T.C.

BABAKANLIK DEVLET AR VLER GENEL MDRL Osmanl Arivi Daire Bakanl Yayn Nu: 22

AR V BELGELER NE GRE BALKANLARDA VE ANADOLUDA YUNAN MEZL M

I BALKANLARDA YUNAN MEZL M

ANKARA1995

Proje Yneticisi
smet B NARK Devlet Arivleri Genel Mdr

Proje Sorumlular
Necati AKTA Devlet Arivleri Genel Mdr Yardmcs Necati GLTEPE Devlet Arivleri Genel Mdr Yardmcs

smet DEM R Osmanl Arivi Daire Bakan

Yayna Hazrlayanlar
Hac Osman YILDIRIM Uurhan DEM RBA Ahmet ALTINTA Vahdettin AT K Murat CEBEC OLU Ouz AKIL Temur ALKIN Ali Osman INAR Mcahit DEM REL Receb KARACAKAYA Mustafa KARAZEYBEK Ali KAYA Nuran KOLTUK Ahmet ZKILIN Muhammed SAF Mustafa SER N Abdullah S VR DA Habibe TOPALOLU Osman USLU Numan YEKELER Murat YZBAIOLU

Bilgisayar Dizgi
Sevin AKA Ali COKUN Reyhan NTA

Sayfa Dzenleme
Yakup YILDIRIM

AR V BELGELER NE GRE BALKANLARDA VE ANADOLUDA YUNAN MEZL M

I BALKANLARDA YUNAN MEZL M

NSZ

Osmanl Devleti, kuruluundan itibaren idaresi altnda bulunan milletleri dil ve hogrl bir biimde ynetmi, devletin tebaas olan btn unsurlar, salanan bu geni hrriyet ortamndan yararlanmlardr. Osmanl tebaasnn nemli bir ksmn oluturan gayri mslimler iinde yer alan Rumlara da dier btn milletlere olduu gibi her trl hrriyet, mlkiyet gvenlii, eitim ve dil serbestisi, ekonomik refah salanmtr; rk ve din hrriyetlerini bar ve gven iinde koruma frsat verilmitir. Rumlar yzyllar boyunca hibir sknt ile karlamadan yaamlar, hatt kendilerine Osmanl tebaas olan Ortodoks Hristiyanlar iinde imtiyazl bir stat de tannmtr. XIX. yzyln sonlarna doru, birok tarih olaylar ve dnyadaki gelimelerden dolay eski gcn kaybeden Osmanl Devletinin bu durumunu istismar ederek, kendilerine menfaat temin etmeye alan dnemin byk devletleri maksatlarna ulaabilmek iin trl yollar denemeye balamlardr. Dvel-i Muazzama diye anlan bu devletler, Osmanl Devleti aleyhine takip ettikleri politikalarnda Yunan unsurunu da devreye sokmular ve bu toplumu XX. yzyln ilk eyreine kadar kendi amalar dorultusunda kullanmay baarmlardr. Mart 1821de, Fenerli bir Rum olan Aleksandr psilanti, EflkBodanda ilk Yunan ayaklanmasn balatm, fakat muvaffak olamamtr. Ayn yl Aleksandr psilantinin kardei Dimitri psilanti de Mora syann balatmtr. 1827 ylnda Osmanl Devletinin Yunan ayaklanmasna son darbeyi indirmeye hazrland srada ngiltere, Rusya ve Fransa donanmas Navarinde Osmanl donanmasn imha

ederek (20 Ekim 1827) Yunanllar iin ok msait bir ortam hazrlamlardr. 1828-1829 Trk-Rus harbinden sonra meydana gelen gelimelerin sonucunda ngiltere, Fransa ve Rusyann basklar ile Osmanl Devleti 1830 ylnda, Yunanistann bamszln kabul etmek zorunda kalmtr. Yunanistan, bamszln Avrupann byk devletlerinin destei ile salad gibi, kurulu yllarndan itibaren balayarak izledii Osmanl aleyhindeki yaylmac politikasn da bu byk devletlerin koruyuculuunda srdrmtr. Nitekim, Bizans mparatorluunun Osmanl snrlar iinde kalan eski topraklarn yeni Yunanistana kazandrmay hedefleyen bu politikann (Megali dea) sonucunda, Trkler ve eitli Balkan milletlerinin Yunan hegemonyas altna alnmalar hedeflenmitir. Hatt Balkan Slavlarnn dahi Helen kltr iinde eritilmeleri tasarlanmtr. Yunanistan, 1830dan 1922ye kadar geen srede Teselya, Makedonya, Gney Epir, Rodos ve Giriti eitli siyas manevralarla gerekletirdii igaller sonucu ele geirirken, buralarda yaayan Trkler de eitli bask ve zulmler sonucunda yerlerinden yurtlarndan atlmlardr. Yunanllar ok milletli topraklar zerinde tek milletli bir devlet oluturabilmek iin, Trk-Mslman nfusunu, hatt buralarda yaayan Mslman olmayan dier milletlere her trl zulm ve basky insafszca ve sistemli bir ekilde uygulayarak, onlar yok etmeye ve z vatanlarndan zorla koparp atmaya almlardr. Devlet Arivleri Genel Mdrlnce hazrlanan bu eser sayesinde, Yunanistann Bat Trakya Trkleri zerindeki zulm ve basklar ile Ege denizindeki yaylmac politikasnn gemiteki temellerini daha iyi anlamak, Trkiye ile Yunanistan arasnda hal problem tekil etmekte olan konularn Yunan kaynakl k sebeplerinin gzler nne serilmesini salamak mmkn olacaktr. Bu eserin hazrlanmasnda emei geen Babakanlk Devlet Arivleri Genel Mdrl Osmanl Arivi Daire Bakanl personeline
VI

teekkr ediyor ve eserin ilgililere yardmc ve yararl olmasn diliyorum.

Ali Naci TUNCER Babakanlk Mstear V.

VII

PREFACE

The Ottoman State has ruled since its early establishment the peoples under its administration with justice and tolerance and all the people under the administration of the state have profitted from this extensive freedom. As has been so for all the non-muslims, who constituted an important part of the Ottoman citizens, the Greeks also profitted from the freedom, security of property, liberty in education and language, and economic prosperity; and were given the opportunity to protect their racial and religious freedom in peace and security. The Greeks have lived for many centuries without facing any trouble, moreover they have been appointed a privileged status among the Orthodox Christians which were Ottoman citizens. Towards the end of the XIX th century the Ottoman State lost its former power due to many historical events and the developments in the world. The big states of the period took advantage of this situation for their own interest. They tried many ways to reach their goal. These states which were called the Big Powers included the Greeks in their policies carried out on the disadvantage of the Ottoman State and succeeded to use this people in accordance with their objectives until the first 25 years of the XX th century. In March 1821, Aleksandr Ipsilanti who was a Greek Phanariot, started the first Greek rebellion in Walachia- Moldavia but has not been successful. In the same year Dimitri Ipsilanti, the brother of Aleksandr Ipsilanti, started the Mora rebellion. In 1827 when the Ottoman State was preparing for the last strike in the Greek rebellion, the navy of England, Russia and France destroyed (20 October 1827) the Ottoman navy in Navarin by which they prepared very suitable conditions for the
IX

Greeks. As a result of the developments after the Ottoman - Russo War between 1828-1829 the Ottoman State had to accept in 1830 the independence of Greece with the oppression of England, France and Russia. Greece gained its independence with the support of the big European states and in the same way continued its spreading policy against the Ottomans since its establishment under the guardianship of the big states. As a result of this policy (Megali Idea) desiring to have new Greece gain the former territory of the Byzantine Empire which was left within the borders of the Ottoman State, they aimed to gather the Turks and the various Balkan people under the Greek hegemony. Moreover, it was planned to assimilate the Balkan Slavs within the Helenic culture. In the period between 1830 and 1922 Greece got hold of Teselia, Macedonia, South Epir, Rhodos and Crete after various political manoeuvres; the Turks who lived here were banished from their homeland as a result of various oppressions and violences. In order to establish a state consisting of one people on a territory where many peoples had been living the Greeks applied cruelly and systematically all kind of violence and oppression to the Turkish-Muslim population and also to the other non-Muslim peoples living here by which they tried to annihilate them and have them escape from their homeland. With this work prepared by the General Directorate of the State Archives it will be possible to understand better the historical basis of the spreading policy of Greece in the Aegean Sea and the violence and oppression applied to the Eastern Thracian Turks; and to reveal that the occurrence of problems between Turkey and Greece relating to certain subjects are caused by the Greeks. I would like to thank the personnel of the Prime Ministry General Directorate of the State Archives Directorate of Ottoman Archives who spent effort in the preparation of this work and hope that it will be helpful and useful to those who are interested in this subject.
X

Ali Naci TUNCER Prime Ministry Acting Undersecretary

XI

SUNU Trkleri, zellikle Osmanl asrlarnda, ulatklar kltr ve medeniyetin yaratc ve terkipi uuru ile tarih sahnesine karan ve bu oluu vcda getiren srlar nelerdir? te bu tlsm bulmak, gemi adna ne kadar nemli ise , hl ve gelecek namna da o kadar ehemmiyetli ve lzumludur. O kadar lzumludur ki, bu tlsml ifre zlmedike, Trkln istikbalini aacak anahtar bulmak mmkn deildir. una millete inanmak yerinde olur ki, devrini tamamlam ve gemiin hfzasna terkedilmi bu tarih hdiseler, vakti gemi, vazifesi tamamlanm olaylar olarak grlmemelidir. Bunlar, belki de gelecein temellerini tekil ettii iin, toplum olarak, byk bir uyanklk ve urla zerinde durmamz gereken gereklerdir. Unutulmamaldr ki, istikbalin kulana sylenecek bir ift sz, vadesi tamamlanm gibi grnen bu tarih hazinesinin derinliklerinde sakldr. Osmanl Trkl, tarihin bu drt bin yllk ok eski kavmine yeni bir iklim, yeni bir corafya ve yeni bir medeniyet ufku aarak, Trkn kaderine ihtiaml bir gelecek salamak suretiyle, btn dnyann dikkatini, birok defalar da endie ve korkusunu stnde toplayan bir ftih millet, bir medeniyet yaratcs olmutur. Millet olarak, bilmeye ve grmeye iddetle muhta olduumuz gereklerin ehresine ayna tutup, hakikatlerin muhasebesini yapmamz kanlmazdr. Gerek Seluklu, gerekse Osmanl mparatorluklarnn dnya tarihindeki yerlerini tyin ederken, yalnzca siyas ve asker seyirlerini tespit edip, meden, manev, itima arklarnn dnn ve dnya medeniyeti tarihine getirdikleri nizm, slp ve ahengin mhiyet ve
XIII

ehemmiyetini belirtmezsek, Trk tarihi, bir siyaset ve askerlik med ve cezrinden ibaret kalr. Osmanl Devleti, asker rejim esasna gre kurulmu olmasna ramen, mparatorluk tarihini, kllarn ve snglerin dnya corafyas stnde izdii geni hudutlarda deil; Trk deh ve medeniyetinin, yeryz medeniyetleri zerinde kurduu mantkl, dil, msamahakr ve manev saltanat iinde bulmak mmkndr. Osmanl asrlarnn tarih tekml iinde ilerlerken, bu mucizeli oluun ykseli sebeplerini, yalnz politikann ve ordularn ard sra deil, idar, hukuk, iktisad, vicdan, din, itima, bedi ve kltrel ynleriyle aratrmak icap eder. * Osmanl Devleti ktaya yaylm corafyas, eitli rk, din, dil, rf ve detlere sahip topluluklar bnyesinde barndrmas; bu ok zengin ve renkli kltr yaps iinde alt asrdan fazla hkmrn olmas ile dnya tarihinde kurulmu ve tarihin seyrine messir olmu byk devletler arasnda ok nemli ve mstesna bir yer igal eder. Devletin kurucusu Osman Gazi ve ondan sonra gelenler, yukarda ifade etmeye altmz nizm, slp ve terbiyenin tedrisinden getiklerinden, hep dil, msamahakr ve hakkaniyete dayal bir idare tarz uygulamlardr. Bu sebeple, eitli din ve rktan topluluklar Osmanlnn adaletli idaresini benimsemilerdir. Anadoluda domu Osmanl Beyliinden cihanml bir devletin ortaya kmas bu sayede mmkn olabilmitir. Osmanl Devleti, kendine has messeseleriyle asrlara tasarruf eden mkemmel bir idare ekli ortaya koymu, fethettii topraklarn zerinde yaayan halka eski mlklerinde oturma ve yaama hakkn tanm, onlara hibir ekilde sosyal, din ve kltrel bask yapmamtr. Bu topluluklarn zorla Mslmanlatrlmas veya Trkletirilmesi yoluna gidilmemitir. Osmanl Devleti bnyesinde huzurlu yaayan gayri mslimler, bu sistem iinde rk ve din kimliklerini korumakla kalmam, ok yaygn
XIV

bir ekilde uratklar ve ellerinde tuttuklar ticaret sayesinde, stelik Mslmanlara nazaran daha rahat bir hayat srmlerdir. Mslman Trk askere giderken, dedikleri askerlikten muafiyet vergisine (bedel-i askeriye) karlk, askerlik yapmayan gayri mslim unsurlar ticar hayatn btn dallarnda sz sahibi olmulardr. * Tarih boyunca Osmanl asrlar incelendiinde, her dnemde Osmanlnn dil ve mfik idaresini grmek mmkndr. Trk devlet gelenei teden beri drst ve dil bir izgi takip etmitir. Trkler, patronajlar altndaki topluluklara, aznlklara kar insafl, drst ve mfik davranm ve asla mstemlekecilik politikas takip etmemilerdir. Trk- slm devlet geleneinin en nemli unsurlarndan biri olan hogr sayesinde, Osmanl Devleti, tarihte hibir devlete nasip olmayacak bir ekilde, halklarn bar ve refah ierisinde bir arada yaatmtr. Siyaset gerei, endoktrinasyon, yani sosyalletirme metod ve usullerine bavurmadan, aznlklar asimile etmeden bunu asrlarca srdrmtr. Trk her devirde, her zaman, her gittii yerde kurtarc olmu; adalet datc, medeniyet kurucu ve hrriyet getirici bir rol stlenmitir. Trk arivleri bunun canl hididir. * Rumlarn, Osmanl Devleti ierisinde, dier gayri mslim topluluklara nazaran daha zel bir durumlar vardr. Bilindii gibi, IV. Hal Seferinden (1204) sonra, Egede stnln Bizans mparatorluundan, Venedik Devletine gemesiyle birlikte, Katolik Venediklilerin din konulardaki hogrszlkleri ve iktisad alandaki sert tutum ve davranlar karsnda zor durumda kalan Ortodoks Rumlar, daha sonralar buralara hakim olmaya balayan drst ve dil Osmanl ynetimini tercih etmekte tereddt etmemilerdir. Fatih Sultan Mehmed zamanndan balayarak Venedikle giriilen savalarda, Akdenizdeki Venedik deniz stnl sona erdirilmi, Dou
XV

Akdenizde Ceneviz ve Venedikten boalan yerin ncelikle Osmanl Rumlarnca doldurulmas yoluna gidilmitir. Osmanl ynetimi, Rumlar ticarete tevik eden tedbirler almay dahi ihml etmemitir. Ege adalarndan az vergi toplanmas bunun en ak rneidir. Fatih Sultan Mehmed, stanbulun fethini mteakip burada yaayan Rumlara kendi patriklerini seme hakkn tanyarak din ve zel hukuk alanna ait meselelerin zmn, Rum Ortodoks Kilisesine imtiyaz olarak bahetmitir. Ayrca, divn tercmanl, Eflk-Bodan beylikleri gibi nemli grevler de ou kere Rumlara verilmitir. Yzyllar boyunca Osmanl Devleti bnyesinde imtiyazl durumlarn koruyup nemli mevkiler elde eden Rumlar, ele geirdikleri ilk frsatta, kendilerini maa olarak kullanan Avrupal byk devletlerin de yardmlaryla, Osmanlya kar ihanet ve isyana kalkmlardr. Rumlar arasnda bu tr ayrlk fikirlerin gelimesinde, Avrupal byk devletler nemli rol oynamlardr. Rumlar, Fransz htillinin ortaya kard milliyetilik dncesi ile, Napolyonun Yedi Aday igalinden sonra tanmlardr. Yedi Adann, 1800-1807 tarihleri arasnda Rusyann gvencesi altnda bamsz bir devlet stats kazanmasndan sonra da milliyetilik dncesi Ruslarn gayretleri ile Rumlar arasnda iyice yaylmtr. Nitekim Rusya, 1812de Bkre Antlamasyla muhtariyet kazandrd Srbistandan sonra Rumlar da ayaklandracak uygun bir ortam bekliyordu. Bu dnemde kurulan ihtillci gizli cemiyetlerden Filiki Eteryann etkili almalar ile Rumlar arasnda Osmanl Devletine kar isyan plnlar yaplmaya balanmt. Dier taraftan, Avrupa kamuoyunda eski Yunann Avrupa medeniyetine beiklik ettii gr yaygnlam, Avrupal aydnlar eski Yunan kltr ile daha fazla ilgilenmeye balamlardr. Bu ilgi, Yunan hayranlna dnm ve Avrupa kamuoyunun Rumlarn gelecekleriyle ilgilenmeleri zeminini hazrlamtr.

XVI

Rum isyann, dolaysyla Rum isteklerini ark Meselesinin bir paras olarak deerlendirmek gerekir. Bilindii gibi ark Meselesinin zn, Trklerin Avrupa ve Anadoludan karlmas dncesi tekil etmektedir. Siyas tarih terminolojisinde yer alm olan ark Meselesi tbiri, Osmanl Devletinin Batl devletler tarafndan paralanmaya allmasn ifade etmektedir. Bilinmelidir ki, Rum meselesinin kaynanda, tpk Ermeni meselesinde olduu gibi, ark Meselesi diye adlandrlan milletleraras bir strateji yatmaktadr. Bu bakmdan Osmanl Devleti bnyesindeki aznlklarn ayrlk maksatlar dorultusunda kkrtlmas ve isynlarn teviki teebbsleri de ark Meselesi iinde deerlendirilmelidir. Dvel-i Muazzama denilen bu byk Avrupa devletleri arasnda Avrupa veya dnya hkimiyeti konularnda ou zaman bir rekabet olduu iin, ark Meselesi konusundaki gr alar da bu rekabetten etkilenmekteydi. Bu sebeple, bu devletlerin ark Meselesi hakkndaki politikalar, zaman iinde deiiklikler gstermitir. XVIII. yzyldan itibaren Osmanl Devletine kar Avusturya ile eitli ittifaklar iine giren Rusya, Osmanl Devletini paralamak ve scak denizlere inmek gayesini gdyordu. Rusyann gneye inmesini karlarna uygun bulmayan ngiltere ise Osmanl Devletinin gsz olmasn, fakat varln srdrmesini kendi menfaatleri asndan uygun gryordu. 1821 ylnda Morada meydana gelen Yunan ayaklanmasna kadar Osmanl Devletinin toprak btnln koruma politikasn srdren ngiltere, bu olaylardan sonra politika deitirerek, isyanc Rumlar desteklemeye balamtr. nk ngilterenin Yunan meselesine seyirci kalmas, Rusyann Yunanistan zerinde nfuz sahibi olmas ve Akdenize rahata inmesi anlamna geliyordu. Bu blgede sz sahibi olmak isteyen ngilterenin, insiyatifi tamamen Ruslara kaptrmamak iin Yunanllara destek olmas ve daha aktif davranmas gerekmitir. Balkanlara ynelik yaylmac bir politika takip eden Avusturya ve Rusya ise, XVIII. yzyln ikinci yarsndan itibaren Rumlar arasnda bamszlk dncesini pratie geirerek, aktif hale getirmeye gayret sarfetmilerdir. Ruslar, 1768-1774 Osmanl-Rus Savanda, Osmanl Devletini iten vurmak ve paralamak maksadyla Balkanlarda ve
XVII

Moradaki Ortodoks halk isyana tevik etmilerdi. Ayrca, arie Katerinann Ortodoks Slavlar ve Rumlar Osmanl idaresinden kurtaracak Grek Projesi ile de, Bizans yeniden diriltmek istemilerdir. Tepedelenli Ali Paa ile stanbul arasndaki anlamazl frsat bilen Rumlar, 1821de ayaklanmlar, bu isyan teebbs Osmanl Devleti tarafndan Msr Valisi Mehmed Ali Paann da yardmyla bastrlmtr. Mehmed Ali Paa gibi gl bir komutan ve idarecinin, Akdenizin kilit blgesinde bulunmasndan rahatszlk duyan ngiltere, Fransa ve Rusya devletleri gnderdikleri ortak donanma ile Navarin Limannda bekleyen Osmanl donanmasn, hibir sava durumu yokken, beklenmedik bir baskn sonucu tamamen yakmlardr. Bu baskn, Osmanl Devleti asndan ok ar kayp ve zararlara sebep olmutur. Navarin felketinden sonra, Rusyann Osmanl Devletine ynelik basklarn ve tehditlerini artrmas, Osmanl Devletinin bu lkeye sava amasna sebep olmutur. 1828de yaplan Osmanl-Rus Sava sonucunda, Osmanl ordular douda ve batda yenilgiler alm; bu savan sonunda 1829da imzalanan Edirne Antlamas ile Osmanl Devleti Yunanistann bamszln tanmak zorunda kalmtr. Rumlar, Yunan devletinin kurulmasndan sonra da Megali deann gereklemesini d politika hedefleri olarak belirlemilerdir. Yunanllarn gemite yaam olduklar iddia edilen topraklar ele geirip, bakent stanbul olmak zere, eski Bizans diriltmek eklinde hayal ettikleri Megali dea, Rumlar yaylmac bir politikaya sevk etmitir. Yunanistann Megali deay uygulamas blgedeki dengeleri alt st edebilirdi. Hatt byk devletlerden birisini yanna ald takdirde, bu devletin nfuz alann dierlerinin aleyhine geniletmesi, sadece yeni ele geen blgeyi etkilemekle kalmayp, Avrupadaki kuvvet dengelerini de bozabilirdi. Bu sebeple; ngiltere, Fransa ve Rusya, deien milletleraras artlarda Yunanistan bir piyon gibi kullanmlar, fakat kontrolsz brakmamlardr.
XVIII

Ancak, Megali dea politikas dorultusunda Yunanistann gerek Mslman Trk halkna, gerekse Balkanlarn dier gayri mslim topluluklarna uygulad bask ve mezlime ve iledii bu insanlk suuna, batl dostlar da seyirci ve hatt ortak olmulardr. lk Rum isyanndan itibaren, Mora, Attika, Teselya, Girit ve dier Ege adalarndan, Rum nfusunun ok zerinde bir Trk nfusu yerinden yurdundan atlmtr. Kymlar, gler ve nfus mbadelesi olmasayd, bugn Yunanistanda Yunan nfusundan daha fazla Trk nfusu bulunacakt. Nitekim, Trklerin bu blgelerden plnl ve sistemli bir ekilde karlmas ve mezlime maruz braklmas ile Rumlar iin yeni bir Hayat sahas meydana getirilmek istenmitir. Yunanistan, Trklerin nfusu hakknda rakam vermemektedir. Ancak, 1923 ylnda Lozan Antlamasnn imzaland tarihte Trklerin nfusu 130 bin idi. Yllk nfus artnn % 2.8 olduu esas alnrsa, bugn Yunanistandaki nfusun 500 bin olmas gerekmektedir. Aradaki 350 bin fark, Yunan asimilasyonu sonucu yurt dna kan ve geri dnmesine izin verilmeyenlerle, arazisi eitli sebeplerle ellerinden alnarak i blgelere ge zorlanan ve buralarda i bulma vaadi ve eitli basklarla Yunanlatrlmak istenenlerdir. 1953 ylnda Bat Trakya arazisinin % 84 Trk aznla ait iken, istimlkler, Osmanl tapularnn kabul edilmemesi ve benzeri yollarla bu oran bugn % 20-30a drlmtr. Bat Trakyann 27 Mays 1919da Neuilly Antlamas ile Yunanistana verilmesinden bu yana, Yunanistann Trkler zerindeki bask ve asimilasyonu, 76 seneden beri her an biraz daha iddetle artarak devam etmektedir. Yunanistanda yaayan Mslman Trkn maruz brakld bask, mezlim ve hakszlklar u ekilde sralamak mmkndr: Trk Trke mal satamaz, birbirlerinden mlk edinemezler.

XIX

 Trkn malna (1), Rumun malna (5) orannda deer biilerek, Trkn elindeki gayri menkl ne pahasna olursa olsun alnmak istenir. Trk ocuunun renimi her vesile ile kstlanr. Mslman Trk vakflarna, vakf mallarna ve mlklerine el konulur. Yunanllara snrsz kredi verilerek, Trk mlklerinin satn alnmas salanr. Trk genlerinin sportif ve kltrel faaliyetlere katlmalar engellenir. Yunan ordusuna zorla askere alnan Trk ocuklar, Trklk gururunu rencide edici hareketlere muhatap edilirler. Trklerin davullu zurnal dn yapmalarna imkn tannmaz. Yani, rf ve detlerini serbeste yaamalarna frsat verilmez. Kk yataki Mslman Trk ocuklarnn, Hristiyanlatrlmak maksadyla kylerde alan krelere gnderilmeleri konusunda ailelerine bask yaplr. Dier taraftan, Mslman Trk, Pomak ve ingeneler dnda kalan halklarn, Hristiyan dininin Ortodoks mezhebine bal olmalar ve kilisenin destei ile birlemeleri ksmen salanm ise de, halen Srp, Makedon, Bulgar, Arnavut ve Girit kkenliler bamszlklar iin gizli faaliyet gstermekte olup; gemite olduu gibi, bu unsurlara bugn de eitli bask ve hakszlklar yaplmaktadr. Ksacas, Yunanistanda Trk olarak yaamak, Trke konumak yasaktr. Trk dmanln kendilerine dstur olarak kabul etmi zalim Yunan idaresi altnda yaamak bahtszlna uram olan Evld- Ftihan soydalarmz, bamszlklarn koruyamam olmakla beraber, mill kltrlerini ve varlklarn her trl baskya ramen korumay baarmlardr.

XX

* Buna karlk Trkiye, 24 Temmuz 1923 tarihli Lozan Antlamas ile aznlk statsn onaylayarak, Rumlara, Trk vatandalarnn sahip olduu ferd hak ve hrriyetlerin tamamn kullandrmtr. Rum asll vatandalarmz, bugn Trkiye Cumhuriyeti Devletinin yksek gvencesi altnda olup, her trl hukuk haklarn serbeste kullanmaktadrlar. Eskiden olduu gibi, lkenin varlkl vatandalar olup, her meslei serbest bir ekilde yapabilmektedirler. Kendi inanlarna gre, kiliselerinde ibadetlerini yapmakta, kendi okullarnda kendi dilleri ile eitim grmekte, kendi dillerinden yaynlar yapmakta, sosyal ve kltrel faaliyetlerini srdrmektedirler. zetle, Rum vatandalar, Trk vatandalarnn sahip olduklar btn haklardan eit ekilde yararlanmaktadrlar. * Bilinmelidir ki, Trkn tarih boyunca, gerek Balkanlarda gerekse Anadoluda maruz kald Yunan mezlimini grmezlikten gelmek, hakkn ve adaletin btnn ldrr. Trk milleti olarak, kan dvs gtmek, intikam almak gibi hareketlere bavurmak, inancmza da, tarih eref ve asletimize de yaramaz; ancak hakikatleri ortaya koymak, unutulmamaldr ki, mill, insan ve ayn zamanda bir ilm vazife ve mkellefiyettir. Devlet Arivleri Genel Mdrlnce yaynlanan, Ariv Belgelerine Gre Balkanlarda ve Anadoluda Yunan Mezlimi adl almada, Megali deay gerekletirebilmek iin hareket eden Rumlarn Balkanlarda ve Anadoluda plnl olarak Ulah, Bulgar, Makedon, Srp ve Mslman Trk nfusunu yok etme almalar, yaptklar mezlim belgeleriyle ortaya konulmaktadr. Eser, "Balkanlar'da Yunan Mezlimi" ve "Anadolu'da Yunan Mezlimi" olmak zere, iki cilt olarak hazrlanmtr. Bu eserin birinci cildinde, 1853-1925 tarihleri arasndaki olaylara ait 133 belge yer almtr. Bu belgelerin, Rumlarn, Mslman
XXI

Trklerden baka, kendileriyle ayn dinden olan Balkanlarn dier etnik unsurlarna kar yrtt bask, hakszlk ve mezlimleri de ortaya koymas dikkat ekicidir. Eser ana blmden meydana gelmektedir: Birinci blmde, Yunan mezliminin hangi artlarda gerekletiini ortaya koyan ve Trk-Yunan mnasebetlerinin tarihesinden bahseden Giri ksm yer almaktadr. kinci blmde, Belgelerin zet ve transkripsiyonlar, yer, ahs ve messese adlarna ait ndeks ve Giri ksm iin faydalanlan kaynaklarn verildii Bibliyografya blmleri bulunmaktadr. Belgeler kendi ierisinde Gayri Mslimlere Yaplan Mezlim ve Mslmanlara Yaplan Mezlim balklar altnda iki ksma ayrlmtr. Bu blmde, nce belgelere, kronolojik sraya uygun olarak belge sra numaras ve belgenin muhtevasn ifade eden bir balk, daha sonra da keli parantez iinde italik yaz ile belgelerin zeti verilmitir. zetin altnda belgenin tarihi bulunmaktadr. Daha sonra, belgelerin transkripsiyonuna yer verilmitir. Orijinal metindeki harf ve hece dklkleri keli parantez iinde gsterilmitir. Belgelerin sralannda olduu gibi, ayn belgenin iindeki vesikalarn sralannda da kronolojik sra gzetilmi olup, transkripsiyon ve fotokopiler de bu sraya gre dizilmitir. nc blmde ise, belgelerin fotokopileri bulunmaktadr. Bu blmdeki belge numaralar ile ikinci blmde yer alan belge numaralar birbirinin ayndr. Her iki blmde de belge numaras ve zet balklar ayn tarzda verilmitir. Belge fotokopisinin hemen altnda, belgenin kimlii olarak vasflandrlabilecek referanslar yer almaktadr. Bu referanslar, belgenin Babakanlk Devlet Arivleri Genel Mdrl Osmanl Arivinde hangi fonda bulunduunu, dosya ve gmlek numaralarn gstermektedir. ok sayfal belgelerde, referans en son sayfann alt ksmnda verilmitir. Eserin ikinci cildini tekil eden
XXII

"Anadolu'da Yunan Mezlimi" adl alma da, en ksa zamanda ilim evrelerinin dikkat ve yararlanmasna sunulacaktr. * Takdir edilecei zere, tarihin gerek bilgileri ilk elden orijinal kaynaklara, yani ariv belgelerine dayanr. Belgesiz tarih yazlamaz ve olaylarn gerek ynleri gn na karlmaz. Ariv belgeleri olmadan ve bilinmeden, varsaymlarla tarih yazmak, belirli bir devir hakknda hkm vermek, bir devri veya olaylar deerlendirmek, tarih biliminin gerektii tarafszla ve ilm objektiflie smaz. Konusunda byk bir boluu dolduracak olan bu ariv belgelerinin nere hazrlanmasnda emei geen Babakanlk Devlet Arivleri Genel Mdrl Osmanl Arivi Daire Bakanl personelini tebrik ediyorum. Bu vesileyle almalarmzda her trl tevik ve destei bizlerden esirgemeyen Babakanlk Mstear V. Sayn Ali Naci TUNCERe ve Mstear Yardmclar Sayn Kadir GNAY ve Sayn Ouz TEZMENe teekkrlerimizi sunmay grev biliyorum. Eserin, tarih hakikatlerin ilmin nda aydnlanmasna yardmc ve ilgililere almalarnda yararl olmas en samimi dileimizdir.

6 Haziran 1995 smet B NARK Devlet Arivleri Genel Mdr

XXIII

FOREWORD

What are the secrets that put the Turks on the stage of history with the creative and compounding conscience in the culture and civilization they reached, especially during the Ottoman centuries, and the secrets that made this possible? To find this spell is not only important for the past but it is also important and necessary for the present and the future. It is necessary because as long as the code for this spell is not deciphered it will not be possible to find the key to the future of the Turks. As a nation we should not consider these historical events which have completed their age and are left to the memory of history as past events which have completed their function. These are facts which we as a nation should be consider with great attention and conscience because they may constitute the basis of the future. One should not forget that the couple of words to be whispered in the ears of the future is hidden in the deepness of the treasury of history. The Ottoman Turkish entity has been a creator of a civilization and a conquering nation attracting attention and many times the anxiety and fear of the whole world by creating a new season, a new geography and a horizon of a new civilization to this very old nation having a past of four thousand years, with which a magnificent future has been provided for the fate of the Turks. It is inevitable for our nation to mirror the truth, which we dreadly need to know and to understand, and to appraise the real facts. Turkish history would be no more, than political and military tides if when determining the place in history of the Seljuks and the Ottoman Empire only political and military developments would be stated without
XXV

mentioning the civil, moral and social developments and the character and importance of the organization, style and harmony brought to the world civilization. Although the Ottoman State was established according to principles of military regimes its history has not been written with the wide borders on the world geography determined with swords and bayonets; instead it is possible to find the reasonable, just, tolerant and moral sultanate established by Turkish intelligence and civilization on the world. The reasons for the magic rise during the progress of Ottoman centuries should not be sought only in the policies and military forces, it should also be sought from the administrative, legal, economic, moral, religious, social, esthetic and cultural points of views. * The Ottoman State occupies a very important and special place among the big states which have been established during the world history and which have been influential on the direction of history because it has dominated three continents covering peoples of various races, religions, languages, traditions and customs and in this wealthy and colourful cultural structure it has ruled for more than six centuries. Osman Gazi, the founder of this state, and his successors have all applied the administration based on justice, tolerance and equity because they were grown up with the discipline, style and education which has been tried to be explained above. For this reason the peoples with various religions and races accepted the just administration of the Ottomans. This made it possible for an Ottoman province in Anatolia to become a worldwide state. The Ottoman State has with its peculiar organizations established an excellent method of administration which has lasted for many centuries, has given the people living on its territory the right to live on their land and has not applied any social, religious or cultural pressure. These people were not forced to become Muslim or Turkish.

XXVI

The non-muslims living in peace in the Ottoman State did not only protect their racial and religious identity they also lived conveniently in comparison with the muslims because they were extensively occupied with trade which was under their dominance. While the muslim Turks had to render military service, non-muslims did not in return for a tax of military exemption (bedel-i askeriye) which eased them to become prominent in all branches of trade. * When examining the whole history of the Ottoman centuries one can observe in every period the just and tender administration of the Ottomans. The Turkish state tradition has always been fair and equal. The Turks have been reasonable, fair, and tender towards the peoples under their patronage and have never applied colonization policies. Tolerance, which is an important factor in Turkish-Islam state tradition, made the peoples in the Ottoman State live together in peace and prosperity which has not been achieved by any state throughout history. The Ottoman State has continued this for many centuries without, according to their policy, using methods or ways of indoctrination or in other words socialization and without assimilating the minorities as the big states did. In every period, wherever Turks have gone, they have rescued people, provided justice, established civilizations and brought freedom. The Turkish archives are the living evidence of this. * The Greeks had a more special place in the Ottoman State in comparison with the other non-muslim peoples. As it is known, after the IV th Crusade (1204), the dominance of the Aegean region moved from the Byzantine Empire to the Venetian State. Hereupon the Orthodox Greeks confronted many difficulties due to the religious intolerance and the severe attitude and behaviour of the Catholic Venetians. So they did not hesitate to prefer the just and fair Ottoman administration which later dominated this region.
XXVII

Wars with Venetia, starting during the period of Sultan Mehmet the Conqueror, gave an end to the Venetian naval superiority in the Mediterranean and the places in the East of the Mediterranean left by the Genioses and the Venetians were first filled with the settlement of the Ottoman Greeks. The Ottoman administration did not even neglect to take measures encouraging the Greeks to be occupied with trade. The most obvious example of this is the fact that in the Aegean islands a small amount of tax was collected. After the conquest of stanbul Sultan Mehmed the Conqueror gave the Greeks who lived here the right to choose their own patriarchs and the Greek Orthodox Church had the privilege to solve problems relating to their religious and private legal matters. Besides, the Greeks were many times appointed to important posts such as the post of Imperial translator or governor of the province called Walachia-Moldavia. Although the Greeks had privileges and were appointed to important posts in the Ottoman State during many centuries they rebelled and betrayed the Ottomans at the first opportunity with the support of the European big states that used them as tools. The European big states have played an important role in the development of such discriminating ideas among the Greeks. The Greeks met with the idea of nationalism put forward with the French Revolution when Napoleon occupied the Ionic Islands. Between 1800-1807 the Ionic Islands gained the status of being an independent state under the security of Russia after which the idea of nationalism deeply spread among the Greeks by the efforts of the Russians. Nevertheless, Russia first had Serbia gain its autonomy with the Bucharest Agreement in 1812 and waited for the suitable conditions to have the Greeks rebel. The influential activities of a secret revolutionary organization called Filiki Eterya established in this period started to make plans for rebellion among the Greeks against the Ottoman State. On the other hand, the European public opinion extensively believed that ancient Greece was the cradle of European civilization and European
XXVIII

intellectuals started to be more interested with the culture of ancient Greece. This interest changed to admiration for Greece and prepared the European public opinion to show interest in the future of the Greeks. The Greek rebellion, thus the Greek demands should be dealt with as a part of the Oriental Question. As it is known, the essence of the Oriental Question is the idea to move the Turks out of Europe and Anatolia. The term Oriental Question, which takes place in the terminology of political history, means the efforts of the Western states to break down the Ottoman State. It should be known that the source of the Greek matter is an international strategy called the Oriental Question just like it was with the Armenian question. That is why the provocations of the minorities in the Ottoman State for discriminating purposes and the efforts to encourage the rebellions should be evaluated within the Oriental Question. The big European states called the Great Powers usually were in competition concerning the dominance of Europe or the world. So their opinions about the Oriental Question were under the influence of this competition. Consequently the policies of these states concerning the Oriental Question have changed from time to time. Since the XVIII th century Russia had various alliances with Austria against the Ottoman State with the aim to break down the Ottoman State and to reach warm waters. England considered Russias move to the south unagreeble with its own interests and wanted for its own benefit the Ottoman State to weaken but to continue its existence. England continued its policy to protect the territorial unity of the Ottoman State until the Greek upheaval in Mora in 1821. After these events it changed its policy and started to support the rebelling Greeks because if England would ignore the Greek question Russia could be influential on Greece and thus be able to move easily to the Mediterranean. England that wanted to be dominant in this region had to support the Greeks and to be more actively so not to leave the initiative only to Greece. Austria and Russia followed a spreading policy in the Balkans and starting from the XVIII th century they put into practice the idea of
XXIX

independence among the Greeks and spent effort to activate this. The Russians had encouraged during the Ottoman-Russo War between 17681774 the Orthodox people in Mora and the Balkans to rebel so to strike the Ottoman State internally and to break it down. Besides, they wanted to revive the Byzantine Empire with the Greek Project of Czarina Katerina so to save the Orthodox Slavs and Greeks from the Ottoman administration. The Greeks taking advantage of the disputes between Tepedelenli Ali Pasha and stanbul upheaveled in 1821; this rebellion attempt was suppressed by the Ottoman State with help of the Governor of Egypt Mehmed Ali Pasha. England, France and Russia were irritated of the presence of Mehmed Ali Pasha, being a powerful commander and administrator, at an important position in the Mediterranean and sent an corporate navy to the Navarin Harbour to organize a unexpended attack to the Ottoman Navy although there was no state of war and burnt the whole naval force. This attack had caused considerable losses and damages regarding the Ottoman State. Following the Navarin disaster, Russia increasingly oppressed and threatened the Ottoman State. After the Ottoman-Russo War in 1828 the Ottoman armies were defeated in the east and the west and at the end of this war the Ottoman State had to recognize the independence of Greece with the Edirne Agreement signed in 1829. After the establishment of Greece the Greeks continued their foreign policy objectives to realize the Megali Idea. Megali Idea is imagined as the revival of the old Byzantine Empire with stanbul as the capital city by recapturing the territory claimed to be inhabited by the Greeks in the past. This imagination has directed the Greeks to follow their spreading police. If Greece would apply its Megali Idea the stabilities in this region would be upside down. Moreover, if Greece would be supported by one of the big states, this state would expand its area of power on the disadvantage of the other states. This situation would not only influence the captured region but it would also disturb the balance of powers in
XXX

Europe. Consequently England, France and Russia used Greece for their interests under changing international conditions, but never left Greece out of control. Nevertheless, the western friends of Greece have not reacted to, instead corporated with the human crimes, the violences and cruelties applied by the Greeks according to the policy of Megali Idea to both the Muslim Turks and to the other non-muslim peoples in the Balkans. Starting from the first Greek rebellion a number of population much higher than that of the Greek population have been banished from Mora, Attika, Teselia, Crete, and other Aegean islands. If there had not occurred any genocide, migration or exchange of population the number of Turkish population would be much higher than that of the Greeks in Greece today. The planned and systematic banishment of the Turks from these regions and the violences and cruelties the Turks have been subject to are carried out to establish a new Area of Life for the Greeks. Greece does not give any number about the Turkish population. However, when the Lausanne Agreement was signed in 1923 the population of the Turks was 130 thousand. If one accepts a yearly increase of 2.8%, the population should be around 500 thousand. The difference of 350 thousand between these two numbers is because of those Turks who went abroad due to the assimilation and were not permitted to come back, or who were forced to migrate because their land were taken from them for various reasons or who became Greek by various oppressions or with the promise to be employed. In 1953, 84% of the land in Western Thrace belonged to the Turkish minority, however this percentage had decreased to 20-30% today due to legal expropriation, the refusal of Ottoman land deeds and other similar reasons. Since Western Thrace has been appointed to Greece with the Neuilly Agreement signed on 27 May 1919 the pressure on and assimilation of the Turks in Greece has increasingly been continuing for 76 years.

XXXI

It is possible to list the pressure, violence and injustices which the Muslim Turks suffer in Greece as follows: Turks cannot sell goods to Turks, they cannot buy property from eachother. Property of the Greeks is five times more valuable than that of the Turks, so the property of the Turks are tried to be taken over for whatever price. Education of Turkish children is limited in every way. Pious foundations, their goods and their real estates are seized. The Greeks are given unlimited credit to ease the purchase of Turkish property. The Turkish youth is prevented from attending sportive and cultural activities. Turkish young people who are forced to render military service in the Greek army, are faced with behaviour dishonouring Turkish proud. Turks are not allowed to perform traditional weddings. They cannot freely live according to their traditions and customs. Families are forced to send little Muslim Turkish children to the kindergartens established in the villages with the aim to Christianise them. On the other hand, although it has partially been provided that the peoples except the Muslim Turks, Pomaks and Gypsies were attached to the Orthodox sect and were joined with the support of the church, still some people of Serbian, Macedonian, Bulgarian, Albanian and Cretian source were secretly carrying out activities for their independence; as it has been in the past these people have been facing various oppressions and injustices. To sum up, in Greece it is forbidden to live as a Turk or to speak Turkish. Our descendants of a family that came in with the conquest are unlucky to live under the tyrannic Greek administration which has
XXXII

accepted it as a rule to hate the Turks; still they have succeeded to protect in spite of all the oppressions their national culture and existence although they have not been able to protect their independence. * On the other hand, the Treaty of Lausanne signed on 24 July 1923, Turkey accepted the status of minorities and gave the Greeks all the individual rights and freedom equal to the Turks. Our citizens of Greek origin are under the high security of the state and they are free to use all their legal rights. As it has been in the past, they are the wealthy citizens of the country and are occupied in every profession. The Greek citizens are praying in churches according to their own beliefs, are educated in their own schools and language, are preparing publications in their own language, and are continuing their social and cultural activities. To sum up, Greek citizens are equally benefitting from all the rights given to the Turks. * It should be known that ignoring the Greek cruelties to which the Turks, both in the Balkans and in Anatolia, have been subject to throughout history will kill the entity of right and justice. Our religious belief, our historical honour and our nobility refrain the Turkish people to have blood feuds, to murder and to take revenge; however revealing the truth is a national, human and scientific duty and responsibility. This work, which is called Greek Violences and Cruelties in the Balkans and Anatolia According to Archives published by the General Directorate of the State Archives puts forward on the basis of records the cruelties and the planned annihilation attempts applied by the Greeks to the Wallachian, Bulgarian, Macedonian, Serbian and Muslim Turkish population in the Balkans and Anatolia in order to realize the Megali Idea.This work consist of two volumes as "Greek Violences and

XXXIII

Cruelties in the Balkans" and "Greck Violences and Cruelties in Anatolia". The first volume of this work includes 133 records relating to events between 1853-1925. It is interesting that these records reveal the oppression, injustice and cruelties of the Greeks applied not only to the Muslim Turks but also to the other ethnic entities in the Balkans who are of the same religion. This work consists of three main chapters: The first chapter is the Introduction part which explains the history of the Turkish-Greek relations and reveals the conditions in which the Greek cruelties occurred. The second chapter consists of the Transcriptions and summaries of the records, the Index listing the names of the places, persons and organizations and the Bibliography giving the utilized sources in the Introduction part. The records are divided among themselves under the headings called Cruelties and Violences Applied to the Non-Muslims and Cruelties and Violences Applied to the Muslims. In this chapter, the records are first given a record number according to their chronological order and a summary heading explaining the content of the record. Next the summaries are given within square parantheses printed in italic. Under the summary the date of the record can be found. Following this, the transcriptions of the records take place. Letter and syllable droppings in the original text are shown in square parantheses. As it has been in the order of the records, records consisting of more than one page have also been organized chronological; transcriptions and photocopies are in the same order, too. In the third chapter, there are the photocopies of the records. The record numbers in this part and those in the second chapter are the same. The record number and the summary headings are given
XXXIV

according to the same method. Right under the photocopies of the records there are references which may be, in a way, identified as the identity of the record. These references show the fond and the file number of the record in the Prime Ministry General Directorate of the State Archives Directorate of Ottoman Archives. In the case of records consisting of more than one page the reference is given at the bottom of the last page.The second volume of this work called "Greek Violences and Cruelties in Anatolia" willbe presented as soon possible to the attention and use of cireles of ..............?......

As it will be appreciated, true information about history depends on first - hand sources or archival records. Without archives history cannot be written and the real aspects of the events cannot be made known. It does not suit to the objectivity required by history and science to write histories, to decide on a certain period and to evaluate a period or events based on hypotheses without using and knowing archives. I congratulate the personnel of the General Directorate of the State Archives Directorate of Ottoman Archives who have spent effort to prepare these archival records for publication which will fill in a big gap in this field. On this occasion, I would like to thank the Prime Ministry Acting Undersecretary Ali Naci TUNCER and the Deputy Undersecretaries Kadir GNAY and Ouz TEZMEN who supported and encouraged us in our activities. We wish that this work will be helpful in revealing the historical truth in the light of science and will be useful in the work of those interested.

6 June 1995
XXXV

smet B NARK General Director of the State Archives

XXXVI

KISALTMALAR
M. S. Ra. R. Ca. C. B. . N. L. Za. Z. A. MKT. UM. b. BCA. bk. BOA. f. DH. EUM. 3. b. DH. KMS. HR. SYS. k. ks. kz. m. n. nu. s. sn. TFR. 1 A. TFR. 1 KV. TFR. 1 M. TFR. 1 MN. TFR. 1 SL. TFR. 1 UM. Y. PRK. HR. Y. PRK. ZB. Muharrem Safer Rebu'l-Evvel Rebu'l-hir Cemziye'l-Evvel Cemziye'l-hir Receb abn Ramazn evvl Zi'l-kade Zi'l-hicce Sadret Mektb Umm Vilyet bin, ibn Babakanlk Cumhuriyet Arivi baknz Babakanlk Osmanl Arivi iftlik Dhiliye Emniyet-i Ummyye 3. be Dhiliye Kalem-i Mahss Hriciye Siyasi karye kasaba kaza mahalle nahiye numara sayfa sancak Teftt- Rumeli Sadret Teftt- Rumeli Kosova Teftt- Rumeli Mteferrik Teftt- Rumeli Manastr Teftt- Rumeli Selanik Teftt- Rumeli Umm Vilyet Yldz Perakende Hriciye Yldz Perakende Zabtiye

XXXVII

NDEK

LER

Sayfa NSZ .............................................................................................................. V PREFACE

.........................................................................................................................................................................

IX

SUNU ...........................................................................................................XIII FOREWORD .................................................................................................................................................................. KISALTMALAR NDEK LER

........................................................................................................................................................

XXVII XLI XLIII

.............................................................................................................................................................

I. BLM GR Giri .................................................................................................................. 3 6 6 9 10 10 11 12 13 13 13 14

I- Osmanl dresinde Rumlar ........................................................................................................................... 1- Din ve Eitim Hrriyeti 2- Ticaret Hrriyeti

...................................................................................................................

....................................................................................................................................

II- Yunan syan ve Yunanistan Devleti'nin Kurulmas

...............................................................

1- Milliyetilik Akmnn Rumlar Arasnda Yaylmas ................................................ 2- Filiki Eterya'nn Kurulmas ve Faaliyetleri ...................................................................... 3- Tepedelenli Ali Paa'nn syan
.................................................................................................

4- Rum syannn Balamas ve Gelimesi .............................................................................. a- Eflak-Budan syan .................................................................................................................... b- Mora syan
........................................................................................................................................

5- D mdhaleler ve Yunanistan Devleti'nin Kurulmas .........................................

III- Megali dea veya Helen Emperyalizmi

............................................................................................

17 17 17 21 22 24 24 27 28 29 31 34 34 35 36 37 38 40 41

1- Girit Meselesi ........................................................................................................................................... a- Girit syanlar (1821-1877) .................................................................................................... b- Girit'te 1877'den Sonraki Durum ...................................................................................... 2-Yunanistan ile Snr Anlamazl 3- 1897 Trk-Yunan Sava
............................................................................................

................................................................................................................

a- Sava Hazrlayan Olaylar........................................................................................................ b- Savan Safhalar

........................................................................................................................... ...................................................................

c- stanbul Konferans ve Bar Antlamas

4- Girit'i Yunanistan'a Balama Giriimleri ........................................................................... 5- Gudi Darbesi ve Elefterios Venizelos'un ktidara Gelmesi
................................

IV- Balkan Savalar ................................................................................................................................................. 1- Balkan Devletleri Arasnda Birlik Kurulmas 2- Birinci Balkan Sava (1912-1913)
...............................................................

........................................................................................

3- Londra Antlamas (30 Mays 1913) ..................................................................................... 4- kinci Balkan Sava (1913)
........................................................................................................ .................................................

5- Avrupa Devletlerinin Ege Adalar zerine Planlar V- Birinci Dnya Sava ve Yunanistan'n Savaa Katlmas

................................................. ................

1- Paris Bar Konferans ve zmir'in Yunanllar Tarafndan stilas

2- Bat Anadolu'nun Yunanllar Tarafndan stilas ve Sevr Antlamas 43 3- Birinci nn Muharebesi ve Londra Konferans (21 ubat-12 Mart 1921) ............................................................................................................................................................. 4- kinci nn Muharebesi
................................................................................................................. ......................................................................................................

45 46 47 48 50 50 53

5- Sakarya Meydan Muharebesi 6- Byk Taarruz

.........................................................................................................................................

VI-Genel Deerlendirme ....................................................................................................................................... 1- Gayr-i Mslimlere Ynelik Saldrlar 2- Trklere Ynelik Saldrlar
..................................................................................

...........................................................................................................

XL

Belge Sra Nu. II. BLM BELGELER N ZET VE TRANSKR PS YONU A- GAYR- MSL MLERE YAPILAN MEZL M 1 2 3 Rumlarn Akhisar'daki Protestanlara Bask Yaptklar
.......................................

Sayfa

61 61

Yunan Askerlerinin Palama Kynden Bir Kiiyi ldrp Drt Kiiyi Yaraladklar .................................................................................................................................. Korfu'da Bir Kz ocuunun Hamursuz Bayram'nda Katledilmesi Sebebiyle Yahudilerin, Yunanllarn Saldrlarndan Kurtulmak in stanbul ve skenderiye Gibi Yerlere G Ettikleri ........................................ Kesriye Rum Metrepolidi ile Emrindeki Silahl Rumlarn ki Bulgar Kilisesini Cebren gal Ettikleri ..................................................................................... Bulgarlarn Rum Kilisesine Girmeleri in Rum Ekylarnn Biri Bulgar Papaz Olmak zere ki Kiiyi Katledip Bulgar Ahaliye Bask Yaptklar .......................................................................................................................... Kesriye'de Rum Ekysnn Be Bulgar ldrdkleri
......................................

63 64

4 5

65 67 69 71 80 81 82 83 85 87 89

6 7 8 9 10 11 12 13 14 15

Selanik'in Davud- Bl Kyn Basan Rum etesinin ki Bulgar Ar ekilde Yaraladklar .............................................................................................................. Rum Eky etelerinin Yunan Hkmeti'nce Silahlandrlp Korunduu ve Rum Kyllerin etelere Yardm Ettikleri ...................... Yunan Zabiti Dimitri Vasendi'nin Etrafna Toplad Eky ile Rumeli Vilyetlerinde Karklk kartmak in Hazrlklar Yapt ................ Ulah-Rum Gerginliinden Dolay Ulahlarn Daha Fazla Osmanl Askeri Talep Ettikleri ............................................................................................................................... Rum Ekysnn Florina'nn Srebreno Kyne Saldrarak Katlim Yaptklar .......................................................................................................................................... Yunan Ekysnn Karaferye'nin Baraynie iftlii'ne Saldrarak On Kiiyi Katlettikleri ............................................................................................................ Karaferye Civarndaki Ulahlara Kar Rum Ekysnn Saldrlarda Bulunduklar ................................................................................................................................... Kesriye Blgesinde etelerin Halka Yaptklar Saldrlarn Engellenmesi in Seyyar Mfreze Kurulmas ................................................. Rum Eky etesinin Bir Papaz Yaralayp Bir Bulgar Kilisesindeki Bulgarca Kitaplar Yaktklar ...........................................................................................

XLI

16 17

Rum Eky etesinin Karaferye'nin Banesne iftlii'ni Basarak ki Kiiyi Katlettikleri .................................................................................................................... Grice'de Rum Ekysnn Palaskulbeleri Kyn Basarak Ulah Kilisesindeki Kitaplar Yaktklar ve Ulaha Ayin Yaplmamas Konusunda Halk Tehdit Ettikleri ................................................................................ Gevgili'ye Bal Moin Kynden Drt Bulgarn Rum Ekys Tarafndan Kesilerek Katledildii ............................................................................... Rum ken Bulgarl Seen Bir Kiinin Rum Ekylarnca ldrlp Bir Kiinin de Yaraland ................................................................................................. Patrikhanenin Emriyle Grice Rum Metrepolidinin Nfus Saymnda Ulah ve Arnavudlarn Rum Olarak Yazlmamalar Halinde Afaroz Edileceklerini Belirttii ........................................................................................................ Yunan Eky etelerinin Ulahlara Yaptklar Tehdit ve Tecvzler 96 Rum Eky etesinin Armancka'da Bulgar Kilisesine Saldrarak Kitap ve Evrak Yaktklar ................................................................................................................ Aydos Kyne Giren Rum Eky etesinin Sekiz Ev ve Bir Dkkan Yakp, Bir Bulgar ldrd ........................................................................................ Manastr'da Ulahlara Ait Mabedin nasn Durdurmak Maksadyla Rum Ekylarnn Ulah Halka Taarruz Ettii ................................................... Yunan Ekysnn Ulahlara Ynelik Saldrlarna Ait Liste ........................... Florina'nn Nolyan- Bl Kynde Bir Dn Evine Saldran Rum Ekysnn Evi Atee Verip ou Kadn ve ocuk On Kiiyi Katledip Alt Kiiyi Yaraladklar ............................................................................... Rum etelerinin Grebene'nin Avrala Kynde Ulahlara Ait Evleri Atee Verdikleri ......................................................................................................................... Yunan etelerinin Rumeli'deki Bulgar ve Ulahlara Kar Yaptklar Saldrlarn Son Gnlerde Artt ................................................................................. Rum Ekysnn Bulgarlara, Rum Patrikhanesi'ne ntisab Etmeleri in Bask Yaptklar .......................................................................................................................... On Be Kiilik Bir Rum etesinin Grebene'nin Perul Kynde ki Ulahn Evini Yaktklar ........................................................................................................ Drt Bulgar ldrp kisini de Yaralayan Rum Ekysnn Yakalanarak Tutukland .................................................................................................. Horpete'nin Ezere Kyne Gelen Yunan Ekysnn Yakt Samanlklarda Bir Kiinin ld .............................................................................. Rum ve Ulahlar Arasndaki Gerginlie Metrepolidin Sebeb Olduu ve daresindeki Manastr Rum Hastanesi'nde Rum Ekysnn Tedavi Edildii ..............................................................................................................................................

90

92 93 94

18 19 20

95

21 22 23 24 25 26

97 98 99 100

104 105 106 107 108 109 110

27 28 29 30 31 32 33

111

XLII

Belge Sra Nu. 34 Kuruova Rum Cemaatinden Alt Kiinin Ulahlara Saldrd ...................... 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 Karaferye'de Ayamarin iftlii'ni Basan Rum Ekysnn Bir Bulgar ldrerek Katklar ................................................................................................................ Halk Bulgar Olan Urla Kyne Saldran Rum Eky etesinin ki Bulgar Katlettii ........................................................................................................................ Karaferye'ye Tabi Bulgar Kylerinde Rum Eky etelerinin Katlim Yaptklar .......................................................................................................................................... Polete Kynden Kiinin Rum Ekys Tarafndan ldrld ... Yenice'de Drt Bulgar ile Ulahn Rum Ekys Tarafndan Katledildikleri ............................................................................................................................................ Bir Rum etesini hbar Ettiinden Dolay Gevgili'de Ulah Bekinin Rum Papaz ve Yandalar Tarafndan Ar ekilde Dvld 123 Selanik'in Yaylac iftlii'nin Rum Ekys Tarafndan Baslarak Bir Evin Bombaland ve ki Kiinin Yaraland .................................................. Rum Ekysnn Kaymakalan'da Bulgar oban Katlettikleri ........... Rum Komitelerinin Manastr'a Bal Kylerden On Drt Bulgar ldrmek stedikleri ................................................................................................................ Ulahlarla Meskn Patocin Kynde On Hane ile Yavoriyan iftlii'nin Rum Ekysnca Yakld ................................................................................................ Yunan etelerinin, Halk Bulgar Olan Horpete'nin Ezere Kyn Basarak Ahalisini Zorla Rumlatrmak Maksadyla Katlim Yaptklar .......................................................................................................................................... Drama Rum Metrepolidinin Arnavudlar Kullanarak Bulgarlar Yaralatp ldrtt .............................................................................................................. Manastr'a Bal Kylerde Rumlarn Ulahlara Kar Saldrlarda Bulunduklar ................................................................................................................................. Dolan Kynden Drt Ulahn Rumlar Tarafndan ldrld
.................

Sayfa 114 115 116 117 121 122

125 126 127 128

130 136 138 140 141 146 147 149

46 47 48 49 50 51 52

Katrin, Karaferye ve Grebene Kazalarna Tabi Kylerde Ulahlara Yunan Ekys Tarafndan Tecvzlerde Bulunulduu ........................... Katrin'de Rum Ekysnn Duvarlara Bildiri Asarak Ulaha Konumann Yasakland Yolunda Tehditte Bulunduklar .................................. Yunanl Yorgala Atana'n Ulah Kostantin Veled-i Dimitri'yi Yaralad
....................................................................................................................................................................

Bulgar Mihalo'un Menlik Rum Metrepolidinin Tevikiyle ldrld

....................................................................................................................................................................

XLIII

53

Bulgarlk ddiasnda Bulunarak Bulgarca Ayin Yapmak steyen Eridere Ky Ahalisinden Angel Nikola'nn Rum Ekys Tarafndan ldrld ..................................................................................................... Kavala'da Bir Bulgar ldrp Bir Bulgar Yaralayan Rum'un Yunan Konsolosluu'nda Sakland ....................................................................... Bir Rum etesinin steveniye Kynde Komitenin Srlarn Akladklarndan phelendikleri Alt Rumu ldrdkleri ................................ Grice'nin Kilisora Nahiyesindeki Ulahlarn Rum Ekysnn Mezlim ve Basksna Maruz Kaldklar ....................................................................................... Florina'da Bulgar Kalenik- Bl Kyne Gelen Rum Eky etesinin Haneyi Yakp Bir ocuu ldrdkleri ve Bir Kadn da Yaraladklar ................................................................................................................................. Siroz, Zihne ve Demirhisar Kazalarnda Mill Husmetleri Dolaysyla Rum ve Bulgarlarn Birbirlerine Kar Saldrlarda Bulunduklar ... Bir Rum etesinin Oteme Kynde Eksarhhne'ye Mensup Drt Kiiyi Katledip Kiiyi de Yaraladklar ......................................................................... Selanik Yunan Konsolosunun Emrinde Hareket Eden Bir Rum etesinin eitli Cinayetler ledii ve Cebren Para Toplad ........... Katrin Kasabas Meclis-i dre'sinin Ulah Azas Naki'nin Rumluu Kabul in Tehdid Edildii ............................................................................................... Kesriye'de Rum Ekys Tarafndan Bulgar Kadnn ldrlp ki Tanesinin de Yaraland .................................................................................................... Rum Ekysnn Baz Bulgarlar Rumlatrmaya altklar Rum Ekysnn Yakt Hanelerin Yeniden Yaptrlmas
......................

153 155 157 158

54 55 56 57

161 162 170 171 173 174 176 177 184 185 187 188 190 191 192 193

58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72

............................

Garanc Kynde Katlim Yaparak Firar Eden Rum etesinin Takibine Devam Edildii .......................................................................................................................... Rum Ekysnn Nasli'te ki Bulgar Katlettikleri
..............................................

Irakl iftlii'ne Hcum Eden Rum Ekysnn Bir Bekiyi ldrp Drt Bulgar da Yaraladklar ......................................................................................... Rum Ekysnn Bof Karyesinden Be Bulgar Katlettikleri
.......................

Bir Rum etesinin Bulgarlarla Meskun Aydos Karyesine Hcum Ederek Alt Kiiyi ldrp Kiiyi Yaraladklar ................................... Kesriyeli ki Bulgarn Rum Ekys Tarafndan Katledildii
.....................

Ustrumca'da Rum Ekys Aleyhinde hbarda Bulunan Bir Rum'un ldrld .................................................................................................................................. Manastr'n Drago Karyesinde Yaklarak mha Edilen ahslarla lgili Tahkikat ............................................................................................................................................

XLIV

Belge Sra Nu. 73 Selanik'te Rum Komitesinin Emellerine Kar Gelen Rum Atna Nikola'nn ldrld ....................................................................................................... 74 75 76 77 78 79 80 81 82 Zihne'nin Karlkova Kynde Be Bulgar obann Rum etesi Tarafndan Katledildii ve Cesetlerinin Paraland ................................. Negrita Nahiyesi Mdr Mina Zograf Efendi'nin Evine Rum Ekys Tarafndan Silahl Saldrda Bulunulduu ............................................................ Bulgar Ky Olan Ribara'ya Saldran Rum Ekynn Otuz Kiiyi Katletdikleri ................................................................................................................................... Yunanllarn Bir Ulah Tccara Zulm Yaptklar ..................................................... Rum etelerinin Karacaabat'n Pojan ve Tresine Kylerini Basarak On Yedi Bulgar ldrp Okul ve Evlerini Yaktklar ...................................... Rumlarn, Bulgar Ahaliyi Rum Patrikhanesi'ne Balama Gayretleri 210 Laken Karyesinde Kosta Yani'yi Dven Rum Papaznn Oullarnn Cezalandrld ........................................................................................................................... Manastr'n Dihova Karyesinde Rum Ekynn ki Bulgar ldrd Erikap'da Rum ve Bulgarlarn Mterek Kullandklar Mezarla Rumlar Tarafndan Bulgar Cenazelerinin Defnedilmesinin Engellendii ................................................................................................................................... htida Eden Rum Kadn ve Kzlarna, Fener Rum Patrikhanesi Tarafndan Akl Hastanelerine Kapatlarak kence ve Mezlim Yaptrld ..................................................................................................................................... Rumlarn Bulgar Okullarn Kapatp Bir Bulgar Okulunu Yaktklar ve Bulgar Kiliselerini de Kapatmak stedikleri ....................................................... B- MSLMANLARA YAPILAN MEZL M 85 86 87 88 Yunan Askerlerinin Hudut Boyunca Ekyya Yardm Ettikleri ve Arka ktklar .......................................................................................................................................... Yunan Ekysnn Yeniehir'deki ki iftlikten Be-Alt Yz Kadar Koyun Gaspettikleri ................................................................................................................ Harkir Adas'na Gelen Ekynn ki Kiiyi ldrp Kiiyi de Yaraladklar ................................................................................................................................. Yunan Ekys in Yunanistan'daki Hristiyanlardan Yardm Topland ve Yunan Kralnn On ki Bin Ekyy Techiz Edip Silahlandrd .............................................................................................................................

Sayfa 202 203 206 207 208 209

213 214

216

83

218 219

84

223 224 224

225

XLV

89

Trhala, Yeniehir ve Golos'taki Mslmanlara Yaplan Saldrlarn nlenmesi in Yunan Hariciye Nazr Nezdinde Yeniden Teebbste Bulunulmas ...................................................................................................... Trhala'da Hrstiyan Ahali ve Askerler Tarafndan Mslmanlara Bask Yapld ve Yeni Tamir Edilen Caminin Tahrip Edildii ........ 228 Yunanistan'da Bulunan Mslmanlarn Can ve Mallarnn Tehlikede Olduu ............................................................................................................................................... Yeniehir ve Girit'te Mslmanlarn Can ve Mallarnn Tehlikede Olduu ............................................................................................................................................... Girit'te Mslmanlarn Can ve Mallarnn Tehlikede Olduu ve Binden Fazla Mslmann Katledildii .................................................................................... Yeniehir'de Mslmanlarn eitli Bahanelerle Tutuklandklar ve Ge Zorlandklar .................................................................................................................. Yeniehir ve Kardice'de Mslmanlarn Bask Altnda Tutularak G Ettirilmeye alld ........................................................................................................... Girit'te Hristiyanlar Tarafndan Mslmanlara Mezlim Yapld ve Girit'in galinden nce Mslmanlara Gvence Veren Devletlerin Buna Seyirci Kaldklar ........................................................................................................ Kandiye'de Hnkr Camisi'nin Bahesine Merkez Hkmet Tarafndan Kanun ve Hukuka Aykr Olarak Mze naat Yaplmakta Olduu Hasat Mevsiminde Yunanistan'a Giden Amelelerin Dnte Yunan Askerleri Tarafndan Tahkir Edildii ve Bir Ksmnn Yaraland ..................................................................................................................................... Parga'ya Gitmekte Olan Kaptan aban'a Ait Kayn Yunan Askerlerince evrildii ve Yolcularn Eyalarnn Gaspedildii .............. Kbrs'ta Rumlarn Komiteler Kurarak Mslmanlara Kar Saldrlarda Bulunduklar ve Yunan Emellerini Gerekletirmek stedikleri ......... Yunanllar'n Mslmanlar G Ettirmeye Ynelik Zulm ve Yldrma Hareketleri ....................................................................................................................................... Selanik ile Civar Kazalarda Rum Muhacirlerin Mslmanlarn Mal ve Emlklerine El Koyduklar ve Yunan Askerlerinin Kadnlara Tecvz Ettikleri ........................................................................................................................ Drama'nn Karagz Kynde Mslman Halkn Yunan Askerlerince Dvld ....................................................................................................................................... Yunan Askerlerinin Drama'da Baz Kylere Girerek Halka Zulm ve Kadnlara Tecvz Ettikleri .............................................................................................. Yunanistan'n Trk Yerleim Birimlerine Rumlar skn Ettirdikleri ve Camileri Tahrip Ederek Trkleri Hristiyanl Kabule Zorladklar

226

90 91 92 93 94 95 96

229 230 231 233 235

237 240

97 98

241 242 244 249

99 100 101 102

251 254 255 256

103 104 105

XLVI

Belge Sra Nu. 106 Yunanllarn gal Ettii Topraklarda Yaayan Mslmanlara Yaptklar Mezlim ve Asimilasyonun nlenmesi ................................................................... 107 108 109 110 111 Yunanllarn Makedonya ve Bat Trakya'da Mslman Halka Zulmettikleri ........................................................................................................................................... Drama ve Havalisindeki Mslman Ahaliye Zulmedilip Kadnlara Tecvz Edildii ......................................................................................................................... Sisam'da Yunan Askerleriyle Komitecilerin Osmanl Sahillerine Saldrma Hazrlklar Yapt ........................................................................................... Siroz'daki slam Mekteplerinin Rumlarn Eitimine Tahsis Edildii279 Selanik Civarndaki Mslman Kylerde Halkn Ge Zorland ve Mslmanlarn Evlerine Zorla, Kafkasya'dan Gelen Rum Gmenlerin Yerletirildii ............................................................................................... Kavala Civarnda nce Bulgarlar, Daha Sonra da Rumlar Tarafndan Baz Cami, Mescid ve Mezarlklarn Tahrip Edildii ............... 282 Yunan Hkmeti'nin Hristiyan Halk Silahlandrp Mslman Halkn daresinde Olmas Gereken Mektep, Medrese ve Vakfhaneleri Zorla gal Ettii ......................................................................................................................... Makedonya'da ktidar Partisine Oy Veren Mslmanlara Rumlar Tarafndan Eziyet Edildii ................................................................................................. Vodine'de Mslmanlarn Mukaddes Yerleriyle Can, Mal ve Irzlarna Taarruz Edilmesine Yunan Hkmeti'nin Kaytsz Kald ..................... Vodine ve Selanik'te Baz Camilerin Rumlar Tarafndan gal ve Tahrip Edildii ............................................................................................................................................... Hanya'da Yunanllar Tarafndan Cami ve Mekteplere Saldrlar Yapld ............................................................................................................................................ Kavala, Drama, Saraban ve Pravite Kazalarndaki Mslman Ahalinin Ge Zorlandklar ............................................................................................. Hanya'daki Sultan brahim Camisi'nin Kiliseye evrildii ............................... Zihne'deki Mslmanlarn Drama'ya Nakl ve Tehcir Edilerek Mal ve Eyalarnn Yamaland ................................................................................................... Bat Trakya'daki Mslmanlara Yunanllar Tarafndan Yaplan Zulm ve Basknn Gn Getike Artmakta Olduu ..................................................... Yunanllarn Trakya'da Mslman Halka Yaptklar Basknn Giderek Artt ...................................................................................................................................................

Sayfa 258 266 270 277

281

112 113

284 286 289 293 295 299 301 302 304 308

114 115 116 117 118 119 120 121 122

XLVII

123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 133

Yunanllar'n Trakya'y gal in Yaptklar Mezlim ve Propaganda Faaliyetleri ...................................................................................................................................... Yunanllarn Gmlcine Civarnda Yaptklar Asker Faaliyetler ve Basklar ............................................................................................................................................... Yunanllarn Ermenileri Zorla Askere Aldklar, Dou ve Bat Trakya'y gale Hazrlandklar ve orlu'da Katlim Yaptklar .................... Yunanllarn Trakya'daki Mslmanlara G Etmeleri in Bask ve Zulm Yaptklar ........................................................................................................................ Yunanllar'n Trakya'daki Halka Zorla Miting Yaptrdklar ve Hazrladklar Belgeleri mzalattklar ...................................................................... Yunanllarn Trakya'da Camileri Basarak Tahrip Ettikleri, Halka kence Yaptklar ve Sebepsiz Yere Mslmanlar Tutukladklar Yunanllarn Trakya'da Yaptklar Gasb ve Mezlimle lgili Cetvel 323 Bat Trakya'da Mslmanlarn eitli Sular snadyla Cezalandrldklar ....................................................................................................................................... Yunan Hkmeti Tarafndan Yunanistan'daki Trklere Kar Rum etelerinin Silahlandrld ............................................................................................. Bat Trakya'daki Rum ve Ermeni etelerin Mslman Halk Ge Zorladklar ..................................................................................................................................... Mentee Milletvekili Esat leri'nin Bat Trakya'daki Mslmanlara Yaplan Zulmn nlenmesi Hakkndaki nergesi ........................................
...................................................................................................................................................................

310 313 314 317 321 322

328 329 330 331 333

NDEKS

B BL YOGRAFYA ........................................................................................................................................... 391

III. BLM BELGELER N FOTOKOP LER

......................................................................................................... 395

XLVIII

I. BLM G R

Yunanistan, coraf zelliklerinin yan sra, asker ve jeo-ekonomik konumundan dolay tarih sahnesinde husus bir yer igal etmitir. "Antikite" olarak tanmlanan en eski alardan beri birok kavim bu topraklara sahip olabilmek iin mcadele vermitir. Bundan dolay bu blgeye "kltrler arenas" da denebilir. Bu topraklarda gelitirilen kltr varlklar denizcilik sayesinde geni alanlara yaylma imkn bulmutur. Blgenin tarihi, eskia tarihileri tarafndan genel olarak, Helen dnemi (M. . 1900-M. . 30) ve Roma dnemi (M. . 750-M. S. 476) eklinde iki ana blm halinde deerlendirilmektedir1. Roma mparatorluu'nun ikiye paralanmasyla (476) ortaya kan ve bugnk Yunanistan topraklarnn da iinde yer ald Bizans Devleti'nin snrlar 1000'li yllardan itibaren doudan sel gibi akan Seluklu Trkmenleri tarafndan zorlanmaya balanm 1016 ylndan balayarak Byk Seluklu Sultan Alparslan'n babas ar Bey, Bizans nfuzu ve idaresinde bulunan Dou Anadolu ve Grcistan'da yer alan vasal krallk ve vilyetleri ksa srede ynetimine katmdr2. Seluklu Trklerinin ksa zaman iinde yksek hareket kabiliyeti sergileyerek Abbas Devleti'nin ve halifeliin merkezi Badat' ele geirmesi, Bizans'n Anadolu'daki varlnn artk son dnemlerini yaadn gstermesi bakmndan nemlidir3. Nitekim byk Malazgirt meydan muharebesinde (Austos 1071) ar yenilgiye urayan Bizans, bundan sonra Anadolu'daki Trk ilerleyiinin nne geemeyecektir. Sleyman ah'n nderliinde znik dahil, btn Anadolu'nun Seluklu Trkleri'nin eline gemesiyle "Anadolu Seluklu Devleti" resmen kurulmu oluyordu. Hatt Sleyman ah byk bir ihtimalle, stanbul'un fethi ynnde pln ve asker hazrlk yapmt4. Bir taraftan Seluklularn Anadolu'da ilerlemesi, dier taraftan XI. yzyln sonlarnda balayp XIII. yzyln ortalarna kadar devam eden Hal seferleri, Bizans' ypratm, toprak kayplarn arttrmtr. Ayrca, Bizans tarafndan baka milletlere

1 Blent plikiolu, Eskia Tarihinin Anahatlar I, Marmara . Yay., stanbul 1990, s. 18-19. 2 Ernst Honigmann, Bizans Devleti'nin Dou Snr, stanbul . Edebiyat Fak. Yay., stanbul 1970, s. 175-177. 3 kr S. Grel, Tarihsel Boyutlar inde Trk-Yunan likileri (1821-1993), Ankara 1993, s. 20. 4 Ali Sevim, Anadolu'nun Fethi - Seluklular Dnemi, Trk Tarih Kurumu, Ankara 1988, s. 81.

geni ticaret imtiyazlar verilmi ve lkenin evresinde deniz ticareti btnyle Latin stnlne braklmtr5. Anadolu Seluklu Devleti'nin batda bir u beylii olan Osmanllar da genilemesini bat istikametinde yapm, uzun yllar Bizans'a bal tekfurlarla mcadele etmilerdir. Osmanl Trkleri, Bizans'n dousundaki topraklar tamamen fethederek, Bizans'n Ege ile balantsn kesmek ve anakkale Boaz'na hkim olmak iin, ilk olarak 1356'da Avrupa yakasna asker karmlardr. Nitekim bu harekt Bizans topraklarnn ve merkezi olan stanbul'un kuatlmasn hedefliyordu6. Osmanllarn Balkan harekt balarken Dou Trakya, Selnik ve havlisi ile baz sahilleri mstesna olmak zere, Mora yarmadas ve Gney Epir'in tamamna yakn Bizans'a tbi bulunuyordu. Balkanlarn kuzeydou ksm Bulgarlarn ve Yukar Srbistan ile Serez, Drama mntkalar da paralanm bir halde Srplarn elindeydi. Epir'in kuzeyinde bykl kkl Srp, Arnavut ve Latin prenslikleri vard. Bu prenslikler Venedik ve Napoli krallarnn nfuzunda bulunuyorlard. Mora sahil ehirleri de Venediklilere balyd7. Orhan Gazi, Rumeli'de izledii siyasetle blge halknn yaknln kazanmaya gayret etmi, Bizans kral Kantakuzen ile ok scak ilikiler kurmu, iki hkmdar Teselya ve Makedonya zerindeki Srp ve Macar basksna kar ittifak yapmlardr. Bunun neticesi olarak Sleyman Paa impi ve Gelibolu'yu Osmanl topraklarna katmakta fazla zorlanmamtr. Sleyman Paa'nn kumandasndaki Hac lbeyi, Evrenuz, Gazi Fazl ve Yakup Ece gibi beyler de Rumeli'nin fethinde byk gayretler sarfetmilerdir. Bu komutanlar Bizans'a denizden gelebilecek yardm kesebilmek amacyla Bolayr ve Tekirda'a kadar olan Marmara sahillerini ele geirmiler, buralarn nfus dengesini salayabilmek iin Karasi taraflarndan Trkmenleri iskn etmiler, Edirne'ye doru genileyen fthtta Marmara ve Kean' da Osmanl topraklarna katmlardr (1357)8. Evrenuz ve Hac lbeyi'nin Dedeaa ve Dimetoka'y ele geirmeleri Edirne'nin fethi yolunu at. 1363'te Rum ve Bulgar kuvvetleri ile Sazldere mevkiinde yaplan meydan muharebesi Osmanllarn zaferiyle neticelenmi; Edirne, Trklerin eline gemitir. Ayn yl iinde Filibe ve Gmlcine de Osmanl topraklarna katlmtr9. kinci Meri Muharebesini (1372) mteakip Gmlcine evresi, Borla, skee, Marolye, Kavala, Drama, Zihne, Serez, Karaferye fethedildilmitir10. Trklerin uzun sren basklarna dayanamayan Bizans, kendine
5 Grel, a.g.e., s. 20. 6 Laszlo Rasony, Tarihte Trklk, Trk Kltrn Aratrma Enstits, Ankara 1988, s. 196. 7 smail H. Uzunarl, Osmanl Tarihi, c. I, Trk Tarih Kurumu, Ankara 1982, s. 161-162. 8 Uzunarl, a.g.e., s. 156-158. 9 Uzunarl, a.g.e., s. 163-165. 10 Uzunarl, a.g.e., s. 171-172.

52

Belge Sra Nu.

Sayfa

bal Selanik despotluunu Venediklilere satmak zorunda kalm, burada meskn bulunan Rum ahali Bizans'a kar Trklerin yannda yer almt. Sultan II. Murat, Selanik'in Venediklilerden savasz teslimini istemise de bu teklif kabul olunmam, bunun zerine krk gn sren Osmanl muhasarasndan sonra ehir Trkler'e teslim olmutur (1430). Sultan Murat buradaki kiliseleri Rum ahaliye tahsis etmitir. Selanik'in alnmasndan sonra Epir halk da Trk idaresini tercih etmi, bunun zerine Epir'in merkezi durumundaki Yanya kendiliinden Trk ynetimine girmitir (1431)11. Osmanl Devleti'nin Balkanlar'da yrtt ftht hareketlerinin selmeti ve Osmanl genilemesine kar deniz yolu ile Avrupa'dan, Bizans'a ve Trklerle savaan dier despotluklar ile kk devletiklere gelecek yardm nleme asndan, byk neme sahip olan Mora da 1446 senesinde aknc beyi Turhan Bey tarafndan Osmanl hkimiyetine alnd. Bylece bu yla kadar ortaya konulan mcadele neticesi Balkanlarn tamamna yakn Osmanl Devleti hkimiyetine girdii gibi Bizans byk fetihten nce epeevre abluka altna alnm ve bat ile irtibat kesilmitir12. Avrupa'da izlenen siyasetin planlamas fetholunan topraklarn yeniden organizesi ve abluka altn alnan Bizans'n artk tarih sahnesinden silinmesi maksadyla yaplacak harektn hazrlklar iin Edirne merkez haline getirilmitir. Nihayet uzun ve geni apl hazrlklardan sonra Bizans'n elinde kalan son merkez olan stanbul'un fethi aamasna gelinmi, Fatih Sultan Mehmet'in stn asker ve idar kabiliyeti, uygulanan stratejik taktik stanbul'un Trklerin eline gemesine vesile olmutur (29 Mays 1453). 1461'de Trabzon alnm, ayn sralarda Atina Dkal'nn ve Mora'nn hemen hemen tamamnn ele geirilmesiyle Osmanl Devleti Ege'nin iki yanndaki anakaraya egemen olmutur. Bundan sonraki Osmanl abas Ege ve Dou Akdeniz'deki Latin (Venedik) varlna son verme dorultusunda olacaktr. 1450'yi izleyen yirmi yl iinde Ege'deki birok kk ada Osmanl egemenlii altna girmitir. Ege'nin byk ve nemli adalarndan Rodos 1522'de, Sakz ve Naksos 1566'da, Kbrs 1571'de, Sisam 1577'de, Girit 1699'da fethedilmitir. Bylece, Dou Akdeniz'deki Ortodoks Rum varl, 1830'da Yunanistan bamszln kazanncaya kadar btnyle Trk egemenlii altnda kalmtr13.

I- Osmanl dresinde Rumlar

11 Uzunarl, a.g.e., s. 409-410. 12 Uzunarl, a.g.e., s. 442-443. 13 Grel, a.g.e., s.21.

53

1-Din ve Eitim Hrriyeti Osmanl snrlar iinde yaayan gayr-i mslimlere, rk ve din hviyetlerini bar ve dzen iinde koruma frsat verilmiti. Avrupa'nn bir ok yerindeki Museviler, rlandal Katolikler, Fransa ve Silezyal Protestanlar, Macaristanl Kalvinistler gibi daha birok topluluklarn din inanlarndan dolay uradklar zulmler ve ektikleri ikenceler, srgnler hatt katlimlar gz nne alnacak olursa Osmanl ynetimi altnda yaayan deiik inan ve rklara ait toplumlarn ne kadar huzur ve gven iinde bulunduklar ortaya kar. Sz edilen bu toplumlardan birounun areyi Osmanl Devleti'ne snmakta bulduu da bilinen tarih bir gerektir14. Temelde slm kurallara bal kalan Osmanl Devleti "millet sistemi"ni esas kabul etmi, bylece idar mekanizmann ileyiini kolaylatrm ve devamlln salamtr. "Millet sistemi"nin temel yaps Fatih Sultan Mehmet tarafndan rlmtr15. stanbul'un fethi tamamlandktan sonra Ayasofya'ya giren Fatih Sultan Mehmet, Patrik ve papazlar da dahil olduu halde, kadn ve ocuk btn halk kesiminden insanlar burada toplanm ve alar halde grd. eride sknet salandktan sonra Fatih, Patrie korkmamasn ve ayaa kalkmasn emrederek yle dedi: "Ben Sultan Mehmet; sana ve arkadalarna ve btn halka sylyorum ki bugnden itibaren artk ne hayatnz ne de hrriyetiniz hususunda benim gazabmdan korkmaynz". Daha sonra kumandanlarna dnerek "Askerlerin halka hi bir fenalk yapmamalarn emretmelerini ve herhangi birisi bu emre itaat etmezse lmle cezalandrlacan" bildirmitir. Dier bir fermanla da sava sebebi ile stanbul'dan kam olanlarn geri dnerek i ve gleriyle megul olmalarn ve bunlarn haklarnn garanti altnda tutulduunu beyan etmitir16. stanbul'un fethinin ilk gnnde, fethi gerekletiren byk padih tarafndan sergilenen bu hogrl tutum daha sonraki dnemlerde de aynen devam etmi, Ortodoks kilisesinin Bizans mparatorluu zamanndaki btn haklar tannmak suretiyle Rumlar, hi bir zaman benimsemedikleri, Katolik Garp Kilisesi'ninin nfuz ve hkimiyeti altna dmekten kurtarlm, bylelikle kiliselerin bamszl emniyet altna alnmtr. Fatih Sultan Mehmet, Gennadios'u Patrik olarak tayin etmi, ayn zamanda stanbul'da oturan Katolik Cenevizliler ve Galata

14 Salahi R. Sonyel, "Byk Devletlerin Osmanl mparatorluu'nu Paralama abalarnda Hristiyan Aznlklarn

Rol", Belleten, XLIX/195 (Aralk 1985), s. 648-650.

15 Glnihl Bozkurt, Alman- ngiliz Belgelerinin ve Siyasi Gelimelerin I Altnda Gayrimslim Osmanl

Vatandalarnn Hukuki Durumu (1839-1914), Ankara 1989, s.10.

16 Uzunarl, a.g.e., s. 491.

54

Belge Sra Nu.

Sayfa

ahlisine de bir fermanla kilise ve inanlarnn teminat altnda olduunu bildirmitir17. Ayn imtiyazlar Ermeni ve Yahudi cemaatlerine de tannmtr18. Ortodokslara verilen din imtiyazlar yle sralanabilir: 1- Ortodokslar kimse rahatsz etmeyecektir. 2- Gennadios ve ona bal piskoposlar her trl vergi ve resimden muaf olarak yaayacaklardr. 3- Kiliseler cami olmayacaktr. 4- Evlenme, boanma ve her trl din ibadetler serbeste yerine getirilecektir. 5- Paskalya yortusu tam bir zgrlk iinde kutlanacak ve bayram gecesi Fener'in kaplar ak kalacaktr. 6- Piskopos ve metropolitler yarg ayrcalklarna sahip olacaklardr. Btn bunlara karlk Gennadios da yeni hkmdar tandn ve ona uyruk olduunu ilan etmitir. O zamana kadar sadece ruhn lider olan patrik, imdi padihn koruyuculuunda, kendi din topluluunun birok dnyev ilerinin de tartlmaz yneticisi olmutu. Ortodokslarn evlenme, boanma, miras gibi zel hukuk meseleleri ve Ortodokslar arasndaki her trl anlamazlklar da ya patrik veya yetki verdii papazlar tarafndan zmlenecekti19. Rum Ortodoks patrii, din yetkilerine, yarg ve eitim ile alkal yetkileri katm olmakla kalmyor, ayn zamanda Osmanl Devleti iindeki Rumlardan hari, ok daha geni bir kitle zerinde otorite sahibi klnyordu. nk Osmanl Devleti iindeki Ortodokslar sadece Rumlardan ibaret deildi; Srplar, Romenler, Bulgarlar, baz Arnavut ve Araplar da Ortodoks mezhebine dahildiler. Bu durum XVIII. yzyl sonlarna kadar srmtr. Fransz ihtilalini takip eden dnemde Avrupa'nn her tarafna yaylan "milliyetilik" fikri Osmanl Devleti bnyesinde bulunan toplumlar da etkilemitir. Bu akmn bir neticesi olarak Rum kontrolnde bulunan Ortodoks kilisesinin statsne, Rumlar dndaki Ortodoks unsurlar tarafndan itiraz edilmeye balanmtr20.

17 Uzunarl, a.g.e., c. II, s. 6-7. 18 Bozkurt, a.g.e., s. 10. 19 Cokun ok, "Osmanl mparatorluu ve Rum-Ortodoks Kilisesi", Tarih Boyunca Trk-Yunan likileri,

nc Asker Tarih Semineri, Ankara 1986, s.191.

20 XVIII. yzyl sonuna gelindiinde, patriklik, Osmanl Devleti'nin btn uyruklarnn drtte biri demek olan

13.000.000'dan fazla Hristiyan Osmanl uyruu zerinde yetki sahibiydi. Tzn Bahcheli, Greek-Turkish Relations Since 1955, Boulder 1990, s.5'den naklen, Grel, a.g.e., s.23.

55

Fener Patrikhanesi, sahip olduu geleneksel yetki ve imtiyazlar, zaman zaman keyfilie ve Rum olmayan unsurlar sindirmeye kadar gtrmtr. Rumlar, patrikhane iindeki nfuzlar sayesinde Bulgaristan'daki btn din makamlar ele geirdikleri gibi, o blgenin ticaretinde de nemli bir hkimiyet kurmulard. Btn amalar Bulgaristan' Rumlatrmakt21. stanbul patrii, 1800 tarihlerinde metropolitlere gnderdii bir tamimle Bulgar kilise mekteplerinin kapatlmasn, kiliselerde yalnz Yunanca yazlm din kitaplarnn okunmasn, mekteplerde Yunanca kitaplarn kullanlmasn emretmitir. Nitekim Rum Papaz Hilaryan, Trnova Katedrali'nin mihrab arkasnda bulduu eski Bulgar patriklerine ait ktphaneyi merasimle yaktrmtr22. Patrikhanenin Bulgarlar zerindeki basks, Sultan Abdlaziz'in Bulgarlarn 1870'de ayr bir kilise kurmalarna msaade etmesine kadar devam etmitir. Osmanl Devleti'nin aznlklara tand serbestlik erevesinde onlara kendi dillerinde eitim yapma hakknn verilmesinden yararlanan Rumlar da kendi kiliselerini kurmular ve kendi eitim-retim kurumlarn amlardr. Bu kurumlar din nitelii ar basan bir eitim dzenini benimsemiler, dolaysyla da kiliselere bal kurumlar halinde tekilatlanmlardr23, zamanla da rgn eitim-retim kurumu haline getirilmilerdir. Bir sre bu ekilde devam ettikten sonra Osmanl Devleti'nin paralanmas ynnde planlar tatbik eden batl devletlerin gdmne girmeye balayan bu "eitim" kurumlar buna bal olarak da ilgili devletlerin siyas amalar dorultusunda Osmanl Devleti aleyhine olan her trl faaliyette yerlerini almlardr24. stanbul'dan baka zmir, Bkre, Sakz, Ayvalk gibi yerlerde Rum tccarlar tarafndan alan okullarda, din konulardan ok Yunan klasikleri, matematik ve doa bilimleri okutulmaya balanmt. ou bat niversitelerinde eitim grm retmenlerin grev ald bu okullarn mezunlarna, Rum tccarlarn saladklar burslarla bat niversitelerinin kaplar da alyordu25. 2- Ticaret Hrriyeti Drdnc Hal seferiyle birlikte Ege'de stnlk, Bizans mparatorluu'ndan Venedik Devleti'ne gemi, yerli Rumlar iktisad ynden, Katolik Venediklilerce ezilmi ve smrlmlerdir. Bu artlar hkm srerken blgede hkimiyet kurmaya
21 Bilal Erylmaz, Omanl Devletinde Gayr-i mslim Teb'ann Ynetimi, stanbul 1990, s.52. 22 Halil nalck, Tanzimat ve Bulgar Meselesi, stanbul 1992, s.19. 23 lknur Polat, "Trk-Yunan likileri erevesinde Rum Eitim-retim Kurumlarnn Yeri ve nemi", Tarih

Boyunca Trk-Yunan likileri, nc Askeri Tarih Semineri, Ankara 1986, s.440.

24 Polat, "a.g.m"., s.443. 25 Grel, a.g.e., s. 26.

56

Belge Sra Nu.

Sayfa

balayan Osmanllar, Rumlar iin kurtarc olarak kabul edilmi, Rumlarn ars zerine Venedik'in elinde bulunan birok Ege adas Trkler tarafndan fethedilmitir. Osmanl Devleti, takip ettii asker ve ekonomik politika erevesinde Dou Akdeniz'deki Ceneviz ve Venedik tccarlarnn elinde olan deniz ticaretine son vermi, bunlardan boalan yerin ncelikle Osmanl tebeasndan olan Rumlar tarafndan doldurulmasnn yolunu amtr. Bylece Osmanl ynetimi, Rumlar askerlikten muaf tutarak daha ok ticaret ilerine yneltmitir. Hatta Ege adalarnda teki blgelere gre vergi oran daha dk tutulmu; bylelikle Rumlar ticarete tevik edilmitir. Yunan dostu yazarlarn ileri gelenlerinden biri olan ngiliz tarihisi Profesr Dakin: "Halk Trk ynetimini Venedik ynetimine ye tutuyordu, vergiler daha hafif, ynetim daha yumuakt ve Mslmanlar, Roma Katolikleri'nden daha hogrlyd" demektedir26. Rum tccarlar, daha XVII. yzylda Osmanl Devleti'nin i ve d ticaretinde Ermeni ve Yahudi tccarlarla rekabete balamlard. 1700'l yllara gelindiinde Rum tccarlar, Venedik, Trieste, Napoli ve Marsilya gibi ticaret merkezlerinde de koloniler kurmulard27. Bu arada 1779'da, Rum tccarlar, gemilerine Rus bayra ekme ve Rus konsoloslarnn koruyuculuundan yararlanma ayrcaln da salamlard28. Bu durum Rusya'nn bayra altnda Karadeniz'de ticar faaliyetlerde bulunan Rumlarn elindeki ticaret filosunun hzla bymesini salamtr. Fransz htilal savalar da Rum ticareti iin yeni imknlar oluturdu. Napolyon'un Msr seferi zerine Osmanl-ingiliz ibirliiyle Franszlar dou Akdeniz'den atldlar. Daha nce Venediklilerin bu blgeden uzaklatrlmalar srasnda olduu gibi bu kez de Fransz tccarlarnn dou Akdeniz'de brakt boluu ksmen Rumlar doldurdu. 1821 ylnda Rum ticaret filosunun 600 gemiye, yllk ticaret hacminin de 150.000 tona ulat bilinmektedir. Osmanl Devleti'nin kendilerine salad bu imtiyazlar ve muafiyetler sayesinde zenginleen Rumlar, dardan gelen destek ve tahriklerle devletine kar ilk isyan balatan unsur olmutur29.

II- Yunan syan ve Yunanistan Devleti'nin Kurulmas 1- Milliyetilik Akmnn Rumlar Arasnda Yaylmas

26 Bill N. imir, Ege Sorunu-Belgeler, Ankara 1976, c.I, s.XIV. 27 Grel, a.g.e., s.24. 28 Rfat Uarol, Siyasi Tarih, stanbul 1985, s.100. 29 imir, a.g.e., s.XVI.

57

Yenian balarna kadar Avrupa'da bir Yunan problemi yoktu. Ortaya kan "Rnesans ve Hmanizm" hareketleriyle Avrupal aydnlar Yunan kltr hakknda aratrmalar yapmak iin birimler oluturarak dnce alannda Yunan sempatizanl balatmlardr. Edebiyat alannda eski Yunan klasikleri tekrar tercme edilerek yazlm; bu gelimeler Osmanl Devleti tebeas olan Rumlar arasnda da gemilerine kar zlem ve hayranlk uyandrmtr. Osmanl Devleti'ni ierden paralayp kertmek iin planlar hazrlayan Avrupal devletler "Yunanclk" fikrinin uyandrlmas ile istismar edilebilecek, kendi menfaatlar dorultusunda kullanlabilecek bir unsuru yakalam bulunuyorlard. Bunun iin de Yunanllar arasnda milliyetilik ile bamszlk dncesini yaymaya gayret sarfetmilerdir30. 1768-1774 Osmanl-Rus sava esnasnda Rusya, Balkanlarda ve Mora'daki Ortodoks halk isyana tevik etmitir. 1770 ylnda Rus filosu Mora sahillerine gelerek Koron'u muhasara altna almtr. Rusya'nn Akdeniz harekt kumandan Aleksi Orlof'un planna gre; anakkale Boaz'nn Osmanl donanmasnn kmasn engellemek iin kapatlmasndan ve Akdeniz'deki baz mhim adalara sahip olunmasndan sonra Mora'dan itibaren Selanik'e kadar isyan balayacakt. Rus kkrtmalar sonucunda ayaklanmalar 1770 Mart'nda balam, nceden yaplan hazrlklar sebebiyle derhal genilemi, bu arada Mslmanlara kar katliamlar yaplmtr31. Osmanl-Rus sava sonunda imzalanan Kk Kaynarca Antlamas'na32 gre Ruslar, Osmanl ehir ve kasabalarnda mnasip grecekleri yerlerde konsolosluklar aabilecekler, Galata'da bir kilise ina edecekler ve Ortodoks halka mahsus olacak olan bu kilise Rus elilerinin himayesinde bulunacakt33. Kk Kaynarca Antlamas ile Rusya, Ortodoks tebeay himaye bahanesiyle, Osmanl Devleti'nin iilerine karmak imknn elde etmitir34. Bu arada arie Katerina ise "Grek Projesi"ni ortaya atmtr. arie'nin bu projesine gre, Slavlar ve Rumlar Osmanl ynetiminden kurtarlacaklar ve Bizans diriltilerek Katerina'nn olu Konstantin tarafndan ynetilecekti. Ancak, Rum Ortodoks dnyasnda yank ve kk bulan asl dnce, Fransz ihtilaliyle birlikte Avrupay saran milliyetilik dncesidir35.

30 Enver Ziya Karal, Osmanl Tarihi, c. V, Trk Tarih Kurumu, Ankara 1983, s. 108-109. 31 smail Hakk Uzunarl, Osmanl Tarihi, c.IV, 1. Blm, Trk Tarih Kurumu, Ankara 1982, s.394-395. 32 Kk Kaynarca Antlamasnn geni tenkidi iin bkz. Roderic H. Davison, "Kk Kaynarca Antlamasnn

Yeniden Tenkidi", (Tercme: Erol Akretmen) stanbul.niversitesi.Edebiyat.Fakltesi. Tarih Enstits Dergisi, say:10-11 (1979-1980), s.343-368. 33 Uzunarl, a.g.e., s.423-424. 34 Akdes Nimet Kurat, Rusya Tarihi, Ankara 1987, s.291. 35 Grel, a.g.e., s.27.

58

Belge Sra Nu.

Sayfa

Fransz htilalinin ortaya kard " nsan Haklar Beyannmesi" ile Napolyon'un Yedi Ada'ya yerletikten sonra burada yaayan Rumlar arasnda yapt milliyetilik telkinleri Rumlarn Osmanl Devleti'ne kar ayaklanmalar iin ok byk tesir yapmtr36. 1805'ten sonra bu blgede Franszlarn yerini alan Ruslarn almalar ile Rum ayrlkl fikri iyice yaylmtr37. Bu arada stanbul'da yaayan Fenerli Rumlar da Montesquieu, Racine, Voltaire gibi Fransz yazar ve dnrlerinden tercmeler yapmakta, genlerini Avrupa niversitelerine gndermekte, oralardaki fikir hareketleri ve bilim adamlaryla temas halinde bulunmaktaydlar. Yunanistan ve Avrupadaki Rumlar arasnda da yeni akmlardan esinlenecek eserler veren Kazmas, Rigas, Korais gibi yazar, air ve fikir adamlar ortaya kmtr38. Gelien bu ortamda, Rum Ortodoks dnyas kkenlerini Klasik Yunan'da aryordu. Rumlar, imdi kklerini Bizans'tan ve Roma'dan daha gerilere, Helenistik dnemlere uzatarak kendilerine gven duygusu kazanyorlard39. 2- Filiki Eterya'nn Kurulmas ve Faaliyetleri Rumlar arasnda, isyan ve ihtilal iin gerekli zeminin oluturulmasnda, bu maksatla kurulan cemiyetlerin faaliyetleri byk bir nem tekil etmektedir. htilalci, gizli cemiyetler arasnda en etkilisi olan "Filiki Eterya" 1814 ylnn sonlarnda Odessa'da kuruldu. "Dostlar Cemiyeti" anlamna gelen Filiki Eterya, bat Avrupa'daki gizli mason cemiyetlerinin kurulu ve ileyi usullerini benimsemiti40. Filiki Eterya, kurulurken bir nder aray iindeydi. rgt tarafndan ilk dnlen kii, 1815'den beri Nesselrode ile birlikte Rus Dileri Bakanl'n yrten "Kapodistrias" idi. Ancak Kapodistrias bu grevi kabul etmeyince, rgtn liderliine, "Aleksandr psilanti" getirildi. psilanti, ok eski Fenerli bir ailenin mensubuydu41. Filiki Eterya'nn ilk amac, Rumlar Osmanl ynetimine kar ayaklandrmak, bu arada mmkn olursa dier Balkanl Hristiyan topluluklarn da bu isyana kartrmakt. rgt, mal problemlerini zmlemek amacyla bnyesine ncelikle byk tccar ve armatrleri kaydetmi, ayrca halk zerinde daha etkili propaganda yapabilmek iin papazlar kullanmtr42. Bu rgt zamanla glendike gayesini daha
36 Karal, a.g.e., c. V, s. 108-109 37 Uarol a.g.e., s.101. 38 Murat Hatipolu, Yunanistan'daki Gelimelerin Inda Trk-Yunan likilerinin 101 Yl (1821-1922),

Ankara 1988, s. 5.
39 Grel, a.g.e., s.26. 40 Hatipolu, a.g.e., s.8-10. 41 Grel, a.g.e., s.28. 42 Hatipolu, a.g.e., s.10.

59

belirgin ve ak bir ekilde propaganda etmeye balad. Filiki Eterya, ilk aamada Mora'da bir Yunan devleti kurmay, sonra da Orta Yunanistan, Bat Trakya, Selanik, Ege adalar, On ki Ada, Kbrs ve Bat Anadolu'yu Yunanistan'a katmay, nihayet stanbul'u ele geirerek Bizans' yeniden kurmay hedefliyordu43. 3- Tepedelenli Ali Paa'nn syan Blc ve ayrlk Rum aydnlar ile Avrupal aydnlarn almalar ve Filiki Eterya'nn faaliyetleri sonucu Rumlar arasnda Osmanl Devleti'ne kar isyan dncesi domu ve gelitirilmiti. 1788'den beri Yanya Valilii'nde bulunan Tepedelenli Ali Paa blgedeki ayrlk Rum faaliyetleri iin engel tekil ediyordu. Tepedelenli Ali Paa zamannda yrtlen etkili istihbarat almalar sayesinde Rumlarn yaptklar blc faaliyetler hakknda gn gnne haber alnyor ve gerekli tedbirler vakit geirmeksizin uygulanyordu. Blc Rum hareketlerinin Tepedelenli Ali Paa ve adamlar tarafndan engellenmeye balanmas bu durumdan ok rahatsz olan saraya yakn Rumlar harekete geirmi ve Tepedelenli Ali Paa aleyhinde yalan ve iftira kampanyas balatlmtr. Bu kampanyay yrtenlerin banda Rum ibirlikisi olan Padihn Mhrdr Hlet Efendi ile stanbul Fener Patrii bulunmaktayd. Tepedelenli Ali Paa'nn, iftiralar sonucunda grevden alnmas zerine balatt isyan, 1820-1822 yllar arasnda srm, devlet ile vali arasnda meydana gelen bu atma en ok blc Rumlarn iine yaram, blgede asayi ortadan kalkm, byk bir istikrarszlk ve kargaa ortam belirmi, bu durumdan isitifade eden Rum eteleri ilk iddet hareketlerine balamlard44. 4- Rum syannn Balamas ve Gelimesi

ERROR: undefined OFFENDING COMMAND: a STACK:

Eflak Budan