaznm mhrnde nyet-cy-i der mevl muvahhid Mustafa Ra' n imzasn da Min efkri'l-ver Es-Seyyid Mustafa Ra'n an tariki Nakibendi, ibareleri yazldr . Mezkr risaledeki beyitlerinden : Bir ne'enin ki mene'-i hubb-i vel evl Mevl olur med -mabbb-i kinat yet-i men kneyi fehmetmeyen breler Vasl- Hakda intizr- va'de-i ferda eker Orta derecede Farsca iir inadna da muktedir olduu anlalmaktadr. eserinden

RZA AL PAA 1261 = 1845 Uzun mddet Badad Valiliinde bulunduundan Badad Valisi ve Lzistan'm Rize tarafnda doduu iin de Lz' Ali Riza Paa adiyle mehur olup iirleri metin ve hakmnedir. Elinin akl ve cmertlii ile de tannmtr. iirleri iinde hemen herkese malm olan aadaki gazel bz irler tarafndan tanzr ve tahmis edilmitir. 1261 H. trihinde am valisi iken vefat etti. Peygamber Efendimizin mezzini Bill-i Habei'nin trbesi yaknma defn edildi. Arifane beyitlerinden : Hner halvet-nin-i encmen olmakdadr yoksa Kemingh- riyadr kegr-i inziva olmak

 318 Gazel; Devr-i l'linde ba emem bde-i glfme ben Sye-i pr-i mganda minnet itmem cama ben Anberin zlfn getirdi bama sevdalar Yoksa nerden d olurdum bu hayl-i hma ben Hlini grdm esr oldum kemend-i zlfne Dne iin kendimi saldm drdm dme ben Geh esr-i gurbet eyler geh ens-i gamm ben amm bilmem nc itsem bn dil-i nkma ben Halk ile lzmdr olduka mmat eylemek Ger bana uymazsa eyj'am uyarm eyyama ben K'be-i kuyun tavaf etmek iin m seher Hn-i eskimden hrndm bir kzl ihrama ben Ky-i gurbetde ne bir bildik ne bir gamhor var Kim getirsin ger yazarsam yra bilmem nme ben Eylerim drii's-Selm' kendime beyt'I-hazen Hasret-i hl-i siyahnla gidersem am'a ben Telh-km olmaz senin rin kelmndan Riz Sen hemen eyle tekellm razym dnma ben

RSM EFEND FODLACI-ZDE 1270 = 1853 Son devir irlerinden, Nakibend ve Halveti tarikat mensublarn dan arif bir zt olup skdarldr. Bir mddet sadr- li mektupuluu ve ire gibi kalemlerde baar ile hizmet ederek inzivaya ekilmi ve bu uzun zaman ders okutma ve eser yazma ile geirmitir. Nesri de tath ve ruh okaycdr. 1270 H. trihinde skdar'da vefat etti. ndiye'de Selim Baba ya knndaki sahada medfundur. Sat- vahidedir mr-i cihan Saati, tate sarf eyle hemn * Bir tazmininden : Hakkatde eeri nsha-i kbr olup insan Gnldr menba'- irfan, eratdir ana mizan

 319 Bu mnya ziyan olduunu burhan idp iz'an kar dilden dr-i b fr ol ki hak-gyan Kelmndan olur malm kiinin kendi mikdr Sular kim ola bed-g var ana atf- nigh etme Hakaaykdan haberdar olmayanlarla olup bitme Dil-razlk idp ren itme hi bir ferdi incitme Koma arif isen rh- sedd nbec gitme Kelmndan olur malm kiinin kendi mikdr. Basl olmayan eserleri aadadr: Dvan matbu dvanndan baka airane bir tarzdadr. Kermt- evliya: Mensur Risle-i muhsebe-i nefs : Mensur Usl ve vusul: Mensur Durb-i emsl-i Osmaniye. Lgat- Frisiyye: Otuz bin kelimeyi toplamtr. erh-i Subha-i Sbyan Baslm eserleri, mutasavvfne dvn ile Nasyih- er'iyye vr Mev'ze manzumeleridir.

RESA

MUSTAFA

RAKSD

EFEND

1259 = 1843 ir ve mnilerden arif bir zt olup Ruscuk'ludur. stanbul'a geli inde dvan efendilii vesaire gibi kalem me'murluklarnda bulundu. Sa'diye tarikat eyhlerinden Edirne'de Talk Cmi-i erifi avlusunda med fun eyh Ahmed Senr'ye intisab etmi olduu Mnyet'l-Meslik ismmdeki eserinde aklanmtr. Kasde-i Br'e'ye bir tahmisi ve iir lerine id [Dvane]si vardr. Hicaz'dan dnnde Hezargrad'a giderek 1259 H. trihinde vefat etti. iirleri kaane ve rifnedir. Tahmisi baslmtr. Bir Gazeli : Bir dil ki hk-i Fahr-i rsl'den cl alr Mihr-i cihan-nm o gnlden z3' alr Hikmet ne olduun maraz- akda anlayan Lokman olur o cmle giyahdai deva alr

 321 Beyitlerinden: Vuslat-i yr iin ayrc mdr eyler Zehr ier k- dil-haste if niyyetine. Msra'larmdan : Rgb bu fena mlkne r'yda m geldin?

RED

MUSTAFA

PAA

BYK

RED

PAA besledii

Avrupa'nn Osmanli Devleti hakknda yz rak

seneden beri

yanl inan ve bozuk niyyetlerin tehlikesini herkesden evvel kavraya sebeblerinin kaldrlmas iin teebbse gemitir. Bu i'tibarla Os manl mparatorluunu byk Avrupa devletleri srasna geirmek iin devrin artlarna ve icabna gre mlk idaremizde alnmas lzm gelen slhat tedbirlerini Tanzimt- Hayriye (*) adiyle ortaya koyarak ic raatna baladndan dolay Osmanllar'n veli-ni'metlerinden saylm tr. Mhim devlet ileriyle meguliyeti arasnda Osmanl edebiyatna da

(*) Mustafa Reid Paa ve Tanzimat hareketi hakknda artk trihin hk m deimektedir. Dnk resm gre ve inklb tarihilerine gre M. Reid Paa K o c a Reid Paa'dr. Byktr. mparatorluu kntden kurtarmann iksirini kefeden adamdr. Bu tibarla kahramandr. Yakn trihin sorumlu devlet adamlar zaman iinde sahneden ekilip si yas ve resm basklar azaldka, fikir hrriyetine vurulan zincirler krldka bu konuda da hakikatin yz daha iyi ortaya kmaktadr. Bugn Mustafa Red Paa ve arkadalar ile tan/mat hareketi hakkndaki kymet hkm menfi bir ynde gelimektedir. yle ki; tanzimatlar, maneviyat - ahlk ilim ve fikir adamlar tara fndan tenkid edildii kadar; maddeci - Batc sosyalist yazarlar tarafndan da esastan yanllar iinde ve Trk mparatorluuna zarar verici insanlar olarak itham edilmektedir. 3 u gr.mzn delili olarak her iki cepheden birka yazar ve eserlerini iaretle iktifa edeceiz: 1. Eref edb Fergan. AvrupaMar Osmanl Devletinin temellerini nasl sarstlar? 2. Prof. Osman Turan. 3. smail Cem peki. Geri kalm.lmzn trihi. 4. Doan Avcolu. Trkiye'nin Dzeni 5. Necip Fzl Ksakrek A deolocya rgs B Byk Dou KoUeksiyonlar. OSMANLI MELLFLER - C : 2 F. : 21

 322 gerekten hizmet etmi, hussiyle devlet dilinin kullamlm bsbt-j deitirmitir. Beyitlerinden : B mehb reh-i n refteye gitsem de ne var Kahr- hasm eylemee elde asadr hmem beytiyle her eyde kimseye benzememek nmdan olan zamanm en b yklerinden bulunduunu beyn etmitir. Altmc defa sadr- zamlnm yetmi birinci gn olan 1274 tri hinde stanbul'da vefat etti. Okular banda kendilerine yaptrlan tr belerinde topraa verilmitir. Edeb kudret ve siyas hizmetlerinin dil ahidi olan yksek eserleri Bir Trk Diplomatnn evrk- siysiyyesi adiyle baslp yaynlanmtr. Ba tarafnda mufassal hl tercemesi de vardr. Encmen-i Dni'in Osmanl limler Akademisi alnda ver dii nutuklarndan : Dnyada ilim ve marifet gibi bir eref ve meziyet olamaz. nsano lunun ahs istek ve ihtiyalar, bunlar te'mne yarayan vstalar sana yi' ve marifden baka bir eyle elde edilemez. Her neye dir olursa ol sun ve her nerede bulunursa bulunsun hner ve ma'rifetin kadr ky meti inkr olunamaz. Bu grdmz servetler, insanlarn durumlanndaki intizam halk tabakas ile yksek snflar arasndaki iyi mnsebet ler hep hner ve marifetle meydana gelmi deil midir?

RFAT

MUHAMMED SADIK 1273 = 1856

PAA

Mn ve siyas bir zt olup stanbul'iudur. eitli siyas me'mriyetlerde bulunarak baarl hizmetler grmtr. 1273 trihinde stanbul' da vefat etti. Eyb'de Bostan skelesinde medfundur. Mezar tanda hl tercemesi ksaca yazldr. Baslm eserleri: Risle-i Ahlk ile sr- Rif'at ismindeki hu ss ve siyas msveddelerini muhtevi mecmuas ahlk, edeb, siyas, is tifadeli eserlerdendir. 1275 trihinde bir arada baslan Rusya Muhare besi Trihi, Avrupa'nn Ahvline Dir Risale, talya Seyahatnamesi, Kelimt- Nushyye ve Msellemeyi mutazammm Risale isimlerinde ki mecmuasnn mukaddimesinde mufassal hl tercemesi vardr. Mntehabt- sr- Rif'at ismindeki matbu' mecmualar da K rm Harbi trihi ile mlk idare hakknda bz lyihalar vesir siyasi yazlar toplamtr. Risale-i Ahlk ilk okullarmzda okutulmakta olan hacm itibariyle kk, ok faydal bir eserdir.

 323 RECA MUHAMMED SAKR 1291 = 1874 EFEND

dilin edebiyatna vkf ve eitli slm yazlarda mtehasss bir zt olup stanbul'ludur. Tahsilini tamamladktan sonra Takvm-hne Ne zreti, med Vekleti vesaire gibi mhim me'mriyetlerinde muvaffa kiyetle hizmet ederek 1291-de stanbul'da dnyadan gt. Eyb'de Bos tan skelesi Caddesinde medfundur. Hl tercemesini yazdmz ztn indaki kudret ve hat san'atndaki mehretinden baka msikiinash, K'be rts dokumak, mhr kaz mak, kitab tehzib ve cild yapmak gibi hnerleri de vard. slm yaz eitleri iinde en ok muvaffakiyet gsterdii nesih ve celidir. Ad geenin nesre ve nazma it eserleri ve tam hl tercemesi kymetli olu Ekrem Beyefendi tarafndan hazrlanp yazlmsa da he nz baslmamtr. slmiyet aleyhinde Mifthu'l-Esrar isminde vak tiyle yaynlanm Farsa bir risalenin iindekilerin sama ve sakatl hakknda kaleme ald eseri bitirememitir. Mehur nesir yazar Veys'nin Hb-nmesine de naziresi vardr. Beyitlerinden : Nevbve bah- km olamaz cest cy-i hm Nahl- talebde terk-i taleb berk br imi.

RF'AT

MUHAMMED

BEY EHD

1275 = 1858 Bursa Belediye ktibi iken srf din gayreti ve vatanseverlik duygusu ile krk sekiz yanda olduu halde Bursa Mstahfez Taburu'na arzusu zerine nefer maaiyle hizmet etmek zere gnll zabit yazlarak 1293 Osmanl - Rus harbine itirak etmitir. Bu savata Plevne civarndaki Teli kynde arslanlar gibi bir mdfaadan sonra ehdet erbetini ien azz ve erefli babam feyz ve iftiharma sebeb olan pek aziz ve pek erefli babam bu ztdr. Ad geen ehd 1275 senesinde Bursa'da vefat ederek Emir Sultan Hazretleri medresesi karsndaki caddenin sol tarafndan medfun olan skdarl Seyyid Muhammed Emin Efendi-zde Tugeneral Mirliva skdarl Seyyid Muhammed Thir Paa'nm byk olu olup tahsilini skdar ve stanbul'da tam.amladktan sonra ktiblik mesleine girmi

 324 ve resm vazifesnn dmdaki zamanlarda tefsr, tasavvuf, kelm, trih ve iirle megul olmutur. Nakibend tarkatma mensu^b bir rind ve lbl merebli, k, hakikat ilmine meftun, gnl sahibi bir zt idi. Ky metli bir htras olan Dvaneleri Resl-i Ekrem Efendimizin gzel s fatlar, din byklerinin medhi ile arifane ve hakimane bir ka gazelle rini muhtevidir. Arifane na'tlarndan'. Vcd- kinatn mkremisin y Reslellah

Hitb-

mahremisin y Reslellah

Gaazi Giray'm mehur gazeline yazd naziresinden : lemi seyr ideriz dilber-i dic yerine Ceng-i harbi ururuz name-i hog yerine 15 Mart 1293 senesi trihinde Allah yolunda mchid olarak harbe gidecekleri esnada Cenb- Hakkn bu ciz kuluna hediyye buyurduklar manzum vasyet-nnielerinden: lme sa'y t yr ey tab'- selm Seni lim de Allah- alm Ehl-i ilmin yeri bl-ter olur ems-i ve evc-i mually bulur Sanma kim chil olan insandr Br- cehli taj-an hayvandr Vris-i Ahmed olan limdir Vuslat-i hakk bulan limdir lmi trf idemem cl-hsl Bu nikta yine lim vsl Krn olsun hem-dem im keml Hner ehli bulur elbette keml Her zaman ahde ibdet lzm Evc-i tatde u ey ehhzm

 325 Pederne sana pendin adm Dere kl gevher inc sacdm Bu nasihat seni eyler ird Beyt-i tab'n ola dim-bad Geri kim cmle szm nmevzun Elde yokdur ki gnl pek mahzun Thir'im yavrucuum pend etdim Seni ben Halikma bend etdim. Muhterem validem de Nakibend tarikat mensublarndan Bursa'l Necb Efendi'nin kz Rahme isminde hayrl mslman kadmlarndan bir hanm idi k 1319 Ramazan- erifinde Bursa'da vefat ederek Nib Deresinden Pmarbana gelen caddenin sa tarafnda Zindan kaps Me zarl denilen kabristann caddeye bakan kenarnda iki servi arasnda byk validem Hatice hanmn kabrine defn olunmutur. Necib Efendi de bunlara pek yakn olarak yol kenarnda medfundur.

RSri OSMAN EFEND 1302 = 1884 stanbul'dan yetien ilim ve kalem sahibi bir zt olup Enderun'lu Gen Ahmed Pasa'nn oludur. lisanla beraber Franszca'ya da vkf idi. Tahsilini bitirdikten sonra ktiplik ilerinde grevlendirildi. Son me' mriyeti Orman Meclisi Ba.zal idi. 1.102'de vefat etti. Ahlk ve ede b matbu' risaleleri vardr ki sr- Hamde-i Aklm, Mklemt- Edebiyye bu cmledendir.

RAHM EFEND

HOCA

1301 = 1883 Harput'ludur. leri gelen lim ve irlerdendir. 1301 de vefat ederek doum yeri olan Harput'a bal Hug ky kabristanna gmlmtr. iirlerinin toplanabilen ksm 1303'de Harput'da baslmtr. Sa'd'nin Bostann da terceme etmise de basl deildir. Eserlerinden : Meyi eyleme cha gamm- lemden rak ol sde-niin-i harem-i knc-i fera ol

 326 Takva libs ehl-i safadr kab deil Sfye saf-y kalb gerekdir ab deil

*
Gl-i mmd-i kyi bulur olmaz mahrum Her seher ak ile blbl gibi feryd idenin

*
Yd eyledike hep selefin nk-nmn Senden de byle bir kalacak yd-i gara bak.

RF'AT BEY KN PAA-ZDE Osmanhlar'm edb ve siyaset adamlarndan olup stanbul'da tahsili ni bitirdikten sonra bir mddet Petersburg elilik ktipliinde ve son me'mriyeti olan Bursa Reji nazrlnda bulunarak 1307 trihinde s tanbul'da vefat etti. Merkez Efendi civarnda babasnn yannda medfun dur. Mensur ve manzum eserlerinden bir miktar Brika-i Edeb adiyle Bursa'da baslmtr. Hukuk- Dvele id baslm iki cild eseri de var dr ki 1290 trihinde baslan bu eser Pradiye Foderenin Hukuk is miyle anlan eserinin tercemesidir. Bununla beraber bir ok ilveleri de vardr. Bu eseri tenkd yolunda Keml Bey'in Muharrir adndaki der gide birka mektubu yaynlanmtr: Kaabiliyyet artdr diyenler olmular muhik tmemiler ihtilf olmamlar mfterik Bu hakikat zre ehl-i hak ceman mttefik Kahrdan ikrah idenler ltfa olmaz mstehik Mstad-i derd olanlar kaabil-i derman olur.

RC EFEND 1319 = 1901 lim irlerden bir zt olup Karnbd'a bal Molla eyh kyndendir. stanbul'da tahsilini tamamladktan sonra muhtelif yerlerde Rdiye muallim-i evvellii mdrl hizmetlerinde ve uzun m.ddet Eski Zara mftlnde bulunarak 1315 trihinde Meclis-i Marif-i Kebr zalna tyn olundu. 1319 senesinde dnyaya ved etti. Hz. Hlid elEnsr (R.A.) civarnda medfundur. Eserleri Eser-i Ak, Hicret-nme, Bedreka, izm- Avam, lcm- Hsam, Dvane isimlerinde man-

 327 zm, Trihe-i Vak'a-i Zara, Telhisu'l-n isimlerinde mensur olup bunlardan Telhsu.l-n ile Trihe baslmtr. Beyitlerinden : Makam- nz istina fenadan ictinb ister Bu yolda feyziyb olmak dil-i bi-irtiyb ister

RAHM BRAHM

EFEND

1312 = 1894 Deerli ediblerden yksek ahlkl bir zt olup Girid adasnn Kandiye ehrindendir. lk tahsilini memleketinin limlerinden grdkten sonra ktiplik mesleine girmekle beraber renimden de geri kalmam tr. Bundan sonra alt rsumat me'murluklannda ykselerek zmir, Edirne, Girid, Preveze ve Cidde rsumat mdrlklerinde baar ile hiz met etti. Cidde'de bulunduu zaman Mekke - Medine'yi ziyarete ve hacc- erf farizasn ifya muvaffak oldu. 1312 trihinde skenderun rsumat mdr iken vefat ederek vasyyeti gereince bir saat mesafede bulu nan Beln adl yerdeki trbe civarna defn olundu. lisanda nazm ve nesir insna muktedir fazilet sahibi bir edb olup zmir'de bulundu u zaman Arabi ilimlerden tekml-i nsah ederek hepsini okuyup biti rerek icazet almtr. Deerli Eserleri : 1 Vstat's-Slk f Siyseti'l-Mlk: Tlem.san'da hkmet kuran Zeyyat Oullar hkmdarlarndan Eb Ham Ysuf olu Ms'nm veliahdna yazd muteber bir eserdir. Siyset ve idare ilminden bahseden Arapa bir eserin tercemesi olup 1296 trihinde zmir'de ba slmtr. 2 Ferid'l-Fevid: Hafz Dvn'nn erhi olup baslmamtr. 3 db- nsan; mam Gazl'nin dab ve ahlk mes'elelerinden bahseden Bidyet'l-Hidye ismindeki risalesinin tercemesidir. 4 Terceme-i Risale-i Rabta: Mevln Hlid-i Badd'nin risa lesinin tercemesidir. Bunlardan baka hy'l-Ulmu tercemeye bala msa da bitirmeye mr vefa etmemitir. Arifane gazellerinden : Dil in-y srr- hviyyet deil midir Mcell-y lem'a-i ehadiyyet deil midir

 328 Dil vkf- rmz-i hken olsa o]^ deil stz- nktedn- hakikat deil midir , Tkey-hev-yi nefs ile eytna ittiba' Bu haletin nihayeti cinnet deil midir Bir nm-nigh mlket-i dil pdihmm Rahmi medr- feyz saadet deil midir

RZA BEY ALI

RIZA

BEY

1321 = 1903 lh sadl ir adna hakkyla lyk stn edal bir ir olup stan bul'ludur. Mlkiye mektebinde tahsilini bitirdikten sonra Manastr Vi lyetinde maiyyet me'murluunu tamamlayp Yanya Vilyetine .bal Iskrapar, Permd, Margali ve Meuh kaymakamlklarnda baar ile hizmet edip vcudundaki arzadan dolay tedavi iin stanbul'a gelmi ve ya krka varmadan 1321 H. trihinde dnyadan ayrlarak Sdlce'de Bademli dergh yaknnda Karaaa tarafnda ailesine mahss olup duvarla evrilmi mezarlkta topraa verildi. Merhum hakikatleri syliyen bir ir olmakla beraber nesirdeki kudreti de edebiyat numunesi sa ylmaa lyktr. iirlerinin tamamn toplayan belgatli dvn karde lik dolayisiyle elimde hrmetle mahfuzdur. lisanda nazm inadna muktedir, temiz kalbli, arif - k, doruluun ve vefakrln mces sem misli, hakkata vkf bir zt idi. iirlerinin ou Hersek'li Arif Hikmet Bey ve Yeniehir'li Avn Bey tarznda muvahhidne ve mutasavvifne tevhid tarznda ve tasavvufa it clup en parlaklar tevhd ve na'tlar ile muhammes ve mseddes (belik ve altlk)larclr. Mnct- Abdullah Ensr ve Tazarrut- Sinan Paa daki mensur mnct da arifane ve hakmnedir. slbun-

Arapa El-Mikt'n-Necti il ehli's-Salti f Beyn-i Hakkati'dDreyni, Srr- Sreti'l-hls, Beyn'l-Kem.li il ehli'z-Zevl, Risalet'l-Cdi il Ehli'-uhd f Beyn-i srr'I-Hlkati ve't-Tekvn, Kitb't-Tevhdi f Srn'l-Mecd ile Ganim'l-Gaaz f Bildi'n-Niyz ismiyle Trke Msr Hazretlerinin gazelinin erhini ihtiva eden ve kendi el yazlaryle yazma bulunan risaleleri de fakirin elinde mahfuz dur. Mensur mnctndan : lh! Ben bu hevest- fniyeden tecerrdle senden seni arzu et-

 329

tim. SiUe-hr- Len tern (I) oldum. Mazmn-i erf-

\jL?0^

md-vr ide durdu. Vakt ki tecell-y zt, feyz bah-i dern oldu (kal bine feyiz girip tecell edince) ef'l ve sfat ve ztm bilcmle zebn, ne kendimden ve ne de leminden bir nian buldum. Ol dem ki zuhr-t feyzin ifkat nisr-i cenan oldu; gzmden her ey

(II)

olmaa balad. B-ihtiyar

3^

(III) gftr- evvelinim, oldu, (ilk szm oldu.) Y

Rabb bundan byk ne ni'met diyebilirim.

Bunun krn ne trl

(I) Len tern... A'raf sresi - yet: 143. Vakt ki Ms (ibdeti iin t yin etdiimiz) vaktda geldi, Rabbi ona (ilh szn) syledi. (Ms) dedi ki: ((Rabbin, (cemlini) gster bana, (ne olur) seni greyim (1) buyurdu: Beni kat'iyyen gremezsin, fakat u daa bak. Eer o, yerinde durabilirse sen de belni grrsn. Derken Rabbi o daa tecelli edince (2) onu parampara ediver di. (.3) Musa da b a y g m yere dt. Aylnca dedi ki: Seni tenzih ederim. Tevbe etdim sana. Ben mn edenlerin ilkiyim. (1) Ms aleyhisseln Cenb- linkkn dnyda grlemiyeceini bildii halde kendisine hcum eden itiyak ile, taan enva'- cell ile istirak deryas na dalarak byle syledi. fO, kelm- lhyi iidince adet kendinin dnyada olduunu unutmu, bir hiret ve cennet haytna kavutuunu zann etmiti.! Hzin. (2) Rabbnn nuru dada zuhur edince bn-i Abbas. (R.A.) (,3) Onu bir toprak hline getiriverdi. bn- Abbas. (R.A.) (II) (Yes'elh m e n fissemvti vel'ard klle yevmin hve f e'nin.) ErRahmn sresi, yet: 29. Gklerde ve yerde kim (ve n e ) var^a o n d a n ister ( 1 ) . O her gn (2) bir i.dedir ( 3 ) . (1) Y diliyle, y haliyle. bdete, rzka kuvvet vermesini, yarlgamasn, vesireyi h e p ondan dilenir. (Beydv, Celleyn, Medrik.) (2) Her n Beyzv, Celleyn, Medrik. (3) Diriltmek, ldrmek, azz klmak, zengin yapmak, halr klmak, fakir yapmak, du edene icabet etmek, isteyene vermek, vesaire gibi ezelde takdir e t tiklerine muvafk olarak izhar buyuraca bir emirdedir. (III) (Ene evvell mslimn) En'm sresi - yet: 163. B e n de nslmanl a n n ilkiyim.

 330 deyebilirim; hayf ki bu hl sabit olmuyor, bunda karar edilmiyor. Ttil-i eya ve esbaba Dn-i mbn-i Muhammedi kaail ve ehl-i dil mail olmadmdan ceml-i rubbiyet ve ry-i hviyetle istitr- eya

^^_ji \ JLo-

dj]

(IV) berz intir ediyor.

Bir firkattir kinat kaplyor, ehl-i akn gnlne simli iler saplyor. -Aman y Rabbi buna dayanacak yrek mi olur? Mededkrm ol, beni u firak teinden kurtar, ney gibi nlnm, muhtc- gufranm. (*) Bir mseddesinden : Snbl-i feyz-i vahdetde dell-i evliyayz biz Sr- kurb-i ev edn, er- ve'd-Duhyz biz Serirdn- Kur'n-in-y He'l-Etyz biz Hulsa vris-i irfn- Fahr'l-Enbiyyz biz Ziy-y nihr-i akullah ile pertev-nnyz biz Cenl-i lem b-i Huda'ya mbtelyz biz. O Allah azm'-n ki vermi reng bu hke Adm'l-asi olan 'ym mazhar klm idrke Tenezzhden, teebbhden beridir smaz eflke Grrsn vechini klsan nazar her hangi h-ke Ziy-y mihr-i akullah ile pertev-nmyz biz Ceml-i lem b-i Huda'ya mbtelyz biz. Salbet bah ider sun'-i kemlin seng-i hrya Rislet nak iden mehdinde feyzin kalb-i sa'ya Bulur tevhd-i ztnla vcd klm-i prye Bu ma'razda budur ancak ricalullah'a sermye Ziy-y mihr-i akullah ile pertev-nmyz biz Ceml-i lem b-i Huda'ya mbtelyz biz.
(IV) (Limenil mlkl yevm lillhil vlndil kahhr.) El-M'min sresi yet: 16. [Allal buyurur] (1) Bugn mlk kimindir? [Yine kendisi cevab v e rir] (2) Bir olan, (her ey' hkim ve) kahhr olan Allah'ndr. (1) Celleyn. Medrik. (2) Celleyn. Medrik. (*) Kelimelerin aklamas kitabn sonundaki lgate'dedlr.

 331 Biz ol rind-i Melmyiz ki virdik aka mm Ver-y perde-i izzetde grdk vech-i cnn Yedullaha Rz biy'atle bulduk feyz-i irfan Mezr- kife misbb olur bu nazm- nrn Ziy-y mihr-i akullah ile pertev-nmyz biz Ceml-i lem b-i Huda'ya mbtelyz biz. Mezar tama nak edilmi beyitlerinden vefat trihi aadadr: ki ihls ile trihi dd Bu demde buldu Mevl'sn Rz Bey

RTB

BEY HACI

MAHMUD

RTB

BEY

Yeniehir'e bah Fener'dendir. Muzka-i Hmyn'dan emekliye ay rlmtr. Mutasavvfne iir syliyenlerin en deerlilerindendir. 1317 de stanbul'da vefat etmitir. Kuzguncuk'da Nakka Mezarhmda babasnn yannda medfundur. nek manzumesi nefs eserlerden saylmaktadr. Bahariye Mevlevi e3'hi Nazf Efendi'ye mntesib idi. Eserlerinden Gelmez tegayyr aslna birdir hakikati Derya geri zahir olur sad-hezr-mevc

RF'AT MUHAMMED BEY MANASTIRLI 1325 = 1907 Erkn- harb kaymakamlarndan iken Haleb'de srgn hayat yaa yan kl ve kalem sahibi bir zt olup Manastr'da domutur. Babas Ati na'nn mslman muhacirlerinden Rid Efendi ismnide, alay ktipliin den emekliye ayrlmt. Mektebden me'zun olduktan sonra bir mddet Harbiye Mektebinde muallimlikte, bilhare geen harbde Anadolu Ordu-yi Hmynunda Gaaz Ahmed Muhtar Paa'nm maiyyetinde, arka:-;indan 3. ve 5. Ord-yi Hmyunlarda hizmet grerek 1325'de Haleb'de vefat etti. Eserleri eitli olup mehurlar aadadr: 1 Mecmiu'l-edeb: Eserlerinin en by ve deerlisi olup Os manl Edebiyat kaaidelerinden bahseder. 2 anta: Askerlik konularnda yazlm makaleleridir.

 332 3 Silm-i Rif'at: Asker konularda yazlm makalelerini ihtiva eder. 4 Kavid-i Essiye-i Harbiye 5 Hendese-i Hattye 6 Mnhaniyat- Msta'mele 7 Manzum lm-i Hl 8 Usl-i Bedyi' 9 Tuhfet'l-slm: (Manzum Peygamberler Trihi ve Peygam berimizin Hayt) 10 Hce-i Lisn- Osmn 11 Klliyt- Kavid-i Osmaniye 12 Hikyt- Mntehabe 13 Cevhir-i ihar-yr ve Emsl-i Kibar 14 Menkb-i Tabiiyyt Beyitlerinden : Nr-i hasedi b- mrvvetle it itfa Kim nr- hased kalbi yakar zge sererdir.

RAD

AL EFEND

Tasavvuf diline vkf irlerden ve Bekta tarikat mensuplarndan bir zt olup stanbul'ludur. Muzka-i Hmyundan emekli iken 1312 t rihlerinde skdar'da vefat etti. amlca'da Selmi Ali Efendi yaknn da medfundur. Bursa'da Mevlid-i Neb nzm Sleyman elebi nn den ekirge'ye giden caddenin sa tarafnda medfun olan Karagzsn mezar tanda yazl gazel bu ztn arifane eseridir: Gazel: Nak-i sun'un remz ider hsnnde 'yct perdesi Hce-i hkm-i ezeldendir hakikat perdesi Sreti sretde mmkindr tem eylemek Hil olmaz ayn- irfana basiret perdesi Her neye im'n ile baksan olur i aikr Klm isti'l cihan hb- gaflet perdesi Bu hayl-i lemi gzden geirmekdir hner Nce Karagzleri mahv etdi suret perdesi em'-i aka yandrup tasvr-i cismindir geen Ademi med-d itmekte azimet perdesi

 333 Hangi zille iltica itsen fena bulmaz aceb Oynadan stad gr kurmu muhabbet perdesi Dergeh-i l-i Ab'da mstekym ol Kemter Gsterir vahdet ilin kalkdkda kesret perdesi iirdeki mahlas Rid ve Kemterdir.

RIZA

PAA

HSEYN 1322 = 1904

RIZA

PAA

lim ve edb vezirlerden bir zt olup stanbul'da domutur. Rama zan Oullarndan ismet Paa'nm oludur. Bilhassa, Arap ve Fars edebiyatnda ihtisas sahibidir. Vilyet vali li kleriyle nezretlerde baarl hizmetler yapmtr. 1322 trihinde vefat ederek skdar'da Doanclar'da babasnn yanma defn olundu. Rumeli Hisan'nda ziyaret ettiim ktphanesi ark ktphanelerinin gzel bir nmne.sidir. Eserleri baslmam olup kendi el yazs ile grebildiklerim aada dr; 1 ezerat'l-Beyni f Tercemeti mfredti'l-Kur'n: Tamamla maa mr vefa etmemitir. 2 erh-i Kasde-i Tantarniye 3 Lbb'l-ntihab: Arapa ve ksmen semeleri derlemitir. 4 Uyn'l-sar fi Mntehabti'l-E'r: Farsadr. 5 Destic'l-Fevd: Muhdart ilminden Trke mkemmel bir eserdir. 6 Deftere-i Gftar: Trke iirlerinin mecmuasdr. 7 Tahdku'l-Htr der tefrk- elfz: Lfzlarn farklanna dair Trke mkemmel bir lgattir . 8 Metlib'l- Metlib: 12 matleb (konu) zere muhdara ilmi ne id Trke bir eserdir. 9 Hemyn- Beyn: Muhdara (sohbet) ilminden Farsa bir eserdir. 10 Cerb'l-Edeb: Muhdart ilminden be cild zerine hazrlan m Arapa bir eserdir. 11 Mecma-i Edebiye: Muhdaratdan Arapadr. 12 Zbdet'l-Efkr f mehsini mehsini'l-sr: Arapadr. 13 Deste-i Fevid: Fevid faydalar.> ve eitli kaaideleri der leyen bir mecmuadr.

 334 14 Ravzat'l-elhan f Tebyn Ktat- Cinn 15 Mecma-i Muhdart RD PAA AHIVIED RD 1315 = 1897 PAA

Fazilet ve kalem shiblerinden bir zt olup Keds'de domutur. Tah silini bitirdikten sonra mlkiye hizmetlerine girerek mutasarrfla ka dar ykseldi. 1315 trihinde stanbul'da vefat etti. Baslm eserleri: Hall-i Mes'ele-i Tfn, Hakaayk- Kur'niye'den Bir Nebze, Tyn'l-Vezif f Hakk'l-Mtebiht ile Rahman sresinin tefsirine mteallik Terceme-i Hikmeti'l-Beyn f Sureti'r-Rahman dr. Ana di linden baka Arapa da konumaa ve yazmaa muktedir olup Krdce ve Srpa'ya da vkf idi. RIZA EFEND BURSA'LI AL RIZA EFEND 1323 = 1905 lim ve kalem shiblerinden ve Mevlevi tarikat mensublarndan ir fan nianesi tayan bir zt olup Bursa'ldr. Bursa'da Sdk-zdeler deni len ailedendir. Yarm asrdan fazla mlkiye ve kalem hizmetlerinin muh telif 'belerinde dirayet ve nmusiyle baarl vazifeler grmtr. Me zar tanda yazl: Rza Efendi ekip H ekildi me'vya msra':i ta'miyedrnn delleti olan 1323 trihinde yerlemi bulunduu skdar'da vefat edip Selimiye Dergh- erifine defn olundu. Hal tercemesi ileride yazl Senh Efendi merhumun byk kardeidir. Resm ve husus yaz lar nesir yazlarna nmne saylmtr. Hafza kuvveti de hayret verecek derecede olup zamannda yksek rtbeli devlet m'murlarnn en kdemlisi ve o trihde says pek az olan A'yan Meclisi zasndan ve ok yaayanlardan (uzun mrl) yksek bir zt idi. Meslekhne-i Hmyn ismindeki trih ve siyas hakimane eseri istifadeye ayandr. Bir aralk Kartal'da oturmasndan dolay Kartal-nme isminde de bir eser daya yazmtr ki her ikisi de basl deil dir. RIZA SAFVET BEY Mehur eyhu'l-slm Eb's-Sud Efendi torunlarndan nl Hattat Vahdeti Efendi'nin oludur. lk tahsilini grdkten sonra Dvn- Hm-

 335 yn kalemine almarak me'muriyet vazifesini yapmakla beraber Arap,, ve Fars dili zerindeki renimini tamamlad. Rh-i Safvet idp de meyl-i ul Vsl oldu rzy Mevl'ya trihinin gsterdii 1329 trihinde kayt kalemi mmeyyizi iken vefat ederek ulu ceddi Eb's-Sud Efendi'nin yanma defn olundu. Kaadir ve zel tarikatlarndan halifelik alm, Mevlevlie de mahabbet besliyen halm-selim, takva sahibi bir z tidi. Yaz san'atm Sm Efendi ile Muh sin-zde Abdullah Bey'den mek etmitir. Bykekmece Cmi-i erifi nin yazlar mehreti eseridir. Trke bir oru risalesi tertip ettii gibi Arz-i Endelsyi terceme etmitir. Trke iirlerinden bir ksm Ha zne-i Fnn ve Terakki gazetelerinde yaynlanmtr. Bir mnctndan : Ey vkf- esrar hafiyyt olan Allah Mevcudun, Ehad, Vcibn bizzat olan Allah Tesbl ile tevhd iderim zt- azmin Ey Hlik- sr unat olan Allah

REFK BEY MUSTAFA REFK 1331 = 1912

BEY

Osmanl muharrirlerinden alkan bir zt olup stanbul'ludur. 1331 trihinde tedavi iin gittii Viyana'da vefat etti. Matbu' eserlerinden: Menkb-i Seyyhn, Mntehabt, Paa'nm Serveti, inde Hakikat, nsan ve Hayvan zerinde Msiknin Te'sri.

Hayl

RD EFEND GRD AL RD EFEND 1336 = 1917 Edebiyatmzda eski tarzla yeni tarz arasnda kendine mahss bir vzh ve tatl ifade ile yazan irfan sahibi bir zt olup Girid adasnn Kandiye ehrindendir. Usle gre tahsilini bitirdikten sonra hkmet i lerine girerek ykseldii me'muriyetlerde namus ve dirayetle baarl hizmetler grd. 1336 trihinde anakkale Mutasarrflndan emekliye ayrlp yerletii Bykekmece'de vefat etti. Nesri nazmndan daha kuvvetlidir.

 336 Baslm eserleri: 1 Saf'l-kulb: EvliyuUah'n hl tercemelerinden bahseden Tabkat- a'rn'den terceme edilmi olup Konya mektupusu iken bastrmtr. 2 Nmne-i Hikmet: smi msemmsna uygun ahlk ve hik metle alkal bir eser olup Trabzon mektupusu iken bastrmtr. 3 Terkb-i Bend: Genliinde Hanya'da bastrmtr. Matl': Sk getir ol badeyi kim neve-re.sndr Her katresi erbb- dilin canna candr Sk yeti imdadma Allah iin olsun Zra felek'in gerdi-i nsz yemandr Bo durmasun elden ele devr eylesin akdh Sahb getirin mest olaym n bu ndr Esrr- hakikat olamaz herkese ren Hakkn nice hikmetleri vardr ki nihandr Kaabil olamaz kaal ile takrr-i serir Erbb- dilin syledii baka lisandr em-i dil-i agha hu lemde serser Esrr- unt- lhiyye lyandr Birdir mtegayyir olamaz chl-i hakaajk Yek tavr- bekaa olmayan ahvl-i zamandr Mzn- ukle samaz hkmet-i Mevl Bu skleti dalar ekemez hayli girandr Varken sana temyiz gibi rehber-i vicdan Vd-i dalletde dolamak hezeyandr Ref oldu nikab- ser-i srr- ehadiyyet Kef- ezel perde-ber-endz- gmndr bretle bakan sun'-i Hud-y Mtele Hayran olur elbet bu tem-y kemle

R A D AK BEY 1335 = 1916 Askeriye edblerinden lisna vlaf bir zt olup skdar'hdr. 1299 trihinde Harbye mektebinden ktktan sonra Kuleli Asker Lisesinde

 337 yaz kitabet ve Harbiye'de Akaaid muallimliklerinde vazife grd; 1335 senesinde albaylktan emekliye ayrlarak vefat etti. Karacaahmed Me zarlnda medfundur. Gltin tarikatna baldr. Matbu' eserleri: Mizn'l-Makal: Mantk Zbde-i Trih-i Enbij' Nahv- Trki Sarf- Trki Sarf- Osmani. Harbiye Mektebinde okutup kaleme ald Trke lm-i Kelm ders leri baslmam olup bu yolda istifadeyi mcib Osmanl eserlerindendir.

KE AD BEY HYA EFEND TORUNU FAK READ BEY Hl tercemesi mtehassslarndan mn ve ir bir zt olup stan bul'ludur. Tahsilini tamamladktan sonra evvel kalemlerde, arkasndan marif mdrl vesaire gibi me'mriyetlerle vilyetlerde bulunduktan sonra stanbul'a geldi. Son me'mriyeti olan Takvm-i Vakaayi' mdr lnden emekliye ayrlm, 1332'de vefat ederek Erenky'nde Sahr-y Cedid kabristanna defn olunmutur. Edebiyat dnyasna kalemiyle hiz meti geen ediblerdendir. Baslm eserleri : 1 Trh-i Edebiyat- Osmaniye: U cildden meydana gelmi olan bu eserin birinci cildi bir giri ile on ikiye bld, edebiyat devirleri mizden bir ksmn, ikinci ciid geri kalan ksmlar, nc cild manzum ve mensur seilmi eserleri muhtevi olup yalnz birinci cildini yaynla maa muvaffak olabilmitir. 2 Eslf: ki ciid zerine mrettep olup Osmanl lim ve irle rinden bzlarnn hl tercemelerini aklar. 3 Gldeste: iir mecmuasdr. 4 Hazne-i Mntehabt 5 KUiyt- Letif 6 Keml ile Muhaberemiz 7 Gencne-i Letif 8 n ve Kitabet 9 Kret Dersleri 10 Lgat- Osmn 11 Sergzet-i Snhi 12 Amel ve Nazari Tlm-i Kitabet O.SMANLI MELLFLER - C: 2 F. : 22

 338
I

RED KF

PAA

1338 = 1919 Hl tercemesi ileride yazl Kalkandelen'li kif Paa'nm asl ve e refli evld olup son me'mriyeti bulunan A'yn zlmda iken 133S trihinde vefat ederek Fatih'de babasnn yanma defn olundu. Bulundu u mhim devlet ilerinde dirayet ve drstlk dairesinde vazife gr d. Dvn baslmam olup iirleri hakimane ve mutasavvfnedir. Bir gazeli: Hod-perestn- zaman dny ve mfh arar Bir bilen asl- vcdu baka bir dny arar Dil ne sakiden kaar, ne cm- gam-fers arar Mereb-i ehl-i hakikat bir yed-i beyz arar Fari olmaz bir zaman derd-i taharriden hayl Hilkatndan, rhletinden maksad- aksa arar Bir ceml ol bil nedir s*r- Cemlllah' kim Dil-berandan kaan- irfan mstesna arar Serde nr- ak- ehl'l-beyt yansn kim gnl Hkm-i ferman meyyed nurdan tura arar imdi varsun bilmesn ebn-i lem kadrimi Dem gelir elbet zaman - bir ma'delet-pr arar Nakilden evvel gerek insana feyz-i intikal Ey Red erbb- fikr elfazdan mn arar.

RAUF BEY M. RAUF BEY 1335 = 1916 Erkn- harbiye ferikliinden korgeneralliinden emekli tf Pa a'nn oludur. Byle yksek bir aileden yetitii gibi bizim memleketimzce de en yksek bir derecede tahsilini ikml etmi, Mlkiye-i ahane den birincilikle ehdetnme almaa muvaffak olmutur. lm bakmdan kazand bu imtiyaz ancak bu yolda fevka'l-de bir isiidada mazhariyet sayesinde Arabca, Farsa, Franszca, ngilizce, Al manca, talyanca, Rusa, Rumca, Bulgarca gibi sekiz-dokuz lisna v kf olmak ve kendi dilinde de nazm ve nesre kaadir bir derecede, deta

 339 t.czn bir ir, faziletli bir edib saylacak ekilde derinlik sahibi bulun mak suretiyle de kendisini talandrmtr. Birok gazetede, bilhassa, bamuharrirliini yapt Resimli Kitar)da muhtelif konularda, meslek ve rlarda makaleleri, iirleri vardr. Edebiyatmzn sahne ksmiyle de meguliyetten ayrca zevk alm tr. B-; yolda Pervane, Nikhda Keramet Vardr, Ate ile Barut ArasTnda adl komedileri bulunduu gibi; Rif Necdet Bey'le birlikte yaz dklan Tiraje ismindeki piyes de baslm eserlerindendir. Baslm olan dier eserleri de aadadr: Yunan- iradm Trihi Edebiyat talyan Trihi Edebiyat ngilizce'den terceme Musavver Yrh-i slm Merhum Dr'l-Fnn stanbul niversitesi Arab Edebiyat mu allimliinde de bulunmu, bu bakmdan da ilim ve marifin yaylmas na alintr. Aadaki manzumesi iirdeki kudretinin derecesini gs termee kfidir: Serb- Hayl: emende rl-c idim; garb garb-i eb-neverd; Bir tr- dil-riib tesadf eldi rebgzrma.. Ne nkhet-i semendi bu, ne by-i canistan-verd Almamd byle bir iek hayl-i zarma.. Zll iinde taktm kesildi cst c ile. Bu zhre-i beday bulup egafle kokladm. Hulul edince subh-i nev nikaab- leyli hile Elimde bir snk, soluk kfe grdm aladm. Ne oldu gnlm rbde eyliyen enm-i nz?. Ne oldu? Belki kalb-i mahreminde gizlidir, dedim Ve ke'sini ,tveycLni aup da bakmak istedim.. Krld, dd pyime, deride oldu, Tehmi h pek teh imi bu kalb-i r.hncdr.. Sirikbr uzakiaup da leyle etdim intizr.. Merhumun ahlk ve hareketleri itibariyle de efkat ve merhamet sa hiplerinden olduuna btn tanyanlar ehdet etmekledir. Gen yata vefat millet ve memleket iin elbette byk bir kayptr. 1335 senesi Martnda vefat etmi ve Haydarpa.a'daki ailesi kabristanna defn olun mutur.

 34 SEN MUHAMMED ELEB 970 = 1562 Alim irlerden ve ihls sahiplerinden bir zt olup Manisa'ldr. Bir aralk seyahat leminde ve kaad naiplii mesleinde bulundu. Sonra Manisa'da Kanun Sultan Sleym.-'n'n ehzadelerinden Sultan Musta fa'nn hocalna me'mr edilmi, ehzadenin Amasya'ya gidiinde bera berinde bulunmutur. 970 H. trihir]de Amasya'da vefat etti. Eserleri:

erh-i Maksd,Nistan-i zill der-berbat' ebistan- Hayl, Me nkb- Emr Sultan Muhammed emseddin-i Bhrdir ki bu son e-icn matb'dur. bu eser esasen mensur ise de ou Trke olmak suretiy le dilde yazl bir ok manzumeyi de hvidir. Ad geen eserdeki bir na'tndan : Muhammed Muhammed Muhammed Kamu nsn b- ry-i enbiydr nr-i em-i etkydr mrselnin htemidir mkerrem-ekremidiv.

Nistann bir nshas Yahya Efendi'de vardr.

SABT

ALAEDDN

EFEND

Kaadler snfndan ve mehur irlerden olup iirde kendisine has bir tarz sahibidir. iirinde ata szleri veya mehur tbirler getirmek birinci mekdr. Herkesin bildii bir sz yle zarfne mazmunlarla muhteva nazm eder ki okunduka ne'elenmenek ve glmemek elden gelmez. Bu nunla beraber o cazip szleri arasnda bz zihaflar da vardr. Srbis tan'da bulunan zice kasabasndan olup tahsil ve terbiyesi stanbul' dadr. Mrettep Dvnndan baka Selim Giray adna yazd basl Gaznmesi ile Edhem ve Hm, Berbernme, mer ve T^^eys, Mi' rciye gibi irlerce makbul mesnevileri de vardr. Hamse-i Atiye na zire olarak balad eseri tamamlanmamtr. Mezar tama nak olunmu Adn-i Zb olan cayn Sbit msra']nvp delleti olan 11.24 H. trihinde vefat etmitir. Kabri, Topkap dnda i\ial;epe civarnda Sar Abdullah Efendi'nin ayak ucundadr. Son ine'-

 341 mriyeti Diyr-'i Bekir mevleviyeti yksek ksdl oldu. Eserlerinin klliytm toplayan Dvnmn nshalar stanbul ktphanelerinin bzjlarmda bir nshas da Manastr ktphanesinde mevcuddr. Tarikata Bayram Melmliine baldr. Mehur M'rciyessinden : Hoa ferhunde ahter leyle-i mmtaz mstesna Ki unvn- berat kadridir ser-i sret-i sr ridi bir yere kim e cihetle r unsur yok Zemin sman n-bd a* fer n-peyd Ne evvel var ne hir bir garb lemdir ol lem Lisn sem' nutk akl fehmin nm yok asla. Dilinde kekemelik olduundan pek de doru-drst sz syliyemezmi. Bu bakmdan mnasebet dtke, Ben sz syliyemiyorum. Bere ket versin kalemim biraz sylyor, o da sylemese atlardm, dermi. 1198 H. trihinde stanbul'da vefat eden Mustafa Zr Efendi de lim irlerden olup zicelidir. Dvn ile Gaz-nmesi vardr.

SEN

MUHAMMED

EFEND

Kaadler snfndan yksek ahlk sahibi lim bir zt olup Balkesir'iid-. Kmal-zde Hasan elebi ile ayn devirde yaamtr. Mrettep D vn ile Ravzat'l-Ebrr isminde manzum bir eseri vardr. evhif''n-Nbvveyi de terceme etmitir ki bir nshas Revan Odas Ktp'nOnesinde mevcuddr. Beyitlerinden : Bel-yi dehri Hud ekdirrse gam yemeyiz Visl-i yri nasb eyliye Br Uyanmaz em'-i ikblim grnmez ol kamer-taPat Beni bu kara gnlerde koyan baht- siyhmdr (*).

(*)

Yazmam Kaad v Ke.f Cerr-i Taber Haberm y o k gzelim kimden alaym haberi

nakaratm hvi olan manzumenin Edirne trihinde Zti Sleyman Efendi hal felerinden Edirne'li Sen'ye id olclu yazldr ki bilhare grdm Dv-

 342 SERVET HASAN EFEND

1224 = 1285 1809 = 1868 Son devirde yetien yaradla kuvvetli irlerden olup doum yeri rmir, ismi Hasan'dr. smiyle mahlas doum trihi olan 1224 H. senesini gsterir. iirdeki kaabiliyetine yukarda ad geen Sabit Efendi'nin irler arasnda mehur olan Mi'rciyesine yazd ve 1265 trihinde zmir'de baslan tahmisi hiddir. Bundan baka bir divan tekil edecek kadar eitli iirleri vardr 1285 H. trihinde stanbul'da vefat ederek Kabata'dan Beikta'a giden caddenin sol tarafndaki kabristana defn olundu. Mi'rciye tahmisinin matl'mdan ; Keml-i itiykmdan Cenb- Hayy-i l yefn Talebkr- visl-i nazenin oldu o eb Mevl Habbin istedi bir gece dvetci idp sr Hoa ferhunde ahter leyle-i mmtaz mstesna Ki unvn- berat kadridir ser-i Src-i sr

n n d a mtleamdan gemitir. Ad geen manzumeden : Seni lem sanma Ar-i muallda arar Kimi esmada timi s'cnc i muallda arar Kimi gkde kimi yerde kimi deryada arar Kimi havrada kimi dem Havva'da arar Kimi Makdis'de kimi K'lu--j Uiy'da arar Kimisi deyre girip Lt ile IJzz'da arar Kimi A'raf'da kimi cennet-i Me'v'da arar Kimi dada kimi bada kimi sahrada arar Kimi Mecnn olarak srct-i Leyl'da arar Kimi Vmk gibi ruhsrc-i .Izr'da arar.

 343 SLEYMAN ELEB SLEYMAN DEDE

825 = 1421 Babas Sultan L Murad'm vezirlerinden Ahmed Paa, dedesi ehza de Sleyman Paa'j'a tebrik yazan eyh Mahmud Efendi'dir. Ltf'nin vaz Paa olu demesi yanhhk eseridir. Yldrm Byezid Hn'n imam ve Emr Sultan Hazretlerinin ba mrididir. Osmanl iirinin kurucularndan saylrlar (*). Hlen eller s tnde tutulan, hrmet ve itibarda bulunulan ve nazm edebiyatlar na zarnda sehl-i mmteni' hkmn alan [Aevlid-i Peygamberi] ') men-

(*) Z a m a n m z m aratrc ilim adamlarndan vc muharrirlerinden Al E m r Efendi'nin Osmanh Trih ve Edebiyat mecmualarnn onbirinci nshasnda Sleyman elebi hakknda kymetli malmat vardr. (**) Sleyman elebi'den evvel edebiyata dir eser kalmam gibidir. K n h'l-Ahbar sahibi l Efendi'nin .szne gre: lk Osmanl Pdih zamannda btn emel ve gaayeler gaz yoluna matuf olmakla sz kymetini bilenler Arap.'ya v? Farsa'ya in bulunmakla Osmanh nazm itibar grememi, Mevln Niyz ve Sleyman e l e b i n i n dedesi eyh Mahmud iirle hret kazanmhrsa da Timur'un meydana getirdii kar gaalkta dvanlar zayi olmutur. Velayet gsterp halka suya seccade salmsn, Bekaasn Rmili'nin dost-i takva ile almsn beyti eyh Mahmd'un Oaiiz Sleyman P;^'ya Rrmo fetihlerini tebrik iin takdim ettii kasidenin mat'? iais, ( ) Osmanl irlerinden birok zat nazi re yazma yolu ile Mevlid-i ct'd manzumeleri kaleme ain'larsa da, herhalde mmenin kabulne mazhar olan Cenb- Ha,\kn arif kulu ve Re.slllah'n k Sleyman Dede merhnnkidir. Sz konusu nazireleri yazan zatlarn bzlar unlardr: eyh emseddin Sivas, Beyzade Mutala Efendi, Kef-i Sarlan, M a n a s (1) Knh'l-Ahbr sahibi .4l Efendi'nin sznn asl metni yledir: Scltn-i selse-i piin hazert) zamanlarnda ml-i ummiyye cihet-i g a zaya ntuf olmala ve kadr-dnn- shan elsine-i Arabiyye ve Frisiyyeye i n bulunmala nazm- Osmani revaclananam ve Mevln Niyz v e mrn-ileyh Sleyman elebi'nin ceddi eyh Mahmud e'arla itihar bulmular ise de here merc-i Tmr'de dvanlar zayi' olmudur. [Velayet gsterp halka suya seccade salmsn Yakasn Rnm-l'nin dest-i takva ile alnsn] beyti eyh Mahmd'un Sleyman P-y Gaaz'ye Rum-ili ftuhatn in takdim eyledii kasidenin matl'- imi. tehniye

 341 kbesi bu yksek ztndr. Bu manzme-i serilenin ismi Vesilet'n-Neolan 825

cat olduu ve 812 trihinde Bursa'da son bulduu asl nshalarnn so nunda yazldr. Vefatlar Rhat'l-Ervah terkibinin delleti trihinde,, mbarek kabirleri Bursa hricinde ekirge yolundadr. Naz ma ekili sebebi Gldeste-i Riyz- rfanda ve zamanmz ilim adam larndan Hseyin Vassaf Bey'in Ve.slet'n-Nect ismindeki rken aaya alnmtr: Allah dn zikr idelim evvel Vcib oldu cmle ide' her kula Allah dn her kim ol evvel ana Her ii sn ide Allah ana Allah ad olsa her iin n Hergz ebter olmaya nn sonu Her nei'esde AUah dn d mdm Allah adiyle olur her i tamm. risalesinde aklanmtr. Manzme-i Serilenin mukaddimesinden bir ka beyt teber

tr'h K i f a t Bey, psala'l Ebu'l-IIayr, Akemseddin-zde Hamdullah elebi, Bur.sal Abd'l-Kaadir Necib Efendi, Bursa'l Kitap Mustata Efendi, Bursa'l Akif Efendi, Salhaddn-i Uki, Edirne Mfts Muhammed Fevzi Efendi, Drendel Bekaai, Hoca Re'fet Efendi, Kul Olu, Karesj'li Hasan Bahr, eyh Slih Nihn, Erzurum'la Osman Serceddin Efendi, eyh Selmi, Ke.f-i Samakov, Ysincizde Nr Efendi, Muhammed Hasan Efendi, brahim K a d e m Efendi, Osman Fevzi Efendi, Hseyin Efendi, Vali Abdurrahman Efendi, Gulmi, Mrd-i Aydn, brahim Nazif Karamani vesairedir. Nikaekii nerhm Hfz Slih Efendi tarafmdan manzum olarak Bonak a'ya terceme edilen nsha 1311 de skb'de baslmtr. Rumca'ya terceme edi len yazma nsha da bu fakr tarafndan grlmtr. Tercem(<-i Mevld al lisn-i Arnavud ismiyle de Ognl Hfz Ali Riza Efendi tarafndan Arnavudca'ya terceme olunmu, 1295'de baslmtr. Manzme-i Mevld f Efdali'l-Mevc d ismiyle Veletrinli Muhammed Thir Efendi tarafndan Arnavudca'ya ter ceme edilen dier bir nsha da Yldz Ktphnesindedir. erke limlerinden Dzceli Abdrrahan Efendi tarafndan erke.snc'ye terceme edilen nsha da 1332'de Osmanl 3Iatbaasnda baslmtr. Drtyz seneden beri efdl Bir sz dimedi ana mmasil Tanzirine ok ah.d yrn Kald yine bikr, misl-i Kur'n Mukaddime-i Hrbat

 SS SN AN PAA SNANE'D-DN YSUF

Akl ve nakl ilimlerde derin bilgi .sahibi, faziletli, hakim ve edb bir zt olup Bursa'da domutur. Trke'de zamanmm dou edebiyatmdan taKd olunduunu bildirmeyecek sretde dou edebiyatmdan yapt taklidleri farkettirmiyecek ekilde iktibasda bulunanlarn birincisidir. Bu bakmdan Osmanl Edebiyatnn ilk kurucusu saylabilir. Mrsei nesir tarznda yazd muteber eser ki edbler arasnda Tazarrut- Sinan Paa diye canlar gibi muhafaza olunmaktadr. Hemen hemen taklidi imknsz denecek derecededir. Babas Mevln Hzr Bey'in vefatndan sonra bir mddet mder rislik hizmeti yapt gibi Al Kucu'dan, rij^ziye ilimlerinin tahsili, pa diah tarafndan emr olunmas zerine talebelerinden Mevln Ltf'yi gnderip bu vsta ile tahsil ederek Kaad-zde-i Rm'nin astronomiden agmini'ye yazd erha haiyeler yapt. Dier eserleri, Tezkiret'l-Evliya, Hidyeden taharet bahsine mteallik nakbr rislesidir. Kaad Beyzv tefsirine de bir mikdar haiyesi ve Mekf-^n Cevahir ve A'raz bahislerini erhine dir de haiyesi vardr. Ahlknme - Nasihatnme ismi verilmesi lzm gelen eserinin mukaddimesinde Aknme adnda eseri de olduu yazldr. Vefat: Ve's-selm al menittebe'alhd cmlesinin delleti olan 891 H. trihinde, kabri Hazret-i Hlid ci varnda Hatb-zde yaknndadr. Tasavvuf ilmini mntesibi bulunduk lar eyh Vefa Hazretlerinden renmitir. Elinin akl ve cmertlii ile de tannmt. El-hsl Paa; Hkmet hikmet ile mterekdir Vezir olan hakim olmak gerekdir dsturuna bal ei pek az bulunan deerli ahsiyetlerdendir. Nesirlerinden bir para Tazarruatndan : lh! Ben seni ne dil ile veyim ki dil hakikatin bahrnda bir kat re! lh ben seni ne vcudla vasf ideyim ki vcdum mihrin uamda bir zerre! Her akl-i dirk-cemlin vas.fnda tire! Eshb- fnn ve urh, iz zetin havisinde mtel! Erbb- kulb ve kf cebertun hareminde bir blk bigne ve n ey besyir, eshb- akl- metn ve basiret aza metin bahrinin bir katresinden garik, havtr- erbb- rey hatir ve fikret-cellin teinin bir erriyle hark! lh! Sen ol Azizsin ki izzetin cem-i ezzenin alnna makam- zU ekmitir, ve sen ol Azimsin ki cemi'-i uzemnn yzne azam.etin d- sureti baslmtr. Sen ol kmilsin ki cem'-i kmillerin gzne keml-i b-nihyetin hk-i noksan etmi tir (*).
(*) baredeki kelimelerin mnas kitabn sonundaki lgatede grlecektir.

 34G iirlerinden : Kalb-i m'min ki ar Rabman'dr An ykmak ziyde tuyandr. Tevbid-i Hud kitaba smaz Takriri nn hitaba smaz. Tezkiret'l-Evliy'dan : mam Ca'fer Sdk (R.A.); Birisi ol kdve-i etky ve zbde-i asfiy, sultn- erat-i Nebevi ye, burhn- tarkat- Mustafaviye lim-i mil ve fzl- kmil meyve-i dil-i evliya, kue- cier-i enbiy, zeyn-i l-i Neb ve fahr-i evld- Al, rif-i k Eb Muhammed Hazret-i Ca'fer-i Sdk (R.A.) ve erdah ve ceale f a'l gurefi'l-cinn- mesvh Hazret-i Ca'fer Sdk cem'-i meyihin kdvesi idi. Ve zmre-i evliy'nn umdesi idi. Erbb- eriat ya nmda mselem idi ve eshb- tarikat katnda mkerrem idi. mam- Hak idi ve mukted-y mutlak idi. Ubbd arasnda mukaddem idi ve zhhd arasnda muazzam idi. Ariflerin mrtezs idi ve klarn p-vs idi. Shib-i dil ve zevk idi ve pr-saf ve evk idi. Kif-i hakaayk idi ve mbin-i dekaayk idi. Meni-i tefsirde marifi ok idi ve esrr- tenzilde letifine hadd yok idi. Mcn- tyneti b- dery-y nbvvetden idi ve terkb-i tabiat asl- burhan ve mahabbetden idi. Ceddi Resul idi ve ceddesi Betl Azr idi. (*) Paa'nm yukarya karlan eserlerinden anlalaca zere fikir me taneti, ifade san'at, hikmet meyli gibi edeb gzelliklerin cmlesini hakky.le hiz olduu tezahr eder. Edebiyat nokta-i nazarndan dahi bir mil letin edebiyat lisan hviyeti demek olduunu anlayarak fikir yrtmek lzumunu herkesden evvel idrk etmi olmasma hkmedilmekte asla tereddd edilmez.

SEH

BEY

EDRNEV

955 = 1548 lk devir irlerinden ve Necati'nin talebelerinden bir zt olup Edir ne'lidir. Ali r Nevi'nin Meclis'n-Nefisine takld suretiyle Het Beliit adiyle yazd irler tezkiresinde 216 ir mezkrdur. 955 tri(*) baredeki kelimelerin mnas kitabn sonundaki lgatede grlecektir.

 347 hinde Edirne'de vefat etti. irler Tezkiresi mnakkah ve kaafiyesiz bir tarzda yazlan eski eserlerdendir. Tezkire'nin htimesindeki manzumesin den : Gel ey derd ehli .k, olma gaafil Duru sa'y et k'ola tahsl-hsl Yeter gam bahrma gavvs oldun Bel hezminde ok rakkas oldun Gider cn gnlden jenk ps Dilersen bulasn gamdan hals Tezkire sonradan baslmtr. stad Necati'nin mezar tan yaptr mtr; devrimizin ediblerinden Faik Read Bey merhum tarafndan yaz lan mufassalca hl tercemesi matbu tezkiresinin sonunda ilve edilmitir.

SRR MUSTAFA EFEND 969 = 1561

MUSLHUDDN

lk devir ir ve limlerinden olup Gelibolu'dandr. Mesnev-i e rf ile Sa'd'nin Glistannn ve Hfz'm Dvnn .erh etmitir. Bu nunla beraber Farsa'nn derinliklerine id bz noktalarda hatlar bu lunur. airlikte ilk devir irlerinin orta derecelilerindendir. Mrettep Divm'ndan baka Aruz ve Kaafiye fenni ile edebiyat stlahlarndan bahseden Bahr'l-Marif isminde ediblerce makbul bir eseri daha var dr. Vefat Mreved bebehit ve Gitti cihn- Srr terkiblerinin de lleti olan 969 trihinde, kabri, Kasmpaa semtinin Beyolu tarafnda yaptrd mescid avlusundadr. Emr Buhr'nin damad Mahmud eleb'ye intisab vardr. Dier eserleri: Hiye-i Tefsr-i Beyzv, erh-i Buhri il nsf, Hiye-i Evil- Hidye, Hiye-i Telvh, Hiye-i nye, erhu Misbah, erhu muammeyt- Ali Kerramallah Vecheh, arhu Merah, Tefsr-i S re-i Ysuf, erhu Mciz mine't-Tb, erhu Muammeyt- Cm, Terceme-i Ravzat'r-Reyyhin fi Hikyeti's-Slihn, erhu ebistn- Hayl,' erhu sagoci, Terceme-i Acib-i Mahlkat, Terceme-i Zahiret'l-Mlk vesaire gibi otuz paradr ki en bataki erhlerden ba kas baslmamtr. Zahiret'l-Mlk 736 da vefat eden Seyyid Ali He medn'nin Farsca olarak yazd eserdir ki ayrld baplar aadadr: 1 man, 2 Ubdiy^/et, 3 Mekrirn-i Ahlk, 4 Hukuku'l-Vlideyn, 5 ^ Ahkm's-Saltana, o Saltanat- Mneviyye, 7 Emr-i bi'l-mruf ve nehy-i ani'l-mnker, 8 kr ni'met, 9 Sabr ale'l-Me.sib, 10 Zemmi'l-kibri ve'l-gazabdr.

 348 Bahr'l-Marif ismindeki eseri Osmanl Edebiyat ile megul olan zatlara lzumlu eserlerdendir ki bir mukaddime, makale, bir hatime zerine tertib edilmitir. Mukaddimesi aruz ve iire id stlahlar, birin ci makale bahirleri, ikinci makale iir san'atlarn, nc makale te bihleri ve Ens'1-U.k m.es'elelerini, hatime iir ilminin faydalarn anlatcdr. Beyitlerinden : Dediler te'sr ider esn m.senmda vel Ey Srr grmedim lemde handan olduun Nr-i Osmaniye Ktphanesinde mr Paa adna yazlm Trk e bir tefsiri de vardr. Kendi el yazs ile yazma ebistn- PTayl er hi de ehzade Cmi-i erifi I-Ctphnesindedir. Tercemc-i Ktb'lAcib ve'l-Garib ismindeki eserinin 4V para resmi hvi bir nshas da Endern-i Hmynda Revan Odas ktphanesinde mevcuddr. P'arsca bilen Osmanl limlerinden Hac Osman olu Ali isminde bir zt da Glistana id Mifth-j Ghstan ismJ.yle be' fasl zerine mretteo bir eser yazmtr ki fasllar aadadr: 1 yet, 2 Ehds, 3 Kelnt- Kibar. 5 Lgat. Beyitlerinden : Cnnum mbtel-y zlf-i cnn olmayan bilmez Per.n-htrm hlin perian olmayan bilmez. 4 E'r- Arsbiyye,

SULTAN SLEYMAN-I

KAANUN

Osmanl pdihlarnn en bykleri iinde iirleriyle de ileri gelen lerinden olup iirlerinde muhibbi mahlasn kullanrlard. Bu mahlasla yazdklar divanlar bilhare merhum dile Sultan tarafndan bastrlp yaynlattrlmtr. Dnyadan ayrllar ehd-i rh- Hakk Sultan S leyman msra'nn gsterdii 974 H. de, trbeleri Osmanl mimar san' atlarnn e.siz numunesi hkmnde olan emi- erifleri yanndadr. Hakimane iirlerinden : Halk iinde muteber bir ne.sne yok devlet gibi Olmaya devlet cihanda bir nefes shhat gibi pek mehur olduu gibi:

 349 Kadd-i yr kimi halkn serv okur kimi elif Cmlenin maksdu hr amn rivayet muhtelif Ehl-i irfann sz birdir ibaret muhtelif Ey Muhibbi yr elinden bir kadeh n eyliyen Hzr elinden ger olursa b- hayvan istemez beyitleri de edbler arasmda dillerde dolar. Tlk yaz'da mehretleri vard. Bir de Farsa Dvanlar olduu <'Cevhir'l-Mlkde zikredil mitir. Zamanlarnda tertib olunan Kaannnmenin bir nshas Nr-i Osmaniye Ktphnesindedir. Mehur gazelleri : Halk iinde muteber bir nesne yok devlet gibi Olmaya devlet cihanda bir nefes shhat gibi Saltanat dedikleri ancak cihan gavgaasdr Olmaya baht saadet dnyada vahdet gibi Ko bu y ireti n kim fenadr akbet Yr- bak ister isen olmaya tat gibi Olsa kumlar sanca mrne hadd aded Gelmeye bu .e-i arh ire br sat gibi Ger huzur etmek dilersen ey Muhibbi fari ol Olmaya vahdet makaam ge-i uzlet gibi.

S MUSTAFA ELEB 1004 = 1595

NAKKA

Mmr san'atlarn bir ubesi olan nakkalk san'atnda mahir, de erli bir ir olup stanbul'ludur. Gitdi S reh-i fenaya bs kevn msni'nu delleti olan 1004 H. trihinde vefat etti. Silivrikap hric'nde niedlundur. Osmanl mimarlarnn medr- iftihar bulunan mehur Mrnar .Sinan'n hl tercemesini yazmtr. Sonradan kdam Matbaas tarafsndan Tezkiret'l-Bnyn ismiyle baslmtr. Bir de Ravzat's-Saliin i.sminde bir eseri olduu ehr-zde Sad Efendi'nin Nev-Peyd adndaki trihinde yazldr.

 350 SEHN MUHAMMED ELEB Deerli irlerden bir zt olup Bursa'ldr. Resm ilimleri ivi-zde'den tamamladktan sonra Kaadlik mesleine girmitir. 1055 H. trihinde Bursa'da vefat ederek Hnkr Kk civarndaki Temenna denilen kab ristana defn edildi. Cam kit nm isminde kymetli bir eseriyle man zum Hads-i Erban Tercemesi, Bursa'da medfn olan vellerin yksek menkbelerini anlatan mecmuas ve mrettep Dvn vardr. Dvnnn bir nshas Eyb'de Hsrev Paa ktphanesinde mevcuddur. Eserleri ba slmamtr. Beyitlerinden : ekp dest-i taarruz lemin nezdk durundan Teh kl sar- nli sahh-y srrundan ekp germiyle serdin nakd-i cn verdin ne km aldn Bu glzr- fenann meyve-i .irin srundan Msra'larmdan : Dil-i dnda nisn- tama'- hm olmaz.

SEBZ MUHAMMED EFEND 1091 = 1680 irlerden tabiat ltfecilie meyyal bir zt olup Bursa'ldr. Emil Sultan mderrisi iken 1091'de vefat ederek Tuz Pazar Muallimhnesi avlusuna defn edildi. Mrettep Dvn vardr. Hl tercemesi Ulem Faslnda yazh Dede Ceng'nin Siysetnmesini de terceme etmitir ki basl deildir. Matbu tercemenin eyhu'lslm Arif Efendi'nin olduunu zikretmitik.

SM ABDJ'L-KERM EFEND Kaadlerden ve yaz dilimizi ok ssleyerek suh' bir hle getiren ta kmndan olup Abd'l-Kerm Efendi'ye Firdevs ola makam msra'nn dellet ettii 1096 H. trihinde stanbul'da vefat etti. iire de intisab vardr. Eserleri: Zeyl-i Siyer-i Veys, Dvn, Mneat vesairedir ki

 351 baslmamlardr. Eyb civarnda Hamam karsndaki k kitaplar arasnda vardr. Beyitlerinden : Sbbasn zhid aceb elde demdem ne tutar yle sad-pre teh-dm ile dem ne tutar pencere iinde

medfundur. Dvnnn bir nshas Endern-i Hmyunda Badad K

*
Krsde syle vr ise bir gayri mkilin Vaiz duban azna alma yanar dilin
SIRR BRAHLM EFEND

irlerden gzel sz sylemesini bilen bir zt olup skdar'ldr. 1111 H. de Girit Defterdar iken vefat etti. akaayk Zeyli eyhde sk dar'da vefat ettii yazldr. Hoca Nasreddn gibi ltife ve nkteye mey yal idi. Mrettep Divn Hamidiye'de vardr . Beyitlerinden : Sof esma ekdi yre grd kim te'sri yok Balad beyhude nm- dil-riiby ekmee Gazabnk olma peyderpey nigh- b-mehbdan Ki em'-i rene pervane b-perv hcum eyler Ol fetin mey-i akyle mest imi vaiz Bize nasihat iden yd-i gr grdn m ? Gazellerinden : Zhid bu burdetle eer dzaha girsen Bir lle duban imee te bulamazsn * Bugn dzah niann yle tahkik etti vaiz kim Kys ettin ki n imdi gelmitir Cehennemden Msra'larmdan : Zmre-i irfan ile nsiyyet et gel dem ol SZ- PERZERN SZ- NAKBEND lim irlerden olup Perzerin'lidir. imyie meslekini terk ederek Gaa z Mihal Bey Olu Ali ve Muhammed Beyler'in maiyyetinde bulundu..

 352 Bunlarn gazalarn'mesnevi tarznda onbe bin beyitle Remel Bahrnda manziim olarak yazmtr. Baka iirleri de vardr. Eserleri m.atb' de ildir. Matbu' Sz Dvan eyh emseddn Sivs torunlarndan Ahmed Sz Efendi'nindir. Beyitlerinden : Mahabbet em'in cana dell et Dl-i szn ol en'a fitl et. Bulunmaz imdi bir saf dern-yr Meer bn kim anda nazar var. Perzerin'de yaptrm olduu camiin avlusunda medfundur. Yetim hakk yiyen bir kaadye hitaben yazd manzume aadadr: Ey kaad sana davac Yezdan olacaktr Maher arasatnda k dvn olacaktr Har ire sicillt- amel n bula imza Rvet rakam nmene unvan olacaktr Devrinde yetimin ki gz ya revandr Bir gn seni gark etmee umman olacaktr Rvet kemiin durmaz ilik gibi emersin Karnn yarlup bir gn ilik kan olacaktr Bu saz ki sen perdeler altnda alarsn Sanma ki ann namesi pinhn olacaktr. Msra'larndan ; Mahabbet bir kef-i Dvd'dur pulad mm eyler

SCD AL EFEND 1035 = 1625 lim irlerden bir zt olup Boaziinde Yeniky'de domutur. A k Mahmud ve Kara Hall Efendiler gibi deerli zatlardan tahsilini tamam layarak niblik hizmeti grdkten sonra eyhu'l-slm Yeniehir'li A b dullah Efendi'nin fetva emniiinde bulundu. 1035 H. de stanbul'da ve fat etti. Fahriye tarznda bir gazelinden:

 353 Olsa bikr-i kalemim badene r-yi suhan Denir makdem-i tbirine db-yi suhan Ser-i engt-i dil-i mikhmla benim Hl olur ukde-i ikl muamm-yi fuhan Can bulur kaahb- fersde-i tarz- Veys Melek-i s nefesim eylese in-yi suhan.

SAM MUSTAFA BEY 1146 = 1733 Gazelcilikde ileri giden irlerden olup Arpa Emni-zde hretiyle tannmtr. Yaz san'atnda lam bir mehreti vard. eitli yaz san'at larndan sls, nesih, ta'lk'da mtehasss olduu gibi bir nev'i ikest-i ta'lik (*) meydana getirmitir. Sultan I. Mahmud zamannda Vak'aHvslik yapanlardandr. 1146 H. de stanbul'da vefat etti. Ali Paa-y Cedd kabristan'mda medfundur. Dvn baslmtr. Bir gazeli: Fark- mhvyel i dil em- temaadandr Pertev-nk bed yne-i esmadandr Revzen-i haneyi sernde kd etmekdir Serd-i bezm-i edeb hande-i bcdandr Hzr ol bezm- mkfata ey mest-i gurur Rahne-i seng-i siyeh penbe-i mndandr Sf- dil tre nihdna olur feyz-resn Gher efn- shil-kef-i deryadandr. Smiy hne ber-endz-i dil hem hubab Ci-i mevce-i seylbe-i sahbdandr. Beyitlerinden : Nedir sd bu pzr- fenada celb- emvalin Gn vermez meta'- mstcr d-i delln Bhde itme ehl-i riyadan nmd-i feyz tmez diraht-i huk nmdai semer zuhur

(*) Tlik krmas, tlik' andrr bir yaz ekli. OSMANLI MELLFLER - C: 2 F. : 23

 354 Her krda kil gzedir semt-i suhulet Engt-i hred ukde-i dvra yapmaz Msra'larmdan : Hsn-i hulk deme sermye-i syi olur

*
rt bedeldir gft gya merdm-i l'lin * Tel- hrs- bc demi mahrm-i km eyler Terc-i Bendi'nin matl' : Sof gibi zann etme bizi sbla bedestiz Biz dne mr- gher-i abd-i Elcst'iz Bz zatlar: Hzr ol bezm-i mkfata ey mesl-i gurur Rahne-i seng-i siyeh penbe-i mndandr beytinin manaszlna hkmederler. Bzlar da za ya iesi kapana konulan pamuun demir zerine vaz'olunduu halde mermerde hsl olan gedik veyahut byk kayalar zerinde meydana gelen pamua ben zer, onlarn bilhare kayann arasna szarak zamann gemesiyle kaya da yark peyda ettiini belirterek mnnn mevcudiyetini ileri srerler k b u ikinci yorum daha muvafktr.

SEYYD VEHB HSEYN EFEND 1149 = 1736 Osmanl irlerinin stnlerinden olup stanburiudur. Mderrislik mesleine girerek Haleb mevleviyetine yksek kaadliine nail olmu tu. Hacc vazifesini ifadan sonra h Vehb-i hner-pie cihandan gitdi msra'nn gsterdii 1149 H. trihinde stanbul'da vefat etti. Cerrahpaa yaknnda Canbaziye Mescidi avlusunda medfundur. iirde Snbl-zde'den stndr. Mrettep dvnndan baka bir de Srnmesi vardr. F iz'nin tamamlayamad Leyl ve Mecnn manzumesini de bitirmitir. Eserleri baslmamtr. Vehb mahlas Edebiyat Muallimi Neyl Efen di tarafndan kullanlmtr. Beyitlerinden : Her biri bir revzen-i kasr- tecelliyat olur Kim ki eyler .sinesin bin pre Allah akna

 355

Mstan-i ird olur erbb- basiret Siikkn- harem neyler imi kjble-niiny Sen de akhn vr ise bir neve tahsil et yr lemin ta'n etme tiryakisine ayyma Misl-i bahr dermunda saklayp gherin llner-nmla meyi itme vr ise hnerin dem odur ki itmeye tayir vaz n kbl baht kendine yr olmu olmam

Msra'larndan : deme kendi aya ile devlet gelmez Dva sbut bulmaz olursa gvah-mest * Bahi-i n-bemahal cddan o l m a z ma'dd Mehur rivayete gre Sultan IIT. Ahmed Bb- Hmyn haricinde ki nefs emesi iin trih olmak zere: Besmeleyle i suyu Hn Ahmed'e eyle du msra'n tanzim etmi olduu halde drt eksik gelmiti. Vehb bunu: A besmeleyle i suyu Hn Ahmed'e eyle du ekline evirerek hesab tamamladktan sonra bu vezin v e kaafiyede ms = ra' sahibinin padiahlk vasflarn en bir de kasde yazmtr.

SALM MUHAMMED EMN EFEND MRZA-ZDE

1156 = 1743

Fazilet sahibi irlerden ve kazaskerlerden olup stanbul'ludur. Mes nevileri ruhlu ve ssldr. 1156 H. trihinde Trablus-am ile am ara snda Mefrkda vefat etti. ehzade civarnda Bozdoan Kemeri yak nndaki Kalenderhne sokanda babasnn kabri yanna kendi ismine id bir mezai ta dikildi

 350 Eserleri: Terceme-i Akaaid-i Tahav-, MhiyyeUi'l-Uak, Tezkiret'-uar, Trk ve Fris Lgat, Terceme-i Lgat- Vessaf, erhu Risale-i Hseyniye mine'i-db, Neyl'r-Read f Emri.l-Cihad, Nahiv ile Mantkdan birer metin ile erhleri vesairedir.- Eserlerinden Tezkiresiyle Neyl'r-Read baslmtr. Beyitlerinden: Zerreler niz iken arz- vcd eyler yine leme envr hrd-i cihan-r ile Tezkire-i uars kdam Matbaas tarafndan baslmtr. bartsi eski tarz zere klfetli bir nesirle yazlmtr. Matbu Tezkire-i Fatn bunun zeylidir. Kendi el yazs ile yazma nshas Hlis Efendi ktph nesindedir. Neyl'r-Read, cihdn faziletlerine dir Trke yazlar eserlerin byklerinden olup on yedi fasl zerine tertib edilm.itir. 1294 de baslmtr. Mehur lim Ayn'nin Ikd'l-Ceman* ismindeki nl umum trihi nin on bir cildini de terceme etmitir ki sekiz cildi Nr-i Osmaniye K tphanesinde mevcuddur Bir de sarf ve nahiv kf;aidelerinden bahseden .Selmet'l-nsan fi Muhafazati'l-I^isan isminde bir eseri vardr. Bunun kendi el yazs ile yazma nshas ir Efendi Ktphnesindedir.

SNBL-ZDE VEHB MUHAMMED 1224 = 1809

EFEND

lim ve irlerden mehur bir zt olup Mar'a'hdr. Bir aralk elilik yoliyle ran'a da gitmiti. Glen-i Cennet ola mesken-i Snbl-zde. Glen-i Cenneti me'v kla Snbl-zde ve Cennet olsun ruhuna Veh b Efendi'nin mekn msra'larmn gsterdii 1224 H. trihinde stan bul'da vefat ederek Edirnekaps hricinde Topular'a defn olundu. iiri ilim kuvvetiyle sylenmi olduundan o kadar gzel olmamakla beraber mevzun sz syleme hususunda Osmanl irlerinin birincilerinden sayhr. Matbu' eserleri : Tuhfe, Nuhbe (*) adl biri Farsca, dieri Arabca iki lgat manzmr;(*) Son asu- limlerinden Yayaky'i Almed Reid Efendi'nin mkemmel ve mall)' erhi olduu Ulem Fasisnda zikr edilmitir.

 357 siyle Nb'nin Hayriyesine nazre olmak zere olu adma yazd L tife ismindeki nashatnmesi ve Mrettep Dvn ile evk-engz nmmdaki hikyet-nmesinden ibarettir. 1184 trihinde Ikd'l-Cemandan bir ksmn da terceme etmitir ki bir nshas Es'ad Efendi ktphanesinde vardr. Beyitlerinden : den her krm mzn- insaf ile sencde Bu pzar- fenada sd grmezse ziyan ekmez Sirkat-i i'r edene kat'- zeban lzmdr Byledir er'-i belgatde letv-y suhan Msra'larmdan : Ysuf olsan da zamane seni mizana eker Huraar-ldegnm skletin pr-i mgan ekmez Devr-i ebvb eyleyip olma cihanda derbeder Dergeh-i Bri dururken itme gayra intisb Dedesi Mar'a Mfts M u h a m m e d Efendi de limlerden bir zt olup erhu'l-Ebhi el-Msemm bi tevfk'1-ih, Tenzhat isimlerinde fkhdan eserleri vardr. Nru'l-Ayn, Kitb't-

SEKBANBAI

KOCA

SEKBAN

1223 = 1808 Akll, hamiyetli Yenieri reislerinden ve hakkaten deerli mni

leri m .'.dendir. Nizm- Cedd'i benimseyen Hulsat'l-Kelm f Reddi'lA v m adiyle Sultan I V . Mustafa'ya takdm, ettii lyihas fikrimizi is bta kfidir. fade tarz bir babann evlda ettii hitaba benzer; parlak deil, sevimli deil, safsatal deil lkin vicdandir; mkuldr. Terbiye edebiyat edicidir. Vefat Sultan II. Mahmd'un saltanatnn balarnda yni 1223 lrihlernidedir. fadesi akc olduundan Akif Paa'ya verilen mz yeniletirme erefi hemen Koca Sekbanba'ya id olsa caizdir. L yihasnn bir-ksm Nmne-i Edebiyat- Osmniyede yer almtr. Gaa yet metin ve hakimane bir siyas anlaya sahip olduu Nizm- Cedd'i tutmasndan anlalmaktadr.

 358 SULTAN IIL SELM

Osmanl mparatorluunun siyaset, askerlik, marif sahalarnda ye nileme ve slhat devresine girmesine alan marur pdihtr. Dier haslet ve meziyetlerinden baka iir ve msikde de tam bir ihtisaslar olup lhm mahlasn kullanrlard. Mrettep - mzehheb yaldzlan m dvanlar Yldz ktphnesindedir. Bir ksm da At Trhi'nin drdnc cildinde yazldr. hne gazellerinden en mehuru Alar redifli olandr. Firdevs'i etdi Mevl Sultan Selim'e Me'v, Hayf cevr-i devr ile Sultan Selm oldu ehid msra'larnn delleti olan 1223 de, kab ri Lleli'de cennetmekn babalar yanndadr. iirlerinden: Yaptm dmen-i pk-i rz'ya heri bd-bd Sarldm hk-i pk-i Mustaf'ya heri bd-bd Zuhrt- una tb takatsiz kalup hdd Sndm dergeh-i zt- Huda'ya heri bd-bd.

SRR

OSMAN EFEND MVERRH 1299 = 1881

Son asr irlerinden olup Atina'ldr. Evvelce Huzn mahlasn kullanrd. stanbul'a geldikten sonra Snbl-zde Vehb Efendi'ye ket hda oldu. Tabiat hezel sylemee akaya - latifeye ve hicve (*) mey yal idi. Srr'nin vefat, mcib-i hzn oldu ehbbya, Srr reft ez dnya msra'larnn gsterdii 1299 trihinde stanbul'da vefat etti. Edirnekaps hricinde Topular'da Snbl-zde'nin yannda medfundur. Dvn baslmtr. Srr'nin doumu, memleketinden k, babasnn vefat, Rebu'l-evvel'in beinde vki' olmutur 1299 trihinde baslan Srr Mecmuas adl eserde trihlerinin en seme paralar yazlm tr.
(*) Srr'nin hezeliyat ekilir bellardan deildir. Kendisi bu vehile ne kadar yn- muhaze grlse bir ey denilemez. Bunlarn bzlar bir m e c b u riye tzerine sylenilmi olabilirse de gya srf elence zerine yazlmlar dah vardr. Halbuki kendisinin aleyhinde hicviyeler ner etmi olan ehasa l-cenbne bir sretde mukaabele etmek elbette bykle daha muvafk derdi. Mecbriyetsiz hezeliyat yapmak in hibir sebeb-i sahih bulunamaz. Erbb- kalemin dima ahlk- ummiyeyi slh ve i'lya almalar en mhim vezif-i medeniyedendir. [Muallim Nc]

 359 Beyitlerinden : Dernun tire eyler dd-i gaflet be/m-i lemde Sakm fns-ve devr etme her em'-i meram zre Msra'larndan : Yk deildir kendine hammla srtmda semer SAD MUHAMMED EFEND EYH - BABA EFEND-ZDE 1288 = 1871

Bursa ir eyhlerinden ve Nakibend tarikat ariflerinden olup Baba Efendi-zde adiyle tannmtr. Trke ve hussiyle Farsa iir leri takdire ayandr. Dnyadan ayrl 1288 de, kabri hkmet kona civarndaki derghlarndadr. iirlerinin bir ksm vaktiyle Bursa'da Ni lfer ismindeki dergide yaynlanmt. Baslmam mrettep dvn var dr. Nakibend byklerinden Mekke'de medfun Hindistan'l Muhammed Cn Efendi'den halifelik almtr. Beyitlerinden : demi geri Zelh-y emel eyler azz Ysufistn- beldr hej) derv-i din- ak Ali Rza Paa'nm mehur gazelini tahmisinden : Sdk- dvay gerekdir geri isbt eylemek Hsn-i emzi ile hem hasm ilzam eylemek tmeyp tahkir herkesle mvlt eylemek Halkla lzmdr olduka mmt eylemek Ger bana uymazsa eyyam uyarm eyyama ben. Farsa iirlerinden :

 360 Kendisinden bahsettiimiz merhumun lardei ohp IBIS'de Bursa'da vefat ederek kardeinin yanma gmlen eyh Hac Baha Efendi'nin de iir kaabiliyeti zikre ve kayda ayandr. Aadaki beyitler son zamanla rnda yazd bir kasidesinden alnmtr: Ey olan bde-i ikbl-i muvakkat ile mest Akbet eyliyecekdir seni bu hlin pest Niye bu rtbe tefahur niye bu kibr gurur Bir gn elbet ideceksin bu giizevgehden ubr Nice Dr v Skenderleri itmi imha Khne dnya bizi de itmede bir bir ifna Arz- hl eyleme mahlkuna Hlk var iken Sonra gl sandn elbette olur sana diken

SIRRI RAHLE

HANIM

Mehur Osmanl irelerinden olup Diyr- Bekir'lidir. U dilin ii rine vukufu, ziyaret iin Irak'a seyahati, Kaadir tarikatna intisab var dr. 290'da stanbul'a gelerek eski Sadr- zam Ysuf Kmil Paa merhu mun irfan meclisi olan konaklarnda yerlemi ve stanbul irleri ara snda hret kazanmtr. iire it eserlerinden bzlar Harbtda ya zldr. 1294 trihinde vefat ederek Edirnekaps hricinde Otaklar sem tindeki Kaadir derghna defn olundu. Beyitlerinden : inlar seng-i ta'n-endz olurlar her taraf Vkf olsa hlime bigneler alar bana Bir mersiyesinden : Feragat gelmiim fni cihandan hasm- cnndr Ne bilsn mihr-i-bnlk resmin ol kim asl nadandr Felek dilhnm zre dnmedi bergete devrandr Nihl-i nazeninimden cda hlim periandr Benim gnlm kzl gl goncas ve dop-dolu kandr Almak ihtiyar itmez eer yz bin bahar olsa

 361 SAM ABDURRAHMAN 1295 = 1878 PAA

Osmanl Devleti'nin en byk vezirlerinden, lim ve ediblerden yk sek dereceli bir zt olup Mora'ya taaU Trapolie kasabasnda domu tur. 239 da Msr'a gm ve Mehmed AH Paa'nn maiyyetinde seneler ce hizmet etmitir. 265 de Msr hizmetinden ayrlarak evvel Trhala mutasarrflna, bundan sonra da mteaddit ve mhim me'muriyetlere tyn olunmutur. 295 de vefat edip SuJtan II. Mahmud trbesine defn olundu. Din ilirnlerde, slm hkemiyatmda, iir ve nesirde tam meh reti olup matbu Mneat ve iirleriyle din akidelerimize, merasim ve insan mnsebetlere dir Rumz'l-Hkem adiyle hakimane bir eseri, bir de Kiver-i Dern ism.inde ahlkdan bahseden risalesi vardr. Bu risale 1312 trihinde Arab edblerinden Trablus-am'l Abd'l-Ltif Efen di tarafndan Arabca'ya evrilmi ve baslmt!'. Eski Sadr- zam Fuad Paa hakknda syledii arifane manzumedir: Ey zir-i shb nefes Hubb-i svadan meyli kes Dnyada kalmaz hi kes Allah bes bak heves. Her ten biter bir derd ile Geh germ ile geh serd ile Uramaa her ferd ile Demez bu dny-y ehas. Ben de Fnd- asr idim Fass- nigin-i sadr idim Nak-i Hmyn-satr idim Gsterdi arh ry-i abes Dil-haste oldum bir zaman Tedri ile bitdi tuvan Udu nihayet mrg- cn nki harb oldu kafes Snd er- afiyet Zulmetde kald e cihet Acildi subh-i hiret Envr- Hakk'dan muktebes

 362 Buldum o dem Sbhnm Arz eyledim isyanm Matlb idp gufranm Rahmetle oldu dd-res Y Bab bu abd-i r-siyh tdimse de yz bin gnh Derghn itdin penh Afvmdr ancak mltemes Trihidir ism-i Gafur Lbd ider srr- zuhur Afv olunui" her bir kusur Allah bes bak heves (*) KymetU babas Halvet'liin arif eyhlerinden eyh Necb Efendi' nin de hakimane manzumeleri vardr. Bu cmleden olarak: Olur shil-res-i maksd elbet zevrak- mmd Salnsm bahr-i efkra dil eyymdrmdr.

SAD PAA DYAR-I BEKR'L 138 = 189t Osmanl ediblerinin en byklerinden faziletli, tarihi, hikmet sahi bi yksek bir ztdr. En son me'mriyeti olan Mardin Mutasarrflnda 1308 senesinde vefat etti. Matbu' eserleri: Mzn'l-Edeb, Dvane-i E'ar, Mir't- Shhat, Trke Hulsa-i Mantk, Nhbet'l-Emsl, Tabsret'l-nsan ile Hz. dem'in yaratlndan yakn zamana kadar cereyan eden vak'alar toplam bulunan dokuz ciltden ibaret Mir't'lIber ismindeki umm trihidir. Hakimane iirlerinden: Mstakiym ol Hazret-i Allah utandrmaz .seni nakaratl gzel manzumesi mkemmel bir ahlk dersidir. Mzn'lEdeb, Osmanl Edebiyat adna dilimizde yazlan eserlerin mhimlerindendir. Hakimane gazellerindea : Kmilin eda kusuru der'akab mehur olur Bedirde cz' kusur olsa hemcH manzr olur (*) Sekizinci kt'a Fuad Paa'nn vefat trkHe dellet eder.

 363 Cmleden tahsl-i honudu ne mmkn hkime Sulhu caiz olmaz ol kavmin ki n mahsur olur Vakt-i ikblinde kaasrdr kibarn himmeti Mrtef olduka emsin sayesi maksr olur Husn-i syt eshbm her yerde eyler dil-hr Mevk'-i tahdi-i mutrib sne-i sentnr olur Iztrb- niden itmez hazer n isteyen Me'haz ehd-i lezizin hne-i zenbr olur Kaabiliyyet kahr ile mahv olmaz ehlinden Sad Rk-i safi te-i szan ile billur olur Beyitlerinden : Gizli kalmaz s'-i a'mli iset ehlinin Dehirde her g esamm, her ddc n-bn deil

*
Hakk u btl nr-i adi ile nmyndr Sad Fark olunmaz nk bed gitse nazardan fitb Msra'larmdan ; N-kaabil in pend-i hakimane ne hacet Ahlk manzumesi : Sen usandrma eli, el de usandrmaz seni Hilekrlk eyleme kimse dolandrmaz seni Dest-i a'ddan souk su ime kandrmaz seni Korkma dmenden ki te olsa yandrmaz seni Mstakiym ol Hazret-i Allah utandrmaz seni. Hep geer lemde hi bir hlete yokdur skn Zevka bak demez teessf itmee dny-y dn stikaamet err-i a'ddan seni eyler masun Haki ider esbb- sdkn hasmn elbet zebn Mstakiym ol Hazret-i Allah utandrmaz seni. ster isen hfz ide rzn Hud-y Lemyezel Irzna a'd-yi bedhhn bile verme halel T ezelden sylenr halkn dilinde bu mesel Celb ider elbetde inna mkfat amel Mstakivm ol Hazret-i Allah utandrmaz seni.

 364 Grrelenmez rz-i ikblin grp ehl-i hred Her gn bir kadr ider tkib her sebti ehad Seyl-i mevt itdikde berbd mr baht itmez meded Byle te-mereb olma hk olur bir gn cesed Mstakiym ol Hazret-i Allah utandrmaz seni. Halk tabrh eyleyip de kendin bd eyleme Bu cihanda ev yapp ukby berbd eyleme Nef in zlim-i b-rahme imdd eyleme Alemi tenfr iden ahvli mu'td eyleme Mstakiym ol Hazret-i Allah utandrmaz seni. Seyyit inna nefs-i kemterninden gelir Her haclet deme s'-i karninden gelir zzet zillet mekna hep nekininden gelir stikaamet mstakiym 1-hle dninden gelir Mstakiym ol Hazret-i Allah utandrmaz seni. Dmeni tezll in hiyleyle etme itigal Hsn-i efkra olur hil cihanda s'-i hl Yz suyu dkme teessf ekme itme kyl kaal Sen sakiym olma vrir maksdun elbet Z'l-Cell Mstakiym ol Hazret-i Allah utandrmaz .seni. At riyay elden slha al ef'lini Boboazlk itme ta'dl eyle kyl kaalini Sen ne drl saklaym dersen de s'-i hlini Hakk Tel senden a'lemdir senin ahvlini Mstakiym ol Hazret-i Allah utandrmaz seni. Hline eytan gler grdkde sende gafleti stne gldrme yle dmen-i bed-sreti Hin olma vir emnetle cihna hreti Herkesin destindedir lemde zili rif'ati Mstakiym ol Hazret-i Allah utandrmaz seni. Zmin kfil olan erzaka Hlkdr sana Msivya serfr' itmek ne lykdr sana Izdrab celb iden meyl-i alykdr sana Gayr in dme lisn- nsa yazktr sana Mstakiym ol Hazret-i Allah utandrmaz seni.

 365 E j i son manzum eserlerinden ; Seherden ner ider envrn Hurd-i lemtb Nmyndr Kerm'l-halkn isti'dd ne'etde Televvndr olan noksn- kadr rabete bd Msv m olur prze v elmas kymetde.

SA'DULLAH RAM PAA ES'AD MUHLS PAA-ZDE 1309 = 1891 n ve Osmanl edebiyat ile Fransz dilindeki iktidar herkese ka bul edilen Osmanl vezirlerinden, insi, Ziy Paa, N. Keml Bey gibi yeni edebiyatmzn kurucularndan saylmtr. 1254 de Erzurum'da do mutur. Birok me'mijriyetlerde bulunduktan sonra Viyana Eliliinde iken 1309 trihinde havagaz ile intihal etmek suretiyle dnyadan ayrl d. Cenazesi stanbul'a getirilerek Sultan 11. Mahmud Trbesi avlusuna defnedildi. Edeb eserleri Osmanl edebiyatm sslemektedir. Birka ky metli mektubu Nmne-i Edebiyt- Osmniyede yazldr. Yazlarn da kendine mahss ivesi hemen hemen taklidi imknsz sehl-i mmterulerden, mnakkah ve veciz yazmaktaki kudreti ise herkese myesser olamyan edeb hususiyetlerdendir. Eski Dhiliye Nzn merhum Sad Efend-zde Muhammed Gaalib Bey tarafndan Sa'duUah Paa Mezar dan Bir Nida adiyle hl tercemesi ve menkbeleri sonradan ne.r olun mutur. Nere ve iire id eserlerinin tertib ve ner edilmemesi teessre lyktr. Lamartin'in Lak balkl manzumesini nazmen terceme etmi tir ki eserlerinin en gzellerinden saylmaktadr. Beyitlerinden ; Zaman zamn- terakki, cihan cihn- um Olur mu cehl ile kaaim bekaa-y cem'iyyt Hakik Gr : ONDOKUZUNCU ASIR

Eriti evc-i kemlta nr-i idrkt Yetiti rtbe-i imkna ksm- mmtenit Besit oldu mrekkeb, mrekkeb oldu bast Bedahet oldu tecrible hayli mehlt Mecaz oldu hakikat, hakikat oldu mecaz Ykld belki essndan eski ma'lmt

 366 Mebhis-i felek arz hikmet kimya Deil vesvis-i ezhan vehm tcmslt Mesil-i nazariyye tecrib oldu sened Eriti hadd-i yakne fusl-i zanniyt Ukl-i zahire sid fez-y ecrma Kuv-yi cazibe kaann pye-i mirkat Nfs-i fakire nazil kre-i arza Dell-i mebhas-i tekvin defyin-i tabakat Hev v berk ziy buhar mknats Yed-i tasarruf- insanda unsia'-i harekt Ziy, haylen iken imdi bilfiil siy Zll, zail iken imdi zver-i mir't Sad, hesb- mesftda muhbir-i sdk Buhar, zulmet- tenvirde ebde'-i yt Cibt- erbea'ya berk-nkl-i abbr Buhar, bahr berr stnde hzr nakliyt Tefhur eylemesin mi bu asr, a'sra Ksaltd bu'd-i zaman mekn mubteret Ne kald eme-i hayvan, ne dr-yi shrb Ne kald nsba-i efsun, ne bkem-i tlsmyt Ne kald sa'd- tavl' ne kald nahs-i kran Ne kald remi kehnet, ne kald cifriyt Ne var hmda sedet, ne var emet-i bum Mukayyed asl- irdta cmle mec'lt Ne atlas-lemi hmil, ne zhre fil-i kl Deil ukl-i Feltun usl-i tekvnat Ne kald zann- tenash, ne kald nr- Mecs Deil ukle ekaanim kble-i hct Ess- hkmet-i asr oldu vahdet-i Bri Teammm eyledi asl'l-usl m'tekadt Bulur gider cihet-i vahdetin umm nilel Vcd-i vahdeti msbet olunca ma'klt Hudd-i hakk vezif muayyen sabit Ne kald cebr tegallb, ne kald keyfiyat

 367 ITukuk-i ahs tasarruf masun taarruzdan Verildi lem-i umrna baka tensikat Ne Amr Zeyd'in esri ne Zeyd Amr'a vel Messes ss-i msavata nass- mevzuat Mnevver eyledi ezbn intir- ulm Mkemmel eyledi noksan feyz-i matbuat Megrib oldu deriga metli-i irfan Ne kald hret-i Rm Arab, ne Msr Herat Zaman zamn- terakki, ciban cibn- ulm Olur mu cebi ile kaabil bekaa-yi cem'yyt

SALM S L E Y M A N

BEY S K D A R

Zamanmzda eski tarz zere iir sylemekle hret kazanan iktidar sahihlerinden ve Mevlevi tarikat mensublarndan bir zt olup skdar' ldr. Eski Sadr- zam Sofu Muhammed Paa sllesindendir. Mliye Dyn- Ummiye u'besi halfelerinden idi. Nesirdeki kudreti de iiri derecesinde idi. 131.1 de skdar'da vefat etti. Tunusba'ndan Karaca Ahmed'e giden caddenin ortasnda ve sa tarafnda yol zerinde medfun dur. Baslmam Dvn vardr. Beyitlerinden : Reviyyetle zafer kaabil mi knb-i bkmet-i Hakka Sen ister bn-i Sna, ister Efltn-i Ynn ol.

Ens-i bezmin olsun in yd olmasn dersen Gammn f eyleme a'dy dild olmasn dersen

Libs- akl tatlr eyle bavz- er'-i garrdan Leked-kb-i bur-i seyl-i ilbd olmasn dersen Verme vcd-i nefsine ey mukbil-i zaim kbledir perestii balkn sana deil Bir glnihl ol ki hezn hazn yok Bir iny bul ki hezr-sin deil.

 368 SIRRI PAA GRD 1313 = 1895 Osmanhlar'm vezr ve edblerinden faziletli bir zt olup Girid'in Kan diye kasabasmda domutur. Tahsilini tamamladktan sonra mektupu luk, mutasarrflk, valilik gibi mhim hizmetlerde bulunarak en son me' mriyeti olan Diyr- Bekir Valiliinden izinle ayrlarak stanbul'a geli inden biraz sonra yni 1313 de vefat etti. Sultan Mahm.d Trbesi avlu sunda medfundur. Nesri nazmndan stn idi. Alatb' eserleri unlardr: Srr- Kur'n, Ahsen'l-Kasas, Srr- Frkan, Srr- nsan, Srr- Tenzil, Srr- stiva, R'yet-i Br Hakknda Risale, erh-i Akaaid ve-Haiyelerinin Tercemesi, Nakd'l-Kelm f Akaaidi'l-slm, r Milel, Rh, Nr'l-Hd Limonihted, Mektbt- Srr Pa a, Galatat, Ni^mne-i Adalet.. Beyitlerinden : Zlimlere mehl olmasa matlb-i lh Bir demde yakar lemi mazlmlarm h Kfi bana bilmek beni hi bilmesin lem Zra byk fetdir o hret neme lzm Zti gerek yz akl joksa ne eylesen Olmaz siyah-i ezel sste b ile. Eserlerine dir ksa izahat : 1 2 3 4 5 Srr- Kur'n, Ahsen'l-Kasas, Srr- Furkan, Srr- Tenzil, Srr- stiva.

Bu eserlerin hepsi mam Fahreddn-i Rzi'nin Tefsr-i Kebri esas kaynak tutularak Kur'n- Kerm'den muhtelif srelerin faydal, ksa terceme ve tefsirlerine dirdir. 6 R'yet-i Br Hakknda Risale: Cenb- Hakk hiret gnn de grmenin mmkn olup olmadna dir lm-i Kelm limleriyle Mu'tezile mezhebinin grlerinden hulsa edilmi bir eserdir. 7 erl-i Akaaid ve Haiyelerinin Tercemeleri: Nesef'nin Akaa id erhi Allme Taftzn ile Haiyelerinden olan Isam - Siyelkt ve saire gibilerin eserlerinin tercemeleridir.

 369 8 Nakd'l-Kelm f Akaaidi'l-tslm: Akaaid erhi Allme Taftzn ile Hayli, Siyelkti vesireden hulsa edilmi mnakkah bir ke lm ve Akaaid kitabdr. 9 r Milel: Bu da Nakd'l-Kelm tarznda yazlm bir eserdir. 10 - Rh: Rh hakknda byk slm limleriyle bz filozoflarn grleri beymndadr. 11 Nr'l-Hd Limenhted: l ilh sisteminin btllna ve bugn elde mevcd nciUerin tahrif edilmi olduuna dirdir. 12Mektbt: Resm ve Husus mektuplarn muhtevidir. 13 Galatat: Allme bn-i Keml'in Galatat risalesine bz mad delerin ilvesinden meydana gelen bir risaledir. Faziletli Vezr Mnf Paa'nm muhakemeli bir takrizini hvidir.

SEDAD

AL BEY CEVDET 1318 = 1990

PAA-ZDE

Mehur faziletli lim Cevdet Paa'mn fazilet sahibi oludur. Edeb ilimlerle riyaziyede sz sahibi idi. isimleri aada gsterilen matbu' eser lerinden baka gazete ve mecmualarla da bir ok kymetli eserleri ner olunmutur. Gen denecek bir yata 1318 trihinde vefat ederek baba snn yanna defn olundu. Mizn'l-Ukl fi'l-Mantk ve'l-Usl ve Lisn'l-Mzan isimlerindeki eserleri dilimizde Mantka dir yazlan eserlerin mhimlerindendir Arz-i Osmn Risalesi de Osmanl iiri ile megul olanlar iin is tifadeyi mcibdir. Fransz matematikilerinden Sonne'nin Hesb- Tefzul ve Tama m = Diferansiyel Hesab ve Tamam adl kitabn da terceme etmitir ki kendi eliyle yazma nshas bu ciz muharrir tarafndan Osmanl Dr'l-fnn Ktphanesine hediye olunmutur. Kavid't-Tahavvlt f Harekt-i Zerrt isminde riyaziye ile alkal kymetli bir eseri de var dr. SENH SLEYMAN EFEND BURSAV 1318 = 1900 Osmanl irlerinden gnl sahibi, Mevlevi tarikatna bal bir zt lup-Bursa'da domutur. Son me'm.riyeti olan Askeri Tekaad Sand Nezretinden emekli iken mezar tanda yazl Senih Efendi'nin oldu mekn Huld-i Nam ta'miyedr-msra'nn delleti olan 1318 trihinde
OSMANLI MELLFLER - C: 2 F. : 24

 370 skdar'da vefat etti. Selimiye Dergh avlusunda kardeinin yannda medfundur. Mrettep Dvn matbu' ve mehurdur. Yank mersiyeleri ve : Dyr- gurbete dtm vatandan ayrldm Vatan gzmde deil h senden ayrldm muhammesi gibi ltf iirleri vardr. Beyitlerinden : Ddeler ddnna itmez kifayet evkdan Dalar kim sne de kz kz-i nigel-bndr Dilde kim ak ola izmr olur mu kaabil em'in elbet grnr u'lesi fanusundan

SLEYMAN PAA STx\NBUL 1308 = 1890 Faziletli mirlerden mareal bir zt olup stanbul'ludur. Harbiye Mektebinden ktktan sonra kk-byk tyn olunduu asker kt'alarda dirayet ve ecaat gstermitir. Asker Mektepler Nezretinde iken asker rdiye mektepleri ile muallimlerini yetitiren mektepleri am ve bu yolda pek ok ilerleme eserleri gstermitir. Evvel Karada'da 1293'de, bundan sonra Osmanl - Rus Harbinde pka'da Bakumandan olarak kahramanca savalar yapt. Fakat Sultan Abd'l-Aziz'in tahttan in dirilmesi olaynda bulunduundan dolay harbin sonunda garb bir s retde muhakeme altna alnarak rtbesi sklp Badat'da ikaamete me' mr edildi ve 14 sene orada srgn kald. 1308'de vefat ederek Oniki mamdan mam Ms Kzm Hazretlerinin camii iinde bulunan Eb Ysuf Hazretlerinin mescid-i erifleri girii ksmna defn edildi. Eserleri aadadr : 1 Mebni'l-n: Osmanl edebiyat kaaidelerini bildiren bir eser olup iki cild zerine tertip edilmitir. 2 Trh-i lem: Hazret-i dem'in yaratlndan slmiyetin douuna kadar olup bir byk cilddir. 3 _ Sarf- Trk 4 lm-i Hl-i Sar 5 Umdet'l-Hakaayk; 1293 Osmanl - Rus Harbine dir mufas sal trihdir.

 371 6 Terceme-i Risale-i rde-i Cz'iyyev: Akkirmn risalesinin ter cemesidir. 7 lm-i Hl-i Kebrs8 _ Hiss-i nklb: Sultan Abd'l-Azz'in hal'iyle Sultan Murad'm tahta kndan bahseder. Bz iirleri de olup m.ahls Hsndr. Beyitlerinden : Hrs z esbabna vennez kescl ul-i ciban Br arttka beet gsterir hamallar. Olu Sami Bey tarafndan Sleyman Paa Muhakemesi adiyle 1328 de ner olunan byk eserde Sleyman Paa'nm hl tercemesi, siys ha yt vesiresi tafsiltyle yazlmtr. Trh-i lemden dolay 1875'deParis'de toplanan Corafya kongresinde kendisine ikinci rtbe bir madal ya verilmitir. Umdet'l-Hakaayk: 1293 Osmanl - Rus muharebesini tenkd yo lunda vaktiyle yazlm,. ve Cerde-i Askeriyye ile yaynlanm Harb-i Ahir ve stihkmt adndaki eseri tenkid maksadiyle kaleme alnm 3bin sayfadan fazla bir kitabdr ki mkemmel haritalar da muhtevidir.

SELNKL T E V l K EFEND 1328 = 1910 Osmanl muharrirlerinin alkan ve kudretlilerinden olup otuz k sur sene matbuat dnyasnda hussiyle mteaddid makaleleriyle kalem hizmetinde bulunmutur. 1328 trihinde tedavi iin Viyana'da iken vefat etmi, na' Selnie getirilm-itir. Terceme ettii balca romanlar: Serseri Yahudi, Korkun Sef ne, Mthi Korsanlar, ebr-i Sbh, Roman Czdan vesairedir. Trih bilgisi de geniti. Muhtelif dillerden derleyip toplad birka par a trihe id eserlerini nere muvaffak olamamtr. Yalnz Musavver Hindistan Seyahatnamesi ismindeki trih eserinden birka cz ve Islhat- Osmaniye Trihi adl. eserinden de iki cz nerolunmutur.

SELM

SABT

EFEND

STANBUL

Ediblerin limlerinden bir zt olup Edirne vilyeti dahilindeki Vizelidir. ("') Uzun mddet Marif Nezretinde ve m.ektep muallimlikie(*) Vi'/.c bugnk idar taksimatda kukareli vilyetinin kazsdu-.

 372 .rinde baarl hizmetler yapt. 1326 senesinde vefat ederek Eyb'de Kgr dergh yaknnda ailesine mahss mezarla defn olundu." lis nn edebiyatiyle Avrupa dillerinden Franszca'ya vkf idi. Yeni us! ze re ilk retim ve rdiye programlarna uygun mteaddit risaleler ne rine muvaffak oldu. Edebiyat kaaidelernden bahseden Miyr'l-Kelm ile Muhtasar Sarf- Osmn, Muhtasar Nahv-i Osman, Muhtasar Trh-i Osman gibi faydah risaleleri vardr. Hl tercemesi yukarda geen Hoca Tahsin ile birlikte tlim ve tahsil gaayesiyle Paris'e gnde rilerek alt sene ders grp ehdetnme alm ve ayni zamanda Paris Mekteb-i Osmansi Osmanl - Trk dili muallimliini yapmt.

SAD

EFENDI

MUHAMMED 1337 = 1918

SAD

EFENDI

Osmanl - Trk dilinin kaaidelerinin inceliklerine vkf tam marifi bir zt olup stanbul'ludur. let ilimlerini ve yksek din ilimleri Rusuklu eyh Mustafa Efendi'den, Arab Edebiyatn da vaktiyle stanbul' da alan El-Cevib Matbaasnda Arab edebiyats Ahmed Fris Efen di'den renmitir. Uzun mddet yksek mekteplerde ahlk ilmi ve Os manl Trk dilini okuttu. Zihni, geni bir sretde, lisann edebiyatna mahss, ender rastlanan faydal bilgilere sahipti. 1337 senesinde emekli iken vefat ederek Eyb'de ailesine mahsus kabristana defn olundu. Matbu' eserleri; 1 Vezif'l-nas 2 Ahlk- Hamde 3 Ma'kes-i Fazilet 4 Terceme-i El-Mnkzu mine'd-Dall: Hl tercemesi Ulem Faslnda yazl Zihni Efendi ile ortak olarak yaplmtr. 5 Terceme-i Etvku'z-Zeheb: Zihni Efendi ile ortaklaa yapl mtr. 6 Terceme-i Tuhfet'l-Erb f Reddi Ehli's-Salb: Zihni Efendi ile ortak olarak hazrlanmtr.

SM

BEY

SLEYMAN 1337 = 1918

PAAZADE

Sm Bey fazilet ve ilmiyle, azim ve saval ile mehur Mir S leyman Paa'nm oludur. 1283 H. trihinde stanbul'da domu, ilk, or-

 373
ta ve yksek tahsillerini pek iyi derece ile bitirmi ve ailesinden yksek bir din ve mill terbiye almaa muvaffak olmu nezh ve muntazam bir slb sahibi kymetli bir irdir. Merhumun yksek ahlk ilm kemlt ile mtensib ve hatt da ha yksek bir derecede idi. lm-i Terbiye-i Etfl adl, terceme ve der leme suretiyle bir eseri olduu gibi Frobel ve Pastaloci usllerinde ta lm ve terbiye dersleri isminde de gerekten deerli bir matbu' terce meleri vardr. Mterek Kaams-i Terbiye ve yalnz bana Muhtasar Kaams-i Felsefe isimli bitmemi ve baslmam geride brakt eserleri vardr. Bu itibarla Sm Bey hem iyi bir lim-ir, hem de mtefekkir bir ter biyecidir. Muhtelif mecmualarda dergilerde birok parlak iirleri, edeb ve terbiyev makaleleri vardr. smine nisbetle kadir ve kymet bilen arkadalarndan Nail Red Bey tarafmdan Sm Bey unvanl bir eser meydana getirilmi ve merhumun hemen hemen btn iirleri ve bir ksm makaaleleri bu klliyta konulduu gibi, kendisiyle ayni devirde yaayan fikir ve kalem sahihlerinin de ad geen hakkndaki ihtisaslar toplanp esere ilve olunmutur. Vefat trihi 1337 olup Eyb'de medfundur. Mehur bir iiri aadadr : HAKKAT Yllarca hakikat diye rh-i beeriyyet Bir nr aram ka'r- semvt ii zeminde,,. Yllarca, asrlarca,,. Fakat nr-i hakikat Kalm yine zr-i tutuk-i muhteeminde. Bir lem'a-i mmd ile ba'zan eb-i efkr Yanm ve tutumu gibi.., derken yine snm. arpm ezelden beri mn ile inkr Varlk bile, vicdan bile bir hilie dnm. Ey zulmet-i sr ile gmrh olan insan! Gel nr-i hakikat sana, ber dem sana tbn... Ey kardeim, ey kalb-i elem-dde v mecruh. Gel, ar- hakikat sana, her dem sana mefth... Gel, kendine bak! te hakikat sen o ,varsn; Nefsinde beddar o hakikat ki ararsn!

 374 SAD BEY KEMAL PAA-ZDE MUHAMMED 1339 = 1920 SAD DEY

Zamanmz yazarlarnn bata gelenlerinden, be lisan, Arabca, Farsa, Trke, Franszca, Almanca edebiyatna vkf bir zt olup hl tercemesi ileride yazl Ahmed Keml Paa'nn oludur. Memleketimizin irfan ve edebiyat haytnda bir gazete muharriri sfatiyle pek ok hizmeti ve faaliyeti gemi an ve hret kazanm bir muharrir, bir mnidir. Yazd eserlerde in ve edebiyat kaaidelerine fevka'l-de dikkat ettiinden gazete stunlarnda grlen makaleleri bi le slb nokta-i nazarndan bir hususiyeti, bir titizlii hizdir. slbu biraz etin, zincirleme ibareler ve uzun cmlelerle biraz fazla bezenmi olmakla beraber yine muntazam, metn ve parlakdr. Eski Tark, eski Vakit gazetelerinin ba stunlarnda cml-i .Ahvl umum bal altnda siyas konularda ve lisan bKhislerindeki mnkaa ve mbhaseleriyle de edebiyatta olan vukufu ve derinlii herkese kabul edilmiti. Franszca'dan hakkyle tercemeye vkf olduuna da mteaddit terce meleri, bu arada Galatat- Terceme ismindeki eseri .hiddir. 1318'de r-yi Devlet Bidayet Mahkemesi Resi iken Yemen'e s rlm ve Mertyet'in banda stanbul'a gelerek Tanzimat Diresi Reslii'ne tyn olunmu, birka sene sonra ya haddi kanununa tbi' tutularak emekliye sevk edilmitir. 1339'da vefat ederek Sleymaniye'de babasnn yanma defn olundu. Matbu 'eserleri : 1 Fezil-i Ahlkyye 7 Mehkim 2 Garib-i ddt- A k v a m 8 Hukuk-i Dvel 3 Galatat- Terceme 9 Tehr-i zmihlal 4 Dr'l-Ktb 10 Usl-i Mes'liyet-i Vkel 5 Sefirler ve ehbenderler il Vezif-i Adliye-i Etbba 6 Teebbst- Crmiyye 12 -- Usl-i Maet-i nsan 13 1301 ve 1302 senelerinde Mekteb-i Hukuk'da okuttuklar Hukuk-i Siysiyye-i Osmniyye Marif Nezreti adna yazmakta olduu Fran szca'dan Trke'ye byk kt'ada [byk boyda] Kaams-i Sad is mindeki mhim eserin ikmline maa'l-esef muvaffak olamayp ancak 22 formasn neredebilmitir. Son forma a-n harfine kadardr. iirlerinden : Ahlk iledir keml-i dem Ahlk iledir nizm- lem

 375 Ahlka nazar edilmeyince Semt-i edebe gidilmeyince lemde nice marif ehli Tercih ediyor ulima cehli.

SARICA KEMAL

BERGAMAV

Osmanl iirinin kurucularndan saylm fazilet sahibi bir edb olup Bergama'ldr. Ftih Hazretlerinin vezirlerinden kl ve kalemi ayn maharetle kullanmaa muvaffak olan Veli Mahmud Paa tarafndan tam mnsiyle takdir olunarak Edirne civarmdaki Hasky'de yaptrd med reseye mderris tyin olunmutu. Dvn ile Mcem fi sr-i Mlk-i Acem tercemesi olan Tercmn- Belagat isminde mulk bir eseri vardr ki her ikisi de baslmamtr. Beyitlerinden : Blbln feryad haddinden drr glden deil km efgaan l'linden drr mlden deil. M'cem alt yzde yayan ilim adamlarndan Fazlullah bni Ab dullah'n "Taberistan hkimi adna yazd Farsca bir eserdir. Terceme Mahmud Paa'nm emriyle meydana gelmitir.

SABYI

HAYREDN ELEB

eyh Vef Hazretlerinin manev terbiyesiyle yetimi irfan sahibi bir ir olup Edirne'lidir. Tbin'in en hayrhlarndan veyse'l-Karn Hazretleri hakknda veysnmesi, Niburlu Ktibinin tr Hc re ismindeki uzun kasidesine naziresi ve Arnavut Koca Dvud Paa' nm Bosna gazalarn anlatan onbe bin beyitli manzumesi ile mrettep Divn vardr. Beyitlerinden : BIbl- rdeden glzra erimez zarar B-bna sen heman bostan ayrkdan sakn. SLH EFEND CELL-ZDE

~ Edebiyatlarn faziletlilerinden ve Osmanl tarihilerinden bir zt olup hl tercemesi C harfinde yazl Cell-zde Koca Nianc Mustafa

 376 Bey'in kk kardeidir. klm-i Rm'un allmesi bn-i Keml ve Pdi h hocas Hayreddin Efendi gibi byklerden fahslini tamamladktan sonra mderrislik hizmetine balayp stanbul ve Edirne medreselerin de icazet vermeye muvaffak olmutur. Bilhare kaadlik mesleine gire rek Haleb, am ve Msr'da er' vazifeler grd. stanbul'a dnn mtekb inzivaya ekilerek emekliye ayrlm ve Nianc'da yaptrd hanesinde eser te'lfiyle uramtr.Kabr-i Slih Cennet ol ay lh msra'nn delleti olan 973 trihinde dnyadan ayrlp kardei yanna defn edildi. Merhum ilim ve faziletiyle tannd gibi cmertlik ve eli nin akl ile de anlmtr. Bu bakmdan gerek akraba ve hsmlarn dan, gerek komu mahallelerden bir ok muhlca yardm canna min net bilen ehl-i slmn cmertlerinden idi. Eserleri : 1 Terceme-i Cmiu'l-Hikyat ve Lmiu'r-Rivyat: Eserin asl Ce mleddin Muhammed Avfi'nin Vezr-i a'zam Nzml-Mlk nmna yaz d Farsa trih ve ahlk muteber bir eser olup gerek ash, gerek ter cemesi stanbul ktphanelerinde vardr. Kendi el yazs ile yazma ter ceme Hekmolu Ktphnesindedir. 2 Trh-i Msr- Cedd: Mehur Arab tarihilerinden Takyyddn Ahmed Makriz'nin sadece Htat- Makriz ismiyle de mruf olan El-Meviz ve'1-Itibar bi zikri'l-Htat ve'l-lsar]n balca kaynak saya rak yazmtr. Bir nshas Topkap saraynda Revan Kk dolabnda vardr. 3 Kitb'l-Muhtasar f Ahvli'l-Beer: Allme Syt'nin Husn'l-Mnzara f Ahbri Msri'l-Kaahiresiyle baka muteber eserlerden derleme suretiyle yazmtr ki Msr sr- atkasna eski eserlerine d ir de bir hayli faydal malmat iinde bulunmaktadr. 4 Trh-i Bedun - Budin, yni Budapete: Kendi el yazs ile yazma bir nshas Revan Kk dolabmdadr. 5 Fetihnme-i Rados: Bir nshas Viyana'da mparatorluk k tphnesindedir. 6 Dvn: Malm usl zere olup bir nshas Ayasofya ktp hnesindedir. 7 Manzme-i Lejd v Mecnn: Birbirinin arkasndan vefat eden iki olunun znts ile yazd iin yank ve ili paralar vardr. 8 Haiye al erh-i Miftah. 9 Haiye al erh-i Mevkf. 10 Haiye al Sadri'-era. 11 Haiye al Islh ve zah. 12 Behmen ah ibni Firuz ah.

 377 13 Mneat. 14 Mohanme: Kaann Sultan Sleyman'n Moha seferini an latan bir trihdir. mrnn sonlarnda gzleri grmedii halde hafzasnda mevcud bil gilerden not ettirme suretiyle Osmanl limlerinin elenceli fkralarn ndir bulunan latifelerini ve akalarn toplayp kitap hlinde hazrlama a balamsa da tamamlamaa mr vefa etmemitir. Aadaki gazel, ihtiyarlnda nazm ettii iirlerindendir ki ruh hllerini gstermesi itibariyle buraya alnmtr: hir oldu mr n geti hev imden-ger Neyleyim el verdiim dnya hana imden-ger Ben cihan sevdalarndan ekdim el ey mdde Ser-beser gavgaa-y dehri al sana imden-ger Prlik hengm geldi gitti eyym- ebb S gibi dil-i tfl akmaz her yana imden-ger Tir-i kuds-i rh and tecerrd lemin Cfe-i dnya gam dmez ana imden-ger Bir gn agh olmadn d gibi geti ma mez Sliha hlin nolur bri ana imden-ger.

SAMT DEDE

KONYAV

973 = 1565 Mevlevi ir ve ariflerinden olup Konya'ldr. 1040 trihinde am Mevlevhnesinde vefat etti. iirlerinin en mehuru aadaki Farsca rubai ile tercemesi olan rubaidir:

 378 Bu rub'nin tercemesi udur : Ben bilmez idim gizli ayan hep sen imisin Tenlerde v canlarda nihan hep sen imisin Senden bu cihan ire nian ister idim ben hir bunu bildim ki cihan hep sen imisin. Bzlar bu rubaiyi Mevln Hazretlerinin byk olu Sultan Veled'e it gsterirlerse de zamanmzn edebiyatlarnn ariflerinden Mu hammed Veled elebi Efendi'nin edeb tahkikat neticesinde de sabit ol duu zere Samti Dede'ye it bulunduu ortaya kmtr.

SABR MUHAMMED ERF SABR - EDRNEV 1055 = 1645 Sultan IV. Murad'm nedimlerinden ve kaadler snfndan Nef' ile muasr ayn devirde yaam belagat sahibi 'oir irdir. irlerden Edir ne'li Hilmi Ahmed Efendi'nin oludur. Matbu dvn olup in ve kasi dede mahir idi. iirdeki kudreti Nef' tarafndan takdr olunmutur. Husn-i Dil isminde bir manzumesi vardr. 1055'de stanbul'da vefat etti. Edirnekaps darsndaki Emr Buhr Dergh civarnda medfun dur. Garbdir ki, kasidesinden bir msra'n Nef' tazmin ettii srada msra' erif Sabryi hv olduu iin Bikavli Sabr-i kir demi. Keml Bey merhum ise Nef''nin bu sznden Sabrye Sabr-i kir denildiini zannederek Tahrb-i Harbtda birka yerde Sabr-i kir szn tekrar etmi olmas zerine o zamandan beri erf Sabr ismi Sabr-i kir olup kalmtr. Hatt Dvn d'a bu unvan ile baslm ol duu faziletli irlerden Diyr- Bekir'li Ali Emr Efendi'nin tahkika tndan anlalmtr. Beyitlerinden : Salsun sefne-i dili bahr-i mclmete Dery-ins- ak hevdan sakmmasun dem bu bezm-i devr-i dil-rya bir gelir Bil kadr-i mrn kii dnyaya bir gelir Msra'larndan : Ge o meclisden ki anda feyz-i imkn olmaya

 379 Ceti kltan fiten-i rzgr Seyf-i yedullah olup aikr matl'l Nef''yne Nef' slblu kasidesi mehurdur.

SABH

AHMED DEDE 1057 = 1647

TOKADI

Babas Tokat'l olup kendisi stanbul'da domutur. Tahsl ve terbi yesi stanbul ve Konya'dadr. Nef', Fehm-i Kadm, Nil-i Kadm ken disinden istifade etmitir. Farsca, Trke dvanlar vardr. 1057 trihin de eyhi bulunduu Yenikap Mevlevhnesinde vefat etti. Terc-i Bendinin matl'ndan : Ey tlsm- hazne-i envr Vey mult-i cevhir-i esrar Ey zemn zamane maksd Vey gzn-i netice-i her-kr. Ey gnl sreli ko sirete gel cn taleb et Ak bahrna dalp gevher-i irfan taleb et Gezme beyhude hevyle geirme mrn Ehl-i irgaia eri kmil insan taleb et Knc-i gamda koma Ya'kb-i dili zr hazin Msr- tende yr var Ysuf- Ken'an taleb et Kande baksan n gr her kimi bilsen n bil Kande varsan ana var dergeh-i sultan taleb et Cism-i zulmn olur perde-i ser eme-i can Sen bu zulmetde dil eme-i hayvan taleb et Surete baklmakla mn bulunmaz zhid Ol bt-i safderi gr himmet-i nierdn taleb et Ehl-i dil, arif olup Cennet-i didra dei Dimezem tatle ravza-i Rdvan taleb et Suretin durma sadef parelerin ile ikest L'l-i z kymet-i irfana yeti kn taleb et Gayr-bn olsa nazar, andan edip kat'- nazar em-i Hakk-bn ile ol r'yet-i cnn taleb et

 38 Nice bir balaya inkr ipi esfelde seni Kat'edip ol reseni rtbe-i hn taleb et Ehl-i inkr ile yr olma Sabhi zinhar Etme bls'e nazar sret-i Rahman taleb et. Bir nshas Yenikap Mevlevihnesinde mevcd olan htiyrt- Mesnevi ismindeki eserini am'da iken yazmtr ki Alemi Dede'nin erh-i Cezre-i Mevleviyesine naziredir.

SHB SMAL DEDE

Yksek bir airlik kaabiliyetine sahip arif ve k bir zt olup Bur sa'ldr. Tezkire-i Slimin nakline gre: Evhir-i hlinde terk-i dnya ve kat'- alka-i msiva eyleyp tarik- Mevleviye'den ahz- j-ed-i inbet birle terk-i cbbe ve destar (*) ederek seyahate km ve sonunda skdar'a yerlemiti. Tertibine mu vaffak olduu Dvn- Kebrin bir nshas Millet Ktphanesinde mev cd olup iirlerinde Nedim tavr da grlmektedir. Bir gazeli : em-i dilde kn ek-i nevas bakadr Mlket-i akm bel b havas bakadr Sd-mend olmaz ilc- hzk- hikmet-ins Derd-i mihr-i ehl-i hsnn ihtilas bakadr. Dndrr girdb- gamm flk-i dilin bulmaz kenar Garka-i bahr-i mahabbet ins bakadr Ren olmaz ste-i hkster-i ak olmasa Cevher-i yne-i kalbin cils bakadr n-i ebru gsterir ol fet amma haneri [R] gibi girmi kener-bcnde o r's bakadr Anlasan kendi ayiyle gelir dil zevkini Bezm-i sahb-hnenin zhid safs bakadr

(*) Tezkire-i Slim'in nakline gre: Genliinde dnya ileri ve eyadan alkasn kesip Mevlevi tarikatna girip el alarak cbbe ve sar terketmi, s e yahat yolunu tutmu, sonunda skdar'a yerlemitir.

Bendeki balt- mdebbir olmaz andan u'le yb em'-i mahfil zb-i ikblin ziyas bakadr fitb- hsnn grsem peresti eylerim Ehl-i akn kble-i hacet revas bakadr Hasretinle hn-i dil n eyleyip gamm eki ider Haste-i akn eh rb gdas bakadr By-i zlfn mke benzetmi ol h-yi hiten Vehe tebihi gzel amma hats bakadr Geri her ir verir bir gne hnsn e'rna Lk nazm- Shibin husn-i edas bakadr.

SUBH MUHAMMED AL ELEB BURSAV Hicretin onuncu asr ir ve limlerindendir. Tahsilini bitirdikten sonra kaadlik mesleine girmi, bundan sonra da tasavvuf yoluna inti sb etmi, ir, arif bir zt olup Bursa'ldr. Hl tercemesi eyhler Faslnda mezkr Mem Can Efendi'ye balanarak stanbul'da inzivaya e kildi. Ftih Cmi-i erifinde Mesnevi okuturdu. Arifane ve airane Trk e ve Farsa iirleri, manzum E.sm-i Husn erhi, Pr kr Kalem isminde mesnevisi ve Azm-zde ile musahabe ve iir yarmalar var dr. Trke Beyitlerinden ; T-i ak- yr ile cism olmaynca pr-ikf fitb- akdan gelmez derne inkif Farsca beyitlerinden:

 382 S A F H irler Tezkiresi yazarlarndan Salim Efendi'nin muasr ada lim irlerden ho szl bir ir olup Kula'ya bal Emre Sultan kyndendir. Tahsil ve terbiyesi stanbul'dadr. Salim Tezkiresi'nde yazl bir gazel: Cel hattr keide ebruvan hsnn kitabndan Muanm-y tegaafldr njen ikrar hnndan Nem-i eskimle pervcrde gl-i sad-berk her-dem ekidedir bu bm ebnem-i feyz-i sehbmdan Gzmde ket-i te grnr zevrak- sahb Sirik-i mevc-i tfn hz-i akn iltihabndan Bilir nabz-inyn derd- mutrib ndn dilden Deva szende-i hikmet iken tr- rcbbmdan Olursa eme- hurd lem-tb ile meml md-i feyz-i saf itme Safh gam serabndan

SIDKI

MUSTAFA EFEND 1185 = 1771

Kethda kaleminden yetimi marifet shiblerinden bir zt olup s tanbul'ludur. Defter Emini Vekil ilken 1183 de vefat etti. lisanda manzum ve mensur lfz ve muammalar toplayan Mecma-i Hafiza isminde bir eseri ve bz iirleri vardr.

SLH EFEND 1166 = 1752 lim irlerden Farsa'y iyi bilen, hattat bir zt olup stanbul'lu dur. Tahsilini tamamladktan sonra ka-idlik mesleine girmi ve Naki bend tarikat byklerinden Murad Buhr'ye intisb etmiti. 1166 t rihinde dnyadan ayrlarak Eyb'de Idris Kkndeki eme arkasn da bulunan kabristana defn edildi. Mrettep Dvn ve Sib Divnna erhi vardr. Sls ve nesh yazy bid elebi Mescidinin imam ve mektebinin muallimi Celveti tarikat ariflerinden Muhammed Zafi Efendi'den mek etmitir,

 383 SDKI EMETl r.LAH HANIM 1175 = 17C1 Zamannda Emetullah Hanm denmesiyle dnyaca tannan yiit slblu kadnn iirde kulland mahlasdr. Mrettep Dvn ile Mecmau'l-Ahyr, Genc-i Envr isminde mu tasavvfne manzumeleri ve bz risaleleri varsa da basl deildir. Ve fat Sdk Fzl terkibinin gsterdii 1115 trihinde, kabri Edirneka ps hricinde Emr. Buhri zaviyesi civarnda, babas Kaamet-zde Mu hammed Efendi yanndadr. Bayrm tarikat byklerinden Himmet Efendi'ye intisab vardr. Hadkat'l-Cevmi'de mm Sinan-zde Ha san Efendi'ye intisab ettii yazldr. Hemiresi olup 1175 de vefat ede rek yanma defn olunan Faize Ftma Hanm da Osmanl irelerinden dir. iirlerinden : Hafta gemez kyne mihmn iden sensin beni Belki ber eb subba dek nln iden sensin beni Dest-i tedbrinle k olsun mu dmn- firak fitb- hsnne hayran iden sensin beni Babasna syledii trih : Kaamet-zde'ye a'l-y rem ola mekn 1089 Himmet Efendi'ye : Bugn Himmet Efendi Adn'i kld kendye me'v STANBUL

SABH

AHMED

EFEND

1198 = 1783 ir ve in yazarlarndan Farsa'ya vkf bir zt olup stanbul'lu'dur. Tokaad eyh Emn Efendi mntesiblerindendi. 1198 trihinde ve fat etti. skdar'da medfundur. Mehur ir rf'nin Divnn erh et mitir. Mretteb Dvn da vardr. Bir na'tndan : Butunun matl' subh-i hviyyet y Reslellah unun mihr-i emtb- rahmet y Reslellah.

 384 SABR EFEND MUHAMMED EMN SABR EFEND 1299 = 1880 Orta derecede Osmanl irlerinden bir zt olup M^ora'nn Anaboli kasabas erafmdandr. Kk yanda iken iek hastalndan gzleri grmez olmutur. Dvn ir ve mnilerden Bursa'l Eref Beyin him metiyle 1299 trihinde Bursa'da baslmtr. Rmz'l-Hikem mellifi Sm Paa merhumun babas Trapolieli eyh Necb Efendi ile iir ya rmalar vardr. Dvnndan baka Trke, Farsa, Rumca Tuhfe-i Veh b ye nazireler yazmtr. Dvnnn matl'mdan : Nikaab-endz olunca ebre-i esrr- Bismillah Serp lemi tenvir ider ruhsr- Bismillah Olur t safha-i lhtiyne pertevi zahir Ziy kster olunca mihr-i pr envr- Bismillah Letfet-yb ider giensary- lem-i kuds Nev-y blbl-i ho lehce-i glzr- Bismillah Olur her nokta-i mkini hl-i rz-i gufran Rakam-kster olunca kilk- anber-br- Bismillah der gs-yi huran- behiti m-bem ta'tyr emm-i anberin sr- snblzr- Bismillah Rikbnda olur nms-i Ekber peyk-i -bk-rev Alem kaldrsa bir yerde sipehslr- Bismillah

SB AHMED EFEND
1305 = 1887 lim adamlarndan Farsa'ya vkf bir zt olup stanbul'ludur. Tah silini tamamladktan sonra devlet hizmetine girerek mid - Diyr- Bekir kalemi halifeliine ykseldi. 1305 trhmde vefat edip Beikta' da Yahya Efendi trbesi avlusuna defn olundu. Eserleri : 1 Terceme-i Glistaa: Sfle bir dille yaplm vkfe bir tercemedir. 2 Terceme-i Nn Halva: Basl deildir. 3 Dvane.

 385 4 iirde de kaabiliyet sahibi olduuna, manzum tercemeleriyle Umum Ktphane kaps stndeki trih hiddir.

SAFVET NESIBE HANIM 1253 = 1837

STANBUL

Osmanl irelerinin deerlilerinden olup Belikci Muhib Efendi'nin kzdr. 1253 trihinde stanbul'da vefat ederek Hazret-i Hlid civarnda babasnn yanma defn olundu. Baslmam mretteb divanesi vardr. Beyitlerinden: Safvet rz- dilin kimseye izhr etme Gn olur yardm ider bir dil-gh sana.

SDIK MUHAMMED EFEND A N T A K Y A MFTS 1276 = 1859 Antakya Mfts Ahmed Efendi'nin oludur. 22 yanda iken Arabi ilimlerden icazet alarak senelerce ilmin yaylmasna hizmet etmitir. Bir tefsr-i erif yazmaa balamsa da bitirmee muvaffak olamamtr. An takya mfts iken 1276 trihinde vefat etti. iirde mahlas Sdkdr. Eserlerinin en mehuru edebiyatlar arasnda m.alm olan Mekremetl yazlr m bize ey kilk- debr manzumesidir (*). Dier iirlerinde ak clk ve letafet yoktur. Haleb valilerinden Sleyman Paa'nm dvn efen disi Haleb'l M't-zde Ahmed Efendi tarafndan bile bile mekremetl unvan yazlm bulunduundan. Sdk Muhammed Efendi'nin muka bele olarak yazd bu mehur Terci-i Bendin bir ksm aada gste rilmitir:
(*) Sdk Muhammed Efendi, Rusya muharebesi srasnda Kasde-i Tr hiyye yazp eyhu'l-slm Arif Hikmet Bey vastasiyle Sultan Abd'l-Mecd Hn'a takdm etmitir. Bu mnsebetle pdih tarafndan kendisine fazletl unvniyle mftlik tevcih edilmitir. Mekremetl, mderrisler h a k k m d a kul lanlan unvandr. Fazletl ise stanbul ve Harameyn pyelilerine verilen d a h a yksek bir lkabdr. Sleyman Re'fet P a a ' n m Haleb valiliinde bulunduu srada yazdrd bir mektupta dvan ktibinin sz geen zta fazletl yerine mekremetl un vann kullanmasndan dolay reddiye olarak yazd manzume edebiyatlar arasnda hretine sebeb olmutur. Son Asv Trk irleri bn'l-Emn M. Kemal nal OSMANLI MELLFLER - C: 2 F. : 25

 386 Resm-i unvn- mektb-i dde tahrr Araz- rtbeye nsbetle olunmu tasvr Yine haysiyyet-i zatye olunmaz tenkr Hakk- haysiyetimizden eer oldunsa habr Mekremetl yazlr m bize ey kilk-i debr yle bir sde mderris deiliz mhrriz Ak sakall hceyiz ilm hnerde piriz Akl nakli biliriz muktedir-i takririz Yapmz Hazret-i Kur'n'a mufassal tefsr Mekremetl yazlr m bize ey kilk-i debr Halka tebli ile ferman el-i kevneyni Vzer-y eh-i dnyaya ebhiz ayni Emr nehy eyliyerek fasi ideriz mabeyni Olmuuz er'le fetvaya buyurmakda vezr Mekremetl yazlr m bize ey kilk-i debr Etmiiz nice makaamt- ulmu tahkik erh-i zh ii menye hav taik Hsl vrid olup Hazret-i Hakk'dan tevfk Olmuuz devlet-i ilmiyye-i uiyda mir Mekremetl yazlr m bize ey kilk-i debr Biz bu devletde cevahir gibi kymetl idik Nezd-i erbb- fezilde fazletl iik mdi bu rabet ile nerede himmetl idik Hliy evc-i fazletdc iken b taksir Mekremetl yazlr m bize ey kilk-i debr

SAFVET MUSTAFA EFEND STANBUL Son asr irlerinden ve Mevlevi tarikat mensublarndan olup Galata'ldr .Haytnn ilk devrelerinde yorganclk etmitir. Cevhir-i Mltekata sahibi Lebb Efendi'nin himmetiyle Tophane Ruzname Ka lemine alnarak nihayet karantina baktibi olmutur. 1284 trihlerinde stanbul'da vefat etti. Yenikap Mevlevhnesi civarnda medfundur. Trnak-zde Zver Bey haklarnda u trihi sylemitir: Safvet ola ukbda karin Hassn'e.

 387 Bir hikyeden karlm olan Berenje manzumesi en deerli eseri dir. Gazellerinin en mehuru lem bu y redifli olandr. Bu cimleden olarak : Grme ahkar kimseyi cn kadr-i melldr Hakkn edn bendesi a'l olur lem bu ya Kef-i mir't- serir eyleme ahbaba da Belki bir suret ile a'd olur lem bu ya b- ryin dkme her nahl-i pelidin pyine Meyve-i matleb ya olmaz ya olur lem bu ya Hazret-i h- Velayet hakknda nazm ettii kaane istimdadndan: Alasun iki gzm ar- muharrem akna Gnlm mihrinle yandr mh- matem akna ltifat et Safvete Sbteyn-i Ekrem akna Dergeh-i ihsanna geldim dahlek y Al. SIDKI EFEND HASR-ZDE EYH SLEYMAN SIDKI EFEND 1253 = 1873 Mutasavvf irlerden bir zt olup Sdlce'deki Sa'd Dergh- e rifi eyhi Mustafa Izz Efendi'nin olu ve halfesidir. Dvane tekil ede cek kadar iirleri vardr. Mezkr derghda ondrt sene eyhlikden sonra eyh Sleyman'n makaamm eyliye Mevl cinn tarh-i menkutunun dellet ettii 1253 senesinde vefat etti. Arifane bir gazeli : Gnl envr- hurd-i hakkatden mnevverdir xAnnn srr- remz-i Alleme'l-esmya mazhardr Hicab ancak yine kendi zndr yoksa ey gaafil Tecelliyt- vahdet serteser lemde azherdir Hemen sen mrg-i cnn lne sz- baa teslim et Gelir gam ekme asla rzk- maksmun mukarrerdir Tecell-i cell eyleise me'ys-i at olma Teselliyt- envr- ceml elbet mukarrerdir Gel imdi hk-i py-i eyh kbl-i dde kl Sdk) Tark- ak- Hakk'da rehnmdr sna rehberdir.

 388

Hasan Rz ve Ahmed Muhtar Efendilerle smail Nec Paa isimle rindeki deerli evldlar da babalarnn mesleine bah ve iir kaabili yetine shibdirler. 1302 trihinde hifete intikal eden Rz Efendi ve 1329'da dnyadan ayrlan Muhtar Efendi ad geen derghda babalar yanna, 1312'de vefat eden Nec Paa da Ysuf Snek-i Mevlevi yak nna defn olundular. 'Rz Efendi'nin bir na't- erifinden: Kudmn Hak Tel'dan atadr y Reslellah Zuhurun derd-i isyana devadr y Reslellah Hev-y nefs ile mstarak dery-y ihsanm Elim tut dmm hlim hebadr y Reslellah. Nec Paa'nm bir gazelinden : Mihr-i ryundan m tbm, te-i dilden midir? Blbln feryad bilmem hr m, y glden inidir? Ahmed Muhtar Efendi'nin bir na't- erifinden : Ust- mmetinden bir zelilim y Reslellah Sad-i crmle gaayet alilim y Reslellah Hev-yi nefsile mrm geirdim eyledim zayi' Rec-y afve yzm yok haclm y Reslellah.

SAFA SMAE B E Y TRABZON! 1319 = 1901

Zamanmz edblerinin mmtazlarndan olup babas Trabzon'ludur. Kendisi Mekke- Mkerreme'de domutur. Muallim Nc ir-i mderzd = Anadan doma ir ismini verdiinden o namla mehur olmu tur. Bu da iret kurban olan irlerdendir. Tahsl ve terbiyesi Dr'afakadadr .1319 trihinde Sivas'da srgnde iken vefat etti. Garbler Mezarlnda medfundur. Hl tercemesi kk kardei Al Kmi Bey ta rafndan ner olunan Hissiyat ism.indeki iirleri mecmuasnn ba ta rafnda yazlmtr. Matbu' eserleri: Snhat, Huz m saf da' m keder, Mlhazt- Edebiyye, Mevlid-i Pederi Ziyaret, Madre-i Sevda, Mensiyyat, ntk- Hakkm Tahm.si. iirlerinden :

 389 Cl'l-erbba kar usyen mir't- kalbindir Dellet eylemez ca'l beet safvet-i ble erfetle asalet fazl-i ztiden ibaretdir Fazletdir eref-bah olan ecdd ensle Cihanda en byk bir hile varsa doru olmakdr Birader aldanrsm kimseyi kalkma ifale Msra'larmdan: Mukdim inna olur avn-i lh rehber O rtbe ketm-i esrar eyle kim ser vr de sr verme 1318'de vefat ederek skdar'da Karaca Ahmed mezarlna defn olunan ortanca kardei Vef Ahmed Bey de irlerden bir zt idi. Bu nun da hl tercemesi Ali Kmi Bey tarafndan ner olunan E'r- Ve f ismindeki risalede mezkrdur.

SF-

SKDR

1319 = 1901 Nkteci irlerden br zt olup irlerden Muhammed Emn Nzhet Efendi'nin oludur. Yanya'da domutur. 1319'da Haleb'de vefat etti. Ha leb Mektupu muavinliiyle stanbul'dan uzaklatrld. Hkmet kona civarndaki Ceble kabristannda medfundur. Manastrl Rif'at Bey hakkmda u trihi sylemitir: kp Cem sjdedi trih-i fevtin Saf-y cennete azm etti Saf Vefat srasnda krk bir yanda idi. iirleri tekellfden azadedir. Matbu' eserlerinden en mehuru, slm- Hazret-i mer ismindeki mesnevisidir. Dierleri Cidl-i Sa'di b mdde, i'r-i Safi, Kav id-i Frisiyyedir. iirlerinden : Terk-i gafletse ey gnl maksd Zevk- vahdetse mnteb-y emel Brigh- Cenb- Mevly Arama asumanda kendine gel

 390 Diyemez oldum eyleyip ta'yn Bu da varm u da diyrmdr Vr ise mlik olduum bir ey Yeri mehul olan mezrmdr Benimle yr meer yekvcd imi Saf Felekde gafleti seyr et ki ben beni ararm

AH

ELEB AFYON KARAHSAR 780 = 1378

Germiyanh lyas Paa evldmdan ve Karahisar elebilerinden bir zt olup 780 senesi sonlarnda Kula'da vefat etti. Esrar Dede Tezkiresin de Farsa olarak yazlm kaane bir na't zikredilmitir. Matl'mdan :

Cz cemlet n dern-i pk r mahbb nst Bes be akl-i esbab husn-i cevheret mahb^b nst

EYH YSUF SINAN GERM YAN 826 = 1422 lk devir Osmanl ir ve tabblernden olup eyh mahlas Hac Bayram Vel Hazretleri tarafmdan verilmitir. elebi Sultan Muhammed ve Sultan II .Murad devirlerinde yaamtr. Seyyid Nesmi ile Bursa' da bulutuklar ltifi tarafndan rivayet edilmitir. 826 H. trihinde ve fat etti. Ktahya yaknnda medfun olduu kesinlikle bildirilmekte ise de yeri belirli deildir. iire id kaaideleri Ahmed'den renmitir. i irlerinin lfznda o kadar gzellik yoksa da mesnevileri stadcadr. Habnme-i Attr manzum olarak terceme etmitir ki bir nshas Manisa' da Muradiye Ktphanesinde vardr. Sultan Murad'm emriyle eyh Nizm'nin Penc-i Gene ismiyle mruf Hamsesinden Hsrev rn

 391 nl hikyesinin Trke nazmna balam ise de ikmline muvaffak olamayp kzkardeinin olu Hurd Ferah-d nzm Cemli ta mamlamtr. Tahsilini tamamlamak iin ran'a giderek Seyyid erif ile ders arkadal yapt Seh Tezkiresinde mezkrdur. Kendisine zu lm ve fenalk yapmak isteyen bz kt niyetlileri tehir eden Hrnme isminde bir manzmesiyle Mrettep Dvn vardr. 901 de vefat edip Eyb'de medfun olan dier yeeni Molla Kaasm Azar de deerli irlerden bir zt idi. erh-i Mevkfm lahiyat bahsine haiyesi, Mol la Ltf'nin Seb-i idad isimli sullerine cevb ile Trke ve Farsca iirleri de vardr. Beyitlerinden : Gl yzn mecmuasndan nice kim defter dzer Verir evrakn yele cok nshasn ebter dzer Mesnevilerinden : Kadrini bil mrnn ey b'l-heves Bir dem imi ho gr n bir nefes Sd ziyan n yeme dnya gamm Gam yer isen bri ye ukb gamn Hsrev rin manzumesinin matl':

Bihamdi'l-Vhidi'l-Ehadi'l-Kadm Ve BismiUbi zi'l-meniii'l-Azm Selm'u-Allah'i y hayre'l-enm Aleyke ve'n-Nebiyyne'1-Kirn Huda'ya bize tevfk refik et Makaam- Hakka tahkiki tarik et Ak tut hikmet- tevhd babn Gzmden gtrp takld babn Yakynin nurunu cana er et Gnlden zulmet-i ekki r et.

 392 Hsrev rin'inden: Zih hiss kim zndedir layt Kamu fn v Bkiy pk-i Zat Zih kaadir ki ana halk- kevneyn Ola ehven ki sana tarfet'l-ayn iir ve inda hreti eyh, tabbetde hreti de Hakm Sinan dr. Kenz'l-Menfi' f Ahvli'1-Emzice ve't-Tabyi' isminde tbba id bir eseri vardr. 804 trihinde bir nshasn kard Neynme adh ese ri Beikta'da Yahya Efendi ktphnesindedir. Bir de Drer'l-Akaaid ve Gurer klli saik ve kaaid isminde Trke mensur bir eseri vardr ki bir nshas Hlis Efendi ktphanesinde mevcuddur. Mukaddimesindeki beyitlerinden : Can ernda eyh aldanma Ne kadar yansa bulserdr ufl

ERF- MD 920 = 1519 lisan edebiyatna vkf kuvvetli bir ir olup Diyr- Bekir midlidir. Yaklak olarak 920 H. trihlerinde Musr'da vefat etti. Sul tan Cem'in yakmlarndand. Ts'lu Firdevs'nin mehur ehnmesini manzum olarak terceme edip Sultan Gavr'ye takdim ettii zaman her bir beyt terceme bana birer dinar hediyeye nail olmutur. Terceme nin bir ksm zamanmz ilim adamlarndan Diyr- Bekir'li Ali Emr Efendi Hazretlerinde mevcuddur. Tercemenin mukaddimesinden : Gtr dim dle ismin Allah'n (lh'n) Ki nn zikri mahv ider gnhn O kim dilden gidermez Tanr dm ki lemde ol bulur murdm Hamidiye Ktphanesinde mevcud, beyan ve bedi' ilimlerinden bahs eden Sinan Paa adna Trke yazlan Hadkat'l-Fnn sahibi erifi'nin de bu zat oimas muhtemeldir. Bir de yazl trihi 986 olan evhid-hed ismindeki Trke eserin mellifi de erifi mahlsl bir zt ise de Diyr- Bekir'li erifi

 393 olmasna trih msid olmad gibi eserinde yazd Seyyid Ahmed erifi el-Ma'rf bi Kaad erf ibni's-Seyyid Muhammed knyesi de baka bir zt olduunu gstermektedir. Mezkr eser iki ksm zerine tertib edilmi olup birinci ksm mesib-i enbiy Peygamberlerin ba na gelen musibetler, ikinci ksm Ehl-i Beyt'in urad bellardr ki Fuzl'nin Hadkat's-Suads tarzndadr. Sonunda Sultan III. Mu rad ile musahibi emsi Paa'y zikretmektedir.

M MUSTAFA BEY

Sultan II. Byezid devrinde Sancak beylii hizmetinde bulunan me hur irlerdendir. Zamannda aml olu hretiyle tannmtr. Dv n basl deildir. Beyitlerinden : Yetmez mi tem-ja ceml elde sunarsn Ey k- mihnet-zede bulduka bunarsn beyti mehurdur.

EHD MUHAMMED

ELEB

AMASYAV

Ftih Sultan Muhammed Han devri irlerinden olup Amasya'ldr. Ftih Hazretlerinin fetihlerini anlatan, Ts'lu Firdevs'nn ehname si ne benzeterek krk bin beyti muhtevi olan bir Osmanl trihi yazmaa balam, fakat tamamlamaa mr vefa etmiyerek ancak on bin beytini hazrlayab) m itir. Eserin matl' udur:

Benm- Hudvend-i dd er-i pk Ber-rende-i tei v b hk Amasya'da medfundur. Kardei erm Osman elebi de lim ve irlerdendir.

 394 EM' EM'ULLAH PERZCRN 1000 = 1591 Perzerin'li, ders okutmakla yaayan bir mutasavvf idi. eyh Vefa Hazretlerinin kaymakam ve halfesi Ali Dede'nin halfelerndendir. Haytnn sonlarnda harabatlik meyhane lemine mptel oldu. Mesnev-i erfe, Dvn- Hfza, Glistana, Bostana, Pend-i Attra, Sebhat'l-Ebrra, Bahristana, Tuhfet'l-Ahrra, Mantku't-Tayra erhler yazarak ad brakmtr. Vefa yaknnda inzivaya e kildi. Vefat 1.000 dedir. Kendi el yazs ile yazma Mesnevi erhi ehza de Cmi-i erifi ktphnesindedir. skdar'da Rm Muhammed Pa a Cmi-i erf'nin kble tarafndaki avlu kaps darsnda medfundur. Kitabesi; Ren etsin hne-i kalbin Hud em''nin ruhuna kim kla du Ayvansary'nin Vefeytnda Vefa'da veyahut skdar'da med fun olduu yazhdr. kaane gazellerinden : Razym her ne iderse bana se*\'-i semenim T-i mjgn ile sad-pre klarsa bedenim Beni ldrmee r eylemi ol sm-tenim Varaym yalvaraym boynuma takup kefenim Hulle-i cennet olursa ekeyim k ideyim Dem-i vuslatda bana hil olan prehenim em''yim ge-i meyhaneyi vermem felee Glen-i b- rem'den bana j'edir vatanm Bu gazel kitab bastrann gafleti eseri olarak baka bir em''nin d vnna konulmutur. Beyitlerinden : Dost medhinden ne hsl, zcmm-i dmenden ne gamm Fari azadeyim birdir yanmda nedh zemm Tuhfe t'l-kiyn isminde otuz bab zerine mrettep ahlk ve ta savvufdan bahseden 986 da yazlm Trke mensur bir eseri de vardr ki nshas ehid Ali Paa Ktphnesindedir.

 395 R- MECZB

990 = 1582 Mevlevi ariflerinden rind merebli dervi tabath bir zt olup Bur sa Yeniehri'ndendir. Sne-kden Mesnev'nm. srlanm aldktan sonra bir mddet hli perian denecek bir tecelliye mazhar olarak seyahat etti. Bundan sonra aylp kendine gelerek bir zaman am Mevlevhnesinde ikaamet etti. Bu esnada Ruh, Mezki, Samti gibi k irler kendisin den istifade ettiler. Vefat 990'dadr.

Mehur Terc-i Bend'inn matl'mdan : Kevn bir yine-i ibret-nmdr p-suver n'ikstna aldanma sakn klma nazar L'l-i rengin grnr bakdkda her seng meder Nzr- Hakk olmaa eyada ey nr-i basar Peyrev-i erbb- fakr ol t olasn dde-ver Srr- eyay kemhiye bilmek istersen eer Mekteh-i irfana gel zinhar olma b-haber Beyitlerinden : Gel ey nsh ko-pendi ll- dilden b-habersin sen Ben divne kld ol peri bilmem ne dersin sen

UHD DEDE

MULAV

1000 = 1591 Hl tercemesi geen hid brahim Dede Hazretlerinin oludur. [Esrar Dede Tezkiresi] nde manev evld olmak zere kaytldr. Krk ksur sene Mula Mevlevhnesinde babasnn yerinde eyhlik yaparak bin trihinde Mula'da vefat etti. [k elebi Tezkiresi]nde aadaki kt'alan yazldr: Dehnn fikri dilde gonca-i glzr- cnmdr Hayl-i serv-i kaddin hayliden htr-ninmdr Frak- l'l-nbnla bel bczmine ey sk Demdem ek-i glgnum .arb- ergnvnmdr.

 396 EF' DEDE K E F E V 1082 = 1671 Mevlevi irlerinden olup Kefe'lidir. Resmi ilimleri tahsilden sonra Konya'da Molla Hnkr Hazretlerinin eiine yz src olmutur. 1082 trihinde bekaa lemine gt. iirlerinden : Dil rite-i peyvend-i hill olmad m? yeste-i ikbl-i visal olmad m? Kaabil mi deil vasbna ermek yoksa Ben kuluna ihsana mecal olmad m? rubisiyle, Zeban olsa ser-i gyende her muyim mcb olmaz Skt etmek gibi lemde ndna cevb olmaz beyti mehurdur.

E H D Mevlevi klarmdan olup Edirne'lidir. 1082 de vefat etti. Neti.De de mrdlerindendir. Tezkire-i Esrrda mezkr muhammesinin mat l'ndan : Mir't- musaffa m deil ry-i dil-r Kim grmiyesin anda bugn Hakk hveyd Bu pendimi g eyle gnl kim budur evl Dil verdiine sdk ile ver cn ki zira

Mei mte mine'l-ak fckad mte ebd

UR

HASAN

EFEND

ELEB

1105 = 1693 Osmanl edblerinin faziletlilerinden olup Haleb'lidir. stanbul'da Mliye Diresi halfelerinden iken Suhte dil terkibinin delleti olan 1105 trihinde vefat etti. Edirnekaps hricinde medfundur. Ayvansa-

 397 rayh'nn Vefeytnda skdar'da medfun olduu yazldr. Eserlerinin en mehuru on iki senede tamamlad Ferheng-i ur - Nevl-i Fudal (*) ismindeki yirmi iki bin be yz elli kelimeyi ihtiva eden lgattir ki be yz kadar irin eserlerinden misl gstererek hazrlamtr. Farsca'daki tam vukufuna kat' hccettir. Dier eserleri, Mrettep Dvn, Terceme-i Pend-i Attr ile Riyz'nin Farsa'da ndir olarak bulunan ata szleri stlahlarn ve istiareleri aklyan Dstr'l-Amel ine yap t zeyl'den ibarettir. Ta'dl'l-Emzice isminde Osmanl vezirlerinden Ahmed Paa n mna yazlm tbdan bir eseri daha vardr. Ferhengden m.ads basl deildir. iirlerinden : Ettii d'vya kaadir obnadr art- hner demi rsvy eder isbta acz-i kudreti Dem ura ilm marifden ide aks-i zuhur Mevt evldr ana var ise r gayreti Aczin ikrar eylemek hayli hnerdir arife Bilmediin bilmemek cehliyle olur hreti

BAN-ZDE MUHAMMED MUHTEEM EFEND 1104 = 1692 Fazilet sahibi ediblerden br zt olup lisnn edebiyatna vkfdr. limlerden a'bn Efendi'nin kardei Harem Efendi'nin oludur. Amca s yannda tlim ve terbiye grdnden a'ban-zde hretiyle tann mtr. 1104 trihinde Edirne'de vefat ederek Kaadirhne nnde Sel uk Htn Camii sahasna defn olundu. Eserlerinden kendi el yazs ile yazma Mazhar'l-Ekl f Beyni Lgaati'l-Mesnev ismindeki kitab nn bir nshas orlu'lu Ali Paa Ktphnesindedir.
(*) Farsca'daki kelimelerin inceliklerine dir Osmanl limlerinden n e gl'l Mevln Mustafa bni Muhammed'in de birinci ksm isimler, ikinci ks m masdarlar, nc ksm Farsa kaaidelerden bahseden Cmi'l-Frs is minde byk bir eseri vardr ki 91 trihinde yazlm bir nshas stanbul'da Kprl ktphanesinde tarafmdan grlmtr. Mevlevi byklerinden Hatb Rstem Dede'nin Vesilet'l-Makaasd il A h seni'l-Mersd isminde Farsa bir lgati vardr ki kendi syledii Bert- M r trihinin delleti olan 903 de yazlmtr. bap, bir hatime zerine m rettep bulunan bu eserde her bahisde evvel Trke m a n z u m Farsa kaaideleri yazlp sonra tafsilt verilmitir.

 398 Musannifek adiyle mruf Ali bni'-ahrud Bestm'nin Vel Mah mud Paa'ya armaan ettii Tuhfe-i Mahmdiyesini de Tuhfe-i ~Mahmd-i Muhteem ismiyle ustaca bir sretde terceme etmitir ki basl mtr. Bu eser aadaki on bb zerine tertb edilmitir: 1 Fazlet-i ilim ve ulem: lmin ve limlerin fazileti. 2 Muaeret ve ahvl-i vzer ve mer: Birlikte yaama ve iyi geinmenin prensipleri ile vezr ve emirlerin hlleri. 3 Tehzib-i Ahlk: Ahlk dzeltme. 4 Fazilet ve eref-i cd seh: Fazilet ve cmertlik ile elaklnm erefi. 5 Tevbe ve nedamet. 6 Husl-i murdt iin sa'y verzi: Dileklerin elde edilmesi iin alma ve gayret. 7 Ed-yi hukuk-i velijry-i ni'met: Velni'metin hukukunun ye rine getirilmesi. 8 Vikaaye: Koruma. 9 _ Adi. 10 Emr-i bi'l-Mruf ve nehy-i anil-mnker: yiliklerin emri ve ktlklerin yasaklanmas. Bir de kl ve kalem mnazaras hakknda edeb bir risalesi ve se kiz bab zerine tertiplenmi db'l-Hukkm>-1 vardr. Olu Abdullah Efendi'nin de Ahsen'l-Haber min Kelmi Seyyidi'lBeer isminde Trke krk hads erhi vardr ki bir nshas Es'ad Efen di Ktphnesindedir. Her rvnin hal tercemesi zikredilmitir.

NAS MUHAMMED ELEB STANBUL 1114 = 1702 Tatl diUi irlerden olup stanbul'ludur. Ruznmeci-zde hre tiyle tannmtr. 1114 de stanbul'da vefat etti. Tezkire-i Safyi ile eyhi'de Edirne'de vefat ettii yazldr. Fash-i Mevlevi'nin talebesi dir. Dern in ol sret bigne sansunlar Aceb zba revidir kil ol dvne sansunlar (*) mehur beytinin syleyicisi olan ins-i Mevlevi bakadr.
(*) Semhne-i Edeb, S. 119'da: Dern in ol zahiren bigne sansunlar Bu br ra'n revidir kil ol dvne sansunlar eklnde grlmektedir.

 399 Beyitlerinden : Baht siyah olunca ins bir demin Tt'ye dam kursa ikr gurh olur.

*
Menf'den eser yoktur ne rhn, ne cismani Zamane deminden imdi yebrhu's-sanem yedir. Msra'larmdan : Llenin nakn grp mmd-i h itmez gnl tee nezdk olan lbdd olur ruhsr surh

EMSEDDN MLTHAMMED EFEND 1206 = 1791

Kaadir tarikat eyhlerinden 1206 da Kbrs adasnn Magosa kasa basnda srgnde iken vefat eden Mustaf h Efendinin halfelerinden olup Kayseri'lidir. 1227 de stanbul'da vefat etti. Hrka-i erf yaknn daki Muhy Efendi Derghnda medfundur. Mrettep Dvn vardr. Aa daki mseddes airane kaabiliyetinin delilidir.

Hve'l-Mun Iztrb terk et ey dil Hakk dim eyle yd Saknup ihsn- abd-i ciz ile olma d rip ltf-i Hud bir gn olursun ber-mrd Geldi bir pr-i Hud bu beyti kld ge yd Bir kapuyu bend iderse bin kapu eyler kd Hazret-i Allah, efendi Ftihu'l-Ebvbdr. Kul eer ihsann kat'eylese ekme elem Ol dah muhtc- bb- Z'l-at v Z'l-kerem Balanup bb- Huda'ya koma dilde henm gamm Vird edin subh u mes bu beyti sen gel dembedem Bir kapuyu bend iderse bin kapu eyler kd Hazret-i Allah, efendi Ftihu'l-Ebvbdr.

 400 Fi's-semi rizkukm nass- kerm mev'd iken Hazne-i gaybmda ksmet etdii mevcd iken Cmleye nzitn verici Ol gan Ma'bd iken Kuluna muhtc ider mi Yaradan hond iken Bir kapuyu bend iderse bin kapu eyler kd Hazret-i Allah, efendi Ftihu'l-Ebvbdr. Halikn etdii ksmet bil tehallf eylemez Eylese vakti hulul asla tevakkuf eylemez Hakka teslm-i vcd iden teessf eylemez yle bir kn- keremdir va'dna hulf eylemez Bir kapuyu bend iderse bin kapu eyler kd Hazret-i Allah, efendi Fti}iu'l-Ebvbdr. Matbah- ihsann am on sekiz bin leme Bezi idp eltf- hnn leme v deme Hem gn ile sehvet bah iden ol Htem'e Her ged v h ann muhtacdr sen gam yeme Bir kapuyu bend iderse bin kapu eyler kd Hazret-i Allah, efendi Ftihu'l-Ebvbdr. Zahir btn tecell Zt- a'ldan gelir Cmle ef'l unun srr esmadan gelir Sanma kim erzk- lem h daradan gelir Herkesin rzk hele Nahn kasemndan gelir Bir kapuyu bend iderse bin kapu eyler kd Hazret-i Allah, efendi Ftihu'l-Ebvbdr. Mevc-i derya gibidir esbaba sarf etsen .uur Biri mahv olur biri der'akab eyler zuhur Ayn deil mahv olann mislidir bulan nr Tarfet'l-ayn ire bak sen gr ne seyranlar olur Bir kapuyu bend iderse bin kapu eyler kd Hazret-i Allah, efendi Ftihu'l-Ebvbdr. Rzk in efkra dp emsiy etme tel n mukadderden ziyde olamaz etme sava Sa'y ile mmkn deildir hsl akl-i maa Sen tevekkl eyle bb- Hakka teslim eyle h Bir kapuyu bend iderse bin kapu eyler kd Hazret-i Allah, efendi Ftihu'I-Ebvbdr.

 401 KR AHMED PAA 1234 = 1818 iirlerinden anlaldna gre faziletli bir zt olup Trabzonludur. lmiye yolundan ayrlp mlkiye mesleine gemi, vezirlik rtbesini el de ederek Mora Valiliinde bulunmu ve 1234 trihinde yerlemi bulun duu Gelibolu'da vefat ederek stanbul'da Eyb Sultan'da Bostan skelesi'nde Mihriah trbesi hricinde Kk Hseyin Paa'nm kabri biti iine defn olunmutur. Esm-i Husn ve Kur'n sreleri ile peygam berimizin (S.A.V.) nesebini manzum olarak beyn ettii eseri Takvmhne-i mire'de baslmtr. Bir de Add-i yi'l-Kur'n isminde Kur'n- Kerm'in yetlerinin says hakknda baslmam bir manzumesi var dr. iirleri arifane ve hakmnedir. Sz geen manzumeden : Besdir erbb- fkrete bu btb Bi-bekaadr bu menzil ey ahbb Fettekullahe y li'l-elbb Muktez-yi hadsi kl tizkr Ve dcv'z-znbi el-stifr ek halykdan eli, kat'ct alikden dili kir imdd- Rabbani sana besdir fakat TRABZON

EFKAT EFEND ABDT.-FETTAH EFKAT EFEND 1242 = 1826 lim ve kalem shiblerinden bir zt olup Badad'hdr. Bir mddet Krm Hnlarnn maiyyetinde, daha sonra stanbul'da Eflk ve Budan Beyleri'nin ktipliinde vazife grm ve yalanmas zerine kendi ar zusu ile emekliye ayrlm ve Kurueme'deki hanesinde inzivaya eki lerek 1242 trihinde vefat etmi ve Kurueme Mezarlna defn olun mutur. Dvanesi ve Ysuf Ziya Paa'dan - Alemdar Mustafa Paa'ya kadar Hadkat'l-Vzer zeyli. Peygamber Efendimiz'in mbarek va sflar ile Ehl- Beyt'in yksek menkbelerinden bahseden Mesnevi tar znda bycek bir manzumesi ve bir Tezkire-i uars vardr. Eserle rinden Hadkat'l-Vzer, Zeyli dier zeyillerle beraber baslm tr. Tezkirenin nshas da Veliyyddin Efendi Ktphanesinde mev cuddr.
OSMANLI MELLFLER - C : 2 F. : 26

 402 Peygamber Efendimizin haytna id [Siyer-i Nebevi] manzumesin den :

Matl'- dbce-i nazm- Kerm Oldu Bsmillhirrahmnirrahym Hey'et-i tur-yi menr-i lh Nak- Bismllhdr h-itbh T k tenfz de ol emr-i gzn Nass ile tebl hukm-i mrseln Aleme necm-i hidyet olalar Rehber- rh- inayet olalar

KR VIUHAMMED EFEND Asl stanbul'lu deerli irlerden olup Endern-i Hmyn'da tah sil ve terbiye grmtr. Sar-yi Hmyn'da Liv-yi erf eyhlii hizmetinde iken 1252 trihinde stanbul'da vefat ederek Hazret-i Hlid yaknndaki mezarla defn olundu. Eserleri; bir nshas Es'ad Efendi Ktphanesinde mevcd-Manzum Mesnev-i erf Tercemesi ile erh-i Bahristan ve Divnndan ibarettir. Erzincanl Hzr ibni Mustafa' nn da Bahristan erhi vsrdr. Beyitlerinden : Ey dde-i hnbe-i kir bu ne girye Te'sr-i nigr eylemeycn gam neme lzm

EREF

HANIM

1264 = 1847 Matbu' dvan sahibesi eref Hamm'dr ki eyhu'l-slm ir Efen di merhumun J;orunlarndan ir Nebl bey merhumun kzdr. Yank mersiyeleri, kaane mnct ve kasideleri vardr. 1264 trihinde vefat

 403 ederek Yenikap Mevlevhnesinde naraltma defn olundu. Mevlevi ta rikatna mensubdur. Bir mnctndan : Y lh deilim mstehakk ihsan eyle Kerem ltfunu hakkmda firvn eyle Na't mersiye, mnct sitayilerimi Sebeb-i mafiret et zver-i dvn eyle Bir kasidesinden : Terf-i kemltma yetmez mi bu hret Edn kulu olmak d-cihanda olur elbet Dmd- Neb r-i Ilud h- velayet Kurbiyyetie bir yol ararm rz ,eb elbet Y Rab beni dr evleme evld- Al'den.

EVKET

MUHAMMED EFEND

STANBUL

Faziletli ktiplerden bir zt olup Tstanburiudur. Firari Ahm.ed Pa a'ya Dvan Efendisi olmutu. Birinci Ordu muhasebecisi, bilhare kapu kethdas olup 1248 de vefat etti. Ahter-i Kebr hacmmda Eser-i ev ket isminde matbu' lgat kitab vardr ki ekseriyeti itibariyle Arabca Farsca ve Trk dihndeki kelimelerden lfz ve yazdaki cinasl mterek kelime ve lfzlardan saylan lgatlarn [szlerin] trf ve tefrkma d irdir. Glistana nazre makaammda Snbl istan ve iirde de kaabi liyeti vardr. NAS BRAHM EFEND STANBUL 1288 = 1871 Edebiyatlarn en byklerinden olup Osmanl Trk dilinin sade lemesine ve ifade uslnn yeni bir tarza evrilmesine en fazla alan larn biri ve belki yeni edebiyatmzn kurucusu ve kemle erdiricisidir. stanbul'da Tophane civarnda Bolu'lu bir topu yzbasnn olu olarak dnyaya gelen ins; Arab, Fars dillerini tahsilden sonra Topha ne Mektb odas ktipleri mesleine dhil olmu ve arkasndan Fran szca'y renip yeni ilimlerin tahsili iin Paris'e gitmiti. stanbul'a d nnde bz me'muriyetlerde bulunmusa da istifade edemiyerek niha-

 404 yet Tasvr-i Efkr adiyle bir gazete karmaa balamtr. Resm ol mayan Osmanl gazetelerinin birincisi olan bu yaym vstas ile yeni fikirlerin nerine ve tamimine ok hizmetler etmitir. 1288 trihinde gen yanda vefat etti. Beyolu'nda Almanya elilii karsndaki mezarla defn edildi. Kendi neriyatndan baka bz eser ve iirlerini, Tasvr-i Efkrdan seilmi bir ksm yazlarn Ebz-Ziy Tevfik Bey de neretmitir. SiciU-i Osmnde aslen Bitlis'li olduu ya zlmsa da vesikal deildir. Babas Bolu'dan, validesi stanbul'dandr. Tevhd'inden :

]v N c; T Hak Tel azamet leminin pdieh L-mekndr olamaz devletinin taht-gehi

Hasdr Zt- lh'sine milk-i ezel B-hudd anda olan kevkeb-i lem yezel Eser-i hikmetidir yerle gkn bnyd Dolu bo cmle yed-i kudretinin cd zzet snn takdis klar cmle melek Eilir secde ider p-i cellinde felek Emr-i vech zre yer eyler gece gndz hareket Deiir tazelenir mevsim-i feyz bereket Perlev-i rahmetinin cm'a.sdr ayla gne Tab'- hmndan alr alsa cehennem te erer-i heybet-i ulviyyesidir yldzlar Onlarn u'lesi gk kubbesini yaldzlar Kimi sabit, kimi seyyar bitakdr-i kadir Tanr'nn varlna her biri burhn- mnir Varln bilme ne hacet kre-i lem ile Yeter isbtna halk ettii bir zerre bile Gremez ztn mahlkunun d nazar Hisseder nurunu amma ki basiret basar Vahdet-i ztna aklmca ehdet l^m Cn gnlmle mnct ibdet lzm Ne'e-i evk ile ytna tapmak dilerim Anla var Halikma gayri ne yapmak dilerim

 405 Ey ins! imi havf- lh dalar Suretim geri gler kalb gzm kan alar Eder isyanma gnlmde nedn^et galebe Neyleyim yz bulamam ye's ile afvm talebe Ne dedim? TeA'beler olsun hu da fi'l-i serdir Benim zrm gnehimden iki kat bed-terdir Nr-i rahmet niye gldrmeye ry-i siyehim Tanr'nn mafiretinden de byk m gnehim B-nibye keremi leme mil mi deil Yoksa lemde kulu leme dhil mi deil Kulunun za'fma nisbet o ise noksan Ya onun kahrna gaalib mi deil ihsan Sehvine oldu sebeb acz-i tabi kulunun Hem odur lem-i ma'nde efi kulunun Beni afv eylemee fazl- lhsi yeter Sanma h kerem-i n-mtenhisi biter Aadaki cmleler ki hkmler ideimez birer hikmet ve hakikat dstru deerindedir. Mebhsetn anh (1) tartmas srasnda rad ettii szlerindendir: Senedi btl olur, btl olan dvann. Mmeyyiz ki bir hkimdir ,raddei sfatnda grnr ise garez-i hlisden veya temyiz-i nksdan r deildir. (2) Fenn-i edeb bir ma'rifetdir ki insana haslet mz-i edeb olduu iin edeb ve ehli, edb tesmije klnmtr. (3) Bir eserin ki snii inn ola, mmkn mdr ki anda noksan ol maya. (4) Eser-i makbul eser-i mkul ile sabit olmak lzm gelir. (5) Mizaha mizah ile mukabele etmek, erre er ile mczat kablinden dir. (6)
(1) Bahsi gemi. (2) Hliim ,hakli! btldan, iyiyi ktden ayrdedicidir. Dvc sfatnda g rnrse kt niyetden veya yanl bkm vermekden syrlamaz. (3) Edebiyat yle bir mrifetdir ki insana edeb ve terbiyeyi retici olduu iin edeb; sahibi de edb ismini almtr. (4) Bir eserin ki yapcs insandr. Onda noksan olmamas m m k n d e ildir. (5) Makbul eser akln eseriyle sabit olmak l/.m gelir. (6) Mizaha mizah ile mukaabele etmek, erre er ile mczat ceza vermek kablindendir.

 406 Hakkatden baka bir eyle tatmin olmad iirlerirtde bile grlr: Himmet az olsa dah fide klli grnr htiycata muvafk gelen ef'alc al. Mhiyeti isbt eden sr- ameldir Mikdnna nisbetle kii hayr er eyler beyitleri bu hakikatin birer ahididir. Nef'nin Kaside-i Riyesini tanzii srasnda : Tevfk refik olmaycak fide yoktur Her kim burada akla uyarsa zarar eyler beytine kar; Hak yol aramak vacibedir akl- selime Tevfkn isterse Hud rhber eyler Mahrum ise levfkm eer fidesinden Y aczini grdke mi dem zarar eyler Her vka bir ders-i bkemdir nazarnda Her derd beldan dah ahz iber eyler beyitlerini ind ve iki yz elli sene sonra kimsenin hatr ve haylinden gememi bir tarzda biraz da alay edercesine irin mezar zerin de hakikati telkinle Nef'nin ruhunu ird ve d etmitir. Merhumun ilm ve siyas hayt ile alkal hl tercemesi Mecma-i Eb'z-Ziynn 105. saysndan itibaren birka nshada ins'nin Ey ym- Ahire-i Hayt balyle vkfne bir sretde yazlmtr. Yuka rdaki Cmle-i tiye... ile balayan ifdeler de oradan naki edilmitir.

EMS OSMAN EFEND EYH USKUDAR 1311 = 1893 Mutasavvf edebiyatlarn en byklerinden ve Kaadir tarikatnn ulu ariflerinden parlak ifadeli bir mrid olup skdar'ldr. Vefatlar trihi Eyledi Osm.an Efendi azm-i dergh- bekaa msra'nn delleti olan 1311 H. tarihindedir. Mbarek kabirleri skdar'da ndiye'den Karaca Ahmed'e giden caddenin sa tarafndadr. Dvanlar hakikaten arifane ve irnedir. Maal'esef baslmas henz myesser olmamtr. Beyitlerinden:

 407

Olur fakr fena ehlinde kayd- h kem-nbd md-i ltf-i nev-peyd hirs- kahr gamm-nbd Visl-i subh-i ddr ile isbt- vcd eyler Misl-i em' olanlar ak ile sert kadem-nbd Dne dne redifli gazellerinden : Cylar girye edp na'ra urur muvg-i hezr Raks ider pr-i felek vecd ile b-sabr karr Kimi bsavt hurf kimi pr-nle v zr Zikr ider Hakk cihan zr zeber dne dne Kenz'l-Man ve em' ebistan isimlerinde iki muhakkkaane manzirmeleri de olduu rivayet edilmitir. Grnr tbi-i ddar gnlden gnle Berk urur pertev-i envr gnlden gnle Mtekaabil iki mir't- musaff'ya. adl Aks ider hlet-i ahyr gnlden gnle Zkiri vsl ider Haz-et-i mezkre tamam Nr-i bl rev-i ezkr gnlden gnle Devr-i sahb-y surh v piyle gibidir Dklr ne'e-i esrar gnlden gnle Dem-i heng-i ney ahla Mansr'a dnp Rabt olur sohbet-i ahrr gnlden gnle Tarz etvr- hamnede b-savt hurf Vahy olur mn-yi gftar gnlden gnle Yeter ey ems yeter lfla kef-i csrr Kef odur kim gide esrar gnlden gnle

EMSEDDN

MUHAMMED B E Y SKDAR 1318 = 1900

Aslen stanbul'lu olup zamanmz muhorirlerinin alkanlarmdand. 1318 trihinde skdar'da vefat etti. Karaca Ahmed Mezarlmda Miskinler Tekkesi kar.^mda babas Bahriye subaylarndan Kaymakam

 408 Ysuf Beyin kabri yannda medfundur. ocuklarn okumalarn kolay latrma ve ahlklarn dzeltme ile alkal on kadar risalesi vardr ki en mehuru lisnm zdaki elit-balarn mkemmellerinden olan Anahtar ile ocuklara Klavuz adl risalelerdir. Eserlerin en by olan Lgat- emseddn ismindeki eserinin birinci cildinin nerine muvaffak ol mutur. Mekteb ve ocuklara, Arkada, Mczt, Tedbirde Ku sur, Ramazan Hediyesi, ocuklarn Cum'a Gn Mektebi, Kendim ettim kendim buldum, ocuklarn Gece Elencesi adlarnda ahlk ve edebiyata dir faydalardan bahseden baslm mecmualar bir de Arka da isminde bir gazetesi vardr.

D ENVER BEY STANBUL 1319 = 1901 stanbul'dan yetien ir ve musikiinaslarn sekinlerindendir. Ne yazk ki mesleindeki kudretinden tam istifade olunacak bir ada iken iret kurbn olarak 1319 trihinde stanbul'da vefat etti. Hz. Eyyb ci varnda medfundur. Eserleri, tamamlanmam Kaafile - Msikinsn- Osmn ile Trh-i Enbiy ve ngilizce'den terceme Barlof'un Mil yonlar, Franszca'dan terceme Rafael, Terane, ekspir'in Hamlet'i, Kzlar Mektebidir. Birinci eserinden madas baslmtr. Otuz sekiz ark bestelemitir. Fars, Fransz, Alman ve ngiliz dillerine vkf, gaa yet zek bir gen idi. Tahmisinden : F idp esrr- ak olma yrmdan cda Eyleme eyd gib ikbl-i mrn berhava Olmak istersen eer hem-bezm-i yr-i dil-rb Olmasn cnn dah agh hlinden riz Rz- ak sakla genc-i sinede cnm gibi

EYH AL VASF EFEND STANBUL 1328 = 1910 Nakibend limlerinden ve nazmnn kudreti ile seilen beli ir lerden, lisnn edebiyatna vkf bir zt olup stanbul'ludur. Kefev Derghnda eyh sfatiyle tarikat mensublarna, muhtelif mekteblerde muallim olarak da genliimize ve marifimize hayrl hizmetleri var dr. 1328 H. trihinde anszn vefat ederek Ftih yaknnda Zincirlikuyu

 409 civarnda babasnn medfun bulunduu Draman Camii avlusuna defn olundu. Hl tercemesi ileride yazl Muallim Nc Efendi'nin sdk ar kada ve meslekda idi. Matbu eserleri: 1 Feyz-bd: Byk slm edblerinden bzlarnn seilmi eserlerinin tercemeleriyle eitli iirleri muhtevidir. 2 Brika: Yavuz Sultan Selim Hn'n Farsca iirlerinden b zlarnn tercemelerini toplamtr. 3 Hkemiyt- slmiye. 4 Mneat. 5 Sarf- Osmn. 6 Nahv- Osmn. 7 Sevt'. 8 Matah'. 9 Bedyi'. 10 Levmi'. 11 Cezeht. 12 yle - Byle: Muallim Nc Efendi ile mtereken yazlm tr. Cezeht isimli eserinin mukaddimesi: Husn-i tabiata [zevk gzelliine] mlik olan bir Osmanl, Arab ve Acem iirlerini anlayacak kadar bilgi sahibi bulunmaldr ki tam bir ir olabilsin. Byle bir edeb kudrete mlik olmayp da yalmz husn-i tabiata zevk gzelliine shib bulunanlar gzel sz bulsalar da doru yazamazlar. Zamanmzda pek ok erbb- tabiat [kaabiliyet sahibi] var. Bunla rn ekseriyetinin edebi kemaltlar pek mahdud olduundan szleri ha tdan salim deildir. lerinde yleleri de vardr ki Trke kelimeleri bile doru yazmaktan cizdirler. Mlik olduklar husn-i tabiat ile bera ber keml sahibi olsalard, edb unvanm almaa gerekden hak kaza nrlard. Gzel sz bulmak iin gzel dnmek lzm ise gzel yazmak iin gzel okumak elzemdir. Bir Osmanl'nn Bat edebiyatna vukufu olsa da Arab ve Acem iir lerinden haberdar bulunmasa tam bir ir olamaz. Vka Bat edebiya tna vukuf, fikrin genilemesine yardm ederse de Osmanlca'y doru yazmaa hi bir vakit hizmet etmez. Zra edebiyat geinen bz heveskrlarmzm yazdklar manzumeler kelimelerin terekkb cihetiyle do ru olmak yle dursun Osmanl Trkesinin ivesine muvafk bile deil dir. Bunlar Bat edebiyat ile kaynatklar kadar slm edebiyat kitap larnn yabancs olmasalard elbette mkemmel olurlard.

 410 Elbette Arabca, Farsca gibi zengin iki lisnu edebiyatna vkf olan bir Osmanl iri Bat eserlerine de in olursa, deil Trkler'de, fernklerde bile benzeri az bulunur. iirde mnnn letafeti gzellii lzm ise, lfzlarn fesahati vcibdir arttr. Hi Arab ve Acem. eserlerinde galat yanl bir kelime grlm m? Bunlarn eserlerinde galat bir kelimeye tesadf edilse bile Osmanl irlerine nisbetle binde bir merte besindedir. Lisnn mizan iirdir. Doru olmayan mizan terazi bir ie yaramad gibi, fasih olmayan bir eser de vezinli olsa da keml sahihleri yannda iirden saylamaz. iir zaman ve mekna muvafk olmakla be raber asil olmaldr. Nazikne iirleri dice sz sylemekden ibaret zann edenler kelmn inceliklerine in olmayan ir taslaklardr ki bo fi kirlerini birer edebiyat dsturu zann ederler. Halbuki nazikne iirler, bunlarn zann ettikleri gibi bz stanbul'lulann sohbetleri srasnda g rlen ifade tarz ile husul bulmu olamaz. iirde fikrin ykseklii matlbdur. ster nazikne, ister asilce olsun, yksek fikirleri ihtiva etmiyen i irlerin hi bir meziyeti olamaz. Hele zevk- selime muvafk olmayan ba ya iirler yoksullarn arz- hli gibi be para etmez. Himmet erbab hi yoksulluk gsterir mi?

U A Y B BEY AHMED UAYB BEY - STANBUL stanbul'da domu ve zamanna gre en yksek ve mkemmel bir tahsl grmtr. Kendisini haftalk Servet-i Fnn mecmuasndaki felsef, trih, itima devaml makaleleriyle tantm; az zaman iinde makalelerinin konusunun ehemmiyeti ve ifadesinin gzellii sayesinde hakl bir hrete mazhar olmutur. Son devir genleri iinde Bat dn yasnn itima sosyal ilimleri en (ihatal) geni bir yolda inceleme ve aratrmaa, tasvir ve teblie en iyi muvaffak olabilmi mmtaz bir si ma hkmn alarak tannmtr. Hrriyetin iln ile kurucular arasn da bulunmu olduu Ulm-i ktisdiye ve itimiye Mecmuas isimli aylk dergide de yine bal olduu felsefe mektebine uygun olmak ze re trih ve itima ser makaleleri grlm, Servet-i Fnn daki ma kaleleri Hayat ve Kitaplar unvan altnda ayrca kitap eklinde baslp

 411 yaynlanarak cidd mtlea ve isabetli muhakeme sahihleri tarafmdan rabet ve alka ile karlanmtr. Vefatn mteakip Hukuk-i dare is mindeki eseri de baslmtr. Gerekten kendisinin nev'-i ahsna mn hasr orijinal en yeni ve cidd bir yolda belagat sahibi mdekkik ve muhakkik bir edb olduu her fikir ve makalesinden apak anlalmak tadr. Aratrma ve incelemelerinin sermayesinden, vatan evldnn, memleket genliinin, ilim ve marifet klarnn, tamamiyle istifade ede cei bir zamanda aramzdan ayrl hakikaten byk bir mill kayptr. Dr'l-Fnn Hukuk u'besi muallimliinde bulundurulmu olduu d nlrse bu kaybn genilik kazanaca tabidir. 1328 H. senesinin son larmda Bekaa lemine gerek Eyb'de Bostan skelesi mezarlna defn edildi.

.KR EFEND

HFIZ

MUHAMMED KR BN BRAHM HLM EFEND lisnn edebiyatna vkf bir zt olup babas Ayntab'ldr. Ken disinin doumu stanbul'da Hobyar mahallesindedir. Tahsilini bitirdik ten sonra kalem hizmetlerinde bulundu. 1326 trihinde vefat ederek Bey koz'da YUA' (A.S.) makamna defn olundu. Edeb meslekdalar ara snda Firdevs-i Kuds, ehname nevs, Mesnev-hn vasflariyle anlrd. Mehur Emsl-i Meydnyi Menbau'z-Zll-i men Mecmau'lEmsl-i Meydn ismiyle ve drt cilt zerine terceme etmitir. Bunun kendisinin el yazs ile 1289 trihinde yazlm bir takm tarafmdan g rlmtr. iir Dvn da vardr. Baka eserleri de olduu anlalmak tadr. EYH RIZ EFEND 1328 = 1908 Kaadir Tarikat eyhlerinin en byklerinden, hl tercemesi geen Abdurrahman Tlibn Hazretlerinin kk olu olup Sleymniye'ye bah Bziyanda domutur Ana dili olan krdce ile lisanda olan airane hreti ve bilhassa hiciv sahasndaki fevka'l-de kudreti herkes e kabul edilmitir. Matbu' Dvn yoksa da, iirlerinin ekseriyeti btn Irak ve Gney-Dou Anadolu'da yaylm ve deta dillerin virdi olmu tur. 1326 trihinde Badat'da vefat ederek Abd'l-Kaadir-i Geyln Haz retleri civarna defn olunmutur. Aadaki kt'as mezar tann kitbesidir:

 412

KR EFEND FERAZC-ZDE MUHAMMED KR EFEND 1329 = 1911 Kalem shiblerinden mtefekkir ve alkan bir zt olup Bursa'ldr. Me'mriyet haytna girerek evvel Bursa Mektb Kalemi mmeyyizli inde, mteakiben Krk-Kilise - Krklareli tahrrat mdrlnde ba aryla hizmet etti ve 1329 trihinde memleketinde vefat etti. Byk stasyon civarnda Faik Bey Medresesi'nin karsndaki mezarla defn edildi. ahs teebbs ile kurduu Ferizci-zde Matbaasnda, hl terceme si K harfinde mezkr odan Kemleddn Fenr ile ortak olarak Ni lfer ismindeki istifadeli mecmuann iki senesini Kemal Efendi ile be raberce ,ad geenin vefat zerine senesini de tek bana karmaa muvaffak olmutur. Bir de ngilizler'in Kutb-i iml'ye Seyhat- Fevka'l-deleri isminde bir eseri vardr. ki- sene aratrmadan sonra 363 byk sayfa tutan Persenk is mini verdii eserinin mevzuu, harflerin islhma id olup bu yolda me gul zevat iin istifadeyi mcib bir eserdir. Persenk harf lisan demi kfe nisar zebn- Umm ve Osmn ismini verdii bu eserinde Trk dilinin dem'e it lisan ve btn dillerin men.e'i olduuna dir akla malar da vardr. Balangcndaki kt'as: Hamd-i Hakk'dr dilimdeki persenk . yle hakdr ki yok ona bir denk Baladm Hakk diyle t alsm Her szm dorulukda renk Persengin fihristi yerinde olmak zere Gndodu ismiyle cr risale ner etmitir.

 413 TREL DERV HALET

1012 = 1603 Mevlevi tarikat irlerinden ve sipahi snfndan olup Mevln Haz retlerinin menkbelerini nazm etmi ve Yahya Beyin Uslne, Asl'lUsl adiyle manzum bir nazire yazmtr .Bir de Divn vardr ki bir nshas Hamidiye ile Orhan Gaazi ktphanelerinde mevcuddur. Her ikisi de baslmamtr. h Dervi Haleti Geti msra'nn delleti olan 1012 H. trihinde vefat etti. Beyitlerinden : Pk it kalbini yr ney gibi llet Kef ola sana nidi. esrr- Mesnevi Yokdur bir murd nibl emel dey B- cihanda ekme elem hep olur biter

TAB DERV AHMED MEVLEV 1100 = 1688 iirlerine parlaklk veren irlerden olup Afyon-Karahisar'ldr. Ter biye ve feyzi Sultan Dvn derghndadr. 1100 H. trihinde vefat etti. Yenice'li Hayli Beyin iirlerine nazireleri ve baslmam Divn var dr Gazellerinden : Tark- aka girmez b-ser--p olmayan kimse Erimez menzil-i temkine eyd olmayan kimse Hrbat erlerinin anlamaz remzi'r-rmzundan Girp pzr- aka mest rsv olmayan kimse Eli ermez dekaayk drrne bahr- hakaaykdan Dil-i vresi vs'atde derya olmayan kimse Ne bilsn leyle-i sr'da olan vecd hlt Ens-i Sre-i Y-Sn Th olmayan kimse Ebed Smrgunun grmez ne yzden ildiin pervz Ezel kaaf- kdemde tb- Ankaa olmayan kimse

 414 TECELL ABD'L-KAADR EFEND

Osmanl irlerinin orta derecelilerinden olup Perzerin'lidir. 1100 H. trihinde Osmanl ordusu ile Sofya'da iken vefat etti. Mrettep Dvn basl deilse de noktasz Dvanesi baslmtr.

TB

AHMED

EFEND

OSMAN-ZADE

1136 = 1723

Deerli irlerden ve tarihilerden olup kt'a ve trih sylemekdeki meharetiyle hret bulmu stanbul'lu bir irdir. Dvn basl deildir. Msr yksek kaadliinde iken elebi-zde sm_il Asm Efendi'nin h peyderpey idp Asm ddem, Gd Osman-zde Tib h h trihiyle, Olunca Tib Ahmed buldu mesken sadr- me'vy msra'mm delleti olan 1136 H. trihinde vefat etti. Msr valisi tarafndan zehirlendii Rmiz Tezkiresinde mezkrdur. Hl tercemesi bn'l-Emn Mahmud Ke mal Beyefendi tarafndan yazlmtr. Eserleri; Osmanl Devletinin ku ruluundan Sultan IIL Ahmed devrine kadar geen Osmanl vezirlerinin hl tercemelerini anlatan Hadkat'l-Vzer (*) ile Hadkat'l-Mlk, yni cml-i Tevrh-i Seltyn-i .l-i 0.sman, Telhsu'l-Hkem, cz- Nasyihu'l-Hukem, Mrettep Dvn, Menkb-i mam- A'zam gibi kitaplardr. Meriku'l-Envr tercemesini ve Merik- erf tercemesini tehzb ve slh dzeltmesi ve gzelletirmesi, Ah lk- Muhsin, Nasyihu'l-Mlk ve Hmyun-nme gibi nl eser leri ve Al merhumun Meclis'l-Edeb adndaki eserini de tehls et mitir. Mevln Hseyin Kif'in ahlk iimnne dir olan eserini de ter ceme ve Sultan III. Ahmed adna armaan etmitir ki bu eser Ahlk- Ahmed ismiyle mehurdur. Eserlerinden Hadkat'l-Mlk, Hadka t'l-Vzer, Telhs'l-hkem, Ahlk- Ahmed matb'dur. Ahlk- Aliyi de telhis ve tenkh ederek ksaltarak Hulsat'l-Ahlk adiyle
(*) B u esere yazlan zeyiller ekler aadadr: Bunlardan Verd'l-Hadikden bakalar Hadka ile beraber bir yerde hurufat basmasiyle, Verdii'l-Hadk da ta basmasyla ayrca baslmtr. 1 Res'l-Kttb Hriciye Nzn Dilver Aa-zde mer Vahid Efen di tarafndan olup 1172 H. trihine kadardr. 2 Ahmed Cvid Bey tarafndan olup Rgp Paa merhumdan balaya rak Sultan 111. Selm'in vezirlerinden Ysuf Ziy Paa devrine kadardr. 3 Badad'h Abd'l-Fettah efkat Efendi tarafndan olup Alemdar Mus tafa Paa'ya kadardr. 4 Verd'l-Hadk adijle Rif'at Efendi m e r h u m tarafndan yazlan zeyildir ki Ysuf Ziy Paadan balayarak Ysuf Kmil Paa'ya kadardr.

 415 bir risale yazmtr. Envr- Sheylyi de Zbdet'l-Eshar ismiyle telhis etmitir. Shhate dir krk hadis-i erifi manzum ve mensiir olarak erh etmitir ki ismi Shhat-bddr. Bir nshas Hamidiye'de vardr. Merk tercemesinin ismi Ahmed'l-Asar dr ki bir nshas Beir Aa Ktphnesindedir. Beyitlerinden : Olur ise eer mzn- temyz-i siihan-derkr Bilinr herkesin ol dem kemltiyle noksan

TEVFK MUHAMMED 1311 = 1893

EFEND

ir ve mnilerden ve mizah yazarlarndan olup aslen stanbul'lu dur. aylak ve opur Tevfk nmiyle tannmtr. Tabiat latifeye ve mizaha meyyal olmakla bu yolda pek ok eser yazmtr. Trih ve hl tercemeleri trne de vukufu vardr. Matbu eserleri: Kaafile-i uar ismindeki Yd-i gr- Macar, Osmanl mehurlar cz'lerinden Barbaros Hayreddin Paa, sr- Pe rn, Zeyl-i Letif'l-n, Nevdir'z-Zref, stanbul'da Bir Se ne, Hazne-i Letif, Bu Adamdr. aylak isminde mizahla alkal bir gazete ner ettii gibi vaktiyle bir mddet ner olunan Asr, Te rakki, Letif-i Asar gazetelerine de muharrirlik etmitir. 1311 de ve fat ederek vasyyeti zerine amhca'da Yalnz Servi'de akal Da me zarlna defn olundu. Kaafile-i uar D harfine kadar baslmtr. Akhisar'l Mevln Hasan Kfi'nin Nizm'l-lemini de ksaltp ter ceme ederek bastrmtr.

TARZI MUHAMMED EFEND

ZARALI

Kaadlerden ve sz bilen irlerden bir zt olup Zara'ldr. iirleri kaane bir tarzdadr. 1060 trihinde vefat etti. kaane bir gazeli: Biz hezn-i mahabbetde bu dem hemdem-i akz Bigne kys eyleme biz mahrem-i akz Canan yoluna hare ideriz nakd-i siriki Sarf eylemede mameleki Iltem-i akz

 416 Zhid bize ta'n eyleme bu ekl-i fenada Biz tc kab terkin uran Edhem-i akz Bu hangh ire bizi kim grse ab-p Mestne sanur geri bizi sersem-i akz Tarz bize ta'n eyliyemez kimse cihanda Biz rind-i melniet-zede-i lem-i akz.

THR ABDULLAH ELEB BURSAV 1088 = 1677 Dvan sahibi bir ir olup Bursa'ldr. Dvn baslmamtr. Vakt- ntikal terkibinin gsterdii 1088 de memleketinde vefat etti. Beyitlerinden : B minnet-i rehber eriir menzile b-pk Merdn- Hud kemeke-i rehberi neyler

*
Sakn meyletme her hsne hakikat umma her mehden Ala gr destine dmnm bir pk-dmnm Msra'larndan: Mest-i cm- ak olan crm gneh bilmez nedir

TLB MUHAMMED EFEND BURSAV 1118 = 1706 Sz stad tavsifine liykat gsteren irlerden olup Bursa'ldr. Er zurum kaadsi iken Tlib d ola ruhun Fatiha msra'nn delleti olan 1118 de vefat etti. Dvn baslmamtr. Msikye de intisab vardr. Dvnnda mevcud Farsa gazellerinde Azim mahlasn setii anlal maktadr. em-i insaf gibi kmile mizan olmaz Kii noksanm bilmek gibi irfan olmaz Gnldr sdk- dv-y hulsa hid-i dil Meyn- rast-gyn- mahabbetde yemin olmaz *

 417j'ine-sfat seyr olamazsn bu suverden Etsen ne kadar lem-i dnyy tctna Bir ddede kim nr-i hakikat ola eyler yine-i imrzda ferday tem Maksd maceray ayan etmedir heman Ey ek-i em arada sen bir bahanesin Gam-bor hl-i dier deni-sz bakadr Yrn- ly baka v hem-rz bakadr

TAHIR MUHAMMED 1128 = 1715

EFEND

lisanda in ve iire muktedir faziletli bir irdir. 1128 trihinde Kuds naipliinden Kaad vekilliinden azlini mtekb stanbul'da vefat etti. Edirnekaps hricinde Emr Buhri zaviyesi civarnda medfun dur. hls Sresine biri Arabca, dieri Trke iki tefsiri ve m.retteb Di vanesi vardr. de matbu' deildir. Hl tercemesi Tarihiler Faslnda yazl skb'l Muhammed Emin Efendi'nin torunudur.

T A Y Y A R MAHMUD PAA SAMSUNI 1223 - 1711 ir vezirlerden olup Trabzon valisi Canikli Battal Hseyin Paa'mn oludur. Ankaa-y rh-i Tayyar ukbya kld pervz msra'nn delle ti olan 1223'de Hacolu-Pazar'nda ecel-i kazaya urad. Kesik ba s tanbul'a getirilerek Eyb'de Hasib Efendi dergh avlusuna defn edildi. Hats ve ldrlmesinin sebebi ni-zde trihinin birinci cildinde ak lanmtr. Mrettep Dvn varsa da baslmamtr. iirleri hikmetli ve rindcedir. Beyitlerinden : Etmedim tahsil reng by-i matleb arbda ekmeyince hr- gamdan sad-cef mnend-i gl Bahi-i bcmahal cddan olmaz mdud Safer ma'ksiyle artar m hesb- erkam
OSMANLI MELLFLER - C; 2 F. : 27

 418 Envr- feyze mazhar olur kalbi sf olan Almakda mh mihr-i cihantbdan fr Ketm eyle srr- ak ki dil ren ola Mahfce ald yine smhdan fr Tezkire-i Fatnde yazl gazelinin matl': Derdimiz cnna sylenmi deva sj'lenmemi Mcer sylenmi amma mdde sylenmemi.

THR AHMED EFEND HANF-ZDE - STANBUL 1217 = 1802 Fazilet sahihlerinden ve kitbiyat bibliyografya limlerinden bir zt olup Ulem Faslnda hl tercemesi yazl Hanf brahim Efen di'nin oludur. Sefnet'l-Kasid ve Defnet'l-Fevid isminde Tire Ktphanesinde bir manzum mntehabt Seme Yazlar Antoloji mec muas vardr. sr- Nev ismindeki Kef'z-Zunna olan ilvesi de asl ve Ltince'ye tercemesyle beraber Almanya'da Lyibzig'de basl mtr. 1217 de stanbul'da vefat etti.

THR SELM MUHAMMED BEY STANBUL 1260 = 1844 Fazilet sahibi ediblerden bir zt olup stanbul'ludur. Bz yksek makamlarda bulunduktan sonra Thir Selm Bey bugn Dr's-Selm'a gitdi msra'nn delleti olan 1260 trihinde stanbul'da vefat etti. Eybde Tokmak-Tepe'de medfundur. Eserleri: Fkhdan Kudri, edebiyat ilimlerinden Makaamt- Harr ve Molla Isam'n eserlerinden Mizn'l-Edeb tercemelerinden ibarettir. Mzn'l-Edeb tercemesi baslmtr. Farsca iirleri de vardr. Mnetiyle Dvn Vak'a-nvs Es'ad Efendi tarafndan tertib olunmutur. Ba slmamtr. Garraiyt konusunda syledii iirlerin en gzellerinden olan: Gl gibi pr-tarvet olmusun Reng bden ibaret olmusun Seni ey nev-nihal grmiyeli Bym serv-i kaanet olmusun

 419 beyitleri iirdeki kudretinin delilidir. Bu gazel, vefatndan altm drt sene sonra bn'l-Emn Mahmud Kemal Beyin teklifiyle birok ir tarafndan tanzir olunmutur. Beyitlerinden : Selm uzatma sz kssay diraz etme Yeter jeter keselim pek uzand mebhas-i zlf Hergz yaplmasun dil-i vrn- ebl-i derd Y Rab o eski ehre yeni let olmasn

TLB

-MUSTAFA EFEND 1289 = 1872

MD

Diyr- Bekir'den yetien tatl dilli irloraendir. Kaz kaymakam lklarnda grevlendirilerek bilhare emekliye ayrlm ve 1289 da vefat etmitir. Diyr- Bekir'de Dilberler Sekisi adl yerde medfundur. Hezel ve hiciv tarznda ileri gitmitir. Bir hicviyesiyle Bezirgan Kamanto hak kndaki kasidesi pek hotur.

THR MUHAMMED BEY MENEMENL-ZDE - ADANALI 1320 = 1902 Adana yresindeki Menemenli hanedanna [ailesine] mensb olup Adana'da domutur. ocukluk anda stanbul'a gelerek Souk-eme Asker Rdiyesi'nde tahsiline balam, Mlkiye mektebinde tamamla mtr. Bundan sonra- bz direlerde greylendirilmi ve Adana, Aydn, Selanik Marif Mdrlklerinde baaryla vazife grm ve Marif Nezret-i Cellesi mektb ve mhimme kalemleri mdrlne getirilmi tir. 1320 trihinde daha gen denecek bir yata iken dnyadan ayrlarak skdar'da Karaca Ahmed Trbesi ilerisinde ailesine mahss kabristana defn edilmitir. ir ve mnidir. Matbu eserleri: Osmanl Edebiyat>, Elhan, Yd- Mz, Osman l Corafyas ile GajTet adndaki dergidir. Gne ve Hver gibi bz dergilerde makaleleri vardr. Hezrn ye's hzne gark ider efkr enzr Skt-mz bir kabrin nihin nle v zr Bu bir manzumedir mu'ciz ki meftun eyler efkr itmez dinleyen, seyr eyiiyen anlar o e'r Sktu bir mezrm bir derin feryddr mdbi

 420 Mezristn- isti'l eden samt sknetdir Sknet pr-grv nledir bilmem ne hletdir Ki herbir nle mkemmel bir ders-i ibretdir Ne hikmetdir o kim zulmetti bir nr-i hakkatdir Sktu bir mezrm bir derin feryddr mdhi. Grp bir seng-i cmid b-iisandr sanma ey insan Onun vardr lh bir lisn kim olur hayran Dem-i vahdetde istirakda g eyliyen vicdan Saar fevvre-s nle her serv-i mezristan Sktu bir mezarn bir derin feryddr mdhi. Birinci eseri Reci-zde Mahmud Ekrem Bey'in Tlm-i Edebiyat! tarzmda edebiyat kaaidelerini reten mnakkah bir edebi eser olup Os manl Edebiyat ile megul olanlara istifade vericidir. Vaktiyle Gne ismiyle ner olunan bir edebiyat dergisinde kan Tevhid ve Mnct: Y Rabbi nc kadar azimsin sen lem dola hikmetinle y Rab Her eyde grnmede vcdun Her ey diyor seni hveyd Bir ey gremem ki bu cihanda San'atlarn 1 grnce insan Bakdka edersin ey kerem-kr Ey cehl ile gafletin penh Bir kere dn nedir bu lem Kim verdi cihna bu nizm nna kim etti akl ihsan Kim verdi traba feyz-i isbt Etdike hn eyleri tefekkr Bir shib-i fikr olan ne kaabil Kaabil mi? Olur mu idi eya Bilfarz u seng-i etsin cad Bilfarz olunsun yle cd Bilfarz olunsun yle cd Olsun diyelim btn bu eyler Etmi diyelim terekkb-i lem Hep br yore toplanp da zerrt Kimdir ya iden o zerreyi halk Elbet ona bir messir elze m Kimdir ya O sensin ite y Rab Y Rabbi ne kadar kermsin sen Ztn ile kudretinle yd Mhiyet-i Vcib's-scdun yine- kudretindir eya Hi ztn grmeyim ben anda Olmaz m bakp bakp da hayran Hayretler iinde arz- ddr Ey mnkir-i kudret-i lh Hayretde kalr baknca dem Ecrmdaki o intizm Nerden buldu bu ruhu insan Kim etdi cihan yokdan isbt Etmez mi vcd-i Hakk tekai-rr Olsun adem-i ilahe kaabil Bir Sn' olmasa idi peyda Bir hayli tesadf le tfn u grdmz azm ekvn Herey ki olur bize nmyn Sensiz sensiz vcd-perver Hep byle tesadf Uo br dem Etmi diyelim cihan isbat Elbet dnr bu ey'i de halk Teslim eder bu ey'i dem ailk- cihnivn olan Rab.

 421 ~ U S L Arif irlerden olup Vardar Yenicesi'ndedir. Msr'a giderek eyh brahim Glen Hazretlerine intisabndan bir mddet sonra memleketi ne dnp inzivaya ekilmitir. Bask olmayan dvnnda arifane ve ai rane bir hayli beyitler vardr. Vh kim gitdi Usl derd-i mend msra'mm gsterdii 945 H. tri hinde Yenice'de vefat etti. Beyitlerinden : Bir nefes kmaz gam- akn gnlden ey sanem Sanki ol sevday kalbimde sveyd eyledin

*
Esnama mesken eyleme beyt'l-Makdis'i Tasvr-i gayre klma mahal kalb-i akdesi Msra'larndan : Vaizin nr- cehennem dedii firkat imi Kudretim j'ok hlimi arz etmee cananma Bir gazelinden : Vcd-i mutlakm bahri ne mevci kim eder peyda Ene'l-Hakk srrn syler eer mahf eer peyda Bu ban ger hakkatde suyu bir b-bn bir Vel olmu hakaaykdan nice yz bin ecer peyda Nazar kl nev'-i inna kimi zehr kimi eker Aceb hikmet bir aada olur trl semer peyda

VAHD ABD'L-VHD ELEB KARADAVD ZDE - STANBUL Hl tercemesi Ulem Faslnda mezkr Kara Dvd Efendi'nin to runudur. lmiye yolunda epeyce rtbe kazandktan sonra Zeyiiiye tari katna girerek uzlete ekildi. Kaann Sultan Sleyman devri irlerinin sekinlerindendir. Hakim olu Ali Paa Ktphanesinde Sadet-nme

 422 isminde mensur, ahlki ve tasavvufi bir eseriyle if's-Sadr nmmda dier bir eseri vardr. VUSL MUHAMMED EFEND MOLLA ELEB - STANBUL
998 = 1589

Alim irlerden bir zt olup hl tercemesi yukai'ida geen Hubb Hammm dmd olduu iin Hubb Mollas hretiyle de tannmt. Nib Kaad vekili olarak epeyce seyhatden sonra kazaskerlik rtbe sine nail oldu. 998 trihinde stanbul'da vefat etti. Eyb civarnda Debbahne karsnda kayn validesi yannda medfundur. Mrettep dvm vardr. mam Tart'nin Src'l-Vehhcn Beda i.smiyle terceme ettii gibi [eyh-i Kebir = Byk eyh] Sadreddin Konev halfelerin den Fahreddn-i Irk'nin tasavvufdan Lemet ismindeki mehur ese rini de terceme etmitir. Fndkl Cmii'nin bnsidir. Hadkat'l- Cevmi' de zevci olduuna dair bulunan ifadeyi Mehir'n-Nis damad olmak zere tashih ediyor. Sultan 11. Selim nmna ksmen manzum ve ksmen mensur Cihad-nme isminde bir eseri de vardr ki bir nshas Mze-i Hmyn Ktphanesinde mevcuddur. Manzum parasndan : Niyyetn oldu gaz feth zafer krn ola Evliya askeri her yerde nigehdnn ola Umarn Hzr Neb rehber serdin ola Dmenin kal'alardan kal' kl srn ola Eyledin azm-i sefer ltf-i Hud yrin ola Himem-i ehl-i nazar kaafile-slrm ola Beyitlerinden : Aldanp l rakibe deme rz- ak Verme ey dil sakn mnn eytn eline

V A L H KURT-ZADE - EDRNEV 1008 = 1599

Eski irler tarznda gzel rler syliyen irlerden olup Edirne'li dir. (*) Resm ilimleri tahsil ettikten sonra Msr'a gidip brahim Glen
(*) Hasan elebi szne gre, Uzunkpr Cisr-i Ergenedcndir.

 423 Hazretlerinin olu Seyyid Hayl'ye intisabla tarikatn mertebelerini derecelerini tamamlayarak Edirne'ye dnm, va'z ve iradla megul olmutur. Mrettep divn vardr. 1008'de memleketi olan skb'de vefat eden, ayn nm tayan skb'l Divan sahibi Vlih Ahmed elebi'nin (*) bulduu Mte Kutb'l-rifn mevzun terkibinin delleti olan 994 trihinde vefat etti. Tunca kenarnda eyh Suca' zaviyesinde medfundur. Beyitlerinden : Nak- evrin girye gnlmden yumaz

L yezii'I-m' nakcn fi'l-lacer Eer arif isen itme hakikat srrn ifa Kelm- hakk kard hadan Hallc- Mansr'u

VEYS EFEND AKEHRL 969 = 1561 1037 = 1627 Eski tarz mnilerinin reisi ve pri makamnda olup Muhammed Efen di adnda Alaehir'i! bir kaadnin fazilet sahibi olu olarak tannm bu zat hl tercemesi yukarda geen Makaal'nin kzkardeinin oludur. 969 trihinde Alaehir'de domutur. lk tahsilini memleketinde yap tktan sonra stanbul'a gelerek tannm limlerden Slih ve Ahmed Efendilerden ilimleri ikmlden sonra niblik kaadlik vekillii mesle ine girip balangta Msr lkesinde; "Reid vesirede, Anadolu blge sinde; Akhisar, Tire, Alaehir'de ve lumeli'nde; Siroz, Tekfurda Te kirda, skp, Gmlcine'de er' vazifeler grd. skb'de sekizinci kaad niblii trhi olan 1037 H. de vefat edip Komanova Caddesindeki mezarla defn olundu. Vefatma dair zamanndaki irler tarafndan sy lenen trihlerin en mehuru akaayk-Zeyli sahibi Nev'-zde Ati Efendi'nin u beytidir:
(*) Beyitlerinden: Alka eylemek veeh-i Huda'dan gayre ziddir Ceml-i l yezle km Allah hiddir

*
Dv-yi fazl- peder etme Mesh-dem isen eref-i nesi ile fahr eyleme ger dem isen

 424 Veys ki olmu idi tegazzlde b bedel Tyn sl-i fevtine trhdr gazel Ziyaret ettiim kare prizma eklindeki mezar tamda ise vefat t rihi olmak zere Koca Veys'yi Cennet'in kap:.smda brakan u d beyt kaznmtr: Dedi ahbbm biri trihni Cn- Veys gitdi bb- Cennete. Hd Hazretlerine hrmetkar ve bal idi. Edbne eserleri aa dadr: 1 Drret't-Tc f Siyreti Shibi'l-Mi'rc: Eserlerinin en mehuru olup sdece Siyer-i Veys nmiyle mrufdur. Mekke ve Medine ismiyle iki ksma ayrlm olan bu eserinin tamam lanmasna mr vef etmediinden Gazve-i Bedire [Bedir muharebe sine] kadar yazabilmitir. Mekke ksmnn kendi yazs ile olan nshas Endern-i Hmyn'da Revan Odas Ktphnesindedir. Bilhare ir Nb ile Nazm-zde-i Badad tarafndan zeyli yazlmtr ki asliyle Nbi'nin zeyli baslmtr. 2 Dstru'l-Amel: ehdet-nme i.sniyle de anlan bu eserin mevzuu, slmiyetin alt essnn mubhat [vnme] ve mnazaralarna dir din, hkem bir takm makaleleri ihtiva eden cz kadar muteber bir eser olup baslmtr. 3 Hb-nme: Evvel zamanda m lem mmur ve badn idi na karat altnda trih, ahlk, hkem ibretle dolu bir takm saylan mi sallerden ibaret olup baslmtr. 4 Tevbe-nme: Matl' u: Yeter ey dil heves-i zlf-i siyehkr yeter olan ibret verici bir manzumedir. Bu manzumede : Peyrev oldum o shan-pervere itdim tevbe Dima seyr-i reh-i amd hat olduuna beytindeki shan-perverden maksad: Tevbe y Rab hat yoluna gittiklerime Bilip ettiklerime, bilmeyip ettiklerime beytinin syleyicisi Zeyniye tarikat pr Zeyneddn Hf Hazretlerinin ba halfelerinden eyh Abdurrahm Merzifon'dir. 5 Merece'l-Bahreyn: Kaams sahibi Necdeddin Firuz-bad'nin Shah fi'l-Lgat yazar Eb Nasr smail bni Hammd el-Cevher'ye et tii itirazlara cevablardr ki lgat ilminin incelikleriyle megul olanlara

 425 istifadeli eserlerden olan bu kitap bash deildir. Mellifinin el yazsyle olan nshas Rgb Paa Ktphnesndedir. 6 Fth- Msr: sminden de anlald zere Msr fetihlerini anlatan trih bir eserdir ki ancak Msr ftihi Amr ibni s'in vak'alarm muhtevi olup baslmamtr. 7 Vka-nme: Zamann ahvlini tenkd yolunda j^azlm bir eser olup baslmamtr. 8 Dvan: Malm tarz zerine tertiplenmi olup baslmamtr. 9 Mneat: Mnilere has mektuplarndan byk ksmn topla m olup baslmtr. 10 Gurret'l-asr f Tefsr-i Sureti'n-Nasr: Kendisinin eliyle yazl m nshas askeriye limlerinden merhum Badad'h smail Paa'nn K tphnesindedir. 11 Hediyyet'l-Muhlisyn ve Tezkiret'l-Muhsinn: Akaaid ve ahlka dir olup baslmamtr. Beyitlerinden : Bezm-i ikblini tr eylemesn derse felek Kii yakt er stne pervane gerek

*
Felekden giml-i gam grp zr oldular dim Sular kim il szne uydular eng rebb-s lm stnlkleri ve edebiyattaki kudreti herkese kabul edilmi olan bu ztn yaz tarz, geri zamann icb dolayisiyle mulk ve lgat meydna getirici ise de yle Nergisi vesaire gibi dml, ruhsuz ve tatsz deildir. Mndar, metn ve hikmetle karktr. Bununla beraber yine zamanmz iin taklide ayan deildir. Edeb iktidar herkese teslim edilmi olan bu zt edeb kudretinin bir ksmn lisnmzn sadeletirilmesine ve kaaidelerinin kitap hline getirilmesine sarf etmi olsayd istikbl iin hizmetleri daha krne l yk olaca phesizdi. Doum yeri olan Alaehir'de eyh Sinan mahal lesinde kendisine nisbet olunan bir hne mahede olunmaktadr.

V A D MUHAMMED ELEB BURSAV 1059 = 1649 Yaradldan kudretli bir ir olup Bursa'ldr. Mahkeme ktibi iken ,Va'd, bin elli dokuzda eyledi hayf intikal msra'nn delleti olan 1059 da vefat ederek erefddin Cmi-i erifi avlusuna defn olundu. M rettep Dvnnn bir nshas Yldz Ktphanesinde vardr:

Bir gazeli: Gnl ne em-i bdr ne Itabt-i hufte isterler Rumz-i aka vkf bir dil-i lfte isterler Gubr- dmen olma rehrevn- aka ey sof Mahabbet ahrehnda gerd-i gamdan refte isterler Koparma mhre-i dm ki ehr-yn-i smetde Nahl-bendn- istina gl-i ne kfte isterler Geirme gzden ekm gevherin kstah ey gaafil Mahabbet r-syunda drr-i nsfte isterler Deildir kaabil-i feyz-i mahabbet her gnl Va'd Dim- uhte isterler dil-i afte isterler.

VECD ABD'L-BK BEY Gazel sylemekde ileri giden irlerden olup stanbul'ludur. Tahsili ve ykselmesi Dvn- Hmyn kalemindedir. Sadr- zam Kprl Muhammed Paa'mn tevecch ve iltifatna nail olarak beliki makam na eriti. 1071 ramazannda stanbul'da ehr olarak vefat etti. Dvanesi 1289 ve 1308 de ilk defa baslmtr. Kendi yazs ile Mecma-i E'r Byezid Camiindeki Veliyyddn Efendi Ktphanesinde mevcuddur. Bir beyti: K'be-cyn- mahabbet-i Hzr' rehber eylemez Secdegh- ehl-i dil bk-i derinden bellidir. Yeniehir - Fenar Mevlevhnesi eyhi iken 1080 de vefat eden d van sahibi Debre'li Vecdi de Mevlevi eyhleri airlerindendir.

VNE-ZDE ZZET MUHAMMED EFEND STANBUL 1092 = 1681 eyhu'l-slm Zekeriyy Efendi'nin ikinci olu ve mehur ir Yah ya Efendi'nin kk kardei olup Vine Efendi lkabiyle tannm mevlden yksek rtbeli kaadlerden ltfullah Efendi'nin oludur. lmi ye rtbelerinin yksei olan kazaskerlik rtbesine nail olarak 1092 de vefat etti. Dedesi Zekeriyy Efendi trbesinde medfundur. Mrettep d vn ile Kef'z-Zunna bir mikdar ilveleri ve Kaaf-zde'nin Zbdet'l-E'rna zeyli vardr.

 427 Rubailerinden : Her Her Her Her Beyitlerinden : Frkatde kan alarz mmd-i vasi ile Yd eyleriz bu demleri bir zaman olur

dde terhn ile cevn olmaz dil gam- ak ile buruan olmaz hn-i cier terbiyet-i l'l itmez seng-i siyah l'l-i bedahn olmaz

VAHD MUHAMMED ELEB SOFYAV 1094 = 1682 Kudretli Osmanl irlerinden olup Sofya'ldr. mrnn sonlarmda Bursa'da Mahkeme-i er'iyye ktipliinde bulunmutu. iirleri parlak dr. 1094 de vefat ederek Pnarba kabristannn ftde Hazretleri der gh yoluna defn olundu. Beyitlerinden : Bezm-i emelde hir olur tre rzigr Mnend-i em'-pe iden hod-nnl

VAL ABDURRAHMAN EFEND ANKARAV lim irlerden ve Bayrm tarikat mntesiblerinden bir zt olup Ankara'ldr. lmini kemle erdirmek iin stanbul'a gelerek Minkaar zde'den tahsilini tamamlayp Kazasker oldu. 1107 trihinde stanbul'da vefat etti. Mrettep Dvn ve Mevlid-i Neb manzumesi vardr. Mevlid manzumesi matl'mdan : Ey Huda'dan ltf ihsan isteyen Mevlid-i pk-i Reslllah'a gel Cennet ire hr glmn isteyen Mevlid-i pk-i Reslllah'a gel
1

Vl-i Kadmin de 998 trihinde nazmettii Hads-i Erban man zumesi vardr ki bir nshas ir Efendi Ktphnesindedir.

 428 V A H Y MUHAMMED EFEND BALAT EYH-ZDE STANBUL 1130 = 1717 Snbliye tarikat eyhlerinden nazmch ile mehur, vecd ve hl sahibi bir ztdr. Sultan Selim Han Camiinde krs eyhi idi. 1130 da ve fat ederek Erikap hricinde Silh-hne'ye bitiik kabristandan ileri doru giden yol zerinde babasnn yanma del'n olundu. Mrettep dvn vardr. Olu Muhammed Feyzullah Efendi'nin de dvn ve va'z ve na shata dir bir eseri vardr. ehre sy- resm-i py-i Ahmed-i Muhtar olan Neveyb- feyz olup ser-t kadem envr olur Hk-i py-i h- m z edenler ttiy Durbn-i b-nazr-i lem-i esrar olur. Nevdir'z-zuraf mecmuasnda kularn isimleri ile kuularn s tlahlar zerine Badad Valisi Ali Rza Paa'ya eski tarzda uzun arzas vardr.

VASSAF ABDULLAH EFEND EYHU'L-SLM

AKIISAR

eyhu'l-slmlk makamna ykselen fazilet sahihlerinden stn ah lkl bir zt olup hl tercemesi yukarda geen bni s-y Saruhn to runlarndandr. lk tahsilini doum yeri olan Akhisar'da (*) yapp s tanbul'a gelerek tahsilini tamamladktan sonra Fenri Hiyecisi me hur limlerden Kara Halil Efendi'ye damat oldu. Bundan sonra niblik kaadlik mesleine girerek Selanik, Msr yksek kaadliklerinde er' vazifeler grd. Bir aralk devlet tarafndan uhdesine tevdi' buyuulan ilmi bir vazifeyi fa iin ran ve Mver'n-Nehir'e gitti. Dnn mtekb mkfat olarak uhdesine Anadolu, daha sonra Rumeli Kazaskerlii rtbeleri tevcih buyuruldu. 1168 trihinde yksek eyhu'l-slmlk makamna nail oldu. Fakat yallndan ileri gelen ta katsizlii dolayisiyle be ay sonra Emirgndaki yalsnda inzivaya ekil di. Bu ekilde yaarken mevt-i lim - mevt-i lem terkibi ile tdi Ab dullah Efendi Cennet-i Adn'i makarr mcevher msra'nn dellet ettii 1174 trihinde yz yana yakn bir yata dnyadan ayrld. Hazret-i H(*) Kasde-i Br'eyi Illiidii's-Sde ismiyle manzum olarak terceme eden Hafz smail Nazf bni Muhammed Efendi de Akhisar'dan yetien lim irler dendir.

 429 iid (R.A.) civarnda Siyavu Paa trbesi yaknna defn edildi. Olu Mu hammed ve torunu Muhammed erf Efendiler de eyhu'l-slmlk ma kamna nail olan fazilet shiblerindendirler. Tlik yazsn yazanlar ara snda saylan hattatlardandr. Mrettep dvanesinden baka bin be yz beyti toplayan Hayl-i Behet-bd unvanl nasihat verici airane bir manzmesiyle kelm il minden Zemzeme isminde mensur deerli bir eseri vardr. Nahiv il minden mehur Kfiyeyi de manzum olarak terceme etmi ve rd- Ezkiy ismini verm.itir. Bundan baka kelm san'atlarnn gzellik nu munesi makamnda mehur Unvnu'-eref kasidesine de (*) bir na ziresi vardr ki Arab edebiyatndaki kuvvetinin hid ve burhandr (**). Muallim Nc Efendi merhumun Hayl-i Behet-bd manzumesi hak kndaki ifadesi aaya naki olunmutur: Bz eshb- nh [zek sahihleri] eyh Gaalib'in mehur Hsn Ak manzumesi bir dereceye kadar olsun bu esere taklden ^'azlm ol duunu iddia etmek isterler. Hayl-i Behet-bdn bir parasndan : Ey tlib-i zz ch- sermed Her cize efkat et efi' ol Hkmn vereyim deyip sudrun frata da varmasn o halet Dildde-i evk isen rzya hir yine hk olur bu tenler Dier : Evkaatm eyleme izat rfana bulunsun intisabn Olsan o makleye mlki Pend eyleyn itme nefsin itb Ndn ile etme akd-i sohbet Bil kadrini kaabil-i hitabn Ya meclise gelse ittifki Mesdd-i yed-i kazadr ol bb Rabetkn-i devlet-i ser-med Mahlka tevazu' et ref' ol Beyhude uurma gel huzurun TA onaya mcib-i hakaret kramda tbi' ol Huda'ya Bilmem neye kibr ider idenler

(*) Unvn'-eref manzumesi: 837 trihinde vefat eden mehur lim ve ediblerden erefeddin ibni'l-Makarri smail Yemeni'nin mehur eseridir ki bir satrda be ilmi toplamtr. Y'ni dz okunduu halde bir ilim ve her sat rn birinci kelimeleri dik olarak boyuna okunsa dier bir ilim, nc kelimeler keza (bunun gibi), boyuna okunsa baka bir ibare ile dier bir ilim ifade eder. Ve hkez (ve bunun gibi), (**) bu nazire: Hikmet, mantk, kelm, nahiv, Farsa hikyeleri, Trke hikyeleri toplam olarak alt ilimden bahsedici olup 1279 trihinde Matbaa-i Amire'de baslmtr.

 430. ir beyitlerinden : Bilinmez ifin mevtinden evvel kadr-i sn Mahakk-i hk ile sencidedir drr-i hred-mcnd

VASFI AL GAALB EFEND NAZLLL 1216 = 1801 Uk eyhlerinden Abdullah Salhaddn Efendi Hazretlerinin ba halifelerinden Nazilli'de medfun eyh Muhamm.ed Zhd Efendi'nin fa ziletiyle mruf olu olup lisanda iirleri ve lahiyat vardr. Uzun mddet Nazilli'de klarn irad ve krk drt sene mftlik vazifesiyle megul olarak 1216 trihinde vefat etti. Muhammed Zhd Efendi'nin halfelerinden biri de Karacasu'da medfun olan dvan sahibi Semiz-zde Sleyman Rd Efendi'dir. Vasf Efendi'nin kaane na'tlarndan bir Na't- erifi: Bil-ek hk-i pyin kimyadr y Reslellah Uyn- kaane ttiydr y Reslellah Gnhm olsa mnend hezran kh-i kaaf-s Nighn olsa bir dem hep hebadr y Reslellah Behit-i het tezyin eyleyen nr-i zuhurundur Ziyas nr-i ztndan nmdr y Reslellah Azb- dzah ekmez sana mmet olan dem . ^ * a sana Hakkdan bir atadr y Reslellah md-i Vasf-i ciz kapmda bende olmakdr Ki b can san ancak fedadr y Reslellah

Rd Efendi'nin bir manzumesinden : Gel dil kesretden el ek ehl-i Hakkn yn bir Anla remzin kl nazar didr bir

Sil gnlnden msivy vahdetin etvr bir Gir muvahhid bezmne sen gr ki her bir vr bir.

 431 VSIF OSMAN BEY ENDERN - STANBUL 1240 = 1824 Arnavut Halil Paa'nm akrabsmdan olup Endern-i Hmyn'da yetitirilerek sonradan emekliye ayrlm, 1240 trihinde stanbul'da f n leme veda' ederek Eyb'de Zal Paa Camii karsndaki dergha defn olunmutur. Matbu' ve mrettep dvn vardr. Vsf'm hret kazanma sna, h [ne'eli] tabiatnn mahsl olan iirlerinin sde ve hoa gidici grnmesi sebeb olmutur. Na't ve kasidelerinden ekserisi yaratl iti bariyle ir olduuna dellet eder. Bununla beraber eserlerinde za'f- te'lif vesaire gibi bz edebi kusurlar grlr. En ho iiri arklardr. Bir mnctndan : Kimin var birliinde itibh Cihann Halik sensin lh Zelil itme bn abd-i r-siyh Aman ey pdihlar pdih Muhammesinden : ehrh- mahabbet ki tark- ezelimdir Ser-menzil-i ak eski mekn mahalimdir Yoldan koyan amma beni tl-i emelimdir Bu k-i girhna sebep kendi elimdir

Hep ekdiceim kendi cez-y amelimdir

Bir mseddesinden : Kim olur zor ile maksduna rehyb- zafer Gelr elbetde zuhura ne ise hkm-i kader Hakka tefviz-i umur et ne elem ek ne keder Kl szm arif isen g-i kabulne gher

Mihneti kendine zevk itp^dir lemde hner Gam d-i felek byle gelr byle gider.
Beyitlerinden : Vsf sebat rb- mahabbetde artdr Yokdur tark- akda rabet dneklere Gayret komayor der de eder gybete z f-y uyb etme midir gayret-i ahbb Msra'larmdan : te kenar k gnnn llezrdr.

 432 VASF EFEND SEYYD AL VASF EFEND - STANBUL 1314 = 1896 Fazilet ve kalem sahihlerinden Kaadiri tarikatna mntesib arif bir zt olup stanbul'ludur. Son me'mriyeti olan r-y Devlet baktipli inde iken 1314 de vefat ederek Snbl Efendi trbes ibitiiindeki kab ristana defn edildi. Kaside-i Mnfericeye Trke mufassal bir erhi, meni ilminden tazmin bahsine dir risalesi, Halveti tarikat kollarndan Bekriyye mesinin kurucusu Mustafa El-Bekri Hazretlerinin Salvt- Meiiyye erhinin tercemesi ve baka eserleri vardr. Bir de eyh Mus taf-y Mnvi'nin tertibi eseri olan Salevt- erfeyi Yanyal eyh Ahmed Efendi iaretiyle terceme ve erh etmitir. Eserlerinin bzsnda knyesini Tekeli-zde olarak yazmtr. Bir na'tndan : Ey Nebiyy-i feyz-bah- d-cihn Kim dahlmn bulurken fevz-i can Ben dahilek-tb ki idem figan Kalmad dilde tahammlden nian Gel yeti imdd- Vasfiye aman. VEHB HAMD EFEND STANBUL

Hl tercemesi Ulem Fashnda yazl Adapazar'l Muhammed Hil mi Efendi'nin olu olup edebiyat kaaidelerini iyi bilen bir mnidir. Gmlcine'li Hocadan tahsilini ikmlden sonra icazet ald. Muharrirlikde olan kalem kudretini ilk defa Yemen Vilyet gazetesiyle isbat etmitir. stanbul'a geliinden sonra Tarik ve Cerde-i Bahriyye ga zeteleri bamuharrirliklerini yapt. Balca matbu' eserleri: Mehir-i slm ismindeki cild olan hl tercemeleri kitabdr. Medrese-i F nn ismiyle Trke ve Arabca bir de mecmuas [dergisi] vardr. ki cild Yemen Trhi de olduu vefatndan Malmat gazetesinde ner edi len hl tercemesinde grlmtr. Yaz tarz biraz stlhl olmakla be raber metindir. 1320 trihinde kalb sektesinden vefat ederek Rumelihisarndaki Kayalar mezarlna defn olundu. Son me'mriyeti Meclis-i Nfia baktiplii idi. VECH BEY STANBUL 1321 = 1903 Gzde Osmanl muharrirlerinden olup stanbul'ludur. Vezirlerden Vecihi Paa-zde Azz Bey'in oludur. Mhedishne-i Berri Hmyun

 433 [Kara Mhendishnesi] da ve istihkm snfmda tahshni ikml ettikten sonra resm vazifesine devam etmekle beraber matbuat lemine de girdi. Mihr-i Dil, Mehcre, Hikmet, Mjgn, Mes'de, kif, Feryad, Hasta, Harabe, Halme, oban Kz, Nedamet, Hurrem Bey, Sil, Melek, Sevd-y Ma'smne isimlerinde mill, ahlk, hikmetli romanlariyle Tesalya Trih-i Harbi ve Trh-i slm (*) gibi trih eserleri baslm tr. Kendisi esasen mn olmakla beraber ayrca iire, msikye, res samla da intisab vard. 1321 trihinde gen yanda iken stanbul'da vefat ederek Rumelihisar kabristanna defn olundu. Vefatnda kolaas [nyzba] idi.

YAVUZ

SULTAN SELM HAN 926 = 1519

iir sylemede de kudret sahibi stn bir kahramandr. lisandan hussiyle Farsa iirleri mehur ran irleri derecesinde henkdr ve gzeldir. Farsa iirlerinin bir ksmn hv olan Dvane de sonradan ba sld gibi bir ksm da asrmz edebiyatlarndan eyh Vasf Efendi ta rafndan terceme edilip bastrlarak Brika ismi verilmitir. 305 para iirini hv olan Farsa dvanlar byk boyda ve tlik harflerle gaayet ltf ve ssl ekilde Eski Almanya mparatoru hametli II. Wilhelm tarafndan 1904 mild trihinde Berlin'de bastrlmtr. Birer nshas Yldz, Mze-i Osman Ktphanelerinde vardr. Dnyadan ayrllar 926 trihinde, trbe-i erfeleri nm- hmynlarijde anlan cmi-i erf yanndadr. ran ile muharebelerinden yksek maksadlan Beher cem' iyyet-i dilhast pern-i m.a msra'yle de iaret buyurduklar zere ittihd- slm dvasnn tahakkuku idi. Niyetleri ve fikirleri, kahramanhklar, davranlar Kemal Bey merhumun Evrk- Pernnda ak land gibi Osmanl trihlerinde de mezkrdur. Trke iirlerinden : Merdm-i ddeme bilmem ne fsun etdi felek Giryemi kld fzn eskimi hn etdi felek rler pene-i kahrmda olurken lerzan Beni bir gzleri hya zebn etdi felek kasidesi mehurdur.
, (*) Bu eserini tamamlayamam.tr. 56.3 sayfa tutan matbu* 1. cildin 252. sayfasndan aas Muhammed Hlid Bey tarafndan ikml edilmitir. Bir de piyes tarznda baslmam Endls manzumesi vardr. OSMANLI MELLFLER - C : 2 F. : 28

 434
YAHYA BEY DUKAKN-ZADE 990 = 1582

Kuzey Arnavutluk'tan stanbul'a gelerek siph zmresine girmitir. Ltf stanbul'lu, Muallim Nc Tahca'h olduunu rivayet ediyor. Fa kat Hamsesinde kendisinin soyunun Dudakn beylerine dayandn be yn ettiine gre her ikisi de doru deildir (*). Bundan sonra Cenb- Hakkn ermi kullarndan Muhammed Dede'ye intisb ederek inzivaya ekilmitir. Kl ve kalemi ayni ustalkla kullanan belagat sahibi ir lerdendir. lisanda iir sylemee muktedir olup Hayli Bey'le iir yarmalar vardr. Eserlerinin en mehuru ahlk ve tasavvufdan bahse den mesnevi tarznda olan Gencne-i Rzdr. h Ged, Glen-i Envr, Ysuf Zeliha, Nz Niyaz, Usl-nme unvanlarn ta yan manzmeleriyle Gl-i Sad-berk der Mcizt- Enbiy iirdeki kudretinin delilidir. 990 trihlerinde Bosna eyletinde bulunan zornik civarndaki Loznice'de vefat etti. Hadikat'l-Cevmi'de stanbul'da Silivrikaps hricinde medfun olduu ve yine bu ztn yazma Mecma-i Vefeytnda Vardar Yenice'si'nde vefat ettii yazlmsa da her ikisi de mevsuk deildir. iirlerinde hussiyle mesneviyt tarznda olanlar ok.ayc, sde ve ahlkidir. h Ged ile Ysuf Zelhas matb' dur. Gencine- Rza lim irlerden Aksarayl Nuri'nin Seb'a-i Seyya re ismiyle iki bin beyitli bir zeyli olduu [Hasan elebi Tezkiresi]'nde mezkrdur. Gencine-i Rzn yedinci makaalesinden : erefi ilm iledir innn Ulem blbl-i ho-g gibidir lemin ziynetidir ehl-i keml Fark yok chil ile hayvann Chela z- siyeh-r gibidir Ziynet-i encm seyyare misl

h Ged matl'ndan ; Satr- Bismillah ey l'l-elbb Oldu mifth- kufl-i bb- kitb Dilde yazlsa ger o nak- rsum Kef ola ayniyle ems-i ulm Usl-nme matl'ndan;

(*)

Arnavut asl ohpclur aslnn Kliciyle dirilr her fashn Nola ol tife-i ir-etken Klsa bjn gibi Talk'da vatan

 435 Gel ey nj'-i hme figan eyle gel Kitb- usl beyn eyle gel Nev-y sarrin eder dima Gnl levh-i mahfuzunu pr-sad. Keml ehli destinde ehbaz var Mel hmsm klur aikr Eder doruluk ltfa mazhar seni Tutar eller stnde iller seni. Garmiyt konusunda da gzel iirler sylemitir. Bunlar arasmda aadaki beyitleri nefs eserlerindendir: Dr- dnya deli gnlm gibi vran olsa Ne cihan olsa ne can olsa, ne hicran olsa Kki sevdiimi sevse btn lalk- cihan Szmz cmle hemn kssa-i cnn olsa. Mehur beyitlerinden : Halk rencide iden lemde Kendi rencide olur son demde.

Y A H Y A EFEND EYHU'L-SLM - STANBUL 1015 = 1606 airlik bakmndan eyhu'l-slmlarn hepsiyle, irlerin pek ou na tercih olunan faziletli bir irdir. iirleri Bak tarznda ince mazmun lar hvidir. Nedim'in iirlerindeki letafeti hiz olmakla beraber meta nete de aa deildir. Siyset ilmine ve idare san'atna da vkf idi. Vefat 1015 de, kabri stanbul'da aramba'da babas Zekeriyya Efendi yanndadr. Eserleri baslmam olup aadadr: Feriz Manzumesi, Fetv, Tahms-i Kasde-i Br'e, Nigristan Tercemesi, bir de Suatan II. Osman vak'alarma dir tarihesi var dr ki bir nshas Endern-i Hmyn'da Revan Odas ktphanesinde mevcuddr. Dvn bilhare Marif Nezret-i Cellesi tarafndan teki olunan .sr- Mfide Ktphanesi arasnda basld. Banda mezkr ktphane Encmeni'nin muhterem zasndan bn'l-Emn Mahmud Ke mal Beyefendi tarafndan yaklan mufassal hal tercemesi yer almtr..

 436 Beyitlerinden : Hud kermdir elbette eylemez mahrm Meramna eriir her kii Hud diyerek Bir dile Yahya dokunsa pertev-i feyz-i Hud Zerre-i niz iken hurd-i lem-tb olur Gl ml bezmine meyi etme szm tut Yahya Ne cef-dide-i hr ol, nc gam-ld-i humar Msra'larmdan : Garez bir neve tahsl eylemekdir bezm-i lemde lemde bir er uyandr ki snmesin kn safs yok deil amma cefas ok Takld-i z kebk-i lurmn gldrr

*
Mefthdur erbb- dile bb- mahabbet

*
Korkarm Cennet'de de uak rhat grmeye Andelbi ylda bir nevruzdur dild eden

*
Genc-i istina gibi bir ge-i rahat m var deme cbbe v destan keramet mi verir

*
Bde-i gafletle medh olmayan itmez galat Hud settrdr ta'n itme rinde ayb-bin olma Hl mkildir eer uymazsa hle kaalimiz

YSR AHMED EFEND STANBUL 1105 = 1693 stanbul'dan yetien yaradldan kudretli irlerden ve kaadler zmresindendir. am Kaadsi iken 1105 trihinde vefat etti. Slihi'yede med-

 437 fundur. lisanda ina ve nazma muktedir irlerden olup Sadr'-eraya tlikaat, mdevven dvm ile mneat, Mkeffeyt~ Hamse Esmr'l-Eshar.> unvanl risalesi ve manzum nashat-nmesi vardr. Beyitlerinden : Kays'a Leyl idi Mevl talebinde rehber Sen de tut semt-i mecaz deliden uslu haber Derdimiz cnna sj'lenmi deva sylenmemi Mcer sylenmi amma mdde sylenmemi * Dzgn de olsa dinletemez bezm-i yrda Sz- niyaz, ehl-i hev hep bozuk alar. ^

ZAT VAZ ELEB (*) 876 = 1471 953 = 1546 Mehur irlerden olup Balkesir'lidir, Eski stazlardan saylmtr. iirleri bir slbda olmayp ilerinde pek manllar olduu gibi pek ad leri de vardr. Suhanver gedi cm.lesinin dellet ettii 953 H, trihinde stanbul' da vefat etti, Edirnekaps hricinde Eyb'e gidecek yol zerinde medfun dur, [Seh Tezkiresi]nde .3000 gazeli, 500 kasidesi, 12,000 beyitli, bahr-i Hezec'de [em' Pervne]si olduu yazldr. Remel bahrinde Ah med Mahmud manzumesi, Ferahnme, Fl-i Kur'n, MecmalLetif unvanl manzumeleri de vardr ki hi biri basl deildir. eyh Vef tarikatna mensubdur. Dvn, Hamdiye Ktphanesinde vardr. Bak edeb tarznn mil ve messiridir. Meselcilikte Necati gibi misilsizdir. Birok szleri ata szleri hkmne girmitir. Gazellerinin en mehuru, Aya yer mi basar zlfne berdr olann Zevk u evk ile verir cn seri dne dne mehur bej'tini hv olandr. Birok ir tarafndan tanzr ve tahmis edilmitir.
(*) vaz doum trhi olan 876 y bildirir. fSeh Tezkiresi]nde ismi Y a h i olarak kaytldr.

 438 Beyitlerinden: Ne gzel vakadr bak ki aup can gzn Hb- gafletde geen mrm r'ya grdm Zlid a gzn ak ile gir meydna kn menzilini ardan a'l grdm. Msra'larndan : Bir deirmendir cihan, her kimse bekler nevbetin

*
Shhatim, mrm, hayt- cvidnmsn benim Mehur na't : Kaametin ey bostan- l mekn pryesi Nurdan bir servdir dmez zemine sayesi Ysuf'u geri grenler ellerini kesdiler Gn yzn grd senin akk oldu yin yesi Menzilin tr-i du-ve mver-yi nh-sipihr Kadrinin ar- mualldan muall payesi Evvel hir nazrn yok senin ztn drr Hatm-i cmle enbiy kevn meknn vyesi hiret pznna vardkda eyler fide Nakd-i akndr nn ki server-i sermyesi B- cennetde midi b-drr ki <'Ztnin Cmle m'minlerle ol server ola hem-syesi. ZKR BRAHM EFEND

1183 = 17G9 Arif irlerden bir zt olup Srbistan'daki zice'dendir. Tahsilini tamamaladktan sonra Bosna'ya yerleti. 1183 H. de vefat etti. Halveti ta rikatna mensubdur. Zamannda Kkaa hretiyle tannmtr. Mevrid'l-Vusul f Mevlidi'r-Resl ismiyle mevlid-i erif erhiyle, m rettep Dvn ve bz risaleleri vardr. Ak redifli gazelinden : C idelim beyt-i kalbimde ham sahb-yi ak Bir aceb halet getirdi bama sevd-yi ak.

 139
Bir kt'as Benm n etdiim zhid mey-i glgn imi sanma Bu bir hnbe-i hasretle neml cm- iretdir. Bu glende seni blbl gibi zr eyliyen Zikri Diyr- gurbet derd gamm lm- mihnetdir.

ZK MUHAMMED EMN EFEND EYH 1269 = 1852 Halveti tarikatndan Msriyye kolu eyhlerinden; rind merebli der vi tabiatl ir ve fzl bir zt olup Bursa'ldr. Mrettep Dvnnda bu lunan kaside ve trihler airane kaabiliyetinin delilidir. En ok hiciv ve mizah yolunda kudret gstermitir. airane latifeleri pek oksa da zabt olunamamtr. Kbrsh-zde smail Hakk Efendi'nin nazm ettii Zik- Devran tatd cr'a-i cm- ecel msra'n ndelleti olan 1269 H. trihinde Bur sa'da vefat etti. Msr tekkesine defn edildi. Bursa'l Saati smail Dede'ye syledii hiciv manzumesi ile kendi hanesi ve mart hakkndaki hicviyeleri ltife tarzndaki iirlerinin en holarndandr. Gazellerinden : Heves-i ak- yr var dilde Sayd olunmaz ikr var dilde Mest-i cm- arb- ak olal T be-maher bumr var dilde Henz hatm olmadan resm-i muhabbet gybeti hzr Bu haslet nsa ekser bis-i izz eref olmu * knca ehl-i fesadn salhla nm Elinde bde grrlerse bdr derler 1319 H. trihinde vefat eden kz erife Zb hanmn da iirleri var dr. Msrl Zeynep Hanmefendi merhumenin ktipliini yaptndan Ktip Hanm adiyle tannmtr. Olu Hakk Efendi de ir idi. Kaafile-i uar'da yazl gazelinden: Rhib-i deyr-i mecazm kim be feyz-i ak- pk Vecd hl-i tab'ma bdi dem-i nks olur.

 440 ZHN EFEND BN OSMAN 1276 = 1859 Baybu-d'da dodu. Medresede okudu. Bir aralk ticaretle megul ol du. 1232 H. trihinde stanbul'a geldi. Bz vezirlerin ktipliini yapt. 54'de Hicaz'a, arkasndan Akk'ya, daha sonra Msr'a gitti. Drt se ne sonra stanbul'a dnerek kaz kaymakamlklarnda istihdam olundu. 76'da Bayburd'a giderken Trabzon civarnda Olasa kynde 63 yan da vefat ederek oraya def nolundu. iirlerini ihtiva eden Dvn 1293'de stanbul'da basld. Sergzet-nme- Zihn ismindeki manzum eseri baslmamtr. Hl tercemesini bu eserde anlatm, birok adam hiciv ve tezll tahkir etmitir. Bir de Bayburd erf-zdelerinden Abdullah Beyin maceralarn Hikye-i Garibe [1261] adiyle mensur olarak yazmtr ki risalenin ismi, yazlna trihdir. Bu da baslmamtr, nshas da pek az bulunmakta dr. Parmak hesabiyle syledii iirler, dvnna alnmamtr. Halbuki en gzel szleri onlardr. Misl: Vardm k yurdundan ayak gtrm Yavru gitmi ssz kalm ota Camlar ikest olmu meyler dklm Sakiler meclisden ekmi ayg Kangi dada bulsam ben o merali Kangi yerde grsem em-i gazali Avclardan kam ceyln misli Gitmi dadan daa yokdur dura Lleyi snbl gl br alm Zevk u evk ehlini h ii zr alm Sleyman tahtn .sanki mr alm Gama tebdil olmu lfetin a Zihni derd elinden her zaman alar Vardm ki ba alar bbn alar Snbiiller per.n gller kan alar eyd blbl terk ideli bu b.
, i,.

Mufassal hl tercemesini Ibn'l-Era'n Mmud Kemal Bey yazm tr. Terceme-i hlin Terceme-i Hli bal ile ekledii fkralar, kadir bilirlik yznden ekilen derdlere bir ibret misli tekil etmektedir.

 441 ZEYNEB HANLM ZEYN'N-NS 879 = 1474 Deerli Osmanl irlerinden olup Amasya'l Kara Bel Muham med elebi'nin kz ve kaadlerden shak Fehm elebi'nin zevcesidir. Ftih Sultan Muhammed Hn devrinde hret bulan mehur ire Mihr ile muasr ada idi. iirdeki kudreti bakmndan Ftnat Hanm'a denk gibidir. Trke - Farsa beyitlerle mlemma olan dvann Ftih Hazret lerine takdm ederek airliini isbat etmi ve mkfata mazhar olmu tur. Bir nshas Ayasofya Ktphanesinde vardr. 879 trihinde memleketi olan Amasy'da vefat etti. Selmet Htn ci varnda medfundur. Beyitlerinden : b- hayat olmaycak ksmet ey gnl Bn yl gerekse Hzr ile seyr-i Sikender et Zeyneb ko meyli znet-i dnyya zen gibi Merdne-vr- sde olup terk-i zver et.

ZIVER AHMED SADIK PAA 1860 =; 1277 ir vezirlerden malmatl bir zt olup stanbul'ludur. 1277 trihinde Harem-i Nebevi eyhi iken vefat etti. Cennet'l-Baki'de Nakibend b yklerinden Hoca Muhammed. Parsa'nm yaknnda medfundur. Hl ter cemesi yukarda geen Osman Salhaddn Efendi'ye intisab etmitir. Dvnnn bir nshas sr- Zver Paa ismindeki matbu eserin de mnetiyle beraber yaynland gibi zeyli [eki] mhiyetinde olan bir ksm da Zeyl-i sr- Zver Paa adiyle baslmtr. lisanla be raber Franszca'ya da vkf idi. Adem redifli na'tndan : Na't- pkin idelim Mefhar-i Mevcudatn Kim vcdun idemez makbere n'm-y adem Hayy iken kabirde ol h- leamrk ki Hud Nzik endamn eyler mi kefen-s-yi adem Zver itsn ana ber-br salt ile selm Ki vcdudur nn bis-i imh-y adem.

 412 Kozmorafya'ya dir kuyruklu yldzlardan bahseden baslmam bir risalesi de vardr.

ZHD EFEND HFIZ MUHAMMED ZHD EFEND 1332 = 1913 Kret ilmine vkf Kur'n- Kerm hafzlarndan ve lisann ede biyatndan haberdar deerli irlerden irfan sahibi br zt olup Trabzonlu'dur. Tahsilini bitirdikten sonra hayt boyunca ders okutma ve yaz ile megul olmutur. Halveti tarikatna mensubdur. 1332 trihinde stanbul'a giderken Vakf- Kebr nlerinde sulara gark olan vapurda btn ailesi efradiyle beraber rahmet deryasna ka rt. Talebelerinden ve Trabzon'un ahkan ve kadir-inas muharrirle rinden Hamam-zde hsan Bey'in syledii trih aadadr: ir-i rifdi Hfz Zhd-i derya dil h Eyledi bahr-i felketde garkan irtihl Mevce-i eskimle yazdm cevherin trihini Zhdi Efendi'ye cy oldu yem-i gufran bu sl. Eserleri: 1 i Mir't'l-Mlk: Trabzon Trihi muharriri kir Efendi'nin evketnme-i Osmn balkl trihe id manzumesinin tahmisidir. 2 Nevbve: Genlik anda yazd iirleridir. 3 Mecma-i Zhd: Pek ou mensur olan eserlerden seilmi tercemelerin aklamasdr. 4 Defter-i Esm-i Rical: Erkek isim ve mahlaslarn bildiren ri saledir. 5 Nazm's-Siyer: Peygamber Efendimizin (S.A.V.) gazalarn an latan mesnevi tarznda byk bir manzumedir. 6 Ziynetl-Efide: Hikmete id manzum ve mensur paralar hvi dir. 7 Temkin: 1325 de bir sene ne:^ ettii edeb - siyas mecmuadr. 8 Hediyye-i Vatan: En son eseri olup muhtelif gazetelere yazd makalelerin bir ksmn muhtevidir. bu eserleri ntamam Trabzon mat baalarnda baslmtr. Bunlardan baka baslmam iir Dvn ve bz makaleleriyle Mntehabt [Semeler] mecmuas vardr.

 413 ZAF MUHAMMED EFEND Ftih zamannda hret kazana nirlerden olup Gelibolu'dandr. II. Murad'm gazalarn manzum olarak yazmtr. Aadaki beyit o manzu medendir. Zaf sna b mn ne yzden hsl olmutur Meer maksdunu bdun hakikat cmle eyadan Aadaki beyitler de iirleri cmlesindendir: Ey bd- sab ltf idp ol cana haber ver Bu ben kulunun hlini Sultna haber ver Hem mr-cefen olduunu hke beraber Ol taht yce baht Sleyman'a haber ver.

ZAF EFEND ZAF PR MUHAMMED BN EVRANOS BN NUREDDN KARATOVALI 960 = 1552 Faziletli irlerden olup skb'e bal Karatovaldr. Tahsil ve ter biyesi stanbul'dadr. 960 ksur trihlerinde vefat etti. En mehur eseri Glistan erhidir. Endern-i Hmynda Revan Odas Ktphanesin de B- Behit, Glen-i Simrg, Bostn-j Nasyih, Sabr'l-Mesib, Cevhirnme, Sergzet, Glen-i Mlk, Sebzistan isim lerindeki eserlerini muhtevi bir mecmua vardr.

ZIYA

YSUF

ELEB

950 = 1543 hm irlerden bir zt olup Hamd ili [sparta]'ndendir. 950 trih lerinde vefat etti. Mesnevileri dier iirlerinden stndr. Ysuf Zelha manzumesinden : n ire akla bir kr- mkil Ki dvr ola andan kr- kil de aklna bir akl dah yr Ki ola sehl ana ol kr- dsvr

 444 ZAMR AHMED EFEND STANBUL Fazilet sahibi irlerden bir zt olup stanbul'ludur. 1058 de Eyb el-Ensr mderrisi iken vefat etti. Mrettep Dvn ve Cell Haiyesi vardr. lisanda iir sylemee muktedirdi. Bu nev-baharda ancak ald lle-i d Kd- gonca- dl kald bir bahara dah.

ZAMR MUHAMMED SDIK EFEND Ktiplik hizmeti yapan limlerden bir zt olup stanbul'ludur. Ter sanede res'l-kttb olmutu. 1205 de Hulsa-i A'ml-i Slihyn ve Hadka-i Suad-i Sdikyn isminde bir eser meydana getirmitir. Bir de Ahsenl-Kelmi ve Hulsat'n-Nizam adnda bir eseri vardr. Her iki si de Yahya Efendi Ktphanesinde mevcuddr.

ZYA PAA ABD'L-HAMD ZYA PAA Edebiyatlarn ve irlerin en byklerinden olup doumu ve tahsi li Istanbuldadr. ark dilleri ve edebiyatna tam vukufiyle beraber Fran sz dil ve edebiyatna da vkf nktedan bir edbdi. Bz yksek makam larda bulunduktan sonra Adana Valiliinde iken 1295 trihinde vefat et ti. lisanda yazdan iirlerden seme Hrbat ismiyle ciidden iba ret byk bir mecmasiyle bz edeb makaleleri ve tercemeleri, iir mecmualar, iki cildden ibaret Endls Trihi, bir cild Engizisyon Ta rihesi, Tuhfe-i Vehb'ye naziresi vardr. iirlerinin en mehur ve en gzeli Terkb-i Bend ve Terc-i Bendidir. Suriye'nin en byk edb lerinden eski Haleb meb'su Muhamm^ed Berl-Gazz tarafndan Hadiku'r-Rind ismiyle manzum olarak Arabcaya terceme edilmi ve 1316 trihinde Msr'da baslmtr. Eb'z-Ziya Tevfik Beyin aklamasna g re hangi kymet bilmezin elinde kald bilinmeyen Telemak terceme siyle Lafontenin manzum olarak tercemeleri varm. Beyitlerinden : Mnend-i ecer nbit olur sabit olanlar Herhangi iin ehli isen anda sebat et. nna sadkat yakr grse de ikrah Yardmcsdr dorularn Hazret-i Allah

 445 Sabit kadem ol merkez-i me'mn-i nzda Vareste olup dire-i bavf recdan

*
Erbb- kemli ekemez naks olanlar Rencide olur dde-i baff ziyadan

*
Anlar ki verir lf ile dnyaya nizmt Bin drl teseyyb bulunur bnelerinde

*
yinesi idir kiinin lfa baklmaz absn grnr rtbe-i akl eserinde

*
Zlim yine bir zulme giriftar olur hir Elbette olur ev ykann hanesi viran

*
Bed-asla necbet mi verir hi niforma Zer-dz palan ursan eek yine eektir * Nev'-i insan haredek ta'zim iderler dna Kim fed-y nefs iderse cinsinin imdadna Paa merhumu yakndan tanyan irfan sliblerinden nl ir Mu hammed Nzm Paa tarafmdan yazlan hl tercemesi mtleamdan ge mitir ve baslmak zeredir. Nzm Paa'nm beynna gre Jan Jak Ruso'nun Emil ismindeki eserinin tercemesi re,i komiseri Nr Bey'de, Defter-i A'ml ismindeki hl tercemesi de bidn Paada kalmtr.

ZHR MUHAMMED EFEND KARA ELEB-ZDE 1042 = 1632 Kazaskerlerden ve lim irlerden bir zt olup Kara elebi-zde Ab d'l-Azz Efendi'nin kardeidir. 1042 de vefat etti. Eyb civarnda med fundur. Mrettep dvn vardr. Gazellerinden : Kanat gesinde r-i nerdir mri syletsen Hm-yi evc-i istina geer usfr syletsen Ne ehd-i canfezann lezzeti vardr dimanda Nedir feryad iz'n eylesen zenbri syletsen Ne enberlerde halla olduun bir bir beyn etse Ne syler grsen ey dildrda Mansr'u syletsen.

 446 ZARF MUHAMMED EFEND STANBUL 1115 = 1606 Sz sylemesini bilen irlerden olup stanbul'ludur. Yenieri ktip lii vazifesiyle megul oldu. 1115 trihinde Girid Adasmda Resmo'da ve fat etti. Beyitlerinden : Misl-i em' safvet kesb ider szn olan her eb Bulur feyz-i sabh t-seher giryn olan her eb Bulur mu m-hazar hi by-i zlfi yrdan gayri Ziyfethne-i mlde mihmn olan her eb-

Osmanl

Mellifleri

- II. Cild, irler S o n u

ve Edbler

Fasl'nn