Kent Ve Sağlik

Kent ve Salk Sempozyumu 07/09 Haziran 2006 BURSA
Bildiri zetleri Kitab
ISBN 975-6149-23-X
CMS Kongre Ynetim Sistemleri Uluslararas Organizasyon Yaynclk Biliim Hizmetleri Limited irketi Dedekorkut Sokak No: 16/ 4 ankaya 06690 Ankara TURKEY Tel : +90 312 442 8845 Fax : +90 312 439 5545 E-mail : info@cmsorg.com
Deerli Katlmclar, Uluda niversitesi ve Nilfer Belediyesinin ibirlii ile dzenlediimiz Kent ve Salk Sempozyumuna beklenenin ok zerinde bir katlm olutu. Saln ok bilinen belirleyicilerinin tesindeki sosyal belirleyicilerin enine boyuna tartld oturumlarda ortaya konan gerekler alana byk katklar salad. Salk hizmetinin, sadece hastalklarn iyiletirilmesi olarak alglanmasnn yanll da belirgin biimde ortaya kt. Kentsel yaamn yeniden dzenlenmesinin ya da eitli dzeltmeler yaplmasnn, insann salkl yaamas iin ne kadar nemli olduu gerei, herkesin zerinde anlat bir sonu olarak kabul edildi. Sempozyumumuza bilimsel katklarndan tr tm katlmclara, ayrca sempozyumun gerekletirilebilmesi iin bizi yreklendiren ve destekleyen Uluda niversitesi Rektr Sayn Prof. Dr. Mustafa YURTKURANa ve Nilfer Belediye Bakan Sayn Mustafa BOZBEY e sonsuz teekkrlerimizi sunarz.
Prof. Dr. Hamdi AYTEKN Dzenleme Kurulu Adna Sempozyum Bakan
Bildiri zetleri Kitab Sunu Yazlar
vi
Bir ehir farkl tr insanlardan oluur; benzer insanlar bir ehir meydana getiremezler. Aristotales/Politika Kentler, uygarln ve demokrasinin kayna olmann yannda, siyasal dncelerin gelitii ve retimin eitlendii yerleimlerdir. Kent ve kentsel yaamn insanlk tarihinde tad nemin yannda, iinde bulunduumuz yzylda dnya nfusunun byk ounluunun kentlerde yaad dnldnde, kentsel sorunlarn zmlenmesi ve bu sorunlarn zmne ynelik politika araylar ncelik kazanmaktadr. Kentlerimiz hzla byyor, kalabalklayor. Hizmet ihtiyac artyor ve eitleniyor. Kentin avantajlar zellikle yoksullar iin dezavantaja dnyor. Kentsel hizmetlere ulamda yaanan eitsizlikler farkl sosyal gruplarda yer alan yurttalarda ortak kentlilik bilincinin dolaysyla demokratik kent kltrnn olumasn engelliyor. Kentsel koullarn herkes iin yaanabilir dzeye dntrlmesi uzmanlardan olumu bir ekibin hazrlayaca, ama her aamasnda kentli yurttalarn mdahale ve etkisine ak, demokratik bir planlama srecinin rn olan kent planlarnn kararl yerel politik irade tarafndan uygulanmas ile mmkn olduunu dnyoruz. Saln salt hasta-doktor ilikisine indirgendii, salk hizmetlerinden sadece daha iyi koullardaki hastanelerin anlald bir kavray yerine herkese eit ve cretsiz salk hakknn temel alnd politikalar kentlerimizdeki yaam deitirme niteliine sahiptir. Salk hizmetlerinin kent planlamasndan, okul saysna, gten evresel risklere doru deien bir altyaplar zincirine bal olduu gereini tartmak, bu noktadaki genel bak alarnn ve paradigmalarn deimesi asndan yaamsal bir neme sahiptir. Kent ve Salk Sempozyumu Uluda niversitesi ile Nilfer Belediyesinin salk alannda srdrdkleri verimli ve anlaml ibirliinin bilimsel alanda ulat noktadr. Salkl bir evrede yaamak temasyla dzenlediimiz Sempozyumda amz kentlerinin sorunlar olan, krdan kente g, salkta eitsizlikleri, sokak ocuklarn ve yoksulluu, salkl kent planlamay, hava, su, grlt, elektromanyetik alan gibi kentlerin evre sorunlarn, saln sosyal belirleyicilerini ve temel salk hizmetlerini, iddeti ve kentin i dnyasn konunun uzmanlar ve halkmzla tartmak istiyoruz. Sempozyumun lkemizde yaayan tm insanlar yerel ynetimler ve hekimler asndan nemli sonular ortaya karacana inanyoruz. Salkl ve temiz bir evrede yaamann en temel insan hakk olduu bilincinden hareketle gelecein kentlerini yaratma abamza ve bu bilimsel almaya katk koyan herkese sonsuz teekkrler. Mustafa BOZBEY naat Yksek Mhendisi Nilfer Belediye Bakan
vii
viii
Dzenleme Kurulu
Bildiri zetleri Kitab Dzenleme Kurulu
ix
Sempozyum Dzenleme Kurulu

Nalan AKI / Uluda niversitesi Tp Fakltesi Aye ALPOUZ / Nilfer Belediyesi Seyithan BNGL / Uluda niversitesi Tp Fakltesi Michaela KENDALL CANGL / Uluda niversitesi Mhendislik Fakltesi Nilgn DNDAR / Uluda niversitesi Tp Fakltesi Evrim EKZ / Nilfer Belediyesi Harika GEREK / Uluda niversitesi Tp Fakltesi Mehmet GLAY / Uluda niversitesi Tp Fakltesi Hande GLEKL / Uluda niversitesi Tp Fakltesi Zerrin GLE / Nilfer Belediyesi Hlya GVEN / Nilfer Belediyesi Aylin KIRAL / Nilfer Belediyesi zlem KZEK / Uluda niversitesi Tp Fakltesi idem KIZILKAYA / Nilfer Belediyesi Erdin OSMAN / Uluda niversitesi Tp Fakltesi Kayhan PALA / Uluda niversitesi Tp Fakltesi Rukiye ETN SEKN / Uluda niversitesi Tp Fakltesi Vahap SINMAZ / Nilfer Belediyesi Nilfer AKIR TAVUKU / Uluda niversitesi Tp Fakltesi Selman TUZCU / Nilfer Belediyesi eref TUZCU / Nilfer Belediyesi Alpaslan TRKKAN / Uluda niversitesi Tp Fakltesi Meri Arzu UTKU / Uluda niversitesi Tp Fakltesi lknur VATAN / Uluda niversitesi Tp Fakltesi Gkhan LMEZ / CMS Kongre Ynetim Sistemleri
xi
xii
Sempozyum Program
Bildiri zetleri Kitab Sempozyum Program
xiii
xiv
BRNC GN 07 Haziran 2006 aramba

A SALONU 08:00-09:00 09:00-10:00 KAYIT AILI OTURUMU A.1.1 KONFERANS Tarihten Gnmze Kent Kavram 10:00-11:00 Oturum Bakan : Prof. Dr. Ruen KELE Ankara niversitesi Siyasal Bilgiler Fak. Konumac: Y. Mh. Mim. Cengiz BEKTA Bekta Mimarlk 11:00-11:15 ay/Kahve Aras A.1.2 KONFERANS Kent ve Toplumsal Snflar 11:1512:15 Oturum Bakan: Grhan AKDOAN Nilfer Kent Konseyi Bakan Konumac: Prof. Dr. Korkut BORATAV Ankara niversitesi Siyasal Bil. Fak. Yemek A.1.3 KONFERANS Eitsizlikler ve Salk Oturum Bakan: Prof. Dr. Necla AYTEKN Uluda niversitesi Tp Fak. Halk Sal AD. Konumac: Prof. Richard WILKINSON University of Nottingham Medical School, Division of Epidemiology & Public Health ay/Kahve Aras A.1.4 14:4516:15 PANEL B.1.3 KONFERANS Kat Atklar ve Tbbi Atklarn Ynetimi Konumac: Prof. Dr. Gnay KOCASOY Boazii niversitesi evre Bilimleri Enstits B SALONU
12:1513:30
13:3014:30
14:3014:45
ay/Kahve Aras B.1.4 PANEL
G ve Kentlerde Salkta Eitsizlikler Kent, evre ve Enerji Politikalar
xv
Konumaclar: Prof. Dr. Atilla GKTRK Mula niversitesi ktisadi dari Bilimler Fak. Kamu Ynetimi Blm Do. Dr. lker BELEK Akdeniz niversitesi Tp Fak.Halk Sa. AD. Uz. Dr. Alpaslan TRKKAN Uluda niversitesi Tp Fak. Halk Sal AD.
Oturum Bakan: Erdem SAKER Bursa Bykehir Belediyesi Eski Bakan Konumaclar: Do. Dr. Tanay Sdk UYAR Marmara niversitesi Mhendislik Fak. Makine Mhendislii Blm Cihan DNDAR evre Yksek Mhendisi Kemal ULUSALER TMMOB Elektrik Mhendisleri Odas Genel Bakan ay/Kahve Aras B.1.5 DAVETL BLDRLER Yoksul Kesimin Salk Sorunlar: Ankara ve Diyarbakr Kentlerinde Karlatrmal Bir Aratrma Konumaclar: Prof. Dr. Melih ERSOY Orta Dou Teknik niversitesi Mimarlk Fak. .B.P. Blm Kadn ve iddet: Kentte Yaplabilecekler Prof. Dr. Glseren ARIDA ukurova niversitesi Tp Fak. Halk Sal AD. ay/Kahve Aras B.1.6 SZEL BLDRLER D4- Spor ve Oyun Alanlar 0021 / S8. Ankara ehir Merkezindeki Bir Belediyenin Dokuz Mahallesindeki ocuk Parklarnda evre Gvenlik Durumu ve EMA Dzeyi Saptanmas Sevencan Funda, zcebe Hilal, ilingirolu Nesrin, Telatar Gkhan Tahsin, nder Fatma Gl, Karaka Glin Gken 0031 / S9. 36 Ya Grubu ocuklarnn Geliiminde ocuk Oyun Alanlar Tasarmnn Yeri Arslan Mkerrem, Kiper Tuba, Erdin Lerzan
16:1516:30
ay/Kahve Aras A.1.5 KONFERANS Salk Etki Deerlendirmesi Oturum Bakan: Do. Dr. Kayhan PALA Uluda niversitesi Tp Fak. Halk Sal AD. Konumac: Erica ISON Specialist Practitioner National Health Service, Public Health Resource Unit, Oxford U.K.
16:3017:15
17:1517:30
ay/Kahve Aras A.1.6 SZEL BLDRLER A2- Kent ve G (Gecekondulama) 0014 / S1. Trkiyede Gn Salk Hizmet Sunumu Kalitesine Etkisi ubuku Mert
17:30-18:30 0018 / S2. 1990' lar Sonras Diyarbakr Kentine Gle Gelenler ve Salklar Elmac Nuran, Erkan Rstem 0054 / S3. G ve iddet Sarmal inde Kentsel Yerleimlerin Nbetlee Yok Ediliinin Hikayesi: GAP Blgesi rnei Sami Kamuran
xvi
0088 / S4. tekinin indeki teki: idemtepe Gecekondu Mahallesi rnei Halilolu Kahraman Zerrin Ezgi 0138 / S5. Kent, Planlama ve Yerel Ynetimlerin Artan Sorumluluklar Henden Hatice Burin 0159 / S6. Gecekondulardan ada Yerleimlere Doru Bir Kentsel Dnm Yaklam Uzun Bayram, Yomralolu Tahsin, Nianc Recep B2- Kentlerin Salk Sorunlar 0147 / S7. Kentsel Yerlemelerde Kaybedilen Doal Deerler: Ankara Atatrk Orman iftlii ve Bursa Ovas rnekleri Atac Ela, Eke Feral
C6- Beslenme, Fiziksel Aktivite ve Salk 0024 / S10. Bir Grup niversite rencisinin Beslenme Alkanlklar ve Etkileyen Faktrler (2003) Telatar Tahsin Gkhan, ner Sarp, Beyhun Nazm Ercment 0197 / S11. Toplu Beslenme Hizmeti Veren Kurumlarn ts 8985E Gre Deerlendirilmesi: Konya li rnei Akta Nazan, zdoan Yahya D7- Sigarasz Kent 0060 / S12. evresel Faktrlerin Astm Hastas ocuklarn ve Ebeveynlerinin Yaam Kalitesine Etkisi Yldrm Ayegl, Lleci Emel, Nuholu aatay, Ceran mer 0096 / S13. Sigarasz Kent Kavramlatrlmas ve ehir Planlama Terminolojisindeki Anlam Ergin enel, Dikta Erdal Onur C5- Salkl Yalanma 0077 / S14. Yal Sal rgtlenmesi Model nerisi Giray Hatice, Meseri Reci, Saatl Gl, Ycetin Nuray, Aydn Pnar, Uku Reyhan
A.1.7 PANEL Kent, Siyaset, Medya Oturum Bakan: Prof. Dr. Ylmaz BYKEREN Eskiehir Bykehir Belediye Bakan 18:3020:00 Konumaclar: n. Y. Mh. Mustafa BOZBEY Nilfer Belediye Bakan Oktay EKNC Yksek Mimar Ahmet Emin YILMAZ Gazeteci Ylmaz AKKILI Gazeteci
B.1.7 SZEL BLDRLER A- Kent ve Toplum 0156 / S15. Kent ve Kentte Bir Kullanc Grubu Olarak Genler Bayraktar Adile Nuray 0167 / S16. Saln Sosyal Belirleyicileri Perspektifinden Trke Literatrde Kent ve Salk likisine Bir Bak Ark Hale, Kesgin Cokun, Kl Blent, Ergr Alp
xvii
A1- Salkta Eitsizlikler 0123 / S17. zrllerin salk hizmetlerine ulamadaki zorluklar: n alma Bakrc Nadi, Erden Elif Altunta, Sln Serdar, alhan Dilda, z Ece, Kurt Seray, ifi Aylin A4- Kent ve Yoksulluk 0139 / S19. Kent Yoksullarnn Yoksullukla Mcadele Stratejisi: Enformel Alanlar, Isparta-zmir p Toplayclarna Ynelik Bir Alan Aratrmas Ergun Cem 0162 / S20. yi Yaarken de ok Kazanabilirsiniz: Deien Dnya, Dnen Kentler Kaya Esra 0172 / S21. sizlik-Yoksulluk likisi ve Kent sizlii- Kent Yoksulluu zsoy Muzaffer A6- Kadna Ynelik iddet 0079 / S22. Kadna Ynelik iddete Genel Bir Bak Ekizcelerolu Rengl, Zeyrekli Sedef 0188 / S23. Kentlerde Yaayan Kadnlarn al(a)mama Nedenleri Bilir Gler Seyhan C8- Hasta Haklar 0061 / S24. Hasta Yaknlarnn Haklar Konusundaki Bilgi Dzeylerinin Belirlenmesi Yldrm Ayegl, Gz Hlya, Sargn Mehmet, Orbay Ekrem A- Kent ve Toplum 0200 / S25. Kentlerde Toplumsal Ruh Sal in Yeni Bir Tehdit: Toplumsal Gven(siz)lik ve iddet! Aslan kr 20:00 KOKTEYL
xviii
KNC GN 08.06.2006 Perembe

A SALONU A.2.1 PANEL Depresyon, Bamllk, Bedenselletirme Sreleri ve Kiilik: Kentin Dnyas Oturum Bakan: Do. Dr. Doan AHN stanbul niversitesi Tp Fak. Psikiyatri AD. Konumaclar: Kiilik Penceresinden Sokaa Bakmak: Kent ve Kiilik Do. Dr. Doan AHN stanbul niversitesi Tp Fak. Psikiyatri AD. Kent ve Depresyon Do. Dr. Timuin ORAL Bakrky Ruh ve Sinir Hastalklar Hastanesi Kent Yaamnn Bedenselletirme Srecine Katklar Yrd. Do. Dr. Feryal AM ELKEL Tokat Gazi Osman Paa niversitesi Psikiyatri AD Bakan Kent ve Bamllk: Hazzn Ac Yz Do. Dr. Kltegin GEL Bakrky Ruh ve Sinir Hastalklar Hastanesi-EMATEM Klinii ay/Kahve Aras A.2.2 PANEL Hava Kirliliinin Salk Etkileri 10:4512:15 Oturum Bakan: Dr. Michaela KENDALL-CANGUL Uluda niversitesi Tp Fak. Halk Sal AD. B SALONU B.2.1 PANEL Kentlerde Hava Kirlilii Oturum Bakan: Dr. Michaela KENDALL-CANGUL Uluda niversitesi Tp Fak. Halk Sal AD. Konumaclar: Dr. Dagmar GMER Institute of Hygiene and Environment, Hamburg, Germany Resident Twinning Advisor, Air Quality Twinning Project, Ministry of Environment and Forestry, Ankara Do. Dr. Ycel TADEMR Uluda niversitesi Mh. Mim. Fak. evre Mhendislii Blm Dr. Michaela KENDALL-CANGUL Uluda niversitesi Tp Fak. Halk Sal AD. Prof. Dr. eref GER Uluda niversitesi Fen Edebiyat Fak. Kimya Blm Director TUBITAK-BUTAL, BURSA
09:00-10:30
10:3010:45
ay/Kahve Aras B.2.2 SZEL BLDRLER B2- Kentlerin Salk Sorunlar 0011 / S26. Kalabaln indeki Yalnzlk. Kalabalk Kentsel Mekanlarn,Kullanc Psikolojisi ve Davranlarna Etkisi-Beikta rnei Aktrk Dilek
xix
Konumaclar: Dr. Wolfgong MUELLER Prof. Dr. Nihat SAPAN Uluda niversitesi ocuk Sal ve Hastalklar AD. Dr. Michaela KENDALL-CANGUL Uluda niversitesi Tp Fak. Halk Sal AD.
0059 / S27. Sokak Kpeklerinin Rehabilitasyonu Alannda Yrtlen Veterinerlik Hizmetleri Mumcu Evren Fatih 0070 / S28. Toplu Konut Alanlarnda Salkl ve Yaanabilir Kentsel Meknlarn Oluturulmas Asndan Teknik Altyap Planlamas - rnek: Oyak Sitesi / zmir Erdin Evren Hilmi 0115 / S29. Kat Atk Depolama Alanlar Kent likisi Ve Peyzaj (Doa) Onarm Sreci: zmir Harmandal rnei Yerli zgr, Yerli Selin Ece, Uzun Osman 0121 / S30. Siyanobakteriler ve Kent Sal Gerek . Gke, Yeildal Nuray 0129 / S31. Antalya Kentinin me Suyu Sorunlarnn Corafi Bilgi Sistemleri ve Uzaktan Alglama Teknikleri Yardm le Tespit Edilmesi Yldrm Mustafa, Topkaya Blent 0141 / S32. Bursa li Nilfer lesinde 2005 Yl (Kasm-Aralk) erisinde Grlt lm Sonularnn Deerlendirilmesi Utku Meri Arzu, Snmaz Vahap, Gle Zerrin, Kral Aylin, Cingz Hseyin, Gerek Harika 0157 / S33. Elektromanyetik Kirlilik, GSM Baz stasyonlar ve Inmlarn llmesi Hamid Ramiz, etinta Mustafa, Kunter Fulya, Karacada Hakan 0181 / S34.Kent Ve Sakat Nfus Krml Yksel 0184 / S35. Su ve Kanalizasyon Hizmetlerinin Halk Sal ve Kentsel Yaam Kalitesi Asndan nemi: Malatya rnei Grer Tamer Nilgn, zbilen Vedat C5- Salkl Yalanma 0095 / S36. Salkl Yalanmaya Ynelik Mimari Tasarm lkelerinin rdelenmesi Yksel en
xx
12:1513:30
Yemek A.2.3 PANEL Su Kirlilii Oturum Bakan: Prof. Dr. Hamdi AYTEKN Uluda niversitesi Tp Fak. Halk Sal AD. Bakan Konumaclar: Do. Dr. mer Faruk TEKBA Glhane Askeri Tp Akademisi Halk Sal AD. Prof. Dr. Blent TOPKAYA Akdeniz niversitesi Mhendislik Fak. evre Mhendislii Blm Prof. Dr. Aye FLBEL Dokuz Eyll niversitesi Mhendislik Fak. evre Mhendislii Blm
Yemek B.2.3 SZEL BLDRLER B1- Belediyeler ve evre Mevzuat 0151 / S37. zmir-Konak lesinde Gda Sicili Belgesi Uygulamasnn Deerlendirilmesi Soysal Ahmet, Ergr Alp 0155 / S38. Bykehirlerdeki Sosyal Altyap Tesislerinin evre Planlama Sorunlar ve Yaam Kalitesi ifti idem, Erdem Rahmi 0170 / S39. Konyada Tarihi evrede Kirlenme Okta Arife Deniz B3- Kent ve Ergonomi 0080 / S40. Erzurum Kent Merkezindeki Donat Elemanlarnn Ergonomilerinin Deerlendirilmesi Bulut Yahya, Atabeyolu mer, Yeil Pervin 0081 / S41. Erzurum Kenti Ak-Yeil Alanlarn Fiziksel Engelliler Kullanm Ynnden Yeterliliinin Belirlenmesi Ylmaz Hasan, z Ik, Demircan Neslihan, Atabeyolu mer, Toy Sleyman 0101 / S42. Ergonomik Kent ve Engelliler Kalayc Aye, Kutay Elif Ltfiye, Kesim Gniz Aknc 0160 / S43. Kentsel Mekanda Evrensel Tasarm: Tasarmcnn Hi Bir Kesimi Dlamama Balamnda Sosyal Sorumluluu mu? Dikta Erdal Onur, Ergin enel 0169 / S44. Diyarbakrdaki Konutlarda Dme Olgular ve Risk Faktrleri Ceylan Ali, Tatl Mehmet, Gzel Aslan, Kurt Mehmet Emin, lin Ersen
13:3015:00
xxi
0174 / S45. Engelliler Asndan Kentlerin Ergonomisi: Bursa Kenti rnei Karakurt Tosun Elif D5- Ulam 0072 / S46. Ulam ve Kentsel Planlamann Salkl Yaam zerine Etkisi Erylmaz Semiha Sultan, Erylmaz Yaasn ay/Kahve Aras B.2.4 KONFERANS Kentlerde Grlt Oturum Bakan: Prof. Dr. Hseyin Sava BAKAYA Uluda niversitesi Mh. Mim. Fak. evre Mhendislii Blm Bakan Konumac: Prof. Dr. Selma KURRA Baheehir niversitesi Mimarlk Fak. Mimarlk Blm ay/Kahve Aras B.2.5 KONFERANS Kentlerde Elektromanyetik Alan Kirlilii ve Salk Etkileri Oturum Bakan: Prof. Dr. Sedat LK Uluda niversitesi Mhendislik Mimarlk Fak. Dekan Konumac: Do. Dr. Songl VAZOLU Hacettepe niversitesi Tp Fak. Halk Sal AD.
15:0015:15
ay/Kahve Aras A.2.4 KONFERANS Kent Ergonomisi ve Salk
15:1516:15
Oturum Bakan: Prof. Dr. Neslihan DOSTOLU Uluda niversitesi Mh. Mim. Fak. Mimarlk Blm Konumac: Prof. Dr. aatay GLER Hacettepe niversitesi Tp Fak. Halk Sal AD.
16:1516:30
ay/Kahve Aras A.2.5 PANEL Kentlerin Dezavantajl Gruplara Gre Dzenlenmesi Oturum Bakan: Prof. Dr. Hlya KO Dokuz Eyll niversitesi Mimarlk Fak. .B.P Blm
16:30-18:00
Konumaclar: Kentlerin Kadn ve ocuklara Gre Dzenlenmesi Dr. Ayten ALKAN Ankara niversitesi Siyasal Bilgiler Fak. Lamia YILDIZ TOKMAN ehir Plancs zrller ve Yallar in Ulalabilir ve zgrletirici ehirler Y. Mim. kr SRMEN stanbul Teknik niversitesi
xxii

18:0018:15 ay/Kahve Aras A.2.6 SZEL BLDRLER A5- Kimsesizler 0154 / S47. Kent Yaamnda Kimsesizlere Sunulan Hizmetlerin Deerlendirilmesi ve Olas Hizmet Seeneklerinin Uygulanabilirlii zerine Bir Deerlendirme Savar Gkeiek, Yrr Neriman, Altnrs Ayegl 0158 / S48. Kent Yaamnda Yallara Sunulan Yal Bakm Evleri ve Huzurevlerinin Yetersizlii ve Yeni Araylar enol Pervin, Altnrs Ayegl, Yrr Neriman C4- Okul Sal 0084 / S49. Trkiye'de Okul Sal Balamnda lkretim Binalarnn Deerlendirilmesi Yksel en, Tokay Semra 0107 / S50. Ankarada Bir lkretim Okulu rencilerinin Ve retmenlerinin Ve Konu Uzmanlarnn Okul evre Algsnn Deerlendirilmesi Temel Fehminaz, Sevencan Funda, Bozta Gledal, Vaizolu Songl, Gler aatay 0113 / S51. Bursa li Nilfer le Merkezinde Yer Alan Okullarda Gda Sat ve retim Yerlerinin Denetimi ve Sonularnn Deerlendirilmesi Sekin Rukiye etin, Pala Kayhan, Ak Nalan B5- Ekolojik Toplum 0003 / S52. Brksel Kentinde Ekolojik An (Yeil A) Elemenlarn ve evre Deerlerini Korumaya Ynelik Eitim Etkinlikleri-Kamu ve Sivil Toplum rgtleri Demirel ner, Pirselimolu Zeynep, Sarko Elif, zdemir Buket ay/Kahve Aras B.2.6 SZEL BLDRLER D2- Gvenli Kent Yaklam 0008 / S56. Kent Gvenlii Konusunda Dikkate Alnmayan Su: Vandalizm Erkan Nilgn olpan 0069 / S57. Kent Ak- Yeil Alanlarna Fiziksel Engellilerin Eriimi; Erzurum ve Tokat Kent rnekleri Ylmaz Hasan, Demir Metin, Yeil Murat, Irmak Mehmet Akif, Vural Hccet 0118 / S58. Yallarna Yaam Yasaklamayan Kentler Dnmc adiye 0134 / S59. Ankarada Bir lkretim Okulu rencilerinin Yaadklar Blgeyi Deerlendirmesi Sevencan Funda, Bozta Gledal, Temel Fehminaz, zcebe Hilal 0150 / S60. lkretim Tesisleri evresinde ocuk Gvenliinin rdelenmesi: Konya rnei zkan Ter mmglsm, Eryiit Sedef 0161 / S61. Kentte Gvenliin Salanmasna Ynelik zmlerin Deerlendirilmesi ve Kent Planlamann Rol Altnrs Ayegl, Yrr Neriman, rak Hseyin 0163 / S62. Kent ve Gven-lik Bal Eylem 0183 / S63. Kentsel Gvenlik ve Kent Planlamas likisi: "Kent Gvenlii Planlamas" Henden Hatice Burin, Korkmaz Grol D6- Sanat ve Sosyal Faaliyetler 0097 / S64. Kentli ve Salkl Olmaya Sanatsal Bir zm:"Sanat Yoluyla nsana Yardm: Sanat Terapisi " zgr Sayar zge
18:1519:30
xxiii
0029 / S53. evre Sorunlar Farkndalk Dzeyinin rdelenmesine likin Bir n alma: Mersin rnei Gdelek Erturul B4- Yenilenebilir Enerji Kaynaklar 0050 / S54. ok Katl Yaplarda Yenilenebilir Enerji Kullanm Asiltrk Emine Nur 0130 / S55. Yelkenli Rzgar arklar ile Kentlerdeki Kk Enerji htiyalarnn Karlanmas Yalnda Saim, Abdulla Gabil 20:30 SEMPOZYUM YEME / FOTORAF YARIMASI DLLER
xxiv
NC GN 09.06.2006 Cuma
A SALONU A.3.1 PANEL Kentlerde Atk Ynetimi Konumaclar: Tehlikeli Atk Ynetimindeki Aksaklklar, zm nerileri Hasan KK TMMOB Kimya Mhendisleri Odas Ynetim Kurulu Bakan Tehlikeli (Radyokatif) Atk Ynetimi Dr. mit AHN evre in Hekimler Dernei Bakan Oturum Bakan: Do. Dr. Burhanettin KAYA nn niversitesi Tp Fak. Psikiyatri AD. Konumaclar: Zorunlu G Olgusu ve Ruhsal Sonular: Kentlerin Eskimeyen Yz Uz.Dr. Pnar NEN Kocaeli niversitesi Tp Fak. Psikiyatri AD. Kent, Stresi ve Akl Sal Dr. Tolga BNBAY Ege niversitesi Tp Fak. Psikiyatri AD. Psikiyatrik Epidemiyoloji Aratrmalarnda Bir Risk Etkeni Olarak Kent Do. Dr. Burhanettin KAYA nn niversitesi Tp Fak. Psikiyatri AD. 10:30-10:45 ay/Kahve Aras A.3. 2 KONFERANS Kentlerde Bulac Hastalk Tehdidi Oturum Bakan: Prof. Dr. Reit MISTIK Uluda niversitesi Tp Fak. Mikrobiyoloji ve Enfeksiyon Hastalklar AD. Konumac: Prof. Dr. Necati DEDEOLU Akdeniz niversitesi Tp Fak. Halk Sal AD. Bakan ay/Kahve Aras B.3.2 KONFERANS Kltr, Kent ve Salk Oturum Bakan: Prof. Dr. Fgen BERKAY Uluda niversitesi Fen-Edebiyat Fak. Sosyoloji Blm Bakan Konumac: Prof. Dr. Taylan AKKAYAN stanbul niversitesi Edebiyat Fak. Antropoloji Blm Bakan B SALONU B.3.1 PANEL Kent ve Ruh Sal
09:00-10:30
10:45-11:45
11:45-12:00
ay/Kahve Aras
ay/Kahve Aras
xxv
A.3.3 KONFERANS Olaand Durumlar ve Kentler: New Orleans rnei Oturum Bakan: Do. Dr. Emel RGL Uluda niversitesi Tp Fak. Halk Sal AD. Konumac: Prof. Dr. Karen Bollinger DeSALVO Tulane University Health Sciences Center
B.3.3 DAVETL BLDRLER Kent, sizlik, Gvencesiz alma ve Salk Hakk Konumaclar: Kent ve sizlik Prof. Dr. Kuvvet LORDOLU Marmara niversitesi ktisadi dari Bilimler Fak. alma Ekonomisi ve Endstri likileri Blm Kent ve Gvencesiz alma Yrd. Do. Dr. zgr MFTOLU Marmara niversitesi ktisadi dari Bilimler Fak. alma Ekonomisi ve Endstri likileri Blm Kent ve Salk Hakk Dr. Mustafa STLA Salk Hakk Hareketi Dernei Ynetim Kurulu Bakan
12:00-13:00
13:00-14:00
Yemek A.3.4 PANEL Salk Reformlar Kentte Yaayanlarn Saln Nasl Etkiliyor? Oturum Bakan: Dr. Eri BLALOLU Trk Tabipleri Birlii Merkez Konsey yesi
Yemek B.3.4 SZEL BLDRLER D- Kent ve Planlama 0012 / S65. Kentsel Mekan Kurgulanmas ve Salkl Kent- Birey- Toplum likisi Uslu Aysel, Kiper Tuba 0015 / S66. ller Kentinden Salkl Kentlere Dnm Salayacak Peyzaj Tasarm zerine Dnceler Uslu Aysel, Hasgler Aya 0083 / S67. Kreselleme Srecinde Kentlerin Dnm zgen Levin 0085 / S68. Salkl Kentsel Gelime ve Kent Planlamas Balamnda Bir rdeleme: Akaabat- Sorunlar ve zm nerileri Aydn Trk Yelda
14:00-15:30
Konumac: Prof. Dr. Feride SAAKLIOLU Ege niversitesi Tp Fak. Halk Sal AD. Bakan Prof. Dr. Onur HAMZAOLU Kocaeli niversitesi Tp Fak. Halk Sal AD. Bakan
xxvi
0108 / S69. Kent Salk ve Mimarlk Seren Berrak 0110 / S70. Kentsel Planlama ve Peyzaj Mimarl likisi: Tekirda rnei iman Elif Ebru, Paalolu Tlin, Korkut Asl 0126 / S71. Baarl Kentsel Mekanlarn Nitelikleri zerine Bir Tartma ztrk Kurtaslan Banu, Demirel ner 0128 / S72. Kent Planlama ve Kamu Sal Ecemi Kl Sibel D5- Ulam 0082 / S73. Salk, Kent Planlama likisi Balamnda stanbul Tarihi Yarmada Blgesinin 19.yy. Kent Planlarnn ncelenmesi Grer Tan Kamil, Tuncer Ezgi 0187 / S74. Kent i Ulamda Yerel Ynetimlerin Sorumluluu: Edirne Belediyesi rnei Gler Mahmut 15:30-15:45 ay/Kahve Aras A.3.5 KONFERANS Kentlerde alanlarn Sal: Finlandiya rneinde i Sal rgtlenmesi 15:4516:45 Oturum Bakan: Prof. Dr. Gazanfer AKSAKOLU Dokuz Eyll niversitesi Tp Fak. Halk Sal AD. Konumac: Dr. Kristiina MUKALA Finnish Institute of Occupational Health 16:4517:00 ay/Kahve Aras ay/Kahve Aras B.3.5 KONFERANS Belediyeler ve evre Sal Uygulamalar Oturum Bakan:Vahap SINMAZ TMMOB Kimya Mhendisleri Odas Bursa ube Bakan Konumac: Dr. Ahmet SOYSAL Konak Belediyesi Salk leri Mdr
ay/Kahve Aras
xxvii
A.3.6 Salkl Kent Planlama Oturum Bakan: Erhan DEMRDZEN ehir Plancs Konumaclar: mer KIRAL ehir Plancs Blent TANIK ehir Plancs Yazar Do. Dr. aatay KESKNOK Orta Dou Teknik niversitesi Mimarlk Fak. .B.P. Blm
B.3.6 SZEL BLDRLER C1- Temel Salk Hizmetlerine Ulalabilirlik 0127 / S75. Saysal Salk Verilerinin ePlanlama Srecinde Deerlendirilmesi ve Salk Tesis Kararlarnn retiminde Kullanlmas Aydoan Muhammed 0146 / S76. Kentler iin Corafi Bilgi Sistem Tabanl Salk Bilgi Sistemi Uygulamas: Trabzon Kent rnei olak Ebru Hsniye, Yldrm Volkan, Aydnolu Arif ada C9- Kentlerde Salk Hizmeti Sunumu 0039 / S77. Salk Hizmeti Sunumunda Grnmeyen ki Aktr: Hasta Yakn ve Kent Mekan Okten Aye Nur, Evren Yiit
17:0018:30
0041 / S78. Yallarda 112 Acil Salk Hizmeti Kullanm Dndar Cihad, Snter Ahmet Tevfik, Canbaz Sevgi, etinolu Erhan etin 0057 / S79. Salk Hizmetlerinin mar Planlarnda Oluturulma Biimine Ynelik Bir Eletiri Mehur Mehmet alar, Sa Mehmet Akif 0063 / S80. Hastanelerin D Mekan Tasarmlar ve Erzurum Kenti rnei Atabeyolu mer, Bulut Yahya 0075 / S81. Kentlerde Salk Yaplarnn Mekanlarnn Srdrlebilir Tasarm Asndan ncelenmesi Sayl Onaran Bilge 0148 / S82. ocuklar in yiletirme Baheleri Tasarm lkeleri Akn Zehra ebnem, Arslan Mkerrem
xxviii
D1- Salk Geliim Plan 0068 / S83. Aydn ehir Sal Geliim Plan Hazrlk almalar: Kurumlarn Halk Sal Sorunlarna Yaklam Evci Emine Didem, Gner Ebru, elimli Serkan, Elveren Aysun, Atasoylu Gonca, Glgn Devrim, Beer Erdal, Kkyumuk Mehmet KAPANI Bildiri dlleri Sempozyum Sonu Bildirisi Kapan Konumalar 18:3019:00 n. Y. Mh. Mustafa BOZBEY /Nilfer Belediye Bakan Prof. Dr. Hamdi AYTEKN /Uluda niversitesi Tp Fak. Halk Sal AD. Bakan
xxix
xxx
Sunu
Hamdi AYTEKN Sempozyum Dzenleme Kurulu Bakan Mustafa BOZBEY Nilfer Belediye Bakan
v vii ix xiii
Dzenleme Kurulu Bilimsel Program Davetli Konumaclar

Gemiten Gnmze Kent Kavram BEKTA, C. Kent ve Toplumsal Snflar BORATAV, K. The Impact of Inequality: Empirical Evidence WILKINSON,R. Kat Atklar ve Tbbi Atklarn Ynetimi KOCASOY, G. Kentlerde Salkta Eitsizlikler TRKKAN, A. Health Impact Assessment: Applying It In An Urban Setting ISON, E. Kentsel Alanlarda Yoksul Kesimin Salk Sorunlar: Ankara ve Diyarbakr Kentlerinde Karlatrmal Bir Aratrmann Gsterdikleri ERSOY, M. Kadn ve iddet: Kentte Yaplabilecekler ARIDA , G.
1 4 5 12 25 33
43 50
Bildiri zetleri Kitab indekiler
Kent ve Salk Sempozyumu 07/09 Haziran 2006 BURSA Kent Ve Bamllk: Hazzn Ac Yz GEL, K. Kent ve Depresyon ORAL , T.E. Kent ve Kiilik AHN , D. Kent Yaamnn Bedenselletirme Srelerine Katklar ELKEL, F.. Bursa Atmosferindeki Ar Metallerin Konsantrasyon ve Kuru kelme Ak Seviyeleri KURAL,C., CNDORUK,S.S., TADEMR, Y. Introduction into The Twinning Project Air Quality of The European Commission GMER,D., SOMUNKIRANOLU, F., TOK , E. Clean Energy Use To Reduce Urban Air Pollution In Bursa KENDALL-CANGL,M., GER , . Exceeding of EU - Air Quality Limit Values Starts Clean Air Planning Examples From Germany And Europe MLLER , W.J. Air Quality and Health: Current Understanding DEMOKRITOU, P., KENDALL- CANGL , M. Effects of Air Pollution On Child Health SAPAN, N. Hava Kirliliinin ocuk Salna Etkisi SAPAN, N. Su Kirlilii Epidemiyolojisi, Su Hijyeni ve Toplum Sal TEKBA, .F. Kent Ergonomisi GLER , . Kentlerde Grlt Kirlilii, Grltnn Etkileri, Kontrol ve Mevzuat KURRA, S. Kentlerin Dezavantajl Gruplara Gre Dzenlenmesi Kadn Ve ocuklarn Kentli Haklar TOKMAN,L.Y., ALKAN, A. zrller ve Yallar in Ulalabilir ve zgrletirici ehirler SRMEN, .
52 53 56 58 61
62 67 69 71 72 73 76 86 93 104
111
Kent ve Salk Sempozyumu 07/09 Haziran 2006 BURSA Kentlerde Elektromanyetik Alan Kirlilii ve Salk Etkileri VAZOLU, S.A., TEKBA, .F. Tehlikeli (ve Radyoaktif) Atk Ynetimi ve nsan Sal AHN , . Trkiyede lke inden Yerinden Edilme, Arka Plan NEN P., AKER , T. Stresi ve Akl Sal Sorunlar BNBAY , T.. Psikiyatrik Epidemiyoloji Aratrmalarnda Bir Risk Etkeni Olarak Kent KAYA ,B. Kentlerde Bulac Hastalk Tehdidi DEDEOLU, N. Kltr, Kent ve Salk AKKAYAN , T. Restoring Health Services in the Aftermath of Katrina DeSALVO, K. Kent ve Gvencesiz alma MFTOLU , . Kent ve Salk Hakk STLA , M. Belediyeler ve evre Sal Uygulamalar SOYSAL , A.
115 122 130 134 137 141 148 154 157 163 173
Szel Bildiriler Kent ve Toplum

0156 Kent ve Kentte Bir Kullanc Grubu Olarak Genler BAYRAKTAR, A.D. 0167 Saln Sosyal Belirleyicileri Perspektifinden Trke Literatrde Kent ve Salk likisine Bir Bak ARIK H., KESGN, C., KILI, B., ERGR, .A.
179
181
Kent ve Salk Sempozyumu 07/09 Haziran 2006 BURSA 0200 Kentlerde Toplumsal Ruh Sal iin Yeni bir Tehdit: Toplumsal Gven(siz)lik ve iddet ASLAN..
183
Salkta Eitsizlikler
0123 zrllerin Salk Hizmetlerine Ulamadaki Zorluklar: n alma BAKIRCI,N., ERDEN, E.A., SLN, S., ALHAN, D., Z, .E., KURT, S., F, A.
185
Kent ve G
0014 Trkiyede Gn Salk Hizmet Sunumu Kalitesine Etkisi UBUKU, M. 0018 1990' lar Sonras Diyarbakr Kentine Gle Gelenler ve Salklar ELMACI, N., ERKAN, R. 0054 G Ve iddet Sarmal inde Kentsel Yerleimlerin Nbetlee Yok Ediliinin Hikayesi: Gap Blgesi rnei SAM, K. 0088 tekinin indeki teki: idemtepe Gecekondu Mahallesi rnei HALLOLU, K.Z.E. 0138 Kent, Planlama ve Yerel Ynetimlerin Artan Sorumluluklar HENDEN, H.B. 0159 Gecekondulardan ada Yerleimlere Doru Bir Kentsel Dnm Yaklam UZUN, B., YOMRALIOLU, T., NANCI, R.
187
188
190
192
194
196
Kent ve Yoksulluk
0139 Kent Yoksullarnn Yoksullukla Mcadele Stratejisi: Enformel Alanlar, Isparta-zmir p Toplayclarna Ynelik Bir Alan Aratrmas ERGUN, C.
197
Kent ve Salk Sempozyumu 07/09 Haziran 2006 BURSA 0162 yi Yaarken de ok Kazanabilirsiniz: Deien Dnya, Dnen Kentler KAYA,E. 0172 sizlik-Yoksulluk likisi Ve Kent sizlii-Kent Yoksulluu ZSOY, M.
199
201
Kimsesizler
0154 Kent Yaamnda Kimsesizlere Sunulan Hizmetlerin Deerlendirilmesi ve Olas Hizmet Seeneklerinin Uygulanabilirlii zerine Bir Deerlendirme SAVAIR, G., YRR, N., ALTINRS, A. 0158 Kent Yaamnda Yallara Sunulan Yal Bakm Evleri ve Huzurevlerinin Yetersizlii ve Yeni Araylar ENOL, P., ALTINRS, A., YRR, N.
202
204
Kadna Ynelik iddet

0079 Kadna Ynelik iddete Genel Bir Bak EKZCELEROLU, R., ZEYREKL, S. 0188 Kentlerde Yaayan Kadnlarn al(a)mama Nedenleri BLR, G. S.
206
208
Belediyeler ve evre Mevzuat

0151 zmir-Konak lesinde Gda Sicili Belgesi Uygulamasnn Deerlendirilmesi SOYSAL, A., ERGR, A. 0155 Bykehirlerdeki Sosyal Altyap Tesislerinin evre Planlama Sorunlar ve Yaam Kalitesi FT, ., ERDEM, R. 0170 Konyada Tarihi evrede Kirlenme OKTA, A.D.
210
212
213
Kentlerin Salk Sorunlar

0147 Kentsel Yerlemelerde Kaybedilen Doal Deerler: Ankara Atatrk Orman iftlii ve Bursa Ovas rnekleri ATAC, E., EKE, F. 0011 Kalabaln iindeki yalnzlk. Kalabalk Kentsel Mekanlarn, Kullanc Psikolojisi ve davranlarna etkisi-Beikta rnei AKTRK, D. 0059 Eskiehir Odunpazar Belediyesi Ve Tepeba Belediyelerince Sokak Kpeklerinin Rehabilitasyonu Alannda Yrtlen Veterinerlik Hizmetleri MUMCU, E.F., KARAOLU, F., ORU N. 0070 Toplu Konut Alanlarnda Salkl ve Yaanabilir Kentsel Meknlarn Oluturulmas Asndan Teknik Altyap Planlamas - rnek: Oyak Sitesi / zmir ERDN, E.H. 0115 Kat Atk Depolama Alanlar Kent likisi Ve Peyzaj (Doa) Onarm Sreci: zmir Harmandal rnei YERL, ., YERL, S.E., UZUN, O. 0121 Siyanobakteriler ve Kent Sal GEREK, .G., YELDAL, N. 0129 Antalya Kentinin me Suyu Sorunlarnn Corafi Bilgi Sistemleri ve Uzaktan Alglama Teknikleri Yardm le Tespit Edilmesi YILDIRIM, M., TOPKAYA, B. 0141 Bursa li Nilfer lesinde 2005 Yl (Kasm-Aralk) erisinde Grlt lm Sonularnn Deerlendirilmesi UTKU, M. A., SINMAZ, V., GLE, Z., KIRAL, A., CNGZ, H., GEREK, H. 0157 Elektromanyetik Kirlilik, GSM Baz stasyonlar ve Inmlarn llmesi HAMD, R., ETNTA, M., KUNTER, F., KARACADA, H. 0181 Kent ve Sakat Nfus KIRIMLI, Y. Bildiri zetleri Kitab indekiler
214
216
218
220
222
224
226
228
230
231
Kent ve Salk Sempozyumu 07/09 Haziran 2006 BURSA 0184 Su ve Kanalizasyon Hizmetlerinin Halk Sal ve Kentsel Yaam Kalitesi Asndan nemi: Malatya rnei GRER, T. N., ZBLEN, V.
234
Kent ve Ergonomi
0080 Erzurum Kent Merkezindeki Donat Elemanlarnn Ergonomilerinin Deerlendirilmesi BULUT, Y., ATABEYOLU, ., YEL, P. 0081 Erzurum Kenti Ak-Yeil Alanlarn Fiziksel Engelliler Kullanm Ynnden Yeterliliinin Belirlenmesi YILMAZ, H., Z, IIK, DEMRCAN, N., ATABEYOLU, ., TOY, S. 0101 Ergonomik Kent ve Engelliler KALAYCI, A., KUTAY, E.L., KESM, G.A. 0160 Kentsel Mekanda Evrensel Tasarm: Tasarmcnn Hi Bir Kesimi Dlamama Balamnda Sosyal Sorumluluu mu? DKTA, E.O., ERGN, . 0169 Diyarbakrdaki Konutlarda Dme Olgular ve Risk Faktrleri CEYLAN, A., TATLI, M., GZEL, A., KURT, M.E., LN, E. 0174 Engelliler Asndan Kentlerin Ergonomisi: Bursa Kenti rnei KARAKURT, T.E.
236
238
239
241
243
245
Yenilenebilir Enerji Kaynaklar

0050 ok Katl Yaplarda Yenilenebilir Enerji Kullanm ASLTRK, E.N. 0130 Yelkenli Rzgar arklar ile Kentlerdeki Kk Enerji htiyalarnn Karlanmas YALINDA, S., ABDULLA, G.
247
249
Ekolojik Toplum
0003 Brksel Kentinde Ekolojik An (Yeil A) Elemenlarn ve evre Deerlerini Korumaya Ynelik Eitim Etkinlikleri-Kamu ve Sivil Toplum rgtleri DEMREL, ., PRSELMOLU, Z., SARIKO, E., ZDEMR, B. 0029 evre Sorunlar Farkndalk Dzeyinin rdelenmesine likin Bir n alma: Mersin rnei GDELEK, E.
251
253
Temel Salk Hizmetlerine Ulalabilirlik

0127 Saysal Salk Verilerinin e-Planlama Srecinde Deerlendirilmesi ve Salk Tesis Kararlarnn retiminde Kullanlmas AYDOAN, M. 0146 Kentler in Corafi Bilgi Sistem Tabanl Salk Bilgi Sistemi Uygulamas: Trabzon Kent rnei OLAK, E.H., YILDIRIM, V., AYDINOLU, A..
254
256
Okul Sal
0084 Trkiye'de Okul Sal Balamnda lkretim Binalarnn Deerlendirilmesi YKSEL, ., TOKAY, S. 0134 Ankarada Bir lkretim Okulu rencilerinin ve retmenlerinin ve Konu Uzmanlarnn Okul evre Algsnn Deerlendirilmesi TEMEL, F., SEVENCAN, F., BOZTA, G., VAZOLU, S., GLER, . 0113 Bursa li Nilfer le merkezinde yer alan okullarda gda sat ve retim yerlerinin denetimi ve sonularnn deerlendirilmesi SEKN, R..,, PALA, K., AKI, N.
258
259
261
Salkl Yalanma
0077 Yal Sal rgtlenmesi Model nerisi GRAY, H., MESER, R., SAATLI, G., YCETN, N., AYDIN, P., UKU, R. Bildiri zetleri Kitab indekiler
263
0095 Salkl Yalanmaya Ynelik Mimari Tasarm lkelerinin rdelenmesi YKSEL, .
265
Beslenme, Fiziksel Aktivite ve Salk

0024 Bir Grup niversite rencisinin Beslenme Alkanlklar ve Etkileyen Faktrler (2003) TELATAR, T.G., NER, S., BEYHUN, N.E. 0197 Toplu Beslenme Hizmeti Veren Baz Kurumlarn TS 8985e Gre Deerlendirilmesi: Konya li rnei AKTA, N., ZDOAN, Y.
266
268
Hasta Haklar
0061 Hasta Yaknlarnn Haklar Konusundaki Bilgi Dzeylerinin Belirlenmesi YILDIRIM, A., GZ, H., SARGIN, M.T, ORBAY, E.
270
Kentlerde Salk Hizmeti Sunumu

0039 Salk Hizmeti Sunumunda Grnmeyen ki Aktr: Hasta Yakn ve Kent Mekan OKTEN, A.N., EVREN, Y. 0041 Yallarda 112 acil salk hizmeti kullanm DNDAR, C., SNTER, A.V., CANBAZ, S., ETNOLU ,E.. 0057 Salk Hizmetlerinin mar Planlarnda Oluturulma Biimine Ynelik Bir Eletiri MEHUR, M.., SA, M.A. 0063 Hastanelerin D Mekan Tasarmlar ve Erzurum Kenti rnei ATABEYOLU, ., BULUT, Y. 0075 Kentlerde Salk Yaplarnn Mekanlarnn Srdrlebilir Tasarm Asndan ncelenmesi SAYIL,O.B.
272
274
275
277
279
Kent ve Salk Sempozyumu 07/09 Haziran 2006 BURSA 0148 ocuklar in yiletirme Baheleri Tasarm lkeleri AKIN, Z.., ARSLAN, M.
281
Salk Geliim Plan

0068 Aydn ehir Sal Geliim Plan hazrlk almalar: Kurumlarn Halk Sal Sorunlarna Yaklam EVC, E.D., GNER, E., ELML, S., ELVEREN, A., ATASOYLU, G., GLGN, D., BEER, E., KKYUMUK, M.
283
Gvenli Kent Yaklam

0008 Kent Gvenlii Konusunda Dikkate Alnmayan Su: Vandalizm ERKAN, N.. 0069 Kent Ak-Yeil Alanlarna Fiziksel Engellilerin Eriimi; Erzurum ve Tokat Kent rnekleri YILMAZ, H., DEMR, M., YEL, M., IRMAK, M.A., VURAL, H. 0118 Yallarna yaam yasaklamayan kentler DNMC, . 0107 Ankarada Bir lkretim Okulu rencilerinin Yaadklar Blgeyi Deerlendirmesi SEVENCAN, F., BOZTA, G., TEMEL, F., ZCEBE, H. 0150 lkretim tesisleri evresinde ocuk gvenliinin irdelenmesi: Konya rnei ZKAN, T.., ERYT, S. 0161 Kentte Gvenliin Salanmasna Ynelik zmlerin Deerlendirilmesi ve Kent Planlamann Rol ALTINRS, A., YRR, N., IRAK, H. 0163 Kent ve Gven-lik BAL, E. 0183 Kentsel Gvenlik ve Kent Planlamas likisi: "Kent Gvenlii Planlamas" HENDEN H.B., KORKMAZ, G.
285
286
287
290
292
293
295
297
Spor ve Oyun Alanlar

0021 Ankara ehir Merkezindeki Bir Belediyenin Dokuz Mahallesindeki ocuk Parklarnda evre Gvenlik Durumu ve EMA Dzeyi Saptanmas SEVENCAN, F., ZCEBE, H., LNGROLU, N., TELATAR, G.T., NDER, F.G., KARAKA, G.G. 0031 3-6 Ya Grubu ocuklarnn Geliiminde ocuk Oyun Alanlar Tasarmnn Yeri ARSLAN, M., KPER, T., ERDN, L.
299
301
Ulam
0072 Ulam ve Kentsel Planlamann Salkl Yaam zerine Etkisi ERYILMAZ, S.S., ERYILMAZ, Y. 0082 Salk, kent planlama ilikisi balamnda stanbul tarihi yarmda blgesinin 19.yy. Kent planlarnn incelenmesi GRER, T.K., TUNCER, E. 0187 Kent i Ulam Sorunu ve Belediyelerin Sorumluluu: Edirne ncelemesi GLER, M.
302
304
306
Sanat ve Sosyal Faaliyetler

0097 Kentli ve Salkl Olmaya Sanatsal Bir zm: "Sanat Yoluyla nsana Yardm: Sanat Terapisi " ZGR, S..
308
Sigarasz Kent
0060 evresel Faktrlerin Astm Hastas ocuklarn ve Ebeveynlerinin Yaam Kalitesine Etkisi YILDIRIM, A., LLEC, E., NUHOLU, ., CERAN, . 0096 Sigarasz Kent Kavramlatrlmas ve ehir Planlama Terminolojisindeki Anlam ERGN, ., DKTA, E.O.
310
312
Kent ve Planlama
0012 Salkl Kent- Birey-Toplum in Kentsel Mekan Kurgulamas ve Kentsel Mekana likin Kullanc Beklentileri KPER, T., USLU, A. 0015 ller Kentinden Salkl Kentlere Dnm Salayacak Peyzaj Tasarm zerine Dnceler USLU, A., HASGLER, A. 0083 Kreselleme Srecinde Kentlerin Dnm ZGEN, L. 0085 Salkl kentsel gelime ve kent planlamas balamnda bir irdeleme: Akaabat- sorunlar ve zm nerileri AYDIN, T.Y. 0108 Kent Salk ve Mimarlk SEREN, B. 0110 Kentsel Planlama ve Peyzaj Mimarl likisi: Tekirda rnei MAN, E.E., PAALIOLU, T., KORKUT, A. 0126 Baarl Kentsel Mekanlarn Nitelikleri zerine Bir Tartma ZTRK, K.B.,, DEMREL, . 0128 Kent Planlama ve Kamu Sal ECEM, K.S.
314
316
318
320
322
324
325
327
Poster Bildiriler Salkta Eitsizlikler

0189 Salk hizmeti kentlerin bymesine bal yerel politika m olmaldr? ZAYDIN, L. 0043 Deponi Alannda A(r)tk Ayrarak Geimini Salayanlar Ve Salk Sorunlar USKUN, E., TRKOLU, H., NAYIR, T., KOLU, A.N., ZTRK, M.
331
332
Kent ve G
0104 Trkiyede Salk Tesislerinin Mekansal Planlamasnda Neoliberal Dnmler ABUK, S., ONSEKZ, D. 0010 Yalm Erez Mahallesi Aile Ziyaretleri ve Dndrdkleri ERSOY, F., KAYNAK, C., EDRNE, T., KUSASLAN, A.D., ASLAN, M., CANER, H. 0114 Manisada Bir Gecekondu Blgesinde G Etme Sresinin Salk Belirleyicileri zerine Etkisi CENGZ, .B., CAMBAZ, S., KAR, S., TOKER, D., ZKAN, S., BIAKIOLU, ., AKSUT, N. 0035 G-Gecekondulama- Siyaset likisinin Sonular zerine DURAL, A.B., ZEYREKL,S.
334
336
338
340
Kent ve Yoksulluk
0037 ocuk hmali ve stismar AKKURT, ., SARI, N., AHN, N.
342
Kadna Ynelik iddet

0056 Diyarbakr l Merkezindeki Hastanelerde alan Ebe ve Hemirelerde Kadna Ynelik Aile i iddet CAMUZ, F., ELMACI, N.
343
Belediyeler ve evre Mevzuat

0086 2005 Ylnda Gaziantep Halk Sal Laboratuarna Getirilen Numunelerin Kimyasal ve Bakteriyolojik Analiz Sonularnn Deerlendirilmesi AYDIN, N., BALCI, ., TURAN, H., SONGUR, D., COKUN, F., ZGR, S. 0093 Sakarya li Adapazar Bykehir Belediyesi Snrlar indeki Gda reten ve Satan yerlerinin Salk Mevzuatna Uygunluunun Aratrlmas AYGN, ., HIDIROLU, S., KARAVU, M. 0016 Konya Kentinde evre Sorunu Olarak Hava Kirlilii KOU, N., DEREL, M. 0066 Salkl Kentler in Grlt Kirlilii Kapsamnda, Yeni evrelerin Tasarm lkelerinin Belirlenmesi TOKAY, S., KKZDEMR, G. 0116 AO St Fabrikas' nn Atk Suyu Analizi Sonucunun Deerlendirilmesi YENGL, S.B. 0045 Grlt ve ocuklar: lkretim Okullarnda D Grlt Seviyesi zerine Bir alma USKUN, E., NAYIR, T., TRKOLU, H., KILIN, S., KOLU, A.N., ZTRK, M. 0144 Sakslarda reyen Kfler le Hasta Bina Sendromu Arasndaki likinin Aratrlmas L, A. , SERN, M., ZYARAL, O., KESKN, Y. 0185 Hasta Bina Sendromu (HBS) Tedavisinde Kullanlan Bitkiler ZYARAL, O.,KESKN, Y.
345
346
348
350
351
353
355
357
Kent ve Salk Sempozyumu 07/09 Haziran 2006 BURSA 0186 Bina Ortam Havasnda Saptanan Stachybotrys Chartarum le Astm likisi ZYARAL, O., KESKN, Y., HAYRAN, O. 0192 Salkl Kentleme iin Salkl binalarda Yaam Kalitesi ve Ortam Algsnn Hasta Bina Sendromu Asndan Sorgulanmas KESKN, Y., ZYARAL, O., BAKAYA, R. 0193 stanbul Kadky Meydanndan Alnan Gvercin Dklarnn Mikrobiyolojik Analiz Sonular le Kent Sal likisinin Deerlendirilmesi ZYARAL, O., KESKN, Y., BAKAYA, R., DERC, K., ELKBA, A.
359
361
363
Kent ve Ergonomi
0044 Isparta l Merkezinde Konut Sal Aratrmas USKUN, E., TRKOLU, H., NAYIR, T., KOLU, A.N., ZTRK, M. 0137 Mardin'de zrller Grmezden Gelinemez, ZDENER, N.
365
367

0053 Yenilenebilir Enerji Kaynaklar ERSOY, . 0064 Kent Sal Bakmndan Gne Enerjisi-Bina likisinin rnekler zerinden rdelenmesi KKZDEMR, G., ZORHON, .F.
369
372
Ekolojik Toplum
0102 Ekolojik Konut Tasarm Balamnda Geleneksel Tarsus Evleri GRAN, F.Y. 0020 Kentsel Aalandrmalarn Toplum Sal ve Ekolojik evre zerine Etkileri GLTEKN, Y.S.
373
375
Kent ve Salk Sempozyumu 07/09 Haziran 2006 BURSA 0025 Bebek Dostu Bir Kent in Yaam Alanlarnda Emzirme Odalar Bir Balang Olabilir mi? ACIMI, N.M.
377
Kent ve Salk Hizmetleri

0055 112 Acil Salk Hizmetlerinde Global Konum Belirleme Sistemleri (GPS) ve Corafi Bilgi Sistemi (GIS) Uygulamalarnn Kullanlmas DURDURAN, S.S., KARA, F., ERD, A., DURDURAN, Y. 0098 Corafi Bilgi Sisteminden Yararlanlarak Obezite Hastalarnn Dalm Ve Obezite Haritasnn Oluturulmas: Konya rnei ZATAN, A.C., DURDURAN, S.S.
378
379
Temel Salk Hizmetlerine Ulalabilirlik

0051 Corafi Bilgi Sistemi Yardmyla Salk Ocaklarnn Tespiti, zlenmesi Ve Planlama Asndan nemi DURDURAN, S.S., ERD, A., BYKKENDRC, H., DURDURAN, Y. 0194 Konyadaki Birinci Basamak Resmi Salk Kurulularnn Bedensel Engellilerin Hizmet Almna Uygunluk Durumu KARA, F., SARI, O., ZENGN, N.
380
381
Salk Etki Deerlendirmesi

0136 stanbulda Bir Tp Fakltesi Hastanesinde Yatan Hastalarn Memnuniyet Dzeyleri NSZ, M.F., ERTRK, S., CBEK, U.C., YILMAZ, F., BROL, S., TOPUZOLU, A.
382
Okul Sal
0143 stanbul Maltepe lesi lkretim ve Lise rencilerinde Salk Taramas Sonular KESKN, Y., ALVA, T., EKN, M., TADEMR, M., ZYARAL, O., LLEC, N.E., DOAN, B., KURUAY, D., SUR, H., HAYRAN, O.E.
384
Salkl Yalanma
0040 Yallarda gcne Katlm ve Etkileyen Etmenler GRAY, H., NAL, B., DEMRAL, Y., DURAN, F., ZDEMR, F., KARAMAN, E. 0100 Serbest Radikaller ve Antioksidanlarin Yalanmaya Etkileri AKKURT, . , SARI, N. , AHN, N. 0117 Salkl Yalanma P, A.
386
388
389
Beslenme, Fiziksel Aktivite ve Salk

0089 Oyun Aktivitesi - Beslenme Nitelii - Mekan likisi ve Gnmz Kentlerinde ocuk Yaam Mekanlar UKUR, D., SILAYDIN, M.B. 0004 Atatrk niversitesi rencilerinde Beden Arl Durumu ve likili Baz Faktrler VANELK, S., NAL, S.G., GRAKSIN, A.
390
392
Ruh Sal
0007 Kentsel Ak ve Yeil Alanlarn nsan Psikolojisi zerine Etkileri KUTAY, E.L., AKINCI, K.G. 0087 Ruh Sal Hizmetlerinde alan Hekim Ve Hemirelerde iddete Maruziyet Skl ve Kayg Dzeylerine Etkisi GKE, T., DNDAR, C. 0090 Ergenlerde ntihar Davran AKKURT, ., SARI, N., AHN, N.
394
395
396
Hasta Haklar
0149 Konya li Hasta Haklar Uygulamalarna Genel Bir Bak KARA, F., ULUDA, A.
397
Kentlerde Salk Hizmeti Sunumu

0062 Salk Bahelerinin nsanlarn Fiziksel ve Psikolojik Sal le Sosyal Yaantlar zerine Etkileri BULUT, Y., GKTU, T. H. 0067 Trkiyede Hasta Bakm nitesi Planlamasnn Kentsel evre Balamnda rdelenmesi TOKAY, S. 0094 Osmanl Kenti Edirne'de Osmanl'dan Gnmze Kaybolan Salk Kurumlar CENKER, M.E. 0119 Bykehir Belediyeleri, Salk Ve Hastane Hizmetleri GVEN, K., GVEN, H. 0005 Hippokratn Salk, Etik, Estetik ve Ekserji Balamnda Kent Planna Yaklam SEVML, ., SEVML, M.Z. 0103 Rekabet Ortamnda Kentsel Salk Tesislerinin Mekanda Yeniden Biimlenmesi; Kayseri rnei ABUK, S., DEMR, K., ONSEKZ, D., MEK, S. 0125 Trkiye'de Kentlerde Salk rgtlenmesi zerine Yaplm almalar GRAY, H., KILI, B. 0171 Konya'da Belediye Salk Birimleri ( Internet zerinden Bir Deerlendirme) ZENGN, N., SARI, O., KARA, F.
398
400
401
402
403
404
406
408
Spor ve Oyun Alanlar

0046 Spor Alanlarnda Zemin zelliklerinin Sporcu Sal zerine Etkileri BULUT, Y., DEMR, M.
410
Ulam
0001 Otomobilin Ekolojisi ya da Kent-Otomobil likisi zerine Alternatif Bir Bak KARTAL, M.
412
Kent ve Salk Sempozyumu 07/09 Haziran 2006 BURSA 0194 Konyadaki Yaya st ve Alt Geitlerinin Bedensel Engelliler in Uygunluk Durumu SARI, O., KARA, F., ZENGN, N.
413
Sanat ve Sosyal Faaliyetler

0071 Ruhun Gdas; "Sanat ve Sosyal Faaliyetler" ERTEML, M.
415
Kent ve Planlama
0052 Kent Ynetiminde Corafi Bilgi Sistemi ve Salk Alanndaki Uygulamalar DURDURAN, S.S., DURDURAN, Y. 0131 Ky Yerleimleri Planlama Sorunlar: Tekirda rnei SERBEST, D., YETM, E.L. 0180 Salk Hizmetinin Sunulduu Yere Eriebilirlik lleri ZAYDIN, L.
417
418
419 423
Yazar ndeksi
Davetli Konumac Metinleri
Bildiri zetleri Kitab Davetli Konumac Metinleri
Gemiten Gnmze Kent Kavram

Cengiz BEKTA
Yk. Mh. Mimar , Bekta Mimarlk
Toplamakla ( otoburlukla ), avlamakla ( sindirim dzeneini deiime uratarak etoburlukla ) doyunamayan insan, besinini kendi retmeyi becermek zorundayd. Yeryznn iklimi buna uygun duruma geldiinde, doay gzleyerek mevsimleri algladnda, tatl su kylarnda topra srp tohumu serpmeyi, ekini elde etmeyi baard. Topran ilk srld yer Anadoludayd. Ekim alann, ekini koruma zorunluluu yerlemeyi gerektirdi. lk yerlemenin gerekletii yer de doal olarak Anadoluda... Elazdan Diyarbakra giderken Erganiden 6 km. sada, Hilar ay kysnda, Prof. Dr. Halet ambelin verdii adyla ayn, bilinen ilk yerleme yeryznde Gnmzden 10 000 yl ncesinden sz ediyorum yalnzca... nsann kltr gemii, gnmze gelen yaam izgisinde birka milimetrelik bir knt topu topu... ayn takn sularnn getirdii millerden, amurlardan kerpi yapmay, kerpici tatan su basman zerine oturtup sudan korumay bilmi. Ksacas doann kendisine sunduu maara gibi korunaklarndan kp, barnan kendi elleriyle yapmay becermi. Orta Anadolunun gneyinde, Konya ile Karamann ortasndaki umra ilesinin hemen kuzeyinde, bugn atalhyk dediimiz birbirine bitiik iki hyk zerinde bir yerleme var Bakrada... atalhyk tepeleri gnmzden yaklak 9000 yl ncesinden... Bugne dek saptanabilen bu... Kazlar ilerledike belki daha eskilerde de burada yerleme olduu saptanacak. Orta Anadolunun dousunda, Aksarayn yaknndaki Akl Hykde byle oldu. Oradaki yerleme nce Bakraa tarihlendi... Ama almalar ilerledike ayn ile adalk saptand. aramba rmann takn sularnn kysnda yerleen neolitik dnemin insanlar, birbirine bitiik, kapsz penceresiz, ancak tepelerindeki delikten merdivenle ilerine girilen evlerde yaadlar. Ama yle -be yz kii deil, 5-10 bin kiiydiler. Kentsel yaam yeerttiler; hem de 1400 yl sava nedir bilmeden... Yaklak drt yz kuak... Evlerinde bir dzen vard... rettikleri yaam kltryle o gnn dnyasn etkilediler. Batllarn inandklar ya da inanmak istedikleri gibi uygarlk batdan douya deil doudan batya yayld. (Ex Orient lux...) Halikarnas Balks Cevat akir Kabaaalnn dedii gibi... Bakra, her yerde e zamanda yaanm deil elbette... nce douda, ok daha sonra batda yaanm Bakra... ( Topran ilk srld yerden - Anadoludan - tarm szcklerinin batya yaylma yollar da saptanabiliyor bugn...) Yaz nnki gibi... Yaz, Mezopotamyada, sann doumundan drt bin yl nce var Anadoluya iki bin yl sonra, sann doumundan iki bin yl nce geliyor. Bugn Yunanistan Bildiri zetleri Kitab Davetli Konumac Metinleri
Kent ve Salk Sempozyumu 07/09 Haziran 2006 BURSA dediimiz yere de Anadoluya geliinden 1200 yl sonra atlyor. rnein Troya sava srasnda Anadolu yazy biliyor... Oysa Anadolu topraklarn ele geirmeye gelenler bilmiyorlar. Troya savann yksn Homer olaydan drt yl sonra anlatyor. Hellenler de onu ancak drt yl sonra sansr ederek alyorlar. lyada, btn tanrlarn saptand bir din kitabdr bir bakma, kkeni de Anadoludadr. Ksacas Bakran Troyas her ynyle Anadoluludur... Hitit kltrnn kentidir. Oraya yllarn vermi Prof: Dr. Manfred Korfmannn ortaya kard kantlarla bu iyiden iyiye aa kmtr. Anadolulu tanr Apollonun stelleriyle, kale, ta duvar, kerpi duvar yapm yntemleriyle, bulunan Hitit mhryle... Hitite ad Wiluadr Troyann... Hitit kaytlarnda byle geer... Kullanla kullanla deiime uramtr; Smyrnann zmir, Angorann Ankara olmas gibi... Wilua, lua, lion, yon olmu... yonun deiimi de Yunan dourmu. Biz bugn Yunan ya da Yunanistan deyince yanl bir ey anlyoruz. Oysa Bat Anadolu kent kltrne sahip kmann yolu bu yanll dzeltmekten geiyor. Tm batnn kltr kkeni sayd corafyay elimizle bakalarna sunuyoruz sanki... Onlar da bundan bu gnk emellerini gerekletirmek iin yararlanmaa kalkyorlar. Tm Bat Anadolu eskil kentlerinin altlarnda, byk olaslkla Hitit yerlemeleri var. Buralar bo alana kurulan koloni ler deil. stila edilip yeni bir evlenme sonucu deimi, yeni bir kltrn yaratl yerleri olmu kentlerdir. Milet gibi, Efes gibi... Hitit ler, kent devletlerini bir rgt iine alarak, gemiin ilk imparatorluunu kurdular. Hattua ya da bu gnk adyla Boazky, neredeyse tm Anadoluyu denetim altna alabildikleri bakentleridir. Bir ok alkanlklarmz, yemeklerimiz, iitlerimiz, ikilerimiz daha sonraki dnemin tanrlarnn, masallarnn kkenleri Hititlere dayanr. Gre, cambazlk, zennelik, saz, gitar, daha pek ok ey Hitit kabartmalarnda bulabildiimiz eyler. Hititlerin ardndan egemen olan Friglerden de bir ok etki var bugnk yaammz da... Sonra da, zellikle Bat Anadolunun eskil a kentleri girer kltr yaammza... st ste gelen deneyimlerin, yaam kltrnn, birikimimizin sonular bu kentler... Hibir ey gkten zembille inmiyor. Her ey bir ncekinden tr var. Birikim... Her ey birikim. Yeter ki ayrmnda olalm O an inan: nsan kent yaratr. nsann kendini yaratmas iin oluturduu en nemli aygttr kent... Bir yerleimin kent olarak adlandrlabilmesi iin oturanna verdiklerine baklyor. Agoras, tapna, okulu, hamam, tiyatrosu, odeonu, stadyumu varsa o yerleime kent deniyor. Bunlar yoksa, ya da bir blm eksik ise oras kent saylmyor. Kendimizi koyalm rnein bir Efeslinin yerine. Btn gnmz istediimiz gibi kurgulayabileceimiz bir kentimiz var. Kitaplmz, tiyatromuz, bir kltr zei gibi de alan hamammz, stadyumumuz, pazar yerimiz, ana caddelerimiz, nleri direklikli, gneten-yamurdan korunarak ilerine bakabileceimiz dkkanlar, daha neler neler... O gnk olanaklar iinde isteyebileceimiz her ey dnlm... n, kentin geneline gr veren teras evlerden biri sizin... Bir yan ak avlusuna temiz su geliyor. Pis sularnz ana caddenin altndaki bir kanala ulatrlyor. Bir de bugn bile kanalizasyonu olmayan yarm milyonluk kentlerimizi dnn...
Kent ve Salk Sempozyumu 07/09 Haziran 2006 BURSA Anadolumuz, hi duraksamadan kent tanmlamasn yaktrabileceimiz yerlemelerle, kentlerle dolu eskil ada... Yeryznde batan tasarlanarak gerekletirilmi ilk kent Priene... Skeden az tede... Tasarlayan, Milet li bir vatandamz: Hippodomos O da btn o an kentlerini, daha sonraki yzyllardaki kentleri de etkilemi. Sosyal kltrel bir zek evresinde e koullarda yaam salayan, bir dzen kurulmu Prienede... Akl tanrs Apollonun beenecei gibi... Milet,Sard, Hierapolis, Laodikya, Afrodisiyas ilk azda hemen saylverecek olanlar... Bir de tanr Aranisosun cokusuna uygun yaplm olanlar var, Assos gibi, Bergama gibi. Bergama, batan sona Anadolu... Bergama krallar, Kzlrmaka dek btn bat Anadoluyu ynetmiler... Onlar da rnein Antalya gibi kentler kurmular. Hepsinin ortak zellii sosyal-kltrel bir zeklerinin olmas... Bymeleri durumunda da, yeni bir sosyal-kltrel zekle, oturanlarna sunduu kentsel yaam olanaklarnn dengelenmesi... Bu ilke, kamudan hrszln nlenebilmesi, kentin bir alannn teki alana gre dengeyi bozacak denli bymemesi, 2-3 kuak ncesine dek srd Anadoluda. Buna en gzel, en ak rnek Bursadr. Bursada cami diye bilinen ters T planl yaplar sosyal-kltrel zeklerdir. Bunlar gelimeye uygun olarak bir izgi zerinde birbirlerine eklenirler. Kent, kuaklar boyu bydke yeni bir zek eklenmitir. stanbulda byledir Ortaada btn bunlar bir yana itilir de sanki gvenlik her eyden ne kar. Oturanlarn koruyabilmek iin bir duvarla evrilir. Koruyucu duvarlar olmayan yerlemeye de kent denmez. slam dnyasnn dilinde medeni szc Medine szc ile ya da kentli anlamyla balantldr. Yeni alarda, ileyim anda, insann insana verebilecekleri oalr: Her aamada eitim, salk, tanm, dinlence, elence, tecim vb. vb. vb. ... Kent insan da, bu ortamn sal, gelecee akl iin abalayan insandr. Kent bu tr kentlilerce var edilir. Ksacas kentin en nemli zellii, gelecek insann iinde var edilecei ortam olabilmesidir. Doa iinde yeni, yaratlm bir doa olan bu ortam insan yaratyor. Yaratt bu ortam da onu... Gelecek kua yaratacak olanaklar sunabilme zellii olmayan bir yer kent saylamayacaktr elbette... Btn bunlarn insann zgrlemesiyle ilikisini grmemek olanaksz. Toplumlarn birbirlerine gre zgrlemeleri, ounluun iinde aznln var olabilmesi amzda oktan gereklemeliydi nsan insana hibir ayrm gzetmeden tm insanlk koullarn sunabilmeliydi. Dnceyi dile getirme zgrl eksiksiz salanmalyd. Ne yazk ki bunun iin hepimizin daha ok almamz gerekiyor. Bunu salayabildiimiz lde ocuklarmzn, torunlarmzn yzne bakabileceiz. Gnmzde insann insanlnn lt bu yolda alyor olmasdr. zellikle biz Anadolu lular, kentsel yaam konusunda btn ilkleri yaratm bir lkenin ocuklar olarak en byk sorumluluu tayoruz.
Kent ve Toplumsal Snflar

Korkut BORATAV
Ankara niversitesi Siyasal Bilgiler Fakltesi
Kentsel olarak nitelendirilmesi mmkn grnen toplumsal snf ve tabakalarn kubak bir dkm yaplacak. Bildiri, byk lde kentsel zellik tayan iki temel toplumsal snfn, burjuvazi ve ii snfnn, son altm yl boyunca birbirleriyle ve devletle ilikilerinin panoramik bir deerlendirilmesini yapacak. 1945ten bu yana ii snfnn kendi program ve rgtlenmesiyle siyaset sahnesine kn engelleyen olgular hatrlatlacak. Burjuvazi ile ii snf, kentsel yoksul katmanlar ve kyllk arasndaki ilikileri dzenleyen poplist rejimin ana zellikleri tartlacak. Poplizmin Avrupa-tr bir demokratik model dorultusunda almas seeneinin reddedilmesinde; bunun yerine uluslararas sermayenin snrsz tahakkmn hedefleyen bir programn olumasnda Trkiye burjuvazisinin oynad rol mercek altna alnacak. Sz geen dnmler iinde ekonomik krizlerin ilevleri, farkl siyasi hareketlerin rolleri, alternatif araylarnn kaderleri de gzden geirilecek.
The Impact of Inequality: Empirical Evidence

Richard WILKINSON
Division of Epidemiology & Public Health, University of Nottingham Medical School, Nottingham NG7 2UH U.K.
Attitudes to inequality are perhaps at the core of the political divide between left and right. Many people believe it is socially divisive and adds to the problems associated with relative deprivation. But what inequality does or does not do to us has remained largely a matter of conjecture and personal opinion. Now, however, that is changing. For the first time, we have comparable measures of the scale of inequality in different societies and can begin to see what effect it has. This new evidence shows that inequality is much the most important explanation of why, despite their extraordinary material success, some societies are social failures. The view emerging from the data suggests not only how we can transform society and the quality of our lives, but also how we can rein in the consumerism which increasingly threatens the environment.
What greater equality brings

Analyses of data from rich countries show that in those where income differences between rich and poor are smaller, community life is stronger and people are much more likely to trust each other. There is also less violence including substantially lower homicide rates, health is better, life expectancy is several years longer, prison populations are smaller, birth rates among teenagers are lower, levels of educational attainment among school children tend to be higher, and lastly, there is more social mobility. In all these fields, where income differences are narrower, outcomes are better (Wilkinson 2005). What the data shows is that there are important differences between developed market democracies. That is a lot to attribute to inequality, but all these relationships can be demonstrated with the data, they are statistically significant, and cannot be dismissed as chance findings. Some have already been shown in large numbers of studies there are over 170 looking at the tendency for health to be better in more equal societies and something like 40 looking at the relation between violence and inequality (Wilkinson & Pickett 2006). As you might expect, inequality makes a larger contribution to some problems than others and is far from being the only factor involved. Inequality seems to explain large differences perhaps one-third or occasionally half the differences between societies in average rates of various problems. The relationships tend to be strongest among problems like violence, the health of men of working age, and teenage pregnancies, which are most closely related to relative deprivation and show the sharpest class differences. None of these findings are based on comparisons with some purely hypothetical utopian society with perfect equality. Far from it. All the data come from comparisons between existing market democracies and sometimes even from comparisons between different regions or provinces within the same country such as among the 50 states of the USA. What they show is that even small differences in inequality matter. But why? How can inequality be so damaging? Bildiri zetleri Kitab Davetli Konumac Metinleri
Redistribution, not growth

The first thing to recognise is that we are dealing with the effects of relative rather than absolute deprivation and poverty. Violence, poor health or school failure are not problems which can be solved by economic growth alone by everyone getting richer without redistribution. Across the richest 25 or 30 countries there is no tendency whatsoever for health to be better among the most affluent rather than the least affluent countries (Marmot & Wilkinson 2001). The same is also true of levels of violence, teenage pregnancy rates, literacy and maths scores among school children, and even obesity rates. Rich countries have reached a level of development beyond which further rises in absolute living standards do not help reduce social problems nor add to wellbeing or happiness. This contrasts with the situation in poorer countries where further development still brings real benefits. Although in rich countries none of these social problems are helped by further rises in income brought by economic growth, within each country these social problems remain closely associated with income. The implication is that income has social and health effects where it serves as an indicator of social status within countries, but not when it tells us about differences between rich countries for instance that Americans have bigger cars and television sets than Europeans. Not only is the prevalence of ill health and social problems greater lower down the social status hierarchy, but it is also greater in societies with bigger social status differences and divisions within a society. So for example, why the USA has the highest homicide rates, the highest teenage pregnancy rates, the highest rates of imprisonment, and comes about 26th in the international league table of life expectancy, is because it also has the biggest income differences. In contrast, countries like Japan, Sweden and Norway, although not as rich as the US, all have smaller income differences and do well on all these measures (Wilkinson & Pickett, forthcoming). Even among the 50 states of the USA, those with smaller income differences perform as well as more egalitarian countries on most of these measures. If we had been doing research on violence, or teenage pregnancies, or the educational performance of school children, the importance of psychosocial factors might have seemed obvious from the start. But for those of us trying to explain health inequalities (the five or ten year differences in average life expectancy between social classes) it seemed very likely that they were the direct result of differences in material living standards such as poor housing, diet and perhaps air pollution. Behavioural social problems obviously need psychosocial explanations, but we initially thought of health as a physical phenomenon requiring material explanations. What first aroused suspicions that the health differences were not simply a reflection of the direct effects of material circumstances was that health inequalities were not just inequalities between the poor and the rest of society. Instead, there is a health gradient running right across society, from the bottom to the top. Life expectancy decreases at every step down the social ladder, so even those who are comfortably off tend to have shorter lives than those who are very well off. So even leaving out the homeless, the unemployed, and those on benefits, and looking (as the Whitehall studies did) just at office based Civil Servants in secure jobs, it turns out that those in the executive grades have substantially poorer health than more senior administrative staff working in the same offices (Marmot 2004). The material privations of having a house with a smaller garden, or one rather than two cars, hardly seemed plausible explanations for these health differences. Bildiri zetleri Kitab Davetli Konumac Metinleri
Chronic stress
What added weight to these doubts was when statistical research began to show the importance to health of all sorts of psychological and social factors. Friendship, sense of control, and good early childhood experience were all found to be highly protective, while things like hostility, anxiety, and major difficulties, were damaging. At the same time biologists were gradually identifying the many pathways through which chronic stress makes us more vulnerable to disease and not just to one or two diseases. The emerging picture shows that stress increases our vulnerability to so many diseases that it has been likened to more rapid ageing (Sapolsky 2004; Sapolsky 2005; Brunner & Marmot 2006). The evidence of the effects of psychosocial risk factors, working through the biology of chronic stress, raised the possibility that health inequalities reflected not just the effects of the purely physical hazards to which people were exposed, but also the psychological and emotional impact of living in those circumstances. Very soon this picture received powerful confirmation from studies of non-human primates (Sapolsky 2004; Sapolsky 2005). Although among humans you cannot unambiguously separate out the effects of social status from better material conditions, among animals you can. Studies in which social status among macaque monkeys was experimentally manipulated by moving animals between groups while ensuring material conditions and diets were kept the same, showed that the stress of low social status can produce physiological effects similar to those associated with low status in humans (Shively & Clarkson 1994). Since then, studies of other non-human primates species have shown that the stress effects of social status vary according to the nature of the dominance hierarchy and the quality of social relations (Abbott et al 2003). Three components of this picture were then in place. We had evidence a.) that it was relative income within countries that mattered (rather than differences in living standards between countries); b.) that there were powerful psychosocial risk factors for disease; and c.) evidence from animal studies that social status itself working through stress as it clearly did in the animal studies could be a major influence on health. Together, these changed the way we looked at the data which seemed to show that more equal societies were healthier. Instead of looking like a statistical oddity, it begun to look like a confirmation of what we should perhaps have expected all along.
Social relations and hierarchy

The growing awareness of the importance of the social environment to health raised the question of whether the quality of social relations differed between more and less equal societies. Inequality is often said to be socially corrosive. The data from a number of different sources leaves no room for doubt: people in more unequal societies trust each other less, they are less likely to be involved in community life, and rates of violence are higher (Wilkinson 2005). All suggest that inequality damages the quality of social relations. Indeed, this must be one of the most important ways inequality affects the quality of life for all of us. In the most unequal of the 50 states of the USA, 35 or 40 percent of the population feel they cannot trust other people, compared to perhaps only 10 percent in the more equal states (Kawachi et al 1997). The international differences are at least as large. Measures of social capital and the extent to which people are involved in local community life also confirm the socially corrosive effects of inequality. Given the dysfunctional response to hurricane Katrina Bildiri zetleri Kitab Davetli Konumac Metinleri
Kent ve Salk Sempozyumu 07/09 Haziran 2006 BURSA in 2005, it is interesting to note that New Orleans is amongst the most unequal cities in the USA. Some of these patterns are reminiscent of the effects of greater inequalities among monkeys and apes: social relations tend to be more stressful in species which have stronger social hierarchies than they are in more egalitarian species. Among humans, it seems likely that the bigger the income and status differences, the more important social position and competition for status becomes. Although not obvious at the beginning of this research, it is now clear that income inequality tells us about how hierarchical societies are and about the scale of class differentiation within them. The limited comparable data on social mobility in different countries shows that more unequal countries have, as you might expect, less social mobility (Wilkinson & Pickett, forthcoming). Rather than being the land of opportunity, the United States now has unusually low rates of social mobility which go with its large inequalities. Similarly, social mobility has diminished in Britain as income inequalities have risen. And whether as a result of social, or market, forces, it also looks as if increased income inequality leads to greater residential segregation of rich and poor in both Britain and the US. Bigger differences seem to mean less mixing both socially and geographically. With such profound effects on society and health, it would be surprising if inequality did not also exacerbate most of the problems associated with relative deprivation. Indeed, as we expected, we found that greater inequality is associated with higher rates of imprisonment, poorer literacy and maths scores, increased obesity, more violence, and higher teenage pregnancies rates (Wilkinson & Pickett, forthcoming).
Inequality and social anxiety

But how does inequality really get to us? Why are we so sensitive to it? Some pointers to the mechanisms involved are provided by the psychosocial risk factors for health. Foremost amongst these, as we saw earlier, are three intensely social factors: low social status, weak friendship networks, and poor quality of early childhood experience all are strongly associated with poor health. Given that we know these work through chronic stress, the research seems to be telling us that these are the most pervasive sources of chronic stress in affluent societies. That is an important point to keep in mind. However, thinking more about these three sources of chronic stress, we can perhaps see an important underlying story. There is little doubt that the insecurities we may carry with us from a difficult early childhood can be exacerbated by the insecurities of low social status. To put it simply, neither helps self-confidence or make you feel valued. Friends come into the picture because they provide positive feedback: they enjoy your company, laugh at your jokes, seek your advice, etc.. In contrast, not having friends, feeling excluded, and thinking people avoid sitting next to you, fills most of us with self-doubt. We worry about being unattractive, boring, unintelligent, socially inept, and so on. Perhaps the underlying message from the psychosocial risk factors for poor health is that the most widespread and potent kind of stress in modern societies centres on our anxieties about how others see us, on our self-doubts and social insecurities. As social beings, we continuously monitor how others respond to us, so much so that it is sometimes as if we experienced ourselves through each others eyes. Shame and embarrassment have been called the social emotions as they shape our behaviour to meet acceptable standards and spare us Bildiri zetleri Kitab Davetli Konumac Metinleri
Kent ve Salk Sempozyumu 07/09 Haziran 2006 BURSA from the stomach-tightening we feel when we have made fools of ourselves in front of others (Scheff 1988). Confirming this picture are the findings from a review of over 200 experiments in which cortisol, a central stress hormone, was measured among volunteers while they were subjected to various stressors such as loud noises, mathematical problem solving, public speaking etc.. The aim of the review was to find out what kinds of stressors led most reliably to a rise in cortisol. The authors concluded that we are most sensitive to Tasks that included socialevaluative threat (such as threats to self-esteem or social status), in which others could negatively judge performance (Dickerson & Kemeny 2004). They went on to suggest Humans are driven to preserve the social self and are vigilant to threats that may jeopardize their social esteem or status. Several of the great sociological thinkers have suggested that this is the gateway through which we are socialised and our behaviour controlled within acceptable norms. It now looks as if it is also how society gets under the skin to affect health. The development of individualism and the break up of settled, life-long, communities must have increased our vulnerability to these social evaluation anxieties. Research going through the huge numbers of studies measuring anxiety levels in young people in the period 1952-93, concluded that The average American child in 1980 reported more anxiety than child psychiatric patients in the 1950s (Twenge 2000). Without a stable environment of long standing relationships we constantly face new evaluative threats from others: we try to put on our best public face and create a good impression. Social evaluative threats are involved in everything from embarrassment and loss of face in a personal context, to issues to do with low social status as they are ratcheted up by inequality in the wider society. Interestingly, the literature on violence points out how often issues of respect and loss of face are the triggers to violence (Wilkinson 2004). The reason why violence is more common where there is more inequality is not only because inequality increases status competition, but also because people deprived of the markers of status (incomes, jobs, houses, cars, etc) are naturally particularly sensitive to how they are seen. Similar processes are involved in the social gradient in childrens educational performance. A recent experiment for the World Bank showed that when children in rural India were unaware of the caste differences between them, high and low caste children performed equally well when asked to solve a series of puzzles; but when made aware of the differences, the performance of children from low castes was substantially reduced (Hoff & Pandy 2004). We can see then that increased social hierarchy and inequality substantially raises the stakes and anxieties about personal worth. We all want to feel valued and appreciated, but a society which makes large numbers of people feel they are looked down on, regarded as inferior, stupid and failures, not only causes suffering and wastage, but also incurs the costs of antisocial reactions to the structures which demean them.
Inequality, consumption, and the environment

Finally, inequality makes it harder to limit economic activity to levels which are environmentally sustainable. We have already mentioned that, despite its urgency in poorer countries, there is little evidence that continued economic growth brings any real increases in Bildiri zetleri Kitab Davetli Konumac Metinleri
Kent ve Salk Sempozyumu 07/09 Haziran 2006 BURSA wellbeing to the populations of the rich developed countries. As Gross National Income per head rises we no longer see rises in measures of happiness or economic welfare (Leyard 2005), and although longevity continues to increase, those increases are unrelated to national rates of economic growth. However, although economic growth brings few real benefits and poses a serious environmental threat, most people want increased wealth more than almost anything else. Given the concern with status, and the use of consumption to express status, much of the desire for higher incomes is of course a desire for the advantages and position enjoyed by the better off in our own societies. Several economists have provided detailed evidence suggesting that status competition is a very important driver behind the desire for ever higher levels of consumption (Frank 1999). Indeed, as income differences widened in the US, it looks as if they increased the pressure to consume: aspirational incomes and debt went up, while savings went down. Advertisers, endlessly suggesting that products enhance attractiveness, sophistication and exclusivity, are very aware of our social insecurities. They know that we hope consciously or not that our purchases will shore-up our self image and social identity. If what we want is an income which improves our standing and social attractiveness in relation to others, then it is simply not legitimate to treat our individual desires for higher incomes as if together they amounted to a societal desire for economic growth. Consumerism is driven substantially by social neuroses and insecurities fanned by inequality and increased competition for status. Rather than a sign of our rampant materialism, our insatiable capacity to consume is an indication (aptly labelled retail therapy) that we use our purchases as a source of comfort as in eating for comfort and to provide a sense of wellbeing which we cannot get from society. Our possessions make us feel like more substantial people in each others eyes. As such, our apparent materialism is actually an expression of what a highly social species we are. Without a reduction in inequality, the individualism of the market becomes dysfunctional. If we are to avoid further damage to the natural environment we must first improve the real social quality of our lives. That means reducing inequality and the resort to consumption as a substitute source of comfort. Richard Wilkinson is professor of social epidemiology at the University of Nottingham Medical School and author of: The Impact of Inequality: how to make sick societies healthier (Routledge 2005).
References
1. Abbott DH, Keverne EB, Bercovitch FB, Shively CA, Medoza SP, Saltzman W, et al. (2003). Are subordinates always stressed? A comparative analysis of rank differences in cortisol levels among primates. Hormones and Behavior; 43: 67-82. Brunner E, Marmot M. (2006) Social organization, stress, and health. In: The Social Determinants of Health. Edited by Marmot MG, Wilkinson RG.. OUP.
2.
10
Kent ve Salk Sempozyumu 07/09 Haziran 2006 BURSA 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. Dickerson SS, Kemeny ME. (2004) Acute stressors and cortisol responses: a theoretical integration and synthesis of laboratory research. Psychological Bulletin; 130(3): 355-91. Frank R. (1999). Luxury Fever: Why money fails to satisfy in an era of success. Free Press, N.Y.. Hoff K, Pandey P. (2004) Belief systems and durable inequalities. An Experimental Investigation of Indian Caste. World Bank Policy Research Working Paper 3351. Kawachi I, Kennedy BP, Lochner K, Prothrow-Stith D. (1997). Social capital, income inequality and mortality. American Journal of Public Health; 87: 1491-8. Layard R. (2005) Happiness: lessons from a new science. Allen Lane, London. Marmot MG. (2004). The Status Syndrome. Bloomsbury, London. Marmot M, Wilkinson RG. (2001). Psychosocial and material pathways in the relation between income and health: a response to Lynch et al.. British Medical Journal; 322: 1233-36. Sapolsky RM. (2004). Why zebras don't get ulcers. A guide to stress, stress-related disease and coping. WH Freeman, N.Y. 3rd edition. Sapolsky R. (2005). Sick of Poverty. Scientific American; 293(6): 92-9. Scheff TJ. (1988). Shame and conformity: the deference-emotion system. American Sociological Review; 53: 395-406. Shively CA, Clarkson TB. (1994). Social status and coronary artery atherosclerosis in female monkeys. Arteriosclerosis and Thrombosis; 14: 721-6. Twenge JM. (2000). The age of anxiety? Birth cohort change in anxiety and neuroticism, 1952-1993. Journal of Personality and Social Psychology; 79(6): 1007-21. Wilkinson RG. (2005). The Impact of Inequality: how to make sick societies healthier. Routledge. Wilkinson RG. (2004). Why is violence more common where inequality is greater? Annals of the New York Academy of Sciences; 1036: 1-12. Wilkinson RG, Pickett KE. (2006). Income inequality and health: a review and explanation of the evidence. Social Science and Medicine, 62: 176884. Wilkinson RG, Pickett KE. (Forthcoming). The problems of relative deprivation: why some societies do better than others.
11
Kat Atklar ve Tbbi Atklarn Ynetimi

Gnay KOCASOY
Kat Atk Kirlenmesi Aratrma ve Denetimi Trk Milli Komitesi Boazii niversitesi, evre Bilimleri Enstits, Hisar Kamps, 34342 Bebek stanbul
zet
Kat atklarn ve tbbi atklarn ynetimi gelimekte olan lkelerde karlalan en nemli evre sorunlar arasnda yer almaktadr. Ekonomik gelimeler ve yaam standartlarnn ykselmesi, her gn piyasaya yeni rnlerin srlmesi, retilen kat atk miktarnn artmasna neden olmaktadr. Bertaraf ilemlerinin olduka pahal olmas ve beraberinde ortaya kan sorunlarn gideriminin ilem performansn olumsuz ynde etkilemesi, yeni yntem araylarn hzlandrmtr. lkemizde de, zellikle stanbul gibi nfus younluu ok fazla olan ehirlerde, ok nemli olan kat atk sorununu zmek iin yasal-kurumsal yapnn, gerekli kanun ve ynetmeliklerin dzenlenmesi ve ulusal evre politikalarnn oluturulmas, dzenli depolama alanlarnda uzaklatrlan kat atk miktarnn azaltlmas iin atklarn geri dntrlerek tekrar kullanmn salayacak atk minimizasyonu veya atk geri kazanma programlarnn balatlmas hemen yaplmas gereken admlardr. Hastaneler ve dier salk kurulularndan kaynaklanan tbbi atklar ise, toplumsal salk risklerine neden olan en nemli tehlikeli atklar arasndadr. Bu kurulular; bir yandan insan salnn geliimi ve tedavisi ynnde hizmet verirken, bir yandan da toplum sal asndan tehlike yaratabilecek tbbi atklarn oluumuna neden olmaktadrlar. Bu nedenle, entegre tbbi atk ynetim planlarnn yaplmas, bu risklerin minimize edilmesi iin ncelikle gerekletirilmesi gereken ilk alma olmaldr. Atklarn kaynanda etkili bir ekilde snflandrlmas ve ayrtrlmas ile bu atklarn salkl olarak ynetim ve bertarafnda srekli ve uygun sistemlerin uygulanabilmesi iin gereklidir. Anahtar Kelimeler: Bertaraf, Dzenli depolama, Geri Kazanm, Kat Atklar, Tbbi Atklar, Yakma
1. Giri
Tm dnyada kat atklar nemli bir sorun olarak karmza kmaktadrlar. Srekli nfus art, hayat standardnn giderek ykselmesi, toplumun taleplerini karlamak iin yeni rnlerin piyasaya kmas retilen ve uzaklatrlmas gereken kat atk miktarnn her gn artmasna neden olmaktadr. Kat atklar genellikle reticisinin gznde hibir deeri olmayarak atlan aslnda ise ekonomik deeri olan maddelerdir. Evlerden, tarm alanlarndan, maden ocaklarndan, parklardan, caddelerden kaynaklanan ve dzenli depolama alanlarnda uzaklatrlan kat atklarn azaltlmasnda en nemli yntem atklarn geri dntrlerek tekrar kullanmn salayacak atk minimizasyonu veya atk geri kazanma programlarnn balatlmasdr. Bildiri zetleri Kitab Davetli Konumac Metinleri
12
Kat atklar heterojen bir yapya sahip olup, zellikleri lkeden lkeye deitii gibi ayn lkede ehirden ehire ve hatta semtten semte farkllk gstermektedir. Kat atklarn zelliklerine etki eden dier bir faktr de mevsimsel deiimlerdir. Bu nedenle lkemizde kat atklarn bertaraf yntemleri planlanrken uzaklatrlacak kat atklarn kompozisyonunun ve miktarnn doru olarak belirlenmesi arttr. Bu konuda literatrde verilen deerleri, zellikle ekonomik olarak gelimi lkelerin kat atk verilerini kullanmak ok hataldr. rnein ekonomik olarak gelimi lkelerden kaynaklanan kat atklarn nem oran %40 civarnda iken bu deer ekonomik olarak gelimekte olan lkemizin kat atklarnda % 80lere kadar kmaktadr. Gnmzde bir ok lkede kat atklar vahi depolama/dzenli deponi alanlarnda gmlerek veya yaklarak bertaraf edilmektedir. Kat atklarn yaklarak bertaraf edilmesi ok pahal yntemlerdendir. lk yatrm ve iletme maliyetleri yksek olan bu yntemler genellikle ekonomik olarak gelimi lkelerde uygulanmaktadr. Buna karlk Trkiye gibi ekonomik olarak gelimekte olan lkeler kat atklar, ounlukla hibir maliyeti olmayan (gerek ilk yatrm ve gerekse iletme iin) vahi depolama ile bertaraf etmeyi tercih etmektedirler (Curi, 1996). Vahi depolamada kat atklar, bo bulunan herhangi bir alana -zellikle ukur alanlara- hi bir nlem alnmadan atlarak, p ynlar/dalar oluturulmaktadr. Eimi uygun olmayan (ok dik) tepeler halinde ylan kat atklar kayarak evre sorunlarna, kat atklarn kaymas sonucu aa kan metan gaznn oksijenle birlemesi ise patlamalara neden olmaktadr (Curi, 1996). Vahi depolama alanlarnda oluan sznt sular toplanp artlmas iin gerekli sistem olmad iin, yzeysel ve yeralt sularnn kirlenmesine neden olmaktadr. Ayrca buralar fare, bcek gibi haerelerin remesi iin ideal ortamlardr. evre kirliliine neden olan en nemli etkenlerden biri de salk kurulularndan kaynaklanan tbbi atklardr. Tbbi atklar miktar olarak az olmalarna ramen, yksek oranda risk tayan ok nemli bir atk grubudur. Bu atklar enfekte olmalarnn yan sra tehlikeli kimyasallar, ilalar, toksinler, radyoaktif maddeler gibi ok miktarda tehlikeli ve enfekte maddeleri de iererek, salk personeli, hastalar ve toplum sal ve evre asndan byk bir tehlike oluturmaktadr. lkemizde nfus artna bal olarak mevcut hastane saysnn artmas ile tbbi atk miktar da her geen gn hzla artmaktadr. Ayrca son yllarda tehlikeli bulac hastalklarn (AIDS, viral hepatit vb.) art gstermesi plastik enjektrler ve kan setleri gibi tek kullanmlk malzemelerin kullanmn arttrm olup, bu da dorudan tbbi atk retim miktarna yansmtr. Bunlarn dnda salk kurulularnda evsel kat atklarn dnda farkl niteliklere sahip patojen mikroorganizma ieren maddeler, organ dokular, kesici aletler, rngalar, kirlenmi sarglar, ameliyat artklar vs. gibi tbbi atklar da ortaya kmaktadr. Sonuta miktarlar gittike artan tbbi atklar, nemli bir evre ve salk sorunu haline gelmitir. Tbbi atklarn dier atklardan ayr bir ileme tabi tutulmamas; bata Hepatit ve H.I.V. gibi ok tehlikeli virslerin ve birok hastaln insanlara geme riskini arttrmakta, bununla birlikte ok sayda salk, evre ve maliyet problemini ortaya karmaktadr. Bu nedenle salk kurulularndan kaynaklanan tbbi atklarn salk personeline, halk salna ve evreye zarar vermeden evsel nitelikli atklardan ayr olarak toplanmas, geici depolanmas,
13
Kent ve Salk Sempozyumu 07/09 Haziran 2006 BURSA tanmas ve nihai bertaraflarnn salanmas tm yetkililer iin yerine getirilmesi gerekli bir zorunluluktur (WHO, 1999).
2. Trkiyede Evsel Kat Atklarn Ynetimi

Kat Atk Ynetimi lkemiz iin nemli bir sorun olmaya devam etmekte, gerekli nlemler alnmad takdirde bu sorunlarn giderek artmas ve mraniye-Hekimba plnde yaanlan felaketin benzeri olaylarla karlalmas kanlmaz olacaktr. leride zc olaylarla karlamamak iin neler yaplmas gerektiini irdelemeden nce Trkiyedeki kat atk ynetiminin tarihesi, evsel kat atklarn mevcut durumu, bu konu ile ilgili yasalkurumsal yap anlatlarak ne gibi dzenlemeler yaplmas konusunda neriler sralanacaktr.
2.1. Trkiye'de Kat Atk Ynetiminin Tarihesi

lkemizde deiik kaynaklardan kaynaklanan kat atklarn miktar ve tr hakknda gvenilir ve istatistiki veriler mevcut deildir. Deiik aratrmaclar bu konuda seilen bir yrede belli bir sre aratrma yaparak veri toplamakta, aratrma sonulandktan sonra yredeki kat atklar ile ilgili almalar yaplmamaktadr. Aratrmaclar tarafndan toplanan veriler veri bankasnda toplanmad iin bu bilgilere ulamak ok zor ve hatta imkanszdr. 1991 ylnda Kat Atklarn Kontrol Ynetmelii (T.C. evre Bakanl, 1991)nin yaynlanmasndan sonra T.C. Devlet statistik Enstits evsel kat atklar hakknda sistematik olarak veri toplamaya balamtr. Evsel atklar; evlerden, ticarethanelerden, sanayiden (evsel nitelikli olanlar), park ve caddelerden kaynaklanmaktadr. Ancak hangi kaynaktan ne kadar atk retildiine ait bilgi yoktur. Elde edilen veriler aratrmaclarn "kaynakta" - evlerde yaptklar bireysel aratrmalara dayanmaktadr (Curi, 1996). Evsel atklarn miktar genellikle bertaraf alanna getirilen atk miktarndan belirlenmekte olup, bu veriler retilen gerek kat atk miktarn yanstmamaktadr. Kat atklarn miktar ve kompozisyonu, retildikleri kaynaktan son bertaraf alanna getirilene kadar srekli olarak deimektedir. Bunun nedeni belli atklar (kat, gazete, dergi, vb.) ev halk ve kapclarn ayrtrmas, konteynerlerden atk ayrc/toplayclarn belli maddeleri ayklayarak toplamasdr. Deiik metropol ehirlerde kii bana retilen atk miktar Tablo 1'de verilmitir (DE, 2002). Tablo 1. Trkiyedeki deiik metropol ehirlerde kii bana retilen kat atk miktar (DE, 2002) (K Aylar) (Yaz Aylar) ehir Nfus (g/kii-gn) (g/kii-gn) Adana 1 129 792 865 473 Ankara 2 802 747 615 635 Bursa 1 015 301 613 793 Diyarbakr 520 195 365 250 Gaziantep 764 649 221 175 stanbul 7 512 652 554 514 zmir 1 932 310 724 484 Kayseri 521 754 752 374 Konya 638 400 683 539 Samsun 386 479 542 450
14
2.2. Trkiyede Kat Atklarn Bertaraf Edilmesi

Trkiyede kat atklarn uzaklatrlmasnda kullanlan en yaygn yntem denize dkmek veya vahi depolama alanlarnda depolamaktr. Trkiyede bine yakn vahi depolama alan mevcut olup, atklar buraya hibir nlem alnmadan atlmaktadrlar. Bu alanlara atlan atklar sktrlmad gibi stleri de rtlmemekte, ak braklmaktadr. Vahi depolama alanlarnda oluan sznt sularnn ve metan gaznn toplanaca sistemler olmad iin bunlar srekli olarak evreyi kirletmekte ve halk sal asndan byk tehlikeler yaratmaktadr. Bunlara rnek olarak 28 Nisan 1995 ylnda stanbulda mraniye-Hekimba Vahi Depolama Alannda meydana gelen felaket verilebilir. Yanl eimle, ok dik tepe eklinde ylan plerin kaymas sonucu aa kan metan gaznn havadaki oksijenle birleerek patlamas sonucu 39 vatanda hayatn kaybetmi, bir ok gecekondu p ynlar altnda kalmtr. Ayrca plerin kaymas sonucu krlan borular nedeni ile yrede kanalizasyon akta akmaa balam, halk sal ciddi tehditlerle kar karya kalmtr. Dier bir olay ise 23 Mays 1996da meydana gelmi, Kemerburgaz Vahi Depolama Alanndaki kat atklar kayarak depolama alannn yaknnda bulunan yolu tamamen kapatmtr (Kocasoy ve Curi, 1995). Mevcut olan tm vahi depolama alanlarnn vakit geirilmeden kapatlmas ve gerekli rehabilitasyonlarn doru olarak yaplmas gerekmektedir. 1991 ylnda Kat Atklarn Kontrol Ynetmelii yaynlandktan sonra yerel ynetimlerbelediyeler kat atklarn toplanmas, tanmas ve bertaraf edilmesini kapsayan "entegre kat atk ynetimi" programlar yapmaya ve uygulamaya balamlardr. Bu kapsamda vahi depolama alanlar kapatlarak rehabilitasyonlar yaplmaa, dzenli depolama alanlarnn inaasna balanmtr. Ancak yerel ynetimler kat atklarn geri dntrlmesi, geri kazanlmas konularnda herhangi bir program yapmamlardr. Trkiyede bulunan 3215 belediyeden sadece stanbul, Bursa, Gaziantep, Antalya, Denizli, zmir (Foa), Mula (Marmaris ve Gek, Erzurum) Belediyeleri dzenli depolama alanlar yapmlardr (DE, 2002). lkemizde kat atklarn % 15,5i Bykehir Belediyesinin % 48,8i belediyelerin kat atk bertaraf alanlarnda (vahi depolama alanlarnda), % 27,8i dzenli depolama alanlarnda, % 1,5i kompost tesislerinde, % 0,8i akta yaklarak, % 0,8i derelere dklerek, % 4,8i ise deiik yntemlerle bertaraf edilmektedir.
2.3. Trkiye'de Kat Atklarn Geri Dntrlmesi/Kazanlmas

Doal kaynaklarn snrsz olmadn ve enerji darboaznn gittike ok daha fazla nem kazandn fark eden ekonomik olarak gelimi olan lkeler "atk" olarak atlan maddelerin iinde bulunan deerli maddeleri geri dntrebilmek/kazanmak iin yntemler arayna girmilerdir. Ancak ekonomik olarak gelimekte olan lkeler, geri dntrme/kazanma programlarnn sanayilemelerine katkda bulunacann, ekonomilerini glendireceinin farkna tam olarak varmamlardr. Demir, elik, bakr, kurun, kat, plastik gibi deerli maddelerin geri kazanlmas bu maddelerin ithali iin harcanacak dvizin yurtiinde kalmas, doal kaynaklarn korunmas ve enerji kullanmnn azaltlmas bakmndan ok nemlidir. Bu deerli maddelerin geri kazanlmas iin kullanlacak enerji, maden ocaklarndan karlmas iin gereken enerjiden ok daha azdr. rnein bir ton alminyumun geri kazanlmas iin harcanacak enerji ayn miktardaki alminyumun hammaddeden elde edilmesi iin gerekli olan enerjinin sadece yzde drd (%4) kadardr. Bir ton kadn geri kazanlmas ile 17 aacn kesilmesi ve 4100 kw enerjinin zayi edilmesi nlenmektedir. Bu Bildiri zetleri Kitab Davetli Konumac Metinleri
15
Kent ve Salk Sempozyumu 07/09 Haziran 2006 BURSA deerli maddelerin geri kazanlmas ile lke ekonomisine nemli katklar salanmaktadr. Son yllara kadar ve halen lkenin byk bir ksmnda deerli maddelerin geri dntrlmesi/ geri kazanlma ilemleri ok ilkel yntemlerle yaplmaktadr. Bu deerli maddelerin ayrtrlmas ilkel bir ekilde bir ka aamada yaplmakta olup aada verilmitir:
Cam ieler ve gazete katlar evlerde ayr toplanmakta, gezici seyyar satclara/toplayclara satlmaktadr. Metropol ehirlerde bu ilem genellikle kapclar tarafndan yaplmaktadr. Caddelerdeki kat atk konteynerlerinde dier atklarla birlikte atlm deerli maddeler belli toplayclar tarafndan ayrtrlp toplanarak bunlar ileyen firmalara satlmaktadr. Bu ayrtrmann yaplmas esnasnda atklar etrafa salmakta, evreyi kirletmektedir. Bertaraf alanna (vahi depolama/dzenli depolama alanlar) getirilen kat atklar burada salksz koullarda alanlar tarafndan ayrtrlarak, daha sonra bu maddeleri ileyen fabrikalara satlmak zere depolama alann belediyeden ihale ile kiralam olan kiiye "p aasna" satarlar. Bu ekilde ayrtrlm olan maddeler de dier atklarla kirlenmi olduu iin ou geri dntrlememekte/geri kazanlamamakta, dierlerinin ise ilenmeden nce temizlenmesi gerekmektedir ki bu da geri kazanm maliyetini arttrmaktadr (Curi, 1994).
Yukarda anlatlan kat atklarn ayrtrlmas ilemleri verimli deildir. Doal maddelerin byk bir ksm deerlendirilemedii gibi, dzenli depolama alanlarnn mrn de ksaltmaktadr. Btn bu deerli maddeler ya ve yemek artklaryla karp kirlenmeden kaynakta ayrtrlmal ve geri dntrme/geri kazanma merkezlerine gtrlmelidir. Trkiyede geri dntrlebilecek/kazanlabilecek kat atklarn ok az bir ksm deerlendirilebilmekte olup, ihtiya olunan bu malzemeler, dier lkelerden hurda olarak ithal edilmektedir. Yaplan aratrmalar, stanbuldaki geri kazanlabilecek malzemelerin sadece %70inin geri kazanlmas durumunda blgenin ihtiyacnn karlanabileceini ve hatta kat gibi maddelerin ihtiyac karladktan sonra ihra edilebilecek miktarlarda olduunu ortaya koymutur. Bu suretle lke bu maddelerin ithaline harcanacak dvizi tasarruf etmesinin yan sra ekonomik bir getiri de elde edecektir. Trkiyedeki ilk kat atk geri dnm merkezi Bakrky, stanbulda kurulmutur. Ancak buras bir geri dnm merkezi olmayp, atklarn elle ayrtrld bir atk ayrtrma merkezidir. Bu program, pilot blge olarak seilen Bakrky ve yredeki semtleri kapsamaktadr. Seilen blgedeki evlerde cam, plastik ieler, karton ve metal kaplar kendilerine Bakrky Belediyesi tarafndan datlan plastik poetlerde ayr olarak toplanmakta ve belirli gnlerde Belediyenin vastalaryla evlerden alnarak Atk Ayrtrma Merkezine getirilmektedir. Merkezde alan iiler tarafndan elle ayrtrlan ve preslenerek hacmi kltlen atklar tekrar kullanlmak/geri kazanlmak zere deiik fabrikalara/firmalara gnderilmektedirler. Yakn zamanda Kadky Belediyesi de atklarn geri kazanlmas iin Kadky Semtinde geri dnm program hazrlamtr. Evlerde ayr ayr toplanan atklar ayn semtte bulunan atk ayrtrma merkezine tanmakta, burada elle atklar bir kez daha ayrtrldktan sonra preslenerek/paralanarak granl haline getirilip geri kazanlmas iin firmalara satlmaktadr.
16
2.4. Uygulanan Evsel Kat Atk Ynetiminde Grlen Eksikler

Evsel kat atklar evlerden, ticarethanelerden, park, bahe, yollardan ve benzeri yerlerden kaynaklanmaktadr. Bu atklarla ilgili eksiklikler aada sralanmtr:

Kat atklarn hangi kaynaktan ne kadar retildii hakknda bilgi yoktur. Kii bana retilen kat atk miktar uzaklatrma alanna getirilen kat atk miktarndan belirlenmektedir. Bu ekilde elde edilen veriler salkl deildir. Kii bana den kat atk miktar 1994 de 1.10, 1995de 1.27, 1996da 1.37, 1997de 1.48, 1998de 1.51 kg/kii/gndr. 1960-1990 aras bu deer 0.5 kg/kii/gn olarak belirlenmitir. Buna gre lkemizde gnlk p retimi 65000 ton'dur. Trkiyedeki plerin %15-20si geri kazanlabilir nitelikte olduu tahmin edilmektedir. Yaz ve k aylarnda retilen kat atklarn kompozisyonu tam olarak bilinmemekte, ancak DEnin 1993 yl almalar sonucu baz ehirlerdeki kat atklarn kompozisyonu ve geri kazanlabilir maddelerle ilgili veriler elde edilmitir (DE, 1995a). Bu almaya gre deiik ehirlerde geri kazanlabilir kat atk miktar %8 ile % 23 arasnda deimektedir. Trkiyedeki byk ehirlerde kii bana retilen kat atk miktar Tablo 1de verilmitir. lkemizde geri kazanlabilen maddeler gerektii ekilde geri kazanlmamakta, p olarak atk uzaklatrma alanlarna gnderilmektedir. En ok ayr olarak toplanan kat ve karton gibi maddelerin yarsndan ou yaklmaktadr. Evsel atklarda ar ve alkali metaller bulunmaktadr. Ayrca evsel kat atklarn uzaklatrld depolama sahalarna (vahi depolama alanlarna) sanayi kat atklar da atlmakta, bu ekilde evsel kat atklarda ar metaller ve dier tehlikeli maddelerle karmakta, bu durum ise evsel kat atklar tehlikeli atk snfna sokmaktadr (Curi, 1993). Kat atklarn daire, ev ve apartmanlarda toplama, biriktirme ve bekletme yntemleri belirtilmemitir. lkemizde evlerin planlarnda ve inaatnda kat atklarn geici olarak depolanmas iin herhangi bir mekan veya dzenleme dnlmemektedir. p torbalarnn, konteynrlarn, ara depolama konteynrlarnn standardizasyonu yoktur. Caddelerde bulunan konteynrlardan sznt sular akmakta, konteynrlar temizlenmemekte, belli aralklarla dezenfekte edilmemekte, kapaklar srekli ak tutulmaktadr (Badurak, 1990). Mevcut uygulamada kapdan kapya toplama ynteminde plerin uzun sre sokakta kalmalar, geri kazanma ve sokak hayvanlarnn beslenme amacyla kartrlmas sonucu pler etrafa yaylarak, evre kirlilii oluturmakta, halk saln tehdit etmektedir (Kocasoy, 2002). plerin toplanma skl ana arterlerde dzenli olarak yaplmasna ramen, merkezden uzak semtlerde kat atklar gereken sklkta toplanmamaktadr. Kat atk toplama aralar bu atklar nihai uzaklatrma alanna gtrerek uzun mesafeler kat etmektedir. Bu yaklam ekonomik olmad gibi aralarn sk sk arzalanmalarna da neden olmaktadr. Geri kazanma programlar gerei olan kaynakta ayklama belediyeler tarafndan planl bir ekilde uygulanmamakta, tm kat atklar kark olarak ayrtrlmadan konteynrlara atlmaktadr. Geri kazanma ilemleri sadece gnll kurulularn giriimleri ile snrl bir ekilde uygulanmaktadr. Ayrca evre dostu vatandalarn evlerinde biriktirdii geri kazanlabilir maddeleri gtrebilecekleri yerler mevcut deildir (Kocasoy, 1996). Bildiri zetleri Kitab Davetli Konumac Metinleri
17
Kat Atklarn Kontrol Ynetmelii ile mecburi klnm olan ie ve benzeri kaplarn geri kazanlmas yeterince uygulanmamakta bu kaplar kaynakta ayklanmad, p uzaklatrma alanlarnda ayklanmakta olduu iin geri kazanlmas zorlamaktadr. Ayrca bunlar geri kazanmakla ykml firmalar gerektii gibi denetlenmediinden Ynetmeliin ilgili maddesi yerine getirilmemektedir. Belediyelerin ihale usul ile kiraya verdikleri kat atk uzaklatrma sahalarnda yaplan iptidai geri kazanma almalar verimsiz olmasnn yan sra halk sal asndan da sakncaldr. Kat atklarn byk bir ksm vahi depolama diye adlandrlan alanlarda gelii gzel uzaklatrlmaktadr. Az bir ksm ise derelere, denizlere atlmakta, ok az bir ksm ise bahelerde, sokaklarda bilinsizce yok edilmektedir Vahi depolama alanlar olarak adlandrlan bu alanlar dzenli depolama alanlar standartlarna katiyetle uymamakta, bu alanlarda insanlar geri kazanlabilecek maddeleri gayr shhi artlarda ayrtrrken hayvanlar da atlan pler arasnda beslenmee almaktadr (Curi, 1992) . Baz ehirlerimizde (zmir, stanbul, Akhisar, Antalya, Edirne, Mersin, vb.) kompost tesisleri mevcuttur. Ancak bu kompost tesislerinin ou dndakiler teknik/ekonomik nedenlerden tr faaliyetlerini srdrememekte veya tatminkar sonular alnamamaktadr (Kocasoy, 1996). zmir, stanbul, Bursa, Erzurum, Denizli gibi 12 ehrimizde dzenli depolama alanlar ina edilmi; bir ok ehirde ise (25 civarnda) dzenli depolama alanlarnn hazrlanmas iin almalar yaplmaktadr. Mevcut dzenli depolama alanlarnda ise biyogazdan yararlanlmamakta, sznt sular ise uygun ekilde uzaklatrlmamaktadr. Kocaelinde tehlikeli atklarn yakld bir insinerator ve dzenli depolama alan mevcut olup. Aydn, Antalya ve Balkesirde yakma tesisi kurulmas iin planlar hazrlanmaktadr. Mevcut yaklak 3000 vahi depolama alan yeralt sularn kirletmekte, bu alanlardan kan gazlarla hava kirlilii olumaktadr. Bu alanlar potansiyel risklere sahiptir. Rehabilitasyonu yaplan vahi depolama alanlarnn rehabilitasyonu tam ve doru olarak yaplmamakta, bu alanlar bazen yanl amalarla kullanma almaktadr.
2.5. Yasal ve Kurumsal Durum

lkemizde 14 Mart 1991 tarihli ve 20814 sayl Resmi Gazetede yaynlanan Kat Atklarn Kontrol Ynetmelii uygulamaya konulmu ve daha sonralar baz maddeleri deitirilerek 25.04.2002 tarih ve 24736 sayl Resmi Gazetede yaynlanmtr. Ayn ekilde ambalajlarn evreye zarar vermeyecek ekilde retilmesi, ambalaj atklarnn tekrar kullanm geri kazanm ve geri dnm amacyla 30.07.2004 tarih ve 25538 Sayl Resmi Gazetede Ambalaj ve Ambalaj Atklarnn Kontrol Ynetmelii yaynlanarak yrrle girmitir. Yasalarla ngrlen grevlerin kimler tarafndan gerekletirilecei belirlendii iin hukuksal durumla kurumsal yap birlikte incelenmi, bu konu ile ilgili yetki ve sorumluluklar ve karlalan sorunlar aada verilmitir.
1580 ve 3030 Belediye Kanunlarna gre belediye snrlar iinde kat atklarn toplanmas ve tanmasndan belediyeler sorumludur. Bykehirlerde ise Bykehir Belediyesi ve le Belediyeleri bu grevi birlikte yrtmektedirler. Mcavir alanlar dndaki blgelerde bulunan sanayi kurulular ve turistik tesisler atklarn kendileri toplamak ve aktarma/nihai uzaklatrma alanlarna Bildiri zetleri Kitab Davetli Konumac Metinleri
18
Kent ve Salk Sempozyumu 07/09 Haziran 2006 BURSA tamak/tatmakla sorumludurlar. Toplama alanlarnda denetleme yetkisi mahallin en byk mlki amirine verilmitir. Evsel ve evsel nitelikli atklarn atksu artma amurlarnn depolama tesislerine inaat ruhsat, kat atklar ileme tesislerine inaat ve iletme ruhsat verme yetkisi belediye snrlar ve mcavir alan snrlar dnda kalan yerlerde mahallin en byk mlki amiri, belediye snrlar ve mcavir alanlarda belediyeler, Bykehir Belediyesi olan yerlerde ise Bykehir Belediyelerindedir. Bu merciler Ynetmeliin 31ci maddesi gereince nfusu on bine kadar olan yerlerde Mahalli evre Kurulundan, onbinden fazla olan yerlerde ise evre Bakanlndan uygun gr almak zorundadrlar. Ynetmelik erevesinde yaplacak denetimler ise evre Bakanlnn yetkisindedir. Yukarda anlatlan konuda Merkezi ve Yerel Ynetim (belediyeler, mlki amirlikler ve evre Bakanl) karmaas vardr. evre Bakanl grevi olan kat atk ynetimi ve izleme faaliyetlerini gerekletirecek rgtsel ve teknik yapya sahip deildir. Ayrca pek ok yerde izin, ruhsat almnn Ynetmeliklere uygun olarak gereklemedii grlmektedir. Ynetmeliin 4c maddesi az atk reten teknolojinin seimini, retimde kat atk miktarnn en aza indirilmesini, kat atklarn deerlendirilmesini, geri kazanlmasn ve zararl madde iermemesini ngrmektedir. Ancak Ynetmelikte bunlarn nasl gerekletirilecei ve izlenecei, bu maddeye uyulmamas durumunda ne gibi meyyidelerin uygulanaca belirtilmemektedir. Ynetmeliin 6c Maddesinde ngrlen gerekli eitimin nasl ve kim tarafndan verilecei ve nasl finanse edilecei aklanmamtr. Dzenli depolama alanlarnn ve yakma frnlarnn yer seiminde evresel Etki Deerlendirmesi (ED) Ynetmeliinin ngrd ED ettlerinin ciddi ekilde yaplmad, bu nedenle de yanl yer seimlerinin gerekletii grlmektedir. Kat Atklarn Kontrol Ynetmelii ile dier yasa ve ynetmeliklerin (1580 sayl Belediyeler Kanunu, Umumi Hfzshha Kanunu, vb.) arasnda baz uyumsuzluklar vardr. Ynetmelikte baz ambalajlar iin konmu bulunan kota zorunluluu denetlenememekte olup, bu konu ile ilgili Maddenin amacna ulamad grlmektedir. Bu Maddedeki kota yerine depozito uygulamas mecburiyeti getirilmelidir. p Vergisi diye bilinen evre Temizlik Vergisi bedelinin retilen kat atk miktarna gre belirlenmedii iin atk retiminin azaltlmas iin tevik edici olmamaktadr. Ayrca alnan vergi amaca uygun olarak kullanlmamakta, cari harcamalar iin sarf edilmektedir. Baz belediyeler tarafndan atklarn dzenli depolama alanlar yerine yakma frnlarnda bertaraf edilme planlar yaplmaktadr. Genel olarak lkemizde retilen kat atklarn sl deerinin ok dk olmas nedeniyle ek yakt kullanlmadan yaklmas mmkn deildir. Ekonomik adan ise atklarn dzenli depolama alanlarnda bertaraf edilmesinin maliyeti 5-6 E/ton arasnda deimesine karn ilk yatrm maliyetleri ok yksek olan yakma frnlarnda bu maliyet 28-170 E/ton arasndadr (Curi, 1988). Kat atk hizmetlerini veren belediyelerin kadrolar gereksiz elemanlarla iirilmitir. Belediyelerdeki baarsz elemanlar kat atkla ilgili birimlere srlmekte, bu ise kat atk hizmetlerine verilen nemi gstermektedir. Belediyelerin hem hizmeti veren hem de denetleyen kurulu olmas nedeniyle istenilen kalite ve verimde hizmet yaplamamaktadr.
19
Kat Atk Deponi Alanlar Ynetimi ile ilgili Ynerge birok belediye tarafndan uygulanmamakta, uygulamayanlar iin ise Ynergede hi bir meyyide bulunmamaktadr. Kat atklarn ynetimi iin Kat Atk Ynetimi Ulusal Ajans ad altnda zerk bir birim oluturulmaldr.
3. Trkiyede Tbbi Atklarn Ynetimi

3.1. Tbbi Atklarn Ynetimi
Tbbi atk ynetiminin amac, atk oluumundan bertarafna kadar insan sal ve evreyi atklarn tehlikeli ve halk saln tehdit edici etkilerinden korumaktr. Tbbi atklarn salkl ve ekonomik ekilde ynetilmesinde ncelikle atk olumasnn en aza indirgenmesi, geri kazanlabilecek atklarn geri kazanlmas, atk miktarnn belirlenmesi ve atklarn kaynanda dzenli olarak toplanaca sistemlerin oluturulmas gerekmektedir. Hastanelerde ve dier salk kurulularnda oluan balca atk tipleri; evsel nitelikli kat atklar, enfekte, bulac, kimyasal ve radyoaktif atklar olarak snflandrlabilir (WHO, 1999; Bennett, 1989; KAKAD, 2004). Radyoaktif atklarn toplanmas ve bertarafndan Trk Atom Enerjisi Kurumu sorumlu olup, dier btn atklarn toplanma ve bertarafndan ise belediye ve mcavir alan ierisinde belediyeler, belediye snrlar dnda ise Valilikler sorumludur (T.C.evre ve Orman Bakanl, 1993).
3.2. Yasal Yaptrmlar

lkemizde tbbi atklarn ynetimi esaslar, ilk olarak 20 Mays 1993 tarihinde yrrle girmi ve 21586 sayl Resmi Gazetede yaymlanm olan Tbbi Atklarn Kontrol Ynetmeliinde belirtilmektedir. Daha sonra mevcut Ynetmelik revize edilerek, yeni Tbbi Atklarn Kontrol Ynetmelii 2005 ylnda yrrle girmitir. Bu Ynetmeliin amac salk kurulularndan kaynaklanan tbbi atklarn halk salna ve evreye zarar vermeden ayr olarak toplanmas, geici depolanmas, geri kazanlmas, tanmas ve nihai bertarafnn salanmasna ynelik idari, teknik ve hukuki prensip, politika ve programlarn belirlenerek uygulanmasnn salanmasdr.
3.3. Tbbi Atklarn Kontrolnn nemi

Salk kurulularnda meydana gelen atklar dorudan ve dolayl olarak salk alanlar, hastane personeli, hasta ziyaretileri, hastalar ve toplum iin ciddi salk risklerine neden olurlar. Tbbi atklarn ciddi bir tehlike olarak alglanmasnn temel sebepleri; baz hastalklarn sonucunun lm olmas (rnein AIDS), risk kontrolnn yetersizlii, risk iin kimin ya da neyin (kii, enstit ya da endstri) sorumlu olduunu tanmlamann zorluudur. Salk kurulularnda karlalan hatal uygulama ve eksiklikler ise u ekilde zetlenebilir: Bir ok salk kuruluunda, deiik tipte atklar iin uygun renk kodlamas ve gerekli iaretler bulunmad, birounda ise yanl uygulamalar gzlenmitir. Hasta bekleme odalarnda, mutfakta ve hastane giri katlarnda bulunan evsel atklar iin konulmu p kutularnda mavi yerine enfekte atklar iin kullanlan krmz torbalar yerletirilmitir. Buna karlk, baz laboratuarlarda ve hasta mdahale odalarndaki konteynerlerin ierisinde ise mavi torbalara rastlanmtr. Bylece
20
Kent ve Salk Sempozyumu 07/09 Haziran 2006 BURSA btn evsel, bulac ve geri dnml atklarn ayn torbalarda toplandn sylemek mmkndr. Tbbi ve evsel atklar ayr toplansa bile, kurum iinde ayn servis arac ile tanmaktadr. Yeni ynetmelie gre, orijinal atk torbalar 100 mikron kalnlkta polietilenden imal edilmi, darbeye ve tamaya dayankl olmaldr. Atklarn kurum ierisindeki tanmasndan doan maliyetin azaltlmas iin, satn alnan plastik torbalarn ounun bu kriterlere uymad grlmtr. Bu torbalar herhangi bir darbeyle yrtlabilir ve bulac olabilecek ierikleri konteynra, araca ve evreye yaylabilir. Kesici ve delici aletlerin darbeye dayankl materyalden yaplm konteynerlerde toplanmas gerekirken, bunlar deiik kutularda toplanmakta veya dorudan krmz tbbi atk torbalarna konulmaktadr. Atklarla ilgilenen personelin zel kyafetler, uygun eldivenler ve ayakkablar giymesi ve maske kullanmas zorunlu tutulsa da, gzlemlere gre alanlar atklarn toplanmasn herhangi bir nlem almadan gerekletirmektedirler. Salk kurulularnn ounluunda geici depolama odas veya konteyneri bulunmamakta, geici atk deposu bulunan hastanelerde ise ynetmelikte belirtilen teknik artlara uyulmamaktadr. Deiik renkte torbalar ayn depoda depolanabilmekte, atk torbalar bazen depolama odasnn nne dahi konulmaktadr. Hastane depolama alanlarnda geici olarak depolanan atklar, Ynetmelikte belirtildii ekilde her gn dzenli olarak toplanmamaktadr. Ynetmelik, salk kuruluunun elemanlar tarafndan tam olarak bilinmemekte, yeterli hizmet ii eitim yaplmamakta ve genel olarak tbbi atk sorumlusu bulunmamaktadr. Sorunlarn bandaki en nemli nedenlerden birisi de eitim eksikliidir. Salk kurulularnn bir ksmnda temizlik hizmetleri zel sektre, dolaysyla dk maliyetle alan bilinsiz kiilere yaptrlmakta ve bu insanlar eitli risklere maruz kaldklar gibi uygulamalar da aksatmaktadrlar.
3.4. Tbbi Atklarn Minimizasyonu

Salk kurulular iin atklarn biriktirilmesi, tanmas, artlmas ve bertaraf nemli bir maliyet oluturmaktadr. Bu maliyetin azaltlmasnda en etkili yol, hastane ierisinde atk minimizasyonu programlarnn uygulanmasdr. Atk minimizasyonu, retilen atk miktarn hastaya verilen hizmet ve kalitesinden dn vermeden azaltmaya ynelik her trl uygulamadan olumaktadr. Atk retiminin nlenmesi, atk retiminin azaltlmas, yeniden kullanm ve geri kazanma, atk minimizasyonu programnn ana hatlarn oluturmaktadr. Salk kurulularndan kaynaklanan tbbi atklar ierisinde, patolojik, enfekte, kimyasal, farmakolojik ve kesici/delici atk yzdeleri olduka yksek olup bu durumun, salk kurulularndaki uygun ve etkin olmayan uygulamalardan kaynakland dnlmektedir. yi bir atk minimizasyonu program ve uygulamas balatlmas gerektii bir gerektir. Saha almalarndaki gzlemler, ou salk kuruluunda planl bir atk ayrtrma ilemi yaplmadn ortaya koymutur. Bu ise tehlikeli olmayan evsel atklar da tehlikeli enfekte atk snfna koymaktadr.
21
3.5. neriler
eitli salk kurulularnda yaplan incelemeler sonucunda tespit edilen eksikliklerin dzeltilmesi iin yaplmas gereken ilemler aada zetlenmitir: Ynetim sistemlerinin gelitirilebilmesi iin, ncelikle tbbi atklarn karakterleri, retim miktarlar ve mevcut ynetimlerini kapsayacak ekilde detayl bir tbbi atik veri tabannn hazrlanmas gerekmektedir. Bu envanter oluturulduktan sonra, elde dilen bilgiler dahilinde hem blgesel, hem de ulusal dzeyde bir tbbi atik ynetim plan gelitirilmelidir. Hastane ierisinde tbbi atk uygulamalarn gelitirmek ve denetlemek amac ile bir atk ynetim grubu oluturulmal ve bu grup tarafndan hazrlanacak bir hastane politikas ile hastane iindeki ve dndaki tbbi atk ynetimi srekli kontrol altnda tutulmaldr. Hastane ierisinde retilen tbbi atk miktarlar dzenli olarak kaydedilmeli ve bu miktarlarla ilgili bir rapor tutulmaldr. Tbbi atklarn ynetimi konusunda salk kurulular ve belediyeleri kapsayan etkin bir eitim projesi gerekletirilmeli, bu eitimler periyodik olarak devam etmelidir. Toplum ve kamuoyu tbbi atklar ve geri kazanm konusunda bilinlendirilmeli, daha etkin evre eitim programlar gerekletirilmelidir. Bu kapsamda tbbi atk konularnda uygulamal eitimlere arlk verilmeli, bu konularda belediyeler bu tr uygulamalar iin tevik edilmelidir. Hastane tbbi atk personelleri ve zel temizlik firmas alanlar iin eitim programlarna katlma ve sertifika alma mecburiyeti getirilmelidir. Ynetmelik hkmlerinin uygulanabilmesi amacyla salk kurulularnn ve tbbi atklardan sorumlu yetkili birimlerin hatal uygulamalar durumunda yaptrm uygulanabilmelidir. Atklarn kaynanda azaltlmas, ayrtrlmas ve minimizasyonunu destekleyici faaliyetler benimsenerek hem ekonomik hem de evresel adan kazan elde edilmeye allmaldr. Tbbi atk ynetimi konusunda zel sektrn tevik edilerek, uygun teknolojilere yatrm yapmalar salanmaldr. Mevcut atk kompozisyonu tespit edilerek ve bertaraf teknolojilerinin salk ve evresel etkileri srekli olarak aratrlarak, tbbi atklarn bertaraf iin yre koullarna en uygun yntem ve teknolojiler belirlenmelidir Mevcut bertaraf tesisleri gzden geirilmeli ve dzeltilmelidir. Blgesel zmler iin Belediye Birlikleri kanal ile tbbi atk bertaraf tesislerinin yaplmas salanmaldr. Tbbi atklar bertaraf alanna tayan firma vastalarnn kriterlere uygunluu rekli olarak edilmelidir. Atklarn tanmasnda makbuz sistemi uygulanmas balatlmal ve srekli kontrol edilmelidir. Hastanelerden alnan tbbi atklarla ilgili cret kurumun yatak saysna gre belirlenmeyip, retilen tbbi atk miktarna gre cretlendirilmelidir. Bu uygulama salk kurulularnn atk azaltlmas konusunda zen gstermelerini salayacaktr.
22
Sonu
Gerek evre kirliliine sebep olan ve gerekse halk saln tehdit eden kat ve tbbi atklarn ynetiminde mevzuatta gerekli deiikliklerin yaplmas ve srekli denetimlerle mevzuatn doru uygulanmas ile kirli evreyi temizleme masraflar ile birlikte halk sal iin yaplacak harcamalar da azalacak, lke ekonomisine katklar salanacaktr.
Kaynaklar
Badurak, M., evre Korumasnda Standartlarn nemi, Kat Atklarn Tanm, Toplanmas ve Uzaklatrlmas Kurs Notlar, Kat Atk Kirlenmesi Aratrma ve Denetimi Trk Milli Komitesi, stanbul, 1990. Batrk, A., Design of Solid Waste Plant and Problems Studies in stanbul, Proceedings of The International Symposium on Environmental Problems of stanbul and Solutions of Them, stanbul, YT, Sy: 103-109, 1997. Cossu, R., Role of Landfilling in Solid Waste Management, Sanitary Landfilling: Process Technology and Environmental Impact (Ed. ChristernsenH, Cossu R, Stegmann R), Academic Press, 1992. Curi, K., Solid Waste Characterization and Biogas Production in the Landfills of stanbul, Research Project Report, stanbul, Boazii University Press, 1988. Curi, K., Hastane Atklar Hakknda Bir Ynetmelik Tasla, Kat Atklarn Tanm, Toplanmas ve Uzaklatrlmas Kurs Notlar, Kat Atk Kirlenmesi Aratrma ve Denetimi Trk Milli Komitesi, stanbul, 1990. Curi, K., Kat Atklarn Tanmlanmas ve Snflandrlmas, Kat Atklarn Tanm, Toplanmas ve Uzaklatrlmas, 1.1-1.4, KAKAD, Boazii niversitesi, stanbul, 1990. Curi, K., p Bilgisi Bror, Boazii niversitesi, stanbul, 1992. Curi, K., stanbul ehrinin p Sorunu, Gelecee likin Tahminnler ve zm Alternatifleri, Aratrma Raporu, stanbul, Boazii University Press, 1993. Curi, K., Hazardous Waste Management in Economically Developing Countries, Boazii University Press, stanbul, 1992. Curi, K., stanbulda Kat Atklar: Toplanmas, Nakli, Depolanmas ve Bertaraf Sorunlar, Kat Atk ve evre, Vol.19, Sy. 2-15, 1994. Curi, K., Solid Waste Characterization and Biogas Production in the Landfills of stanbul, Aratrma Projesi Raporu, Boazii niversitesi, stanbul, 1996. Curi K, Ekinci E and Kocasoy, Ulusal evre Eylem Plan, TBMM Press, 1988. DE, Alan Uygulamas Hane Halk p Kompozisyonu Aratrmas ve Hane Halk p Eilim Anketi Geici Sonular, DE, Ankara, 1995. DE, 1995 Yl evre statistikleri, Trkiye statistik Yll, DE, Ankara, 1995. KAKAD, Integrated Health-care Waste Management in stanbul-Final Report, Turkish National Committe on Solid Wastes, stanbul, 2004. Kocasoy, G., Solid Waste Management Policy for Turkey, Proceedings of the Twelfth International Conference on Solid Waste Management, Philadelphia, University of Pennsylvania Press, C1-C6, 1996. Kocasoy, G., Present and Future of Recycling Activities in zmir and Antalya, An Ecocycle Med-Urbs, stanbul, Boazii niversitesi Yaynlar, 1996. Kocasoy, G. Solid Waste Management in Developing Countries : Country Report of Turkey, Proceedings of the V. National Polish Scientific Conference, Sy: 109-124, Politechniki Koszalinskiej, Koszalin, Poland, 2001. Bildiri zetleri Kitab Davetli Konumac Metinleri
23
Kent ve Salk Sempozyumu 07/09 Haziran 2006 BURSA Kocasoy, G., Solid Waste Management in Turkey, Waste Management World, January-February, Sy. 39-44, 2002. Kocasoy, G., Atabarut, T. Nuholu, . (Editors), ISWA 2002 World Environment Congress, Proceedings, V. Volumes, ISBN : 975-518-179-2 (TK), Grafika Press, stanbul, 2002. Kocasoy, G., Curi, K., The mraniye Hekimba Open Dump Accident, Waste Management and Research, 13, 305-314, 1995. Marmara Boazlar ve Belediyeler Birlii, evre Envanteri Raporu, MBBB, stanbul, 1995. ztrk, M., skenderolu,A.U., stanbulda Tbbi Atk Ynetimi, STA A.., stanbul, 2002. T.C. evre Bakanl, Kat Atklarn Kontrolu Ynetmelii, T.C. Resmi Gazete, No. 20814, Ankara, 1991. T.C. evre Bakanl, Tbbi Atklarn Kontrol Ynetmelii, T.C. Resmi Gazete; No: 21586:10-26, Ankara, 1993. T.C. evre Bakanl, Tbbi Atklarn Kontrol Ynetmelii, T.C. Resmi Gazete; No: 25883, Ankara, 2005.
24
Kentlerde Salkta Eitsizlikler

Alpaslan TRKKAN
Uluda niversitesi Tp Fak. Halk Sal AD.
Salk Hakk
Dnya Salk rgt Anayasasnda (1947) salk hakknn rk, din, dil, politik inan, ekonomik ve sosyal durum ayrm gzetilmeksizin, douta kazanlan temel insan hakk olduu belirtilmitir. 1948 ylnda kabul edilen nsan Haklar Evrensel Bildirgesi de(1), Herkesin kendisi ve ailesinin salk ve gnenci iin beslenme, konut ve tbbi bakm hakk vardr. diyerek salk hakkn tanmlamtr. Ayn bildirgede Herkes rk, renk, cinsiyet, dil, din, siyasal veya baka bir gr, ulusal veya sosyal kken, mlkiyet, dou veya herhangi baka bir ayrm gzetmeksizin bu bildirge ile ilan olunan btn haklardan ve btn zgrlklerden yararlanabilir. denerek salk hakknn insan haklarndan biri olduu ve eit ekilde yararlanlaca belirtilmitir. T.C. Anayasasnda (2) salk hakk Herkes, salkl ve dengeli bir evrede yaama hakkna sahiptir. Devlet, herkesin hayatn, beden ve ruh sal iinde srdrmesini salamak; insan ve madde gcnde tasarruf ve verimi artrarak, ibirliini gerekletirmek amacyla salk kurulularn tek elden planlayp hizmet vermesini dzenler biiminde tanmlanmaktadr. Salk hizmetlerinin Sosyalletirilmesi Hakkndaki Yasada da rk, cins, mezhep, snf ve ya faktr ayrm gzetmeden eit salk hizmeti sunmak yasann amac olarak tanmlanm, salk hizmetlerinden herkes eit ekilde yararlanacaktr eklinde yasalamtr.
Salkta Eitsizlik Nedir?

Salkta eitsizlik nlenebilir, nlenebilir olmas nedeniyle de gereksiz ve ayn zamanda adil olmayan farkllklar anlamna gelir ve toplumsal eitsizlik kavram bu hali ile ahlaki ve vicdani boyutu da sergiler (3). Doaya, biyolojik srece ve gnll seime dayal kararlar nedeniyle oluan farkllklar eitsizlik deildir. Farkl ya grubundaki bireylerin salk farkllklar ile kadn ve erkek arasndaki biyolojik farkllktan kaynaklanan salk farkllklar eitsizlik deil, kanlmaz olarak kabul edilir. Bu nedenle her farklln eitsizlik olarak kabul edilmesi yanltr. Eitsizlik; haksz, adaletsiz, nlenebilir ve bu nedenle de gereksiz farkllklar sonucu olumaktadr. Salk farkllklarnn haksz olup olmadna karar verirken; bireyi hastala gtren nedenleri kendisinin semesi ya da bunlarn kendi kontrol dnda olumas durumu deerlendirmeye alnmaldr. Whitehead (4) salkta eitlii u ekilde tanmlamaktadr: deal olarak salkta eitlik, herkesin tam salk potansiyeline eriebilme ansna sahip olmas ve daha pragmatik olarak, saknmadklar srece bu potansiyele ulamak asndan kimsenin dezavantajl olmamasdr. Bu tanmdan da anlalaca gibi salk politikalarnn ve uygulamalarnn hedefi herkesi eit salk dzeyine ulatrmak deil, salk farkllklarna yol aan, nlenebilir ve haksz etkenleri ortadan kaldrmak olmaldr. Bildiri zetleri Kitab Davetli Konumac Metinleri
25
Kentsel Deiim
Kentleme, tarma dayal ekonominin sanayiye kaymas ile endstrileme, kentlere g artrmtr. G beraberinde baz sorunlar da kente tam, g younluunu kaldramayan alt yap, kstl i ve barnma olanaklar, kentlerin evresinde yoksul gecekondularn olumasna neden olmutur. G; kente hzl nfus art ile ucuz igc salam, isizlii, gvencesiz ve esnek almay getirmitir. Bunlarn sonucunda da yoksulluk ve yoksullukla ekillenmi yaam alanlarnda salkszlk belirmitir. Yoksulluk ve aresizlikle ekillenmi gecekondu alanlar kentlerde suun, sefaletin ve salkszln yaygn olduu yerler olmutur. Bursada yaplan almada Bursaya g etmeden nce yaanlan yerleim yeri zellikleri ile Bursada halen yaanlan yer zellikleri asndan anlaml benzerlik olduu saptanmtr. st toplumsal snflar bykehirlerden ve dzenli yerleim alanlarndan, alt toplumsal snflar ise ky ve mezralardan g etmiler ve geldikleri yere benzer yerleim alanlarnda yaamaya balamlardr. G eden kiiler, g ettikleri yerdeki birikimlerini, renim, meslek ve yaamsal beklentileri gibi bireysel deerlerini de beraberinde tarlar. Gler; genlerin bu zellikleri ile kentleri ekillendirmektedir. Tarih boyunca kent ii yerleim, yaayanlarn sosyal ve ekonomik farkllklarna paralel olarak ekillenmitir. Benzeen zellikleri ieren topluluklar fiziksel adan yakn yerleirken benzemeyenler uzak kalmtr. Bylelikle kendi iinde homojen semt/blgeler olumutur. Kentler var olan yaplarna ek olarak toplu yaam olanaklarn sunan toplu konutlar ve sosyoekonomik adan st dzeydeki grubun tercih ettii modern uydu kentler ile hzla genilemektedir. Kendi iinde homojen yapdaki bu genileme, btncl bakldnda heterojen bir genilemeye iaret etmektedir. Kentsel genilemede eskinin gecekondu alanlar modern uydu kentlere ev sahiplii-komuluk yapmakta ya da Bursada bir rnei yaand gibi eski p toplama alannn yanna modern bir uydu kent kurulabilmektedir. Kent dinamik yaps ile yaayan bir organizma gibidir. Bu organizma kendini yenilemekte ve deitirmektedir. Yine benzer ekilde eski ky statsndeki yerleim alannn etraf modern uydu kentlerle evrilebilmektedir. Kendi dinamikleri ile eskinin deersiz alanlar deien zellikleri ile gzde alanlar olabilmekte ve kentlinin aknna uramaktadr. Bu durum kentlerde kendi iinde homojen olan mahalle/semt temelindeki benzeen yapy bozma eilimindedir. Ayn mahallede lks uydu kentin yannda kanalizasyon sistemine bal olmayan, tek ukurlu ya da ebekeye bal olmadndan su gereksinimini cami emesinden salayan suyu olmayan evler bulunabilmektedir. Bu deiimler semtleri/mahalleleri eskisi kadar homojen olmaktan karmaya balam, ulam olanaklarnn da artmas ile kent iinde, kent dinamikleri dorultusunda toplumun farkl kesimlerinin yaamlarn birbiri ile daha fazla kesitirmeye balamtr. Bu kesimenin bir rnei de 2000 ylnda o zaman 10 yanda olan Leylann mendil satarken mterileri rahatsz ettii gerekesi ile kapitalizmin olduu kadar kentsel alanlarnda simgesi kabul edilen- McDonaldsn buzdolabnda 3 saat kilitlenmesi ile stanbulda yaanmtr. Gittike heterojenleen bu kentsel yapda salkta eitsizlik aratrmalarnn semt/mahallelere dayal kyaslamalardan ok kentsel yaplarn zellii olan toplumsal snflardaki ayrmann incelenmesi eklinde yrtlmesi daha gereki ve btncl olacaktr. Sosyoekonomik adan daha homojen yaplar olan toplumsal snflarn, salkta eitsizlik aratrmalarnn bamsz deikeni olmas daha uygun grlmektedir.
26
Toplumsal Snflar
nsanlar belli konumlara gre ortak zellikler tarlar. Bu zelliklerden yola karak yaplan tanmlama ile insanlar belli konum iine yerletirilir ve snflanrlar. nsan ilikilerinde de bu snflama nemli rol oynar (5). Toplumsal snfn birok tanm yaplmasna karn, yaplan tanmlarn ortak eleri snf bilincinin varl, gelir ve yaama biimlerinin benzemesidir. Stinchcombea (6) gre sosyolojinin tek bamsz deikeni vardr ve o da snftr. Toplumsal snf topluluk iindeki bireyler btn olmasyla toplayc bir tanmlamadr. Toplum iinde belli zellikler asndan homojenliin saland snflar, bir dieri ile eitli farkllklar sergilemekte, farkllklar en alt ile en st snf arasnda en belirgin ekilde yaanmaktadr. Servet ve eitim snfsal yapda st, yoksulluk ve dk eitim seviyesi alt snfsal tabakada younlamaktadr. Bu yaps ile snf, toplumsal yaamn anlalmasnda nemli bir kavram olmaktadr. Bireyin iinde bulunduu snfsal zellikler onun tm yaam zerinde etkili olmaktadr. Bireyin doumdaki toplumsal snf ile 23 yandaki alma durumu arasnda gl bir iliki bulunduu gsterilmitir. Bu alma salk asndan snfsal etkinin yan sra toplumsal snf geililii hakknda nemli veriler sunmaktadr (7).
Salkta Eitsizlikler
Ulusal ve uluslararas kabule ve konuya verilen neme karn lkeler arasnda ya da lke iinde blgesel bazl, dezavantajl kimi gruplarda yaam ansnn daha dk olduu, hastalklar daha ar geirdikleri, kronik hastalklara ve sakatlklara daha erken yata maruz kaldklar, daha hzl yalandklar ve daha fazla ac ektikleri, dk yaam kalitesine sahip olduklar ve yksek standartl salk hizmetlerinden daha az yararlandklar, iyi olarak algladklar salk durumu ile geirdikleri yaam diliminin daha az olduu bilinmektedir (4, 8, 9). Daha fazla eitimli, baskn etnik kkenli, yksek statl i, yksek standartl ev sahibi, daha zengin, ayrcalkl kii ya da gruplar; kartlarna gre salk gstergeleri bakmndan daha uzun ve salkl yaarken dk gelir seviyesi ve zayf sosyal gteki sosyal gruplar uzun dnemde hastalklarnda daha baarsz tedavi olmular ve yetersiz sonular almlardr (10-13). Dnya Salk rgt (DS) raporuna gre; son 50 ylda salk gstergelerinde belirgin dzelme gzlenmesine karn, lkeleraras ve blgesel farkllklarn giderek artt, ekonomilerin uygun gelir seviyeleri salayamad, sosyal gvenlik sistemlerinin kt ve evresel kaynaklarn kt kullanld yerlerde salk gstergeleri giderek ktlemektedir. Toplumun genel olarak salk gstergelerindeki iyileme durumu, en alt ve st toplumsal snf arasndaki farkn almasna karn gereklemektedir. Toplumlarn rutin salk istatistiklerinde; yoksul-zengin gruplar arasnda salk dzeylerinde belirgin farkllklarn gzlenmesi, bozulan toplumsal uzla zemini, salk gstergelerinin sosyoekonomik gstergelerin gerisinde kalmasnn fark edilmesi 1970li yllarn ortalarndan itibaren uluslararas salk kamuoyunun dikkatini salkta eitsizlikler konusuna yneltti. DS ve UNICEF yrtme kurullar karar ile Kazakistann bakenti Alma-Atada 1978 ylnda yaplan toplant sonras yaynlanan Temel Salk Hizmetleri Bildirgesinde sosyal bir hedef ve temel bir insan hakk olan saln en st dzeyde gereklemesi iin, salk yannda dier sosyal ve ekonomik sektrlerin katks da vurguland. Bildirgede gelimi ve gelimekte olan lkeler arasndaki ve lkelerin iindeki byk salk eitsizliklerinin politik, sosyal ve ekonomik adan kabul edilemez olduu ve tm dnya lkelerini ilgilendirdii saptand (15). Bu konferansta saln sosyal ve ekonomik kalknmaya bal olduu ve ayn zamanda onlara katkda bulunduu kabul edilerek, hkmetlerin ulusal kalknma programlarnda krsal ve Bildiri zetleri Kitab Davetli Konumac Metinleri
27
Kent ve Salk Sempozyumu 07/09 Haziran 2006 BURSA kentsel kalknma programlarna nem vererek temel salk hizmetlerini glendirmesi ve ibirlii yapmas nerildi(14,15). Bylelikle uluslararas bir platformda salkta eitsizliklere dikkat ekilmi ve kaynana ve zmne deinilmi oldu. Son yllarda aratrmaclar salk durumuna ek olarak saln sosyal belirleyicileri zerine de odaklanm ve bu konuda almalar yrtmtr(16,17). Gittike artan ekilde toplumun salnn sosyal faktrlerden etkilendii gsterilmektedir (18). Bar ortam, barnma, tutarl ekosistem, srdrlebilir kaynaklar, eitim, gda, gelir, evre, sosyal adalet ve adalet saln n koullar olarak kabul edilirler. Eitsizlik aratrmalar; bireysel ya da toplumsal dzeyde salk durumlarndaki, sal etkileyen saln belirleyicilerindeki ve salk hizmetlerine ulalabilirlikteki farkllklar zerinden yrtlmektedir. Toplumsal dzeyde toplumun salk dzeyinin tanmlanmasna olanak salayan bebek lm hz, hastalk hzlar, eitli yalarda beklenen yaam midi sreleri gibi lekler ile toplumlarn salk farkllklar incelenmektedir. Gnmzde salkta eitsizlik aratrmalarnda daha ok bireysel salk zerinden, farkl lkeler, sosyal gruplar, rklar, snflar arasnda karlatrma yaplmaktadr. Salk baml deiken olarak alnrken, balca meslek, gelir ve eitim durumu ile belirtilen sosyoekonomik durum, yaanlan blge, cinsiyet, ya, etnik yap, dini inan, gmenlik durumu bamsz deiken olarak incelenmektedir. Gelir durumunun sal etkilemesinin yan sra toplumda var olan gelirin eit dalma durumu da sala ve dolays ile salk gstergeleri zerine etki etmektedir. Gelir dalm eitsizliinin derin olduu blgede yaayanlarda yaam midi daha az bulunmutur (19). Epidemiyolojik almalarda sosyoekonomik durumu (SED) saptamak iin ounlukla renim durumuna ayr bir nem verilmektedir(20-23). Daha kolay elde edilebilir snflanabilir ve ksa srelerde deimez olmas zellikleri nedeniyle eitim durumu n plana kmaktadr. Bireyin ulaabildii renim seviyesi sosyoekonomik gcn ve toplumsal snfn belirleyen nemli bir etmendir. Gelirin bireysel sal etkilemesi gibi Gayri Safi Milli Hasla da (GSMH) toplumun saln etkilemektedir. Dnya Bankas 1993 yl raporunda 1900-1990 yllar arasnda 100den fazla lkede Gayri Safi Milli Hasla ile yaam beklentisi arasndaki iliki aratrlm ve GSMHdaki kk bir artn yaam beklentisinde byk bir arta yol at belirtilmitir(24). Dnya Salk rgt Avrupa Blgesinde herkes iin salk politikasnda eitsizliklere vurgu yaplmakta ve 2020 ylna kadar, lkelerdeki sosyoekonomik gruplar arasndaki salkla ilgili farkllk, dezavantajl gruplarn salk dzeyleri gelitirilerek, tm ye lkelerde en az drtte bir azaltlmaldr. eklinde hedef belirtilmekte, gelir dzeyi farkllklarnn, eitim ve i imkanna ulaamama gibi sosyoekonomik durumlarn sala ters etki ettii vurgulanmaktadr (25). Bireylerin yaadklar yer ile sosyoekonomik durumlar ve iinde bulunduklar toplumsal snflar ilikilidir. Yoksul blgelerde oturanlar toplumun dk gelirli kesimidir(26). Bu blgelerde oturanlarda daha fazla salk sorunu yaanmas da beklenen bir durumdur. Ayn kent iinde farkl toplumsal snflarda; saln alglan, yeti yitimi, sakatlklar, hastalanma skl ve lmler, psikolojik salk, salk hizmetlerine ulaabilme, doum ncesi bakm hizmeti alma, salk personeli yardm ile doum yapma, doum says bakmndan nlenebilir salk eitsizlikleri olduu bilinmektedir. stanbul ilinde ilelere gre bebek lmlln inceleyen bir aratrmada ileler arasnda belirgin farkllklar olduu belirtilmitir(27). Bildiri zetleri Kitab Davetli Konumac Metinleri
28
Bursa Nilfer lesinde Salkta Eitsizlikler

Trkiye statistik Yll (28) verilerine gre 2000 ylnda Bursada ortalama hane halk bykl 3,91dir. Yine Bursada farkl iki blgede yaplan tez almasnda ortalama hane halk bykl 4,071,83 ve 3,310,90 olarak bulunmutur. Bu veriler ayn kent iinde daha kalabalk hanelerde ve salk asndan uygun olmayan koullarda barnmak durumunda kalan toplumsal kesimlerin varlna iaret etmektedir. Ayn almada iki farkl blgede yaayanlarn; eitim ve iinde bulunduklar toplumsal snf asndan da farkl olduklar saptanmtr. Daha eitimli ve st toplumsal snfta yer alanlar, kartlar gibi bir arada yaamay tercih etmektedir.(29). Kentsel yoksulluk boyutlar ve kentlerde semtler arasndaki byk farkllklar, kent yaamna ilikin nemli sosyolojik almalarda kullanld(30). Daha eitimli, fazla geliri olan, yksek statde ii olan ve yksek standartl evlerde yaayanlar ksaca st toplumsal snflar dierlerine gre daha salkl bulunmutur(29, 31). renim durumu asndan da mahalleler ve toplumsal snflar arasnda anlaml farkllklar bulunmaktadr. Toplumsal snflar arasndaki eitim farkll Antalyada yaplan almada da ortaya konmutur. Kent iinde eitim seviyesi asndan ortaya konulan bu farklln bireylerin salna eitsiz ekilde yansmas da doal kabul edilmelidir. Bursada yaplan aratrmada arpc bulgulardan birisi de kii bana den aylk gelir farkll ve gelir dalmndaki eitsizliktir. Dier nemli etmen sosyal gvenceye sahip olma durumudur. Sosyal gvence yokluu da salk hizmetlerine ulamann ve sonu olarak salkta eitliin salanmasnn nnde engeldir. almada bir blgede salkta sosyal gvence yokluu %28,9 iken dier blgede %0,6 olarak bulunmutur. Kentteki toplumsal snflar arasnda sosyal gvenceye sahip olma konusunda istatistiksel olarak anlaml farkllk bulunmutur. Alt sosyal snflar daha az sosyal gvenceye sahiptir. Nilfer ilesinde blgeler arasnda geim sknts ekme durumu anlaml olarak farkl bulunmutur. Bu farkllk toplumsal snflar asndan deerlendirildiinde de geerlidir; en fazla geim sknts ektiini belirten snf %79,6 ile isizlerdir. Yaanlan konut tipi asndan da blgeler arasnda anlaml farkllk bulunmutur. Bir blgede tm haneler lks konut iken, dierinde konutlarn %52,2si gecekondudur. Bu konut tipi; hane halknn yaam koullarnda daha fazla olumsuzluk olduunu, salklarnn risk altnda bulunduunu dndrmektedir. Sosyoekonomik adan daha kt olan blgede saln iyiden kt olarak alglayanlar % 46,4 iken iyi olan blgede %18,8 olarak bulunmutur. Bu farkllk toplumsal snflarda da gsterilmitir. Sosyoekonomik adan daha iyi olan st toplumsal snf yeleri kendi salklarn daha iyi olarak alglamaktadrlar. ki blge arasnda kaba lm hzlar arasnda da (14,96 ile 5,52 ) farkllk bulunmutur. Kt koullarda ve yetersiz sosyal destei olmayan dk sosyoekonomik durumda olanlar daha fazla lmektedir. Sosyoekonomik ve kltrel adan daha dk seviyedeki blgede zrl-sakat ya da engelli says dier blgedekinden 17 kat daha fazla bulunmutur. Blgeler arasnda zrl-sakat ya da engelli saylarndaki bu byk farkllk, ekonomik durum, barnma olanaklar gibi insan Bildiri zetleri Kitab Davetli Konumac Metinleri
29
Kent ve Salk Sempozyumu 07/09 Haziran 2006 BURSA saln etkileyen yaam koullarnn farkllndan kaynaklanmaktadr. Kentte sosyoekonomik adan dk seviyede olan topluluklarn zrl-sakat ya da engelli olma asndan risk altnda olduu sylenebilir. Sosyoekonomik adan kt durumdaki blgede yaayanlar dier blgede yaayanlara gre son 1 yl iinde daha fazla hastanede yatarak tedavi olmutur. Bu durum kent iinde dierlerine gre daha fazla hastalanan topluluklarn olduunu gstermektedir. Yatarak tedavi olan bu topluluk salk hizmetlerine ulaabilenler ile snrldr. Toplulua, salk hizmetine ulaamayanlar da katlrsa fark daha anlaml olacaktr. Blgeler arasnda genel olarak salk hizmeti alnan kurumlar da farkllk gstermektedir. Sosyoekonomik adan alt seviyede olan blgede yaayanlar salk hizmetini daha ok kamu kurumlarndan almay tercih etmektedir. Salk hizmeti alma ile ilgili en arpc bulgu sosyoekonomik adan alt seviyede olan blgede %12,5 orannda salk hizmetinin alnmadnn bildirilmesine karn dier blgede bu durumda kimsenin bulunmamasdr. Salk hizmeti almayan bu kiilerin byk ounluunun aslnda salk hizmetine ulaamayan ve salk sorunlarnn zmn erteleyen kiiler olduu sylenebilir. Kentsel alanda salk hizmetine ulaamayan topluluklar bulunmaktadr. Blgeler arasnda doum ncesi bakm hizmeti alma durumu asndan da anlaml farkllk olduu saptanmtr. Sosyoekonomik adan alt seviyede olan blgede yaayan kadnlar dier blgede yaayan hemcinslerine gre daha az doum ncesi bakm hizmeti almtr. Doum ncesi bakm hizmetinde olduu gibi doumun yapld yer asndan da blgeler arasnda anlaml farkllk bulunmutur.
Ne yaplabilir?
Salkta eitsizliin dzeltilmesi, eitsizliin saptanmasn ve izlenmesini zorunlu klmaktadr. Trkiyede salkta eitsizliin saptanmasna ve deiiminin izlenmesine olanak tanyacak ulusal veri tabanna gereksinim duyulmaktadr. Uygulanan salk politikas ve salk hizmetinin sunum ekli, salkta eitlik durumunu belirleyen etmenlerden birisidir. Uygulanan sistem ne olursa olsun, risk altndaki gruplara eit olmayan ekilde, ayrcalkl olarak sunulacak salk hizmeti, gittike daha iyileen ve iyilemesi istenen avantajl gruplarn salk seviyesi ile aralarndaki eitsizlii azaltacaktr. Salk hizmetlerinin nitelik ve nicelik asndan yeterli dzeyde sunulmas salk hizmeti sunumundaki eitlii salamaya yetmemektedir. Salk hizmetlerinin sunumunda eitlii salamann en nemli koulu salk hizmetlerinin her yerde, her zaman ve herkes iin eit kalitede ulalabilir klnmasna baldr. Bunun gerei olarak, finansmann en eitliki yol olan genel bteden salanmas ve hizmet sunumunun rekabete deil, sosyal dayanmaya dayal olarak dzenlenmesi gereklidir. Salk hizmetlerinde bu koullarn salanmas da salkta eitlii salayamaz. Buna ek olarak eitsizliin dier belirleyicilerinden olan dk gelir ve gelir dalmndaki adaletsizlik, alma ve yaam koullarnn ktl, yoksulluk ve isizlik ile de savalmas gereklidir. Salkta eitsizliklerin dzeltilmesi yalnz salk alanlarnn ve salk sektrnn sorunu olmayp, bireylerin ve toplumun saln olumsuz etkileyen, ahlaki boyutu olan sosyal, politik, kltrel ve ekonomik toplumsal bir sorundur.
30
Kaynaklar
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. 21. 22. Trk Tabipleri Birlii, Mevzuat. 495-500, 1999 Trkiye Cumhuriyeti Anayasas, 1982, Madde: 56. BELEK . Salkta Eitsizlik Kavramlar, Nedenler, zm Politikalar. Toplumbilim, 13:59-70, 2001 WHITEHEAD M. The concepts and principles of equity and health (Eitlik ve Salk: Kavram ve lkeler). eviren : MARADT H, Trk Tabipleri Birlii, Ankara, sayfa 5-26, 1992 ERCAN F. Toplumlar ve Ekonomiler. Sarmal Yaynevi, Kayhan Matbaas, stanbul, sayfa 133-147, 1998. EDGELL S. Class (snf). eviren: ZYT D, Dost Kitabevi, Ankara, sayfa 11 47, 1998 POWER C, MATTHEWS S. Ulusal Bir Poplasyon rneinde Salkta Eitsizliklerin Kaynaklar. eviren: CVANER M, Toplum ve Hekim, Trk Tabipleri Birlii, 16: 122-128,2001 BOSSUYT N, GADEYNE S, DEBOOSERE P, OYEN HV. Socio-economic inequalities in health expectancy in Belgium. The Royal Institute of Public Health, 118 : 3-10, 2004 LEHMANN P, MAMBOURY C, MNDER CE. Health and Social Inequalities in Switzerland. Social Science&Medicine, 31 : 369-386, 1990 COBURN D. Beyond the Income Inequality hypothesis; class, neoliberalism and health inequalities, Social Science&Medicine 58: 41-56, 2004 CHAPMAN PH. Housing and inequalities in health. Journal of Epidemiology and Community Health 56:645-646, 2002 MARMOT M, WLKINSON R. Psychosocial and material pathways in the relation between income and health: a response to Lynch et al. British Medical Journal, 322 : 1233-1236, 2001 BARTLEY M. Health Inequalities in France. Internetional Journal Epidemiology, 30: 628-631, 2001 PALA K. Temel Salk Hizmetleriyle lgili Uluslar aras Alma Ata Toplants. Toplum ve Hekim, 17:2, 101-106, 2002 Kresellemenin Temel Salk Hizmetlerine Etkisi: Kresel ve Ulusal Boyut. Saltk A., II. Temel Salk Hizmetleri Sempozyumu Bildiri Kitab 7-8 Mays 2004/Manisa, s:13-16 WLKNSON R, MARMOT M. Social determinants of health:the solid facts. WHO Regional Office for Europe, Denmark, page 3-33, 2003. ADLER N, OSTROVE J. Socioeconomic status and health : what we know and what we dont. Annals of the New York Academy of Sciences, 896:3-15, 1999 GORN SH. nequality in health: mplicaton for social work. Health&Social Work, 25:270-276, 2000 WILKINSON RG. Income distribution and life expectancy. BMJ 304:165-168, 1992 SUNDQUIST J, JOHANSSON S. Indcators of soco-economc poston and their relation to mortalty n Sweden. Social Science Medicine., 45: 1757-1766, 1997 LYNCH JW, SMITH GD, KAPLAN GA, HOUSE JS. Income inequality and mortality : importance health of individual income, psychosocial environment, or material conditions. BMJ, 320: 1200-1204, 2000 WAGSTAFF A. Socioeconomic inequalities in child mortality comparisons across nine developing countries. Bulletin of the World Health Organization, page 19-29, 2000 Bildiri zetleri Kitab Davetli Konumac Metinleri
31
Kent ve Salk Sempozyumu 07/09 Haziran 2006 BURSA 23. BROCKERHOFF M, HEWETT P. nequality of child mortality among ethnic groups in sub-saharan Africa. Bulletin of the World Health Organization, page 3041, 2000 24. MARMOT M. The Influence of Income on Health : Views of an Epidemiologist. Health Affairs, 21 :31-46, 2002 25. WORLD HEALTH ORGANZATON. Health 21 (Salk 21). eviren: ZTRK Y, GNAY O, AYKUT M, CEYHAN O, ETNKAYA F, ZTRK A, GN , Erciyes niversitesi yayn No 126, Kayseri, sayfa 16-17, 2000 26. BELEK . Salkta Eitsizliklerin Deiimi Antalyada Be Yllk Bir Aratrma. Toplum ve Hekim, 19:2, 92-100, 2004 27. SOYER A., Salk ve Eitsizlikler; Mekan, Konut Mlkiyeti ve teki Statye Gre Bebek lmleri. Toplum ve Hekim, 14:3, 204208, 1999 28. Trkiye statistik Yll 2005. T.C. Babakanlk Devlet statistik Enstits, Devlet statistik Enstits Matbaas, Ankara, sayfa:49, 2006 29. TRKKAN A., Uluda niversitesi Nilfer Belediyesi Fethiye Halk Sal Eitim ve Aratrma Merkezi Blgesinde Sosyoekonomik Adan Farkl ki Blgede Salkta Eitsizlikler ve Bunu Etkileyen Etmenler. Doktora tezi. Bursa, 79. 2005 30. Snf, Tabakalama ve Eitsizlik. Giddens A., Sosyoloji, Ayra Yaynevi, S:303-565, 2005 31. Housing and inequalities in health. P. Howden-Chapman.Journal of Epidemiology and Community Health. 56:645-646. 2002
32
Health Impact Assessment: Applying It In An Urban Setting

Erica Ison
Specialist Practitioner in HIA Affiliated to the Public Health Resource Unit, Oxford, UK Expert Adviser in HIA to the WHO Healthy Cities Network
This paper will cover four main topics: A brief introduction to health impact assessment (HIA); the application of HIA in an urban setting; the use of HIA in the World Health Organization (WHO) Healthy Cities Network; the use of HIA in London a city of nearly 8 million people.
1 Introduction to health impact assessment

Health impact assessment (HIA) is a term that is used in more than one way. HIA is used to describe: a concept, or a set of ideas exploring how any proposal can have an effect on health and well-being; a process, comprising several stages; a methodology based on scientific methods and procedures; a model, a way of conducting HIA; a tool or set of tools for HIA to help during certain stages of the process; an approach where elements from the HIA process are applied during routine work. 1.1 Definition of HIA
There are several definitions of HIA in the published literature but the definition the World Health Organization (WHO) uses was published in the Gothenburg Consensus Paper1 in 1999. In this paper, HIA is defined as: a combination of procedures, methods and tools by which a policy, a program or project may be judged as to its potential effects on the health of a population and the distribution of effects within the population. This definition is explicit about the fact that judgement is used in HIA, whereas other definitions use words such as estimated or calculated, which may give a false impression of what HIA can do. In most cases, HIA is used to predict what will happen when any proposal is implemented, and because in general HIA is concerned with prediction it is misleading to imply that it is possible to estimate or calculate exactly what the impacts will
1
World Health Organization European Centre for Health Policy (1999) Health impact assessment: main concepts and suggested approach. Gothenburg Consensus Paper. World Health Organization: Copenhagen. Bildiri zetleri Kitab Davetli Konumac Metinleri
33
Kent ve Salk Sempozyumu 07/09 Haziran 2006 BURSA be. It is important to recognise that the person or people involved in leading and participating in an HIA will need to use their judgment at various points in the process. 1.2 How and why did the HIA as a methodology develop? Canada was one of the first countries to develop a national approach to health impact assessment, and a key influence in the development of the HIA methodology was work at the Canadian Institute of Advanced Research where it was applied to non-health proposals, such as a transport policy, a redevelopment and regeneration programme, or a housing project, to gain health as an added value from such proposals. Generally speaking, HIA was developed to offset what some practitioners perceived as the inadequate appraisal of impacts on human health and well-being in environmental impact assessment (EIA) and social impact assessment (SIA). 1.3 Judging a proposals potential effects on health and well-being Any proposal has two main types of effect on health and well-being: Direct effects; Indirect effects, through the determinants of health, such as employment, housing conditions, and access to services and facilities. The main reason for identifying a proposals impacts on health and well-being, whether direct or indirect, is to explore the possibilities of changing the proposal to optimise the health gain that could be obtained from it by maximising its positive effects and by minimising its negative impacts on health. Using HIA to identify a proposals impacts, it is then possible to frame suggestions to modify that proposal, aimed at: Protecting health, by minimising its negative impacts; Improving health, by maximising its positive impacts; Reducing health inequalities, a combination of minimising its negative and maximising its positive impacts on the health of vulnerable or disadvantaged groups in the community. To optimise health gain overall through the use of HIA, it is important: To achieve health gain from non-health-related proposals which means getting added value from these types of proposals; To maximise health gain from health-related proposals. 1.4 Rationale for HIA: supporting decision-making The main intention when undertaking HIA is to provide information to politicians, and other decision-makers, so that: They are able to take health into account when making decisions about a particular proposal; They can consider ways of changing the proposal to protect and improve health, and reduce health inequalities.
34
Kent ve Salk Sempozyumu 07/09 Haziran 2006 BURSA The main information generated by HIA to support political and strategic decision-making includes: The potential beneficial and potential harmful effects on health and well-being of a particular proposal; Suggestions about ways to modify the proposal to maximise the benefits and to minimise the harms to health and well-being. As decision-making about a particular proposal can occur at the time of proposal design, proposal development or proposal implementation, the HIA process or an HIA approach can be applied at any of these points. However, it is more likely that an HIA approach is used at the beginning of proposal design, and an HIA process used during proposal development or implementation, in order to support decision-making. 1.5 Characteristics of HIA as a methodology The characteristics of HIA are as follows: It is multidisciplinary this is important given that HIA identifies health impacts through the many determinants of health; It is intersectoral, encompassing the public, private, voluntary and community sectors; It uses a range of different methods; It uses both quantitative and qualitative evidence, which have different functions quantitative evidence will indicate whether there is a problem and qualitative evidence will indicate why there is a problem; It has a focus on health inequalities; It is participatory in that the stakeholders for a proposal are consulted a stakeholder is anyone involved in or affected by a proposal. 1.6 Values for the application of HIA The main values underpinning HIA, which were laid out in the WHO Gothenburg Consensus Paper, are: Sustainability HIA works towards sustainable development or sustainable communities; Democracy HIA can help to extend peoples democratic right to participate in open and transparent decision-making processes; Equity HIA seeks to address health and other inequalities; Ethical use of evidence HIA seeks to use information from several sources, including both quantitative and qualitative evidence, and to use that information ethically. 1.7 Evolution in the development of applying HIA There are two main strands of development in HIA: Applying the classic or traditional process of HIA, which has 5 or 6 stages (see Table 1); Using an HIA approach, i.e. taking specific elements from the process and using them during the design and sometimes the development of a proposal, which is known as desk-top appraisal. 1.7.1 Classic or traditional process of HIA Depending on the authority consulted, the number of stages in the HIA process can vary. Most authorities advocate either 5 or 6 stages for the HIA process. However, the WHO Bildiri zetleri Kitab Davetli Konumac Metinleri
35
Kent ve Salk Sempozyumu 07/09 Haziran 2006 BURSA Healthy Cities Programme has simplified the number of stages involved in the process to three. The stages of HIA as described by various authorities are shown in Table 1. The most important difference is that in the simplified approach put forward by WHO Healthy Cities it does not include influencing or supporting decision-makers as a stage in the process, on the basis that influencing or supporting decision-makers is the main purpose for the HIA process. Table 1: Differences in delineating the stages of HIA as a process HIA as a 5-stage process Screening Scoping Appraisal, including Reportwriting Influencing or supporting decision-makers Monitoring and evaluation HIA as a 6-stage process Screening Scoping Appraisal Report-writing Influencing or supporting decision-makers Monitoring and evaluation WHO Healthy Cities simplified HIA process Screening and scoping combined Appraisal, Reporting and Dissemination
Monitoring and evaluation
Irrespective of these differences in delineating the stages of the HIA process, it is important to be aware that the tasks involved in the HIA process remain the same and all need to be completed. 1.7.1.1 Function of stages in the HIA process Each stage in the HIA process has a specific function, as follows. Screening the function of this stage is the selection of proposals for HIA. Scoping having decided to do an HIA, the function of this stage is to define the parameters of the study and the management arrangements for it. Appraisal the function of this stage is to identify a proposals impacts on health and well-being, and ways of addressing those impacts? There are two levels or depths of appraisal: o Rapid appraisal using best available information, i.e. no new information is collected in order to do the HIA, other than stakeholder consultation; o Comprehensive appraisal primary research is conducted, i.e. new information is generated to do the HIA. Supporting decision-makers the function of this stage is to present the results of the HIA, and negotiate changes to the proposal to optimise health gain from it; Monitoring and evaluation there are three types of monitoring and evaluation in HIA: Process evaluation identifying what worked well, and what needs to be improved about the HIA process. Impact or effectiveness evaluation identifying what impact the HIA had on the proposal. Outcome evaluation identifying the outcomes for health and/or the determinants of health following proposal implementation (this takes place during the years afterwards)
36
1.7.2 HIA approach There are times when it is not always possible to undertake the complete HIA process. This may be for one of two main reasons: 1. It is not appropriate on the grounds of proportionality or value for money the investment would be too great in relation to the value of the results; 2. It is not appropriate on the grounds of practicality or feasibility there is not enough time or resources available to undertake an HIA. In such cases, it is possible to take an HIA approach whereby elements of the HIA process can be adapted and applied relatively quickly to obtain helpful results. The elements of the HIA process that are usually adapted are taken from the screening and appraisal stages. Some authorities refer to this as desk-top appraisal. When using desk-top appraisal, it is vital to use an HIA tool to ensure that the proposal has been assessed systematically and to help generate good-quality results that are both useful and usable. Using an HIA approach is one way in which HIA can be integrated into the routine work of a municipality, particularly if HIA tools have been developed that are specific to the municipality and its people. Taking an HIA approach can also be useful foundation when integrating either HIA or a concern for health into other impact assessments and appraisals, such as environmental impact assessment, strategic environmental assessment, and sustainability appraisal. 1.8 Timing of an HIA There are several types of HIA depending on when an HIA is conducted. If HIA is conducted before a proposal is implemented, it is referred to as prospective HIA. If HIA is conducted while a proposal is being implemented, it is referred to as concurrent HIA. If HIA is conducted some time after a proposal has been implemented, it is referred to as retrospective HIA. There are some authorities who do not consider this type of study to be an HIA, and refer to it as evaluation. However, as suggestions are made about ways to protect and improve the health and well-being of the community as a result of the study, this represents one of the hallmarks for HIA and goes beyond the remit of evaluation. 1.9 Main models for HIA There are two main models for HIA, which are based on the two main models of health (see Table 2). When undertaking HIA, it is important to try and achieve a balance between the two models of HIA. This relative balance, however, might be different for different types of proposals. In rapid appraisals, the balance can also be affected by the availability of evidence, whether quantitative or qualitative, local data and other information. Sometimes, the availability of resources may also dictate the balance between the two given that methods such as modelling of data are very expensive.
37
Kent ve Salk Sempozyumu 07/09 Haziran 2006 BURSA Table 2: The two main models of HIA Biomedical model of HIA Based on the biomedical model of illness and disease Environmental HIA Features the environmental determinants of health, e.g. air quality, noise levels Tends to rely on quantitative evidence Tends towards measurement of factors affecting health, and modelling of those factors Social or socio-economic model of HIA Based on the social or socioeconomic model of health and well-being Social or socio-economic HIA Features the determinants of health, including socio-economic factors, e.g. social contact, income level Tends to rely on qualitative evidence Tends towards description of factors affecting health
1.10
Key features of HIA as a methodology
There are two key features of HIA as a methodology: 1. HIA is specific - HIA is undertaken on a specific proposal that will impact on a particular community who are living in a particular set of circumstances; 2. HIA is flexible and adaptable, as follows HIA can be used on: national policies through to single projects in a particular part of the city; any subject or topic; HIA can be adapted to suit: time available; resources available (human, financial, material); organisational procedures and practices.
2 The application of HIA in an urban setting

2.1 Health and well-being in an urban setting
The particular circumstances of people living and working in cities presents city administrations with specific problems that will affect the health and well-being of the population. the urban context combines in high concentration, interaction and intensity the most challenging issues in modern public health. these issues can only be tackled in a framework of integrated health development strategies and policies that address inequalities, social determinants of health, sustainable development, community empowerment, and accountability for health.2 The health of a citys people is determined by many factors in the urban environment: Tsouros, A. D. and Farrington, J. L (1999) Epilogue. In Marmot, M. and Wilkinson, R. G. (eds) Social Determinants of Health. Oxford University Press, Oxford. Bildiri zetleri Kitab Davetli Konumac Metinleri
2
38
Kent ve Salk Sempozyumu 07/09 Haziran 2006 BURSA Environmental factors including the natural, physical and built environments; Social factors; Economic factors; Cultural factors including social aggregation, migration, modernisation and industrialisation.
There are many problems facing municipalities which have responsibility for cities, including: The large number of people living in the municipality; The rapid growth of cities, leading to inadequate infrastructure, urban sprawl, and poor urban planning; The diversity of communities living in the city, who all have different needs and demands; The disparities of wealth where rich and healthy people live in the same city as poor and disadvantaged people suffering health and other inequalities; The decline of the inner city, with failing infrastructure, poor access to services and facilities, low-quality services and facilities, environmental degradation, inadequate housing and overcrowding. Some of the health problems that occur in an urban setting as a result of the particular conditions and problems in cities include: Stress and mental health problems; Accidents; Violence and its consequences for physical and mental health; Substance abuse alcohol, drugs; Poor life-expectancy; Limiting long-term illnesses. 2.2 The application of HIA in an urban setting It is particularly useful to apply HIA in an urban setting to proposals dealing with: Urban or spatial planning; Economic development; Redevelopment and regeneration; Housing; Transport. In the UK, where there is a long history of conducting HIA, these are popular topics for HIA studies. This is also where HIA can have a role in contributing towards healthy urban planning. However, it is also possible to conduct HIAs on social policies in city municipalities, and also on the provision of services such as health and social care, or education.
39
3 The use of HIA in the World Health Organisation Healthy Cities Network
3.1 Introduction The aim of the WHO Healthy Cities Network is to enhance the physical, social, mental and environmental well-being of people who live and work in cities. A fundamental principle of the WHO Healthy Cities Network is the recognition that a city can play a key role in promoting and maintaining the health of its citizens, and has a unique capacity to mobilise action for sustainable development.3 HIA is a methodology that can help politicians, administrators and technicians in a municipality achieve these aims. HIA has been made a core theme for Phase IV of Healthy Cities, together with Healthy Urban Planning, Healthy Ageing and Active Living. During Phase IV, which lasts until the end of 2008, all Healthy Cities are expected to introduce HIA into their municipality and to conduct and learn from at least one pilot study in HIA. Cities are also expected to find ways of mainstreaming HIA in their municipality. During Phase IV of Healthy Cities, the methodology of HIA will be developed by a small group of Cities, known as the Sub-Network in HIA. Yalova Healthy Cities is a member of this Sub-Network, which is led by Belfast Healthy Cities. Any developments in HIA methods and practice will be disseminated to all WHO Healthy Cities and to cities in the WHO National Networks, which includes cities in the Turkish National Network. 3.2 Examples of using HIA in the WHO Healthy Cities Network Belfast Healthy Cities has several years of experience in conducting HIA, but in the last year they have conducted or helped to conduct HIAs on the following proposals: the Air Quality Action Plan for the city; two Masterplans for the City Centre; the liquor licensing policy. Geneva Healthy Cities has conducted an HIA on the policy to ban smoking in public places, and Venice Healthy Cities is about to conduct an HIA on the Strategy to support older people because there are particular problems of social isolation and access and mobility in this city. In terms of tool development, technicians in Helsingborg Healthy Cities have been working jointly with politicians to develop a screening tool for HIA. This joint work on a screening tool means that politicians can be reassured that when a decision is made to conduct an HIA the resources are targeted on proposals that are important to the municipality and in accordance with local priorities. Manchester Healthy Cities is currently looking at ways of integrating HIA into other impact assessments, particularly Strategic Environmental Assessment (SEA).
3 Tsouros, A. D. and Farrington, J. L (1999) Epilogue. In Marmot, M. and Wilkinson, R. G. (eds) Social Determinants of Health. Oxford University Press, Oxford.
40
Kent ve Salk Sempozyumu 07/09 Haziran 2006 BURSA As the end of 2008 draws near, not only will the WHO Healthy Cities Network be a rich source of examples of HIA conducted in an urban setting but also the examples will represent a range or urban settings covering the politics, administration and culture of many different countries in Europe from Sandnes in Norway, to Seixal in Portugual, from Bursa in Turkey to Pecs in Hungary.
4 HIA in London
4.1 Introduction
The Mayor of London has made a political commitment to conducting HIA on all the mayoral strategies. The strategies that have been subjected to HIA include the following: Transport; Economic development; Spatial development; Waste management; Noise; Energy; Biodiversity; Air quality; Culture; Older people. 4.2 Governance and accountability for the HIAs on the Mayoral strategies The HIAs are undertaken by the London Health Commission (LHC) on behalf of the Mayor of London. Although the London Health Commission is an independent partnership of over 40 organisations in London from the public, private and voluntary sectors involved in promoting the broader public health, the Chair of the London Health Commission is appointed by the Mayor. Thus, the results of the HIA are submitted by the London Health Commission to: The Mayor; The Greater London Assembly; The strategy team responsible for writing and developing the strategy under investigation. The strategy team are responsible for reporting back to the London Health Commission about which recommendations or suggestions have been accepted. 4.3 Work involved in the HIAs on the Mayoral strategies The main tasks involved in conducting rapid appraisals of the mayoral strategies, which includes a stakeholder workshop, are shown in Box 1. An example of the questions participants are asked to address in the stakeholder workshop is shown in Box 2. The stakeholder workshop is now held before the public consultation period on the strategy, so that the amendments made as a result of the HIA appear in the version of the strategy which goes out for public consultation.
41
Kent ve Salk Sempozyumu 07/09 Haziran 2006 BURSA Box 1: Main tasks involved in the HIAs of the Mayoral strategies in London4 Scoping the main topic areas from the strategy that the HIA would be focussed on Preparing for the stakeholder workshop, including summarising the proposal, and conducting a literature review of the evidence relating to the main topic areas and links to health Summarising the evidence Updating and reviewing the baseline profile of the citys population, including demography, health status, and socio-economic variables Running the stakeholder workshop using rapid appraisal techniques Reporting the results of the workshop, submitted to the London Health Commission for comment, amendment and validation Reporting the results of the HIA to the Mayor, the Greater London Assembly and the strategy team responsible for writing the strategy Box 2: Questions participants addressed during stakeholder workshop on the Noise Strategy In view of the evidence, what parts of the strategy need to be kept on the basis of the impacts on peoples health and well-being? How can we increase those positive impacts? In view of the evidence, what parts of the strategy need to be changed because of their impacts on health and well-being? How can we change the proposal to reduce or avoid the negative impacts? On the basis of the evidence, what could be added to the strategy to promote health and well-being?
5 Conclusion: what can HIA bring to the city administration?

HIA is a systematic framework that enables politicians and senior managers to explore health and health-related issues during decision-making about a proposal. As health may not be the only priority for politicians and other decision-makers, information from HIA needs to be considered in relation to information from other sources relating to other priorities, such as economic development. However, it does mean that decisions are taken with due consideration being given to health. If HIA is undertaken regularly, and the results used by politicians and other decision-makers, it can help to improve the public health by: Encouraging an awareness and understanding of health at the level of policy- and decision-making; Establishing a desire to improve health as routine during policy- and decision-making; Making policy- and decision-making healthy. Thus, HIA can contribute to the development of sustainable communities in cities by helping to protect, promote and maintain their health, and by attempting to reduce health inequalities experienced by many vulnerable or disadvantaged groups living in an urban setting. A healthy community is able to work and contribute to economic development. A healthy community is better able to protect and maintain the environment, whether natural, physical or built. A healthy community is better able to support its members and contribute to its social capital. Bowen, C. (2004) HIA and Policy Development in London. In Kemm, J. et al. Health impact assessment. Oxford University Press, Oxford. Bildiri zetleri Kitab Davetli Konumac Metinleri
4
42
Kentsel Alanlarda Yoksul Kesimin Salk Sorunlar: Ankara ve Diyarbakr Kentlerinde Karlatrmal Bir Aratrmann Gsterdikleri
Melih ERSOY
ODT Mimarlk Fak. .B.P. Blm
Giri
Bu bildirinin amac, kentsel alanlarda yaayan yoksul kesimlerin salk sorunlarn Ankara ve Diyarbakrda yaplan alan almalarnda toplanan veriler nda tartarak, ortak yapsal ynler kadar farkllklar da ortaya koymaktr. Bu almada, kent yoksullarnn salk sorunlarn aratrmak ortak payday oluturmasna karn, incelenen kentlerin lkenin eitsiz gelimi iki meknsal birimini temsil etmesinin bu kesimler zerine ykledii ayrmann da kmsenmeyecek boyutta olduu gsterilmeye allacaktr. Bu yerlemelerde yaamn srdrmeye alan yoksul kesimlerin salk sorunlarnn boyutlar, nitelikleri ve nedenleri bakmndan saptanan ayrmlarn bilincinde olunmas, bu kesimlere ynelik olarak gelitirilecek politika ve stratejilerde tekdze bir yaklamn yanlln kavramamza yardmc olacaktr. Kresel lekte yaplan ok sayda aratrmada, salk ve yoksulluk arasnda, dier bir deyile kiilerin ve ailelerin sosyo-ekonomik konumlar ile salk durumlar arasnda yakn bir iliki olduu gsterilmitir. rnein, 1999 ylnda Hollandada Eindhoven ehrinde 86 mahallede 8.506 kii zerine yaplan aratrmada yoksul ya da zenginlerin yaad bir mahallede oturmak ile lm oranlar arasndaki iliki tespit edilmeye allmtr. Elde edilen bulgulardan, iinde yaanlan ortamn (mahalle, semt) sosyo-ekonomik koullarnn yetersiz olmasnn, baka bir deyile yoksul bir mahallede yaamann, bireylerin lm orann ykseltici bir etken olduu saptanmtr. Schrijvers (1998), i/ meslek sralamasnda st gruplara oranla daha riskli fiziksel koullarda alan ve i denetiminde daha az etkin olan alt grup meslek snflarnda yer almakla salk durumlar arasnda sk bir iliki olduunu ileri srmektedir. Whitehalln almalar bireysel risklerin sosyal balam ile bireysel yaam biimlerini birletirmeye almaktadr (Aktaran, Marmot vd., 1978). Bu aratrmalar, ngiltere rneinde farkl sosyal snflardaki devlet memurlar arasnda lm oranlar asndan ak farkllklarn olduunu gstermektedir. En dk ve en yksek dereceli devlet memuru arasnda lm oranlar asndan kat fark vardr. Yazar, alma koullar ve sosyal ilikilerin, zellikle, niteliinin, salk ve salk eitsizlikleri zerinde nemli bir oranda etkili olduunu ileri srmektedir. Risk faktrleri yaklamna Power ve arkadalarnn almalar rnek olarak verilebilir (Power v.d 1996). Yazarlara gre, yeni doan ocuklarn arlklar ebeveynlerinin sosyo-ekonomik konumlarndan etkilenir ve bu durum ocuk bydke ve hatta erikinlii srasnda risk faktrleri asndan etkinliini korur. Keynesgil iktisat politikalarnn egemen olduu 1960l yllarda yaplan sosyal refah aratrmalarnda vurgu sosyal mcadeleler zerinedir (Popay vd., 1998). Bu dnemin toplumsal mcadeleleri, sosyal hizmetlere ayrlan kamu harcamalarnn payn ykselterek birey ve ailelerin yaam kalitelerini Bildiri zetleri Kitab Davetli Konumac Metinleri
43
Kent ve Salk Sempozyumu 07/09 Haziran 2006 BURSA arttrmay amalamaktayd ve arlkl katks orta snfa yaram olsa da sonuta ortalama yaam sresinde nemli bir iyilemenin gereklemesini salamtr (Charlton ve Murphy, 1997), (Glennester, 1983). Phillimorea (1993:176) gre, saln belli bir rntsn anlamada bireylerin zellikleri kadar yaanan yerlemenin zellikleri de nemlidir. Phillimore ve Morris (1991), Phillimore (1993) ile Barker ve Osmondun (1987) almalar benzer sosyo-ekonomik profile sahip yerleme alanlarnda farkl toplum sal profilleri ile karlaldn gstermektedir. Temel ekonomik eitsizliklerin salk sektrndeki eitsizlikleri de aklamakta byk bir katk salayaca bilinmekte iken bu tartmalara yeterince girilmemektedir. Bu eilime rnek verilecek olursa; gini endeksine gre hesaplanm ekonomik eitsizlikler ile ocuk sal arasnda sk bir iliki olduu ve en yoksul %20lik dilimde bulunan insanlarn herhangi bir hastalktan lme olaslklarnn, daha st gelir dilimlerindeki insanlara gre ok daha yksek olduu gsterilmektedir. Bireysel gelir dzeyi ile bireysel salk durumu arasndaki iliki olduka karmaktr (Wolfson ve dierleri 1993). Bu noktada, kii bana gelir yerine, toplumsal dzeyde gelir dalm daha nemli bir deiken olarak grlmektedir (Preston 1975). Genel dnce, toplumsal dzeyde salk sorunlarn aklamann yolu, o toplumun toplam zenginliini deil, o zenginliin bireyler arasnda nasl blldnn incelenmesi ile yaplmaldr. Bu anlamda, ulusal zenginlik ne kadar haka datlrsa, toplum sal da o denli iyileir. Bu dnce ayn zamanda toplumsal adalet kavramyla da rtmektedir. Nitekim bir UNICEF aratrmas ekonomik dzeylerine gre beklenenden daha iyi performans gstermi 10 lkeyi gstermektedir. almada Hindistandaki Kerala eyaleti (%0 17) ile Kba (%0 8) ve Kore (%0 5) gibi lkeler de yer almaktadr. Burada temel nokta bu lkelerin ekonomik bymeyi salamaya alrken sosyal gelimeyi de gz ard etmemeleridir. Sosyo-ekonomik kalknma asndan ngiltereye benzeyen lkeler ile karlatrma yapldnda, Bat Avrupa da yksek performans gsteren lkeler Lksenburg, sve ve Finlandiyadr. Bu lkelerin ayrc zellii, yoksulluu ve sosyal eitsizlii azaltmak iin hkmetlerin mdahaleci politikalar uygulamasdr. Finlandiya ve sve, daha yksek ekonomik ve gelime harcama miktarna karn liberal/ serbest piyasa gdml sosyal politika hizmetini benimseyen Amerikadan (%o 7) daha iyi bir performans gstermitir. zetle, salkta eitsizliklerin ortadan kaldrlmas iin ncelikle toplumsal dzeyde blm ilikilerindeki, yaam ve alma koullarndaki eitsizliklerin ortadan kaldrlmasn gerektirir. Aada Ankara ve Diyarbakr kentlerinde yaplan alan almalarnda elde edilen verilerin genel bir deerlendirmesi yaplacaktr.
Ankara ve Diyarbakr Alan almalarnn Gsterdikleri

almada sunulan veriler Ankarann Mamak ilesine bal, bir gecekondu blgesinde yer alan Akemsettin mahallesi ile Diyarbakrn g alan ve yoksul kesimlerin yaad 5 Nisan ve Aziziye mahallelerinde yaplan alan aratrmalarnda toplanmtr. 5 alma kapsamnda Ankarada 148 hanede 637 kii, D.Bakrda ise 166 hanede 1029 kii ile ilgili veri toplanmtr. Aada kentlerde alan almas yaplan yoksul mahallerle yaayan deneklerin sosyal ve ekonomik zellikleri ile salk sorunlar karlatrmal olarak sunulmaktadr. Karlatrmalarda hane reisleri yan sra kadnlar ile ocuk ve genlere ilikin veriler ayr ayr deerlendirilecektir.
5
alma Prof. Dr. Melih Ersoy ile aratrma grevlileri A. Cenap Yololu ve Glin Tun yneticiliinde 20042005 retim yl I. Dnemi ile 20052006 retim yl I. Dnemi arasndaki dnem boyunca yksek lisans rencileri ve aratrma grevlilerinin katlm ile gerekletirilmitir. Aratrmann ilk ylnda Do.Dr. Tark engl de alma ekibinde yer almtr.
44
Demografik zellikler
Trkiyede dourganlk yandaki kadn nfusunun (1549) toplam kadn nfusuna oran % 54tr, bu oran Ankara alan almas rnekleminde %65 ve Trkiye ortalamasnn zerindedir. Dourganlk andaki nfus oran Diyarbakr alan almasnda ise %48.46 ile Trkiye ortalamasnn altnda kalmaktadr. Ancak gelecek yllardaki nfus artn tahmininde bu veri tek bana bir deiken olarak alnamaz. Daha belirleyici olan deikenler kadn/ ocuk oran ile 014 ya grubundaki kz ocuk oranlardr. Her iki oran bakmndan da D.Bakr alan almasnda ulalan oranlar Ankara alan almasnn iki katdr. Trkiye, Ankara il geneli ve alan almas verileri birbirlerine yakn deerlere sahipken, Diyarbakrda hem il geneli hem de alan almas deerleri Diyarbakrn daha gen bir nfusa sahip olduunu gstermektedir. Bu durum, Diyarbakrda dourganln yksek olduunu ve aile planlamas yntemlerinin, Trkiye ve Ankara ortalamalarndan daha dk oranda kullanldn gstermektedir 6. Alan almalarndaki evlilik ya ortalamalar gerek Ankara (18) gerekse Diyarbakr (17) iin Trkiye genelinin (23) olduka altndadr. Erken evlilik kadnn eitim ve i yaam asndan olumsuz bir etmen olarak deerlendirilmelidir. Dier bir deyile, gelecek 20 yllk dnemde D.Bakrda nfus art Ankara ile karlatrlmayacak kadar yksek olacak ve gerekli nlemler alnmamas durumunda eitim, salk v.b. sorunlar dayanlmaz boyutlara kabilecektir.
Hane Bykl
Bata aile planlamas ve bulac hastalklar olmak zere sala ynelik mdahaleleri ynlendiren bir baka nemli veri ise hane halk bykldr. Akemsettin Mahallesinde ortalama hane bykl (4,3) Ankara il merkezinde ulalan ortalama hane halk byklnn (3,7) zerinde Trkiye genelinde 4,5 olan ortalamann altnda kalmaktadr. Diyarbakr il merkezinde Trkiye ortalamasnn olduka zerinde olan ortalama byklk (5,8) alan almasnn yapld alanda ise daha da artarak 6,2 ye kmaktadr. Aratrma kapsamnda bilgi toplanan toplam 1018 ocuktan 321i Ankarada, 637si ise Diyarbakrdadr. Buna gre Diyarbakrda hane bana ocuk says oran 3,8 iken, Ankarada bu oran 2,1 dir.
Eitim Durumu
Bireylerin eitim dzeyi hem salk hizmetlerine ulaabilirliklerini belirlemekte hem de salk hizmetlerinden nasl ve ne ekilde yararlanacaklar konusundaki bilinleri zerinde etkili olmaktadr. Ankara alan almasnda okuma yazma bilmeyenlerin oran (%7,7), Trkiye genelinin ( % 17) olduka altnda iken Ankara il merkezi ortalamasnn (%5,8) zerindedir. Alan almas verileri gre, lise ve zerinde eitim alm nfusun oran (% 20) Ankara il merkezi ortalamasnn (%35) altnda ve Trkiye ortalamas (%21) ile benzer orandadr. Diyarbakr rneinde ise olduka farkl bir tablo ile
6
Diyarbakrda ar nfus art yalnzca yoksul aileler iin geerli olan bir durum deildir. Ataerkil bir kltrel ve toplumsal yapnn gl olarak yaand kentte erkek ocuk istei, tm sosyal kesimler iin dourganlk orann artran nedenlerin banda gelir. Bu noktada, her iki kente ilikin neri politikalar retilirken, ortaya kan bu farkl koullar dikkate alnmaldr.
45
Kent ve Salk Sempozyumu 07/09 Haziran 2006 BURSA karlalmaktadr. ncelikle, okuma yazma bilmeyenlerin oran (%23) Trkiye geneline gre yksek olmas yan sra son derece yksek bir orandr. Bu gruba sadece okuma yazma bilenleri de eklediimizde, alan almas yaplan mahallelerde grlenlerin % 40 nn hi okula gitmedii anlalmaktadr. Lise ve zeri eitim grm olanlarn oran (%10) il ortalamasnn (%18) da olduka altndadr. Her iki aratrma alannda da en byk grubu ilkokul ve ilkretim okulu mezunlar oluturmaktadr (% 68 ve % 51). nsan sermayesi bakmndan ocuk ve genlerin aldklar eitimin sresi ve nitelii, salkl bir hayat srmesi ve yoksulluktan kurtulmalarn salayabilecek en nemli frsattr. Bu balamda alan almas yaplan yerlerde zorunlu eitim olan ilkretim ya grubundaki (716) ocuklarn eitim durumlar incelenmitir. Buna gre, bu ya grubundaki ocuklarn Ankarada % 1 i okul dnda iken D.Bakrda bu oran %22 gibi ok yksek bir dzeye ulamaktadr. Bu karanlk tabloyu ok daha rktc klan ise hanedeki kadnlarn eitim dzeyine ilikin verilerdir. Annenin eitim seviyesi; l doum saysn, annenin ocuk geliimiyle ilgili bilgi dzeyini, bebek lm oranlarn, dourganlk orann, doum araln, gebelik dneminde izlenme durumunu, 05 ya aras ocuklarn izlenme orann etkileyen balca etmen olduu gz nne alndnda daha da nem kazanmaktadr. Ankara alan almasnda kadnlarn %26 s, D.Bakrda ise %76 s okula gitmitir. Yine D.Bakrda okuma yazma dahi bilmeyen kadn oran %60lardadr. Eitim dzeyinin zellikle kadnlarn ve ocuklarn saln dorudan etkileyen kararlarn alnmasnda tad nem dnldnde konunun ne denli ncelikli bir sorun olduu anlalacaktr.
Ailenin Ekonomik Durumu

Kii bana den gelir ortalamas, Ankara alan almasnda yaklak 135,5 YTL ve Diyarbakr alan almasnda ise 66,5 YTL kmtr. Dier bir anlatmla, Ankara rnekleminde kii bana den gelir, Diyarbakrn iki katdr. Bireylerin ekonomik durumlarn nasl grdkleri, belki de onlarn nicel olarak kazandklar gelirden ok daha nemlidir. Buna gre, toplam deneklerin %52si durumlarn orta derecede grrken, ekonomik durumunu kt diye tanmlayanlar iyi grenlerin yaklak be katdr Bu durum Diyarbakr zeline inildiinde daha da belirginlemektedir. Diyarbakrdakilerin yars ekonomik durumlarn kt grrken, bu oran Ankaradaki hane reislerinde tr. Bu balk altnda hane reisinin yapt i ve isiz kalma durumuna ilikin veriler nem kazanmaktadr. Buna gre isizliin yksek olduu blgelerde, ocuk iilii oran artmakta, ocuklar daha stresli ortamlarda bymektedir. Son bir ylda isiz kalma durumuna bakldnda Diyarbakrda isiz kalanlar %62lere kadar ulamaktayken, Ankarada bu oran %40larda kalmaktadr. Bu oranlar Trkiye geneli iin verilen deerin ok zerindedir. Anne ve babann meslei, ocuklarn zihinsel, fizyolojik ve psikolojik geliimleri asndan nem tamaktadr. cretli iilerin orannn Ankarada %46lara, Diyarbakrda ise %28lere ularken dzensiz, enformel ilerde alma orannn Diyarbakrda (%48) Ankaradan (%22) ok daha yaygn olduu grlmektedir. Memur, iveren, esnaf gibi gvencesi grece yksek alanlarda alanlarn oran her iki kentte de %10 civarndadr. Her iki kentte de kadnlarn %90 n zerinde bir blm ev kadn olduklarn belirtmilerdir. arayan ya da almak isteyen kadn oran da son derece dktr. almama gerekesi ise her iki ilde de ocuklarn bakmdr. Dolaysyla hanenin geimi eler ve ocuklar salamaktadr.
46
Hanede Sosyal Gvenlik Durumu

Hane bireylerinin salk durumlarn en dorudan etkileyen deikenin bir sosyal gvenlik kurumu ve dolaysyla da salk sigortas olup olmad ile ilikili olduu aktr. Bu ereveden bakldnda, her iki kentte de deneklerin yaklak nn hi bir salk sigortas olmamas ne denli byk bir risk altnda yaadklarnn kantdr. Dier salk sigortalarna gre daha kstl hizmet almna yol aan yeil kart sahibi olmak D.Bakrda son derece yaygndr. Nitekim grlen deneklerin yardan fazlas yeil kart sahibidir. zetle, Ankaradaki deneklerin % 60 , D.Bakrdakilerin ise sadece %24 SSK, Emekli Sand ve Ba-Kur yesidirler. ki yerlemede eitim durumunda ortaya kan byk ayrmn sosyal gvence asndan da geerli olduu aktr.
zrl Nfus Oran

Uygulanacak salk politikalarnn belirlenmesiyle ilgili nemli bir gsterge de zrl nfusun bykldr. Trkiye genelinde zrl kii oran % 1,8 iken Ankara ve D.Bakr alan almalarnda bu oranlar srasyla % 2,7 ve 3,8 olarak daha yksektir. Yaplan almalar zrllk durumu ile sosyoekonomik koullar arasnda bir iliki olduuna iaret etmektedir. Fiziksel ya da zihinsel bir zre neden olabilecek nedenler arasnda hamilelik esnasnda yetersiz beslenme ve salk kontrolnde olmama, bebeklik ve ocuklukta yetersiz beslenme ve gerekli bakmdan yararlanamama ve kt ve tehlikeli alma koullarna bal i kazalar saylabilir. Bu nedenlerin ortaya kmas konusunda yoksul hanelerin sosyoekonomik koullarnn yetersizliine bal olarak dier toplum kesimlerine gre daha dezavantajl bir konumda olduklar dnldnde zrllk durumunun yoksul kesimlerde daha fazla grlmesi beklenir bir durum olmaktadr.
Genel Olarak Beden ve Ruh Sal

Ankara ve D.Bakrda grlen deneklerden beden ve ruh salklarn ok iyi, iyi, orta, kt, ok kt seenekleriyle betimlemeleri istenmitir. Verilen yantlara karlatrmal olarak bakldnda Ankaradaki erkeklerin % 60 nn, kadnlarn ise %48inin beden saln iyi olarak tanmladn grlmektedir. Diyarbakrda ise bu oranlar srasyla, %33 ve %31 dir. Ankarada beden saln kt ve ok kt olarak betimleyenlerin oran erkeklerde ve kadnlarda ayn dzeyde (% 18) iken D.Bakrda bu oranlar srasyla, % 45 ve % 47 olarak belirlenmitir. Ruh sal konusunda ise, Ankaradaki erkeklerin % 73 , kadnlarn ise %65 i kendi durumunu iyi olarak betimledii, Diyarbakrdaki ise bu oranlarn srasyla %62 ve %45e dt grlmektedir. Ancak, Ankaradaki % 7 oranna karlk Diyarbakrda kadnlarn %31inin ruh saln kt olarak nitelendirdiini belirtmek gerekir. Erkekler iin de durum benzerdir: Ankarada % 6 olan oran D.Bakrda % 23e ykselmektedir. Bu veriler, iki yerleme arasnda Diyarbakr aleyhine, toplumsal cinsiyet asndan ise kadn aleyhine olarak salk koullarnn ciddi llerde ktletii konusunda yeterli ipucu verebilecek niteliktedir. 625 ya aras ocuk ve genlerin genel olarak beden salklarna ilikin olarak ailelerine sorulan sorulara, Diyarbakr almasnda %63lk bir orana sahip olan denekler iyi ve ok iyi yantn verirken, Ankarada bu oran %85e ulamaktadr. Beden saln kt ve ok kt olarak betimleyen deneklerin oran ise Ankarada %5e yakn iken, Diyarbakrda %25, dier bir anlatmla Ankara orannn 5 katdr.(Tablo 6.86) Ergenlik dnemini barndran bu ya aralklarnda Diyarbakrdaki beden salnn kt kmas, fizyolojik olarak salkl bir geliimin ilk admlarndan olan ve ilerideki yalarda, kt beslenme, bakmszlk gibi nedenlerle, ortaya kabilecek ou
47
Kent ve Salk Sempozyumu 07/09 Haziran 2006 BURSA hastaln temelinin dayand bu dnemde Diyarbakr rneklemindeki ocuk ve genlerin, Ankara rneklemindekilere gre olduka olumsuz bir durumda olduklarn gstermektedir. Dier yandan zellikle genlik dnemi, ruhsal salk asndan en sancl geen dnemdir. Buna gre 6 25 aras ocuk ve genlerin ruhsal salnn sorulduu bu soruda, Ankaradaki ebeveynler, %85 orannda ocuklarnn ruhsal durumunun iyi ve ok iyi olduunu belirtirken, Diyarbakrda bu oran, %77dir. Ancak ruh salnn kt olduu belirtilen ocuk ve genlerin oran D.Bakrda % 14 ile Ankarann 3 katna yakndr.
Srekli Hastalklar
Ankarada hane bana ortalama srekli hastalk says genel ortalamada 0,96 iken Diyarbakrda bu oran %1,76 ile Ankara ortalamasnn iki katna yakndr. Grlen hanelerde yaayan 1473 kiinin Ankarada % 24 Diyarbakrda ise %36 s srekli hastal olduunu belirtmitir. Her iki ilde de (Ankarada % 34 e karlk %46, D.Bakrda %54 e karlk %52) kadnlarda bu oran ok daha yksektir. 05 ya arasndaki bebeklerin srekli bir hastal olup olmadyla ilgili sorulan soruda toplam 239 bebekten oluan rneklem ierisinden 227 denekle ilgili bulgulara ulalmtr. Buna gre Diyarbakr rneklemindeki bebeklerin %22 sini, Ankaradakinin ise %10 unun srekli bir hastala sahip olduu grlmtr. 625 ya aras ocuk ve genler iin ise, Ankara alanndaki toplam 261 ebeveynden 29u (%11) evet yantn verirken, Diyarbakrda %28lik bir orana sahip olan ebeveynler 625 ya arasndaki ocuklarnn srekli bir rahatszl olduunu belirtmitir.
Sonu
almann giriinde de belirtildii gibi, yaplan ok sayda aratrmada, salk ve yoksulluk arasnda, dier bir deyile kiilerin ve ailelerin sosyo-ekonomik konumlar ile salk durumlar arasnda yakn bir iliki olduu gsterilmitir. Ankara ve Diyarbakr rneklerinde ulalan bulgular bu tezi destekler niteliktedir. Ankara alan almasnda toplanan veriler Akemsettin gecekondu mahallesinin birok deiken asndan Trkiye ortalamalar ile byk lde uyumlu iken, Ankara il merkezinin gerisinde kald, Diyarbakr verilerinin ise gerek Trkiye ortalamas gerekse Akemsettin Mahallesi iin bulunan ortalamalarn ok altnda kald grlmektedir. Dier bir deyile, kent iindeki sosyoekonomik konumlarnn benzerliine karn farkl gelimi dzeyindeki blge kentlerinde olmann, ya da meknsal konumun getirdii ayrm eitsizlikleri ok daha dayanlmaz boyutlara kartabilmektedir. Geri kalm yerlemeler lehine pozitif ayrmcln beklendii bu ortamda, ilk basamak salk hizmet birimi olan ve zellikle kadnlarn reme sal ve ocuklarn hastalklarnn nlenmesi gibi temel hizmetler asndan son derece nemli bir rol stlenen salk ocaklarnn her iki kenttin incelenen mahallelerdeki nicelik ve nitelikleri aklanan eitsizlikleri7 daha da glendirecek vasftadr. zetlersek, salkta eitsizliklerin ortadan kaldrlmas, uzun erimde, toplumu snflar, uluslar ve blgeleri ise gelimiler/gelimemiler eklinde dilimleyen ulusal ve uluslar aras ilikilerin yeniden dzenlenmesini zorunlu klmaktadr. Orta ve ksa erimde ise, lke genelinde tek ve ayn bir salk politikas gelitirmenin yukarda anlan blgeler ve kentler aras farkllklar gz ard etmesi nedeniyle tm kesimler iin ayn sonular vermesi beklenmemelidir. Merkezi ve yerel ynetimlerin bu ayrmlar
Alan almas yaplan Akemsettin Mahallesinin de iinde yer ald Abidinpaa Salk Grubu Blgesinde 18.000 kiiye bir salk oca derken bu say Diyarbakr alan almasnnda 45.000 kiiye ykselmektedir.
48
Kent ve Salk Sempozyumu 07/09 Haziran 2006 BURSA gzeterek ncelikli sorun alanlarn meknsal birimlerde yaayan nfusun zelliklerini gzeterek belirlemeleri ve zm nerilerini buna gre gelitirmeleri daha doru bir strateji olacaktr. Kaynaklar 1. 2. 3. 4. 5. 6. Schrijvers, C.T.M.; Mheen, H.D.; Stronks, K.; Meckerbach, J.P. (1998) Socio-economic Inequalities in Health in the Working Population: The Contribution of Working Conditions, International Journal of Epidemology, say 27: 10111018. Marmot, M.G., Rose, G., Shipley, M. and Hamilton, P.J.S. (1978) Employment grade and coronary heart disease in British civil servants, Journal of Epidemiology and Community Health, vol. 3, p: 244-249. Popay, J., Williams, G., Thomas, C., Gatrell, A. (1998) Theorizing Inequalities in Health: The Place of Lay Knowledge, Sociology of Health & Illness, Vol. 20, Issue 5, p: 619-644. Charlton, D., and Murphy, M. (eds) (1997) Adult Health: Historical Aspects 1850-1980. London: HMSO. Glennester, H. (1983) The Future of the Welfare State: Remaking Social Policy. London: Fabian Society. Power, C., Bartley, M., Davey Smith, G. and Blane, D. (1996) Transmission of social and biological risk across the life course. In Blane, D., Brunner, E. and Wilkinson, R. (eds) Health and Social Organisation. London: Routledge.
49
Kadn ve iddet: Kentte Yaplabilecekler

Glseren ARIDA
ukurova nivesitesi Tp Fakltesi, Halk Sal Ana Bilim Dal, Adana
Kadnn tarihten gelen iddet sorunu kentleme ile neminden bir eyler kaybetmedii gibi yeni iddet trlerinin ortaya kmasna da yol amtr. Kentleme ile tarm d ekonomik yaama katlma frsatn yakalayan kadnlar ocuk bakm ve ev ileri gibi geleneksel grevlerinin yan sra birde dk cret, greceli nemsiz ilerde altrlma, kiisel geliimlerinin engellenmesi, gibi yeni sorunlarla ba etmek zorunda braklmtr. Kentlerde kadna destek olan mekanizmalar brokratik yap ierisinde grev alan erkek bak al memurlar tarafndan yrtlen rgtllkler halindedir. Kent iinde nispeten kente ekil olarak benzeyen ancak kentli olamam insanlarn yaad evreler olumu durumdadr. Burada kadnlar krsal blgedeki sosyal yaam ortamn kaybetmi, kentin olanaklarna ve sosyal yaamna ulaamam stelik yeni ortamda iktidar erkinin tehlikeye girdiini dnen ve kenti anlayamam erkeklerinin kontrol ve basksn da yaamaya balamlardr. Kente yaayan kadna ynelik iddet olaylarnda yaplacaklar ncelikle kadnlarn bavurabilecekleri destek ve dayanma grecekleri kadn danma birimlerinin ve snaklarn kurulmasdr. Buralarda alacak gnll kadnlar yetitirmektir. Kadna ynelik iddetle ba etme almalarnn iki temel destek kurum vardr. 1-Danma ve destek birimleri 2-Kadn snaklar iddete dur deme almalar bu iki kurumla birlikte yaplmadnda kadnlarn desteksiz kalmasna yol amakta ve yaamsal riskler yaratmaktadr. iddetin farkna vardrlm kadnlarn yklerini artrmakta yaamlarn iyice ekilmez hale getirmektedir. Kadn snaklarnn her 7500 kiiye bir yatak olarak planlanmas gerekmektedir. Yasalarmzda nfusu 50 bini geen belediyelerin kadn snaklar yapma ykmllkleri vardr. Kamu dndaki kurumlarn kadn sna amalar mevcut yasa koullarnda neredeyse olanakszdr. Kadn almas yapan sivil kurumlarn kamu ile ibirlii yapmalar gereklidir. Kadn destek kurumlarnda alacak gnll kadn gruplar oluturmak iin davran eitimlerinin yaplaca ksa sreli ve aamal programlar dzenlemek gerekmektedir. Eitimler iddetin ne olduu, srekli iddetin sonular, kadnlarla grme yapmann zellikleri, yarglamadan, akl vermeden, eletirmeden ve tarafz olabilme becerisi, yasal haklar, ibirlii yapma ve iletiim kurma, uygun kayt tutma, sr tutma ve ak davranma konularn mutlaka iermelidir. Danmanlk hizmeti verebilecekler gnlller bu tr eitimleri alanlarn arasnda olduka snrl sayda kmaktadr. ok sayda dzenlenecek eitim almalar ile hem danma birimi ve snaklarda dnml danmanlk yapma becerisini kazanm gnlller yetiecek hem de gnlller iinde dier kadnlar eitebilecek gnlller kacaktr. Yaplacak kadn eitim programna konusu ne olursa olsun mutlaka iddetin farkna varlmay salayacak oturumlar yerletirilmesi faydal olacaktr. Kadnlarn iddetten korunmalarnda elimizde yetersiz de olsa epey yasal dayanak vardr.4320 Sayl Bildiri zetleri Kitab Davetli Konumac Metinleri
50
Kent ve Salk Sempozyumu 07/09 Haziran 2006 BURSA Ailenin Korunmasna Dair Kanun, 5393 Sayl Belediyeler Kanunu, 5216 Sayl Bykehir Belediyeler Kanunu gibi. Kadn ynelik iddet olaylarnda grev yklenecek toplumsal kurumlar: belediyeler, sosyal hizmetler, emniyet gleri, salk kurumlar, sendikalar, meslek rgtleri, yerel gndem 21 kadn meclisi, dernekler, siyasi partiler olarak saylabilir. Toplumsal kurumlarda yaplacak iddetin farknda olma eitimlerinin pek ok faydalar vardr. Buralarda yaplacak almalarda zellikle hizmeti sunan ve yeleri her iki cinsten olan kurumlarda eitim her iki cinse birlikte verilmelidir. Eitim almalar srasnda yaplan gzlemler iddetin farkna varldnda baz iddet uygulayanlarn bunu toplumsal cinsiyet rolleri ve renilmi zm nerileri olarak uyguladklarn gstermektedir. Tartma ve bilgi alverii yapldnda yanl uygulama alglanyor iddet uygulayann deimesine yol aabiliyor, iddetin olumas veya devam nlenebiliyor. Kentte mevcut olan kurum ve kurulularn zellikle salk, emniyet ve avukatlk hizmetleri sunanlarn iyi bilgilendirilmi ve sorunun bilincinde olmalarnn salanmas gerekmektedir. Anahtar Kelimeler: Kadn, kent, iddet, gnll eitimi
51
Kent Ve Bamllk: Hazzn Ac Yz

Kltegin GEL
Bakrky Prof Dr Mazhar Osman Ruh Sal ve Sinir Hastalklar HastanesiEMATEM Klinii
Madde bamll bir kent sorunudur. Bu nerme olduka iddial grnmekle birlikte gnmz dnyasnda yaanan madde kullanm ve bamll sorununun grnm bu iddiay destekler niteliktedir. Her nermede olduu gibi bu nermenin de genelletirilmesi yanl olabilir. Ancak bugn iin krsal blgelerde madde kullanmnn daha ok geleneksel nitelik tamas, geleneksellik iinde bamllk sorununun nemli yaygnla ulamamas, gnmzde anladmz biimde bamllk sorununun kentlemenin bir sonucu olduunu gryoruz. Tarihte de madde bamllnn kentleme ile giderek trmand ve nem kazand aktr. Daha nceleri dini tren veya gda amacyla kullanlan uyuturucu ve uyarc maddeler, kent iinde nceleri birer keyif arac daha sonra da ticari bir meta haline dnmtr. lkemizde de kentleme ile madde kullanm arasnda ciddi bir ilikiden sz edilebilir. zellikle son yllarda byk kentlerde madde kullanmnda gzlenen art, lke nfusunun krsal arlkl olmaktan kp kent arlkl olmasyla e zamanldr. Salksz kentlemenin de bizzat kendisi madde kullanmn artrmaktadr. Daha nceleri feodal yapnn korunduu gecekondu kavramndan, yar kentsel/varo kavramna gei ile birlikte madde kullanmnn da artt gzlenmektedir. Feodal yap iinde ailenin ocuu kontrol daha yksek dzeydeyken, varolarda ocuklar zgrlklerini ilan etmi, aidiyetlerini aileden deil arkada gruplarndan almaktadrlar. Kentlemenin hastalklarndan birisi de, muhakkak ki madde kullanmdr. Bu hastaln nlenmesi, doru kurulacak sosyal politikalardan geer. Madde kullanmnn zararl olduunu sylemek ocuklarn madde kullanmn etkilemeyecektir veya sadece dk bir oranda etkili olacaktr. Kentin hastalklarn zmek iin, bir kentli gibi dnmek gerekir.
52
Kent ve Depresyon
Timuin E.ORAL
Bakrky Prof Dr Mazhar Osman Ruh Sal ve Sinir Hastalklar Hastanesi
Depresyon, karamsarlk, ilgi, istek ve enerjinin azalmas, srekli yorgunluk, mutsuzluk ve aresizlik hissi, bazen kendini sulama, dikkatini toplayamama ve anmsamada glk, uykusuzluk ya da ar uyuma, hareketlerin yavalamas, itahszlk ya da ar yeme, cinsel istek ve ilgi azl ile lm ve intihar dncelerinin grlebildii bir rahatszlktr. Toplumda sk grlen bir hastalk olan depresyonun yaygnl % 8 ile 20 arasnda deimektedir. Kadnlarda grlme oran erkekler ile kyaslandnda iki kat daha fazladr ve bunun yapsal ya da hormonal nedenlere bal olduu dnlmektedir. Depresyonda genetik yatknlk sz konusudur ve akrabalar arasnda genel nfus ile karlatrldnda 2 ile 5 kat daha fazla oranda grlr. Depresyon sklnn toplumlara gre byk farkllklar gstermedii bilinmektedir. te yandan, halk arasnda sklkla depresyon hatta depresyon olarak ifade edilen ruh hali her zaman hastalk tablosu ya da psikiyatrik bozukluk olan depresyona karlk gelmemekte daha ok kiinin mutsuzluunu tanmlamaktadr. Oysa psikiyatride yaygn olarak kullanlmakta olan Amerikan Psikiyatri Birliinin snflandrma sistemi olan DSMye gre de, Dnya Salk rgtnn snflandrma sistemi olan ICDye gre de Depresyon tanmlanm, belirli ltleri olan ve baz zellikleri dlayan bir hastalk tablosudur. DSM-IVe gre Majr Depresyon tans konulabilmesi iin, en az iki hafta boyunca ilevsellik dzeyinde bir deiiklikle birlikte aadaki ltlerinden en az beinin bulunmas, bunlarn yas ya da madde kullanmyla ortaya kmam olmas ve belirtilerden en az birinin 1) kkn duygudurum ya da 2) ilgi kayb ve zevk alamama olmas gerekir: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. Hastann kendi ifadesi ile belirlenen ya da dardan gzlenen, hemen her gn, gn boyu sren depresif duygudurum Hastann kendi ifadesi ile belirlenen ya da dardan gzlenen, hemen her gn, gn boyu sren ilgi kayb ve zevk alamama Kilo alma ya da kaybetme Hemen her gn uykusuzluk ya da ar uyuma Hemen her gn psikomotor ajitasyon ya da retardasyon Hemen her gn yorgunluk-bitkinlik ya da enerji kayb Hemen her gn deersizlik ya da uygunsuz sululuk duygularnn olmas Hemen her gn dncelerini belirli bir konu zerinde younlatrma gl ya da karar verememe Yineleyen lm ya da intihar dnceleri veya giriimi
ICD snflandrmasnda da depresyonun hafif-orta-iddetli olarak derecelendirildii, tek bir nbet ya da yineleyici biimde seyrettii tpk DSM rneinde olduu gibi tanmlanmaktadr. Depresyonlar artk eskiden olduu gibi nevrotik-psikotik ya da endojen-reaktif olarak adlandrlmamakta, ayrca distimi, bipolar bozukluun depresif dnemi, siklotimi, bir baka tbbi duruma bal depresyon ve madde kullanmnn yol at depresyon gibi alt tipleri de bulunmaktadr. te yandan, depresif belirtiler, rnein uykusuzluk, itahszlk, durgunluk, dikkat dankl ve halsizlik, major depresyon dnda da yaygn olarak grlebilir. Bu nedenle depresyon tansnda zorluklar veya tannn gerekli gereksiz konulmas da sk Bildiri zetleri Kitab Davetli Konumac Metinleri
53
Kent ve Salk Sempozyumu 07/09 Haziran 2006 BURSA yaanmaktadr. Sonu olarak bir hastalk olarak depresyonun gnlk yaam iinde hemen herkesin kolayca adn koyabilecei denli sk olmad unutulmamaldr, nk mutsuzluk ve depresyonun birbiriyle kartrlmasnn sonular, kullanlmas giderek kolaylam olan antidepresan ilalarn fast-food tarznda tketilmesi anlamna gelebilecektir. Depresyonun bireysel ya da kltrel farkllklarna ve kent yaamyla birlikte art gsterebilecei ngrsne karn, psikiyatrinin hemen tm hastalklar evresel etkenler ile reaktif olarak adlandrd dnemler geride kald. Artk izofrenin etkeninin anne ocuk ilikisindeki bozukluk deil genetik ve biyolojik nedenler olduunu bilmekteyiz. Bununla birlikte canllar iinde bulunduklar fiziksel evreden tamamen bamsz bir var olu iinde de olamazlar. rnein izofreninin tm kltrlerde benzer biimde seyrettii ve yaam boyu yaygnlnn tm dnyada %1 civarnda olduu bilindii halde, son yllarda yaplan genetik almalar psikotik belirtilere sebep olan normal d mental durumlarn yaygnlnn kentlemeyle arttn ortaya koymaktadr (van Os 2001). Bu durumun psikotik bozuklar ya da izofreni gibi hemen tm kltrlerde benzer seyretmeyeceini dndmz duygudurum bozukluklarnda daha farkl olmas da beklenebilir. Duygularmzn fiziksel, toplumsal veya evre etkenleri ile nasl deitiini dnrsek, duygudurum bozukluklarnn da fiziksel evre ile yakn bir ilikide olacan dnmek yanl olmaz. Yine de ayn etkenlerin o duruma maruz kalan herkese ayn deiiklikleri yapmyor olmas elbette biyolojik ve genetik yatknln nemini ortaya koymaktadr. zellikle erken ocukluk dneminde bulunabilecek anne yoksunluunun daha ge yalarda depresyona sebep olabildii ve nrofizyolojik dzeyde eitli biyolojik deiiklikleri ortaya kard bilinmektedir. Birbirinden farkl geliim zelliklerine sahip kiilerin bir arada ve daha yakn biimde yaamaya balamalarnn baz sorunlara yol aaca aktr. Nitekim ar kalabaln salksz etkileri, ilk kez 1932de Zuckermann Londra Hayvanat Bahesinde maymunlar zerinde yapt almalarla gsterildi. Skk ve dzensiz biimde yaayan maymunlarda kanl kavgalarn ve amasz saldrganlklarn artt, yavrularn yetikinlie dek sa kalmasna olanak braklmad gzlendi. Ayn tr maymunun Afrikada doal ortamlarnda dzenli ve bar gruplar halinde yaad ve bu davranlarn tre zg olmad da saptand. Doal olarak insann igdsel davranan canllara kyasla daha geni bir uyum yeteneine sahip olacan syleyebiliriz fakat Hall 1966da bir konutta insan bana den alann on metrekareden az olduu durumlarda bedensel ve psikolojik bozukluklarn iki katna ktn gstermitir. Alvin Tofflerin 1970li yllarda ok nl olan ok adl kitabnda da sz ettii gibi insann benimseme gcn aan toplumsal deimenin ve erken varlan gelecein etkisi gelecek oku biiminde olacaktr. Hzl deiimle bir kuak tarafndan benimsenen zelliklerin bir baka kuak tarafndan tmden reddedilmesi baz ruhsal sorunlar da ortaya kmaktadr. Gnmz insan bir yandan daha iyi bir yaama umudu tarken bir yandan da byle bir yaamdan kendisine bir pay dmeyeceini bilmenin anksiyetesini ve engellenme duygularn yaamaktadr. Ayrca, gelimekte olan lkelerde ortaya kan hzl kentlemenin sosyal destek sistemleri ve yaam olaylarnda ok hzl deiikliklere yol at ve bunun ruh saln etkileyerek depresyon ve anksiyete tablolarnn ortaya kmasna neden olduu gsterilmitir. Bu deiiklik en ok dk gelir seviyesindeki kadnlarda ortaya kmaktadr (Harpham, 1991). Tabii ki, sadece temel salk hizmetlerine bavuran bu kiilerin tan ve tedavilerinin salanmas sorunun zm iin yeterli deildir ve psikiyatristlerin yan sra sosyal bilimcilerin ve halk sal alanlarnn katksyla ok boyutlu olarak ele alnmaldr. nsann temel iliki nesnesi aslnda doadr ve onunla ba edebilmek iin teknolojiyi gelitirmi ama bu durum gittike doadan kopmay, bununla beraber, doadan koptuka da onun yerini tutabilecek baka bir iliki kuramamas nedeniyle sonuta yalnzl ve mutsuzluu getirmitir (Fromm 1941). Toplumumuzda da kyden kente gn sonucunda kente gelen insanlarn kent evresinde nce ksal alanlarda evlerinin bir benzerini ina Bildiri zetleri Kitab Davetli Konumac Metinleri
54
Kent ve Salk Sempozyumu 07/09 Haziran 2006 BURSA ettiklerini ve kentin yaants kendilerini yutana kadar da bu geleneksel yaanty srdrdklerini gzlenmektedir (Getan 1982). Bir yandan doadan kopmamaya almak, bir yandan da kentin bir paras olma abas ve bunun nndeki engellerle karlamak bat toplumlarnda ok grlen gettolamay getirmi, son zamanlara kadar lkemizde ok da ad konulmam olan bu gei toplumu son yllarda varo olarak anlmaya balanmtr. te yandan hzla deien dnyada yzyllardan beri damtlarak gelen geleneksel rnt zlmeye ve dalmaya balam yalnzca gei toplumlar deil kent merkezinde yaayan insanlar da youn bir kimlik sorgulamasyla kar karya kalmlardr. Her ne kadar tek banalk ve yalnzlk ayn kavramlar deilse de, kentte tek bana olabilmek de yalnzl tolere edebilmek de ancak bireylemenin tam olmasyla mmkndr. Oysa, bireyleemeden yalnz kaldmz gnmz metro/megapollerinde yalnzlk mutsuzlukla e anlaml hale gelmi grnmektedir. Getan (1982) geleneksel Anadolu toplumunda zerklik ve giriimcilii engelleyen etmenlerden birisinin ky ocuunun oyundan engellenmesi olduunu sylemekte ve ounlukla ekonomik nedenlere dayal olarak ocuun ie koulmasnn bunu hazrladn sylemektedir. Gnmz ky toplumlar bu geleneksel yapy ne kadar korumaktadr bilinmez ama kent ocuklarnn da tamamen farkl gerekelerle oyundan alkonulduu kentte yaayan hemen herkesin malumudur. Yaratcln snrlanmas, haz alma duygusuna izin verilmemesi ve engellenme duygusunun ok youn yaanmas yaamn amacn yerine getirilmesi gereken iler topluluu olarak belirlemektedir. Yaam bir an nce yaplacaklar bitirmeyi hedefleyen bir zaman dilimidir ve tamamlanan ilerin verdii ksa sreli haz yerini daha bir nceki dahi bitmeden yeni projelerin konuulmasna brakmaktadr. Bilimsel olan hibir eyin tek bir rnekten yola karak byk genellemelere ulamamas gerektii konusundaki kaygmz sakl kalmak kaydyla yine de kentteki yaam biimi zerinde dnrken, kresel rneklerin yannda bize zel olanlar zerinde de dnce retmemiz gerekmektedir.
Kaynaklar
1. 2. 3. 4. 5. Getan E. ada Yaam ve Normald Davranlar, Maya Yaynlar, 1982 Ankara DSM-IV: American Psychiatric Association-Diagnostical and Statistical Manual of Mental Disorders 4. Ed., APA Press, Washington DC, 2001 ztrk O. Ruh Sal ve Hastalklar, Nurol Matbaas, Ankara 2004 Harpham,T. Urbanization and mental health in developing countries: a research role for social scientists, public health professionals and social psychiatrists. Soc.Sci.Med., 39:233-245, 1994. van Os J, Hanssen M, Bijl RV, Vollenberg W. Prevalence of Psychotic Disorder and Community Lele of Psychiatric Symptoms: An Urban-Rural Comparison. Arch Gen Psychiatry. 2001; 58:663-668
55
Kent ve Kiilik
Doan AHN
stanbul niversitesi stanbul Tp Fakltesi Psikiyatri Anabilim Dal Sosyal Psikiyatri Servisi
Kiiliin temel zelliklerinin kararllk kazanmas byk lde insann toplumsal yaama ok dahil olmad bir dnemde, yani okul ncesi dnemde gereklemektedir. Dolaysyla kiiliin gelimesinde en nemli etkenler aile ii, zellikle anne babas ile yaad ilikilere gre ekillenmekte, daha sonra toplumsal yaama nemli lde belirlenmi bir kiilik sahibi olarak girmekte ve sahip olduu kiilik zelliklerine gre toplumsal yaam alglamakta ve kendi kiiliine uygun ilikiler gelitirmektedir. te yandan toplumsal yaam anne ve babay etkiledikleri iin aile ii ilikileri de etkilemekte, toplumsal yaama ok dhil olmasa bile dolayl yoldan, yetimekte olan ocuu da etkilemektedir. ada yaamn ve kentin aile ve insan ilikileri zerindeki etkilerini incelersek bundan da kiilik geliimi zerinde nasl etkileri olduuna ilikin sonular karabiliriz. Kentler byk ihtimalle silahlarn bulunmas ile kuruldu. Silah reten ve kylleri silah zoruyla kleletiren ya da haraca balayan askeri bir snf ve onlarn yneticileri iyi korunmu blgelerde srekli yaamaya baladlar ve iftileri smrerek zenginletike de daha gl ve daha byk binalar, eitli hizmetleri grecek insanlar yanlarnda tuttular. Belki ilk sanatlardan biri olan madenlerden silah retimi, zenginleen askeri ve soylularn eitli ihtiyalarn karlamaya ynelik retimle de geliti. retimin kentin ihtiyalarn zerine kmas ise ticaretin gelimesi kentlerin bymesini salad. Kentli olma tarih boyunca eitli deiikliklere uram sonunda bugnk heterojen, ok farkl yaam biimlerini ve snflar bir arada barndran bir hale dnmtr. Dolaysyla kent tek bir yaam biiminden ya da tek tip ailelerden olumaz. Kentler hep olduka varlkl ve gelirin ve varlklarn ok byk bir ksmna sahip kk bir nfus, kamu ya da zel alanda hizmet veren bir orta snf ile kentin yaamn salayan geni yoksul kesimlerden oluur. Kentin varln srdrmesini salayan, ulam, elektrik, su, havagaz gibi temel hizmetleri karlayan iiler grece kentin kenar ya da bir zamanlar kenarda olmu yerlerinde yaarlar, Kent farkllklar yannda ortak kullanlan bir yaam alan da olduu iin kentin atmosferi, insanlar zerinde etkide bulunur. Bir kentin trafik , hava kirlilii yada yeil alanlarn azalmas gibi sorunlar insanlar etkileyebilir. nsann biyolojik evrimi ile kltrel evrimi ayn hzla gelimemitir. Son 200 ylda kltrel geliimin hzna paralel biyolojik bir evrim olmamtr. nsann alma saatlerinin fazlal, tabiattan bu denli uzaklamas, sahip olunmas ya da elde edilmesi ihtiya gibi alglad eylerin fazlal bu evrimsel gelimedeki uyumsuzluun olas sorun kaynaklar olabilir. Bu yazda aadaki balklar halinde kent yaamnn kiilik zerine etkileri incelenecektir.
56
Kent ve Salk Sempozyumu 07/09 Haziran 2006 BURSA ada Kent yaamnn kiilik zerindeki ortak etkileri Yalnzlk, yaltlmlk likilerin yzeysellii ya da daha dorudan maddi kara dayal olmas Farkl olana kar gelitirilen savunmalar Aile ii ilikilere ayrlan zamann azl ve aile ii ilikilerde kopukluk Toplumsal Snflara gre st snflar Kendi ilerine kapanmaya bal yabanclama ve toplumdan kopukluk. Dierlerine duyulan korku ve endieler. Orta Snflar Yoksullama korkusu alma srelerinin uzunluu Tketici kltrn etkileri Refah ve tketim peinde koarken hayatn ve ilikilerini tketme Kimlik sorunlar Yoksullar tilmilik, kmsenme Umutsuzluk Maddi ve kltrel yoksunluk
57
Kent Yaamnn Bedenselletirme Srelerine Katklar

Feryal AM ELKEL
Tokat Gazi Osman Paa niv. Psikiyatri AD. Bakan
Bedenselletirme (somatizasyon), sosyokltrel etkenler ile biyolojik zeminin nemli buluma alanlarndan biridir. Bir beden bozukluu gibi grnt vermekte, ancak temelde ruhsal ve sosyal alanda yaanan sorunlara ilikin yardm arama davran olduu bilinmektedir. Bedenselletirme, bir savunma dzenei, bir belirti, bir bozukluk ya da bir yaam biimi olarak deiik anlamlar tayabilir. Bedenselletirme ilk olarak 1943te Steckel tarafndan derinde yatan bir nevrozun davurumu olarak ortaya kan bir beden rahatszl olarak tanmlanmtr. Bedenselletirmenin ilk tanmlarnda psikolojik sorunlar ile bedensel belirtiler arasnda bir neden-sonu ilikisi kurulduu dikkati ekmektedir. Psikolojik nedensellik yorumu kalkp bedenselletirmenin toplumsal boyutuna da yer verilmeye balanmas 1980lerden sonradr. Lipowski 1988de bedenselletirmeye, patolojik bulgularla aklanamayan somatik sknt ve belirtiler yaama, bunlar fiziksel hastalklarla ilikilendirme ve bunlar iin tbbi yardm arama eilimi olarak tanmlama getirmitir. Kltrel psikiyatrist Kirmayer, bedenselletirmenin biyopsikososyal btnlk ierisinde ele alnmas gerektiini vurgulamtr. Bireyin yaknmalarna anlam ykleme abasnda, ieriin oluturulmasnda iinde yaad kltrn nemi yadsnamayacak dzeydedir. Bedenselletirme toplumlar arasnda farkl oranlarda grlmekte ve zaman ierisinde deiim gsterdii bilinmektedir. Bat toplumlarnda sorunlar psikolojize etme eilimi gzlenirken, dou toplumlarnda ise somatize etmenin yaygn olduu kabul edilmektedir. Toplumsal ve kltrel bir yap olarak bedenselletirmeyi incelemek iin ksaca kltrel psikiyatrik kuramlar ve dnce sistemlerinden sz etmek gerekir. Modernizm dneminin kltrel psikiyatrisi, bedenselletirmenin sosyoekonomik dzey, kent ya da krsal alanda yaama, cinsiyet, rk gibi deikenlerden etkilenmesini, geleneksel tarm toplumlarna zg bir psikopatoloji olmasyla aklamtr. Batl hastalarn depresyonlarn daha ok psikolojik bir dille anlattklar, gelimekte olan lkelerdeki ruhsal hastalklarn ise bedenselletirmeyi yeledii sav ileri srldnden beri bedenselletirme, geri kalm toplumlara has bir zellikmi gibi ele alnm, ou zaman da o toplumlar kmseyen, adeta bir az gelimilik lt biiminde kullanlmtr. Bunun kart olan psikolojizasyon ise yceltilmitir. Kltrel psikiyatrinin ada yaklamnda ise bedenselletirmenin evrensel olduu, ancak kltr tarafndan biimlendirildii, her kltrel grupta ve toplumda sk rastland kabul edilmektedir. Yaygnlnn ve zgn baz zelliklerinin kltrler aras nemli farkllklar gsterdiine ve bu farkllklarn, sknty ifade edici kltrel tarzlar yansttna inanlmaktadr. Bu kltrel tarz da yalnzca kltrel inan ve pratikle deil ayrca salk sistemlerine alkn olmakla da ilgilidir.
58
Kent ve Salk Sempozyumu 07/09 Haziran 2006 BURSA Gzlemler, alt sosyoekonomik ve kltr dzeyindeki gruplarda bedenselletirme eiliminin daha fazla grldne iaret etmektedir. Bireyler, farkl iletiim seenekleri bulamadklarndan, kendi bedenlerini kullanmak kolay bir are olmaktadr. Bu sayede hem ruhsal hastalk stigmasndan kurtulmu olacak hem de bedensel yaknmalar, iletiim ilevi yan sra koruyucu bir hogr ile karlandklarndan, ikincil kazan salayc bir nitelii de tayacaktr. Trkiyede 1950 sonras krsal alanlardan kentlere ve zellikle byk kentlere hzl bir i g hareketi balamtr. Bugn kentlere gn daha ok ekonomik nedenlerle olduu bilgisi nda kent insannn azmsanmayacak bir blmnn de yresinde mevcut olanaklar ile geimini salayamam, kendi istekleriyle g eden krsal kesim insanndan olutuu bilinmektedir. Bu bireyler yabanclk kayglar yan sra i dnyalarnda yalnzlk ve ayrlk ile ilgili kayglar yaamaktadr. G edenlerden bazlarnn geleneksel aile zelliklerine sk skya bal ve yaamlarnn byk bir blmn krsal alanda geirmi insanlar oluu, aile yaamlarndaki hzl deiime uyum sorunlarn da beraberinde getirmektedir. Gelenekler ortadan kalkarken, bir anlamda benlik-kimlikleri yenilenmektedir. Psikodinamik yorumla bakarsak, bir (sosyal, ekonomik ya da kimliksel) varolu tehdidi ve bundan doan sknt, korku egemen olmaktadr. Kii, bilisel dzeyde ba edemedii sorunlar karsnda, kendisine en ait olan alana (bedenine) geri dnerek, kendine bir destek aramakta ve bu arala da yardm isteinde veya sorununu iletme eyleminde bulunmaktadr. Krsal alandan zellikle byk kentlere g, bireyin sal ve kimlii zerine uzun sreli ve kalc etkiler yaratan olduka karmak bir biyopsikososyal sretir. Yeni plansz yerleim alanlar (gecekondular) farkl bir alt kltrn (ne kyl, ne ehirli) domasna neden olmutur. Alldk sosyal gelenekler terk edilmeye ve yaam tarzlar standartlamaya zorlanmaktadr. Bireylerin yedikleri yemek, dinledikleri mzik, hatta konutuklar dil ve anlatm biimleri deiiklie uramtr. Birey, yeni zdeim modelleri, farkl ideallerle kar karya kalmtr. Yaamlarmz dzenleyici (regulatory) ilikiler olarak bireye hizmet eden bu destek sistemlerinin kayb anksiyete yaratr ve bireyin psiik organizasyonlarnn stabilitesini bozar. Bir baka deyile, bundan nceki psikofizyolojik reglasyonu ve uyumu, yeni yaamyla tam olarak ba edebilmesinde yetersiz kalr. Psikososyal alandaki savunma mekanizmalarnn yetersizlii durumunda daha ilkel psikofizyolojik savunmalar harekete geer ve psikosomatik ve somatoform bozukluklara yol aabilmektedir. Bedenselletirme olgusunun duygularn yeterince ayramamas ve dzenlenememesi ile balantl olduu anlalmtr. Duygular ileme ve ifade etme glnn (aleksitiminin) bedensel belirtilere katks uzun yllardan beri aratrmalara konu olmaktadr. Aleksitimik bireylerde duygusal uyaranlar, fiziksel hastalk belirtisi olarak yorumlanabilmektedir. Bu ekilde kentlile(eme)mi bireylerin dil sorunu, kltr fark vs. nedeniyle istem d bir eit aleksitimi iinde olduu kabul edilebilir. lkemize ilikin saptamalara devam edersek, toplumsal gelime dzeyi asndan blgeler arasnda farklar olduu, ayn kentte yaayan bireyler arasnda bile keskin kartlklar olabildii gzlenmektedir. Her katmandaki birey iin geerli olan hzl sosyal deiim, geleneksel toplum ile modern toplum arasnda sancl bir gei yaratmakta, aile yapsnda, kadn-erkek rollerinde farkllamay dayatmaktadr. Trkiyeli kimlii ierisinde etnik ve dinsel farkllklardan sz etmek ho karlanmad gibi alt kltrel gruplar birbirleriyle karlatran almalarn da bulunmamas ileri belirlemelere olanak tanmamaktadr.
59
Kaynaklar
1. 2. 3. 4. 5. 6. Kellner R: Somatization: theories ans research. The Journal of Nervous and Mental Disease 1990; 178:150-160. Lipowski ZJ: Somatization: The concept and its clinical application. Am J Psychiatry 1988; 145:1358-1368. Simon GE: Somatization and psychiatric disorders. Current Concepts of Somatizationda, Ed. Kirmayer LJ, Robbins JM. Washington DC, American Psychiatric Press, 1991. Holfer MA: Relationships as regulators: A psychobiologic perspective on bereavement. Psychosom Med 1984; 46:183-197. Cimilli C: Somatizasyonun toplumsal evrimi. T Klin Psikiyatri 1999; 1:34-43. evik A: Psikosomatik hastalklarda psikolojik etyoloji. Ege Psikiyatri Srekli Yaynlar, Bahar, 1997:19-34.
60
Bursa Atmosferindeki Ar Metallerin Konsantrasyon ve Kuru kelme Ak Seviyeleri

Can KURAL, S. Sddk CNDORUK, Ycel TADEMR *
*Uluda niversitesi Mh.Mim.Fak.evre Mhemdislii Blm
Kuru kelmenin, baz blgelerdeki yzeysel sulara giren kirleticiler (r. organik, ar metaller) iin nemli bir kaynak oluturduu bulunmutur. Kuru kelmenin bu nemini ortaya koymak iin doru lmlerin gerekletirilmesi gereklidir. Ancak, direkt lmlerdeki zorluklar ve belirsizlikler nedenleriyle bu tam olarak gerekletirilememektedir. Bu almada, Bursa atmosferindeki iz metallerin kuru kelme aklar ve atmosferik konsantrasyonlar llm, bu deerler kullanlarak kuru kelme hzlar hesaplanmtr. Ak rnekleri gresli yzeyler kullanlarak alnmtr. Konsantrasyon seviyelerinin belirlenmesinde ise Yksek Hacimli Hava rnekleyicisi ile toplanmtr. rnekler Mg, Ca, Cr, Mn, Fe, Co, Ni, Cu, Zn, Cd ve Pb metalleri iin analiz edilmitir. Ayrca, rnekleme yerinden alnan toprak rnekleri kullanlarak bu metallere ait zenginletirme faktrleri de hesaplanmtr. Ortalama kuru kelme aklar deerlendirildiinde, toprak kkenli iz metallere (Ca, Mg, ve Fe) ait aklarn antropojenik kaynakl dier metallere gre daha yksek seviyelerde bulunduu tespit edilmitir. Toprak kkenli metaller arasnda en yksek deer Ca metali (24228,37 g/m2-gn) iin llmtr. Antropojenik kaynakl metaller iin ise Zn (1004,32 g/m2gn) en yksek deeri almtr. z metallerin atmosferde bulunduklar konsantrasyon deerlerine gre sralamalar; Ca > Fe > Mg > Cu > Zn > Pb > Mn > Cr > Ni > Co > Cd eklinde belirlenmitir. Ak deerlerinde olduu gibi toprak kkenli metaller arasnda en yksek konsantrasyon Ca metali (5091,57 3648,11 ng/m3) iin elde edilmitir.
61
Introduction into The Twinning Project Air Quality of The European Commission
Dagmar GMER*, SOMUNKIRANOLU F.**, TOK E.**
*City of Hamburg, Germany, Institute for Hygiene and Environment, Marckmannstrae 129b, 20539 Hamburg ** Ministry of Environment and Forestry, Sgtz caddesi No: 14/E, 06560 Bestepe / Ankara/Turkey,
The Air Quality Twinning Project of Turkey started in October 2004 and has to fulfill four main tasks: Transposition of the Air Quality Framework Directive 96/62/EC and the Large Combustion Plants Directive 2001/80/EC into Turkish (Draft) Regulation Draft Agreed Framework Regulation on Air Quality which defines the Roles and the Responsibilities of the involved ministries (considering both directives) Strengthening of the qualification of the administration (Know-How-Transfer) Strengthening of the Quality management and preparation of the accreditation of the two laboratories Refik Saydam Hygienic Center (RSHC) and Glbasi Agreed strategic Action Plans on further implementation steps of the two directives During the first year legal gap analyses - a structure analysis concerning the administration and assessments - were carried out. Two draft legislation documents have been developed for legal enactment in Turkey, one for a Turkish Air Quality Framework Regulation and one for a Large Combustion Plant Regulation. These Regulations are supposed to fulfill the requirements of the European Air Quality Framework and Large Combustion Directives. Both drafts consider for the transition time from the old regulation. In addition, trainings have taken place and will take place to strengthen the Quality Management in the two above mentioned laboratories. Additional training and working groups lead to information about topics like definition of zones and agglomerations, preliminary assessment and assessment of air quality, emission inventories, modeling, data validation, reporting, permission and inspection procedures etc. All of these activities are required under the new legislation and most will become the legal responsibility of the local Municipality, under direction of the Ministry for Environment and Forestry. Key words: Air Quality, Air Quality legislation, Quality Management, Large combustion plants, Emission regulation, air quality and emission measurements, data quality assurance
62
1. Introduction
Twinning Projects of the European Commission were introduced as a tool to achieve the same standards and backgrounds in all countries which are interested in a closer cooperation with the European Union. In this paper the Twinning Project Air Quality is introduced and explained.
2. The Twinning Project Air Quality

Institutions in the project The following institutions are involved in the above mentioned project. Ministry of Environment and Forestry in Turkey (MoEF) Ministry of Health in Turkey (MoH) Refik Saydam Hygienic Center (RSHC) and Glbasi Reference Laboratory (MoEF) Federal Ministry for Environment, Nature Conservation and Nuclear Safety of Germany (BMU) Hamburg Ministry of Science and Health (BWG), Institute of Hygiene and Environment (HU) GTZ, German Technical Assistance Agency, Eschborn Central Finance and Contract Unit Of Turkey (CFCU)
Aims of the Project Transposition of the Air Quality Framework Directive 96/62/EC and the Large Combustion Plants Directive 2001/80/EC into Turkish (Draft) legislation Draft Agreed Framework Law on Air Quality which defines the Roles and the Responsibilities of the involved ministries (considering both directives) Strengthening of the qualification and the technical structures in the administration (Know-How-Transfer) Strengthening of the Quality management and preparation of the accreditation of the two laboratories - Refik Saydam Hygienic Center (RSHC) and Glbasi Reference Laboratory (MoEF) Agreed strategic Action Plans on further implementation steps of the two directives Methods of cooperation Workshops Seminars Trainings Discussions in smaller working groups Distribution of information material concerning the workshops, seminars etc. to the participants Time schedule Start of the project: October 2004 Duration of the project: 27 months End of the project: December 2006 Closing of the budget: November 2007
63
Kent ve Salk Sempozyumu 07/09 Haziran 2006 BURSA Results up to now Drafts for two regulations concerning the Air Quality Framework Directive (and the four daughter directives) and the Large Combustion Plant Directive were written by the end of June 2005 Trainings concerning calibration of air pollution monitors and automatic stations, Quality Management issues, sampling of VOC emission and data processing, data evaluation and data transfer took place Contents of the Draft Regulation on Ambient Air Quality Assessment and Management (RAQAM) RAQAM aims to transpose the five European ambient air quality Directives into Turkish law: - Directive 96/62/EC on ambient air quality and assessment (Air Quality Framework Directive) - Directive 1999/30/EC relating to limit values for SO2, NO2 and NOX, PM and Pb in ambient air (First Daughter Directive) - Directive 2000/69/EC relating to limit values for C6H6 and CO in ambient air (Second Daughter Directive) - Directive 2002/3/EC relating to 03 in ambient air (Third Daughter Directive) - Directive 2004/107/EC relating to As, Ca, Hg, Ni and B(a)P in ambient air (Fourth Daughter Directive) RAQAM integrates the existing air quality standards of the Turkish Regulation on Air Quality Protection (RPAQ) for a transitional time period (2011)
Instruments of the Draft RAQAM - how to achieve ambient air quality Standards for ambient air quality related to 13 pollutants (SO2, NO2, NOX, PM, Pb, C6H6 ,CO, 03,As, Ca, Hg, Ni and B(a)P ) are set out Preliminary - and continued - assessment of ambient air quality accuracy of assessment depends on the level of pollution Designation and classification of zones and agglomerations Planning processes as a coordinative instrument to identify main sources of pollution and the most (cost) efficient way to improve ambient air quality: - Clean air planning and - action planning (individual) measures to be taken by the competent authority in case of noncompliance with the ambient air quality values Public information, reporting
64
transition period annual decrement
SRPAQ standards remain in

force; annual decrement ensures smooth transition; excess pollution triggers already measures
max. concentra tion in the above margin of tolerance: clean air plans to develop so that EU limit values agglomer ation or are met by the attainment date zone
between limit Margine of tolerance value and margin of tolerance: pollution levels reported to Commission, if needed, take measures so that limit value are met by attainment date
EEU limit values to be used
as a basis for assessment (monitoring, emission inventories, modelling) and as a basis for granting permits to plant operators
below limit value: pollution levels reported. maintain good air quality start of the attainment period for EU limit values + obligation to take measures [20XX+6]
coming into force of the RAQAM regulation [20XX]
time
Figure 1 : Transitional arrangements in the draft of RAQAM
65
Kent ve Salk Sempozyumu 07/09 Haziran 2006 BURSA Figure 2: Scheme for the organisation of a nationwide air pollution network with regional subcentres and a national data centre Contents of the Draft Regulation on Large Combustion Plants Draft aims to transpose one European Directive into Turkish law: - Directive 2001/80/EC Large Combustion Plant Directive (LCPD) The draft is very similar to LCP-Directive All emission limit values are incorporated, different for new and existing plants Additionally, certain requirements of the old regulation RISAPC were taken Scope of the Draft Regulation on Large Combustion Plants Regulation applies to combustion plants including gas turbines of 50MW or more (power plants, combined power and heat plants, heat plants and other combustion plants, e.g. in refineries Solid, fluid and gaseous fuels No application for waste without biomass No application for special combustion plants as e.g. blast furnaces, cement kilns Regulation applies to new plants and existing plants New plant means any plant without existing plant Existing plant means any plant With operation or license before 01.07.200X or Starting license procedure before 01.07.200X and operation before 01.07.200(X+1) Project website: www.havakalitesi.cevreorman.gov.tr
66
Clean Energy Use To Reduce Urban Air Pollution In Bursa

KENDALL-CANGL Michaela*, GER eref**
* Uluda University, Bursa, Turkey ** TUBTAK-BUTAL
Bursa is a model city of Turkey with a rapidly increasing population, a vibrant economy and substantial industrial activity. Air pollution sources in Bursa are generally related to the production of energy for our daily lives energy for electricity generation, heat, transport and industry comes almost exclusively from fossil fuels. The application of best technology or best practice can reduce air pollution emissions from these sources. The difficulty is that oil, gas and most fossil fuels are expected to run out this century. Energy demand in Bursa and Turkey is set to increase rapidly due to population increases, and rising living standards will require new energy generation on a massive scale. As the infrastructure and economy of Turkey rapidly develops, these two interrelated issues must be addressed; environmental pollution and energy generation. The technical and political challenge is to generate and manage this energy, for long-term sustainability. Public understanding of the impacts of energy and air pollution can certainly help. The local promotion of best practice - the use of safe and clean fuel-burning appliances, cleaner fuels, energy efficient appliances, clean vehicles, public transport, no smoking in public places, etc are extremely important and covered by incoming EU law. In 2006, EU air quality legislation will become law in Turkey and municipalities will become responsible locally for their local air quality. In Europe, local municipalities became the first to commit to clean energy schemes as part of their Air Quality Action Plans. For example, Municipality vehicles were maintained to operate efficiently, to improve local air pollution, and save up to 20% fuel. Switching to biodiesel, has led some Municipalities to a further 10% saving. Through traffic management and clean air law enforcement, further improvements in air quality have been achieved throughout Europe. In the long-term, Turkey has both an environmental and economic imperative in developing renewable energy systems. Energy sources will be required to meet the varying needs and resources of the country and to protect against energy crises. Strategic development and deployment of clean, local energy generation technologies can provide lower emissions and local energy security. Clean energy technologies allow reductions in air pollution emissions from energy generation even as electricity demand increases. Municipalities in Europe have also been involved in employing clean energy schemes such as fuel cell buses and district heating systems based on renewable energy. TUBTAK-BUTAL and Uluda University are embarking on an EU-funded project to analyse the relationship between air pollution and energy use in Bursa. The will estimate how much air pollution can be prevented in Bursa through the replacement of current fossil fuel based technology by clean energy technologies. It focuses on a specific type of fuel cell technology, solid oxide fuel cells (SOFCs). SOFCs are not yet being developed in Turkey, but Bildiri zetleri Kitab Davetli Konumac Metinleri
67
Kent ve Salk Sempozyumu 07/09 Haziran 2006 BURSA are expected to generate energy for CHP systems in distributed energy networks or homes, and for vehicle auxiliary power systems (APUs), in the future. Fuel cells (FCs) are the cleanest and most efficient power-generating devices invented so far. In the long-term, Bursa may benefit both environmentally and economically from such research and product development projects. This project will also promote transnational mobility of researchers between Turkey and the UK and develop further collaborative projects internationally.
68
Exceeding of EU - Air Quality Limit Values Starts Clean Air Planning Examples From Germany And Europe
MLLER Wolfgang J.
Member of the EU Air Quality Twinning Project Turkey Germany Former Lower Saxony State Agency for Ecology
The system of the European Union air quality guidelines builds up a road map step by step: assessment and monitoring of the air quality situation, recording of exceeding of limit values and abatement planning in a Clean Air Plan or in a short term Action Plan. All member states of the EU are in an ongoing process to fulfil the ambitious timetable to comply with the limit values. Some examples of Clean Air Plans from Germany and other EU Member states will be shown to demonstrate this process regarding the ambient air pollution situation in Turkey. In this process a main, basic task is the analysis of the spatial and temporal structure of the air pollution and of the reasons for limit value exceedances. It can be done by monitoring or by dispersion modelling. For any ambient air quality monitoring network, quality management (QM) is vital because important decisions on ambient air quality control, and even legal action against operators of polluting sources, will be based completely or partly on the data. Well experienced staff in a teamwork structure of local, regional and national offices and authorities is essentially needed. Except for the rare cases where clear relations between high pollutant concentrations and emission sources can easily be identified from the evaluation of the air quality measurements and the meteorological data, comprehensive investigation and analysis is required to identify the reasons for exceedances of the limit values. As an example, anthropogenic reasons for exceedances should be distinguished from natural events and weather related factors. At least for particulate matter, information on the chemical composition of PM is a means to identify the origin of the pollution. Such speciation measurements might be launched within specific measurement campaigns tailored to the local boundary conditions. Another important factor for abatement planning is to explore the share of air pollution imported into the respective zone or agglomeration, because this regional background pollution cannot be tackled by local measures. This is also true for trans- boundary pollution transport which needs cross-boundary cooperation in order to reduce the large scale pollution level. On the other hand, local pollution hot spots should be the focus of abatement planning. Hence, the contributions of local sources (traffic, industry, domestic fire) to pollution peaks needs to be determined, as well as the share of all the remaining other emissions on the urban Bildiri zetleri Kitab Davetli Konumac Metinleri
69
Kent ve Salk Sempozyumu 07/09 Haziran 2006 BURSA background concentrations in a residential area of an agglomeration, or built up areas elsewhere in a zone. Measures to ensure compliance with the ambient air quality standards should be planned and implemented by the competent authorities in the provinces and municipalities concerned. In order to identify abatement measures tailored to the local situation, specific information of and coordination with the effected sectors is essential. Moreover, monitoring of the implementation of planned measures can only be properly conducted by local authorities. However, it would certainly be necessary to support the local authorities in the estimation of the expected impact of the envisaged abatement measures on air quality. Such estimates especially in the case of traffic require decent experience in the application of emission and dispersion models which is normally not available within local authorities. All authorities responsible for the various sources of pollution may take coordinated actions for ubiquitous sectors like transport, agriculture and energy use. Effective and proportionate measures are to be selected by the competent authorities in the provinces and municipalities concerned. In cooperation with the competent authority technical Air Quality offices supported by consultants provide forecasts of the effect of these measures on the improvement of air quality. The competent authorities take care of participation of all related authorities in the planning process. For this purpose a planning commission should be set up. Chaired by the competent local or regional authority, the planning commission should comprise representatives of the local authorities responsible for the relevant source sectors (industry, transport, domestic heating) and technical Air Quality offices. Even though a Clean Air Plan is related to measures in a particular zone or agglomeration it could be appropriate, to develop a national plan instead of - or as a supplement to - a local clean air plan, in order to tackle large scale pollution problems like photochemical pollution and fine particulates. Such a national plan would envisage country-wide measures within the exclusive jurisdiction of the government. Examples for such measures could be economic instruments like a country-wide tax rebate for cleaner production technologies, products and vehicles.
70
Air Quality and Health: Current Understanding

DEMOKRITOU Philip*, KENDALL- CANGL Michaela**
*Harvard University, USA and ** TUBITAK-BUTAL, Bursa, Turkey
Air pollution may be defined as any substance that interferes with the health, comfort or security of humans. Sources of air pollution may be defined as natural (from volcanoes, wind-blown dust, pollens, biological particles, etc) or anthropogenic (man-made from fossil fuel use, traffic and industry). Over 3000 compounds have been measured in air and only around 200 are regulated at the emission source. In ambient air, only 6 pollutants are regulated under US law and 11 pollutants (including gases, fine particles, metals and PAH) are regulated under EU law. Air quality laws are generally designed to protect the health of humans, because humans have been shown to be sensitive to low concentrations of air pollution. Air pollution has been associated with acute increases in deaths even at levels below US and European air quality standards, in hundreds of studies. Effects on the respiratory and cardiovascular systems are particularly well reported, as are effects on sensitive subgroups in populations, including children and the elderly. Chronic exposure to air pollutants has also been shown to result in health deterioration in populations. Reductions in air pollution in different cities have produced measurable improvements in health. This presentation will examine the most common urban pollutants covered by EU and Turkish law. The sources of pollutant emission, current trends in pollutant concentrations and pollutant health effects will be discussed. Concentrations of many of these pollutants in Bursa are expected to be higher than in cities in Europe and the US. Although comprehensive measurements of air pollutants are not available in Bursa, significant health effects are expected to be measurable in the Bursa population.
71
Effects of Air Pollution On Child Health

SAPAN Nihat
Uluda University, Faculty of Medicine Head of the Department of Child Allergy
Air pollution or poor air quality is one of the most common urban problems in the world. Epidemiological studies prove that both indoor and outdoor air pollution affect human health negatively. In particular, air pollution negatively affects vulnerable groups such as the sick, old and children (1). As a result, respiratory diseases are observed in children living in the areas with dense air pollution. Air pollution in the occupational atmosphere causes pulmonary diseases. Radon gas in houses increases the risk of lung cancer. Outdoor air pollution and passive cigarette smoke also cause pulmonary diseases. The most important effect of outdoor air pollution is hospitalization resulting from acute respiratory diseases, asthma, and chronic bronchitis. Increasing non-specific hyperactivity against not only allergens but also various irritant factors and air pollutants is observed in allergic diseases and asthma. Allergic patients are especially sensitive to air pollutants. Environmental pollution may cause Th2 reaction to antigens, sensitization and inflammation and clinical evidence in the persons, who previously got sensitivity (2). Carbon monoxide, lead, sulphur dioxide, nitrogen oxide, ozone, particles and biological agents are typical air pollutants, observed in the indoor and outdoor atmosphere. With the exception of carbon monoxide and lead, there is evidence that all these air pollutants are associated with the increase of asthma symptoms. According to our study in Bursa, asthma prevalence among the children in more polluted areas (7.6%) does not differ statistically from those living in less polluted areas (8.1%). However it has been concluded that asthma symptoms are observed at lower ages in the more polluted areas (3). This agrees well with other international studies. It is therefore very important in terms of public health to investigate the issue by making studies on air pollution in the populations with high asthma prevalence and take precautions by defining the pollution sources.
Kaynaklar
1) 2) 3) American Thoracic Society. Committee of Environmental and Occupational Health Assembly : Health effects of outdoor air pollution. Am J Resp,ir Crit Care Med 153;3,1996. Peden DB. Air pollution: Indoor and Outdoor In: Middletons Allergy Principles and Practice Eds. Adkinson NF, Yunginger JW, Buse WW, Bochner B, Holgate ST, Simons FER. Sixth edition 2003 Mosby.pp.515-528. Sapan N, Hekimsoy M,Cantez Y, Bilgel N. The effect of air pollution on the prevalence of asthma in primary school children in Bursa. Turk J Immunol, 1996;2:35-41. Bildiri zetleri Kitab Davetli Konumac Metinleri
72
Hava Kirliliinin ocuk Salna Etkisi

SAPAN Nihat
Uluda niversitesi Tp Fakltesi ocuk Allerji Bilim Dal Bakan
Hava kirlilii gnmzn en nemli ve dnyada en yaygn problemlerden biri olup neden olduu salk problemleri ile insan yaamn ve yaam kalitesini son derece kt etkilemekte ve bir toplum sal problemi olarak karmza kmaktadr. ocuklar hava kirliliinden daha nemli lde etkilenmektedirler. nki akcier geliimi 7-8 yalara kadar devam etmekte ve yeni alveoller yaplmaktadr (1). Yine bilindii gibi ocuklarn dakikadaki solunum saylar daha fazla ve fizik aktiviteleri daha fazla olduu iin erikinlere gre solunum yoluyla daha fazla toksik maddeyi akcierlerine alrlar (2). Hava kirliliinin youn olarak bulunduu blgelerde yaayan ocuklarda zellikle solunum yollar hastalklarnn sk grlmesi kanlmazdr. ocuklarn yannda sistemik hastal bulunanlar, akcier hastal bulunan erikinler ve yallar hava kirliliinden daha fazla etkilenirler (3). Hava kirletici maddeler genel olarak kusma gibi akut semptomlara, kanser gibi kronik hastalklara, ayrca immnolojik, nrolojik, remeyle ilgili, geliimsel ve solunumsal hastalklara yol aarlar. ABDde 1971 ylnda Temiz Hava Hareketi oluturulmu ve alt kriter hava kirletici madde yani ozon, partikl madde, slfr dioksit, nitrojen dioksit, karbon monoksit, kurun ve 189 adet toksik veya tehlikeli hava kirletici madde tanmlanmtr(4). D ortam hava kirlilii genel olarak snma ve tatlardan kaynaklanmakta, endstriyel merkezlerde bu kaynaklarn zerine endstri emisyonlarndan meydana gelen kirlilik eklenmektedir. Kirli hava ile ev ii yada ev d ortamda karlalabilir. Epidemiolojik almalar hem i ortam hem de d ortam hava kirliliinin insan saln olumsuz etkilediini gstermektedir. ocuklarn gnlk yaamlarnn byk bir blm i ortamda getii iin aslnda i ortam hava kalitesinin de olduka nemi vardr. lkemiz iin i ortam hava kirliliinin en nemli nedeni sigara dumandr. Sigara dumannda bulunan balca toksik maddeler katran, nikotin, karbon monoksit, karbon dioksit, amonyak, nitrojen oksitler, fenoller, katekol ve benzoprindir.. Sigara duman en iyi bilinen karsinojenik maddedir. Ayrca pek ok sistemi ilgilendiren nemli hastalklara yol aabilir (5). rnein gebelikte sigara ien annelerin ocuklar dk doum arl ile doarlar ve bu ocuklarda vizing daha sk grlmektedir. ortamnn hava kirlilii mesleki akcier hastalklarna yol aabilir. Son yllarda geni kapal alanlar halinde yaplan arlarn ve i merkezlerinin yeterince havalandrlmamas durumunda hasta bina sendromuna yol at bildirilmektedir. ortam hava kirleticilerinden biri de radon gazdr. Radon uranyum ykm rnleri arasnda bir ara basamaktr. Radon bir binaya topraktan, bina temel malzemesinden ve bina yapmnda kullanlan malzemeden girer. Bina ii havada bulunan partikl saysnn sigara iilmesi gibi bir nedenle artmas durumunda daha fazla miktarda radon bu partikllere tutunma ve inhale edilme riskine sahiptir (6). Bina ii havada radon miktarnn fazla olmas akcier kanseri grlme riskini artrr (7). Kapal durumda tutulan evlerde yksek konsantrasyona ulaan radon evlerin kap ve pencerelerinin almas ve havalandrlmasyla ortamda sratle azalr. Ev yaplmas iin izin verilen sahalarn radon gaz dzeylerinin llmesi ok nemlidir. D ortama gelince, en nemli hava kirlilii kaynaklarndan biri otomobillerdir. Otomobillerden kaynaklanan dizel egzoz partikllerinin alerjinin effektr hcrelerinden biri Bildiri zetleri Kitab Davetli Konumac Metinleri
73
Kent ve Salk Sempozyumu 07/09 Haziran 2006 BURSA olan Mast hcrelerinden mediatr salnmasna neden olduu gsterilmitir. Bu durum alerji benzeri bulgularn balamasna yol amaktadr (8). Hava kirleticileri olarak evii ve evd ortamda karlalan maddeler karbon monoksit, kurun, kkrt dioksit, azot oksitler, ozon, partikl maddeler ve biyolojik ajanlardr. Karbon monoksit ve kurun dnda dier hava kirleticiler astml hastalarda bulgular ortaya kmasna neden olmaktadrlar. Ayrca karayollarna yakn blgelerde oturanlarda kurun zehirlenmesi bulgular grlebilmektedir. K aylarnda snma amacyla kullanlan fosil yaktlar nedeniyle d ortam havasnda artan kkrt dioksit zellikle astml ocuk ve erikinlerin yaknmalarnn ortaya kmasna ve acil bavurularnn artmasna yol aar (9). Astml ocuklarda havadaki kkrt dioksit seviyesinin artmasnn akcier fonksiyonlarnda azalmaya neden olmaktadr (9). Nitrojen dioksit zellikle doal gaz kullanlan evlerde ev ii kirlilie neden olan bir gaz olup ocuklarda ksrk, vizing ve bronit gibi eitli solunum bulgularna neden olmaktadr (10). Dier bir dortam hava kirleticisi olan Ozonun astml hastalarda bronkospazm ortaya kard gsterilmitir (11). Alerjik hastalklarda ve zellikle astmda sadece allerjenlere deil ayn zamanda eitli irritan etkenlere ve havada bulunan hava kirleticilerine kar artm nonspesifik hiperreaktivite bulunmaktadr. Alerjik hastal bulunan kiiler zellikle hava kirleticilerine kar duyarllk gstermektedirler. evresel kirlilik antijenlere kar Th2 cevap verilmesine veya ve sensitizasyonun balamasna neden olabilecei gibi, daha nceden duyarl olmu kiilerde inflamasyonun balamasna ve klinik bulgularn ortaya kmasna neden olabilmektedir (12). lkemizde Salik Bakanl, evre Sal Hizmetleri erevesinde; lke genelinde 69 il ve 7 ilede olmak zere; 76 yerleim blgesindeki toplam 198 istasyonda, Kkrtdioksit (SO2) ve Asl Partikler Madde lmleri yaplmaktadr. Elde edilen tm sonular; aylk raporlar eklinde, Refik Saydam Hfzsshha Merkezi Bakanlna gnderilmektedir. Burada, gereken teknik deerlendirmelerin yaplmasndan sonra; Babakanlk Devlet statistik Enstitsne gnderilerek, aylk bltenler halinde yaynlanmaktadr. Ayrca Bursa ilimizde Salk Mdrl tarafndan ehir merkezindeki 10 istasyonda hergn hava kalitesi lmleri yaplmakta ve arivlenmektedir. Bursada yaptmz bir almada kentin hava kirliliinin daha youn olduu blgelerinde yaayan ocuklarda astm (% 7.6) prevalansnn hava kirlilii daha az olan blgelerde yaayan ocuklardan (% 8.1)anlaml farkllk gstermedii fakat hava kirliliinin daha youn olduu blgelerde yaayan ocuklarda bulgularn anlaml olarak daha kk yalarda balad bulunmutur (13). Bu almamzn sonularna gre yaknmalar ilk 3 ylda balayan astml ocuklarn oran hava kirlilii youn olan blgede % 53 olarak bulunurken bu oran hava kirlilii younluu daha az olan blgede yaayan astml ocuklarda % 36 idi. Yaplan istatistiksel deerlendirmede anlaml farkllk bulunmutur (p < 0.05). Bilindii gibi hava kirlilii astmda ataklar ortaya karan trigger etkenlerden biri olarak etkilidir. Astml olgularda tedavi dzenlemeleri uzla raporlarna gre yaplr ve bir sre sonunda alnan yanta gre ila dozlarnda azaltma yaplmas amalanr. Eer olumsuz bir evresel faktrle srekli bir temas sz konusu ise ila dozlarnda azaltma yapmak mmkn olmaz ve ila ihtiyac devam eder, bu da hem hastaln maliyetini arttrr, hem de hastaln kontrol altna alnabilmesi iin yksek dozlara ihtiya duyulabilir ve yksek dozlarda ila yan etkileri grlebilir. Sonu olarak d ortam hava kalitesi insan sal asndan ok nemlidir. D ortam hava kalitesinin bozulmas solunum sistemi hastalklar bata olmak zere birok hastala neden olur. Bu nedenle zellikle astm prevalansnn yksek olduu blgelerde hava kirlilii ile ilgili Bildiri zetleri Kitab Davetli Konumac Metinleri
74
Kent ve Salk Sempozyumu 07/09 Haziran 2006 BURSA almalar yaplarak konunun gncel tutulmas ve kirlilik kaynaklarnn bulunarak nlemler alnmas toplum sal asndan son derece nemlidir.
Kaynaklar
1. 2. Dietert RR, Etzel RA, Chen D, et al. Workshop to identify critical windows of exposure for childrens health: immune and respiratory systems work group summary. Environ Health Perspect 2000; 108 (suppl 3): 483-490 Plunkett LM, Turnbull D, Rodnicks JV. Differences between adults and children affecting exposure assessment. In: Guzelian PS, Henry CJ, Olin SS, (eds). Similarities and Differences Between Children and Adults: Implications for Risk Assessment. Washington, DC: ILSI Press; 1992: 79-96. American Thoracic Society. Committee of Environmental and Occupational Health Assembly : Health effects of outdoor air pollution. Am J Resp,ir Crit Care Med 153;3,1996. Clean Air Act, 33 United States Code Sec. 1241 Et Esq., 1971. Chilmonczyk BA, Salmun LM, Megathlin KN, et al. Association between exposure to environmental tobacco smoke and exacerbations of asthma in children. N Engl J Med 1993; 328: 1665-1669. Maghissi AA, Seiler MA. Enhancement of exposure to radon progeny as a consequence of passive smoking. Environ Int 1989; 15: 261-264. Kunz E, Serc J, Placek V, Horacek L. Lung cancer in man in relation to different time distribution of radiation exposure. Health Phys 1979; 36: 699-706. Diaz-Sanchez D. Diesel exhaust particles directly induce activated mast cells to degranulate ad increase histamine levels and symptom severity. J Allergy Clin Immunol 2000;106:1140-6 American Thoracic Society, Committee of Environmental and Occupational Health Assembly:Health effects of outdoor air pollution. Am J Respir Crit Care Med 153;3,1996. .Brunekreef B, Houthuijs D, Dijkstras L,et al. Indoor nitrogen dioxide exposure and childrens pulmonary function. J Air Waste Manage Assoc 1990;40:1252. Horstman DH, Ball BA, Brown J, et al. Comparison of pulmonsary responses of asthmatic and nonasthmatic subjects performing light exercise while exposeds to a low level of ozone. Toxicol Ind Health 1995;11:369. Peden DB. Air pollution: Indoor and Outdoor In: Middletons Allergy Principles and Practice Eds. Adkinson NF, Yunginger JW, Buse WW, Bochner B, Holgate ST, Simons FER. Sixth edition 2003 Mosby.pp.515-528. Sapan N, Hekimsoy M,Cantez Y, Bilgel N. The effect of air pollution on the prevalence of asthma in primary school children in Bursa. Turk J Immunol, 1996;2:35-41.
3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13.
75
Su Kirlilii Epidemiyolojisi, Su Hijyeni ve Toplum Sal

TEKBA mer Faruk
GATA Halk Sal AD. retim yesi
nsan ve toplum saln dorudan etkileyen etmenler arasnda belki de en nemlisi ime ve kullanma sularnn salkl temiz ve yeteri miktarda topluma ulatrlmasdr. Bu grev tek bana bir meslek grubunun ya da bir kurumun sorumluluuna braklmamaldr. Bu abalarda yerel ynetimlerin, kamu kurulularnn olduu kadar salk personelinin de dorudan grevi vardr. Her salk personeli su kirliliinin olas nedenlerini ve salk etkilerini bilmeli, verilecek salk hizmetlerinde bu etkileri gz nnde bulundurmaldr. Bunun yannda kamu grevi yapan yerel veya merkezi ynetimin ilgili organlar, salk personelinin danmanlndan yararlanarak, ibirlii iinde salkl, temiz ve yeteri miktarda ime ve kullanma suyunun topluma ulatrlmas abalarna katlmaldr. Halk sal alannda alan hekimler ve dier salk personeli ise buna ilaveten su analiz yntemlerini bilmeli, gelimeleri, standartlar ve mevzuat takip etmeli gerekli bilgi ve beceriyi kazanmaldr. Yeryznde ilk canlnn oluumundan bugne canllarn vazgeemedii en nemli ge phesiz sudur. Suyun gerekliliini ylesine kabullenmiizdir ki "gezegenimiz dndaki yerlerde hayat var m ?" sorusuna cevap ararken hereyden nce suyun varln aratryoruz. Yerkrede yeni bir yerleim kurarken ncelikle su kaynaklarn aratryoruz. Tarihteki byk medeniyetlere baktmzda su kaynaklarnn yaknnda kurulduklarn gryoruz. En knden en byne btn biyolojik sistemleri ayakta tutan kavramn su olduunu gryoruz. Dolays ile su tam anlamyla hayattr. Su ok eski tarihlerden beri, en deerli doal kaynaklardan biri olarak kabul edilmektedir. Bu deerlendirmenin gerekeleri, eitli ekillerde ifade edilmektedir: M. IV. yzylda Empodekles, Dnya su ve topraktan meydana gelmitir. Diyordu. Daha sonralar bu tanmlamann snrlar daha da geniletilerek Drt Eleman Kuram ortaya atlmtr. Buna gre: Btn cisimler su, toprak, hava ve ateten olumaktadr. eklinde bir tanmlama yaplmtr. Yaamn bir ok boyutu (yiyecek gvenlii, beslenme, salk, yaanabilir dengeli bir evre gibi) asndan kilit nem tadndan, su kaynaklarnn ynetimi de insanlarn mutluluu, srekli ve dengeli kalknma, ekolojik btnlk ve bir tr olarak insanln kendi neslini srdrmesi asndan vazgeilmez unsurlardan birini oluturur. Su, btn canl varlklarda yksek oranlarda bulunan temel yap tadr rnein: nsan vcudunun % 65i, kann % 8090, kaslarmzn % 75i, bitkilere ait taze arln % 60-85i sudan olumaktadr. Dnya yzeyinin te ikisi suyla kapl olduu halde insanlar tarafndan ime ve kullanma suyu olarak kullanlabilecek olan tatl suyun miktar dnya nfusu gz nne alndnda ok azdr. Dnya nfusunun yardan fazlas susuzluk tehlikesiyle kar karyadr. Yine dnya nfusunun %70e yakn temiz sudan yoksundur.
76
lkemizde durum:
Trkiyede yllk ya ortalamas yaklak 642,6 mm olup, bu yolla lkemiz topraklarna den yllk ya, toplam olarak 501 milyar m su salamaktadr. Bunun tketilebilecek miktar 95 milyar m/yl olup, gerekleen tketim yaklak 26 milyar metrekptr. Bu rakamlar lkemizin su zengini olduu eklinde yorumlamak yanltr. lkemiz kurak ve yar kurak iklimde bulunan, toplumun yarya yaknnn yeteri kadar temiz ve salkl suya ulaamad bir lkedir. Su kaynaklarnn lkenin her tarafna dengeli dalmad, sanayi kirlilii nedeniyle baz yerst sularn artk kullanlamad gz nne alnrsa su kaynaklarn doru kullanmann nemi anlalacaktr. Buradan da anlalaca zere artan su kirlilii kaynak yeterli bile olsa nemli sorunlara neden olabilmektedir. Sanayi devrimi, ehirlerin bymesi ve tarmsal retimin younlamas sonucunda byk bir savurganlk ve rktc boyutta su kirlilii ortaya kmtr. Dnya genelinde gnde ortalama 25 30 bin kii salksz su kullanm nedeniyle lmekte, tm lmlerin te biri ve hastalklarn %80' i kirli sulardan kaynaklanmaktadr. Dnyann en byk besin kayna durumunda bulunan deniz, akarsu ve gllerin kirlenmesi sonucu canllarn hayat olumsuz ynde etkilenmekte veya yok olmakta dolays ile de besin zinciri temelinden sarslmaktadr. Gnmzde sanayileme vazgeilmez bir ama ve sre haline gelmitir. Eer salk grevlilerinin teknik danmanlndan yeterince yararlanlmaz, teknolojinin nitelii ynlendirilmezse su kaynaklarnn tehlikeli bir biimde kirlenmesi kanlmaz olacaktr. Hali hazrda birok lkede belirli su kaynaklar insan ve dier canllar tarafndan yararlanlamaz biimde kirletilmi bulunmaktadr.
Su kullanm
Su kayna bol olan blgeler ayn zamanda medeniyetlerin de merkezleri olmulardr. nsanln gelimesi ile birlikte su ihtiyac dramatik bir ekilde artm ve su farkl alanlarda kullanlmaya balanmtr (endstir, elence gibi). Su kullanm kategoride incelenebilir: Primer kullanm; ime, yiyecek ve ieceklerin hazrlanmas, ykanma ve temizlik Sekonder kullanm; ev ve fabrikalardan atklarn uzaklatrlmas, sanayide su gerektiren ilemlerin gerekletirilmesi, yangnlarn sndrlmesi ve benzeri uygulamalar Tersiyer kullanm; doal sularn balklk, denizcilik, yzme ve elence, tarmsal sulama ve enerji iin kullanm. Bireylerin su gereksinimi kii bana 24 saatte litre olarak hesaplanr. Kii bana su gereksinimini veya evlerdeki su musluu saysn toplumun sosyo-ekonomik ve salk dzeyinin bir lt olarak kabul edenler de vardr. Yetikin bir kii bedensel ilevlerini yerine getirebilmek iin gnde yaklak 2,5 litre su almaldr. Besinlerle bunun ancak 600ml.si alnr. nsan mecbur kaldnda gnde 5 litre su ile gnlk ilevlerini srdrebilir ancak yaanlan ortamn ve kullanlan eyalarn temizlii de dnldnde bu miktar en az 30-40 litre olmaldr. Eer su ev dndaki bir kaynaktan tama yoluyla temin ediliyorsa kii bana 30-40 litre yeterlidir. Ama su bir ebeke vastasyla evlere datlyorsa bu miktar 100litre/kii olarak hesaplanmaldr. Kentlerde belediye hizmetleri ve sanayi kurulularnn su ihtiyac da hesaba katldnda kii bana 200500 litre suya ihtiya vardr. Okul ve
77
Kent ve Salk Sempozyumu 07/09 Haziran 2006 BURSA hastanelerin su ihtiyac renci bana 65 litre ve hasta yata bana 500 litre/gn olarak hesaplanr, bu hesaplama srasnda grevli personel gz nne alnmaz. Son yzyl boyunca insanlarn su tketimi yaklak olarak 35 kat artmtr. Temiz su ihtiyac her yl yaklak olarak %4 8 orannda artmakta, bu da ylda yaklak olarak 3240 kilometrekp ek temiz su ihtiyac demektir. Batl gelimi lkelerde kullanlan suyun %69u tarmda (bunun %25i atk su olarak geri dnmektedir), %23 endstride ve %8i evlerde kullanlmaktadr. lkemizde ise kullanlan suyun %71,2si tarmda, %12si endstride ve %16,8i ime ve kullanma suyu olarak evlerde tketilmektedir.
Sularn kirlenmesi
Kaynandan kp kullanlaca ana kadar en kolay ve en ok kirlenen madde sudur. nk su eritir, tar, brakr ve akar. Bu yzden hemen her aamasnda kirlenmeyi engelleyecek tedbirler alnmaldr. Medeni toplumlarda istenilmeyen atklar uzaklatrmak iin hep su kullanlmtr. Irmaklar, kanallar, gller ve denizler akla gelebilecek her tr p iin bir havuz vazifesi grmektedir. Su kirlilii veya su kirlenmesi, istenmeyen zararl maddelerin, suyun niteliinin bozulmasn, llebilecek oranda etkileyebilecek miktar ve younlukta suya karmas olaydr. Baka bir tanmla ise; Su kirlilii insandan kaynaklanan etkiler sonucunda ortaya kan, kullanm kstlayan ya da tamamen engelleyen, ekolojik dengeyi bozan nitelik deiimidir. Suyun iinde uzun sre bakteri ve enzimlerle iliki halinde bulunan bir ok materyal zellikle de organik bileikler zamanla ykma urayarak veya znerek ortadan kaldrlrlar. Bu ekilde dekompoze olan atk maddelere biodegradable maddeler denir. Bu tr maddeler metaller, plastikler ve baz klorlu hidrokarbonlar gibi uzun sre kalc olan maddelerle karlatrldklarnda aznlkta kalrlar. Ama yklabilen maddeler de bir su kaynana uzun sre zarar verebilir. Uluslararas bir salk szlemesi niteliinde olan Alma-Ata bildirgesinde sralanan temel salk hizmetlerinde temiz su salanmas ve sanitasyon maddesi de vardr ve vazgeilemez olarak deerlendirilmektedir. Tablo 1. Alma - Ata Bildirgesinde Vazgeilemez Olarak Nitelenen Temel Bakm Kavramlar. 1.Toplumun salk eitimi 2.Yeterli ve dengeli beslenmenin salanmas 3.Temiz su salanmas ve sanitasyon 4.Ana ocuk sal ve aile planlamas 5.Sk grlen, ok sakat brakan ve ok ldren bulac hastalklara kar baklama 6.Endemik hastalklarn denetim altna alnmas 7.Sk grlen hastalklar ve yaralanmalarn uygun tedavisi 8.Temel ilalarn salanmas 1977 ylnda UNEP ve WHO tarafndan GEMS (Global Environment Monitoring System) / Water Monitoring Project almas tm dnya apnda 344 istasyonda (240 rmak,43 gl ve 61 yzeyel suyu) balatlmtr. Bu almalar gstermitir ki su kirlilii sadece az gelimi lkelerin deil tm dnya lkelerinin problemidir. Fakat gelimi lkelerde eitli yaptrmlarla kirli atklarn sulara artldktan ve dezenfekte edildikten sonra atlmas salanmakta ve su kirliliinin meydana getirebilecei zararlar ortadan kaldrlmaya allmaktadr. Bunun yannda brakn su temizleme tekniklerine sahip olmay, kulland Bildiri zetleri Kitab Davetli Konumac Metinleri
78
Kent ve Salk Sempozyumu 07/09 Haziran 2006 BURSA suyun iinde zararl bir ey olup olmadndan bile haberi olmayan birok az gelimi lke su kirliliinin verebilecei zararlar tm arpcl ile yaamaktadr. Su Kirlenmesinin Nedenleri Konutlar, sanayi kurulular, enerji santralleri ve buna benzer kurululardan, iinde sala zararl olan ve atk su olarak adlandrlan kirli sular evreye verilmektedir. Bunlar yzey sularna ve yer alt sularna kararak bu sular kirletmektedir. Bu zararl atk sularn balca kaynaklar unlardr: Konutlar, sanayi kurulular, enerji santralleri, kk iletmeler. Tarmda kullanlan gbreler ve zararllara kar uygulanan kimyasal mcadele ilalar. Likit ya fabrikalar, eker fabrikalar, deri sanayi, gbre fabrikalar gibi tarmsal sanayi kurulular. Nkleer santraller. Isl kirlenme Toprak erozyonunun etkili olduu alanlar. Bu kaynaklar birbirinden farkl olarak endstriyel kirlenme, evsel kirlenme, tarmsal kirlenme ve s kirlenmesi gibi eitli kirlenme ekillerini meydana getirir. Su Kirliliine Kar Alnabilecek nlemler Su kirliliine kar alnabilecek nlemler u ekilde gruplandrlabilir: Suyu Tasarruflu Kullanma nlemleri Teknik nlemler Sosyal nlemler SU KRLL VE SALIK Bir toplum iin en nemli salk sorunlar "en ok grlen, en ok ldren ve en ok sakat brakan" hastalklardr. ocuk felcinden barsak enfeksiyonlarna kadar birok kirli su etkenli hastaln bu tanma uyduu grlmektedir. Suyla bulaan hastalklar az gelimi lkelerde sk grlen hastalklardandr. Az gelimi lkelerde grlen her drt hastalktan birisi suyla bulaan hastalktr. Ayrca bu lkelerdeki hastalklarn %80i temiz su eksikliine bal olarak ortaya kmaktadr.
79
Kent ve Salk Sempozyumu 07/09 Haziran 2006 BURSA Tablo 2. Su Kirliliine Neden Olan Etkenler Ve Etkileri. 1. Hastalklara neden olabilen biyolojik ajanlarla meydana gelen kirlenme Bakteriler a ) Salmonella tipleri b ) Shigella dysenteriae c ) Vibrio cholerae d ) Bacillus anthracis e ) Brucellae tipleri f ) Francisella tularensis g ) Pasteurella tipleri h) Leptospirae tipleri ) Chlamydiae psittaci Virsler Poliovirus Parazitler a ) Trematode b ) Cestode c ) Nematode 2.Organik Maddelerden Kaynaklanan Kirlenme 3.Endstri Atklar 4.Yalar ve Benzeri Maddeler 5.Sentetik Deterjanlar 6.Radyoaktivite 7.Pestisitler 8.Yapay Organik Kimyasal Maddeler 9.Anorganik Tuzlar 10.Yapay ve Doal Tarmsal Gbreler 11.Atk Is 12.Kombine plerle meydana gelen kirlenme Su ile bulaan hastalklar toplum asndan en tehlikeli hastalklar grubunu oluturur, nk bu hastalklar grldkleri anda genellikle toplumun ounluunu etkilemi olurlar ve patlamalar tarznda yaylrlar. Aadaki tabloda tarihteki byk apl epidemilerden bazlar gsterilmitir. Tablo 3. Dnya tarihine gemi su kaynakl epidemiler (Atakent 1974). Tarih 1854 1854 55 1892 1933 1937 Yer Krm salgn (Fransz ordusu) ngiltere Hamburg Chicago ngiltere (Croydon) nfeksiyon Kolera Kolera Kolera Amipli dizanteri Tifo Olgu Says ? ? 18,000 1,000 341 lm Says 7,000 20,000 8,000 20 41
Suyla bulaan belli bal hastalklar lkemizde nemli bir morbidite ve mortalite nedenidirler. zellikle enterit vakalarnda meydana gelen art dikkati ekmektedir.
80
Kent ve Salk Sempozyumu 07/09 Haziran 2006 BURSA Su ile ilikisi olan enfeksiyon hastalklar bulama yollar dikkate alndnda drt grupta incelenebilir (Aksakolu ve Ellidokuz 1996): 1. 2. 3. 4. Suya patojen mikroorganizmalarn bulamas sonucu meydana gelebilecek hastalklar Su yokluundan kaynaklanan hastalklar Suda yaayan birtakm canllarla bulaan hastalklar Su ile balantl vektrlerle bulaan hastalklar
Tablo 4.Baz nemli enfeksiyon hastalklarnn su ile ilikileri (Aksakolu ve Ellidokuz 1996). Grlme skl + ++ + ++ ++ + ++ +++ + +++ ++ + + +++ ++ ++ Kronikleme tehlikesi Sudaki dzelmeyle beklenen azalma(%) 90 80 40 10 50 50 50 50 60 70 80 50 5 40 60 60
Grup 1
Hastalk Kolera Tifo Paratifo V.Hepatit Basilli dizanteri Amipli dizanteri Gastroenteritler mpetigo Trahom Konjuktivit Skabies Lepra Dermatofitler Askariazis istozomiyazis Stma
nemi +++ +++ ++ +++ +++ ++ +++ + +++ + + ++ + + ++ +++
+ ++ + ++ + + ++ + ++
1+2
3 4
Hatal Shhi Tesisat ve Kimyasal Kirlenme: En sk yaplan hatalardan birisi hatal tesisat mdahaleleridir. Eer bu mdahaleler srasnda balant paralar uygun teknikle monte edilmez, hatal yan balantlar yaplr, balantlar srasnda boru ve dirsek aplarna dikkat edilmez, bakm ve onarm teknik yeterlilii olmayan kiilerce yaplrsa nemli salk sorunlar ortaya kabilir. Apartmanlarda kullanlan hidrofor sistemi sistem basncna nemli mdahalelerden birisidir ve kimi zaman su tank ve depolarndaki kirli sularn tesisata emilmesine neden olabilir. Bazen evreden kirlilik etkenlerinin su deposunu besleyen boru sistemine emilmesini de kolaylatrabilir. Bazen iki ayr tipteki plastik boru birbirine balanrken bu balanty salayacak yaptrc imentonun bir plastik tipi iin uygun dieri iin uygun olmayabilecei unutulabilmektedir. Plastik borularn kemiricilerce kolayca kemirildii unutulmamaldr. Bina tesisatlarnda kemiricilerin kemirdii plastik borulara bal nemli salgnlar ortaya kabilir. S kapanlarnn uygun yerletirilmemesi, yeterli havalanmay engelleyebilir ve bu yetersiz havalanmaya bal patlamalar ve paralanmalar olabilir. T tipindeki kapanlar uygun biimde Bildiri zetleri Kitab Davetli Konumac Metinleri
81
Kent ve Salk Sempozyumu 07/09 Haziran 2006 BURSA havalandrlmalar koulu ile daha uygundur. Scak deiim birimlerinde ebeke suyunun kullanlmas halinde, soutma kulesinden almayan s datm birimine su pompalandnda problemler ortaya kacaktr. Uzun mesafelerde ap dar borular kullanldnda da nemli sorunlar kabilir. Su ve boru arasndaki srtnme nemli enerji kaybna neden olacaktr. Sadece su iin kullanlmas gereken vanalar (gate valves) buhar sistemlerinde kullanldnda nemli sorunlara neden olur. Sadece buhar vanas olarak kullanlmak zere yaplm vanalar (globe valves) su iin kullanldnda uygun olmayacaktr. Bahe hortumlar belki de bina su tesisatnn kirlenmesine neden olan en nemli aralardan birisini oluturmaktadr. Tesisatta zarara neden olan yzlerce etmen olabilir. Laboratuvar aspiratrlerinden, kahve, bulak, amar makineleri, yzme havuzlar, banyo kvetleri, su musluklar, p tenekesi ykama sistemleri, buz makineleri, buhar masalar, sebze soyucular tesisattaki ime suyu blmnn kirlenmesinde nemli bir faktr olabilirler. Uygun tesisat yatrmnn maliyet -kazan analizini yapacak yeterli bilgi bulunmamaktadr. Ancak hastalk salgnlar ve onarm vb iin gerekli i gc gznne alndnda balangtaki maliyet gze alnabilir bir maliyet olarak grlmektedir.
Shhi Tesisattaki Yetersizliklere Bal Baz Salgn rnekleri

Su nedenli salgnlarn orannn azalmasyla shhi tesisat teknolojisinin gelimesi arasnda da nemli paralellik bulunmaktadr. Su tesisatnda sadece dardan gelen kirleticilere bal kirlenme sz konusu deildir. Tesisatn kendisinden kaynaklanan kirlenme de sz konusu olabilir. ikagoda bilinen en kt amipli dizanteri salgnlarndan birisi 1933 ylnda yaanmtr. Salgn Chicago Dnya Fuarna gelenlerin konaklad otellerde meydana gelmitir. Otellerin tesisatlar eski ve bozuktu. apraz balantlar bulunmakta idi. Banyo tpleri ve tuvaletlerden olan geri emilim ime suyunun kirlenmesine neden olduu sonucuna varld. Bu tesisat defektine bal olarak 98 kii ld ve binlercesi hastaland. 1938 ylnda byk bir niversitede renciler ateli ataklar, bitkinli, baars ve anemi ile belirgin bir tablo ile bavurdular. Bu rencilerde brusella tans konuldu. Bunun rencilerin altklar laboratuvardaki bir muslua balanan hortumla ilgili bulundu. . Bu hortumun dier ucu brusella etkenini bulunduran su dolu kvete batrlmt. Sistemin bir dier blmndeki yksek su talebine bal olarak basncn dmesi sonucu brusellal su sisteme emilmitir. 80 renci hastalanm ve bunlardan birisi lmtr. Okullarda toplu ishal olaylarnn ounun yemek hanelerle balantl olarak deerlendirildiini biliyorsunuz. Ancak byle durumlarda su kaynaklarnn durumunun da gzden geirilmesi gerekmektedir. Kimi zaman sebze ve meyvelerin ykand kvetlerde suyun ierisine braklm musluk hortumu veya ykama spirallerininde geri emilim nedeniyle bir takm kirlilik nedenlerinin ana tesisata emilmesine neden olabilecei unutulmamaldr. Kansas, Newtonda 1942 ylnda kentlerden birisinin iki su salama ebekesinden birisi Eyll aynda 3 kez hizmet d brakld. Baz bilinmeyen kiiler devre d kalm olan ebeke blmndeki bir yangn musluundan su salamaya alt. Suyun akmamas nedeniyle vana ak brakld. Bitiik lamdaki bir tkanklk nedeni ile taan lam yangn musluunun yuvasna doldu. Bylece tam iki gn sre ile on ailenin lam kapsam yangn musluundan emildi. Sz konusu ebeke blm tekrar hizmete sokulduunda kentin her tarafndaki 2500 Bildiri zetleri Kitab Davetli Konumac Metinleri
82
Kent ve Salk Sempozyumu 07/09 Haziran 2006 BURSA kii barsak enfeksiyonuna yakaland. Sonuta Newtonda su almak zere duran iki tren bakteriyel dizanterili hastalar tamak zorunda kald ve iki kii ld. Yine 1942 ylnda Pittsburghtaki 500 kiinin alt bir fabrikada yeni bir su balants yapld. Bu balant srasnda kentin suyu kesildi. Bu basn dkl ime suyu hatlarna rmak suyunun karmasna neden oldu. Kentin suyunun balanmasndan sonra iilerin ou hafif barsak enfeksiyonuna yakalanmt. Bir ka hafta sonra benzeri bir su kesintisi uyguland ve bu kesintiyi de barsak enfeksiyonu salgn izledi. Birok barsak enfeksiyonu salgnndan sonra ebekenin tmyle izlenememesi bu ve benzeri salgnlarn tekrar tekrar ortaya kmasna neden olabilecek tehlikeli bir durumdur. 1943 ylnda limanda bulunan bir geminin gvertesindeki yangn musluunu ime suyu sistemine balayan balantnn bozuk olduu belirlendi. Bu bir gastroenterit salgnna neden oldu. Byk bir olaslkla limann kirli suyu yangn sndrme ebekesine pompalanmt ve buna bal olarak ta bakteriler ime suyu balantlarna girmiti. 1179 kii hastaland. Kaliforniyada, bahe hortumuna bal aspiratrle zararl otlar ldrmek zere arsenik pskrtmek isteyen ii suyun kesildiini fark etti. Hortumu kartt. Hortumu balad musluktan bir bardak su itiinde arsenikten zehirlenerek ld. Californiada byk bir uak fabrikasnda alan iilerin %2540nn gastroenterite yakalandklar belirlendi. Pik dnem srasnda ana ebekeden olan talep nedeniyle ar su aktlmasna bal basn dmesi sz konusu olduu anlald. Meydana gelen bu vakum apraz balant araclyla ana su ebekesine kirli sularn emilmesine neden olmutu. 1944 ylnda Oklahomadaki bir okulda gastroenterit salgn kt. Tuvaletteki basnl sifonlardan hibirisinde vakum halinde geri emilmeyi nleyecek sistem veya mekanizma bulunmamaktayd. Ana su ebekesindeki su her akam kapatlmakta, bu nedenle tesisattaki basn kesilmekteydi. Tuvalet sistemindeki pis su atmosfer basncnn etkisi nedeniyle ime suyu tesisatna geebilmekteydi. Hastalanan kiilerin byk ounluu birinci kattaki musluklardan su imiti. 1952 ylnda byk bir transatlantik denizin 300 mil aklarnda iken 1000 vakalk bir dizanteri salgn ortaya kt. apraz balant nedeniyle gvertedeki pis su ime suyu ebekesine karmt. 1958 ylnda bir fabrikadaki iiler ime suyu emesinden akan suyun sar olduunu fark ettiler. Mhendis yapt incelemede korozyonu nlemek amacyla kullanlan kromatlarn suya kartn belirledi. Yanllkla vanalarn kapatlmas unutulmutu 1960 ylnda dou sahillerindeki byk bir rhtmda birisi ime suyunun deniz suyu tadnda olduunu fark etti. Sahile demir atm olan gemi tatl su musluklarna balanm ve depolarn doldurmaktayd. Sonunda yksek basnl yangn sndrme sisteminin pompalanm olan deniz suyunun ime suyu ebekesine karmasna neden olduu anlald. 1961 ylnda Midwestte byk bir depo tankndan etilen glikol antifrizi antifriz datm sistemine pompaland. Sistemin kent su ebekesi ile apraz balants vard. %60 lk etilen glikol 100 gal dan fazla miktar ana ebekeye pompaland. Ana ebeke bu toksik madde ile 20 000 ppm in zerinde kirlenmi oldu.
83
Kent ve Salk Sempozyumu 07/09 Haziran 2006 BURSA 1962 ylnda byk bir limanda 700 kii gastroenterite yakaland. alrken liman blgesinde su imilerdi. Yangn sndrme amacyla rmak suyunu kullanmakta olan sistemle ime suyu arasndaki geici apraz balant nedeniyle ortaya kt belirlendi. 1970 ylnda Ohio, Cincinnatide distilasyon tanklarndan birisinin ykanmasndan sonra yanllkla su vana ak brakld. Sonuta vanalar araclyla kent ebekesine Burgundy arab yayld. 1969 ylnda Pennsylvaniada kromatl bir iklimlendirme sistemi tkand. Borunun tkankln amaya alan tesisat tkankl su basnc ile amak iin bir hortumla balant kurdu. Ancak akm ters ynde meydana gledi ve binadaki ime suyunu kullanan 23 renci hastaland. 1964 ylnda Michigandaki bir hastanede, hastanedeki ime suyu musluklarndan birisinden akan pasl sudan yaknmaktayd. me suyu emeleri hastanenin otopsi odasndan iki kap tedeydi. Hastane otopsi masalarnda otopsi ilemlerindeki kalntlar toplayan ukur hazneler vard. Bunlara ayn zamanda ykama ilemlerinde kullanlmak zere dulu bir hortum balanmt. Masada herhangi bir ask bulunmadndan, Patolojist dulu el hortumunu kullanmad zaman masadaki ukur haznenin ierisine brakyordu. Otopsi masasnda vakum durumunda geri ak nleyecek tek ynl vanalar bulunmadndan meydana gelen iddetli geri emilim sonucu kadavradan akan kan ve dier otopsi szntlar hastane su ebekesine emilmekte ve bylece su musluklarna ulamaktayd. 1974 ylnda New Yorkta geri akma bal olarak kentin byk resmi binalarnda meydana gelen byk bir enterik enfeksiyon salgn kt. 1939 ylndaki 60 lmle sonulanan 359 vakalk tifo salgnndan sonra beri Ilinoiste herhangi bir tifo salgn meydana gelmemiti. 1973 te Homesteaddeki South Dade alma kampnda tifo salgn kt. 172 kii hastaneye yattrld ve 38 kii daha hastaland. lm meydana gelmeyen bu salgn nedeniyle yaplan incelemede su ve lam sisteminin 1940 ylnda dendii ve 1969 ylnda yenilendii belirlendi. Terk edilen eski lam sistemi su kaynana ok yaknd. Sistemin iindeki dkda Salmonella bulundu. Kuyulardan 3 metre uzaa dklen boya 15 dakika ierisinde kuyularda belirlendi. Kuru bir kuyunun tabanna dklen boya 3, 5 dakika ierisinde su ebekesinde belirdi. Kuyular evreleyen blgelerde birok solsyon kanal bulunmaktayd. Kuyulardan 90 metre kadar uzakta atklar ya kapanna sahip bir biriktirme ukuruna boalan genel bir tuvalet vard. Kuyulardan 300 metre uzakta 50 000 galonluk bir plk vard ve plkte bira tenekeleri, ie, erp ve dk bulunmaktayd. Bu rnekte sz konusu yerlerden hangisinin salgndan sorumlu olduunun belirlenmesi ok zordu. Ancak mekanizma ne olursa olsun kirletici kaynaklardan birisiyle boru sisteminin balants temel nedendi. Dnyann birok lkesinde boru sistemlerindeki balant ve basn deiimlerinin neden olduu dnlen yzlerce salgn kmaktadr. Ancak yetersiz kayt sistemi ve epidemiyolojik deerlendirme nedeniyle bunlarn ounun nedeni tam olarak ortaya konulamamaktadr. lkemizdeki her trl su kaynakl olabilecek hastalk vakasnda bu tip deerlendirmeler ayrntl olarak yaplmaldr. Klorun etkisi iin en az 20 dakikalk bir sre gemesi gerektiine gre klorlu sularla da yakn mesafe kirlilii sz konusu ise salgn riski bulunduu unutulmamaldr. Gnmzde bu tip balantlar nemli kimyasal kirlilik nedeni de olabilmektedir. Birok kimyasal deposu ve tank hortumla ykanmakta, bu hortumlardaki su ana su ebekesinden alnmaktadr. Hortum balantsndaki bir yetersizlik ana ebekeye ok tehlikeli dzeyde kimyasaln da karmasna neden olabilecektir. Bildiri zetleri Kitab Davetli Konumac Metinleri
84
Kaynaklar 1. Plumbing Inspectors Handbook, Texas State Board of Plumbing Examiners, Austin,Tex.,1957. 2. Koren, H.; Bisesi, M. Handbook of Environmental Health and Safety,(355-395), Lewis Publishers, Florida,1996. 3. Ehlers, V. M., Steel, E. W. , Municipal and Rural Sanitation, (372-408), Mc-Graw Hill Co. , New York, 1965. 4. Bertan, M ve Gler, . (1995). Halk Sal ( Temel Bilgiler ) . Ankara. 5. Gler, ve obanolu, Z. (1994a). nsan ve Hayvan Atklar, Sv Atklar. evre Sal Temel Kaynak Dizisi No:28. Ankara. 6. Gler, ve obanolu, Z. (1994b). Kat Atklar. evre Sal Temel Kaynak Dizisi No:29. Ankara. 7. Gler, ve obanolu, Z. (1994c). Su Kirlilii. evre Sal Temel Kaynak Dizisi No:12. Ankara. 8. Gler, ve obanolu, Z. (1994d). Tehlikeli Atklar. evre Sal Temel Kaynak Dizisi No:30. Ankara. 9. Dirican, R ve Bilgel, N. (1993). Halk Sal ( Toplum Hekimlii ) .Bursa. 10. Birsen, N. (1985). Dnya Uranyum Kaynaklar, Yeterlilii ve Trkiyenin Uranyum Potansiyeli. Trkiye Atom Enerjisi Kurumu Bakanl. Teknik Rapor No : 7. Ankara. 11. Bruning, S. C. and Kaneene, J. B. (1993). The Effects of Nitrate, Nitrite and N Nitroso Compounds on Human Health : A Review. Vet - Human - Toxicol. 35 (6) : 521 538 12. Compton's Interactive Encyclopedia. (1997) .Copyright (c) 1994, 1995, 1996 SoftKey Multimedia Inc. 13. alar, S. (?). me Suyu Artmnda Birim lemler. ller Bankas Dkman. Ankara. 14. akmak, L. ve Demir, T. (1997). Su Kirlilii ve Etkileri. evre ve nsan. 36: 26 - 29. 15. ED ve Planlama Genel Mdrl evre Envanteri Dairesi. (1997). Trkiye evre Haritas - 96. 51 - 101. 16. Franceys, R et al. (1992). A Guide to the Development of On Site Sanitation. WHO. Geneva. 17. Tuncay, H. Su Kalitesi. (1994). Ege niversitesi Ziraat Fakltesi Yaynlar. zmir. 18. Tekba .F., Gler . Su Su Kirlilii Ve Hijyeni, Temel Kavramlar. Ed: Our R. Tekba F. Temel Su Analiz Teknikleri. GATA Halk Sal AD. 2005, Ankara. 19. epel N., Ekolojik Sorunlar ve zmleri. TBTAK Popular Bilim Kitaplar Dizisi, 2003, Ankara. 20. Our R. Tekba F. Su Kirlilii. Toplum Sal Dizisi No: 29 Tbbi Dokmantasyon merkezi. Ankara. 2000. 21. Aksakolu, G ve Ellidokuz, H. Bulac Hastalklarla Sava lkeleri. 1996,. zmir. 22. Atakent, Y. (1974). Krsal Blgede me ve Kullanma Sularnn Dezenfeksiyonu le lgili Bir alma. Hacettepe niversitesi Tp Fakltesi Toplum Hekimlii Blm Uzmanlk Tezi. Ankara.
85
Kent Ergonomisi
GLER aatay
Hacettepe niversitesi Tp Fakltesi Halk Sal AD.
Kent planlamaclar kentin yayalara ait olduu esasndan hareket ettiinde zorunlu olarak ergonomik zelliklere daha byk nem vermektedir. Uyar ve iaretlerin kolay grlmesi (trafik iaretleri dahil) , alarmlarn kolay duyulabilmesi, aydnlatma, yoku blgelerdeki merdiven zellikleri, yallarla ilgili dzenlemeler, sakatlara uygun hale getirme, oyun alanlar; park, bahe ve rekreasyon alanlar ile ilgili dzenlemelerde gz nne alnan kurallar rnek verilebilir (14). Giderek kentlerde yaayanlarn oran artmaktadr. Kentte yaayanlar temiz hava, etkin bir atk toplama sistemi, Gvenilir ve srekli enerji, ulam ve iletiim olanaklar istemektedir (5).Bunlarn salanmas iin gerekli altyap kanalizasyon, enerji retim merkezleri, kablolar ve teller, yollar, borulardan olumaktadr. Giderek yeil alanlarla ilgili talep de bymektedir. Bu alanlar dilimizde mesire alanlar terimiyle karlanabilir. Uluslararas kaynaklar kent koruluk ve ormanlar dhil bu alanlara yeil altyap, dierlerine gri altyap terimini kullanmaktadr (5). Kentte yaayanlarn temiz hava, etkin atk toplanmas, gvenli enerji salanmas, ulam ve iletim beklentileri giderek artmaktadr. Bunlarn salanabilmesi yol, kanalizasyon, boru denmesi, enerji santralleri ve kablolarn denmesini gerektirmektedir. Btn bunlarn kent yaamn en az etkileyecek, kent standardn ykseltecek, kentliye zarar vermeyecek standartlarda salanmas zorunludur. Gnmzde aalandrma ve yeil anlarn dzenlenmesi daha ok zerinde durulan bir beklenti haline geldiinden birok mhendislik disiplininde konuyla ilgili zellemeler ortaya kmaktadr (6). evresel yararlarla ilgili bilin ve alglama sosyal yararlanma ile yakndan ilikilidir. Bunun psikososyal dinamiklerine ynelik almalarn arlk kazanmas konunun nemini gstermektedir. Kentlerin doal zellikleri insan sal, iyilii ve yaam kalitesi ile yakndan ilikili bir durumdur.
Kentler
Nfusu belli bir bykl ve younluu aan, ekonomisi tarm d uygulamalarda younlaan, kendi nfusunu ve etkisi alanndaki toplumlarda hizmet salayan yerleim blgelerine kent denmektedir. Uluslararas deerlendirmelerde ve istatistiklerde nfusu on bini aan yerlemeler kent olarak adlandrlmaktadr. Sosyolojik olarak nfusu 2050 arasnda olan yerleim yerleri kasaba olarak tanmlanr. Nfusu 50 000 i aan yerlemeler kentsel zellik gsterir ve 100 000 i aan yerlemeler byk kent olarak adlandrlr. lkemizdeki tanmlamada il merkezleri nfusuna baklmakszn kent olarak kabul edilmektedir. Kentler megapol veya metropol olarak ayrlabilir. Kentsel ekirdein evresindeki yar kentsel blgeler, daha sonra bu blgelerin kentlemesi, sonra tekrar yar kentsel ve gecekondu blgelerinin olumas biiminde halkasal byyen kentler iin kullanlan bir terimdir. Bildiri zetleri Kitab Davetli Konumac Metinleri
86
Kent ve Salk Sempozyumu 07/09 Haziran 2006 BURSA Metropol ise ana kentin evresinde geni alanlar ve bu alanlardan toplu tam sistemleriyle kolayca ulalabilen uydu blgelerden oluur. Kentler oluumlarna gruplandrlabilir: gre sanayi kenti, liman, ticaret, dinlence vb biiminde
Yaplar, yollar ve alanlar kentlerin temel fiziksel zelliklerini oluturur ve kent kiiliinin belirlenmesinde nemli rol oynarlar. Yerel ynetimler kentlerin alt yapsnn oluturulmas, gelime planlarnn yaplmas, hizmetlerin salanmas asndan byk nem tamaktadr. Kentlerde kii bana den milli gelirin krsal kesimden daha yksek olmas, i bulma, sosyal gvence, eitim, salk ve kltrel alanlarda rgtlenme etkinlii ve olanaklarn fazlall nedeniyle nemli bir ekim alan oluturmaktadr. Artan nfus birok evre sal sorununu da birlikte getirmektedir (7). Kentleen nfus oran 1970le 1985 arasnda %25ten %33 e kmtr. Yeni bin yln balangcnda dnyada kentsel alanlarda yaayanlarn oran %50 yi amtr. 2025 ylnda bu orann %65 veya zerine kaca tahmin edilmektedir (8) Giderek kalabalklaan kentlerde gvenlik sorunlar kmakta, su oran artmakta, ocuk oyun alanlar, toplum rekreasyon alanlar kstlanmaktadr. Toplu tam ve ulamla ilgili nemli sorunlar grlmektedir.
Ergonomi
Mhendisler ergonomiyi basit olarak insan eylemlerinin ve gereksinimlerinin yapsal ya da mhendislik sistemlerinin fiziksel biimlerine dntrlmesi olarak tanmlamaktadr (5). Ksacas dnyann insana uygun hale getirilmesi olarak ta tanmlanabilir. Bu i yaam ile ilgili tanmn ok tesinde bir tanmdr(4) Btn altyap sistemlerinin varl, nitelii ve performans ergonominin geleri olarak ele alnmaldr. Bunlar kentte yaayanlarn fiziksel, sosyal ve mental iyilik hali, yani salklar zerinde ok byk etkilere sahiptir. Gri alt yapnn salk zerindeki etkileri aktr. Yeil altyap hizmetleri yamur suyu ynetimi, ozon seviyeleri dahil olmak zere hava kirlilii, kentsel scaklk adalarnn ortadan kaldrlmas gibi geleri n plana karmaktadr (5). Kentte insan poplasyonlarnn younluu ok karmak zellikler gsterdiinden her ticari birime, konuta ve kiiye hizmetlerin gtrlebilmesi iin ok iyi planlanm sistemler gerekmektedir (5,9). Bata toplu tam olmak zere kent etkinliklerinde ergonomik ilkelerin uygulanmas ile ilgili projeler giderek artmaktadr. Avrupa Birlii yelerinde toplu tamla ilgili bilgilendirmede 170 e yakn telematik sistemi kullanlmaktadr. Bunlar zaman izelgeleri, a haritalar vb gibi eleri kapsar. Kent iinde yolculuk tm yolculuk elerini kapsar. Planlama, yolu izleme ve deerlendirme. Planlamada temel ama yolculuun genel amacnn gerekletirilmesidir. Yol izlemede yer, yn ve zaman uyumu ve karar aamalar nem tamaktadr. Kent sistemlerinden yararlanacak olanlara bunu kolaylatracak bilginin uygun yntemle iletilmesi gerekir. Kent ergonomisi zellikle kentleme sreci planl olmayan ancak hzl kentleme srecindeki lkelerde giderek arlk kazanacaktr. Bildiri zetleri Kitab Davetli Konumac Metinleri
87
Kent Ergonomisi
Basit bir tanmla ergonomi insan etkinlikleri ve gereksinimlerinin basit fiziksel mhendislik biimlerine ya da yap sistemlerine dntrlmesidir. Grev, i ve etkinlik evresinin insan gvenlii, rahatl ve durumuna uygun hale getirmeyi amalarken optimum performans da salamaya alr (4,6). Kent ergonomisiyle ilgili ilk ve en yaygn alma konusu kent alt yapsyla zellikle trafikle ilgilidir. Szgelimi kaza nedenlerinin analizi ve nlemesinde yol tasarmnn gelitirilmesi, srlclerin grme kapasiteleri ile ilgili almalar, src stresi, arabann src kabininin yorgunluu ve stresi azaltacak biimde tasarmlanmas, kontrol paneli ve aralarnn yerleimi, src koltuklarnn src boyutlarna gre ayarlanma kapasitesinin artrlmas, sakatlara ynelik arabalar, sinyal duyma ve alglama etkinliinin artrlmas, olas risklerin alglanarak srcye iletilmesini salayan elektronik sistemler, kii faktrn en aza indirecek fren sistemleri rnek verilebilir. Srclerde gz yorgunluunun ve yinelenen stres hastalklarnn en aza indirilebilmesi iin gereken dzenlemeler zellikle nem tamaktadr. Kent iindeki ya da sokaklarndaki kazalar en dikkatle incelemesi ve izlemesi gereken kurululardan birisi belediyelerdir. Kazalarn tm ergonomik yetersizlik asndan deerlendirilmelidir. Bu adan sokakta kaza dme vb gibi sorunlarn gerek bir kaza analiziyle deerlendirilmesi gerekir. Konuyla ilgili aratrmalara kaynak ayrlmal, sz konusu analizler ve deerlendirmelerle ilgili karlatrlabilir sonular verebilecek yntemlere arlk verilmelidir. J. Rassmussen 2000 ylnda San Diegodaki IEA Kongresinde unlar sylemektedir : Son zamanlardaki byk kazalarn dikkatli bir deerlendirmesi, bunlarn hata ve yanlglarn rastlantsal olarak bir araya gelmesi sonucu deil, rgtsel davrann gvenli iletimin sistemli biimde gvenli iletimin snrlarna kaymas sonucu olduunu grrz. Byk kazalar, farkl rgtlerde ve ayn zamanda farkl noktalarda yerel olarak en iyi yapan birok karar vericinin kararlarnn yan etkisidir Ara ii enformasyon sistemi tasarm, src davranlarnn anlalmas, srcnn yanl anlama ve deerlendirme olaslklar, otomasyonda src rol, kalabalk trafikte srmeye ynelik simlasyon sistemleri, zel yol aralarnn ergonomisi, yol bakm onarm almalarnn planlanmas ve ergonomisi, src kabinlerinde rahat ve etkili insan makine etkileimleri, arlk kazanan alma konular arasndadr (4,10) Uygulanmas en zor programlardan birisi kent planlardr. Gelimekte olan lkelerde en ok gzden geirilen ve en ok istismar edilen planlardan birisi kent planlardr. Kent planlarnn uygulama d kalmas kentleme alt yapsnn, yollar, trafik, resmi kurum ve kurulularn yerleimi, kamuya ak binalarn yap zellikleri, yeil alanlar, rekreasyon alanlar, bedensel etkinlik iin gerekli bisiklet yollar, yzme alanlar, kapal salonlarn yapm ve yerleimi dahil nemli ekilde aksamasna neden olmaktadr. Bunlarn eksikliinin yaratt toplum sal sorunlarnn yan sra daha sonradan bulunan yere kurulmasna ynelik almalar hem bina standardn, hem ulam durumunu etkilemektedir. ou tesis daha yapldnda kentin byk bir kesimi iin ulalmaz nitelikte olmaktadr. Ulalmazlk say ve boyut yetersizlii, ulam zorluklar, bunlardan yararlanma
88
Kent ve Salk Sempozyumu 07/09 Haziran 2006 BURSA gereksiniminin duyulmamas, kaynaklanmaktadr. yararlanma maliyetleri dhil birok faktrden
Kent planlamasnda yeil altyap olarak tanmlanan zellik daha deerli hale gelir. Kent yerleim alanndaki doal komnitelerin ve zellik tayan doal niteliklerin korunmas anlamna gelmektedir (6). Bunlarn srdrlebilir gelime ve verimlilik asndan deerleri ok yksektir. Bu konularda tek bir kentsel yerleim alannn korunmas yetmeyecei iin giderek kentleme srecine katlan komu tm blgelerin zelliklerinin dikkatle deerlendirilmesi zorunlu hale gelmektedir. Kentleme ok byk endemik bitki ve hayvan topluluklarnn yok olmasna yol amaktadr. Buna en gzel rnek kulardr, birok kentleme blgesi kularn konaklama ve yaama alanlarnn ortan kalkmasna neden olmaktadr. Tek bir ku trnn bile mcadele edilmesi gereken zararl konumuna gelmesi, bir ok ekolojik balantnn kopmas sonucu vermektedir. Kent altyap sistemlerinin birok zelliinin anlalabilmesi, kentli beklentilerine yant vermesi, kent yaamnn getirebilecei zel kriz ve yklenmelerin dourabilecei sorunlarn ngrlmesi ve nlemlerinin alnabilmesi iin ergonomi ilkelerinin uygulanmas gerekir. Standart bir kentli tipinden yada kullancdan sz edilmesi mmkn deildir. Toplu tam aralar dahil kentlemenin btn sistemler planlanrken, yaplar, yollar sadece salkl yetikinlere deil ocuk, yal, sakat, hamile bir ok deiik risk grubu gz nne alnmaldr. Kentte yaayan herkes toplu tam aralarna binmeli, gidecei yn nceden grebilmeli, duraklarla ilgili olarak nceden bilgilendirilmelidir. Bir sakatn evinden kp herhangi bir resmi ilemi bakalarna yk olmadan tamamlayabilecei bir tasarm zorunludur. Kent alt yapsna uyamayann yardmsz evden kamayaca bir gelime salksz bir gelimedir. Kaldrm ykseklikleri, okul yerleimleri, sokak aydnlanma yetersizlikleri sz konusu risk gruplarnn sorunlarn daha da arlatrr. Kent ergonomisi kentli yaknmalarn kullanc yaknmalar olarak ele alr. Bunlar yaratabilecek planlama, rgtlenme, yaplanma zelliklerinin giderilmesine arlk verir. Temel ama stres, travma yada verimliliin azalmasna yol aan etmenlerin en aza indirilmesidir. Kentin ergonomik yetersizliklerinin belirlenebilmesi psikoloji, sosyoloji, peyzaj mimarisi, ekonomi, corafya, jeoloji vb birok disiplininin katksn gerektirir. nsan yarar ve hizmetlerin ergonomik adan deerlendirilmesi de zorunlu olduundan ne kadar etkin bir uzman katlm gerektii aka grlebilir. Kentin deiik yerleim blgelerinin hizmet beklentileri birbirinden farkldr. Hizmet analizi burada yaayanlarn beklenti ve isteklerinin analizi kadar toprak kullanmnn da gzden geirilmesini gerektirmektedir. Kimi zaman ayn kiinin evininin bulunduu blge ile kentin ticari kesiminin bulunduu blgedeki beklentileri de farkl olmaktadr. Kentle ilgili dzenlemeler tek bir kullanc kuann beklentisine yant vermeyecektir. Gelecek kuaklarn gereksinimi de gz nne alnmak zorundadr. Kentteki hizmet binalar birok zgl ilevlerin yerine getirilmesini gerektirmektedir. Bu binalarn yerleim ve yap zelliklerinin yetersizlii beklenen verimlilik dzeyini de olumsuz etkileyecektir.
89
Toplu tam
Toplu tam trleri, alt yaps, toplu tam hatlarnn tasarm. Kullanlacak aralarn zellikleri kadn, erkek, ocuk, renci, yal, sakat btn kent yaayanlarnn gereksinimine cevap vermek zorundadr. Toplu tam hatlarn gsteren izelgeler bile anlalabilirlik, kullanlabilirlik ynnden nemli aratrmalar gerektirdii grlmektedir. te yandan kentlerin nemli oranda ziyareti kabul etme zorunluluu sorunun nemini daha da arttrmaktadr. nsanlar yalandka vcudun fiziksel ve mental btn ilevlerinde yavalama olmaktadr. Bu kiilerin bamszlklarnn srdrlmesi, sosyal balantlarnn azaltlmamas gereklidir. Yalanmaya bal psikolojik kapasite azalmas verilen bilgilerin anlalmasn gletirmektedir. Yallarn kentte yn tayini, bulunduklar yeri tanmalar, inecekleri duraklara karar vermelerini kolaylatracak dzenlemeler bu adan nemlidir (4,11-21). Yaplan almalar nfusun %12-13 nn u yada bu nedenle zrll olanlarn tanmasnda katk yapmaktadr. Aslnda zrllerin hareket yeteneinin artrlmas toplum geneline de nemli katklar yapmaktadr. zrller genel topluma gre daha az yolculuk yapmaktadr. Genellikle ara kullanma oran azdr. Bu nedenle bir bakasnn kulland araca gereksinimi olan zrl says ok yksektir. Toplu tam zrllerin eitim, i, salk hizmeti, sosyal etkinlikler ve elenme etkinliklerine katlmlar asndan ok nemlidir. Ulam kolaylklar kadar ulam balantlar da bu adan gz nne alnmaldr. Birok kentsel tasarmda kullanc durumdaki deiik zrllerin gr ve katklarnn alnmamas sz konusu alt yapnn onlar tarafndan kullanlmaz durumda kalmasna yol aar (4,11-21) Bir yandan sokak aydnlatma yetersizlikleri, kurulan aydnlatma sisteminin bakm ve idamesi gz nne alnrken kimi zaman da aydnlanma, grlt, elektromanyetik kirlilik elerinin yarataca sorunlar da zme zorunluluu vardr. Kentlerin aralar esas alnarak planlanmas en tehlikeli yaklamlardan biridir. Kentin yayalara ait olduu ilkesinden yola klmadka yaplacak her uygulama zel kentli gruplar iin byk engellerin ortaya kmasna yol aacaktr. st geitler yeterli performansa sahip salkl kiiler gz nne alnarak planlanacak ve yaplacak olursa hi kullanlmayan grnm kirlilii yaplar olmaktan teye gitmeyecektir. Tm zel gruplar gz nne alarak yaplacak st geitler ise elektrik vb maliyeti asndan ksa sre sonra idamesi mmkn olmayan yaplar durumuna gelmektedir. Kamuya ak yerler, metro, kavak, sinyalizasyon ve uyar sistemleri kent ergonomisinin nemli elerini oluturmaktadr. Sinyaller en nemli koruma aralarndan birisidir. Ama uyarlar okuma yazma bilmeyenlerden, gzleri iyi grmeyenlere kadar bir ok kentlinin gereksinimini karlamaldr. Kentteki genel tuvaletler, dinlenme yerleri, rekreasyon alanlar, tiyatro ve sinema salonlar, park yerleri yararlanma ve ulalabilirlik asndan ayn zellikleri gz nne alarak yaplmaldr. ABD de her sene 200 000 den fazla ocuk oyun alanlarndaki aralara bal travmalar nedeniyle hastanelere bavurmaktadr. Oyun alanlarndaki aralarn evresinin en az 30 cm derinliinde kum, gvenlii kantlanm lastik yada lastiimsi materyal, talanm kk akl tanecikleri v bile evrili olmas salanmaldr. Koruyucu alan oyun aralarnn her tarafndan Bildiri zetleri Kitab Davetli Konumac Metinleri
90
Kent ve Salk Sempozyumu 07/09 Haziran 2006 BURSA 180-200 cm geniliinde olmaldr. Ak kancal, yada dar taan sivri kntlarn olmamasna zen gsterilmelidir. ocuklarn skabilecei aralklar olmamaldr. imento, aa ve kayalardan oluan taklp dmeye yol aacak kntlar olmamaldr. Keskin kenarlar ve kntlar nlenmelidir. Aralarn bakm ve onarm zamannda yaplmaldr. Oynayan ocuklar gzetlenmelidir (14) lkemiz asndan durum: Toplumumuzda koruyucu hekimlik uygulamalarnn daha gerekletirme aamasnda olduu konular: Erken lmlerin nlenmesi, yaama sresinin gelimi lkeler dzeyine karlmas, gvenliin salanmas Fizik gcn korunmas ve gelitirilmesi Mental hijyenin salanmas Salkl bir toplum oluturulmas olarak sralanabilir. Bat lkelerinde gerek yaama koullar gerekse demografik koullar salk eitiminin konularnn nemli boyutta deiimine neden olmutur. (22) Sa kalma, yaama ve gvenlikten performansa Fizik gten fiziksel yeterlilie Mental hijyenden mental etkinlie Salkl toplumlardan salkl evre ve politikalara kayma sz konusudur. (22)
Dikkat edilirse ikinci aamaya geildike kent ergonomisinin salk zerindeki etkisinin nemi artmakta, kent bireylerinin talep dzeyi ykselecektir. Kaynaklar 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. Gler, ., Ergonomiye Giri, evre Sal Temel Kaynak Dizisi No. 45, Salk Projesi Genel Koordinatrlg, Ankara, 1997. Gler, ., Vaizolu, S. A., Tekba, . F. ;Temel ergonomi kavramlar, Mesleki Salk ve gvenlik dergisi, ISSN 15513 1302-48-41, 3, 22-26, Temmuz 2000. Gler et al; Ergonomiye Giri (Ders Notlar) , Ankara Tabip Odas; Ankara, 2001. Gler, , Our, R.;Vaizolu, S., Tekba, F.: Kent Ergonomisi, Gler, . (ed);Salk Boyutuyla Ergonomi; Palme Yaynclk, Ankara, 2004. Wolf, K.L.;Ergonomics of the city:Green infrastructure and Social Benefits,In C. Colin (ed).Engineering Green:Proceedings of the 11th National Urban FGorest Conference, Washington D.C., American Forests, 2003. Wolf, K. L. 2003, Ergonomics of the City: Green Infrastructure and Social Benefits. In C. Kollin (ed. ) , Engineering Green: Proceedings of the 11th National Urban Forest Conference. Washington D. C. : American Forests, 2003. Gler. ., obanolu, Z, Kentleme ve evre Sal, evre Sal Temel Kaynak Dizisi No:26, TC. Salk Bakanl Salk Projesi Genel Koordinatrl, TC. Salk Bakanl Temel Salk Hizmetleri Genel Mdrl, ISBN 975-7572-27-6, Ankara, 1994 Tabibzadeh I, Rossi-Espagnet A, Maxwell R: Spotlight on the cities; improving urban health in the developing world. Geneva: World Health Organization, 1989. Sheladia, S. 1998. Green Infrastructure Definitions. Washington, D.C.: EPA Office of Sustainable Ecosystems and Communities. www.treelink.org/docs/GreenInf_def. pdf (August 27, 2003) Bildiri zetleri Kitab Davetli Konumac Metinleri
8. 9.
91
Kent ve Salk Sempozyumu 07/09 Haziran 2006 BURSA 10. Ergonomics for the New Millennium-IEA/HFES 2000, SurfTech, The Newsletter of the Surface Transportation Groupe, 7, 1, 1, June 2000. 11. 7th International Conference on Transport and Mobility for Elderly and Disabled People. Conference Proceedings, Volumes 1 & 2. . 1993. 12. 8th International Conference on Transport and Mobility for Elderly and Disabled People. Conference Proceedings, Volumes 1 & 2, 1998. 13. 9th International Conference on Transport and Mobility for Elderly and Disabled People. http://transed2001. idn. org. pl/, 2001. 14. Public playground Safety Checklist; Consumer Product Safety Commission, CPSC Document #327, US, Washington, 2003. . 15. Bellerby, F (2000) Public transport and the Disability Discrimination Act 1995. Contemporary Ergonomics. 218-222. 16. DETR (2000). Social Exclusion and the Provision and Availability of Public Transport. London: Department of the Environment, Transport and the Regions. 17. Henderson S and Henderson B (1999). Transport Provision for Disabled People in Scotland. Development Department Research Programme Research Findings No. 76. Edinburgh: Scottish Executive. 18. DPTAC (2002a). Attitudes of Disabled People to Public Transport: research study conducted for Disabled Persons Transport Advisory Committee. London: DPTAC. 19. DPTAC (2002b). Attitudes of Disabled People to Community Transport: research study conducted for Disabled Persons Transport Advisory Committee. London: DPTAC. 20. Mitchell C. G. B., Access to Transport Systems and Services: an international review. Transportation Development Centre, Transport Canada, 1997. 21. World Transport Policy and Practice (2002) , 8, 2. http:// ecoplan. org/wtpp /wt_index. htm 22. Green, W. Lawrence, Prevention and Health Education, Public anod Preventive Medicine (John m. Last, Robert B. Wallace Eds), Prentice Hall International Inc. NewYork 1992)
92
Kent Grlts Kirlilii, Etkileri Kontrolu ve Mevzuat

KURRA Selma
Baheehir niversitesi, Mimarlk Fakltesi, Beikta Kamps stanbul
zet
Bata ulam olmak zere evresel grlt kaynaklar, yksek dzeyleri ile kentlerde kii ve toplumu olumsuz etkileyen nemli bir evre kirlilii oluturmaktadr. Zamansal, spektral ve uzamsal deiimler gsteren evre grltlerini lm ve deerlendirmede ses fizii temelinde gelitirilmi birimler, lekler ve gstergeler kullanlmaktadr. Grltden etkilenmenin koullara gre deiebilirlii de gznne alnarak kabul edilebilecek grlt dzeyleri (grlt limitleri) ortaya konulmutur. Grlt kirlilii konusu dnyada uzun yllardanberi srdrlen alan almalarnn yansra lkemizde yaplan baz aratrmalar kapsamnda incelenmitir. evre Yasas kapsamnda 1986 da karlan Grlt Kontrol Ynetmeliinden sonra EU Directive 49 gznne alnarak daha kapsaml olarak hazrlanm yeni evresel Grltnn Deerlendirilmesi ve Ynetimi Ynetmelii; kentlerde statejik grlt haritalarnn yaplmasn zorunlu klmaktadr.
Giri
Grlt; insanlarda iitme saln, fizyolojik ve psikolojik dengeleri bozabilen, i performansn azaltan, evrenin holuunu ve skinliini yok eden ve dier kirlilik trlerine gre daha yaygn bir evre kirlilii trdr. Akustik kirlilik veya grlt; gelimi lkelerde kiisel ve toplumsal yaam kalitesinde bir dkln gstergesi saylmaktadr. Byk kentlerin dinamik karakteri, kontrol edilemeyen nfus artlar, plansz kentleme nedeniyle sanayi ticaret, konut, eitim salk yaplarnn iie olmas, evre etkisi dnlmeden sakin yerleim yerlerinden geirilen, giderek younluu ve hz artan ulam sistemleri, zellikle elence aktivitelerinin ve bireysel hareketliliin artmas gibi faktrler; daha geni bir corafik alana yaylm olan, daha eitli ve daha gl grlt kaynaklarn ortaya karmtr. Giderek artan grlt dzeyleri gn iinde nisbeten sakin olan erken sabah ve akam saatlerine ve haftasonuna doru yaylm ve sonuta artan gelir ve eitim seviyesine bal olarak daha sakin alanlarda yaama konusunda toplum beklentileri artmtr. Bu bildiride konu teknik ve sosyal ynleri incelenecek ve lkemizde yaplm baz almalar zetlenecektir.
1. Grlt Tanm ve Birimleri

Grlt; ses dalgalarnn oluumu, iletimi, etkileri, iitme konular, lm teknolojileri ve uygulamalar kapsayan Akustik: ses bilim ve teknii iinde incelenir. Ses fiziinde ilk alara kadar uzanan teori ve hipotezler, yzyln son yarsnda zellikle ses kirliliinin nlenmesi alannda kullanlmaya balanmtr. Daha sonra grlt kontrolu; ilgi duyulan yeni evre bilimlerinden birisi olmu ve tp, fizik, biyoloji, fizyoloji, eitli mhendislik, mimarlk
93
Kent ve Salk Sempozyumu 07/09 Haziran 2006 BURSA ve kent planlamas gibi bilim ve disiplinler ile btnleerek bir eit bilimler veya disiplinler araras nitelik kazanmtr. Akustik adan geliigzel bir dalga biimine ve birbirleriyle harmonik ilikili olmayan birden ok frekans bileenine sahip, yksek basnl, basnc zaman iinde deiebilen, ani veya srekli karmak sesler topluluuna GRLT ad verilir. Ses dalgalarnn bir kaynaktan retilmesi (emisyon) ve evrede yaylm (imisyon) farkl parametrelerin incelenilmesini gerektirmektedir (ekil 1). Genel ses fiziinde temel lm birimleri; ses dalgalarnn yaylma hz, dalga numaras, dalga boyu, frekans, kaynan ses gc, iddeti ve basncdr. Ses gc; (P:Watts) bir ses kaynann birim zamanda kresel bir dzlem zerinde yayd toplam ses enerjisidir ve ses kaynaklar serbest bir alanda (etrafta engel veya yanstc yzeyin bulunmad) yayd gle tanmlanr. Ses iddeti (yeinlii) (I : Watt/m2); belirli bir ynde ve birim zamanda birim alandan geen ses enerjisidir. Ses basnc: (p: Pascal, Pa veya Newton/ m2 ); ses dalgalarnn yaylmas srasnda, belirli bir zaman iinde ortamn bir noktasndaki hava basncnn atmosferik denge basncndan olan farkdr. nsan kulann alglama ve subjektif deerlendirme zellii gznne alnarak gelitirilen desibel (dB) birimi kullanlarak ses gc, iddeti ve basnc dzeyleri llebilmektedir. evre grltlerinin daha ileri lm, deerlendirme ve analizlerinde dalgalarn frekans ve basn ilikilerini gsteren frekans spektrumundan yararlanlr. Kulan tm frekanslarda eit duyarlla sahibolmamas zelliine dayal olarak gelitirilen arlk ebekeleri (dBA ve dBC gibi) grlt deerlendirmelerinde kolaylk salamaktadr, zellikle A arlk erisi yaygn olarak kullanlan standard bir l olmutur. Ayrca ilerde belirtilecei zere; kaynak, evre ve kullanc etkilenmeleri gznnde tutularak evresel grltler iin gelitirilen ve temel birimlere dayal metrikler, lekler ve istatiksel analizlere dayal gstergeler de bulunmaktadr. Dier yandan bir evrede yaylan ses enerjisinin nicelii konusunda yargya varabilmek; ncelikle kaynaa ilikin referans grlt dzeylerinin belirlenmesine bal olmakla birlikte, sesin kaynaktan kullancya ulat ortamn fiziksel zelliklerinin incelenmesini gerektirir. Bilindii gibi kaynan akustik niteliine bal olarak grltnn evrede kresel, silindirik veya dzlemsel dalgalar halinde yaylmas srasnda grlt dzeyleri zerinde evre koullarnn etkisiyle byk deiimler ortaya kmaktadr (ekil.2). Genel olarak dalga sapmas, yutulma, yansma, krlma, salma, giriim ve kat ortam titretirerek iletim gibi ses olaylar nedeniyle ortaya kan bu uzamsal deiimler; ses dalgasnn tonal zelliklerine de bal olarak grlt dzeylerinde nemli art veya azalmlara neden olmaktadr. Hesaplanabilir olan ve evre grlts tahminlerinde byk nemi bulunan bu faktrler unlardr: Kaynak- alc aras uzaklk, havann ses yutuculuu, meteorolojik faktrler (zellikle scakln ykseklikle deiimi, rzgar ve bal nem), toporafya, zemin rts, evredeki yanstc yzeyler, binalar, zel grlt perdeleri, orman ve aalk alanlar (en az 30m genilikte erit). Genel olarak ses basn dzeylerinin herhangi bir zaman sresi boyunca gsterdii deiimler de grltnn deerlendirilmesinde nem tar. Zamansal deiimler asndan grltler iki gruba ayrlmaktadr: Durgun (Kararl) Grltler: Ortalama grlt dzeyi ve spektral zellikleri uzun zaman srelerinde sabit olan grltlerdir ve geni veya dar band grltleri biiminde olabilirler. Durgun olmayan Grltler: Ortalama grlt dzeyleri ve spektral zellikleri deitirilebilen grltlerdir ve dalgal, kesikli ve vurulu (darbeli) grltler olarak tanmlanrlar. Bildiri zetleri Kitab Davetli Konumac Metinleri
94
Grlt kaynaklarnn ses retimleri, ilerde grlecei zere, yapsal ve ilemsel parametrelere gre deimekte olduundan, uzun sreli zamansal deiimleri hesaba katan gerekci tanmlamalar elde etmek zere istatistiksel zmlemeler (analizler) yaplmaktadr. ekil 3 te kararl olmayan trafik grltsnn bir zamansal kayd ve istatistikesl analizi grlmektedir.
ekil 1. Ulam grltsnde emisyon ve imisyon
ekil 3. Grltnn istatistiksel analizi
dssd
ZEMNN YANSITICILIK ETKS Ses kayna Alc noktas
Rzgar yn
RZGAR VE SICAKLIK DEMNN SES YAYILIMINDA ETKS
YAPILARDAN KARILIKLI YANSIMALAR
AA VE BTK RTS NEDENL SES AZALIMI
ekil 2. Sesin ak havada yaylmasnda etkili faktrler
2. evre Grlts Kaynaklar

Akustik zellikleri farkl olabilen grlt kaynaklar evre sorunu olarak incelendiinde iki grupta toplanabilir: 1. Yaplarn iinde ortaya kan grltler (nsan sesleri, ev aralarnn Bildiri zetleri Kitab Davetli Konumac Metinleri
95
Kent ve Salk Sempozyumu 07/09 Haziran 2006 BURSA grltleri; mzik setlerinin yksek sesleri, adm sesleri, darbeler, bro grltleri ve eitli makina ve donatmlarn; asansr, shh tesisat, soutma sistemleri, havalandrma ve iklimlendirme tesisat, p bacalar ve hidrofor gibi, grltleri) 2. D evre grltleri: Ulam grltleri (karayolu, demiryolu, havaalan grltleri), endstri grltleri (endstriye ait ara, gere ve makinalar ile iyerlerindeki eitli faaliyetlerden doan grltler), yapm (antiye) grltleri (yol ve bina yapm ilerinin ve makinalarn grltleri), insan faaliyetlerinden kan grltler (ocuk baheleri, spor alanlar, at alanlar ve kiisel grltler; yksek sesli konumalar gibi), ticar amal grltler (ak hava sinemalar, elence yerleri, ykseltilmi reklm ve mzik yaynlar, sesli satclar gibi). Bir ok lkede yaplan etkilenme analizleri sonucunda kentlerde en yaygn olarak bulunan ve en rahatsz eden grlt trnn; ulam ve zellikle motorlu ara trafiinden doan grltler olduu kantlanmtr. Ulam grltleri genel olarak dzeyleri etkileyen yapsal ve ilemsel faktrlerin eitlilii nedeniyle iki ayr lekte incelenir: 1) Tek tatlar: (otomobiller, ar tatlar, lokomotifler, vagonlar, uaklar vb), 2) Ulam etkinlikleri: (karayollar, havaalanlar vb). Tablo-1; grlt kaynaklar ve grlt dzeylerini etkileyen faktrleri zetlemektedir. Grltlerin elektroakustik cihazlarla llmesi, zellikle ulam, yapm ve endstri grltlerinin; grlt dzeylerinin hesaplanmas ve teknik nlemlerin (yaltm gibi); hazrlanacak akustik projeler kapsamnda ortaya konulmas olanakldr. Tablo 1. Grlt kaynaklarnn ses retimini etkileyen yapsal ve ilemsel faktrler Ulam grltleri Tek kaynak Birimi Tatn ya ve bakm, motor ve fan tipi fren sistemi iletim sistemi , arl ve kalk gc, tekerlek ve lastik tr, egzost sistemi, hz ve ivmesi, uu profili Kaynak grubu Ulam tr (durakl-duraksz), tat kompozisyonu (ar tat ve dizel trenlerin yzdesi), ulam hacmi (tat, tren, uu says/birim zaman) Karayolu Kaplama tipi, eim dneme ve erilik yarap, kavaklar, yol genilii, yolun evreye gre kotu. Demiryolu Raylarn parlakl veya przll, erilik yarap, raylarn balant tr, demiryolu strktr, evreye gre kotu. Havaalan Pist says, pistlerin birbirine ve evreye gre konumlar, uu izlerinin koordinatlar. antiye aralar Makinann yaps, motor gc, egzost, fren ve iletim ve ilemleri sistemleri, fan tipi, yaplan iin tr ve alma sresi, hareket dorultusu ve ilemsel modu. antiye alan Ayn anda alan ara says ve trleri, aralarn antiye iindeki konumlar, antiye iindeki toprak ve malzeme ynlar, toprak cinsi, antiyede bulunan yanstc ve engelleyici cisimler ve yaplar Makina, ara ve Kaynan yeri: yap iinde veya dnda, yaps, motor donatm gc ve devir says, fan,egzost ve iletim sistemleri, Akta altrlan monte edildii yzeyler ve balant trleri, taban ve makina ve altlk zellikleri, makinalara bal donatm, evredeki soutucular yanstc yzeyler, alma modu ve sresi , iletim zellikleri, ya ve bakm. Fabrika ve Ayn anda alan makina says ve trleri , makinalarn alma alan alma modlar, makinalarn birbirlerine gre konumlar, endstri yapsnn mimari ve strktrel Bildiri zetleri Kitab Davetli Konumac Metinleri
antiye ve yapm grlts
Endstri grlts
96
Kent ve Salk Sempozyumu 07/09 Haziran 2006 BURSA zellii, evredeki yanstc ve yutucu yzeyler, evredeki ses engelleri, endstri yapsnn dar allar (donatm). Ses ykseltici sistemlerin says, gleri, mekan iindeki konumlar, yneltim zellikleri, evredeki yaplara gre konumu, evredeki yanstc yzeyler ve engeller.
Elence yerleri ve ykseltilmi mzik Rekreasyon grltleri
Ak hava veya yap ii mekanlar (barlar,restoran, disko vd) Yksek dzeyli konuma sesleri, anons sistemleri, sirenler ve dinsel amal ses ykselticiler, ocuk baheleri, spor alanlar ve seyirci sesleri, otoparklar, eya tama, p toplama ileri, im bime makinalar, ticari ve reklam amal etkinlikler, at alanlar,model uak uurtma alanlar, hzl motorlu deniz aralar, vd
3. Grlt lmleri Ve Standartlar

evre grltlerinin lm ve analizlerinde kullanlan eitli fiziksel gstergeler vardr. Bu gstergelerin yansra frekans arlkl veya arlksz yml eriler, histogramlar, en yksek ve en dk deerleri belirten istatistiksel dzeyler de kullanlr. ISO 1996/1 e gre tanmlanan ve Avrupa Birlii Normlarnda (EU) nerilen ulam grlts lm birimleri unlardr: Edeer srekli ses basn dzeyi, LAeq (veya Leq, dBA): Ses dzeyleri zaman iinde deien kaynaklar iin; llen dalgal sese karlk gelmek zere ayn zaman periyodunda ve ayn efektif ses dzeyine sahip olan durgun ses dzeyi. T: ISO 1996 /2 ye gre gzlem sresi (rnek: 24 saat), Lp(t) : enstantane ses dzeyi, dBA, t:
T T L Aeq = 10 log 10 (1 / T ) 10 Lp (t ) / 10 dt dB( A) 0
rnek (lm sresi), s Ses etkilenim dzeyi (SEL veya LAE), dBA: Srekli olmayan bir olay ya da ilemden kaynaklanan grltnn enerjisine eit enerjiye sahip olan ve 1 s sre ile etkiledii varsaylan sabit A arlkl ses dzeyidir. Tek olaylarn deerlendirilmesinde zellikle endstriye ait iyerlerindeki grlt deerlendirmelerinde kullanlr. Kesikli(darbeli) grlt ortamlarnda ses olaylarnn toplam akustik enerjiye katklarn; bu olaylarn ortaya kt zaman aralna bal olarak hesaba katan bir birimdir. Leq ile ilikisi aada verilmitir:
N Leq = 10 log 10 SELi / 10 10 log T i =1

SELi: N sayda ksa sreli ve darbe tr grlt olay T: Gzlem sresi Gndz, gece, akam dzeyi, Lden: Avrupa Birlii Ynergesinde (Directive 2002/49/EC) nerilen grlt birimidir ve A arlkl uzun sreli ortalama ses dzeylerinden elde edilir:
Lden = 10 log 10
1 12 * 10 Lgndz / 10 + 4 * 10 ( 5+ Lakak ) / 10 + 8 * 10 (10+ Lgece ) / 10 24

dB( A)
97
Kent ve Salk Sempozyumu 07/09 Haziran 2006 BURSA Lgndz : 07.00-19.00 saatleri arasndaki LAeq , Lakam : 19.00-23.00 saatleri arasndaki LAeq , Lgece : 23.00-07.00 saatleri arasndaki LAeq . evre grlts lmlerinde uygulanacak yntemler, teknikler ve lm sistemleri uluslararas standartlarda belirtilmitir. lm yntemleri ve birimler grltnn niteliine gre, lm sistemleri (cihazlar ) da lm amacna gre deimektedir. Ancak sorunun niteliine bal olarak grlt lmelerinde aada belirtilen ilkeler uygulanmaldr: A. Problemin doru tanm (lmlerin amacnn belirlenmesi). B. Doru lm sistemi seimi C. Doru lme dzeninin kurulmas (uluslararas standartlara uygun lm ara ve gerelerin kullanlmas). D. Doru kalibrasyonun yaplmas (standarda uygun bir referans sinyaline gre mikrofon duyarlnn kontrolu). E. Uygun lm yntemlerinin kullanlmas F. lmlerin istenen doruluk derecesi ile yaplmas (belirsizliklerin saptanmas) G. lm ve deerlendirmeleri yapacak yeteri kadar eitimli kiilerin kullanlmas lm yapacak kii ve kurulular iin dier nemli konular unlardr: gerekli ISO standartlarnn salanmas, incelenmesi, yenilenen standartlarn izlenmesi, lm parametrelerinin belirlenmesi, lm amac ile kullanlacak cihazlarn genel zelliklerinin iyi bilinmesi, lm yapabilme sertifikalarnn ve akreditasyonun alnmas. lm srasnda yaplacak ilemler unlardr: Sinyal alma ve analiz: Ses gc, iddeti ve basnc evre grlts izleme: Gerek zamanl, ksa, orta ve uzun sreli lmler Data biriktirme (depolama) Grlt dzeyi analizleri: Spektral, zamansal (ksa sreli,uzun sreli) ve uzamsal Alan lmelerinde teknolojini geliim sresince kullanlan temel temel lm ekipman u sistemleri iermektedir: 1.Ses alc sistem: Mikrofonlar (ses basnc ve ses iddeti lenler), mikrofon kalibratrleri, nykselteler. 2.Ses basn lme sistemi: Basit ve duyarl ses basn lerler,integrasyon yapan ses basn lerler ve lme ykselteleri. 3.Ses iddet lme sistemi: zel ses iddet ler mikrofonlar ve analizrler. 4.statistiksel analiz sistemleri: Dalm analizrleri, grlt dzeyi analizr, bilgisayar yazlmlar. 5.Frekans analizi: Filtreler, gerek zaman analizrleri, bilgisayar yazlmlar. 6.Kayt ve depolama sistemleri: Grafik dzey kaydediciler, manyetik teyp kaydediciler, bilgisayar yzlmlar, srekli grlt izleme terminalleri ve modemle uzak mesafe iletimi 7. Bask ilemleri: Yazclar. (ekil 4-6)
98
ekil 4. Alanda grlt lm rnei ekil 5. Ksa sreli Leq lmlerine rnek
mikrofon data kaydedici portatif bilgisayar

(lm ve analiz yazlmlar)
ses basn ler
kt rnei:
zamansal dalmlar frekans spektrumlar grlt birimleri
ekil 6. Bilgisayar destekli lm sistemleri
4. Grlt Etkileri
Grltnn insan zerindeki etkileri 4 grupta incelenir: Fiziksel etkiler: Geici veya srekli iitme hasarlar. Fizyolojik etkiler: Vcut aktivesindeki deiimler, kan basn art, dolam bozukluklar, solunumda hzlanma, ani refleksler, uyku bozukluklar, stres oluumu, vd. Psikolojik etkiler: Davran bozukluklar, fkelenme, sklma, genel rahatszlk duygusu (annoyance).
99
Kent ve Salk Sempozyumu 07/09 Haziran 2006 BURSA Performans etkileri: veriminin dmesi (hz ve doruluk asndan), konsantrasyon bozukluklar, konuma ile giriim, anlama gl, vd. Tm bu etkilere ilikin bilimsel bulgular [1] de aklanmtr. evre grltleri szkonusu olduunda en yaygn grlen rahatszlk konusunda ulusal ve uluslararas dzeyde psikoakustik alan almalar yrtlm ve lkemizin de katld uluslararas almalar ile uygulanacak yntemlerin standart duruma getirilmesi ISO 15666 da gerekletirilmitir [2]. Direktif 49 ve yeni ynetmelie gre lkemizde de yaplmas zorunlu duruma gelen bu almalar; farkl lkelerde yaayan insanlarn grltden etkilenmeleri arasnda byk farkllklarn olmadn da gstermektedir [3]. Grlt etkileme analizleri sonucunda doz /etki ilikileri belirlenebilmektedir. rnein motorlu trafik ulam grlts iin yksek derecede rahatsz olan kiilerin yzdesini tahmin etmek iin gelitirilen Schultz erisi yeni ISO 1996-1 standard kapsamna da alnmtr: %HA = 100 / [ 1+exp (10.4- 0.132 Ldn)] % HA: Alan almalarnda uygulanan anketlerde yksek rahatszlk belirtenlerin yzdesi Ldn: zel birleik tam gn deerlendirme dzeyi Tm dnyada; alan aratrmalar ve bilimsel deerlendirmeler sonunda nerilen grlt ltleri (kabul edilecek en yksek grlt dzeyleri) daha sonra uygulanmas zorunlu limitler olarak ynetmelik ve yasalar kapsamna alnmaktadr. Ancak limitlerin uygulanabilirliinin zellikle maliyetler asndan ayrntl olarak incelenmesi gerekir. Grlt limitleri asndan bakldnda, lkelerde kullanlan limitlerin eitli koullara (yol tipleri, arazinin ve binalarn kullanm amacna, gn zamanlarna) gre 45-75 dBA arasnda deimekte olduunu grlmektedir [4]. lkemizde 1980 li yllardan bu yana eitli alan almalar gerekletirilmi olmakla birlikte uluslararas metodolojiye uygun olarak yaplanlarn says yeterli deildir [5-7]. Elde edilen baz bulgular zetlenirse; trafik grltsnn dier evre problemleri arasnda 4. derece yer tuttuunu gstermitir. Oysa ki; grlt konusuna verilen nem; OECD 1993 te 14 Avrupa lkesini kapsayan raporunda 2. sray, Fransada ise 1. sray almaktayd. Szkonusu almada lkemizde insanlarn %30 unun ok rahatsz olduu d grlt dzeyi Leq: 64 dBA olarak ortaya kmtr [6].
5. Trkiyede Grlt Kirlilii Ve Mevzuat

lkemizde devlet kurulular ve yerel ynetimler olarak grlt kirlilii ile dier evre sorunlarndan daha az ilgilenilmitir ve genelde grlt kaynaklarna kar dnyada rnekleri grlen toplumsal tepkiler yerine bireysel tepkiler gzlenmektedir. Ekonomik, sosyal, demografik, endstriyel ve ticari alanda hzl deiimler iinde olan lkemizde gelimi lkelere gre daha ciddi evresel sorunlarla uralmaktadr. Kukusuz farkna varlm olsa bile; yukarda belirtilen nedenlere ek olarak byk kentler ve evresinde kontrolsuz nfus artlar, hizmetlerdeki yetersizlikler, altyap eksiklikleri, endstride yeni tekniklerin uygulanmasnda bilgi eksiklikleri, ekonomik yetersizlikler, eitim eksiklikleri, farkl mevzuatta uyumun salanamam olmas, grlt kontrol uygulamasnn zel eitim gerektirmesi, teknik glklerden kanma kaygs ve en nemlisi ekonomik glkler, grlt kirlilii sorununun zmn geciktirmektedir. 1984 ylnda ckarlan evre Kanunun 2. maddesinde grlt evre kirlilii kapsamna alnmtr. Bu kapsamda 1986 ylnda karlm olan Grlt Kontrol Ynetmeliinin amac kiilerin skun ve huzurunu, beden ve ruh saln grlt ile bozmayacak bir evrenin gelimesini salamaktr. Ancak szkonusu ynetmelik gerekli uygulama klavuzlar ve lm yntemleri ile desteklenmediinden ve ilgili devlet kurulular arasnda gerekli koordinasyon Bildiri zetleri Kitab Davetli Konumac Metinleri
100
Kent ve Salk Sempozyumu 07/09 Haziran 2006 BURSA salanamadndan etkin biimde uygulanamamtr. Dier yandan karlan evre Etki Deerlendirmesi Ynetmelii de grlt incelemelerini zorunlu klmakla birlikte benzer nedenlerle doru iletilememektedir. Son olarak; Avrupa Birlii mevzuatna uyum kapsamnda 1.07.2005 tarihinde evresel Grltnn Deerlendirilmesi ve Ynetimi Ynetmelii yaynlanm olup uygulama konusunda baz niversitelerde eitim almalar srdrlmektedir.
6. Kentlerde Grlt Kontrolu Ve Grlt Haritalar

Grlt kontrolu, herhangi bir ses kaynandan yaylan grlt niteliine sahip sesleri, a) kabul edilebilir dzeylere indirgemek, b)akustik zelliini deitirmek veya etki sresini azaltmak, c) hoa giden veya daha az rahatsz eden bir baka ses ile maskelemek gibi yntemler ile sakncal etkilerini tamemen veya ksmen yok etme srecine denilmektedir. Grlt kontrolu, ekonomik ve ilemsel dnceler ile tutarl ve kabul edilebilir bir grlt evresi elde etme teknolojisi olarak da tanmlanabilir. Kabul edilebilir evre, bir kii, bir grup insan, tm bir toplum veya almas grltden etkilenen duyarl bir donatm paras olabilir.Teknik nlemler gnmzde Grlt Kontrolu Mhendislii ad altnda ayr bir disiplin kapsamnda ele alnmaktadr. 1950 lerden bu yana, evre grlts kaynaklarnn en yaygn olan ulam grltleri ve endstriden kaynaklanan grltlerin kontrolu konusunda bilimsel ve teknolojik alanda byk gelimeler elde edilmitir. rnein; grlt tahmin yntemleri, lm ve analiz teknolojileri gelitirilmi, gerek kaynak, gerekse evre ve yap akustii ve ses yaltm alannda bilimsel almalar younlam ve bu almalarn sonular mevzuat ile desteklendiinde grlt kontrolu alannda baz baarlar kazanlmtr. rnein daha sessiz motorlu tatlar, uaklar, emisyon limitlerinin uygulanmas ile daha sessiz sanayi rnleri vd. Ancak evresel grltnn nlenmesinde tm dnyada belirtilen nedenlerle ayn baar yakalanamaktadr. Grlt kontrolu ncelikle; kiisel veya toplumsal etkilenme derecelerine gre grlt limitlerinin belirlenmesine ve szkonusu limitlere bal olarak salanacak grlt azaltm miktarna gre gerekletirilir. Grlt kontrolu; elemanlar grlt kayna, evre ve etkilenenler ( kii ve toplum) olan bir sistem sorunu olarak incelenmektedir: Kaynakta kontrol: Kaynan yapmn stlenenler, retenler, iletimini yapanlar, kayna kullanan veya grltl eylemi yapanlar gibi kaynakla dorudan ilikisi olanlar asndan nemli olduundan emisyon kontrolu konusuna girmektedir. Kullancda kiisel kontrol: itme korunumu cihazlar, iitme korunumu programlar (Etkileme sresi dzenlemeleri) ve aktif sistemlerin kullanmdr. evrede grlt kontrolu: Genel stratejiler olarak: uygun kent planlamas (yer seimi), ulam alarnn planlanmas, tampon blgeler, bina gruplarnn uygun konum ve biimlendirilmesi, grlt perdeleri ve dier fiziksel evre faktrlerinden yararlanma ve yaplarn uygun projelendirilmesi ve ses yaltm uygulamalar olarak zetlenebilir. Ekonomik aralar ise tevikler, vergiler, ceza sistemleri ve tazminatlar olarak belirtilebilir [8].
Grlt haritalar:
Bir evrede mevcut veya gelecekte ortaya kacak grlt koullarnn corafik harita zerinde gsterilmesi bir ok lkede zorunlu hale gelmitir. Grlt haritalarnn karlmasndaki hedef; bir evrede mevcut grlt koullarn ve etkilenen nfusu belirlemek, yaplacak grlt kontrolu ve planlama almalar iin bir temel oluturmaktr. EC Directive49 e gre Avrupa Birlii lkelerinde evre grlts haritalar ve stratejik grlt haritalar olmak zere iki tr grlt haritasnn hazrlanmas ve 2007 ylna kadar Bildiri zetleri Kitab Davetli Konumac Metinleri
101
Kent ve Salk Sempozyumu 07/09 Haziran 2006 BURSA tm lkelerin kent yerlemeleri ve her trl ak alan (kentd) iin stratejik haritalar komisyona teslim etmesi istenmektedir. Direktifte evresel grlt kaynaklarndan motorlu tat trafii, demiryollar, endstri tesis ve alanlar, havaalanlar; grlt haritalarnda yeralmas zorunlu kaynaklar olarak ngrlmtr ve bu kaynaklarn grlt tahminleri iin nerilen hesaplama yntemleri (NMPB (Motorlu tat trafii), ISO 9613 (Endstri grlts), ECAC (Uak grlts), RMVR 1996 (Demiryolu grlts) olarak belirtilmitir.
389300 389400 389500 389600 389700 389800 389900 390000 390100 390200
4548400
4548300
4548200
4548100
4548000
389300
389400
389500
389600
389700
389800
389900
390000
390100
390200
> -99.0 dB > 35.0 dB > 40.0 dB > 45.0 dB > 50.0 dB > 55.0 dB > 60.0 dB > 65.0 dB > 70.0 dB > 75.0 dB > 80.0 dB > 85.0 dB
4547900
4547800
ekil 7. stanbulda grlt haritas rnei
Sonu
Akustik kirlilik (ses veya grlt kirlilii) toplumun bedensel ve ruhsal saln, i performansn olumsuz etkileyen bir sorun olarak dnyada uzun yllardan beri bilimsel ynleri aratrlan bir konudur. evre sorunu olarak konunun bilimsel, teknik, salk, sosyal, psikolojik, ekonomik, hukuksal, planlama, eitim ynleri vardr. Dier evre sorunlarndan daha yaygn ve zm karmaktr, te yandan etkileme alan ok daha genitir. lkemizde sorunun boyutlarnn giderek artt ve yeni mevzuata gre eitli kii ve kurulular tarafndan yaplmas gerekenler de gz nne alnarak, aratrmaclar, uygulamaclar ve planlamaclarn konuya bir an nce eilmeleri, sivil toplum rgtlerinin ve medyann katksyla toplumun bilinlendirilmesi, teknik eitimin yaygnlatrlmas ve haritalar iin grlt kaynaklarna ilikin veri salama almalarna bir an nce balanmas gerekmektedir. Referanslar 1. Berglund, Lindval, Community Noise, WHO Report 1995 2. M. Fields, R. G. De Jong, S. Kurra et al., Standardized General-purpose Noise Reaction Questions for Community Noise Surveys Journal of Sound and Vibration, Vol. 242, No. 4, May 2001, pp. 641-679 3. Kurra, Overview of the Community Noise Studies in Turkey and Introduction to the New Regulation Conforming to Directive 49/EC, Environmental Noise Control, The 2005 Congress and Exposition on Noise Control Engineering, 07-10 August 2005, Brazil, Paper no:1976 4. Tachibana ve Lang, Assessing the effectiveness of Noise Policies and regulations: Final report. INCE Techmical Study Group, 2005
102
4547800
4547900
4548000
4548100
4548200
4548300
4548400
Kent ve Salk Sempozyumu 07/09 Haziran 2006 BURSA 5. Kurra ve Aksugr, Analysis of Environmental Noise and Determination of Highest Acceptable Noise Levels with Regard to Noise Control in Istanbul, The International Conference on Noise Control Engineering (Inter-Noise 83), 1983, Edinburgh, s.671-677. 6. Kurra ve nal, stanbul'da Yaplan Grlt Kirlilii Analizleri Yardmyla Grlt ltlerinin Saptanmas ve Grlt Kontrolu Ynetmelik Tasla, Babakanlk evre Mstearl almas, T. Ocak 1985 7. Kurra , Tamer ve Rice, Environmental Noise Pollution Research Project, evre Bakanl ve UNDP Report Nov. 1995, ITU. 8. Kurra, zsoy, Environmental Strategies and Action Plan: Noise Pollution, DPT ve Dnya Bankas raporu, 1996 , ITU.
103
Kentlerin Dezavantajl Gruplara Gre Dzenlenmesi Kadn Ve ocuklarn Kentli Haklar

TOKMAN L.Yldz* ALKAN Ayten**
*ehir Plancs ** Ankara niversitesi Siyasal Bilgiler Fakltesi
Giri
1992 ylnda Avrupa Yerel ve Blgesel dareler Daimi Konferansnda (AYBK) Avrupa Konseyi tarafndan kabul ve ilan edilen Avrupa Kentsel art, kentli haklarn tanmlayan nemli bir uluslararas belgedir. Belge 20 maddelik bir deklarasyon ve 13 maddelik art ilkelerinden olumaktadr. Kentli haklar; gvenlik, kirletilmemi salkl bir evre, istihdam, konut, dolam, salk, spor ve dinlence, kltrleraras kaynama, kaliteli bir mimari ve fiziksel evre, ilevlerin uyumu, katlm, ekonomik kalknma, srdrlebilir kalknma, mal ve hizmetler, doal zenginlikler ve kaynaklar, kiisel geliim, belediyeleraras ibirlii, finansal yap ve mekanizmalar, eitlik balklar altnda tanmlanmaktadr. Kentli haklar balamnda salk hakk; kentlilerin beden ve ruh salnn korunmasna yardmc olacak bir evrenin ve buna ynelik kentsel koullarn salanmas olarak tanmlanmtr. Yerel ynetimler, kentli haklarndan, o kentte yaayan herkesin eit olarak yararlanmasn salamakla ykmldr. Ancak, yasal dzenlemelerde bir ayrm olmasa da btn kesimlerin bu haklardan eite yararlanabildiini sylemek olanakl deildir. Kentli nfusun yarsn oluturmakla birlikte dezavantajl gruplar olarak nitelendirilenler arasnda bulunan kadnlarn, gerek hayatta kentli haklarn kullanabilmeleri, farkl kentsel politika, program ve stratejileri gerektirmektedir. Bu bildiride; kadn ve ocuklarn kentli haklar, kent politikalar, kent ynetimi ve kent planlamas erevesinde ve toplumsal cinsiyet eitlii yaklamyla irdelenmitir.
Kentli haklarnda toplumsal cinsiyet eitlii yaklam

Toplumsal cinsiyet eitliini ncelikli konularndan biri olarak alan AB mevzuat; Amsterdam Antlamasnn ilgili maddelerinde (madde 2-3, blm E) politika oluturma, kaynak datm ve uygulamayla ilgili tm programlama srelerinde eitlik salama amacna ncelik verilmesini art koar.8
Son yllarda gerek uluslararas yaznda, gerekse kadn-erkek eitliini ve kadnlarn glendirilmesini ncelikli ve ertelenemez konulardan biri olarak ele alan AB mevzuat ve politikalarnda, en ok kullanlan kavramlardan biri, toplumsal cinsiyetin ana politikalara yerletirilmesidir. Bu kavramla kastedilen, ana politika alanlaryla kurumsal yaplarn toplumsal cinsiyet farkllklaryla gereksinimlerine duyarl bir bak asndan yeniden tasarlanmasdr.
8
104
Bu perspektif, Habitat II (1996) taahhtleri arasnda, cinsleraras eitliin salanmas balamnda, kadnlarn, insan yerlemelerinin planlanmasna ve karar alma srelerine tam ve eit katlmn zendirecek politika ve uygulamalar formle etmek ve kuvvetlendirmek hedefi olarak yer almaktadr. Kresel Eylem Plan, kentleen bir dnyada srdrlebilir insan yerlemelerinin gelimesi bal altnda (119.nolu uygulama stratejisi), insan yerlemelerinin cinsiyete duyarl bir biimde planlanmas ve ynetimi iin; yerel ynetimlerin, kadn gruplaryla ibirlii iinde, kentsel hizmetleri, kadnlarn gereksinmeleri ile yararlanmalarn gznne alarak salamasn ve kadnlarn kent yaamyla ilgili her alana ve planlama srelerine katlmn tevik etmesini vurgulamaktadr. Ulusal Eylem Plannn ncelikli konular arasnda; kadnlarn ev iinde ve kent yaamnda konumunun glendirilmesi(ncelikli konu.16) ve ocuklarn frsat eitlii iinde kendilerini yetitirebilecekleri ortamn hazrlanmas (ncelikli konu.17) vardr. Eylem Plan hazrlanma srecine katlan kadn rgtlerinin konunun nemine ilikin gr; krkent ayrm, kltrel ve sosyo-ekonomik dzey farkllklar belirleyici olmakla birlikte, ataerkil aile dzeninin hakimiyeti ve bu hakimiyetin srdrlmesinde aile ii i blmnn zellikleri yannda konut ve evre dzenlenmesi ve bunlarla ilgili ilikilerin arasal bir ilev grmekte olduu ynndedir. nerilen zm; var olan kadn, konut, evre ve toplum ilikilerinde deiiklik yaratmak iin, kadnlarn konut sahipliliinin artrlmas, konut alanlar ve planlama srelerine katlmlar, konutun ve konut merkezli yaamn kadn stnde erkek egemenlii kurmak ve iddet uygulamak iin ara haline gelmesini engellemek, ekonomik ve toplumsal alanda gvenli yaam salamak olarak belirlenmektedir. Kadnlar; konut d mekanlarda gnn her saatinde kent yaamna katlmlarn salayacak gvence, yakn evre dzenlenmesine katlm, biraraya gelebilecekleri ortak mekanlar, belediye meclislerinde temsili artrmak, eve bamlln azalmas iin ocuklarn bakm sorununun ev dnda ve kamusal olarak salanmas ve buna ilikin mekanlarn dnlmesini istemektedirler. ocuk Haklar Szlemesi (1990) balamnda; her ocuun bedensel, zihinsel, ruhsal, ahlaksal ve toplumsal gelimesini salayacak yeterli yaam hakk standardna, oynama ve yana uygun etkinliklerde bulunma, kltrel ve sanatsal yaama serbeste katlma ve grlerini serbeste ifade etme hakkna sahip olduu, bu gruba ulamay hedefleyen eitim, salk, dinlence, spor, kltrel etkinliklere ilikin kentsel hizmetlerin yetersizlii, ocuk alanlarn, zihinsel ve bedensel engelli ocuklarn, sokak ocuklarnn zel durumunun nemi ve bunlara ynelik kentsel hizmetlerin gereklilii vurgulanmaktadr.
Kent ynetimi ve kentsel hizmetlerin kadn ve ocuklar iin nemi

Yasalarmzda ynetime katlm ve hizmetlerden yararlanmayla ilgili olarak hemehrilik (kenttalk) hukuku erevesinde getirilen hak tanm o yerlemede yaayan herkesi ierir. O yerlemede yaayan kadnlarn, bir baka deyile kadn hemehrilerin, dier hemehriler gibi yerel hizmetlerden yararlanma, yerel ynetimlerin kararlarna katlma ve yerel etkinlikler hakknda bilgilenme hakk vardr. Kadnlarn ve erkeklerin yerel ynetimler tarafndan sunulan sosyo-ekonomik ve meknsal hizmetlerden yararlanmalar farkl dzenlemeler gerektirdii gibi iki grubun gereksinmeleri, sorunlar ve beklentileri de ayn deildir. Ayn ekilde kentsel hizmetler ile ilgili politikalar ya da politika yokluu, kadn ve erkekleri farkl biimlerde etkiler. rnein, hizmetler kalite ve maliyet bakmndan uygun deilse, bu
105
Kent ve Salk Sempozyumu 07/09 Haziran 2006 BURSA yetersizlik kadnlar tarafndan, geleneksel kadn etkinliklerinin daha da arlamasyla karlanacaktr (ocuk bakm, temizlik, alveri, yal ve hasta bakm, vb). Kadnlarn, kentsel hizmet ve olanaklarn mahalle leinde yaygn olduu bir yapya gereksinmeleri vardr. Bu gereksinme, yoksul ve kent merkezinden uzak yerleim alanlarnn temel hizmet ve altyap olanaklarndan yoksun kald durumlarda zellikle artar. Bu blgelerde yerel ynetimler tarafndan kadn dayanma merkezleri olarak ilev stlenecek mekanlarn ve mahalleye kentsel hizmetlerin ulamn kolaylatracak semt birimlerinin oluturulmas, hem hizmetin mahalleye gtrlmesi, hem de bu birimlerde etkin rol alan kadn ve kadn rgtlerinin mahallelerini ilgilendiren kararlara katlmn kolaylatrc bir dzenlemedir. ocuk, hasta, yal bakmlarna ynelik cretsiz alar ve cretsiz muayeneler gibi kamusal salk hizmetleri ile cretsiz ya da dk cretli okul ncesi eitim hizmetleri zellikle mahallelerde grlmesi gereken hizmetlerdir. Bu tr hizmet alarnn oluturulmas, kadnlarn sosyo-ekonomik hayata katlmasn ve onlarla birlikte bakmndan sorumlu tutulageldii kiilerin de yaam kalitesinin ykselmesini salayacaktr. Kadna ynelik iddet, kadn sal ile ilgili en nemli sorunlardan biridir. Trkiyede yaygn bir iddet istatistii olmamakla birlikte, her drt kadndan birinin kocasnn fiziksel iddetine maruz kald, ailelerin %30unda fiziksel, %53nde szel iddet olduu saptanmtr.Yeni belediye yasasyla getirilen hkmn bykehir belediyeleri ve nfusu 50.000 den fazla olan belediyeler iin iddet gren kadn ve ocuklarnn snabilecei ev d bir mekan oluturmak iin ak bir yasal sorumluluk tanm yapm olmas nemlidir. te yandan, lkemizde kadnlarn otomobil sahiplii ve kullanm oranlar ok dktr. Kadnlar, arlkl olarak, toplu tama aralarn kullanarak ve / ya da yaya olarak kent-ii yolculuk yapmaktadrlar. Dolaysyla toplu tamacla ve yayala ilikin dzenlemelerin nitelii, kadnlarn mekansal ve toplumsal hareketliliini belirleyen unsurlardan biridir. Yerel ynetimlerin kadnlar iin yaya olarak ulam kolaylatracak evre dzenlemeleri yapmalar, toplu tam ulamnda kolaylklar getirmeleri (otobs saatleri ayarlamalar, zel otobslerde de kullanlan tek tip kart uygulamalar vb) gerekir. Kadnlarn mekansal hareketliliklerini snrlandran en nemli etmenlerden biri de yollar, caddeler ve parklar da dahil olmak zere kentin kamusal mekanlarn, zellikle belli bir saatten (hava karardktan) sonra kullanamamalardr. Yerel ynetimlerin, mekann adil ve eitliki kullanlabildii dncesini zedeleyen, kadnlarn bedensel ve ruhsal saln tehdit altnda brakan bu konuda duyarl olmas gerekir. Trkiyede kadnlar tanmazlarn ancak %9una sahiptir. Oysa herkesin konut edinme hakk Anayasal gvenceye balanmtr. Yerel ynetimlerin bu erevede tahsis edecei arsa ve yapaca konutlarda seenek, eitlilik ve eriilebilirlii artrmas, sosyal ve ekonomik olanaklar kstl olan kadnlarn haklarn pazar mekanizmasna brakmayarak kadnlar iin belli oranda arsa ve konut ayrmas, bunun nceden belirlenmi bir kadnn konut edinme hakk kotas kapsamnda yaplmas mmkndr.
Kent ynetimine kadn katlm

Trkiyede yerel demokrasi ve katlmn temeli olan temsile bakldnda, yerel meclislerin (il genel ve belediye meclisleri), varolan yaplar iinde kadnlar, yoksullar, engelliler vb. dezavantajl gruplarn temsil edilmesinde yeterli olmad grlr. Yerel ynetimlerin seilmi karar organlar olan belediye meclisleri ve l genel meclislerinde kadnlar ancak %2 orannda temsil edilmektedirler. 3234 belediye bakanndan yalnzca 18i (%0,6) kadndr. ( Bildiri zetleri Kitab Davetli Konumac Metinleri
106
Kent ve Salk Sempozyumu 07/09 Haziran 2006 BURSA AB lkelerinde seilmi her 5 yerel yneticiden biri kadndr. Kadnlarn belediye meclislerinde temsil oran svete %41, Finlandiyada %30, Almanya ve Hollandada %23tr). Bu sadece kadnlarn sistematik olarak erkekler tarafndan temsil edilmesi anlamna gelmez, ayn zamanda, kadnlarn gereksinme ve sorunlarnn da yerel karar alma mekanizmalarna yansmasnn yetersiz olduunu gsterir. Yeni belediye yasasyla getirilen Kent Konseyi oluumunun yasaya girmeden nce de, baz yerel ynetimlerde belediye bakan ya da valinin inisiyatifiyle oluturulduu bilinmektedir. Bu oluumlar, yerel ynetimlere orada yaayanlarn katlmn salamakta bir yerel demokrasi ve katlm modeli sunmaktadr. 1997den bu yana ileri Bakanlnn destekledii bir UNDP projesi olan Yerel Gndem 21lerin Teviki ve Gelitirilmesi projesi kapsamnda 60 dolaynda yerel ynetimle srdrlmekte olan almalar sonucunda, bu yerlemelerde, kent konseyleri ve baz kent konseylerinin bnyesinde de kadn meclisleri, kadn komisyonlar ya da kadn platformlar kurulmutur. almalarn nemli baarlar elde ettii yerleimlerde, yerel kadn rgtlerinin katlmnn nemli bir rol oynad bilinmektedir. Yarn in Bugnden Yarn in Bugnden, Ka-Der Ankara bnyesinde oluan Yerel Siyaset alma Grubunun, 2003 ylnda balatt, 2009 yerel seimlerine kadar devam edecek olan kampanyann addr. alma grubu, farkl niteliklere, siyasal tercihlere ve deneyimlere sahip 10 feminist kadndan olumaktadr. Bu kadnlarn her biri farkl kadn kurulularnda aktif olarak almaktadrlar. A.. Kadn Sorunlar Aratrma ve Uygulama Merkezinden akademisyen, yerel siyasette cinsiyete duyarl yaklaml eitim materyallerinin hazrlanmas, eitim programlarnn oluturulmas ve yrtlmesinde etkin olarak grev almaktadr. Kampanyann amalar; Kadn rgtlerinin yerel siyasete katlm hedefi dorultusunda harekete gemelerini salamak, Kadnlarn yerel ynetimlere aday olmalarn desteklemek ve tevik etmek, Siyasal partilerin ve hkmetin yerel ynetimlerle ilgili programlarn etkilemek, yerel siyaseti cinsiyet eitlii asndan gelitirecek perspektifler oluturmak, Yerel ynetimlerin cinsiyet eitlii konusundaki duyarllk ve bilincini ykseltmek Kadn semenlerin duyarln artrmak, medyann dikkatini konuya ekmek, Kadn rgtleri ile belediyeler arasnda ibirlii olanaklarn artrmak,
olarak zetlenebilir. Kampanyann ilk iki yl, kadnlar harekete geirmek ve rgtlemeye, kadn adaylar destekleme ve tevik etmeye, kadn semenlerin duyarlln ykseltmeye ve medyann dikkatini konuya ekmeye odaklanmtr. Bu srete; Siyasal parti ve sivil toplum rgtlerinin kadn yeleri iin eitimler yaplmtr. MaysAralk 2003 arasnda toplam 23 eitim gerekletirilmi, bunlarn alts siyasal partilerle, kadn kurulularyla, ikisi sendikalarla, on ikisi ise gecekondu blgelerinde yaplmtr. Yerel ynetimlerdeki kadnlar arasnda bir iletiim a kurulmutur (kadn belediye bakanlar, belediye meclis yeleri, il genel meclis yeleri ve muhtarlar). Be bror ve iki kitap yaynlanmtr. Bildiri zetleri Kitab Davetli Konumac Metinleri
107
Kent ve Salk Sempozyumu 07/09 Haziran 2006 BURSA Kadnlarn Yerel Seim Bildirgesi hazrlanm ve lke apnda datlmtr. Baz kentlerde (Antalya, Denizli, zmir ve Ankara) yerel siyasette kadn temsilini artrmak zere propaganda toplantlar dzenlenmitir. ki deerlendirme toplants yaplmtr. Toplantlar akademisyenlerden yerel basna, parlamenterlerden kadn belediye bakanlarna ve toplum merkezlerindeki kadnlara kadar geni bir katlmc profili iermitir. Kampanya srecini anlatan ve yaplan etkinlikleri grnr hale getiren Kadn Bamza isimli bir kitap yaynlanmtr. Bunlarn yannda, ok sayda seminer, konferans, tartma toplants dzenlenerek kamu oyu yaratlmaya, kadnlarn yerel siyasetteki eksik temsiline dikkat ekmeye allmtr.
2004 Yerel seimlerinden sonraki srete ise, yaplan almalar; yerel ynetimler ve yerel kadn rgtleri arasnda ibirliini gelitirmek, kadnlarn yerel ynetimlere katlmn artrmak, kadn belediye bakanlarna destek vermek ve onlar glendirmek, kendi aralarndaki bilgi ve deneyim alveriini artrmak, yerel kamu politikalarnn cinsiyete duyarl hale getirilmesine, politika yapanlarn duyarllnn artrlmasna almak olarak zetlenebilir. Kampanyann hedeflerinden biri olan hkmet ve siyasal parti programlarn etkilemek ve yasal dzenlemeler iin politikalar retmek, 2005 ylndan itibaren younlalan bir alan olmutur. Yeni Belediye Kanunu bata olmak zere, yerel ynetimlere ilikin yasal dzenlemeler taranarak cinsiyet eitliini glendirici bir yaklamla deerlendirilmi, yerel kadn rgtlerinin kadnlarn yerel sorunlarn saptamak, zm nerileri gelitirmek ve belediyeler ve yerel kamu kurulular ile iletiim ve ibirliini artrmak zere eitim programlar ve eitim materyali hazrlanmtr ( eitim kitap ve bir cd). Genel olarak yerel siyaset ve kadn rgtleri ile yerel ynetimler arasnda somut ibirlii olanaklarnn aratrlmas ve tartlmas iin dzenlenen atlye almalar; Mula, Ankara, Kars, Urfa ve Antalyada yaplmtr.
Sonu
yldr srdrdmz almalar, yerel hizmetlerin zelikle kentlerde kadnlarn yaamlarn kolaylatrp, konumlarn glendirmekteki nemini tartmasz bir ekilde ortaya koymaktadr. Bu almalarda; kadnlarn ve erkeklerin yerel ynetimler tarafndan sunulan sosyo-ekonomik ve meknsal hizmetlerden yararlanmalarnn farkl dzenlemeler gerektirdii gibi iki grubun gereksinmeleri, sorunlar ve beklentilerinin de ayn olmad, ayn ekilde kentsel hizmetler ile ilgili politikalar ya da politika yokluunun, kadn ve erkekleri farkl biimlerde etkiledii, herkese eit yerel kamu hizmeti anlaynn sonuta eitlik salamad, yerel hizmet sunumunda kadnlarn gereksinmelerinin zellikle dikkate alnmas gerektii aka grlmektedir. Cinsiyete duyarl hizmetlerin nasl gerekletirilebilecei konusunda, yerel ynetimlerin kamusal hizmetleri; kadnlarn gndelik yaam ykn azaltmaya ynelik hizmetler gibi kadnlara zel yerel ynetim hizmetleri olarak almalar yannda, tm hizmetlerin zel olarak kadnlarn da gereksinmelerini dnerek programlanmas ve uygulamas szkonusudur. lki yerel ynetimlerimizde snrl bir duyarllkla uygulanmakta, her yerel politika, program ve projenin cinsiyet asndan deerlendirilip uygulanmas demek olan ve buna ynelik
108
Kent ve Salk Sempozyumu 07/09 Haziran 2006 BURSA kurumsal deiiklikler gerektiren ikincisi, temennimiz olarak ancak almalarmzda yer alabilmektedir. Kadnlarn, gndelik yaama ve yaadklar evrenin niteliine ilikin sorunlar nedeniyle kamusal alann dnda kaldklar, Trkiyenin Habitat II Raporu ve Eylem Plannda da ifade edilmitir. Habitat IInin yetkili klma perspektifiyle birlikte, Rio Zirvesinin (1992) sonucu olarak 1997 ylndan balyarak oluturulan YG21 inisiyatifleri de projenin baarl olduu yerlerde, kadnlarn aktif rol oynadklarnn altn izmektedir. Pek ok kentsel hizmet, dzenleme ve politika, cinsiyet asndan tarafsz grnse de, gerekte yaratt sonular asndan, kadn yanls deildir. Kentsel mal ve hizmetlerin en nemli kullanclar olan kadnlarn mal ve hizmetlerin retim, sunumu ve datmna ilikin karar alma srelerinin etkin yeleri haline gelmeleri, kadnlarn gereksinme ve sorunlarnn yanstlmas iin uygun kanallar, cinsiyet eitsizliklerine ve farkllklarna duyarl yeni bir kent ynetimi yaklamn yaratacaktr. Bu, yerel kalknma hedefine ulamay kolaylatracak, hem kadnlarn ve dolaysyla hanelerin yaam kalitelerini ykseltecek, hem de kadnlarn vatandalk ve kentli haklarndan gerek anlamda yararlanmalarna olanak salayacaktr. Salkl, yaanabilir, srdrebilir, haka insani yerleim ve kentsel evrelerin n koulu budur.
Kaynaklar
1. 5393 sayl Belediye Kanunu, 13.07.2005 tarih ve 25874 sayl Resmi Gazete 2. AB (2000) Avrupa Birlii Temel Haklar art (7-9 Aralk 2000) Avrupa Topluluunun alma Yaamnda Kadn - Erkek Eitliine Dair Dzenlemeleri ve Trkiye (Nurhan Sral, Ankara: KSSGM, 2002) 64-7. 3. AK (Avrupa Konseyi), Avrupa Yerel Ynetimler zerklik art (European Charter of Local Self-Government), Resmi Gazete, Say: 21364 (3 Ekim 1992) 4. ALKAN, Ayten (2003) kadnlar tarafndan, kadnlarla birlikte ve kadnlar iin Yerel Politika (Ankara: KASAUM - KADER Eitim Materyali) (2006) Belediye Kadnlara da Hizmet Eder! (Ankara: KADER Ankara YSG) 5. BERKTAY, Fatma, Keresteciolu, ,-ubuku,U,S-Terzi,-Forsman,K,Z, Trkiyede ve Avrupa Birliinde Kadnn Konumu:Kazanmlar, Sorunlar,Umutlar, KA-DER yaynlar,2004,stanbul 6. BORA, Aksu, SAT, Ceren, Dm Bilgisi, KA-DER yaynlar,2006,Ankara 7. IIK, Nazik S. (2002) 1990larda Kadna Ynelik Aile i iddetle Mcadele Hareketi inde Olumu Baz Gzlem ve Dnceler, 90larda Trkiyede Feminizm (der.Aksu Bora & Asena Gnal) (stanbul: letiim) 41-72. 8. TOKMAN, Yldz-ALKAN,Ayten (2005) Yerel Politika ve Planlamayla Cinsleraras Eitlik Bak Asnn Btnletirilmesi: Yarn in Bugnden Kampanyas Deneyimi, 8 Kasm Dnya ehircilik Gn 29. Kolokyumu - Planlamada Yeni Politika ve Stratejiler: Riskler ve Frsatlar, stanbul: T Mimarlk Fakltesi ehir ve Blge Planlama Blm -TMMOB ehir Planclar Odas s. 461-471 9. TOKMAN, Yldz-ALKAN,Ayten,KENDRC,Sema,Yerel Ynetimlere likin Yasal Dzenlemeler erevesinde Kadnlara Yer Amak,KADER yaynlar,2006,Ankara
109
Kent ve Salk Sempozyumu 07/09 Haziran 2006 BURSA 10. TOK(TC. Babakanlk Toplu Konut daresi Bakanlg),(1999),Habitat Gndemi ve stanbul Deklarasyonu,s.18 11. TOK,(1996),Trkiye Ulusal Rapor ve Eylem Plan, s.116-122 12. WALD,(1999), Avrupa Kentsel art, Yerel Ynetimlerimizin Avrupa Platformu, Avrupa Konseyi Yerel ve Blgesel Ynetimler Kongresi
110
zrller ve Yallar in Ulalabilir ve zgrletirici ehirler

SRMEN kr
Y. Mimar, stanbul Teknik niversitesi
EHRLERMZ KADERLERMZDR. nsann seim hakk ok snrl: Bir ya da birka ehir. Her insan kendisine sormutur : Neden bu ehirdeyim, neden bu ehir bana verildi ? nsan; gven iinde, faal ve retken kalarak, salkl bir bedenle, mutluluk ve haz duyarak yaamak iin ehirlerdeki arayn hep srdrd. Mutsuz olduu ehirlerden mutlu olabileceini dnd baka ehirlere kat. Ama ehirden hi vazgemedi. Hakikat u: Bize gzel ehirler verilmesini istiyoruz. Gerek anlamda da bir ehirden snrl sayda ke, meydan, sokak, bina, yeil alan paras ve evle tablomuz tamamlanyor... nsan bunlardan fazlasna sahip olamad ve olamaz da. Hayat oyununu bu kadar sahnede oynayabiliyoruz. te bylece ehirlerimiz kaderlerimiz oluyoruz. Onlardan onlara kaabiliyoruz ancak. yleyse ehirlerin zerimizdeki bu etkinliinin ve gcnn bilincine daha ok varmamz gerekiyor. an ak olarak ortaya km bulunan ehirleme, binalama ve yaplama srecinde evrenin makul saylamayacak bir lde bask altna alnmas, tabiatn ehirsel evre ile btnlemesinin engellenmesi ve yeryznn dev inaatlarla kirletilmesi sz konusu olabilmektedir. Bilimsel bilginin, yntemlerin ve yaklamlarn ok daha sistemli bir ekilde yeryzndeki insan topluluklarnn hayatna hkim olmaya baladn kabul etmemiz gereken bir ortamda; rasyonel olmayan yerleim kurma, ehirletirme, ina edilmi evre oluturma ve binalatrma sreleri pheye mahal brakmayacak ekilde Mutlu etmeyen ehirler olarak karmza kabilmektedir. Tarih boyunca insanlar yeryznn kendilerine en ekici gelen kelerini setiler; belli uygun iklim kuaklarnda, belli gzel sahil bantlarnda, belli rahat hareket gzerghlarnda, belli tabiat zenginlii noktalarnda yerletiler ve mutlu olmaya altlar. nsan topluluklarnn paylamakta glk ektikleri bu dnya paralarnda devletler ve uygarlklar kuruldu; yerleim yerleri ve ehirler tesis edildi. Buralarda parlak gnler geirildi. Ama sonra da bunlarn bir ksm ykld, kayboldu, terk edildi. nk belki o noktalarda insanlar yeryzn fazla smrdler, kirlettiler ve glerini birbirlerine kabul ettirmek iin de attlar. Yani nesiller, neticede snrl imknlar ve kaynaklar sunan bir yeryzn tam bir sorumluluk iinde kullanmadlar. Dnya da beklenenden daha hzl ekilde eskitilerek gnmze gelmi oldu. letiimin gc ve bilgi aknn hz sayesinde insanlk fiziksel evredeki durum ve gidiattan bugn her zamankinden daha fazla haberdar; ama insann bencillii yine de durdurulamyor. Hayat ve yaama zeminlerini tekil eden bnyelere hzla aktarlan ksa vadeli karlar, ilk bakta ekici ve kolay gzken zararl bireysel zmler ve sahte bir refah uyuukluu hayatlara hkim olabiliyor; ehirlerimize, yerleimlerimize kt ve tehlikeli izgiler eklenmesine devam ediliyor. Kaderlerimiz bizi mutlu etmeyen, ama bizi mutlu etmesi iin fazla aba da gstermediimiz ehirlerde ekillendiriliyor.
111
Kent ve Salk Sempozyumu 07/09 Haziran 2006 BURSA EHRLERMZ KARAKTERLERMZDR. Uygarlklar ehirlerde yayoruz. ehirler ada hayatn ulat dzeyin sunulduu bir ortam. Bu bakmdan her ehir evrenselin bir paras. Ama te yandan her ehrin kendisine zg, tarihin derinliklerine uzanan bir ruhu var. Toplumun sosyal dokusu, dayanma duygusu, kltr, gemi ve gelecek balantlar ehirde kendisini temsil ortamna karyor. ehirlerimiz kendileri iinden davrandmz karakterlerimizdir. ehirler, semtler, meydanlar, caddeler, parklar, binalar simgelerdir; insan topluluklarnn tarihteki izleridir. Ama acaba yaadmz ehrimizin bizi hakkyla temsil ettiine inanyor muyuz? Byk ihtimalle hayr. nk kendimizi onda yaarken mutlu hissetmeyebiliyoruz. zlemlerimizde baka diyarlarn baka ehirleri yer alabiliyor. Hlbuki ehrimizin izgileri, olaan d byk tabi felaketler dnda, bizim irademizin eseri. Demek ki, bir bakma kendimizi aldatmaktayz. stelik ok da masum deiliz. ehirliler olarak yaarken, hareket ederken, tketirken kk kk ihanetlerde bulunuyoruz. Ama bunlar nemsemiyoruz ve unutmaya, unutturmaya alyoruz. Herkes iin yaanabilir, ulalabilir ve zgrletirici ehirleri elde etmek iin hem bir irade, hem bir aba, hem de fedakrlk gerekiyor. dl olduka uzakta gibi gzktnden; aldanp kolay ve nefsimize ho grneni seersek tabiata, tarihe ve topluma yozlatrc bir etki brakm oluyoruz. stelik o anki hazzmzn bozulmamas iin bencilce davranmakla elde ettiimiz bir ey de olmuyor; sonunda artlar ve tablo daha da ktleerek hayatmzn ilerideki bir duranda karmza daha ar bir bask olarak kabiliyorlar. Kendimizi derinlemesine tanmaya alalm, karakterimizi iyi tahlil edelim. Sonra da bizi tamamen temsil edebilecek bir ehir yaratmak iin irade gsterelim. Hint bilgelerinin tespiti her zaman dorudur: Aclarn anahtaryla alr sevincin kaplar. ehrimiz iin ekeceimiz her zahmet hayatlarmza gzellik olarak dnecektir. Sabah evinizden ktnz ve yrdnz kaldrmda almakta olan bir iinin yeni ve gerekli birtakm dzenlemeleri ihtimamla ve evkle yapmakta olduunu grdnz... Demek ki dnlyorsunuz, birbirimizden umut kesmi deiliz, bar sryor ve hayatlarn daha iyi yaanmas iin bir aba var... Islkla gzel bir melodi tutturdunuz ve yrdnz. Siz de iinizi sevinle ve iyi bir ekilde yapmaya hazrsnz... EHRLERDEK BYK YATIRIMLAR HEP YYE GD ANLAMINA GELMEZ. Gnmzn ehirlerindeki bitmek tkenmek bilmeyen, hatta zaman zaman bktrc olan inaat almalarnn bir adalk gerei gibi takdim edildiini biliyoruz. nsanln birikimi neredeyse ehri oluturan sistemlerin almaya devam edebilmesi iin kullanlyor. ehirler insanla pahalya patlyor. Ama te yandan, birtakm sosyal gruplarn ehirdeki haklar ve zgrlkleri konusunda harekete geilmesinde gecikmeler yaanyor. ehirsel evreyi de bu bak as iinde incelememiz ve irdelememiz gerekiyor. zrller, yallar, hasta bnyeli insanlar, kk yapl kiiler, ocuk arabas sren anneler, kadnlar ve ocuklar iin de ulalabilir; rahat ekilde, huzur ve mutluluk iinde yararlanlabilir bir ehirsel evreyi kurarken hayatn ve insanlarn tamam iin baka bir yaama dzlemi dnemeyiz. zrller ve yallar iin ehirsel ve ina edilmi evrede gereken fiziksel yaplama ya da fiziksel duru biimleri aslnda btn insanlar da zgrletirici izgiler tayorlar. Tersi de byk lde doru: Makul olan, bilimsel bilgiye dayal olan, toplumsal lei ve dayanmay esas alan, sevgi ve iyi niyetle yola klarak elde edilen her tasarm ve her gerekletirme zrller ve yallar iin de istenir olan, ya da en azndan kabul edilebilir olan ieriyor. Bildiri zetleri Kitab Davetli Konumac Metinleri
112
RKN VE YANLI NALAR BEDEN RSELYOR, BLNC KLTLYOR. nsan bedenlerini zorlayan, hareket zgrln ve yaama sevincini daraltan inalar mmkn gzel geometrilerle ilgili bilincin gelimesine de set ekiyor. u tehlike de dikkatten uzak tutulmamal: nsan ilk ocukluk yllarndan itibaren evresindeki zensizlie alabilir ve yaratltan hazrlkl olduu ahenkli biim ve geometri araylarna uzak kalabilir. Gzel ehirlerin kurulmalar ve korunmalar byk abalar gerektirir. ehir sosyal ve fiziksel olarak kirlendike ehirli irkinlikleri fark etmez ya da bunlar umursamaz oluyor. te bunun iindir ki, ehir kltrne yapacamz olumlu katklar bizi bekleyen sorumluluklardr. ehirsel evredeki kk zenler bile hayatmzda zincirleme etkilerle yeni enerjiler ve yeni yaama sevinleri yaratabilirler. zrllerin ve yallarn ehirsel evrede zgr ve bamsz yaayabilmeleri iin yaplan almalar, ortaya konan standartlar ve uygulamalar ehir planclarna, mimarlara ve tasarmclara yeni ufuklar ayor. imdi hangi insanlk durumlarnda bulunurlarsa bulunsunlar, btn insanlar iin ulalabilir ve yararlanlabilir olan elde edilmeye allrken yeni dorularn bilincine varlyor. zrller ve yallar da dnlerek izilen yeni bak alar ve saptanan yeni gerekler ehirsel evrede herkes iin daha doru olan kurmamza yardm ediyorlar. BR EHRSEL EVRE ELEMANINDA HANG AYRINTILARA GREBLRZ? ZGRLETRC EHRLER N YAYA GED OK NEML. zen gsterilen ehirleri anlatrken, ulalabilir ve zgrletirici ehirlere nasl yneleceimize ilikin bir rnek yaya geitleri olabilir. Gnmzn ehirlerindeki youn ara ve insan hareketlilii, karmza giderek artan ekilde trafik sorunlar karmaktadr. Ulam aralarnn hzl ve youn ak ise ehirdeki yaya hareketlilii ve zgrlnn nnde byk bir engel oluturmaktadr. Bu durumda yayalarn cadde ve yollar geip karya ulamalar adeta yeni bir dnya alanna ayak basmalar mahiyetini almaktadr. Caddeler, yollar ve sokaklar bu hzl, youn ve tehlikeli ara trafii yznden belki insanlar birbirlerine kavuturmaktan ok birbirlerinden koparmaktadr. Caddelerden karya gemek neredeyse bir lkeden baka bir lkeye seyahat etmek gibi olmutur. Yayalarn ehirdeki kesintisiz zgrl iin elimizdeki esas dzenleme ise yaya geitleridir. Yaya geitlerine ne kadar zen gsterilse azdr. nk eitli insanlk durumlarnda bulunan bireyler bir caddedeki yaya geidinden karya geerlerken en kstlanm ve en tehlikeye maruz anlarndadrlar. Bu geiin belli ksa bir srede ve dar bir alanda yaplmas gerekmektedir. Dikkatler younlatrlmaldr. nsan iin kanlmaz olan zaaf aralklar ortadan kaldrlmaldr. Yaya hareketlilii ve zgrl iin bu kadar nemli olan yaya geitlerinin ehirlerimizdeki durumu nedir? Bu ifadede bir mbala bulunduu iddia edilebilirse de, kanmzca ehirlerimizde drt ba mamur, tamamen dzgn bir geometriye sahip, btn insanlk durumlar dikkate alnarak dzenlenmi, gerekli teknik donanma sahip, modern yaya geitlerine rastlamak ok zordur. Srclerin birbirlerine kar adaletli davranmadklar; yaya haklarna ve trafik yasalarna birok kere aldr etmedikleri byk ehirlerde yaya geitlerinin dzenine zen gsterilmesinin byk nemi olduunu dnyoruz. ehirlerdeki yaya zgrlne elimizden gelen katky yapmamz gerekir. Yaya geitlerinde; ar yryebilen ya da yrte Bildiri zetleri Kitab Davetli Konumac Metinleri
113
Kent ve Salk Sempozyumu 07/09 Haziran 2006 BURSA kullanan yallar, tekerlekli sandalyedeki sakatlar, ocuk arabas sren anneler ve grme zrller iin de dzenlemeler yaplmaldr. Kaldrm ykseklii 14 cmyi amamal, bu ykseklik yaya geidi noktasnda % 6 8 eimle sfra yaklamal, trafik klar grme zrller iin sesli sinyallerle de desteklenmelidir. Bu konudaki almalar gelimi lkelerde de tamamen sonulanm saylmaz. Baz noktalardaki aratrma ve tartmalar devam etmektedir. Ama belirginlemi baz dzenlemeleri imdi uygulamaya koyabiliriz. lkeler arasnda baz farkl uygulamalarn bulunmas da normal karlanmaldr. Uygarlk ve ehir kltr farkllklar ina slplara ksmen yansyabilir. Yaya geidinde grme zrller iin hissedilebilir yzeyler hazrlanmtr. ngiliz standardna gre bu yzeyler 40 x 40 cm lik karolardan meydana gelmektedir. Renk pembemsi krmzdr. Karonun yzeyinde 0,5 cm uzunlukta noktasal kntlar bulunmaktadr. Hissedilebilir yzey yaya geidi geniliince uzanr. Derinlik 80 cm dir. Buna dik olarak da kaldrmda 120 cm derinliinde ayn malzemeden bir yzey bulunmaktadr. Bu da kaldrmda yrmekte olan grme zrly durdurup yaya geidine yneltmek iindir. Direkte grme zrller iin sesli sinyal sistemi bulunmaktadr. Almanyada trafik iaret direi yaya geidinin tam ortasna konulmaktadr. Grme zrller iin dzenlenen hissedilebilir yzeylerin rengi de Almanyada beyazdr. stanbul Byk ehir Belediyesi Ulam Dairesi Trafik Mdrl ise yayalar iin iaret direini saa, aralar iin sola koyuyor. Bizim eklimiz de buna gre. Almanyada yaya geidinin kaldrmla snr olduu noktada santimlik bir kot farkna yer verilmesi isteniyor. Bu uygulama krler iin. Bu santimetrelik knt tekerlekli sandalye, yrte ve ocuk arabas iin bir engel oluturuyor. Ama Berlinde byle bir ykseklik farknda karar klnm. Baka lkelerde farkl uygulamalar olabilir. Krlerin eitim srecinde hissedilebilir yzeylerin etkinliine gre bu santimetrelik fark olmadan da caddenin karsna geildiine ilikin bir alglama elde edilmesi salanm olabilir. Bir grme zrl eitildii belli gzerghlar boyunca gelimi zgrlkler yaayabilir. Mesel, geometrisini tamamen kavrad bir yaya geidinden gren bir insan kadar hzla karya geebilir. Rasyonel eitim sreleri, bilimsel bilgiye dayal malzeme seimi, zenli uygulama ve kolay kavranr ve mantkl geometriler muazzam sonular salayabilir. nn atnzda insan mcadele etmesini bilir.
114
Kentlerde Elektromanyetik Alan Kirlilii ve Salk Etkileri

VAZOLU A.Songl*, TEKBA mer Faruk**
* HTF Halk Sal AD ** GATA Halk Sal AD
Radyasyon (Inm), enerjinin bir ortamda dalga veya tanecik halinde yaylmas, uzayn bir noktasndan dierine enerji aktarm olarak tanmlanr. Elektromanyetik (EM) nm ise elektromanyetik dalgann herhangi bir ortamda yaylmasdr. EM alan masna ayn zamanda iyonlatrc olmayan nm da denir. Maddeleri iyonlatracak kadar enerjisi olmayan nmlardr (1, 2,3). yonlatrc olmayan radyasyon, teknolojik ilerlemeler nedeni ile gnlk yaantnn vazgeilmez bir paras olmutur. eitli salk etkileri oluturduu bilinmektedir. Baz tip kanserlere neden olabilmekte, hastalk benzeri semptomlara, kalc bozukluklara hatta lme yol aabilmektedir. Bu radyasyon, duyularla hissedilememekte, duvarlardan geebilmekte, kayalardan geebilmektedir (46). Dnyada elektrik retim ve datm irketleri ile elektrikli aralarn reticileri, bu tr aletlerin insan sal iin bir tehdit olmadn ya da ok az tehdit oluturduunu belirtmektedirler. Ancak bu konuda ok sayda aratrma yapan bilim adamlar ise insan sal iin zararlarn olduunu ifade etmektedirler (3.7.8.9). Modern toplumlarda yaayan hemen herkes srekli olarak elektromanyetik alan ve dalgalarn iinde bulunmaktadr. Elektromanyetik alanlarn ileri derecede dk frekansta bulunanlar ve elektromanyetik spektrumun 0300 Hertz (Hz) frekans bandn tutmaktadr. Enerji nakil ve datm hatlar ABDde 60 Hz Avrupada 50 Hzde almaktadr. letim ve datm hatlar, nemli bir iyonlatrc olmayan radyasyon kayna olarak kabul edilmektedir ve yksek gl radyodalgalarndan farkl bir etki yapt dnlmektedir (1013). Elektrik, elektrik retimi yaplan santrallerden ktktan sonra ishale hatlar ile evlere ve iyerlerine datlmaktadr. Elektrik iletiminde; iletim hatt (ishale) ve datm (ebeke) hatt olmak zere iki hat bulunmaktadr. letim hatlar, YGHlardr. Bunlar genellikle yksek ve metalden yaplm kuleler eklindedir. Bu hatlar dikkat ekicidir ve genellikler aalarn, binalarn bulunmad bo alanlardan geerler. Bu hatlarn getii yerler, aalar, yaplar ve yangna neden olabilecek dier yaplardan tamamen temizlenmelidir. nk bunlar toplumun ve alanlarn gvenliini riske atabilirler. Bu yksek voltaj tayan hatlar, elektriin ok uzun mesafelere tanmasn salamaktadr. ABDde bu hatlarn byk bir ounluu alternatif akm iletmektedir ve 50765 kV voltajlarda almaktadr (4). Trkiyede bu hatlar 154kV ve 380 kV voltajda almaktadr (14) Gnlk kullanm iin daha dk akm tayan datm hatlar bulunmaktadr ve bunlar evlere ve iyerlerine elektrik salamaktadr. Datm hatlar genellikle 50 kVun altndaki voltajlarda almaktadr (4). Trkiyede bu hatlar 35,4 kV ve daha dk voltajlarda alrlar( 14). Evlerde ise voltaj 120240 volta kadar dmektedir. Ara istasyonlar, elektrii tama ve kontrol etmede ok nemli fonsiyon grmektedir. Trafo merkezleri, iletim hatlarndaki yksek voltajn drlerek datm hatlarna aktarlmasn salamaktadr (4). Bildiri zetleri Kitab Davetli Konumac Metinleri
115
Kent ve Salk Sempozyumu 07/09 Haziran 2006 BURSA Hatlarn getii blgede evreye zarar vermesini nlemek zere bir istimlak snr oluturulmaktadr (ROW-Right of Way) ABDde istimlak hakk bulunmaktadr ve bu hak, hattn gerilimine bal olarak belirlenmektedir ve ABDde, 115 ve 230 kV olan hatlar iin istimlak iin gzergah genilii 30 mdir. 345 kV iin 45 m, 500 kV iin 53 mdir (5, 14). ngilterede yksek gerilim hatlarnn evresinde hattn sa ve sol tarafnda 91 mden daha yakna ev yaplmas yasaklanmtr (5). Trkiyede YGHlar yapm srasnda uyulacak kurallar 21 Kasm 1978 tarih ve 16466 sayl resmi gazetede yaynlanan Elektrik Kuvvetli Akm Tesisleri Ynetmelii ile belirlenmitir ve bu ynetmeliin 46. maddesinde emniyetli yaklam mesafeleri tanmlanmtr (15). Gvenli yaklam iin dey mesafeler 154 kV iletim hatlar altnda yaplar iin 5 m, aalar iin 3 m olarak tanmlanmtr. Ayn iletim hatlar iin gvenli yatay mesafe binalar iin 4 m, aalar iin 3 mdir. Bu mesafeler can ve mal gvenlii asndan tanmlanm yatay ve dey mesafelerdir. letim ve datm hatlarndan kaynaklanan elektrik ve manyetik alanlar iin gvenli yaklam mesafeleri deildir. Hatlardaki manyetik alanlar genellikle akma bal olduundan, yk deitiinde hzla deimektedir. Elektrik ve manyetik alanlarn biyolojik etki biimleri ve zellikleri farkldr. Elektrik alanlar, iletici baz maddeler rn. aa, bina, toprak, deri vb, ile zayflatlabilir ya da engellenir (5, 16). Ancak manyetik alanlar iin byle bir ey sz konusu deildir. Ancak her ikisi de kaynaktan uzaklatka zayflamaktadr. Manyetik ak dansitesinin (sklkla manyetik alan denmektedir) birimi Tesla veya Gauss (G) tur. Bir tesla 10000 G, 1 mikroT = 10 mG, 0,1 mikrotesla 1 mGtur (4.5.6.17.18). Ancak manyetik alanlarn kalkanlanmas ok zordur. Elektriksel alanlar gibi manyetik alanlarn gc de kaynaa bal olarak mesafeyle azalr. Tek bir telde meydana gelen manyetik alan kaynaktan uzaklkla ters orantldr (1/d). oklu kondktrler iin, manyetik alan uzakln karesiyle deiim gsterir (1/d2), sarmal veya transformatrler iin ise uzakln kpyle ters orantl deiim gsterir (1/d3). Yerdeki statik manyetik alan ekvatorda 330 mGtan kutuplarda bunun iki katna kadar deiim gsterir.
Evlerde Elektromanyetik Alan Kaynaklar

Evlerde elektromanyetik alanlarn 3 temel kayna bulunmaktadr; 1. 2. 3. Elektrik iletim ve datm hatlar Evin elektrik tesisat (kablo sistemi) Evde bulunan ve fie taklarak altrlan elektrikli ara-gereler (4.5.6.17)
Amerikan evlerinin %75 inde EMA 1 mGun altndadr (19).Oturma odasnda EMA 0,7 mG tur. Ankarada Yksek Gerilim Hatlarna yakn 73 evde yaplan elektromanyetik alan lmlerinin ortalamas 9,11,0 mG, ortanca 6,1 mG ve en yksek ev ortalamas 34,4 mG, bu hatlarndan uzak olan evlerde ise bu deerler sras ile 1,50,1 mG, 1,3 mG ve 4,3 mG olarak bulunmutur (20). sve hkmeti imdiye kadar yaplan almalarn snr deerini belirlemek iin yeterli olmadn ancak ehir merkezinde bulunan evlerin 1 mGun altnda, kylerde ve krsal kesimde ise 0,1mGun altnda olmasn nermektedir. Yaplan epidemiyolojik almalarda evlerde izin verilecek EMA dzeyi iin kesim noktas (cut-off point) 2-2,5 mG olarak belirlenmitir. Bu dzeylerin altnda EMA dzeyi olan evlerde yaayan kiiler etkilenmeyenler, zerinde EMA dzeyi olan evlerde yaayanlar ise etkilenenler olarak deerlendirilmitir. Baz aratrmalarda 2 mGun zerinde kanser riskinin artt gsterilmitir. 2 mG her ne kadar aratrmalarn ounda etkilenen gruplar gstermek iin snr deer olarak kabul edilmi olsa da gvenlik eii (safety treshold) olarak kabul Bildiri zetleri Kitab Davetli Konumac Metinleri
116
Kent ve Salk Sempozyumu 07/09 Haziran 2006 BURSA edilmemelidir. Laboratuvar almalarnda da genellikle 2 mGun altnda salk etkileri gzlenmemitir. Ancak bu da 2 mGun gvenli olduu anlamna gelmemelidir. 2 mGun relatif olarak gvenli olduu sylenebilir. Ancak uzun dnemli etkilenim sonular henz bilinmemektedir (4, 5). Evlerde kullanlan ara-gereler, manyetik alan oluturmaktadr. Toplumun % 40nn elektromanyetik alan etkileniminin kayna evlerinin yaknndaki YGH, %60nn etkilenim kayna ise dier elektromanyetik alan kaynaklardr (16). Dier kaynaklar arasnda tm akm tayan kablolar, elektrikli aletler (radyo, TV, iletiim aralar, bilgisayar ekranlar, elektrikli stclar, floresan lamba, elektrikli tra makinas, elektrikli battaniye, hastalk tan ve tedavisinde kullanlan baz aralar, endstride snma ve yaltm amac ile kullanlan malzemeler vb), televizyon ve radyo antenleri, uydu antenleri ve verici antenlerdir. (1, 10, 21). Mikrodalga frnlarn yaydklar radyasyon mikrodalga/radyofrekans radyasyondur ve sznt olmas durumunda radyasyon yayabilir. Birimi mW/cm2dir. 5 mW/cm2nin zerinde tehlike oluturabilir. Bu nedenle evlerde rahatlkla kullanlabilecek ve sznty 5 mW/cm2nin zerinde olduunda alarmla gsteren aralar evlerde bulundurulup, evlerde mikrodalga frnlarn yaydklar radyasyonun kontrol yaplmaldr. Bugn tm dnyada yaygn olarak kullanlan cep telefonlarnn da elektromanyetik alanlar oluturduu bilinmektedir. Cep telefonlarnn yayd EMA radyofrekans radyasyondur (RF) (3). Bu aralarn kk, radyasyon yayan antenleri insan kafas ile direkt olarak temas halinde olduu iin, bunlar yaygn olarak kullanan halkn ilgi konusu olmutur. lk aamada yaplan almalar, beyindeki lokal spesifik absorbsiyon orannn (SAR) nerilen RF standardlarn getiini gstermektedir. Ancak en nemli sorunlardan birisi lokal SAR deerlendirilmesi iin standard bir metodun olmamasdr. Ayn zamanda aralkl ve genlii (amplitud) dzenli RF alanlarn zel salk etkilerinin de olaca dnlmektedir. Ancak bu aralarn olas salk etkileri konusunda aratrmalar yaplmaldr. Cep telefonlarnn P53 geninde hasara yol atnn gsterilmesi, ve ayn frekansn farelerde beyin lezyonu oluturduunun gsterilmesi, cep telefonlarnn daha dikkatli ve snrl kullanlmasn gndeme getirmektedir (8). ABDde ngiliz Ulusal Radyolojik Koruma Kurulu (NRPB), Amerikan dari Endstri Hijyencileri Konferans (ACGIH), Uluslar Aras yonlatrc Olmayan Radyasyondan Koruma Komisyonu (ICNIRP), konuyla ilgili almalar yapan- izleyen ve gzden geiren belli bal bamsz kurullardr. Deiik kurullar tarafndan deiik durumlar iin standartlar belirlenmitir. Herhangi bir risk tamayan kiiler iin srekli etkilenim snrn 40 mT, riskli gruplar iin (pacemaker ve dier implante elektronik alet tayanlar) 0.5 mT. olarak belirlemitir (22, 23).
Elektro Manyetik Alan Etkileniminin Salk Etkileri:

EMA etkileniminin ocukluk dnemi lsemileri, dier kanserler, davran deiiklikleri, hafzada zayflama, Parkinson ve Alzheimer hastalklar gibi pek ok hastalk yansra, intihar grlme sklnda da arta neden olduu bildiren baz almalar bulunmakla birlikte, salk etkilerinin olmadn yada ok dk olduunu gsteren ok sayda aratrma vardr(24-33). Aslnda elektrik ve manyetik alanlarn bu olas salk etkilerinin bilimsel olarak daha net bir biimde aa kavuturulmas gerekmektedir. EMA etkilenimi dnyadaki tm toplumlar, deiik derecelerde etkilemektedir ve teknoloji ilerledike bu tr etkilenimlerin daha da
117
Kent ve Salk Sempozyumu 07/09 Haziran 2006 BURSA artaca tahmin edilmektedir. Bu nedenle, EMA etkilenimi sonucunda ortaya kacak kk bir salk etkisi bile, nemli bir halk sal sorunu olarak gndeme gelecektir.
Elektromanyetik Alanlardan Korunmak in Alnacak nlemler (21,22)

Elektromanyetik kirlilik ile ilgili olarak salk personelinin en ok karlat sorulardan biri "Cep telefonu kullanmann, cep telefonu baz istasyonunun yaknnda yaamann, almann ya da buraya yakn bir okula gitmenin, YGHlarna yakn oturmann salk sorunlarna yol ap amaddr". Yaplan ve yaplmakta olan aratrmalarn sonular dnldnde bu soruya kesin cevap vermek mmkn deildir. Ancak, Dnya Salk rgtnn (DS) yaklam en mantkl yaklam olarak ele alnmaldr. DS; elektromanyetik kirlilik kaynaklarna kar temkinli olunmas gerektiini, ve bu olas tehlikeyi "sigara" ile edeer tutmak gerektiini bildirmi ve ok dk frekansl elektromanyetik kirlilii "olas karsinojenler" grubunda snflandrmtr (3, 10). EMAlarn salk zerindeki etkilerine ynelik bilimsel veriler yetersizdir. Bu teknolojinin kanser vb gibi nemli hastalklara yol amas olasl sz konusudur. Bu nedenle sz konusu sonutan korkulmaktadr. Bu nedenle ilgili sve resmi kurumlarnn yaynlad ortak raporda, Etkilenimi genel olarak azaltacak nlemler gze alnabilir bir harcama ile ve btn alardan makul bir sonuca gtrecekse, evresel adan normal olarak kabul edilen deerlerden sapan alanlarn radikal olarak azaltlmas iin her trl aba harcanmaldr. Yeni elektriksel balantlar ve yaplar sz konusu olduunda, etkilenimi azaltacak tasarm ve yerletirme zellikleri daha planlama aamasnda gz nne alnmaldr denmektedir (34). Koruyucu nlemlerin esas EM alan kaynandan olabildiince uzak durmaktr. Evlerdeki tm elektrik tesisatn gzden geirmek ve varsa gvensiz olan tesisat dzeltmek gereklidir. Yerleim yerleri YGHlarndan daha nce belirtilen uzaklklarda kurulmaldr. Eer yksek gerilim hatlarnn yerleim yerlerinden gemesi zorunlu ise bu hatlarn yeraltndan geirilmesi salanmaldr. Evlerde elektromanyetik alan dzeyi Gaussmetreler kullanlarak llmeli ve kontrol altna alnmaya allmaldr. Televizyon ekranndan en az 1m uzakta oturulmas, zellikle ocuklarn televizyonu uzaktan seyretmelerinin salanmas, Bilgisayar ekranndan en az 60 cm uzaklkta oturulmas, TV, amar makinas, bilgisayar vb. aletlerin arkasnda bulunan odada, bu aralarn hemen arkasnda yatak, srekli kullanlan koltuk vb. bulundurulmamas, zellikle bu tr ara gerelerin bulunduu duvarlarn arkasnda ocuk yata olmamas, Bulak makinas, mikser, konserve aaca, mikrodalga frnlar alrken karlarnda durulmamas, Elektrikli tra makinalar, elektrikli battaniyeler ve cep telefonlarnn seyrek kullanlmas, elektrikli battaniyeler kullanlacaksa yata sttktan sonra fiten ekilmesi , alar saatlerin yastktan en az 1 metre uzaa konulmas, Elektrikli aralarn kullanlmadklar zaman kapatlmas hatta fiten ekilmesi, Evlerin yksek herilim hatlarndan en az 100 m uzakta yaplmas iin gerekli yasal dzenlemelerin yaplmas, Bildiri zetleri Kitab Davetli Konumac Metinleri
118
Kent ve Salk Sempozyumu 07/09 Haziran 2006 BURSA Ak alanlarda yksek gerilim hatlarndan ve elektrik datm kablolarndan uzakta durulmas nerilmektedir zellikle ocuklarn YGHlarnn altndaki alanlarda oynamasn nlenmelidir Cep telefonlar ile ilgili olarak; Bireyler cep telefonu kullanm konusunda bilinlendirilmelidir. Normal telefon varken cep telefonu kullanlmamas, Cep telefonlaryla uzun konumalar yapmaktan kanlmas, sadece haberlemek amacyla ksa konumalar iin kullanlmas, Cep telefonunun vcuttan uzak bir yerde (rnein antada) tanmas, konuurken kulaklk taklmas, Dk SAR (Spesific Absorbtion Rate, Bal Sourma Hz) deerli cep telefonlarnn kullanlmas, Mmknse ak alanlarda kullanlmas, Cep telefonlarn vcuttan uzak tutacak teknolojik aralarn kullanlmas, Hamilelerin ve ocuklarn cep telefonu ile konumalarnn kstlanmas nerilmektedir. Cep telefonu baz istasyonlarnn kurulmas iin yer seimi de dahil olmak zere tm dnyada olduu gibi standartlarn konulmas ve uygulanmas nerilmektedir.
Gelien teknolojiye bal olarak elektromanyetik etkilenim gn getike artmaktadr. ok dk frekansl elektromanyetik alanlar olas kanserojenler arasnda deerlendirilirken radyofrekans radyasyonun salk etkileri ile ilgili olarak yaplan epidemiyolojik, hcresel ve hayvan almalarnda kesin sonulara ulalamamtr. Biyolojik etkiyi gsteren hcre kltr almalar bulunmakla birlikte insanda kanser gelitiine dair kantlar gsterilememitir. Hayvan deneylerinin ounda negatif sonu bulunmutur. Ancak negatif sonularn saysnn ok olmas salk etkisinin bulunmad anlamna gelmemektedir ve koruyucu nlemlerin alnmasna gereklidir (3, 35).
Kaynaklar:
1. Gler . Elektromanyetik Kirlilik. evre Sal Temel Kaynak Dizisi No: Salk Bakanl Temel Salk Hizmetleri Genel Mdrl, Ankara. 2. Bilir N. Radyasyon ve Salk. Halk Sal Kurumu Dernei, Salk ve Sosyal Yardm Vakf, Teknik Rapor No:1 Ankara, 1994. 3. WHO Radiation and Environmental Health Department of Protection of the Human Environment; Estabilishing a Dialogue on Risks from Elektromagnetic Fields. 2002. 4. Fife B., Health Hazards of Electromagnetic Radiation, Health Wise Publication, Colerado Springs, 1998. 5. Cowan D., Girdlestone R., Safe as Houses, Gatewayn Books, Bath , UK, 1995. 6. Prata S., EMF Handbook, Understanding and Controlling Electromagnetic Fields in Your Life, Waite Group Press, 1993. 7. Moulder John E, Foster KR. Biological Effects of power frequency fields as they relate to carcinogenesis, Proc Soc Exper Biol Med 209:309-324,1995. 8. Moulder JE, Power frequency fields and cancer. Crit Rev.Biomed Engineering 26:1116,1998. 9. John J., Electromagnetic fields and your health; J of Popular Electronics i. 1993 10. Frank A.L., Slesin L., Nonionising radiation, Maxcy Rosenau-Last, Public Health and preventive Medicine, Wallace R.B.Ed, 14, 526-35, Stamfort, 1998. 11. Moulder J. E.; Foster K. R., Biological effects of power-frequency fields as they relate to carcienogenesis, Proc. Soc. Exper. Biol. Med. 209, 309-324, 1995.
119
Kent ve Salk Sempozyumu 07/09 Haziran 2006 BURSA 12. Moulder J. E., Power-frequency fields and cancer. Crit. Rev. Biomed. Engineering, 26, 1116, 1998. 13. Foster K. S. Erdreich L. S., Moulder J. E., Weak electromagnetic fields and cancer in the context of risk assesment, Proc. IEEE, 85, 731-746, 1997. 14. Kn A., Yksek gerilimli enerji iletim hatlar ve trafo istasyonlar. Elektromanyetik Kirlilik Etkileri Sempozyumu, 145-149, Ankara, 1999. 15. T.C. Resmi Gazete Elektrik Kuvvetli Akm Tesisleri Ynetmelii, Say:16466, 21 Kasm 1978. 16. Handbook of Pediatric Environmental Health, Eztel R A., Balk S.J., American Academy of Pediatrics, 1999 17. Electromagnetic Fields 300Hz-300GHz, Environmental Healh Criteria 137, WHO, Genava, 1993. 18. Sanalan Y., Nkleer olmayan radyasyon da var, Elektromanyetik Kirlilik Etkileri Sempozyumu, 1-4, Ankara, 1999. 19. Zaffanella L.E., Survey of residential magnetic field sources. Goals, results and conclusions, Report No. TR-102759-V.1.:Electric Power Research Institute, Palo Alto, CA, 1993. 20. Vaizolu A. S.,Yksek Gerilim Hatlarna ve Dier Faktrlere Bal Dk Frekansl Elektromanyetik Kirlilik Durumu ve Olas Baz Salk Etkileri, Danman ; Prof. Dr. aatay Gler, Hacettepe niversitesi, Salk Bilimleri Enstits, Doktora Tezi, Ankara 2001 21. Riley K, Tracing EMFs in Building Wiring and Grounding. MagneticScience International,1995. 22. Fife B. Health Hazards of Electromagnetic Radiation. Health Wise Publication, p.36-40, 1998. 23. WHO European Centre for Environment, Concern For Europes Tomorrow, Health and the Environment in the WHO European Region, Stuttgart, 1995. 24. International EMF Project, Health and environmental effects of exposure to static and time varying electric and magnetic fields, Geneva, WHO, 1999. 25.Wertheimer N., Leeper E., Electrical wiring configurations and childhood cancer. Am. J. Epidemiol. 109, 273-284, 1979. 26. Savitz D., Case control study of childhood cancer and exposure to 60 Hz magnetic fields, Am. J. Epidemiol.,128, 21-38, 1988. 27. Ahlbom A., Biological effects of power line fields, Final report of the New York State power line project, Department of Health, Albany, New York, 1987. 28. Feychting M., Ahlbom A:, Magnetic fields and cancer in children residing near Swedish High-Voltage Power Lines, Am. J. Epidemiol., 138, 467-81, 1993. 29. Ahlbom A., Electromagnetic fields and childhood cancer, The Lancet, 342, 1295-1296, 1993. 30. Washbum E.P., Residential proximity to electricity transmission and distribution equipment and risk of childhood leukemia, childhood lymphoma and childhood nervous system tumors: systematic review, evaluation and meta-analysis, Cancer Causes Control, 5, 299-309, 1994. 31. Li C.Y., Theriault G., Lin R.S., Epidemiological appraisal of studies of residential exposure to power frequency magnetic fields and adult cancers, Occup. Environ. Med. 53, 505-510, 1996. 32. Feychting M., Non-cancer EMF effectets related to children, Rewiev, Bioelectromegnetics, Supp 7, 69-74, 2005 33.Ahlbom A., A review of the epidemiologic literatures on magnetic fields and cancer, Scand. J. Work Environ. Health, 14, 337-343, 1988.
120
Kent ve Salk Sempozyumu 07/09 Haziran 2006 BURSA 34. National Electrical Safety Board, Electrical and magnetic fields-Swedish practice in relation to the Masatricht Precautionary Principle- guidance for national authorities and desicion- makers, Stockholm, Sweden, 1996. 35. Colonna A. Cellular phones and cancer: current status. Bull Cancer.;92(7):637-43, 2005.
121
Tehlikeli (ve Radyoaktif) Atk Ynetimi ve nsan Sal

AHN mit
Halk Sal Uzman evre in Hekimler Dernei
Giri
evre kirlilii ve insan salnn kesime noktalar, kimyasal, fiziksel ve biyolojik kirleticilerin evrede bulunma younluklar ve bunlarn organizmada yaratt toksik etki dzeyleriyle ilikilidir. Bugn zerinde yaadmz gezegenin kar karya bulunduu evre kirliliinin insanlarn hastalk ykndeki dorudan paynn hesaplanmasnda evresel kirleticilerden kaynakland bilinen kalp ve akcier hastalklar, kronik hastalklar, kanser, doumsal anomaliler ve benzeri salk sorunlar hesaba katlmaktadr. Ancak kirleticilerden kaynaklanan salk sorunlarnn saptanmasnda ciddi kstlar halen devam etmektedir. Bunlarn banda her gn yenileri retilen, kullanma sunulan veya atk olarak aa kan kimyasal bileiklerin toksikolojik niteliklerinin ortaya konmasndaki teknik ve zamansal sorunlar ve bu bileiklerin evredeki younluklarnn llmesindeki ve izlenmesindeki teknik, maddi ve politik kstlar gelmektedir. Ayrca elektromanyetik alanlar gibi giderek nemi artan fiziksel kirleticilerin organizma zerindeki etkilerinin anlalmasndaki zorluklar devam etmektedir. evresel kirleticilere daha ok iyeri ortamnda ksa srede ve yksek dozda maruz kalmayla ilgili veya akut zehirlenme durumundaki salk etkileri daha iyi bilinmekte, ancak genel populasyonun maruz kalma ekli olan uzun sre, dk dozda etkilenimin salk zerindeki etkilerinin saptanmas epidemiyolojik, etik ve politik glkler tamaktadr. nsanlar elektromanyetik alanlar ve grlt gibi fiziksel kirleticilerle daha ok bireysel tketim dzeyinde karlar (cep telefonu vb.), ya da endstriyel retim veya datm yerlerine (yksek gerilim hatlar, baz istasyonlar gibi) yaknlk durumunda (ya da iyeri ortamlarnda) bu tr kirlilikten etkilenirler. Kimyasal kirleticiler ise ok daha yaygn bir sorundur. nsanlar kimyasal kirleticilerle hem bireysel tketim dzeyinde karlarlar (rnein pestisitlerle kirlenmi yiyeceklerin yenilmesi, zararl gda katk maddelerinin kullanld hazr besinler vb.), hem de daha yaygn olarak endstriyel retim proseslerinden (veya kazalar sonucunda) aa kan ve kontrolsuz biimde evreye braklan kimyasal atklarn hava, su ve topra kirletmesi sonucunda farkna varmadan maruz kalrlar. Bu adan evre sal ile ilgilenen btn disiplinler kimyasal kirleticilerin evre ve insana bulama nedeni olan atklarla yakndan ilgilenmek zorundadr. Fiziksel kirleticiler arasnda saylan radyoaktif atklar da bu anlamda kimyasal atklarla ayn kategoride deerlendirilebilir. Tehlikeli atk kontrolundan sz ederken birka nokta zellikle gz nnde tutulmaldr: Sz edilen tehlikeli atn kimyasal (veya radyoaktif) bileimi nedir? 1. 2. Atk hangi retim srecinin rn olarak, hangi aamada ortaya kmtr? Atk evredeki hangi ortamlara (hava, su, toprak, bitki ve hayvanlar) ne ekilde bulamtr, bu ortamlar hangi younlukta kirletmitir?
122
Kent ve Salk Sempozyumu 07/09 Haziran 2006 BURSA Atktan evreye bulaan kimyasal (veya radyoaktif) kirletici ilgili ortamlarda nasl bir dalma ve yaylma paternine sahiptir? Kirletici toprakta balanma, biyolojik birikim, hava akmlaryla veya suyla tanma gibi ynlerden ne gibi nitelikler tamaktadr? 4. Sz konusu kirleticinin evredeki younluu nedir ve hangi yntemlerle llebilmektedir? 5. Kirletici maddenin ekosistem zerindeki, yani flora, fauna, poplasyon dinamikleri, besin zinciri, hayvanlarn g yollar ve konaklama yerleri vb. asndan ne gibi etkileri vardr? 6. Kirletici maddenin doa zerindeki insani faaliyetler, yani tarm, hayvanclk, su rnleri, ormanclk vb. alardan ne gibi etkileri vardr? 7. nsanlar kirletici maddeyi hangi ortamdan hangi yollarla almaktadr? Ak havadan, i ortamdan veya iyeri havasndan soluma, su ve besinler yoluyla organizmaya alnma, cilde temas gibi yollardan hangisi veya hangileri ne lde etkilenime neden olmaktadr? 8. Kirletici maddenin insan organizmasnda geirdii aamalar nelerdir? Kana ve dier dokulara geme yolu ve hz, dokularda birikme ve metabolize edilme paterni, organizmada bir baka maddeye dnp dnmedii ve vcuttan atlma yollar gz nnde bulundurulmaldr. 9. Kirletici maddenin insan sal zerinde ne gibi bilinen etkileri vardr? Maddenin neden olduu ne gibi kanserojen, teratojen, endokrin bozucu, irritan, metabolizmay deitirici vb. salk etkileri vardr? Kirleticinin yol at morbidite ve mortalite ne dzeydedir? 10. Kirletici maddenin insan sal ile ilgili neden sonu ilikisi tam olarak kantlanamam, ancak gzlem, hayvan deneyleri ve benzer maddelerle karlatrma gibi eitli yollarla tahmin edilen ne gibi etkileri olabilecei beklenmektedir? Bu tr etkilerle ilgili olarak nlem ilkesi ne lde iletilmelidir? 11. Kirleticilerin insan ve evre zerindeki toksik etkisiyle ilgili ne gibi ileri aratrmalar yaplmaldr? Tehlikeli kimyasal ve radyoaktif atklarn kontrolu, atn ortaya kndan, insan ve evre zerinde toksik etkiler oluturmasna kadar, yukarda sayld gibi ok eitli aamalar gz nne alnarak planlanmak zorundadr. Bu durum tehlikeli atk kontrolu olarak adlandrlan uygulamann evre bilimleri, salk ve tp alanndaki hibir disiplinin tek bana altndan kalkamayaca ve stlenmemesi gereken kapsamda bir alan olduunu gstermektedir. Tehlikeli atklarla ilgili dlen en nemli yanllar u balklar altnda zetlenebilir: 1. 2. 3. 4. 5. 6. Atn ierdii kirleticiler iinde sadece en iyi bilinenlere odaklanlmas, dier olas kirleticilerin gzard edilmesi. Kirleticilerin ortamda bulunduu konsantrasyondan ok noktasal dearj ya da emisyon dzeyine odaklanlmas. Ortamdaki kirletici younluunun lmnde rnekleme ynteminin yetersizlii ve sonuta saptanan kirletici konsantrasyonunun ortamdaki kirletici dzeyini yanstmas konusundaki yetersizlikler. lm yaplan laboratuarlardan kaynaklanan standardizasyon ve kalifikasyon sorunlar. evre ve insan sal zerinde en iyi bilinen neden sonu ilikilerine odaklanma ve dier olas etkilerin gzard edilmesi. Kirleticilerin tek bana ele alnmas ve birden fazla kirleticinin organizamda yaratabilecei sinerjik etkinin gzard edilmesi. Bildiri zetleri Kitab Davetli Konumac Metinleri 3.
123
Kent ve Salk Sempozyumu 07/09 Haziran 2006 BURSA 7. 8. Uzun sre dk doz maruziyeten kaynaklanabilecek daha az bilinen etkilerin grlememesi. nlem ilkesinin yeterince uygulanmamas veya ama d kullanm.
Tehlikeli atklar konusunda zellikle vurgulanmas gereken dier balklar yle sralanabilir: retim sreleri ve balca tehlikeli atklar evresel kirleticilerin izlenmesi Temiz retim ilkesi ve tehlikeli atklarn kontrol yntemlerinden (balca atk yakma) kaynaklanabilecek tehlikeli atklar Snr tesi tehlikeli atk ticareti
Bu yaznn sonunda Trkiyeden konuyla ilgili baz gncel rnekler anlmakta ve Trkiyede evresel kirleticilerin ve tehlikeli atklarn kontrolu kapsamnda kamuoyunu bilgilendirme ve uyarma ilevini yerine getirme amacyla evre in Hekimler Derneinin nclnde hazrlanm bulunan Kalc Organik Kirleticiler ve Salk Bildirgesinden ayrca sz edilmektedir.
1- retim Sreleri ve Balca Tehlikeli Atklar:

Tehlikeli atk, evre ve insan sal zerinde tehlikeli ya da potansiyel olarak zararl zelliklere sahip atklara verilen isimdir. Tehlikeli atklar sv, kat, gaz veya amur eklinde olabilir. retim srelerinden kaynaklanan istenmeyen yan rnler olabilecei gibi temizlik malzemeleri ve pestisitler gibi son kullanm rnlerinden de kaynaklanablir. OECD lkelerinde 1987 rakamlarna gre azot oksit emisyonlarnn %25i, kkrt dioksit emisyonlarnn %40-50si, biyolojik, kimyasal ve radyoaktif atklarn %75i ve suya dearj edilen toksik bileiklerin %90 endstriyel retim srelerinden kaynaklanmaktadr. Tehlikeli atklarn ortaya kt endstriyel retim sreleri ok zet olarak aadaki gibi snflanabilir: 1. Hammadde retimi: Madencilik, kmr ve petrol karlmas, ormanclk, balklk, tarm ve hayvanclk bu grupta ele alnabilir. zellikle madencilikten kaynaklanan hava ve su kirlilii nemli dzeyde evre kirliliine yol amaktadr. Tarmda kullanlan pestisitler, ar retim ve ar avlanma da evre zerinde nemli yk oluturmaktadr. Endstriyel retim: Hammaddelerin ilendii demir elik endstrisi, dier metalurjik faaliyetler, petrokimya endstrisi, selloz sanayi, endstriyel bitkilerin ilenmesi ve eitli gda ileme sreleri bu grupta ele alnabilir. Ar metaller, partikler kirlilik, kkrt ve azot oksitler, klorlu bileikler, poliaromatik hidrokarbonlar, bitkisel lifler ve trifikasyona neden olan byk mitarlarda organik atklar bu tip endstriyel retimin neden olduu kirlilikler arasnda saylabilir. kincil endstri: Hammeddeler ve ilenmi maddelerin tketim maddelerini retmek iin kullanld kat sanayi, tekstil, kimya sanayi, elektrik ve elektronik sanayi bu grupta ele alnabilir. Bu tip retimde de yukarda saylan kirlilikler ortaya kmaktadr. Hizmet retimi: Birincil ve ikincil endstriyel retim kadar ar kirlilik oluturmasa da salk, seyahat, turizm, elence, iletiim vb. hizmet retimi de son kullanc noktasnda retilen kirliliin younlat bir aamadr. Bildiri zetleri Kitab Davetli Konumac Metinleri
2.
3.
4.
124
Tm bu endstriyel retim ve son kullanc dzeyinde tehlikeli atk olarak aa kan balca kimyasal kirleticiler toksik metaller (kurun, cva, kadmiyum, arsenik, krom vb.), solventler, gazlar ve organik kirleticilerdir (PCBler, dioksinler, furanlar vb.).
2- evredeki Kimyasal Kirleticilerin zlenmesi:

evredeki kimyasal kirliliin etkin bir ekilde analizi 1950li yllarn balarnda gaz likid kromatografi (GLC) ve atomik absorbsiyon spektroskopinin (AAS) bulunmasyla balamtr. evrede bulunan organik kirleticilerin ve petrol rnlerinin tespitini salayan GLC ve metallerin tespitini salayan AAS teknikleri sonraki yllarda ok daha gelimi yntemlerin ortaya kmasna nclk etmilerdir. Bugn evredeki kimyasal kirleticilerin izlenmesi mmkndr, ancak sadece lm ve izlemenin yeterli olmamas ve saptanan kirliliin biyolojik ve insan sal zerine etkilerinin kolay llebilir olmamas izlemenin sonu vericiliini azaltmaktadr. Her durumda bir kimyasal kirliliin izlenmesinde aadaki emada zetlenen stratejinin kullanlmas ve mdahale ve sorun belirlemenin birbirine bal sreler olduunun unutulmamas gerekir. Soru/Problem
zlemenin Amacnn Saptanmas
rnekleme Ynteminin Belirlenmesi evreden rnek Alnmas
Laboratuarda Analiz
Raporlama
Ynetimsel Eylem
125
Kent ve Salk Sempozyumu 07/09 Haziran 2006 BURSA evresel bir kirleticinin analizi iin rnek alnrken kirleticinin evrede nasl davrandnn, alnmas gereken rnek tipinin (su, toprak vb.) ve nasl bir rnekleme yntemi izleneceinin nceden bilinmesi gereklidir. Yanl rnek alnmas durumunda analiz yntemi doru da olsa, alnan sonu kirleticinin evredeki dzeyi ve yeri konusunda yanl fikir verecektir. rnekleme yntemi olarak rasgele, sistematik, ya da mantksal rnek alma yollar ayr ayr ya da ortamn farkl yerleri iin deitirilerek ve kombine olarak kullanlabilir. evresel bir kirleticinin izlenmesinde rnek alma skl hava ve su gibi hzl deien ortamlarda sk (genellikle gnlk, haftalk gibi), toprak gibi sabit ortamlarda genellikle daha seyrektir. evresel kirleticilerin izlenmesinde kullanlan kimyasal analiz yntemlerini ok ksa zetlersek, bu yntemlerin ana kategoride toplandn syleyebiliriz: Islak kimyasal analiz, spektrofotometri ve kromatografi. Bu kategorilerde bir araya getirilen ana yntemler ve kullanld yerlere rnekler Tablo 1de verilmitir. Tablo 1 evresel kirletici analiz yntemleri Islak Kimyasal Analiz -Trimetrik Yntem -Elektrod ynetemi -Spektrofotometri -Gravimetrik yntem rnek kirleticiler: -klorid -amonyak -nitrat -fosfat -slfid Spektrofotometri -Atomik absorbsiyon -Atomik emisyon Kromatografi -Gaz likid kromatografi -Gaz ktle kromatografi -yon deiimi yntemi
rnek kirleticiler: -Cva -Arsenik -Kurun -ou metaller
rnek kirleticiler: -Klorlu pestisidler -PCBler -Hidrokarbonlar -Dioksinler
Kullanlan analiz ynteminden istenen sonucun alnmas ve uygulanacak nlemlerin anlaml olabilmesi, analiz yntemi iin kullanlacak kalite kontrol sistemleri ile de yakndan ilgilidir. Bunlar arasnda bo analiz, aletlerin kalibrasyonu, standard referans maddelerin analizi, laboratuar kontrol rneklerinin analizi, ifte analiz gibi almalarn yaplmas ve kalifiye personel altrlmas, alet ve ekipmann yeterli olmas, uygulamalarn spervizyonu gibi noktalara dikkat edilmesi saylabilir.
3- Temiz retim ilkesi ve tehlikeli atklarn kontrol yntemlerinden kaynaklanabilecek tehlikeli atklar:
Tehlikeli atk ynetim programlar; Tehlikeli atn tanmlanmas Tehlikeli atn retim ve tanmasnn kontrol altna alnmas Tehlikeli atn ilenmesi, depolanmas ya da bertarafndan sorumlu kii ve kurulularn denetlenmesi aamalarn ierir.
126
Kent ve Salk Sempozyumu 07/09 Haziran 2006 BURSA Tehlikeli atklarn kontrolunda balca ilke tehlikeli atk retiminin minimizasyonudur. Atk minimizasyonu atk hacmini drecei iin bertaraf aamasndaki riskleri azaltr, bylece halk sal zerindeki olas etkileri daha kabul edilebilir snrlar iinde tutar, atk ynetiminin ve betarafnn maliyetini drr ve hammadde tketimini azaltr. Tehlikeli atk minimizasyonu iin kullanlan teknikler yle zetlenebilir: Toksik olmayan malzemelerin kullanmna ncelik verrilmesi ve bu malzemelerin almnda, depolanmasnda ve ilenmesinde temiz yntemlerin kullanlmas. Atk retmeyen ve geri dnme olanak salayan ekipman kullanm. retim prosesinde yaplan deiikliklerle tehlikeli hammaddelerin tehlikeli olmayanlarla deitirilmesi, sznt ve dklmelerin nlenmesi, tehlikeli atklarn tehlikeli olmayanlardan ayrlmas. Geri dnm ve yeniden kullanm. En az dzeyde retilen atklarn zararsz yntemlerle bertaraf. Tehlikeli atklarn yaklmas, atklarn kontrolu iin kullanlan, ancak evreyi nemli lde kirleten bir yntemdir. Atklarn yaklmas bu atklarn iindeki ar metalleri ve zehirli bileikleri ortadan kaldrmamakta, bunlarn aynen ya da form deitirerek kl ve baca gaznda toplanmasn salamaktadr. stelik baca gaz, PVC ve klorlu sanayi atklar gibi klorlu organik bileiklerin yaklmas sonucu ortaya kan istenmeyen bir yan rn, yani atk yakmann yaratt kalc organik kirleticiler olan dioksin ve furanlan evreye yaylmasna neden olur. En kanserojen kalc organik kirleticiler olan Dioksin ve Furanlar, atk yakma sonucu baca gazyla evreye yaylarak ortam kirletir, dorudan veya besinler yoluyla canllarda ve insan vcudunda birikir ve uzun mesafelere tanabilir. 1994 ylnda ABD evre Koruma Ajans, atk yakma tesislerini, ABDde dioksin salnmnn %84'nden sorumlu bulmutur. Yakma tesisleri, toplam dioksin emisyonun, Japonya'da % 93, svire'de %85, ngiltere'de %79, Danimarka'da %70'inden sorumludur. Atk yakma tesislerinin baca gazlarnda Dioksin ve Furanlar dnda PCBler gibi dier kalc organik kirleticiler, poliaromatik hidrokarbonlar, eitli uucu organik bileikler ve ar metaller de bulunmaktadr. eitli lkelerde atk yakma tesisleri evresinde yaayan ocuklarn ve yetikinlerin doku ve kan rneklerinde Dioksin ve PCBler bulunmutur. Bugn tehlikeli atk ynetiminde giderek daha nemli hale gelen temiz retim ilkesi, sfr atk, eko-vergilendirme, adil ticaret gibi balantl uygulamalarla birlikte artk bir retim ve tketim felsefesi haline gelmi durumdadr. 4Tehlikeli Atklarn Snrtesi Tanmas Sorunu:
Tehlikeli atk ticareti, atklarn doal yaylmlaryla snr tanmayan zelliklerinin tesinde evre kirliliinin kresellemesine neden olmaktadr. Kimyasal ve radyoaktif atklarn baka lkelere tanmas, Bat lkelerinde evresel kayglarn yaygnlamas, ancak bu atklarn retilmemesi yolunun deil, atklardan bir ekilde kurtulma yolunun seilmesinin sonucudur. Her yl yaklak 400 milyon ton tehlikeli atn byk lde illegal yollarla snrlar arasnda dolat ve hibir izlemeye tabi olmayan depolama alanlarna boaltld tahmin edilmektedir. Tehlikeli atk ticaretinde alc taraftaki lkenin evresel standartlarnn dkl ve rvet ve benzeri yasad para alverileri rol oynar. Atklar ounlukla alc lkede yeralt sularn, tarm alanlarn ve havay kirletecek ekilde rasgele depolanr.
127
Kent ve Salk Sempozyumu 07/09 Haziran 2006 BURSA 1989 ylnda imzalanan Basel konvensiyonu bu uluslararas atk ticaretini kontrol altna almay ngrmektedir (bkz. Tablo 2). Ancak Basel Konvansiyonu da atk ticaretini tamamen yasaklamamakta, denetim altna almay ngrr. Yine de zellikle konvansiyonun ilgili tm lkelerin yazl rzasn ve at gnderen lkenin gerekli koullarn salanmamas durumunda at geri almasn art koan maddeleri tehlikeli atk ticaretine kar mcadelede nemli aralar olarak kullanlabilmektedir. TABLO 2 - Basel Konvansiyonunun Maddeleri 1. 2. Atk retimi ve tanmas ngrlen minimum dzeye drlmeli ve atklar retildii yere mmkn olan en yakn yerde depolanmaldr. Her lke tehlikeli atk ithalatn yasaklama hakkna sahiptir, imzac lkeler tehlikeli atklar ilgili maddenin ithalini yasaklayan bir lkeye, bu lke imzac olsun ya da olmasn, gnderilmesine izin vermeyecektir. Ayrca imzac lkeler tehlikeli atklarn uygun ve evresel olarak gvenli bir ekilde depolanmayacana dair bir phenin bulunduu lkelere gnderilmesine izin vermeyeceklerdir. mzac lkeler tehlikeli atklarn imzac olmayan lkelere gnderilmesine ya da bu lkelerden alnmasna bu tanma en az Basel Konvansiyonu kadar sk bir anlama tarafndan ynetilmedii srece izin vermeyecektir. Atk ihrac yapan lke, tehlikeli atn lke dna kna at alacak ve atn gnderilme yolu zerindeki lkelerin gnderinin ieriinde ne olduuna dair bilgiye dayal yazl rzalarn almadan izin vermeyecektir. Tehlikeli atn gvenli bir ekilde tanmas ve depolanmas sz konusu olmad durumda atk ihra eden lke at geri almakla ykmldr. Bu ilkelere uygun olmayan her trl ilem yasad atk ticareti olarak kabul edilir ve imzac lkelerin gelitirmek zorunda olduu yasal yaptrm ve cezalara konu olur.
3. 4. 5. 6.
TRKYEDEN GNCEL RNEKLER Trkiye tehlikeli atklarn kontrolu konusunda temiz bir sicile sahip olmayan, stelik konunun kamuoyunun gndemine ancak kaza ve skandallarla gelebildii bir lkedir. Yakn gemite yaanan birka olay arasnda skenderun krfezinde termik santral kl ykyle batan Ulla gemisi, kitellide bir hurdalkta bulunan radyokatif atklar, Tuzlann Aydnl beldesinde ve bunu izleyerek eitli sanayi blgelerinde gml bulunan atk varilleri, Karadeniz sahilerine vuran ve uygun olmayan artlarda depolanan tehlikeli atk dolu talyan meneli variller saylabilir. Bu gibi rneklerin yakndan incelenmesi ve karlan sonularn tehlikeli atk ynetiminde yol gsterici olmas gerekmektedir.
Sonu
Tehlikeli atk konusu ancak ilgili bakanlklar, kamu kurulular, niversiteler, meslek kurulular, sendikalar ve sivil toplum kurulularnn ortak sorumluluk alarak kontrol ve izleme sorumluluunu yklenebilecekleri, bamsz kurulularn rolnn son derece nemli olduu bir konudur.
128
Kent ve Salk Sempozyumu 07/09 Haziran 2006 BURSA evre in Hekimler Derneinin ilgili taraflar bir araya getirmeye alarak hazrlad Kalc Organik Kirleticiler Bildirgesi, niversite, meslek kurulular ve sivil toplum kurulularnn birlikte katkda bulunarak kamuoyunu uyarma ve bilgilendirme ilevini yerine getirdii rnek bir metin olarak incelenebilir. Tehlikeli atk ynetiminin multidisipliner ve bilimsel bamszlk gerektiren nitelii hibir zaman akldan karlmamal, halk sal disiplininin bu konudaki rol vurgulanmaldr.
Kaynaklar:
1. 2. 3. 4. 5. 6. Dade W. Moeller. Environmental Health, Third ed., Harward Universiy Press, 2005 Annalee Yassi, Tord Kjellstrm, Theo de Kok, Tee L. Guidotti. Basic Environmnetal Health, Oxford University Press, 2001. Des W. Connell. Basic Concepts of Environmental Chemistry, Second ed., Taylor and Francis Pub., 2005. Clean Production Action web sitesi: http://cleanproduction.org US Environmental Protection Agency web sitesi: http://www.epa.gov evre in Hekimler Dernei web sitesi: http://www.cevrehekim.org
129
Trkiyede lke inden Yerinden Edilme, Arka Plan

NEN Pnar *, AKER Tamer **
* Kocaeli niversitesi Tp Fakltesi Hastanesi **Psikiyatri AD, Ruhsal Travma Birimi
Zorunlu olarak yaplan i gler tadklar nem nedeniyle son yllarda youn olarak tartlmaya balanmtr. Bu kavram lke iinde yerinden edilme olarak da (internal displacement) adlandrlmaktadr. Tanmlamada en kabul gren lt Birlemi Milletler (BM)nin yol gsterici ilkeleridir. Bu ilkelere gre lke iinde yerinden edilmi kiiler zorla ya da mecbur kalarak evlerinden veya srekli yaamakta olduklar yerlerden, zellikle silahl atmalarn etkilerinden, genel olarak iddet ieren durumlardan, insan haklar ihlallerinden veya doal ya da insan kaynakl felaketlerden korunmak iin, uluslararas kabul grm devlet snrlarn gemeksizin kaan ya da bu yerleri terk eden kii veya bu tip kiilerden oluan gruplar olarak tanmlar. Bu tanmlama ile lkeler arasnda kabul edilen bir snr gemeyen zorunlu i gmenler, yerinden edilmi kiiler olarak kabul edilmektedir. Tanmn en nemli iki noktas zorlamann olmas ve lke snrlar iinde kalnmasdr. Ekonomik gmenler ya da gnll olarak g edenler bu tanma dhil edilmemektedir. Ancak tanm sel ve deprem gibi doal afetler, alk ve nkleer santral patlamas veya geni lekli kalknma projeleri gibi nedenlerle yerinden olanlar da kapsamaktadr. Trkiye 1989- 1995 yllar arasnda younluklu olmak zere, yaklak son 20 yl ierisinde, Dou ve Gneydou Anadoludaki dk younluklu sava, gvenlik kuvvetleri ve PKK arasndaki silahl atmalar ve blgedeki genel veya yerleim yerlerine zel gvenlik sorunlar/endieleri nedeniyle, ok sayda ky veya mezra ya tamamen ya da ksmen boalmtr. Ky veya mezralarn terk etmek zorunda kalan nfusa ek olarak, ayn dzeyde olmamakla birlikte, yine bu blgede il veya ile merkezlerinde yaadklar halde bu yerleim yerini terk etmek zorunda kalan nfusun da olduu bilinmektedir. lke iinde yerinden edilmi aileler, blgedeki ile ve kentlere ve Ege, Akdeniz ve Marmara Blgelerindeki ehir ve metropollere g etmilerdir. Halen, Trkiyede yukardaki nedenlerle yerlerinden edilmi kiilerin saylarna, corafi dalmlarna, demografik, toplumsal ve ekonomik durumlarna ilikin net bilgiler bulunmamaktadr. Bu saylar 350 bin ile 3- 4 milyon arasnda deimektedir. En dk rakam ileri Bakanlnn Kye Dn ve Rehabilitasyon Projesi erevesinde yaplan bavurular temel alnarak hesaplanmtr. Sivil toplum kurulular ve uluslararas kurulular tarafndan yaklak ya da drt milyon olarak yaplan tahminler ise belirli bir veriye dayanmamakta ve daha ok 20 yl boyunca yaanan silahl atmalar ve gvenlik sorunlarndan etkilenen nfusu yanstmaktadr. Daha gereki saynn bir milyon civarnda olmas beklenmektedir (nalan, 2005). Trkiye Mimar ve Mhendis Odalar Birliinin (TMMOB) yaynlad Diyarbakra ilikin rapor (1998), zorunlu gn kentsel sonularna ilikin gerekletirilen ilk nemli aratrmalardan biridir. 1996 ylnda kent merkezinde yaplan bir aratrma hanelerin yzde 34,4n, 1990 sonrasnda g eden zorunlu g grubundan olutuunu gstermitir. Zorunlu g grubundakilerin yaklak yzde 95i kentteki hayat koullarndan memnun olmadklarn ifade etmitir. Kent yaamyla ilgili sorunlarnn neler olduuna ilikin ve Bildiri zetleri Kitab Davetli Konumac Metinleri
130
Kent ve Salk Sempozyumu 07/09 Haziran 2006 BURSA birden fazla seenein iaretlenebilecei bir soruya, zorunlu g grubu yzde 81 isizlik, yzde 70 konut sorunu, yzde 50 salk sorunlarnn art, yzde 41 ocuklarnn okula gidememesi, yzde 39 kimseden yardm alamama, yzde 35 a kalma yantlarn vermiler. Mehmet Barutun kaleme ald ve Diyarbakr, Van, Batman, stanbul, zmir ve elde yaplan ve 2000 hanelik bir rnek grubundan oluan almann bulgularna dayanan rapora (2002) gre, zorunlu ge maruz olan nfusun eitim dzeyi ok dk (kadnlarn yzde 61i, erkeklerin yzde 28,5i okur-yazar deil) ve yzde 90dan fazlasnn sosyal gvencesi yoktu. alanlardan yzde 83 geici/dnemsel ilerde almakta idi.. Yaanlan konutlarn yetersizlii, kentsel altyap sorunlar, ocuklarn okula gnderememe, evre ile uyum salayamama, dil-kltr farkll, potansiyel sulu gibi grlme, gvenlik eksiklii, tedirginlik, yalnzlk duygusu, bulac hastalklar g sonrasnda yaanlan balca sorunlar olarak sralanmaktadr. Katlmclarn yzde 72,4, g sonras yeni yerleim blgelerine uyum gsterememilerdir. Uyumsuzluun en temel nedenleri ise srasyla, geim sknts, i olanaklarnn olmay, barnma sorunu, eitim sorunu, salk sorunu ve can gvenliinin olmamas olarak sralanmtr. almalar, kent yoksulluuyla zorunlu g arasnda bir balant olduunu vurgulamaktadr. te yandan, byk ehirlerde yaplan baz almalar, sokakta alan ocuk sorununun 1990larda bymesinin en nemli nedeninin zorunlu g olduunu gstermektedir (Ykseker, 2005). G ncesi blgede yaanan dk younluklu savaa bal travmatik yaantlar, gn zorunlu, ani ve lojistik ve psikolojik alardan hazrlksz gereklemesi, g edilen yerde ailelerin karlat ekonomik, sosyal ve kltrel problemler bu ocuk ve yetikinlerde eitli psikososyal ve kltrel bir takm sonulara yol amtr. Zorunlu g, hem medikalize edilmeye hem de politize edilmeye ok ak bir konudur. eitli gruplar, uzmanlar, politik kiiler, bu olguyu younluklu olarak medikal bir dilde veya politik bir dilde ele alp, konunun sosyoekonomik ve sosyokltrel boyutlarn gz ard etmektedir. Kentsel bak as, belki de, konunun bu geri planda kalan sosyal balamlarda baklmasna yardmc olabilecek bir bak as salayabilecektir.
Trkiyede lke inden Yerinden Edilme ve Kent

Zorunlu g madurlar, geldikleri kentsel ortamlarda sosyal dlanmaya maruz kalmaktalar. Sosyal dlanma, bireyin kendi isteine karn ekonomik, politik, sosyal ve kltrel etkinliklere katlamama olarak tanmlanabilir (Ykseker, 2005). Zorunlu g maduru Krtlerin dlanmas iki temel yoldan gereklemektedir (1) Sosyal adaletsizliin ve ekonomik sistemlerin yol at ekonomik dlanma ve bu ekonomik dlanma sonucu yaam alanlarndan dlanma (salk hizmetlerinden yoksunluk, sosyal gvencelerden yoksunluk, eitim frsatlarndan yoksunluk, kaliteli i imknlarndan yoksunluk) 2) Toplumsal ve kltrel dlanma (uyum glkleri ve toplumsal nyarglar sonucu sosyal dlanma) (Ykseker, 2005). zellikle metropollerde kentlerin merkezi blgelerindeki yoksul mahallelerde yaayan zorunlu g maduru Krtlerin sosyal dlanma olgusunu en ar ekilde yaadklarn sylemek mmkn (Ykseker, 2005). Kadkyde, Merdivenky adl blgede, yksek apartmanlarn arasnda gecekonduda yaayan aileler buna rnek. (1) Ekonomik sistemlerin ve sosyal adaletsizliin yol at ekonomik dlanma ve bu ekonomik dlanma sonucu yaam alanlarndan dlanma: Bildiri zetleri Kitab Davetli Konumac Metinleri
131
Zorunlu g, byk kentlerde artan kentsel yoksulluun sebeplerinden biri. Kylerinde topraklar olan, iftilik ve hayvanclkla geinen ve kentlerdeki i sektrne ynelik bilgi ve becerisi olmayan erkekler dzenli i bulmakta zorluk ekmekte ve genelde inaat iilii gibi geici ilerde almaktalar. Feodal yap, kltrel faktrler ve dil problemleri yznden kadnlarn da almas ok mmkn olmadndan, ailelerin ounda ocuklar almak zorunda kalmtr. Betl Altunta (2003), Ankarada sokakta alan ocuklarla ilgili kitabnda, ilkretim andaki bu ocuklarn nemli bir blmnn zorunlu g madurlar olduunu ve ok yoksul olan ailelerinin geimine katkda bulunabilmek iin sokakta almak zorunda kaldklarn belirtmitir. Dolaysyla, kent yoksulluuyla okul andaki ocuklarn okula gitmemesi veya devam edememesi arasnda da dorudan bir iliki var (Ykseker, 2005). Bu ocuklar bylece eitimden mahrum kalm ve bylece toplumdaki katmanlarda kalc yerlerini almlardr. Sokaklar alma mekn olarak kullanmak zorunda olan ocuklarn kapka veya tinerci olarak alglanmalar, bir toplumsal tehlike ve risk unsuru olarak grlmelerine neden oluyor. Bu alandaki sosyal politikalar da, genelde sorunun kkenleri ve kalc zmlerinin bulunmas yerine bu grubun gzden rak olmasn hedeflemekte (Altunta, 2003). Fakat sokakta alan ocuklar, ocuk iilerinin sadece kk bir ksm. Konfeksiyon atlyelerinde ve dier kk sanayi iletmelerinde alan ocuklar ise pek ok kii tarafndan fark edilmeyen iiler. Oysa bu iletmelerde alan ocuklar, hem sayca muhtemelen daha fazlalar, hem de alma koullar en az sokakta alanlar kadar kt (Altunta, 2003). Eitimden mahrum kalma, sosyal gvencesizlik, yetersiz barnma koullar, i gvencesinin olmamas, yaam ve alma koullarnn kt olmas nedeniyle oluan hastalklar, salk gvencesinin olmay sebebiyle salk hizmetlerine ulamn yetersiz kalmas bu grup iin en nemli sorunlar tekil ediyor. 2) Toplumsal ve Kltrel Dlanma: Batdaki kent merkezlerine g etmi olan aileler, toplumsal ve kltrel dlanmaya da maruz kalyor. Krt aileler, kent hayatna yabanclk, dil farkllklar, kltrel farkllklar, eitimsizlik gibi faktrler dolaysyla adaptasyon sorunlar yaayabilmektedir. Bu sorunlar, ocuklar iin okulda da devam ediyor. Zaman zaman, ocuklar etnik kimlikleri veya Trkeyi iyi konuamamalar yznden, snf arkadalar veya retmeleri tarafndan dlanabiliyorlar (Ykseker, 2005). Bunun yan sra, Krtlere ynelik nyarglar da toplumsal dlanma srecine katkda bulunabiliyor. Krtlere ynelik toplumsal tarihimiz boyunca var olan nyarglar, medyann g ile kentlerdeki kapka gibi sulardaki art arasnda kurduu iliki, dier yandan Krtlere terrist damgasnn vurulmas, bu sreci krkleyen etmenler. Krt olmann yanna, bir de blgeden gelen sfatn da eklendiinde, zorunlu g maduru kiilerin terrist olarak alglanma olasl artyor. Bu koullar altnda, Krt gmenler yerletikleri mahallelerde yerliler veya dier blgelerden g eden komular tarafndan dlanabiliyorlar. Bu dlanma ve kltrel farkllklar dolaysyla, kendileri gibi g etmi dier ailelerle iliki kurarak, kentlerde kendilerine bir alan yaratmaya alyorlar. Bu gmenlerin, eski gmenlerin aksine daha dank yaadklarn sylemek mmkn. Yani, ayn blgeden g etmi kiilerin kk kyler, mahalleler oluturduu eski gmenlerin aksine, ehrin dank blgelerinde bir birinden daha kopuk yaam alanlarnda yayorlar. Bildiri zetleri Kitab Davetli Konumac Metinleri
132
Kent ve Salk Sempozyumu 07/09 Haziran 2006 BURSA Her iki dlanma eidi de, bu ailelerin kamusal alandan dlanmalarna yol ayor. Bir dier deyile, katlmlar ok daha snrl dzeyde kalyor. Ayrca devlete olan gvensizlikleri nedeniyle devlet kurumlaryla ilikilerinin zayf olmasnn bu katlm daha da azaltan bir faktr. Salk hizmetlerinden yararlanmayan, okul gibi hizmetlerle snrl ilikisi olan, bir ksm denizi dahi grmemi bu gmenler, zetle kentte, kk bir alanda yaayan ama kentli olmayan kesimleri oluturuyor.
Geri Dn Projeleri
Geri dn projeleri, bir yanyla ok olumlu ve iyi niyetli giriimler olarak deerlendirilse de, dlamann merulatrlmas iin bir ara olarak yer bulabilmekte. Her iki taraftan da radikal kesimler, ailelerin geri dnme isteini, mutsuzlar, yer bulamadlar, adapte olamadlar, yerleri buras deil eklindeki tutumlarn bir ifadesi olarak benimseyebiliyorlar. Gn ok uzun yllar nce gereklemi olmas, ailelerin geri dnlerini ok ihtimalli klmayan bir faktr. kinci kuak, burada yaamaya alt, kentin i sektrnde kendilerince bir yer edinmeye altlar, ikinci kuan kk ocuklar ve nc kuak ise, burada doup byd ve ky yaamna tamamen yabanclar. Aratrmalarda geri dnmek ister misiniz sorularn cevab evet olduunda, bu eveti hep ama ..olursa, ..salanrsa eklinde sonlanyor. Yani pek ok aile iin u an dnmek mmkn grnmyor. Gerekten dnmek isteyenlerin dnmeleri konusunda desteklenmesi gerekmekte, ancak geri dn projelerinin, tm ailelerin dnmek istedii var saymna dayandrlmamas da ok nemli.
neriler:
Zorunlu g olgusu ile kentlerde ortaya kan kalc sorunlarn almas, g etmi ailelerin sosyal koullarnn dzeltilmesi iin, eitim, ekonomik, kltrel alanlar gbi pek ok boyutu kapsayan zm nerilerin ihtiya vardr. Bu zmler iin, sosyal politikalarn oluturulmas ve uygulamaya geilmesi gereklidir. Kentlerdeki ayrks kentlerin, daha uyumlu paralar haline dnerek topluca ve uyum iinde yaayan bir alan haline dnmesi, yani kent bilincinin oluabilmesi iin, g edenlere ynelik mdehalalerin yan sra, tm topluma ynelik mdahalelerin yaplmas gerekmektedir, g etmi bireylere ynelik ayrmclkla mcadele rneinde olduu gibi.
Kaynaka:
1. 2. 3. 4. 5. 6. Altunta, B. (2003) Mendile, Simite, Boyaya, pe. Ankara Sokaklarnda alan ocuklar. letiim, stanbul. Barut, M. (2002). Zorunlu Ge Maruz Kalan Krt Kkenli T.C. Vatandalarnn G ncesi ve G Sonras Sosyoekonomik, Sosyokltrel Durumlar. G-Der, stanbul. nalan, T.(2005) Trkiyede yerinden edilmi nfus konusunda bilgi dzeyi ve ihtiyac. lke iinde yerinden edilme sonras vatandalk haklarnn yeniden tesisi ve rehabilitasyon aratrma ve izleme grubu raporu. TMMOB. (1998) Blge i Zorunlu Gten Kaynaklanan Toplumsal Sorunlarn Diyarbakr leinde Aratrlmas Ykseker, D. (2005) Trkiyede yerinden edilme olgusu hakknda yaplan baz aratrmalarn bulgular lke iinde yerinden edilme sonras yurttalk haklarnn yeniden tesisi ve toplumsal rehabilitasyon. Karlatrmal literatr taramalar. Ykseker, D. (2005) Trkiyede yerinden edilme srecinin yaratt kentsel sorunlar. IV. Uluslar Aras Ruhsal Travma Toplantlar. stanbul. Bildiri zetleri Kitab Davetli Konumac Metinleri
133
Stresi ve Akl Sal Sorunlar

BNBAY Tolga .
Ege niversitesi Tp Fakltesi Psikiyatri Anabilim Dal
Akl sal sorunlar ile farkl sosyodemografik veriler arasnda gl bir ilikilenmenin olduu iyi bilinmektedir. Epidemiyolojik veriler i stresi ile baz akl sal sorunlar arasnda da gl ilikilenme olduunu gstermektedir (1,2). alma ortam, alma koullar ve alma ilikilerinin oluturduu psikososyal i ortam akl salna olumlu etkilerde bulunabilecei gibi olumsuz etkilerde de bulunmaktadr. Tarih boyunca toplumlar farkl retim ilikileri temelinde biimlenmi ve retici glerin geliimi duraklamalar ve kesintilere ramen devam etmitir. 16. yzylda ortaya kan ve 19. yzyldan itibaren bir dnya sistemi haline gelen kapitalist retim ilikileri geni ynlar krsal retim aralarndan ayrm ve kentlerde, sanayiye dayal i kollarnda birikmelerini salamtr. Kentlerde ortaya kan yeni emeki toplam, yaamlarn idame ettirebilmek iin retim aralarnn mlkiyetini ellerinde bulunduran sermayedarlara emek glerini satmlardr. Krizler, snf mcadeleleri gibi nedenlerle daha fazla teknoloji kullanm, daha yksek emek retkenlii ve daha dk cret ynnde seyreden kapitalist retim biiminin tarihsel geliimi, retim aralarnda ve reticilerin alma koullarnda deiimleri ortaya karmtr. Fakat bilimsel ve teknolojik devrimin, kol-emeinden ok, zihni-emee olan gereksinmeyi artrmas bir yandan emek retkenliini arttrrken alma koullarnn geni emeki ynlarnn aleyhinde gelimesine neden olmutur. 20. yzyl, ii sal asndan salanan bilimsel gelimelerin artan ii snf mcadeleleriyle paralellik gsterebildii bir dnemi iermitir. Bu dnemde alma kaynakl birok risk etmeni tanmlanm ve meslek hastalklar kavram genel tbbi bilginin iinde yer almtr. retim biimlerinde zellikle son 30 ylda yaanan deiim iteki psikososyal risk etmenlerinin daha fazla nem kazanmasn salamtr. Gnmz retim sreci bir yandan alan bireylerden kendilerini srekli yenilemelerini ve rekabet kapasitelerini arttrmalarn talep ederken dier yandan da i gvencesini, dayanmay ve kolektif alma olanan ortadan kaldrmaktadr (3,4). lkemizde de emeki bireyler bir yandan ciddi isizlik tehdidi ile kar karya kalrken bir yandan da arl giderek artan hizmet sektr iinde becerilerini krelten, rekabet nedeniyle yeni sorunlar yaamalarna yol aan bir ksr dngnn iine hapsolmaktadr (5). in kendisi akl salna hem yararl hem de zararl olabileceinden, ayrca geni ynlar yaamlarnn nemli bir kesimini alarak geirdikleri ve almann doas deitirilebilir olduu iin iin akl sal zerine etkisini anlamak nemli olmaktadr. stresi, alma ile akl sal sorunlar arasndaki ilikinin baz ynlerinin anlalmasn salayabilmektedir. Akl sal sz konusu olduunda genel anlamda stres ile rahatszlklar arasndaki ilikinin aratrmalarda ele alnmas 1930lu yllara dayanmaktadr. Stres aratrmalarnda Hans Selye bu yllardan itibaren uzun bir dnem boyunca en nemli katky yapmtr. Selye baz fiziksel uyaranlar sonucunda ortaya kan bedensel belirtilerden rl klinik tabloya genel uyum sendromu adn vermitir (6). Ancak Selye kuramsal tanmlamalarnda ve aratrmalarnda psikolojik stresi ve stres kaynaklarnn oluturaca duyumsal yant ihmal etmitir. R. S. Lazarus ise stresin, bireylerin kendilerinden istenen Bildiri zetleri Kitab Davetli Konumac Metinleri
134
Kent ve Salk Sempozyumu 07/09 Haziran 2006 BURSA taleplerle yeterli dzeyde baa kamadklarn alglamalaryla ortaya ktn vurgulayarak stresin psikolojik ynlerinin geliimine nclk yapmtr (7). Bu modelde stres bir srecin sonucu olarak ele alnmaya balamtr. Kuramsal eksen deiiklii akl sal sorunlar ile yaam olaylar arasndaki ilikinin gelimesini salam ve emosyonel olarak olumsuz durumlarn deneysel, davransal ve psikolojik olarak ele alnmasn salamtr. Stres bir sonu olurken almalardaki odak eitli stresrlere younlamtr. stresi ile akl sal arasndaki ilikinin ele alnmasnda alma koullarn da ieren stres alglanmasna dayal yaklamlar modellenmitir. Bu modeller i kaynakl stresin, saln olumsuz ynde etkilenmesinde ara yzey olduu kabul etmektedir. Karasek, psikososyal alma ortamnn iki eksende tanmlamtr: psikolojik i gereklilikleri ve karar serbestlii (8). Karar serbestlii, karar verme yetkisinden (i zerinde kontrol) ve beceri kullanmndan (iin eitlilii ve becerilerin kullanm frsat) oluur. gerilimi modeline gre ite yksek dzeyde psikososyal beklenti (i yk) ve dk dzey karar serbestlii (kontrol) olmas hastalklarla (kalp-dolam sistemi, akl sal sorunlar gibi) sonulanabilen i stresi riskini olumaktadr. Daha sonraki almalarn etkisiyle modele iteki sosyal destek de eklenmitir. Siegrist, Weberin snf tanmndan (ki bu tanmda bireylerin sosyal konumlar mesleklerine gre belirlenmektedir) yola karak, aba-dl Modelini tanmlamtr (9). Bu modele gre iteki yksek aba ile dk dln saln bozulmas iin gl bir risk etmeni olmaktadr. aba, bireyin zelliklerine iaret eden rekabetilik ve dmanlk gibi isel (intrinsik) ynler ile iin gerekliliklerini ierir. dl ise cret, deer verilme, ikramiye verilmesi, terfi gibi balklardan oluur. Bu model zellikle i gvencesi, isizlik tehdidi gibi gnmzde alma yaamnn nemli deikenlerinin salk zerine etkilerinin aklanmasnda kullanl bulunmutur (10). Kalp-damar hastalklar iin riski belirlemek asndan kullanl bulunan (11) bu modellere ait lekler son 20 yl iinde depresyon, anksiyete bozukluu, zkym gibi nemli akl sal sorunlarnn da i stresi ile ilikilendirilmesine olanak salamtr. Ayn zamanda modellerde llen i zellikleri akl sal asndan koruyucu etmenlerin tanmlanmasna da olanak vermitir (1). Psikiyatri asndan ise literatrde i stresi ve psikososyal etmenler arasndaki ilikiye dair birok yayn bulunmasna ramen klinik anlamllk arayan almalar kstl kalmtr. Yaplan almalarda ise yksek i gereklilikleri, dk sosyal destek ve dk dl arasnda depresyon asndan daha yksek oranlar saptanmtr (1214). stresi ile alkol/madde kullanm bozukluklar ve zkym arasnda eitli almalarda anlaml iliki saptanmtr (15). Ancak i stresi ile genetik erevesi daha belirgin olan psikiyatrik hastalklar (izofreni, biploar bozukluk) arasndaki iliki sz konusu olduunda dier bozuklukllar iin varolan anlaml iliki farkllamaktadr; sz konusu hastalklarn bilisel ilevlerde oluturduu ykm ve psikososyal kayplar nedeniyle i, isizlik ve hastalklar arasndaki etiyolojik iliki zayflamakta daha ok prognostik bir etken haline dnmektedirler (16). stresi ile akl sal sorunlar arasna bir dier belirleyen kiilik zellikleri de girebilmektedir ancak yaplan almalarda i stresi bamsz bir etken olarak saptanmtr (14). le ilgili bir dier nemli psikiyatrik durum ise tkenmilik sendromudur. Tkenme kavram ilk olarak Freudenberg tarafndan ortaya atlm ve daha sonra Maslach ve Jackson tarafndan gelitirilmitir (17,18). Uzun dnemli i stresinin tkenmilie yol atn syleyen Maslach, tkenmilii profesyonel bir kiinin mesleinin zgn anlam ve amacndan kopmas, hizmet verdii insanlar ile artk gerekten ilgilenmiyor olmas biiminde tanmlamtr (19). Tkenmiliin ana belirtilerini enerji kayb, motivasyon eksiklii, dierlerine kar negatif tutum ve aktif olarak dierlerinden geri ekilme oluturmaktadr. Bildiri zetleri Kitab Davetli Konumac Metinleri
135
teki psikososyal etmenler, varolan teorik modellerle ampirik olarak llebilir zelliktedir ve baz akl sal sorunlar ile yakndan ilgilidir. Bu nedenle nlemlerin gelitirilmesi iin tanmlayc almalarn yaplmas nem kazanmaktadr. Trkiye asndan deerlendirildiinde, i sal alannda, psikososyal etkilenmeye bal sorunlarn da alanlarn sal iin risk oluturabildii gz nnde bulundurulmaldr.
Kaynaklar:
1. Work, Personality and Mental Health; Stephen Stansfeld; British Journal of Psychiatry; 181 (2002) 96-98 2. Work-related stress: Can it be a thing of the past? Bonn, D., Bonn, J. Lancet, 355 (2000) 124 3. Karakter Anmas: Yeni Kapitalizmde in Kiilik zerine Etkileri; Richard Sennnett; ev.: Bar Yldrm; Ayrnt Yaynlar, stanbul, 2002 4. Esnek retim - Derin Smr; lker Belek; Nazm Kitapl; stanbul, Aralk 2004 5. Global letme, Yerel Emek: Trkiye'de iler ve Modern Fabrika; Nadir Suur, Theo Nichols; letiim Yaynlar, 1.Bask Mays 2005, stanbul 6. A syndrome produced by diverse nocuous agents; Hans Selye; Nature, 138 (1936) 32 7. R.S. Lazarus (1966). Psychological stress and the coping process. New York: McGrawHill. 8. Karasek, R. A. (1979) Job demands, job decision latitude, and mental strain: implications for job redesign; Administrative Science Quarterly, 24, 285-308. 9. Siegrist, J. (1996) Adverse health effects of high-effort/low reward conditions. Journal of Occupational Health Psychology, 1, 27-41. 10. alma yaamnda psikososyal etmenler; Yard. Do. Dr. Ycel Demiral; Trkiye Psikiyatri Dernei, X. Bahar Sempozyumu, Kongre kitab, 2006, sf. 36 11. Health Inequalities and The Psychosocial Environment Two Scientific Chalenges; Johannes Siegrist, Michael Marmot; Social Science and Medicine, 58 (2004) 1463-1473 12. Work Stress As a Risk Factor For Major Depressive Episode(s); Jianli Wang; Psychological Medicine; 34 (2004) 1-7 13. Psychosocial Factors At Work and depression In Three Countries of Central and Eastern Europe; Hynek Pikhart et al; Social Science and Medicine; 58 (2004) 14751482 14. Psychosocial Factors At Work, Personality Traits and Depressive Symptoms; Sabrina Paterniti et al; British Journal of Psychiatry; 181 (2002) 96-98 15. Work and Mental Health; Kay Wilhelm, Vivianne Kovess et al; Social Psychiatry and Psychiatric Epidemiology, 39 (2004) 866-873 16. Schizophrenia and employment: A review; Steven Marwaha, Sonia Johnson; Social Psychiatry and Psychiatric Epidemiology; Volume 39, Number 5, 337 - 349 17. Evans BK, Fischer DG. The nature of burnout: a study of the three-factor model of burnout in human and non-human service samples. J Occup Organizational Psychol 1993; 6:29-38. 18. Maslach C, Jackson SE. Maslach Burnout Inventory Manual. 2nd ed. Consulting Psychologist Pres, Palo Alto, 1986. 19. Maslach C, Schaufeli WB, Leiter MP. Job burnout. Annu. Rev. Psychol 2001, 52, 397422.
136
Psikiyatrik Epidemiyoloji Aratrmalarnda Bir Risk Etkeni Olarak Kent

KAYA Burhanettin
nn niversitesi Tp Fakltesi Psikiyatri Anabilim Dal
Sosyal psikiyatri ve psikiyatrik epidemiyoloji alanna ynelik olan aratrmalar, ruhsal bozukluklarn oluumunda balatc ve srdrc nitelik tayan ve klinik sreci etkileyen deikenleri psikososyal etkenler biiminde snrlar ve kapsam belirsiz bir kavramla snrlandrma eilimindedir. Son yllarda psikiyatri alanndaki aratrmalarn sklkla biyolojik alanlara ynelmesi, toplum tabanl aratrmalarn grece azl bu eilimin pekimesini de kolaylatrc ilev grmektedir Epidemiyolojik ve klinik aratrmalarda sosyo-ekonomik zelliklerin belirlenmesinde eitli ampirik ltler kullanlmaktadr. Bireylerin toplumsal hiyerari iindeki konumlar, eitim, gelir durumu sal etkileyen bireysel dzeyde etkenler olarak kabul edilmektedir (Belek 1999). Bunlar etkileim iinde olsalar da bamsz etkileri vardr. Kent olgusu ve kentsel yaam da bu deikenler iinde ele alnmaktadr. Fakat kent olgusu znde bamsz bir deiken deildir. Snfsal farkllamann, snflar aras mcadelenin ve uzlamazln yaand bir mekan olarak nem kazanmaktadr. Epidemiyoloji aratrmalarnda kentin, kr ve kent farkllnn yer al biimi almalarda deikenlik gstermektedir. SED ve eitim gibi bamsz, tek bana bir deiken olarak ele alnmas karklk yaratmakta, btncl bir tartmay srdrmeyi gletirmektedir. Az sayda alma kente yaamann akl ve ruh sal zerindeki yansmalarn kapsaml biimde ele almay denemitir. Dnya Salk rgt iinde ruh sal politikas reten nemli isimlerden biri olan Norman Sartorius daha 1980lerde 2000li yllarn psikiyatrisini nelerin belirleyecei konusunda baz ngrlerde bulunmutur. Buna gre, denetlenemeyen kentleme, yaamn paralanmas, hzl nfus art, toplumsal iliki alarnn giderek daha yksek bir akclk kazanmas, kltrlerin otomatik olarak i ie geii gelecein psikiyatrisinde gndemi belirleyen temel dinamiklerden olacaktr (Sartorius 1987).
Kent ve salk
2000li yllara gelindiinde dnya nfusunun beklenenin ok tesinde kentsel alanlarda yaad grlmtr. Kentlemenin younlat ve nfusun byk ksmnn kentte yaayanlardan olutuu blgelerde ekonomik ve sosyal yoksunluun yksek dzeylere ulat, salkl yaam olanaklar olmayan, altyap ve styapsal olarak ciddi yoksunluklar olan bireylerin yaama alanlarn oluturduu sklkla vurgulanmaktadr. Kentin iindeki elikinin tipik gstergesi olan gecekondular toplumun dar gelirli ve yoksul insanlarn barndran mekanlardr. Bir ok lkede gecekondulara ynelen aratrmalar bu blgelerde yaayan bireylerin eitimsiz, niteliksiz ve satn alma gc ok azalm, gittike yoksullaan toplum kesimleri olduunu gstermektedir. Ayrca lkemizde gecekondularn oluturduu yerleim yerlerinde yaayanlarn te birinin sanayi iisi olduu, geri kalannn ise mavi yakallar ve dz-niteliksiz iilerden olutuu sylenmektedir (Kele 1993). Bu snfsal yap uygulanan ekonomi politikalarla ilikili olarak deiimini srdrmektedir. Bildiri zetleri Kitab Davetli Konumac Metinleri
137
Dnyada kentsel nfusun %50si son derece olumsuz salk koullarnda yaamaktadr. Byk ounluu herhangi bir sosyal gvenlik sistemine bal deildir. Gelir dzeyleri salk hizmetlerine ulama olanaklarn tmyle ortadan kaldrmaktadr. zellikle gecekondular ounlukla salkl olmayan yerleim alanlarna, kent plklerine, dere yataklarna kurulmutur. Ekonomik deiiklikler, kuraklk, seller, depremler, sokak atmalar, siyasi bask ve iddet uygulamalarna en youn biimde maruz kalan kent blgeleridir. Gecekondu toplumu, yineleyici ve sreen bir rselenmenin maduru olan, nitelikli bir kar tepki oluturabilmenin olanaklarndan yoksun bireylerden olumaktadr. Bu srecin ruhsal alandaki sonular sklkla duygusal yaam ve sosyal ilikilerde zedelenme, karamsarlk, umutsuzluk, aresizlik, fke, ilgi kayb, benlik gc ve saygsnda azalma, davran bozukluklar, marjinalleme, maddeye ynelme ve toplumsal ilevsellikte bozulma olmaktadr (Ebrahim 1983, Kaya 2004).
Varolan aratrmalar bize nasl bir veri havuzu salyor?

Gelimekte olan lkelerde sosyoekonomik dzeyi dk olan kesimlerin ruhsal hastalk skl daha yksek ve ruh sal hizmetlerinden yararlanma oran dktr. SED durumu yksek olan, orta dzeyde olan ve dk olanlarda tan sklklar farkl bulunmutur. Eski alan aratrmalarnda ruh sal bozukluklarnn dk eitimli, teneke mahallelerde yaayan, kentin geri kalm blgelerinde yaayan bireylerde daha yksek oranda grld gsterilmitir . Antalyada kentleme zellikleri ve sosyoekonomik dzeyleri birbirinden nemli farklar gsteren iki ayr semtte gerekletirilen bir alan aratrmasnda, ayr tarihsel dnemde youn g alan ve sosyoekonomik dzeyi dk olan bir gecekondu blgesi ile kentin merkezinde bulunan hibir altyap ve kentleme sorunu bulunmayan, ou yksek eitimli ve sosyoekonomik dzeyi yksek olan bireylerin yaad kent blgesi arasnda genel ruh sal dzeyi ve salk algs asndan anlaml farkllk bulunmutur (Belek 1999). Diyarbakrda sokak ocuklar zerinde yaplan bir almada, sokakta yaamak ya da almak zorunda braklan ocuklarn eitim eitsizliinin maduru olduklarna vurgu yaplmtr. Bu ocuklarda daha fazla psikiyatrik bozukluk gelitii bildirilmektedir. Bu ocuklar niteliksiz ii yada yoksul kyl ocuklardr. Krsal kesimde tarm ve hayvanclk kentsel kesimlerde ucuz emek kayna olarak tmyle ve her adan gvensiz bir ortamda yaamaktadrlar (Oto ve ark. 1998). ntihar epidemiolojisi ile ilgili yaplan almalarda evlilik sorunlar, isizlik, dk sosyoekonomik dzey, yalnz yaama, g yks, stresli yaam olaylarnn varl, gzaltnda-tutuklu olma, yoksulluk, isizlik, eitim dzeyi dkl, sosyal gvence yokluu zerine deinmeler var. Bu deikenler kent kavram ile yakndan ilikilidir izofrenik bozukluklarla kentte oturma arasnda ki iliki nemli bulunmutur (Jablensky 1999). Kentsel alanda psikoz tehlike deer krsal alana gre daha yksek olduu belirtilmitir (Torrey ve ark. 1997). Bu risk art bulac hastalklar ve toksik etkiler (kurun zehirlenmesi) ve psikososyal etkenlerle ilikilendirilmitir. Hollandal afro karayip kkenlilerde drt kat daha fazla psikoz grlmesi biyolojik farkllklardan ok psikososyal etkenlerle ilikilendirilmitir (Selten ve ark. 1997). Fakat bu psikososyal etkenlerin ne olduu ve kapsam net olarak belirtilmemitir. izofrenide zellikle endstrileen lkelerde, endstri youn yerleim yerlerinde (ki bu alanlar toplumsal eitsizliin boyutlarnn katlanarak artt Bildiri zetleri Kitab Davetli Konumac Metinleri
138
Kent ve Salk Sempozyumu 07/09 Haziran 2006 BURSA yerlerdir) yaygn olmas kentlerde yaanan toplumsal ekonomik deime ve dzensizlik ile aklanmaktadr. Yine Hollandada gerekletirilmi olan, 1942 ile 1978 tarihleri arasnda yatrlarak tedavi edilen izofreni ve dier psikozlarn incelendii bir almada da kente domak ve kentte yaamak ile hastalk geliimi arasnda dorusal bir iliki olduu bulunmutur (Marcelis ve ark. 1998). Kukulanlan bu kentsel risk etkeninin olaslkla kaltmsal deil ekolojik olmakla birlikte fizik evre, yaam tarz ve dier sosyal etkenlerle ilikili geni bir olaslklar yelpazesi iinde deerlendirilmesi nerilmektedir . izofreni yaygnl ve g ilikisi de kentsel riskleri de iinde barndran sosyo ekonomik risk etkenlerinden bamsz sreler deildir. Gmenlerde izofreni geliimi kken aldklar topluluun sahip olduu yatknlktan ok g ettikleri lkelerde yaamak zorunda olduklar toplumsal koullarla ilikilendirilmektedir (Cantor-Graae ve Selten 2005). Psikoz geliiminde nemli olan nrobiyolojk sreler (embriyolojik gelime ve nron g dnemleri) ile alk, yoksulluk, youn strese maruz kalma ve beslenme bozukluklar arasnda iliki bulunmutur (Cantor-Graae ve Selten 2005). ABDde 3 ayr kentsel alanda yaplan kapsaml epidemiyolojik ilk almalardan biri olan Robins ve arkadalarnn (1984) ECA almasnda niversite eitimi olanlarda ruhsal belirti yaygnl ve kognitif bozuklularn orannn daha dk olduu saptanmtr. Ayn bulgular agorafobi, zgl fobiler, izofreni, izofreniform bozukluklar, alkol ktye kullanm ve bamll, somatizasyon bozukluu iin de yinelenen bulgulardr. Kr-kent farkll asndan bakldnda kognitif bozukluklar kent merkezinde daha yaygn grlmektedir. Sadece panik bozukluk krsal alanda daha sk grlmtr. Bu almalarda saptanan farkllklar zerine toplumsal nedensellik balamnda herhangi bir tartma yaplmam olmas alt izilmesi gereken noktalardan biridir. Dikkati eken dier bir nokta ise snf farkllnn sonucu olan ele alnabilecek deikenlerin birer bamsz deiken gibi grlmesi yada ele alnmasdr. Bir ok almada hangi kentsel alanlar ve bu bireylerin hangi toplumsal katman iinde yer aldklarnn aratrlmad da dikkati ekmektedir. almalarda seyrekte olsa tek bana ele alnan ve dier tm srelerden ayr deerlendirilen kent deikeninin, snf farkllamasnn ve atmasnn dinamik bir biimde ierildii bir mekan, snf temelli bir bak as iinde ele alnmas gerektiini vurgulamamamz gerekir.
Sonu olarak
Bir epidemiyolojik aratrma deikeni ve risk etkeni olarak tanmlanabilecek olan kent, ekonomi politik bir zeminde ve snf temelimde ele alndnda ayaklar stne basan bir kavram olma ans yakalayacaktr. Ruh sal aratrmalarnda kent olgusunun ok boyutlu ve btncl bir erevede ele alnd kapsaml, kent dinamii ile ruhsal dinamikleri uygun bir yntembilim zeminin de birletiren ve tartan aratrmalara gereksinim vardr.
139
Kaynaklar
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. Belek Sosyal snf, Eitim, Gelir ve Mahalle: Hangisi Saln en nemli belirleyenidir? Antalyada bir aratrma. Sosyoloji Aratrmalar Dergisi 1999, 2: 49-74. Cantor-Graae E, Selten JP. Schizophrenia and migration. A meta-analysis and review. Am J Psychiatry 2005, 162: 12-24. Ebrahim GI. Primary health care and the urban poor. J of Trop Ped 1983, 29. Jablensky A. Schizophrenia: Epidemiology. Curent Opinion in Psychiatry 1999, 12: 19-28. Kaya B. Kreselleen Trkiyenin ruh salna deinmeler: Korku denizini amak. zgr niversite Forumu 2004, 26-27: 110-138. Kele R. Kentleme Politikas, mge kitabevi, Ankara, 1993. Macelis M, Navarro M, Murray R, Selten JP, van O J. Urbanization and psychosis: A study of 1942-1978 birth cohorts in the Netherlands. Psychol Med 1998, 28: 871879. Oto R, Ertem M, Sr A ve ark. Bir gneydou kenti sokaklarnda alan ocuklarn osyo-demografik zellikleri. ocuk ve Genlik Ruh Sal Dergisi 1998, 5:23-27. Ozankaya . Toplumbilim, Cem Yaynevi, stanbul 1991, s. 199. Robins LN , Helzer JE, Weissman MM ve ark: Lifetime prevalence of specific disorders in three sites. Arch Gen Psychiatry 1984, 41: 949-958. Sartorius N., 21. yzylda ruh sal politika ve programlar. Toplum Hekim 1987, 44: 31-35. Selten JP, Slaets JPJ, Kahn S. Schizophrenia in Surinamese and Dutch Antillaen immigrants to the Netherlands: Evidence of an increased incidence. Psychol Med 1997, 27: 807-811. Torrey EF, Bowler AE, Clark K. Urban birth and residence as risk factor for psychoses: An analsis of 1880 data. Szhizophr Res 1997, 25: 1569-76.
140
Kentlerde Bulac Hastalk Tehdidi

DEDEOLU Necati
Akdeniz niversitesi Tp Fakltesi Halk Sal Anabilim Dal Bakan
Kentler bulac hastalklar asndan nemli risk tayan yerleim yerleridir. Bu riskin temel kayna insanlarn bir arada bulunmasdr. Youn yaam kiiden kiiye, vektrle, su ve gda ile veya hava ile bulaan hastalklar iin uygun bir ortam oluturmaktadr. Ayn su ve gday pek ok insan paylat, i yerinde, okulda, metroda yz yze geldii iin, birka bulac hastalk vakas kolayca bir salgna dnebilir. Ancak kentler ayn zamanda salk hizmetlerinin ve evre hizmetlerinin de en st dzeyde verildii yerlerdir. Bulac hastalk riski bulunsa bile gerekli nlemler alndnda bu riskin gereklemesi engellenebilir. Bu adan bakldnda gelimi lke kentlerinin fazla bir bulac hastalk tehdidi altnda olduu sylenemez. Ancak lkemiz ve dier gelimekte olan lkelerin altyapsz, organize olmayan salksz kentleri her zaman bulac hastalk tehdidi altnda olup salgnlara ska rastlanr. Kentlerde bulac hastalk tehdidine kar mcadele yaklam tehlike (risk) yaklam eklinde olmaldr. Bu yaklamn eleri aada sralanmtr. Tehlike belirleme: Kentte bulac hastalk odaklar, buralardan kaynaklanabilecek olas salgn hastalklarn trleri, olas yaylma alanlar, kent toplumunda hassas gurup ve blgeler nceden belirlenmelidir Kentin su kaynaklar, su depolar, su ve kanalizasyon ebekeleri, kanalizasyonun verildii ortam, varsa, kanalizasyon suyuyla sulanan sebze baheleri, ebekeye dahil olmayan mahalleler, ebekenin yetersiz olduu mahalleler (zellikle yaz aylarnda), buz imalathaneleri Alnan bakteriyolojik su numunelerinin bozuk kt ve klorlama oranlarnn yetersiz bulunduu noktalar, deniz veya gl kys kentlerde suya kanalizasyon dklen yerler, alnan bakteriyolojik numunelerin kirli kt blgeler Toplu yemek yenen kla, okul, hastane, huzurevi vb. kurulularn denetimleri sonucunda salk asndan yetersiz bulunan yerler, yemek fabrikalar, gda imalathaneleri, mandralar, Toplu yaanan ve solunum yolu enfeksiyonlar asndan tehdit oluturan kla, yurt, huzurevi, yatl okul, hapishane gibi kurulular, Vektr remesi mmkn plk alanlar, gbrelikler, ahrlar, su birikintileri, jit alanlar, Yukarda belirtilen risk alanlar haritalar zerine iaretlenmelidir. Ayrca blgede zaten grlen ve salgn yapma potansiyeli bulunan endemik hastalklar, gemite salgnlara neden olmu olan hastalklar, dardan gelip kentte salgn yapabilecek hastalklar belirlenir.
141
Kent ve Salk Sempozyumu 07/09 Haziran 2006 BURSA Kentteki nfusun hangi hastalklara kar ne kadar bak olduu, beslenme ve diren durumu, yaam koullarnn nitelii de riskin belirlenmesinde yarar salar. Bunun iin alama istatistikleri, yaplm sero-epidemiyolojik aratrmalar, evre verileri, sosyoekonomik veriler de incelenmelidir. Tehlikenin nlenmesi: Burada ncelik evre sal denetimlerinde ve belediye hizmetlerindedir. Tehlike nlenmesi salklar ile yerel ynetimlerin el ele almalar gereken nemli alanlardan birisidir. l ve le Hfzshha Kurullar ve Mahalli evre kurullar bu ibirliinin yasal platformlarn olutururlar. Gndem 21 gibi halk ve temsilcilerinin katlmn salayacak oluumlardan en st dzeyde yararlanlmaldr. Kent halknn katks salanmadan nleme almalar baarya ulaamaz. Tehlikenin nlenmesi aamasnda bir nceki incelemede saptanm bulunan tehlike odaklarnn yok edilmesine allr. ncelik kent asndan en ok rastlanabilecek, en fazla hastalk ve lme yol aabilecek, salgn potansiyeli tayan hastalklara verilir. Bunlarn nlenmesi iin su ve atk su sal gerekletirilecek, gda retip satan yerler usulne uygun olarak ruhsatlandrlacak ve titizlikle denetlenecek, toplu yaanlan yerlerde hijyen koullar salanacak, vektr reme yerleri giderilecek, alamalar tamamlanacak, halka bulac hastalklar nleme ve grldklerinde ihbar etme konularnda eitimler verilecektir. Bu eitim iinde el ykama, vcut sal, tuvalet ve mutfak temizlii, su ve gda sal konular eitimi ayrcalk tar. Aslnda salk eitimi ilk eitim srasnda balamal, kitle iletiim aralar kullanlarak yaam boyu devam etmelidir. Bulac hastalklar nlemenin en aklc ve ahlaki yolu btn kent sakinlerinin insanca yaam ve alma koullarna kavuturulmasdr. Bireyin bulac olan ve olmayan hastalklara kar direnci ancak byle salanr. Hastalklar yoksulluu, cahillii ve sosyal eitsizlikleri severler. Hazrlkl olma: Salgn riski mmkn olduka engellendikten sonra yaplacak ilerden birisi bulac hastalk mcadelesi iin eldeki kaynaklarn belirlenmesidir. nsan gc kaynaklar arasnda bulac hastalklar epidemiyolojisi konusunda deneyimli halk sal uzmanlarnn bulunuyor olmas hayati nem tar. Bu uzmanlar Salk Mdrl veya Belediye kadrolarnda alyor olabilirler. Ayrca yeterli sayda evre Mhendisi, Gda Mhendisi, Mikrobiyolog, ntaniye Uzman ve teknisyenler yeterli sayda bulunmaldrlar. Bir salgn annda sahada grev alacak motorize saha ekipleri nceden belirlenmi ve eitilmi olmaldrlar. Salgn olursa kullanlacak baz malzeme (klor, kayna, klorlayc cihaz, klor ler, ferdi klorlama ieleri, laboratuar malzemesi, ORS, I.V Mavi, maske, dezenfektan) nceden stokland gibi salgn annda yaplacak ilerin prosedrleri nceden belirlenir (vaka tanmlar srveyans, numune alma, numune gnderme, dezenfeksiyon vb. kurallar gerekebilecek formlar nceden hazrlanr. Ayrca, kentteki bir salgn annda yararlanlabilecek olan laboratuar, salk kurulular, malzeme vb. envanter de hazr bulundurulmaldr. Bulac hastalk tehdidine kar yaplacak hazrlklardan bir dieri, kabilecek bir salgnda yaplmas gerekenlere ilikin eylem planlarnn hazrlanm olmasdr. rnein bir okulda kabilecek menenjit salgnnda, kentte suyla bulaan bir hastalk salgnnda kimlerin neler yapaca, ne prosedrler uygulanaca nceden belli olmaldr. Planda grev alacak personel bu grevler iin eitilmelidirler. Bildiri zetleri Kitab Davetli Konumac Metinleri
142
Erken Uyar: Kentteki bulac hastalklarn trleri, skl, yer, kii ve zaman dalmlar srekli izlenmelidir. Genelde bu izleme Salk Mdrl Bulac Hastalklar ubesince yrtlr. Salkl bir rutin srveyans iin kentteki birinci, ikinci ve nc basamak zel ve resmi kurululardan, laboratuarlardan hem doru hem yeterli bulac hastalk ihbarlarnn yaplyor olmas gerekmektedir. hbarlarn arttrlmas iin, eitim, dllendirme, uyarma gibi yntemler yannda aylk bir bulac hastalk blteni kartlarak veri toplayan birimlere gnderilmesi de etkili olmaktadr. Bylece birimler gnderdikleri ihbarlarn kullanldn, ie yaradn grerek daha dzenli bildirim yapmaktadrlar. Aylk ihbar yerine haftalk ihbar yaplmas kabilecek bir salgndan erken haber olunmasn salayacaktr. hbarlarn mmkn olduunca kesin olgulara dayandrlmas istenmelidir. Bu amala Salk Ocaklarndaki laboratuarlar glendirilmeli, hemen her ilde bulunan Halk Sal Laboratuarlarna ilerlik kazandrlmaldr. Daha nce belirlenmi prosedrlere gre laboratuarlara rnekler gnderilebilir. Sindirim sistemi enfeksiyonlarnn tans asndan Salk Ocanda kolaylkla kullanlacak bir sistem Cary-Blair tayc besi yerleri ieren numune tplerinin kullanlmasdr. Hastalkl olduu veya tayc olduu kukulanlan kiilerin gaitasndan ekvyonla alnan numune besi yeri ieren tplerin iine konulur, soukta bekletilerek inko kapl numune nakil kaplar ierisinde laboratuara ulatrlr. Kltr sonucuna gre ilem yaplr. Salk Ocaklarnda ve hastanelerde saptanan vakalarn saylar belli bir eii atnda salgn alarm verilmelidir. Bu eik ilgili hastaln 5 yllk ortalama eri zerindeki deerden en az iki misli fazla vaka grlmesi ile alr. Ancak, vaka says bu kadar fazla olmasa da hepsi ayn mahalle veya iyerinden geliyorsa yine bir salgndan kukulanlr. Toplanan verilerle Salk Ocaklarnda epidemiyolojik incelemeler yaplr. Rutin bir ihbar sisteminin eksiklii, salk kurumuna bavurmayan kiilerin kaytlarn girmeyiidir. Hem bavurunun dk, hem bulac hastalk riskinin yksek olduu gecekondu blgeleri bu adan zel nem tarlar. Salk kuruluuna bavurmayanlar hastalk belirleyebilmek iin kap kap dolaarak yaplan aktif srveyans yntemleri kullanlr. rnein, evler belli aralarla dolalarak stma iin kaln damla alnabilir veya kzamk gibi, vaka tanm yaplm hastalklar soruturulur. hbarlarn yetersiz bulunduu mahallelerde veya kentlerde yeterli ve gvenilir veri toplad bilinen hekim veya Salk Ocaklarnn ihbar da o blge veya kent iin rnek alnarak hzlar tm blge veya kente yanstlr. Toplanan bulac hastalk verilerini arttrmak, olas salgnlardan nceden haber almak iin kullanlan dier iki yntem filyasyon ve deinmilerin ( contact ) kontroldr. Filyasyon, yakalanan bir bulac hastaln nereden, kimden alndnn aratrlmas iken deinmilerin kontrol, yakalanm bulunan hastann evresindeki baka kimselere de hastalk bulatrp bulatrmadnn incelenmesidir. Bu incelemeler hastann adresinin bulunduu Salk Ocann ekibi tarafndan yaplmal, saptanan hastalklar bildirilmeli ve tedavi edilmelidir. Salgn incelemesi: Bir salgn olaslnda salgn nceden haber alnr ve bastrlabilirse nemli baar elde edilir. Ancak kentler gibi, bulac hastalklarn hzla yaylabildii veya su gibi pek ok kiinin birden etkilendii ortamlarda genelde salgndan ancak iyice ortaya kt zaman haberdar olunur. rnein hastanelere yatan gastro-enterit vakalar hzla artmaya balar veya bir Bildiri zetleri Kitab Davetli Konumac Metinleri
143
Kent ve Salk Sempozyumu 07/09 Haziran 2006 BURSA blgenin salk ocaklarna belli bir hastalkla bavurular art gsterir. Bu blgede zaten bulunan bir hastalk olabildii gibi yeni ortaya kan, daha nce grlmemi bir hastalk da olabilir. SARS, Krm-Kongo hemorajik atei, ku gribi gibi yeni hastalklarn ortaya kt veya biyo-terrizm riskinin var olduu gnmzde salk personeli blgede ilk defa grlebilecek hastalklara kar da uyank olmaldr. Salgn incelemesinin ilk aamas sayca art gsteriyor olan bulac hastaln kesin tansnn konmasdr. Bu tan laboratuar analizlerine dayanmaldr. Bazen pestisid veya dier bir toksik maddenin neden olduu hastalklar bulac hastalklarla kartrlabilir. kinci aamada vaka saysnn beklenenden fazla olup olmad kararlatrlr. Eer bir salgn grldnden kukulanlyorsa vakalarla ilgili olarak mmkn olduunca ok bilgi toplanmaya allr. Bu amala salk ocaklarndan, hastanelerden, laboratuarlardan, zel poliklinik ve hekimlerden ilgili hastalk vakalar toplanrken, geerli bir vaka tanm yaplarak ev ev dolaarak da aktif srveyansla vakalara ulalr. Her vakadan balama tarihi, ya, cins, adres ve bazen de meslek, semptomlar gibi bilgiler toplanr. Gnmzde sahadan bu ekilde toplanan veriler sahada, annda el bilgisayarlarna girilebilmekte, adres yerine GPS koordinatlar alnarak harita zerine dorudan iaretlenebilmekte, DSnn EPI INFO 6 gibi bilgisayar programlar yardmyla kolayca ilenebilmektedir. Toplanan veriler haritalara iaretlenir, ya-cins tablolar yaplr, zaman erileri izilir, hcum ve vaka lm hzlar hesaplanr. Salgnn nasl kt ve dald konusunda hipotezler gelitirilir. Gerekirse kk vaka-kontrol almalaryla bu hipotezler snanr. rnein; tifo salgnnda belli bir emenin kaynak oluturduundan kukulanlyor ise, hasta olanlar ve benzer zelliklere sahip salam kontrollere o emeden su kullanp kullanmadklar sorulur, odds ratio hesaplanr. Kurulan hipotezler dorulanp salgn kayna belirlendikten sonra, salgn kontrolne geilir. Bulac hastalk ve salgn kontrol: Kentteki bulac hastalklarn kontrol iin gtrlen hizmet veya bir salgn annda yaplacaklar ok farkl deildir. Her iki durumda da enfeksiyon zinciri krlmaya allr. Her hastaln enfeksiyon zinciri farkllk gsterir. Zincir en zayf halkasndan krlmaldr. rnein, bir kzamk salgnnda bu halka, konakya ynelik nlemler iinde olan alama iken, bir stma salgnnda kaynaa ynelik nlem olan hasta kiileri kaln damla incelemesi ile bulup, tedavi etmektir. Bir kolera salgnnda ise bulama yollarna, suya, mdahale edilir. Aslnda salgn annda acilen neler yaplaca, daha nce dzenlenmi olmas gereken eylem planlar dorultusunda gerekletirilir. Genelde bulac hastalklar ve salgnlar alt yaps kt, yaam koullar salksz olan kentlerde ve mahallelerde grldnden buralardaki evre koullarnn hzla deerlendirilmesi gerekebilir. Bu deerlendirme iin evre koullarnn hzl deerlendirilmesi teknikleri kullanlmaldr. Salgn kontrolnde vektr kontrol, sularn ferdi dezenfeksiyonu, alama gibi nlemlerde halkn bilgilendirilerek katlmlarnn salanmas ok nemlidir. Genelde yetkililer bir salgn saklamak, panii nlemek iin gizlemek eilimindedirler. Oysa hastalkla ilgili doru-yanl bilgiler zaten hzla kulaktan kulaa yaylmaktadrlar. Doru yaklam, gerekleri duyurarak hastaln kontrolnde halkn ibirliini, katksn istemektir. Bulac hastalk kontrolnde genellikle eitli kamu kurulular (Belediye, Veterinerlik, Salk Mdrl, evre Mdrl, Tarm Mdrl, Muhtarlklar vb.) ve sivil toplum kurulularyla (Gndem 21, Tabipler Odas, dernekler vb.) ibirliine gitmek gerekmektedir. Bu ibirlii eitli ekillerde gerekletirilebilirse de yasal bir kurum olan l ve le Hfzshha Bildiri zetleri Kitab Davetli Konumac Metinleri
144
Kent ve Salk Sempozyumu 07/09 Haziran 2006 BURSA Meclislerinin kullanlmas en uygun yol olacaktr. Zoonozlarla mcadele veteriner tekilatnn katlm olmadan mmkn deildir. Bulac hastalk kontrolnde nemli ilevi olan karantina insan sal alannda, veba kontrol dnda ok kullanlmayan bir yntem olmutur. En son kullanld ve hastaln kontrolnde nemli rol oynad olay SARS salgndr. Hastaln yaylmasn nlemek iin SARS hastasnn yaknnda bulunduu iin SARS phesi olan kiiler, hastaln en uzun kuluka sresi olan 10 gn boyunca evlerinde tutulmular, bu sre iinde hastalk belirtisi gsterenler hastaneye alnm, herhangi bir belirti gstermeyenlerin dar kmalarna izin verilmitir. Karantinann hastal kontrolndeki baars nedeniyle SARSa orta a yntemleriyle nlenen 21.yzyl salgn tabiri yaktrlmtr. Hastalk nlemede dier nemli bir yntem olan ayrma (izolasyon) pek ok hastalk iin kullanlmaktadr. Evde ayrma yannda kentteki hastanelerde ayrma yapmak iin de buralarda zel ayrma ve dezenfeksiyon niteleri bulunmas gerekmektedir. Kentlerde bulac hastalk ve salgnlarn nlenmesinde Salk Ocaklar ve Salk Mdrl ekipleri grevlidir. birlii iinde salgn sndrmeye abalarlar. Ancak bazen bu abalar yeterli olmamakta, salgn kontrolnde uzmanlam elemanlarn desteine gerek olmaktadr. Bu elemanlar Salk Bakanl bnyesinde yer almal, bir salgn annda destek salamaldrlar. Eskiden, kapatlmadan nce, Hfzshha Okulunda byle bir birim bulunmakta ve nemli hizmetler vermekte idi; imdi yoktur. En ksa srede yeniden oluturulmasnda byk yarar vardr. Kentteki bulac hastalklar kontrol abalarnda baar elde edilip edilemedii insidans hzlar, vaka-lm hzlar, hastalk yan etki oranlar, hastanede yat sresi, maliyet-yarar analizi gibi kriterler kullanlarak deerlendirilmeli, programda ki eksiklikler dzeltilerek yeni eylem planlarna yanstlmaldr. Kentte oluan bir salgn kontrol etme baarsnn kriteri ise gnlk hcum hzlardr. Baarl bir almada bunlar hzla azalr. Bir salgnn sonlanma kriterleri bulama yoluna gre farkllk gsterir. nsandan insana geen enfeksiyonlarda etkenin en uzun kuluka sresi iinde yeni vaka grlmemi olmas salgnn bittiini ima eder. Su ve gda gibi ortak kaynakl salgnlarda enfeksiyon kayna giderildiinde veya temiz klndnda salgn sona ermi saylr. Eklem bacakllarla bulaan salgnlarda ise vektr bcekteki ekstrensek ve insandaki intrensek kuluka sreleri toplam boyunca yeni olgu grlmemesi salgnn sonlandnn iaretidir (rnein stmada 25 gn). Bir salgn sonlandnda salgnla ilgili rapor hazrlanr ve tekrar benzeri bir salgn olmamas iin gerekli nlemler alnr. lkemiz kentlerinde bulac hastalklar: Trkiye salgn hastalklar asndan verimli bir odak oluturmaktadr. Cumhuriyetin ilk yllarnda yrtlen bulac hastalk mcadelesi baarl olmu ve pek ok hastalk kontrol altna alnabilmiken daha sonraki yllarda gerek hzl ve arpk kentleme, gerekse salk hizmetlerine yeterli nem verilmeyii kentlerde tekrar salgnlarn grlmesine yol amtr. Tberkloz, tifo, bomaca gibi hastalklar pek ok lkede tarih olmuken lkemiz kentlerinde egemenliklerini srdrmektedirler. Bulac hastalklar Sosyal hastalklardr. Yani, bir lkede veya blgede sosyal huzursuzluk, sava, evrenin bozulmas, yolsuzluk, isizlik, mutsuzluk varsa, bulac hastalk da vardr. Engellenmeleri iin ncelikle toplumun refah dzeyinin ykseltilmesi gerekmektedir. evrenin nemsenmesi, alt yapnn tamamlanmas, su ve gda denetimlerinin aksatlmadan yrtlmesi de nem tar. Bulac hastalklar snger Bildiri zetleri Kitab Davetli Konumac Metinleri
145
Kent ve Salk Sempozyumu 07/09 Haziran 2006 BURSA gibidir. Salk rgt iyi alr, srveyansn tam yapar, alamalar ve kontrol almalarn aksatmaz ise hastalk says azalr. Ancak bulac hastalklar sistem bozukluklarn, ynetim aymazlklarn, personel yetersizliklerini affetmezler. lkemizde de, ne yazk ki, kesin rakamlar bilmesek de, kentlerde bulac hastalklarn olduka yaygn olduunu kestirebiliyoruz. Kolera, tifo, dizanteri, hepatit A gibi hastalklar aslnda byk kentlerimizin varolarnda ve baz kentlerimizde endemik halde bulunurlar. Yaylma iin uygun evre ve iklim koullar bulduklarnda bu hastalklar kendilerini bazen kentin btnnde bazen de sadece gecekondu semtlerinde salgn bir hastalk olarak gsterirler, endemo-epidemilere yol aarlar.. 1970 stanbul Samalclar kolera salgn, 1978 Ankara Seyran Balar hepatit A salgn, 1979 Adana difteri salgn, 1981 Ankara tifo salgn, 1984 Diyarbakr-nar tifo salgn, 2001 Alanya paratifo salgn, 2005 Malatya gastro-enterit salgn bunlardan bazlardr. Kentlerdeki bu salgnlardan sklkla ime ve kullanma suyunun ya kaynanda, ya deposunda veya boru hattnda kirlenmesi, kanalizasyonla karmas sorumlu olmaktadr. Kentlerimizin pek ounda zellikle yaz aylarnda yeterli su verilememekte, sular sk sk kesilmektedirler. Bu kesilmelerde btnl bozulmu ebeke borularnn iine civardaki pis sular dolmakta, su yeniden verildiinde ise btn kente yaylabilmektedir. Su borularnn toprak altnda salkl olarak kalmasnn bir sresi vardr. Bu, borusuna gre 3540 yldr. Bu sre sonunda borularn deitirilmeleri gerekir. Ancak yeni oluan mahallelere bile su balamakta zorlanan belediyeler yzyllk borular kullanmaktadrlar. Bu yzden zaten pompalanan sular yeraltna szarak nemli saylacak kayplara neden olmaktadrlar. Kald ki, salam bile olsalar, sk yaplan eitli yeralt tamiratlarnda borular patlatlarak kirletilebilmektedirler. Klorlama da her zaman dzenli yaplmamakta, yaplsa da suya verilen klor sudaki bol organik maddelerce tutulduundan aktivitesi dmektedir. Gecekondu semtlerinde zaten ebeke suyu yoktur. Su kontamine kuyulardan veya mahalle emelerinden salanmaktadr. Kanalizasyon sistemi bulunmadndan atk su iin kuru tip hellar veya fosseptik ukurlar kullanlmaktadr. Bazen pis sular mahallelerin ortasndan dereler eklinden akarlar veya fosseptikler tap etraf kirletirler. Btn bu ime suyu ve atk su aksaklklar sindirim sistemi salgnlarnn alt yapsn hazrlarlar. Ancak rutin alama oranlarnn dkl, sulara veya ikilere katlan buzlarn pis su ile hazrlanm olmas, kanalizasyon suyu ile i yenen sebzelerin sulanmas veya kent iinde vektrlerin reyecei alanlarn oalm olmas gibi nedenlerin de kentlerde salgnlara yol at bilinmektedir. Kentlerimizi bulac hastalk tehdidinden kurtarmak iin yaplacaklar zetlemek gerekirse: nsanlarn salkl konutlarda ve mahallelerde yaamalar, gvenle ve huzurla alp iyi gelir getirecek ileri olmas, salkl ve yeterli beslenmelerinin salanmas, nsan merkez alan kent planlamas yaplp bu planlara uyulmas Kentteki olas bulac hastalklarn, salgnlarn risklerinin nceden belirlenerek bunlara yol aabilecek nedenlerin ortadan kaldrlmas, Kentteki su, kanalizasyon, p, vektr mcadelesi, gda denetim ve ruhsatlandrma hizmetlerinin en st dzeyde ve aksatmadan gtrlmesi, Bulac hastalklar iin her zaman hazrlkl olunmas. Bu erevede ok iyi bir bulac hastalk bildirim sistemi altrlmas, aktif ve pasif srveyansn, filyasyon ve deinmi kontrollerinin aksatmadan srdrlmesi, ileyen bir laboratuar sistemi kurulmas,
146
Kent ve Salk Sempozyumu 07/09 Haziran 2006 BURSA Belediye veya Salk Mdrlnde bulac hastalk mcadelesini bilen, multidisipliner ekipler kurulmas, eitli resmi kurulular arasnda yakn ibirliinin gerekletirilmesi, halkn mcadeleye aktif olarak katlmnn salanmas. Salk Bakanlnda, ABDdeki CDC benzeri, uzman epidemiyologlarn grev yapacaklar merkezi bulac hastalk mcadele birimi kurulmas
Kaynaklar
1. 2. 3. 4. 5. Bres P., Public Health Action in Emergencies Caused by Epidemics, WHO Geneva, 1986. Leitmann J., Rapid Urban Environmental Assesment, World Bank Washington, 1995. DS, Olaand Durumlar in Hzl Salk Deerlendirmesi Protokolleri, Tercme TTB yayn Ankara, 2001. Wisner B., Adams J., Enviromental Health in Emergencies and Disasters, WHO Geneva, 2002. Chin J. (Ed), Control of Communicable Diseases Manual, 18th Edition, APHA Washington, 2005.
147
Kltr, Kent ve Salk

AKKAYAN Taylan
stanbul niversitesi Edebiyat Fakltesi Antropoloji Blm
Giri
Bu almada, Kltr, Kent ve Salk konusu, antropolojik bak asyla ele alnacaktr. Kltr, kent ve salk, ada toplumlar iin birbirinden ayrlmaz zellii ile herkesin ilgisini ve dikkatini ekmektedir. Kent, temelde bir yerleim tarzn anlatr. Burada yaayanlarn kendilerine has bir kltr vardr (Kottak 1994:450451). Salk, insann olduu her yerde onunladr ve bu sorundan uzak kalnamaz. Kltr, Kent ve Salk, birbirini etkiler, deitirir. Ayrca, yeterli, srekli ve bilimsel bir organizasyon salanamad zaman, problem retirler. Gerekleri grmemekte direnmek toplum ve kltrn sonunu hazrlar. Kltr, Kent ve Salk baln oluturan her bir kavram, teknik bir terim niteliindedir. Akademik hayatta her biri, bir ka yaryl sren anlatmlarn konusu olmaktadr. Ayrca, konuyu yeterli bir ekilde anlamak ve anlatmak, belli bir birikim ve formasyonu gerektirmektedir. Bu konum, yaanan gerekler arasnda, youn, uygulamal ve zgn yorumlar karmay gerektirir. Bu nedenle aada anlatlanlar konunun nemini vurgulayan, zerinde dnmek isteyenler iin ufuk ac noktalara dikkat eken zet sonular olarak ekillendirilmitir. Anlatlanlarn snrl kantitatif veri ile desteklenmesinin nedeni ise, sempozyum dzenleme kurulunun ilkelerinin oluturduu sahife snrlamasdr. Bu yaklam akademisyenleri doyumsuz klarken, verilen mesajlarn ve anlatlanlarn tabana yaylmasnn nemi dnlnce, izlenen yolun hakll kolay kabul edilebilmektedir.
Kltr
Kltr, zihnin yazlmdr. Zihinsel bir programlamadr (Hofstede 1997:4-6). nsann yapt, yaratt her eyi kapsar (Saran 993:272). Evrenseldir. nsan, mavi kremizde var oluundan hemen sonra oluturduu, toplum ve ardndan kltr hayatyla birlikte yaamn srdrmektedir. Homo sapiens-sapiens diye adlandrdmz modern insan, gnmz verileriyle yaklak krkbebin (45 000) yllk bir gemie sahiptir. Ksaca kltr, yaklak krkbebin (45 000) yllk bir birikimdir, gtr, zenginliktir, gzelliktir, bilgeliktir. Her toplumun kendine has bir kltr vardr. Bu kltr tektir, esizdir, dierine tam olarak benzemez (Saran 1993:268). Bu kadar ok sayda kltrn olumasn salayan etken, zihnin yazlmnda ortaya kan farklardan kken almaktadr. Dn sistemindeki farklar, farkl kltrleri yaratmtr. Farkl dn sistemini srdrmekteki srar, farkn devamlln salamaktadr. Oluturulan bir dn sistemi kendisini koruyup, kollad iin farkllklar amak kolay olmamaktadr. Gereklere, bilimsel verilere, matematik kurallarla uygun dn sistemleri daha zgn retmekte, ihtiyalara daha kolay yant vermekte, daha gl kltrler oluturmaktadr. Bu yolda gidenler daha ksa zamanda banazlktan uzak, dengeli, bilge toplum yaps ve kltrne ulaacaklardr. Btn kltrler hzlar farkl olmakla birlikte, deiir. Deimeyen toplum ve kltr yoktur (Ember Ember 1973.33). Deime, kltr nitelerinin ve komplekslerinin zgn retilmesi, Bildiri zetleri Kitab Davetli Konumac Metinleri
148
Kent ve Salk Sempozyumu 07/09 Haziran 2006 BURSA yaylmas ve eitlenmesiyle salanr (Haviland 2002:369). Bu zellik, kltrlerin izledikleri yolda kmaza girmelerini nler, aresiz kalmamalar iin frsat verir. Basit teknolojili kltr yapsndan, karmak kltr aamalarna ulama ansn elde etmelerini salar. Deime, avc-toplayc olarak hayat macerasna balayan insann, nce ky, sonra kenti yaratmasn anlatmaktadr. Ayn zamanda biyolojik bir varlk olan insann, hep yan banda olan salk sorunlarn gidermek iin bavurduu inan, sihir-byye dayal geleneksel yollardan, bilimsel tbba erime hikayesini aklamaktadr. Kukusuz, eriilen son noktadaki baarlara, zaman tnelinin ancak son kilometrelerinde ulalabilmitir. Bu son nokta, byk bir ura, bedel deme, srarla glklere kar koyma, daha iyiye ulama tutkusunun rndr.
Kent
Kent, insann kltr aamalar iinde ulat son yaam tarzdr. ok uzun olan avctoplayclk aamasndan sonra, insann topraa yerleerek balatt neolitik aama ile ky yaants ortaya kmtr. Bu deime teknolojik bir devrimdir. Avc-toplayc olduu srede doann ona sunduklaryla yetinen insan, neolitikle birlikte doa ile kooperasyona girmi ve verilenle yetinmeyip, istediini retmeye balam, nce basit teknoloji ile ie koyulmu, sonra onu gelitirmitir. Kent yaants ise, kltrel aamalarn sonuncusudur ve organizasyonsal bir devrimdir. Ksaca kent bir organizasyon harikasdr. Yeterli organizasyonlar gerekletiren toplumlarn ve kltrlerin kentleri daha baarl, henz problemlerini yeterince zemeyenler ise daha sade kent rneklerini sergilemektedirler. Yaklak krkbebin (45 000) yllk insanlk tarihinin, te ikisi avc-toplayclkla gemitir. Zamann son te birinde ise, yaklak onbin yl nce ky, be bin yl ncede kent yaantsna geilmitir (Hofstede 1997,1112). Ancak, ada kent yaants, klasik a kentlerinden ok farkldr ve ada kent yaantsn yz (100)- iki yz (200) yl geriye gtrmek olanakldr. izilen tarih eridi, avc-toplayc kltrnn, baka bir deyile sunulanla yetinme geleneinin nasl uzun bir deneyim olduunu, terk etmekte nasl zorlanldn ve gnmzde eitli eletirilerin fark etmediimiz temellerini oluturduunu anlatmaktadr. Yaklak yz (100)- iki yz (200) yllk ada kent deneyimi, insanlk tarihinin son dakikalar hatta saniyeleri anlamna gelmekte olup, henz son eklini de almamtr. stelik kent fenomeninin potansiyeli de yeterince bilinmemektedir. Klasik a kentleri ile ada kentler arasnda benzerlikler yannda ciddi farklar da vardr. Ancak burada bu tr bir karlatrmay hedeflemiyoruz. Bu nedenle, klasik a kentlerinin bir kale ve/ya sur ii ve/ya evresinde gelitiini, ada kentlerin pazar etrafnda bydklerini syleyerek; pazarn, internet eliinde sanal bir boyuta tandna dikkat ekip, kentin henz bilinmeyen potansiyelini bir boyutta rneklemekle yetinmek istiyoruz. Kent, insan varsa anlamldr. Kentli insann demografik zellikleri, sosyo-kltrel organizasyonu ve deime boyutu ile ilgili olarak ortaya koyduu canllk bir bakadr. Kentli nsann zellikleri: Kentlerde yaayanlarn cinsiyet, ya, dourganlk, medeni hal, okur-yazarlk, eitim, meslek vb. temel demografik ve sosyo-kltrel zellikleri, kylerde yaayanlardan farkl olduu gibi, sosyo-kltrel gc kullanma, seicilik, eletiri, tatmin olma vb. zellikleri de farkldr.
149
Kent ve Salk Sempozyumu 07/09 Haziran 2006 BURSA Ayrca, zgn retme, retileni tabana yayma, kaliteyi ykseltme ve standartlar koyma vb. eitlik salayc ve refaha erime yollarn yaygnlatrma zellii de vardr. Gerekten Trkiyede kentler daha fazla erkek nfus barndrr. Kentlerde yaayanlarn ya ortalamalar yksektir. Kentlerde insan mr kylerde yaayanlardan daha uzundur. Kaba doum oranlar ve dourganlk oranlar dktr. Temelde insan iin hayatta kalmak esastr. nsan her artta hayatn korumak ve kollamak zere programlanmtr. ntihar gibi, bu genellemeye ters den ve ancak on binde (10 000), yz binde (100 000) lik oranlarlarla anlatlan sapmalar dnda herkes hayata sk skya sarlmakta ve yaamn kalitesi yksek koular iinde geirmek istemektedir. Kalitesi yksek yaam koular iin, ok zor olan altklar ortamdan, geleneklerinden, nceleri yalnz uzaklk olarak sevdiklerinden ve yaknlarndan ayrlmay kabullenmekte ve g etmektedir. G, kentlerin hzla bymelerini salayan ana kaynaktr. g, d g, mevsimlik g, dorudan g, kademeli g, dnml g vb. modelleri vardr (Akkayan 1979,2126). G edenlerin tamam, insanlar kentte daha uzun, daha rahat, daha vasfl yaadklarn fark etmitir ve bu hedefe komaktadr. nsanln gelecei kenttedir. Kentli olarak, kentli dn iinde, buna uygun plan, eylem yapan, davranlarn rastlantlar yerine, ne istediini bilen olarak dzenleyen ve hareket eden insan olarak, yaantsn srdrmek istemektedir (Akkayan 2003a:2961). Bu hedeflere snaya yanla erimek zorunda kaldnda yolunu daha uzun zamanda bulmakta, yap-bozlarla ok zaman kaybetmektedir. Kamu yarar ve kiisel yarar bilgece dengeleyen profesyonel destek, hedefe erimede kentlilere katk yapmakta, yeni kentlilere rehber olmakta ve hedefe ulamada yolu ksaltmakta, zahmeti azaltmakta, ekonomik kayplar nlemektedir.
Salk
Salk ve ilgili sorunlar, insann var olmasndan bu yana ona elik etmektedir. Hatta baz salk sorunlar evrim ncesi atalarndan kalan mirastr. Bu vurgulamayla konu balnn evrensel bir boyutu olduunu, ayn ekilde olmasa da her toplum ve kltrde insanlar etkilediini syleyebiliriz (Coe 1970:1). Sonu olarak, her toplum ve kltr bu sorunla farkl yaklam modelleri ve/ya dn sistemleri iinde ilgilendiini ve gelecekte de bunu srdreceini rahatlkla grebiliriz. Salk sorunuyla ilgilenme, basit teknolojili toplumlarda inan merkezli, sihir-by rntldr. Karmak toplumlarda ve zellikle ada kentlerde salk sorunuyla ilgilenme, geleneksel yaklamlar tmden terk etmeyip, bilimsel bilgi yannda bu yaklamn glgesinde var olmaktadr. Gerekten salk sorunlarna farkl toplum ve kltr dzeylerinde farkl yaklamlar yaplmaktadr. Bir kltr iinde hasta olan kii, iyiletirici veya tp doktoruna bavurup bunun iin deme yaparken, bir baka kltrde veya bir alt grupta hastalk halinde iyiletirici veya tp doktoruna dzenli yaplan deme kesilmekte, hastalk halinin iyiletirici veya tp doktorunun baarszl eklinde yorumlanmakta ve demenin kesilmesi gerektii dnlmektedir. Ksaca farkl zihinsel yazlmlar farkl vaziyet allar yaratmakta ve konuya inanlmaz zenginlikte farkl yaklamlar yaplmasn salamaktadr. ada kent, insanlarn yaamak iin setikleri bir yerleim modelidir. Bu yerleim modelline ait yaam tarznda salk sorunlarna yaklam, bilimsel tp bilgisi ve teknolojisi dorultusundadr. Ancak, dnyann en ada kentinde yaayan ve iyi eitilmi, yeterli olanaa sahip olan kimselerin bile, eski geleneksel araylara en azndan aresizlik anlarnda bavurduklar unutulmamaldr (Landy 1977,27). Ksaca insann gelecei kenttedir. Salk sorunlarna etkin, hzl ve ulalan son bilgiler eliinde cevap aranacak yer yine kenttir. Bilgi tr olarak da ada ve bilimsel tp bilgi ve teknolojisidir. ada tp bilgi ve teknolojisi de ncelikle kentlerdedir. Kentlilerin hizmetindedir. Gelecekte de gelimeler bu ynde yaanacaktr. Bildiri zetleri Kitab Davetli Konumac Metinleri
150
Kentler, kentlilerin remesi ile snrl da olsa, artmaktadr. Gler yoluyla oluan yeni kentliler ve onlarn remesiyle de ba dndrc bir hzla bymektedir. Her alanda olduu gibi salkla ve hijyenle ilgili konularda da bilgi hzla artmaktadr. Bu bilgi art karsnda kentlileri, yeni sunulan olanaklarla tantrmak ve daha aklc, verimli, sonu alnabilen bilginin gnlk hayata geirilmesi iin profesyonel rehberlere gereksinim duyulmaktadr. G edip yeni kentli olanlar iin bu rehberlik ok daha nemlidir. Yeni kentlilerin ok farkl alt kltrlerden tadklar en azndan salkla ilgili gelenekler, hijyen bilgileri kentin ok dar bir mekanda, ok sayda ve ok youn nfusun varl esasna dayal yaantsna ters dmekte, bu yaanty tehdit etmekte, en azndan ekonomik kayplara neden olmaktadr. Bu sorunun almas gereklere uygun organizasyonlarla salanabilir. Organizasyon, model demektir. Bu modeli iletecek uygun ve yetimi profesyonel insan gcne gerek vardr. Hizmet verilen grubun organizasyonun ileyiini bilmesi, doal olarak katlabilecek dzeyde olmas, ileyii gvenerek benimsemesi ve yararlanmasn salayan iletiim aralarna sahip olmas demektir. Bu ortam ve iklim salanamaynca, snama yanlma yoluyla sorunlara aranacak zmler, toplumsal deerin snrl, verimliliin dk, etik deerlerin zayf, ekonomik kayplarn byk, refahn tabana yaylmasnn olanaksz, insanlk onuruna yakr adaletin salanmasnn s kald anlamna gelmektedir. Gerekten, kentli ve yeni kentlinin ok nemsedii salk sorununun zmnde, kamusal ve bireysel dengesi salanm, bilgilendirme, ynlendirme ve katk yapmay kapsayan srdrlebilir organizasyona ok ihtiyac vardr. Kentli ve Yeni kentli nsann Baz Salk Gereksinim ve zellikleri: Bir canl olarak kentli insann ncelikli olarak, temiz hava, temiz su, temiz gda ve temiz toprak veya evreye gereksinimi vardr. Bu temel ihtiyalar, kentsel nfus younluunun ve talebin fazlalnn yan sra, kstl ekonomik ve dier olanaklar ile yetersiz bilimsel bilgi nedeniyle olmas gereken lde karlanamamaktadr. nsan, yukarda sz edilen yaamn temel gereksinimleri karlandktan sonra da, dev boyutlu salk sorunlarndan uzak kalmayacaktr. Salk sorunlarnn bir ksm genetik kkenli ve karmak formdadr. Bir ksm yzeysel ve kolay ba edilebilir, hatta kendi kendini sonlandrp, salkl yapya dnebilen zelliktedir. Bir ksm da, yeni yaam koullar ve deien artlar nedeniyle ortaya kmakta, kronik zelliklere brnmekte zaman iinde, kanser gibi yaam daha ciddi tehdit eder hale gelmektedir. rnein, mrn uzamas insann elde ettii en grkemli hediyedir. Ancak bu hediyeyi verenler, onunla birlikte yeni sorunlar da sunmaktadr. Yeni sorunlar gidermek ve daha sonra yenileriyle karlamak, yaanacak srecin bir lde katlanarak gelen sorunlar yuma olduunu gstermektedir. Tm aclara karlk, yaamak her zaman anlalr bir tercihtir. Yaam en azndan biraz daha kolay yaanabilir klmak, bir taraftan basit gerekleri grmek, ilintilerini saptamak, retilenleri aktarp yaygnlatrmak kadar kolaydr. Dier taraftan ise, zaman, emek, birikim vb. daha fazla deikenin iyi ynlendirilmesiyle zlebilecek sertliktedir. Ancak, bunlardan kolay olarak nitelenenler bile zaman zaman alamayp, ac ekmek kader olarak nitelenmektedir. Trkiyede salk politikas ve kltr tedavi edici salk hizmeti arlkl bir grnm sergilemektedir. Genel olarak tedavi edici salk hizmeti, sosyal gvenlik kurumlar aracl ile salanmaktadr. Sosyal gvenlik sisteminden yararlanma ansn erkekler, kadnlardan daha byk oranda yakalamaktadr. Ancak bu ans genel salk standardn ykselten tek Bildiri zetleri Kitab Davetli Konumac Metinleri
151
Kent ve Salk Sempozyumu 07/09 Haziran 2006 BURSA deiken deildir. Herhangi bir salk problemi ile karlaan kadnlar, erkeklerden; kentliler, yeni kentlilerden daha ansl durumdadr. Potansiyel risk grubu oluturma dizilii de bu yndedir (Akkayan 1996,3435). Kentli davrann bir gstergesi olan spor yapma alkanl kentli erkek, kentli kadn, yeni kentli erkek, yeni kentli kadn eklindedir. Kentlemeye paralel giden sigara ve alkoll iki tketimine bakldnda ise, bu kentli yaam zaaf n erkeklerin kadnlardan daha ok gsterdii gerei ile karlalmaktadr(Akkayan 2003b:523535; Krml 2003:536554). Trkiyede %2 lerde olan sakat nfusun %60n erkekler oluturmakta ve sakatlklarn %70i doumdan sonra olmaktadr (Krml 1994:443 473).
Sonu ve neriler
Salk, biyolojik, zihinsel ve sosyo-kltrel olarak iyi ve yeterli olma halidir. Bu temel bir hak ve zgrlktr. Bu hak ve zgrl, insandan balayarak tm canllar iin salamak, yaymak ve srdrlebilir klmak herkesin olmazsa olmaz grevidir. Sz edilen ortama ulaarak, elde edilecek optimum artlar birer ltuf deildir, ayrm kabul etmez ve asla bir lks olarak deerlendirilemez. Bu mtevaz hedefe ulamak, yerel, ulusal ve uluslararas lider, ynetici ve tm karar mercilerini oluturan grevlilerin sorumluluundadr. Bu kimseler, ynetip ekillendirdikleri organizasyonlar btncl (holistic) bir anlayla (Ember Ember 1973:45) kooperasyona uygun hale sokmal, glerini birletirmeli adm adm ncelik srasn gzeterek sorunlarn almasn salamaldrlar. Bu neri sz olarak gzeldir. Gerekletirilmesi ise ok zordur. Buradaki temel engel, zihnin yazlmndaki farklarda yatmaktadr. Bu nedenle, dnya liderlerinden balayarak herkesin birbirini anlamas gerekmektedir(Hofstede 1997:34). nsanln gelecei buna baldr. Kendi merkezli (etnosentrik) organizasyonlarn snrll ortadadr. Kiisel kar n plana tayan organizasyonlardan sz etmek bile gereksizdir. Sonu olarak, bilim ve akln yolunda yrnmeli, g bu ynde kullanlmal, sanat yaam sslemelidir. Sanatn en ince estetii, salktr. Sanatn en iyi ustalar, bilimsel zgn bilgiyi retenlerdir. Bu ustalar iinde salk sorununa katk yapanlarn yeri zeldir. Bu salk mimarlar, her zaman var olan statlerin en st mertebesinde olacaklardr.
Kaynaklar Akkayan, Taylan 1979 G ve Deime, stanbul: Edebiyat Fakltesi Basmevi, 1996 Kltr, Kent ve Salk, alma Ortam, Say 24, Fiek Salk Hizmetleri ve Aratrma Enstits Yayn. 2003a Trkiyede Gler ve Sorunlar, Antropoloji, Say 15, Ankara: Ankara niversitesi Dil ve Tarih, Corafya Fakltesi. 2003b Salk ve Sigara, Ttn Kitab, stanbul: Kitapevi. Coe, Rodney M. 1970 Sociology of Medicine, York: McGraw-Hill. Ember, Carol R. Ember, Melvin 1973 Anthropology, New York: Appleton-Century-Crofts. Haviland, William A. 2002 Kltrel Antropoloji, stanbul: Kakns Yaynlar Hofstede, Geert Bildiri zetleri Kitab Davetli Konumac Metinleri
152
Kent ve Salk Sempozyumu 07/09 Haziran 2006 BURSA 1997 Cultures and Organizations Software of the Mind, New York: McGraw-Hill. Krml, Yksel 1994 Trkiyede Sakatlk ve Sakat Nfusun zellikleri, Trk Corafya Dergisi, stanbul: Trk Corafya Kurumu. 2003 Rol stat ve Sigara Kullanma Alkanl, Ttn Kitab, stanbul: Kitapevi. Kottak, Conrad Phillip 1994 Anthropology, The Exploration of Human Diversity, New York: McGraw-Hill. Landy, David 1977 Culture, Disease, and Healing, Studies in Medical Anhtropology, New York : Macmillan Publishing Co., Inc. Saran, Nephan 1993 Antropoloji, stanbul: nklp Kitapevi
153
Restoring Health Services in the Aftermath of Katrina

Karen B. DeSALVO, MD, MPH, MSc
Tulane University Health Sciences Center
Context
When Hurricane Katrina slammed into the gulf coast on August 29th, it unleashed a series of catastrophic levee breakages that led to widespread, devastating flooding in the major metropolitan area of New Orleans. Ultimately, 80% of the city, or 120 square miles, was under water. As a result of the storm, over one million people in the New Orleans metropolitan area were displaced and all residents of New Orleans proper, an estimated 480,000 people, lived under a mandatory evacuation for thirty-three days3.Further, the largest health care workforce efflux in US history occurred, including the loss of approximately 4,400 physicians, 35% of which were primary care providers9. Despite this lack of formal infrastructure, first responders and citizens who did not evacuate were in need of care. The health system was completely disrupted across the continuum of care from basic 911 services to quaternary care. Most hospital and ambulatory facilities in the city were severely damaged, some beyond repair. At the end of 5 days of evacuations, the only functioning health facilities in the metropolitan area were three hospitals in the suburbs adjacent to New Orleans, access to these sites was severely limited. These three hospitals (East Jefferson General Hospital, West Jefferson Medical Center, and Ocshner Hospital) in Jefferson Parish, a suburban area of the city, sustained only minor damage and never closed. However, for a brief time they were without basics such as running water and sewerage, effectively rendering them incapable of supporting the needs of the city.
Restoring emergency services

Federal resources were dispatched to New Orleans in the aftermath of Hurricane Katrina to provide guidance, technical assistance and capacity for the rebuilding of the healthcare infrastructure. The military provided a significant support across the spectrum from basic supplies to transport of seriously ill or injured patients. By day 10, actual care on the ground was provided by an unorganized mix of local and volunteer health professionals who came together to respond to the needs of emergency personnel and citizens who refused to evacuate. In an effort to coordinate these many health service efforts that sprang forth in the days after the storm, the United States Public Health Service (USPHS) Team Orleans unit who partnered with local health leaders to facilitate the resumption of health care services in the greater New Orleans metropolitan area. The USPHS Team Orleans began to coordinate a daily meeting with the leadership of the open hospitals, emergency medical services, the military operating in the area, and physicians in the city at what came to be known as the 9 o clock meeting. They were joined by other health sector leaders from the academic health centers, government
Louisiana Department of Health and Hospitals

154
Kent ve Salk Sempozyumu 07/09 Haziran 2006 BURSA and other entities in the metropolitan area10. The early focus of the 9 oclock meeting was on restoring acute care, including transport of critically ill or injured patients. These efforts included the successful early resumption emergency medical services (EMS) by one week post-storm and 911 services followed shortly afterwards. Pending the resumption of these services, the group was able to develop and coordinate a complex network of emergency transport and treatment that involved complexities and technology available to multiple branches of the armed forces and physicians practicing in tents.
Non-hospital care
In the immediate aftermath of the storm, physicians-in-training came together to develop a delivery system to meet this need. They drew in faculty for support, and partnered with volunteer organizations and together they delivered care in New Orleans. These doctors practiced primary care in tents, in shelters, in police precincts, mobile vans and borrowed buildings wherever they were needed11. Most of these clinics were started with only a physician, a stethoscope, a table and a couple of chairs. Providers worked without power, potable water or sewerage. Over time, resources improved as donations of supplies poured in. Open tent structures were replaced by mobile vans and occasionally with buildings changing uses to offer cover from the elements. The early care needs of the patients were generally simple and episodic in nature including unintentional injuries, respiratory infections, tetanus vaccines and medication refills the most basic of primary care needs. Many came seeking health and safety information. Primary care functioned in its role of first contact access for each new need. As the weeks progressed, the population seeking care evolved reflecting both former and new residents of the city seeking a new medical home to replace that washed away in the flood.
Current state and challenges of the health system

By April of 2006, only 6 additional hospitals had opened in the New Orleans metropolitan area. All of these hospitals have been full to capacity as soon as they open their doors12. Some have more available beds to open, but cannot due to severe workforce shortages. Patient demand is increased as well due to a significant increase in mental health disorders including the burden of Post-Traumatic Stress Disorder, depression and substance abuse. The emergency rooms and hospitals also remain inundated because of the continued crippled state of the primary care and specialty ambulatory care network. Patients with ambulatory care sensitive diagnoses are unable to receive timely and evidence-based care which lands them in the acute hospital setting for treatment. Once admitted to the hospital, stays are long due to a lack of aftercare options such as nursing homes. Further, many admitted patients are either homeless or would need to be discharged to trailers incompatible with their health status such as if they are wheelchair bound.
What went wrong and right

In our disaster planning, we failed to adequately identify the worst case scenario. We envisioned that the worst case would be a massive flood that would sink the city under 10 feet of water. What we didnt plan for, was what would happen in the months that followed as we
10
11
DeSalvo, Moises, Uddo. The nine oclock meeting. Health Affairs. Mar-Apr. 2006. DeSalvo. A letter from New Orleans. Annals of Internal Medicine. Dec. 2005. 12 Berggren, Curriel. After the storm post-Katrina Health Care infrastructure in New Orleans. NEJM. Apr. 2006. Bildiri zetleri Kitab Davetli Konumac Metinleri
155
Kent ve Salk Sempozyumu 07/09 Haziran 2006 BURSA attempted to meet the populations health needs in the absence of any infrastructure. We also failed to have sufficient redundancy in our planning and communication efforts. When traditional means of communication like telephone lines and cell phones broke down, the disaster efforts ground to a halt. What did work was leadership that was flexible, bold, and visionary. Those on the ground willing to listen to their instincts and make rapid decisions with little data, quickly adjusting and improving in response to success or failure were highly successful. Ultimately, what worked was a team approach that built upon existing collaborations and created new ones. Such partnerships spanned the public and private sector, academic and governmental public health agencies.
From tactics to strategy

The pre-Katrina health system of New Orleans was a fragmented and antiquated model that resulted in the worst health outcomes in the USA at the highest cost per capita13,14. It was a system noted for low ratios of primary care physicians to population and high hospital bed per capita rates. At the center of the Greater New Orleans health system for the past 269 years was Charity Hospital, the dominant source of care for the population, serving approximately 300,000 people and hosting 250,000 outpatient visits per year. In addition to its role as a safety net hospital, it was also a major teaching facility. Patients in this system experienced fragmented care, delivered in clinics located inconveniently downtown and open during hours convenient to the physicians and trainees. Other care in the city was generally provider centric, not supported by interoperable information technology or by health policies that financially supported primary care. Importantly, these were the systems that trained 70% of our physician workforce, creating a health culture rooted in the fragmented, centralized, provider-centered model of care15. In her devastation, Hurricane Katrina has provided an unprecedented opportunity to New Orleans, and indeed the country. Never before has a city had the chance to completely rebuild its health care system without the usual barriers. Most physician practices and hospitals have yet to open. It is a unique opportunity to develop networks of primary care practices that are not housed in clinics but rather in community centers that also have resources, such as exercise facilities, child care, and Internet access for patients. We should scrap the old paradigms of care such as one-on-one physicianpatient visits for all occasions, and use innovative formats, such as group visits, which have shown great promise. This posthurricane health care system we are creating will be proactive and identify at-risk patients before their conditions deteriorate. It will measure and monitor the quality of care in an open and positive way that will lead to continuous improvement. It will be a showcase health system for the world to emulate16.
Kaiser Commission on Medicaid and the Uninsured. Key Facts: States Most Affected by Hurricane Katrina. Publication #7395. www.kff.org. 14 Baicker and Chandra. Medicare Spending, The Physician Workforce, and Beneficiaries Quality of Care. Health Affairs. April 7, 2004. 15 DeSalvo, Muntner, Fox. Community-based care for the city that care forgot. J Urban Health. Dec. 2005.
16
13
DeSalvo, KB. A letter from New Orleans. Ann of Int Med. Vol. 143, No. 12, 2005.
156
Kent ve Gvencesiz alma

MFTOLU zgr
Marmara niversitesi ..B.F. retim yesi
Sosyal Gvencenin Tarihsel Seyri

Tm canllar gibi insanolu iin de en temel ihtiya, kendisi ve ailesinin yaamn gvenceli bir ortam ierisinde srdrebilmesidir. nsan iin gvencenin balca iki tr vardr. Bunlardan biri, temel zgrlkleri garanti altna alan ve bir hukuk devleti erevesinde kiilerin can ve mal gvenliini salamaya ynelik olan sivil gvencelerdir. Dieri ise kiinin yaamn srdrebilecek temel ihtiyalar karlamas ve yaamn srdrebilmesinin kayna olan sosyal gvencedir (Castel, 9). Kapitalist toplumlarda sosyal gvenceyi salayabilmenin iki temel olana vardr. Bunlardan biri bugn ve gelecei gvence altna alabilecek bir mlkiyete sahip olmak, dieri ise emek gcnn yaam srdrebilecek bir cret karlnda satlabilmesidir. Burjuvazinin siyasi egemenlii ele geirdii 1789 Fransz htilalinden sonra dzenlenen yasalarla mlkiyet, devlet tarafndan gvence altna alnmtr*. Ancak, mlkiyeti gvence altna alan liberal demokrasi anlay, yaamn srdrmesini salayacak bir mlkiyete sahip olamayan, emek gcn satarak yaamn srdrmek zorunda kalan kesimler iin herhangi bir gvence mekanizmas oluturmamtr. Aksine, piyasa mekanizmas ierisinde alnp satlabilir bir meta olarak grlen emek gc, kapitalist sistemin zn oluturan sermaye birikiminin de temel kayna olmutur. Kapitalist sistemin en temel elikisi olarak da nitelendirebileceimiz, emek gcnn ve dolays ile onun sahibi olan insann metalatrlmas, sanayi devriminin ilk yllarndan itibaren yedek ii ordusu yaratma amacna da uygun olarak yaygnlamaya balamtr. sizlerin oluturduu yedek ii ordusu**, emein birbiri ile rekabetini yaratarak, emek maliyetini yani, cretleri drmenin temel yolu olarak grlmtr. Yedek ii ordusunun yaygnlamas, emek gcnn nemli bir ksmnn meta dahi olamamasn yani, yaamlarn srdrecek geliri salayacak bir alma olanandan dahi yoksun kalmalar sonucunu ortaya kartmtr. Bu srete bir taraftan nemli bir sermaye birikimi yaratlrken, dier taraftan, i bulabilenler son derece kt koullarda almay kabullenmek zorunda kalmlar, i bulabilme olanana sahip olamayanlar ise btnyle yoksullua ve sefalete srklenmilerdir (Mftolu, 84). Kapitalist retim sistemi ile ortaya kan bu koullar, toplumun mlk sahibi olamayan ok nemli blm iin gvencesizliin de kayna olmutur. Geleneksel aile, komuluk ve din gibi ilikiler ierisinde yrtlen dayanma ile bir sreliine de olsa insanlarn yaamlarn srdrebilmeleri mmkndr. Oysa kapitalizmde, emek gcn satarak geinen insanlar ancak, kendi yaamlar iin yeterli olabilecek geimlik bir cret almaktadr ve bakalarnn
*
Bu konuda en temel dzenleme, 1791 tarihli Fransz Anayasasna nsz olarak da eklenen nsan ve Yurtta Haklar Bildirgesidir. ** Yedek ii ordusu konusunda ayrntl bilgi iin bkz. Karl Marx, Kapital cilt 1, yirmi beinci blm, nc kesim.
157
Kent ve Salk Sempozyumu 07/09 Haziran 2006 BURSA geimlerini uzun sre karlayabilmeleri imkanszdr. Bu nedenle yeterli dzeyde mlkiyete sahip olamayan insanlar iin tek gvence, emek glerini satabilmelerine baldr. Emek gcn satamamas emein, yaamn srdrebilme gvencesini ortadan kaldran en nemli risktir. Bu balamda, isizlik, yallk, sakatlk, i kazas, hamilelik gibi bir sreliine yada btnyle emek gcnn satlmasn engelleyici durumlar, gvencesizlie yol aan en nemli risk unsurlardr (Arn, 69). Emekilerin iinde bulunduklar yoksulluk ve sefaletten kurtulabilmeleri ve gvence ierisinde yaamlarn srdrebilmeleri iin gerekli koullar, kapitalist retim sistemine ve dnemin sermaye birikim modeline btnyle aykrdr. Bu nedenle, 19. yzyl balarnda insanca alma ve yaam hakk, siyasal ve ekonomik eitlik gibi taleplerde bulunan emekiler, mlkiyeti korumakla grevli liberal devlet tarafndan bask altnda tutulmu, rgtlenmeleri ve siyaset yapmalar engellenmitir (Gzel- Okur, 16). Sosyal gvence talepleri liberal devlet tarafndan srekli olarak engellenen emeki kesimler, ii snf bilinci ierisinde yzyl boyunca srecek toplumsal bir mcadeleye girimilerdir. Sanayi kapitalizmin gelimesi bir taraftan, krdan kentlere gelenler, dier taraftan ise loncalarn dalmas, iilemenin artmasna neden olmu bu da ii snf mcadelesini ok daha etkin bir hale getirmitir. ncln Karl Marx ve Frederich Engelsin yapt bilimsel sosyalizmin de katksyla ii snf hareketi siyasal bir ierik kazanm ve sosyalizm, kapitalizme alternatif bir sistem olarak talep edilmeye balanmtr. zellikle, 19.yzyln ikinci yarsndan itibaren glenen ii snf hareketi, sermaye snf ve onlarn iktidarda bulunan temsilcileri tarafndan kapitalist sisteme kar bir tehdit olarak alglanmtr. Bu tehdidin nlenebilmesi iin ise ii snfnn kapitalizme olan kartln nlemek zere, bata sosyal gvence olmak zere bir takm demokratik dzenlemelere gidilmitir. Sosyal gvenlik konusunda ilk kurumsal dzenleme, sosyalist akmlarn merkezi durumunda bulunan Almanyada gerekletirilmitir. Almanyada Bismarck, ii snfndan gelen youn tehditler karsnda, sosyalizmin etkisini azaltmak ve ii snfn sistemle btnletirmek amacyla, bir taraftan geleneksel bask politikasn uygularken (sosyalist partileri kapatmak, dernek kurmay yasaklamak vs.) dier taraftan da devlete sosyal bir nitelik kazandrmaya almtr. Bu balamda, 1883te hastalk sigortas, 1884te kaza sigortas, 1889da emeklilik sigortasn yrrle konulmutur (Sosyalizm Ansiklopedisi, 307). zellikle, sanayilemi Avrupa lkelerinde sosyal gvenlik sisteminin kurumsallamas ve mlk sahibi olmayan halk kesimlerine de siyasi haklarn tannmas, ii snf iinde devrimci ve reformist ayrmalara yol am ve 20. yzyln balarna gelindiinde ii snf bilimsel sosyalizmden nemli lde kopmaya balamtr. Bu srete 1917 Ekim Devrimi, sosyalizm tehdidini tekrar gndeme getirmi ve zellikle, Avrupa ve ABD ii snfnn sosyalizme ynelmesini engellemek amacyla sosyal haklarda yeniden bir takm iyiletirmeler salanmtr. 20. yzyln ilk eyreine kadar byk lde ii snfnn ve reel sosyalizmin tehdidi ile gelime gsteren sosyal haklar, 1929 ylnda kapitalist sistemin isel elikileri nedeniyle ortaya kan krizle birlikte yeni bir boyuta tanmtr. Youn emek smrsne dayal klasik liberal anlayla belirlenen cretlerin, gelien retim ve ynetim teknikleri sayesinde giderek artan retime yeterli talebi oluturamamasndan kaynaklanan bu krizi amak zere talep ynl ekonomi politikalar benimsenmitir. II. Dnya Sava sonrasnda Keynesyen politikalar adyla ifade edilen talep ynl ekonomi politikalar zellikle merkez kapitalist lkelerde uygulamaya konulmutur. alma yaamna ilikin standartlarn ve sosyal gvenlik hakknn gelimesini ngren bu politikalar, Uluslararas alma rgt (ILO) aracl ile de dier Bildiri zetleri Kitab Davetli Konumac Metinleri
158
Kent ve Salk Sempozyumu 07/09 Haziran 2006 BURSA kapitalist lkelere yaygnlatrlmaya allmtr. Yine ayn dnemde Lord Beveridge tarafndan hazrlanan raporla sosyal gvence, sadece alanlar iin deil, tm yurttalar iin bir hak olarak ngrlmtr. II. Dnya Sava sonrasnda yaanan bu gelimeler ile sosyal gvenlik, bir yurttalk hakk olarak kurumsal bir yap iinde dzenlenmi ve bu haklar hukuksal olarak da gvence altna alnmtr. Bylece devlet, mlkiyetin teminat olmann yan sra sosyal haklar da gvence altna alan sosyal devlet kimliine brnmtr. 1950li yllarn balarndan 1970li yllarn balarna kadar geen yaklak 20 yllk srete etkin biimde uygulanan sosyal devlet anlay, emek ve sermaye arasndaki temel elikiyi ortadan kaldrmamakla beraber, bu dnemde artan refahtan emeki kesimlerin de pay almalar salanmtr. Ancak, 1970li yllarla birlikte kar hadleri yeniden dmeye balam, reel cretler verimlilik dzeyini am ve istikrarl sermaye birikim olanaklar ortadan kalkm, dier bir ifadesi ile kapitalizm tekrar bir krize girmitir. Kapitalizmin bu yeni krizinin temel sorumlusu olarak da emein rgtl olduu retim sistemi ve bata sosyal gvenlik olmak zere emeki kesimlere sosyal haklarn verilmesini ngren sosyal devleti gsteren anlay kabul grmtr. Yeni liberal politikalar olarak da isimlendirilen bu anlay, 1970li yllarn ortalarndan itibaren bata, ABD ve ngiltere olmak zere kapitalist lkelerde benimsenmeye balanm ve uygulamaya konulmutur. Bu politikalar sayesinde sermaye, ucuz emek blgeleri ve yeni pazarlara ynelmi; fabrika tipi retim, ii snf rgtllnn zayf olduu (yada hi olmad) kk ve orta lekli iletmelere kaym; retimde teknolojinin younluu artm; retim srecinde istihdam ve alma biimleri esnekletirilmi; iilerin birbirleriyle rekabetini arttrarak verimlilii ykseltmeye dayanan performansa dayal cret sistemi uygulanmaya balanmtr. te yandan, yine yeni liberal politikalar dorultusunda devlet, sosyal ilevlerini terk ederek, liberal anlay dorultusunda yeniden yaplandrlmaya balanmtr. . Bylece devlet, bir taraftan retimden ekilirken dier taraftan, sosyal devletin gerei olarak gerekletirilen (eitim, salk, sosyal gvenlik vd) kamu hizmetleri ya zelletirilmi yada piyasa kurallarna gre yeniden dzenlenmitir (Mftolu, 85). 1970li yllarla birlikte kapitalist sistemde yaanan bu dnm, 19. yzyln son eyreinde balayan ve 1950lili yllarla birlikte kurumsallaan emein, sosyal gvence ile bulumasn byk lde ortadan kaldrmtr. Bylece gvencesizlik, insanln ok byk bir blm iin tekrar en yaamsal tehdit haline gelmitir.
Kentte alma ve Yaam Gvencesi(zlii)

Yukarda da belirtildii gibi sosyal gvencesizliin en temel nedeni, sanayileme ile birlikte derinleen ve emei metalatran kapitalist retim ilikileridir. Kapitalist retim ilikileri ile birlikte deien ve modernizm olarak da ifade edilen toplumsal yap, ncelikle sanayi retiminin yer ald kentlerde geerli olmutur. Bu nedenle kentlerde modernizm ncesi geleneksel aile, soy, akrabalk ve cemaat kltrne dayal gvence mekanizmas byk lde ortadan kalkmtr. Bylece, sadece kendi yaamn srdrebilecek kadar bir crete sahip olan emekinin, bu olanaklara sahip olamayan akrabalar ve yaknlar bir tarafa kendi aile bireylerinin geimini dahi, salamas olanaksz hale gelmitir. te yandan, yine zellikle kentlerde geerli olan ibadethane ve imarethanelerin aracl ile yryen ve hayr mekanizmasyla ileyen yardmlama olanaklar da nemli lde ilevsiz hale gelmitir. Kentlerde kapitalist retim ilikileri nedeniyle artan gvencesizlie karlk, sanayideki gelime ile birlikte, sanayi retiminin tarmsal retime egemen hale gelmesi ve ticaretin Bildiri zetleri Kitab Davetli Konumac Metinleri
159
Kent ve Salk Sempozyumu 07/09 Haziran 2006 BURSA canlanmas ile feodal yap da zlme balamtr. Bununla birlikte, kentlerde artan ekonomik canllk ve toprak sahiplerinin (landlrordlarn) serfler zerindeki ykmllkleri gevetmesi, krdan kente nemli bir nfus hareketine yol amtr (Pirenne, 5360). Bylece, kentlerde mlksz ve sanayi retimi iin vasfsz olarak nitelendirilebilecek nfus giderek artmtr. te yandan, sanayinin hzla gelimesi ve sermaye birikiminin de buna paralel olarak oalmas, fabrika retimini ve byk ticari iletmelerin pazara hkim olmalarn salamtr. Bu nedenle de retim aralar kendilerine ait olan kk usta zanaatkrlar ve kk esnaflar, ellerindeki retim ve ticaret aralarna ilikin mlkiyeti kaybetmiler ve cretli emekiler haline gelmilerdir (Dobb, 235). Bir taraftan, kentlere g ile gelen nfus, dier taraftan ise mlksz, cretli emekiler haline gelen zanaatkr ve esnaflar, kentlerdeki igcnn artmasna neden olmulardr. Emekiler iin hibir alma standardnn ve hibir sosyal hakknn koruma altna alnmad bir ortam ierisinde igcndeki ar art, kentlerdeki sefaletin ve gvencesizliin daha da derinlemesine yol amtr. 18. ve 19. yzyl kapitalizminin, sanayileme nedeniyle zellikle kentlerde yol at sorunlar, emeki kesimlerden kapitalizme ynelen tepkilerin de kentlerde younlamasna neden olmutur. Bu balamda, 19. yzylda ii snf hareketleri sanayi iileri tarafndan, sanayi kentlerinden balam ve srdrlmtr. Bu nedenle de ii snf ve sosyalizmin tehdidi ile salanan sosyal haklar, byk lde kentlerde yaayan emeki kesimlere ynelik olmutur. zellikle, Trkiye gibi sanayileme srecini geriden takip eden ve nfusu byk lde krda yaayan lkelerde, sosyal devletin uyguland dnemlerde dahi yaam koullarndaki (eitim, salk, alt yap gibi) ve sosyal haklardaki gelimeler sanayilemenin youn olduu kentler ile snrl kalmtr. Bu nedenle de kapitalizmin 1970lerin banda ortaya kan krizi ve bu kriz sonrasnda uygulanan yeni liberal dnm srecinin etkisi, kentler ve kentlerde yaayanlar tarafndan daha yakndan hissedilmitir. 19. yzyln son eyreinde balayan ve II Dnya Sava sonrasnda gelien ve yaygnlaan sosyal haklarn zellikle kentlerde yaayanlara ynelik olmas, 1970lerin ortalarnda uygulamaya konulan yeni liberal dnm srecinin de kentlerde daha yakndan hissedilmesine yol amtr. Bu balamda, retim srecindeki esnekleme ile birlikte, kayt d altrma ve isizlik artm, ksmi sreli alma, part-time alma, geici alma gibi gvencesiz alma biimleri yaygnlk kazanmtr. te yandan, sosyal devletin tasfiyesi ile birlikte, eitim, salk, sosyal gvenlik ve alt yap gibi sosyal nitelikli kamu hizmetleri, piyasa mekanizmas iinde byk lde metalatrlmtr. Bylece emekiler, bir taraftan i, cret ve gelecek gvencelerini kaybederken, dier taraftan da gelirlerinin dk olmas nedeniyle eitim, salk, sosyal gvenlik, konut gibi temel gereksinimlere ulamada nemli skntlar yaamaya balamtr. Bu da emek gcn satarak geinmek durumunda olanlarn 18. ve 19. yzyla benzer biimde yoksulluk ve gvencesiz alma-alamama durumu ile kar karya olmalar sonucunu ortaya kartmtr.
Trkiyede Kent ve Gvencesiz alma

Trkiyede ekonomik ve sosyal yapdaki dier gelimeler gibi kentleme ve sosyal gvencenin de genel seyri, kapitalist sistemdeki genel eilimler ile paralellikler gsterir. Ancak, azgelimi bir lke olarak Trkiyenin kapitalist sisteme eklemlenmesi gerek zamanlamas bakmndan gerekse, niteliksel olarak birebir deildir. rnein, 1950lerin balarndan itibaren etkin biimde uygulanan talep ynl ekonomi politikalar ve bunun gerei olan sosyal devlet anlay, Trkiyede 1960 sonrasnda kabul grm ve ancak, kentte snrl bir kesim (kayt iinde alan az saydaki ii ve memurlar) iin uygulanabilmitir. Bu Bildiri zetleri Kitab Davetli Konumac Metinleri
160
Kent ve Salk Sempozyumu 07/09 Haziran 2006 BURSA nedenle, sosyal gvenlik emsiyesi altndaki veya sendikal rgtlenme iinde yer alan igc says son derece snrl kalmtr. Benzer biimde eitim, salk, alt yap hizmetleri de yine zellikle, nfusun kentlerde yaayan bir kesimi iin yeterli dzeyde salanmtr. Krsal kesimde ise feodal yapnn btnyle zlmemi olmasnn da etkisiyle sosyal gvence ve dier temel gereksinimler, geleneksel yntemlerle karlanmaya devam etmitir. Ancak Trkiye, yeni liberal dnm srecine kapitalizmin dier dnm srelerinden daha hzl bir biimde eklemlenmitir. Bu balamda, 24 Ocak 1980de alnan kararlarla benimsenen yeni liberalizm, 12 Eyll 1980 darbesi ile fiilen yaama geirilmi ve bylece, gerek retim srecinin esneklemesi, gerekse sosyal devletin tasfiyesi, kapitalist sistemle ezamanl olarak uygulamaya konulmutur. Yeni liberal uygulamalar, dier lkelerde olduu gibi Trkiyede de zellikle bir nceki dnemin sosyal kazanmlarna sahip olabilen kentli, dzenli ve gvenceli ilerde alanlar etkilemitir. ncelikle bu kesimler, ilerini kaybetmi ya da geici ve gvencesiz ilerde almak zorunda kalmlardr. zellikle ubat 2001 krizi, gvencesizleenlerin sadece eitim ve vasf dzeyi dk olanlarn deil, hekim, mhendis, st dzey ynetici gibi yksek vasfl alanlarn da gvencesiz alma ile kar karya kaldn gstermitir. Trkiyede kentte gvencesiz almann yaygnlamasnda nemli bir etken de kr -kent nfus dengesindeki deiimden kaynaklanmaktadr. Trkiye, 1980li yllara kadar nfusunun yardan fazlas krda, igcnn de yaklak te ikisi tarmda istihdam edilen bir lkedir. Ancak, yeni liberal politikalarn uygulamaya konulduu 1980li yllarla birlikte, benimsenen da ak byme stratejisi, Trkiyede demografik yapy ve igcnn sektrel dalmn nemli lde deitirmitir. Bu balamda, bir taraftan tarm ve hayvancla salanan destek azalm, tarm ve hayvanclk rnlerinde ithalat artm bylece, bu alanda elde edilen gelir dmtr. Dier taraftan ise kitle iletiim aralarnn gelimesiyle kentin cazibesi daha belirgin hale gelmitir. Bu da krdan kente gn hzlanmasna neden olmutur. te yandan, 1980li ve 1990l yllarda Gneydou Anadolu Blgesinde yaanan scak atma ortam da kente gn hzlanmasnda nemli bir etken olmutur. Tm bunlarn bir sonucu olarak 2005 ylna gelindiinde krda yaayanlarn toplam nfus iinde oran te bire derken, tarmda istihdam edilen igcnn oran ise yzde 40lara gerilemitir. Trkiyede g, zellikle sanayinin gelimi olduu (stanbul, zmir, Bursa, Kocaeli, Mersin gibi) kentlere ynelmekle birlikte, 1980li ve 1990l yllarda atma ortamnn yaand krsal alanlarn yaknnda yer alan Dou ve Gneydou (Diyarbakr, Urfa, rnak gibi) illeri de nemli lde g almtr. atma ortamndan kaynaklanan ve zellikle Dou ve Gneydou illerine ynelen g, ani, kitlesel ve zorunlu olma zellii tamaktadr (Erder, 282). Bu nedenle, zaten yeterli i olana ve altyaps bulunmayan bu illere ynelen g dalgasyla birlikte, yoksulluk ve gvencesizlik son derece trajik boyutlara ulamtr. Bunun yan sra, daha iyi alma ve yaam olanana kavumak amacyla sanayilemi kentlere ynelen g dalgalar da nemli sorunlar beraberinde getirmitir. Zira yeni liberal dnm sreciyle beraber dier azgelimi lkelere benzer biimde Trkiyede de sanayi retimi gerilemi ve kayt d altrma yaygnlamtr. Bu nedenle, krdan koparak kentlere gelen nfus, ya isiz kalm ya da gvencesiz, dk cretli ilerde almak zorunda braklmtr. Bir taraftan, 1980li yllarla birlikte krdan kentlere ynelen hzl g dalgas ile artan igc arz, dier taraftan, sanayi sektrnn klmesiyle igc talebinin azalmas ve esnek
161
Kent ve Salk Sempozyumu 07/09 Haziran 2006 BURSA alma biimleri, kentlerde gvencesiz almann yaygnlamasna yol amtr. Bu da kentlerde yoksulluk, yolsuzluk ve salksz, dzensiz bir yaam beraberinde getirmitir. Tarihsel ve toplumsal bir perspektif ierisinde bakldnda, kapitalist sistemden kaynaklanan gelimelere kar en hassas alann kentler olduu sonucu ortaya kmaktadr. Zira, yaayanlarnn nemli bir ksmn oluturan emekilerin sosyal anlamda gvencesiz bir yaam srd kentlerde can ve mal gvenliini ifade eden sivil gvencenin de salanmas olanaksz hale gelecektir. Bu bakmdan, sadece emekiler iin deil, tm toplum kesimlerinin gvenceli ve salkl kentlerde yaayabilmeleri iin kapitalist sistemden kaynaklanan sorunlarn btnlkl bir biimde sorgulanmas gerekir.
Kaynaka
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. Arn, Tlay. Sosyal Sigorta Deil, Sosyal Gvenlik Sistemi: Sosyal Riskler, Sosyal Haklar ve Sosyal Gvenceler 2000li Yllarda Sosyal Gvenlik Sistemleri, BASSEN Yaynlar: 30, stanbul 2002, (67-78) Castel, Robert. Sosyal Gvensizlik, ev. Ik Ergden, letiim Yaynlar, stanbul 2004 Dobb, Maurice. Kapitalizmin Geliimi zerine ncelemeler, ev. F. Akar, Belge Yaynlar, stanbul 1992 Erder, Sema. Kysz Kyl G, Blgesel Kalknma Politikalar ve Yeni Dinamikler, Der. Aylan Ar, Derin Yaynlar, stanbul 2006, (281-285) Gzel, Ali Okur, Ali Rza. Sosyal Gvenlik Hukuku, Beta Yaynevi, bas. 9, stanbul 2003 Marx, Karl. Kapital, cilt. 1, ev. Alaattin Bilgi, Sol Yaynlar, 1993 Mftolu, zgr. Tarihsel Srete Bir Parantez: Sosyal Gvenlik Hakk,Toplum ve Hekim, Mart Nisan 2005, Cilt 20, Say 2, (83-86) Pirenne, Henri. Ortaa Avrupasnn Ekonomik ve Sosyal Tarihi, ev. Uygur Kocabaolu, letiim Yaynevi, stanbul 2005 Sosyalizm Ansiklopedisi, cilt. 1, letiim Yaynlar
162
Kent ve Salk Hakk

STLA Mustafa
Salk Hakk Hareketi Dernei
NSANLIK tarihinde Kent olgusunu ilk kez ilkel toplumdan kleci topluma gei aamasnda grrz. Yerleik dzene geen insan soyu kendi kapal ekonomilerini geniletmeye alrken, birikimlerini ve bu birikimlerinin ynetimini gerekletirecei yap olarak kenti var etmilerdir. Bu dnemde kent erkin toplat ve erki oluturan unsurlarn birletii bir st yap kurumu niteliine sahiptir. Onun iinde din, sanat ve siyaset bir arada varolmutur. Kenti evreleyen doku ise kentin ayakta durmasn salayan emek gcn oluturan klelerin bulunduu bir halka halindedir. Kente baml, kent de ona bamldr. Bu balamda Kent devletleri kk kaleler evresindeki varolarla varolmutur. Feodal dnemde kent bu unsurlarna sermaye birikimini de katmamaya balamtr. Giderek gelien sermaye kendi dngs iinde byrken, onun hedef kitlesi giderek genileyen emeki halkalarla yaygnlamtr. Bu halkalar bazen bir ktay kaplayan, hatta birka ktaya uzanan byk imparatorluklara dnmtr. Ancak bu dnemde de retim hl krlarda ve krlarda yaayan kyllerin emeiyle gereklemektedir. Buna bal olarak sermaye bu emein henz nve halindeki artk deeriyle bymektedir. Dier yandan da teki kentlerden ve imparatorluklardan adna sava denilen ama aslnda zorla gerekleen gaspdan baka bir ey olmayan atmalarla mevcut kaynaklarn alnmasyla sermaye daha da bymeye balamtr. Kapitalist topluma gelindiinde kent artk egemen ve temel unsurdur. Oras, ticaretin, sanayiinin, dinin, kltrn ve siyasetin ssdr. Ne var ki bu s olma durumu onu ortak bir mcadeleyle var eden iki snfn bir mutabakatna yani uzlamasna dayanmtr. Bunun adn Rousseau toplumsal szlemediyerek kayda geirmitir. Toplumsal uzlama tm unsurlarn bir arada ve karlkl kar temelinde yapld var saylan bir anlamadr. Emein ve sermayenin bu uzlamas nedeniyledir ki, taraflar bir yandan hak mcadelesi srdrrken bir yandan da kart da dahil olmak zere bu dzeni korumay grevleri saymlardr. Bu grev, onlara baz sorumluluklar yklemi, bu sorumluluklarn gerei olarak da baz organizasyonlarn olumasn zorunlu hale getirmitir. Toplumsal szlemeye gre yaama hakk en temel haktr. Yaamay riske sokan ve ortadan kaldran durumlara kar yaayanlarn salyla ilgili kurumlar ve hizmetler de aslnda kurumsal olarak bu dnemde ortaya kar. ok somut olarak nitelikli emein retkenliini srdrmesi iin oluturulan salk organizasyonlar, bu uzlamann taraflarna baz ykmllkler getirmitir. Bu ykmllkler gnmze kadar deierek gelen salk hizmetlerini ortaya karmtr. Baka bir deyile salk hizmetleri asl olarak kentle birlikte varolmutur.
163
Kentli Olmak
Kentli olmak, kent iinde yaamak, kentlilere kimi kolaylklar salarken kimi ykmllkler getirir ve bu ykmllkler de eitli zorluklar dourur. Kentlilerin yani kentte yaayanlarn toplumsal snfsal konumundan bamsz olarak kent iinde iki temel kimlie sahiptir. Biri kendi yaad dar evrede, mahalde (mahalle)ki kimlii, dieri ise o kentin bir bireyi olarak kendinde barndrd kimliidir. Her ikisi de ona eitli ve farkl grevler ykler. Mahalli kimlii onu yaad yerle ilgili daha dorudan ve grnen grevlerle ykml klarken, kentli kimlii, bata ortak yaam alanlar ve birlikte karlanan gereksinimler olmak zere kentin tmnden sorumlu olmak anlamnda ykmllkler dourur. Kentin kentliye getirdii zorluklar ve kolaylklar da vardr kukusuz. Bu zorluklar genellikle kent yaamnn dourduu, trafik, evre kirlilii, su temini, kanalizasyon, atklar, endstrilemenin neden olduu kirlenme, barnma, beslenme zorluklar, yabanclama gibi sorunlar eklinde tanmlanabilir. Kolaylklar ise ayn durumdaki, karlar benzer ve bir olan insanlarn saysnn okluu, bir araya gelmenin ve rgtlenmenin bu nedenle daha kolay olmas, eitli nedenlerle dorudan gerekleen yakn insani ilikiler, dayanma duygusu, giderlerin paylalarak herkesin yararlanabilecei daha byk sonularn elde edilebilmesi, iletiimin kolaylklar, birbirlerini etkileyebilme olanaklar vb. unsurlar olarak saylabilir. Gnmz kentleri, sermayenin kreselleme temelinde, kapitalist toplum szlemesini kendi lehine bozmaya yeltenmesi, kentlerin giderek kleci dnem kentlerine benzemesine yol amtr. imdi de sermaye kk kaleler iinde kendisini koruyarak/hapsederek yaarken, kendisini var eden artk hemen hibir hakk kalmad iin nesnel olarak giderek daha ok kleye benzeyen varolardaki emeki kitleler her gn her anlamda daha zgrleerek/yokolarak birlikte bu sistemi retir hale gelmitir. Bu yap tpk kleci toplumdaki kentlerde de varolan, yasad ama varolardaki insanlarca benimsenen ve zenilene, korunan ve sahip klan, mafyatik olan ve olmayan yeni eteleri sistemin bir unsuru haline getirmitir. Bu unsur bir yerde varolarda yaamn srmesini de salayan ve kolaylatran bir unsurdur. yi ve kt ekiyalar ve ekiyalklar, bu dnemin temel grntlerinden birisidir. Bu durum yaamn tm alann etkiledii gibi sal da etkilemektedir.
lkemizde Kentler Ve Salk

Tm bu durum, koullar ve bunlarn etkisiyle oluan yap salk asndan tanmlanm hizmet biimlerini ve organizasyonlarn gndeme getirmi ve somutlatrmtr. lkemizde Umumi Hfzsshha Kanunu ve Belediyeler Yasas bata olmak zere kent iindeki yaam dzene koyan onlarca yasa kentin ve kentlinin saln koruyacak ve saln bozulmas halinde yaplmas gerekenleri kurala balamtr. Bu yasalarda ekillenen kurallar aslnda henz ok yakn tarihlerde kentli olmu Trkiye insan iin, kukusuz kendi rettii deil, baka benzerlerinden alnm dzenlemelerdir. Son Bildiri zetleri Kitab Davetli Konumac Metinleri
164
Kent ve Salk Sempozyumu 07/09 Haziran 2006 BURSA dnemde bu dzenlemeler, Avrupa Birliine uyum temelinde, batdaki benzerlerine daha dorudan ve daha ok benzer hale gelmektedir. Umumi Hfzsshha Kanunu(Genel Toplum Sal Yasas:1930 tarihli 1593 sayl yasa) 4. Blmndeki 18.maddesinde kent insannn salyla ilgili olarak; ncelikle il zel idarelerinin kaynaklarndan Salk Bakanlnn onayyla belirli miktarlarda payn ayrlmasn ve kentlinin sal iin harcanmasn kurala balamaktadr. Bu blmde daha sonra gelen 20. Maddesinde salkla ilgili u grevlerin belediyeler tarafndan yerine getirileceini belirtmektedir: Belediyenin umumi hfzsshha ve itimai muavenete taallk eden mesailden ifasiyle mkellef olduklar vazifeler aada zikredilmitir. (Belediyelerin Genel Salk ve Sosyal Yardma (karlk gelen ilerden yerine getirmek zorunda olduklar grevler aada belirtilmitir.) ilecek ve kullanlacak evsaf fenniyeyi haiz su celbi. (ime ve kullanma suyu salanmas) Lam ve mecralar tesisat. (Lam ve kanalizasyon yaplmas) Mezbaha inaat. Mezarlklar tesisat ve mevta defni ve nakli ileri. Her nevi muzahrafatn tebit ve imhas (Atklarn toplanmas ve yokedilmesi). Meskenlerin shhi ahvaline nezaret. (Konutlarn salkl olmasna ilikin grevler) Scak ve souk hamamlar tesisi. (Hamamlarn yaplmas) Umumi mahallerde halkn shhatine zarar veren amiller izale. (Toplu yaam yerlerinde halk salna zararl maddelerin ortadan kaldrlmas) Sari hastalklarla mcadele ilerine muavenet. (Bulac hastalklarla mcadeleye yardmc olma) Hususi eczane bulunmayan yerlerde eczane kad. (zel eczane olmayan yerlerde zel eczane almas) lk tbbi imdat ve muavenet tekilat. (lk yardm ve acil salk hizmetlerini yerine getirecek bir organizasyonun oluturulmas) Hastahane, dispanser, st ocuu, muayene ve tedavi evi, aceze(sakat) ve ihtiyar yurtlar ve doum evi tesis ve idaresi. Meccani (cretsiz) doum yardm iin ebe istihdam. Grlecei zere belediyelerin insan ve toplum salyla ilgili hemen tm konularda yetki, grev ve sorumluluklar sz konusudur. Bunlarla ilgili dzenlemeler yasann sonraki blmlerinde ayrntlaryla ortaya konulmutur. Dier yandan bu grevler yannda kent iinde salkla ilgili kararlarn alnaca genel salk meclislerinin kurulmas da yasann 5. blmnde ayrntlaryla dzenlenmitir. Belediyeler Yasas (2004 tarihli ve 5215 sayl) ise yine salkla ilgili olarak Belediyenin Grev, Yetki ve Sorumluluklar alt bal altnda yer alan 14. Maddesinde aynen Belediye, kanunlarla mnhasran baka bir kamu kurum ve kuruluuna verilmeyen mahall mterek nitelikteki her trl grev ve hizmeti yapar veya yaptrr, gerekli kararlar alr, uygular ve denetler. Belediye ncelikle imar, su ve kanalizasyon, ulam gibi kentsel alt yap; evre ve evre sal, temizlik ve kat atk; zabta, itfaiye, acil yardm, kurtarma ve ambulans; ehir ii trafik; defin ve mezarlklar; aalandrma, park ve yeil alanlar; konut; kltr ve sanat, turizm ve tantm, genlik ve spor; sosyal hizmet ve yardm, evlendirme, meslek ve beceri kazandrma; ekonomi ve ticaretin gelitirilmesi hizmetlerini yapar veya yaptrr. Bykehir belediyeleri ile nfusu 50.000i geen belediyeler, kadnlar ve ocuklar iin koruma evleri aar; ... salkla ilgili her trl tesisi aabilir ve iletebilir... denilmektedir. Bu grevlerin yerine nasl getirilecei konusunda da baz ayrntlar vard. Buna gre:
165
Kent ve Salk Sempozyumu 07/09 Haziran 2006 BURSA Hizmetlerin yerine getirilmesinde ncelik sras, belediyenin mal durumu ve hizmetin ivedilii dikkate alnarak belirlenecek. Belediye hizmetleri, vatandalara en yakn yerlerde ve en uygun yntemlerle sunulacak. Hizmet sunumunda zrl, yal, dkn ve dar gelirlilerin durumuna uygun yntemler uygulanacak. Belediyenin grev, sorumluluk ve yetki alan, belediye snrlarn kapsayacak. Ancak Belediye meclisinin karar ile mcavir alanlara da belediye hizmetleri gtrlebilecektir. Grlecei zere Genel Toplum Salk Yasasnda tanmlanan, birey ve toplumun saln ilgilendiren hemen her trl hizmet sz konusu yasa da belirtilmi, dolaysyla bu konularda kent iinde yaayanlara eitli haklar ve bu haklarn gerei hizmetleri tanmlanmtr. Bu erevede halen yrrlkte olan 224 sayl Salk Hizmetlerinin Sosyalletirilmesine Dair Yasa da 1083den bu yana tm lkede uygulanrken, kentlerde de temel model olarak salk ocaklar eliyle verilecek hizmet biimini ortaya koymaktadr. Bu yasann 23. Maddesi ise bu hizmetlere toplum katlmna ynelik bir dzenlemeyi gndeme getirmektedir.
AB indeki Haklar
Uyum karar verdiimiz Avrupa Birliinin salk alannda kentte yaayanlarn da yararlanmas geren salk ve hasta haklaryla ilgili 14 temel hakk sraladktan sonra aktif vatandalk haklar alt balyla ortaya koyduu; u hak ve grevleri ayrntlaryla sralamtr. Bunlar u balklarda ortaya konulmutur. Genel ilgi faaliyetlerinde bulunma hakk: Vatandalar ister bireysel olarak ister bir kurum yesi olarak salk haklarnn korunmas iin genel ilgi faaliyetlerinde bulunma hakkna sahiptir ve bu faaliyetleri onaylayp destekleyen tm ilgili kiiler ve kurumlarn zerinde ortak bir grev vardr. Savunma faaliyetlerinde bulunma hakk: Salk alannda haklarn korunmas iin vatandalarn faaliyetlerde bulunma hakk vardr. Bu erevede en nemli unsurlardan bir tanesi Salk sisteminde vatanda haklarnn etkinliini lebilmek amacyla inceleme ve denetleme faaliyetlerini yrtme hakk eklinde tanmlanmtr ki bu hkm aada nereceimiz organizasyonun AB nezdindeki en temel dayanan oluturmaktadr. Salk alannda politika oluumuna katlm hakk: Vatandalar, aada yer alan ilkeler dorultusunda salk tedavi haklarnn korunmasna ilikin kamu politikalarn tanmlama, uygulama ve deerlendirme hakkna sahiptir. izdiimiz tm bu ereveyi tamamlayan bir baka unsur da gnmzde saln giderek daha ok ticarilemesi ve iyi bir kazan kaps oluturmasdr. Bunun kukusuz birok nedeni ve etki eden birok dinamii vardr. Zamanmz bunlar ayr ayr tartmaya yeterli deil. Ancak bu etkileri de salk hakkna sahip kma temelinde nereceimiz bir modelin arka plan olarak kabul etme zorunluluumuz vardr. Salk Hizmeti Sunan Salk Kurum ve Kurulularnn Dayanma, Destek, zleme ve Deerlendirme Kurullar
166
Kent ve Salk Sempozyumu 07/09 Haziran 2006 BURSA Modelimiz aslnda yeni bir model deildir. Pek ok baka alanda benzerleri ortaya konulmu ve uygulanm bir modeldir. Bu modelin zgnl ve zgll ilk kez uygulamaya konuluyor olmasdr. Salk Hakk Hareketi Dernei olarak topluma ilk kez nerdiimiz bu modelimizin adn Salk Hizmeti Sunan Salk Kurum ve Kurulularnn Dayanma, Destek, zleme ve Deerlendirme Kurullar olarak belirledik. Bu organizasyon ve model temel olarak Salmz bizimdir grne dayanmaktadr. Bu gr erevesinde, bu model; Salk hizmeti veren tm salk kurum ve kurulularna, bu kurumlarn verdii hizmete, salk hizmetlerini reten salk alanlarna ve sorunlarna da sahip kmak zere nerilen bir modeldir. Sz konusu kurullar; Salk kurumlarnn durumu, ilevi, almalar, etkinlii, hizmeti verenlerle ilikisi gibi konularla ilgilenecek; bu kurumlarn sunduu hizmetlerden yararlananlar tarafndan kurulacak; ve Salk kurumunun izlenmesi, gerektiinde denetlenmesi, almalarna ve hizmete katk ve katlmda bulunulmas, hizmet alanlarn kurumlarla ve kendi aralarnda, hizmetle ilgili konularda dayanmalarnn salanmas iin oluturulacak; bamsz, gnlllk temelinde alan, hizmetin gerektii ekilde sunulmasn talep eden kurullar olacaktr..
Dayanaklar
Bu kurullar dayanan Genel anlamda Salk Hakk ve Toplum Katlm balamnda uluslar aras nitelikteki Temel nsan Haklar Szlemeleri, Antlamalarndan alr. Bunlarn arasnda ok bilinenleri bir yana konularak daha az bilinenlerden bir tanesini burada vurgulamak istiyorum. Halklarn Salk Hareketi adndaki eitli lkelerin hak temelinde grev stlenen sivil salk rgtlenmelerinin oluturduu uluslar aras sivil salk forumu benzeri bir yapnn I. Halklarn Salk Meclisinde ald ortak karar yanstan Halklarn Salk art /Ferman (http://www.phmovement.org )nda yer alan u ilke en nemli dayanaklardan birisidir: nsanlarn deme gcne deil, ihtiyalarna gre nitelikli salk bakm, eitim ve dier sosyal hizmetlere ulamasn temin etmek hkmetlerin temel bir sorumluluudur. Tm salk ve sosyal politika ve programlarn oluturulmas, uygulanmas ve deerlendirilmesinde halkn ve halk rgtlerinin katlm zorunludur. Salk temel olarak politik, ekonomik, toplumsal ve fiziksel evre tarafndan belirlenir ve eitlik ve srdrlebilir kalknmayla birlikte yerel, ulusal ve uluslar aras politika retiminin temel nceliklerinden biri olmaldr. Ulusal lekte ise en nemli n yukarda ortaya koyduumuz, ok sayda yasada bu modele dayanak oluturacak dzenlemeler vardr. Bunlarn arasnda, halen yrrlkte olmas bakmndan zellikle vurgulanmas gereken bir dzenleme 224 Sayl Yasann 23. Maddesidir. Madde aynen yle der: Sosyalletirilmi salk hizmetleri tekilat ile halk arasndaki mnasebeti temin maksadyla salk ocaklarnda, Salk merkezlerinde ve illerde, salk kurullar kurulur. Bu kurullarn kuruluu, alma tarzlar ve toplant zamanlar Salk ve Sosyal Yardm Bakanl tarafndan hazrlanan bir ynetmelikle tayin edilir. (Bu ynetmelik 1969 ylnda yaynlanarak yrrle girmitir.) Bu kurullar halkn salk tekilatndan istedii hususlar ilgililere duyurur.
167
Kent ve Salk Sempozyumu 07/09 Haziran 2006 BURSA Hizmetlerin baar ile yrtlmesi iin halkn eitilmesine ve tekilat ile maddi ve manevi ibirlii yapmalarna yardm ederler. 1998 ylnda yrrle giren Hasta Haklar Ynetmelii gereinde salk kurumlarnda bir ynergeyle oluturulmu bulunan Hasta Haklar Kurullarnn oluumu da asl olarak oluumundaki sivil katlm nedeniyle bizim nerdiimiz yaplara bir dayanak saylabilir. Dayanaklar bunlarla da snrl deildir. Hkmet Programlar ve Uygulamalar bunun bir baka dayanan oluturmaktadr. Halen iktidarda bulunan AKP tarafndan kurulan 58. ve 59. Hkmetlerin programlarnda bu organizasyonun baka dayanaklarn bulmak mmkndr: 58. Hkmet Program Hkmetimiz, tm sivil toplum rgtlerine eit mesafede duracak, sivil toplum rgtleri arasnda diyalogu ve ibirliini destekleyecektir. Hkmetimiz, ynetime katlm engelleyen yasal ve idari etkenleri kaldrarak, kamu ynetimine sivil toplumun daha aktif katlmn salayacaktr. dnyas, sendikalar, meslek odalar, ifti rgtleri ve gnll kurulularn sorunlarn, hizmet alanlarndaki kamu grevlileri ile birlikte zmelerini kolaylatrc mekanizmalar gelitirecektir 59. Hkmet Program Katlmc demokrasinin de farkllklara temsil olana salayarak ve siyasal srece katarak kendisini gelitirecei dncesini esas kabul etmekteyiz. Bize gre, demokratik bir toplumda sivil toplum rgtleri byk nem tarlar. Sivil ve zgrlk bir ortamn oluabilmesi ve bireyin devlet karsnda korunabilmesi buna baldr. AK Parti iktidar, sivil siyaseti nemsemekte, siyasette sivil toplumun etkisine inanmaktadr. Blgesel ve yerel dzeyde zel kesimin ve sivil toplum rgtlerinin kamu yneticileri ve siyas yetkililerle bir araya gelecei benzeri yaplar gelitirilerek yaygnlatrlacaktr nerdiimiz yapnn halen ileyen yasal ve meru baka benzerlerinin olmas da bu dayanaklar glendirmektedir. Bunlar arasnda Okul Aile Birlikleri, l/le nsan Haklar Kurullar, Tketici kurullar ve nihayet ok byk bir benzerini bulacamz Cezaevleri zleme Kurullar bunlar arasndadr.
Oluum ve Nitelikleri
Sz konusu izleme kurullarnn topluma salk hizmeti sunan; resmi ya da zel tm her trl ayaktan ve yatarak salk hizmeti sunulan tm salk kurumlar iin ayr ayr kurulabileceini dnyor ve neriyoruz. Ancak salk hizmetini btncl bir ekilde sunan ve hizmetin byk bir blmn stlenen 1. basamak salk kurumlarn, yani salk ocaklarn biz de bu iin odana koyuyoruz. Bylelikle sz konusu kurumlar arasnda; salk ocaklar, salk evleri, salk merkezi, dispanserler, her trl poliklinikler, genel ve zel dal hastaneleri, temel ve uzmanlk eitimi veren kurumlarn uygulama hastaneleri ve birimleri bulunacaktr. Bu noktada zel ve kamuya ait salk kurumlarnn bu hizmeti stlenmesi nedeniyle sz konusu kurumlar zel genel ayrm yapmakszn oluturmay neriyoruz.
168
Kent ve Salk Sempozyumu 07/09 Haziran 2006 BURSA Sz konusu Dayanma, Destek, zleme ve Deerlendirme Kurullar her salk kuruluu iin, ayr ayr olmak zere bu kurumun verdii hizmetten yararlananlar tarafndan kurulacaktr. Salk Hakk Hareketi Dernei bu amala bir araya gelenlerin yanndadr; onlara destek olur ve rehberlik yapmay taahht etmektedir. Kurulun oluumu iin salk kurumunun bulunduu ve hizmet verdii mahalde; bu kurumun hizmetinden yararlanan herhangi bir vatanda bu almalar balatabilir. Kendisi gibi drt kii daha bulduunda bu kurulun ilerlie kavumas sz konusu olacaktr. Bu noktada nerimiz; eer bu hizmet blgesinde varsa, salk hakk, hasta hakk, insan haklar veya herhangi bir hastalk ve/veya hasta grubu ve derneklerinden birinin bir yesi veya gnlls tarafndan da bu faaliyetin balatlmasdr. Benzer biimde aada yer alan kurum ve kesimler de bu kurulun oluumu iin nayak olabilecekleri gibi, balam almalara kendiliinden veya ar zerine katlabilirler ya da bir gnll veya temsilci gnderebilirler. Kurul, nerilen kesim veya gruplarn temsilcileri ve/veya gnll en az be kiinin katlmyla kendiliinden oluur. Kurulda yer alabilecek kesimler ve temsilcileri unlardr: Salk kurumunun bulunduu mahalde ve hizmet blgesinde; eer varsa seilmi belediye bakan veya onu temsil eden bir temsilci, mahallelerle kylerin muhtarlar arasndan, kendilerinin seecei bir temsilci, tm okullarn okul aile birlikleri yeleri arasndan bir gnll temsilci ve isterlerse kendilerinin seecei bir temsilci, Kzlay, Verem Sava Dernei, gibi salk ve sosyal hizmet alanndaki genel rgtlenmelerle, yerel inisiyatif ve her trl gnll rgtlenmenin yeleri arasndan bir gnll veya kendilerince seilecek bir temsilci, il tabip odasnca o salk kuruluu iin grevlendirilecek bir hekim temsilci, salk alanlarnn ekonomik zlk ileriyle ilgili rgtlenmelerini (sendikal) temsil eden, kendi aralarnda seecei bir temsilci, salk hakk, hasta hakk, insan haklar veya herhangi bir hastalk ve/veya hasta grubu ve derneklerinden bir gnll veya bunlarn kendi aralarnda belirleyecei bir temsilci, eer temsilci gndermeyi isterlerse deiik alanlarda olumu, her trl meslek rgt ve birliklerinin kendi aralarnda seecekleri bir temsilci, sendika, kooperatif vb. ekonomik ve dayanma amal rgtlenmelerden bir gnll ve onlarn kendi aralarndan belirleyecekleri bir temsilci, kurulun izledii salk kurumunu temsil eden kendi arasnda ve kendi usulnce belirleyecei bir temsilci bu kurulda yer alabilir. Kurul ve bu salk kurumunun verdii hizmetten yararlananlar eer isterlerse burada sz edilen her bamsz yapnn temsilcilerinden oluan bir genel kurul da oluturabilirler. Kurul eylem ve etkinliklerini ilgili salk kuruluu ve evresinde yrtecektir. Toplantlarn eer salanmsa salk kurumunun iinde, onu ynetenlerin gsterecei bir mahalde, bu mmkn olamamsa salk kuruluna yakn, temsilci gnderen rgt ve yaplanmalarn birinin merkezinde yerine getirebilir. Koullar olduunda salk kurumuna yakn bir mekanda bir merkezi birim oluturulmas tercih edilebilir. Yaplacak almalar Kurulun gerekletirecei almalar; eitim, kurumu ve hizmeti izleme, bilgi alma, kayt ve belgeleme, sorunlar ve durumu saptama, talep etme ve neride bulunma, bilgilendirme ve elde edilen bilgiyi paylama, hizmet alanlar ve hizmet verenlerle dayanma, destek, ibirlii amal faaliyetlerde bulunur.
169
Kent ve Salk Sempozyumu 07/09 Haziran 2006 BURSA Bunlar arasnda en nemlilerinden birisi olan eitim; ncelikle temel eitim salk hizmetinden yararlananlarn salkla ilgili gereksinimleri konusunda olacaktr. Ayrca bu blgede hizmetten yararlananlara ynelik olarak; saln ne olduu ve bileenleri, salk hizmetinin ne olduu ve unsurlar, salk hakk, hasta ve hasta yakn haklar, kurulun grev yapaca salk kurumunun ilev ve grevleri, salk kurumunun grevlerine toplumsal katlm konularnda gerek dorudan gerekse konunun uzmanlarnn katk ve katlmyla eitimler verilmesi gerekmektedir. Eitimler olabildiince birebir ve yz yze grme yoluyla, kk sohbet toplantlaryla, kurulun kendisinin dzenleyecei veya baka kurumlarn yapaca eitim faaliyetleri iinde halk-toplum eitimi almalaryla gerekletirilebilecektir. Bu konudaki pln ve programlarn gereklemesini salamak amacyla bata derneimiz olmak zere ilgili dier resmi ve zel kurulular ile ibirlii yaplmas mmkndr. Kurulun asli faaliyet alan olan izleme almas ise; salk kurumunun hizmetle ilgili durum, koul ve olanaklarn, alma ve etkinliini, hizmetin gereklerini ne oranda yerine getirdiini, toplum ve hizmetten yararlananlarla ilikisini, sorunlarn ve bu konulardaki deiiklikleri ierecektir. Bu almalar; dorudan yerinde grerek, hizmet alanlarla grerek ve eitli anketler yaparak gerekletirilebilecei gibi salk kurumunun verdii hizmetler ve grevleriyle ilgili olarak; Bilgi Edinme Kanununun salad hak ve olanaklardan yararlanlarak; kuruma ait alt yap, personel, ara gere ve hizmet durumu ve bunlarn nitelik ve nicelii, alma tarz, uygulamalar, kendi st birimleri ve dier kurumlarla ilikileri, gereksinimleri ve glkleri, gelecee ynelik plan ve programlar, hizmet ii eitimleri, uygulamaya rehber oluturan bilgi ve mevzuat gibi tm konular ierecek ekilde dorudan ya da dolayl alnan bilgilerle tamamlanacaktr. Bu arada hizmetten yararlananlarla ilgili olarak; sunulan salk hizmeti konusunda talep ve istekleri, olanak ve glkleri, yaknma ve sorunlar, hizmet srasnda yaadklar olumsuzluklar ve atmalarla, hak ihllleri ve bunlardan kaynaklanan maduriyetlerle ilgili konularda dorudan grerek veya eitli yollar kullanarak bilgi alnacaktr. Bu balamda salk hizmetinin sunumuyla ilgili olan dier kurumlarn(tabip odas, salk alanlarnn sendikalar, dernekleri vb. yaplar) alma ve uygulamalar, gr ve yaklamlar, talep ve nerileri, konularnda iliki ve ibirliinde bulunularak bilgi alnacaktr. Kurul gerek kendi oluumundan balayarak, kendi yapt tm almalarla ilgili yazl, grsel ve sesli kaytlar tutar ve muhafaza edecek, ayrca hizmetle ilgili konularda gerek kurumla, gerekse dier kurum ve kurulularla yapt yazma, grme ve ibirlii faaliyetleriyle ilgili kaytlar tutar ve belgeleri saklayacak, ulat her trl bilgiyi ve belgeyi sistemli ve srekli biimde muhafaza edecek, saptamalar, ortaya kan sorunlarla ilgili olarak dzenli kaytlar tutar ve bunlarn geliim ve deiimlerini kaydedecek, bu kayt ve belgeleri herkesin ulaabilecei biimde ak ve ulalabilir bir biimde ilgili kesimlere sunacaktr. Doal olarak kurumla ilgili bilgileri de hizmet alanlarla ayrntlaryla paylaacaktr. Kurul toplumun ve hizmetten yararlananlarn salklaryla ilgili ve salklarn etkileyen her trl aksaklklar saptamaya ynelik almalar gerekletirecek, halkn ve vatandalarnn ounluunun ya da tmnn saln olumsuz etkileyen durumlar ortaya koyacak; ayrca tm bu olumsuzluk ve aksaklklarn giderilmesi ve zmlenmesi iin, ilgili kesim ve kurumlarn katk ve katlmyla oluturulmu, eitli uzmanlarn yardmlaryla belirlenmi, benzer baka durumlardaki rnek ve deneyimlerden yararlanarak bulunmu olanlar dahil, Bildiri zetleri Kitab Davetli Konumac Metinleri
170
Kent ve Salk Sempozyumu 07/09 Haziran 2006 BURSA alnmasn gerekli ve yararl grd nlemleri topluca belirler ve bunlar birer neri dizisi ekline getirerek kamuoyuna duyuracaktr. Bu saptama ve bilgi paylam sonunda kurul, izledii salk kurumunun sunduu hizmetle ilgili olarak karlanmam gereksinimleri dahil toplumun ve onun iinde yer alan bireylerin salk hizmetiyle ilgili tm gereksinimleri konusunda; bunlara ynelik yaplan saptama ve nerilerin nda; ilgili salk kuruluundan, bu kuruluun bal olduu ilgili dier tm salk kurum ve kurulularndan, konuyla ilgili dier kurum ve kurululardan, kamu kurum ve kurulularnn yneticilerinden, genel kamuoyundan, kamuoyunda konunun yer almasn ve duyurulmasn salayacak medya kurum ve organlarndan taleplerde bulunacaktr. Bu talepleri grmeler yoluyla teke tek veya topluca dile getirebilecei gibi, bireysel bavurular yoluyla dorudan talep edebilir veya Salk hakk Hareketi Dernei ve dier rgtlenmelerin genel talepleri biiminde dile getirebilir. Bu balamda gerekli durumlarda, kurumdan dorudan yant alamad koullarda bireysel ve toplu bavurularla ilgili mekanizmalar harekete geirerek gerekletirir. Kurul gerekletirdii tm almalar, saptamalar, zm nerileri ve dile getirdii taleplerle sonular hakknda; periyodik raporlamalarda bulunacaktr. Raporlarda ncelikle ve zellikle; salk hizmetini engelleyen durumlar ve bunlarn nedenlerini ilgili kesimlerin dikkatine sunarak kamuoyunun bilgilenmesini salayacak, sonra da bu sorunlar ve zmleri konusunda ilgililerin ve kamuoyunun tutum almas iin abalarda bulunacaktr. Modelin en nemli unsurlarndan birisi de; daha iyi bir hizmet iin salk hizmetinden yararlananlarn salklaryla ve salk hizmetleriyle ilgili gereksinimleri ve hizmeti sunan kurumun yine hizmetle ilgili gereksinimleriyle ilgili olarak hizmet alanlarn kendi olanaklar ve dayanma yoluyla salanabilecek ve zmlenebilecek olanlar iin dayanma ve karlkl destek almalardr. Bu balamda yerel dzlemde salanamayanlar salamakla ykml, yetkili, sorumlu ve grevli kurulu ve kurumlardan talep edere, salanmas iin giriimde bulunulacak, yaplan taleplerin karlklar alnana kadar sonularn takip eder ve bu dorultuda aba sarf edilecektir. Kurul; salkla ilgili ve sal etkileyen konularda halkn stlenebilecei ve yapabilecei hizmetlerde ona yol gsterir ve bu konularda halkla salk kurumlar ve dier kurulularn ibirlii ve balantsn salayacak, salkla ilgili blgede oluturulmu dier tm kurullara bu konularla ilgili olarak katlr ve yapt alma ve etkinliklerin sonularn o kurululara iletir, alnacak kararlara katlacak, salk kurumu erevesinde, ilgili kii ve kesimlerin dahil olduu genel ve herkese ak toplantlar dzenleyerek, genel kurul benzeri yaplar, platformlar oluturulmas konusunda aba sarf eder ve zel bir destek rgtlenmenin yaratlmas iin aba gsterecektir. Bunlar Niin Yaplmaldr? nk; Toplum ve onu oluturan bireylerin saln korumak, gelitirmek ve bozulan saln geri kazandrmak iin verilen salk hizmetlerine ulamak ve etkin bir ekilde yararlanmak herkesin bu arada kentte yaayanlarn ve kentlilerin en temel ve en doal hakk ve grevidir. Salk hizmetlerinin sunumu, organizasyonu ve iletilmesiyle ilgili olarak toplumun katk ve katlm bu hakkn gerei bir sorumluluk ve devdir.
171
Kent ve Salk Sempozyumu 07/09 Haziran 2006 BURSA Toplum bu devini en bata saln koruyarak ve kendisine hizmet sunan kurumlarn verdii hizmetleri yakndan izleyerek, ilemesine katkda bulunarak ve onlar denetleyerek yerine getirir. Bu ilke, kural ve bilgilerin nda; Halkn salk kurumundan talep ve isteklerini saptamak ve ncelik srasna gre belirleyerek kuruma ve kamuoyuna duyurmak, Salk hizmetlerinin halkn ayana kadar gtrlmesini engelleyen, salk kurumunun etkin hizmet vermesini engelleyen nedenleri aratrp, ortaya koymak ve bunlarla ilgili alnmas gerekli ve yararl nlemleri belirlemek ve salk kurumuna ve ilgili kamuoyuna duyurmak, Salk hizmetlerinin yrtlmesine halkn nasl ve ne ekilde yardmc olacan belirlemek, bunun iin vatandalarn ve toplumun yerine getirmesi gereken i ve etkinlikleri ortaya koymak ve kamuoyuna duyurmak ve yerine getirilmesini izlemek, bu noktada toplumun adet, gelenek, eilim ve inanlaryla ilgili olarak toplad bilgiyi, hizmetin buna gre dzenlenmesi iin kurum yetkililerine bildirmek, Halkn salk kurumuyla ibirliini salamak iin gerek grlen alma ve etkinlikleri gerekletirmek ve hem salk kurumu yneticilerine, hem genel kamu yneticilerine, hem de hizmet alan kesimle genel kamuoyuna bildirmek, Bu amalar erevesinde gerekletirilen uygulamalarla salk hizmetleri ve onunla ilgili karar srelerine toplum etkin ve demokratik bir ekilde katk ve katlmn salamak, toplumun tm bireylerinin herhangi bir karlk ve arta bal olmadan bu hizmetlere ulamasn ve yararlanmasn salamak, iin bu faaliyetleri Salk Hizmeti Sunan Salk Kurum ve Kurulularnn Dayanma, Destek, zleme ve Deerlendirme Kurullarn oluturup ileterek gerekletirilmesini neriyor ve uygulamaya alyoruz. Her zaman ve her koulda ASLOLAN SALIKTIR diyoruz.
172
Belediyeler ve evre Sal Uygulamalar

SOYSAL Ahmet
Halk sal bilim doktoru (Ph.D)
1. Giri
Belediyeler il zel idareleri ile birlikte yerel ynetimleri oluturmaktadr. Baka bir anlatmla yerel ynetimler; iki blmden olumaktadr: Belediyeler l zel dareleri Yakn gemie kadar; 03.04.1930 tarih ve 1580 sayl Belediye Yasas, 27.06.1984 tarih ve 3030 sayl Bykehir Belediye Yasas ile ynetilen belediyeler ve 1929 tarihli bir yasa ile ynetilen l zel dareleri iin bu yasalarn gelien kentlerin ve toplumun gereksinimlerini ve taleplerini karlamamas nedeni ile toplumda yeni kent yasalar beklentisi domutur. Toplumu oluturan eitli evrelerin katlamad; sadece yasama organ komisyonlar dzeyinde kalan ve uzun sren bir hazrlk dneminden sonra 2004 ylndan itibaren yerel ynetim hizmetlerinin tm alanlarn iine alan geni ve kapsaml deiiklikler getiren yeni kent yasalar birbirinin arkasndan karlmtr. 23.07.2004 tarihinde 5216 sayl Bykehir Belediye Yasas, 04.03.2005 tarihinde 5302 sayl l zel daresi Yasas, 24.12.2004 tarihinde 5393 sayl Belediye Yasas yrrle girmitir. Bu yasalarla yerel ynetimlerin yetki ve sorumluluk alanlar geniletilirken; genileyen bu alanlarda yetki ve sorumluluklar da artrlmtr. Yasalarn yrrle girmesinden sonra bu yasalara bal olarak birok ynetmelikte deimitir. 5216 sayl Bykehir Belediye Yasas ile saylar 16y bulan Bykehir Belediyelerinin snrlar Valilik binalar merkez olacak ekilde 50 kmlik apa ularken; stanbulun tamam Bykehir Belediye snrlar iine alnmtr. Bykehir Belediyeleri 5216 sayl yasa ile ynetilirken; Bykehir Belediyesi snrlar iindeki ile ve kademe belediyeleri 5216 ve 5393 sayl yasalarla; dier belediyeler ise sadece 5393 sayl yasa ile ynetilmektedir. Yine bu yasalarla zellikle Bykehir Belediyeleri nemli derecede maddi kaynaklara sahip olmulardr. Yasalarn hazrlk dneminde yaplamayan toplumsal tartmalar yasalarn yrrle girmesinden sonra; olduka gecikmeli olarak yaplmaya balamtr. Bu yazda sadece son yasal dzenlemelerden sonra belediyelerin evre sal alanndaki yetki, sorumluluk ve uygulamalar tartlacaktr.
2. Belediyeler ve evre Sal

5216 ve 5393 sayl yasalar evre sal uygulamalarn belediye snrlar iinde belediyelere aktarmtr. Belediye snrlar dnda ise bu yetkiler nemli lde 5302 sayl yasa ile l zel darelerine braklmtr. Bu yasalarla belediyelere aktarlan evre sal ile ilgili yetki ve sorumluluklar unlardr:
173
Kent ve Salk Sempozyumu 07/09 Haziran 2006 BURSA Kente ime suyu salamak. me suyu kaynaklarn bulmak, su havzalarn korumak ve iletmek; ime suyu datm ebekesini kurmak ve bakmn yapmak Atk sular toplamak, kanalizyon sistemlerini oluturmak; toplanan atk suyu doaya zararsz hale gelinceye kadar artmak; artmdan sonra suyu doaya geri vermek. Yeil alanlar, orman ve tarm alanlarn korumak; yeni yeil alanlar yaratmak, uygun blgelerde aalandrma yapmak Kat atklar toplamak (bykehir belediye snrlar iinde ile ve kademe belediyeleri toplama ilemini yrtr.), ayrtrmak, depolama alanlarna gtrmek. Kat atk depolama alanlar kurmak, bu alanlar iletmek ve korumak. Kat atklar iin alternatif bertaraf yntemleri aratrmak, kat atk ynetim planlar gelitirmek. Sanayi ve tbb atklara ilikin bertaraf hizmetlerini yrtmek, bu grup atklar iin ynetim planlar yapmak. Deniz aralarnn atklarn toplamak, artmak ve depolamak. Deniz kirliliini nlemek. Gda ikolu da dahil olmak zere bykehir belediye ve il belediye snrlar iinde 1.,2. ve 3. snf Gayrishhi Messeselere (GSM) ruhsat vermek, bu kurulular denetlemek. Bunun dndaki belediye snrlar iinde ise 2. ve 3. snf GSM lere ruhsat vermek ve denetlemek (bykehir ve il belediyeleri dndaki belediye blgelerinde 1. snf GSM lere ruhsatlandrma grevi il zel idarelerine aittir.) GSM ler iin imar planlarnda zel blgeler belirlemek ve bu kurulular bu blgelere toplamak. Bykehir belediye snrlar iinde bykehir belediyesi tarafndan gda tahlil laboratuarlar kurmak ve iletmek Hava kirliliini nleyici tedbirler almak; sanayiden, evlerden ve trafikten kaynaklanan hava kirliliini nlemek iin nlemler belirlemek ve uygulamak. Kent ii trafik younluunu azaltmak, konutlarda kullanlan snma amal yaktlar kontrol etmek; sanayi tesislerinin bata baca filtresi olmak zere nlem almasn salamak. Hayvan barnaklar oluturmak ve hayvan sal ile ilgili nlemler almak Mezbahalar kurmak ve iletmek. Doal afetlerle ve olaand durumlarla ilgili planlamalar yapmak; gerekli nlemleri almak, ilgili dier kurulularla ibirlii gelitirmek. Mezarlk yerlerinin tespitini yapmak ve defin ile ilikili hizmetleri yrtmek.
Yukarda zetlenen maddelerden de anlalaca gibi belediyelerin evre sal alanndaki yetki ve sorumluluklar son yasal dzenlemelerden sonra genilemitir.
3. Tartma
5216 ve 5393 sayl bykehir belediye ve belediye yasalar ile; 5302 sayl il idaresi kanunun yrrle girmesi ve yasalara bal olarak bata GSM ler ruhsatlandrma ynetmelii olmak zere birok yeni ynetmeliin yaymlanmas belediyelerin evre sal alanndaki yetki ve sorumluluklarn da gecikmeli olarak tartmaya amtr. Bykehir belediyelerinin bu alanda alan birimi evre Sal Daire Bakanlklar dr. Bu daire bakanlklar su ve atk su ile ilgili konular dndaki tm evre sal ile ilgili alanlarda yetkilidir. Ancak bykehir belediyelerinin byk bir ksmnda bu birimlerde bata halk sal uzmanlar olmak zere konu ile ilgili uzmanlar almamaktadr. Bildiri zetleri Kitab Davetli Konumac Metinleri
174
Kent ve Salk Sempozyumu 07/09 Haziran 2006 BURSA Bu yasalarla GSM lerin ruhsatlandrma ve kontrol yetkisi bykehir belediyeleri ve belediyelere gemitir. Baka bir anlatmla merkezi ynetim Salk Bakanl ve evre ve Orman Bakanlklar ile zemedii ruhsatsz alan fabrikalar sorununu yerel ynetimlerin zerine atmtr. stanbul, Kocaeli, zmir, Adana, Gaziantep gibi lkenin nemli sanayi blgelerinde yerel ynetimler nemli bir sorunla ba baa braklmlardr. Ayrca 14.07.2005 tarihinde karlan 9207 sayl yeri Ama ve alma Ruhsatlarna likin Ynetmelik salk koruma band, yer seimi ve tesis kurma izini gibi koullar hafifletmi ve zellikle 2. ve 3. snf GSM ruhsatlandrmasnda tm koullar kaldrarak evre sal asndan risk yaratmtr. lgili evrelerle tartlmadan 5216 sayl yasaya dayanlarak karlan ynetmelik ile adeta ne pahasna olursa olsun kalknma ilkesi yaama geirilmesi hedeflenmitir. evre, evre kirlilii gibi kavramlar gz ard edilmitir. Bu ynetmelie gre 2. snf bir GSM olan toplam sl gc 20 MW altnda kapasitede olan yakma tesisleri ile termik enerji santralleri gibi tesisler iin salk koruma band, yer seim belgesi, tesis kurma izini,deneme retimi izini gerekmeden ruhsat verilme zorunda kalnacaktr. Bunun anlam merkezi ynetimin daha nce geerli yasal zorunluluklar uygulayamad bu gibi iletmelere yerel ynetimlerin yerel siyasi dinamiklerin evreyi ve insan saln hie sayarak ruhsat vermesi olacaktr. evre ve Orman Bakanlnn yasa ve ynetmeliklerine giren srdrlebilir kalknma ilkesi 5216 sayl yasaya da girmitir. Bunun anlam yerel ynetimlerin evre ve insan saln ikinci plana itmesidir. 27.05.2004 tarih ve 5179 sayl yasa ile gda maddesi reten, depolayan ve pazarlayan iletmelerin denetimi Tarm ve Kyileri Bakanlna braklmtr. Bu uygulamann en nemli nedenlerinden biri olarak gda ile ilgili tm konularn tek elde toplanmas gereklilii gsterilmitir. Ancak 5216 sayl yasa ile gda ile ilgili iletmelerin ruhsatlandrlmas belediyelere brakld gibi; ayrca bykehir belediyelerine gda kontrol laboratuvar kurma grevi verilmitir. ki yasa arasndaki yaklam farkll ve eliki bu alanda byk bir kargaaya yol amtr. Ayrca Dantay karar gerei uygulamas tartmal olan gda sicili uygulamasnn da belediyelere gemesi bu karkl daha da arttrmtr. Bugn bir gda retim tesisi GSM ruhsatn almak zere bal olduu belediyeye bavurmakta; ruhsatn aldktan sonra benzer evraklarla bu sefer gda siciline kayt olmak iin tekrar belediyeye bavurmaktadr. Bu iletmenin gda denetimini Tarm ve Kyileri Bakanl yapmakta; ancak alnan numuneler; eer kurmusa; bal olduu bykehir belediyesinin laboratuvarna gnderilmektedir. Bu karkln ve Tarm ve Kyileri Bakanlndan kaynaklanan denetimsizliin giderilebilmesi iin denetim yetkisi Salk Bakanl ve yerel ynetimlerin ortak sorumluluuna braklmaldr. Bu yasalarla adeta tm belediye hizmetleri bu arada evre sal ile ilgili alanlar da zelletirmeye almtr. Belediyeler gerek grrlerse baz alanlardaki almalarn yaptrtabileceklerdir. Bu durum kar etme yaklamnn daha ne kmas demektir. zellikle bykehir belediye snrlarnn genilemesi ile su havzalarnn korunmas nemli lde bykehir belediyelerinin sorumluluuna girmitir. Ancak merkezi hkmet 31.12.2004 tarihinde Su Kirliliini Kontrol Ynetmeliini deitirerek bu konuda bykehir belediyelerinin elini kolunu balamtr. Yeni ynetmelikle mutlak koruma band 100 metreye drlm; orta mesafeli koruma alanndan itibaren havza madencilik ve sanayiye almtr. evre iin birok olumsuz madde tayan ynetmelikle ilgili Dantay iptal davalar
175
Kent ve Salk Sempozyumu 07/09 Haziran 2006 BURSA srmektedir. Dantay verdii ilk ara karar da mutlak koruma bandn 300 metreden 100 metreye dren maddeyi iptal etmitir. nsani Tketim Amal Sular Hakknda Ynetmelik de 5179 sayl yasaya dayanlarak 17.02.2005 tarihinde deitirilmitir. Yeni ynetmelik belediyelerin salkl ime suyu salama grevini yapmasn birok maddesindeki eksiklikler ve hatalar nedeni ile gletirmektedir. Hava kirlilii ile mcadele konusunda belediyelere verilen yetki ise snrl kalmtr. Hava kirliliinin snr deerleri amas halinde alnmas gereken birok nlem belediyelerin sorumluluunda olmasna karn; kirliliin olumasn nleyici nlemlerin alnmas, takip ve cezalandrma konusunda belediyelere yetki verilmemitir.
4. Sonu
Gerek 5216 sayl Bykehir Belediye Yasas; gerekse 5393 sayl Belediye Yasas konu ile ilgili kurum, kurulu ve uzmanlar tarafndan kamuoyu nnde yeterince tartlmadan karlmtr. Yasalar; belediyelere evre sal alannda geni yetkiler salyor gibi grnse de gerekte evre ve insan saln ikinci plana iten; ne pahasna olursa olsun srekli kalknma ilkesini n plana karan maddeler tamaktadr. Bu nedenle yeni yerel ynetim yasalar ve bu yasalara bal olarak karlan ynetmelikler yeniden ele alnmal ve evre ve insan saln her eyin nnde tutan bir anlayla yeniden hazrlanmaldr.
5. Kaynaklar
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 5216 sayl Bykehir Belediye Yasas, Resmi Gazete; 23.07.2004 say:25531 5393 sayl Belediye Yasas, Resmi Gazete;24.12.2004 say:25680. 5302 sayl l zel daresi Yasas, Resmi Gazete; 04.03.2005 say:25745 5179 sayl Gdalarn retimi, Tketimi ve Denetlenmesine Dair Kanun Hkmnde Kararnamenin Deitirilerek Kabul Hakknda Kanun. Resmi Gazete; 05.06.2004 say:25483 T.C. Salk Bakanl. nsani Tketim Amal Sular Hakknda Ynetmelik. Resmi Gazete; 17.02.2005 say:25730. T.C. Babakanlk. 9207 Sayl yeri Ama ve alma Ruhsatlarna likin Ynetmelik. Resmi Gazete; 10.08.2005 say:25902. T.C. evre ve Orman Bakanl. Su Kirlilii Kontrol Ynetmelii. Resmi Gazete, 31.12.2004 say:25687.
176
Szel Bildiriler
Bildiri zetleri Kitab Szel Bildiriler
177
178
A. Kent ve Toplum
0156/ S15.
Kent ve Kentte Bir Kullanc Grubu Olarak Genler

BAYRAKTAR Adile Nuray
Gazi niversitesi Mhendislik Mimarlk Fakltesi ehir ve Blge Planlama Blm, Maltepe, Ankara
Kentte ya, cinsiyet, fiziksel zellikler v.b. alardan birbirlerinden farkllaan kullanc gruplar yaamaktadr. Kentteki bu kullanc gruplar ounlukla; ocuklar, yallar, kadnlar ve zrller olarak kategorize edilmektedirler. Toplumsal dnmn her zaman merkezinde olan, yalar ve kentten beklentileri anlamnda farkllaan bir dier grup ise genlerdir. Bu nedenle, kent ve kentte bir kullanc grubu olarak genler bal altnda kentin genler asndan yaamsal ve mekansal anlamn sorgulamak, kentin genler iin sunduu mekansal olanaklar tartmaya amak olduka nemlidir. Unesconun tanmna gre gen; 15-25 ya arasnda, renim gren, hayatn kazanmak iin almayan ve ayr bir konutu bulunmayan kiidir. Genlik ise biyolojik, psikolojik ve sosyolojik adan ocukluktan erikinlie gei dnemidir. Frtna, stres, sessiz alkant dnemi olarak da ele alnan bu dnem ayn zamanda bir atma dnemidir. Cesaretin ekingenlie, serven isteinin rahata stn geldii bu dnemde olmas gereken ile olan ayrm olduka sert yaanmaktadr. lkemizde genler bu nitelikleri ile toplumsal srelerde ve kentlerin deiiminde her dnem nemli bir rol oynamlardr.1923 sonras genlerin sorumluluu cumhuriyeti korumak ve kollamak olarak belirlenmi, ada yaam olanaklarna sahip kentlerde genlere ynelik mekanlar olduka nemsenmitir. 1950 sonras kyden kente g ve gecekondu blgeleri kentlerde toplumsal ve mekansal ikili bir yapya yol amtr. Genler, g eden ilk grup olarak kyde ve kentte byk bir dnme neden olmulardr. 1960 sonras toplumda eitlik ve adalet sylemleri egemendir. Bu sylemler sonucu gecekondu blgelerinin mekansal olanaklara sahip olmaya baladklar grlmektedir. Dnem sonlarnda dnyadaki gelimelere paralel olarak genlik arasnda siyasallama balamtr.1968 kua; idealizmi ile toplumun ve kentin dntrc gcdr. 1970 sonras ilerici sylemler toplumda egemendir. Bu sylemlerin rgtlendii yerler ise gecekondu blgeleridir. 1978 kua; toplumsal sorunlara duyarl renci genliktir. 1980 sonras toplumda depolitizasyon sylemi egemendir. Muhalefetin rgtlendii gecekondu blgeleri dzenli konut alanlarna dnmektedir. Sorgulamay ve katlm reddeden1980 kua; baarya odaklanm, siyasetin korkusuyla byyen genliktir. Bildiri zetleri Kitab Szel Bildiriler
179
1990 sonras kreselleme ve tketim sylemleri toplumda egemendir. Kentlerde ise marka olmu yaam evreleri belirleyicidir. 1990 kua d grne nem veren, marka giyinen, tketim toplumunun bir unsuru olan genliktir. Tarihsel sre iinde bir grup olarak ifade edilmelerine ramen genler homojen bir yap gstermezler. Bugn de kentte st balk olarak genler kategorisini oluturan, ancak, sosyo-ekonomik, sosyo- kltrel, fiziksel zr, v.b. nitelikleri asndan farkllklar gsteren genler yaamaktadrlar ve bu genler asndan kentin anlam farkldr. zellikle byk kentlerde nemli bir nfus potansiyeline sahip olan niversiteli genler asndan kent kltrel-sosyal donatlar, spor merkezleri, ktphaneler v.b. mekansal olanaklar anlamndadr. Gecekondu blgelerinde yaayan genler ise tm bu olanaklardan yoksundurlar. Bu grup gen iin kent ikili mekanlara karlk gelmektedir. Ekonomik adan yeterli olanaklara sahip genler asndan kent ayrcalkl yaam evreleri anlamndadr. Bu grup kentin elence, kltr, spor. v.b. olanaklarndan en fazla yararlanan gruptur. alan genler asndan kent sosyal ve kltrel olanaklarndan yararlanlamayan bir yerdir. Enformel sektrde alan genler asndan ise kent, geni bir alma mekandr. Sokakta yaayan genler asndan kent tmyle bir barnak anlamndadr. Kpr altlar, mazgallar, bina saaklar, bina girileri vb. tm snma noktalaryla kent snrsz bir yaama mekandr. zrl genler asndan ise kent, klamayan merdivenler, gidilemeyen sinemalar, parklar demektir. st geitler, bariyerler, korkuluklar bu genlerin kente katlmlar asndan birer engeldir. Genlerin yarnlara gvenle bakabilmeleri; toplumsal, mekansal, ekonomik ve siyasal olanaklara sahip olmalar ile mmkndr. Ancak kentte genlerin ounluu kentin sunmas gereken mekansal olanaklardan yoksundurlar. Bu durumun kentlerde son dnem yaanan iddet olaylarnda nemli bir rol olduu dnlmektedir. Bu nedenle bu bildiride genlerin kentte mekansal ve dolays ile yaamsal yoksunluklarn ifade etmek amalanmtr. Kentin genlere ynelik mekansal donatlara sahip olmas ancak bu yoksunluklar gndeme getirmekle mmkn olacaktr. Anahtar Szckler: Kent, Gen, Kentsel Sunum ve Olanaklar
180
Kent ve Salk Sempozyumu 07/09 Haziran 2006 BURSA 0167 / S16.
Saln Sosyal Belirleyicileri Perspektifinden Trke Literatrde Kent ve Salk likisine Bir Bak
ARIK Hale, KESGN Cokun, KILI Blent, ERGR Alp
Dokuz Eyll niversitesi Tp Fakltesi Halk Sal Anabilim Dal, zmir
Ama
Bu alma, kent ve salk ilikisi ekseninde Trke literatrn saln sosyal belirleyicileri zerinden yola karak dkmn yapmak, dalmn belirlemek ve bu alanda eriilen durum ile ilgili bir deerlendirme yapabilmek amacyla gerekletirilmitir.
Gereke
nmzdeki on yllar iince toplum salklarn nemli ura alanlarndan biri olmay srdrecek kentsel yaam iinde sal, tmelci bir bakla ve toplumsal dzeyde tanmlayabilmek, bu alanda retilenleri derleyerek bir yol haritas karabilmek iin bir derleme balatlmtr. Uzun soluklu olmas ngrlen bu projenin ilk aama sonular bu almada sunulmutur.
Yntem
Kent ve salk ilikisi 10 temel alanda incelenmektedir (Marmott): sosyal farkllk, stres, yaamn erken dnemleri, toplumsal dlanma, i, isizlik, sosyal destek, bamllk, beslenme, ulam. Trke literatr, bu temel alanlarla eklemlenmi 20 alt balk anahtar szck olarak kullanlarak ULAKBM veri tabanlarnda, tarih kstlamas yaplmakszn taranmtr. Tarama srasnda her anahtar szck (ya da terim) tek tek kullanlm, yalnzca beslenme ve kardiyovaskler hastalklar sosyoekonomik terimi ile birlikte taranmtr. Elde edilen yaynlar yl, reten disipliner yap, gerekletirildii il, balk ve zetleri ierecek biimde snflanm ve zetler zerinden kent ve salk ekseni ile ilikili olup olmadna karar verilmitir. Trkiyede gerekletirilen ve uluslararas dergilerde yaymlanan almalarn da deerlendirilebilmesi iin ayn anahtar szckler Trk Medline ve PubMed veri tabanlarnda da kullanlm ancak bu sonular n bulgular iinde sunulmamtr.
Bulgular
ULAKBM altnda yer alan toplam 1397 yayna ulalm, bunlarn %26.5si (369) kentsalk ekseni ile ilikilendirilmitir. almalarn % 93.5i makale (derleme ya da aratrma), %6.5i projelerden olumaktadr. Yaynlarn veri tabanlarna gre dalm %68.8 Trk Tp, %17.7 Sosyal Bilimler, %5.0 Mhendislik, %8.5 TBTAK Destekli Projeler biiminde gereklemitir. Tarama sonucu 39 ilden yayna ulalmtr. Bykehir belediyesi bulunan 16 il iinden Gaziantep ve Sakarya, Salkl Kentler Birlii yesi kentlerden ise Bartn, Bildiri zetleri Kitab Szel Bildiriler
181
Kent ve Salk Sempozyumu 07/09 Haziran 2006 BURSA Mardin ve Nevehir kaynakl yayna eriilememitir. Projelerin %62.5i byk kentte gerekletirilmitir. Kent salk ilikisinde temel alanlar ynnden dalm %9.4 sosyal farkllk, %5.2 stres, %12.8 yaamn erken dnemleri, %6.1 toplumsal dlanma, %23.1 i, %1.5 isizlik, %11.9 sosyal destek, %22.5 bamllk, %3.6 beslenme, %4.0 ulam olarak saptanmtr. Veri tabanndan eriilebilen yaynlarn %80.5i 2000 ylndan sonra gereklemitir.
Sonu
almalarn ne kadarnn kesitsel, ne kadarnn nedensellii irdeleyen ya da giriimsel nitelikte olduu deerlendirilmemitir. Metinlerde benzer kavramlarn ok farkl szck ya da terimler biiminde yer almas ve anahtar szckler ile ilgili Trke bir standart bulunmamas verilere eriebilmeyi gletirmitir. almalarn son yllarda kmelenmesi ve saln sosyal belirleyicilerine gre dengeli dalmamas kent ve salk ekseninde henz yol haritasnn izilmediini gsteren bir bulgu olarak deerlendirilebilir. Eriilen yaynlarn arlnn byk kentlerde gereklemesi sorunun daha dar kapsamda irdelendiini gsterebilir. Anahtar Kelimeler: Kent, literatr taramas, salk, sosyal belirleyiciler
182
Kentlerde Toplumsal Ruh Sal in Yeni Bir Tehdit: Toplumsal Gven(siz)lik ve iddet!
ASLAN kr
Sosyolog, MSGS
Gnmz kentlerinde hzla yaygnlaan ve kentli bireyler olarak her birimizi iine ekecekmi duygusu yaratan iddet hareketleri, toplumsal ruh salmz ciddi bir biimde etkilemektedir. Burada, ilk akla gelen, hemen her dnemde siyasal iktidarlar megul etmi olan politik nitelikli toplumsal hareketler deil, bunu da kapsayacak ama daha ok politik ideallerin dnda gelien bireysel ya da kk gruplarn aktr olduu iddet hareketleridir. Yaygn ifadeyle ete olarak adlandrlan yasad su rgtlerinden, okullarda arkadalarn yaralayan veya ldren ocuklara kadar yaylma eilimi gsteren bu yeni tr iddet sarmal, bireysel ve toplumsal ruh salmz asndan son derece ciddi bir tehdit oluturmaktadr. Birok faktrden etkilenen bu durum hi kukusuz ulus devletin balca dzenleyici g olduu toplumsal yapdaki deiim sreciyle byk lde ilgilidir. 19. yzyldan bu yana toplumsal yapnn btnnde ynetim srecinin asli aktr olan devlette, kamuya yaplan vurgu her zaman belirgindir. Yurttalarn gvenlii ise, devlete dair ykmllklerin merkezinde yer almaktadr. O kadar ki, bu ykmllk, ulusal anayasalarn deimez maddelerinden biri olagelmitir. Bununla birlikte zellikle 1980li yllardan bu yana neo liberal politikalar srecinde, devlet syleminde kamusallk vurgusunun zayfladn grmekteyiz. Modernlemenin merkezindeki ulus devlet, geleneksel toplum yapsndan syrlrken zgrlk, eitlik, insan haklar, gvenlik, planlama, eitim, salk gibi kamusallk alanlarn adm adm terkediyor ve devletin kltlmesi adna kamusal grevleri piyasaya havale ediyor. Bu eilimin net ekilde grlebildii alanlardan birisi de gvenliktir. Yurttalarn can ve mal gvenliinin gvencesi saylan devlet, kamusal grev olarak tanmlanm bu alandan giderek ekilmektedir. zel gvenlik kullanmn kolaylatran yasal dzenlemeler, bu alann kamu dna kaymasn salyor. statistikler, Trkiyede kamu ve zel gvenlik dengesinin, son yllarda ikinciler lehine deimekte olduunu gstermektedir. Bu yeni durumda yurtta kendi gvenliini, kendi salamak zorunda braklyor. Toplumsal aresizlik olarak tanmlanabilecek bu durum, doal olarak her birey iin yeni are araylarna yol ayor. Resmi gvenlii olmayanlar da, zel ilikiler zerinden aktr ya da mteri olarak mafyann bir paras haline geliyor. eitli Su Raporlarnda, son bir yl ierisinde btn su trlerinde (hrszlk, kapka, gasp, cinayet, darp, dolandrclk vb.) byk art olduu vurgulanmakta ve iddetin, gndelik hayatn pek ok alannda, ticari, hukuki, kltrel, toplumsal gerilimlerde bir zm arac olarak algland grlmektedir.
183
Kent ve Salk Sempozyumu 07/09 Haziran 2006 BURSA Kamunun, gvenlik alanndan ekilmesinin enformel mekanizmalara davetiye kard bu yeni gven(siz)lik ortamnda dikkat eken bir baka gelime de silahlanma dzeyindeki yaygnlktr. Silahn, insann kendini savunma meruiyetini tartmal hale getiren bir ara olduu dncesi yerine, kendini savunmann meru arac saylmas ve silah kullanmann bir tr stat ve g gsterisi olarak algland kltrel ortamda, kstlayc koullarn kaldrlmas, kullanm kolaylna olanak salyor. Toplumsal ruh saln tehdit eden bu durum, devletin gvenlik alanndan da ekilmesine yol aan radikal deiimle nem kazanyor. Herkes kendi adaletini, kendi gc orannda gerekletirmeye alt iin bir blm gerekten rktc nitelikte vahi iddet hareketleri, televizyon ekranlarndan kanmz dondurmaya devam ediyor. Medyada yer alan dizilerde ya da sinemada bu rolleri oynayan kiilerin kahramanlatrlmas, kamu grevlilerinin bile aka, bu iddet aktrleriyle zdeim kurmalar ise, bu yeni eilimi merulatrmaya katkda bulunuyor. Kentlerin gelecei ve toplumsal ruh salnn korunmas, kamunun, gvenlik alanndaki etkin ve dzenleyici rolyle dorudan ilgilidir. Zira gvenlik, piyasaya braklamayacak kadar nemli bir toplumsal grevdir.
184
A1. Salkta Eitsizlikler

0123/ S17.
zrllerin Salk Hizmetlerine Ulamadaki Zorluklar: n alma

BAKIRCI Nadi*, ERDEN Elif Altunta*, SLN Serdar*, ALHAN Dilda*, Z Ece*, KURT Seray*, F Aylin**
* Marmara niversitesi Tp Fakltesi, Halk Sal A.D., stanbul ** stanbul Bykehir Belediyesi, Salk Daire Bakanl, stanbul
Giri
zrller salk, eitim, sosyal ve kltrel yaam asndan ve ekonomik ynden birok sorunla karlamaktadr. Devlet statistik Enstts ve zrller daresi Bakanl tarafndan yrtlen Trkiye zrller Aratrmas sonularna gre Trkiyedeki toplam zrllk oran %12,3dr. Yine ayn aratrmaya gre zrllerin yardan fazlas devlet imkanlarndan yeterince yararlanamadn ve % 40,0a yakn hi tedavi almadn belirtmektedir.
Ama
zrllerin salk hizmetlerinden ne lde faydalanabildiklerini belirlemek; faydalanamyorlarsa bu alanda karlatklar zorluklar ve nedenlerini tespit edip bu konuda yaplacak iyiletirme almalarna katk salamaktr.
Gere-yntem
Tanmlayc tipte olan aratrmann veri toplama aamasnda telefonda uygulanabilir bir anket formu kullanlmtr. Anket formundaki sorular NORBALT II almasndaki (Baltk lkelerinde yrtlen ulusal salk almas) standart anket formu ve Trkiye zrller Aratrmas referans alnarak dzenlenmitir. stanbul Bykehir Belediyesinin kaytlarndan Kadky ve Zeytinburnunda saptanm tm zrllerin listesi alnm bu listeden 545 kii telefonla aranmtr. Ulalabilen ve aratrmaya katlmay kabul eden 170 (%31,2) kii ile grlmtr. Kategorik deikenler iin ki-kare testi yaplmtr.
Bulgular
Katlmclarn yalar 18-110 arasnda deimekte olup, ya ortalamas 42,55 idi. Katlmclarn %40 kadnd. almaya katlan zrllerin %33,5i okur yazar deildi ve %2,9u niversite mezunuydu. %84,1i son bir hafta iinde gelir getirici bir ite almamt. Bunlarn da %27,9u i aramaktayd. Bildiri zetleri Kitab Szel Bildiriler
185
zrllerin %11i rehabilitasyon hizmetlerinden yararlanmaktayd. Salk gvencesi olmayan zrllerin %93,3, salk gvencesi olanlarn ise %87,2si rehabilitasyon hizmeti almamaktayd. En sk belirtilen hizmet almama nedenleri ekonomik nedenler (%30,4) ve haberdar olmamadr (%29,8). zrller salk hizmeti almaya giderken birok fiziksel koullardan etkilenmektedir. En fazla zorlandklar koullar ortopedik zrller iin %58,4 ile tek bana gidememe, grme zrller iin %65,2 ile sra bekleme, iitme-konuma zrller iin %52,6 ile iletiim kurmak konusunda yaanan zorluklar, zihinsel zrller iin ise %76,9 ile tek bana gidememedir. Ortopedik zrller arasnda en az bir zorlukla karkarya kalma durumu %76,4 iken bu durum grme zrller iin %82,6, iitme zrller iin %66,7, konuma zrller iin %100, zihinsel zrller iin %82,1dir.
Sonu-Tartma
Bu n alma, toplumu temsil etmemesine ramen, zrllerin salk hizmetine ulama ve yararlanmalarnda nemli zorluklar olduuna iaret etmektedir. zrllerin byk bir ksm ekonomik zorluk veya haberdar olmama nedeniyle rehabilitasyon hizmetlerinden yararlanamamaktadr. Bu hizmetlere ulam kolaylatrmak iin zrllere ynelik bilgilendirme almalarnn yaplmas ve evde salk hizmetlerini alabilmelerine ynelik gerekli dzenlemelerin yaplmas gerekmektedir. Dier yandan, salk kurulularnn zrlleri zorlayan fiziksel ve ileyie ait koullarn uygun bir ekilde dzenlenmesi gerekmektedir. itme-konuma zrllere ynelik en azndan byk merkezlerde iaret dilini bilen rehberlerin istihdam edilmesi, iletiim zorluklarn belli llerde ortadan kaldrabilecektir. zrllerin eitim ve meslek kurslarna katlmnn artrlmas; istihdamn iyiletirilmesine ait almalar araclyla hem ekonomik faaliyetlerde bulunmalar hem de sosyal yaama daha fazla dahil olmalar salanabilir. Anahtar Kelimeler: zrller, salkta eitsizlikler, salk hizmetlerini kullanma
186
A2 Kent ve G
0014 / S1.
Trkiyede Gn Salk Hizmet Sunumu Kalitesine Etkisi

UBUKU Mert
D.E.. Tnaztepe Yerlekesi Mimarlk Fakltesi ehir ve Blge Planlama Blm, BUCA
3017 Sayl yasa gereince koruyucu ve tedavi edici salk hizmetlerini yrtmek Salk Bakanlnn grevleri ierisindedir. Tedavi edici salk hizmeti sunumuna dier bakanlklar, kamu kurulular, tp faklteleri, Sosyal Sigortalar Kurumu ve zel kurulular da katlmaktadr. Ancak, krdan kente ve kentten kente olan i g, salk hizmet sunumunun kalitesini drebilmektedir. Sunulan salk hizmeti ekipman, yatak ve personel says asndan i g alan blgelerde yetersiz kalabilmekte, terk edilen kentlerde ise talebin zerinde salk sunumu doabilmektedir. Bu almada i g ve sunulan salk hizmetinin kalitesi arasndaki iliki incelenmi ve byle bir ilikinin olup olmad saysal adan test edilmitir. Bu amala Trkiye statistik Kurumu tarafndan il baznda toplanan 2000 yl g ve salk kuruluu verileri istatistiksel yntemler kullanlarak deerlendirilmitir. alma sonucunda, Trkiye genelinde kii bana den salk tesisi ile llen salk hizmet kalitesinin g alma ile dt sonucuna ulalmtr. g alan illerdeki hastane an zel hastaneler belirli bir dzeyde kapatmakta fakat yeterli seviyeye getirememektedir. zel hastanelerin kii bana den salk kuruluu saysna yapt katk sadece Bat Anadolu, Marmara ve Gney Anadolu Blgelerinde kayda deer saydadr. almann ortaya koyduu bir baka sonu ise i g ve salk hizmet kalitesi arasndaki ilikinin blgesel adan farkllklar gsterdii ynndedir. Yaplan analizler sonucunda Bat Anadolu, Marmara, Gney Anadolu ve Karadeniz Blgelerinde kii bana den hastane says ile i g arasnda greceli olarak zayf bir iliki tespit edilmitir. Baka bir deyile bu blgelerdeki g hareketlerine kar salk servisi sunumu dengelenebilmektedir. Ancak Anadolu, Dou ve Gneydou Anadolu Blgelerinde artan i gn yetersiz kamuya ait hastane says ile sonuland, g veren illerde ise gereinden fazla salk kuruluunun varl saptanmtr. Bu blgelerde servis eksii bulunan illerde, zel sektr tarafndan iletilen hastane saylar da olduka yetersiz kalmaktadr. Bunun doal sonucu olarak da kii bana den salk kuruluu says g veren illerde yksek, g alan illerde ise dk olarak gzlemlenmektedir. Saptanan sorunun giderilebilmesi iin salk servislerinin yer seimlerinde mevcut ve muhtemel g hareketleri dikkate alnma, salk servislerinin say ve kapasiteleri nfus hareketlerini gz ard etmemelidir. Anahtar Kelimeler: G, Salk Hizmet Kalitesi, Salk Hizmet Sunumu
187
1990'lar Sonras Diyarbakr Kentine Gle Gelenler ve Salklar

ELMACI Nuran*, ERKAN Rstem**
* Dicle niversitesi Tp Fakltesi Halk Sal Anabilim Dal ** Dicle niversitesi Fen Edebiyat Fakltesi
Ama
Trkiyede glerin byk orann gnll gler oluturmasna karn, GAP Blgesin de gler daha ok zorunlu gler eklinde olmutur. Bu glerin en youn. yaand illerden birisi Diyarbakr dr.
Yntem- Gereler
Bu bildirinin verileri eitli bilim dallarnca Diyarbakr da yaplmi (sosyolojik,antropolojik ve salk alannda) aratrmalardan elde edilmitir.
Bulgular
1990 sonras blgede gelien siyasi olaylar ( terr olaylar,) krsal kesimdeki insanlar ge zorlamtr. Gle ilgili aratrmalar zorunlu glerin insanlara sosyal, psikolojik zarar verdiini gstermektedir.. nk zorunlu gler kylnn ky ayan tmyle koparmakta, bu anlamda nemli bir sosyal gvence kurumunu elinden almaktadr. Kye dnme umudu tamayan, ky ile ilikilerini srdremeyen bu insanlar kentsel evreye uymakta zorlanmaktadr. Zorunlu gler ani ve hazrlkszdr Ancak Diyarbakr kenti de bu glere hazrlksz yakalanm, yetkililer gerekli nlemleri alamamlardr. Diyarbakr n tarihi gemii ve ekonomik koullar dikkate alnrsa, Diyarbakr bu gler sonucu kyleme, gecekondulama, yoksullama sreci yaamtr. Sonuta zorunlu gle gelenler kentle btnlemek yerine, kentin formel ve informel ilikilerinin dnda kalm, krsal kesime benzer yaam srmlerdir.
Sonular
Bu sonular zorunlu gle gelenlerin yaamlarnn eitli cephelerinde izlenebilir.. lk bata blgede ve Diyarbakr da yaplan sosyal yapy aklayan aratrmalar, geleneksel geni aile yapsn hala srdn gstermektedir. nk akraba evliliklerinin oran % 45 e ulamakta., ilk evlilik ya 16 ya kadar dmektedir. Zorunlu gle gelenlerin % 60 kente yaamaktan memnun deildirler,. geri dnmeyi istemektedir. Kadnlarn % 84 okuma yazma bilmez, daha tede Trke konuamazlar. Bildiri zetleri Kitab Szel Bildiriler
188
Kent ve Salk Sempozyumu 07/09 Haziran 2006 BURSA Gcedenler eski yaamlarnda olduu gibi dnlerini evlerinin yaknlarndaki bo alanda yapmakta, parasz kaldklarnda kredi kullanma gibi kentli bir deer yerine, akraba ve yaknlarndan bor almay tercih etmektedirler. Krsal kesime ait bu davranlar salk ve hastalkla ilgili anlaylar ada ve salk hizmetlerinden yaralanma dzeyine de yansmaktadr... Zorunlu gle gelen kadnlarn %80 i yerli ebelerle doum yapmaktadr. Kadnlarn sadece % 22, 5 korunmakta, %77,5 ocuk yapmay nleyici herhangi bir ynteme bavurmamaktadr. Evlenme ya kk olduu iin adlosan gebelikler yaygndr. shal, malnutrisyon gibi ocuk saln tehdit eden hastalklarn nedeni ay basmas korku, haram st gibi inanlarla aklanmaktadr. Annelerin byk ounluu bebeklerini ilk bir saat iinde emzirmemekte, kolostrum u pis st olarak nitelendirmektedirler. Anahtar Kelimeler: Zorunlu gler, Kentlileme, Gle gelenlerin Salklar,
189
G Ve iddet Sarmal inde Kentsel Yerleimlerin Nbetlee Yok Ediliinin Hikyesi: Gap Blgesi rnei
SAM Kamuran
Dicle niversitesi, Mh. Mimarlk Fakltesi Mimarlk Blm, 21280-Diyarbakr,
Krk bin kyden birer kii/Gyor krk bin kii/Krk bin kyden onar kii/Gyor yarm milyon (Hasan Hseyin; Koero Vatan iirinden)
GAP Blgesi; sosyal, kltrel, ekonomik ve blge ii toplumsal olaylarn yaratt veya dolayl olarak neden olduu elikileri kendi znde barndran kentsel bir yapya sahiptir. lkemizin sorunsal haline gelen blgeleraras elikiler ve mimari balamdaki oklu kltrel kimliklere duyulan duyarszlklar; blge kentlerini var eden deerleri tanmsz hale getirirken, kentsel yerleim dokularnn nbetlee yok ediliinin yolunu amtr. GAP Blgesi kent dokusu ile kentlerin toplumsal yap bileenlerini meydana getiren rntler; son 1520 yl ierisinde ortaya kan blgesel i g, terr ve iddet odakl toplumsal olaylardan dolay, kentlerin tarihi kltrel simgeleri ve yerleim doku bileenleri zerinde byk tahribatlar meydana getirilmitir. Birbirinden farkl uygarlklarn yaratageldikleri mimari deerleri yerleim dokular zerinde tanmlayan blge kentleri; birbirinin kltr zerine ina edilen uygarlklarn kltr ve yaam alkanlk kodlaryla sreklilik arz eden zamann bir yaam tarz olarak ortaya kmtr. Kent(ler)in var olma tarihelerini betimleyen bu dnce odanda; GAP Blgesi kentleri arasnda Diyarbakr, Mardin, anlurfa ve Gaziantep; mimari ve geleneksel kentsel yap kimlik dokusunu en iyi temsil eden kentlerin banda gelmektedir. Blgesel i g; GAPn kentsel yerleim blgeleri arasnda toplumsal gruplar kendi iinde yeni kodlarla ayrtrarak, sz edilen kentlerin eperlerinde, knt yerleim alanlarnda ve tarihi konut yerleim blgelerinde farkl bir yaam kltr dzen iinde kmelemenin nn amtr. Blge kentlerinin fiziki dokusu zerinde gle gelen insanlarn aresiz bir tepkiyle yarattklar ykm(lar)n sonularn deerlendirebilmek iin; kentlerin son 20 yl ierisinde hangi aamalar iinde tanmlandnn bilinmesi salkl bir karar vermenin yolunu aacaktr. Blgenin kentsel yerleim dokular zerinde, uygarlklarn sregelen yarattklar meknsal deerlerin gemiten gnmze kadar gelen toplumun tanmaz bir mal olarak; yerel yani yaamn srdrd topraklara veya o kltrn yaratt deerlere hep zg olmutur. Blgenin kentsel kimlik aidiyetine referanslanan ve kentsel yerleim dokusunu tanmlayan kltrel deerlerini yaratan inan; yaln bir dncenin rn olarak ortaya kmtr. zellikle; GAP Blgesini kltrel deerler btnsellii iinde tanmlayan ve kentsel dokunun ontolojisini belirleyen erk; o deerleri var eden uygarlklarn gnmze kadar Bildiri zetleri Kitab Szel Bildiriler
190
Kent ve Salk Sempozyumu 07/09 Haziran 2006 BURSA gelebilen ve de gelecee referans olabilecek bir deer olarak toplumun kltrel alkanlklarna bir renk katmtr. Bu bildirideki ama; birbirinden farkl uygarlklara ev sahiplii yapm olan GAP Blgesi kent(ler)inin kentsel kimlik aidiyet vurgusunu kent btn iinde tanmlayan yerleim dokularnn son yllarda ortaya kan blgesel i gle birlikte nasl yok edildiinin serveni anlatlmaktadr. Anahtar Kelimeler: GAP; G; Kltrel Yozlama; Terr ve Yerleim Sorunsal
191
tekinin indeki teki: idemtepe Gecekondu Mahallesi rnei

HALLOLU KAHRAMAN Zerrin Ezgi
ODT ehir Ve Blge Planlama Blm
Trkiyede gecekondulama 1950lerde balayan ve kyde yaayan hane halklarnn sosyoekonomik yaplarn iyiletirme amacyla kente yaptklar gn kent mekanna yansmas srecidir. Makineleme ile krda hzla azalan istihdam olanaklar, eitim ve salk hizmetleri gibi pek ok hizmetin krsal alanda yetersiz kal ve daha rahat bir yaama olan zlem bu g tetikleyen etkenlerdir. nceleri kentin emek pazarna yakn, dezavantajl blgelerinde barakalar eklinde ortaya kan gecekondular zaman iinde yaplan yasal dzenlemelerin sonucu olarak genileyen halkalar eklinde kenti saran dk younluklu mahalleler halini almlar, hatta kentsel dnmlerini tamamlayarak kentin yasal konut dokusunun iine karmlardr. Gecekondu blgeleri zamanla biim deitirirken dnemin ekonomik, siyasal ve toplumsal yapsndaki gelimelere paralel olarak gecekondulu kitlenin de zellikleri deiime uramtr. Gecekondulu dezavantajldan haksz kazan sahibine, kent yoksulundan varoluya pek ok dnemsel adla anlmtr. Onlar kentin iine karmlklar ve d grnleriyle kyl olamayacak kadar kentli, fakat zevkleri, sosyal yaantlar ve yine d grntleriyle kentli olamayacak kadar kent kltrnn dnda kalanlardr. Her ne kadar bu srete kent sekinleri iin hep teki olmaya devam etseler de kendi ilerinde farkllamlar ve tekiler olarak kendi tekilerini yaratmlardr. Bu bildirinin amac bu srece kente yerleen kyl gecekondulu olarak balayan ve gnmze gelene dek pek ok aamadan geen gecekondulunun kentliler tarafndan alglanndaki ve zellikle gecekondulunun kendisiyle ayn mekan paylaan dier gecekonduluya bak ve tutumundaki deiimleri bir alan almasyla gsterebilmektir. Bu alma iin Ankara entepe Blgesi idemtepe Mahallesi seilmi ve 84 gecekondulu ile anket almas yaplmtr. lk grmede gecekondulularn doum yeri, eitim durumu, mesleki stats, gecekondu sahiplii-kiraclk, siyasi gr, bal olunan mezhep, su ve iddet eilimleri ve kentsel donatlar kullanm deikenlerine kendi ierisinde farkllap farkllamad aratrlmtr. kinci grmede derinlemesine grmeler yntemi kullanlarak, bu deikenler bakmndan farkl gruplarda yer alan gecekondulunun dier gecekondulular tekiletirme eilimi iinde olup olmad sorgulanmtr. Bu eilim tespit edilirken bu algnn olumasn salayan etmenler de belirlenmeye allmtr. blmden oluan bildirinin ilk blmde imdiye dek yaplan gecekondu ve gecekondulu olgusunun dnm tartmalarna yer verilmitir. Bu kapsamda kyden kente ekonomik sorunlarna zm bulmak iin gelen kylnn barnma amacyla inaa ettii derme atma barakalardan, yaplan imar aflar ve gecekondu slah planlar ile kentin yasal konut dokusu ierisine dahil edilmelerine kadar Trkiyenin tank olduu gecekondulama sreci ve bu sre iinde kentlinin ve gecekondulunun gecekonduluya ynelik oluturduu algdaki deiimler zetlenmitir. kinci blmde idemtepe Mahallesinin 1950lerde inaa edilen ilk gecekondularla balayan ve 1965de mahalle olmasyla devam edip, son birka ylda balayan dnmyle sonuna yaklaan gecekondulama tarihi ele alnmtr. Bu ele al ierisinde gecekondu halknn sosyo-ekonomik karakteri de ortaya konulmutur. nc blmde Bildiri zetleri Kitab Szel Bildiriler
192
Kent ve Salk Sempozyumu 07/09 Haziran 2006 BURSA literatrde gecekonduluya olan genel bakn alan zeliyle uyumluluu deerlendirilmi ve grmeler sonrasnda ortaya kan sonular yorumlanmtr. Bu sonular mahallede yaayan gecekondulunun kendisini yine ayn mahallede yaayan dier gecekondululardan ncelik srasyla hemehrilik, politik gr, su ve iddet eilimleri, gelir durumu, mesleki stat ve kadna ve ocua kar tutum alarndan ayrd ve bu farkllklar kullanarak etrafndakileri gruplad, kendi grubu ierisinde kalanlara kar yarglar oluturduu ve tekiletirdii ynndedir. Dardan ayn gibi grnmesine ramen gecekondulunun aslnda kendi tekisini retmi ve kendi iinde farkllamalar ve gruplamalar barndryor olduu sonucu son yllarda gecekonduluyu nesne deil, zne olarak ele alan akademik almalarn haklln da dorulamaktadr. Anahtar Kelimeler: Gecekondulama, G, Farkllama, Kentsel Yoksulluk, tekileme
193
Kent, Planlama ve Yerel Ynetimlerin Artan Sorumluluklar

HENDEN Hatice Burin
Zonguldak Karaelmas niversitesi, Alapl Meslek Yksekokulu, Alapl, Zonguldak
Kentler; uygarln, gelimenin, estetiin, kltrn ve organizasyonel yapnn merkezi olarak bilinirler. nsanlarn ortak yaam biimleriyle ekillenen meknlar olmann tesinde; tarihi, sosyal, kltrel, siyasi ve teknolojik eleri de ierirler. Bu karmaklktan bir dzen yaratmann zorluu, kentsel hizmet beklentilerinin yksekliinden de anlalabilmektedir. Sz konusu dzenin organizasyonu aamasnda karmza kan en nemli kavram kent planlamasdr. Kent planlamas; sosyal, fiziksel ve ekonomik evrelerin etkileimi sayesinde ehirlerin ileyi biimlerinin belirlenmesinde etkilidir. Bu yzden, bu alanlara ilikin problemleri belirleme ve hayat kalitesini artrma noktasnda anahtar bir role sahiptir. Kent planlama srelerindeki beklenti; eitlik, sektrler aras ibirlii, srdrlebilirlik ve halk katlm prensiplerini birletirerek dzenleme yaplabilmesidir. Buna ynelik olarak; yerel ynetimlerde de; hizmete dnk, halkn katlmn salayan, yaratc, giriimci, yeniliklere ak, baary zendiren ve dllendiren bir yaklamla, ada ynetim tekniklerinin gelitirilmesi ve kurumsallatrlmas gerekmektedir. Yntemlerin gelitirilmesinde nde gelecek amalardan biri, kentsel hizmetlerin yrtlmesinde toplumsal uzlamann salanmas ve kentlilik bilincinin oluturulmas yoluyla katlmcln artrlabilmesi olmaldr. Kentlerin ihtiyalarnn, demografik unsurlarla balantl olarak ekillenmesi, kentleme ve g srecinde kendini daha ok gstermektedir. Ekonomik ve toplumsal yapdaki deiimler, ynetimsel bak alarnda da farkllk yaratlmas gereini dourmutur. Kentli olma bilincinin artrlma abalar, kente zg davran ve iliki ana da yansmaktadr. Yaammzn her noktasnda, kent hizmetlerinin byk nemi ve etkisi vardr. Salk, gvenlik, ulam, barnma, altyap hizmetleri gibi olgularn etkinlii ve verimlilii tartlmal, insanmza daha geni olanaklar ve sorunsuz bir hizmet sunumu gtrmenin yollar, bu bak asyla aranmaldr. Son yllarda uluslar aras ve ulusal erevede, kentlerin kedine has heterojenliine hitap edebilecek, bilgi toplumu bireylerinin taleplerini karlayabilecek bir yaplanmaya doru olumlu admlar atlma abalar gzlenmektedir. Bunlar arasnda: ada planlama yaklam olarak; Collaborative (ibirliki) Planlama Yaklam Geleneksel ynetim anlaynn yerine, katlmcla ve ortaklklara dayal ok aktrl ynetim olarak tanmlanan ynetiim (governance) kavramna nem verilmesi,
194
Kent ve Salk Sempozyumu 07/09 Haziran 2006 BURSA Kentsel salk hizmetlerine ulamada eitsizlii azaltmak, yerel dzeyde salkl toplum politikasn gelitirmek, sal destekleyen fiziksel ve sosyal evreyi oluturmak, toplum aktivitesini glendirmek amalarna ynelik olarak oluturulan Salkl ehirler Projesi Kentsel hizmet organizasyonlarnda btnl salama amacna ynelik olarak oluturulan Kent Bilgi Sistemleri Toplumsal uzlama olmadan srdrlebilir kalknma hedefine ulalamaz. savndan yola klarak, temel gereksinmelerin karlanmasn, yaam standartlarnn iyiletirilmesini, ekosistemlerin daha iyi korunmasn ve daha gvenli bir gelecee giden yolun yap talarnn denmesini salayacak yerel&kresel ortaklk kavramn vurgulayan Gndem 21 Kente ilikin verilerin gncel teknolojiye dayal biliim teknolojileri sayesinde, kent ve toplum yararna eitli bilgiler oluturabilmesi ve paylaabilmesine olanak salayan ebelediye saylabilmektedir. Bu bildiride; kent olgusunun tanmndan yola klarak kent planlamasnn nemi vurgulanacak; ynetsel anlamda da hizmet sunumu iyiletirmesi bak asyla; bilgi toplumu kentleri ve yerel ynetimlerinde gerekletirilmeye allan ada planlama, ynetim ve uygulama aralarndan sz edilecektir. Ama, sz konusu uygulamalarn geni katlml platformlarda ele alnabilmesi sayesinde, aa uygun planlama ve hizmet sunumlarnn lkemiz apnda yaygnlaabilmesine fayda salayabilmektir. Anahtar Kelimeler: Kent, Kent Planlamas, Kentsel Hizmet sunumunda ada yaklamlar, Yerel Ynetimler
195
Gecekondulardan ada Yerleimlere Doru Bir Kentsel Dnm Yaklam

UZUN Bayram, YOMRALIOLU Tahsin, NANCI Recep
Karadeniz Teknik niversitesi Mhendislik Fakltesi, Jeodezi ve Fotogrametri Mhendislii, Trabzon
Gecekondu olarak tanmlanan yasad yerleimler, gelimekte olan lkelerdeki temel kentleme sorunlarndan biridir. Trkiyede 1950lerde balayan bu sre, gnmzde mevcut yaplarn yaklak yzde 10nun gecekondulardan olumasyla sonulanmtr. Bu yerleimlerin ortak zellikleri ise, sanayilemi ehirler ile eriimin kolay ve kamusal tanmazlarn ok olduu yerlerde ortaya kmasdr. Genel yap olarak her trl altyapdan yoksun, salksz ve gvensiz mekanlar olarak nesnellemektedirler. Gnmzde bu alanlarn kentsel dier alanlarla nasl btnletirilebilecei, hala bir sorun olarak kamuoyu gndemindedir. Ancak ortak kan, bu uyumsuz ve salksz gecekondu alanlarnn mevcut biimiyle korunmamas gerektii ynndedir. Fakat bu alanlar iin kanlmaz olarak yeni zm yaklamlarna gereksinim duyulduu da ska yinelenmektedir. Bu almada, kentsel alanlardaki yasad yerleim alanlarnn salkl kent alanlarna dntrlmesi iin mlkiyet ve imar hakkna dayal bir yaklam gelitirilmesi amalanmaktadr. Bu balamda, gnmze dein gecekondularn yasalatrlmasn salamaktan teye gemeyen teknik ve yasal yaklamlarn bir analizi yaplarak, nerilen yntemin temellendirilmesine allmtr. Trkiye koullarna uygun bir model tasarm iin, Trkiyede yaplama srecinde rol oynayan aktrler belirlenmi ve kamu finansal kaynaklar yerine zel sektrn srece dahil edilmesi amalanmtr. te yandan, gecekondulamann sosyolojik temelinde ranta dayal sermaye biriktirme amacnn gecekonducu iin zaman iinde temel hedef olmasndan dolay; gecekondu alanlarnda mlkiyet hakknn dorudan imar hakk salamay gvence altna almamas gerektii savndan hareketle; her bir gecekondunun bir tane konut hakkna sahip olmas gerektii kabulne model oturtulmutur. Sonu olarak, Trkiyedeki yerleim alanlarnn yzde 92sinin deprem kuaklar zerinde bulunmas ve bu yaplarn teknik kurallara uygun yaplmadklar gerei karsnda, sz konusu alanlar iin kentsel dnmn kanlmaz olduu; nerilen modelin bu amacn gereklemesinde hem kamu iin hem de gecekondu sahipleri iin nemli sosyal ve ekonomik yararlar salayabilecei anlalmaktadr. Anahtar Kelimeler: Arsa-Arazi Dzenlemesi, Gecekondularn Dntrlmesi, mar Hakk
196
A4 Kent ve Yoksulluk
0139 / S19.
Kent Yoksullarnn Yoksullukla Mcadele Stratejisi: Enformel Alanlar, Isparta-zmir p Toplayclarna Ynelik Bir Alan Aratrmas
ERGUN Cem
Sleyman Demirel niversitesi, BF, Kamu Ynetimi Blm, Isparta
Yoksulluk zellikle de kent yoksulluu son dnemlerde hzl bir ekilde artan bir sosyal sorun olarak karmza kmaktadr. Yerel dzeyde resmi kurumlar ve gnll vakflar, uluslararas dzeyde ise UNDP, Dnya Bankas gibi kurulular yoksulluu nleme ve yoksullukla mcadele edebilmek adna stratejiler gelitirmektedirler. Yoksulluk yaznna bakldnda; genel olarak yoksulluun neden ve sonular ile yoksulluun profilleri zerinde durulduu gze arpmaktadr. Yoksul kiilerin yaama tutunabilme adna gelitirdikleri zmler ise genel geer biimde ele alnmaktadr. Bu kiiler, istihdam, asgari geim, barnma, eitim, beslenme, salk gibi bir ok sorunla karlamakta, kriz dnemlerinde ise bu kiilerin yaadklar sorunlar daha da derinlemektedir. Yoksul kiiler genellikle herhangi bir eitim ya da nitelik gerektirmeyen dk cretli-enformel ilerde alabilmektedir. zellikle byk kentlerde n plana kan enformel i kollar; inaat iilii, hamallk, turizm iilii, minibstaksi ofrl, iportaclk, hurdaclk, pazarclk, kk esnaf yannda raklk-kalfalktr. Son dnemlerde ise bu i kollarna saylar gn getike artan p toplayclar eklenmi durumdadr. Kat atklarn ya da gndelik yaamda kullanlan ifadesiyle plerin geri kazanmnda belediyelerin yetersizlii karsnda en nemli rol kaytd sektr stlenmi durumdadr. Bu enformel grupta atk toplayclar, atk tccarlar ve p depone alanlarndaki ayklayclar yer almaktadr. Bu sektrn en nemli zellii, sektrde dnen parann kayt altna alnamam olmas ve belediye tarafndan yaplmayan ilerin yrtlmesidir. alma koullarnn son derece zor ve kt olmasna ve yksek salk riski tamasna ramen, bu i kolu nemli oranda istihdam yaratmaktadr. Yollarda dolaan atk toplayclar; ekonomiye geri kazandrlabilecek nitelikteki atklar sokaklardaki konteynerlerden ya da ev nlerinden toplamaktadrlar. Atk tccarlar toplanan bu mallar geri kazanm tesislerine satan araclardr. p depone alanlarna getirilen atklar arasndan geri kazanlabilir trden olanlarnn ayklanmas ii, belediyelerle yaplan szleme ile bir irket tarafndan stlenilmekte ya da buralarda belli bir sre iin kat atklar toplama hakkn alan aann adamlar tarafndan yaplmaktadr. Hibir sosyal hak ve gvencesi olmayan, hijyenik kurallarn hibirini uygulamayan ve elverisiz koullarda alan bu kiiler, gtr usul ile yani topladklar maddenin miktarna gre cret almaktadrlar. p toplayclar salksz koullarda, yaamlarn srdrebilecekleri geliri elde etmeye urarken bir yandan da yoksulluk ve sosyal dlanmay youn olarak yaamaktadrlar. Bu almada, son dnemde giderek younlaan kent yoksulluu ve onun en nemli sonularndan olan sosyal dlanma ile Bildiri zetleri Kitab Szel Bildiriler
197
Kent ve Salk Sempozyumu 07/09 Haziran 2006 BURSA enformel sektre ve p toplayclna yneli ele alnmaktadr. Ardndan, Isparta ve zmirde p toplayclar ile yaplan derinlemesine grmelerden elde edilen bilgiler erevesinde; p toplayclarnn sosyo-ekonomik durumlar ve alma koullar deerlendirilmektedir. Sonu blmnde ise kent yoksulluuna ve beraberinde p toplayclarna ynelik gelitirilebilecek politika nerileri tartlmaktadr. Anahtar Kelimeler: p Toplaycl, Enformel Sektr, Kent Yoksulluu, Yoksulluk.
198
yi Yaarken De ok Kazanabilirsiniz1: Deien Dnya, Dnen Kentler

KAYA Esra
Kocaeli niversitesi, Sosyal Bilimler Enstits, Siyaset Ve Sosyal Bilimler Anabilim Dal, Kocaeli
Andromeda isimli konutlarn 26 Mart 2006 tarihli Hrriyet gazetesindeki reklam ilanndan alnmtr. Kresellemenin koullarn oluturan ve ayn zamanda srekliini salayan kuralszlama ve atomizasyon kavramlar dnemi anlamlandrmada kilit bir neme sahiptir. Kuralszlama olarak adlandrlan politikalar retim srecinde karlalacak yasal ve idari snrlandrmalarn kalkmasn, retilecek metann mekndan bamsz olarak retilebilme koullarn ifade etmektedir. Atomizasyon ise kuralszlamaya paralel olarak ortaya kan, mikro mekanizmalarn etkinlemesini nermektedir. Esnek retim, taerolanlama, emein yar zamanl kullanm gibi gelimeler retimin merkeziyeti bir yapdan kp daha kk birim ve dzlemlerde gereklemesine neden olmaktadr. Bir a biiminde rgtlenen bu yap, dnya dzleminde, kent dediimiz meknda kendisini gerekletirmekte ve yeniden retmektedir. Kapitalist retim biiminin ve ideolojinin merkezi konumunda olan kentlerden, emek deerinin daha ucuz olduu evreye doru oluan hiyerarik dizili hem ulusal dzeyde hem de uluslararas dzlemde ortaya kmaktadr. Kentler arasnda yaratlan bu hiyerarik dizili, kentlerin iinde yer alan blgeler iin de geerlidir. Kltrel, siyasal, iktisadi hayat belirleyen blgeler merkezde yer alrken, evre blgeler daha ziyade toplumsal anlamda dlanm, siyasal olarak yok saylm, kltrel olarak arada kalm ve iktisadi olarak da sisteme tabi olanlarn, alttakilerin barndklar alanlar olarak ekillenmektedir. 1980lerden sonra artan gelir dalmndaki eitsizliin ve toplumsal kutuplamann, en ok belirginletii yerler yine kentsel yaam alanlar ve barnma odaklar olmutur. Sz edilen kutuplamann sttekiler ucunda duran kesimlerin barnma ihtiyalarn karladklar yeni alanlar; barnma ilevini aan, ehrin iinde varolan dier elerden kendisini yaltan bir nitelikle kurgulanmaktadrlar. ehirden yaltm bir yandan kentin iinde yeni alanlar yaratlmas, dier taraftan ise kentin evresinde bulunan alanlar yaanabilir hale getirilmesi eklinde gereklemektedir. Villa tipi evler, zel gvenlikli siteler yada plaza biiminde yaplandrlm residencelar farkl konut tiplerini olutursalar da, bu mimarilerin kurgulann yaratan dnsel ve snfsal refleks ayn kaynaktan beslenmektedir. Bu mekanlarn en nemli zelliklerinden birisi ise ehri istila ettiini dnd ve ehri kirlettiine inand her trl eden kendisini soyutlayarak, ie kapanma eilimi gstermesidir. Kresel tketim kltrne uyumlu deer ve semboller dizini de yine bu merkezler tarafndan, e zamanl olarak, retilmektedir. Bu teblide yukarda aktarlan durum, onu ifade eden syleme ikin simgeler, szckler ve riteller zerinden irdelenecektir. Bu tutumun kendisini zerine konumlandrd Bildiri zetleri Kitab Szel Bildiriler
1
199
Kent ve Salk Sempozyumu 07/09 Haziran 2006 BURSA sterilizasyon, sakin ve doal bir evrede yaama hakk gibi yaklamlar, zellikle bu konutlarn pazarlanmasnda ve reklamlarnda kullanlan mesajlar zerinden incelenecektir. Bu mekanlarn tasarmnda yaratlan sosyal -fiziki- evrenin burada barnan kesimler iin, zengin ve sekin bir sosyallemeyi de ina ettiinin alt izilecektir. Nitekim kentin iinde baka bir kent yaratan bu yeni yaam alanlarnn sat ve pazarlamasn gerekletirenler zellikle farkllk, yeni yaam biimi gibi kavramlara vurgu yapmaktadrlar. Bu nedenle bildiri hazrlanrken kent balaml sosyal teorinin yansra, bu konutlarn sat ve pazarlamasnda kullanlan reklm ve ilanlar ierik analizine tabi tutulacaktr. Kullanlan dil ve rlen sylem konuyla ilgili oluturulan bildiri, reklm, web sayfalar, ilan/brorler ve benzeri mecralar zerinden irdelenecektir. Ayrca bu alanlarn sosyo-meknsal kurgulanlarn resmeden fotoraf ve grntler de, teblideki vurgular desteklemek zere, katlmclara gsterilecektir. Bu deerlendirmenin sonul amac, deinilen sylem ve bunlarn yaylmasnda kullanlan mecralarn sosyo-ekonomik ve siyasal dayanaklar ile - bu mekanlarn kurgulanlarndan yola karak - bu alanlarn rettii ve taycs olduu deerler sistemini ve kltrel ereveyi tartmaktr.
200
sizlik-Yoksulluk likisi Ve Kent sizliiKent Yoksulluu

ZSOY Muzaffer
Trakya niversitesi BF, Edirne
sizlik; gelir blmnde paylam ilikilerini bozan, bireyin ulusal gelirden pay almasn btnyle engelleyen ve bireyi yoksullatran bir faktrdr. siz birey, bata sosyal olmaya ilikin gereksinimlerinden, sonra da temel yaam fonksiyonlarn yerine getirebilme olanaklarndan yoksun kalmaktadr. Bu durum zamanla, isiz kalan kiinin birey olabilme yetisini de kaybetmesi anlamna gelmektedir. sizliin yoksulluk etkisi yaratmas ve sonrasnda yoksulluun iddetini arttrmas, temelde pek ok faktre baldr. Bunlar; isizliin hangi gelir grubundaki kiileri etkiledii, isizliin sresi, kiinin medeni durumu ve ocuk sahibi olup olmad, eitim durumu, isizlie maruz kalan kiinin ya ve cinsiyeti ile tm bunlara ek olarak, isizliin krsal alanda m yoksa kentsel alanda m yaanddr. sizlik ve yoksulluk olgusu kr-kent asndan incelendiinde, etkileri son derece farkllaabilen bir ayrm karmza kmaktadr. ncelikle; krsal alanda gerek isizliin gerekse etkilerinin net olarak saptanmasnn nnde bir takm zorluklar varken, kentsel alanda isizliin ve etkilerinin saptanabilmesi daha kolay olabilmektedir. Bunun nedeni olarak da, krsal alanda isizlik ve yoksulluk olgularnn toplum tarafndan grece olarak tolore edilebilmesi, ancak kentsel alanda tolerans snrlarnn daha dar olmasdr. Bunun anlam, krsal alanda toplum dayanmasnn sk, kentsel alanda ise dayanma olgusunun olduka gevek olduudur. Kalknma gstergeleri itibar ile de, kent toplumunun sosyal kalknmlk dzeyi, krsal kesime oranla daha yksektir. Bu balamda, kent toplumunun ierisinde barndrd pek ok ekonomik, sosyal ve kltrel birikim, burada yaayan bireyler asndan bir ekim unsuru olmaktadr. Eitimden sala, elenceden kltrel aktivitelere kadar olduka geni olanaklara sahip olan kent toplumu, bu olanaklardan yararlanabilme frsatn ancak bu saylan unsurlarn bedelini demek kaydyla tanmaktadr. Bu frsatlardan yararlanabilenler de ancak bir ie, dolaysyla bir gelire sahip bireyler olabilmektedir. Kent isizleri ise sz edilen frsatlar kullanmaktan yoksun kalmakta, bu durum da kent isizleri asndan olduka yaralayc olmaktadr. sizlik sresinin uzamas, beraberinde yoksulluun iddetini artrmakta ve kent isizleri de kentin salam olduu frsatlardan yararlanabilme olanaklarn, nce kayt dlkta, sonra da yasa dlkta aramaya balamaktadrlar. Anahtar Kelimeler: sizlik, Kent, Yoksulluk
201
A5 Kimsesizler
0154 / S47.
Kent Yaamnda Kimsesizlere Sunulan Hizmetlerin Deerlendirilmesi Ve Olas Hizmet Seeneklerinin Uygulanabilirlii zerine Bir Deerlendirme
SAVAIR Gkeiek*, YRR Neriman**, ALTINRS Ayegl**
* Dokuz Eyll niversitesi, Mimarlk Fakltesi, Mimarlk Blm,zmir ** Dokuz Eyll niversitesi, Mimarlk Fak., ehir Ve Blge Planlama Bl., zmir
ktisadi ve sosyal balamda faal olamayan kimsesiz insanlar iin youn bir birikim ve tketim srecinin yaand kent yaam ok snrl olanaklar sunmaktadr. zellikle de bu durum giderek liberalleme abasnda ve sosyal devlet anlayndan hzla uzaklama eiliminde olan bir lke iinde yaanyorsa, kapitalist kent yaam yoksul ve kimsesizler iin ciddi bir hayatta kalabilme abasna ister istemez sahne olan bir alan olarak ortaya kmaktadr. Kimsesizlik olgusu, devletin toplumun tm kesimlerinin insani haklarn eit koullarda salamad ve yeterli hizmeti veremedii durumlarda, kentsel yaamda hem bireysel, hem de toplumsal lekte ok daha ciddi bir soruna dnebilmektedir. Gerek anlamda toplumsal salklln oluabilmesi ve gelimenin salanabilmesi ancak toplumun tm kesimlerinin insani haklardan yararlanabilmesinin salanmas ile gerekleebilecektir. Bu da gnmz pratiinde giderek yok olan sosyal devlet anlaynn gerekliliine iaret etmektedir. Kimsesizlerin, toplumda snrda diye nitelendirilebilecek bir pozisyonda olmalarndan dolay zorunlu olarak marjinal sektrlere ynelmelerinin engellenmesi ve daha salkl bir toplum yaratlabilmesi asndan gereksinimlerinin karlanabilmesi ynnde yaplacak olan almalar, ancak sosyal devlet anlay ierisinde amacna ulaacaktr. Bu aratrma kapsamnda kent yaamnda kimsesiz kiilere sunulan olanaklar aratrlmak istenmektedir. almada kimsesiz kiiler olarak tanmlanan grup; toplumsal yaamda yalnz kalm, kendi bana yeterli olamayan, barnmasn salayabilecek konuta sahip olamayan ve yaamn srdrebilecek maddi olanaklar bulunmayan kadn, erkek veya ocuklardan olumaktadr. Bu gruplar, mevcut iktisadi ve sosyal yapnn bir paras olarak bu yapya eklemlenemeyen, ksacas sosyo-ekonomik toplumsal yaamda tutunamayan ve ou zaman dlanan kesim olarak karmza kmaktadrlar. alma erevesinde kimsesiz olarak adlandrlan hedef kitleyle evsiz (homeless) bireyler kastedilmektedir. Bu bireylere devletin sunduu olanaklar modern kentlinin fiziksel ve sosyo-psikolojik gereksinimleri erevesinde tartlacaktr. Barnma, beslenme ve salk gibi temel yaamsal ihtiyalar ile eitim, sosyal dayanma ve ruhsal salk gibi sosyo-psikolojik gereksinmelere devletin sunduu ve sunmas gerektii dnlen hizmetler irdelenecektir.
202
Kent ve Salk Sempozyumu 07/09 Haziran 2006 BURSA Bu almada, lkemizde ve dier lkelerde devletin bir kentli olarak kimsesiz vatandalara sunmakta olduu olanaklar deerlendirilerek lkemizdeki kimsesizlerin korunmas ve toplumsal yaama salkl bir biimde katlabilmelerine dair uygulanabilecek alternatif zm nerilerinin tartlmas hedeflenmektedir. Her ulus kendi toplumsal deerleri ve sosyoekonomik olanaklar ierisinde kimsesiz bireylerin sorunlarna ynelik olarak farkl yaklamlar gelitirmektedir. Bu alma sonucunda lkemiz sosyal yaps ierisinde kimsesizliin nasl deerlendirildii ile yurtdndaki uygulamalar karlatrlmak istenmekte ve lkemizde devlet politikas baznda uygulanabilecek farkl alternatiflerin aratrlmasna katkda bulunulmas amalanmaktadr. Anahtar Kelimeler: Evsizler, Kent yaam, Kimsesizler
203
Kent Yaamnda Yallara Sunulan Yal Bakm Evleri ve Huzurevlerinin Yetersizlii ve Yeni Araylar
ENOL Pervin*, ALTINRS Ayegl**, YRR Neriman**
* Karadeniz Teknik niv. Mimarlk Fak., ehir ve Blge Planlama Bl., Trabzon ** Dokuz Eyll niversitesi, Mimarlk Faki, ehir ve Blge Planlama B., zmir
nsan varlnn biyolojik bir evresi olarak yallk, insan bedeninin deiimlerine paralel olarak toplumsal ilikiler btnnden etkilenen ve bu ilikileri etkileyen bir nitelik tamaktadr. Yallk, tpk dier evreler gibi (ocukluk, genlik vd), bedenin, biyolojik gereksinimlerin ve toplumsal ilikiler dzeyindeki yaam biim ve gereksinimlerinin deitii bir evredir. Son yllarda zellikle tp alannda yaanan gelimeler ve doum oranlarnda gzlenen d sonucunda dnya genelinde yal nfus hzla artmaktadr. Yaplan aratrmalar; dnya genelinde olduu zere lkemizde de yal nfus orannn giderek artmakta olduunu ve gelecekte bu artn daha byk oranlarda gereklemesinin beklendiini ortaya koymaktadr. Yaam btnl ierisinde salkl bir toplumun oluabilmesi asndan her ya grubundan toplum kesimlerinin fiziksel ve psikolojik salnn korunmas nem tamaktadr. Bu balamda lkemizde toplumun nemli elerinden biri olan yallk evresinin de salkl bir biimde yaanmas ve toplum yaamnn dengeleri ve sal asndan zellikle kentsel sosyal yaamn bir paras olmasna ynelik birtakm hizmetlere gereksinim bulunmaktadr. Bu anlamda Trkiyede yal vatandalarn haklar Trkiye Cumhuriyeti Anayasasnn 61. maddesi dorultusunda Yallar devlete korunur, yallara devlet yardm ve salanacak dier haklar ve kolaylklar kanunla dzenlenir deyimiyle koruma altna alnmtr ve bu kanun dorultusunda devlet, vatandalarnn yallk dnemlerini geirebilmeleri iin birtakm hizmetler sunmaktadr. Gnmz lke koullarnda yallk evresi geleneksel aile yaps ierisinde yaanabildii gibi, bu aile yapsnn zld durumlarda ise ya yalnz ya da bir alternatif olarak yal bakm evlerinde yaanmaktadr. Trkiye pratiinde, zellikle byk kentlerde, yallk evresinin iyi yaanmas ve gereksinimlerinin karlanabilmesi amacyla, bir sosyal hizmet olarak nce devlet sonra giderek zel sektr tarafndan Yal bakm evleri ve huzurevleri alternatifi topluma sunulmaya balanmtr. Bu bildiri, kentsel alanda lkemizde giderek artmakta olan yal nfusa sunulan sosyal hizmet olanaklarn aratrmay ve yurtdndaki hizmet olanaklar ile karlatrarak, lkemizde de uygulanabilecek olan alternatif olanaklar tartmay amalamaktadr. almada yntem olarak zmir rnek alannda devlet veya zel sektr eliyle sunulan yal bakm evleri ve/veya huzurevlerinin kullanclarnn grleri balamnda ne kadar yeterli olabildii aratrlacaktr. Bu aratrma srasnda rneklem seme yntemi kullanlacaktr. Kullanc yal bireylerin gzlem, tespit, dilek ve nerileri balamnda lkemizde yal Bildiri zetleri Kitab Szel Bildiriler
204
Kent ve Salk Sempozyumu 07/09 Haziran 2006 BURSA bireylerin zel ve sosyal yaamdaki gereksinmelerinin karlanmas asndan lkemizde baka ne tr seeneklerin retilebileceine ynelik bir deerlendirmenin zmir rneinin deerlendirmeleri zerinden yaplmas amalanmaktadr. Anahtar Kelimeler: Huzurevleri, Yallar, Yal Bakm Evleri
205
A6 Kadna Ynelik iddet

0079 / S22.
Kadna Ynelik iddete Genel Bir Bak

EKZCELEROLU Rengl*, ZEYREKL Sedef**
* Trakya niversitesi, ktisadi ve dari Bilimler Fak., Kamu Ynetimi Bl., Edirne ** Trakya niversitesi BF Kamu Ynetimi Blm Siyasal ve Sosyal BilimlerA.D.
20 Aralk 1993 ylnda kabul edilen Birlemi Milletlerin Kadna Ynelik iddetin Yok Edilmesi Bildirisinin birinci maddesine gre kadna ynelik iddet cinsiyete dayal ve kadnlarda fiziksel, cinsel, psikolojik herhangi bir zarar ve znt sonucunu douran veya bu sonucu dourmaya ynelik zel yaamda veya kamu yaamnda gerekleebilen her trl davran, tehdit, bask veya zgrln keyfi biimde engellenmesidir (Declaration on the Elimination of Violence against Women G.A. res. 48/104, 48 U.N. GAOR Supp. (No. 49) at 217, U.N. Doc. A/48/49 (1993). Kadna ynelik iddet eitli ekillerde ortaya kabilmektedir. Bunlar be ayr kategoride ele almak mmkndr; fiziksel iddet, duygusal iddet, ekonomik iddet, cinsel iddet ve szel iddet gibi. Kadnn saylan iddet trlerinden birine veya birkana maruz kalmas hemen hemen her toplumda grlmektedir. 1960l yllara dek ailenin zel hayat olarak grlmesi gibi nedenlerle kadna ynelik iddet gndeme gelmemi, gz ard edilmitir. Ancak 1970lerden itibaren hzla yaylan kadn hareketleri bu konuya dikkat ekilmesinde byk rol oynamtr. Zaman ierisinde konu ile ilgili olarak gerek dnyada gerek Trkiyede bir takm yasal nlemlerin alnm olmas son derece olumlu gelimeler olarak grlse de kadna ynelik iddetin fiilen ortadan kalktn sylemek mmkn deildir. Trkiye'de kadnlara ynelik iddet, hakaret ve kadnlar ekonomik ihtiyalarndan yoksun brakmaktan dayaa, cinsel iddetten cinayete kadar uzanan geni bir yelpazededir. Kadna ynelik iddetin en u noktada yaand boyut "namus cinayetleri"dir. Namus cinayetleri ne yazk ki dier cinayet trlerine gre daha lml karlanmakta, cinayeti ileyen erkee yaad evrede neredeyse bir hogr gsterilmektedir. iddetin kadn sal zerinde hem fiziksel hem psikolojik birok olumsuz etkisi bulunmaktadr. stenmeyen gebelikler, ocuk drme, kronik ba arlar, alkol/hap bamllklar, sinirsel barsak hastalklar, jinekolojik sorunlar, travma sonras stres bozukluklar, depresyon, yeme bozukluklar gibi rahatszlklar rnek verilebilir. Kadnlara ynelik iddet ounlukla bildirilmemektedir. Bu durumun ok eitli nedenleri olabilmekle birlikte temelde ekonomik olanaklarnn olmamas, duygusal bamllk, ocuklar iin kayg duyma gibi sebeplerle kadnlarn susma ve katlanma yoluna gittikleri grlmektedir. Gnmzde sivil toplum rgtlerinin de katksyla, kz ocuklarnn eitimi iin yaplmakta olan kampanyalar son derece nemli gelimelerdir. Bu gibi almalarn arttrlmas ve okuma yazma bilmeyen kadnlar arasnda da yaygnlatrlmas gerekmektedir. Kadnn alma Bildiri zetleri Kitab Szel Bildiriler
206
Kent ve Salk Sempozyumu 07/09 Haziran 2006 BURSA yaamna katlmas, hem toplumsallamas ve hem de topluma katksn arttrmas bakmndan nemlidir. Bu nedenle kadnn bamsz kiilik kazanmasnda ve zgrlemesinde nemli bir adm olarak kadn istihdamnn arttrlmasna ynelik almalar yaplmaldr. Kadna ynelik iddetin tam anlamyla nlenebilmesi iin sadece hukuki nlemler alnmas elbette ki yeterli deildir. 14 Ocak 1998 tarihli 4320 sayl Ailenin Korunmasna Dair Kanun konusunda bilgilendirme toplantlar yapmada barolara, bu bilgilerin yaygnlatrlmasnda grsel ve yazl medyaya, kanunun uygulanmasnda adli tptan, sosyal hizmetlere; polis tekilatndan yarg mekanizmasna kadar herkese grev dmektedir. Anahtar Kelimeler: iddet, Kadn, Salk, Namus Cinayetleri
207
Kentlerde Yaayan Kadnlarn al(a)mama Nedenleri

BLR Gler Seyhan
Ankara niversitesi, Sosyal Bilimler Enstits, Ankara
Geleneksel ataerkil yap; aile, okul, i, ky, kent ve birey ilikileri, toplumun her alannda ve her aamasnda varln gstermektedir. Bu toplumsal yap iinde kadnn rol de nemli tartma konusu olmaktadr. Ataerkil toplumlarda geerli olan cinsiyeti iblm, kadn ev ileri ve ocuk bakmndan sorumlu tutmaktadr. Bu nedenle de kadnlarn byk bir ounluu toplumsal retimin uzanda kalmaktadr. Bunun sonucu olarak, ataerkil toplumlarda kadnnn i yaamna katlm dk olmaktadr. Kadnlar i yaamna genelde ekonomik nedenlerle girmektedirler ve bunun kararn da kendisi yerine babas, kocas ya da dier erkek bykleri vermektedir. Trkiyede de durum bundan farkl olmayp, igcne katlm bakmndan kadnlar ikincil konumdadr. Bu veriye ilave olarak, kr-kent ayrm bakmndan konu incelendiinde de Trkiyede kadnlarn kentsel igcne katlm orannn krsal blgelere oranla daha dk olduu gzlenmektedir. 2004 yl itibar ile Trkiyede kentte yaayan kadnn igcne katlm oran % 17.1 iken, bu oran erkeklerde yzde 68.9 olarak gereklemitir. Kentte yaayan kadnlarn igcne katlm oranlarnn dk olmasnn temelinde ncelikle sosyo-kltrel etkenlerin yatt kabul edilmektedir. Bu etkenler de ok net olarak kadn ikincil konuma itmektedir. Kadnn ikincil konuma sahip olmasnn temel nedeni bu olmakla birlikte, i yaamna katldktan sonra da bu ikincil konum srmektedir. Bu noktada kadna zg iler ve kadna zg olmayan iler gibi bir takm kriterler dayatlmakta ve toplumsal cinsiyet rollerine uygun olan daha dk statl ve kadna zg olarak nitelendirilen sekreterlik, hemirelik, retmenlik gibi ilerde almalar beklenmektedir. Bu durum da, kadnn aleyhine cinsiyeti iblmn ortaya karmaktadr. Yukarda saylanlara ek olarak, kadnn i yaamna katlmasn engelleyen bir dier faktr de, kadnn eitim olanaklarndan yeteri kadar yararlanamamas ve eitim dzeylerinin erkeklere gre dk olmasdr. Kadnlarn eitim dzeylerinin dk olmas da, i yaamnda daha ok ikincil piyasalarda ve dk cretli ilerde almalarna neden olmaktadr. Kadn i yaamna girdikten sonra da birok engelle karlamaktadr. Bu engeller; geleneksel kltrn ve cinsiyet ayrmclnn i yaamnda yeniden ve farkl ekillerde retilmesi ile olumaktadr. Kadnlar i yaamna girseler bile ev ileri ve ocuk bakm, kadnn temel grevleri olarak kabul edilmekte, i yaamnda da ikincil planda kalmaktadrlar. Ayrca alma koullar ile ilgili olarak alma srelerinin fazla olmas da, kadnlarn zaten ar olan i ykn daha da arttrmaktadr. Tm bunlara ek olarak kadnlar, i ortamnda, i arkadalarndan ve stlerinden cinsiyetlerinden dolay nyarglara, psikolojik basklara ve cinsel tacize maruz kalmaktadrlar. Bu uygulamalarn yan sra, evlilik, hamilelik ve ocuk bakm gibi sorunlar kadnlarn i brakmalarnda da nemli rol oynamakta ve dolaysyla da, kadnlarn i yaamndaki saylarn azaltmaktadr. Bildiri zetleri Kitab Szel Bildiriler
208
Literatr taramas niteliindeki bu almada, genel olarak kadnn toplumdaki yerine deinildikten sonra, zellikle kentte yaayan kadnlarn, i yaamndaki durumlar ve karlatklar sorunlara deinilecektir. Anahtar Kelimeler: Cinsiyet ayrmcl, alan kadnlar ve i yaam
209
B1. Belediyeler ve evre Mevzuat

0151 / S37.
zmir-Konak lesinde Gda Sicili Belgesi Uygulamasnn Deerlendirilmesi

SOYSAL Ahmet*, ERGR Alp**
* Konak Belediyesi Saglik Isleri Mdr Izmir ** Dokuz Eylul Universitesi Tp Fakultesi Halk Sagligi Anabilim Dal, Izmir
Ama
Bykehir Belediyeleri Yasas (5216), Belediyeler Yasas (5393), Gdalarn retimi, Tketimi ve Denetlenmesine Dair Kanun Hkmnde Kararnamenin Deitirilerek Kabul Hakkndaki Yasann (5179) yrrle girmesinden sonra, zmir Bykehir Belediyesine bal en byk ile olan Konak Belediyesine, 1 Ocak 2006 - 15 Mart 2006 tarihleri arasnda yaplan gda sicili belgesi bavurularn ve sonularn deerlendirmek; gda sicili belgesi alma zorunluluunu tartmaya amaktr.
Gereke ve Yntem
Gda sicili belgesi, gda ve gda ile temas eden maddeleri reten, ileyen, ambalajlayan, depolayan, nakleden, pazarlayan iletmelere verilen alma izini olup; gayrishh messese ruhsatlarn (GSM) alm olan iletmelere 27.08.2004 tarihli Gda ve Gda ile Temas Eden Madde ve Malzemeleri reten Yerlerinin alma zni ve Gda Sicili ve retim zni lemleri ile Sorumlu Ynetici stihdam Hakknda Ynetmelik kapsamnca verilmektedir. Gda Sicili Belgesi 27.08.2004 tarihine kadar, gda ile ilgili iletmelerin GSM ruhsatlar ile beraber Salk Bakanl tarafndan verilmitir. Bu tarihten sonra yaymlanan ynetmelik gerei Tarm ve Kyileri Bakanlna geen yetki; ankaya Belediyesinin at dava sonucu Dantay dari Dava Daireleri Kurulunun 28.04.2005 tarih ve 2005/254 sayl karar ile GSM ruhsatlarn da vermeye yetkili olan Belediyelere gemitir. Bu almada, 1 Ocak - 15 Mart 2006 tarihleri arasnda, yeni ynetmelik erevesinde gda sicili alabilmek iin Konak Belediyesi Salk leri Mdrlne teslim edilen ve ruhsat ve sicil komisyonu tarafndan deerlendirmeye alnan toplam 34 adet dosyann sonular irdelenmektedir. Veri kayna olarak Belediyenin eitli birimlerinin kayt sistemlerinden yararlanlmtr.
Bulgular
almaya alnan 34 adet dosyann %52.9u (18) pasta, brek, simit imalat ikoluna, %23.6s (8) ekmek ve ekmek eitleri ikoluna, %8.8i (3) baharat, kuruyemi ve kahve imalat ikoluna, %5.9u (2) yemek ve tabldot imalat ikoluna, %5.9u (2) yumurta Bildiri zetleri Kitab Szel Bildiriler
210
Kent ve Salk Sempozyumu 07/09 Haziran 2006 BURSA paketleme ikoluna ve %2.9u (1) gda ambalaj retim ikoluna aittir. Bu tarihler arasnda gda sicili belgesi alan 34 iletmeden %67.6s (23) gda sicili iin nkoul olan GSM ruhsatlarn da yine bu tarihler arasnda ald ve arkasndan gda siciline bavurduu; %32.4nn ise (11) daha nce GSM ruhsat alp; gda siciline bavurmad ve yaplan kontroller sonucu yakalanmas nedeni ile zorunlu olarak sicil bavurusu yapt saptanmtr. Ayn tarihler arasnda Konak Belediyesinden gda ikolu ile ilgili alanlarda 27 iletmenin ruhsat ald ve bunlardan %85.1nin (23) gda sicili belgesi ald grlmtr. Ayn dnemde gda sicili iin bavurusu geri evrilen iletme olmamtr.
Sonu
Bykehir Belediye Yasas ile gayrishhi messeselerin ruhsatlandrlmalarnn tek elde toplanarak sadeletirilmesi ve ruhsatsz iyerlerinin daha kolay izlemi amalanmsa da gda ikolu zerindeki kontroln arttrmak isteyen Tarm ve Kyileri Bakanl, bu dzenlemenin lafsna aykr olarak yaymlad ynetmelikle Salk Bakanl sorumluluundaki gda sicili belgesi uygulamasn kendi ukdesine almtr. Dantay dari Dava Daireleri Kurulu Ynetmeliin yetki maddesini 5216 sayl yasaya aykr bularak gda sicili yetkisini de belediyelere aktarm, bunun sonucu olarak belediyeler ayn gda ikolu iyerine GSM ve gda sicili adlar ile iki defa alma izini verir konuma gelmitir. lemlerin sadeletirilmesi adna GSM ynetmeliklerinin evre ve insan saln tehlikeye drecek lde basitletirildii bir ortamda bu durum bir eliki oluturmaktadr. Bu nedenle, gda sicilinin kaldrlmas ve GSM ynetmeliinin gda sicilinde istenen koullar da kapsayacak ekilde geniletilmesi doru olacaktr. Anahtar Kelimeler: Anahtar Szckler: Gda sicili belgesi, gayrishhi messese, belediye.
211
Bykehirlerdeki Sosyal Altyap Tesislerinin evre Planlama Sorunlar ve Yaam Kalitesi

FT idem, ERDEM Rahmi
Seluk niversitesi, Mh.-Mim.Fak. ehir ve Blge Planlama Bl., Blge Plan. AD.;Konya
evre sorunlar ve yaam kalitesi konular 1970'li yllardan gnmze,uluslararas platformlardaki tartmalarn nemli gndem maddelerinden bir haline gelmitir. zellikle metropoliten kent olmu ya da olma srecine hzl bir biimde giren bykehir belediye statsndeki kentlerde, nfus younluunun yksek dzeyde oluu ile evre sal ve yaam kalitesi daha da nemli bir boyut kazanmaktadr. nemli hizmet odaklar durumundaki bykehir lekli kentlerin yaam kalitesi doal kaynaklar kullanma biimine oluu kadar, sunduklar teknik ve sosyal altyapya da sk bir biimde baldr. Sz konusu sosyal hizmetler ehir planlama boyutunda eitim, salk, sosyo-kltrel ve yeil alan kullanmlar olarak genellendiinde; bunlarn planlama ilkelerine gre uygulama aktarlabilirlii, kentsel evreyi olumlu ve olumsuz boyutlarda birebir etkilemektedir. Bu srete yerel ynetimlerin planlamaya bak as kukusuz ilgili sorunsalla dorudan balantldr. Bu bildiri kapsamnda %30 byklnde bir rneklem alan olan ve rastgele seilen Trkiyedeki be adet bykehir statsndeki kentlere ( Konya, Kayseri, Gaziantep, Erzurum ve Diyarbakr ) dayal olarak yerel ynetimlerin sosyal altyap tesislerinin planlanmasna bak as tartlacaktr. Bu aratrma iin kullanlan materyaller be kentteki mer'i imar planlar, bu planlarn uygulama arac olan imar proramlar ve yaplam sosyal tesisleridir. Bu rneklerin birbiriyle istatistiksel olarak karlatrlp genellenecei sonu blmnde, Sosyal Altyap Tesislerinin Planlamas ile ilgili yazl literatre yansm idari yarg rnekleri incelenerek, rneklem alanndaki sosyal altyap tesislerinin evre planlama sorunlar ve dolaysyla yaam kalitesi hakknda genel planlama sorunlar ortaya konulacaktr. Anahtar Kelimeler: Sosyal altyap (donatmlar), Bykehir Belediyeleri, evre Sorunlar, Yaam Kalitesi
212
Konyada Tarihi evrede Kirlenme

FT idem*, OKTA Arife Deniz**
* Seluk niversitesi Mh. Mim. Fak ehir ve Blge Planlama Bl.Kampus-KONYA ** Seluk niversitesi Mh. Mim. Fak Mimarlk Blm Kampus-KONYA
Seluklu bakenti olan Konya sanayileme hareketlerinin balangc olan 20. yzyln ortalarna kadar tarihi kent dokusunu koruyarak gelmitir. Tm ehirlerde olduu gibi Konyada da sanayilemenin younlamasyla tarihi evrede byk oranda bozulmalar balamtr. Bu bozulmalar sonucunda youn teknoloji kullanm ncesine dayal insan leinde ve insan merkezli eski kent planlama anlaynn deierek ulam aralar ve ok katl binalarn egemen olduu yeil alandan yoksun teknoloji dnemi kentlerini olumutur. Konut ve kent merkezinden oluan tarihi evredeki kentsel doku bozulmalar geni perspektifli koruma vizyonu olmayan yerel ynetim anlay, yanl imar uygulamalar ve gelenekseli koruma bilinci olmayan kullanc profilinden kaynaklanmaktadr. Bu konuda zellikle yerel ynetimlerin planlama ve denetim boyutunda ok nemli sorumluu bulunmaktadr. Bildiri kapsamnda Konya kenti tarihi kent merkezi bu bak asyla analiz edilecektir. Cumhuriyet dneminden gnmze ilgili alandaki tarihi evre eleri ki bunlar; kentsel dokuyu oluturan binalar, yollar, meydanlar erevesinde hem yazl ve grsel kaynaklardaki durumuna hem de gnmzdeki mevcut durumuna gre karlatrlarak analiz edilecektir. Sz konusu analizde zellikle yerel ynetimlerin uygulad imar programlar deerlendirilecek ve yerinde yaplacak tespit almalaryla tarihi kent merkezinin gnmzdeki salk durumu tespit edilecektir. Sonu olarak tarihi evredeki kirlenmeye sebep olan faktrler snflandrlarak tartlacak, kentin gnmzdeki tarihi durumu sorgulanacaktr. Anahtar kelimeler: Konya, tarihi kent, yerel ynetimler, tarihi evre kirlililii
213
B2 Kentlerin Salk Sorunlar

0147 / S7.
Kentsel Yerlemelerde Kaybedilen Doal Deerler: Ankara Atatrk Orman iftlii Ve Bursa Ovas rnekleri
ATA El, EKE Feral
Gazi niversitesi Mh.-Mim.Fakltesi, ehir Ve Blge Planlama Blm, Ankara
Tarih boyunca insanlar doal kaynaklarn snrsz olarak bulunabileceini dnmler ve ellerindeki yaam kaynaklarnn neminin farkna varmadan bu alanlar tahrip etmilerdir. Dolaysyla zamanla doal kaynaklarn korunmas, korunarak yaatlmas ve gelecek nesillere aktarlmasnn gerei anlalm ve srdrlebilirlik, ekoloji gibi kavramlar ortaya kmtr. Srdrlebilirlik, sreklilii olan herhangi bir sistemin ilerini kesintisiz, bozulmadan, ar kullanmla tketmeden ya da sistemin yaama bal olan ana kaynaklara ar yklenmeden srdrebilmesidir. Srdrlebilirlik kavramnda her kuan bir nceki dnemden emanet olarak ald doal deerleri koruma-kullanma dengesi ierisinde kullanarak, bu deerleri yeni kuaklara aktarma grev ve sorumluluu vardr. Bu nedenle bildirinin amac, kentsel yerlemelerde yer alan doal deerlerin, koruma kullanma dengesi ierisinde srdrlebilirliinin salanmasna ynelik karmlarda bulunmaktr. Salkl ve srdrlebilir kentlerin oluumunda kentlerde yer alan doal deerlerin ncelikli olarak korunmas ve yaatlmas arttr. Gnmzde yaanan nfus art, arpk kentleme ve sanayileme ile kentlerde verimli topraklar, yeil alanlar kaybedilmekte ve bu da kentlerin gittike daha da salksz ve igalci bir tavrla gelimelerine ve doal kaynaklarn kaybedilmesine neden olmaktadr. Bu amala da bildiri kapsamnda kentlerde yer alan doal deerlerin srdrlebilirliliin nemi, gerei ve bu konuda yaplmas gerekenler, Ankarada ekolojik ve tarihi adan kent iin byk neme sahip olan Atatrk Orman iftlii ile Bursann en byk ve en verimli ovas olan Bursa Ovas rnekleri ile aklanacaktr. Bursa Ovas, Bursada yer alan ovalar iersinde en verimli ve en geni alana sahip olan ova olma zelliindedir. Ova, verimlilik, iklim koullar, yetitirdii zellikli rnler ve pazara yaknlk gibi zellikleri ile birinci snf tarm topraklar ierisinde de olduka deerli konumdadr. Bu nedenle her metrekaresinin kullanmnda ok dikkatli kararlarn alnmas gereken Bursa Ovas, gnmzde birok etkenlerle igal edilmekte ve gittike verimini kaybetmektedir. mar planlarnda verilen ana kararlara ve kartlan protokollere ramen ova zerinde sanayi alanlarnn yer semesi, doal gaz evrim santralinin yapm, gelien kaak yaplama ve zellikle evre yolu projesi ile verimli Bursa Ovas byk bir tehdit altnda braklmakta ve ova gnden gne toprak kaybna uramaktadr.
214
Kent ve Salk Sempozyumu 07/09 Haziran 2006 BURSA Ayn ekilde Ankara Atatrk Orman iftliinde de ilgili kanunlara aykr tavrlar, burada da arazi kayplar yaanmasna neden olmutur. iftlik, Ankarann bakent olmasndan sonra yredeki tarmsal potansiyeli gelitirmek, dier iletmelere rnek ve destek olmak, Orta Anadolu ekolojik koullarnda tarm uygulanabileceini gstermek amacyla Atatrkn kiisel mlk olarak kurulmutur. Bu nedenle Ankara iin hem tarihi hem de ekolojik adan olduka nemli bir yere sahiptir. Fakat gnmzde ise belirlenen amalarn ve ilgili yasada alnan kararlarn tam tersine iftlik ne yazk ki kamu kurulular tarafndan igal edilmekte ve arazi bu ekilde paralanmaktadr. Dolaysyla rnek olarak belirlenen iki alann da ortak zellikleri, bulunduklar kentin en byk ve en nemli yeil alanlar olmalarna ramen, gn getike toprak kaybna uruyor olmalar ve bu konuda yasal dzenlemelerin etkisiz ve yetersiz kalmasdr. Bu nedenle, bu bildiri kapsamnda Ankara ve Bursa iin byk neme sahip olan bu alanlara ynelik olarak, zaman ierisinde imar planlarnda alnan kararlar, oluturulan protokoller, karlan yasalar incelenerek, bu kararlara ramen alanlarn tahrip edilme nedenleri ve sreleri zerinde durulacak ve kent ierisinde gerek ekolojik, gerekse doal kaynak olmalar asndan nem tayan bu zellikli alanlarn yeniden kazanlmas ve srdrlebilirliinin salanmasna ynelik neriler getirilecektir. Anahtar Kelimeler: AO, Bursa Ovas, Doal kaynaklar, Srdrlebilirlik, Toprak Kayb.
215
Kalabaln indeki Yalnzlk. Kalabalk Kentsel Meknlarn, Kullanc Psikolojisi ve Davranlarna Etkisi-Beikta rnei
AKTRK Dilek
Mimar Sinan Gzel Sanatlar niversitesi, Mim. Fak, ehir Blge Planlama Blm.
Ama
Gnmzde kentsel ortamn, birey ruh ve beden sal asndan, olumlu zellikler tadn sylememiz pek mmkn deil. Gittike artan fiziksel ve sosyal uyarclar, ksacas evre kirlilii, sorun olarak karmza kmakta. Ar younluk(kalabalk),bireyleri saran zel mekn snrlarnn almas; kentlinin ruh saln tehdit eden sorunlardan sadece bir ksm. Bireyin evresine kar gelitirdii davran biimleri ise; ilgililerce kentsel meknda dnlmemi bu sorunun, zmne yetmemekte. En temel gereksinimlerimizden olan, zelimizi paylama ve zor anmzda yardmmza koulma isteimiz; kalabalk ve ben merkezli tutumlar yznden kentsel ortamda karln bulamamakta. Kentsel meknlarda zmlenememi bu sorunlar; gnmz kentlisinin salksz bir ortamda yaamasna neden olduu gibi, gelecek nesillerin de kalabalk iinde yalnzlk ekerek yetimesine ve sululua tevik edilmesine yol amaktadr. Sz konusu gereksinimler gz ard edilmeksizin planlanan ve tasarlanan kentsel meknlar, salkl bir neslin art olmaldr. Bu bildiride; Gnmz tm dnya metropollerinde olduu gibi, stanbulda da giderek artan kentli nfusunun neden olduu kalabalk meknlar; zlmesi gereken bir evre sorunu olarak ele alnmaktadr. Yaplan alan almasyla da kullanc gznde sorun tanmlanp, kentsel meknda zm nerileri getirilmeye allmaktadr
Yntem ve Gereler
Bildiride kalabaln kentliler zerindeki olumsuz etkileri, kalabalk-sululuk ve kalabalkkomuluk ilikilerinin irdelenmesi amacyla youn bir odak olan Beikta yerlemesinde rnekleme alan almas yaplmtr. Beiktata oturan benzer sosyo -ekonomik yapya sahip ve cinsiyet oranlar dengelenmi farkl iki ya grubu olarak lise renci ve retmenleri ile anket yaplmtr.
Bulgular
Genelde Beiktata yaamaktan mutlu%54,3 ve ok mutlu %43,4 grnmekte ve %91,3 burada oturmaya devam etmek istemektedirler. Buna ramen %58,69 Beikta' kalabalk%23,9 da ok kalabalk tarif etmekte ve %80,4 hafta sonu daha kalabalk nitelemektedir. Kalabalk olarak grlme nedenleri ise;%39Kara ve deniz ulamnda terminal noktas olmas,%32,6 ulalmas gereken yerlere gre merkezi konumda olmak,%23,9 Taksim gibi bir kltr ve elence merkezine yaknlk,%21,7 buluma oda olarak kullanlmas,%13 Bildiri zetleri Kitab Szel Bildiriler
216
Kent ve Salk Sempozyumu 07/09 Haziran 2006 BURSA Boaz kprs ayann ve evre yolu balantsnn burada yer almasdr. Kalabalk olarak deerlendirilen Beikta%47,8 gvenli bir mekn olarak kabul edilmekte ve byk ounlukla kalabaln sululuk orann arttrdna inanlmaktadr. Aratrmada kalabaln kentliye verdii, bedensel fizyolojik rahatszlk ve su ileme orannn artna etkisi ortaya konurken, kalabalk nedeniyle toplum iinde yalnzla itilip, mahremiyet gereksinimini karlayamamann komuluk ilikilerine yansmas zerinde de durulmaktadr. Kullanclar komuluk ilikilerini %43,4 iyi, %39 orta olarak deerlendirmektedirler. Yakn evrede grtkleri komularnn %56,5u orta yata ve apartman komulardr. Komularnn konutlar uzaklatka grme aralklar da artmaktadr. Dertlerini paylaan ok yakn%58,6 komular olmasna ramen, mahremiyetlerini aile iinde paylamay yelemektedirler %34,7. Gen kesim sanal dostluklara olumlu bakmakta, her gn grmekte, ya ilerledike sanal ilikiler tercih edilmeyip %73,9 hayr, snrl sayda ailenin yaad, herkesin birbirini tanyp selamlat, yardmna kotuu, eski samimi komuluk ilikilerini aramaktadrlar. Aratrmada ortaya kan dier bir bulgu da kullanclarn yakn evrelerinde komuluk ilikilerini destekleyecek mekn bulamadklar ve eksikliini hissettikleridir%45,6.Bu mekn; sessiz sakin ve temiz, deniz ve yeil manzaral, kapal mekn da bulunan bir alan olarak tarif edilmektedir. Spor elence olanaklarnn bulunduu, hobilerin gerekletirilebilecei, bilgisayarl ve tm meslek grubu insanlar ieren bir mekn olmas istenmektedir.
Sonular
Yaam biimimizi belirleyen, kullandmz kentsel meknlar salkllatrma almalarnda; biz planc, kent tasarmc ve mimarlara byk grevler dmektedir. nk tasarmc, insanlarn yaamn srdrecei meknlar yaratrken, ayn zamanda insan ilikilerini de ekillendirir. Soleriye gre binalar dnmek, toplumu dnmek; tm evreyi dnmek, insanolunu dnmektir ve kent insan grntsdr. Ancak salkl meknlarda yaayan insanlar salkl olabilirler. Anahtar Kelimeler: Kalabalk, komuluk, mahremiyet, sululuk, yalnzlk
217
Eskiehir Odunpazar Belediyesi ve Tepeba Belediyelerince Sokak Kpeklerinin Rehabilitasyonu Alannda Yrtlen Veterinerlik Hizmetleri
MUMCU Evren Fatih*, KARAOLU H.**, ORU N.*
* Odunpazar Belediyesi, Eskiehir ** Tepeba Belediyesi, Eskiehir
Bu bildirinin temel amac sokak kpeklerinin yol at salk sorunlarn vurgulayarak bu sorunlar en aza indirilmesi iin Eskiehir Odunpazar ve Tepeba Belediyelerince yrtlen almalar ilgililerce paylamaktr.Babo dolaan sokak kpekleri hibir salk kontrolne tabii olmadklar iin hayvanlardan insanlara geen eitli zoonoz hastalklar byk nem tamaktadr.Ayn zamanda sahipli kpekler ve kedilerden de benzeri hastalklar bu yolla bulaabilmektedir.En nemli zoonoz hastalklar kuduz ve kist kist hidatiktir.Kist hidatik hastalna neden olan ekinekok tenyas kpek barsanda yaamakta ve kpek dks ile her gn insanlarn serbeste dolat sokak,cadde ve parklara salmaktadr.Basit bir hesaplama ile Eskiehir kent merkezinde 2000 dolaynda sokak kpei yaad varsaym ile evre her gn yaklak 200 kg kpek dks ile kirletilmektedir.Bu arada Eskiehir Devlet Hastanesine ylda 600 civar pheli srk vakas gelmektedir.Bu vakalara neden olan hayvanlar yeni doum yapm ve iftleme dneminde bulunan kpeklerdir.Ksrlatrma ile nlenebilecek en nemli vakalardan birisi de srk vakalarnda azalma ve olas kuduz epidemisinin nne gemektir.Ayrca sokak hayvanlarnda bulaabilecek balca zoonoz hastalklar kuduz,KKK (lyme hastal.), salmonellozis, Tberklozis, Ringworm, Chagas hastal, Ekinokokozis,Taenia Saginata ve dier paraziter enfeksiyonlardr.Kent merkezinde salk sorunlarn en aza indirmek amac ile iki alt belediye tarafndan yrtlen kimi almalar aada ksaca belirtilmitir. Tepeba Belediyesince 1998 ylnda kurulan kpek barnma evinde vatandalar tarafndan baklmad iin getirilen kpeklerin ve ikayet zerine Belediye ekiplerinin toplad hayvanlarn ilk klinik muayeneleri yaplmaktadr. Hasta olan hayvanlar tedavi edilmekte ve bir hafta sre ile karantina blmesinde tutularak kuduz as ve paraziter ineleri yapldktan sonra ana blmelere nakledilmektedir.Barnaktaki kpeklerin tamamna ylda 1kez kuduz ve 4 kez paraziter hastalklara kar a ve ila uygulanmakta,ayrca imkanlar dahilinde ksrlatrma operasyonlar yaplmaktadr. Bu arada sokakta toplanan kpeklerin sahiplendirilemeyen ve uysal olanlar a ve tedavi sreci tamamlandktan sonra mikroiple iaretlenerek alndklar yerlere braklmaktadr.01/01/2005-31/12/2005 tarihleri arasnda Tepeba Belediyesince kpek barndrma evinde ksrlatrlp mikroip taklan, kuduz ve parazit alar yapldktan sonra sokaa braklan hayvan adedi 130,kuduz ve parazit alar yapldktan sonra kayt altna alnp sahiplenen hayvan says 665 ve sokaktan toplanarak tedavi edilip alanan hayvan says ise 859 adettir.
218
Kent ve Salk Sempozyumu 07/09 Haziran 2006 BURSA Odunpazar Belediyesi Hayvan Barna 5199 sayl Hayvanlar Koruma Kanunu (24.06.2004 tarih ve 25509 sayl resmi gazete) gerei 19 temmuz 2005 tarihinde kurulmutr.Barnma evinin toplam kapasitesi 100 kpek olup 22 byk 5 kk blmeden olumaktadr.Kurulduu gnden bugne kadar toplam 200 hayvan ksrlatrmas yaplmtr.2006 yl iersinde 600 hayvann da ksrlatrlmas sonucu,2007 yl iinde toplam 800 sokak hayvann eradikasyonu ve bunlarn neden olaca olumsuz etkilerin nlenmesi hedeflenmektedir. Barnaa gelen hayvanlara gerekli veterinerlik hizmetleri sunulmakta olup, operasyon sonras nekahat dnemini geiren hayvanlara gerekli paraziter uygulamalar yaplmakta daha sonra karma ve kuduz alar uygulanp ilgili Kanunda belirttii gibi alndklar yere braklmaktadr. Her iki Belediye tarafndan yrtlen mikroip uygulamasnda temel hedef sokak hayvanlarn kayt altna almaktr.
219
Toplu Konut Alanlarnda Salkl Ve Yaanabilir Kentsel Meknlarn Oluturulmas Asndan Teknik Altyap Planlamas - rnek: Oyak Sitesi / zmir
ERDN Evren Hilmi
Dokuz Eyll niv. Mim. Fak., ehir ve Blge Plan. Bl., ehir Plan. A.D., zmir
Trkiyede 20. yzyln ikinci yarsnda artan plansz kentleme ve kentsel alandaki hzl ve dzensiz yaplamay kontrol altna almak ve konut talebini karlamak iin toplu konut projeleri yaplmtr. Toplu konut projelerinin amac, kentsel alanda; konut talebini karlamann yannda, kamusal hizmetlerin eit datld, salkl ve gvenilir bir yaam kalitesine sahip ve halkn gereksinimlerini karlayan konut evreleri yaratmaktr. Salkl ve gvenilir kentsel meknlarn oluturulmas ve biimlendirilmesinde, nemli bir role sahip olan ve bir yerlemenin iskna alabilmesi ve iskn sonrasnda, salkl bir yaama ortamnn salanabilmesi iin gerekli tm iletim kanallar ve bunlara ilikin tesisler olarak tanmlanan teknik altyap sistemlerinin dikkate alnmas ncelikli olarak gerekmektedir. Bu nedenle, teknik altyap sistemlerinin uygulanabilmesi iin gerekli olan standartlarn ve koullarn belirlenmesi ve sorgulanmas salkl bir yaam kalitesine sahip konut evresinin de hazrlaycs ve n koulu olmaktadr. Dolaysyla bu almada, salkl ve yaanabilir bir toplu konut alannn ve/veya kentsel meknn oluturulmasnda ve biimlendirilmesinde nemli bir role sahip olan teknik altyap sistemleri ve standartlar zerinde durularak, planlamada tasarm ve uygulama aamasnda dikkat edilmesi gereken teknik altyap ltlerinin neler olmas ve olabilecei deerlendirilmeye allmtr. Bu noktadan yola karak, kentsel alanda bir konut evresinde teknik altyap trleri asndan salkl ve yaanabilir kentsel meknn ltleri, sahip olduklar zellikler itibariyle snflandrlmaya allm ve teknik altyap trleri dokuz ana kategoride (yol, imekullanma suyu, kanalizasyon, yamur suyu, elektrik, kat atk ve pler, haberleme, blgesel stma ve doalgaz) deerlendirilmitir. Bu kategorilerin oluturulmasnda bugn uygulamay salamakta olan yasa ve ynetmelikler, DE verileri ve TBTAK Yap Aratrma Enstits standartlarndan faydalanlmtr. Bu standartlara gre, deerlendirme kriterleri ve ltleri belirlenmi ve ideal aralk ve cevaplar oluturulmutur. Belirlenen standartlara gre; rnek alma alan olarak seilen Oyak Sitesi zelinde kategorize edilen her bir teknik altyap sistemi ve ltleri ideal arala gre puanlandrlarak bir iyi-orta-kt deerlendirme matriksi oluturulmu ve her bir konut adas iin bu standartlar ve koullar ne oranda saladnn sorgulamasna ve deerlendirmesine gidilmitir. Sonu olarak, salkl bir yaam kalitesine sahip yani yaanabilir konut adalar ile teknik altyap asndan yetersiz ve bu yetersizlii gidermek iin ncelikli mdahale kararlarnn retilmesi gereken konut adalar ortaya kmtr. Bu almada uygulanan yntem, kazandrd bak asyla kentsel meknlarn planlanmas ve tasarm aamasnda, teknik altyap planlama kriterlerinin de dikkate alnarak uygulama programlar ve projeleri retilmesinde yardmc olacaktr. Bildiri zetleri Kitab Szel Bildiriler
220
Oyak Sitesi zelinde yaplan bu aratrma sonucunda; site iinde yer alan konut adalarnn, sahip olduu teknik altyap nitelikleri bakmndan ortann stnde ve iyi nitelikli olduu saptanmtr. Bunun yan sra yaplan detayl deerlendirme sonucunda yetersiz olan teknik altyap hizmetleri de ortaya kmtr. Sonu olarak, gerek konut alanlarnn gerekse de kentsel meknlarn tasarm ve planlanmasnda teknik altyap zellikleri gz ard edilemeyecek kadar nemlidir. Kentlerin tarihsel geliim sreleri ve rnein salgn hastalklarn kentler zerinde yaratm olduu sonular incelendiinde, bu durum aka grlebilmektedir. Bu nedenle, teknik altyap salkl bir yaam kalitesine sahip kentsel konut evrelerini tanmlamann ve mevcut sorunlu alanlarn ve yetersiz hizmetlerin tespit edilmesi ve mdahale kararlarnn retilmesi sonucunda alanda iyiletirmeye gidilmesi iin gerekli bir aratr. Bu anlamda halkn gereksinimlerini karlayan, salkl, gvenli ve eit hizmetlerin gtrld konut evreleri yaratmak iin teknik altyap yeterliliklerinin bir yaanabilirlik lt olarak deerlendirilmesi kanlmazdr. Anahtar Kelimeler: Kent Planlama, Salkl Planlama, Teknik Altyap, Toplu Konut, Yaanabilirlik,
221
Kat Atk Depolama Alanlar Kent likisi ve Peyzaj Onarm Sreci: zmir Harmandal rnei
YERL zgr*, YERL Selin Ece**, UZUN Osman*
*Abant zzet Baysal . Orman Fak. Peyzaj Mim. Bl. Konuralp Yerlekesi / DZCE ** evre Mhendisi
Ama
Gnmzde kentlerin dzensiz ve hzl gelimesiyle birlikte, kat ve sv atklar, nkleer ve tbbi nitelikli tehlikeli ve zararl atklar, insan ve kent sal iin, iyi bir atk ynetiminin olmad kentlerde nemli evre sorunlarndan biri haline gelmitir. Bu almada zmir Harmandal Dzenli Kat Atk Depolama Sahasnn var olan durumu incelenerek, alana ilikin kat atk ynetiminin farkl aamalarndaki; alann yer seimi, atklarn toplanmas, depolama organizasyonu, peyzaj onarm sreci vb. ile ilgili baz sorunlarn ve zm nerilerinin ortaya konulmas amalanmtr.
Gere ve Yntem
alma alannn bulunduu blgeye ait doal ve kltrel peyzaj elemanlar incelenerek, alana ilikin daha nce yaplm almalar, arazi gzlemleri ve fotoraflardan yararlanlarak peyzaj analizi ve deerlendirmesi yaplmtr. Bu aamada sorunlarn saptanmas ve zm iin veriler elde edilmitir. Bu verilerden hareketle peyzaj onarm sreci tanmlanmtr. Alana ilikin akademik dzeyde baz almalarn bulunmas, alann ekonomik mrn dolduracak olmas ve bu llerdeki bir kat atk depolama alannn yerleim birimlerinin ierisinde kalmasnn planlama olgusu iinde bir rnek olmas konuyu nemli hale getirmitir.
Bulgular
Kat atk ynetimi, deponi alanlarnn yer seiminden balanarak, depo ierisindeki organizasyonun evreye en az zarar verecek, gelecekte alann srdrlebilirliine katk salayacak biimde farkl meslek disiplinleri (Peyzaj Planclar, Blge Planclar, evre Mhendisleri, Jeoloji Mhendisleri, Karar vericiler vb.) tarafndan yaplmaldr. Depo alanlarnn kullanm sonras hangi amalarla kullanlaca, planlama aamasnda belirlenmeli ve atklarn alan ierisinde organizasyonu bu amac destekler nitelikte yaplmaldr. zellikle evsel kat atklarn evden kmasyla birlikte snflandrlmas, belli merkezlerde toplanan farkl niteliklerdeki plerin depo alanlarna ynlendirilmesi, evre zararlarnn azaltlmasnda olumlu katklar salamaktadr. Bu sistem baz Avrupa Birlii lkelerinde halkn etkin ve bilinli katlmyla uygulanmaktadr. Bu kriterler aratrma alan iin deerlendirildiinde baz ynlerinin aksad gzlenmitir. Depo alannn yer seimi yaplrken peyzaj planclarndan destek alnmad, kentin gelime ynne dikkat edilmedii, kat atklarn zmirin farkl blmlerinden, blgelere gre kat atk nitelik tespiti tam olarak yaplmadan getirildii, belirli nitelikli atklarn belirli alanlarda Bildiri zetleri Kitab Szel Bildiriler
222
Kent ve Salk Sempozyumu 07/09 Haziran 2006 BURSA toplanmasnn tam olarak gereklemedii, depolama srecinde uyulmas gereken kurallarn bazen aksad, kat atk toplama ve sonrasndaki organizasyonda baz aksamalarn olduu, depolama sonras olas peyzaj onarm sreci (rehabilitasyon amal peyzaj onarm almasnn daha depolama alan hizmete almadan planlanmas gerekmektedir) dnlmeden depolama ilemlerinin yapld belirlenmitir.
Sonu
Alanda kent salna ve ekolojisine katkda bulunacak, rehabilitasyon almas hedeflenmitir. Onarm etkileyen faktrler; alanda farkl nitelikte atk depo nitelerinin homojen gruplar oluturmamas (asidik, bazik ya da farkl karakterli), doal bitki rtsne ilikin tohum stokunun bulunmamas, iklim verilerinin aak ve al yetimesine olanak salamamas, zararl hayvanlarn evreye yaylmas olarak belirlenmitir. Uygun Peyzaj onarm ve materyalinin seimi ve plan gelitirilmesi aamasnda; alann baz blmleri iin st toprak rts getirilmeli, arazinin zellikle doal drenaj hatlarn bozan blmlerinin eski arazi biimine kavuturulmas salanmal, yzey ileme yntemlerinin s (atk tabakasna ulamayacak biimde) olarak yaplmas ya da klimaks bitki rtsnn oluturulmasnda tohum ekiminin pskrtme ya da malla ekim yntemleri ile gerekletirilmesi, doal bitki tohumu stokunun en ksa srede evreden uzmanlarca doal bitki rtsnden toplanarak ya da ilgili firmalarca hazr edilmesinin salanmas, peyzaj onarm almasnn ana erevesini oluturacaktr. Ayrca onarm almas sonras bakm faaliyetleri alann evreye uyumunun hz kazanmasnda nemli bir faktr olacaktr. Peyzaj onarm plan uzman bir grup tarafndan depo alan ekonomik mrn tamamlamadan ivedi olarak gerekletirilmelidir. Anahtar Szckler: Peyzaj planlama, kat atk, deponi alan, peyzaj onarm.
223
Siyanobakteriler ve Kent Sal

GEREK . Gke, YELDAL Nuray
Abant zzet Baysal niv., Dzce Tp Fak., Halk Sal A.D. 81620 Konuralp/Dzce
Giri
Siyanobakteriler (mavi yeil algler) suda oalan fotosentetik bakterilerdir. karyotik alglerin 2002 ylnda tamamlanan listesine eklenmitir. nsan ve hayvan saln tehdit etmesi, ldrc toksinlerinin bulunmas ve ayn zamanda baz toksinlerin doada yok edilmesinde yer ald iin halk sal asndan nem tamaktadr.
Gere-Yntem
nternet zerinden Environmental Health and Toxicology (TOXNET), National Center for Biotechnology Information (PubMed ve benzerleri), Agricola ve Abant zzet Baysal niversitesi Ktphanesinden ulalabilen dier tarama sitelerinden tarama yaplarak hazrlanmtr. Taramada yl snr konulmamtr.
Sonular
Tatl su ile deniz suyunda yaayabilirler. Toksinler nedeniyle hastala yol aabilirler. Nrotoksini (-N-metil alanin) Alzheimer Hastalyla ilikili olabilir. Hepatotoksini (mikrosistin) deney hayvanlarnda; akut etkilenimde karacierde hemorajik etkiye yol amakta, kronik etkilenimde kolon kanseri ve primer karacier kanseri riskini arttrmaktadr. Temas durumundaysa; dermatotoksin nedeniyle gzde ve deride irritasyon, alerjik reaksiyonlar izlenmektedir. Toksinler gastroenterite neden olabilmekte ayrca solunum yoluyla, diyalizde kullanlan sularla da alnabilmektedir. Literatrde eitli lkelerde salgnlar bildirilmi olup Trkiyeden halk salna etkileri ile ilgili bir yayna rastlanmamtr. pheli su, snr deer uyars, 1. ve 2. dzey uyar kriterleri ile deerlendirilmektedir. Snr deer uyars, 1ml su rneinde 1 koloni ya da 5 filaman siyanobakteri bulunmasdr. ncelenen suyun mililitresinde 2000 siyanobakteri hcresinin bulunmas 1. dzey uyar kriteridir. Her iki kriter iin haftada bir su rnei incelemesi gerekmektedir. Trkiye i sularnn plansz yerleim ve sanayi atklarnn hemen hemen hi ilem grmeden i sulara aktlmas, bir ok gl, baraj gl ve akarsuda su kalitesinin bozulmasna ve algal kmelerin oluumuna sebep olmaktadr. Marmara Blgesinde, stanbula ime ve kullanma suyu salayan baz baraj glleri ile balklk ve rekreasyon alan olan baz gllerde (Sapanca, znik, Kugl) bu duruma sk rastlanmaktadr. Yaz sonu, sonbahar banda ortaya kmakta ve 2-4 ay srmektedir. Korunmada; yzeyinde kmeler grldnde su sporu yaplmamas, yzlmemesi, bu suda yzldyse en ksa srede dua girilmesi, evcil hayvanlarn bu sudan uzak tutulmas
224
Kent ve Salk Sempozyumu 07/09 Haziran 2006 BURSA nerilmektedir. Sularn siyanobakteriler ve toksinlerinden temizlenmesinde algisitler, fiziksel temizlik ve ultraviyole, klor, ozon vb. gibi dezenfeksiyon yntemleri kullanlabilir. Yeralt sularnn ve atk sularn nitrattan artlmasnda, petrol bileiklerinin, bir pestisit olan lindan gibi organik kirleticilerin temizlenmesinde ve ar metallerin biyoabsorbsiyonunda, ham petrol kirliliinin nlenmesinde kullanlmaktadr. Ayrca steril ortamda retildiinde spirlina olarak insanlar iin gda destei eklinde ve kirli ortamda bulunan siyanobakteriler ierdikleri toksinler giderildikten sonra hayvan yemi eklinde tketilebilmektedir. Yorumlar ABDde ime sularnda rutin incelenmesine karar verilen siyanobakterilerin lkemizde yksek riskli alanlarda,ime ve kullanma suyu salayan baraj glleri ile balklk ve rekreasyon alan olan gllerde izleminin yaplmas nerilmektedir. Anahtar Kelimeler: Siyanobakteriler, bakteri, mikrosistin
225
Antalya Kentinin me Suyu Sorunlarnn Corafi Bilgi Sistemleri ve Uzaktan Alglama Teknikleri Yardm le Tespit Edilmesi
YILDIRIM Mustafa, TOPKAYA Blent
Akdeniz niversitesi Mhendislik Fakltesi, evre Mhendislii Blm, Antalya
Antalya kenti, doal ve kltrel varlklarnn zenginlii ile mevcut i olanaklarndan dolay Trkiyenin turizm bakenti olarak nitelendirilmektedir. Bu zellii nedeniyle Antalya kenti, srekli i ge maruz kalmakta olup, bu olgu Antalya kentini yllk ortalama % 4,47lik nfus art hzyla Trkiyenin en hzl kentleen ehri haline getirmitir. 1975, 1987 ve 2002 yl Landsat uydu verilerinden yararlanlarak tespit edilen kent yzlm, aradan geen 27 yl ierisinde 25 kat art gstermitir. Ayn sre ierisinde kent nfusu ise sadece 6 kat artm olup, Antalya kent nfus younluu azalrken kentin yaylarak geniledii grlmektedir. Halen Antalya kentinin ime suyu ihtiyac yer alt suyu kaynaklarndan karlanmaktadr. Bu kaynaklar kent merkezinin kuzeyinde yer almakta olup, yer alt suyu akm eitli yer alt kanallar aracl ile kent altndan geerek denize ulamaktadr. Uydu verilerinden elde edilen bilgiler, kentin, ime suyu koruma alanlar olarak ayrlmas gereken blgelere doru genilediini gstermektedir. Bu nedenle zaman ierisinde ok sayda kuyu, kirlenmeden tr, devre d braklmak zorunda kalnmtr. Kentlemenin bu boyutta devam etmesi durumunda halen kullanlmakta olan ime suyu kaynaklar da halk sal asndan sorunlu duruma decektir. Kirlenme tehdidinin n grlebilmesi amacyla bu alma kapsamnda blgede bulunan gzlem kuyularnn verileri DRASTIC modeline uygulanarak, yer alt sularnn hassasiyet durumlar tespit edilmitir. Aller ve arkadalar tarafndan 1987 ylnda gelitirilen bu model kapsamnda, yer alt sularnn kirletici faaliyetlere kar hassasiyetini belirlemek amacyla, eitli hidrojeolojik parametreler dikkate alnarak corafi bilgi sistemleri yardm ile yer alt suyu iin hassasiyet haritalar oluturulabilmektedir. almann sonular, uydu grsel bilgilerini dorulam olup kente ime suyu salayan kaynaklarn nemli derecede kirlenme tehdidi altnda olduu kantlanmtr. Bu negatif etkilenmenin yan sra, ky blgelerindeki su kaynaklar da tuzlanma tehdidi altnda bulunmaktadr. Zira Antalya kent merkezinin dousunda bulunan, yeni oluturulmu turizm blgesinde, sahil eridi boyunca ina edilen turizm komplekslerine ait kuyular vastasyla nemli lde yer alt suyu ekilmektedir. Bu almada, Antalya kentinin ime suyu kaynaklarnn kar karya olduu tehditler, corafi bilgi sistemleri ve uzaktan alglama verileri kullanlarak tespit edilmitir. almann sonucunda kirlenme sorununun, hzl i gn neden olduu altyap problemleri ve doal kaynaklarn srdrlebilir kullanlmamasndan kaynakland bulunmutur. Mevcut evre Bildiri zetleri Kitab Szel Bildiriler
226
Kent ve Salk Sempozyumu 07/09 Haziran 2006 BURSA sorunlarnn nlenebilmesi iin acilen altyap problemlerinin giderilmesi, imar planlarnn gncellenerek su kaynaklar koruma blgelerinin oluturulmas gerekmektedir. Anahtar Kelimeler: Antalya, Corafi Bilgi Sistemleri, DRASTIC, Hassasiyet haritalar, Uzaktan alglama, Yeralt sular
227
Bursa li Nilfer lesinde 2005 Yl (Kasm-Aralk) erisinde Grlt lm Sonularnn Deerlendirilmesi

UTKU Meri Arzu*, SINMAZ Vahap**, GLE Zerrin**, KIRAL Aylin**, CNGZ Hseyin**, GEREK Harika*
* Uluda niversitesi Tp Fakltesi Halk Sal AD. ** Uluda niv. Halk Sal Eitim ve Ara. Blge Koordinatrlk evre Brosu
Giri
Grlt, belirgin bir yaps olmayan, kiiyi bedensel ve psikolojik olarak etkileyebilen ses dzensizlii olarak tanmlanmaktadr. Desibel (dBA), sesin iddetini tanmlamakta kullanlan bir lm birimidir. Grltnn, bata iitme kayb olmak zere, fizyolojik, psikolojik ve performans zerine etkileri vardr. Uluslararas alma rgt 8 saatlik zamanda 85 dBA zerinde ki ses dzeyinin geici veya kalc iitme kaybna neden olabileceini gstermitir. Grlt, insann hem konforunu bozan, hem de saln etkileyen sinsi bir evre kirlilii problemi olarak, her geen gn daha ok insan olumsuz ynde etkilemektedir.
Ama
Bursa ili Nilfer ilesinde 2005 yl ( Kasm-Aralk) ierisinde grlt lm sonularnn deerlendirilmesi
Yntem
evre Brosu 2005 yl Haziran aynda Nilfer Belediyesi ve Uluda niversitesi Halk Sal Eitim ve Aratrma (HSEA) Blge Koordinatrlk bnyesinde kurulmutur. Denetlemeler 25/6/2002 tarihli 2002/49/EC evresel Grltnn Deerlendirilmesi ve Ynetimi Ynetmeliine gre yaplmtr. Bu ynetmelik 1/5/2003 tarihli ve 4856 sayl evre ve Orman Bakanl Tekilat ve Grevleri Hakkndaki Kanunun 9.cu maddesinin birinci fkrasnn (b) bendi ile 9/8/1983 tarihli ve 2872 sayl evre Kanununun 14.c maddesine dayanlarak, 25/6/2002 tarihli 2002/49/EC evresel Grltnn Ynetimi ve Deerlendirilmesi Direktifine paralel olarak hazrlanmtr. Uluda niversitesi HSEA Blge Koordinatrlne bal evre Brosu tarafndan, RION NL-20 grlt lm cihaz ile 24 mahallede 57 noktada ve 5 ana arterde(karayollar, bulvarlar) 26 noktada gece ve gndz olarak birer kez 10ar dakikalk lm yaplmtr.
Bulgular
Nilfer ilesinde grlt lmleri 2005 ylnda lm blgesinde gece ve gndz birer kez,10 dk. llerek gerekletirilmitir. Bildiri zetleri Kitab Szel Bildiriler
228
Buna gre, gndz lm yaplan 24 mahallenin 57 noktasnda grlt lm dzeyi % 66.7 orannda 70 dBA altnda ve % 33.3 orannda 70 dBA zerinde bulunmu iken Gece lm yaplan 24 mahallenin 57 noktasnda grlt lm dzeyi % 70.1 orannda 70 dBA altnda ve % 29.9 orannda 70 dBA zerinde bulunmutur. Gndz lm yaplan 5 ana arterin 26 noktasnda grlt lm dzeyi % 15.3 orannda 70 dBA altnda ve % 84.7 orannda 70 dBA zerinde bulunmutur Gece lm yaplan 5 ana arterin 26 noktasnda grlt lm dzeyi % 23.1 orannda 70 dBA altnda ve % 76.9 orannda 70 dBA zerinde bulunmutur.
Sonu
Grlt bugn insan sal zerinde olumsuz etkileri sebebiyle nemli bir evre sal problemi olarak karmza kmaktadr. Bu sebepten grlt denetimi, insan sal zerine olumlu katklar olan nemli bir kamu hizmetidir. Yaplan grlt lmlerinde, 24 mahalle baznda 57 noktada yaplan lm sonularnda, insan saln tehdit eden boyutta, herhangi bir grlt dzeyine rastlanmazken, 5 ana arterde( karayollar, bulvarlar) 26 noktada yaplan lmlerin byk bir ksmnda insan saln tehdit eder boyutta ve ynetmelik snr deerleri (70 dBA) zerinde grlt deerlerine rastlanmtr. 2006 ylndan itibaren yllk rutin grlt lmleri sonucu elde edilen verilerin nda alnmas gereken nlemler tespit edilecek ve kurumsal bazda grlt nleme almalarna balanacaktr. Anahtar Kelimeler: Nilfer ilesi, grlt lm, grlt
229
Elektromanyetik Kirlilik, GSM Baz stasyonlar ve Inmlarn llmesi

HAMD Ramiz, ETNTA Mustafa, KUNTER Fulya, KARACADA Hakan
Tbitak Ulusal Metroloji Enstits, Elektromanyetik Metroloji Lab. Kocaeli
Teknoloji ve iletiimin geliimiyle DC (0 Hz) ve X-nmlar (1020 Hz) spektral aralnda eitli elektromanyetik dalga kaynaklar gelitirilerek kullanlmakta ve insan saln ve elektronik cihazlar ise olumsuz ynde etkileyebilmektedir. Elektromanyetik dalgalarn zararl etkileri gz nne alnarak teknolojik olarak gelimi lkelerde elektromanyetik dalgalarn gerek kontroll gerekse kontrolsz ortamlar iin insan saln etkileyen snr deerlerini ieren standartlar oluturulmu ve uygulanmaktadr. Etkileim snr deerleri, bu elektromanyetik dalgalarn; genliine, frekansna ve etkileim sresine baldr. Bunlarn yan sra elektriksel-elektronik cihazlarn da elektromanyetik kirlilikten etkilenmesiyle ilgili olarak elektromanyetik uyumluluk (EMC) standartlar ve test ortamlar da oluturulmutur. Teknolojik olarak gelimekte olan lkemizde de DC (0 Hz) - X-nmlar (1020 Hz) spektral aralnda eitli elektromanyetik dalga kaynaklar yaygn bir ekilde kullanlmaktadr. Bu spektral aralktaki dalga kaynaklarndan yksek gerilim hatlar ve trafolar, radyo ve televizyon verici istasyonlar, cep telefonlar ve baz istasyonlar, mikro dalga frnlar, lazerler, ultraviyolet ve X-nm kaynaklarnn yaygn bir ekilde lkemizde kullanld bilinmektedir. Bu gelimelerin bir sonucu olarak da elektromanyetik dalgalarn kullanm her geen gn artmakta ve zellikle saylar artan baz istasyonlarndan kaynaklanan elektromanyetik kirlilik seviyesi ykselmektedir. Sonu olarak da elektromanyetik dalgalarn insan sal zerindeki olas olumsuz etkileri kamuoyunun duyarlln arttrmtr. Bu bildiride; zellikle GSM baz istasyonlarndan yaylan elektromanyetik nmlarn llerek, lm sonularnn, gerek uluslar aras gerekse ulusal temelli standartlar kapsamnda insan salna olumsuz etki edebilecek snr deerleriyle yaplan karlatrmalar sunulmaktadr. lmler lm noktasndaki kirlilie neden olan kaynak ayrmna baklmakszn toplam elektromanyetik nm deerinin tespiti veya dorudan kaynann da tespitine ynelik olarak yaplmtr. Ortamdaki toplam elektromanyetik kirlilik lmlerinde ynden bamsz izotropik antenler veya kirliliin kaynan da tespit etmek amacyla ynsel kazanl anten-spektrum analizr lm sistemleri kullanlmtr. Ayrca ayn kaynan tespitinde e zamanl olarak kullanlan farkl antenlerle GSM baz istasyonu lm sonularnn karlatrma sonular ve Allan varians istatistii kullanlarak llen elektrik alan iddet deerinin zaman iindeki deiimleri de sunulmaktadr. Elde edilen lm sonularnn insan salna zararl olabilecek snr deerleriyle karlatrlmas, ulusal ve uluslararas standartlara uygunluu asndan kullanlan ekipmanlarn kalibreli olmas ve GSM baz istasyonlarndan yaylan genlik dalgalanmalarnn etkisinden dolay yaplan lmlerde tekrarlanabilirlik ve izlenebilirlilik byk bir nem arz ettiinden bu nemli kriterler dikkate alnarak lmler gerekletirilmitir. Anahtar Kelimeler: anten, elektrik alan, GSM baz istasyonlar Bildiri zetleri Kitab Szel Bildiriler
230
Kent ve Sakat Nfus

KIRIMLI Yksel
.. Edebiyat Fakltesi Antropoloji Blm
Bu bildiride stanbul ili Kathane lesinde yaayan ortopedik zrl bireylerin sosyoekonomik, kltrel durumlarn saptamak amacyla yaplan almann sonularna yer verilecektir. Aratrma stanbul li Kathane lesinin on dokuz mahallesinde yaplm, aratrma kapsamnda; aktif nfus grubu iinde yer alan, ortopedik sakatl olup; kendi yaam, sakatl ve dier konularda yetkiyle cevap verebilecek konumda olan, 15-64 ya aras kiilerden mlakat yoluyla veri toplanmtr. Mental ve konuma problemi olan kiiler aratrmaya dahil edilmemitir. Ayrca sakat kiiye hane iinde en yakn olan, gerektiinde sakat kiinin bakmn stlenen aile yeleri ve bakclardan da veri toplanmtr. Sahadan veriler, 2003 ylnn Haziran-Ekim aylar arasnda toplanmtr. Mlakatlar, 21 kiilik bir ekip tarafndan, genellikle sakat bireyin yaad hanede, baz durumlarda da alan sakat bireylerin altklar i yerlerinde yaplmtr. almann Kathane ilesinde yaplmasnn nedeni, stanbul Byk ehir Belediyesinin 2001 ylnda Yaygn Toplumsal Rehabilitasyon almasna balamas ve bu proje iin, Kathaneyi pilot blge olarak semesinden kaynaklanmaktadr. Ancak Belediyenin elinde, sakat bireylerin sosyo-ekonomik, kltrel zelliklerine ynelik ayrntl bir veri olmayp, projenin baarya ulamas iin, bu verilere ihtiya duyulmaktadr. stanbul Byk ehir Belediyesinin 2001 ylnda yapt bir aratrma sonucunda, Kathanede yaayan ve sadece ortopedik sakatl olan 1230 kiinin olduu tespit edilmitir. Bu listeden yola kldnda, 15-64 ya grubunda 732 kiinin olduu tespit edilmitir. Sz edilen 732 kii arasndan %40lk bir rnek seilerek 293 kii ile konuulmas hedeflenmitir. 732 sakat bireyin hepsiyle mlakat, zaman, ekonomik giderlerin fazlal ve ekibin tekrar eitime dnme zorunluluu nedeniyle gerekletirilememitir. Sahadan toplanan veriler SPSS programna aktarlarak istatistiki analizler gerekletirilmitir. Yaplan analizler sonucunda cinsiyet, eitim, doutan ya da sonradan sakat olmak, hane bykl, eitim, gelir dzeyi, tbbi bir cihaz-protez kullanma ya da kullanmama ve alma hayatna aktif olarak katlp katlmama gibi deikenlerin; sakat bireylerin yaam kalitesini btnyle etkilediine ynelik arpc sonulara ulalmtr. Fakat bu sunuda zamann ok kstl olmas nedeniyle , elde edilen sonular, cinsiyet ayrm n plana karlarak grafik ve tablolar yoluyla izleyiciye aktarlacaktr. Kent, ortopedik sakatlk, ortopedik sakatlarn sosyo-ekonomik kltrel nitelikleri
Bulgular
Kathanede yaayan ortopedik sakatl olan ve grme yaplan 293 kiinin %56s Erkek (164 kii), %44 Kadndr (129 kii).
231
Kent ve Salk Sempozyumu 07/09 Haziran 2006 BURSA Grme yaplanlarn ortalama yalar (mean) 39,1 olup, sakat erkekler (ortalama 38.6), sakat kadnlardan ( ortalama 39.7) ortalama 1 ya daha gentirler. 293 kiinin yaklak 1/5i baka birinin bakmna muhtatr. Sakat her drt erkekten biri, sakat her alt kadndan biri baka birinin bakmna muhta durumdadr. Sakat bireylerin %98i yurtii doumlu olup, Yurtii doumlularn %40 Karadeniz Blgesi illerinde domulardr. Karadeniz Blgesini, Marmara Blgesi illerinde domu sakat bireyler izlemektedir. Grme yaplan 293 kiinin yaklak 3/4nn eitimi vardr. Erkekler kadnlara oranla eitime sahip olma konusunda daha ansldrlar. Erkeklerin %15inin, kadnlarn ise %42sinin eitimi yoktur. Eitim imkanna sahip olmu olanlarnda eitimi ilkokul ile snrl olup, erkeklerin ancak %30u, kadnlarn ise %23, ilkokul st bir okul diplomasna sahiptirler. Nitekim sakat erkeklerin yaklak %30u grdkleri eitimi yeterli bulurken, kadnlarn yalnzca %16s grdkleri eitimi yeterli bulmaktadrlar. Kathanede grlen 293 ortopedik sakatl olan bireyin %70inin bandan bir evlilik gemitir. Erkeklerin %68i, kadnlarn ise %48i halen fiilen evliliklerini srdrmektedirler. Bekar oran %33 civarnda olup, ortopedik sakat bekar kadn says, ortopedik sakat bekar erkek saysndan %7 orannda daha fazladr. Ortopedik sakat bireylerin sadece %30u almaktadr. Erkeklerin %43 alma hayat iinde iken, bu oran kadnlar da %15le snrl kalmaktadr. alan kii saysnn az olmasna ramen, grme yaplanlarn %70inin sosyal gvencesi vardr. Sakatlklarn %13 Doutan, %6s doum srasnda, geriye kalan %81i ise sonradan olmutur. Erkeklerde sonradan sakat olma oran %87 iken kadnlarda bu oran %73dr. Grme yaplan 293 kiinin ancak %23nn doumu hastanede gereklemitir.129 kadnn %85inin, 164 erkein %70inin doumu ise evde yaplmtr. Sakat bireylerin yaklak 2/3sine, sakatlklarna ynelik bir tedavi uygulanmtr. Erkekler, sakatlklarna ynelik herhangi bir tedavi grme asndan, kadnlardan daha ansl durumdadrlar. Ortopedik sakat kadnlarn ancak %60 , erkeklerin ise %70i tedavi grmlerdir. Sakat bireylerin yaklak 1/5i tedavilerinde tp d yntemlere de bavurmular ve krk, kklarn yan sra, nefesi gl olduuna inanlan hac hocalara gitmi ya da gtrlmler ve eitli trbe yatr ziyaretleri yapmlardr. Varolan sakatlk, yaklak %70 orannda vcudun bacak blgesini etkilemekte ardndan %20 oranyla kollar etkilemektedir. Tm vcudu, varolan sakatlktan etkilenenlerin oran %3le snrl kalmaktadr. Ortopedik sakatl olan 293 kiinin, 4/5 sahip olduklar sakatln ncelikli olarak, ialma hayatlarn, ardndan sosyal yaantlarn, aile hayatlarn, eitim ve salklarn etkilediklerini dile getirerek, tek bir olumsuzluun, beraberinde nasl kombine olumsuzluklar getirdiine dikkat ekmilerdir. 293 ortopedik sakat bireyin, 2/3si varolan sakatlklarnn ncelikle ev dnda hareket, sosyal aktivitede bulunma, giyinme, hijyen, ev ii hareket ve beslenme gibi ihtiyalarn
232
Kent ve Salk Sempozyumu 07/09 Haziran 2006 BURSA karlamada engel oluturduunu dile getirmilerdir. Grme yaplanlarn %6s maalesef ev dna hi kamamaktadrlar. Her kiiden biri , sinema, tiyatro, spor, komu arkada ziyareti, gezi-piknik, caf-kahveye gitme ve dernek-parti aktiviteleri gibi sosyal aktivitelere katldklarn sylemilerdir. Ortopedik sakat kadnlar, erkeklere gre daha fazla oranda komu-arkada ziyaretlerine gitmekte, toplumsal yaam iine katlmay pek tercih eder grnmemektedirler. Grme yaplan her be kiiden sadece ikisi ehir hayatnn sakatlara getirdii kolaylklar olduunu sylerken, geri kalanlar olumsuz gr bildirmilerdir. Kentteki sakatlara ynelik ulam hizmetlerini yeterli grenler %20 civarndadr.Eitim hizmetlerini yeterli grme oran yaklak %30dur. Sunulan salk hizmetlerinin de yeterli bulunma oran yine %20 ile snrldr. 293 kiinin yars salk kurumlarnda glklerle karlatklarn sylemektedirler. Bu glklerin banda, binalarn sakat bireylerin kullanmna ynelik olarak inaa ve dizayn edilmemesi gelmektedir. Snrl sayfa saysnda sunulan sonularn, kentte yaayan bireylere yaanabilir imkanlar hazrlama , sunma grevi olan kurum ve kurulu yetkililerine yol gsterici olmasn mit ederek szlerimizi noktalamak istiyoruz.
233
Su ve Kanalizasyon Hizmetlerinin Halk Sal ve Kentsel Yaam Kalitesi Asndan nemi: Malatya rnei
GRER Tamer Nilgn*, ZBLEN Vedat**
*Gazi niversitesi Mh.-Mim.Fak.,ehir ve Blge Planlama Blm, Ankara **GAP daresi, Ankara
Birlemi Milletler, 2002 ylnda salkl suya eriimi bir insan hakk olarak kabul etmi ve 2005 ylnda yaam iin su konulu 2005 2015 yllarn iine alan on yllk bir program dnemini balatmtr. Programn hedefi, gvenilir imesuyuna ve kullanlan suyun uzaklatrld basit bir sisteme ulaamayan nfusun saysn yarya indirmektir. Mart 2006da Meksikada dzenlenen 4. Dnya Su Forumunda dnyada her gn be yan altndaki 4.500 ocuun temiz suya eriemedii ve atksularn hijyen koullarna uygun bertaraf edilememesi sonucunda ld belirtilerek su ve kanalizasyon ebekesinin salk asndan nemi vurgulanmtr. Ancak bugn salkl suya eriim konusunda yaanan sorunun sadece fiziksel olarak bir ebekeye balanmakla snrl olmad aktr. Dnyada su kaynaklarnn kirlenmesi, artan nfus ve suyun ekonomik bir deer olarak fiyatlandrlmas sonucunda ktlk, yoksulluk ve yoksunluk geninde suya eriim, zellikle yoksullar iin, nemli bir sorun olarak karmza kmaktadr. Trkiye asndan su ve kanalizasyon hizmetlerine eriim asndan durum deerlendirildiinde, DE 2004 yl verilerine gre, 1911 belediyenin 1910unda ime ve kullanma suyu ebekesi bulunmaktadr. 2004 ylnda ebeke ile datlmak zere ekilen 4,7 milyar m3 suyun ancak 2,08 milyar m3 artma tesislerinde artlmaktadr. Artlmayan ime ve kullanma suyunun toplam iindeki pay % 56,1 dir. DE 2001 yl verilerine gre kanalizasyon hizmeti alan belediye says 1879dur. Kanalizasyon ebekesi ile hizmet verilen nfusun toplam belediye nfusu iindeki oran ise % 78,7 dir. Tm bu deerler salkl ime ve kullanma suyunun salanmasnda ve artma konularnda Trkiye'de ciddi sorunlar olduunu gstermektedir. Bu ereve ierisinde bildirinin amac su ve kanalizasyon hizmetlerinin insan sal asndan nemini vurgulamak, zellikle kentlerde halk sal ve yaam kalitesini etkileyen nemli bir faktr olduunu, alan almas bulgularyla ortaya koymaktr.
Gere ve Yntem
Kasm 2005te Malatya Kentinde, ebeke zerinden kente salanan suyun kalitesindeki deiim ksa bir sre iinde 8.000 kiinin salk kurumlarna bavurmasna neden olmutur. Bu olay zerine ehir Planclar Odas Su Komisyonu Malatya Kentinde hanehalk su kullanm ve diyare grlme durumunu inceleyen bir anket almas yapmtr. Bildiri, bu ankette elde edilen bilgiler ile yerinde yaplan grmelere ve gzlemlere dayanmaktadr.
234
Bulgular / Sonu
Hastaln kt dnemde nn niversitesine l Salk Mdrl tarafndan yollanan su rneklerinde koli basili saptanmtr. niversitenin ehir imesuyunda ve hastalarn dksnda gerekli laboratuar incelemeleri sonucunda salgna neden olan rotavirus antijeni her iki rnekte de grlm ve hastaln viral kaynakl olduu aklanmtr. ebeke sularna kanalizasyon suyu karmnn yansra ebeke sularnda serbest klor bakiyesinin de az olduu tespit edilerek ebeke suyunun u noktalarndaki klor seviyesinin 0,5 ppm den daha dk olmamas iin sper klorlama nlemi alnmtr (nn niversitesi Kamuoyu duyurusu, Kasm, 2005). Yukarda belirtilen nedenler dorultusunda PO tarafndan Malatya kentinde yaplan alma sonularnda da hastaln, hanehalknn su kullanm alkanlklarna ilikin hijyen koullarndan daha ok, su ve kanalizasyon hizmetinden kaynaklanan sorunlara dayal olduu grlmtr. Malatya Belediyesinde halkn saln dorudan etkileyen su, kanalizasyon ve atksu iletme hizmetlerinde iin gerektirdii bilgi ve deneyime sahip olmayan elemanlarn istihtam edilmesi, halk sal iin bir tehdit oluturmaktadr. Salgna neden olan etken, imesuyu ebekesinde tespit edilen E.kolibasilidir. Bu durum imesuyuna atksuyun kartnn bir gstergesidir. Malatya kentinde mevcut su ebekesindeki szntnn %40 dzeyinde olmas da ebekede fiziksel ve teknik sorunlarn olduunu gstermektedir. Malatya rneinde ve benzer almalarda saptanan ortak sonu, salkl bir kentsel yaam iin gvenilir ve salkl suya eriimin fiziksel olarak salanmas kadar, hizmetin denebilir dzeyde ve kesintisiz olarak kamu hizmeti anlay iinde verilmesi gerekliidir. Bu ise ancak, salkl, gvenilir ve denebilir koullarda suya eriimin, merkezi ve yerel ynetimler tarafndan da bir insan hakk olarak kabul edilmesi ve suyun sosyal bir deer olduu grnden hareketle ynetilmesine baldr. Ayrca hizmetin dorudan kentlinin yaam kalitesine ve saln etkileyen bir kamu hizmeti olduu bilinci iinde, ebeke suyunun kalitesinin srekli izlenmesi ve halka duyurulacak ekilde yaynlanmasn salayacak effaf bir yerel hizmet ynetim anlaynn belediyeler tarafndan benimsenmesi gerekir. Anahtar Kelimeler: halk sal, kamu hizmeti, kentsel yaam kalitesi, su ve kanalizasyon hizmetleri
235
B3 Kent ve Ergonomi
0080 / S40.
Erzurum Kent Merkezindeki Donat Elemanlarnn Ergonomilerinin Deerlendirilmesi

BULUT Yahya, ATABEYOLU mer, YEL Pervin
Atatrk niversitesi Ziraat Fakltesi Peyzaj Mimarl Blm, Erzurum
Giri
Donat elemanlar, hayatn vazgeilmez unsurlar, bir mekan yaanabilir ve anlaml klan, insanlarn fonksiyonel ve estetiksel ihtiyalarn karlayan, tasarmsal ve zmsel elerin banda gelir. Aydnlatma elemanlarndan p kutularna, kapal veya ak her trden oturma mekanlarna ve unsurlarna, bitki kasalarndan deme ve kaplama malzemelerine, eme ve su unsurlarna, uyar ve yn levhalarna ve otobs duraklarndan telefon kulbelerine kadar bir kenti ekillendirmekte ve ilevsel klmakta kullanlan tm detaylar donat elemanlar kapsamna girmektedir. Donat elemanlarnn varl veya yokluu kadar, ergonomik zellikleri de byk nem tamaktadr. Donat elemanlarnn varl fonksiyonel zelliklerin karlanmasn salarken, ergonomik zellikleri de insan sal zerine nemli etkilerde bulunur. Ergonomik donat elemanlar salkl bir kent ve kentlinin de teminatdrlar. Bu amala, Erzurum kentindeki donat elemanlar da ergonomileri ve insan salna etkileri ynnden ele alnarak, incelenmilerdir.
Gere ve Yntem
alma alann Erzurum kent merkezinde yer alan Cumhuriyet Caddesi ve yakn evresindeki yerleimler ve parklar oluturmaktadr. Bu alan ierisinde nemli grlen olumlu ve olumsuz tm donat elemanlar ele alnarak incelenmitir. almada etd, veri toplama, analiz ve senteze dayal Peyzaj Aratrma Yntemleri kullanlmtr.
Bulgular
alma alannn youn kullanmlara sahip olan kent merkezi ve yakn evresi olmas nedeniyle donat elemanlarnda da eitlie rastlanmaktadr. Uygun rnekler de mevcut
236
Kent ve Salk Sempozyumu 07/09 Haziran 2006 BURSA olmakla birlikte, standartlara uygun olmayan ve ergonomik olmad tespit edilen donat elemanlarna da rastlanmtr. Otobs duraklar olduka olumlu ancak saylar bakmndan yetersiz bulunurken, p kutular ve oturma mekanlar da yine sayca yetersiz ergonomik anlamda ise bir blm iklimsel faktrlere uyumsuzluk nedeniyle olumsuz bulunmutur. Aydnlatma elemanlar eitli tiplerde olup kimi dekoratif, kimi standart formlu, yer yer fonksiyonel ve fonksiyon d rneklere rastlanmtr. Ayrca insan saln tehdit edebilecek ve ergonomik vasflara uymayan aydnlatma elemanlar da tespit edilmitir. Yaya gzergahlar ve deme malzemesi blgenin iklim artlar asndan ve uygulama teknii ynnden olumlu ve olumsuz ynler ortaya koymaktadr. Ayrca yaya gzergahlar zerindeki kullanmlar ve bitkilendirmelerde de pek ok olumsuzlua rastlanmtr. Ancak, kaldrmlardaki rampalar olumlu bir zellik olarak gze arpmaktadr. Yn ve iaret levhalarnn ise pek ounun ergonomik pozisyonlarda olmadklar ve yaya trafiini etkileyip, tehlikeli olabildii belirlenmitir.
Sonu
ncelenen blgede donat elemanlarndan, kullanm yerinde ve uygun olan rneklerin yan sra pek ok da olumsuz rnekler tespit edilmitir. Bu olumsuzluklarn dzeltilmesi ounlukla yer deiimi veya kk yapsal almalarla zlebilir. Donat elemanlarnn younluklarnn artrlmas ise fonksiyonlarn tam olarak karlanp, ihtiyaca cevap verebilmesi adna etkili olacaktr. Baz elemanlar iin bakm yaplmas ergonomik zelliklerde de geliime yol aacaktr. Donat elemanlarnn kullanm, yer seimi ve malzeme tercihinde ergonomik kayglar gdlmemesi bir baka sorundur. Bu almalar srasnda yaplacak olan ergonomi temelli tercihler kent ve kentli geliimi zerine dorudan etki salayacaktr. nceleme alannn kent merkezi olmas nedeniyle daha youn bir ekilde ilevsel ve estetik unsurlara yer verilmeli, blgenin iklim koullar gz nne alnarak zellikle iklim uyumlu ergonomi salanmal, oturma guruplar, deme malzemeleri, otobs duraklar ve telefon kabinlerinde bu unsura bilhassa dikkat edilmelidir. Anahtar Kelimeler: Ergonomi, donat elemanlar, kent imaj
237
0081 / S41.
Erzurum Kenti Ak-Yeil Alanlarn Fiziksel Engelliler Kullanm Ynnden Yeterliliinin Belirlenmesi
YILMAZ Hasan, Z Ik, DEMRCAN Neslihan, ATABEYOLU mer, TOY Sleyman
Giri
Trkiye genelinde fiziksel engelli nfusu olduka yksek olmasna karn kamusal veya zel alan kullanmlarnda engellilere ynelik planlama ve uygulama rnekleri gelimi lkelere gre olduka yetersiz konumdadr.
Gere ve Yntem
Dou Anadolu Blgesinin en nemli kentlerinden birisi olan Erzurumda; mevcut ak-yeil alanlarn (park, kaldrm, otapark, ulam vb.) fiziksel engellilerce kullanm ynnde yeterliliini (FEKY) ortaya koymak amacyla yaplmtr. Kentin en nemli 5 park; eriebilirlik, ulam, gvenlik, rampa, korkuluk, ynlendirici levha, wc, otopark vb. gibi kriterler gz nne alnarak FEKY deerleri tespit edilmitir.
Bulgular ve Sonu
Eriilebilirlik yzdeleri; resmi kurum baheleri ve kaldrmlar iin %31.25, kent merkezindeki parklardan 100.Yl Park %25, Aziziye Park %37.5, Kk ay Bahesi %25, eenistan Park %50, Yakutiye Park %18,75 olarak belirlenmitir. Aratrma sonucunda kent ak-yeil alanlarnn FEKY deerleri olduka dk olarak belirlenmi ve alan kullanmlar zerinde nerilerde bulunulmutur. Anahtar Kelimeler: Erzurum, Fiziksel Engelliler, Ak-Yeil Alan
238
Ergonomik Kent ve Engelliler

KALAYCI Aye, KUTAY Elif Ltfiye, KESM Gniz Aknc
Abant zzet Baysal niversitesi,peyzaj Mimarl Ana Bilim Dal, Dzce
Ama
ada kentleme kriterlerinin ska tartld gnmzde, nfusun ve dolaysyla gereksinimlerin hzla artmas, kent planlama srecinde ergonomik zellikte ve herkes iin ulalabilir nitelikte dzenlemeler yapmay gerekli klmaktadr. Kelime anlam olarak dnldnde ergonomi, rnleri, grevleri ve evreyi iinde yaayan ve alanlara uyumlu hale getirerek kalite, verimlilik ve performansn nndeki bariyerleri kaldran nitelikler btndr. Doru planlanmayan, ulalabilir olmayan evrede engelli kiiler i gcne katkda bulunamadklar gibi, kendi gnlk ihtiyalarn dahi karlamakta zorluk ekmektedirler. Bu almada, ergonomik olmayan kent dzenlemesi iinde engelli kiilerin karlaabilecei birtakm sorunlardan bahsedilmi ve baz zm nerileri sunulmutur.
Yntem-Gereler
alma kapsamnda yerli ve yabanc kaynaklar taranp, kiisel gzlemlere dayanarak konu hakknda yorum yaplmtr.
Bulgular
Toplum iinde yaayan her birey frsat ve olanaklardan eit derecede yararlanma hakkna sahiptir. Kalc engel tayan bireylerin yan sra, her insan hayatnn belli dneminde geici engellilik durumu tayabilecei gibi, gn iinde yorgunluk, uykusuzluk ve dikkat eksiklii gibi baz nedenlerle salkl bir insan dahi engelli konumuna geebilmektedir. Kent planlama srecinde yaplan hatalar sonucu bireylerin hareketleri kstlanmakta, kent ergonomik olma niteliini yitirmektedir. Ulalabilir olmayan bir evre ayn zamanda ergonomik nitelikleri tamyor demektir. Engelli bireyler kstlanan yaam alanlar dolaysyla tketici konumuna gemekte, lke nfusunun yaklak %10 unun kalc engel durumu olan kiilerden olumas bu durumun ekonomik adan topluma verdii zarar ortaya koymaktadr.
Sonular
ada, ergonomik bir kent, herkes iin ulalabilir nitelikte olan bir kent anlamna gelmektedir. Planlama srecinde bu niteliklerin gz nne alnmas, toplumun tamamnn ihtiyalarn eksiksiz karlamasn, her bireyin i gcne katkda bulunmasn ve dolaysyla sosyal ve ekonomik adan lkenin gelimesini salayacaktr. Bu balamda ergonomik ve ulalabilir kent dzenlemeleri iin baz neriler getirilmitir:
239
Kent ve Salk Sempozyumu 07/09 Haziran 2006 BURSA Planlama engelli bireylerin hareketlerini kstlamayacak ekilde yaplmal, engelli kiilerin kullanabildii alanlarn ounluunu salkl insanlarn rahatlkla kullanabildii unutulmamaldr. Meslek disiplinlerinin ortak almalaryla zel ve kamu alanlarnda engelli bireyler iin uygun yaam alanlar oluturulmaldr. zellikle kent ii ulam alanlarnda gerekli nlemler alnmal ve belirtilen standartlar dahilinde, engelli bir bireyin yardm almadan bir yerden bir yere gidebilecei ekilde ulam a oluturulmaldr. Ak alanlarda olduu kadar yap ilerinde de engelli bireylerin kullanmlar gz nne alnarak planlama yaplmaldr. Gerekli yasal dzenlemelerle evre dzenleme planlarnda ulalabilirlik kriterlerinin uygulanmas zorunlu hale getirilmelidir.
Anahtar Kelimeler: engelliler,ergonomi,kent
240
Kentsel Meknda Evrensel Tasarm: Tasarmcnn Hibir Kesimi Dlamama Balamnda Sorumluluu mu?
DKTA Erdal Onur, ERGN enel
Dokuz Eyll niversitesi Mimarlk Fakltesi ehir ve Blge Planlama Blm Tnaztepe Kamps Dou Cad. No: 209 35160 Kurueme Buca-zmir
Kent -her ne kadar merkez kavramlarndan biri olan politikann ierii, modern perspektifle birlikte, etik alandan ynetme yeteneine doru kaym olsa dahi- hala politik bir aradaln, sz sylemenin ve elbette bir takm aralarla kendini grnr klmann ortam olmay srdrmektedir. nsann politik varln srdrebilmesi iin bir kamusal alanda yer almas, hatta bir kamusal meknda fiziksel olarak bulunmas da hala nemsenmesi gereken koullardan biridir. Oysa engellilik ve yallktan tr bedenleri tm ilevlerini tam olarak yerine getiremeyen bireylerin, sanal meknn arasal kolaylatrcl gibi kimi aralar dolaymyla kamusal alandan olmasa da, yaratlan fiziksel zorluklar nedeniyle kamusal mekndan uzakta tutulmas, zellikle mekn organizasyonu pratiinde oklukla sre giden bir durumdur. Sorun ksmen, mekn organizasyonu epistemesinde bu gruplarn yer alnda devam eden yetersizliklerden de kaynaklanmakla birlikte, alanda retilen bilginin, gndelik retim ierisinde, plan ve projelerde yeterince yer alamam ve nesne olarak meknsallaamam olmasnda kendini daha ok gstermektedir. Bu sorunun kaynaklarndan belki de en nemlisi mekn organizasyonu srecinde aktif rol alan planc, mimar, peyzaj mimar ve benzeri kiilerden oluan kesimin politik ve elbette politii kavray tarzlaryla ilikili olarak etik sorumluluklar konusunda henz yerleikleememi ve rasyonel bir karlk bulamam duyarllk dzeyleridir. Fiziksel evre tasarm ve retimi zellikle kentsel meknda ve kamusala, daha da ok toplumsala ynelik gerekletirildiinde, gerek ya da tzel kiiler arasnda olsun temelde ekonomik olan bir ilgiyi aan ve sorumluluk/ykmllk nceliklerini baka bir noktaya tayan ilikiye sahiptir. Denklik, karlkllk ieren politik/etik bir anlay tekilik durumunu, olumsuz tnlar veren ideolojik tutumlar darda brakan ve her koulda birlikte var olabilmeyi tercih eden bir perspektifte eritebilir. Ancak zellikle gnmzde, politik ve toplumsal yaantnn, szn ettiimiz bu koullarda var olabilmesi iin, ncelikle ortama, yaantya nfuz etmi ve etkinlii nedeniyle de onlara fazla yer brakmayan ekonomizmin retmi olduu, retici/tketici ilikisi balamnda oluan kategorizasyonun almas gerekmektedir. Ekonomik temelli bir ilikide retici/tketici ilikisi somut karlkllk ve oklukla kar temelli ilgi ve beklentiler balamnda bir ykmllk ilikisi olarak olumaktadr. Oysa Bildiri zetleri Kitab Szel Bildiriler
241
Kent ve Salk Sempozyumu 07/09 Haziran 2006 BURSA politik/toplumsal ilgide denklik, karlkllk sorumlulua dayal bir ilikiyi gereksinir. Bu noktada ykmllk ve sorumluluk arasndaki farkllk nemlidir. Ykmllk bir zorunluluu ifade eder ve tercih sz konusu deildir. Yaplmamas durumunda iki tarafn dnda, rnein bir yarg kademesinin zecei bir srece girilir. Oysa sorumlulukta tercih sz konusudur. Sorumluluk balamnda kiilerin dierleriyle kurduklar iliki politik temelli etik bir nitelie sahip olmaktadr. Tercih sorununun kiisellii sonucunda, tercih ynelimlerini etkileyebilecek ve toplum yararn gzetmeye eilimli bir etik ereveye sahip olunamamas durumunda oluan boluk ise hzla dier egemen erevelerce doldurulmaktadr. Bu balamda zellikle kentsel mekn retiminde, kentsel meknn politik/toplumsal ieriine bal olarak gsterdii denklik, karlkllk durumunun salanabilecei ve bundan yararlanacak herkesin en azndan fiziksel olarak eriebilecei bir nitelikte olmasnn sorumluluu planlayann/tasarlayann omuzlarnda olmaktadr. Bu noktada evrensel ya da kapsayc tasarm olarak adlandrlan ve mimarlk, ehir ve blge planlama, endstriyel rn tasarm gibi tasarmn her alannda, ortalama insanlar dnda kald dnlen gruplar gz nnde bulundurarak yaplan tasarm ediminin toplumsal yararla olan ilgisi, yukarda belirtilen ekonomist ya da politik/etik, toplumsal arasnda yapt tercihle, yani bir bakma topluma kar stlendii sorumluluuyla ilikili olarak deerlendirilmelidir. Hatta denilebilir ki mekn organizasyonu ile ilikili tm alanlar bu perspektifin eletirel eleinden geirilerek yeniden tanmlanmak durumunda kalacaklardr. Anahtar Szckler: Kentsel mekn rgtlenmesi, kamusal alan, kamusal mekn, politik/etik/toplumsal sorumluluk, evrensel tasarm.
242
Diyarbakrdaki Konutlarda Dme Olgular ve Risk Faktrleri

CEYLAN Ali*, TATLI Mehmet**, GZEL Aslan**, KURT Mehmet Emin*,LN Ersen*
* Dicle niversitesi Tp Fakltesi Halk Sal AD. ** Dicle niversitesi Tp Fakltesi Nroirurji AD.
Ama
Bu alma, Diyarbakr il merkezindeki konutlardaki dme olgularn saptamak ve konutlardaki dme riskini arttran yapsal faktrleri ortaya karmak amacyla yaplmtr.
Yntem
Tanmlayc tipte olan bu almada Diyarbakr il merkezinde bulunan belediye blgesinde konut saylarna orantl olarak mahalle ve sokaklar belirlenmi, toplam 15 mahalleden rast gele 5 sokak ve her sokaktan 20 konut olmak zere 1500 konuta ulamak planlanmtr. Toplam 1445 konuta gidilmi, konutta oturan kiilerle yz yze grlerek birer anket uygulanmtr. Bu konutlarda dme olup olmad ve dmeye neden olabilecek konutun fizik yaps ile ilgili riskler sorgulanmtr. Verilerin deerlendirilmesinde kesikli deikenler iin yzdeler, srekli deikenler iin aritmetik ortalama ve standart sapmalar hesaplanm, frekans dalmlarnn gsterildii apraz tabloda ki kare analizi yaplmtr.
Bulgular
Aratrmaya alnan konutlarn % 44 Balar, % 40I Yeniehir ve % 16I Sur Belediyesi snrlar iinde idi. Binalarn yaps, % 51.3 ok katl apartman, % 18.3 yma bina, % 18.5i gecekondu ve % 10.7si mstakil baheli ev eklindeydi. Grme yaplan kiiler 8.9 8.2 yldan beri ayn konutta oturuyordu. Binalarn % 16.3nde dme yks vard. Den olgularn ya ortalamas 15.4+15.2 olup, % 69.1i 15 yandan kk ocuklard. Cinsiyet dalm % 39.4 erkek, % 60.6 kadn eklindeydi. Dme olgularnn % 49.6snda damdan, % 26.4nde merdivenden, % 11.0inde balkondan, % 4.9unda yksek duvardan, % 1.2sinde aatan dme yks vard. Dme nedenlerini dalm % 98 kaza, % 1.6 intihar, % 0.4 itme eklindeydi. Olgularn % 37si dme sonucu hastaneye yatrlm, % 29.3nde tedavi sonras sekel kalmtr. Dme riskini arttracak yapsal eksiklik ynnden incelenen konutlarn % 50sinde at olmayan dz dam, % 32.9unda korkuluksuz pencere, % 19.8inde korkuluksuz merdiven, % 10unda korkuluksuz balkon, % 10unda yetersiz aydnlatma, % 6.2 sinde asansr boluu Bildiri zetleri Kitab Szel Bildiriler
243
Kent ve Salk Sempozyumu 07/09 Haziran 2006 BURSA bulunmaktayd. Konutlarn % 19.2sinyaknnda yksek duvar, % 12.4nde klabilen yksek aa vard. at ya da damn k kaplarnda kilit yada herhangi bir kontrol nlemi olmayan konutlarda dme olgusu oran % 27.6 iken, kontroll olan konutlarda ayn oran % 8.7 olup risk 4 kat daha fazla bulundu. Ayn oranlar sras ile geceleri damda yatlan konutlarda % 28.6, yatlmayan konutlarda % 9.1 olup risk 3.1 kat daha fazla idi. Konutlarn at-damlarnn etrafnda korkuluk olmamas dme riskini 2.8 kat, merdivenlerde korkuluk olmamas 1.8 kat arttryordu. Dme yks olan konutlarn % 61.2si 1-2 katl olan konutlard. Yine dme yks olan konutlardaki ortalama oda says 2.7 0.9, bu konutlarda ortalama kii says 7.9 4.5 bulundu. Ayn oranlar me olmayanlarda srasyla 3.3 0.9 ve 6.6 2.6 kadard.
Sonu
Dme olgularnn yarsnn damdan dme ve denlerin % 70inin 15 yandan kk ocuklarn olmas iklimin scak olmas nedeniyle zellikle yaz aylarnda at dam vs ak alanlarda yatma alkanl olan blgelerde kiilerin zellikle ocuklar korumalar konusunda eitimi nemlidir. at-dam balkon ve merdivenlerin etrafna korkuluk yaplmas ve buralara klarn kontroll olmas gerekir. Yerel ynetimlerdeki teknik elemanlar tarafndan bu tr yapsal eksikler giderildikten sonra binalara ruhsat vermeleri konusunda duyarl olmaldr. Anahtar Kelimeler: Yksekten dme, salkl konut, damdan dme, kafa travmas.
244
Engelliler Asndan Kentlerin Ergonomik Yaps: Bursa Kenti rnei

KARAKURT Tosun Elif
Uluda niversitesi Sosyal Bilimler Meslek Yksek Okulu, Yerel Ynetimler Program
Kentlerin gerek fiziksel bakmdan gerekse nfus asndan bymeleriyle kentlerde farkl ya gruplarnda, eitim seviyelerinde, mesleklerde, fiziksel ve ruhsal yaplarda, sosyo-ekonomik statlerde bulunan kiilere rastlamak mmkndr. Kenti var eden ve ona anlam kazandran bu eitliliktir. Yerel ve merkezi yneticiler, kentlerdeki bu eitlilii gz nnde bulundurarak kentteki tm bireylere eit ekilde hizmet etmelidirler. Kentlerdeki mevcut mekansal dzenlemeler ve donanmsal altyap incelendiinde, merkezi ve yerel ynetimlerin, kentlerdeki eitlilii dikkate almadan standart planlar ve uygulamalar yrrle koymalar, kentlerde fiziksel-ruhsal yetersizlikleri bulunan engelliler, yallar, hastalar, vb. iin olumsuz neticelere yol amaktadr. Oysa T.C. 1982 Anayasasnda, nsan Haklar Evrensel Bildirgesinde ve Avrupa Kentsel artnda zrller, yallar, hastalar ve sosyo-ekonomik bakmdan engelliler koruma altna alnmlardr. Bu kiiler toplumdaki dier bireylerle eit haklara sahiplerdir. Toplumdaki engelli bireylerin, dier kentlilerle ayn haklardan ve hizmetlerden yararlanabilmeleri iin kentsel ve mimari tasarmlarda fiziksel durumlar ve kapasiteleri gz nne alnmaldr. Ulalabilirlilik ilkesi erevesinde; engelli bireylerin kentsel olanaklardan dier kentliler gibi yararlanabilmeleri iin kentin, engellilerin fiziksel yaplarna gre yeniden planlanmas ve/veya yaplandrlmas gerekir. Ayrca engellilerin kentsel olanaklara ve hizmetlere ulaabilmeleri amacyla ulam altyapsnn da engellilerin fiziksel ve ruhsal kapasitelerine gre yeniden yaplandrlmas gerekmektedir. almada; Trkiyede mekansal planlamann, mimari dzenlemelerin ve ulam altyapsnn, kentlerde yaayan fiziksel ve ruhsal yetersizlikleri bulunan engelliler, yallar, hastalarn fiziksel ve ruhsal yaplarna uygunluunun analizi amalanmaktadr. Bu erevede, ilk olarak engellilerin kentsel hizmetlerden yararlanabilmelerinde asgari koullarn neler olduu ortaya konulmutur. kinci safhada, kentlerde yaayan tm kentlililerin eit haklardan yararlanmalar gerekliliini vurgulayan Avrupa Kentsel art ele alnmtr. nc olarak, rneklem olarak alnan Bursann mekansal yapsnn ve donanmsal altyapsnn engelliler asndan ergonomisi irdelenmitir. Kullanlan yntem u ekildedir; birinci ve ikinci blmde, fizikselruhsal adan yetersiz olan kentlilerin haklar; yaplarn, mekansal donanmn ve ulam sisteminin sahip olmas gereken zellikler ortaya kuramsal erevede konulmaktadr. almann son blmnde ise, rneklem olarak ele alnan Bursa kentinin mekansal ve donanmsal altyapsnn engelliler asndan ergonomik yaps; gzlemler, yerel ynetim idarelerinde bulunan yetkili kiilerden elde edilen bilgiler, engelli kentlilerle gerekletirilecek grmeler yoluyla irdelenmitir. almada ortaya kan sonu u ekildedir; Avrupa Kenti unvann tayan Bursann, Avrupa Kentsel artnn engellilere ynelik 7. maddesinde belirtilen hususlar yerine getirmedii grlmektedir. Bursa kent merkezi, merkez ile balamnda incelenmitir. Bildiri zetleri Kitab Szel Bildiriler
245
Kent ve Salk Sempozyumu 07/09 Haziran 2006 BURSA Buna gre; kentin geleneksel idari, ticari, dini ve yerleim mekanlarn oluturan Yldrm ve Osmangazi lelerinde, engellileri dikkate almayan kentsel dzenlemelerin, mekandaki fiziksel engellerin ve ulam olanaklarndaki yetersizliklerin, engelli kentlilerin kentsel hizmetlerden ve faaliyetlerden dier kentliler gibi yararlanmasna neden olduu gzlenmektedir. Kentin yeni yerleim blgesi olan Nilfer lesinde ise, mekansal dzenlemelerde engellileri de dikkate alan bir anlayn hakim olduu fakat engellilere ynelik ulam olanaklarnn yetersiz olduu grlmektedir. Bu olumsuzluklara ramen Bursa, engellilerle ilgili almalarn en youn yapld kentlerden birisidir. Trkiyede ilk defa Bursa Valiliinin nclnde, engellilerin sorunlarna zm bulma amacyla l zrller Kurulu kurulmutur. Bursa Bykehir Belediyesi tarafndan Engelli ve Yallar in Ulam Kolaylatrma Projesi hazrlanm olup, kentin eitli blgelerinde almalar srdrlmektedir. Neticede Avrupa Kenti olan Bursada yaplan almalar ve dzenlemeler, engellilerin kentsel hizmet ve olanaklardan dier kentlilerle eit ekilde yararlanabilmeleri iin yetersizdir. Anahtar Kelimeler; Kentli haklar, fiziksel ve ruhsal adan yetersiz kentliler, Ulalabilirlilik, Kentsel ve mimari tasarm.
246
B4 Yenilenebilir Enerji Kaynaklar

0050 / S54.
ok Katl Yaplarda Yenilenebilir Enerji Kullanm

ASLTRK Emine Nur
Hacettepe niversitesi Gzel Sanatlar Fak. Mimarlk ve evre Tasarm Bl, Ankara
Giderek artan kent nfusu ve arsa fiyatlar, rant hrs, byk firmalarn g ve prestij gsterisi, ok katl yaplarn yaygn ekilde ina edilmesine neden olmutur. Hzla ilerleyen teknoloji, yeni inaat teknikleri ve malzemeleriyle gkdelenler ehir siluetleri iinde yerlerini alrken, sebep olduklar evre sorunlar da katlanarak bymektedir. Her gn binlerce insann ziyaret ettii bu yaplar adeta kent iinde kent oluturmakta ve bir takm olumsuz koullar da gndeme getirmektedir. Bunlar; evre kirlilii (hava, grlt kirlilii vb), trafik skkl, alt yap ve atk madde problemi, fazla enerji kullanm, yap-insan-yeil alan ilikisi eklinde sralanabilir. Bu bildirinin amac, dnyada ok katl yaplarda yenilenebilir enerji kaynaklarnn kullanm yntemlerinin aklanmas ve srdrlebilir tasarm kriterlerinin oluturulmasdr. Bu balamda, dnyada srdrlebilir mimarlk anlayna rnek oluturan ve enerji kullanmna alternatif zmler sunan ok katl yaplar arasndan seilen rneklerle gncelleen tasarm kriterleri irdelenirken, lkemizde konuya yaklam tartlaacaktr. Yaplan aratrmalar; kentlerde, yaplarn %40-50 oranyla enerji kullanmnda ba ektiini ve youn olarak hava kirliliine neden olduklarn kantlamtr. Sz konusu binalarda fiziksel konfor artlarnn salanmas iin kullanlan enerji miktarnn fazlal tasarmc ve mhendisleri farkl zm araylarna yneltmitir. Gelecek kuaklara daha yksek yaam standartlar brakabilmek, bugn sahip olduumuz doal kaynaklarn tutumlu ve aklc kullanmna baldr. 2002 ylnda gerekleen, 6. Avrupa evresel Eylem Programnn hazrlad evre 2010: Kendi Geleceimiz Kendi Seimimiz isimli kongre kapsamnda, 2010 ylna kadar ilerleme kaydedilecek tasarm ve evre temal hedefler de belirlenmitir: Peyzaj deerlerinin ve kltr mirasnn korunmas. Toplumsal yaam kalitesinin ykseltilmesi. Kk ve orta lekli iletmelerle evresel performansn canlandrlmasna ynelik ibirlii salanmas. evre dostu malzeme ve rnleri daha yaygn kullanan tasarm anlaynn benimsenmesi. Tasarm, planlama ve uygulama aamalarnda, yenilenebilir enerji dahil, evre asndan sorumluluk yanstan tedbirlerin zendirilmesi.
zetlenen hedefler, srdrlebilir tasarm anlaynn da temelini oluturmaktadr. Daha az ile daha ok elde edebilmek slogann benimseyen tasarmclar ok katl yaplarn gereksinim duyduu byk miktarlarda enerjiyi daha alt seviyelere tamay ve neden olduklar evre Bildiri zetleri Kitab Szel Bildiriler
247
Kent ve Salk Sempozyumu 07/09 Haziran 2006 BURSA sorunlarn minimuma indirmeyi hedeflemektedir. Yenilenebilir enerji, doal havalandrma, alt yap, geri dnml malzeme, trafik sorunlar, bina ii ve dnda yeil alan kullanmlaryla ilgili konularda atlan her olumlu adm daha yaanlabilir bir evre iin byk nem tamaktadr. Byk hacimlerin stlmas-soutulmas iin kullanlan klima sistemleri yerlerini havalandrma kuleleri, rzgar ve su kanallar gibi doal yntemlere terk etmektedir. Photovoltaic sistemler, zel cephe kaplamalar gibi yeni yntemlerle gne enerjisi bina iinde kullanlabilmektedir. Bina cephesine yerletirilen hareketli paneller gne nlarnn fazlasn yanstarak mekanlarn gereinden fazla snmasn engellemektedir. Bina atsna ve cephesine yerletirilen dzenekler rzgarn ve gne hareketlerinin durumuna gre lmler yaparak gereinden fazla enerji tketimine engel olmaktadr. Baz binalarda tasarlanan ift kat cephe arasnda kalan bolukta oluan doal hava sirklasyonu, klima sistemlerine olan gereksinimi neredeyse ortadan kaldrmaktadr. 1970lerde patlak veren enerji kriziyle eldeki kaynaklarn sonsuz olmad anlalmtr. 2000lerde gemi tecrbelerden elde edilen bu bilinle, kendi enerjisini reten ve geri dnml malzemelerle ina edilen yap retimi hedeflenmektedir. Dnya zerinde bu anlayla tasarlanm evre dostu yksek yaplarn says her geen gn artmaktadr. Bildiri kapsamnda, tm bu gncel tasarm yaklamlar ve yenilenebilir enerji anlayn destekleyen teknik zmler, farkl corafyalardan seilen ok katl yap rnekleri eliinde sunulacak ve Trkiyedeki ada uygulamalarla kyaslanacaktr.
248
Yelkenli Rzgar arklar le Kentlerdeki Kk Enerji htiyalarnn Karlanmas

YALINDA Saim, ABDULLA Gabil
Akdeniz niversitesi Mhendislik Fakltesi, Makine Mhendislii Ana Bilim Dal, Antalya
Enerji sektr; retilmesi, dntrlmesi, iletilmesi, depolanmas, ilenmesi ve kullanlmas yn ile kresel etkileri olan, insanl ve dnyamz ok yakndan ilgilendiren bir sektrdr. Bu nedenle dnyann nde gelen teknik, sosyal, ekonomik, siyasal ve savunma konular arasndadr. Enerjiyi bu derece nemli klan, sanayi devrimi sonras insan nfusunun artmas ve dolaysyla ihtiyalarnn da oalmas ve eitlenmesidir. Son eyrek yzylda teknolojik ve siyasal anlamalar, ekonomik dalgalanmalar, savalar ve konfor artlarmz direk etkileyen gelimeler incelenecek olursa bunlarn direkt yada dolayl olarak enerji kaynakl olduu grlecektir. 1973 - 79 yllarnda gerekleen Arap petrol ambargolar ile en son Rusya ve Ukrayna arasnda yaanan ve lkemizde de etkileri hissedilen doalgaz krizi bunun en ak rneidir. Gerekleen krizler sonucunda lkeler enerjilerini ulusallatrma yolunu semi; salk, sosyal ve evresel kayglarda buna eklenince, ok eskiden beri bilinen, yenilenebilir enerji kaynaklar bir anda tekrar gndeme gelmitir. Yenilenebilir enerji; doann kendi dngs iinde, bir sonraki gn aynen mevcut olabilen enerji kayna olarak tanmlanabilir. Doann bize sunduu enerji kaynaklarndan bir tanesi de rzgar enerjisidir. Kaynann elde edilebilirlii, evresel etkileri, yatrm ve retim maliyetleri ve kaynann mr en nemli avantajlarndandr. Rzgar enerjisinden mekanik enerji elde etme yntemleri ok eskiden beri bilinen basit sistemlerdir. Bu amala ok fazla sayda yntem ve farkl konstrksiyonlar gelitirilmi, kullanlm ve hala kullanlmaktadr. lk kullanm alanlar su pompalar, yel deirmenleri ve yelkenli gemiler olmutur. Bu yntem ve konstrksiyonlarn analizi rzgar enerjisinin dntrlmesinde kullanlan basit ve ayn zamanda en verimli yntemin; yelkenlerin enerji elde etmek amacyla kullanlmadn ortaya koymaktadr. Arl binlerle tona varan gemilerin yelkenlerle hareket ettirildii ve bu yntemin var olan btn dier yntemlerden ok daha ucuz olduu bilinmektedir. Yelkenlerin kullanlmamasnn ana nedeninin yelkenli dntrclerden alnan enerjinin burucu momente evrilmesi iin uygun bir konstrksiyonun bulunmamasnda aramak gerekir. Blmmzde yaplan almalar sonucu yelkenden alnan enerjiyi burucu momente dntrebilen bir yntem ve bu yntemi gerekletirecek rzgar ark gelitirilmitir. almamzda, dk aerodinamik performanslarndan dolay dier rzgar trbinlerine gre daha az kullanlan, savonius tipi rzgar ark incelenmitir. Dier rzgar arklarna gre; dk rzgar hzlarnda iyi balang karakteristiklerine sahip olmas, yapmnn kolay ve ucuz olmas, rzgarn ynnden bamsz olmas ve kendi kendine ilk harekete balamas gibi stnlklere sahiptir. Dey eksenli bir rzgar ark olan, Savonius rzgar ark 1925 ylnda Finlandiyal bir mhendis olan Sigurd Savonius tarafndan kefedilmitir. Sistem iki yatay disk arasna yerletirilmi ve merkezleri birbirine gre simetrik olarak kaydrlm iki yarm Bildiri zetleri Kitab Szel Bildiriler
249
Kent ve Salk Sempozyumu 07/09 Haziran 2006 BURSA silindirden olumaktadr. Savonius rzgar ark; belirli bir hzla gelen rzgarn etkisiyle, ark oluturan silindirin i ksmnda pozitif ve d ksmnda negatif bir moment olumas sonucunda pozitif moment ynnde dnmektedir. Deney amac ile yaplm Yelkenli Rzgar ark zerinde yaplan gzlemler; 1.Dnerken yelkenlerin kolay aldklarn ve rzgar yakaladklarn, 2.Ters ynde hareket esnasnda tamamen kapandklarn, 3.arkn rzgarn ynnden etkilemediini ortaya koymutur. Gelitirilen Savonius rzgar ark; Darrieus rzgar ark gibi dier dey eksenli rzgar arklarnn ilk harekete geirilmesinde yardmc dzenek olarak, krsal kesimlerindeki kk g ihtiyalarnn karlanmasnda, kk iftlik ve bahelerin sulama ve elektrik ihtiyacnn karlanmasnda daha etkin bir biimde kullanlabilir. Anahtar Kelimeler: Savonius rzgar ark, Yenilenebilir enerji, Yelken
250
B5 Ekolojik Toplum
0003 / S52.
Brksel Kentinde Ekolojik An (Yeil A) Elemenlarn ve evre Deerlerini Korumaya Ynelik Eitim Etkinlikleri-Kamu Ve Sivil Toplum rgtleri
DEMREL ner, PRSELMOLU Zeynep, SARIKO Elif, ZDEMR Buket
Karadeniz Teknik niversitesi Orman Fakltesi, Peyzaj Mimarl Blm, Trabzon/Trkiye
Ama
Toplumlarn uygarlk dzeyine kout bir gelime gsteren yeil alan ve nitelikleri gnmzde bir yandan planl gelien kentlerin vazgeilmez eleri olurken dier yandan ada kent kavramnda sosyo-kltrel yaam niteliinin birer gstergesi durumuna gelmitir. Peyzajn estetik deerinin ve ak hava rekreatif dzenlemelerin nem kazand kentlerde, aalkl alanlar-yeil alanlar ve zengin biyolojik deere sahip olan alanlar, ncelikli ve koruma yaklamlarn arlk kazand bir nemde ele alnmaktadr. Sz edilen yeil an kendilerinden beklenen sosyal ve evresel ilevleri yerine getirebilmeleri; uygun doal ekolojik artlar altnda olmalar, faydalanmann srdrlebilir ynetim esasna gre yaplmas ve yasal ve ynetsel adan doal bir statde tutulabilmesiyle olanakldr. Bu btnsellik iindeki yaklamdan hareketle btn canl varlklar iin sunduu ilevler nedeniyle ekim alan olan ve bunun doal sonucu olarak eitli ve youn kullanmlara sahne olan ve bozulmalara urayan kentsel yeil a iin koruma amal bir planlama yaklam yannda evre deerlerini korumaya ynelik bilinli bir toplumun-ekolojik toplumun da yaratlmas hedeflenmelidir.
Yntem-Gereler
alma, Brksel Kenti ve krsaln da iine alan bir alanda gerekletirilmitir. Bu almada, Belikada Brksel Kentinin sahip olduu yeil a hakknda bilgi verilerek, kentte kamu kurumlar ile gnll sivil toplum rgtlerinin stlendikleri almalarn tantm yaplmaktadr. Ayrca Brksel Kentinde yeil an bir paras olan Soignes Kent Ormann da rekreasyon, turizm ve eitim etkinliklerinin genel bir tantm yapldktan sonra bu etkinlikler sonucu duyarl orman ekosistemlerinde yaanan bozulma ve deiim sreci de ortaya konmutur.
251
Bulgular
Bu ksmda, Brksel ve evresinin sahip olduu zengin evresel ve biyolojik kaynak deerlerinin bozulmadan korunarak yenilenmesi iin Brksel evre Ynetimi Enstits ile evre Bakanlnn ibirliinde gerekletirilen Doal Rezerv Ynetim Anlay, alma Ofisleri gibi kamu giriimleri yan sra toplumun evresel kirlilikler ile yeil alanlarn evresel duyarllklar konularnda inisiyatif stlenebilecek sivil oluumlar hakknda bilgi verilmektedir. Ayrca, rnek alma alan olarak belirlenen Soignes Kent Ormannda da rekreatif ve turistik amal insan kullanmndan kaynaklanan topraklarda gzlenen olumsuz fiziksel etkiler, su-grlt-grsel ve hava kirlilii konularnda da bilgi verilmektedir.
Sonular
Gnmzde artk youn insan kullanmna sahne olan kentlerle, ekoloji arasnda nasl bir uyum yakalanabilir sorusuna cevap aranmaktadr. Kent planlamaclar ve kentin sosyoekonomik yaamnda sz sahibi farkl kesimlerin aktrleri, azalan ve kaybolan doal deerleri kent iinde yeniden oluturmann gayreti iindedirler. Srdrlebilir kent planlamasnn ve evre ynetiminin nndeki mali ve siyasi engelleri ykma abalarnn ortak bir noktas vardr: gr alverii yapan ve ortak alan kararl insanlarn dinamizmi. Kentlerin insan uygarlklarn salayan ve sonunda bu uygarlklar kurtaracak ite bu insan enerjisi younluudur. Anahtar Kelimeler: Soignes Orman, Orman Rekreasyonu, Eitim Etkinlikleri, Orman Kirlilii, Kamu ve Sivil Toplum rgtleri
252
evre Sorunlar Farkndalk Dzeyinin rdelenmesine likin Bir n alma: Mersin rnei
GDELEK Erturul
Mersin niversitesi Fen Edebiyat Fakltesi Psikoloji Blm, Mersin
Ama
nsan yaad evreyi etkiler. Tm canllar arasnda yaad evreye bu kadar etki yapan baka bir canl yoktur. ernobilde yaananlar, yamur ormanlarnn her geen gn yok olmas, ozon tabakasndaki deliin her geen gn biraz daha bymesi hep insan eliyle gereklemi olgulardr. nsan sevdiini korur, tandn ve anladn sever, bildii eyi tanr ve anlar. te bu nedenle bilmek ve farknda olmak hemen her ey iin son derece nemlidir. evre sorunlar konusunda farkndalk iki temel amaca hizmet eder: Birincisi insann da ierisinde yaad tm yaam evresinin anlalmasn salar, ikincisi evre sorunlarn zme konusunda olumlu tutum geliimini gerekletirir. evre sorunlar hakknda bilgi sahibi olmak ya da evre sorunlarndan haberdar olmak gnmz insan iin yaamsal bir nem arz etmektedir. Bu aratrmann amac, Mersin rneinde deiik ya ve eitim grubunda yer alan deneklerin evresel farkndalklarn irdelemektir.
Yntem-Gereler
Aratrmada 1200 denek yer almtr. Aratrma yntemi taramadr. evre anketi aratrma arac olarak kullanlmtr. Sz konusu anketle ilgili olarak geerlik, gvenirlik almas ayrca yaplmtr.
Bulgular
Eitim, ya, sosyo-ekonomik dzey deikenlerinin evresel farkndal arttrmad grlmtr.
Sonular
Aratrma sonucunda, genel olarak deneklerin evre sorunlar hakknda yeterli dzeyde bilgi sahibi olmadklar bulunmutur. Anahtar Kelimeler: evre anketi, evresel farkndalk
253
C1 Temel Salk Hizmetlerine Ulalabilirlik

0127 / S75.
Saysal Salk Verilerinin E-Planlama Srecinde Deerlendirilmesi ve Salk Tesis Kararlarnn retiminde Kullanlmas
AYDOAN Muhammed
Dokuz Eyll niversitesi, Mimarlik Fakltesi, ehir Ve Blge Planlama Blm, zmir
Kent Planlama birok disiplin tarafndan retilen bilgi ve kararlarn kesitii, bunlarn koordine edilerek kullanld bir bilim dal ve bir meslek alandr. Bu durum sadece temel planlama sorunlarnn zm iin ekonomi, istatistik, siyaset bilimi gibi alanlara duyulan ihtiya ile ilgili deildir. Ayn zamanda kentlerde her biri farkl ihtiyalar karlayan kullanmlarn, kentlinin ihtiya duyduu alanlarda, byklklerde ve llerde salanmas zorunluluu ile ilgilidir. Onlarca farkl sektr, yzlerce farkl kullanm barndran kentlerin planlanmas srasnda, bu kullanmlarn her birine duyulan gereksinim seviyesinin doru tespit edilmesi, bu kullanmlarn geliimleri iin en uygun ekilde ve konumlarda yerletirilmeleri gerekmektedir. stelik bu gereksinimlerin bugnn kenti iin deil, plan hedef tarihinin, yani gelecein kentleri iin salanmas gereklilii dnldnde, analiz ve karar sreci ok daha karmak hale gelmektedir. Salk, eitim ve sosyokltrel tesisler gibi devletin ve zel sektrn birlikte ya da bamsz yatrmlar yaptklar alanlarda bu sorun daha da bymekte, kimi blgelerde nerilen tesis miktarna yaklalamazken, kimi blgelerde ihtiya fazlas olacak boyutta yatrm yaplmaktadr. Bu durumun klasik planlama yaklam ile zmlenmesi ise son derece zordur. Ancak son yllarda gelimi lkelerde kurulmaya allan bir sistem olan e-planlama ile bu sorunun zmne ynelik byk gelileler kaydedilmitir. e-Planlama: bilgi sistemlerinin planlama srecine katlan tm kurumlara etkin bir koordinasyon ile dhil edilmesi ve ok eitli yeni teknolojilerin yaratt ek olanaklar dikkate alnarak planlama sisteminin katlmc bir yaklamla yeniden dzenlenmesi olarak tanmlanabilir. Yurtdndaki birok uygulama rneinde e-Planlama olarak adlandrlan bu yeni bir sistem ile farkl kurumlarn rettikleri verilerin planlama srecinde daha etkin kullanmnn salanmasyla, gemite yaplmas mmkn olmayan karmak analizlerin kolaylkla yaplabildii grlmektedir. e-Planlama sisteminin Trkiyede ne lde uygulanabilir olduu, kurumlarn kullandklar farkl verilerin hangi formatlarda ve hangi kanallarla paylama alabilecei, srdrmekte Bildiri zetleri Kitab Szel Bildiriler
254
Kent ve Salk Sempozyumu 07/09 Haziran 2006 BURSA olduum doktora almas kapsamnda sorgulanmaktadr. Hlihazrda tamamlanma aamasnda olan bu almayla, farkl kurumlarca retilmi eitli formatlardaki verilerin entegrasyonu ve planlama srecinde kullanm iin, veri yapsnn nasl dntrlebilecei kurgulanmaktadr. ok eitli alanlarda kullanlabilecek bu model iin tez almas kapsamnda farkl alanlardaki uygulamalarn nasl olabilecei tartlmaktadr. Bu bildiri ile: yukarda bahsi geen e-planlama sistemi kapsamnda, toplum salna ilikin olarak tutulan salk kaytlarnn planlama verileri ile nasl ilikilendirilebilecei tartlmak istenmektedir. Sala ilikin veri reten kurumlarda, verilerin format ve nitelikleri, bunlarn planlama srecinde toplanan dier verilerle ne ekilde koordine edilebilecei deerlendirilecektir. zmirden bir rnek alanda toplanan salk verilerinin, nasl kent bilgi sistemine aktarlabilecei ve meknsal olarak analiz edilebilir hale getirilecei, olas sonu haritalaryla gsterilecektir. Burada ama, yaplabilecek farkl analiz olaslklarn ve retilebilecek yeni bilgilerin boyutlarn gstermek olacaktr. Sonuta (tez kapsamnda gelitirilen e-planlama modeli ile oluacak veri entegrasyonunun kk bir uygulamas yaplarak) bireysel salk verilerinin kentsel meknda konumlandrlmasnn, hem planlama srecinde doru yatrm kararlarnn verilmesi, hem de kent sal konusunda gerekli mdahale kararlarnn verilebilmesi iin salayabilecei olanaklar gsterilmeye allacaktr.
255
Kentler in Corafi Bilgi Sistem Tabanl Salk Bilgi Sistemi Uygulamas: Trabzon Kent rnei
OLAK Ebru Hsniye*, YILDIRIM Volkan, AYDINOLU Arif ada
KT.Jeodezi ve Fotogrametri Mhendislii Blm; GISLab 61080 Trabzon
Gelien dnyamzda yaanan sosyal, ekonomik, evresel ve teknolojik deiimler, sal daha da nemli bir konu olarak gndeme tam ve salk hizmetleri ynetiminde srdrlebilir politikalarn belirlenmesini ncelikli bir gereksinim haline getirmitir. 1999 ylnda Rio Zirvesinde balatlan ve lkemizde 81 ilde hayata geirilmesi dnlen Herkes iin Salk ve Yerel Gndem 21 hedefleri dorultusunda Salkl ehirler Projesi hazrlanmtr. Dnya Salk rgt (DS)nn nclnde hazrlanan projede, ehirlerde yaanan salk sorunlarnn nne geilmesi iin giriimler balatlmtr. AB 6. ereve ve Halk Sal gibi uluslar aras programlarn ulusal Salk Bilgi Sistemi (SBS) oluturulmas gerekliliini vurgulamas zerine, Trkiye SBS projesi 2004 ylnda Salk Bakanl tarafndan balatlmtr. TSBS ile amalanan toplum salnn korunmas ve gelitirilmesi iin Bilgi ve letiim Teknolojilerinin (BT) salk alannda etkin ve verimli biimde kullanmn salamaktr. Bu almada amalanan, kent bazl btncl yaklamlarla salk hizmetleri ynetim planlamasna katkda bulunmaktr. TSBSde kullanlacak Corafi Bilgi Sistemi (CBS) teknolojileri yardmyla, salk bilgilerinin demografik verilerle harita tabanl ilenmesi sonucu, karar verme mekanizmalarna destek salayacak sorgu ve analizler gerekletirilebilmektedir. Yaplan almada, Trabzon kenti iin yollar, mahalleler, bina ve nfus dalm gibi kent dokusunu temsil eden konumsal veri katmanlar dijital hale getirilerek, ArcGIS yazlm ile CBS alma ortamnda akll haritalara dntrlmtr. Salk hizmetlerine ynelik zm sunmak amacyla da, salk ocaklar, hastaneler, dispanserler, poliklinikler, 112 salk merkezleri, zel muayenehaneler, eczane ve medikal vb. salk hizmeti sunan birimlerin; yeri, kullanm ekli, ambulans durumu, personel durumlar ve yatak kapasitesi gibi bilgileri Trabzon kenti iin kurulan CBS ile btnletirilmitir. Trabzon kentinde CBS teknolojileri yardmyla gerekletirilen sorgu ve analizler sonucu aadaki bulgular elde edilmitir; 1- 112 ambulans birimlerinin kent iindeki konumlar ve kent iindeki yollarn gn iindeki younluklar dikkate alnarak hesaplanan ortalama sr zamanlar ile gerekletirilen kaynak tahsisi uygulamasnda kentin bat ksmnda bir, dou ksmnda en az iki adet ambulans konulandrlmas gerei belirlenmitir. Bu analizde bir ambulansn en etkin ulam zaman 8 dakika olarak ngrlmtr. 2- Trabzon Devlet Karayolu zerinde, Pelitli Mevkiinde meydana gelen bir kazada olay yerine en yakn ambulansn ynlendirilmesi ve bu ambulansn yarallar en yakn hastaneye ulatrmas iin geen sre (en yakn ambulans nn Mahallesi, en yakn hastane Bildiri zetleri Kitab Szel Bildiriler
256
Kent ve Salk Sempozyumu 07/09 Haziran 2006 BURSA niversite Mahallesi Farabi Hastanesi) 26 dakika olarak belirlenmitir. Kent iindeki yollara ait dn, tek yn, trafie kapal yol ve kavak bekleme sreleri gibi bilgiler dikkate alnarak gerekletirilen bu uygulamann sonucu, 112 salk merkezi yerlerinin yeniden deerlendirilmesi gereini ortaya karmtr. 3- Kent merkezinde salk ocaklarnn konumu, mahalle nfus younluklar, grevli doktor saylar ve gnlk hasta muayene kapasiteleri dikkate alnarak gerekletirilen analizde ise, kentin batsnda kalan 2 Nolu Beirli Mahallesinde ve dou ksmnda kalan Kanuni Mahallesinde Salk Oca kurulmas gerei belirlenmitir. Bu alma ile salkla ilgili planlamalarn yaplmasnda ynlendirici olarak, salk hizmeti sunan birimlerin dalmnn gsterildii haritalar retilmitir. Var olan salk kurulularnn kent iindeki konumu ve kentin nfus dalm konumsal olarak irdelenerek, salk kuruluu gereksinimi olan yerlerin belirlenmesi iin rnek almalar yaplmtr. Kentin var olan ambulans potansiyeli gz nne alnarak, yerleim yerlerine en ksa srede ulalabilirlii salayacak analizlerle, ambulanslarn konulandrlaca yerlerin belirlenmesi hedeflenmitir. Sonu olarak; TSBSnin alt bileenlerinden biri olan ekirdek Kaynak Ynetim Sistemi (KYS) ile btnleik kurulabilecek CBSnin, yatrm planlama, acil eylem planlar gibi konularda salk hizmetlerinin ynetimine katk salayabilecei belirlenmitir. Anahtar Kelimeler: Corafi Bilgi Sistemi (CBS), Salk hizmetleri ynetimi, Trabzon, Trkiye Salk Bilgi Sistemi (TSBS).
257
C4 Okul Sal
0084 / S49.
Trkiye'de Okul Sal Balamnda lkretim Binalarnn Deerlendirilmesi

YKSEL en*, TOKAY Semra**
* Yldz Teknik niversitesi, Mimarlk Fak., evre Dzenleme Bilim Dal, stanbul ** Maltepe niversitesi, Mimarlk Fakltesi, stanbul
Toplumlar, salkl ve iyi yetimi bireyler sayesinde glenirler. Ancak; insanlarn hayatn bedensel ve ruhsal bakmdan salkl bir ekilde srdrebilmesi, yaamlarnn her dnemini salkl evrelerde geirmesine baldr. zellikle ocuklarn iyi bir insan olarak yetimesi iin gerekli olan temel bilgi ve becerilerini kazand 6 -14 yalarn kapsayan ilkretim yllar, yaamlarnda belirleyici bir yer tutmaktadr. Bu dnemlerinde gnlerinin byk bir blmn geirdikleri ilkretim yaplar ocuklarn bedensel ve ruhsal adan gelimelerinde nemli bir rol oynar. lkemizde, sekiz yllk eitimin zorunlu hale gelmesiyle ilkokul ve ortaokul eitimleri birletirilerek zaten saysal olarak yetersiz olan binalarda, birbirinden farkl ya gruplarnda olan ocuklarn birlikte (ayn mekanlarda), eitim grmelerine neden olmutur. Saysal yetersizlii gidermek ve yeni mekanlar oluturmak iin mevcut ilkokullarda; -Kat ilavesi ve -Ek bina yapmna veya -Tip okul projelerin yeniden yapmna gidilmitir. Bu uygulama sonucunda, ocuun geliimine cevap vermeyen, iinde sadece snflarn bulunduu salksz yaplar ortaya kmtr. Ancak; mevcut binalara yaplan ilavelerin ve yeni yaplan tip binalarn okul salna uygunluu tartlmaldr. Salkl insan yetitirebilmek iin, sadece eitim programlar deil, eitim binalarnn kalitesine de dikkat edilmelidir. Bu amaca ynelik olarak; Trkiyedeki mevcut ilkretim yaplar, niteliksel ve niceliksel adan deerlendirilerek; gelime andaki ocuklarn hem bedensel hem de ruhsal salklar zerindeki etkileri irdelenmitir. Yaplan alan almasnda, farkl gelir ve kltr gruplarna sahip olan stanbul - Maltepe lesinde, tesadfi rnekleme yntemiyle seilen ilkretim okullarnda, okul yneticileri, rehber retmenler ve rencilerle grlm ve tespitler yaplmtr. Elde edilen bulgular; mevcut ilkretim yaplarnda i ve d mekanlarn, nitelik ve nicelik asndan standartlarn altnda olduunu gstermitir. Bu yetersizlikler, hem renci hem ynetici hem de retmenleri olumsuz ynde etkilemektedir. Anahtar Kelimeler: lkretim binalar, okul sal, salkl evre
258
Ankarada Bir lkretim Okulu rencilerinin ve retmenlerinin ve Konu Uzmanlarnn Okul evre Algsnn Deerlendirilmesi
TEMEL Fehminaz, SEVENCAN Funda, BOZTA Gledal, VAZOLU Songl, GLER aatay
Hacettepe niversitesi Tp Fakltesi Halk Sal AD, Ankara
Giri
ocuklar fizik, biyolojik ve sosyal evreden nemli lde etkilenen bir gruptur. evredeki birok faktrn etkilemesine bal olarak ocuklarda nemli salk sorunlar ortaya kabilmektedir. ocuklar yaamlarnn nemli bir ksmn okul ve evresinde geirmektedir, bu yzden okul ve evresi, evresel etmenlerden etkilendikleri nemli yerlerden biridir ve niteliinin ykseltilmesi gereken zel bir evre olarak ele alnmak zorundadr. rencilerin ve retmenlerin okul ve evresini nasl algladklarn renmek bu zgl blgenin niteliinin artrlmas asndan yararl olacaktr. Bu almada; Ankara ehrinde, bir ilkretim okulu rencilerinin, retmenlerinin ve konu ile ilgili uzmanlarn bu okul ve evresini nasl algladklarn deerlendirmek amalanmtr.
Gere Yntem
Kesitsel tipte olan bu aratrmada, Ankarada bir lkretim Okulunun 6., 7., ve 8. snflarnda renim grmekte olan 350 rencinin 325ine (%92.8), okulda alan 38 retmenin 23ne (%60.5) ve bu okulda iki yldr bir proje kapsamnda almalar yapan niversitede grevli 7 retim yesine ulalmtr. Veriler, aratrmaclar tarafndan 9 Mart 2006da gzlem altnda anket yntemiyle toplanmtr. Ankette, rencilerin, retmenlerin ve konu ile ilgili uzmanlarn okul ve evresini deerlendirmeleri iin baz zelliklere 1den (olumsuz) 5e (olumlu) kadar puan vermeleri istenmitir. Bu puanlar toplanarak 11 konu ile ilgili toplam puan hesaplanmtr. Alnabilecek en dk puan 11, en yksek puan ise 55dir. Analizler SPSS 13.0 paket programyla yaplmtr. Analizlerde yzde dalmlar ve ortalamalar aras farkn deerlendirilmesinde t-testi kullanlmtr.
Bulgular
Aratrmaya katlan rencilerin %46.6s erkek, %53,4 kadndr ve ya ortalamas 13.030.94 yldr (min=11, max=16). retmenlerin %50si, retim yelerinin biri erkektir. retmenlerin ya ortalamas 38.91.6 yldr (min=28, max=56). Okul ve evresinin dzenini nasl algladklarn deerlendirmek iin birden bee kadar puan vermeleri istendiinde rencilerin %30.1i (94 renci) be puan (dzenli), retmenlerin %34.8i (sekiz retmen) bir puan (dzensiz), konu ile ilgili drt uzman ise puan vermitir. rencilerin %44.6s (135 renci) okul ve evresini grltl olarak deerlendirmitir (1 Bildiri zetleri Kitab Szel Bildiriler
259
Kent ve Salk Sempozyumu 07/09 Haziran 2006 BURSA puan), retmenlerin %40.9u (9 retmen) puan, konu ile ilgili uzmanlarn ise bir puan vermitir. Okul ve evresinin temizliine rencilerin %28.5i (87 renci) be puan, retmenlerin %39.1i (dokuz retmen) drt puan, uzmanlarn drd ise puan vermitir. Okul ve evresi deerlendirmesinde dosta sorusuna rencilerin %30.1i ve retmenlerin %30.4 be puan, uzmanlarn ise drd drt puan vermitir. rencilerin en olumlu algladklar zellik okulun geni (%47.1), lk (%38.0) ve dzenli olmas (%30.1) iken, en olumsuz algladklar zellik ise okulun grltl (%44.6), kt kokulu (%27.6) ve konforsuz olmasdr (%27.2). retmenlerin en olumlu algladklar zellik lk (%34.8), dosta (%30.4) ve geni olmas (%21.7) iken, en olumsuz algladklar zellik ise okulun dzensiz (%34.8), grltl (%27.3) ve iyi dekore edilmemi olmasdr (%27.3). Konu ile ilgili uzmanlar belirtilen zelliklerin hibirini olumlu olarak deerlendirmemitir. Okul ve evresinin deerlendirilmesi iin rencilerin verdikleri puanlarn ortalamas 31.190.63 (min=0, max=55), retmenlerin verdikleri puanlarn ortalamas 30.962.16 (min=12, max=51), konu ile ilgili uzmanlarn verdikleri puanlarn ortalamas ise 27.577.69dur (min=13, max=35). renci ve retmenlerin okul ve evresini deerlendirmek iin verdikleri ortalama puanlar arasnda anlaml bir fark bulunamamtr (t=0.095, p=0.924). rencilerin okul ve evresini deerlendirmek iin verdikleri ortalama puanlarda cinsiyete gre anlaml bir fark bulunamamtr (t=0.915,p=0.361).
Yorumlar
Okul ve evresinin renci, retmen ve okulda almalar yapan retim yeleri tarafndan nasl alglandn renmek amacyla yaplan bu almada rencilerin, retmenlerin ve uzmanlarn alg farkllklar dikkat ekmektedir. renciler ve retmenlere okul ve evresini deerlendirmek iin verdikleri ortalama puanlar arasnda istatistiksel olarak anlaml fark bulunmasa da yzde dalmlar farkl bulunmutur. Alg konusunda yaplm almalar az saydadr ve bu konuda yeni almalara ihtiya vardr. Alg konusunda yaplacak aratrmalar niceliksel verilerle de desteklenmelidir. Okul ve evresi iin yaplacak mdahale almalarnda rencilerin, retmenlerin ve konu ile ilgili uzmanlarn alglarnn gz nne alnmas gerekmektedir. Anahtar Kelimeler: evre, evre Algs, Okul, renci, retmen
260
Bursa li Nilfer le Merkezinde Yer Alan Okullarda Gda Sat Ve retim Yerlerinin Denetimi ve Sonularnn Deerlendirilmesi
SEKN Rukiye etin, PALA Kayhan, AKI Nalan
Uluda niversitesi, Halk Sal Anabilim Dal, Bursa
Giri
Tm dnyada yaygn olan gda kaynakl hastalklar hem gelimi hem de gelimekte olan lkelerde byyen bir halk sal sorunudur. Gdalarla bulaan hastalklar salk risklerinin yannda bireysel, toplumsal ve ulusal dzeyde nemli ekonomik yk de tamaktadr. Okullarda satlan ve sunulan gda maddeleri rencilerin beslenmesinde nemli bir yer tutmaktadr. Toplu gda retim ve tketiminin yaygnlamasyla gda hazrlama ve tketimi yaplan iyerleriyle buralarda alanlarn evresel ve kiisel temizlik kurallarna uyma durumu ve hazrlanan ve tketilen gda maddelerinin insan salna zerine etkisinin nemi giderek artmaktadr. Gdalarn retiminden tketimine kadar tm aamalarda denetlenmesi gda gvenliinin salanmasnda nemli bir admdr. Bu almann amac Nilfer Merkez lesindeki okullarda gda retim ve sat yerlerinin denetlenerek gda gvenlii ile ilgili sorunlarn saptanmasdr.
Gere-Yntem
alma kesitsel tiptedir. Aratrma evreni Nilfer Merkez lesinde bulunan toplam 54 adet, mutfak, yemekhane ve/veya kantini olan, zel ve resmi kre, anaokulu, ilkretim okullar, lise ve dengi okullarla zel eitim kurumlardr. le Milli Eitim Mdrlnden alnan bilgiler dorultusunda tm okullara denetleme ekibiyle 15 Ekim - 15Aralk tarihleri arasnda gidilmitir. Denetleme ekibi U..T.F.ne bal olarak alan bir asistan doktor, Nilfer Belediyesi Gda Denetim Brosunda alan bir veteriner doktor ve zabta grevlilerinden oluturulmutur. Denetlemelerde 27/5/2004 tarihli ve 5179 sayl kanunun baz maddelerine dayanlarak hazrlanan ynetmelikte yer alan ve Tarm ve Ky leri Bakanl tarafndan yaplan denetimlerde kullanlmak zere hazrlanan standart formlar kullanlmtr.
Bulgular
Milli Eitim Mdrlnden alnan okullara ait listede yer alan 54 okuldan 4 geici olarak gda ile ilgili hizmet vermediinden alma dnda braklmtr. Toplam 50 okulda gda retimi ve sat yaplan 71 iyeri denetlenmitir.
261
Kent ve Salk Sempozyumu 07/09 Haziran 2006 BURSA Bu denetimlerin sonunda kantinlerin 9u (%31,0), mutfaklarn 1i (%4,8), yemekhanelerin 1i (%5,6) ve hem yemekhane hem de kantin olarak hizmet veren iyerlerinin 2si (%66,7) uygun olarak deerlendirilmitir. Gda ve Gda ile Temasta Bulunan Madde ve Malzemeleri reten yerlerine Ait Kontrol ve Denetim Formu kullanlarak denetlenen 28 i yerinden 23nde (%82,1) en az bir uygun olmayan durum saptanmtr. 19 iyerinde (% 67,8) personel hijyeni, 15(%53,6) iyerinde ise iletme ii koullarnda eksiklik bulunmutur. Gda Sat ve Toplu Tketim Yerlerine Ait Kontrol ve Denetim Formu kullanlarak denetlenen 43 iyerinden 35 (%81,4) iyerinde en az bir eksiklik saptanmtr. Bunlardan 24nde(%55,8) personel hijyeni ile ilgili konularda, 23 (%53,5) iyerinde ise gda gvenlii, 17 iyerinde (%39,5) ise iyeri hijyenine ilikin eksiklikler saptanmtr. Aratrmaya dahil edilen okullardaki 71 iyerinde alan 215 kiinin 116 s (%54,0) kadn, 99u (%46,0) erkektir. alanlarn ya ortalamas 35,7 9,4 (17-59)dr. alanlardan 156 kiinin (%72,6) salk karnesinin olduu 59 kiinin (%27,4) olmad grlmtr. Salk karnesi olanlardan 36 kiinin (%23,1) portr muayenesinin zamannda yaplmad saptanmtr. alanlarn %42,3 ilkokul mezunu ve %39,1i 30-39 ya grubunda yer almaktadr. Son bir ylda i yerlerinin yalnzca 13 (%18,3) denetlenmitir.
Sonu
yerlerinde genel olarak personel hijyeni, gda gvenlii ve iyeri hijyenine ilikin eksiklikler saptanmtr. Saptanan eksikliklerin ou yaplacak denetimler ve eitimler sonunda dzeltilebilecek zelliktedir. Bu konuda sektrler aras ibirlii salanmaldr. Anahtar Kelimeler: Gda Gvenlii, Okul Sal, Gda Denetimi
262
C5 Salkl Yalanma
0077 / S14.
Yal Sal rgtlenmesi Model nerisi

GRAY Hatice*, MESER Reci*, SAATLI Gl*, YCETN Nuray**, AYDIN Pnar***, UKU Reyhan*
* Dokuz Eyll niversitesi Tp Fakltesi Halk Sal Anabilim Dal ** zmir Konak Salk Grup Bakanl ** zmir l Salk Mdrl Tlay Akta Meme Tan Merkezi
Giri
Dnyada toplam nfus iinde yal nfus oran artmaktadr. 1950 ylnda dnya nfusunun %8.1i, gnmzde ise yaklak %10u 60 ya ve zeridedir. 2050 ylnda bu orann %22.1ye kaca belirtilmektedir. Trkiyede 2000de yal oran %5.7 iken, 2050de %20.0 olaca ngrlmektedir. Nfusun yalanmasnn, yallarn salk gereksinimlerinin artmasnn yannda toplumsal alanda ekonomik ve sosyal birok sonular bulunmaktadr. Yalanma salt gelimi lkelerin sorunu deildir. u anda youn gen nfusa sahip olan az gelimi lkeler, yakn gelecekte bu gen nfusun yalanmasyla ok daha geni bir yal nfusla kar karya kalacaklarndan, yallar iin bir rgtlenme modeli gelitirmelidir.
Ama
Trkiye iin yal salna ilikin bir rgtlenme modeli oluturmaktr.
Yntem
Dokuz Eyll niversitesi Tp Fakltesi Halk Sal doktora rencileri ve bir retim yesi, 20052006 gz dneminde Yal Sal dersi kapsamnda yaptklar grup almas sonucu Trkiyede yal salna ilikin rgtlenme modeli oluturmutur.
Bulgular
Oluturulan modelin amac saln gelitirilmesi, yalla ilikin risk etmenlerinin ortadan kaldrlmas ile hastalk ve engelliliin nlenmesi, hastalklarn erken tans, saaltm ve esenlendirmenin yannda yalnn sosyal adan da desteklenmesidir. Modelin temel zellikleri aada zetlenmitir: Merkezi olarak planlanmal, ulusal salk sistemi ile btnlemi olmaldr. Temel kurum salk ocaklar olmal, verilecek hizmetin kapsamna ve yalnn sevk edilmesine hekim, ebe, sosyal hizmet uzman, aile ve yal birlikte karar vermelidir.
263
Kent ve Salk Sempozyumu 07/09 Haziran 2006 BURSA Verilen hizmetin ulalabilirlii ve sreklilii salanmaldr. Hizmet tm yallar kapsamal ve sevk zincirine uyulduu koullarda cretsiz olarak sunulmak zere tamamen vergilerle finanse edilmelidir. Planlanan hizmetin lkenin ve ailenin kltrel yaps ve iinde bulunduu koullara uygun olmas salanmaldr. Salk hizmetleri ile sosyal hizmetler Salk Bakanl ile Sosyal Hizmetler Genel Mdrlnn egdmnde btncl olarak sunulmal ve hazrlanmaldr. Hizmetin kapsam: Hizmet ncelikle evde bakm temelli olmaldr. Evde salk bakm salk ocaklar tarafndan yrtlmelidir. Yllk izlem says risk etmenlerine ilikin ltlerle, en az riski olanlara ylda iki kez olacak ekilde belirlenmelidir. Kayt iin kiisel salk fii ve yal izlem kart kullanlmaldr. Sosyal bakm Sosyal Hizmetler Genel Mdrl tarafndan birinci basamak salk kurumlar ile birlikte planlanmal ve salanmaldr. Sosyal hizmet kapsamndaki hizmetler aylk, haftalk ve gnlk younluuna gre belirlenmelidir. Bu hizmetler gnlk yaam aktivitelerine, gnlk kiisel bakm ve temel gereksinimlere ynelik olmal, eitim alm bakclar tarafndan verilmelidir. Evde sosyal bakm salayan ailelere devlet tarafndan vergi indirimi ya da para yardm yaplmaldr. Evde bakmn salanamad durumlarda, ncelikli grup ltleri gznnde bulundurularak yallarn uyum salayabilecekleri bakmevi/huzurevi/yal siteleri gibi alternatif yaam alanlar oluturulmaldr. Aklsal ya da fiziksel adan gereksinim duyulduunda uygun hastane koullar sunulmaldr. Bunlarn yan sra Sosyal Hizmetler Genel Mdrl, belediyeler ya da gnll kurulular tarafndan yaplandrlm sosyal etkinlik merkezleri kurulmaldr. Ekip: Verilecek hizmetlerin kapsam ve sunumunda temel grevliler hekim, ebe ve sosyal hizmet uzmandr. 2-4 salk ocann gereksinimlerinin karlayan fizyoterapist, diyetisyen, psikolog st bir salk merkezinde almaldr. Yal bakm hizmetleri salk alanlarnn lisans ve hizmet ii eitimleriyle btnlemi olmaldr.
Sonu
Yal sal hizmetlerinin salt sregen hastalklarn izlemi olarak ikinci ve nc basamakta, gelene hizmet mant ile yrtlemeyecei bir gerektir. Yal bakm salksosyal bakm iermeli ve temelde birincil salk hizmetleri kapsamnda, eitsizliklerin engellenmesini salayan yasal dzenlemeler ve oluumlarla kurgulanmaldr. Anahtar Kelimeler: yal, salk rgtlenmesi, sosyal hizmet
264
Salkl Yalanmaya Ynelik Mimari Tasarm lkelerinin rdelenmesi

YKSEL en
Yldz Teknik niversitesi, Mimarlk Fakltesi, evre Dzenleme Bilim Dal, stanbul
Gnmzde, tp ve salk alanndaki gelimeler ortalama mr sresini uzatm, bu durum yal nfusunun giderek artmasna neden olmutur. Tm Dnyada olduu gibi Trkiyede de yal nfus artmaktadr. Ancak lkemizde, bu saysal arta karn yal bireylerin gnlk yaamlarnda, konutlarna ve kentsel mekanlara ilikin pek ok sorunlar ortaya kmaktadr. Yalanma srecinde, zamana bal olarak ortaya kan fiziksel, psikolojik ve fonksiyonel deiimler, bireylerin eski yaam koullarn etkileyerek, evreye uyumlarn gletirmektedir. Gerekli nlemler alnmad zaman, belirli bir yatan sonra yetenekleri azalm olan bu insanlar, ruhsal ve fiziksel salklarn da kaybetmeye balamaktadr. Gnmzde, bu durum hem yalanan bireyler hem de toplum iin bir sorun olmakta ve bu sorunlar nleyici zmlerin alnmas gerekmektedir. Bireylerin yaamlarn salkl olarak srdrebilmeleri iin fiziksel, psikolojik ve fonksiyonel kayplarna uygun olarak tasarlanm ortamlara gereksinimleri vardr. Toplumsal yapmzdaki deimeler toplumun en kk birimi olan aileyi etkilemi, zellikle byk kentlerde, geleneksel geni aile tipi, kk ekirdek aile tipine dnmtr. Aile tipinin deimesi yallarn aile iindeki eski yerlerini kaybetmesine neden olmutur. ekirdek aile tipinin zellikleri yallarn aileleriyle oturmasn gletirirken, yallarn da bamsz yaamaya eilimleri olduu belirlenmitir. Ancak, ekonomik yetersizlikler ve yardma gereksinim duymalar ou zaman yal bireylerin yalnz oturmalarn da olanaksz hale getirmektedir. Bu noktada yallara eitli alternatifler sunmann gereklilii ortaya kmaktadr. Trkiyede kentsel mekanlarda, konutlarda ve yal konutlarnda yallara ynelik dzenlemelerin nitelik ve nicelik bakmndan yetersiz olduu grlmektedir. Oysa yal gereksinimleri gzard edilmeden yaplan tasarmlar, bireylerin yaam kalitesini korurken salkl yalanmalarna neden olacak, bakalarna baml olma ve kazalar gibi istenmeyen durumlarn ortaya kmasn da nleyecektir. Dnya Salk Tekilatnn nerdii salkl yalanma hedefine ulaabilmek iin, sosyal hizmetler, salk hizmetleri ve mimarlk gibi konuyla yakn ilikili bilim dallarnn bu konuda nlemler almas gerekmektedir. Kentsel mekanlarda ve mevcut konutlarda yallara ynelik dzenlemeler, gereksinimlere uygun tasarlanm yal konutlar mimarlk alannda yaplacak nemli almalardr. Bu almada salkl yalanmaya ynelik olarak; kentsel mekanlardaki evre dzenlemelerinde, konutlarda ve yal konutlarndaki mimari tasarm ilkeleri ortaya konacaktr. nerilen zmler, yurt ii ve yurt d rnekler iinde deerlendirilerek, irdelenecektir. Anahtar Kelimeler: Kentsel mekan, mimari tasarm, salkl yalanma. Bildiri zetleri Kitab Szel Bildiriler
265
C6 Beslenme, Fiziksel Aktivite ve Salk

0024 / S10.
Bir Grup niversite rencisinin Beslenme Alkanlklar ve Etkileyen Faktrler (2003)

TELATAR Tahsin Gkhan*, NER Sarp*, BEYHUN Nazm Ercment**
* Hacettepe niversitesi Tp Fakltesi Halk Sal Anabilim Dal, Ankara ** Atatrk niversitesi Tp Fakltesi Halk Sal Anabilim Dal, Erzurum
Giri
Salkl beslenme, sal gelitirme kavramnn temel talarndan birisidir. Gen yalarda edinilecek salkl beslenme bilgisi ve davran kalplar kiinin btn yaamnda salnn en st seviyede olmasna katk salamaktadr. Bu aratrmada, Hacettepe niversitesine bal drt yksekokulda renim gren rencilerin beslenme alkanlklarnn ve etkileyen faktrlerin incelenmesi amalanmtr.
Yntem ve Gereler
Tanmlayc tipteki aratrmann evrenini 1357 renci oluturmaktadr. Bir rneklem belirlenmemi, ulalabilen rencilerin tamamndan yaplandrlm bir anket formu araclyla bilgiler toplanmtr. Drt farkl yksekokuldan 929 (%68,5) renciye ulalmtr. Deikenler arasndaki ilikilerin istatistiksel adan deerlendirilmesi t-testi ve varyans analizi kullanlarak yaplmtr. Katlmclarn beslenme zellikleri ile ilgili verdikleri cevaplardan bir olumsuz beslenme puan oluturulmutur. Puanlar 0-10 arasnda deimekte ve dk puan "olumlu" beslenme alkanln gstermektedir. Puanlarn hesaplanmasnda katlmclarn; dzenli beslendiine inanma, her gn n besini dzenli olarak tketme, dzenli olarak kahvalt etme, n aralarnda attrma durumlar, len yemeini nereden yedii ve baz temel besin gruplarn (st, ekmek,tahl, sebze-meyve ve zararllar gruplar) ne sklkta tkettikleri deerlendirilmitir.
Bulgular
Aratrmaya katlan 929 rencinin ya ortalamalar ve standart sapmalar 22,12,0 yl olarak hesaplanmtr. Katlmclarn %89,0 kadndr ve %12,8i herhangi bir salk gvencesi
266
Kent ve Salk Sempozyumu 07/09 Haziran 2006 BURSA olmadn belirtmitir. Yksekokul rencilerinin %25,2si halen sigara kullandn, %30,8i eitli sklklarda alkol kullandn belirtmitir. Aratrmaya katlan rencilerin %69,2si dzenli olarak beslendiklerine inanmadklarn, %30,2si hi fizik egzersiz yapmadn, %65,3 hergn dzenli olarak n tketmediklerini, %83,1i nler arasnda abur-cubur attrdn ve %15,6s dzenli olarak kahvalt yapmadn belirtmitir. Katlmclarn %41,1i ideal kilosunda olduunu dndn, %47,0 da fiziksel ve ruhsal ynden kendilerini ok iyi olarak deerlendirdiini belirtmitir. Aratrmaya katlan rencilerin olumsuz beslenme puan ortalamas 7,61,3 olarak hesaplanmtr. Fiziksel ve ruhsal ynden kendisini ok iyi olarak deerlendiren, her gn ya da gn ar fizik egzersiz yapan, alkol kullanmayan, sigara imeyen ve ideal kiloda olduunu belirten renciler daha dk olumsuz beslenme puan almlardr ve gruplar aras farkllk istatistiksel olarak anlamldr (p<0,05). Katlmclarn yalar, cinsiyetleri ve beyanlarna gre hesaplanan beden kitle indeksleri ile, olumsuz beslenme puanlar arasnda istatistiksel olarak anlaml bir iliki saptanmamtr.
Sonu
Yksekokul rencilerinin salkl beslenme davranlar gstermedikleri saptanmtr. Sigara alkol kullanmama, fiziksel egzersiz yapma gibi sal gelitirme davranlarna sahip olanlarn daha dengeli ve yeterli beslendikleri grlmtr. Anahtar Kelimeler: beslenme, sal gelitirme, niversite rencisi
267
Toplu Beslenme Hizmeti Veren Baz Kurumlarn TS 8985e Gre Deerlendirilmesi: Konya li rnei
AKTA Nazan, ZDOAN Yahya
Seluk niversitesi Mesleki Eitim Fakltesi Beslenme Eitimi Anabilim Dal, Konya
Giri
Bu aratrma, Toplu Beslenme Hizmeti (TBH) veren zel ve devlet kurumlarn genel zelliklerini ve TS 8985e gre tamalar gereken baz kurallarn uygulanma durumunun belirlenmesi amacyla planlanp yrtlmtr.
Gere-Ytem
Aratrma Konya linde rasgele seilen ve aratrma izni alnan, 16 Toplu Beslenme Hizmeti veren kurum zerinde yaplmtr. Toplu Beslenme Servisi (TBS) ynetici diyetisyeni olan kurumlarda diyetisyen ile olmayan kurumlarda ise TBSden sorumlu alanlarla gzlem yapma ve yz yze grme ynetimiyle Ocak 2006 tarihinde uygulanan anket formu araclyla toplanan veriler TS 8985de yer alan baz kurallar asndan deerlendirilmitir. Verilerin istatistiksel zmlenmesinde SPSS (10.0) paket programndan yararlanlm olup, frekans- yzde (%) dalm ve aritmetik ortalamalar alnmtr.
Bulgular
Aratrmaya alnan, TBH veren kurumlarda alan ortalama (x ) personel says 18.6, TBH yararlanan ortalama birey says ise 1058.4dr.alanlarn, %50.0nn ilkokul,%31.2sinin ortaokul, %12.5inin alanla ilgili liseden, % 6.3nn ise 2 yllk yksek retim kurumundan mezun olduklar belirlenmitir. Kurumlarn, tamamnda kuru depo, % 87.5inde souk depo, % 93.7sinde de temizlik malzemeleri iin ayr bir depo vardr. TS 8985de yer alan alanlarla ilgili kurala gre Bulac salgn hastalklar bulunmadna ve bulac salgn hastalk taycs olmadna dair salk raporu almal ve bu rapor her ayda bir yenilenmelidir kuralna, aratrmamzda yer alan kurumlarda alan personelin %37.5inin portr muayenesini 3 ayda bir yaptrarak uyduu %62.5inin ise portr muayenesini 6 ayda bir yaptrarak ilgili kurala uymadklar belirlenmitir. Aratrmamz da yer alan kurumlarda alan personelin %43.0na hizmet ii eitim verilmemektedir. Mutfak ve yemekhane alanlarnn, alrken giydikleri niformalarnn temiz olmad gzlenmi olup yalnz %6.3 her gn niformasn deitirmektedir. TS 8985de alanlar i kyafeti giymeli, mutfakta alanlarn en az iki takm beyaz i kyafeti bulunmaldr kuraln uygulama oran %43.7dir. Kurumlarda, hijyen ve sanitasyon ile ilgili afi, bror, resim bulundurma oran devlete ait kurumlarda %54.5 iken bu oran zel kurumlarda %60.0 olup birbirine yakn oranlardadr. Devlete ait kurumlarda alan personelin, %54.5i, zel Bildiri zetleri Kitab Szel Bildiriler
268
Kent ve Salk Sempozyumu 07/09 Haziran 2006 BURSA kurumlarda alan personelin ise tamamnn mutfak ve yemekhane alanlarnda ayr ayakkab kullandklar belirlenmitir. Kurumlarn %18.7si standart yemek tarifleri kullanmaktadr.
Sonu
Bu aratrmada, TBH kurumlarn genel durumlar tartlmtr. Halk salnda nemli bir konu olarak karmza kan toplu beslenme, kentlemeyle nemi giderek artan bir sektrdr. Gda mhendisi, beslenme uzman, kimyager, a, servis eleman gibi birok meslek grubunu istihdam eden toplu yemek sektrnn sorunlarna halk sal asndan ncelik verilmelidir. Bu aratrmadan elde edilen veriler dorultusunda, toplu beslenme hizmetlerinin baars, yneticilere ve alanlara uzman kiiler tarafndan sk aralklarla hizmet ii eitim verilmesi gerekliliini ortaya koymutur. Kurumlarda standart yemek tarifesi kullanma orannn dk olduu belirlenmi olup, hizmet ii eitim kapsamnda standart yemek tarifesi kullanmann yararlar konusuna da deinilmesi gerekmektedir. Alanla ilgili okullardan mezun olanlarn TBH veren kurumlarda istihdam edilmesine ncelik salanmaldr. Kurumlar, HACCP, ISO 9000 TSE standart belgesi vb. almaya da zendirilerek kamu kurumlarnca yaplan denetlemelerin ilevselliine de zen gsterilmelidir. Anahtar Kelimeler: Toplu beslenme, Halk Sal, Hizmet i Eitim
269
C8 Hasta Haklar
0061 / S24.
Hasta Yaknlarnn Haklar Konusundaki Bilgi Dzeylerinin Belirlenmesi

YILDIRIM Ayegl*, GZ Hlya**, SARGIN Mehmet**, ORBAY Ekrem**
* Marmara niversitesi Salk Eitim Fakltesi Kartal-Cevizli-stanbul **Ltfi Krdar Kartal Eitim Ve Ara. Hast. Kartal-stanbul
Hasta haklar alannda uluslar aras lekte yaanan gelimeler; lkemizde Trk Ceza Kanunu, Ceza Muhakemeleri Kanunu ve Ceza nfaz Kanunundaki deiiklikler ile Hasta Haklar Ynetmelii ve Salk Bakanl Hasta Haklar Ynergesinin uygulamaya girmesi; hak kullanm konusunda giderek artan toplumsal bilin ve duyarllk ve sivil toplum rgtlerinin konuya sahip kmalar nedeniyle hasta haklar, ncelikli bir toplumsal gndem maddesi haline gelmi bulunmaktadr. Oysa hastas ile beraber ayn davranlarla kar karya kalarak sknt eken ve hastalara elik eden yaknlarnn haklar gz ard edilmektedir. Aratrmann amac hasta yaknlarnn, haklar konusundaki tutumlarnn ve bilgi dzeylerinin belirlenmesidir. ubat Mays 2005 tarihleri arasnda, Dr. Ltfi Krdar Eitim ve Aratrma Hastanesi diyabet polikliniine hastas ile birlikte bavuran ve almay kabul eden 165 hasta yakn alma kapsamna alnmtr. Aratrmaclar tarafndan hazrlanm, 15 sorudan oluan, hasta yakn haklar konusunda bilgi ve tutumlarn len bir anket formu uygulanmtr. Hasta yakn haklar aratrma formu(HAYAF) ad verilen ve evet, hayr olmak zere 2 seenekten oluan bu formda en iyi puan 15, en kt puan ise 0 olarak nitelendirilmitir. Aratrmada, hasta yaknlar ortalama bekleme srelerinin 225.7 dakika olduunu, hastalarnn hekimin yannda kalma sresinin 154.7 dakika olduunu belirtmilerdir. Hasta yaknlarnn %88.9u kendilerine ve hastalarna ilgi, alaka, gler yz, anlay, sayg, itina ve ihtimam gsterildiini belirtmilerdir. Fakat, ne hastalarnn, nede kendilerinin hasta haklar konusunda kurs veya seminer vb gibi bir eitim almadklarn belirtmilerdir. Hasta yaknlarnn hasta haklar konusundaki HAYAF ortalamas 7.002.00 olarak belirlenmitir. Hasta yaknlar, 40 ya st ve alt olmak zere iki gruba ayrlmtr. Ya gruplar gre HAYAF ortalamalar asndan istatistiksel olarak nemli farklln olduu (F=7.45,p<0.05) tespit edilmitir. Aratrmada 40 ya ve daha st hasta yaknlarnn hasta haklar bilgisi konusundaki HAYAF skor dzeyleri (6.003.00), 39 ya ve alt hasta yaknlar grubundan (10.002.00) daha dk kmtr. ki ortalama arasnda istatistiksel olarak anlaml bir iliki bulunmutur.(t=4.76; p<0.05). Eitim seviyesi lise ve st olanlarn HAYAF ortalama skorlar (9.00 1.00), orta okul ve daha alt seviyede eitimli(5.00 2.00) olanlara gre istatistiksel olarak anlaml yksek Bildiri zetleri Kitab Szel Bildiriler
270
Kent ve Salk Sempozyumu 07/09 Haziran 2006 BURSA bulunmutur. (t=18.91, p<0.001). Cinsiyete gre HAYAF ortalama skorlar deerlendirildiinde; kadnlarn ortalama HAYAF skorlar (10.002.00) erkeklerinden (7.003.00) istatistiksel olarak anlaml yksek bulunmutur(t=6.30, p<0.001). Aratrmann sonularna gre; 39 yandan daha gen olanlarn, lise ve st eitimlilerin, kadnlarn, hasta yakn haklar konusunda, dier gruba oranla daha bilgili olduu saptanmtr. Hasta yaknlarnn, hasta haklar ve kendi haklar konusunda eitim alabilmeleri iin hastanelerde veya birinci basamak salk hizmetleri kapsamnda, eitim verme amal hasta okullarnn kurulmas olumlu bir adm olacaktr. Bilgilendirilmi hasta ve yakn hem kendi hakkna sahip kabilecek olgunlua eriecek, hem de salk alanlarnn haklarna sayg duyacaktr. Anahtar Kelimeler: Hasta haklar, Hasta Yaknlar, HAYAF.
271
C9 Kentlerde Salk Hizmeti Sunumu

0039 / S77.
Salk Hizmeti Sunumunda Grnmeyen ki Aktr: Hasta Yakn ve Kent Mekan

OKTEN Ayse Nur, EVREN Yiit
Yldz Teknik niversitesi, Mimarlk Fakltesi, ehir Ve Blge Planlama Blm, stanbul
Giri
lkemizde salk sektrnde yer alan eitli aktrler ve rollerinin ynetmeliklerde detayl bir biimde tanmlanmasna karn, salk hizmetlerinin sunumuna informel ve/veya dolayl yoldan eklemlenen baz aktrler bu tanmlamalarn dnda kalmaktadr. Hasta yakn ve hastanelerin yakn evresini oluturan kent mekan, salk sektr iin formel yoldan kurulan organizasyonlarn yeterince aratrlmam ve grnmez iki elemandr (aktrdr). Hasta yakn kamu hastanelerinin kaynak, personel vb. alardan yetersiz kaldklar durumlarda, yasa ve ynetmeliklerde tanml olmayan, ancak ona toplumsal olarak atfedilmi nemli grevler stlenmektedir. Refakati ve dier hasta yaknlar tedavi sresince, yatan hastann eitli salk birimleri arasndaki transferlerine yardmc olur; gnlk bakm ile ilgili hizmet ve malzeme ihtiyalarn karlar; hastanedeki brokratik ilemlerini yrtr ve gerektiinde, ameliyat srasnda kullanlan malzemeler ile eitli bakm rnlerini temin eder. Bu durum, byk operasyonlar yaplan, hasta says ok ve ortalama kal sresi uzun olan, eitli uzmanlam tehis ve tedavi hizmetlerinin verildii kamu hastanelerinin, zellikle yardmc personel ann olduu durumlarda, evrelerindeki kentsel mekan ile etkileime girmelerine neden olmaktadr. Hasta yakn salk hizmetine destek ilevini ou zaman hastane yakn evresindeki, medikal olarak anlan perakendeciler, eczaneler ve laboratuarlar gibi eitli birimlerden mal ve hizmet satn alarak yerine getirmektedir. Bu ilikide hastane giri-k noktalarnn, trafik klarnn, yaya geitlerinin, kentsel mekan dokusunun ve topografyann belirleyici rol oynad gzlemlenmektedir. zellikle yaya eriebilirlik mesafesi iindeki medikal yer seimi bu fizik mekan faktrlerine gre olumaktadr. Bylece, kent mekan hastanedeki salk hizmeti sunumuna farkl bir biimde katlmaktadr.
Gere-Yntem
Bu bildiride stanbul apada, Tp Fakltesi Hastanesi ile yakn evresindeki kentsel mekann ve buradaki medikallerin hasta yakn zerinden etkileimi incelenmektedir. Hasta yaknlarnn davranlar ve salk hizmeti sunumundaki rolleri, bu hastanenin bir cerrahi kliniinde ay sre ile gerekletirilen bir alan aratrmasyla gzlemlenmi ve elde edilen bulgular daha sonra yaplan derinlemesine grmelerle desteklenmitir. Kent mekan ise hem fiziksel eler, hem de ekonomik birimlerin tespiti yoluyla incelenmitir. Bu srete hastane Bildiri zetleri Kitab Szel Bildiriler
272
Kent ve Salk Sempozyumu 07/09 Haziran 2006 BURSA yaya eriim mesafesi iinde kalan blgede bir tespit almas gerekletirilmi ve mevcut medikallerin tmyle anket yaplmtr. Aratrma bulgular, hasta yaknyla ve mekanla ilgili olan veriler eklinde iki grupta toplanabilir: Hasta yaknlar hastanede bulunduklar srede ondan fazla deiik grev stlenmektedir. Bunlar yaa ve cinsiyete gre farkllamaktadr. te yandan, hastane evresinde 6.3 hektarlk bir alanda 40 adet medikal bulunmaktadr. Bu medikallerin yer seimi nedenlerinin banda hasta yaknnn eriebilme mesafesi iinde olmak gelmektedir.
Sonu
Aratrmann temel bulgularn iki adan deerlendirmek mmkndr. rgt kuram asndan ele alndnda hasta yakn ve kentsel fizik mekan eleri, medikal perakendecilerin hastanenin hizmet sunumuna katlmasn salamaktadr. Bylece, bu iki aktr hastanelerin resmi organizasyon emalarnda grnmeyen bir rol stlenmektedir. Ylma teorileri ve kentsel mekann oluumu asndan bakldnda ise, hasta yakn ve kentsel fizik mekan eleri bu kez perakende ticaretin yer seimini etkileyerek ylmasn salayan bir kuvvet olarak karmza kmaktadr. Anahtar Kelimeler: hasta yakn, kent mekan, medikaller, organizasyon, ylma
273
Yallarda 112 Acil Salk Hizmeti Kullanm

DNDAR Cihad, SNTER Ahmet Tevfik, CANBAZ Sevgi, ETNOLU Erhan etin
Ondokuz Mays niversitesi
21.yzyln ilk yarsnda 65 ya ve zeri dnya nfusunun e katlanmas beklenmektedir. Birok salk sisteminin majr nceliklerinden biri de yal hastalara verilecek salk bakmdr. Bu tanmlayc almada, Samsun ili 112 Acil Hizmetleri Komuta Merkezi 2004 yl kaytlar incelenerek, ambulans ars sonucunda tedavi edilen ve/veya nakil yaplan tm olgular iinde 65 ya ve zeri olgular alma kapsamna alnm; toplanan veriler cinsiyet, ya, bavuru saati, mevsim, ntan ve sonulara gre deerlendirilmitir. 2004 ylnda yaplan 9015 bavurunun 2210unu (% 24.5) 65 ya ve zeri olgular oluturmutur. 112 acil kullanm hz 26/1000 kii/yl ile en yksek oranda yine bu ya grubuna aittir. Yallarda acil arlarn k aylarnda ve mesai saatleri dnda daha yksek olduu; kardiyovaskler, nrolojik ve respiratuvar problemlerin ilk bavuru nedenini oluturduu, bavurularn drtte nn hastaneye nakil ile sonuland saptanmtr. Bu veriler srekli artan yal populasyonun salk gereksinimlerinin daha nitelikli zme kavuturulmas iin 112 acil bavurularnn srekli monitrize edilmesi ve salk planlayclarna k tutmas gerektiini ortaya koymaktadr. Anahtar Kelimeler: 112, Acil, Ambulans, Yal
274
0057 / S79.
Salk Hizmetlerinin mar Planlarnda Oluturulma Biimine Ynelik Bir Eletiri

MEHUR Mehmet alar, SA Mehmet Akif
Seluk niversitesi Mhendislik Mimarlk Fakltesi ehir ve Blge Planlama Blm
Salk hizmetlerine ynelik alanlarn belirlenmesi ve bu hizmet alanlarn retilmesine ilikin uygulamalar kent planlama srecinin nemli paralarndan birini oluturmaktadr/oluturmaldr. Bu anlamda, kentsel salk hizmetlerinin nitelik (kalite) dzeyi, byk oranda, kent planlama sreci ve imar planlar ile ilikilidir. Ne var ki, yaamsal nem tayan bir kentsel hizmetin, mar Plan Yaplmas ve Deiikliklerine Ait Esaslara Dair Ynetmelik kapsamnda, sadece teknik standartlar asndan tanmlanmas nemli bir kurgu hatasdr. Sz konusu tanmlamadaki temel yanllk, salk hizmetlerinin, imar planlar kapsamnda, yalnzca, kii bana den m2 standard ve asgari alan bykl asndan ele alnmas; ayrca, metropollerden kasabalara kadar olan farkl byklk ve zellikteki yerleme kademelerinin ayn teknik standartlar erevesinde deerlendirilmesidir. Bu anlamda, kentsel salk hizmetlerinin yrtlecei alanlarn belirlenmesine ynelik srece altlk oluturan Ynetmeliin, bilimsel adan kabul edilebilir olduunu sylemek gtr. Bilimsel adan sorunlu bir yaklam ierisinde ekillenen alanlarn, yeniden deerlendirilebilmesine ynelik srecin ise, ayn Ynetmelik kapsamnda yer alan hkmlerle ortadan kaldrlm olmas, problemi daha da derinletirmektedir. Sz konusu sorunun kayna, oluturulan salk hizmeti alanlarnn kurgusunun doru veya yanl olduuna baklmakszn, bu alanlara ilikin retilecek imar plan deiikliklerinin, edeer nitelikte alan oluturulmas kouluna balanm olmasdr ki, bu yaklam, kurgusu yanl salk hizmeti alanlarnn dokunulmaz hale getirilmesi gibi bir sonu da dourmaktadr. mar planlarn ynlendiren mevzuat hkmleri erevesinde, yaamsal denilebilecek bir dier eksiklik ise, salk hizmetlerinin yer seimine ynelik hibir almn getirilmemi olmasdr. Salk tesislerinin etkin biimde hizmet sunabilmesi ve kentli asndan da haka bir kullanmn salanmas byk lde, tesis alanlarnn konumlandrlmas ile ilintilidir. Bu anlamda, yrme mesafeleri ve salk tesislerinin kent ii ulamla ilikisi, yer seimi sreci asndan yaamsal lde nemli kavramlardr. Ne var ki, zelikle semt-mahalle dzeyinde ilev gren ve yaya ulam asndan youn kullanm olan kk lekli salk tesisi alanlarna ynelik (yrme mesafesi, vb) yer seim kriterlerinin olmamas mevzuat hkmleri asndan nemli bir eksikliktir. Mevcut anlay ierisinde ortaya kan bir dier nemli kurgu hatas ise, kent dzeyinde hizmet veren hastane alanlarna ilikin eriilebilirlik tanmlamasnn, kent merkezine yaknlkla zdeletirilmesidir. Bildiri zetleri Kitab Szel Bildiriler
275
Kent ve Salk Sempozyumu 07/09 Haziran 2006 BURSA Sz konusu alanlar, eriilebilirlii yksek ana tat arterlerine yakn yerlere konumlandrlmas gerekirken, ifade edilen hatal yaklamn benimsenmesi, kent merkezleri zerinde zaten var olan trafik basks artt gibi, zellikle youn saatlerde, hastane alanlarna olan eriilebilirlii en alt dzeye indirgemektedir. Salk hizmetlerinin konumlandrlmasna ynelik tartma ierisinde, son olarak vurgulanmas gereken nokta, hizmetlerin aciliyet (emergency) boyutu ile ilikilidir. Acil salk hizmetlerini (itfaiye ile birlikte) dier kentsel hizmetlerden farkllatran temel nokta, ilk mdahale sresinin nemidir. Dolaysyla, sz konusu hizmetlerin, acil durumlara, olabilecek en ksa srede ulamas, hizmetlerin kentsel alanda seecei yerlerle ilintilidir. Ancak, mevcut yasal dzenlemelerin bu yn ile de yeterli olduunu sylemek son derece gtr. Ortaya konan saptamalar nda, salk hizmetlerinin kent planlarnda oluturulmas gibi kapsaml ve ok boyutlu bir konunun, kent planlarn ynlendiren mevzuat kapsamnda ele alnma eklinin ciddi eksiklikler ierdii aktr. Bu anlamda, alma, imar planlarn ynlendiren mevzuatn, salk hizmetlerinin salanmas ile ilgili ierdii yetersizlikleri tartmay amalamaktadr. Ayrca, kavramsal adan tanmlanan sorunlarn, Konya Kenti ve dier yerlemelerde yaplan uygulamalar nda somutlatrlmas ve olas zm nerilerin ortaya konmas almann bir dier amacdr. Anahtar Kelimeler: mar Mevzuat, mar Plan, Kentsel Salk Hizmetleri
276
Hastanelerin D Mekan Tasarmlar Ve Erzurum Kenti rnei

ATABEYOLU mer, BULUT Yahya
Giri
Hastaneler, kent halk ve kent sal zerine esas amalar ile dorudan, baheleri ve tasarmlar ile de psikolojileri zerine etkili fonksiyon merkezleridir. Genel halk sal ve kullanc kitlesi olan hasta ve ziyaretilerinin psikolojileri zerine bylesine etkili mekanlarn tasarmlar da byk bir zen ve tasarm anlay gerektirir. Hastane bahesi, insanlara hayat hatrlatmas, hayatn renklerini ve gzelliini vurgulamas ve insanlarn dncelerini farkl taraflara ynlendirmeleri adna olduka nemlidir.
Gere ve Yntem
almada etd, veri toplama, analiz ve senteze dayal Peyzaj Aratrma Yntemleri kullanlmtr. Erzurum kenti genelinde merkez noktalar oluturan ve nemli boyutlarda araziler kaplayan hastaneler tespit edilmitir. Bu hastanelerin d mekanlar, planlama, bitkisel ve yapsal tasarm ve donatlar ynnden incelenmitir. Hastanelerin deerlendirilmesinde hastanenin kendi ierii ve yapsna gre hazrlanm puantaj tablosu deerlendirilmitir. Puantaj tablosu ve hastanenin vaziyet plan ile alan ierisinde bizzat gezilerek, puantaj tablosu ierisindeki faktrler yerinde deerlendirilmitir. izelgedeki tm deerlendirme sonular fonksiyonel ve estetik faktrler karsndaki deerlendirmelerin puansal deerleri toplanarak kurumun estetik, fonksiyonel ve toplam puanlar tespit edilmitir. Kategorilere gre puanlar belirlenen hastaneler birbirleriyle karlatrlmtr.
Bulgular
Drt ayr Devlet Hastanesi ele alnm, incelenen hastanelerin hepsinde bir takm dzenlemeler yaplm olduu ancak, yetersiz olduklar gze arpmtr. zellikle yeil alanlarn yetersizlii ilk gze arpan eksiklik olmutur. Hastanelerin bir kanda yeterli yeil alan bulunmasna karn buralarda da bakmszlk ne kmaktadr. Yine baz hastanelerde ksmen salanyor olmasna ramen otopark sknts da bir baka faktrdr. Bu otopark eksiklii zaman zaman yol kenarlarnn bile kullanmna ve trafiin aksamasna neden olmaktadr. Bahe alan dierlerine kyasla ok daha byk ve uygun olan Aziziye Aratrma Hastanesinde bile rekreatif ihtiyalara yer verilmemitir. Geni yeil alanlar oluturulmu
277
Kent ve Salk Sempozyumu 07/09 Haziran 2006 BURSA olmasna ramen, dier hastanelerde de olmad gibi yeterli miktarda kapal ve ak oturma mekanlarna ve gezinti alanlarna dair bahe ksmlar bulunmamaktadr. Baz bahelerde unsurlarn bazlar salanyor olmasna karn, genelde otopark yetersizlii, yetersiz yeil alan, yetersiz ve bakmsz donat elemanlar ve rekreatif fonksiyonlar baznda eksiklikler yaanmaktadr.
Sonu
Yaplan aratrmada hastane bahelerinin mevcut durumu estetik ve fonksiyonel zellikler bakmndan deerlendirilmitir. Deerlendirme sonucunda bu zellikler bakmndan en yksek puan Aziziye Aratrma Hastanesi( 564 p) en dk puan ise Numune hastanesi almtr (234 p) (izelge 1).Ancak bu hastane bahelerinin de toplumun ihtiyalarna yeterince cevap verebilir nitelikte olmad sylenebilir. Bu nedenle hastanelerin baheleri yaplrken mutlaka profesyonel destek alnmal, bir peyzaj projesi dorultusunda almalar gerekletirilmelidir. Mevcut baheler zerinde yine bir peyzaj mimarnn desteiyle yenileme ve deitirme almalar yaplmal, bahedeki eksiklikler giderilmelidir. Bundan sonraki aamada hastaneler, hem estetik ve fonksiyon ilkelerini salamak ve hem de kent halkna rnek tekil etmeleri anlamnda bahelerinde yeniden yaplanmaya gitmelidirler. Bahesi bulunan hastaneler iin bu ok daha kolay olmasna karn, hi bahesi bulunmayan veya yetersiz alana sahip hastaneler iin de etki ve estetii artrc ve hastane evresinde oluturulabilecek minimal peyzaj mimarl almalarna yer verilmelidir. Anahtar Kelimeler: Hastane, bahe, salk, kent izelge 1. Hastanelere gre puan dalmlar Kurum (Hastaneler) Estetik Puan Fonksiyonel Puan Toplam Puan 303 394 115 160 972 464 564 234 312 1547
Yakutiye Aratrma Hastanesi 161 Aziziye Aratrma Hastanesi Numune Hastanesi SSK Hastanesi Toplam Puan 170 119 152 602
278
Kentlerde Salk Yaplarnn Mekanlarnn Srdrlebilir Tasarm Asndan ncelenmesi

SAYIL Onaran Bilge
Hacettepe niversiesi Gzel Sanatlar Fak., Mimarlk Ve evre Tasarm Bl., Ankara
Gnmzde enerji, su ve dier doal kaynaklarn giderek azalmas, tasarmclar srdrlebilir tasarm anlayna ynlendirmektedir. zellikle 1987deki Brutland Raporu ile srdrlebilirlik kavram tm dnyada doal kaynaklardan bugnk kuaklar kadar gelecek kuaklarn da faydalanabilmesi adna nemini giderek arttrmaya balamtr. Bu yllardan itibaren; yaplarn yeil alanlarna, yapm yntemlerine, alt yap sistemlerine, evreyle uyumlarna tasarm kriterleri olarak nem verilmi ve i mekanda kullanlan malzemeler genel olarak deerlendirilmitir. ehirlerin oluumunda katks olan pek ok i alannda, evreyle ilgili kurulular gnmzde halen srdrlebilir tasarmlarla gerektii gibi ilgilenmemektedir. Ancak; Dnya Salk rgt, Agenda 21 Eylem Plan gibi salkla ilgili dzenlemeler, srdrlebilirlik kavram zerinde titizlikle durmaktadr. ada bir anlayla gnmzde; srdrlebilir byk lekli yap tasarmlarna nem verilmeye balanmtr. zellikle, i mekanlarda kullanlan malzemeler ve i mekan tasarm insan saln etkilemektedir. Hastane ve dier salk yaplarnda da pek ok farkl malzeme ve rn bir arada kullanlmaktadr. Burada kullanlacak olan tm ekipmann evresiyle uyumlu olmas beklenemez, ancak; daha ok hastane mekanlarnda kullanlan malzemelerin evresiyle uyumlu, yerel, geri dnml ve salkl malzemelerden seilmesi nemlidir. Malzeme kullanmn minimuma indiren, enerji ve su kullanmn azaltan yapm teknikleri tm yaplarda olduu kadar hastane yaplarnda da tercih edilmelidir. Tasarmclarn yaplarda kullandklar malzemeler insan saln etkilemektedir. Malzeme seimleri zellikle hastane yaplarnda farkl rahatszlklar olan hastalarnda salklarn etkileyecektir. rnein; gnmzde pek ok yapnn pencere ve kaplarnda sklkla kullanlan PVC esasl malzemelerin yksek miktarda kanserojen toksin ierdikleri, i mekan havasn kirlettii ve kiilerin baklk sistemini etkiledii bilinmektedir. zellikle geri dnm olmayan malzemelerin kullanmlar kanser hastanelerinde ve dier salk yaplarnda tercih edilmemelidir. Bu gibi malzemelerin mekanda kullanm ile havalandrma sisteminde dolaan hava ile yaydklar toksinler tm yapya yaylmaktadr. Bir salk yapsnda kullanlacak olan i mekan malzemelerinin srdrlebilir olmas iin; malzemelerin doayla birlikteliinin salanmas, evreyi korumaya ynelik bir lekte ilenmesi, yenilenebilir olmas, tekrar kullanlmaya olanak salamas ve yerel malzemelerin seilmesi olarak sralanabilir. Bylelikle, tasarlanacak salk yaplarnn ekolojik, yaam kalitesi yksek, gelecek nesillerinde kullanabilecei uzun vadeli yaplar olmasn salamak mmkn olabilir. Hastane yapsnda kullanlacak olan zemin, duvar, pencere-kap, slak hacimler ile hastane genelinde kullanlacak olan alt yap, stma ve aydnlatma sistemlerinin srdrlebilir yaklamlarda olmas iin, tm teknolojik yeniliklerin de kullanlmas gerekmektedir. rnein, stma sistemlerinde hastane genelindeki hasta odalarnda, hastann konfor seviyesini 24 saat boyunca ayn tutabilmek iin pasif solar sistemlerin yan sra, gne Bildiri zetleri Kitab Szel Bildiriler
279
Kent ve Salk Sempozyumu 07/09 Haziran 2006 BURSA enerjisini gn boyu emerek gece boyunca bunu kullanan aktif solar sistemler ile alminyum yzeylerin hastane cephelerine yerletirilerek istenmeyen gne klarn kesen sistemler kullanlabilir. Hasta odalarnda kullanlacak olan elektrik sistemlerinde ise hastann kolaylkla ulaabilecei elektrik seviyesini ayarlayan dimmer sistemleriyle daha az enerji harcayan lambalarn kullanlmas mmkndr. Bunun yan sra; ada bir yaklam olan ve gn n direkt olarak elektrie eviren photovoltaic sistemler de srdrlebilir hastane mekanlarnn uygun alanlarnda kullanlabilecek nemli dzenlemelerdir. Bylece, enerji tketimi ve enerjinin dengeli kullanmyla evreye daha az zararl, srdrlebilir mekanlar yaratabilmek unutulmamas gereken bir hedef olmaldr. Sonu olarak; srdrlebilir bir hasta odasnn yaratlmasnda ncelikle hastann duygular ve konfor rahatl dikkate alnmaldr. Salk yaplarnda kullanlacak olan ekolojik malzemeler hastann iyileme srecinin de hzlanmasn salayacaktr. Hasta odalarnda havalandrma ve aydnlatma sistemleri ile kullanlan malzeme seimleri odann srdrlebilirlii ve hastann kendisini rahat hissetmesi asndan nemli parametrelerdir.
280
ocuklar in yiletirme Baheleri Tasarm lkeleri

AKIN Zehra ebnem*, ARSLAN Mkerrem**
* Ankara niversitesi, Peyzaj Mimarl Ana Bilimdal, Ankara
Giri
Farkl dzeylerde salk sorunu olan ocuklarn tedavilerinin ve toplumsal yaama katlmalarnn salanmasnda iyiletirme baheleri nem tamaktadr. lkemizde konuyla ilgili almalar olduka snrldr. Farkl lke rneklerinde olduu gibi lkemizde de bata hastane, zrllere hizmet veren kurum ve yetitirme yurtlarnn baheleri olmak zere belli alanlarn ocuklara ynelik iyiletirici alanlar olarak dzenlenmesi gerekmektedir. Bylece tedavi ve rehabilitasyon almalarna katk salanm olacaktr.
Gere ve Yntem
Bu almada iyiletirme bahelerine ilikin literatr derlenmitir. Farkl uygulamalar deerlendirilmi, sonrasnda en iyi be iyiletirme bahesi rnei ayrntl olarak incelenmitir. ocuk ve Ergen Geliimi Enstits Terapi Bahesi-Institute for Child and Adolescent Development, Wellesley, MA; ocuk Ant Salk Merkezi Bahe AvlusuChildrens Memorial Center, Chicago, IL.; ocuk Hastanesi Prouty Bahesi-The Prouty Terrace and Garden, Childrens Hospital, Boston , MA.; Lucas Bahe Okulu-Garden at Lucas Gardens School, Canada Bay, South Wales, Avustralya; Leichtag Aile yiletirme Bahesi, ocuk Hastanesi ve Salk Merkezi-Leichtag Familiy Healing Garden, Childrens Hospital And Health Center, San Diego, Kaliforniya. Bu be rnekte, uygulanan terapi eitleri ve alanlar arasndaki ilikileri ortaya konulmutur. Alan uygulamasnda hedeflenen alma, kullanlan eleman ve terapi tipine gre alann deerlendirilmesine gre iyiletirme baheleri eitleri formal terapi bahesi; informal, gezinti bahesi; nonformal oyun ve bitkisel terapi bahesi ve iletiim temelli, ok kullanml, ok amal bahe olarak tespit edilmitir. Bu tespitlerde bahelerin tarihsel ve felsefelerindeki gelimeler, alann evresiyle olan ilikisi, alanda yaplan dzenlemeler ve kullanlan objeler, bahelerin kullanm ekli, kullanclarda hedeflenen gelimelerin salanmasndaki yntemler ve bu yntemler kullanlrken yaplan uygulamalar deerlendirilmitir. Saptanan veriler dorultusunda ocuklar iin iyiletirme baheleri tasarm ilkeleri tespit edilmitir.
Sonular
yiletirme baheleri dendiinde bir yer, bu yerde yaanacak bir sreten ve bu iki olgunun btnlemesinden bahsedilmektedir. Buralarda ocuklara mutluluk ve dinginliin salanmasna, yaam kalitesini artrmaya, insanlarla, evreyle, nesnelerle ve materyallerle etkileim kurmalarn salamaya ynelik ortam oluturulmal, ocuun doasna uygun ve onun i dnyasna ulaabilecek akl, vcut ve ruh sal asndan gelimelerini tevik edici yntemler salanmaldr. Bu sebeple oyun terapisi, bahe terapisi, hayvan terapisi ve doa terapisi gibi yntemler gelitirilmitir. Bildiri zetleri Kitab Szel Bildiriler
281
yiletirici olarak tanmlanan alanlarda; byklk, aklk gibi fiziksel ve algsal boyutlarn eitliliinin yannda bitki rts, su ve doann dier elemanlar da vardr. yiletirme bahelerinin amacna uygun almas, etkin bir ekilde baarya ulamas iin uygulanan terapi yntemlerinin yan sra farkl mesleki eitimlere sahip kadrolarn bahenin proje aamasndan itibaren birlikte almas gerekmektedir. Profesyonel terapistler ve oyun liderleri, almalar ve altklar alanlar hakknda peyzaj mimarlarna ve tasarmclara yeterli veri aktarmal; ayrca bitkiler, hayvanlar ve bahe hakknda kapsaml bilgiye sahip olmaldrlar. Bahe terapistleri, ocuk geliimi ve oyunun terapideki yeri hakknda deneyimli olmaldrlar. Peyzaj mimarlar, tasarm srecinde farkl terapi uzmanlarndan edindikleri bilgileri, ocuklarn i dnyas ve alan potansiyelleri kapsamnda deerlendirmelidir.
Yorum
Dnya rneklerinde iyiletirme bahelerinin amaca uygun olarak planlandnda buralarda baarl almalar srdrld saptanmtr. lkemizde tedavi hizmetlerindeki snrllklar, zrlln yaynl, fiziksel, ruhsal ve sosyal rehabilitasyon olanaklarnn snrll gz nnde tutulduunda iyiletirme bahelerine ynelik almalara balanmas gerekmektedir. Halen akademik almalarla snrl olan bu alanda bata T.C. Salk Bakanl ve yerel ynetimler olmak zere birok kurum ve kurulua nemli grevler dmektedir. Bu alma, ilgili kurumlar iin iyiletirme bahelerine ilikin verileri salamaktadr.
282
D1 Salk Geliim Plan

0068 / S83.
Aydn ehir Sal Geliim Plan Hazrlk almalar: Kurumlarn Halk Sal Sorunlarna Yaklam
EVC Emine Didem*, GNER Ebru*, ELML Serkan**, ELVEREN Aysun**, ATASOYLU Gonca*, GLGN Devrim**, BEER Erdal*, KKYUMUK Mehmet**
*Adnan Menderes niversitesi Tp Fakltesi Halk Sal Anabilim Dal, Aydn **Aydn Belediyesi ehir Sal Merkezi
Giri
Dnya Salk rgt (DS)nn Projesi kapsamnda Aydn Belediyesinin Salkl ehir olma almalar 19 Temmuz 2004 tarihinde balamtr. Mart 2006 tarihinde Aydn ili salkl ehir kabul edilerek sertifikalandrlmtr. 2006-2008 yllar arasnda Aydnda tm kurum ve kurulularn katlmyla ehrin saln gelitirici almalar yrtlecektir. Bu aratrmann amac; ehir sal almalarna katlacak kurumlarn Trkiye ve Aydnn halk sal sorunlarna yaklamn ortaya koymaktr.
Gere-Yntem
Aydn ehir Sal Geliim Plan hazrlanmas aamasnda uygulanan aratrmada yedi kapal ulu 18 ak ulu sorudan oluan bir anket kullanlmtr. Plan almasna katlan kurum ve kurulu temsilcilerine verilen anket rneinin oaltlarak, datlmas ve gnlllk esasna gre doldurulan anketlerin Aydn ehir Sal Merkezine gnderilmesi istenmitir. Hedef nfus veya rneklem bykl seilmemitir. Merkeze ulaan anketlerdeki veriler SPSS 10.0 Paket Program kullanlarak deerlendirilmitir. Anketteki ak ulu sorulara verilen yantlarn dkm, bo braklan sorular dahil, 141 sayfa tutmutur. Bu dkmler bulgularda belirtilen ana balklar altnda snflanarak bulgularda yeralmtr. Bunun yan sra, tm grler ehir sal geliim plan hazrlnda ncelikler, mevcut durum, ama, hedef, strateji ve aktiviteler blmlerinde kullanlmtr.
Bulgular
Anketi 27 kurumdan toplam 239 kii cevaplamtr. Anketi cevaplandranlarn %61,2si erkek, %38,8i kadndr ve ya ortalamas 42,06 9,33 tr. Katlmclarn %92,3 evli, %7,2si bekardr. Aratrmaya katlanlarn %61,0 yksekokul veya niversite mezunudur. altklar kurumlara gre dalmlar incelendiinde %29,1i salk sektrnde. %29u l Tarm Mdrlnde, %22,6s Telekomda, %5,1i meslek rgtnde (Eczaclar Odas, Bildiri zetleri Kitab Szel Bildiriler
283
Kent ve Salk Sempozyumu 07/09 Haziran 2006 BURSA EBSO, Baro gibi), %6,4 Trkiye Kurumunda, %4,7si l Nfus Mdrlnde, %4,3 l Mftlnde, %3,8i Valilikte, %2,1i l Jandarma Komutanlnda, %1,3 Milli Eitimde almakta, %6,8i muhtar olarak grev yapmaktadr. almaya katlanlarn %68,6s Salkl ehirler Projesini daha nce duymamtr. Sadece yedi kii Aydn ehir Sal Profili almalarnda grev almtr. Katlmclarn yantlarna gre; Trkiyenin halk sal sorunlarnn %37,5ini salk hizmetlerindeki yetersizlik, %33,6sn evre sal problemleri, %5ini gda denetimlerinde ve %4,9unu eitimde yetersizlik, %4,4n ise ekonomik yetersizlik oluturmaktadr. Katlmclarn Aydnn halk sal sorunlarn tanmlamalar istendiinde; sorunlarn %37,1ini evre sal, %32,3n salk hizmetlerindeki yetersizlik, %6,9unu gda denetimlerindeki yetersizlik, %4,5ini eitim yetersizlii, %3n ise ekonomik yetersizlik oluturmutur. Kurumunuzun halk sal konusunda ncelikli grev alanlar nelerdir? sorusuna verdikleri yantlar incelendiinde her kurumun kendi grev alanna giren konular belirttikleri grlmtr. rnein salk alanlar ounlukla halka salk hizmeti sunmak, din alanlar halkn eitimi iin camileri kullanmak, Telekom alanlar ise her koulda haberlemeyi salamay ncelikli grevleri olarak belirtmilerdir. Kurumunuzda karlatnz halk sal sorunlar nelerdir? sorusuna verilen yantlara gre; sorunlardan ilk bei srasyla salk sorunlar (%25,9), evre kirlilii (%14,9), hijyen (%11,0), salk hizmetlerinde yetersizlik (%10,2), gda gvenlii sorunu (%7,8)dur. Katlmclar halk sal sorunlarnn zmn engelleyen hususlar eitimsizlie, kurumlardaki alt yap/insan gc yetersizliine, ekonomik yetersizliklere, ilgisizlie, alanlarn mesleki yetersizliklerine, brokratik engellere, kurumlardaki koordinasyonsuzlua, alanlarn grevlerini yapmamasna ve denetimsizlie balamlardr.
Yorumlar
Katlmclarn yantlarna gre Trkiyenin halk sal sorunlarnn banda salk sorunlar gelirken, Aydn iin evre sal n plana kmtr. Kurumlarda karlalan halk sal sorunlarndan ilk iki srada yer alanlar Trkiye iin belirttikleri sorunlarla benzerdir. Hijyen ve salk hizmetlerinde yetersizlik kurumlar tarafndan karlalan farkl sorun alanlardr. zme ulamada temel engel eitim eksiklii, kurumlardaki alt yap ve insan gc yetersizlii ve ekonomik yetersizlik olarak ortaya kmaktadr. Aratrma ehir sal almalarnda ibirlii yaplan kurumlar farkna vardrma, onlara bilgi verme ve katlmlarn salamada katk salamtr. Anahtar Kelimeler: evre sal, halk sal, sal gelitirme, ehir sal, toplum katlm
284
D2 Gvenli Kent Yaklam

0008 / S56.
Kent Gvenlii Konusunda Dikkate Alnmayan Su: Vandalizm

ERKAN Nilgn olpan
Yldz Teknik niversitesi, Mimarlk Fakltesi, ehir Ve Blge Planlama Blm, stanbul
Kentlerde gvenlik kavramndan sz edildiinde hrszlk, gasp, kapka gibi konular kapsayan kriminal gvenlik, trafik gvenlii, kentsel meknlardaki kazalar ve benzeri konular ile bireylerin can ve mal gvenlii anlalmaktadr. Can ve mal gvenliini tehdit eden unsurlar sz konusu olduunda, genellikle gz ard edilen ancak ok nemli kmlatif kentsel sorunlara neden olan bir konu kentsel vandalizmdir. Vandalizm ksaca kamunun ya da bakasnn malna veya mlkne bilerek ve isteyerek zarar vermek anlamna gelmektedir. Dier bir deyile sahibinin izni olmadan bir maln veya mlkn hasara uratlmas, eklinin ya da grnmnn bozulmasdr. Avrupa ve Amerika Birleik Devletlerinde ok gndemde olan ve kentsel mekanlarda ok nemli miktarlarda zararlara ve kayplara neden olan bu eylem lkemizde kavramsal olarak bilinmemektedir. Buna ramen kentsel vandalizm stanbul, Ankara, zmir gibi byk kentlerimizde kayda deer maliyetlere ve sorunlara neden olmaktadr. alma ncelikle uluslararas literatrde kavrama ilikin aratrmalarla balamtr. Vandalizmin ne zaman ortaya kt, ismini nereden ald, kimlerin, neden bu suu iledii gibi konular derlenmeye allmtr. Sonraki aamada Avrupa, Amerika ve Avustralyadaki metropoliten kentlerde bu sua ilikin aratrmalar incelenmitir; kentlere maliyetleri, nleme yntemleri, bu erevede uygulanan kampanyalar ve bunlarn baar oranlar irdelenmitir. Devamnda Trkiyede bu su ile ilgili yasa maddeleri aratrlmtr. Buna ek olarak byk kentlerin yerel ynetimlerinden sz konusu su balamnda -kimin yapt, en ok nerelerde gerekletii, en ok zarar gren kentsel elemanlar hangileri olduu gibi konulardasaptamalar ve maliyetleri yazl olarak talep edilmitir. Ancak aratrmann bu aamasnda, bildiride aklanacak nedenlerden dolay, yeterli veri elde edilememitir. Bu sonu, lkemizde vandalizmi nleme yntemleri konusunun, daha geni bir erevede ele alnmas gerektiini gstermektedir. Bildiride vandalizmin trlerine bal nedenlerinin yan sra kentsel mekan ve toplumsal yaama verdii zararlar rneklerle ele alnacaktr. Ayrca dnyada, lkemizde kentsel vandalizm, bunun kent gvenlii konusundaki etkileri ile kentsel maliyetleri irdelenecek ve nleme yollar konusundaki neriler sunulacaktr. Anahtar Kelimeler: Byk Kentler, Gvenlik, Su, Vandalizm.
285
Kent Ak-Yeil Alanlarna Fiziksel Engellilerin Eriimi: Erzurum ve Tokat Kent rnekleri
YILMAZ Hasan*, DEMR Metin*, YEL Murat**, IRMAK Mehmet Akif*, VURAL Hccet***
* Atatrk niversitesi, Ziraat Fakltesi, Peyzaj Mimarl Blm Erzurum **Gaziosmanpaa niversitesi, Ziraat Fakltesi, Bahe Bitkileri Blm, Tokat *** Peyzaj Mimar Milli Eitim l Mdrl, Erzurum
Giri
lkemizde yaklak 9 milyon engelli insan yaamasna ramen ak ve kapal yaama meknlarnda engellilerin eriimi ve kullanabilirliini kolaylatracak planlama ve uygulamalarda gelimi lkelerin olduka gerisinde kalnmtr. Baz byk kentlerimizde zellikle fiziksel engellilerin yararlanmasna ynelik baz uygulamalar yeterli dzeyde deildir.
Gere ve Yntem
Bu almada; kentsel ak-yeil alanlar ve ortak kamu meknlarnn fiziksel engellilerin yararlanma durumlarn, karlatklar sorunlar ve beklentilerini ortaya koymak amacyla Erzurum ve Tokat kentlerinde yrtlmtr. Her iki kentte Sakatlar Derneine ye Erzurumda 260 ve Tokatta 367 fiziksel engelliden toplam 131 kiiye ulalm ve birebir standart anket yaplmtr ve verilerin deerlendirilmesinde SPSS 10.0 for Windows istatistik program kullanlarak say-yzde dalm, ortalama bulunmutur.
Bulgular ve Sonu
alma kapsamnda Erzurumda 78, Tokatta 53 zrl ankete katlmtr. Katlmclarn her iki kentte de ounluunu erkek (42 ve 36 kii) oluturmaktadr. Erzurumda katlmclarn %96,2si, Tokatta ise %96,6s mevcut kent parklarnn fiziksel engelliler iin yetersiz olduunu vurgulanmtr. Erzurumda katlmclarn %85,9, Tokatta ise %81,1 i yaadklar evreden, kendilerine ynelik dzenleme ve uygulamalarn yetersizliinden dolay memnun olmadklarn belirtmilerdir. Kentlerde engellilerin karlatklar en nemli sorunlarn banda her iki kentte de kullanm alanlarna eriim/ulam olduu belirlenmi ve nerilere yer verilmitir. Anahtar Kelimeler: Fiziksel engelli, Erzurum, Tokat, D mekn dzenlemesi, Anket
286
Yallarna Yaam Yasaklamayan Kentler

DNMC adiye
Sosyal Hizmetler Ve ocuk Esirgeme Kurumu Genel Mdrl
evresel faktrlere uyum salayabilme yeteneinin azalmas olarak tanmlanan yalanma, biyolojik bir sretir. Yal bireylere gtrlen hizmetler, toplumun refah dzeyine kout geliir.(1) Birlemi Milletler Tekilatnca yaymlanan Yallk lkeleri arasnda yal bireyin gvenli bir evrede yaamas, Avrupa Kentsel art Belgesinde ise; dezavantajl (yal vb.) gruplarn temel kiilik haklarn kullanabilmeleri, kentlerin, herkesin her yere eriebilirliini salayabilecek ekilde tasarlanmas" ilkesine dayanmaktadr. Yal kullanmna uygun olmayan fiziksel evre, yalnn zgvenini azaltr, yaam alann daraltr, toplumla btnlemesini engeller.(2) Yallar zorunlu nedenler, pasif rekreasyonel aktiviteler, sosyo-kltrel etkinliklere katlm amacyla kentsel d mekanlar kullanrlar. lkemizde kentleri zrl / yallar mevcuttur. Ancak bu kurallarn geirilmemektedir. iin eriilebilir klmaya ilikin yasal dzenlemeler tm mekanlarda istenildii dzeyde yaama
Bir kent yals evi ile gidecei banka arasndaki yolda; Kaldrmda butonlu k ve ynlendirici ikaz aralar, eme glgelik - bfe - tuvalet, oturma birimleri, st-alt geitlerde asansr bulunmuyor, kaldrmlar alak / yksek, merdivenler standart d, kaldrmlar oynak, parklar lo, durak zemini engebeli ise, o kent, yallara yaam yasaklam demektir. Salkl kentlerde, yallar yryerek, tekerlekli sandalye ile, toplu / zel tama olanaklaryla kentsel yaama dahil olur. Yalnn yaamn kolaylatran i mekanlarda (banka, lokanta, hastane, konut, postane, sinema, huzurevi vb.) merdiven asansr minimum kullanlmal, basamak / eik yerine rampa kullanlmal, ana katlarda eiksiz-basamaksz ulalabilen, standartlara uygun asansr bulunmal, dnel merdiven kullanlmamal, Bildiri zetleri Kitab Szel Bildiriler
287
Kent ve Salk Sempozyumu 07/09 Haziran 2006 BURSA girite tekerlekli sandalye hareket alan bulunmal, kap genilii ve alm ekline nem verilmelidir.
Yallara yaam yasaklamayan bir kentte; Yeterli aydnlatlan, eme-tuvaletli, st kapal, yal aralarna zel park yeri ayrlan otoparklar, Ykseklii 15(-), genilii 150(+)cm. olan, yrmeye uygun zeminli, kesilmeyen balang ve bitii rampal, emniyet eritli, dn alanl, ynlendirme - ikaz aralar bulunan kaldrmlar (yaya yollar), Genilii 90(+)cm., eimi %8(-) (1:12), ba ve sonunda dz-deiik dokulu alan bulunan, rampalar aras geilerde dinlenme alan bulunan, zemini kaymaz ve az przl malzeme ile kapl, gerektiinde kpete konan rampalar, Rht ykseklii 15, bask genilii 28 cm, iki taraf kpeteli, przl ve kaymay engelleyici malzeme kullanlan, ba ve sonunda sahanlk bulunan, geceleri aydnlatlan merdivenler, 180(+) cm. geniliinde, uygun gei sreli, klar butonlu, iki kademeli olanlarda orta refjde bekleme yap adas bulunan, Hemzemin yaya geitleri, Yryen merdivenli, tekerlekli sandalyeliler iin asansrl, gece ve gerektiinde gndz- aydnlatlan alt ve st geitler, Basit - ak sembollerin zemin rengine zt ekilde kullanld, grme engellilere yolu tantan, iitme engellilere grsel uyar verilen, kolay grnr yerlerde, yeterli sayda, iyi aydnlatlm, standart ynlendirme ve ikaz iaretleri, Bulvar-cadde-sokaklarnda gvenlik ve glgelik amacyla yol aalar, Seviye farkllnn azaltlarak engellerden arndrlan, bilgi levhalar uzaktan grlen anlalan, tren duraklarnda grme engellilerin bini nokta-izgilerini fark edebilmesi iin uygun zemin malzemesi ile kaplanan, iitme engelliler iin elektronik yaz levhal durak yerleri, Yryen merdivenli, asansrl, grme engellilere peron kenarlarn hissettirebilen seramik eritli, metro-hzl tren-otobs dzlemlerini birbirine balayan asansrlerin olduu metro - hzl tren istasyonlar bulunur.(4-5)
nsan onuruna uygun yaama, gezme, grme, elenme, kltrel aktivitelerde bulunma amac dorultusunda yaplanan kentler, yallar iin de eriilebilir ve yaanabilir kentler olacak, hzla kentleen lkemizde yallar kentlileebilecektir.
Kaynaklar
1. 2. 3. 4. Dnmc . Yal ve Sosyal Hizmetler. Trkiye Fiziksel Tp ve Rehabilitasyon Dergisi,2006; 52 (zel Ek):p.42-46 Dnmc . Yallk ve Sosyal Hizmetler. XXXV1.Geleneksel ubuku Gnleri (Trkiyede Yal zrll, Neredeyiz? Nerede Olmalyz?) Program ve zet Kitab. stanbul, 2005. p.27-31 Dnmc . Yalya Gtrlen Sosyal Hizmetlerin Organizasyonu. 2inci Ulusal Geriatri Kongre Kitab.Antalya:2003, p:72-76 Karamehmetolu . Yallar in Fiziksel evrenin Dzenlenmesi. Trkiye Fiziksel Tp ve Rehabilitasyon Dergisi,2006; 52 (zel Ek):p.5052
288
Kent ve Salk Sempozyumu 07/09 Haziran 2006 BURSA 5. Snmez Trel H, Malko Yiit E, Altu . Kamusal D Mekan Tasarmnda Kullanc Gereksinimlerinin Yallar Ynyle Deerlendirilmesi zerine Bir Aratrma. III..Ulusal Yallk Kongre Kitab. zmir:2005.p:224-239 http://www.sosyalhizmetuzmani.org
6.
289
Ankarada Bir lkretim Okulu rencilerinin Yaadklar Blgeyi Deerlendirmesi

SEVENCAN Funda*, BOZTA Gledal*, TEMEL Fehminaz*, ZCEBE Hilal
* Hacettepe niversitesi Tp Fakltesi Halk Sal AD, Ankara
Giri
Toplumlarn geliimi srecinde kentleme, nne geilemez bir olgudur. Kentleme; kentte yaayanlar iin fiziksel, sosyal ve biyolojik deiimlere neden olmaktadr. Kentleme ve salk ilikisi son dnemlerde dikkat eken konular arasndadr. Salkl ve gvenli kent yapsnn oluturulmas ocuk salna ynelik koruma nlemlerindendir. ocuklarn yaadklar blgeyi nasl algladklarn renmek onlarn bu evrede yaamaktan memnun olma duygularnn bir gstergesi olarak kullanlabilir. Yaam yerinde mutlu yaam ise yaama uyum salama ve baarl olmay beraberinde getirir. Bu almada, Ankara kent merkezinde bir ilkretim okulu rencilerinin kent merkezinde yaadklar blgeyi nasl algladklarnn deerlendirilmesi amalanmtr.
Gere ve Yntem
Kesitsel tipte olan bu aratrmada, Ankarada bir lkretim Okulunun altnc, yedinci ve sekizinci snflarnda renim grmekte olan rencilerin (350 renci) 322sine ulalmtr. Aratrmaya katlm %92dir. Veriler, 9 Mart 2006da gzlem altnda anket yntemiyle aratrmaclar tarafndan toplanm, analizler SPSS 13.0 paket programyla yaplmtr. Aratrmaya katlan rencilerin kentte yaadklar blgeyi nasl algladklarn saptamak iin blgeyle ilgili baz zelliklere 1den (olumsuz) 5e (olumlu) kadar puan vermeleri istenmi ve her zellik iin ortalama puan hesaplanmtr.
Bulgular
Aratrmaya katlan rencilerin %47,3 erkek, %52,7si kadndr. rencilerin ya ortalamas 13,010,05 yldr (en kk-en byk deer: 11-16 yl). rencilerin %35,7si kent merkezinde yaadklar blgenin gzel olduunu, %29,6s ise irkin olduunu belirtmitir. rencilerin en olumlu algladklar ilk zellik srasyla yaadklar blgenin geni olmas (ortalama puan: 3,6), suyun temiz olmas (ortalama puan: 3,3) ve ulamn rahat olmasdr (ortalama puan: 3,1). renciler tarafndan kentle ilgili en olumsuz alglanan ilk zellik ise
290
Kent ve Salk Sempozyumu 07/09 Haziran 2006 BURSA ocuk parklarnn gvensiz olmas (ortalama puan: 2,0), blgenin kt kokulu olmas (ortalama puan: 2,3) ve trafik iaretlerinin yetersiz olmasdr (ortalama puan: 2,4). renciler kentte yaadklar blgeyle ilgili en sevdikleri zelliklerin srasyla blgenin okullar (%40,2), insanlar (%39,3) ve spor alanlar (%37,5) olduunu belirtmilerdir. rencilerin en sevmedikleri zellikler ise pler (%75,8), blgelerinde ilenen sular (%73,6) ve grltdr (%63,0). renciler, yaadklar blgede acil olarak zm getirilmesi gereken en nemli sorunu srasyla evre kirlilii (%69,6, hava, gda, su kirlilii, kentleme, yollar, kaldrmlar, binalar), gvenlikle ilgili konular (%51,8, sular, kavgalar, eteler, madde kullanm, iddet, sokak ve park gvenlii) ve trafik sorunlar olarak sralamlardr (%24,7, trafik younluu, trafik iaretleri ve trafik kazalar). Aratrmaya katlan rencilere yaadklar blgenin salklar asndan daha gvenli olmas iin nerilerinin neler olduu sorulmu; en az neri belirtmeleri istenmitir. lk be neri srasyla gvenliin artrlmas (%29,8), eitim koullarnn dzenlenmesi ve gelitirilmesi (%23,6), salk hizmetlerinin nitelik ve niceliinin gelitirilmesi (%17,4), kent dzenlemelerinin yaplmas (%16,3) ve evre kirliliinin nlenmesi (%15,7) eklindedir.
Yorumlar
rencilerin yaadklar blge hakkndaki algladklarn aratrmak amacyla yaplan bu almada, gvenlik, evre ve grlt ile ilgili konularn hem algsal hem de sorunsal dzeyde ne kt saptanmtr. renciler, ocuklar iin nem tayan oyun alanlar, sokaklar ve parklarn gvenliini acil zm getirilmesi gereken bir sorun olarak grmektedirler. renciler, bu sorunlarn zmnn salklar iin ncelikli olduunu vurgulamlardr. rencilerin daha salkl bir evrenin oluturulmas istei ancak sektrler aras ibirlii ile mmkndr. Bunun iin yerel ynetimlerin, emniyetin, eitim, salk ve sosyal hizmetlerin ve sivil toplum kurulularnn ortak zm nerileri retmeleri ve uygulamalar gerekmektedir. Anahtar Kelimeler: renci, Kent Algs, Yaanlan Blge
291
lkretim Tesisleri evresinde ocuk Gvenliinin rdelenmesi: Konya rnei

ZKAN Ter mmglsm, ERYT Sedef
Seluk niversitesi Mhendislik Mimarlk Fakltesi ehir Ve Blge Planlama Blm Konya Ulam planlamasnda her bireyin ncelikle yaya olduu ve yayann da ulam trleri ierisinde en korumasz olduu gz nne alndnda, yaplacak ulam planlamas almalarnda ncelikli olarak yaya gvenliinin ve yayann kentsel fonksiyonlara rahat eriebilirliinin salanmas gerekmektedir. Son yllarda kentlerimizde zel ara sahipliliinin hzla artmas ile birlikte tat trafii younlamakta, sorunlarn zmne ynelik hazrlanan planlarda ise ncelikli olarak tat trafiinin rahatlatlmasna ve tat trafiinin hzl akna ynelik kararlarnn retildii grlmektedir. Ancak bu sre ierisinde yayalarn fiziksel zellikleri, engel durumlar ve beklentilerindeki farkllamalar dikkate alnmamakta ve sonuta yayalara gvenli eriim imkan tannmamaktadr. lkemiz nfusunun % 20sini 0514 ya aralndaki ocuk nfusunun oluturmas nedeniyle, ocuklar tm yayalar iinde byk bir orana sahiptir. Bu ya grubundaki ocuklarn yolculuklar byk oranda eitimkonut amaldr. Kentlerin srekli gelimesi, kentsel nfusun artmas kentsel alan kullanmlarnn eitlenmesine ve deimesine neden olmaktadr. Bu gelimeler dorultusunda hazrlanan yeni planlarda ve eski planlarn revizyonlarnda ilkretim tesislerinin kent merkezlerinde ve genellikle ana ulam arterleri zerinde kald grlmektedir. Tm bu gelimeler sonucunda ise ilkretim tesisleri evrelerinde zellikle eitimin balama ve biti saatlerinde yaya ve tat trafii younluunun artt, trafikte skmalarn meydana geldii ve ocuk gvenliinin tehdit altnda olduu gzlenmektedir. lkretim tesislerinin evresinde yaya gvenliinin salanmas iin emniyet memurlarnn ve trafik sinyalizasyon sistemlerinin yeterli olacann kabul edilmesi ve farkl zm nerilerinin retilmemesi ocuklarn kazalara karma orann arttrmaktadr. lkretim tesislerinin evresinde ocuk yayalarn gvenliinin ortaya konulmasnn amaland bu almada, rnek alan olarak Konya kentinin ana ulam arterleri zerinde bulunan ilkretim tesisi (Mareal Mustafa Kemal lk., hsaniye lk., 23 Nisan Egemenlik lk) seilmitir. Seilen rnek alanlarda alan analizleri ve gzlemler yaplarak, kent iin hazrlanan ulam planlar ve nazm planlar incelenmi, kaza ve nfus istatistik bilgilerinden faydalanlm ve ilgili kurum ve kurulularn grleri alnmtr. Elde edilen tm verilerin deerlendirilmesi sonucunda, ilkretim tesislerinin evrelerinde ocuklarn gvenliinin artrlmasna ynelik neriler ortaya konmutur. Anahtar Kelimeler: ocuk gvenlii, yaya eriimi, ilkretim tesisi, Konya
292
Kentte Gvenliin Salanmasna Ynelik zmlerin Deerlendirilmesi ve Kent Planlamann Rol

ALTINRS Ayegl*, YRR Neriman*, IRAK Hseyin**
* Dokuz Eyll niversitesi, Mimarlk Fakltesi, ehir ve Blge Plan. Bl.,zmir ** Nokta Planlama Brosu
Kentler zerinde yer seen toplumlarn sosyo-ekonomik iliki alarnn bir yansmasdr. Kent mekan ve toplumsal pratik srekli olarak bir etkileim ierisinde birbirlerinin dnmlerine neden olmaktadrlar. Bu dorultuda toplumsal yaamn mekan olan kentsel alanlarda gvenlik problemi; toplumsal su eilimleri ve toplumsal gvenlik problemi ile birlikte dnlmesi gereken bir ierik tamaktadr. Bu almada; kentlerde gvenlilik sorunsal doal/fiziksel kaynakl risk faktr kapsamnda deil, toplumsal davran biimi kaynakl risk faktrne bal olarak ele alnacaktr. Son zamanlarda kentsel alanda toplumsal veya insani davran biimi kaynakl olarak gvenlik sorunsalnn ulusal ve uluslararas alanda daha youn bir biimde ele alnmakta olduu gzlenmektedir. Kreselleme srecinde zellikle gelimekte olan lkelerin kresel veya ulusal byk birikim merkezleri olan kentlerinde bir yandan hzla biriken zenginliin yan sra ayn hzla yoksulluk da artmaktadr. Sosyal devlet kavramnn giderek zayflad ortam ierisinde eitim, ekonomi vb. gibi eitli alanlarda yaanan eitsizlikler, ideolojik birtakm iliki alar ile de beslenerek son yllarda su veya terr eylemlerine eilimlerde art gzlenmesine neden olmaktadr. Kentsel alanda giderek n plana kan gvenlik problemine ilikin olarak uluslararas arenada birtakm zm stratejileri gelitirilmeye allmaktadr. 1992 ylnda imzalanan ve Avrupal yerel ynetimlerce kabul edilen Avrupa Kentsel artnn ierdii Avrupa Kentli Haklar Deklarasyonunda kentsel alanda gvenlik sorunsalnn kentin en temel problemlerinden biri olarak grld ve buna ilikin gereken nlem ve ilkelerden sz edildii grlmektedir. 90l yllarn banda gndeme getirilen bu sorun zerine deklarasyonda gvenlik hakk; Mmkn olduunca su, iddet ve yasa d olaylardan arndrlm emin ve gvenli bir kent biiminde tanmlandrlmaktadr. Bu tanmn gerekleebilirlii nceki sylemlerimizde aktarld zere toplumsal sosyal ve ekonomik sorunlarn giderilebilmesi ile paralel bir srece iaret edebilecektir. Oysa Avrupa Kentli Haklar Deklarasyonunun gvenlik probleminin zlmesine ynelik olarak gelitirilen stratejilerini genel olarak yasal dzenlemeler ve yaptrmlar ierdii gzlenmektedir. Ayn paralelde lkemizde yerel ynetimler veya sivil toplum rgtlerince de kentlerde gvenlik sorunu ele alnmaldr. Bugn kentsel alanda gvenliin kamusal alanlarda gzlemlerin artmas, yasal yaptrmlar vb. yollarla gerekletirilebilecei dnlmektedir. Ancak gvenlik problemine bakma biiminin deierek, bu konuya bir toplumsal sorun olarak yaklalmas ve sua neden olan faktrlerin ortadan kaldrlmasna ynelik almalarn daha hzla yaplmas gerekmektedir. Aksi takdirde kentlerin kamusal alanlarnda gvenlik kameralar, uluslar aras literatrde gated communities olarak adlandrlan kapal-kapl topluluklar daha sk grebileceimiz Bildiri zetleri Kitab Szel Bildiriler
293
Kent ve Salk Sempozyumu 07/09 Haziran 2006 BURSA aktr. Gvenlik probleminin st lekte ve kuramsal erevede ele alnmas gerekmektedir. Bu almann temel amalarndan biri sorunsaln bu erevede deerlendirilmesine yardmc olmaktr. Bu alma; kentlerde gvenlik sorununu, kent mekannda sua neden olan faktrler ve alnmaya allan nlemleri, zmir kenti rneinde deerlendirmeyi amalamaktadr. zmir kentinde suun hangi blgelerde younlat ve bu sularn ilenmesinde etkili olan faktrler zmir Emniyet Mdrl verileri dorultusunda incelenecektir. Bu inceleme sonucunda ncelikle kentin hangi blgelerinin neden gvensiz olduu ortaya kabilecektir. zmirde kent gvenliine ilikin olarak merkezi veya yerel ynetim tarafndan gelitirilen projeler incelenerek deerlendirilecektir. Bu aratrma ve sentezlerin ardndan ise, bir anlamda toplum mhendislii saylan kent planlama disiplininde zmirde gvenlik problemine ilikin olarak nasl bir strateji izlenmesi gerektii ortaya konulmaya allacaktr. Bu balamda almann sonucunda kent planlama srelerinin kentlerde toplumsal-sosyal temelli olarak gvenlilik sorunsalna nasl yaklalmas gerektiine ilikin stratejilerin oluumuna katkda bulunabilecei dnlmektedir. Anahtar Kelimeler: Gvenlik, Kent Planlama
294
Kent ve Gven-lik
BAL Eylem
Dokuz Eyll niversitesi, Mimarlk Fak., ehir ve Blge Plan. Bl., zmir
Gnmzde kentlerin, geride kalan srelerden daha karmak bir yap sunmakta olduu gerei, yalnz kent planclarnn deil, kentte yaayan herkesin kolaylkla gzlemleyebilecei bir unsur haline gelmitir. Modernizmin ats altnda ekillenen ve mekan deitirmeyedntrmeye ynelik en nemli aralardan birisi olan kent planlama yoluyla, bu kaosun iddeti, ivmesi ve biimi dnemsel ya da e zamanl olarak deikenlik gsterebilmektedir. nsanolu kendisini dardan gelebilecek tehlikelere ya da sre iindeki belirsizliklere kar korumaya alrken, bu abasnn karsna gven/gven-lik arayn koymaktadr. Modernizmle, btnsel olarak kavranlabileceine, dzenlenebileceine inanlan kent ve bu dnsel erevede gelitirilen kent yaklamlar sre iinde yerini, yine sz konusu btnsel bak as hakimiyetinde gelien bir dier srece brakmtr. Bundan byle kent kendisini daha paral mikro alanlarla ve bu alanlarda yaayan farkl kullanc gruplaryla ifadelendirecektir. Kent, bu srece paralel olarak kresellemeyle birlikte, her trl tketim biiminin feti nesnesine dnmtr. Sermaye, dnya zerinde lkesel snrlar gzetmeksizin dolarken, kentler sermayenin kontrolnn saland dm noktalar olarak ne kmaktadr. Kent mekannda, giderek daha yoksul ve daha varsllaan kitlelerin yer seim ynelimleri keskin ayrmlamalar sunmaktadr. Kent kendi iinde mikro kentler yaratarak bymeye devam ederken, bu projeksiyonda her ey ngrld biimde yolunda gitmeyerek, arzalar aa karmaktadr. te bu noktada, kar karya gelinen arzalar gidermede kent gvenlii ve gvenli kent yaklamlar srecin deikenlerine bal olarak gemitekinden biim ve iddet asndan farkllaarak gndemimize dmektedir. Kreselleme ile derinleen yoksulluk ve toplumdaki gelir dzeyleri arasndaki yarlmann giderek artmasyla, gelir gruplar arasndaki farkllama yanz giderler ve yaam biimlerinde deil, kendisini yaam evrelerinde de ak bir biimde hissettirmeye balamtr. Mekansal anlamda yaanan ayrmlama, st gelir gruplarnn, dier gelir gruplarndan ayr bir biimde daha korunakl ve gven-li mekanlarda yaama isteklerini artrmaktadr. Bugn zellikle metropollerde st gelir gruplarnn yer seim kriterlerine baktmzda yaanan bu sreci gzlemlemek olanakl hale gelmektedir. Gvenlik aray, giderek biz ve dierleri olarak deerlendirilebilecek net bir mekansal izolasyona yol amaktadr. Bu durum bize, gerekte kent kimin iin gvenlidir? Sorusunu sordurtmaktadr. Dier taraftan, kentteki alma, yeme ime, dinlenme, eitim vb. alanlarnn pek ounda gelimi gvenlik sistemleri yer almaktadr. Burada ilgin olan, bu alanlara girebilmenin n koulunun oraya ait olduunuzu belirten bir simgeyi sisteme okutma zorunluluudur. Dolaysyla sistem sizi atomize olmu bir kimlik kartyla tanmakta-tanmlamakta ve gerektiinde sizi devre d brakabilmektedir. Gvenlik gereksinimi zel alanda alnan nlemlerle mikro kentler yaratarak salanadursun, srecin kamusal alandaki yrme eilimine baktmzda, kentteki su oranlarnn nemli Bildiri zetleri Kitab Szel Bildiriler
295
Kent ve Salk Sempozyumu 07/09 Haziran 2006 BURSA deerlere ulamas sonucu, gvenlik alannda teknolojinin de yardmyla, bilim kurgu filmlerinde grmeye alkn olduumuz gelimelere tank olmaktayz. Kent bilgi ve gvenlik sistemleri olarak adlandrlan sistemler ile, kentin nemli noktalarna yerletirilen gvenlik kameralar gnn her annda kenti gzetleyebilmekte, gz retinasndan tehis program vb. programlar sulularn yakalanmasn salayabilmektedir. O halde kent her an, her yerde, her eyin olabilecei bir alandr ve bu yzden de kontrol altnda tutulmaldr. Bunun bedeli ise, kamusal alanda gzetlenmeyi kabul etmek olmaktadr. zet olarak bu alma, kent ve gvenlik kavramlarnn yan yana geldii yukarda ad geen parametrelerden yola karak, yaam evrelerinin gvenliini salamak adna, mikro ve makro lekte gelitirilen dzenlemelerin irdelenmesini ve kent mekannn altlk ettii srete bu dzenlemeler zerinden rneklemelere gidilerek, sz konusu eilimlerin yaam alanlarmz zerindeki anlamn/anlamlarn sorgulayabilmeyi amalamaktadr. Anahtar Kelimeler: Gven, Gvenlik, Kent
296
Kentsel Gvenlik ve Kent Planlamas likisi: "Kent Gvenlii Planlamas"

HENDEN Hatice Burin*, KORKMAZ Grol**
* Zonguldak Karaelmas niversitesi, Alapl Meslek Yksekokulu, Alapl, Zonguldak ** Batman Emniyet Mdrl, Batman
Kentler; insanlarn yerleme, barnma, alma, dinlenme ve kltrel gereksinmelerini karlad yaayan organizmalardr. Kentleme olgusu, kent ve kentlerde yaayan insan saysnn artmas olarak ele alnsa da; olayn toplumsal yansmas farkl bir nitelik tamaktadr. G kavram, kentlerde yaayan insan saysn artran etkenlerdendir. Trkiyede 1950lerden itibaren krsal kesimden kentlere doru hzl bir i g balamtr. Trkiyedeki glerin nedenleri arasnda; Krsal kesimdeki hzl nfus art Tarm arazisinin miras yoluyla paralanp klmesi Tarmda makinelemenin balamasyla oluan isizlik Verimli tarm alanlarnn azalmas Kan davalar ve gvenlik sorunu Kentlerin i, eitim ve salk bakmndan ekicilii saylabilmektedir. 1990larda, lke nfusu kentlerde ynlamaya balamtr. Toplumun ehirlerde yaamas srecinde, kentler herkese ayn imkn sunamam; zellikle gelimekte olan lkelerde sorunlar grlmeye balamtr. Trkiyede i glerin sonular bakmndan aadaki noktalar sralanabilir: 1-Kent nfusu hzla artmaktadr. 2-Alt yap yetersizlii ve plansz kentleme sorunlar grlmektedir. 3-Kentlerde salk, ulam, konut, eitim, istihdam gibi alanlarda sorunlar olumaktadr. 4-Kentlerde gvenlik sorunlarnda art gzlenmektedir. 5-Krsal alandaki yatrmlar verimsiz hale gelmektedir. Kentleme hznn art, kentsel su orannn artmas sonucunu da getirmitir. Bunda, g edenlerin, bekledii yaam koullarna sahip olamamasndan doan etkenlerde rol oynamaktadr. Kentsel yaamda, sua ynelimin artmasnda eitli kriterler bulunabilmektedir. Bunlardan bazlar yle sralanabilir: ehirdeki kalabalk, kargaa ve yksek binalar eklindeki yaplama dolaysyla insan leinden kopu Komuluk ilikilerinin zayflamas Toplum ve aidiyet duygusunun yitirilmesi Yalnzlk, bencillik, snrsz kazan ve umursamazlk Aile, okul ve evre gibi sosyal kontrol unsurlarnn etkinliinin azalmas, Bildiri zetleri Kitab Szel Bildiriler
297
Kent ve Salk Sempozyumu 07/09 Haziran 2006 BURSA ehir imknlarndan faydalanma ve gelir dalmndaki eitsizlikler Sua ynelimdeki art, gvenlik kavramna dikkat ekmitir. Gvenlik, birey ve toplumlarn temel ihtiyalarndandr. Kentsel haklar kavram ierisinde de n planda ele alnan gvenlik unsuru, kentlerin heterojen yaplarndan tr giderek nem kazanmaktadr. Kent gvenlii; bireylerin, kentsel yaamn doas gerei kurgulanan hizmetlerden faydalanmada huzur ve emniyet ierisinde olabilmeleridir. Gvenliin salanmas, tpk kent planlamas gibi, bir kamu hizmetidir. Kent planlamasnn sosyal boyutu asndan bakldnda; kent gvenliinin salanabilmesi olduka nemli bir unsurdur. Yerel halka, kentsel hizmetlerin sunumuyla grevli olan yerel ynetimlerin konuya ilikin devi koordinasyon noktasnda daha da nem kazanmaktadr. zellikle ada ynetim anlaylar asndan baklrsa; yerel ynetimler, dier kamu ynetimi kurumlar ile ortak paydada bulumaldr. Bu ibirliinin salanmas gereken platformlardan biri de kent planlamasdr. Kent planlamas, o kentte yaayan bireylerin hem fiziki, hem sosyal gereksinimlerine karlk verebilmelidir. Gvenlikte bunlardan biridir. Bu noktada ortaya kan kavramn ad kentsel gvenlik planlamas dr. Kentsel gvenlik planlamas, tek bana polisiye hizmetler veya gvenlik kuvvetlerini ilgilendiren bir olgu deildir. Kente hizmet sunan tm sektrler arasndaki ibirlii, kent gvenliinin salanmasnda en baat unsurdur. Kent sakinlerinin gvenliinin salanmas, kent planlamas yaplmaya balandnda, gerekletirilmesinin gerekliliine inanlan ltlerden birisi olmaldr. Bu nedenle, fiziki plan kararlarnn alnmas srecinde, (sosyal yaplanmay da etkileyecek saptamalar yapmadan nce) katlmc bir anlaya sahip olunmal, farkl uzmanlk alanlarndan oluan bir ekiple allmaldr. Bu bildiride varlmaya allan nokta, kentlemenin su orann artrmasndan dolay ortaya kan kentsel gvenlik kavramyla kent planlamas arasndaki ilikinin glendirilmesinin gereidir. Son yllarda ada ynetim ve planlama anlaynda, katlmclk ve ibirlii unsurlar ne kmaktadr. birliki planlama anlaynda; o kenti ilgilendiren merkezi ynetim, yerel ynetim, zel sektr, sivil toplum kurulular vb kurumlarn koordinasyonu hedeflenmektedir. Bu bildiride; amzda giderek nem kazanan gvenlik konusunun, ok aktrl planlama yaklam ierisindeki rol vurgulanacaktr. Anahtar Kelimeler: Gvenlik, Kent, Kent Gvenlii, Kent Planlamas
298
D4 Spor ve Oyun Alanlar

0021 / S8.
Ankara ehir Merkezindeki Bir Belediyenin Dokuz Mahallesindeki ocuk Parklarnda evre Gvenlik Durumu ve EMA Dzeyi Saptanmas
SEVENCAN Funda, ZCEBE Hilal, LNGROLU Nesrin, TELATAR Gkhan Tahsin, NDER Fatma Gl, KARAKA Glin Gken
Hacettepe niversitesi Tp Fakltesi, Halk Sal AD, Ankara
Ama
Bu almada, Ankara ehir merkezindeki bir belediyenin dokuz mahallesindeki ocuk parklarn ve oyun elemanlarnn evre gvenlik durumlarn deerlendirmek ve elektromanyetik alan (EMA) dzeyini saptamak amalanmtr.
Yntem-Gereler
Tanmlayc tipteki bu aratrma, Austos 2004te Ankara ehir merkezindeki bir belediye snrlar ierisinde dokuz mahalledeki oyun eleman bulunan 63 ocuk parknda yaplmtr. Aratrmada, park yeri ve evresini, oyun elemanlarnn zelliklerini, kaydraklar, salncaklar, dier bileenleri, salk nlemlerini, parkn iinde ocuklarn yaralanmasna sebep olacak etkenleri ve acil durumda kullanlabilecek gereleri deerlendiren dokuz balkl ve 85 maddelik kontrol listesi kullanlmtr. Bu listenin oluturulmasnda Trk Standartlar Enstitsnn ocuk Parklar - Oyun Elemanlar Tasarm ve Yerletirme Kurallarndan da yararlanlmtr. EMA lmleri Triaxial Elf Magnetic Field Meter yerden 90 cm ykseklikte, horizontal dzlemde Kaliforniya Salk Hizmetleri Departmannn belirttii usulde, oyun elemanlar lmleri ise Star 3m Measuring Tape ile yaplmtr. lmler ve parklara ait dier bilgiler 09: 00-19: 00 saatleri arasnda alnmtr. EMA lmleri; varsa park yaknndaki trafo yanndan, parkn ke noktalarndan, ortasndan ve oyun elemanlarnn yanndan yaplmtr. Veriler Kalaba intern doktor grubu tarafndan toplanmtr. Analiz iin SPSS 11.0 paket program kullanlmtr.
Bulgular
Aratrmaya dahil edilen 63 parkn 46s (%73) karayoluna, dokuzu (%14,3) yksek gerilim hattna ve 22si (%34,9) trafoya yakn olarak bulunmutur. Parklarn 38inde (%60,3) yamur ve gneten koruyucu bir snak, 62sinde (%98,4) sakat ve zel hastal olan ocuklar iin Bildiri zetleri Kitab Szel Bildiriler
299
Kent ve Salk Sempozyumu 07/09 Haziran 2006 BURSA yumuak zeminli oyun birimleri bulunmamakta ve 36s (%57,1) hava kirliliine maruz kalacak konumdadr. Parklarn 59unda (%93,7) park knda ocuklarn hzl kn engelleyecek bir bariyer, 56snda (%88,9) yaya geidi, 62sinde (%98,4) ise park knda tatlar iin hz kesici bulunmamaktadr. Parklarn hibirisinin evresinde park varln belirten levha bulunmamaktadr. Parklarn 57sinde (%90,5) park zemini aklken, altsnda (%9,5) ince kumdur. Aratrmaya dahil edilen parklardan; trafo merkezinin yaknnda bulunan 22 parkn 12sinde (%54,6), yksek gerilim hatt bulunan dokuz parkn drdnde (%44,5) llen EMA dzeyi 2 mGn zerinde bulunmutur (srayla p=0,03, p=0,597). EMA dzeyi ile trafo merkezi bulunmas arasnda istatistiksel olarak anlaml bir iliki saptanmtr (p=0.03). Aratrma kapsamndaki 63 ocuk parknn 48inde (%76,2) oyun elemanlarnn boyu 2,5 metreyi amakta, 25inde (%39,7) koruyucu birimler bulunmamaktadr. Parklarn 54nde (%85,7) oyun elemanlarnn korkuluklar aras mesafe skmaya neden olacak lde, 52sinde (%82,5) bitim ular yuvarlak ve kapal, 55inde (%87,3) oyun elemanlar arasnda yeterli mesafe bulunmamaktadr. Parklarn tmnde park iinde sigara iilmekte, 59unda (%93,7) babo/evcil hayvanlar girebilmekte, 51inde (%81) akta yiyecek ve iecek satlmaktadr. Aratrmaya dahil edilen 63 parkn drdnde (%6,3) yangn sndrme dzenei ve ilk yardm seti bulunmaktadr. Parklarn 14 tanesinde ise acil durum mdahalesine ilikin bilgilere ulalamamtr.
Sonular
ocuk park yapmak iin belediye tarafndan yer seilirken ana yol st, trafo varl gibi salk asndan risk oluturabilecek yerlerin seilmemesine dikkat edilmelidir. ocuklarn gvenlii iin parklarn, park evresinin ve oyun elemanlarnn gerekli koullar salamas gerekmektedir. ocuk parklarnda salk nlemleri olarak tuvalet, ime suyu, sigara iilmesi, akta satlan yiyecekler ile ilgili nlemler alnmaldr. ocuk parklar konusunda standartlarn gelitirilmesine ihtiya vardr. Uygun standartlarn gelitirilmesi ve Belediyelerin de gelitirilecek standartlar dorultusunda kontrol listesi kullanmas uygun olacaktr. Toplumun konu ile ilgili bilgilendirilmesine ynelik brorler, kitaplar, televizyon ve radyo programlar, gazete haberleri hazrlanmaldr. Anahtar Kelimeler: evre Gvenlik Dzeyi, ocuk Parklar, EMA Dzeyi
300
3-6 Ya Grubu ocuklarnn Geliiminde ocuk Oyun Alanlar Tasarmnn Yeri

ARSLAN Mkerrem, KPER Tuba, ERDN Lerzan
Ankara niversitesi Ziraat Fakltesi, Peyzaj Mimarl Blm, Ankara
Oyun, ocuun doal renme ve kendini gelitirme ortam olduu gibi ayn zamanda ocuun salkl gelimesinde de nemli etkenlerden biridir. Dolaysyla tasarmc ve planclarn sadece evre koullarn ve tasarm ilkelerini dikkate alarak dzenledikleri ocuk oyun alanlar tek bana yeterli deildir. ocuklarn isteklerinin de gz nne alnd tasarmlar ocuklarn daha keyifle oynadklar, geliimlerine yardmc mekanlar olacaktr. Bunun iin de ncelikle ocuun geliim aamalar erevesinde beklentilerini karlamaya ynelik olarak tasarmcnn bilgi ve deneyimini de ortaya koyduu mekanlar oluturulmaldr. Bu almada 36 ya grubunda yer alan ocuklarn kiilik zelliklerinin geliiminde oyun oynadklar d mekan tasarmlarnn nemi ve etkisi aratrlacaktr. Mangn ve Aral 1990 a gre ilk ocukluk dnemi; ocuun fiziksel, motor, duygusal, sosyal, zihinsel ve sanat gibi geliim alanlarnda ok hz kazand ve kiilik temellerini att bir dnem olarak tanmlamtr. Bu nedenle aratrmada kimlik geliimi iin nemli bir sre olan 36 ya aras baz alnmtr. Bu dorultuda alma 3 aamadan olumaktadr. ncelikle 36 ya grubunu ieren ilk ocukluk dneminde ocuklarn gerek zihinsel gerekse bedensel geliimleri ele alnarak dier ya grubundaki ocuklardan farkllklar ortaya konacaktr. Daha sonraki aamada oyun kavram, oyunun bu ya grubu iin nemi ve geliim aamalarna bal olarak ocuun kimlik kazanmasnda etkili olacak beklentilerine cevap verebilecek oyun trlerine deinilecektir. Sonu olarak da bu grupta yer alan ocuklarn bedensel ve zihinsel geliimine uygun olarak ocuk oyun alanlarnda oluturulacak tasarm ilkeleri saptanacaktr. alma; 36 ya grubundaki ocuklarn geliiminde oyun alanlar tasarmnn etkili olaca hipotezi ile konu ile ilgili yurt ii ve yurt dnda yaplan baarl rnek almalarn incelenmesi esasna dayanmaktadr. zellikle de Gelecekte salkl ve dzgn bireyler yaratlmasnda oyun alanlarnn rol ve kurgusu nedir, nasl olmaldr? Sorusuna yant aranmaktadr. Anahtar Kelimeler: Oyun, oyun alan tasarm, peyzaj tasarm,ocuk geliimi
301
D5 Ulam
0072 / S46.
Ulam ve Kentsel Planlamann Salkl Yaam zerine Etkisi

ERYILMAZ Semiha Sultan*, ERYILMAZ Yaasn**
* Gebze Yksek Teknoloji Enstits, Mim. Fak., ehir ve Blge Plan. Bl., Kocaeli ** stanbul Teknik niversitesi, naat Fakltesi, Ulatrma Anabilim Dal, stanbul
Salk, beden ve ruh salnn korunmasna yardmc evrenin ve koullarn salanmas olarak tanmlanmaktadr. Bu nedenle yaadmz kent mekn ile insan sal arasnda gl bir iliki bulunmaktadr. Kentsel kamu sal asndan, meknn temizlii ve gvenlii kadar; kentteki istihdam olanaklar, iyi bir yaam kalitesinin sunulduu konut-elence - kltr - spor - salk donatlarnn varl, yaama ve alma mekanlar arasnda yolculuk iin srekli kullanlan ulam altyapsnn durumu ve ulam aralarnn evresel etkileri de nem tamaktadr. Gnlk hayatta i ie olduumuz ve kullandmz bu meknlar/ donatlar, bireysel ve toplumsal sal etkilemektedir. Fiziksel meknlarn nitelikli olarak sunulduu kentte, yaam kalitesi artmakta; iyi planlanm bir kentte bireyin sosyo- kltrel ve ruhsal geliimi olumlu ynde etkilenmektedir. Konut-iyeri veya konut-dier donatlar arasnda yolculuklarn giderek artt gnmzde ulam, bireysel ve toplumsal yaam byk lde etkilemektedir. zellikle kentlemenin youn olarak grld metropoliten kentlerde nfus younluuna bal olarak kentsel ulam problemleri giderek artmaktadr. Toplu tama olanaklarnn yeterli olmamas, farkl ulam modlar arasnda balantnn iyi salanmamas vb. sebeplerle ulam, genellikle bireysel aralarla yaplmaktadr. Ara younluunun artmasna paralel olarak ulamn, insan, doal yap, kentsel doku, hava, su ve yaam evresine olumsuz etkileri de artmaktadr. Amerika ve Avrupada, ulam aralarnn insan salna olumsuz etkilerini inceleyen aratrmalarda, kentsel dzeyde grlen tehlikeli boyuttaki hava kirliliinin temel sebebinin motorlu ara trafii olduu belirtilmitir. Ulam aralarnn, karbon monoksit(CO), azot oksit(NOx), hidrokarbon(HC) ve tehlikeli partikl oluumuna etkilerinin ve oranlarnn belirtildii almalarda; aralarn, kentsel zemin seviyesinde sis olarak bilinen ozon kirliliini oluturduu, buna bal olarak hava kirlilii kaynakl astm vb. alerjik hastalklarn, lm oranlarnn giderek artt ifade edilmektedir. Ulamn kentsel yaama ve kamu salna yapt olumsuz etkiler gz nne alnarak, sebep olduu kamu sal problemlerinin azaltlmas iin yeni ulam politikalarnn gelitirilmesi ve uygulanmas zorunludur. Bu kapsamda srdrlebilir kentsel ulam iin kararlarn alnd ve ulamn olumsuz etkilerini hafifletmeye ynelik almalarn yapld grlmektedir.
302
Kent ve Salk Sempozyumu 07/09 Haziran 2006 BURSA Bu almada; kentsel planlama ve ulam sorunu incelenecek ve daha salkl/yaanabilir bir kentsel yaam iin, olumsuz ulam problemlerinin azaltlmas ynnde ele alnan/alnmas gereken karar ve ilkeler ortaya konulmaya allacaktr. Anahtar Kelimeler: Kentsel planlama, Salkl ve yaanabilir kentler, Ulam
303
Salk, Kent Planlama likisi Balamnda stanbul Tarihi Yarmda Blgesinin 19.yy. Kent Planlarnn ncelenmesi
GRER Kamil Tan* , TUNCER Ezgi
* Yldz Teknik niversitesi, Mim. Fak., Mimarlk Bl., Bina Bilgisi A.D., stanbul
Gnmz kent planlama ilkelerinin balangc Rnesans' a kadar geri gitmesine ramen bu alanda belirgin dnmler 18. yzyl Aydnlanma dneminde yaanmtr. Bu dnemde toplumsal yaama dair birok konu rasyonalist-bilimsel dnceler balamnda yeniden tariflenmitir. Yeni kent planlarnn oluturulmasnda ya da var olanlarn yeniden dzenlenmesinde bu dnce anlay egemen olmutur. Aydnlanma Dneminde birok disiplinin yapt gibi kendi kuramlarn yeniden gzden geirenlerden bir tanesi de tp bilimi olmutur. Bu dnemde bu bilim dalnn nde gelen isimleri - W., Harvey, T., Willis vb. - yeni bir beden anlay gelitirmiler ve salkl, hijyenik bireyi rasyonel dnce erevesinde yeniden tanmlamlardr. Kann beden iinde serbest ve mekanik olarak damarlar araclyla dolamas, yine sinir sisteminin mekanik dolam yoluyla anlatlmaya allmas bu dncenin en iyi rneklerini oluturmutur. Tp alannda yaanan gelimelerden mimarlk ve kent planlama da etkilenmitir. Bu gelimelerden bir tanesi dolama dayal kent planlardr. Bu anlaya dayanan planlamalarn Karlsruhe, Washington D.C. ve Paris gibi kentlerde uyguland grlr. Karlsruhe ve Washington D.C. planlamalarnda merkez ve ana arterler diyagonal dier yollarla birbirine balanm, Pariste ise geni bulvarlar amak yoluyla ulamdaki tkankln nne geilmeye allmtr. Gelimelerden bir dieri ise, salkl beden imgesinin bir yansmas olarak Londra, Paris gibi baz nemli merkezlerde sokaklarn pisliklerden arndrlmak amacyla ykanmaya balanmasdr. Yine bu dnemde trafik sistemlerine ve ulama bedendeki kan dolam sistemini rnek almaya alan planlamaclar, tp bilimine dair baz terimleri kendi jargonlarna dhil etmilerdir: atardamar/arter, toplardamar/arter gibi. 19. yzyl Osmanl mparatorluu dneminde Batda yaanan bu gelimeler stanbul iin yaplan kent planlarnda karln bulmutur. zellikle stanbul'un Tarihi Yarmada blmndeki kent dokusunu daha salkl hale getirebilmek iin 1839'da stanbul yarmadasnn ticari ve idari ilerinin yrtld merkeziyle eski Bizans kaplar arasnda geni yollar aarak kesintisiz ve kolay bir ulam a gelitirmek isteyen Moltke'nin, 19. yy. sonunda demiryolu inaatlarnda yaanan artlara kout olarak, 1900de stanbulun Asya ve Avrupa yakalarn birbirine balamay ve daha da te stanbulun etrafnda kentsel anlamda daha byk bir evre yolu projesi neren Arnodin'in ve her ne kadar kt zerinde kalsa da stanbul iin tamamyla yeni bir imaj ve baz muteber meknlar iin Beaux-arts ilkelerine gre tasarlanm bir planlama gerekletiren Bouvardn ve 1900lerin ikinci eyreinde Henri Prost'un stanbulun bu blgesi iin nemli planlar gerekletirdii ve halen geerliliini koruyan gelimelere imza att grlr.
304
Kent ve Salk Sempozyumu 07/09 Haziran 2006 BURSA Bu bildirinin amac, Bat Aydnlanma Dnemi tp biliminde ortaya kan yeni beden kavrayna bal olarak Avrupa kentlerinde meydana gelen planlama deiimlerinin 19. yzyl stanbul kenti Tarihi Yarmada blgesi rneinde izlerinin srlmesi, kent dokusunda dolama, ulama, alt yaplara ve salkl bir evre anlayna dair yaratt deiimlerin gsterilmesidir. Anahtar Kelimeler: kan dolam, kentsel planlama, ulam
305
Kentii Ulam Sorunu ve Belediyelerin Sorumluluu: Edirne ncelemesi

GLER Mahmut
Trakya niversitesi ..B.F, Kamu Ynetimi Blm
Kamunun zel araba sahibi olmayan dar gelirli vatandalarna kent ii ulamlarnn salamas zorunluluu 1930 ylnda yrrle giren 1580 sayl yasayla belediyelere verilmitir. 1960lardan sonra kentli nfusun hzl artna karn kent ii ulama ynelik almalar yetersiz kalmtr. zellikle 1950lilerden sonra hzl artan nfusun ihtiyacn karlayacak toplu tamaya byk kaynak gerekiyordu. Bir yandan yeni aralarn alnmas, dier yandan bu aralarn bakm onarm masraflar ve en nemlisi hzla artan petrol fiyatlar bu dnemde kaynak sknts eken belediyelerin yatrm yapmasna olanak tanmamtr. Yine 1960-70li yllarda belediye meclislerine hakim olan kk esnaf rgtleri belediyelerin toplu tama alannda yapsal zmler retmesinde bir engel olarak bulunmutur. nk kk esnaf rgtleri belediye meclislerinden kendileri aleyhine bir karar kmasna engel olmu ve kk esnaf dernei olan dolmu kooperatifleri kent ii tamaclktan doan rant kendileri dnda kimse ile paylamak istememitir. 1980li yllardan sonra ise yerel ynetim gelirlerinde ksa dnemli bir art grlmesine ramen belediyelerin toplu tamaclk alanna birka byk belediyenin metro tamacl dnda- el atmad grlmtr. nk bu yeni dnemde Trkiye, politik tercihini yeni sa (YS) politikalardan yana koymutur. YS ideoloji, kamunun retim alanndan elini ekmesini kamuya ait olan btn ilerin zele devrini istemitir. deolojik dnm ile birlikte kent ii tamacln da zelletirilmesi gerektii ileri srlmtr. zelletirme kapsamnda belediyelere yklenen grev; toplu tamaclk iinden ekilmesi, bunun iin ara gerelerini zele devretmesi, rantn blm iin yeni hatlar amas ve sonra kent ii ulam iin fiyat belirleme iini de zel sektre brakmak olarak sralanp uygulanmas salanmtr. Kent ii tamann zelletirildii 1980li yllarn banda belediyeler, kent ii ulam hizmetlerinde fiyat belirleme yetkisini esnaf rgtlerine brakmam, bu yetkiyi kendisi kullanmtr. Fakat bir sre sonra birok belediyenin bu yetkiyi esnaf rgtlerine brakt grlmtr. Bu belediye ynetimleri iin iki adan avantaj salamtr. lk olarak kent ii toplu tamadan kaynaklanan maliyet artlar (bakm-onarm giderleri, personel giderleri, petrol fiyatlarnda ki artlar vs) belediyeleri toplu tama creti artlarna mecbur brakmakta ve yaplan her art sonras belde halkna bunu aklama zorluudur. kincisi toplu tama ii ile uraan byk bir kesimin desteini kazanmak belediye bakanlar asndan nem verilen bir durum olmutur. nk bu kesim hem belediye meclislerinde alkl bir yeri hem de yerel seimlerde aileleri ile birlikte nemli bir semen destei anlamna gelmektedir.
306
Kent ve Salk Sempozyumu 07/09 Haziran 2006 BURSA Bu balamda kent ii ulam konusunda Edirne Belediyesi 1990l yllardan sonra kent ii tamacl zel sektre, fiyat belirleme yetkisini ise esnaf derneklerine brakmtr.1 Fakat unu da belirtmek gerekir ki; bu yllarda hibir belediyenin kamu tamaclnda ki pay % 40 amamaktayd. Buna karlk zel sektrn pay (minibs, halk otobs ve servis iletmecilii) % 35ler dzeyinde bulunmaktayd. 1992 ylnda Edirne Belediyesinin kent ii ulam iin elindeki ara says 35 civarndayken ayn yllarda zel kooperatiflerin elindeki ara says 130 civarndadr. Fakat artk bu oran kamunun aleyhine tamamen klmtr. rnein Edirne Belediyesinin 1992 ylnda kent ii ulamda 2.250.000 yolcu tarken, gnmzde kent ii ulam iin nemli herhangi bir faaliyeti yoktur. Kent ii tamann toplumsal boyutu ticari boyutundan daha nemlidir ve onu pazar koullarna, piyasa mant iine terk etmek doru bir politik tercih olarak deerlendirilemez. Kent ii tamay ticari bir hizmet olarak deil, bir kamu hizmeti olarak grmek gerekmektedir. nk kamu bu ii evresel faktrleriyle birlikte, rgtl bir ekilde gerekletirmitir. Kent ii tama ii uzun vadeli planlamalar ile gerekletirmek gerekmektedir. Bu anlamda kent ii tamay sadece insanlar bir yerden baka bir yere alp gtrmek ve cretini tahsil etme ii olarak grmek doru deildir.
1 2005 ylnda karlan 5393 sayl Belediye Kanunun 15. maddesi fiyat belirleme yetkisini belediyelere vermitir.
307
D6 Sanat ve Sosyal Faaliyetler

0097 / S64.
Kentli ve Salkl Olmaya Sanatsal Bir zm: Sanat Yoluyla nsana Yardm: Sanat Terapisi
SAYAR zge zgr
Hacettepe niversitesi Sosyal Hizmetler Yksekokulu Aratrma Grevlisi
Sanat, en basit biimde yaratcln ya da hayal gcnn ifadesi olarak anlalmaktadr. Yaratclk ise bireyleri biyolojik, duygusal, zihinsel ve ruhsal dzlemlerde var olan her eyin doal sreciyle balantya geirir. nsanlar bu temel yaam gc enerjisini hem kendi iine hem de d dnyaya doru kullanmaya balayarak, yaratma ve kefetme drtsyle yeniden balantya geebilir ve bylece bu basit drtler ve kapasiteler ve dolaysyla isel zek uyandnda ve glendiinde birbiriyle elikili ya da tutarsz grnen olaylar arasndaki yaratc iliki kavranabilir. Sanatn bireylere hem yaam iyiletirici hem de rehabilite edici ynyle olumlu katk salad dnlmektedir. Sanatn bir bili formu, normal geliimin bir paras, yaanty dzenlemenin bir arac, grup balarn gelitirici ve yaratc problem zme srecini harekete geirici, ciddi biimde zarar grmler iin baary tatmay salayc ve rehabilite edici ortamn zel klnmasn salayc olduu vurgulanmaktadr. Btn bu zelliklerin sonucu olarak sanatn, geliimsel engeli olan, beyin hasar olan, konuma bozukluu olan ve dier birok zihinsel rahatszl ya da yaama ilikin problemleri olan birok birey iin ilevsellii artrma ya da salama potansiyeli vardr. Bu da sanatn rehabilite edici zellii olarak kabul edilir. Sanat terapisi, insanlarn kendi duygu ve dncelerini kefetme ve ifade etmesine yardm etmek iin sanat yaratmn ya da sunumunu kullanan bir insana yardm arac olarak karmza kmaktadr. Ksaca tanmlamak gerekirse sanat terapisi sanat aralarndan, imgelerden, yaratc sanat srecinden ve mracaatnn/hastann geliiminin, yeteneklerinin, kiiliinin, ilgilerinin, isteklerinin ve atmalarnn yansmas olarak onun yaratlan sanat rnleriyle olan ilikisinden yararlanan bir insana hizmet mesleidir. Sanat terapisi uygulamas, insan geliimi, eitim, psikodinamik, bilisel, kiiler aras ve dier duygusal atmalar zmede yardmc olan teraptik aralar (farkndal salama, sosyal becerileri gelitirme, davran ynetimi, problem zme, kaygy azaltma, gereklik oryantasyonu yardm ve benlik saygsn ykseltme) hakkndaki psikososyal teorilere dayanr. Sanat terapisti, psikoloji, sosyal hizmet, danmanlk gibi disiplinlerin sahip olmad baka bir eyleri daha edinmek durumundadr. Bunlar; sanat yaants ve eitimidir. Dolaysyla, yardm edici meslek elemanlar her ne kadar teraptik yardm becerilerini edinmi olsalar da, sz konusu yardm ve iyiletirme arac sanat olduunda, sahip olunan mesleki bilgi ve becerinin yannda sanat konusunda deneyim ve eitimin gereklilii de n plana kmaktadr. Ksaca, ne tek bana sanat eitimi alm olan sanatlar ve ne de tek bana mesleki eitimlerini alm olan yardm edici meslek elemanlar sanat terapisini uygulama Bildiri zetleri Kitab Szel Bildiriler
308
Kent ve Salk Sempozyumu 07/09 Haziran 2006 BURSA konusunda yetkin ve etkin olabilirler. Bu yntem, adeta her iki mesleki kimlii tamakta ve ok disiplinli bir yaklamla farkl mesleklerden gelen bilgilerin uyum ve koordinasyonunu gerektirmektedir. Birok aratrmac, yaratc sanat terapilerinin iyiletirici doasn vurgulamtr. Buna gre sanat terapisi; yaratc ifade srecine ve bu srete kullanlan stratejilerin biricikliine dikkat eker; mracaatnn kendini ve bakalarn daha iyi anlamasna yardmc olan yaantlar deneyimlemesini salar; mracaatlarn sorunlaryla baa kmasnda yeni stratejiler gelitirmelerine yardmc olur; onlarn dn, bugn ve yarn arasnda balant kuran bir ara salar; kendi kltr ve gemilerinin gl ynlerini ifade etmelerini kolaylatrr. Sanat terapisi, sanatn hemen tm trlerinden yararlanan bir disiplindir. Bunlar; drama terapisi, mzik terapisi, dans terapisi, resim terapisi, yaz terapisi, anlat terapisi, kil terapisi, fotoraf terapisi olarak sralanabilir. Sanat terapistleri, sanatn ifade edili biimlerini insana yardm teknikleriyle btnletirerek mracaatlarna yaratc bir yardm etme ortam sunmaktadr. Anahtar kelimeler: Sanat, insana yardm, sanat terapisi.
309
D7 Sigarasz Kent
0060 / S12.
evresel Faktrlerin Astm Hastas ocuklarn ve Ebeveynlerinin Yaam Kalitesine Etkisi

YILDIRIM Ayegl*, LLEC Emel*, NUHOLU aatay**, CERAN mer**
* Marmara niversitesi Salk Eitim Fakltesi Kartal-Cevizli-stanbul ** Haydarpaa Eitim ve Aratrma Hastanesi Kadky-stanbul
Giri ve Ama
Bir halk sal sorunu olarak ele alnan astm atann evre kirlilii ve sigara dumanndan etkilendii bilinmektedir. Bu almann amac, 7-14 ya aras astm hastas ocuklarn ve ebebeyinlerinin astma bal yaam kalitesinin evresel faktrlerden etkilenimini aratrmaktr. alma 2004 ylnn 5 Ocak- 30 Haziran tarihlerinde, Haydarpaa Numune Eitim ve Aratrma Hastanesi, ocuk sal ve hastalklar blmnn, ayaktan astm tedavi merkezine bavuran, alma hakknda bilgilendirilen ve gnllk esasna gre almaya katlmay kabul eden tm ebe beyinlere ve onlarn ocuklarna yaplmtr. Merkeze bavuran ocuklarn ebebeyinlerinin %71.3 aratrmaya katlmay kabul etmitir. Aratrmaya 112 ocuk ve onlarn ebebeyinleri katlmtr. Hasta ocuklarn anne-babalarndan alma ile ilgili bir bilgilendirme ve onam formu ve beraberinde bir anket formunu doldurmalar istenmitir. Bu anket formlarnda sosyodemografik zellikler, ocuklarn beden kitle indeksleri, aile bireylerin sigara alkanlklar, hastann oturduu evredeki havay kirleten fabrikalarn varl, snma aralar, son alt ay iindeki astm ataklarnn says, dier salk yaknmalar ve ebebeyinlerde astm hastalnn varl sorulmutur. ocuklarn yaam kalitesi, Trkeye uyarlanm Pediatrik astm yaam kalitesi skalas (PAQLQ) ile ebebeyinlerin yaam kalitesi Trkeye uyarlanm 15D anketi ile llmtr. PAQLQ, 3 ana balk altnda toplanm, 23 sorudan olumutur. PAQLQ skalasnda ortalama skorlarnn dkl, yaam kalitesinin iyi olduunu belirtmektedir. PAQLQ nn Trkeye uyarlanm eklinin Cronbach's alfa katsays n test iin 0.84 son test iin 0.91 dr. 15D, 15 ana balk altnda toplanmtr. Her ana bal altnda o anki salk durumunu gsteren 5 adet seenek mevcuttur. Trkeye uyarlanm n test son test Cronbach alfa katsays 0.98 ve 0.99 dur. O-1 indeks skoruna deerler evrilerek hesaplama yaplr. 1 en iyi 0 en kt deeri gsterir. Ortalama skorlarn ykseklii iyi yaam kalitesini, dkl, kt yaam kalitesini gsterir. Bildiri zetleri Kitab Szel Bildiriler
310
Elde edilen bulgularn, istatistiksel analizleri SPSS 10.00 Windows programnda ortalama, standart sapma, nitelik deikenlere ilikin yzde istatistikleri ile verildi. Verilerin analizinde ikili gruplarda student t testi analizi kullanlmtr.
Bulgular
almaya alnan hastalarn 49u kz (% 54.88), 41i erkek (%45.92), ya ortalamas 93.8 dr. almaya alnan ebebeyinlerin ya ortalamas 37.1610.86 dr. 69u kadn (% 76.7), 21i erkek (%23.3) dir. ocuklarn % 42 si risk snr kabul edilen beden ktle indeksi deerinin zerindedir. Aileler tarafndan doldurulan anketler deerlendirildiinde ocuklarn 40(%35.71)inin aile bireylerinin sigara itii saptand. Bu ocuklarn 25 sinin (% 62.5)sinin sadece babas, 8(%20)sinin sadece annesi sigara ierken, 7(%17.5) ocuun hem annesi hem de babas sigara iicisi olarak bulundu. Hastalarn % 21 oturduu blgelerde havay kirleten fabrikalarn mevcut olduu saptand. Hastalarn sadece %23.8 si doal gaz d yntemlerle snmakta olduu saptand. Hastalarn % 47 sinde son alt ay iindeki astm ataklarnn says 5 den fazla; % 53 nde ise atak says 5 den az olarak bulundu. Hastalarn sadece % 4 Tip I diyabet saptanm olup dierlerinde kronik baka bir hastalk bulunmad. Ebeveynleri astm hastas olan ocuklarn says 14(%12) dr. Sigara ien bireylere sahip ailelerde yaayan astm hastas ocuklarn astma bal yaam kalitesi kt; PAQLQ (ort. skor 6.91), imeyen ailelerin ocuklarn PAQLQ (ort. skor = 6.30) ve yaam kaliteleri iyi bulunmutur (t= 7.02; p<0.05). Endstriyel blgelerde yaanlarn yaam kalitesi PAQLQ (ort.skor=6.34), yaad yerde byle bir kurum olmayanlara (PAQLQ ort.skor=6.02) gre kt bulunmutur (t= 4.56; p<0.05). ocuklarnn yaam kalitesi deerleri kt kan ebeveynlerin 15D ortalama skorlar dk ve kt (0.76), ocuklarnn yaam kalitesi deeri iyi kan ebeveynlerin, yaam kalitesi deerleri (0.87) yksek ve iyi bulunmutur. Aradaki fark istatistiksel olarak anlamldr. (t=2.31; p<0.05).
Sonu
Astm hastas ocuklarn yaam kalitesinin evresel faktrlerden ve aile bireylerinin sigara iiminden etkilendii saptanmtr. ocuklarnn yaam kalitesinin dkl, ebeveynlerinde yaam kalitesinin dklne yol amaktadr. almann Kstllklar almann sonular alma grubu ile snrldr. Dier kentsel evresel kirleticiler (snma biimi, ulam,yerleim vb) hakknda veriler yetersiz olduu iin almaya dahil edilmemitir. Anahtar Kelimeler: Yaam kalitesi, Astm, Pediatri, PAQLQ,15D,evre sal, sigara, kentsel yaam.
311
Sigarasz Kent Kavramlatrlmas ve ehir Planlama Terminolojisindeki Anlam

ERGN enel, DKTA Erdal Onur
Dokuz Eyll niversitesi Mimarlk Fakltesi ehir ve Blge Planlama Blm Tnaztepe Kampusu Dou Cad. No: 209 35160 Kurueme Buca-zmir
Kltrel srete fiili meknsal - olgusal bir gereklik olan kent, Modernite ve onun olgusal gereklii olan Modernizm kapsamnda ve bu ideolojinin isel deer retim dinamizmini mekna indirmekle grevlendirilen ve bu balamda arasallk kazandrlan ehir Planlama Eyleme alannda, teoride, giderek olgusal bir gereklik olmaktan kurgusal bir gereklik olmaya doru ynlendirilmi ve uygulama alannda da kurumsal ve yasal olarak ilerlik kazandrlmtr. Kent, deer reten sektrleriyle, sektrler arasnda kurulan ilevsel ilikileriyle planlanan/kurgulanan uzmanlam bir yerleme birimidir. Dolaysyla kendisine atfedilen her nitelik, btnle ilevsellik kurabilmesi iin, sistemin dier unsurlaryla ve genel ileyi dzeniyle badamak zorundadr. Kamu bilincini sigarann olumsuz etkilerine evirmek amacyla oluturulan sigarasz kent tanm, fiziki planlama disiplini iinde kenti znde sorgulamaktadr. nk tanm, sigara kullanmndan kalkarak sosyal ve salk alannda retilmitir; kent ise kurgu olarak sosyal boyuta deil, ekonomik boyuta temellendirilir ki, bu da kentin varlk olarak zn oluturur. ncelikle sigarasz kent tanm, sigara ve ttn ayrmn getirmektedir. Kent de bu ayrm z itibariyle yapar. nk sigara bir endstri rndr, bylece ikinci meta retim sektr kapsamndadr ve ehir planlama da bu sektr zerinde kurumsallar; ttn ise, endstriyel bir bitki olarak birinci sektrn ilgi alan iindedir ve kent bu sektr/tarm ontolojik olarak dlar. Bu halde sigarasz kent tanm bizi ok uluslu sigara reticileri ile kar karya getirecektir. nk sonuta, ekonomisini bir kenarda braksak dahi, endstriyel yerleimden sz etmek zorundayz. Sadece salk alanndan kalkarak ve salk alann merkeze alarak retilen sigarasz kent tanm, ehir planlama eylem alannda ilevsiz kalacaktr. ehir planlamay ilevsiz brakarak da kent szc, gnmzde kreselleen dnyada kullanlamaz. 1990l yllarn ikinci yarsndan gnmze kadar gelen srete, zellikle ilgili STKlarn nclnde sosyal meknda, konuya ilikin yaanan hareketlilik, sigarasz toplum olarak kavramlatrld. Alan yazn incelendiinde grlecei zere, toplum kavram sivil ve siyasal balamlar ierir. Toplumun sivil balam, ulusal-uluslararas rgtlenmeler erevesinde sigarann sala olan olumsuz etkilerine dikkati ekip, gerekli ve yeterli koul ve nlemlerin oluturulmasn talep ederken; siyasal balam kendi sorumluluk erevesinde zerine denleri yapmaya almaktadr. Yasama Organ bir yandan siyasal toplumun (devletin) Modernizmin ekonomi dzlemindeki kresel kapsayclk iindeki konumu gerei, ok uluslu sigara tekellerinin lehine, te yandan ilgili STKlarn da desteiyle sivil yaam ttn rnlerinin zararlarndan korumak amacyla retim aleyhine yasalar karmaktadr. Bildiri zetleri Kitab Szel Bildiriler
312
Birbirini olumsuzlayarak anlamszlatran bu tutum, siyasal toplumun varlna iselleen zsel bir niteliktir. nk bu durum iinde yaadmz kresel siyasal gerekliin devlet tasarmdr. Sigarasz Toplum kavramnn, sigarasz sivil toplum olarak ilevsel olabileceinden hareketle, sigaraya kar rgtl mcadelede, mcadelenin kiiselletirilmesi kanlmaz olacaktr. Sigara ile kiinin zel alan dorudan ilikilendirilmeli ve bu zel alann mekn zerinde durulmaldr. Bu zel meknlarn kent meknlar iindeki konum ve durumlar sistematik bir analizle ele alnabilir. Ancak dorudan sigarasz kent kavramn ifade etmek, alan terminolojisi balamnda doru olmayacaktr. Sonu olarak, slogan tarz ifadelendirmelerdeki younlatrlm anlatm gcnn ilevsellii dnldnde, mekna gnderme yapan ve sigarayla ilikilendirilen bir kavram nemli olacaktr. Bunun iin de ncelikle Tarm, Ekonomi, Salk, Sosyal Bilimler ve Fiziki Planlama Bilimleri bir araya gelerek, ttn ve sigara konusunun kendi alanlarndaki durumunu ele almal, oluturacaklar ortak akl zerinden ilgili bilim alanlarnda kabul edilebilirlii yksek ortak bir tanm/kavram nermelidirler. Anahtar Szckler: sigara, kent, ekonomi, ehir planlama
313
D8 Kent ve Planlama
0012 / S65.
Salkl Kent- Birey-Toplum in Kentsel Mekan Kurgulamas ve Kentsel Mekana likin Kullanc Beklentileri
KPER Tuba, USLU Aysel
Ankara niversitesi Ziraat Fakltesi Peyzaj Mimarl Blm Dkap/ Ankara
Dnya Salk rgtne (WHO) gre; salk , bireyin yalnzca herhangi bir hastalnn olmamas durumu deil ayn zamanda da fiziksel, ruhsal, ve sosyal alanlarda da kendini iyi hissetme, memnun olma durumu olarak tanmlanr. Yani, salk byk oranda bireyin yaam kalitesi ve fiziksel evre kalitesi ile balantl olarak iyi olma durumudur. Bireylerin salkl olma durumlar ise toplum saln dorudan etkiler. Birey ya da toplum yani kentlinin ruhsal, fiziksel ve sosyal kapsamda salkl olmas ise byk oranda ; fiziksel evrenin dolays ile alan kullanm ve kentsel tasarm kararlarnn kentlinin iyi olma halini destekler nitelikte olmas ile gerekleebilir. Kullanc; kentsel mekanlara ( yollar, parklar, yeil alanlar, meydanlar, ak alanlara vb.) eriimde zorlanmamal, kolay ulaabilmeli, hareket zgrl iinde olmal, dier sosyal gruplarla etkileim iinde olabilmeli, gvenlik, konfor gibi zelliklere sahip alanlarda zaman geirmelidir.Ayrca; kentsel mekanlar, farkl fiziksel yetiler sahip bireylere alternatif ilevler sunacak niteliklerle kurgulanmalar halinde; kentlinin salkl olma hali desteklenecektir. Dnya kentlerinde gzlenen suun art, isizlik, madde bamll ,bireyselleme, yalnzlk, kent fakirlerinin art gibi sosyal alanlarda gzlenen sorunlar ile birlikte obezite, kalp ve damar hastalklar, astm, alerji gibi ocuk yalardan itibaren kentlerde yaayanlarda grlen fiziksel rahatszlklar ve aidiyet duygusunun yok olmas, depresyon, stres gibi ruhsal alanlarda grlen sorunlar benzer biimlerde lkemizdeki zellikle metropol kentlerde de hissedilmektedir. Kentsel yaam koullarndan kaynaklanan bu sorunlarn zm yollar da yine kentlerde yatmaktadr. Kentsel mekanlarn kurgulanmas, bakm ve ynetimleri srasnda; kentsel koullarn iyiletirilmesi, kentlinin konforlu, gvenli, sosyallemeye olanak salayacak zelliklerle donatlmalarna dikkat edilmelidir. Bu almada ; zellikle bireyin, toplum ve kentlerin iyi olma halinde, yani salkl olmalarnda; fiziksel mekan kurgularnn da etkili olaca ngrs ile, farkl ya, cinsiyet ve sosyal gruba ait kentlilerin kentsel d mekan ilevleri ve zellikleri hakkndaki gr ve beklentileri deerlendirilecektir. Bu amala; Ankarada farkl sosyal grup ve cinsiyetteki bireylere anket uygulanarak; zellikle park, sokak, meydan , alveri merkezleri gibi gnlk yaamlarnda en fazla zaman geirdikleri kentsel mekanlarn tasarm zelliklerine ait beklentileri aratrlacaktr. almada; anket, gzlem ve konu ile ilgili literatrlere dayal olarak yaplan aratrmalarla kentsel mekanlar, salkl toplum yaratlmasnda destekleyici olmalar iin nasl kurgulanmaldr, hangi zelliklerle donatlmaldr? sorusuna yant Bildiri zetleri Kitab Szel Bildiriler
314
Kent ve Salk Sempozyumu 07/09 Haziran 2006 BURSA aranmaktadr. alma genel olarak; kentliyi fiziksel aktiviteye tevik eden, (ya da engelleyen unsurlar) , bireyin ruhsal saln destekleyen, sosyal etkileimi glendirecek mekan zelliklerini belirleyerek , kentsel yaam zenginletiren, toplum salna katk salayacak mekan kurgusu zerinde durmaktadr. Anahtar kelimeler: kentsel mekan, kentsel tasarm, peyzaj tasarm, kent sal
315
ller Kentinden Salkl Kentlere Dnm Salayacak Peyzaj Tasarm zerine Dnceler
USLU Aysel, HASGLER Aya
Ankara niversitesi Ziraat Fakltesi Peyzaj Mimarl Blm
Ama
Kentsel alanlarda mutlak yer almas gereken bir alan kullanm tipi olarak mezarlklar, baz literatrlerde ller kenti, ya da sessiz kentler olarak tanmlanr. Mezarlklar, toplum iin gerek fiziksel gerekse psikolojik adan olduka nemli yer tutarlar. Sosyolojik ve tarihi belge olmalarnn yan sra mezarlklar, barndrdklar fauna ve flora nedeni ile kentlere ekolojik katk salayan( temiz hava temini, erozyon kontrolu, habitat eitlilii gb.) ve pek ok sosyal grubun bir araya gelmesine olanak veren yeil alanlar olarak da deerlendirilmelidirler. Bu alma; zellikle youn olarak yerleimler arasnda kalm ve artk gm yaplmayan terkedilmi bir mezarlk alannn, kent salna katk salayacak peyzaj tasarm felsefesini ve gerekeleri hakknda bilgiler vermeyi hedeflemektedir. Bu amala; Ankara kentinde yer alan bir terkedilmi mezarlk alan rneinde; (dier hzl kentleme gsteren kentlere de model olmas amac ile), eski bir mezarln kent ekolojisine ve halk salna katk salayacak potansiyel bir yeil alan olarak deerlendirmesi zerine dnceleri iermektedir.
Metod
Bildiride; alma alanndan dorudan ya da dolayl olarak etkilenen kullanc grubuna uygulanan bir anketle bu alan hakkndaki grleri ele alnarak, bu alann canl ve salkl bir alan olarak yeniden kazanlmas amac ile neriler gelitirilmitir. lkemizde hzl ve plansz kentsel geliim nedeni ile mevcut kentleme eilimi kentlerin etrafndaki tarmsal alanlar ve krsal alanlar zerindedir. Kent iinde de; kentsel arazi rantnn art nedeni ile yeil alan dalm ve miktarlar, yeterli ve ideal oranlarda olamamaktadr. Ayrca; mevcut eilim nedeni ile zellikle yerel ynetimlerin tesis ve bakmndan sorunlu olduklar kamusal yeil alanlarn maliyetide yksek olmaktadr. Bu nedenlerle; potansiyel yeil alan olarak eski mezarlk alanlar gibi alanlarn yeniden kente kazandrlmas; 21. yzyl kentleri iin ncelikli hedef olmaldr.
Sonu
Bildiri, terkedilmi mezarlklarn yeniden kente kazandrlmas ve kentliye hizmet sunmas iin ekici, oklu ilevli ve dk maliyetli peyzaj tasarm zerine dncelere yer vermektedir. Bildiri sonular; byk lde alma alannda yaplan gzlemler, kullanc grlerini belirlemek amac ile yaplan anket deerlendirmesi ve yazarlarn mesleki ngrleri ile, ada kentlerde bu tarz alanlara uygulanan yaklamlarn rehberliinde hazrlanmtr. Kent iinde terkedilmi ve bo alanlara ynelik yaplan salkl bir yeil alan tasarm yaam kalitesini de nemli lde arttracaktr. Srdrlebilir, yeil kentler Bildiri zetleri Kitab Szel Bildiriler
316
Kent ve Salk Sempozyumu 07/09 Haziran 2006 BURSA yaratlmasnda terkedilmi mezarlk alanlar gibi, bo, ya da herhangi bir nedenle kullanlmayan alanlarn peyzaj tasarmlar bu anlamda olduka nemlidir. alma bu yn ile; kentlerde adeta atl alan olarak kalm bu tr alanlarda; kent salna katk salayacak, kentsel yaamn kalite ve canlln artracak ekolojik, sosyal ve ekonomik alanlarda da ilerlik kazandracak peyzaj tasarm zerine dnceleri tartmaya amaktadr. Anahtar Kelimeler: kentsel yenileme, mekan kalitesi, peyzaj tasarm, terkedilmi alanlar, yaam kalitesi
317
Kreselleme Srecinde Kentlerin Dnm

ZGEN Levin
Sleyman Demirel niversitesi retim yesi
Kresellemi dnyada kentlerin yeni rolnn ve fiziki yaplanmasnn analizi, kent sakinlerinin zerindeki etkilerinin bulgulanmas mimarlk, planlama ve halk sal disiplinleri iin katk salayc olabilir. Byle bir almann gerekletirilebilmesi iin nce kresellemi dnyada kentlerin yaad dnmlere bakmak, zengin ve yoksul lkelerin kentlerindeki dnmlerin farklarn kavramak, farklarn Trkiye kentlerinde ortaya k srelerini gzlemek, sonuta bunlarn kent sakinleri zerindeki etkilerini irdelemek gerekir. Kapitalist ekonomik politik sistemin 1980lerden itibaren yeniden yaplanmas, sistemi kresel bir aamaya tad. Bu aamada ekonomik etkinliklerin ierii, retim organizasyonu ve aralarndaki nem derecelenmesi deiti. Yeni toplumsal ve demografik yaplanma ortaya kt. Siyasal kltrel normlar deimelere urad. Bunlar, ekonomik, sosyal, politik, kltrel olgu ve fiziksel mekanlar btn olan kentin dnm srecine girmesini getirdi. Dnmlerin hem kendileri, hem birbirleriyle etkileimleri kentin yeni ekonomik, sosyal, ynetsel ve kltrel deerler kazanmasna yol at. Ayn zamanda kentin fiziki yaps ve mekan da dnmler yaad. Dier yandan dnyay kuatan alar zerinden ileyen kresellemi dnyada, kent nceki dnemden farkl, yeni roller stlendi. Bunlardan bir tanesi, yerelin kresel alara eklemlenmesinde dm noktas olmaktr. Bir dieri ise kresel pazarlara eklemlenmenin arac olmaktr. Kentlerin ekonomik, sosyal ve ynetsel yaplanmalar yeni rollere gre deimeye balad. Kent, gelimenin mekansal birimi olan blgenin yerini almaya yneldi. nceki dnemde krsal etkinlik alannda yaylrken, bu dnemde blgesi zerinde yaylma eilimine girdi. Kent blgeleri, ya da blge kentler dodu. Kentin bu denli yaylmas, oluan kopukluklar nedeniyle yeni ynetim ve karar srelerine ve mekanizmalarna gereksinim yaratt. Yeni kentsel yaplar, nceki dnemin byk kentlerinden, metropol ve megapollerinden ierik, byklk ve biim bakmndan farkldr. Kentin, blge apnda dier kentlerle btnleerek, yer yer beklenerek yaylmas, ana kentten koparak salmas eklindedir. Fiziksel deimeler, kent - kr ayrmnn ortadan kalkmas, kentlileme orannn ykselmesi nedeniyle kentlemenin hzlanmas, ana kent ve kent merkezi evresinde younlamann artmas, kentin geni alanlar kaplamas, konut, sanayi gibi kentsel etkinliklerin ana kentten uzaklamas, fiziki ve sosyokltrel altyap donatlarnn, ulam seeneklerinin bu alanlara gre biimlenmesi eklinde saylabilir. Btn bu deimelerin kent sakini zerinde etkisi olacaktr. Bunun banda sosyokltrel deime, iletiim ilikilerinin, zaman ve mekan kavramnn deimesi gelir. Gelimi lkelerin kresellemi kapital yaplanmas ve hareketlerinin sonucu olan kentsel dnmler, ekonomik, sosyal, politik, kltrel yaplanmalar farkl olduu iin Gelimemi Bildiri zetleri Kitab Szel Bildiriler
318
Kent ve Salk Sempozyumu 07/09 Haziran 2006 BURSA lkelerin kentlerinde farkl seyirler izleyecektir. Farkl sonular yaratabilecektir. Trkiye kentleri gzlendiinde bu farkllklar grlebilir. Byk kentler dnyadaki dnmleri yaarken, bunlarn dnda kalan Anadolu kentlerinin hem dnyadaki dnmlerin etkilerini, hem de kendi isel deimelerini yaadklar grlr. Bunlarn henz ounlukla tarm kenti olduu dikkate alndnda ortaya kan deimelerin karmaa yaratt aka grlebilir. Bu kentlerde yaanan ve Bat kentlerinden farkl olan dnmlerin de sakinleri zerinde etkileri olaca aktr. Dnya kentleri deimeleri ve dnmleri eitli dzenlemelerle kontrol altna almaya ve ynlendirmeye alt. Bologna sreci bu dzenlemeler iinde kentlerle ilgili olanlardan biridir. Arlkl olarak ana kentin, merkezinin ve yakn evresinin fiziksel oluumunun dzenlemesini ierir. Trkiye dzenlemelerini iki aamada yapmak zorunda kald. Birinci dzey kresellemeye eklemlenmeye ilikindir. kinci dzey, kent ve blgesini, ya da kent blgesi dzlemini ilgilendirdiini sylemek olanakldr. Bu dzenlemeler yasal erevelerle netletirildi. Kamu, zel kesim ve sivil toplum kurulular da srelerin iine dahil edilerek belirli sorumluluklarla grevlendirildi. Bunlarn ve kent sakinleri zerindeki etkilerinin gzlenmesi nemlidir.
319
Salkl Kentsel Gelime Ve Kent Planlamas Balamnda Bir rdeleme: Akaabat- Sorunlar Ve zm nerileri
AYDIN Trk Yelda
Karadeniz Teknik niversitesi, Mimarlk Fak., ehir Ve Blge Planlama Bl., Trabzon
Giri
Kentler, insanlarn yerleme, barnma, alma, dinlenme, elenme ve zellikle kltrel gereksinmelerini karlad, srekli toplumsal gelime iinde bulunan mekanlardr. Yaayan bir organizma olan kentlerin ve kentte yaayanlarn salkl bir yaam srdrebilmeleri iin kentlere zg niteliklerin olmas, temiz ve gvenilir bir evre, kalc ve devamll olan ekolojik sistem vb. zellikler gerekmektedir. Ancak, hzl kentleme olgusu ve bunun beraberinde getirdii sosyal, kltrel ve ekonomik deiimler sonucunda kent yaamnda deiimler kendini gstermeye balamtr. Bilinmelidir ki; kentlerin bir gvdesi ve ruhu vardr. Deiim ve geliim sreci iinde olan kentsel evrelerde ou kez kent dokusu yok olmakta, ulam ve evre sorunlar artmakta veya ok nitelikli, yaanabilir/ salkl kent ve kentsel evreler yaratlamamaktadr. Dolaysyla gnmzde kentler, hayat cokusunun ve heyecannn snd alanlar olarak karmza kmaktadrlar. Gerek sosyal ve kltrel deerlerde gerekse kentsel evrelerde erozyonun ve byk evre sorunlarnn yaand bir dnm srecinde kentte yaayanlarn benimsedii kente kimlik kazandran ve o kenti dierlerinden farkl ve anlaml klan kentsel evreler kimliklerini kaybetme ve yaanabilir olmaktan uzaklama sorunsal ile kar karya kalmaktadr. Bunun yan sra, kentlerin fiziksel bymeleriyle artan grsel kirlilik, kentsel dokudaki ve doal evredeki bozulmalar, insanlarn yaamlarnda ok nemli bir etkiye sahip olan yeil alanlarn giderek yok oluu, otomobil sahipliliinin artmas ve salkl ve gvenli yaya mekanlarnn kstll gibi nedenler sonucu salkl ve yaanabilir kent ve kentsel evreler yaratma gnmz kent planlama ve kentsel tasarm evrelerinin tartt temel konular olmutur. Bu sorun alan doal evre-yeni yaplama ilikisinden kentteki yeni gelimelerin, mevcut kentsel dokuda yaplacak olan yeni yaplamalarn/tasarmlarn evreyle ve yaayanlarla nasl bir iliki iinde olaca ve kentin btnlne ve salkl kentler oluturma yolundaki gelimelerin srekliliine nasl etki edecei gibi geni bir yelpazeye yaylmaktadr. alma alan olarak seilen Akaabat eski dnemlerde, doal liman ve kys, yeil doas, ulu nar aalar ve geleneksel yap dokusu ile blgenin en nemli tarihsel ve kentsel yerlemelerinden biridir ve bu zellikler kente nemli bir zellik kazandrmaktadr. Ancak yaad hzl nfus art ve kentlemeyle youn bir yaplama srecine girmesi, bunun sonucu kendine zg mimari zellik ve karakter ieren kentsel evrelerin ve doal zelliklerin yok olmaya balamas, artan nfusa karlk artan tat saysnn zellikle kent merkezi ve yakn evresindeki yaya alanlar zerindeki olumsuz etkileri, yeni gelien kentsel evrelerin Bildiri zetleri Kitab Szel Bildiriler
320
Kent ve Salk Sempozyumu 07/09 Haziran 2006 BURSA ise salkl ve yaanabilirlik olmak gibi endielerden uzak olmas bakmndan olduka dikkat ekicidir.
Gere-Yntem
almada geni lekli, evre kalitesi ve karakteriyle ilgili almalara temel oluturacak SWOT analiz kullanlacaktr. SWOT analizle makro lekten mezo lee kadar alma alanna ilikin deerlendirmeler ortaya konmaya allacaktr. SWOT analizle gelecee ynelik planlama kararlarnda kentin sahip olduu frsatlar, gl ve zayf ynler, i veya d tehditler ve bunlar arasndaki ilikiler tanmlanm olacaktr. SWOT analiz yan sra alma, alana ilikin literatre dayal bilgiler, haritalar, fotoraflar, planlar vb. bilgilerle desteklenecektir.
Sonular
Alan analizine dayal bu almada alma alan olarak seilen Akaabatn kentsel gelimesi, bunun kentsel evrelerde yaratt deiim-dnm, kentsel dokudaki ve mekanlardaki yansmalar irdelenecek, salkl bir kent yaratma yolunda gelecee ilikin deerlendirmeler, ilke ve politikalar ortaya konmaya allacaktr. Anahtar Kelimeler: kent planlama, salkl kentsel gelime, SWOT analiz
321
Kent Salk ve Mimarlk

SEREN Berrak
Mimarlar Odas
Mimarlar mesleklerini eski alardan beri uygulamakta, kentlerin planlanmas, yapl evrenin tasarlanmas, korunmas ve yenilenmesi iin gerekli hizmetleri asrlardr srdrmektedir. Mimarlk dier mesleklerde olduu gibi zaman iinde gelime ve deime gstermi, ancak toplumlarn yaamlarn ve ilikilerini srdrebilmeleri iin 'mekan' ve 'yapl evre' gereksinimleri biimde deise de zde deimemitir. Avrupa'da 19. Yzylda sratle byyen ehirlerde salksz yaam koullarnn giderilebilmesi dorultusunda Halk Sal ve Kentsel Planlama alannda almalar balatlmtr. 20. Yzyln ikinci yarsnda mimarlarla birlikte ehir planclarnn, peyzaj mimarlarnn, i mimarlarn ve evre bilimcilerin kent planlamasnn farkl aamalarnda yer aldklar grlmektedir. Kent planlamasnda ngrlmesine karn salk konularna gerekli nemin verilmesi, DS'nn 'Salkl Kentler' projesi ile gerekleebilmi ve konu btn boyutlaryla uzun soluklu bir program kapsamnda irdelenmitir. Salkl Kentler balamnda toplumun tm kesimlerinin doal ve yapl evrede birlikte yararlanabilecei, insan sal ve refahna ynelik zmler retilerek, adil ve srdrebilir gelime hedeflenmitir. Revizyonu tamamlanan Avrupa Konseyi Avrupa Kentsel art metninde salk ve mimarlk konularnn rtt grlmektedir. Avrupa'da Srdrebilir Topluluklar zerine Bristol Mutabakat incelendiinde, srdrebilir topluluklarn hedeflerine ulaabilmeleri iin gerekli hizmetlerin sunumunda mimarlk ve salk kavramlarnn kesitii anlalmaktadr. Avrupa Mimarlar Konseyi (ACE) politikalar ise mimarlk ve yaam kalitesinin bir btn olduunu, mimarn yapl evrenin olumasnda rol alan dier aktrlerle birlikte srete yeterli dzeyde ve btnlemi olarak yer almas halinde verimlilik ve kalitenin salanabileceini ngrmektedir. Yaplarn genel evresel performans asndan, Enerji Performans Direktifi kapsamnn ilerisine geilerek i mekan k ve hava kalitesi, konfor ve yap performans parametrelerinin gz nne alnmas nerilmektedir. lerleme kaydedilmesi gerekli grlen konu ise, yapl evrede tm toplumun eriebilirliinin salanmas ve 'Evrensel Tasarm'n hayata geirilmesi olarak zetlenebilir. Kentsel Tasarmda btncl ve btnlemi yaklamlarn gereklilii yadsnamaz. evre, yaplama ve ulam politikalar arasnda baarlan koordinasyon, srete btnlemeyi ve sreklilii salar. Kent dokusunun olumasnda ve yenilenmesinde yaanan planlama ve karar srelerinde yetkin uzmanlarn katlm ok nemlidir. lkemizde mimarlarn bu srelerde etkin olduklar sylenemez, gerekli disiplinlerden uzmanlarla birlikte mimarlarn, kentsel tasarmn ilk aamasndan itibaren almalara katlm salanmaldr. Yeterli aratrma yaplmadan tasarlanan, uygulanmasna gereken nem verilmeyen yapl evreler, salksz yaam evreleri oluturmaktadr. Yreye ve doal evreye duyarl, tarihi ve kltrel mirasn korunduu ve nitelikli mimarinin tm toplumun hizmetine sunulduu yapl evre, bireylerin ve toplumun ruh ve beden Bildiri zetleri Kitab Szel Bildiriler
322
Kent ve Salk Sempozyumu 07/09 Haziran 2006 BURSA saln korur ve iyilemesine yardmc olur. Ancak toplumun beklentilerine cevap verecek nitelikte yaplar ve evreler retmesi beklenen mimara eitim srecinde, mimarln sosyal, kltrel, estetik boyutlarnn yansra salk boyutunu da ierdii vurgulanmaldr. lkretim yllarndan balayarak verilecek eitimle toplumda bireylere evre, mekan ve kent bilinci salanarak salkl evrenin yaratlmas, kullanlmas, korunmas ve srdrlebilmesine ynelik duyarl kentli kimlii kazandrlmaldr. Anahtar Kelimeler: eriilebilirlik, srdrlebilirlik, yapl evre
323
Kentsel Planlama ve Peyzaj Mimarl likisi: Tekirda rnei

MAN Elif Ebru, PAALIOLU Tlin, KORKUT Asl
Trakya niversitesi Tekirda Ziraat Fakltesi Peyzaj Mimarl Blm
lkemizde 2. Dnya Savandan sonra balayan ve halen devam etmekte olan hzl kentleme olgusu ve zellikle kreselleme ile birlikte yaanan deiim tm toplumlar etkilemi, bu balamda kentler; ekonomik, sosyal, kltrel, siyasal ve mekansal sorunlarn odaklar haline dnmtr. Kentler ekolojik adan doal alanlardan tamamen farkl bir ekosisteme sahiptir. Salkl bir kentsel planlamann yaplmas iin, ncelikle kentsel ekosistemlerin ve evre sorunlarnn anlalmas gerekmektedir. Kentlerde srekli artan nfus, youn, dzensiz ve kontrolsz yaplamalar, plansz gelimeler, asfalt ya da betonla kapl yzeyler, giderek azalan ak ve yeil alanlar kent ve evresinde doal yapy olumsuz etkilemekte, dolaysyla kentte farkl bir ekosistem ortaya kmakta, bu da insan ve dier canllarn yaamn tehdit etmektedir. Gnmzde doal kaynaklarn snrl, kt ve ounun yenilenemez olduunun anlalmas ve evre sorunlarnn zmne ynelik tartmalar, planlama olgusuna yeni bir boyut getirmitir. Buna bal olarak srdrlebilirlik ve ekolojik adan duyarl planlama gibi kavramlar gnmzde ska kullanlmaya balanmtr. Doal ile yapay evre arasndaki denge ve balant salama grevi olan peyzaj mimarl disiplini doann korunmas, onarm, planlanmas ve ynetiminde, dolaysyla srdrlebilirliinde nemli sorumluluklar stlenmektedirler. Ekolojik veri tabanl fiziksel planlama yapan tek disiplin olan peyzaj mimarl, gelimi lkelerde ekolojik duyarl tm planlama almalarnda ve kentsel planlamada ilk srada yer almaktadr. Bu almada; peyzaj mimarlnn kentsel planlamadaki yeri ve nemi aklanmakta, alma alan olan Tekirda kent merkezinde kent planlamasna ilikin irdelemeler yaplmakta, salkl kent planlama anlay slaytlarla desteklenerek aklanmaktadr. Anahtar Kelimeler: Ekosistem, kent, peyzaj mimarl, planlama, Tekirda
324
Baarl Kentsel Mekanlarn Nitelikleri zerine Bir Tartma

ZTRK Kurtaslan Banu*, DEMREL ner**
* Seluk niversitesi Ziraat Fakltesi, Peyzaj Mimarl Blm, Konya ** Karadeniz Teknik niversitesi Orman Fak., Peyzaj Mimarl Blm, Trabzon
Giri
Yzyllar ncesinde toplumsal yaama olan gereksinim sonucunda ortaya kan kentler, zaman ierisinde kendilerine zg nitelikler kazanmlardr. Sz konusu nitelikler sosyal, ekonomik, politik, evresel ve sala ilikin nitelikler olup kentsel yaam kalitesinin belirleyicileri olmulardr. Kentsel yaam kalitesi, bireyin ve toplumun gelir durumu, salk hizmetlerinin yeterlilii, gvenlik, su oranlar, kent ynetiminden memnuniyet gibi fiziksel olmayan (nesnel ve znel) gstergelerin yannda, fiziksel evre kalitesine ilikin gstergelere de sahiptirler. Kentsel fiziksel evre ise; rnein, grlt kirlilii, kentsel s adas oluumu, hava-su-toprak gibi doal kaynaklarn kirlilii, kentsel yaban yaam gibi ekolojik konularn yannda, mekana ilikin problemlerle de direkt olarak ilgilidir. zellikle kentsel ortamda fiziksel evrenin en nemli bileeni olan mekann baarl organizasyonu kentsel tasarmn konusunu oluturmutur. Bir mekann neden baarl olarak kabul edildiini bilmek olduka zordur. Fakat yine de bu durum bir takm bileenlerin referans olarak ele alnmasna engel deildir. Kald ki bu konuda tarih boyunca retilmi pek ok teori mevcuttur. Baarl bir kentsel mekan, her ne kadar daha ok grsel nitelikleri ile kendini ifade etse de, grsel olmayan bileenlerin de etkisiyle olumaktadr: Baarl bir kentsel mekan etkinlik- form imaj ltleri ile irdelenebilir.
Gere-Yntem
Bu almada baarl kentsel mekanlarn ayrt edicileri aratrlacaktr. Daha sonra bu mekanlar tanmlamakta olduka etkili ve yaln bir yntem olan etkinlik- form imaj geni tanmlanacak ve irdelenecektir. Birbirleri ile ok yakn ilikileri olan bu bileenler irdelenerek ksa rnekler zerinde tartlacaktr.
Bulgular
Baarl kentsel mekanlarn oluumunda ele alnan bileen (etkinlik- form imaj) birbirleri ile ok yakn etkileimleri olan bileenlerdir. rnein mekandaki bir etkinlik (kent merkezindeki bir ticari etkinlik vb.), o mekann formal zellikleri (lek, odak noktalar oluumu, kamusal mekan oluumu vb.) zerinde belirleyici olabilmektedir. Bunun gibi, mekann formu da oradaki etkinliklerin (ara-yaya hareketi, rekreasyon vb.) oluumunda belirleyici olmaktadr. Kentsel mekandaki etkinlik ve form da mekann alglanmas ile birlikte imaj (sembolize etme, psikolojik memnuniyet vb.) oluumunu salamaktadr. Bildiri zetleri Kitab Szel Bildiriler
325
Sonular
Baarl kentsel mekanlar, kentsel yaam kalitesinin ayrlmaz paralardrlar. Her ne kadar baarl kentsel mekanlarn kesin reeteleri yok ise de, kentin bir mekann ya da bir parasn tasarlarken etkinlik, form ve imaj dikkate almak; birbirleri ile olan ilikilerini deerlendirmek byk nem tamaktadr. Bunu yaparken ise multi-disipliner alma gerekletirilmeli, oluturulan mekanlarn ise zamansal sreklilii salanmaldr. Anahtar Kelimeler: grsel alg, kentsel etkinlik, kentsel form, kentsel mekan, mekansal imaj
326
Kent Planlama ve Kamu Sal

ECEM Kl Sibel
Dokuz Eyll niversitesi, Mimarlk Fakltesi
Modern kent planlamann sanayi devrimi sonrasnda etkin hale geliinde, kamu saln olumsuz etkileyecek biimde kentsel geliimin yaratt sorunlar ve salgn hastalklar nemli bir faktrdr. Bu nedenle, bu dnemde yaplan kentsel dzenlemeler ve planlama almalarnda kamu sal nemli bir yer tutmutur. O gnden bu gne kadar uzanan pek ok kentsel planlama ilke ve standardnn ortaya knda salkl evreler yaratmaya ynelik bu tr araylar olduu sylenebilir. Sanayi blgeleri ile konut blgelerinin ayrtrlmas, kentsel yeil alanlar ve dinlenim alanlar iin kii bana belirli metrekare deerleri ile yer ayrlmas, konutlarn birbirinden gabarileri ile orantl deerlerle uzaklatrlarak gnelenmelerinin salanmas, yaya ve tat trafiinin ayrtrlmas gibi pek ok ilke aslnda salkl evreler oluturma endiesini tar. Buna karn kent planlama zaman iinde kamu salna ilikin bu misyonundan giderek uzaklam ve kent ekonomisi arlkl olmak zere, sosyal meseleler ve estetik kayglar daha ok n plana kmtr. Mevcut kent dokusunun ya da planlanan alanlarn kent sal zerine etkilerini aratran, ya da salkl kentin niteliklerinin neler olmas gerektii zerine younlaarak tasarm kriterlerini belirleyen almalar snrl dzeyde kalmtr. Yine kamu sal zerine yaplan almalar ile kent planlama almalar arasnda koordinasyon salayacak mekanizmalarda yetersizdir. Ancak son dnemlerde gerek srdrlebilirlik ve yaanabilirlik tartmalar ile gerekse de kentsel alanda giderek artan kilo problemleri, kalp hastalklar, eker, astm, kanszlk ve kronik depresyon gibi rahatszlklarn etkisi ile kamu sal kent planlamann gndemine yeniden girmeye balamtr. zellikle ara trafiini her alanda n plana karan, byk lde onu tevik eden planlama yaklamlar kamu sal asndan olduu gibi, enerji kullanm asndan ve yaya gvenlii asndan da eletirilir hale gelmitir. Bu eletiriler paralelinde kent planlama da nemli bir yere sahip olan ve farkl kullanmlar birbirinden ayrarak bunlar arasndaki ilikileri zorunlu olarak tat eriimine bal olarak kuran zonlama yaklamna eletiriler ve onu dntrecek/ deitirecek eletiri ve neriler de gelimeye balamtr. Fonksiyonlarn ayrtrlmas yerine ii ie geirilmesi, yrmenin ve bisiklet kullanmnn tevik edilmesi, tat kullanmnn azaltlmas ve bylece insanlarn daha salkl, daha gvenli ortamda yaamalarnn salanmas ynndeki neriler giderek arlk kazanmaktadr. Yine sosyallemenin ve kendilerini ilgilendiren kararlara halkn katlmn salanmasna ynelik nerilerle de daha salkl bir toplum yapsnn oluaca varsaylmaktadr.
327
Kent ve Salk Sempozyumu 07/09 Haziran 2006 BURSA Bu bildiri kapsamnda kent planlama ve kamu sal arasndaki bu ilikinin biimindeki deiim analiz edilerek, gelecekte bu ilikinin glendirilmesine ynelik olarak yaplabilecekler deerlendirilecektir. Anahtar Kelimeler: kamu sal, kent planlama, salkl kentsel evre, sosyallemi toplum
328
Poster Bildiriler
Bildiri zetleri Kitab Poster Bildiriler
329
330
A1. Salkta Eitsizlikler

0189 / P4.
Salk Hizmeti Kentlerin Bymesine Bal Yerel Politika m Olmaldr?

ZAYDIN Levent
Mimar Sinan Gzel Sanatlar niversitesi, ehir Ve Blge Planlama Blm
Kentlerde salk, eitim, igc, gelir vb. birok kavram ieren yerel gelime, ekonomide ve nfusta bymenin tesinde eitli sreleri izler. Bu srelerin ounda olduu gibi, yerelin salk hizmetlerine potansiyel eriim ve salk hizmetlerinin yrtlmesi byk lde ekonominin kaynaklarna bal kalr. Yerel gelime kavramlarndan biri olarak salk hizmeti, retim ktlarnda art belirten ekonomik bymenin sosyal ynnn de etkilidir. Ama salk sisteminin bilgi birikimine dayanan zelliinin ve bireylerin saln iyiletirmesinin, byme hedefli verimlilii beeri kapital kapsamnda etkiledii ou kez nemsenmez. Hatta, beeri kapitalin tesinde salk sisteminin daha fazla etkileimde olan sosyal kapital, retimi etkilemesi yannda, tketimden yaam kalitesine kadar uzanan ok sayda gelimilik kavramlar arasnda grlmektedir. Salk sistemleri, evrensel zellikler iermesine karn, politik vaatlerin ve bymenin gerisinde kalan deimelerden teye gidemedike, ou yerel toplumun problemi olarak grlmektedir. Birok lkede, ekonomisinde byme ile salk sistemlerinde gelimenin birlikte deimedii uluslararas kurulularn verilerinde belirmektedir. Salkta deimenin gecikmeli olarak bymeden etkilenmesi doaldr, ama dier harcamalara gre orannn dikkat eken dk deerlerde olduu ampirik olarak ortaya konmaktadr. Bildiride, niceliksel aratrma yntemleriyle aklanan bu farkllklar, Trkiyede salk hizmetlerinin verilmesiyle ilgili verilerin var olanlaryla aklamaya allrken, mekansal istatistik yntemlerinden yararlanarak analizleri yaplmaktadr. Sorunun nfus bymesiyle ve ekonomisinde bymeyle, hatta dier gelimilik gstergeleriyle birlikte aklanmas salk hizmeti politikalarn ynlendire bilecek boyutlarda olduu bildiride ortaya konmaktadr. Kentlerin bymesinde kamu hizmetlerinin bymesi beklenen sonutur. Ama salk hizmetlerinin sadece kentin bymesine bal kalamayaca ortaya konarak, gelimiliin bir ls zelliinde salk hizmetleri iin politikalarda gereksinimin sonular tartmaya almaktadr. Anahtar Kelimeler: Salk yardm, yerel byme, gelime
331
Kent ve Salk Sempozyumu 07/09 Haziran 2006 BURSA 0043 / P5.
Deponi Alannda A(r)tk Ayrarak Geimini Salayanlar ve Salk Sorunlar

USKUN Ersin, TRKOLU Hakan, NAYR Tufan, KOLU Ahmet Nesimi, ZTRK Mustafa
Sleyman Demirel niversitesi Tp Fakltesi Halk Sal Anabilim Dal/Isparta
Giri
Tkettikten sonra kalan atklar belediyelerce ehrin uzanda bir yerde deponi alannda toplanr. ou ocuk yata bir ok insan hijyen bakmndan son derece kt ve salksz bu mekanda, kaynakta ayrlmayan pleri ayrarak yaamn srdrmektedir. Bu aratrma Isparta il merkezinin kat atklarnn topland deponi alannda yaamlarn atklar ayrarak srdren kiilerin salk sorunlarn belirlemek amacyla planland.
Materyal Metod
Kesitsel tipteki bu aratrma 2006 ubat aynda Isparta deponi alannda 16 adrda yaamakta olan 78 kii ile yz yze grlerek yapld. adrda kalan ailelerin reisleri ile yaplan grmede gelir dzeyi, ayrlan atklarn tr, yaanan sorunlar, ihtiyalar ve zm nerileri, yaam koullar (yiyecek, giyecek, barnma, snma, temizlik) ile ilgili bilgiler alnd. adrda kalan dier aile bireyleri ile de grlerek sosyo-demografik zellikleri (ya, cinsiyet, eitim durumu, meslek, g durumu), atk ayrma ve sresi, son bir yl iinde salk kuruluuna bavurma durumu, salk durumu, mevcut ikayeti, son bir yl iinde geirilen solunum yolu enfeksiyonu (SYE), enterit, cilt enfeksiyonu, kesici delici yaralanma skl ile ilgili bilgileri sorgulayan bir anket uyguland. Onbe ya altndaki ocuklar ile ilgili bilgiler ebeveynlerinden elde edildi. Veriler SPSS paket program kullanlarak bilgisayarda deerlendirildi.
Bulgular
Aratrma blgesinde yaayanlarn ya ortalamas 16.214.5 di. Yzde 52si (n=41) erkek, 15 ya stndekilerin %35.9u (n=28) evliydi. Zorunlu eitim yanda (6-13 ya aras) olan 22 ocuktan yalnz biri okula devam etmekte, 14 ya ve zeri bireylerden biri dnda hibiri okuma yazma bilmemekteydi. Yeil kart gvencesi olan 18 kii dnda (%23.1) dierlerinin hibir sosyal gvencesi bulunmamaktayd. Ailelerin tamam deponi alanna baka bir ehirden g ederek gelmiti. Aratrma grubunun %56.4 (n=44) atk ayrma iinde fiilen almaktayd. Ortalama alma sresi gnde 5.91.2 saat ve kii bana gnlk kazan ortalama 1.10.7 YTL idi. Grubun %39.7si (n=31) son bir yl iinde bir salk kuruluuna bavurmutu ve %38.5inin aratrma srasnda mevcut bir hastal bulunmaktayd. Son bir yl iinde geirilen st Bildiri zetleri Kitab Poster Bildiriler
332
Kent ve Salk Sempozyumu 07/09 Haziran 2006 BURSA solunum yolu enfeksiyonu says ortalama 2.62.5, enterit says ortalama 0.92.4 ve cilt enfeksiyonu says ortalama 0.20.7, kesici delici yaralanma skl ortalama 12.020.7 idi. Bireylerin %38.5i (n=30) salk durumunu kt yada ok kt olarak deerlendirdi. Atk ayrma iinde alanlarda, SYE, enterit, deri enfeksiyonu skl bakmndan dierlerine gre farkllk bulunmazken, kesici delici yaralanma skl dierlerinden yksekti (p=0.013). adrlarn tamamnda elektrikle aydnlanma salanmaktayd. adrlarn bulunduu blgede tuvalet bulunmamaktayd. Blgeye ehir ebekesinden gelen iki eme araclyla su sunulmaktayd. adrlarn 6snda mutfak, 2sinde banyo olarak kullanlan ayr bir blme bulunmaktayd. ki adrda buzdolab, 10 adrda televizyon bulunmaktayd. Ailelerin %43.8i lkedeki gndemden habersizdi. ounluun en nemli sorunu barnma ile ilgili idi ve en nemli ihtiyalarn yaanabilir bir ev olarak ifade ettiler.
Sonu
Bu aratrmada deponi alannda yaayan ve ounluunu ocuklarn oluturduu bireylerin, geri dnm iin topladklaryla gnlk yiyecek ihtiyalarn bile karlayamadklar, zorunlu eitim yanda olanlarn bile okula gitmedikleri ve salksz koullarda yaamn srdrd belirlendi. Atklarn kaynakta ayrlmad lkemizde yeniden kazanlabilir maddelerin deponi alanlarnda ayrlmas ve insan gcnden yararlanlmas ksa vadede kanlmaz gibi grnmektedir. Sorunlarn temeli, ayrm iin alan bireylerin aileleriyle birlikte deponi alannda yayor olmalardr. Sorunun en kesin zm ise atklarn kaynakta ya da deponi alanna kurulan fabrikalarda ayrmnn yaplmas ve kiilerin deponi alannda konaklamalarnn nlenmesidir. Anahtar Kelimeler: Kat atklar, ayrm, salk
333
Trkiyede Salk Tesislerinin Mekansal Planlamasnda Neoliberal Dnmler

ABUK Suat , ONSEKZ Dilen
Erciyes niversitesi Mimarlk Fakltesi, ehir ve Blge Planlama Blm, 38039, Kayseri
Bu almada zetle Trkiyede neoliberal politikalarn sal ticariletirmesini, piyasalatrmasn, sermayeletirmesini ve zelletirmesini esas alan uygulamalar ve bu uygulamalarn neticesinde salk tesislerinin zellikle de zel salk tesislerinin kentsel alanda yer seimine ilikin ortaya kan sorunlar ve bu sorunlara ilikin zm yaklamlar ele alnacaktr. Nitekim Trkiyede ehir ve blge planlama alannda varolan salk tesisi yer seim modelleri, artk kullanlamaz duruma gelmitir. Buna karn, salkta olup bitenlerin kent planlamaya ve kentsel salk tesislerine ynelik etkileri zerine herhangi bir analiz ve bu etkilerin olumsuz ynlerini ortadan kaldracak bir model de ortaya konulamamtr. Bu sebeple, kent planlama asndan ortaya kan yeni durumun ele alnmas ve alternatif bak alarnn gelitirilmesi gerekmektedir.
Giri
Trkiye Cumhuriyetinin kurulmasyla birlikte, nceki dneme gre farkl anlay ve kurumsallama benimsenmitir. Buna ramen, deien kresel ve yerel konjonktre paralel olarak ilki 1950 sonrasnda, ikincisi ise 1980 sonrasnda hzl bir deiim srecine girilmitir. Bu iki dnemde yaanan deiim ve dnmler ekonomiden idari yaplanmaya, teknolojiden sala kadar geni bir yelpazede, yeni frsatlar ve almlar meydana getirmitir. Her iki dnemde deiim ve dnm srelerinin yaand alanlarn banda kentsel mekan gelmektedir. lk dnemde, 1950li yllardan itibaren, kent ve kentleme sorunlar, Trkiyenin gndeminde nemli bir yer igal etmitir. zellikle hzl nfus art, tarmda makineleme ve kentte i imkanlarnn artmas kitlelerin krsal alanlardan kentsel alanlara doru gn hzlandrmtr. Bu anlamda birinci dnemde yaanan deiimler lkenin kendi i dinamiklerinin bir yansmas olarak ortaya karken, ikinci dnem deiimleri birincisinden ok farkl dinamikler ve koullar altnda ortaya kmtr. Dnyada 1970 sonrasnda, Trkiyede ise 1980 sonrasnda yaanan bu ikinci deiim dnemi, Yeni Dnya Dzeni veya Kreselleme kavramlar erevesinde ele alnmaktadr. Bu yeni sre ekonomik, sosyal, teknik ve politik alanlarda yeni olgular ortaya karmtr. Salk, yeni olgularn ortaya kt, hzl deiimlerin yaand alanlarn banda gelmektedir. Gerek kamusal salk alannda, gerekse zel salk alannda nemli deiimler yaanmaktadr. Salk hizmetinin kimin tarafndan sunulaca, teknolojik gelimenin salk sektrn nasl etkileyecei, gelecek iin en doru salk politikalarnn neler olduu, kentsel salk tesislerinin biimlendirilmesinde hangi ilkelerin dikkate alnmas gerektii, kentsel salk tesislerinin yer seiminde yaanan deiimlerin neler olduu gibi konularda youn tartmalar yaanmaktadr. Trkiyede 1980 sonrasnda yaanan deiimler, geleneksel kentsel salk tesisleri planlamasnn yeniden incelenmesini ve bu tesislere ilikin yeni yntemlerin gelitirilmesini Bildiri zetleri Kitab Poster Bildiriler
334
Kent ve Salk Sempozyumu 07/09 Haziran 2006 BURSA gerektirmektedir. Bu bildiri de zetle, 1980 sonras dnemde Trkiyede neoliberal politikalar altnda salk tesislerinin mekansal planlamasnda ortaya kan yeni tablo ele alnmaktadr.
Gere ve Yntem
Bu almada, salk tesislerinin mekansal planlamas konusu, Trkiyede deiim sonras ortaya kan yeni durum erevesinde ele alnmtr. almada neden-sonu ilikisi kurmaya dnk, niceliksel verilerle desteklenen, niteliksel aratrma ynteminden yararlanlmtr. Bu erevede 1960-1980 ve 1980-2006 dnemleri iin Trkiyenin salk hizmetlerinin baz parametreler yardmyla (kamu ve zel sektr ayr ayr olmak zere Gayri Safi Milli Hasla ve Gayri Safi Yurtii Hasla iinde saln pay, toplam harcamalar ierisinde salk harcamalarnn pay, vb.) karlatrlm ve salk tesislerinin kademelenmelerine (salk evi, salk oca, poliklinik, hastane vb.) gre kamu ve zel sektr iin ayr ayr kentsel ve krsal mekandaki dalmlar irdelenmitir. Ayrca mevcut kentsel planlama sistemine, salk tesislerinde yaanan deiimlerin ne dzeyde yanstld konusu akla kavuturulmutur. Buradan elde edilen bulgulardan yararlanlarak, Trkiyenin kentsel ve krsal alanlarna ynelik alternatif bir salk tesisi planlama modeli ortaya konulmutur.
Sonular ve Tartma
alma sonucunda ulalan temel sonulardan birincisi Dnyada 1970 sonrasnda yaanan ekonomik, sosyal, mekansal ve teknolojik deiimlerin, 1980 sonrasnda Trkiyede de etkili olduu, yaanan gelimelerin salk hizmetlerinin her kademesinde deiime yol at, bu deiimlerin Trk ehir planlama sisteminde yeterince lke ve blge mekanna yanstlamaddr. kinci temel sonu ise Trkiyede zel salk tesislerinin mekansal dalm incelendiinde, bunlarn kapitalist ilikilerin younlat metropoliten alanlarda kmelendikleridir. Buna bal olarak Trkiyede kentsel salk tesislerinin planlanmasnda ve uygulanmasnda yararlanlabilecek yeni bir modelin gelitirilmesine ihtiya bulunmaktadr. Bu almada gelitirilen modelin ve gelitirilmesi gerekli dier modellerin disiplinler aras bir alma ortamnda tartlmas artk kanlmaz hale gelmitir.
Anahtar Szckler: Kent Planlama, Deiim, Neoliberalizm, Kentsel Salk Tesisleri, Salk Tesisleri Planlamas
335
A2 Kent ve G
0010 / P2.
Yalm Erez Mahallesi Aile Ziyaretleri ve Dndrdkleri

ERSOY Fsun*, KAYNAK Canev*, EDRNE Tamer*,
KUSASLAN Avci Dilek*, ASLAN Mslm*, CANER Hazan** * Van Yznc Yl niversitesi Tp Fakltesi Aile Hekimlii Anabilim Dal ** Van Merkez 10 Nolu Salk Oca
Ama
Yalm Erez Blgesi Van Merkez'de yer alan ve nfusu terr nedeniyle yaadklar kylerden g etmek zorunda olan 10000 kiiden oluan bir krsal blgedir. Biz bu almamzda alan uygulamalarmz srasnda ziyaret ettiimiz ailenin sosyodemografik zelliklerini ve bu ailelerde gn yaratt sorunlar inceleyerek, bu blgede yaayan populsyon iin rnek oluturan sosyal yapy irdelenmeye altk.
Yntem-Gereler
Ekim 2005'de alan uygulamalarmz srasnda Anabilim Dalmz retim ye ve aratrma grevlileri Blge Salk Oca sorumlu hekimi koordinatrlnde internlerle aile ziyaretleri gerekletirdi. Bu ailelerdeki sosodemografik zellikler ve salk sorunlar saptanarak biyopsikososyal yaklam erevesinde deerlendirildi.
Bulgular
Ziyaretlerimizde arpc nitelikleri olan ailede ortak zellikler, benzer salk sorunlar ve blge nfusuna zg karakterler saptand. Her aile de gecekondu tarz tuvaleti darda bir evde yaamaktayd, isizlik, ar nfus, kalabalk aile, gen yata evlenme ve ocuk sahibi olma, paylalan kronik salk sorunu ve bu salk sorunun aile bireyleri zerindeki olumsuz etkileri, salk hizmetlerinden maddi olanakszlklar nedeniyle gerektii biimde yararlanamama her ailede de bulunan ortak zelliklerdi. Kronik obstruktif akcier hastal, tedavi edilmemi tberkloz ve takiben gelien akcier kanseri, ardarda zrl ocuk sahibi olma, ailelerdeki kronik salk sorunlar idi. Her aile de blgeye g etmeden nce daha iyi sosyo-ekonomik koullarda yaadn bildirmekteydi.
Sonu
Gerekletirdiimiz ziyaretlerdeki aileler Yalm Erez Mahallesi iin tipik sosyal yapy yanstmaktayd. Salk sorunlarnn zm iin aillerle ibirlii ve izlem abalarmz, Bildiri zetleri Kitab Poster Bildiriler
336
Kent ve Salk Sempozyumu 07/09 Haziran 2006 BURSA ekonomik glkler nedeniyle salk hizmetlerine ulalabilirlikteki kstllk temel nedeniyle srekli ve gerektii biimde gerekleemedi. Ana ocuk sal ltlerinin iyiletirilmesi, salkl beslenme ve bulac hastalklar konusunda devlet ve gnll kurulular tarafndan verilen eitim ve hizmetin hedefe ulamas, blgede salkl kentleme ve yaplama salanamad, en basitinden ele alnacak olursa kanalizasyon, okul, i imkanlar salanamad srece yetersiz kalacak ve bu blge Van iin kanayan bir yara olmaya devam edecek gibi grnmektedir
Anahtar Kelimeler: g, salksz kent altyaps, family sal
337
Manisada Bir Gecekondu Blgesinde G Etme Sresinin Salk Belirleyicileri zerine Etkisi
CENGZ zyurt Beyhan*, CAMBAZ Seval**, KAR Seda***, TOKER Didem*** ZKAN Saruhan***, BIAKIOLU zge***, AKSUT Nurhak***
* Celal Bayar niversitesi Tp Fakltesi Halk Sal A.d ** Celal Bayar niversitesi Salk Yksekokulu Ebelik Blm *** Celal Bayar niversitesi Tp Fakltesi
Giri
G salk dzeyini etkileyen parametrelerden biridir. Bu almada bir gecekondu blgesinde, blgeye g etme sresinin salk belirleyicileri zerine etkisini aklamak amalanmtr.
Gere-Yntem
alma Aralk 2005de Manisa Nurlupnar Salk Oca blgesinde yrtlm kesitsel tipte bir aratrmadr. Aratrmann evrenini salk oca blgesindeki toplam 3735 adet hane oluturmutur. Aratrma iin minimum rnek bykl 210 hane olarak hesaplanm ve her bir salk evi blgesinden aratrmaya katlacak hane saylar salk evi blge nfusuna gre tabakalanarak hesaplanmtr. almada rneklem yntemi olarak, Dnya Salk rgtnn (DS) 30lu kme rneklemi (her kmede toplam 7 hane) kullanlmtr. Kme ba olacak haneler salk oca Ev Halk Tespit filerinden rastgele olarak seilmitir. Aratrmann verileri oluturulan anket formu araclyla, kadnlardan evlerinde yz yze grme teknii kullanlarak toplanmtr. Aratrmann verileri SPSS 10.0 bilgisayar istatistik paket programnda t testi, ki-kare ve korelasyon testleri kullanlarak analiz edilmitir.
Bulgular
alma katlan hanelerin blgeye g etme sreleri ortalama 11.17+9.16 (min 8 aymax 42 yl) olarak saptanmtr. Blgeye en fazla %38.6 ile Dou- Gneydou blgesinden g olduu bulunmutur. almaya katlan hanelerde, hane reisi ya ortalamas 37.5411.16, kadnlarn ya ortalamas ise 34.3912.43 olarak bulunmutur. Aratrma grubundaki hane reislerinin %19.5inin rgn eitim almam ve %10.5inin isiz olduu bulunmutur. Aratrmaya katlan hanelerin % 81.4n de ebeke suyu kullanld, %92.9unda tuvalet atklarnn kanalizasyona atld saptanld. Hane reislerinin %11.0nn salk gvencesi, %30.5inin de
338
sosyal gvencesinin olmad saptand. G sresi ile bebek lmll, evlenme ya, ilk doum ya, kendiliinden ve isteyerek dk says, evlilik karar, evlilik tr, hane reisi ve kadnn eitim durumu, kadnn alma durumu, salk sorunu olduunda ilk bavuru yeri, kadnlarda obesite ve ocuklarda dk kilolu olma durumu arasnda iliki bulunmutur. (p<0.05).
Sonu
almamzda g sresi artka yaama koullarnn ve salk gstergelerinin dzeldii saptanmtr. G, insanlar zerinde ilk geldiklerinde uyum problemi, i problemi, sosyal skntlar yklese de, ikamet sresi arttka temel salk hizmetlerinden yararlanma ve ikinci basamak salk hizmetine ulama asndan olumlu ynde etkili olduu grlmektedir. Anahtar Kelimeler: gecekondu, g sresi, salk belirleyicileri
339
G-Gecekondulama-Siyaset likisinin Sonular zerine

DURAL Ahmet Baran* , ZEYREKL Sedef**
* Trakya niversitesi BF Kamu Ynetimi Blm Siyasal ve Sosyal Bilimler AD. ** Trakya niversitesi BF Kamu Ynetimi Blm Siyasal ve Sosyal Bilimler AD.
g bir lke snrlar iinde genellikle kk yerleim yerlerinden byk kentlere geici veya srekli kalmak zere g etme hareketini anlatmaktadr. Trkiyede krsal kesimlerden kentlere ok hzl bir g hareketi olduu gzlemlenmektedir. Gerek altyap gerekse i imkn asndan oluan taleplerin karlanmas bu hzl kentleme karsnda zorlamakta; bu da kent evrelerinde birer yoksulluk gettolar halinde gecekondu mahallelerinin oluup, arpk bir kentlemenin grlmesine sebep olmaktadr. G nfusu 1990lardan gnmze, siyasal partilerin semen tabakalarn istikrarszlatrmtr. Giderek artan ve kent iinde yksek bir oy potansiyeli olan krsal nfus, birinci kuan kr-kent arasndaki gel-gitini, kentte yetien kuaklarn ise bir trl tam olarak kentle btnleememesinden kaynaklanan yeni dayanma araylarn iinde barndrmakta; bu ise semen tercihlerinde istikrarszla yol amaktadr. ktidar parametrelerinde deiim yaratan, g yoluyla oluan, henz snfsal olarak bilinlenmemi nfusu, siyasetin en ok yer deitiren kesimini oluturmaktadr. Bu kiiler, gn sreklilii iinde seenekler oaldka partiler arasnda dalmakta ve himaye ilikilerini yeniden retilmesinin nesnesi olmay srdrmektedir. Ksaca g nfusu etnopolitik eilimlere ynelmekte ve kararsz davran yapsn ama ynnde aray iinde bulunmaktadr. Bu balamda krdan kente g eden ilk kuak kente yabanclamayla uyum salama arasnda gidip gelirken onlarn ocuklar iin durum daha farkldr. Kentte doup byyen ve kente daha iyi adapte olan bireyler byklerinden farkl tercih ve anlaylara sahiptirler. Ailelerinden farkl olarak bu genler eitim alm, kentte yaamay ve farkl kesimlerin yaam biimlerini renmilerdir. Bu kuak iin daha st beklentiler sz konusudur ancak bu beklentilerine ulaamayacaklarn anladklar anda byk bir umutsuzluk ve hayal krkl yaarlar. Kendi ayaklar stnde durma fikrine ynelen bu genler, daha geleneksel ve otoriter grdkleri hemeri komuluk ilikilerini kullanmadan, daha gncel ve ben kimim sorusuna da aklk getirdiini dndkleri, kendilerini toplumda senelerdir dlanm taral kimliinden uzaklatracak etnik / dini / siyasi kimlik ve rntlerde dayanma aramaya ynelmektedirler. Bunun siyasi yansmas ise oy patlamas yapan ok farkl, hatta zt eilimlerdeki partilerin daha radikal bir kimlie hitap edebilen partiler olmasdr. ounlukla toplumun refah ya da grece refah iindeki kesimlerine kar duyulan fkenin, krsal kkenli gecekondulu kzgn ve sisteme gveni sarslm kalabalklar asndan rasyonalize edilmi halidir siyasal tavr allar, eylemler. Genellikle radikal sa veya radikal sol eilimlere destek eklinde ifadesini bulan, kesin olarak terre bavurma zorunluluu aranmayan ama dardan bakldnda ille de sistemle kavgalym imajn yayan siyasal Bildiri zetleri Kitab Poster Bildiriler
340
Kent ve Salk Sempozyumu 07/09 Haziran 2006 BURSA hareketlere dnk bu destek aray, yzde 1-2 oy farknn iktidarn rengini belirleyebildii bir lkede, siyasi partilerin; gecekondu nfusuyla aray en azndan souk tutmama eilimleriyle de birleince, ciddi skntya yol aabilmektedir. Planlamaclarn srarla zerinde durduklar gibi kalknmay orta lekteki ehirlere yaymak, terr sorununun gndemden kalkmaya balamasyla beraber tersine g yani kye dn projelerini hzlandrmak ve her eyden de nemlisi Bykehirlerde gecekondu blgelerinin slah edilerek, zamannda g eden nfus tarafndan igal edilen kamu arazilerinin daha verimli deerlendirilip ucuz toplu konut yapmna arlk tannmas akla gelen nerilerden yalnzca birka. Ayrca devletin gecekondu blgelerine kimi yasad rgt veya radikal partilerden nce ulap, hi deilse asgari gvenlik- eitim ve sosyal hizmet imkanlaryla, kentsel muhtarlarn arayan gecekondu nfusa doru bir adres gsterme ilevini yerine getirmesi azmsanmayacak bir adm olarak grlmelidir. Anahtar Kelimeler: Gecekondulama, ig, semen davran, devlet, sanayileme.
341
A4 Kent ve Yoksulluk
0037 / P8.
ocuk hmali ve stismar

AKKURT mrye, SARI Necla, AHN Nurdan
Balkesir niveristesi, Bandrma Salk Yksekokulu
ocuk ihmali; ocuun sal, fiziksel veya psikolojik geliimi iin gerekli ihtiyalarn karlanmamas olarak tanmlanmaktadr. ocuk istismar ise; ocuun saln, fizik, psikolojik ve sosyal geliimini olumsuz etkileyen, bir yetikin yada toplum tarafndan bilerek veya bilmeyerek yaplan davranlardr. Fiziksel, cinsel ve duygusal istismar eklinde grlr; aile yapsndan, ocuun zelliklerinden ve evresel faktrlerden kaynaklanmaktadr. hmal ve istismar birbirinden ayran en temel nokta istismarn aktif, ihmalin ise pasif bir olgu olmasdr. Ancak bunlar birbirinden ayrmak olduka zordur. Toplumlarn geleceklerini salam temellere oturtabilmeleri ve toplumun sosyal yapsn oluturacak ocuklarn beden ve ruh salklarnn korunmalar, onlarn eitilmeleri tm bireyler tarafndan kabul edildii halde toplumlarda hala korumasz, gsz hakkn savunamayan ocuklar istismar ve ihmal edilmektedir. Sosyoekonomik dzeyi dk, stresin fazla olduu ailelerde istismar ve ihmal olaylarna daha fazla rastlanmaktadr. stismar ve ihmal yalnz aileleri deil, toplumu, sosyal kurulular, yasal sistemleri, eitim sistemini ve i alanlarn da etkileyen bir toplum sal sorunudur. Toplumun ve toplumu oluturan bireylerin eilimli ailelere destek olmas ve bu ailelerin eitilmesi iin aba harcamas istismar ve ihmal olgularnn toplumda azalmasnda rol oynayacaktr. Bu derlemenin amac, ocuk istismarn ve tiplerini tantmak toplumun ve salk alanlarnn konuya dikkatlerini ekmektir. Anahtar Kelimeler: ocuk ihmali, ocuk istismar, Toplum
342
A6 Kadna Ynelik iddet

0056 / P9.
Diyarbakr l Merkezindeki Hastanelerde alan Ebe ve Hemirelerde Kadna Ynelik Aile i iddet
CAMUZ Funda*, ELMACI Nuran**
* Dicle niversitesi Diyarbakr Atatrk Salk Yksekokulu Diyarbakr **Dicle niversitesi Tp Fakltesi Halk Sal A.B.D. Diyarbakr
Giri ve Ama
Tm dnyada olduu gibi lkemizde de kadnlar iddet grmektedirler. Bu konu da eitli aratrmalar yaplmakta; kadnlarn ne tr ve neden iddet grdkleri toplumun eitli sosyal katmanlar arasnda aratrlmaktadr. Bu aratrma Diyarbakr il merkezindeki hastanelerde alan evli ebe ve hemirelerin aile ii iddete maruz kalma durumlarn tanmlamak amacyla yaplmtr.
Yntem
Aratrmada Diyarbakr il merkezinde bulunan Devlet Hastanesi, ocuk Hastanesi, Doumevi ve Gs Hastalklar Hastanesinde alan yaklak 460 evli ebe ve hemirenin 1/3 sistematik rnekleme yntemiyle seilmi ve 140 Evli Ebe ve Hemire aratrma kapsamna alnmtr. Veriler evli ebe ve hemirelerle yz yze grlerek elde edilmi ve bilgisayar ortamna kaydedilmitir. statistiksel olarak yzde, ortalama, standart sapma, khi-kare testi kullanlmtr.
Bulgular
Aratrma kapsamna alnan evli ebe ve hemirelerin %63,6s yksekokul mezunudur. Aratrtma rneinin byk bir ounluu aile ii kararlara katldklarn ve evliliklerinde mutlu olduklarn belirtmilerdir. Ebe ve hemireler fiziksel iddete maruz kalmaktadrlar. Kadnlarn %20si ei tarafndan itelendiklerini, %14,3 yzne tokat yediklerini %12,1dayak yediklerini belirtmilerdir. Ancak %7,1i dayak sonras salk kuruluundan yardm almtr. Aratrma rneindeki kadnlar bu tarz iddet davranlarna daha ok evliliklerinin ilk yllarnda maruz kaldklarn ifade etmilerdir(%64,5). Ebe ve Hemireler psikolojik iddete maruz kalmaktadrlar. Bunlar arasnda en gze arpanlar; rnee alnan ebe ve hemirelerin %40nn baklarla sindirilmeye alldn, %27,9u tartmada einin zerine yrdn, %20,7si eleri tarafndan kendilerine kfr edildii ifade etmilerdir. Aratrma evrenine alnan ebe ve hemirelerin %31,4 cinsel iliki istemlerinin eleri tarafndan reddedildiini; %26,4 cinsel ilikiyi istemediklerinde elerinin ilikiden vazgemediklerini, %23,6s cinsel ilikiyi reddettiklerinde elerinin Bildiri zetleri Kitab Poster Bildiriler
343
Kent ve Salk Sempozyumu 07/09 Haziran 2006 BURSA kzdn veya kendilerini dvdklerini,%18,1i istemedikleri tarzdaki cinsel ilikilere zorlandklarn ve belirtmilerdir. Ebe ve Hemirelere gelirlerini nasl harcadklar sorulduunda %79,3 eleriyle ortak karar verdiklerini ifade etmilerdir. Aratrmada dikkati eken bir nokta; Aratrma kapsamna alnan kadnlarn iddeti alglama biimlerinin literatrdeki iddet tanmlamasyla rtmemesidir. Kadnlarn ounluu kendilerine atlan tokad ve iteklenmeyi iddet olarak alglamamaktadrlar. Dier bir nokta ise bu kadnlarn ounluu, konuyu mahrem olarak grmekte ve konumaktan ekinmektedirler.
Sonu
Aratrma kapsamna alnan evli ebe hemireler fiziksel, psikolojik ve cinsel iddete maruz kalmaktadrlar. Ancak aratrma kapsamna alnan kadnlarn alan kadnlar olmalar dolaysyla ekonomik iddete daha az maruz kalmaktadrlar.
Anahtar Kelimeler: Aile ii iddet, Diyarbakr, Evli Ebe ve Hemire
344
B1. Belediyeler ve evre Mevzuat

0086 / P21.
2005 Ylnda Gaziantep Halk Sal Laboratuarna Getirilen Numunelerin Kimyasal ve Bakteriyolojik Analiz Sonularnn Deerlendirilmesi
AYDIN Neriman, BALCI mer, TURAN Hilal, SONGUR Devlet, COKUN Ferhat, ZGR Servet
Gaziantep niversitesi Tp Fakltesi Halk Sal Ana Bilim Dal, Gaziantep
Giri
me ve kullanma sular ile gda maddelerinin analizlerinin yaplmas, l Halk Sal Laboratuarlarnn grevleri arasnda yer almaktadr. Bu almann amac, Gaziantep ili Halk Sal Laboratuarnda 2005 yl iinde yaplan bakteriyolojik ve kimyasal analiz sonularnn deerlendirilmesidir.
Gere ve Yntem
Bu alma, Gaziantep Halk Sal Laboratuarnda 2005 ylnda analizi yaplan numunelerin kaytlarnn taranmas ile gerekletirildi.
Bulgular ve Sonu
Gaziantep Halk Sal Laboratuarnda, 2005 ylnda 3882si bakteriyolojik, 463 kimyasal olmak zere toplam 4345 numunenin analizi yaplmtr. Bakteriyolojik analizi yaplan numunelerin 3872sini (%99.7), kimyasal analizi yaplan numunelerin 390n (%84.3) ime ve kullanma sular oluturmaktadr. Kimyasal analizi yaplan numunelerin 25i (%5.4) gda maddeleridir. Bakteriyolojik analizi yaplan numuneler iinde gda maddesi bulunmamaktadr. Analizi yaplan ime ve kullanma sularnn 99u (%25.4) kimyasal adan, 937si (%24.2) bakteriyolojik adan sala aykr bulunmutur. Bakteriyolojik analizi yaplan numunelerin 1132si (%29,2) ve kimyasal analizi yaplan numunelerin 50si (%10,8) askeri birlikler tarafndan getirilmitir. Kimyasal analizi yaplan numunelerin 188i (%40.6), bakteriyolojik analizi yaplan numunelerin 1209u (%31,1) yaz aylarnda (Haziran, Temmuz, Austos) getirilmitir. Su kaynakl hastalklarn nlenmesi, su kirliliinin nlenmesi ile mmkn olabilecei iin dzenli su analizinin yaplmas byk nem tamaktadr. Analizi yaplan ime ve kullanma suyu rnekleri iinde yaklak olarak her 4 numuneden birinin sala aykr bulunduu gz nne alndnda su kirliliinin nlenmesi ile ilgili almalara ihtiya olduu ortaya kmaktadr. Halk sal laboratuarlarnn temel grevlerinden olan ime ve kullanma sularnn dzenli olarak analiz edilmesi iin ilgili laboratuar, kamu kurumlar ve yerel ynetim birimleri grevlerini ibirlii iinde yapmaldr.
345
Sakarya li Adapazar Bykehir Belediyesi Snrlar indeki Gda reten ve Satan yerlerinin Salk Mevzuatna Uygunluunun Aratrlmas
AYGN zcan*, HIDIROLU Seyhan**, KARAVU Melda**
* T.C. Salk Bakanl Sapanca 112 Acil Yardm stasyonu Sapanca Sakarya ** Marmara niversitesi Tp Fakltesi Halk Sal AD. stanbul
Giri
Bu ama almann amac, Sakarya ili Adapazar belediyesi snrlar iindeki gda reten ve satn yapan iyerlerinde bulunan salk risklerini, iyeri sorumlularnn bilgi dzeylerini ve iyerinin fiziksel zellikleri tespit etmek ve salk mevzuat ile karlatrmaktr.
Gere-Yntem
Bu almada 2003 yl Ocak ve Mays aylar arasnda; Sakarya ili Adapazar Bykehir belediyesi snrlar iindeki unlu mamul, lokanta, kebap-pide-lahmacun salonu ve fastfood dkkanlarndan seilen toplam 136 iyerine anket ve gzlem uygulanmtr. statistik analizlerde ki-kare testi kullanlmtr.
Bulgular
Ankete katlan iyerlerinin %97,8i kanalizasyona baldr ve %95,6s ebeke suyu kullanmaktadr. yeri sorumlularnn %92,6s gda katk maddeleri kullanmaktadr. yeri sorumlularnn %69,1ilkretim mezunu ve %94,9u hi hizmet ii eitim almamtr. yeri sorumlularnn %38,2si iyeri ile ilgili mevzuat bilmemektedir ve %68,4nn bulac hastalklarla ilgili bilgileri bulunmaktadr. yerlerinin %55,2si zorunlu alan salk muayenesini (portr muayenesi) 1-3 ayda bir yaptrmakta ve %64nde tuvalet ve lavabo bulunmaktadr. yerlerinin %37,6snda bulak ykama sistemi bulunmamakta ve %50,4nde dezenfeksiyon yaplmamaktadr. yerlerinin %43,4nde doal havalandrma yntemi kullanlmaktadr. Gzlem yaplan iyerlerinin %17,6snn ruhsat bulunmamaktadr. yerlerinin %61,8inde kiisel hijyen kurallarna uyulmamakta, %61,8inde temiz nlk ve balk kullanlmamaktadr. yerlerinin %30,1inde kullanlan suyun durumu, %42,6snn p toplama sistemi, %60,9unun tuvalet ve lavabolar uygun bulunmamtr. Tuvalet ve lavabolar fast food satan dkkanlarda dier iyerlerine oranla %8.7 ile daha az bulunmaktadr (p<0.001). yerlerinin %50,7 sinde havalandrma uygun deildir ve %59,6snn aspiratr bulunmamaktadr. yerlerinin %41,9 unda Esnaf Muayene Kart (EMK) yok yada eksiktir, %68,8 inde alanlarn portr muayenesi yaplmam ve %80,1 inde ilk yardm malzemesi bulundurulmamaktadr. yerlerinin %27,2 sinde bulac hastalk tayp tamad bilinmeyen personel altrlmaktadr. yerlerinin %66.2'si haere mcadelesi Bildiri zetleri Kitab Poster Bildiriler
346
Kent ve Salk Sempozyumu 07/09 Haziran 2006 BURSA yapmadklarn belirtmilerdir. Haere gzlemlenen iyerleri ise toplam i yerlerinin %3.3'dr.
Yorumlar
Bu aratrmada, iyerlerinin byk bir blmnn uygulanmas gereken salk mevzuatna uygun hizmet vermedii; iyeri sorumlularnn iyerinin salkl bir biimde almas iin gerekli nlemleri bilmedikleri ve i yerlerinde alanlarn gerekli salk artlarn tamadklar tespit edilmitir. Yaplan gzlemlerin deerlendirilmesi sonucunda en kt gzlem puanlarn fast food dkkanlar almtr. Bunun nedeni ihmalkarlk ve bilgisizlik olabilir. Anahtar Kelimeler: gda gvenlii, gda mevzuat, Sakarya
347
Konya Kentinde evre Sorunu Olarak Hava Kirlilii

KOU Nazm, DEREL Mustafa
Seluk niversitesi, Mh. Mim. Fak. Mimarlk Blm, Konya.
Ama
Konya kentinde k aylarnda youn olarak yaanan hava kirlilii nemli bir evre sorunu olarak karmza kmaktadr. Konya hava kirlilii bakmndan baz k aylarnda SO2 ve PM. (partikl miktar) asndan lkemizin en kirli ili durumuna gelmitir. Yaplan almada Konya Kentinde evre Sorunu Olarak Hava Kirlilii Nedenlerinin Aratrlmas amalanmtr.
Gere-Yntem
Konya kentinde evre sorunu olarak hava kirliliinin nedenleri aratrlm, evre l Mdrl ve Orman Bakanl verileri esas alnarak SO2 ve PM. deerleri incelenmi, hangi zamanlarda snr deerlerin ald aratrlmtr. Hava kirliliine neden olan sebepler sralanm, s yaltmsz yaplarda kn kullanlan fosil yaktlar ve evre sorunlar ilikisi kurulmutur. Hava kirlilii yaratmayan, s yaltml, standartlara uygun, yap fizii artlarn tayan, gne enerjisinden yararlanabilen salkl yaplamalarn oluturulmas konusunda mimarlarn projelerinde ve yaplarnda dikkat etmesi gereken tedbirler sralanm ve nerilerde bulunulmutur.
Bulgular
Konya evre il Mdrl verilerine gre Konya k aylarnda hava kirlilii asndan baz gnlerde Trkiyenin en kirli ili konumuna ykseldii grlmtr. Konya kentinde hava kirliliini tek bir nedene balamann doru olmad, Konya kentinin corafi konumu, rzgar yn, kentleme ve sanayi alanlar, nfus younluu, ulam-motorlu aralar, aalandrma yetersizlii, snma-yaktlar gibi sebeplerin olduu aklanmtr. Hava kirlilii ve yap ilikisi kurulmutur. En nemlisi binalarn stlmas ve salk koullarna uygun olmas iin karlan Binalarda Is Yaltm Kurallarna yeterli dzeyde uyulmad, bu nedenle yaplarn stlmas iin kn fosil yakt tketiminin artt, evreyi ve havay kirleten yaplarn oluturulduu tespit edilmitir. Hava kirlilii olarak evre Orman Bakanl Bilgi lem Dairesi, evre Referans Laboratuar lm deerlerine gre Konya iin 2005 ylnn baz gnlerinde (Aralk aynn) SO2 miktar maksimum 1506 g/m3, PM. ise 827 g/m3 deerleri bulunmutur. Konya iin elde edilen verilerin yksek kmas hava kirliliinin yksek olduunu dorulayc niteliktedir. Hava kirlilii oluturmayan, gne enerjisinden yararlanan salkl yaplar iin projelerin gelitirilmesinde ncelikli hususlar aklanmtr.
348
Sonu
Konyada bulgularda elde edilen SO2nin ve PM. (partikl miktarnn) k aylarnda yksek kmas kentte bulunan yaplarn stlmas iin kullanlan yaktlar ile dorudan ilgili olduu tespit edilmitir. Konya kentinde hava kirliliinin nlenmesi iin zellikle yaplarda uyulmas gereken Binalarda Is Yaltm Kurallar na uyulmad ve yaplarn stlmas iin daha ok enerji harcand, fosil enerji kaynaklar tketiminin artt, ortama daha fazla havay kirleten gazlarn salnd sonucuna ulalmtr. zm nerileri olarak salkl ve standartlara uygun gne enerjisinden yararlanabilen yaplamalara nem verilmesi, binalarn yap fizii kurallarna ve s yaltm standartlarna uygun yaplmas gerektii belirtilmitir. Kentlerin yaanabilir, hava kirlilii olmayan, salk ve fen kurallarna uygun, gne enerjisinden yararlanan, temiz evreye sahip olmas konusunda nerilerde bulunulmutur. Anahtar Kelimeler: Kent, evre, Hava Kirlilii, Salk
349
Salkl Kentler in Grlt Kirlilii Kapsamnda, Yeni evrelerin Tasarm lkelerinin Belirlenmesi
TOKAY Semra, KKZDEMR Gliz
Maltepe niversitesi Mimarlk Fakltesi Mimarlk Blm, stanbul
Tarih sahnesine kt gnden beri insan, kendi evresini oluturmaya balam, deien istek ve ihtiyalar dorultusunda evrenin hem biimlendiricisi hem de kullancs olmutur. Toplumlarn gelimesi ile yeni evrelerin yaratlmasnda nemli rol alan mimar da gnmzde artk tek bina yapmak yerine, insann ve toplumun ihtiyalarna cevap verecek salkl bir evre yaratma grevini stlenmitir. Ancak; hzl kentleme ve endstrileme bir taraftan yeni evrenin oluumuna hz kazandrrken; dier taraftan da evreyi oluturan verilerin zarar grmesine ve evre sorunlarnn ortaya kmasna neden olmutur. Kent sal kapsamnda evre sorunlarndan biri olan grlt, bugn denetim altna alnmas gerek nemli bir evre kirliliidir. Grlt, insanlar tarafndan istenmedii ve insanlar psikolojik-fizyolojik adan olumsuz etkiledii iin; bir kiilik esi olarak kabul edildii gibi toplumdan topluma da deiir. Trkiyede son yllarda ciddi olarak ele alnan bu konu, grlt kaynaklarnn insan ve evre zerindeki etkilerini azaltmak amacyla yaplan grlt denetimi yasalar ve ynetmelikleri ile kontrol altna alnmaya allmaktadr. Ancak; bu yasalarn yaptrm ve denetimleri, bugnk ekli ile yetersiz kalmasna ramen insanlarda evre bilincinin olumas bu sorunun azalmasnda nemli rol oynayacaktr. Biz mimarlar; zellikle yaplamaya alan alanlarda grlt kirliliinden en az ekilde etkilenecek yeni evreler olutururken; mevcut evre verilerinden yararlanarak en ekonomik tasarmlar retmeliyiz. Bu almada; kent sal iin grltye kar alnan nlemlerin, o Kent planlamas, o Bina gruplar yerleimi ve o Bina biimleniine olan etkisi rneklerle irdelenecektir. Anahtar Kelimeler: Grlt, Kent Sal, Tasarm
350
AO St Fabrikas' nn Atk Suyu Analizi Sonucunun Deerlendirilmesi

YENGL Sevin Bahar
Gazi niversitesi Mh.-Mim. Fakltesi, ehir Ve Blge Planlama Bl., Ankara
nsanlarn ihtiyalarnn ve beklentilerinin karlanmas kalknmann en bata gelen amacdr. Kalknmann salanabilmesi iin de sanayi sektrnn gelimesinin gereklilii herkes tarafndan bilinen bir gerektir. Sanayinin ve teknolojik bir geliimin salanmas tm lkelerin ortak amacdr. Bu amac gerekletirmede izlenen yntemler lkelerin gelimilik dzeyiyle yakndan ilgili olduu gibi, lkenin evreye olan duyarlln ortaya koyma asndan da nemlidir. evreyi oluturan hava, su ve toprakta doal koullarda ekolojik bir denge mevcuttur. Doal dengenin varl, canl yaamnn srdrlebilinmesinde temel faktrdr. ok eitli maddelerin bu ortamlara katlmas ve konsantrasyonlarnn belirli bir snr deerinin zerine kmas sonucunda anlan maddeler kirletici nitelik kazanrlar. evresi ile ekolojik uyumda bulunmayan tek canl insandr. Bilinsizce yaplan uygulamalar doann tahrip edilmesine neden olmaktadr. Sonu olarak doa dzenleyici fonksiyonunu yitirmekte ve sorunlu doa paralar ortaya kmaktadr. Son 20-30 yl iinde teknolojideki gelimeye bal olarak retimde ve tketimde badndrc hzla olan artlar ciddi ekolojik denge bozulmalarna yol amaktadr. 20. yy.da gelien sanayileme sreci hzl nfus art, hayat standartlarnn ykselmesi tm sanayi kurulularn etkilemi ve gda sanayi de bu gelimelerden nasibini almtr. Teknolojinin ilerlemesi ve modernleme ile birlikte gda sektrnde geleneksel yntemler kullanlan kk kapasiteli aile iletmeleri yerini byk kapasiteli modern fabrikalara brakmtr. Bunun sonucunda da daha fazla retim ve daha fazla atk sorununu ortaya karmtr. almann konusu; gda sanayi ierisinde evre kirlilii yaratan en nemli sanayilerden biri olan st endstrisinin kirletici unsurlardr. almann amac; lkemizde artan nfusun st rnleri ihtiyacn karlamak zere her geen gn saylar artan st iletmelerinden kaynaklanabilecek kirlilik unsurlarn aklamak, yerel ynetimlerin konuya daha duyarl olmalar gerektiine dikkat ekmektir. almada ncelikle st endstrisinin yapsna ilikin bilgi, evre kirlilii asndan hangi unsurlar etkilediini aklayarak rnek alma alan olan Atatrk Orman iftlii St Fabrikas kapsamnda atk sularn analizleri yaplarak deerlendirilmitir. Dnya Salk rgt (WHO), su kaynaklarnn kirlenmesi, bu kaynaklarn kullanlmasn tamamen bozma veya zarar verme dzeyinde suyun iersine organik, inorganik, biyolojik ve radyoaktif herhangi bir unsurun karmasndan kaynaklanan olumsuz yap deiimi olarak tanmlamaktadr. St endstrisi WHOnun tanmlad kirletici unsurlar ieren ve su kirlilii yaratan noktasal kaynaklardr. St endstrisinde girdi olarak kullanlan stn bileeninin %99u su ve organik maddelerden olumaktadr ve kirliliin esas kayna bu organik maddelerdir. Temmuz Ekim ve Aralk aylar iinde yaplan analizler sonucunda; AO St Fabrikas atk suyunun BO deerleri deiiklikler gstermekte ve Ankara Su Kanalizasyon Bildiri zetleri Kitab Poster Bildiriler
351
Kent ve Salk Sempozyumu 07/09 Haziran 2006 BURSA daresi Atk Su Dearj Ynetmeliinde verilen st limitlerden daha yksek deerlerdedir. Ayn zamanda, KO deerleri de BO deerlerine paralellik arz etmekte ve KO deerleri de yksektir. Bulunan bu sonular artm yaplmam gda endstrisi atk sular iin verilen deerlerle benzerlik arz etmektedir. Ancak elde edilen sonular atk suyun kanalizasyon ebekesine dearjna izin verilen deerlerin zerinde olduu iin artm nem kazanmaktadr.. Artma ilemi ile birlikte hem atk durumundaki maddeler yan rn olarak tekrar deerlendirilerek ticari bir kar salayacak; bunun yannda yksek oranlarda da kirletici unsurlarn azaltacaktr. Bu nedenle yerel ynetimler kirletici unsuru ieren endstrileri denetlemeli ve bunlarn dearj ynetmeliklerine uymalarn salamaldr. Tablo1. AO St Fabrikas Atk Suyu Analiz Sonular Parametreler BO5 (mg/L) Analizlerinin yapld aylar Temmuz Ekim Aralk Temmuz Ekim Aralk Temmuz Ekim Aralk Temmuz Ekim Aralk Temmuz Ekim Aralk Temmuz Ekim Aralk Analiz sonular 1864 1361 680 3200 2800 1344 210.87 90.57 80.39 20.4 91.8 34.4 60.066 72.57 67.57 9.6 9.0 9.6 Atk su rneinde izin verilebilir maksimum deer 500 mg/L
KO(mg/L)
1000 mg/L
AKM (mg/L)
400 mg/L
Ya-gres
200 mg/L
Serbest klor
5 mg/L
pH
6.5-10 mg/L
Anahtar Kelimeler: evre kirlilii, sanayi, atk su, dearj, artma
352
Grlt ve ocuklar: lkretim Okullarnda D Grlt Seviyesi zerine Bir alma

USKUN Ersin, NAYIR Tufan, TRKOLU Hakan, KILIN Seluk, KOLU Ahmet Nesimi, ZTRK Mustafa
Sleyman Demirel niversitesi Tp Fakltesi Halk Sal Anabilim Dal Isparta
Giri
Grltnn insan zerindeki bildirilen olas etkileri nroendokrin ve kardiovaskler aktivitede art, davran bozukluklar, fkelenme, genel rahatszlk duygusu, i veriminde azalma ve konsantrasyon bozukluu olarak saylabilir. renme iin uygun ortam gereklilii tartlmaz. Ortamn grlt dzeyi, uygunluun deerlendirilme kriterlerinden biridir. Okullarn yaknndan geen yolun trafik younluu nedeniyle, d grlt seviyesi istenmeyen dzeylere ulaabilir. Bu alma Isparta il merkezinde bulunan ilkretim okullarnn d grlt dzeylerini ve evredeki trafik younluunu belirlemek zere planland.
Materyal Metod
Kesitsel tipteki bu aratrmada Isparta il merkezinde bulunan tm ilkretim okullar (n=43) aratrma kapsamna alnd. 2006 yl Mart aynda yaplan almada, her okul iin, okulun hemen yannda bulunan ve trafik bakmndan en ilek yolda (cadde ya da sokak) 10ar dakika sre ile geen araba says belirlenerek dakikada geen ara says hesapland. lek yol tarafnda bulunan, yola en yakn okul i ve d duvarndan ayr ayr lmler yapld. D grlt seviyesi, sabah saat 9: 00-10: 00 saatleri arasnda, i ve d duvardan 1 m mesafeden, lm aletinin vcuda uzakl 50 cm ve 45 derece eimli olacak biimde, 1 dakika sre ile ayn aratrmac ve ayn lm aletiyle yapld. D ve i duvarda llen minimum ve maksimum ses dzeyleri, bir dakikalk ortalama, 8 saatlik edeer grlt seviyesi kaydedildi. lm yaplan i ve d duvarn ilek yola uzakl ayn metre ile lld. Veriler SPSS istatistik paket programnda deerlendirildi. statistik analizde Pearsons korelasyon, Mann Whitney U testleri kullanld. statistik anlamllk dzeyi p<0.05 olarak alnd. lm deerleri Grlt Kontrol Ynetmeliinde ehir konut alanlar iin belirlenen 35-45dB (+10) deeri baz alnarak deerlendirildi ve i duvardan llen edeer grlt seviyesi 55dB stnde kaydedilen okullar, d grlt seviyesi yksek evrede bulunan okullar olarak belirlendi.
Bulgular
lkretim okullarnn bina duvarnn yaknndaki en ilek yola uzakl ortalama 18.712.5 m, d duvarn uzakl ortalama 3.46.4 mydi. lek yoldan dakikada geen ara says ortalama 2.73.8idi. duvardan llen en dk ses seviyesi (lmin) ortalama 44.55.4 dB, en yksek ses seviyesi (lmax) ortalama 67.76.7 dB, bir dakikalk ortalama deer (l/ 1 dakika) ortalama 62.36.7 dB ve 8 saatlik edeer grlt dzeyi (leq-8saat) ortalama 53.76.3 dB olarak belirlendi. Okul yaknndaki en ilek yoldan dakikada geen araba says ile i duvarda Bildiri zetleri Kitab Poster Bildiriler
353
Kent ve Salk Sempozyumu 07/09 Haziran 2006 BURSA llen tm ses dzeyleri; lmin (r=0.762, p=0.000), lmax (r=0.325, p=0.033), l/1dakika (r=0.485, P=0.001, leq-8saat (r=0.632, p=0.000), pozitif ynde korelasyon gstermekteydi. D duvarda llen ses dzeyleri de dakikada geen araba says arttka artmaktayd (lmin; r=0.579, p=0.000, lmax (r=0.574, p=0.000), l/1dakika (r=0.592, P=0.00, leq-8saat (r=0.675, p=0.000). lm yaplan duvarlarn (i ve d) ilek yola uzakl ile ses seviyeleri arasnda anlaml korelasyon belirlenmedi. lkretim okullarnn 21inde (%48.8) 8 saatlik edeer grlt seviyesi 55 dBin stndeydi. Grltl evrede olduu belirlenen okullarn yaknndan geen ara says dierlerinden yksekti (P=0.000).
Sonu
Bu aratrmann sonucunda, Isparta il merkezinde bulunan okullarn yaklak yarsnn uygun olmayan d grlt seviyesine sahip olduu belirlendi. Grltnn insan zerindeki bildirilen olas etkilerinin yannda, zellikle renme ve hafza zerindeki etkileri nedeniyle, okul inas yaplrken uygun yer seimi nemlidir. Mevcut okullarn evresinde de grlt dzeyini en aza indirecek, zellikle okul saatlerinde, youn ara trafii ile ilgili nlemler alnmaldr.
Anahtar Kelimeler: grlt, ocuklar, okul
354
Sakslarda reyen Kfler le Hasta Bina Sendromu Arasndaki likinin Aratrlmas

L Aydn* , SERN Memduh**, ZYARAL Ouz***, KESKN Yaar ****
* Marmara niversitesi, Fen Bilimleri Enstits, Ziverbey, stanbul ** Marmara niversitesi, Fen Fakltesi, Biyoloji Blm, Ziverbey, stanbul *** Stars Crescents Assistance, Tbbi Projeler Koordinatrl, Sabiha Gken Uluslararas Havaliman J Blok,Kurtky, stanbul. ****Marmara niversitesi, Salk Eitim Fakltesi, Temel Bilimler Blm, Kartal, stanbul.
Giri ve Ama
Bir kapal alan atmosferi iersinde bulunan ve solunan havann kalitesini dren kirletici faktrlerin ortamda bulunan kiileri hastalandrmas sonucu ortaya kan salk problemlerinin tamam hasta bina sendromu (HBS) olarak deerlendirilmektedir. D ortamda bulunan ve zellikle de doal gbre zerinde gelien Aspergillus glaucus, A.clavatus, A.flavus gibi kfler evde kullanlan kontamine olmu saks topranda hzl bir geliim gsterip bulunduklar yerden bina ii kapal ortam atmosferine geerek youn bir kirlenme nedeni olabilmektedirler. Bu tip kflerin uzun srelerle solunmas HBSnin tetikleyicisidir. Bu nedenle almamzda yaam alan farkl ev ve i yerlerinde herhangi bir korunma yntemi uygulamakszn yetitirilen ss bitkilerine ait saks topranda gelimekte olan kf florasnn eitliliinin aratrlmas planlanmtr.
Gere ve Yntem
Bu aratrma tanmlayc tipte bir almadr. Bu almada toplam 100 farkl ev ve iyerlerinde bulunan ss bitkilerine ait saks topraklarnn mikolojik kaliteleri incelenmek zere laboratuarlarmza getirilen rneklerin analiz sonular deerlendirilmitir.
Bulgular
almamzda 100 saks topranda 144 kf izolatnn ayrm ve tans yaplmtr. Ayrm yaplan esmer kfler % 50lik bulunma skl ile baskn flora olarak saptanmtr. rneklerinin fiziksel zellikleri ile sakslarnn bulunduklar ortama ait baz zelliklerin frekans deerleri karlatrmal olarak gsterilmitir. Ortam scakl 13260C ve aritmetik ortalamasnn %27lik ylm ile 200C, 250 m2lik bir alanda yer aldklar ve en fazla 20 m2de 10 tane saks bulunduu, %9unun iki haftada, %48inin haftada bir, %31inin haftada iki ve %12sinin de haftada ikiden fazla suland, %6sn dk, %32sinin orta ve %62sinin de iyi derecede gne grd, odalarn pencere alanlarnn en az 1-12 m2 ve %23nn standart 3m2, %1inin ayda bir, %3nn ayda bir, %11inin 6 ayda bir ve %85inin de ylda bir gbrelenmekte, %3nn ok kuru, %29unun kuru, %44nn nemli, Bildiri zetleri Kitab Poster Bildiriler
355
Kent ve Salk Sempozyumu 07/09 Haziran 2006 BURSA %15inin ok nemli ve %9unun da slak olduu, bu ortamlarn %83nn elektrik sprgesi, %4nn fra, %9unun slak ve %4nn de kuru olarak temizlendii saptanmtr. Bylelikle rneklerin ekolojik koullardaki kf retim durumlar deerlendirilmitir. Yaplan istatistiksel analizler sonucunda ortam ss ile saks topraklarnda oluan kfler arasnda anlaml bir iliki bulunmamtr.
Tartma, Sonu ve neriler

almamzda da saptanm olduu zere kapal ortam atmosferine ait kf florasnn tamamnn insan iin frsat patojenler olduu bilinmektedir. Salk iin kesinlikle ortaya kan kf kontaminasyonu dikkatlice ve titiz bir ekilde ortamdan uzaklatrlmaldr. Kfler hep var ve hep obur olduklarndan daha salkl bir yaam iin gnlk yaantmz ve yaam alanlarmz kontrol altna almak gerekmektedir. Aksi takdirde bir kez kflerle karlatmzda ve kontrol kaybettiimizde onlar yaam alanmzdan kartmann zorluunun yan sra tedavinin ok kolay olamayacan unutmamal ve olduka uzun srebileceini asla gz ard etmemeliyiz. Bu tip kflerin uzun srelerle solunmas HBSnin tetikleyicisi olduu bilindiinden bunlarn bulunduu evlerde yaayan kiilerde HBSnin aratrlmas iin nedensel bir alma yaplmas gerekmektedir. Anahtar Kelimeler: saks topra, toprak kaynakl kfler, hava kaynakl kfler, kf alerjisi, hasta bina sendromu
356
Hasta Bina Sendromu (HBS) Tedavisinde Kullanlan Bitkiler

ZYARAL Ouz*, KESKN Yaar**
* Stars Crescents Assistance, Tbbi Projeler Koordinatrl, Sabiha Gken Uluslararas Havaliman J Blok,Kurtky, stanbul. ** Marmara niversitesi, Salk Eitim Fakltesi, Kartal, stanbul.
Giri ve Ama
Son 25 yldan daha fazla bir zaman diliminde modern ofis ve evlerde deiik tipte birok havalandrma sitemiyle i ortam havas temizlenmeye allmtr. Bu sistemler doru kullanlmad takdirde birer salk zararls haline dnebilmektedirler. Bugn insan eliyle yaratlan ve llebilir 107 bilinen fakt karsinojen madde yaam alanlarna devaml olarak salnmaktadr. Bu uucu organik bileikler olarak tanmlanan kimyasal yaplar 1970de balayan enerji kriziyle birlikte binalarn stlma sorunlarnn gndeme gelmesiyle ivme kazanmtr. Kirleticiler olarak bilinen ve kansere yol aan kimyasal maddelerin miktar ve kapal ortam atmosferinde bulunan eitlilii bir binann hastalanmas iin geerli bir neden olabilmektedir. Byle bir binada yaanlmas, allmas ya da yaamn bir blmnn geirilmesi Hasta bina sendromunun tetikleyici faktr olarak karmza kmaktadr. Elbette bu kimyasallarn ortamdan uzaklatrlmas iin ucuz ve basit bir yol olan doal kaynaklarn kullanlmasdr. Nasann nerileri dorultusunda kapal alanlarda uygun bitki kullanm ile bir sonu elde edilebilecei gereinden yola klarak nerilen bitkilerle daha salkl bir yaam alan yaratmak mmkn olabilecektir.
Gere ve Yntem
Ev iine ait kapal alan atmosferinde meydana gelen ani bir kirlenmenin dzenlenmesinde yeil bitkilerin doru olarak kullanm ekilleri burada anlatlmtr. Nasada yaplan aratrmalar temel alnarak i ortam atmosferi havasn deitirme/tazeleme ve temizlemede en etkili, ucuz ve kolay zmn doru seilen yeil bitkiler ile gerekletirilebilecei ortaya konulmutur. Bu derleme almada zellikle dnya literatrnde yer alm bulunan ve i ortam havasn farkl tip kirletici faktrlerden temizleyen bitkilerin listeleri verilmitir. Kirlilik kayna olarak bir ok Uucu Organik Kimyasallar (UOK) gsterilebilmektedir. Bu sorunlardan binalarda yaltm amacyla kullanlan kpk, kontrplak, eitli tipte giyim malzemesi, duvardan duvara deli hal, mobilya, kat malzeme, temizlik malzemeleri ortama formaldehit salarlar bu sorun iin zm bitkileri philodendron (devetaban), rmcek bitki, altn pothos (sarmak tr), bambu palmiye, msr, krizantem, kaynana dili; ttn duman, benzin, sentetik lif, plastik malzemeler, mrekkepler, yalar ve deterjanlar benzen salglarlar bunun iin ngiliz sarma, Dracena marginata (yuka tr), Janet craig (yuka tr), krizantem, gerbera papatya, warneckii(yuka tr), bar zamba; kuru temizleme, mrekkepler, boyalar, srme cilalar, verniklerde atmosfere trikloretilen salarlar, bunun iinse gerbera papatya, krizantem, bar zamba, warneckii (yuka tr), dracena marginata nn bina iersinde kullanlmas nerilmektedir. Bildiri zetleri Kitab Poster Bildiriler
357
Sonu
Gerek ev gerekse allan bir ofis ya da iersinde eitli aktiviteler nedeniyle bulunulan herhangi bir kapal alan iin mutlaka ortam havasnn UOK asndan nitelii saptanlmal ve bilinli bir ekilde bitkilerle iersi donatlmaldr. iekler hem yaam alanlar iin estetik bir grnt kazandrmakta hem de temizleyici bir unsur olarak ilev grmektedirler. Ancak bu iin ok bilinli yaplmas gerekmektedir. Bilindii gibi btn bitkiler karbondioksiti kullanarak fotosentez nedeni ile gndzn i ortam havasn saldklar oksijen nedeni ile temizlemektedirler. Dier taraftan kontrolsz bir ekilde bina iersine yerletirilen sakslarla onlarn topra bata kfler olmak zere birok rkl organizmann yaam alanna dnebilir ve atmosferi bu ekilde kirletebilirler. te yandan baz bitkiler ortama saldklar UOK nedeni ile kendileri ortam kirleticisi konuma geebilir. Bu nedenlerle yaplacak iin ehil kimseler tarafndan ve kontrol altnda gereklemesi nerilmektedir. Anahtar kelimeler: hasta bina, i ortam atmosferi kirleticileri, solunan havann kalitesi, hasta bina sendromu, ss bitkileri.
358
Bina Ortam Havasnda Saptanan Stachybotrys Chartarum le Astm likisi

ZYARAL Ouz*, KESKN Yaar**, HAYRAN O.**
* Stars Crescents Assistance, Tbbi Projeler Koordinatrl, Sabiha Gken Uluslararas Havaliman J Blok,Kurtky, stanbul. ** Marmara niversitesi, Salk Eitim Fakltesi, Kartal, stanbul.
Giri ve Ama
Rutubetli binalarda sklkla rastlanan kfler arasnda ilk sray penicillium, cladosporium, ulocladium, Geomyces pannorum ve Sistronema brinkmanniidir. Ancak Stachybotryslerin yaanlan ortam atmosferinde bulunma oran %12.8, rneklerde grlme skl %4.5 olmasna ramen dier btn kflerden ok daha byk risk ve nem tamaktadr. Stachybotrys trleri su tarafndan hasar grm evlerin %30unda, zelliklede boru sistemleri, al ta, cam elyaf ilaveli duvar kd ve alminyum folyo zerinde grlmektedir. Hasta binalarda binaya ilikin hastalklarn oluumunda Stachybotrysin ciddi sorunlar yaratt izlenmektedir. Kflerin kendileri kadar oluturduklar toksinleri de insan sal iin bir tehdit yaratmaktadr. Mikotoksin olarak tanmladmz toksinlerini uygun ortam artlarnda yaratan kfler arasnda zellikle Stachbotrytis chartarum ciddi sorunlar yaratmaktadr. ncelikle binann kendisinin hastalanmasna bal olarak binada yaayan/alan kiilerde binaya baml bir takm semptomlarn ortaya kmasna Hasta Bina Sendromu (HBS) ya da dier bir tanmlamayla Binayla likili Hastalk (BH) ya da Bina Hastal (BH) denilmektedir. Bu almamamzda ev ve ilerinden i ortam atmosferine ve evreye ait eitli tipte rnekler toplanm ve kapal ortam atmosferi kf floras saptanmtr. Bu floradaki S.chartarumun bulunma insidans ile ortamda bulunan kiilerden astm ikyeti arasndaki korelsyonun gsterilmesi hedeflenmi ve salkl yaam iin zm nerileri getirilmeye allmtr.
Gere ve Yntem
Tanmlayc tipte olan almann amacna uygun olarak stanbulda rasgele rnekleme yoluyla 230 i yeri ve evden toplanan hava, toz, gzle grlen yerden srnt, saks topra, yatak tozu eklinde toplam 1150 rnek alnm, mikolojik adan analiz ve deerlendirilmeleri yaplmtr. rneklerin alnd ortamlarda yaayan/bulunan 690 kiiye ortam alglarna ynelik HBS asndan anket yntemi ile sorgulama yaplmtr. Bu kiilerden 20sinin astm ve/veya benzeri ikyetleri ile bu tip bir hikyesinin olduu anlalm ve bulgular kayt altna alnmtr. Toplamda herhangi bir ikayeti olmadn bildiren kiilerin evlerinden 8inde (%3,6), ikayeti olanlarn ise 5inde (%25) S.chartarum varlna rastlanmtr.

almadan elde edilen sonular dnya literatrnde verilen sonular ksmen amakla birlikte lman bir iklim kua iin bu veriler uyum salamaktadr. Kfler tarafndan istila edilmi Bildiri zetleri Kitab Poster Bildiriler
359
Kent ve Salk Sempozyumu 07/09 Haziran 2006 BURSA binalarda zellikle Stachybotrys chartarumun kendisi ve toksini ciddi sorunlar yaratmaktadr. Stachybotrysin yeni doan da idiyopatik pulmoner hemorarji (IPH) nedeni olduu ve vakalarn lmle sonuland gzlemlenmitir. Ayrca st solunum yolu komplikasyonlar ile birlikte ba ars, gzde tahri, burun kanamas (epistaksis), burun ve sinus tkankl, ksrk, souk algnl ve grip semptomlarnn yan sra genel bir takm gastrointestinal yaknmalara neden olduu sanlmaktadr. Kflerin geliimi iin takriben %75lik bir bal nem yeterli olurken, stachybotrys trleri ok daha fazla ortalama %93lk bir nem ieriine ve 25Clik bir sya gereksinim vardr. Bu artlar altnda metabolik aktiviteleri gereklemektedir. Stachybotrys zellikle sellloza dkndr. Bu nedenle de sellloz yapya sahip materyal su ile bozulmu, nemlenmi, slanm ise ya da ar rutubetli bir ortamda bulunuyorsa hzla ve iddetle stachbotrysin yan sra scadosporium, penicillium ve aspergillus trlerinin geliimini desteklenmektedir. S.chartarumun insanda nrotoksik etkiler gsterdii kaydedilmitir. S.chartarumun solunmas sonucu yaplan ok ynl immun parametrelere dayal lmlerde sadece akyuvarlar, CD3 hcreleri ve NK hcrelerin etkilendii bildirilmitir. Btn bu saylan nedenlere dayanarak hzl ehirlemenin olduu gnmzde salkl bir yaam iin salkl binalara gereksinilmektedir. Dolaysyla da solunan havann kalitesini artrabilmek iin yaanlan i ortam atmosferinin kalitesini arttrmak gerekir. Buda evre hekimlii adna tartmasz almalarn hzlandrlmas gerekliliini ortaya koymaktadr. Anahtar kelimeler: kfl bina, rutubet, hasta bina sendromu, astm, Stachybotrys chartarum
360
Salkl Kentleme in Salkl Binalarda Yaam Kalitesi ve Ortam Algsnn Hasta Bina Sendromu Asndan Sorgulanmas
KESKN Yaar*, ZYARAL Ouz**, BAKAYA Ruhtan***
*Marmara niversitesi Salk Eitim Fakltesi, Kartal, stanbul, ** Stars Crescent Assistance- Sabiha Gken Uluslararas Havaliman,J Blok, Kurtky, stanbul, *** Birinci Ordu Gda Mfreze Komutanl, Selimiye, stanbul.
Giri ve Ama
Kiilerin iersinde bulunduklar, i ya da yaam alanlarna ait kapal ortam atmosferine bal, solunan havann kalitesinin bozukluu, kiiler zerinde anlalmas ve tanmlanmas olduka zor ve karmak bir takm rahatszlklara neden olmaktadr. Bunun sonucu ortaya kan bir ya da birden fazla semptom zincirinin oluturduu sendrom ya da sendromlar btnne Hasta Bina Sendromu (HBS) denilmektedir. Bu almalarn amac kapal alan atmosferine bal yaam ve alma alanlarndan kaynaklanan olumsuz faktrlerin alan ve ortamda bulunanlar zerindeki etkilerini saptamaktr.
Gere ve Yntem
almalar tanmlayc tipte olup, aratrmaya binada okuyan renciler ve alanlarn tm dhil edilmitir. Bir kamu binasnda alan 218 ve bir okul binasnda grev yapan 48 retmen ile 437 renci olmak zere toplam 703 kii kiilerin iersinde bulunduklar binaya kar ortam algs ve salk sorunlaryla ilgili olarak hissettikleri ngiliz standartlar dorultusunda hazrlanm ve geerlilik testleri yaplm anket sistemi araclyla sorgulanmtr. Kapal alan atmosferi hava rneklemesi Air Sampler-Merck aleti ile yaplmtr. Binalarda geirilen sre, binadaki ofislerin alan, ofislerin tavan ykseklii, ofislerdeki kii says ile metrekareye den kii oranlar saptanmtr. Bulgular SPSS 11.0 versiyonu ile deerlendirilerek istatistiksel analizleri yaplmtr.
Bulgular
Bina iersinde reyen toplam mikrobiyal ierik ile burundaki tkanklk yaknmas ve kontakt lens kullanmnda problem; alma alanndaki kii says ile ba ars semptomlar, yorgunluk ve bitkinlik hissi; kiilerin alt oda ss, havalandrma ile de uyuukluk ikayetleri arasnda iliki gzlemlenmitir (p<0.05). Ortamdaki k ve metrekareye den kii ile bina iersinde geirilen sre ve grltden etkilenme saptanmtr (p<0.05). Sonu olarak binaya baml olarak deikenlik gsteren kapal alan atmosferinin alanlarn sal zerinde eitli tipte farkl etkiler yaratt grlmtr.
361

Bulgularmz, hasta bina sendromunun gnmz modern yaants iersinde kendiliinden oluan ve aramzda yaayan grnmeyen bir dmanla daha ciddi ve daha bilinli savamamz gerektiini hatrlatmaktadr. Bu hastaln nlenmesi iin stres giderme ile ilgili yaplanmalarn ihmal edilmemesi ve nemi bylelikle bir kez daha vurgulanm olmaktadr. almamzda izlendii zere ksmen de olsa psikolojik baz faktrlerin, bunun banda da stresin, hasta bina sendromunda nemli bir faktr olduu hatrlanmaktadr. ersinde yaanlan rutubetli ya da dier salk zararls faktrlerin varlndan tr alanlarn salklarnn bozulmas birer i /meslek hastal olarak deerlendirilmelidir. Yaam ortamndan kaynaklanan olumsuz faktrlerin stres yaratt bilinmektedir Elde edilen sorgulama analizlerinden de anlald zere alanlar zerinde alma ortamndan kaynaklanan bir takm stres yaratan faktrlerin olduu saptanmtr. ersinde bulunulan binann hastalanmas ve solunan havann salk zararls hale gelmesi ile kiilerin hastalanmas konusu, salk hukuku asndan deerlendirilmelidir. allan ve /veya gnn belli bir blmnde iersinde bulunulan herhangi bir binann fiziksel zelliklerini bozmamak ve kapal ortam atmosferine ait solunan havann kalitesini salk koruyucu standartlara uygun seviyede tutabilmek amacyla uluslararas standartlar dorultusunda ulusal salk standartlarn oluturacak ve yaptrm salayacak kurallarn oluturulabilmesi iin konu ile ilgili birimlerin yaplandrlmas ve gerek toplu gerekse bireysel zel yaam alanlarnda dzenli bir ekilde kontrollerin yaplmas gerekmektedir. Anahtar kelimeler: Hasta Bina Sendromu, Bina ile iliik hastalklar, Bina baml hastalklar, Skc Bina Sendromu.
362
stanbul Kadky Meydanndan Alnan Gvercin Dklarnn Mikrobiyolojik Analiz Sonular le Kent Sal likisinin Deerlendirilmesi
ZYARAL Ouz*, KESKN Yaar**, BAKAYA Ruhtan*** DERC Koray****, EVKBA Adile****
* Stars Crescents Assistance, Tbbi Projeler Koordinatrl, Sabiha Gken Uluslararas Havaliman, J Blok,Kurtky, stanbul. ** Marmara niversitesi, Salk Eitim Fakltesi, Kartal, stanbul. *** 1 No.lu Gda Kontrol Mfreze Komutanl,Selimiye,stanbul. ****Marmara niversitesi, Eczaclk Fakltesi, Farmastik mikrobiyoloji Anabilim Dal, Haydarpaa-stanbul.
Giri ve Ama
Gerek bina ii gerekse d ortam atmosferinde hava kaynakl kabul edilebilir yada edilemez yzlerce kirletici unsur bulunmaktadr. Bunlarn arasnda sknt verenlerden biriside mikroorganizmalar ile metabolitleri olmaktadr. Bu durum solunan havann kalitesini bozmann tesinde dorudan sal tehdit edici bir faktr olarak karmza kmaktadr. D ortam atmosferinde bulunan kirleticiler bina ilerine, sistematik bir ekilde yaplan havalandrma ve/veya kii yada evcil hayvanlarn hareketleriyle, tanabilmektedir. ounluk burun akntsnn yan sra asmatik tablolar ile kark bir takm solunum sistemi skntlarn belirginletii genel alerjik bir yant ortaya kmaktadr. Hava kaynakl olarak bildirilen ve yabanl hayvanlarn bula kayna olarak gsterildii sorunlar gnmzde ciddi skntlara sebebiyet vermektedir. Bilindii gibi gvercinlerin vcut florasnda bulunan ve onlar hastalandrmayan ancak solunum yoluyla alndnda insanda ciddi klinik tablolar yaratan bir maya olan Cryptococcus neoformansn dklama yoluyla topraa, oradan toz partikllerine kararak havaya ve solunmas sonucunda da ciddi klinik tablolara sebebiyet vermektedir. Bu nedenledir ki stanbulda pilot blge olarak seilen Kadky meydannda yaam alan atmosferinde C.neoformansn taranmas planlanmtr.
Gere ve Yntem
almamzda byk ehir merkezlerindeki halk saln tehdit edici kirleticilerin saptanlmas hedeflenerek, yabanl kularla paylamakta olduumuz genel yaam alanlarndan Kadky merkez iskele meydan ve civar pilot blge olarak seilmitir. stanbul Kadky meydanndan mmkn olan en ksa ve abuk ekilde tama besi yerlerine steril ekvyonlar araclyla toplanan gvercin dklar mikolojik ynden analiz edilmitir. Bu amala Almanya-Berlin-Robert Koch Institut des Bundesgesundheitsamtesden Prof. Dr.F.Staib ile yaplan zel grmelerle ilk kez 1990 ylnda n alma olarak balatlm ve yrtlmtr. rneklem, dk ve hava rneklerin toplanmas ve analizleri ile deerlendirilmeleri, C.neoformansn varln saptamak iin hzl analiz yntemlerinin Bildiri zetleri Kitab Poster Bildiriler
363
Kent ve Salk Sempozyumu 07/09 Haziran 2006 BURSA kullanm Staiba gre yaplmtr. Bu amala bir yl boyunca her ay ak alanlarda yerden 25x12=300 ve atlardan 25x12=300 adet olmak zere 600 rnek toplanm, daha nce ayn blgede yaplan pilot almadaki 120(60+60) rnein sonular ile kyaslanm ve toplam 720 rnein sonular deerlendirilmitir. Hzl yntemlerle C.neoformans olduu dnlen izolatlarn dorulama analizleri API ID 32 C kitleri kullanlarak yaplmtr.
Bulgular
Bir yl boyunca yaplan gvercin dk rnekleri zerindeki mikolojik almalarn sonular incelendiinde kakalarda maya olarak candida, rhodotorula ve Cryptococcus trlerinin varl saptanmtr. Mevsim ve aylara gre dklarda maya izotlarnn eitliliinin dalmnda C.neoformansn yl boyunca varln koruduu ve grlme sklnn da 600 gvercin kakasnda %4.3, 216 adet hava rneinde %6.9 orannda olduu saptanmtr. Pilot almada ise120 rnekte %4.2 orannda etken grlmtr.
Tartma ve Sonu
Yaplan almamzn sonularna gre yaam alanlarnda solunan hava iersinde %4.3 orannda C.neoformansn potansiyel patojen bir faktr olarak bulunmas pulmoner bir enfeksiyon riskini arttrabilmektedir. Koruyu hekimlik adna bu mikroorganizmann eradikasyonu halk sal asndan nem tamaktadr. Dnya apnda topraktan ayrlan kriptokoklar genellikle ku dklarn kurumas, havaya karmas ve solunmas sonucu yllk 100 000 kiide 1.3, salk sorunu olan hastalar arasnda da %0.27lik sklkla sorun yaratmaktadr. Hastalkta lm oran takriben %12 olarak bildirilmektedir. Evlerde beslenen kedi ve kpekler ile kular tozlarla gelen bu maya hcrelerini solur ve ounluklada hasta olmayabilirler ancak hastal insana bulatrabilirler. Kriptokokoz daha ok 5 yandan kk ocuklar ile gen nfusu ve yan srada kanser tedavisi alan, uzun sreli kemoterapi gren, organ nakli yaplm, immun yetmezlii olanlarla ve HIV/AIDSli kiileri tutmaktadr. Aratrmann sonularna gre risk altndaki populasyonun d ortamla temasnda mutlaka zel maskeler kullanmalar tavsiye edilmelidir. Ayrca yabanl yaamn kontrol altnda tutulmas gereini de hatrlamamz gerekir. Anahtar kelimeler: solunan havann mikrobiyal kalitesi, Cryptococcus neoformans, kriptokokoz, yabanl ku-gvercin dks, toplum sal.
364
B3 Kent ve Ergonomi
0044 / P35.
Isparta l Merkezinde Konut Sal Aratrmas

USKUN Ersin, TRKOLU Hakan, NAYIR Tufan, KOLU Ahmet Nesimi, ZTRK Mustafa
Sleyman Demirel niversitesi Tp Fakltesi Halk Sal Anabilim Dal/Isparta
Giri
Uygun olmayan ev koullar kiinin fiziksel ve ruhsal saln olumsuz ynde etkilemektedir. Konut ile hastalklar arasnda birok balant kurulabilir. Bu nedenle kiilerin salna ynelik halk sal almalarnda konut koullarnn dzeltilmesi nemli yer tutmaktadr. Bu aratrma Isparta il merkezindeki konutlarn mevcut durumunun saptanmas ve standartlara uygunluunun belirlenmesi amacyla pland.
Materyal Metod
Tanmlayc tipteki bu aratrma Isparta il merkezinde 2005 Aralk aynda yapld. Rasgele rnekleme yntemiyle 20 mahalle belirlendi. Her mahallede ayn zellikteki noktalardan balayarak ard ardna 20 bina aratrma kapsamna alnd. Her binada rasgele rnekleme yntemiyle belirlenen bir dairenin sakini ile grld. Toplam 400 hane deerlendirildi. Meskenlerin Haiz Olacaklar Salk artlarna Ait Talimat ve Amerikan Halk Sal rgt'nn yaymlad asgari standartlar dikkate alnarak, konutlarn arsa zelliklerini, yap malzemelerini, gvenlik ve mevcut imkanlarn deerlendirmek zere toplam 64 sorudan oluan bir konut deerlendirme formu hazrland. Veriler bilgisayarda SPSS istatistik paket program ile deerlendirildi.
Bulgular
Konutlarn %48i (192) mstakil evdi, %15.5inin (n=62) arsasnn %75inden fazlas (uygun olmayan biimde) konut iin kullanlmt. Konut etrafnda yeterince boluk braklmamt. Yzde 4.5inin (n=18) temel, duvarlar, at ve pencereler uygun nitelikli malzemeden yaplmamt. Yzde 7sinde (n=28) ya, s ve grlt iin yeterince izolasyon salanmamt. Yzde 4nde (n=16) yangn k bulunmaktayd. Yzde 2.8inde (n=11) elektrik tesisatnda otomatik sigorta bulunmamaktayd. Konutun kullanm alan ortalama 99.619.4 m2 (min 30 m2-max 250 m2) idi. %47.3 (n=189) drt odal idi. Konutlardaki ortalama kii says 3.41.2 ve kalabalk faktr 1.81.1 idi. Konutlarn %37.3nde (n=149) oda bana den nfus 1.5 kiiden fazla idi. ya da daha fazla kiinin ayn odada uyuduu evlerin oran %15.5 (62) idi. Evlerin %10.3nn (n=41) tavan 3 metreden yksek, %1.0inin (n=4) 2
365
Kent ve Salk Sempozyumu 07/09 Haziran 2006 BURSA metreden alakt. Konutlarn %57.3 (n=229) soba ile snmaktayd. Yzde 21.3nn (n=85) evindeki odalarnn ya da daha fazlas stlamamaktayd. Oturma odalarnn %40.5 (n=162), yatak odalarnn %24.8inin (n=99) pencereleri gney cepheye bakmakta ve yeterli gne almaktayd. Evlerin %3.3nde (n=13) pencerelerin yeterli byklkte olmad (demenin 1/10unda kk) belirlendi. Konutlarn % 2.8inde (n=11) gndzleri banyo ve tuvalet dnda da yapay aydnlatmaya gereksinim duyulmaktayd. Hane kolaylklarnn %17sinin (67) yerleri ve/veya duvarlar uygun su geirmeyen malzeme ile kapl deildi.
Sonu
Aratrmann sonucunda deerlendirilen evlerin arsa zellikleri ve yap malzemeleri bakmndan bir ounun uygun koullarda olduu, ancak kalabalk faktr bakmndan uygun olmad, baz evlerde oda saysna gre ok sayda kiinin konaklad belirlendi. lkemizde mevcut konut ann kapatlmas iin yaplacak almalarn yannda, ailelerin byklklerine gre evlere sahip olmalar ve bu konutlarn salk asndan gerekli standartlar tamas salanmaldr. Anahtar Kelimeler: konut sal, standartlar, uygunluk
366
Mardin'de zrller Grmezden Gelinemez

ZDENER Nureddin
ukurova niversitesi Tp Fakltesi Halk Sal Anabilim Dal
Giri
Kentte yaayan zrller dier kentliler gibi kentsel hizmetlerden ve olanaklardan eit ekilde yararlanma hakkna sahiplerdir. zrl; Doutan veya sonradan herhangi bir nedenle bedensel, zihinsel, ruhsal, duygusal ve sosyal yeteneklerini eitli derecelerde kaybetmesi nedeni ile normal yaamn gereklerine uyamama durumunda olup; bamsz hareket edebilmesi iin yaplarda ve ak alanlarda zel fiziki dzenlemelere gereksinim duyan kiidir lkemizde zrller grmezden gelinmektedir. zrlleri dikkate almayan kent planlarnn neden olduu kentsel mekandaki fiziksel engeller ve ulam olanaklarndaki yetersizlikler, zrl kentlilerin kentsel hizmetlerden ve faaliyetlerden dier kentliler gibi yararlanmas nnde engel tekil etmektedir. Gnmzde bunun gete olsa farkna varlan kentlerde, merdivenlerin, yaya geitlerinin, tiyatro, sinema, restoran gibi kamusal alanlarn zrllerin fiziksel yaplar gz nnde bulundurularak rehabilite edilmesi veya yeniden ina edilmesi gibi faaliyetler gerekletirilmektedir. zrllerle ilgili istatistikler incelendiinde genelde yok olarak varsaylan yada var olduu bilinerek grmezden gelinene zrl kiilerin saylarnn toplumda azmsanamayacak boyutlarda olduu grlr. Dnya Salk rgt, dnya nfusunun % 10unu engellilerin oluturduunu kabul etmektedir. Bu oran gelimilik dzeyine bal olarak artmakta veya azalmaktadr. Trkiyede toplam nfus iinde zrl olanlarn oran %12.29'dur.
Ama
Mardin gibi zgn bir kent zelinde zrl ve kent yaam ilikisini irdeleyerek, eldeki bilgi ve veriler zerinden gr ortaya koymak, konuya dikkat ekmektir.
Gere ve Yntem
Bu alma 9. Ulusal Halk Sal Gnlerinde, sunulan "Mardin'de bir sokak merdiveninin ergonomik analizi" konulu bildirinin (merdivenlerin deerlendirilmesi, basamaklarn ykseklik ve derinlikleri llerek yapld.) aratrma bulgular, sonular ve 2000 yl Mardin nfus saym sonularna dayanmaktadr.
Bulgular
Merdivenler grev i ve etkinlik erevesinin zrl gvenlii rahatl ve durumuna uygun olmad, alternatif rampalar ve trabzanlar olmad tespit edildi.
367
Kent ve Salk Sempozyumu 07/09 Haziran 2006 BURSA Mardinde 2000 Nfus saymna gre zrl nfus saysnn 12835 olduu, Ortopedik zrller 4584, Grme zrller 1972, itme zrller 809, Zihinsel zrller 1465, dier zr gruplar toplam da 1663 kii olarak tespit edilmitir. Mardinde ortopedik zrl ve kent yaam arasndaki iliki incelendii zaman, gerek kentin btnnde gerekse kamusal ve zel binalarda zrller, yallar iin kentin, fiziksel adan tamamen yada ksmen yetersiz olduu, kiileri dikkate almayan bir grnmn var olduu gzlenmektedir. Bir zrl kentlinin tek bana hi kimseden yardm almadan (ou zaman bir kiiden yardm alsa dahi) kentsel faaliyetlerden yararlanamad hatta baz durumlarda en insani ihtiyalarn bile karlayamad grlmektedir. Merdiven kacak fiziksel gce ve organlara sahip olmayanlara kentte dolamak, ihtiyalarn gidermek adeta yasaklamaktadr. Merdivenler, yaya kaldrmlar zrller ve yallar asndan, gerek ykseklii ve dzensizlii gerekse, rampalarnn olmamas nedeniyle zrlleri snrlamaktadr.
Sonu
Mardindeki fiziksel evre incelendii zaman gerek mimari gerek kentsel tasarmda toplumda fiziksel, ruhsal, anatomik ynlerden farkl kiilerin (zrller, yallar, ocuklar, ocuk arabal kadnlar) dikkate alnmad, bu yaklamn gnmz artlarnda srd grlmektedir. Dnya miras bir kent olma yolunda ilerleyen ve UNESCO ya bunun iin bavuran Mardinin ynetiminin, zrl yurttalarnn daha salkl, modern, ada ve daha insani bir yaam srebilmeleri iin ilk olarak gerekli rehabilitasyon iin durum tespiti yaplmal, tasarmlar ve ngrlen deiiklikler iin proje almalarn balatmas ve yine hazrlanan bu projelerin bir an nce hayata geirmesi gerekmektedir. . Anahtar Kelimeler: Ergonomi, kent, Mardin, zrl, tasarm
368
B4 Yenilenebilir Enerji Kaynaklar

0053 / P10.

ERSOY smail
Orman Mhendisi, Mardin l evre ve Orman Mdr
Yenilenebilir enerji doal kaynaklardan elde edilmektedir. Doal Kaynak : nsan Mdahalesi olmadan, doada kendiliinden oluan veya olumu kaynaklardr. Bu kaynaklar gelecek kuaklara aktarlmas gereken en nemli emanetlerdendir. Doal Kaynaklar iki blmde incelemek gerekir. 1- Tkenmeyen doal kaynaklar (Gne, rzgar, okyanuslar) 2- Tkenebilir doal kaynaklar Bunlar; a- Yenilenebilen doal kaynaklar b- Yenilenemeyen doal kaynaklar olarak ikiye ayrlmaktadr. Tkenmeyen doal kaynaklar, insan mr boyunca tkenmeyen bir devamllk arz ederler,sonsuza dek faydalanmak mmkndr.Tkenme , yok olma diye bir endie yoktur. Faydalanma byk emek ve sermaye gerektirir. Kullanlmalar da kolay deildir. Yenilenemeyen doal kaynaklar , (Petrol, madenler, mineral kaynaklar, doalgaz) Bu tip kaynaklar en iyi planlama altnda dahi kullanmayla ypranrlar ve tkenirler. Yenilenebilen doal kaynaklar veya yenilenebilir enerji kaynaklar ise bizim esas konumuzu tekil etmektedir. Bunlar; Toprak, Orman, Akarsu, Gl, Yaban hayat v.s. dir. Bu kaynaklar iyi bir planlama disiplini ile artm gsteren, kendilerini yenileyen ve bu nedenle devaml klan enerji kaynaklardr. Kullanmlar yani faydalanmak kolaydr. Doal enerji kaynaklarnn planlama gaye ve metotlar birbirinden tamamen farkldr. Devaml ve yksek rn almak koruyucu bir planlama ile mmkndr. Burada koruma saklama, el srmeme deildir. sraf etmeden bilinli olarak devaml kullanmaktr. Yenilenebilen kaynaklarn zamannda kullanlmalarnda zorunluluk vardr. Bugn kullanlmas gereken bir doal kaynak, daha sonraya braklrsa kalitesinden kaybedecei gibi kullanlmayan zamandaki ekonomik geliri de kaybolmu olur. Ormann zamannda istihsal edilmemesi, yamur ve kar sularnn zamannda kullanlmamas veya depo edilmemesi, yaban hayvanlarnn belirli bir poplasyona ulatktan sonra avlanlmamas gibi.
369
Kent ve Salk Sempozyumu 07/09 Haziran 2006 BURSA Oysaki yenilenemeyen bir kayna, ihtiyalarmza ve ekonomik nedenlere uyarak daha sonraki bir zaman dilimin de kullanmak mmkndr. lkemiz yenilenebilir enerji kaynaklarnn banda ormanlar ve su kaynaklarmz gelmektedir. Yenilenebilir enerji kaynaklarndan ormanlar, doada ekosistemler halinde bulunmaktadr. Yeryz ekosistemleri iinde en eitli, en dengeli, en dzenli, en istikrarl en salkl en yksek kapasiteli ve deerli canllarn bulunduu ekosistemler Orman ekosistemidir. Bunun iindir ki 1993 ylnda Helsinki de toplanan ikinci orman bakanlar konferansnda alnan ve lkemizin de taraf olduu kararlar erevesinde Srdrlebilir Orman Ynetimi nin tanmna gre ;ormanlarn 3 temel fonksiyonu olduu kabul edilmitir. Bunlar; 1- Ekonomik fonksiyon - Orman rnleri retim fonksiyonu yani odun retimi 2- Ekolojik fonksiyon - Doay koruma fonksiyonu - Erozyonu nleme fonksiyonu - iklim koruma fonksiyonu - Hidrolojik fonksiyon 3- Sosyal fonksiyon - Toplum sal fonksiyonu - Estetik fonksiyon - Eko turizm ve rekreasyon fonksiyonu - Ulusal Savunma fonksiyonu - Bilimsel fonksiyon Buradan da anlalyor ki insan topluluklarnn salkl, huzurlu ve temiz bir evrede yaayabilmeleri iin mutlak suretle bu doal kaynaa ihtiyalar vardr. Doal kaynaklarn tamam birbirinden ayr olarak mtalaa edilemez. Hepsinin birlikte deerlendirilmesi ve dolaysyla korunmas gerekmektedir. Orman varl olmadan yenilenebilir enerji Kaynaklarndan ( su, toprak, yaban hayvan v.s ) sz edilemez. Milli menfaatlerimiz ve katma deer yaratarak istihdam salayclk bakmndan, tkenebilen enerji kaynak yerine, yenilenebilen enerji kaynaklarn kullanlmas gerekmektedir. Fosil kaynaklar, yani tketilebilen enerjiler d kaynakl olduundan, da bamllk ve ithalat fazlal dolaysyla lke ekonomisi ynnden olumlu grlmemektedir. lkemizin mevcut doal kaynak enerji potansiyeli, ihtiyacmz olan enerjiden daha fazladr. Buda gsteriyor ki yenilenebilen doal enerji kaynaklarnn verimlilik esasna gre iletildii zaman, ithalattan dolay hem dviz a olmayacak, hem de katma deerden dolay istihdam yaratlm olacaktr. D.S. nin 1999 yl verilerine gre Trkiye de kullanlabilecek su miktarnn 107,2 milyar m3 olduu ve 38,9 milyar m3 kullanld grlmektedir. Bu kullanm iinde; ime ve kullanma amacyla 5,7 milyar m3, endstri amacyla 4 milyar m3, tarmsal kullanm amacylada 29,2 milyar m3 su tketilmitir. Bu tketim baka lkelerle karlatrldnda olduka azdr. Su kaynaklarnn tam olarak deerlendirilmesi iin 1999 yl ba itibar ile 730 adet barajn yaplmas ngrlmektedir. Su potansiyelimizin tam kullanlmas durumunda 7254 454 Ha. Arazinin sulanmas, 704 868 Ha. Arazinin takndan korunmas 8,11 milyar m3 suyun ime Bildiri zetleri Kitab Poster Bildiriler
370
Kent ve Salk Sempozyumu 07/09 Haziran 2006 BURSA ve kullanma suyu olarak yerleim yerlerine iletilmesi 123040 milyar kwh enerji retilmesi ve bu enerjinin retilmesi iin kurulu gc 34 728,4 MW olan 485 adet hidroelektrik santralinin yaplmas sz konusu olacaktr. Su demek; enerji, yeillik, aydnlk, bereket demektir. Yaanabilir lkemiz iin su ve onun reticisi, koruyucusu olan orman varlmzn muhafazas, korunmas ve geniletilmesi gerekmektedir.
371
Kent Sal Bakmndan Gne Enerjisi-Bina likisinin rnekler zerinden rdelenmesi

KKZDEMR Gliz, ZORHON lker Fatih
T. C. Maltepe niversitesi Mimarlk Fakltesi Mimarlk Blm, stanbul
Youn g, beraberinde kent nfusunun ve buna bal enerji ihtiyacnn hzla artt, teknolojinin geliiminin kente ve kent yaamna olan etkisinin ihmal edilemez olduu gnmz dnyasnda, yenilenebilir enerji kaynaklarnn ve zellikle de gne enerjisinin kent ve insan sal bakmndan nemi bilinmektedir. Tkenmeyen, kaynana hibir cret denmeyen ve at olmayan gne enerjisinin her alanda kullanm gittike yaygnlamaktadr. Kentlerde, enerji ihtiyacnn nemli bir blmn yaplarda kullanlan enerjinin oluturduu dnldnde; gne enerjisinin yap ve zellikle de gnele direk temas olan yap kabuu ile ilikisinin nemi grlmektedir. Mimari tasarmnda gne enerjisi kullanmnn yaygnlamas, enerji ihtiyacnn bir blmn ya da tamamn gne enerjisini dntrerek kullanan binalarn saysnn hzla artmasn getirmekte ve bu da kentlerin en nemli evre sorunlarndan biri olan hava kirliliinin azalmasna neden olmaktadr. Bu gelimeler petrol ve petrol kkenli yakt kullanmna daha az baml ve giderek baml olmayan bir kent-toplum dnmn mjdelemektedir. Dnyann pek ok lkesinde; ilk yatrm maliyetleri yksek olan yenilenebilir enerji kaynaklar kullanmlar, her alanda; devlet ve yerel kurumlarca desteklenmektedir ki bu da uzun vadede dnldnde kent-lke-dnya salnda ve ekonomisinde sdrlebilir gelimeyi vurgulamaktadr. alma kapsamnda dnyann deiik blgelerinden yap rnekleri, kent salna etkileri balamnda irdelenecek, Gne Enerjisi kullanlabilirlii asndan dnyann en ansl blgelerinden biri olan lkemiz iin uygulanabilirlikleri tartlacaktr. Anahtar Kelimeler: Gne, Salkl Kent, Yenilenebilir Enerji
372
B5 Ekolojik Toplum
0102 / P37.
Ekolojik Konut Tasarm Balamnda Geleneksel Tarsus Evleri

GRAN Fehime Yeim
Hacettepe niversitesi Gzel Sanatlar Fak. mimarlk ve evre Tasarm Bl.
nsanlar doduklar andan itibaren tasarlanm bir evrede yaarlar ve evreleri ile devaml iletiim iindedirler. nsanlarn tm yaamn geirdii evre doadan uzak tasarlandnda, yaplandrlm (tasarlanm) bu evreler uzun sreli ya da salkl olamazlar. nsan yaad evrenin bir parasdr ve yaamn devam ettirmek iin gerekli konforu enerji tketimi ile salarlar. Dzensiz kentleme ile ekolojik kriterleri gz nnde bulundurmayan yerlemeler, hzl nfus art, bilinsiz yaplama enerji tketimini artrmaktadr. Ancak enerji kaynaklar snrldr ve bunlarn bilinsiz tketimi gelecek nesiller iin byk bir tehlike oluturmaktadr. Gnmzde mevcut enerji kaynaklarna zarar vermeden kullanc gereksinimlerinin karlanmas ile srdrlebilir bir evre oluturmak birok tasarmcnn benimsedii ada bir konudur. Bugn, yeniden doaya dn bilincinin olutuu bir dnemde, gemi uygulamalardan alnan dersler gelecee k tutacaktr. Binlerce yldr insanlar oluturduklar yapay evreleri biimlendirirken, doadan optimum fayda salamay amalamlardr. Endstri devrimine kadar insanlar yaam alanlarn; bulunduu yrenin iklim koullarna, topografyasna ve yerel malzemeye bal kalarak, insan leine uygun biimlendirmilerdir. Bu anlamda geleneksel mimari, yukarda sz edilen ltlere uyumlu ve srdrlebilir mimarlk nitelii tayan rnekler arasnda yer almaktadr. 1992 ylnda Rioda yaplan Yeryz Zirvesinde, Birlemi Milletler yesi lkeler tarafndan 21. yy n hedefi; evrenin korunmas ve doal kaynaklarn glendirilmesi ve ekolojik olarak duyarl bir evre sisteminin yaratlmas olarak belirlenmitir. Bu erevede birok aratrma yaplmakta ve zm nerileri sunulmaktadr. Bu almada ama, Tarsusun geleneksel kent dokusu ve konut biimleniini, ekolojik tasarm kriterleri dorultusunda irdelemektir. Tarsus yerlekesinin tarihi Neolitik aa dayanr. Tarsusta yer alan geleneksel konutlarn biimini, birbirine gre konumlandrllarn; kltr ve sosyo-ekonomik koullar dnda nemli lde iklim belirlemektedir. Konut retiminde; kullanc ile binay yapan usta arasnda sk bir iletiim vardr. Tipolojik sreklilii salayan yapm teknii snrl olduu halde (teknolojik olanaklar), Binalarn kullanc gereksinimlerine ve evre ile ilikisine bakarak; mimari dil anlamnda eitlilik grlmektedir. Kltrmzn ve fiziksel evrenin srekliliinin salanabilmesi iin, bu konutlarn korunmalar gerekmektedir. Konutlarn, gnn gereksinimlerine yant verecek biimde barnma ilevini srdrmesi ya da yeni ilev kazandrlmas, salkl bir evre yaratlmas asndan nemlidir. Bugn yeterli konfor artlarna sahip olamayan bu konutlar, gnmz gereksinimlerini karlayamamaktadr. Gnmzde, ehrin merkezinde yer alan geleneksel Tarsus evlerinin iyiletirilmesi ile ehrin ticaret blgesine yakn, konforlu konut alanlar salanabilir. Bildiri zetleri Kitab Poster Bildiriler
373
Bu konu kapsamnda Tarsusta bulunan 167 adet tescilli mimarlk rneinden 45inin i mekan incelenmitir. Geri kalan rneklerde cephe ve d mekan ilikisi incelenmitir. mekan incelenen konutlarn % 55i d sofal, % 45i orta sofal olup geleneksel konut plan anlaynn getirdii ekolojik tasarm kriterlerine sahiptir. ncelenen yaplarn %18i tamamen ta, %82sinin alt kat ta, st kat hm tekniinde ina edilmitir. Geleneksel Tarsus evlerinin i mekan organizasyonunda sofa ve odalar iklimsel zellikler gz nnde bulundurularak konumlandrlmas, malzemelerin deitirilebilir yenilenebilir olmas, ekolojik tasarm anlayn yanstmaktadr. ncelenen evlerin tamam tkenebilen enerji kaynaklarn kullanmadan, snma gereksinimini karlayabilmektedir. Ekolojik tasarm kriterlerine kaynak olan geleneksel konutlar incelendiinde, ina edildii dnemin teknolojik olanaklarna uygun bu yaplar, doal enerji kaynaklarnn optimum kullanm ile kullanclarnn konfor rahatln saladklar, srdrlebilir yaam alanlar oluturduklar gzlenmektedir. ada mimari anlayla tasarlanan gnmz yaplar, ekolojik tasarm kriterlerine uygun ina edilmesi hedeflenmektedir. Bylece evre sorunlarna zm bulunmas, enerji sorunlarnn giderilmesi, doal enerji kaynaklarnn dengeli kullanm ve gelecek kuaklara daha iyi yaanabilir bir evre braklmas salanabilecektir. Anahtar kelimeler: Ekolojik Tasarm, Mimarlk, Tarsus, Geleneksel Konut.
374
Kentsel Aalandrmalarn Toplum Sal ve Ekolojik evre zerine Etkileri

GLTEKN Yaar Selma
Abant zzet Baysal niversitesi Dzce Orman Fak.,Orman Ekonomisi A.D., Dzce
Ama
Gnmzde patlama noktasna gelen kentlemeler sonucu kent ormancl (Urban Forestry) bir uzmanlk konusu olarak gittike gelimektedir. Kentlerde yaama standard arttka insanlarn salkl yaam gereksinimleri yannda rekreasyon ve elence amal istekleri de artmakta, bu da rekreasyonel amal aalandrmalar n plana tamaktadr. Ancak bu ok ynl aalandrma hizmetlerini yaparken istenen amalar gerekletirebilecek ve kent ekolojisine uyum salayacak aa trlerini semek, bunlar kullanlacak meknlarla badatrmak, dikim, koruma ve kltr bakmlarn mevcut koullara gre gerekletirmek gerekir. Bunun iin her eyden nce kentlerin kendilerine zg ekolojik koullarnn krsal ve ormanlk alanlardakilerden ok farkl olduunu dikkate almak gerekir. Bu almada, kentsel aalandrmalarn ekolojik evre ve toplum sal zerindeki etkileri irdelenmi ve baz neriler getirilmitir.
Yntem-Gereler
Bu almada yerli ve yabanc literatrler taranarak, konuya ilikin yorumlar yaplmtr.
Bulgular
Genellikle aalarla ve bitkilerle rtl alanlarn kent ekolojisine nemli etkileri vardr. Aalandrmann ana ilevi farkl olsa bile ayn zamanda salanacak ekolojik etki ve toplum sal zerine etkileri planlama yoluyla glendirilebilir. Bu etkiler; scakln dengelenmesi, gne nlarnn etkisinin azaltlmas, glgeleme, rzgr hznn azaltlmas, toz tutma, CO2 tutulmas ve O2 retimi, hava neminin arttrlmas, topran su ieriinin dengelenmesi, grltnn azaltlmas, stresi azaltma, grsel deerler kazandrma balklar altnda zetlenebilir. Kent peyzajn dzenleme ynnden aalar kentin grnmn etkileyerek, kent halknn zellikle gnlk hayatta uzak kaldklar doa zlemini, bir lde de olsa giderirler.
Sonular
Kent ierisinde ve evresinde mutlaka yaplmas gereken kentsel aalandrmalarn, oransal olarak byk bir ksmn parklar, rekreasyonel alanlar, otopark aalandrmalar ve yol aalandrmalarnn oluturmas, kentlerde toplum sal ve ekolojik evre zerinde ok nemli katklarda bulunmaktadr. Kentsel aalandrmalarn toplum sal zerindeki olumlu etkileri gz nnde bulundurularak aadaki neriler getirilmitir: Bildiri zetleri Kitab Poster Bildiriler
375
Gerek kent iinde ve gerekse kent evresinde kentsel aalandrmalara daha fazla nem verilmelidir. Toplumun, kentlerdeki ve evresindeki aalk ve yeil alanlardan faydalanmalar temin edilmelidir. eitli kamu ve zel binalarn etrafndaki ak alanlar daha fazla aalandrlmal ve bu alanlarn saylar artrlmaldr. zellikle gnlk yaammzda kullandmz yollar, refjler ve otopark alanlar aalandrlarak insanlarn uzak kaldklar doa zlemini bir lde de olsa giderebilmeyi salamaldr. zellikle ruhsal rahatszlklar olan insanlarn tedavi srecinde kent iinde ve evresindeki aalarn salayaca olumlu etkilerinden faydalanmalarna olanak salanmaldr.
Anahtar Kelimeler: Kentsel Aalandrmalar, evre, Ekoloji, Toplum Sal.
376
Bebek Dostu Bir Kent in Yaam Alanlarnda Emzirme Odalar Bir Balang Olabilir mi?
ACIMI Nurhan Meydan
Denizli Devlet Hastanesi Denizli
Gnmzde lke nfusunun byk bir oran artk kentlerde yaamaktadr. lkemizde zellikle kentlerde, bebekler iin emzirme oranlarnn dk olmas, zamanndan nce ek besinlere balanlmasnn nemli bir sorundur. Emziren tm annelerin karlatklar glklerin kent merkezlerinde alabilmesinin salanmas, emzirmenin 6 ay ierisinde kesintisiz bir ekilde devam edilebilmesinin, 6-24 ay ierisinde ise anne stnn ek besinlerle ile birlikte devamnn salanmas ynndeki ulusal salk politikalarnn uygulanabilmesi iin kent merkezindeki annelerin ebeler yolu ile desteklenen emzirme uygulamalarnn ev dndaki yaama alanlarnda; alveri merkezleri, i merkezleri, istasyon, otobs gar, zel ve kamu hastaneleri, hapishane grme odalarnda, resmi ve zel kurulularda da n emzirme odalarnn almas ile ilerlik kazandrlabilir. Ayrca bu fiziki ortamlarda annelerin bulacaklar korucuyu salk eitim brorleri ile aile planlamas, bulac hastalklardan korunma, alama, ev kazalarnda korunma, beslenme, ocukluk hastalklarna n yaklam, ocuk eitimi iin anne- baba yaklam, ocua dnk iddet riskleri vb konularda bilgilendirme yaplabilir. Bu ortamlara konulacak grsel iletiim aralar ile koruyucu salk hizmetlerin grsel ve iitsel yoldan bilgilendirmesi de araclk eder. Annenin ev d ortamlarda emzirmesinin rahata yapabilmesinin salanmas ile anne st ile emzirme konusunda annelerinin istekleri kent yaamna uygun bir ekilde artrlm olacaktr. Bu anne desteinin kentlerde emzirme oranlarn artrmas olaslkldr. Bu arada koruyucu ocuk sal konusundaki bilinlendirmelerin de artmas salanabilir. Emzirme odalarn kullanm srasnda edinilen veriler dier salk bilgileri ile birletirilerek anne st ncelikli olmak zere koruyucu salk hizmetleri konusunda bir kent haritas karlmasna ve kentlerin yerel ynetimler genelinde bebek dostu hale getirilmesine yardmc olabilir. Bu uygulamann denenecek baars ile lke genelinde insan yaamna uygun ekolojik toplum ve ekolojik kentler oluturulmasnn salanmas iin bir balang noktas yaratlabilir. Bir d m?...... Anahtar Kelimeler: Ekolojik Toplum, anne st
377
C Kent ve Salk Hizmetleri

0055 / P46.
112 Acil Salk Hizmetlerinde Global Konum Belirleme Sistemleri (GPS) ve Corafi Bilgi Sistemi (GIS) Uygulamalarnn Kullanlmas
DURDURAN Sleyman Sava*, KARA Fatih**, ERD Ali*,DURDURAN Yasemin**
* Seluk Universitesi, Mh-mim. Fak. Jeodezi Ve Fotogrametri Mh.kamps Konya, ** l Salk Mdrl- Konya
nsan hayatn tehdit eden acil durumlarda (trafik kazalar, kalp krizi ve zehirlenme gibi) ilk mdahalenin nemi byktr. Bu mdahalenin profesyonel salk personelince zamannda ve doru bir ekilde yaplmas acil durumlara bal lm ve sakatlklar en aza indirebilir. Gunumuzde bilgi teknolojileri kullanmnn hzla ilerlediini dnrsek, GPS yntemiyle vaka yerinin tespiti ve saysal bir harita zerinde iaretlenerek yaplan sorgulama ve analizlerle en yakn salk merkezinin yerinin tespiti, uzakl ve izlenecek yolun belirlenmesi gibi sonular, rahatlkla belirlenecek ve kolaylklar salayacaktr. Bu almada, Corafi Bilgi Sisteminin ve Global Konum Belirleme Sisteminin 112 acil salk hizmetlerinde kullanm ve kullanclara zamandan, maliyetten ve igcnden salayaca faydalara anlatlmaya allmtr. Anahtar Kelimeler: Corafi Bilgi sistemi, Global Konum Belirleme Sistemi, 112 Acil Salk Hizmetleri,
378
Corafi Bilgi Sisteminden Yararlanlarak Obezite Hastalarnn Dalm ve Obezite Haritasnn Oluturulmas: Konya rnei
ZATAN Asl Cemile*, DURDURAN Sleyman Sava**
* zel Seluklu Hastanesi Konya ** Seluk Universitesi, Mh-mim. Fak. Jeodezi ve Fotogrametri Mh.kamps Konya
Obezite, insan yaamnda, zellikle son 20 ylda, btn dnyada sratle artmakta ve bir salgn hastalk gibi yaylmaktadr. Bu salgndan lkemiz de etkilenmektedir. Kadn nfusumuzun yaklak te biri, erkek nfusumuzun da yaklak bete biri obez, yani imandr. imanlk (obezite); depo yalarnn yasz vcut kitlesine oranla artmas ve vcut ya miktarnn, sal bozacak dzeye ulamasdr. imanln oluumuna etki eden eitli faktrler vardr. Bunlar; fiziksel aktivite, ya, cinsiyet(kadn), beslenme alkanlklar, rksal faktrler, eitim dzeyi, evlilik, doum says, sigaray brakma, alkol, psikolojik bozukluklar, metabolik ve hormonal bozukluklardr. Fakat genelde neden, enerji almnn enerji tketiminden daha fazla olmasdr. imanlk sadece estetik adan dnlmemelidir. Baz hastalklarn ortaya kn kolaylatrarak yaam kalitesini ve sresini olumsuz ynde etkilemekte, dolaysyla nemli bir salk sorunu olarak karmza kmaktadr. Obezite, insan vcudunda kalp ve damar sistemi, solunum sistemi, hormonal sistem, sindirim sistemi gibi sistemleri etkileyen ve birok nemli rahatszla zemin hazrlayan bir hastalktr.Kalp hastalklar, yksek tansiyon, eker hastal, yksek kolesterol, solunum rahatszlklar, eklem hastalklar, adet dzensizlikleri, ksrlk, iktidarszlk, safra kesesi hastalklar, ta oluumu, baz kanser trleri, Obezite ile dorudan ilikili hastalklardan birkadr. Bu almada, Obezite hastalarna ait kimlik, adres ve hastalk bilgilerinden yararlanlarak, yaad mekan, evre, ekonomik durum ve genel salk gibi kriterler gz nne alnarak, toplanan verilerle saysal bir harita zerinde ilikilendirilmesiyle hastalarn yaam ve evre koullar, Obezite hastalk tipleri gibi konularda CBS'nin sorgulama ve analiz ilemleriyle yardmyla Konya merkezine ait rnek bir Obezite haritas retilmeye allacaktr. Anahtar Kelimeler: Corafi Bilgi Sistemi, Obezite, Salk, Kent
379
C1 Temel Salk Hizmetlerine Ulalabilirlik

0051 / P47.
Corafi Bilgi Sistemi Yardmyla Salk Ocaklarnn Tespiti, zlenmesi ve Planlama Acsndan nemi
DURDURAN Sleyman Sava*, ERD Ali*, BYKKENDRC Hasan**, DURDURAN Yasemin**
* Seluk Universitesi, Mh-mim. Fak. Jeodezi Ve Fotogrametri Mh.kamps Konya ** l Salk Mdrl- Konya
Salk hayatmzn en temel yap tadr. Kiilerin ve toplumlarn salklarn korumak, hastalandklarnda tedavilerini yapmak, tam olarak iyilemeyip sakat kalanlarn bakalarna baml olmadan yaayabilmeleri iin rehabilitasyon yapmak ve toplumlarn salk dzeyini ykseltebilmek iin yaplan planl almalarn tmne "salk hizmetleri" denilmektedir. 1. Basamak Salk Hizmetlerinin yerine getirilmesinin banda, salk ocaklar gelmektedir. Hzla gelien bilgi teknolojileri, bilginin nemi ve kullanm konusunda yeni boyutlarn ortaya kmasna imkn salamtr. Verilerin toplanmas, depolanmas, analiz edilmesi ve kullanma sunulmas bilginin ileriye dnk salayaca avantajlar nedeniyle nemli olmaktadr. Bilginin elde edilmesi yannda doru bilginin, doru yere, zamannda, hzl, gncel, tam ve bir btn iinde sunulmas gerekmektedir. zerinde yaadmz corafyada, CBS yardmyla konumsal olarak salk verilerinin toplanmas ve saysal bir altlk zerinde sunulmasyla, salk ocaklarnn yerlerinin tespiti, salk-corafya ilikisi, salk birimlerinin dalm, personel ynetimi, hastane vb birimlerin kapasiteleri, blgesel hastalk analizleri, salk tarama faaliyetleri ve 112 ambulans hizmetleri salanabilmektedir. Bu almada, Konya ili snrlarnda tesis edilmi olan salk ocaklarna ait meknsal bilgiler ve meknsal olmayan bilgiler toplanarak, saysal bir altlk zerinde ilikilendirilmi, sorgulama ve analizler yardmyla da kullanc durumunda olan yneticilere, salk elamanlarna, doru, gncel ve hzl bilgiler sunulmaya allmtr. Anahtar Kelimeler: Corafi Bilgi Sistemi, Salk Oca, Planlama
380
Konyadaki Birinci Basamak Resmi Salk Kurulularnn Bedensel Engellilerin Hizmet Almna Uygunluk Durumu
KARA Fatih, SARI Oktay, ZENGN Nazmi
Toplum Sal Aratrma Ve Gelitirme Merkezi
Ama
Bu almada Konya ehir merkezinde bulunan birinci basamak salk kurulularnn bedensel engellilere hizmet vermek iin uygun olup olmadnn deerlendirilmesi amalanmtr.
Yntem
Konya ehir merkezinde 24 salk oca, 2 verem sava dispanseri ve 2 ana ocuk sal merkezi olmak zere 28 adet birinci basamak resmi salk kuruluu bulunmaktadr. Kaldrmlarn ve Salk birimlerinin yaps bedensel engelliler iin deerlendirildi. Bahe girii, bina girii, bina giriinde rampa olup olmay ve tuvaletlerin bedensel engelliler iin uygunluu deerlendirildi.
Bulgular
Konya ehir merkezinde bulunan 28 birinci basamak resmi salk kuruluunun 22 (% 79) tanesinin bahesine bedensel engelli girii mmkn iken, 6 (% 21) salk biriminin bahesine girmesinin zor olduu tespit edildi. Bahesine girilemeyen salk birimlerinin bina giriinde bedensel engelliler iin uygun bir dzenleme olmad gibi, en az 4 basamak merdiven ile hizmet alnan yere ulalabilmekteydi. Birinci basamak salk birimlerinin sadece 4 (% 14.3)nde bedensel engelliler iin rampa bulunmakta idi. Rampa bulunan salk birimlerinden 2 tanesi son bir yl iinde ina edilmiti. Salk birimlerinde bedensel engellilerin kullanm iin lavabo ve tuvalet mevcut deildi.
Sonu
Bedensel engel, lkemizde en sk grlen engellilik trdr. Toplumun bir paras olan bedensel engelli bireylerin de birinci basamak salk birimlerinden yararlanmas bir haktr. Bununla birlikte birinci basamak salk kurulularnn tamamna yakn bedensel engellilerin hizmet alm iin uygun deildir. Birinci basamak salk birimlerinin toplumun tm kesimlerine uygun olacak ekilde tasarlanmas gerekir. Zaman iinde bedensel engelliler ile ilgili toplumsal hassasiyet arttka hizmet sunum kalitesi ve hizmetten faydalanma artacaktr. Belediyeler ile salk kurumlarnn ortaklaa almalar, bedensel engellilerin salk hizmeti almasn kolaylatracaktr. Anahtar Kelimeler: Bedensel engelli, birinci basamak, Konya Bildiri zetleri Kitab Poster Bildiriler
381
C3 Salk Etki Deerlendirmesi

0136 / P12.
stanbulda Bir Tp Fakltesi Hastanesinde Yatan Hastalarn Memnuniyet Dzeyleri

NSZ Muhammed Fatih*, ERTRK Serca**, CBEK Utku Can**, YILMAZ Fatma**, BROL Selim**, TOPUZOLU Ahmet*
* Marmara niversitesi Tp Fakltesi Halk Sal Ad ** Marmara niversitesi Tp Fakltesi
Giri
Kaliteli salk hizmeti sunmak iin balang noktas kalitenin tanmlanmasdr. Kalite salk hizmetinin her konusunda tecrbe edilenle, arzu edilen arasndaki denge olarak tanmlanabilir. Salkta kalite, eer yalnzca bir tbbi bilgi ve beceri konusu olsayd, btnyle hizmet verenin sorumluluu olurdu. Bu nedenle hizmet verenin hizmette baskn ve tek yanl rolnn azaltlmas iin, hizmet kalitesi hakknda olgularn ( hastalarn) grne bavurmak zorunlu hale gelmitir. Bylece Kuzey lkelerinden balayarak, pek ok kamu hizmetinde de bir kalite ls olarak tketici tatmini son 10 yldr nem kazanmtr. Hasta tatmini alglanan kalite ile beklenen kalitenin bir fonksiyonudur. Bir hastann hizmeti almadan nce baz beklentileri vardr ve hizmetin sunulmasndan sonra ise geirdii tecrbeye dayal olarak belli alglara sahip olur. Hasta alglad kalite ile bekledii kalite arasnda yapt kyaslama sonucunda tatmin olup olmadna karar verir. Hasta tatmini, hasta uyumu ve sonucu zerinde olumlu olabilecek bir etkiyi de beraberinde getirir. Dolaysyla tatmin edilmi bir hasta, salk sorunlarnn gerektirdii baz koullara uyma konusunda daha ak ve net, kararl davranlar iinde olabilir ve bu da sunulan hizmetin sonucu zerinde olabilecek negatif etkiyi ortadan kaldrabilir veya minimalize edebilir. Bu almann amac, Trkiyenin en byk kenti olan stanbulun Anadolu yakasnda bir niversite hastanesi olarak geni bir yelpazede hasta populasyonuna sahip Marmara niversitesi Tp Fakltesi Hastanesinde yatan hastalarn memnuniyet dzeylerini ve bunu etkileyen faktrleri saptanmasdr.
Gere-Yntem
Tanmlayc tipteki bu aratrma, hastane servislerinde yatan 134 hasta ve yaknlarna 15-20 ubat 2006 tarihleri arasnda yzyze gzlem altnda anket teknii kullanlarak gerekletirilmitir.
Bulgular
Aratrmaya katlanlarn %56,3 kadn, %43,7si erkektir. Hastalarn %70inin sosyal gvencesi vard ve %29,1i niversite mezunuydu. Hastalarn %42,2si sosyal gvenceleri olduu iin hastaneyi tercih etmilerdi. Hastalarn %70,0i genel olarak hastaneden memnun Bildiri zetleri Kitab Poster Bildiriler
382
Kent ve Salk Sempozyumu 07/09 Haziran 2006 BURSA olduklarn belirtmilerdir.Katlmclarn %76,7si hastaneye yeniden bavuracaklarn sylerken, %70,7si bir yaknna hastaneyi tavsiye edeceini belirtmiti. Dahili bilimler servislerinde yatanlar, cerrahi ve zel serviste yatan hastalara gre doktorlarn tbbi bilgi ve becerilerinden ve oda temizliinden istatistiksel olarak anlaml bir farkla daha fazla memnundur (Srasyla; p=0,026,p=0,033).
Sonu
Katlmclarn byk bir ksm hastaneden memnun olduklarn belirtmilerdir. Aratrmaya katlan hastalarn byk bir ksm da tekrar hastaneye bavuracaklarn belirtmilerdir.Hastane ile ilgili genel memnuniyeti salayan en nemli faktr salk personeli ile ilgili konulard. Hastanenin fiziksel zellikleri ile ilgili olarak oda temizlii en nemli faktrd.
Anahtar Kelimeler: Yatan hasta, memnuniyet, hastane
383
C4 Okul Sal
0143 / P42.
stanbul Maltepe lesi lkretim ve Lise rencilerinde Salk Taramas Sonular

KESKN Yaar*, ALVA Turhan**, EKN Murat*, TADEMR Mustafa*,ZYARAL Ouz***,LLEC Nimet Emel*, DOAN Baak*, KURUAY Didem**, SUR Haydar*, HAYRAN Osman Erol*
* Marmara niversitesi, Salk Eitim Fakltesi, Kartal, stanbul ** Maltepe Belediyesi Salk leri Mdrl *** Stars Crescent Assistance- Sabiha Gken Ulus. Havaliman, J Blok, Kurtky, stanbul
Giri ve Ama
lkemizdeki rencilerin salk sorunlarnn tespit edilmesi ve gerekli nlemlerin alnmas ynnde yaplan almalar yeterli deildir. ocuklar, hekim kontrolnden gemeden eitime balayabilmektedir. Salk ocaklarnn ve hekim saysnn yetersizlii temel salk ve koruyucu hekimlik hizmetlerinin eksik kalmasna neden olmaktadr. almann amac, Maltepe ilesindeki ilkretim ve lise rencilerinin salk sorunlarn tespit etmek ve tedavilerinin yaplmasn salamaktr.
Gere ve Yntem
Marmara niversitesi Salk Eitim Fakltesi ve stanbul Maltepe Belediyesi ibirlii ile gerekletirilen bu almaya, Maltepe ilesi Milli Eitim Mdrlne kaytl okullarda eitim gren rencilerin tamam dahil edilmitir. Bu amala her biri 2 pratisyen hekim, 3 di hekimi, 2 hemire, 2 sekreterden oluan drt ekip oluturulmutur. rencilerin salk muayenesi okullarnda hazrlanan salk kabinlerinde, ubat 2005 ocak 2006 tarihleri arasnda yaplmtr. Muayene sonular hazrlanan formlara kaydedilmi ve deerlendirilmitir.
Bulgular
Taramada 53622 rencinin muayenesi yaplmtr. rencilerin %6.2sinde gz, %4nde ortodonti, %2.3nde kalp, %1.3nde kulak burun boaz, %1.3nde roloji, %0.7sinde ortopedi, %0.6snda nroloji problemi; %66.5inde di r, %3.3nde parazitoz, %0.6snda inmemi testis, %0.6snda astm, %0.4nde anemi, %0.3nde obezite, %0.2sinde kask ft, %0.1inde yark damak, %0.1inde guatr tespit edilmitir. Bildiri zetleri Kitab Poster Bildiriler
384
Kent ve Salk Sempozyumu 07/09 Haziran 2006 BURSA rencilerin %8.1inde herhangi bir salk sorunu bulunmamtr. Di rklerinin tedavisi Maltepe Belediyesi Salk leri Mdrlnde, dier problemlerin tedavisi ise kamu veya zel hastanelerde srmektedir. Salk sorunu olanlarn %80inin tedavisi tamamlanmtr.

Di problemlerinin yksekliinin de gsterdii gibi, rencilerimiz kiisel hijyen konusunda yetersizdir. Karlalan salk problemlerinin nemli bir ksmnn ilk defa bu taramada ortaya kmas, okul salnn lkemizde yeteri kadar nemsenmediinin iareti olarak ele alnabilir. Okul ncesinde ve eitim sresince yaplan salk muayeneleri, hastalklarn nlenmesi ve tedavilerinin kolaylamas asndan nemlidir. Lise mfredatnda yer alan salk bilgisi derslerinin ilkretim mfredatna da konmas ve ders saatlerinin arttrlmas, rencilerin salk bilgisi dzeylerinin ykselmesini salayacaktr. Anahtar Kelimeler: Okul sal, salk taramas, az di sal
385
C5 Salkl Yalanma
0040 / P13.
Yallarda gcne Katlm ve Etkileyen Etmenler

GRAY Hatice*, NAL Belgin*, DEMRAL Ycel*, DURAN Fatih**,ZDEMR Filiz**, KARAMAN Erdal**
* Dokuz Eyll niversitesi Tp Fakltesi Halk Sal Anabilim Dal ** Dokuz Eyll niversitesi Tp Fakltesi
Giri
Yallk dnemi salk gereksinimlerinin art, gelirin azald bir dnem olmas nedeniyle, devlet ve yallarn yaknlar tarafndan yallara destek verilmesini gerektirmektedir. Gelimi lkelerde yal nfusun artmasyla birlikte artan maliyetin karlanmas iin alanlarda emeklilik yann artrlmas politikalar izlenirken, az gelimi lkelerde yallar kendi gereksinimlerini karlamak zere igcne katlmak zorunda kalmaktadr. Ayrca aktif yalanma nn bir paras olarak yallarn kendilerine uygun formal, informal, evde ya da gnll ilerde alarak aktif ve retken olmalarnn salanmasna ilikin duyarllk artmaktadr. Bu almann amac, Derya Salk Oca Blgesinde yaayan 65 ya ve zeri kiilerde igcne katlm dzeyinin ve etkileyen etmenlerin belirlenmesidir.
Yntem
Kesitsel tipteki almann evreni, zmir li Derya Salk Oca Blgesindeki yalar 65 ve zerinde olan 794 kiidir. Bilinen %30.0 grlme skl ve %5.0lik sapmayla, %95 gven aralnda rnee alnmas gereken en az kii says 229 olarak belirlenmitir. rnek kme rnekleme yntemi ile seilmitir. almann rneini oluturan 229 yaldan 194ne ulalmtr (%85.0). Aratrmann baml deikeni igcne katlmdr. gcne katlm belirlenirken u anda alanlar ve i arayanlar dikkate alnmtr. Bamsz deikenler; sosyo-demografik ve ekonomik zelliklerle kiinin daha nce, einin ise u anda alma zelliklerine ilikin deikenlerdir. Veri hazrlanan bir anket formu kullanlarak yz-yze grme yntemi ile toplanmtr. Ki-kare ve Lojistik Regresyon ile zmlenmitir.
Bulgular
Yallarn ortalama ya 70.04.7(65-85)dr, %59.3 erkek, %30.9u niversite mezunu, %71.6s evli, %36.1i e ve ocuklaryla yaamakta, %34.5inin salk gvencesi Emekli Sanddr. Yallarn ortalama aylk geliri 497.5403.5 (0-1800), hane geliri 814.0523.1(03000) Yeni Trk Lirasdr (YTL). Yallarn %18.0 u anda almakta, %5.7si i aramaktadr. Bylelikle igcne katlm oran %23.7dir. u anda alan yallarn %54.2si kendi hesabna almaktadr. u an alan yallarn %85.7si ekonomik nedenlerle ve %14.3 ura amal almaktadr. arayan yallarn hepsi yar-zamanl i aramaktadr. Bildiri zetleri Kitab Poster Bildiriler
386
Kent ve Salk Sempozyumu 07/09 Haziran 2006 BURSA Aratrma grubunda erkekler (p<0.001), renimi ortaokul ve st olanlar (p=0.043), evliler (p=0.001), aylk kii ba geliri st eyrektekiler (p=0.001) igcne daha fazla katlmaktadr. Ancak, ya grubu, birlikte yaanan kiiler, kronik hastalk varl, ekonomik durum algs, evin mlkiyeti, ein alma durumu, yaayan ocuk says ve hanedeki kii says igcne katlm etkilememektedir. gcne katlm belirleyen bamsz deikenleri saptamak amacyla ya, kiisel aylk gelir, kronik hastalk varl (yok/var), renim durumu (lkokul ve alt/ortaokul ve st), medeni durum (evli/ dul, bekar, boanm), cinsiyet (erkek/kadn) deikenlerini ieren lojistik regresyon modeli oluturulmutur. Modelin son basamanda cinsiyet ve medeni durum igcne katlm belirleyici deikenler olarak saptanmtr. Buna gre igcne katlm, erkeklerde kadnlara gre 6.8 kat (%95 gven aral 2.7-17.4), evli olanlarda dul, boanm ya da bekar olanlara gre 5.9 kat (%95 gven aral 1.9-17.9) anlaml olarak daha fazladr.
Sonu
Derya Salk Oca Blgesinde yallarda igcne katlm yksektir. gcne katlm belirleyen balca etmenler cinsiyet, medeni durumdur. Anahtar Kelimeler: aktif yalanma, igcne katlm, yal
387
Serbest Radikaller ve Antioksidanlarin Yalanmaya Etkileri

AKKURT mrye , SARI Necla , AHN Nurdan
Balkesir niversitesi, Bandrma Salk Yksekokulu
Dnyada ve lkemizde yallarn says giderek artmakta ve bu yaslanma eilimi tm toplumlarn gelecek iin planlama yapmak zorunda olmas anlamna gelmektedir. Yallk, yaam srdrme yeteneinin azald bir olgunlama sonras deiiklikler zinciridir. Yaslanan bir toplumun saln ve yasam kalitesini srdrme, sosyal ve ekonomik olarak da nem tamaktadr. lkemizde yallarn genel nfusa oran 1990da %4.3 iken salk alanndaki gelien teknoloji, hastalklarn tan ve tedavisindeki ilerlemeler, toplumun eitim dzeyinin artmas ile 2000 de % 5.6ya ulamtr. 2025 ylnda %9.3 olaca tahmin edilmektedir. Salkl yaslanmada, beslenme kiinin gelecekteki yasam kalitesini belirleyecek en nemli faktrlerden biridir. Yal insanlar beslenme hatalarna kar genlere gre daha duyarldr. Yaslanma surecini serbest radikal yaratan kaynaklar, kaltm, hastalklar, beslenme ve yasama biimi gibi deiik faktrler etkiler. Yallkta ortaya kan deiiklerle ilgili sonularn bir blm salkl beslenmeyle geciktirilebilir. Serbest radikal yaratan kaynaklar radyasyon, virsler, gne nlarnn bir ksm olan ltraviyole nlar, hava kirliliini yaratan fosil kkenli yaktlarn yanma sonundaki rnleri, sigara duman, enfeksiyon, stres, ya metabolizmas sonunda kan rnler gibi hcre metabolizmasnn toksik rnleri, baz tahrip edici kimyasallar, haere kontrol ilalar ve birok baka etkenlerdir. Serbest radikal hcre metabolizmas srasnda cereyan eden biyokimyasal redoks reaksiyonlar ile ortaya kan iftlememi elektrona sahip molekllerdir. Serbest radikallerin zararlar sonucu erken yaslanma ve dejeneratif hastalklar oluur. Yaslanma surecinin geciktirilmesinde antioksidan maddeler serbest radikalleri ntralize eden molekllerdir ve hcre zarna, nkleik asitlere(DNA), hcre bileenlerine saldrmadan kendine eker ve balar. Antioksidan en yksek olan maddeler; Vitamin C, E, A, flavonoidler, selenyum, inko ve manganez gibi maddelerdir. Antioksidanlar; hastalklardan korunmada ve zellikle yaslanma surecinin geciktirilmesinde serbest radikallerin zararl etkilerini ortadan kaldrmaktadrlar. Salkl yallardan oluan bir toplumda yasamak istiyorsak; yallara ynelik hizmet kapsamnda salk alanlar eitim programlarnda antioksidanlarn nemi zerinde, yneticiler ise serbest radikallerin etkilerini kontrol altna alnmasnda etkin oynamaldrlar. Anahtar Kelimeler: Antioksidanlar, Salkl Yalanma, Serbest Radikaller
388
Salkl Yalanma
P Aylin
Hacettepe niversitesi Tp Fakltesi, Halk Sal Ana Bilim Dal
Yalanma ayrcalksz her canlda grlen, tm ilevlerde azalmaya neden olan, sreen ve evrensel bir sre olarak tanmlanabilir. Organizmann molekl, hcre, doku, organ ve sistemler dzeyinde, zamann ilerlemesi ile ortaya kan, geriye dn olmayan yapsal ve fonksiyonel deiikliklerin tmdr. Dnya Salk rgt yall; evresel faktrlere uyum salayabilme yeteneinin azalmas olarak tanmlamtr ve yallk dnemini 65 ya ve zeri dnem olarak kabul etmitir. Normal yalanma srecinde, zamana bal olarak ortaya kan deiiklikler, normal koullar altnda fonksiyon kaybna neden olmazlar, ancak organ sistemlerinin rezervlerinde ve homeostatik kontrolde bir azalma sz konusudur. Bu nedenle vcudun eitli stres ve deien koullara adaptasyonu azalmtr. Yallar daha sk hastalanmakta ve ou kez birka salk problemini bir arada yaamaktalar ve bunun sonucunda salk merkezlerine daha sk bavurmakta ve hastanelerde daha uzun sre kalmaktadrlar. Yal salnn korunmas ve salkl yalanma politikalarn gelitirilmesi asndan koruyucu salk hizmetleri ok byk nem tamaktadr. Salkl bir nfus ekonomik bymenin ncelikli gereklerinden biridir. Salkl yalanmann temelinde, ocukluun erken dnemlerinde hatta intrauterin dnemde hastalklarn erken tansnn yaplmas yatmaktadr Erken aamada risk faktrleri belirlenmez ve nleyici tedbirler alnmaz ise; kresel bazda yal insanlarn saysnn artmas ile kronik hastalklarda ok hzl bir art gndeme gelebilecek ve toplum saln byk lde etkileyebilecektir. Bu nlenebilir salk problemleri iin, gereinden fazla miktarda kaynan tahsis edilmesi zorunlu hale gelecektir. Anahtar Kelimeler: salkl yalanma
389
C6 Beslenme, Fiziksel Aktivite ve Salk

0089 / P16.
Oyun Aktivitesi - Beslenme Nitelii - Mekan likisi ve Gnmz Kentlerinde ocuk Yaam Mekanlar
UKUR Duygu , SILAYDIN Mediha Burcu
DE Mim.Fak. ehir ve Blge Planlama Blm Doktora rencisi Tnaztepe Kampus, Dou Cad. No:209, 35160 Buca ZMR
Bilindii gibi, insann ocukluk dnemindeki salk durumu, ileriki ya dnemlerinin salk niteliini etkilemekte; dier bir deyile insann salkl yalanma koullarnn nemli bir blm ocukluk dneminde olumaktadr. ocuun salkl geliimini belirleyen evresel unsurlardan biri olarak, ocuk kullanmna ynelmi fiziki mekan kurgusunun varl ve nitelii nem kazanmaktadr. Son yllarda iletiim teknolojisinin geliimi ve modernist tketim alkanlklar, srasyla oyun aktivitesi ve beslenme niteliini biimlendirmekte; mekansal dzenlemeler de bu duruma uygun ortam salayacak ekilde oluturulmaktadr. ocukluk dneminde yaam evrenini ve saln temelini oyun oluturmakta; ocuun fizyolojik, psiik ve sosyal geliimi oyun zerinden srmektedir. letiim teknolojisinin geliimi, oyunun anlamn ve mekann deitirmitir. Daha nce d mekanda gerekleen oyun, i mekana kaymtr. Hareket etmeden saatlerce bilgisayar ekrannn karsnda oturarak oyun oynayan ocuk, bedensel ve sinirsel ynden olumsuz etkilenmekte; sonuta geliim bozukluklar (r: iskelet bozukluklar) ortaya kmaktadr. ocuklarda drt niteliindeki hareket etme istei karlanmaynca organizma olumsuz etkilenmekte ve vegetatif sinir sistemi, kalp-dolam-solunum sistemi ile kas ve iskelet sistemi yeterince geliememektedir. Bu durum organizmann biyoritm ve dolamnn bozulmasna, direncini drerek hastalklara duyarllnn artrmasna neden olmaktadr. nsann temel fizyolojik gereksinimlerinden biri olan beslenme, fast-food restoranlar ile nitelik deitirmitir. Bu mekanlarda yal, yksek kalorili yiyecekler hzl yenilerek tketilmektedir. Bylece yemek alkanl ve damak tad deien ocuklar dengeli beslenmemektedir. Son yllarda ocuklar arasnda obezite (ar imanlk) orannn artmas hem beslenme biiminin deiimine hem de hareketsiz yaama bal olarak ortaya kmaktadr. Beslenmenin yetersiz ve dengesiz oluuna, sigara lobilerinin ocuklara ynelik etkinlikleri de eklenmitir. Trkiyede sigaraya balama ya 11e inmi, son 5 ylda 1119 ya aras 5 milyon gen sigaraya balamtr (1). Bildiri zetleri Kitab Poster Bildiriler
390
Pasif sigara iimi de en ok ocuklar etkilemekte, akcier ve solunum yolu hastalklarna neden olmaktadr. nsann ocukluk dnemindeki salkl geliimi, ileriki ya dnemlerinde bedensel ve ruhsal salnn niteliini belirlemektedir. Dolaysyla, gelecein toplumunun salk nitelii, oyun aktivitesi - beslenme nitelii - mekan ilikisi balamnda oluturulan evresel koullarn, ocukluk dnemini yaayan kentlinin beden ve ruh saln ne dzeyde gelitirdii ile nemli lde balantldr. Fiziki planlama merkezine insan aldndan kltrel mekan retme anlay, salkl bir erikinlik dnemi iin ocukluk dneminin nemini kavramal ve arln ocuk yaam mekanlarna vermelidir. ocuun yaamn oyun eylemi oluturduundan oyunun kesintisiz srmesi gereklidir. ocuun doal aksiyon apnn snrl olmas, konut yakn evresini ve trafik gvenliini nemli klmaktadr. Mahalle leinde doal aksiyon apna uygun konut, anaokulu, ilkokulu kapsayan ve trafikten arndrlm bir oyun blgesi anlay iinde ocuklarn doayla btnlemesini salayan kltrel mekanlar retmek ve buna uygun planlama ve tasarm ilkeleri oluturmak gerekmektedir. Bu dorultuda bir aratrma projesi1 balatlmtr. Oyun Blgesi kavramnn yaratmak istedii mekansal olanan nitelii, ehir ve Blge Planlama ile Peyzaj Mimarl bilim alanlarnn ortak almas sonucunda kuramsal ve klgsal olarak ortaya konulacaktr. Proje, anlan ortak almann metodolojisini oluturmay hedeflemektedir. Anahtar Kelimeler: ocuk, Oyun, Beslenme, Mekan, Salk. Kaynaklar 1. http://www.sigarasiz.com/istatistik.htm
1 Gnmz Kltrel Yaps inde Kentsel Alanda Doa Korumann Olanak ve Snrlar le Sosyalizasyon Srecinde ocuklarda Doa Bilinci Geliimini destekleyici Kentsel Tasarm Yaklamlarnn Saptanmas balkl Sleyman Demirel niversitesi Bilimsel Aratrma Projesi, BAP No: 01018-m-05.
391
0004 / P17.
Atatrk niversitesi rencilerinde Beden Arl Durumu ve likili Baz Faktrler

VANELK Serhat*, NAL Sema Grsel**, GRAKSIN Asuman*
* Atatrk niversitesi Tp Fakltesi, Halk Sal Ana Bilim Dal, Erzurum ** Gazi niversitesi Gazi Hastanesi Beslenme Ve Diyetetik Blm, Ankara
Ama
Bu aratrma, Atatrk niversitesi rencilerinin rencilerin arlk durumlarn deerlendirmek ve bu durumu etkileyebilecek faktrleri ortaya koymak amacyla yaplmtr.
Yntem-Gereler
Aratrma Mays-Haziran 2004 tarihleri arasnda yaplmtr. Aratrmann evrenini; Atatrk niversitesi Merkez Kampsnde rgn eitim gren 17.000 lisans rencisi oluturmutur. Aratrma kapsamna alnan renci says 1250 olarak belirlenmi, ancak aratrmaya katlm hz %89.6 (1120 kii ) olmutur. Basit rastgele yntemle her faklteden hangi snfn rnekleme dahil edilecei belirlenmitir. Belirlenen snftaki tm renciler aratrma kapsamna alnmtr.
Bulgular
Erkek rencilerin yzdesi %60.6, bekar rencilerin ise %96.9dur. rencilerin ortalama yalar 21.6 1.9 yl, ortalama beden kitle indeks (BK) deeri 21.9 2.7 kg/m2dir. Ar kilolu ve obezite prevalansnn erkek rencilerde, zayfln ise kzlarda daha fazla olduu saptanmtr.
Sonular
rencilerin beslenme renimi alma, sigara ime, alkol kullanma ve dzenli spor yapma durumlarna gre BK ortalamas asndan nemli farkn olmad belirlenmitir. rencilerin aylk kiisel gelirleri ile BK deeri arasnda pozitif ynde nemli iliki belirlenmitir. Anahtar Kelimeler: Beden kitle indeksi, niversite rencileri, ilikili faktrler
392
Tablo 1. rencilerin Baz zelliklerine Gre BK Gruplarnn Dalm Sosyodemografik zellikler Zayf(%) Cinsiyet Erkek Kz statistiksel Sonu Medeni Durum Evli Bekar Dul statistiksel Sonu 7.7 8.5 0.0 69.2 79.9 66.7 X2 = 10.44 19.2 11.0 33.3 p > 0.05 3.8 2.6 0.0 100.0 100.0 100.0 2.8 17.0 80.4 78.2 X2 = 96.59 15.8 4.5 p < 0.001 1.0 0.2 100.0 100.0 Normal(%) Ar Kilolu(%) Obez(%) TOPLAM
393
C7 Ruh Sal
0007 / P50.
Kentsel Ak ve Yeil Alanlarn nsan Psikolojisi zerine Etkileri

KUTAY Elif Ltfiye, AKINCI Kesim Gniz
A..B. niversitesi Dzce Orman Fakltesi, Peyzaj Mimarl Ana Bilim Dal, Dzce
Ama
Endstri devrimi sonrasnda hzla byyen kentlerin getirdikleri sorunlar, kent insann fiziksel ve zihinsel olarak olumsuz ynde etkilemektedir. Estetik deeri olmayan, olsa da bir arada anlaml bir btnlk ya da kompozisyon oluturmayan youn yaplamalar, doann bir paras olan insanlarn rekreasyon faaliyetlerini karlamak iin yeterli ak ve yeil alanlarn varlna olanak tanmamaktadr. Bunun sonucunda, kent insannn doal yaps bozularak, ruh sal olumsuz ynde etkilenmektedir. Bu almada, kentsel ak ve yeil alanlarn insan psikolojisi zerindeki etkileri irdelenmi ve baz neriler getirilmitir.
Yntem-Gereler
Bu almada, konuya ilikin kaynaklar taranarak, eitli yorumlar getirilmitir.
Bulgular
nsann doal ortamndan kopmas ve doaya ait olma duygusunun krelmesi sonucunda kent insan doal davranlarn kaybederek daha saldrgan, daha mutsuz ve daha ie dnk yaamaktadr. Bunun tam tersi olarak da doay seyretme, aktif veya pasif olarak doayla ya da doa paralaryla i ie olma kent yaamnn gnlk stresini azaltmaktadr.
Sonular
Kent ierisinde bir sistemle yer almas gereken ak ve yeil alanlarn, oransal olarak byk bir ksmn kamusal alanlarn oluturmas, kent insannn sosyalleme srecine katkda bulunmaktadr. Kentsel ak ve yeil alanlarn insan psikolojisi zerindeki olumlu etkileri gz nnde bulundurularak aadaki neriler getirilmitir. Meslekleraras ibirlii yaplarak, kentsel ak alanlarn kullanmna verilen nem artrlmaldr. nsanlarn, ak ve yeil alan kullanmlar tevik edilmelidir. Hastane, okul gibi eitli kamu binalarnn etrafndaki kii bana den ak ve yeil alan miktar artrlmaldr. Ak ve yeil alanlar, sadece kent dnda ayr bir yaam alan olarak grlmemeli, kent iinde de her an ulalabilir mesafede olmaldr. zellikle ruhsal rahatszlklar olan insanlarn tedavi srecinde ak ve yeil alanlarn olumlu etkilerinden faydalanlmaldr.
Anahtar Kelimeler: Ak ve yeil alan, insan, kent, psikoloji Bildiri zetleri Kitab Poster Bildiriler
394
0087 / P51.
Ruh Sal Hizmetlerinde alan Hekim ve Hemirelerde iddete Maruziyet Skl ve Kayg Dzeylerine Etkisi
GKE Turul*, DNDAR Cihad**
* Samsun Ruh Ve Sinir Hastalklar Hastanesi ** Ondokuz Mays niversitesi Tp Fakltesi Halk Sal AD
Trkiyede son yllarda iddete eilimin art, salk kurumlarnda hizmet veren hekim ve dier salk personelinin iddete maruz kalma skln da beraberinde getirmektedir. Bu aratrmada, Samsun Ruh ve Sinir Hastalklar Hastanesi alan hekim ve hemirelerde iddete maruziyet skl ile durumluk ve srekli kayg dzeylerine etkisinin belirlenmesi amalanmtr. Kesitsel nitelikteki bu aratrmaya 15 ubat-10 Mart 2006 tarihleri arasnda Samsun Ruh ve Sinir Hastalklar Hastanesinde psikiyatrik olgularla srekli temas halinde alan hekim ve hemirelerden gnll katlm salayan 64 personel alnmtr. almaya ait veriler, Spielberger Durumluk ve Srekli Kayg lei ile sosyodemografik sorular ieren anket formlar kullanlarak zbildirim yntemi ile elde edilmitir. Gruplara ait merkezi lt ve dalmn yaygnl, aritmetik ortalama standart sapma olarak sunulmu; istatistiksel deerlendirmede Mann Whitney U, Kruskall Wallis Varyans Analizi ve ki kare testleri kullanlmtr. almaya katlan 14 (% 21,9) hekim ve 50 (% 78,1) hemirenin 56s (% 87,5) kadn, 8i (% 12,5) erkek olup; tm katlmclarn durumluk kayg puan ortalamas 41,89,4, srekli kayg puan ortalamas 47,86,0 bulunmutur. alanlarn 9u (%14,1) iddete maruz kalmadn, 38 (%59,4)i szel, 17 (%26,5)si fiziksel iddete maruz kaldn belirtmitir. Durumluk kayg puan ortalamasnn iddete maruz kalmayanlarda 38,69,3, szel iddete maruz kalanlarda 41,79,2, fiziksel iddete maruz kalanlarda 43,79,9 olduu ve iddete maruz kalmann durumluk kayg puann ykseltmekle birlikte istatistiksel olarak anlaml bir etki gstermedii saptanmtr (X2=1,7; p>0,05). Srekli kayg puan ortalamas ise iddete maruz kalmayanlarda 42,72,1, szel iddete maruz kalanlarda 47,85,7, fiziksel iddete maruz kalanlarda 50,86,4 olarak bulunmu ve iddete maruz kalmann srekli kayg puanlarnda istatistiksel olarak anlaml bir ykselmeye neden olduu saptanmtr (X2=12,5; p<0,01). iddete maruziyetle yakn ilikide olduu saptanan yksek kayg dzeylerinin aa ekilmesinde hastalara ynelik tedavi ve rehabilitasyon almalar ile, salk personeline ynelik stresle baa kabilme yntemleri konusunda eitim verilmesinin hem toplum ruh sal hizmetlerinin daha nitelikli hale getirilmesine, hem de salk alanlarnn ruh sal sorunlarnn zmnde katk salayaca dnlmektedir. Anahtar Kelimeler: Durumluk Kayg, Salk Personeli, Srekli Kayg, iddet.
395
Ergenlerde ntihar Davran

AKKURT mrye, SARI Necla, AHN Nurdan
Balkesir niversitesi, Bandrma Salk Yksekokulu
ntihar psikolojik, biyolojik ve sosyal faktrlerle ilikili komleks bir fenomendir.Ergende intihar davranlar;cinsiyet,drtsel davranlar,stresr faktrler,madde ktye kullanm depresyon tans ve aile iletiimindeki olumsuzluklarla birliktelik gstermektedir. Ergenlerde en sk karlan intihar yntemi, yksek dozda ila alma ve ateli silah ile gerekletirilmektedir. Genlere sorunlarla ba etme ve problem zme becerilerinin kazandrlmas hedeflenmelidir.ntihar olgusunun toplumda daha byk bir tehlike olmadan nce devlet kurumlar, okullar,aileler ve dier kurulular tarafndan gerekli nlemler alnmaldr. Anahtar Kelimeler: Ergen, ntihar, Toplum
396
C8 Hasta Haklar
0149 / P18.
Konya li Hasta Haklar Uygulamalarna Genel Bir Bak

KARA Fatih*, ULUDA Ayhan**
* Toplum Sal Aratrma Ve Gelitirme Merkezi Dernei, Konya ** l Salk Mdrl, Konya
Ama
Salkta Dnm Program erevesinde yrtlen almalardan olan hasta haklar uygulamalar, 2003 ylnda yaymlanan Salk Tesislerinde Hasta Haklar Uygulamalarna likin Ynerge dorultusunda Salk Bakanlnca balatlm, 2005 ylnda yaynlanan Hasta Haklar Uygulama Ynergesi ile yeniden dzenlenmitir. Bu almada, lkemiz iin yeni bir konu olan hasta haklar uygulamalarnn Konya lindeki yansmalarna dikkat ekmeyi amaladk.
Yntem
Bu alma Konya li merkez ve ilelerinde hasta haklar birimi kurulan 11 hastane ve merkezin hasta haklar birim kaytlarndan yararlanlarak yapld.
Bulgular
Konya linde 2004 ylnda 3, 2005 ylnda 8 olmak zere 11 adet hasta haklar birimi kurulmutur. Hasta haklar uygulamalar olan birimlerimize 2005 ylnda toplam 190 bavuru yaplmtr. Bavurularn % 60.5i erkeklerden, % 39.5i kadnlardan olumaktayd. Bu bavurulardan 14nde salk personeli hatal bulunmutur. Ayrca 28 bavuruda ise sistemin ileyiinden kaynaklanan sorunlar olduu kararna varlmtr. Bavurularn 106snda hasta hakk ihlali olmad, 3nn teknik inceleme gerektirdii, 7sinin ise dier konular olduu kararlatrlrken, 32 bavuru ise kapsam d olarak deerlendirilmitir.
Sonu ve neriler
Bavuru yapan hasta veya yaknlarnn ayn birimde sorunu yerinde zlmtr. Konya merkez ve ilelerinde salk birimlerine yaplan mracaatlar gz nne alndnda, bir yl iinde yaplan 190 bavurunun azl gze arpmaktadr. Hasta haklar uygulamalarndan ve birimlerinden haberdar olmayan kiileri bilgilendirmek ve bilinlendirmek iin Hasta Haklar Uygulamalar eitli etkinliklerle halka anlatlmaldr. Anahtar Kelimeler: Hasta haklar, Hastane, Sistem Bildiri zetleri Kitab Poster Bildiriler
397
C9 Kentlerde Salk Hizmeti Sunumu

0062 / P53.
Salk Bahelerinin nsanlarn Fiziksel ve Psikolojik Sal le Sosyal Yaantlar zerine Etkileri
BULUT Yahya , GKTU Tend Hilal
Atatrk niversitesi, Ziraat Fakltesi, Peyzaj Mimarl Blm, Erzurum
Giri
Tarih boyunca insanlarn doay salk bulma ynnde eitli amalarla kulland bilinmektedir. Dnya efsanelerinde bahe; ac ve keder iinde olan insanlarn dinlenmek, korunmak ve kendilerini toparlamak iin bir snak olarak setikleri gvenilir yerler olarak tarif edilmektedir. lerleyen sre ierisinde uygarln geliimi ve salk konusunda atlan dev admlar, insan-doa ilikisinin acmaszca zayflamasna neden olmutur. Bununla beraber toplum iinde statlerini kaybetmi, dlanm, zihinsel engellilerin, yallarn ve psikolojik sorunlu hastalarn artmasyla birlikte sal koruma ve iyiletirme ynnde tasarlanm bahelerin nemi tekrar gndeme gelmitir.
Gere ve Yntem
Bu almada; rehabilitasyon merkezlerinde tedavi edilen zihinsel ve fiziksel zrl ocuklarn, huzurevlerinde kalan yallarn ve hastanelerde tedavi gren hastalarn psikolojik ve fiziksel salklar ile sosyal yaantlar zerine salk bahelerinin olumlu etkileri ve bu etkilerin olumasndaki tasarm ilkelerinin belirlenmesini konu alan aratrmalar incelenmi ve bu aratrmalarn sonular ortaya konulmaya allmtr.
Bulgular
Bahenin tp bilimine katksn inceleyen bilim adamlar, bahede yaplan ak, anlaml ve zevk verici ilerin, sal olumlu ynde etkilediini ortaya koymutur. Hastalarn bu ortamlarda isteyerek bulunmas, aktif veya pasif aktivitelere katlmas hastalarn salklarn olumlu ynde etkilemektedir. Zihinsel ve fiziksel zrl ocuklarn tedavi amacyla bulunduklar rehabilitasyon merkezlerinin d mekan alanlarnn buradaki ocuklarn rehabilitasyonuna katkda bulunacak biimde dzenlenmesi gerekmektedir. Hasta olan ocuklar, bulunduklar hastanelerin bahelerinde oynarken ve dinlenirken bahenin iyiletirici etkisini grmekte, kendilerini psikolojik ynden huzurlu ve dzenlenmi hissetmektedirler. Hastanedeki terapi bahesinde aktif ve pasif oyunlara katlarak, psikolojileri pozitif ynde etkilenmektedir. ocuklar daha paylamc, daha sakin olmakta, grevlilere ve bakclarna kar daha itaatkar yaklamaktadrlar. Bu ocuklar bahede srekli deiik eyler kefedip bulduklarndan dolay canlar sklmamakta, daha neeli ve paylamc olmaktadrlar.
398
Kent ve Salk Sempozyumu 07/09 Haziran 2006 BURSA Son zamanlarda yaplan almalar sonucunda, salk bahelerinin ve bu bahelerde yaplan eitli aktivitelerin yallarn hayatlarna pozitif etkiler katt bulunmutur. Yallk srecinde salk baheleri, yaam ve lm hakknda yaanan stresi aza indirmeye katkda bulunmaktadr. Salk baheleri, yal bireylere sadece sosyalleme frsatlar vermemekte, ayn zamanda geni alanda aktivite imkan (im bime, bahecilik, elik dikme vs.) salamakta, ayrca nceki ev hayatlarnn hatrlanmas ve uyarlmasna da imkan vermektedir. Bu tip bahelerin tasarmlar yaplrken; fiziksel ulalabilirlik n planda tutulmal, bahenin gzlenebilirlii ve gvenlii yksek olmal, zemin kaplamalar doru seilmeli, yrme yollarnda sreklilik salanmal, odak noktalar oluturulmal, uyar ve yn tabelalarna yer verilmeli, doru bir plantasyon almas yaplmal, her eit istee cevap verecek farkl karakterde alanlar tasarlanmaldr.
Sonu
Bat lkelerinde salk bahelerine verilen nem hzla bymesine ramen, Trkiyede henz yeterli seviyeye ulaamamtr. Trkiyede bu konuyla ilgili yeterince aratrma yaplp kamu kurum ve kurulularyla zel sektrn bilinlendirilememesi, ayrca yaanan mali skntlar bu ilgisizliin temelini oluturmaktadr. Oysa salk bahelerinin, daha salkl bireyler yetitirmek konusunda bir lke iin ne kadar deerli olduu her geen gn anlalmaktadr. Salk bahelerinin tasarlanmasnda, peyzaj mimar, mimar, terapist, psikolog gibi profesyonel disiplinlerin ibirlii iinde olmas gerekmektedir. Anahtar Kelimeler: Healing garden, horticultural theraphy, outdoor space
399
Trkiyede Hasta Bakm nitesi Planlamasnn Kentsel evre Balamnda rdelenmesi

TOKAY Semra
T. C. Maltepe niversitesi Mimarlk Fakltesi, Mimarlk Blm
Doduumuz ve ldmz yer olarak da tanmlanan hastaneler, kentlerde salk hizmetlerinin sunumunda nemli bir yer tutan kurumlardr. zellikle son yllarda tp bilimleri ve teknoloji alanlarndaki gelimeler, hastanelerin insan hayatnn her dneminde sadece tedavi amacyla deil, salkl yaamak iin de hayatmzn vazgeilmezi haline gelmesine neden olmutur. Hastanelerde, hastalarn hastalklarnn eitli evrelerinde kullandklar hasta bakm nitesi, hastane tasarmlarnda nemli bir yer tutmaktadr. Ancak salk hizmetlerinin, salkl ve konforlu mekanlarda daha iyi verilebilmesi nedeniyle, hastalarn tedavisi ve normal hayata hazrlanmalar aamasnda kaldklar hasta bakm nitelerinin tasarm, hem hastann daha ksa srede iyileebilmesi, hem de salk personelinin bu hizmeti daha iyi sunabilmesinde nemli rol oynamaktadr. Tbbi donatnn yan sra, bu mekann kullanc asndan daha salkl ve konforlu olabilmesi iin evre verileri dorultusunda tasarlanmas gerekmektedir. Hasta bakm nitesinin tasarm aamasnda salk personeli, tbbi ve kiisel konfor donatlar da ynlendirici olmaktadr. Gemite hasta koular eklinde olan, gnmzde ise iinde hasta iin gerekli olan tm donatlar ieren tek kiilik odalarn oluturduu farkl plan tiplerindeki hasta bakm nitesi tasarm, hem her mimari tasarmda olduu gibi kentsel evre verileri hem de salk hizmetlerinin sunumu dorultusunda biimlenir. Bu nedenle mevcut hasta bakm nitesi rneklerinin incelenmesi, yeni yaplacak olan hastaneler iin veri oluturacaktr. Bu almada; Trkiyede ve gelimi lkelerde uygulanm olan, hasta bakm nitesi planlar, salk hizmetlerinin sunumu ve kentsel evreye olan etkileri balamnda deerlendirilerek belirli bir tipolojik dzen iinde irdelenecektir. Anahtar Kelimeler: Kentsel evreHasta Bakm nitesiSalk Hizmeti Sunumu
400
Osmanl Kenti Edirne'de Osmanl'dan Gnmze Kaybolan Salk Kurumlar

CENKER Mehmet Emin
Trakya niversitesi Devlet Konservatuar Edirne
Osmanl Trkiye'sinde Edirne'de sosyal hayatn srdrlebilmesinde halkn devletin zerinden byk bir yk kaldrm olduu grlmektedir. Her ne kadar Osmanl Devletinin hkm srd dnemde, dnyada devletin salad gvence denilince snr gvenliinin salanmas anlalmtr. Devlette bunu yapabildii oranda baarl kabul edilmitir. Halkn genellikle ulema ve merann kurduu vakflar olarak kabul ettiimiz hastaneler imaretler ve hamamlar ile halka hizmet verilmeye allmtr. Bugn insan haklar denilince ilk akla gelen yaama hrriyeti ki buna bal olarak beslenme temizlik ve tedavi ihtiyalarnn karlanmaya allmtr. Bu kurumlar devlet snrlarn koruduu ve ieride adaleti salad mddete hizmetlerine devam edebilmilerdir. lkemiz zaman zaman igal edilmeye baladnda maalesef Edirne'de bundan nasibini almtr. Bunun sonucu bu salk kurumlarnn zellikle fiziki mekanlar tahrip edilmitir. Bu almada bunlarn tarihsel srete kentin sosyoekonomik hayatna olan katklarna da deinilecektir. Salk ve sosyal yardm kurumlar btn Osmanl sosyal hayatnda olduu gibi Edirne'de de nemli bir yere sahiptir Bu eski Osmanl kentinde czzam sanayi klas redif dairesi Edirne merkez Karaaa asker ve belediye hastaneleri gibi zamannn tam teekkll donanml salk kurumlar ile halkn salk ihtiyalar giderilmeye allmtr. Ayn zamanda bir garnizon kenti ve eyalet merkezi olan Edirne'de bu salk kurumlar o gnlerin kark balkan corafyasndaki birok kentin halklarnnda salk sorunlarnn zmnde ve tedavilerinde bir are ve umut kaps olmu ve dertlerine derman bulmutur. Bu vesile ile bu kurumlar kuranlar ve hizmet edenleri de sayg ile anma frsatn bulmu bulunmaktayz. Biz bu almamzda yzyl ncesinin balkanlarnda ve dolaysyla EDRNEde o gnk salk kurumlaryla gnmz EDRNE sindeki modern salk kurumlarn karlatrarak o gnn koullarnda yetersiz imkanlarla bugn yaplmak istenen aile hekimlii messesesini ok daha baarl bir uygulamasn olduunu ve salk hizmetlerini ok daha geni kitlelere az zahmetle ulatrabilirliini gstererek bugn ok daha modern tbbi kurulularn halka ulatrlmasnda esin kayna olaca dncesiyle bu almada yzyl ncesinin EDRNE sindeki tbbi kurumlar ve onlarn halka salk hizmeti sunumunda uyguladklar metotlarn gnmz modern tp messeselerine gnmz anlayyla uyarlanmasn hedeflemekteyiz, dolaysyla bu kurumlarn tarihsel sreteki yaamsal ve fiziksel mekansal orijinlerini daha yakndan tantmay hedeflemekteyiz amacmz bu almas gnmz halk sal araylarna bir nebzede olsa fikir vermesi ve uygulanabilirliini bulunmasn gstermesidir. Anahtar Kelimeler: Hastane Salk Gvence Tedavi Osmanl
401
Bykehir Belediyeleri, Salk ve Hastane Hizmetleri

GVEN Kudret*, GVEN Hlya**
* zmir Bykehir Belediyesi ** zmir Bykehir Belediyesi Erefpaa Hastanesi 5216 Sayl Bykehir Belediyesi Kanununun 7. Maddesi Bykehir belediyesinin grev, yetki ve sorumluluklarn belirler; birinci fkrasnn (v) bendi aynen yledir:Salk merkezleri, hastaneler, gezici salk niteleri ile yetikinler, yallar, engelliler, kadnlar, genler ve ocuklara ynelik her trl sosyal ve kltrel hizmetleri yrtmek, gelitirmek ve bu amala sosyal tesisler kurmak, meslek ve beceri kazandrma kurslar amak, iletmek veya ilettirmek, bu hizmetleri yrtrken niversiteler, yksek okullar, meslek liseleri, kamu kurulular ve sivil toplum rgtleri ile ibirlii yapmak. Bu maddeden grlecei gibi Bykehir Belediyelerine; yalnzca salkl ulam, salkl su, salkl konut, salkl evre ile snrl olmayan, kentlilerin bedensel, ruhsal ve sosyal ynden tam bir iyilik halinde olmalar iin grevler ve olanaklar verilmitir. Bunlardan biri de Bykehir Belediyelerine hemehrilerine salk hizmeti sunarken, ayn zamanda hastane kurma ve iletme olanadr. Fakat Dner Sermaye letmesi kurma hakk verilmemektedir. Trkiyede Salk Bakanlna ait 829, niversitelere ait 52, Bykehir Belediyelerine ait 2 hastane vardr. Salk Bakanlna bal hastanelerde 209 sayl yasaya gre, niversitelerde 2547 Sayl Yksekretim Kanununun 58. Maddesine gre Dner Sermaye letmesi kurulabilmektedir. Bu durumda, belediye hastanelerinde alanlar ynnden eitsizlik ve lkemizde yatakl tedavi kurumlarnn iletilmesindeki politikalarda bir eliki vardr. zmir Bykehir Belediyesinin yz yllk bir gemie sahip Erefpaa Hastanesi Dner Sermaye letmesi olmakszn altrlan iki hastaneden biridir. Bu bakmdan zmir Bykehir Belediyesi, Yerel Ynetimlerin, Yatakl Tedavi Kurumu iletmedeki sorunlarna ve zmlerine vakf olduu gibi ilin salk sorunlarna da katklarnn neler olduunun ve olabileceinin de bilgi ve deneyimine sahiptir. zelikle de Dner sermaye iletmesi olmayan bir hastanenin verimli iletilmesindeki sorunlar bata gelmektedir. Her eye ramen zmir Bykehir Belediyesi Erefpaa hastanesi, yasada tanmland ekilde grevlerini yerine getirmektedir. Hibir sosyal gvencesi olmayan ailelerin de gvencesi olmutur; 2005 yl iinde 4500 yeni aile kayda alnm, yl iinde 22560 kii tedavi edilmitir. Yine lkretim okullarnda tm rencilerde salk taramas ve aileleriyle birlikte parazit tedavisi yaplmtr. 10 bin renciyi kapsayan Hepatit B taramas yaplm ve ailelere gerekli eitimler de verilmitir. Ayrca kadn salna ynelik eitli eitim ve taramalar yaplmtr.Bykehir Belediyelerinin salk hizmeti verme grevinin, hastanelerinde Dner Sermaye letmesi kurabilme olanayla desteklenmesi halinde daha verimli ve etkin olmalarnn salanaca phesizdir. Anahtar Kelimeler: Bykehir Belediyesi, Dner Sermaye, Salk Hizmeti
402
Hippokratn Salk, Etik, Estetik ve Ekserji Balamnda Kent Planna Yaklam

SEVML kran, SEVML M. Zeki
Yznc Yl niversitesi Tp Fakltesi
Ama
Kent konumu ve plannn salk asndan nemini tbbn babas Hipokrates'in yaklam erevesinde aktarmak.
Yntem-Gereler
Arkeolojik bulgular biyoloji, evre, mimari, antropoloji erevesinde deerlendirilmitir.
Bulgular
Arkeolojik bulgular.
Sonular
Hipokrates'in kentin salk, etik, estetik ve ekserji balamnda deerlendirilmesinin nemi ortaya kmaktadr. Anahtar Kelimeler: Hipokrat, salk, etik, estetik, ekserji
403
Rekabet Ortamnda Kentsel Salk Tesislerinin Mekanda Yeniden Biimlenmesi; Kayseri rnei
ABUK Suat*, DEMR Kemal **, ONSEKZ Dilen***, MEK Sultan****
* Erciyes niversitesi Mim. Fak., ehir ve Blge Planlama Blm, 38039, Kayseri ** Erciyes niversitesi Mimarlk Fakltesi, Mimarlk Blm, 38039, Kayseri *** Erciyes niversitesi Mimarlk Fak., ehir ve Blge Plan. Bl., 38039, Kayseri **** Erciyes niversitesi Mimarlk Fakltesi, Mimarlk Blm, 38039, Kayseri
zet
Kentsel hizmetlerin sunumunda giderek genileyen rekabet ortam nedeniyle, dnyann birok gelimi ve gelimekte olan lkesinde hizmetlerin zelletii veya zelletirildii bir sre yaanmaktadr. Trkiyenin metropoliten alanlarnda, teknik altyapya ilikin kentsel hizmetlerin sunumu yannda, sosyal hizmetlerin sunumunda da zel ve sivil toplum kurulularnn pay giderek artmaktadr. 1997 ylnda Trkiye genelinde 90 ve Kayseri metropoliten alannda 2 olan yatakl zel hastane says, 2006 yl Mart ay itibariyle Trkiye genelinde 295e ve Kayseride ise 7ye ulamtr. 1980 sonrasnda balayan bu deiim ortamnda, rekabet iinde saylar hzla artan salk tesislerinin, kentsel mekanda yeni kent planlama yaklamlar erevesinde yeniden ele alnmalar gerekmektedir. Bu almada zetle, 2006 Mart aynda gerekletirilen aratrmann bulgular nda Kayseri metropoliten alannda, deien toplumsal, ekonomik ve teknolojik yapya bal olarak rekabet artlarnda kentsel salk tesislerinin mekanda yeniden biimlenmesi ele alnmaktadr.
Giri
1970 sonrasnda dnyada, 1980 sonrasnda ise Trkiyede yeni bir deiim dnemine girilmitir. Bu yeni srete ekonomik, sosyal, teknik ve politik alanlarda yeni olgular ortaya karmaya balamtr. Salk, yeni olgularn ortaya kt, hzl deiimlerin yaand alanlarn banda gelmektedir. Fransz devriminden beri salk hizmetlerinin sunumunda eitlik, adalet ve etkinlik ilkeleri esas alnrken, gnmzde bu ilkelerin yerini hizmetin sunumundan elde edilen gelirin maksimize edilmesi ve rekabet almtr. Buna bal olarak salk hizmetlerinin sunumunda zel kesimin ve sivil toplum kurulularnn nemi zaman ierisinde artmtr. Farkl yapsal zelliklere sahip kamu kesimi giderek zel kesim ve sivil toplum kurulular ile salk hizmetlerinin sunumunda (pahal hizmetlerde dahil) rekabet ortamna ekilmitir. Salkta rekabet, bir yandan sermayenin yeniden retilmesi imkann ve teknolojik yenilemeyi meydana getirirken, dier yandan hizmet sunumunda adalet ve eitlik ilkeleri gz ard edilmeye balamtr. Nitekim salk ve eitim gibi sosyal hizmetlerde rekabet yaklam halk bir yaklam deildir. zellikle gelimekte olan lkelerde, toplumun byk bir
404
Kent ve Salk Sempozyumu 07/09 Haziran 2006 BURSA ounluunu tekil eden yoksul kesimler, salktaki rekabet artlarndan olumsuz etkilenmektedir. Salkta rekabet artlarnn olumsuz etkiledii konularndan biri de salk tesisleri ve bunlarn planlanmasdr. Yaklak iki yzyllk tarihi gemii olan ehir ve blge planlamann geleneksellemi olan yaklam uyarnca, salk tesislerinin yeri ve says kullanc saysna gre belirlenmektedir. Kent ya da blge plannda seilmi olan alanlara, farkl kademelerde (birinci kademe, ikinci kademe vb.) salk tesisleri (salk evi, salk oca, salk merkezi, hastane vb.) genellikle kamu eliyle yaplmtr. Bu tesislerden, toplumun tm kesimlerinin cinsiyet, rk, din, mezhep, ya, gelir, meslek vb. farkllklar gzetilmeden yararlanmalar salanmtr. Buna karn gnmzn rekabet ortamnda kentsel salk tesislerinin mekansal biimlendirilmesinde hangi ilkelerin dikkate alnmas gerektii, kentsel salk tesislerinin yer seiminde ne gibi deiimlerin yaand gibi konularda belirsizlikler yaanmaktadr.
Gere ve Yntem
Bu almada, ilk olarak 1970 sonrasnda dnyada, 1980 sonrasnda ise Trkiyede yaanan deiim olgusu ve bu deiimin salk hizmetlerinin sunumuna olan etkileri ele alnmakta, daha sonra yeni dnemin temel kavramlarndan biri haline gelen rekabet ve rekabet ortamnda salk hizmeti sunumu konusu incelenmekte, son olarak Kayseri metropoliten alannda rekabete dayal salk hizmeti sunumu ve mekansal planlamasnda salk tesislerinin yeniden biimlenmesi irdelenmektedir. alma neden-sonu ilikisini belirlemeye ynelik niteliksel aratrma yntemine dayanmakla birlikte, Kayseri metropoliten alannda salk tesislerinin saysal zellikleriyle kurulan ilikisi asndan da niceliksel yntemlerle desteklenmektedir. Bu kapsamda, 2006 yl Mart aynda Kayseri metropoliten alannda bulanan zel salk tesislerinin salk hizmeti zellikleri (kurulu yl, sahibi, uzmanlk alan / alanlar, personel durumu, teknolojik dzeyi, uluslararas salk kurulularyla ilikileri, sorunlar vb.) ve mekansal zellikleri (kurulduu alan, parsel alan bykl, kapal alan bykl, kat adedi, imar planyla olan ilikisi, bina proje tipi, bina yapm malzemesi vb.) konularnda aratrma gerekletirilmitir.
Sonular ve Tartma
Bildiri sonu olarak, 2006 yl Mart aynda gerekletirilen aratrmann bulgularndan (kurulu yl, sahibi, uzmanlk alan / alanlar, personel durumu, teknolojik dzeyi, uluslararas salk kurulularyla ilikileri, sorunlar, kurulduu alan, parsel alan bykl, kapal alan bykl, kat adedi, imar planyla olan ilikisi, bina proje tipi, bina yapm malzemesi vb.) yola klarak, saln her kademesinde yaanan deiimin geleneksel kent planlama zerindeki etkileri tartlmakta ve bu tartmalar nda, Kayseri metropoliten alannda salk tesislerinin yeni dneme zg mekansal biimlenme alternatifleri ortaya konulmaktadr. Anahtar Szckler: Rekabet, Neoliberalizm, Kayseri Metropoliten Alan, Kentsel Salk Tesisleri Planlamas
405
Trkiye'de Kentlerde Salk rgtlenmesi zerine Yaplm almalar

GRAY Hatice* , KILI Blent
Dokuz Eyll niversitesi Tp Fakltesi Halk Sal Anabilim Dal
Giri
Salk Hizmetlerinin Sosyalletirilmesi Hakknda Kanununun oluturulmasndaki temel gereke halkn %80inin kylerde yaamas ve bu alana yeterli bir salk hizmeti gtrlememesidir. Aradan geen 45 yl iersinde Trkiyede hzl bir kentleme sreci yaanmtr. Bu nedenle zellikle son 15 yldr kentlerde salk rgtlenmesine ilikin yaplan almalar artmtr. Bu almann amac Trkiyede kentlerde salk rgtlenmesi modeli oluturmaya ilikin olarak 1990-2006 yllar arasnda yaplan almalarn derlenmesidir.
Gere ve Yntem
Trkiyede kentlerde salk rgtlenmesine ilikin somut neriler getiren ve 1990-2006 Mart tarihleri arasnda yaplan yaynlanm/yaynlanmam almalar aratrma kapsamna alnmtr. Aratrmaya derleme makaleler, bildiriler, tezler ve grup almas (work shop) raporlar alnmtr. Konuyla ilgili kitaplar, Salk Bakanlnn yaymlanm nerileri (grup almalar ve mevzuat dahil) hari tutulmutur. almalar salk rgtlenmesi, kent, salk hizmeti anahtar szckleri kullanlarak ULAKBM, Pub-Med, halksagligi.org ve Yksek renim Kurumu tez veri tabanndan taranmtr. Ayrca Toplum ve Hekim, Salk ve Toplum, Salkta Snf Tavr, Turkish Journal of Public Health dergilerinden, tm Halk Sal Kongreleri, Gnleri ve sempozyumlarnn bildiri zetlerinden ve TTB yaynlarndan konu ile ilgili almalar taranmtr.
Sonular
Yaplan literatr taramasnda bir bildiri, drt makale, yedi grup almas raporu olmak zere toplam 12 almaya ulalmtr. ki alma dnda tm almalar kentlerde birinci basamak salk hizmetlerine ilikin bir rgtlenme modeli nermektedir. Makalelerden biri uluslar aras ulusal dergilerde yaynlanmtr. Grup almalarnn 3 TTB Halk Sal Kolu, 3 Tabip Odalar Halk Sal Komisyonlar/Brolar, 1i Ulusal Halk Sal Kongresi tarafndan gerekletirilmitir. ncelenen 12 almann temel zellikleri yledir: almalarda hizmetin ne kan temel zellikleri cretsiz, kapsayc, nfusa dayal, basamaklandrlm ve ekip hizmeti ile yrtlmesi olarak belirlenmitir. almalarda temel birim salk ocaklardr. Salk oca bana den nfus drt almada 3000-5000, bir almada 5000-10.000 olarak belirtilmitir. ki almada kent iinde salk gereksinimleri birbirinden farkl olan kent merkezi, gecekondu ve sanayi sitesi periferi olarak blge belirlenmitir. Bu blgelerdeki salk ocaklarnn verdii hizmet ve ekipleri birbirinden farkl yaplandrlmtr. Bildiri zetleri Kitab Poster Bildiriler
406
Kent ve Salk Sempozyumu 07/09 Haziran 2006 BURSA Evde izlem neren almalardan birisinde izlem saatlerinin saat 20.00a kadar srmesi planlanmtr. Be almada 2-5 salk ocann fiziki olarak bir arada bulunmas ilevini yerine getiren Salk merkezi ya da Merkez Salk Birimi nerilmitir. Bu birimler iinde salk ocaklarnn kendi ekipleri ve kendi nfuslar olacak ancak birimde di hekimi, evre sal ve laboratuar teknisyeni, sosyal hizmet uzman, diyetisyen, ofr, hizmetli gibi ortak alanlar ve ortak laboratuar, rntgen aralar bulunacaktr. almalarda tam sreli alma koulu getirilmektedir. ki almada 16 saat iki vardiyal alma kurgulanmaktadr. ki almada salk alanlarnn lisans eitimlerine, almada vergilerle finansmana, iki almada szlemeli almaya, almada personelin atand yerde en az iki yl almas gerekliliine deinilmitir. Bir almada semt poliklinii nerisi bulunmaktadr. 5-6 salk merkezini kapsayacak ekilde Salk Grup Bakanl dzeyinde st birimler oluturulmutur. l dzeyinde en st kurum il salk mdrlkleridir. 2-4 Salk Grup Bakanl blgesine hizmet veren devlet hastaneleri dnda nc basamak olarak niversite hastaneleri nerilmektedir.
Yorumlar
Trkiyede kentlere ynelik olarak son 15 yl iersinde gerekletirilen hizmet sunum modeli almalarnn saysal olarak olduka yetersiz olduu saptanmtr. Ayrca bu nerilerin ounlukla kapsaml olmad, rnein teknoloji, ila, insan gc planlama, finansman vb konularn ya yetersiz dzeyde ele alnd veya hi ele alnmad grlmtr. Anahtar Kelimeler: kent, salk rgtlenmesi, salk hizmeti
407
Konya'da Belediye Salk Birimleri (Internet zerinden Bir Deerlendirme)

ZENGN Nazmi, SARI Oktay, KARA Fatih
amzda internet ortam salk kurum ve kurulularnn halka ulamas, tantm, iletiim kurmas ve eitim faaliyetleri gerekletirmesi asndan ok nemli bir duruma gelmitir. Bu gerekten yola karak, kent sal asndan ok nemli ilevleri olduunu dndmz belediye salk birimlerinin durumlar ve etkinlikleri hakknda Konya ili merkezi ile belediyelerinin internet sayfalar zerinden bir deerlendirme yaptk. Deerlendirmeye aldmz belediyelerin www.konya.bel.tr, www.selcuklu.bel.tr, www. meram.bel.tr ve www. karatay.bel.tr adreslerindeki sitelerine ulaarak ncelikle salk birimlerine ait bir web sayfasnn bulunup bulunmad belirlendi. Byle bir web sayfas varsa belediyenin ana sayfasndan bu sayfaya eriimin kolay olup olmad, sayfann mdrln yaplanmas, personel durumu, verdii hizmetler ve salk hakknda eitici bilgiler ierip iermedii deerlendirildi. Konya Bykehir Belediyesi'nde Salk ve Sosyal ler Daire Bakanl (SSDB)'na bal bir Salk ube Mdrl bulunduu ancak web sayfas olmad saptand. Bu mdrlkle ilgili bilgiye sadece SSDB'nn 2005 yl faaliyet raporu iinde rastland. Seluklu Belediyesi web sitesi ana sayfasnda yer alan mende mdrlkler balna rastalanmad. Salk ileri mdrlne ait bilgilere "faaliyet raporlar" bal ulald. Burada personel durumu ve verilen hizmetlere ilikin ksa bir bilgi bulunduu grld. Meram Belediyesi web sitesinde salk birimleriyle ilgili herhangi bir bilgiye rastlanmad. Karatay Belediyesi web sitesinde ana sayfasnda bulunan "birimler" linki aracyla mdrlklere, oradan da salk ileri mdrl sayfasna ulald. Karatay Belediyesi Salk leri Mdrl web sayfasnda mdrln yaplanmas, personel durumu ve verdii hizmetler konusunda ayrntl bilgilere ulald, ancak salkla ilgili eitici bilgilerin yer almad saptand. Bulgularmz Konya il merkezindeki belediyelerin web sayfalarnda salk ileriyle ilgili birimlerin ok snrl bir oranda yer aldklarn, hatta Meram Belediyesi rneinde olduu gibi bazen hi yer almadklarn, var olan bilgilere ulamann ise olduka zor olduunu gstermektedir. Belediyelerin bu birimler araclyla gerekletirebilecekleri rutin hizmetler yan sra salkl bir ehir oluturma grevleri olduu da gz nne alndnda olduka dramatik bir tabloyla kar karya olduumuz sylenebilir. rnek alnmasn dndmz Ankara, zmir gibi bykehir belediyelerinin salk birimlerinin rgtlenmesi dikkate alndnda Konya Bykehir Belediyesinin salk birimleri yaplanmasnn son derece yetersiz olduu grlmektedir. Karatay Belediyesi Salk leri Mdrlnn sayfas bu adan istisna oluturmaktadr. almamzn balnda ve yntemimizin aklanmasnda belirttiimiz zere bu deerlendirme internet zerinde belediyelerin web sayfalarnn incelenmesine dayand iin gerek durumu tam olarak yanstmayabilir. Ancak belediyelerin halka ulama, tantm, Bildiri zetleri Kitab Poster Bildiriler
408
Kent ve Salk Sempozyumu 07/09 Haziran 2006 BURSA iletiim kurma ve eitim faaliyetleri gerekletirme asndan olduka yaral bir ara olan web sayfalarn gzden geirmelerinin daha salkl bir kent ve daha salkl bir toplum hedefne ulamalar iin gerekli olduu ortadadr. Anahtar Kelimeler: belediye, salk birimi, internet
409
D4 Spor ve Oyun Alanlar

0046 / P20.
Spor Alanlarnda Zemin zelliklerinin Sporcu Sal zerine Etkileri

BULUT Yahya , DEMR Metin
Atatrk niversitesi, Ziraat Fakltesi, Peyzaj Mimarl Blm, Erzurum
Giri
Hzla gelien teknoloji, insan gcne duyulan gereksinmeyi giderek azaltm ve bunun sonucu olarak insan, i ve sosyal evreden gelen basklar, stresler dolam ve solunum sistemi hastalklar, zellikle gelimi lkelerde bata gelen lm nedenleri arasna yer almaktadr. Spor, insann karlat bu tehlikeye kar uygun ortamlar salayarak salkl yaam biimiyle koruyucu tbba yardmc olmaktadr. Gnmz endstri toplumlarnda, spor alanlar toplumsal geliim dzeyine uyarak saylar ve eitleri artm ve kendi bana ok byk ve karmak bir endstri haline gelmitir. Gelien bu endstriye paralel olarak spor zeminleri de sistematik dzen iinde ele alnp, sporcu sal, gvenlii ve performans iin en uygun ekilde tasarlanmaldr.
Gere ve Yntem
almada spor zeminleri, doal (im, kiremit tozu) ve doal olamayan (sentetik hal, akrilik, epdm, pvc, asfalt, beton) zeminler olmak zere iki ana balkta incelenmitir. almada bu iki guruptaki zeminlerin uygulama aamalar ortaya konulup, sert ve esnek spor zeminlerin, salk, performans ve yaralanma zerine etkilerini konu alan aratrmalar ve sonular ortaya konulmaya allmtr.
Bulgular
Her bir adm, atlama, koma v.b gibi fiziksel faaliyetler srasnda sporcular bir enerji harcarlar. Harcanan bu enerjinin bir ksmn, yzeyden geri aldklar oranda performanslar artmaktadr. Bu almada incelenen, doal (im, kiremit tozu) ve doal olamayan (sentetik hal, akrilik, epdm, pvc, asfalt, beton) spor yzeyleri arasnda yaralanma bakmndan esnek malzeme kullanlan yzeyler ne kadar yumuak olursa, yzeyin deformasyonu o oranda artmakta ve zeminden alnan enerji dn azaldndan bu yzeyler ok daha yorucu olmaktadr. Performans bakmndan incelendiinde ise sert zeminlerde enerji geri dn fazla olduundan sporcu performans artmakta ancak ayak ve bacak yaralanmalar esnek yzeylere gre daha fazla olduu sonucuna varlmtr.
410
Sonu
Spor yzeyleri performans ve gvenlik gereksinimleri bakmndan spor ekipmanlarn nemli bir blmn oluturmaktadr. Bu yzeylerin uygun ekilde tasarlanp uygulanmas, yaralanma olaylarnn azalmasnda ve sporcu performansnn artmasnda olduka nemlidir. Salkl bir toplum iin spor alanlarndaki teknolojik deimeleri yerel ynetimler ve spor yneticileri titizlikle takip edip insan ergonomisi iin en elverili spor yzeylerini uygulamaya geirilmelidir. Anahtar Kelimeler: Spor zemini, yaralanma, performans
411
D5 Ulam
0001 / P66.
Otomobilin Ekolojisi ya da Kent-Otomobil likisi zerine Alternatif Bir Bak

KARTAL Mehmet
Nilfer Yerel Gndem 21, Genel Sekreterlii, Bursa
James WATTn buhar makinasn bulmasyla birlikte, insanolunun yaam kkl bir biimde deiime uramtr. Buhar makinas, ncelikle tarmda alan ve toprakla birlikte alnp satlan nfusun kentlerde ortaya kan gereksinime bal olarak youn biimde mlkszlemesine ve kente gne yol amtr. Her ne kadar Avrupa kenti, Rnesansn bir eseri olarak grlse de esas itibariyle belirleyici olan sre retim aralarnn mlkiyetinde ve retim tarznn yeniden rgtleniindeki deiiklie bal olarak ekillenmitir. Bugn kullandmz anlam da makinann icad ise retim tarznn ve retim aralarnn mlkiyetinin farkllamasna yol amtr. 150 yllk tarihinde modern an sanayisinin geliimi, kentlemeyi ve kentli olma kltrn belirledii gibi kentlerin mekansal olarak deiimine de yol amtr. Bu deiim tm sonularyla birlikte ele alndnda gerek ileri-gelimi olarak tanmlanan bat kentleri olsun ve gerekse geri kalm-gelimekte olan olarak tanmlanan dier kentler olsun temelde insanlarn gereksinimlerine gre ekillenmemitir. Kentleri ve kentlemeyi belirleyen makinalar ve onlarn kolay ileyiinin izleri olmutur. Mekanlarn tasarmn belirleyende ayn biimde makinalarn ve zellikle endstri anda otomobilin varl ve yaygnlamas olmutur. lk montaj hattnn oluturulmasndan, otomobilin dnyay deitiren makinahaline dnmesine dek geen srete ortaya kan tm oluumlarda kentlerin geleceinden, imar planlarnn ortaya konuluuna kadar temel ynelimlerin belirleyici deikeni otomobil olmutur. Yaadmz kentlerin, mekansal tasarmlar insan temel almayan planlamalarla yaplm, kentlerdeki yollar, geitler, aralarn kullanmna ilikin ergonomik tasarmlar bile aralarn retimine ve nceliine bal gereklemitir. lkemizde henz gelimemi olan ancak bat lkelerinde uzun yllardr tartlan yaya haklar ve otomobil kullanmnn snrlanmas projeleri erevesinde, kutsal bir ritel haline getirilen ara sahibi olma, ara kullanma-iktidar ilikisi vb. likilerin sorgulanmas zamannn gelip gemekte olduunu gstermitir. Anahtar Kelimeler: Otomobilin ekolojisi, arasz kent, dnyay deitiren makine, insan merkezli tasarm
412
Konyadaki Yaya st ve Alt Geitlerinin Bedensel Engelliler in Uygunluk Durumu

SARI Oktay, KARA Fatih, ZENGN Nazmi
Ama
Bu almada Konya ehir merkezinde bulunan yaya st ve alt geitlerinin, bedensel engellilerin geiine uygun olup olmadnn deerlendirilmesi amalanmtr.
Yntem
Konya ehir merkezinde 5 yaya st geidi ile 1 yaya alt geidi bulunmaktadr. Hepsi de Seluklu ilesi snrlar ierisindedir. Yaya geitlerinin basamaklarnn genilik, uzunluk ve dik yznn uzunluu lld.
Bulgular
Yaya geitlerinden llen deerler aadaki tabloda belirtilmitir. st ve alt geitlerin hibirinde bedensel engellilerin gemesi iin asansr bulunmamaktadr. Geidin ad-Basamak genilii (cm)-Basamak uzunluu (cm)-Basamak dik yznn uzunluu (cm) Aydnlkevler Gazeteci Orhan Samur st Geidi-271-29-19 Sanayi st Geidi-285-32-16 Eski Otogar st Geidi-122-30-18 Doumevi st Geidi-132-30-17 Kerkk Caddesi st Geidi-150-27-16 Yeralt ars Alt Geidi-252-30-18
Sonu
ehir yaplanmasnda bedensel engellilerin dnlmemesi, salkl ehirlerin oluumunun nnde bir engeldir. ehirlemede hak kavram yeni yeni olumaktadr. ehir imknlarndan engellilerin de yararlanma hakk henz belediyeler tarafndan zmsenmemitir. Konyada son birka ylda yaplan kaldrmlarda, zellikle Nalac caddesi ve Hastane caddesinde, bedensel engellilerin kabilecei standartlar yakalanmaya allmtr. Fakat ehir geneli gz nne alndnda kat edilecek mesafenin ok fazla olduu gzlenmektedir. Yaya st ve alt geitlerinde asansrn bulunmas engelliler iin bir ihtiyatr. Asansr kullanmnn suiistimal edilmemesi iin engellilere verilecek bir kart ile sorun zmlenebilir. 2005 ylnda yaplan Kerkk Caddesi st Geidinde bile asansrn dnlmemi olmas olduka dndrcdr. Pek ok gelimi lkede, umuma ak yerlerin ve binalarn zrllere ynelik olarak dzenlenmesini salayan yasal dzenlemeler mevcuttur. Bildiri zetleri Kitab Poster Bildiriler
413
Kent ve Salk Sempozyumu 07/09 Haziran 2006 BURSA Japonyadaki yasal dzenlemeye gre merdivenlerin genilii en az 150 cm, uzunluu 30 cm ve dik yznn uzunluu en fazla 16 cm olmaldr. Asansr olmayan geitlerde bu deerler sadece dk dzeyde bedensel engele sahip olanlar iin fayda salayacak, dierleri iin hibir nemi olmayacaktr. Bu kriterlere gre 6 geitten sadece 2si standartlara uygundur. Dierlerinde kriterlerden en az 1 tanesi uygun deildir. Ayrca Japonya standartlarna gre merdiven basamann rengi, dik yzn renginden farkl olmal ki, bizdeki geitlerin hibirinde bu husus mevcut deildir. Bedensel engelliler toplumun bir parasdr. Ayrca lkemizde en sk grlen engellilik eklidir. Toplumun dier kesimlerinin sahip olduu imknlardan yararlandrlmalar, onlara ltuf deil, bir haktr. Bu hakk onlara ncelikli olarak tanyacak olan da belediyelerdir. Konya, nfus olarak Trkiyenin 7. byk ehridir. Mevcut 6 alt ve st geidin hibirinde asansr bulunmamas, merdiven lleri bakmndan da yalnzca 2sinin standartlara uygun olmas, belediyelerin henz bedensel engelli bireylerin varlklarndan tam olarak haberdar olmadklarn gstermektedir. Anahtar Kelimeler: ehir, bedensel engelli, st geit, alt geit, merdiven Konya ehir merkezindeki yaya st ve alt geitlerinin merdiven lleri Geidin ad Basamak genilii (cm) Basamak uzunluu (cm) 29 32 30 30 27 30 Basamak dik yznn uzunluu (cm) 19 16 18 17 16 18
Aydnlkevler Gazeteci Orhan 271 Samur st Geidi Sanayi st Geidi Eski Otogar st Geidi Doumevi st Geidi Kerkk Caddesi st Geidi Yeralt ars Alt Geidi 285 122 132 150 252
414
D6 Sanat ve Sosyal Faaliyetler

0071 / P43.
Ruhun Gdas; "Sanat ve Sosyal Faaliyetler"

ERTEML Mge
Uzman, Yeditepe niversitesi Gzel Sanatlar Fakltesi Mimarlk Blm, stanbul
Sosyal bir varlk olan insan, toplu halde yaamaktadr. Tarih ierisinde gebelikten yerleik dzene gemi ve bu yerleimler zamanla byyerek kent kavramn ortaya karmtr. nsann, yaad evreyi benimsedii ve btnletii lde kendini mutlu ve salkl hissetmesi, onun, kentlerin planlanmasnda gz nnde bulundurulacak en nemli eylerden biri olmasna sebep olmutur. Salkl kent planlamas, insanlar iin planlama anlamna gelmektedir. Kentlerde ekonomik ve fizyolojik ihtiyalarn karlayan insanlarn, psikolojik ve sosyal ihtiyalarn da ayn anda karlayarak ruhsal doyuma ulamalar gerekmektedir. Sanatsal ve sosyal faaliyetler, ruhu doyuma ulatran en nemli elerden biridir. Bu faaliyetler, insann kendisini tanmasnda, kiiliini gelitirmesinde nemli yer tutmaktadr ve sorgulayan, eletiren, gelimeye ve adalamaya ak bireylerin, birbirleriyle olan ilikilerinde de etkili olarak, uyum, denge ve paylam glendirerek, ruh sal asndan salkl bir ortam yaratmaktadr. Bireylerin, kent ortamnda sosyal ve sanatsal faaliyetlerde bulunabilmek iin eitli yaam alanlarna ihtiyac vardr. Bu alanlar, yry, kou, gezi alanlar gibi ak kamusal alanlar olduu gibi eitli aktiviteleri gerekletirmeye ynelik kurulmu mekanlar da olabilir. Sinema, tiyatro, konser vb. faaliyetler ve bunlar da iinde barndran kltr merkezleri, sanat galerileri ve insanlarn bu faaliyetlere sadece seyirci olarak deil katlmlarnn salanmas amacyla kurulmu olan eitli aktivitelerle hizmet veren halk merkezleri, bireylerin sosyal faaliyetleri gerekletirebilecekleri yerlerden bazlardr. Bu tr faaliyetler kentteki youn yaam tarzndan dolay bunalan bireyleri rahatlatmak ya da uyum salayamayan bireyleri sosyal hayatn ierisine katmak ve bireylerin sosyal ilikilerini dzenleyerek, psiko-sosyal geliimlerinin salanmas asndan byk nem tamaktadrlar. zellikle toplumuzda krdan kente g yaparak yerleen bireyler, kent yaamna katlmak yerine kendi ilerine kapal bir ekilde, toplumdan kopuk bir hayat srmektedirler. Kentlerdeki bu farkl kesimin kent yaamna katlmas, toplumla diyalog halinde bir yaam srerek, ruhsal adan rahatlamalarn salamak gerekmektedir. Bu nedenle kentlerdeki sanatsal ve sosyal anlamda faaliyet veren toplumsal merkezlerde alnan eitimlerle, bireylerin, kiisel glerinin farkna vararak hatta ortaya kartarak, psiko sosyal adan gelimeleri ve kentsel yaamla daha ok ilgilenmeleri salanabilmekte, bylece kente uyum salamalar kolaylaabilmektedir. Bireyler temel ihtiyalarn karlarken evre ile uyumlu ilikiler kurmak zorundadr ve ancak bu ekilde salkl ve mutlu bir birey haline gelebilmektedir. Bildiri zetleri Kitab Poster Bildiriler
415
Kent ve Salk Sempozyumu 07/09 Haziran 2006 BURSA Salkl kentler ancak salkl bireylerle meydana gelir, yaar ve geliir. Salkl ve mutlu bireyler, salkl kentlerin yap talardr. Sanatsal ve sosyal faaliyetler, bireysel geliimin yannda, sosyal snrlar kaldrarak, insanlar bir araya getirici zellii sayesinde, kentlerde yaayan farkl gruplar birletirebilmekte ve toplum tarafndan darda braklm, hapishane, akl hastaneleri veya zel durumdaki ocuklar vs. gibi kesimlerdeki bireyleri de topluma kazandrarak bireysel salklarna dolaysyla kentsel sala bir lde yardmda bulunmaktadr. Bugn, sosyal faaliyetler ile insanln ve uygarln geliiminde nemli bir rol oynayan sanat, bireysel geliimin yannda, kentsel toplumun salkl geliiminin salanmas ve kentsel saln iyiletirilmesi iin nemli bir yoldur. Bu faaliyetlerden yoksun bireyler, birbirine ve kente yabanclaan bireyler olmaktadr. Sanatsal ve sosyal faaliyetler, kentleri dier yerleim birimlerinden ayran nemli zelliklerden biridir. Kentler, dier evresel etkilerin yannda sanat ve sosyal faaliyetlerle kalitesini ykseltmekte, insanlar iin sosyal ortamlar yaratabilmektedir. Bu ortamlar, bir toplulua ait olma duygusunu tatmin ederek, bireyin kendine gvenini arttrmakta ve kentlilik bilincini gelitirmekte, dolaysyla bireylerin topluma daha kolay adapte olmasna, uyum salamasna yardmc olmaktadr. Kent kltrnn halka yaylmasn salamak ve kentlilik bilincini gelitirmede, sanatsal ve sosyal mekanlarn etkisi yadsnamaz bir gerektir.
416
D8 Kent Ve Planlama
0052 / P62.
Kent Ynetiminde Corafi Bilgi Sistemi ve Salk Alanndaki Uygulamalar

DURDURAN Sleyman Sava*, DURDURAN Yasemin**
* Seluk Universitesi, Mh-mim. Fak. Jeodezi Ve Fotogrametri Mh.kamps Konya ** l Salk Mdrl- Konya
21. yzylda, insanlarn byk ounluu kentlerde yaamakta ve kent ynetimi karmak bir yap ierisinde bulunmaktadr. Byk yerleim alanlarna dalm kentlilerin yaam standardnn artrlmas, kentsel hizmetlerden rahat, ucuz ve etkin bir ekilde faydalanabilmesi ve kentsel problemlerle karlamamas iin kentin, gelien teknolojiyle birlikte planl bir ekilde ynetilmesi gerekmektedir. amz, bilgiyi en iyi ekilde kullanmak ve bilgi teknolojileri sayesinde doru, gncel, hzl ve etkin bir ekilde bilgiden yararlanlmas adr. Corafi Bilgi Sisteminin, kent ynetimde kullanlmas bize bu kolayl salamaktadr. Corafi Bilgi Sistemi, kentsel faaliyetlerin yerine getirilmesinde, uygulanmasnda ve kentin ynetiminde istediimiz bilgilere gncel, hzl ve daha ekonomik bir ekilde ulamamz salamaktadr. Corafi Bilgi Sisteminin farkl mesleki disiplinlerde uygulanabilir olmas ve kent sal iin kullanlmas son derece nemlidir. Corafi Bilgi Sisteminin; kentin salk ynetiminde, salk politikalarnn belirlenmesinde, bulac hastalklarn kontrol ve nlemlerin alnmasnda, 112 acil hizmetlerin ynlendirilmesinde ve ihbar zorunlu hastalklar iin risk haritalarnn oluturulmas gibi alanlarda yararlar salamaktadr. Bu almada, kent ynetimi iin bilgi teknolojilerinin nemi, Corafi Bilgi Sisteminin salad faydalar ve salk alanndaki uygulamalar, yararlar ve gereklilii rneklerle anlatlmaya allmtr. Anahtar Kelimeler: Corafi Bilgi Sistemi, salk, Kent
417
Ky Yerleimleri Planlama Sorunlar: Tekirda rnei

SERBEST Derya*, YETM Erdin Lerzan**
* Trakya niversitesi Tekirda Ziraat Fak. Peyzaj Mimarl A.D., Tekirda ** Ankara niversitesi Ziraat Fakltesi Peyzaj Mimarl A.D., Ankara
lkemiz, 6480 km si Anadolu, 786 km si Trakya, 1067 km si adalar kysnda olmak zere toplam 8333 km lik bir sahil eridine sahip, taraf denizlerle evrili bir yarm ada niteliindedir. Kylar, su ve karasal yaamlarn i ie girdii, ekolojik koullar nedeniyle bal bana ekosistem saylan oluumlardr. Bu zellik, kylar eitli ilevler asndan deerlendirilmesi gereken nemli bir kaynak haline getirmektedir. Tekirda il snrlar iinde, Marmara kylarnda 133 km, Karadeniz kylarnda 2.5 km olmak zere toplam 135.5 km uzunluunda bir ky eridi yer almaktadr. lin corafi konumu, iklimsel avantajlar ve ulam kolaylklar gibi nedenlerle ky eridi youn olarak kullanlmaktadr. Dier ky yerleimlerinde de olduu gibi, Tekirdada ky alanlarnn planlanmas, ynetimi ve kullanmna ilikin tutarl politikalar benimsenmediinden salkl bir sistem kurulamamtr. Tekirda ilinin sahip olduu en nemli turizm potansiyeli olan kylar, yerel ynetimler tarafndan bugne kadar ksa vadeli, paracl, gnbirlik plan kararlaryla kullanlmtr. lin doal ve kltrel potansiyeli stanbulun ykn hafifletmeye ynelik kullanmlara terkedilmitir. Yasal boluklar, yerel ynetimlerin doal kaynaklar konusundaki duyarszl ve bilin eksiklii sonucu ky eridi sanayi tesisleri bata olmak zere, ikinci konutlar ve yerleim birimleriyle igal edilmi, doal yaps bozulmu, kent ekosistemini olumsuz etkileyen evresel sorunlarn giderek artt bir ky eridi ortaya kmtr. Bu almada, planlama kavramna ilikin kuramsal temeller aklanmakta, Tekirda ili ky eridinin mevcut alan kullanmlar analiz edilerek, ky eridinin btncl kullanmna ve kent btnne ynelik genel bir ereve niteliinde olan master plan almasna ilikin neriler sunulmaktadr. Anahtar Kelimeler: Ky yerleimleri, planlama, master plan, evre sorunlar, Tekirda
418
Salk Hizmetinin Sunulduu Yere Eriebilirlik lleri

ZAYDIN Levent
Mimar Sinan Gzel Sanatlar niversitesi, ehir ve Blge Planlama Blm
Salk hizmetine gereksinimin mekansal boyutu geniledike, niceliksel aratrma yntemlerinin eitlenmesi ve yeni tartmalarda mekansal bilgi aknn farkllamas yannda, sosyal gruplarn istemlerini var olan sistemin karlayabilmesi ve teknik yenilikler dorultusunda veritaban sunumun genileyen potansiyelinin etkileri, gstergelerin gelitirilmesini hzlandrmtr. Niceliksel betimleme ve analizler, genelde, bulgular deerlendirmek ve etkilerini belirlemek zere, sorumlularn deerlerine ve amalarna ynelik deer verme olana salayabilecek zelliklerde gelimesi (Bauer, Raymond A. ve dierleri,1966) sosyal gstergelerin dar erevede kullanmn salamtr. Bu nedenle yerel dzeyde 1970lerde yaylmaya balayan sosyal gstergelerin kullanm kamu ynetimi birimlerinde, niversitelerde ve dier aratrma kurumlarnda balamtr. Healty Cities Project, saln tantmn ve evre sorunlarn ne kararak 1986da Dnya Salk rgt tarafndan oluturulduunda, yntemleri olduka fazla kabul grmtr. Bu projenin gstergeleri halen de siyasi karar verenlerin yannda, sosyal kesimler tarafndan yaygn biimde kullanlmaktadr. Mekanda daha iyi yaam korumayla ilgili olarak, bireysel ve sosyal gruplarn daha iyi yaama koullarn koruma ve tantma hedefli kamu siyasetini geniletmeyi amalayan gstergeler ne kmtr (Miringoff, Marc L. 1994 ve Coulton, Claudia J. 1995.) Salkla ilgili gstergelerin, temel ilke olarak, bilgiyi alanlar ile verenler arasnda katlmc srelerde formle edilmesi ve bunlarn sosyal eylem yannda siyasi karar almay etkileme kapasitesinde olmas beklenir. Gstergelerin kullanmnda bu beklentiler eitli biimlerde ortaya kar: Uluslar aras ve yerel nitelikte daha fazla kabul edilir klma, merkez ve yakn evresinde anlaml deimeyi len istatistikleri yaratma, gstergeleri sistematik biimde biriktirme ve datma kapasitesini kurma, karlatrmal modeller gelitirme, bir yerelin ve yakn ve evresine var olan ve nerilen politikalarn olas etkilerini deerlendirme, kr ve kentsel blge iinde ve aralarnda mekansal eitsizlii lme, merkez ve yakn evrenin ilerleme srecine ynelik amalar gruplama, mekann sosyal farkllklarnn roln anlama amalanr. Bu erevede salk hizmetine eriimin gstergelerini ortaya koyarken sorun, ok sayda kapsaml yntemler yannda var olan veri tabanyla uygulana bilecek hangi yntemin seilmesidir. Salk hizmetinin bireysel ve sosyal karakterine bal olarak bireylerin saln iyiletirmeye ynelik gerekleen salk hizmeti yannda, tehis ve tedavi hizmeti olsa da olmasa da salk sistemine eriimin devamll iin eriimi kapsayan yntemler ou kez kullanlr. Ama bu tr almalar genelde, veri taban birikiminin boyutuna uygun olarak gelitirilebilir. rnein kapsaml bir mekansal etkileim modelinde (Clarke, G. ve dierleri 2002), srekli oturulan bir yer ile salk hizmetine eriilecek yer arasnda her bir farkl gelir gruplar iin salk harcamasn; bir yerde her bir grupta hane halk btesinde ve salk sigorta imkanlarnda salk harcama dzeyi, harcama dzeyini yerelinde dzeltme faktr ve salk hizmetine erime noktasnn ekicilii ile uzaklk deikenleriyle, belirli hata Bildiri zetleri Kitab Poster Bildiriler
419
Kent ve Salk Sempozyumu 07/09 Haziran 2006 BURSA dzeyinde, aklayabilme ok sayda deiken veri tabannn bulunmasna baldr. Byle kapsaml modeller yerine, ok basit biimde bir yerin nfusuna ve baka yerde salk hizmetinin verilmesi byklne gre ve aralarndaki uzaklklar dikkate alnarak oluturulan salk hizmeti kapasitesini belirten (Division of Government Research, University of New Mexico DGR modeli 1997) yntemler kullanlabilir. Posterin sunumu iin seilen yntemde, harita kare hcrelere blnerek bir hcre iin eriilebilirlik ls, dier baka kare hcrelere uzaklklarla arlk verilmi nfus ve hizmet kapasitesine gre bulunmutur. Burada kritik eriim sresi olan 45 dakika iin yaklak 60 km kritik uzaklk olarak alnmtr. Poster iin seilen alan, anakkale ili genelinde nfuslar ve doktoru olan yerlerle belirlenen salk hizmetinin il snr iinde kalan alandr. Salk hizmetine eriebilirliin temel ls olarak bulunan sonular, hizmetin sunulmasnda eitsizlikler harita zerinde gsterilmi ve buradan sonularn iliki dzeylerine gre alan gruplama olana yaratlmtr.
Kaynaklar
1. 2. 3. Bauer, Raymond A. ve dierleri,1966. Soscail Indicators. Cambridge, MIT Pres Calrke, Graham H. Eyre ve C. Guy 2002. Deriving Indicators of Access to Food Retail Provision in British Cities. Urban Studies, Vol. 39, No. 11 Coulton, Claudia J. 1995. Using Community-Level Indicators of Childerens WellBeing in Comprehensive Community Initiatives. Edit. James P. Conell ve dierlerin yaynlad New Approaches to Evaluating Community Initiative.: The Apsen Institute Miringoff, Marc L. 1994. The Index of Social Index: Monitoring the Social Wellbeing of the Nation. Fordham University SWUG poster 2002. Division of Government Research, University of New Mexico web sayfas
4. 5.
420
Yazar ndeksi
Bildiri zetleri Kitab Yazar ndeksi
Abdulla,G. Acm,N.M. Arda,G. Akn,Z.. Aknc,K.G. Ak,N. Akkayan,T. Akkurt,. Aksut,N. Akta,N. Aktrk,D. Alkan,A. ArkH. Arslan,M. Asiltrk,E.N. Aslan,M. Aslan.. Atabeyolu,. Atac,E. Atasoylu,G. Aydn,N. Aydn,P. Aydn,T.Y. Aydnolu,A.. Aydoan,M. Aygn,. Aytekin,H. Bakrc,N. Bal,E. Balc,. Bakaya,R. Bakaya,R. Bayraktar,A.D. Bekta,C. Beer,E. Beyhun,N.E.
249 377 50 281 394 261 148 342,388,396 338 268 216 104,202,204,293 181 281,301 247 336 183 236,238,277 214 283 345 263 320 256 254 346 v 185 295 345 361 363 179 1 283 266
Kent ve Salk Sempozyumu 07/09 Haziran 2006 BURSA Bakolu,. Bilir,G.S. Binbay,T.. Birol,S. Boratav,K. Bozbey,M. Bozta,G. Bozta,G. Bulut,Y. Bykkendirci,H. Cambaz,S. Camuz,F. Canbaz,S. Caner,H. Cengiz,.B. Cenker,M.E. Ceran,. Ceylan,A. Cindoruk,S.S Cingz,H. Cokun,F. Cbek,U.C. abuk,S. alhan,D. ekin,M. elikba,A. elikel,F.. elimli,S. etinolu,E.. etinta,M. rak,H. ifi,A. ifti,. ilingirolu,N. olak,E.H., ,LA. ubuku,M.
338 208 134 382 4 vii 259 290 236,277,398,410 380 338 343 274 336 338 401 310 243 61 228 345 382 334,404 185 384 363 58 283 274 230 293 185 212 299 256 355 187
Kent ve Salk Sempozyumu 07/09 Haziran 2006 BURSA ukur,D. Dedeolu, N. Demir,K. Demir,M. Demiral,Y. Demircan,N. Demirel,. Demokritou,P. Dereli,M. Derici,K. Desalvo,K. Dikta,E.O. Doan,B. Dnmc,. Dural,A.B. Duran,F. Durduran,S.S. Durduran,Y. Dndar,C. Ecemi,K.S. Edirne,T. Eke,F. Ekizcelerolu,R. Elmac,N. Elveren,A. Erdem,R. Erden,E.A. Erdi,A. Erdin,E.H. Erdin,L. Ergin,. Ergr,.A. Ergun,C. Erkan,N.. Erkan,R. Ersoy,F. Ersoy,.
390 141 404 286,41 386 238 251,325 71 348 363 154 241,312 384 287 340 386 378,379,380,417 378,380,417 395,274 327 336 214 206 188,343 283 212 185 378,38 220 301 241,312 181,21 197 285 188 336 369
Kent ve Salk Sempozyumu 07/09 Haziran 2006 BURSA Ersoy,M. Ertemli,M. Ertrk,S. Erylmaz,S.S. Erylmaz,Y. Eryiit,S. Evci,E.D. Evren,Y. Gerek,.G. Gerek,H. Giray,H. Gdelek,E. Gke,T. Gktu,T.H. Gmer,D. Grer,T.N. Gz,H. Ger,. Gler,. Gler,M. Gle,Z, Glgn,D. Gltekin,Y.S. Gner,E. Graksn,A. Grani,F.Y. Grer,T.K. Gven,H. Gven,K. Gzel,A. Halilolu,K.Z.E. Hamid,R. Hasgler,A. Hayran,O. Hayran,O.E. Henden,H.B. Hdrolu,S.
43 415 382 302 302 292 283 272 224 228 263,386,406 253 395 398 62 234 270 67 86,259 306 228 283 375 283 392 373 304 402 402 243 192 230 316 359 384 194,297 346
Kent ve Salk Sempozyumu 07/09 Haziran 2006 BURSA Irmak,M.A. Ison,E. lin,E. pi,A. Kalayc,A. Kar,S. Kara,F. Karacada,H. Karaka,G.G. Karakurt,T.E. Karaman,E. Karaolu,F. Karavu,M. Kartal,M. Kaya,B. Kaya,E. Kaynak,C. Kesgin,C. Kesim,G.A. Keskin,Y. Kl,B. Kl,B. Kln,S. Kral,A. Krml,Y. Kiper,T. Kiiolu,A.N. Kocasoy,G. Kou,N. Korkmaz,G. Korkut,A. Kunter,F. Kural,C. Kurra,S. Kurt,M.E. Kurt,S.
286 33 243 389 239 338 378,381,397,408,413 230 299 245 386 218 346 412 137 199 336 181 239 355,357,359,361,363,384 181 406 353 228 231 301,314 332,353,365 12 348 297 324 230 61 93 243 185
Kendall-Cangl,M. 67,71
Kent ve Salk Sempozyumu 07/09 Haziran 2006 BURSA Kuruay,D. Kusaslan,A.D. Kutay,E.L. Kkzdemir,G. Kkyumuk,M. Lleci,E. Lleci,N.E. Meseri,R. Mehur,M.. Mumcu,E.F. Mftolu,. Mller,W.J. Nayr,T. Nianc,R. Nuholu,. Okta,A.D. Okten,A.N. Onsekiz,D. Oral,T.E. Orbay,E. OruN. gel,K. nal,S.G. nder,F.G. nenP.,Aker,T. nsz,M.F. z,.E. z,I. zatan,A.C. zaydn,L. zbilen,V. zcebe,H. zdemir,B. zdemir,F. zdener,N. zdoan,Y. zgen,L.
384 336 239,394 350,372 283 310 384 263 275 218 157 69 332,353,365 196 310 213 272 334,404 53 270 218 52 392 299 130 382 185 238 379 331,419 234 290,299 251 386 367 268 318
Kent ve Salk Sempozyumu 07/09 Haziran 2006 BURSA zgr,S. zgr,S.. zkan,S. zkan,T.. zorhon,.F. zsoy,M. ztrk,K.B. ztrk,M. zyaral,O. Pala,K. Paalolu,T. Pirselimolu,Z. Saatl,G. Sa,M.A. Sami,K. Sapan,N. Sargn,M.T Sar,N. Sar,O. Sarko,E. Savar,G. Sayl,O.B. Sekin,R.., Serbest,D. Seren,B. Serin,M. Sevencan,F. Sevimli,M.Z.
345 308 338 292 372 201 325 332,353,365 355,357,359,361,363,384 261 324 251 263 275 190 72,73 270 342,388,396 381,408,413 251 202 279 261 418 322 355 259,290,299
403 403 Sevimli,. 390 Slaydn,M.B. 228 Snmaz,V. Somunkiranolu,F. 62 345 Songur,D.
Soysal,A. Sur,H. Sln,S. Snter,A.V.,
173,21 384 185 274
Kent ve Salk Sempozyumu 07/09 Haziran 2006 BURSA Srmen,. Stla,M. ahin,D. ahin,N. ahin,. alva,T. enol,P. imek,S. iman,E.E. Tademir,M. Tademir,Y. Tatl,M. Tekba,.F. Tekba,.F. Telatar,G.T. Temel,F. Tok,E. Tokay,S. Tokay,S. Toker,D. Tokman,L.Y. Topkaya,B. Topuzolu,A. Toy,S. Tuncer,E. Turan,H. Trkkan,A. Trkolu,H. Uku,R. Uluda,A. Uskun,E. Uslu,A. Utku,M.A. Uzun,B. Uzun,O. nal,B. ner,S.
111 163 56 342,388,396 122 384 204 404 324 384 61 243 76 115 266,299 259,29 62 350 400 338 104 226 382 238 304 345 25 332,353,365 263 397 332,353,365 314,316 228 196 222 386 266
Kent ve Salk Sempozyumu 07/09 Haziran 2006 BURSA Vaizolu,S. Vaizolu,S.A. Vanelik,S. Vural,H. Wlknson,R. Yalnda,S. Yenigl,S.B. Yerli,. Yerli,S.E. Yeil,M. Yeil,P. Yeildal,N. Yetim,E.L. Yldrm,A. Yldrm,M. Yldrm,V. Ylmaz,F. Ylmaz,H. Ylmaz,H. Yomralolu,T. Yrr,N. Ycetin,N. Yksel,. Yksel,.,Tokay,S. Zengin,N. Zengin,N. Zeyrekli,S.
259 115 392 286 5 249 351 222 222 286 236 224 418 270,31 226 256 382 238 286 196 202,204,293 263 265 258 381,408 413 206,34

Kent Ve Sağlik

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Kent Ve Sağlik

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Kent ve Salk Sempozyumu 07/09 Haziran 2006 BURSA

Bildiri zetleri Kitab

Kent ve Salk Sempozyumu 07/09 Haziran 2006 BURSA

Bildiri zetleri Kitab

Kent ve Salk Sempozyumu 07/09 Haziran 2006 BURSA

Bildiri zetleri Kitab

Kent ve Salk Sempozyumu 07/09 Haziran 2006 BURSA

Bildiri zetleri Kitab

Kent ve Salk Sempozyumu 07/09 Haziran 2006 BURSA

Prof. Dr. Hamdi AYTEKN Dzenleme Kurulu Adna Sempozyum Bakan

Bildiri zetleri Kitab Sunu Yazlar

Kent ve Salk Sempozyumu 07/09 Haziran 2006 BURSA

Bildiri zetleri Kitab Sunu Yazlar

Kent ve Salk Sempozyumu 07/09 Haziran 2006 BURSA

Bildiri zetleri Kitab Sunu Yazlar

Kent ve Salk Sempozyumu 07/09 Haziran 2006 BURSA

Bildiri zetleri Kitab Sunu Yazlar

Kent ve Salk Sempozyumu 07/09 Haziran 2006 BURSA

Bildiri zetleri Kitab Dzenleme Kurulu

Kent ve Salk Sempozyumu 07/09 Haziran 2006 BURSA

Bildiri zetleri Kitab Dzenleme Kurulu

Kent ve Salk Sempozyumu 07/09 Haziran 2006 BURSA

Sempozyum Dzenleme Kurulu

Bildiri zetleri Kitab Dzenleme Kurulu

Kent ve Salk Sempozyumu 07/09 Haziran 2006 BURSA

Bildiri zetleri Kitab Dzenleme Kurulu

Kent ve Salk Sempozyumu 07/09 Haziran 2006 BURSA

Bildiri zetleri Kitab Sempozyum Program

Kent ve Salk Sempozyumu 07/09 Haziran 2006 BURSA

Bildiri zetleri Kitab Sempozyum Program

Kent ve Salk Sempozyumu 07/09 Haziran 2006 BURSA

BRNC GN 07 Haziran 2006 aramba

ay/Kahve Aras B.1.4 PANEL

G ve Kentlerde Salkta Eitsizlikler Kent, evre ve Enerji Politikalar

Bildiri zetleri Kitab Sempozyum Program

Kent ve Salk Sempozyumu 07/09 Haziran 2006 BURSA

Bildiri zetleri Kitab Sempozyum Program

Kent ve Salk Sempozyumu 07/09 Haziran 2006 BURSA

Bildiri zetleri Kitab Sempozyum Program

Kent ve Salk Sempozyumu 07/09 Haziran 2006 BURSA

Bildiri zetleri Kitab Sempozyum Program

Kent ve Salk Sempozyumu 07/09 Haziran 2006 BURSA

KNC GN 08.06.2006 Perembe

Bildiri zetleri Kitab Sempozyum Program

Kent ve Salk Sempozyumu 07/09 Haziran 2006 BURSA

Bildiri zetleri Kitab Sempozyum Program

Kent ve Salk Sempozyumu 07/09 Haziran 2006 BURSA

Bildiri zetleri Kitab Sempozyum Program

Kent ve Salk Sempozyumu 07/09 Haziran 2006 BURSA

ay/Kahve Aras A.2.4 KONFERANS Kent Ergonomisi ve Salk

Bildiri zetleri Kitab Sempozyum Program

Kent ve Salk Sempozyumu 07/09 Haziran 2006 BURSA

Bildiri zetleri Kitab Sempozyum Program

Kent ve Salk Sempozyumu 07/09 Haziran 2006 BURSA

Bildiri zetleri Kitab Sempozyum Program

Kent ve Salk Sempozyumu 07/09 Haziran 2006 BURSA

Bildiri zetleri Kitab Sempozyum Program

Kent ve Salk Sempozyumu 07/09 Haziran 2006 BURSA

Bildiri zetleri Kitab Sempozyum Program

Kent ve Salk Sempozyumu 07/09 Haziran 2006 BURSA

Bildiri zetleri Kitab Sempozyum Program

Kent ve Salk Sempozyumu 07/09 Haziran 2006 BURSA

Bildiri zetleri Kitab Sempozyum Program