JEAN BAUDRILLARD

SANAT DNYASININ KURDUU KOMPLO

ESTETK BR LLZYON RETMEK, RETLEN ESTETK LLZYONU YTRMEK

nsz SYLVRE LOTRINGER: Sanat Dnyasn Altst Eden Adam

eviri: OUZ ADANIR Sens & Tonka 2005 Paris

SANAT DNYASININ KURDUU KOMPLO

indekiler

nsz Sanat Dnyasn Altst Eden Adam

Estetik bir illzyon retmek, retilen estetik illzyonu yitirmek

Sanat Dnyasnn Kurduu Komplo

Sanat Dnyasnn Kurduu Komplo balkl makale ile ilgili syleiler.

Sanat Dnyasnn Kurduu Komplo balkl metin burada beinci kez yaynlanmaktadr. Daha nce ilk kez 1996 ylnda Libration gazetesinde yaynlanmtr. Sens & Tonka yaynlarndan iki ayr kez ama tek bask olarak 1996 ve 1997 yllarnda yaynlanmtr. Sens & Tonka yaynevi bu metnin yaynland tarihlerde, Estetik bir illzyon retmek,retilen estetik illzyonu yitirmek balkl metni yaynlamtr (1997). Bu metin daha nce Transeuropenne dergisinin yaynlad zel sayda yer alm (1994), sonra da Krisis dergisinde yaynlanmtr (1995). Bu metinlerle birlikte Sens & Tonka Sanat Dnyasnn Kurduu Komplo balkl makaleyle ilgili olarak Jean Baudrillardla yaplan bir dizi syleiye Andy Warhol stne yaplm bir sylei ekleyerek 1997 ylnda yaynlamtr. 1999 ylnda Sanat Dnyasnn Kurduu Komplo adl nl eletirel makale ve Grmeler birlikte yaynlanmtr. 2005 ylnn ilk baharnda yaynlanan kitaptaysa bunlara Estetik bir illzyon retmek,retilen estetik illzyonu yitirmek balkl yaz eklenmi ve Sanat Dnyasnn Kurduu Komplo balyla yaynlanmtr. Bugn yani 2005 knda Sylvre Lotringerin (The Piracy of Art/ Sanat Dnyasn Altst Eden Adam) farkl metinlerden oluan ve Conspiracy of Art balyla Amerikada Semiotext(e), New York, 2005te baslan kitaba nsz olarak ekledii metinle birlikte yaynlyoruz. (Editrn notu 2005)

NSZ

SANAT DNYASINI ALTST EDEN ADAM*

Sylvre LOTRINGER

* (Amerikancadan/) ngilizceden Franszcaya Daniel Blanchard tarafndan evrilmi

ve yazarn onay alnmtr.

Baudrillardn, 1996 ylnda yaynlanan ve ada sanat diye bir eyden sz edilemeyeceini ileri srd Sanat Dnyasnn Kurduu Komplo balkl makalesi uluslar aras sanat camiasnda byk bir aknla yol amt. Baudrillardn kendini sanata adam

biri olduu sylenemeyecei gibi bu konuda bir yeni yetme olduu da sylenemezdi. 1983 ylnda yeri g inleten Simlakrlar ve Simlasyon1 balkl metnin ngilizce versiyonu onu New York sanat dnyasnda bir idole dntrm ve Artforum adl ok etkili uluslar aras bir sanat dergisinin yldzlarndan biri yapmt. Bu kitap ok ksa bir sre iinde kendine sayg duyan her sanatnn mutlaka (must) okumas gereken bir metine dnrken, herkes onunla hemen ayn dnceleri paylamaya balamt. O gnden sonra her yerde bu kitaptan sz edilmeye balanm ve kimi sanatlar sergiledikleri enstalasyon almalarnda bu kitaptan alntlara yer vermilerdi. Daha sonra bilim-kurgu trnde bir klt film haline gelen The Matrixin de ayn metnin tantmna katkda bulunduu grlmektedir. Bu filmde Neo adl kahramann bir bakma Baudrillard canlandrd sylenebilir. 1987 ylnda New Yorktaki Whitney Museum of American Artda Andy Warhol stne yapt yank uyandran konumay dinlemeye gelenler yerlerini aylar ncesinden ayrtmlard. Ayn dnemlerde neden sz edeceklerini bilemeyen kimi sanatlar ynlerini onun dnceleri sayesinde bulduklarn syleyeceklerdi. Bu durumda 1996 ylnda aniden yapt ar eletirilere iddetle kar klmasnda alacak bir ey olduu sylenemez. Sanatla ilgilenen insanlar bu szler karsnda kitlesel bir ekilde Baudrillardn gizli bir szlemeyi ineyerek kendilerine ihanet ettiklerini dnmlerdir. Kanadal bir sanat eletirmeni: Bu ifaatlar sanat dnyasnda bir tokat etkisi yapt2 dedikten sonra: Bu metin onun yasal bir grnm kazanm kltr eletirmenlii konumunu kesinlikle yitirmesine neden olacaktr szlerini ekleyecektir. Baudrillardn asla byle bir konuma sahip olmak gibi bir sorunu olmamtr. Yazd metinlerde onun da sitasyonistler gibi kltre kar ok saygn bir tavr taknm olduu sylenemez. Laf aznda eveleyip gevelemeyi seven biri deildir. Komploda: Sanatlar sradanl, artklar ve pespayelii bir deer ve ideolojiye dntrp kendi hesaplarna geirmeye alyorlar dedikten sonra ada sanatn yalnzca anlamsz deil ayn zamanda be para etmez bir ey olduunu eklemektedir. Burada kulland be para etmez (nul) deyimi ho bir anlama sahip deildir, zira Petit Larousse szl bu deyim konusunda: bir varla sahip olmayan, hie indirgenebilen, herhangi bir sonuca yol amayan gibi ifadeler kullanmaktadr. Sanat dnyasn kkrtmak iin elinden geleni yapan Baudrillardn sonutan mutluluk duymas gerekirdi. Oysa bir yl sonra yaynlad (Fransadaki demokratik sistemi Le Pen gibi birine kaptran politikaclardan sz ettii) Ahmaklar koalisyonu3 balkl makaledeki ar eletirilerin hibir tepkiye yol amamas olduka ilgintir. Politikaclar kendilerine yaplan bu tr bir muameleden herhalde bkm usanmlard. yleyse bunun sanat dnyasndan kaynaklanan zel bir nedeni olmalyd; baka bir deyile bu camiann birileri tarafndan ciddi bir ekilde eletirilmeye ihtiyac vard. Sanat dnyasn yerden yere vurmak gerek anlamda bir deiiklie yol aabilecek miydi? Baz eletirmen ve konservatrler bu saldry ciddiye alarak Baudrillard ismini adres defterlerinden sildiler. Olay bilenlerse mkemmel bir ekilde tezgahlanan bu skandal
1

Jean Baudrillard, Simulations, ng. eviri: Paul Foss, Paul Patton ve Philip Beitchman, editr: Sylvre Lotringer. New York: Semiotext(e), Foreign Agents Series, 1983. Franszca zgn metin, Simulacres et simulation (Simlakrlar ve simlasyon) balyla Editions Galile tarafndan 1981 ylnda Pariste yaynlanmtr 2 Corinna Ghaznavi ve Felix Stalder, Baudrillard: Contemporary Art is Worthless in LOLA, Toronto. Bu yazarlar bu makaleyi ne yazk ki ya yanl bir eviriden yola karak yazmlar yada metni anlamamlardr. Baudrillardn ifaatlar onun ve sanat hakknda benzer eletiriler yapan dier insanlarn otomatik bir ekilde gerici, irrasyonel, faist bir dnce sahibi olmakla sulanmasna yeterken bu yazarlar bu dnceyi tersine evirerek sanata kar bir saldr olarak sunmulardr. 3 nce 1997 ylnda Libration gazetesinde, 1998 ylndaysa ayn balkla Sens & Tonka tarafndan yaynlanmtr. Daha sonra 2002 ylnda Libration gazetesinin Rebonds blmnde Krler Krall bal altnda yaynlanan bir baka makaleyle birletirilmitir (Fr. Editrn notu).

zevkten drt ke olmu bir ekilde izlediler. Zira onlar iin nemli olan sanat hakknda neler sylendii deil, sanat hakknda konuuluyor olmasyd. Baudrillardn makalesi 1996 Maysnda Libration gazetesinde yaynlanr yaynlanmaz Internet araclyla dnyann pek ok lkesine ulatrld ve yazar ard arkas kesilmeyen etkinlik, konferans ve katalog metinlerine katlma davetleri almaya balad. Dnyadaki Yeni Sanat Dzeninin srp gidebilmesinin yolu aka yldzlara ve tannm isimlere sahip olabilmekten geiyordu yoksa dnce retiminden deil. Sanat, kendisine kar yneltilecek her trl olas tehdidi etkisiz klabilecek, tehditilerin dikkatlerini tamamyla kendi stne ekip, onlar kandrabilecek bir byleme gcne sahiptir. Sanat alannda parlak bir kariyer yapmak isteyenler iin sanat eletirmenlii ideal bir balangca benziyordu; baka bir deyile bu istisnai bir durum deil genel bir kurald. Sanat Dnyasnn Kurduu Komplo balkl makalesinde Baudrillardda tam olarak bundan sz ediyordu. Zaten bu makalenin yol at tepkiler onun yirmi be yl nce Tketim Toplumu4 balkl kitabnda ngrdklerini dorular nitelikteydi. nk sanat eletirisi bir sanat eletirisi kandrmacasna, tketim dzeni iinde yer alan bir kar syleve dnmt, tpk Pop Arttaki cool gln ticari bir anlama sahip olmas gibi. ki yl sonra yaynlanan Gsterge Ekonomi Politii Hakknda Bir Eletiri5 balkl kitabnda daha da ileri giden Baudrillard, ada sanatn aklanmas zor bir konuma sahip olmasnn nedeni saldrgan bir sanat eletirisi ile kltrel entegrasyon denilen ey arasna skp kalmasdr dedikten sonra konuyu, sanat, bundan byle gizli anlama yapma sanatna dnmtr eklinde balamaktayd. Gnmzde bu gizli anlama toplumun tamamn ierdiinden, sanat, yaamda artk ayrcalkl bir yere sahip olamaz. Varln srdrmeye alan bir sistem yaamn her alannda engeller ve direnilerden yararlanabilir. Chris Kraus, Videogreen balkl metninde bu

yzden: Sanat, zgnlk ve yaratcln byk lde yitirmitir. Sanat alannda artk rastlant ve srprizlere yer yoktur. Sanat yaants denilen eyin artk bir nemi kalmamtr. Ne yaam ama6 demektedir. Gnmzde sanat olmann salad avantajlar dnda, sanat karl bir yatrm alan, sanat eserleri denilen eyler de ok deerli tketim nesneleridir. Sanatla ilikisiz ne varsa artk hepsi sanatsal bir nitelie sahip olmutur. Roland Barthes, Amerikada cinsel iliki hari her yerde cinsellikle karlaabilirsiniz demiti. Gnmzdeyse her yerde sanatla karlaabilirsiniz hatta sanat alannda bile. Simlakrlar ve Simlasyon balkl kitabnda Baudrillard, Disneyland, sanki tm Amerikann devasa bir tematik park olduunu gizlemek amacyla ina edilmitir demekteydi. Sanatn da ayn ekilde bundan byle tm toplumun estetik tesi bir aamaya gemi olduunu gizlemeye ynelik bir caydrma mekanizmas, bir vitrin, bir d yzeye benzedii sylenebilir. Sanat sahip olduu ayrcal yitirmi olup ona yeniden sahip olabilmesi olanakszdr. Sanatla her yerde karlamamzn nedeni belki de budur. Sahip olduu estetik ilkeyi yitiren sanat, yok olup gitmek yerine tm toplumsal katmanlara yaylmtr. Gerekst akmna zg ok anlamllk sonunda moda, reklam ve iletiim aralar tarafndan sradan bir eye dntrlerek tketicinin bilinaltnn da zevksizlemesine neden olmulardr. Gnmzde sanat ekonomi, iletiim aralar, politika ksaca her yere girme ve kanserli hcreler gibi hzla reme zgrlne sahiptir. Faizmin politikay estetize etme ayrcaln yitirmesi gibi; estetiin politize edilmesi de bir devrime yol amamaktadr.
4 5

Jean Baudrillard, La Socit de consommation (Tketim Toplumu), Paris, Le Point, Denoel, 1972. Jean Baudrillard, Pour une critique de lconomie politique du signe (Gsterge ekonomi politii hakknda bir eletiri), Paris, Les essais Gallimard, 1972. 6 Chris Kraus, Videogreen: Los Angeles, of the Triumph of Nothingness, New York, Semiotext(e), 2004, s.17.

Btn bunlar metalatrlan sanatn ayrcalkl bir yere sahip olmasnn mmkn olamayacan gstermektedir. Sanat dnyas tketim adl bulac hastalktan korunmak amacyla kendini bilinli bir ekilde devasa bir balon iine kapatmaya almaktadr. Oysa tketim dzeni oktan onun da iine szmtr. Bunun farkna varabilmek iin tm sanat merakllarnn kzarm yanaklarna bakmak ve oradan oraya heyecanla kouturmalarn izlemek yeterlidir. Byk bir hzla byyen balonun ksa bir sre sonra patlama noktasna gelecei ve tam kusursuz bir biime sahip olduu anda bir sakz gibi patlayaca sylenebilir, tpk 1987 ylnda Borsalarda yaanan k gibi. 1960l yllarda kendi abalaryla toplumbilimci olmaya alan Baudrillardn entelektel adan sitasyonistlere yakn durduu ve kltr konusunda duyduklar kukular paylat grlmektedir. 1980li yllarn sonuyla 1990l yllarn ba arasnda sorgusuz sualsiz bir ekilde tam tm benliiyle teslim olaca srada, tarihin bir cilvesi olsa gerek, radikal sitasyonist dnceye sahip kan sanat yitirdii saygnl yeniden kazanabilmek amacyla ok abalamtr. O dnemde bu entelektel cambazlklar; baka bir deyile, sanatn, avant-garde akmlarn sona eriini ilan ettikten uzun bir sre sonra yeniden avantgarde anlayna

sahiplenmeye almasn byk bir keyifle gzlemlemitim. Daha da ilgin olan bir ey varsa o da bu konuda bavurulan yntemdi. Bu yntem sitasyonistlerin mimarlkla ilgili olarak yaptklar aklamalar ve ektikleri eletirel ideolojik sylevler stne oturtulmu olup, ama, mahkum ettikleri sanat ve sanat eletirisi hakkndaki kafa kartrc dnceleri saf d etmekten ibaretti. Baudrillard: Gnah kartan bir politikac ve entelekteller kuann Prensin evresinde oluturulan bir ahmaklar koalisyonuna katlmasn izlemekten daha keyif verici bir ey dnemiyorum 7 diyordu. Sanat dnyasnn dndakiler de komplo kurabilirler. Sitasyonistler gsteri sanatlarna ynlendirdikleri eletiride : Siz sanat eletirmenleri, yarm akll ahmaklarsanat ad altnda eletirisi yaplan eyler, blk prk sanat eletirileri toz olun, gzmz sizi grmesinSizin syleyebileceiniz hibir ey yok diyerek annda burjuvazinin ynlendirdii yaratclk komedisine katlan tm sanatlar gruplarndan dladlar. Bu hesaba gre Guy Debord ve yoldalar, bugn, herhangi bir ideolojik ayrm yapmadan tm sanatlar dlamak zorunda kalabilirlerdi. Debord kesinlikle ok paranoyak bir insan olmakla birlikte yzde yz haklyd. Sanat dnyasnn bir komplo kurduu belliydi, ancak bu komployu grebilmek iin ok zeki olmak gerekiyordu. Gnmzde bu ikiyzll fark etmemek olanaksz hale geldi. Dncelerinden dn vermediini syleyerek bununla hl vnen ka kii tanyorsunuz? Debord ann tesini grebilen biriydi, bu yzden onun gibi birine bugn de ok ihtiyacmz var ama hadm etmeme kouluyla. in dorusu bugn aramzda olsayd herhalde bambaka birine benzerdi. Baudrillardn hiddetli ve iddetli eletirileri acaba sitasyonistlerin eletirilerinden ok mu farkl? Bir yazsnda: Dzeysizliin katmerlisine sanat deniliyor. Ben be para etmem, bir hiim diye sylenip duran bir sanat gerekten de be para etmez bir eydir diyen Baudrillard yanlmaktadr, zira sanat bir hi olmay bile becerememektedir. Sanat dnyas tarafndan kurulan komplo bask altnda tutulan dncelerin ortaya dklmesine neden olmutur. Farkl bir grnme brnm olsalar da semptomlar hl olduklar yerde durmaktadrlar. Bu konuda yanlabilmek olanakszdr. Bu konuda hi kimse 7

Jean Baudrillard, Cool Memories II, Paris, Editions Galile, 1990, s.131.

zellikle Freudun ismini dillerinden drmeyenler- neler olup bittiini anlayamamtr. Baka bir deyile Baudrillardn sanat dnyasna hak ettii yant vermi olduu sylenebilir. Skandala benzeyen bir ey varsa o da Baudrillardn sanat dnyasna yapt saldr deil, sanat dnyasnn bu saldry bir skandal olarak nitelendirmesidir. Baudrillardn sitasyonistlerden fark gsteri toplumunun dnda kalamayacan dnm olmasdr. Ancak kkrtc dncelerinin doru ve sitasyonistlerin bilinli bir ekilde zaman zaman

ara verdikleri znel dnceleriyle uyum iinde olduu sylenebilir. Oysa Baudrillardn kkrtma srecinde tek bana gerekletirdii duraksamalar ne bilinlidir ne de sanatn var olmas yada yok olmasyla ilgilidir. Onun tek derdi yakasn sanattan kurtarabilmektir. Baudrillardn en nemli zelliklerinden biri hi kimsenin fark edemedii bir durumu tm ayrntlaryla aklayabilmesidir. 1987 yl New York sanat dnyas iin gerek anlamda bir deiim ylyd. Sanat dnyasn dolduran binlerce gen sanat kendilerine yol gsterecek bir lider, usta bir dnr, bir guru, bir k noktas aryorlard. Baudrillardn aslnda antropolojik gzlemler ieren Simlakrlar ve Simlasyon kitabn belki de bu yzden estetik bir manifesto gibi algladlar ve alelacele bir ekilde bir yn veremedikleri sanat anlaylarn o andan itibaren ynlendirebileceini dndler. Bu ani ve abartl hayranlk alametleri karsnda aknla den Baudrillard duruma tepki gsterdi. nk onun iin simlakr bir ey deildir. Tek bana ele alndnda hibir ey ifade etmez. Bu kavram ortaya atmasnn nedeni gncel kltrde artk zgn/orijinal almalar yerine kopyalarn kopyalaryla karlalmasdr. New Yorkta: Simlakr bir sanat eseri olarak kabul edilemez yada ona modellik yapamaz demitir. Simlakr olsa olsa sanata kar bir meydan okuma biimi olabilir. Ynlendirme hareketi bir karmaayla sonulannca herkes kuyruunu bacaklarnn arasna sktrarak kendi kesine ekildi. On yl sonra Baudrillard yeniden harekete geti. Sanat Dnyasnn Kurduu Komplo balkl makalede yalnzca resim satlarnda grlen art ve gayrimenkul dnyasnda yeniden patlayan almlarn yol at sanat eserleri ticareti deil ayn zamanda kural tanmayan ve kme sinyalleri gnderen neoliberal bir finans pazarnda gezegen boyutlarna varan lgnca speklasyonlar eletirilmekteydi. Baudrillardn bu metinde iddetle eletirdii ey artk sanat dnyasnn safl deil, sanatn sanatsal olmayan ve onu ciddiye almayan amalar dorultusunda smrlmesiydi. Venedik Biennaleine yapt ksa ziyaretten hemen sonra Baudrillard patlad. Bu kadar da fazlayd. Hi bekletmeden meydan okudu ve sanat dnyasnn bir komplo kurmu olduundan sz etti. Bu komplonun kimler tarafndan kurulduunu sylemek mmkn olmamakla birlikte varln yadsyabilmek olanakszdr dedi. Ayrca kurulan komplo hakknda ksa bir kuramsal aklama yapma arzusuna da direnemedi. Yazm olduu alayc ve ar eletiri dnce sistemine saygszlk eden tm yaklamlara kar bir eylem ve bilinaltnda birikenleri dile getirdii duygusal bir tepkiye benziyordu. Baudrillard ciddiye alan ve sylediklerine inanan Fransz bir kadn sanat Baudrillardn bu eletirilerine hi bekletmeden Libration gazetesinde bir yant verdi ve: Baudrillard, ada sanat dnyasnn paranoyak dnceler retmesine neden oluyor dedi.

Hi kukusuz o da ok haklyd. Bugn ada sanat dnyasnn kendisini aka eletiren bir izleyici kitlesine sahip olduunu ve bu durumdan kurtulabilmek iin iddetle desteklenmeye ihtiyac olduunu kim yadsyabilir ki? Sanatlar ve tccarlar, konservatrler, eletirmenler, koleksiyoncular, yardmseverler, speklatrlerin yan sra hi kukusuz sanat dnyasnn artklaryla geinen sosyetik, burunlarndan kl aldrmayan, hrsz, kat ve her trl ie yaramaz tip de sanat iine dt bu tketim pisliinden kurtarmak amacyla, tpk yaamlar pahasna ernobildeki reaktrn stne beton dkp onu gmen Ruslar gibi, kahramanca mcadele etmekteydiler. Sanat dnyasnn devasa bir ticaret alan, her yerde karmza kan, mesleki toplantlar, sergiler, ok sayda biennale dzenleyen, nl isimler ve fan-klplerin yan sra sanat konusunda bilgilenmek isteyen insan gruplarnn oluturduu alara sahip ok uluslu bir irkete dnmesi yeterli deildi. Btn bunlarn stne sanat dnyasna kar bir de tanrsal bir sayg ve hayranlk duyulmas hatta ondan kutsal bir eyden korkarcasna korkulmas gerekiyordu. Gr ayrlklar aniden patafizik bir dzeye ulat. Gidip kendi gzleriyle ilk kez bizzat tank olmadan nce de muhtemelen ada sanat hakknda ok olumlu dncelere sahip olmayan Baudrillardn, aslnda o gne kadar bu konuyla ciddi bir ekilde ilgilenmekten kand sylenebilir. Ona kalsa bugn bile sanat alannda karlalan belirsiz nesneler, borderline (sanatsal zellikle sahip olup olmadklar tam olarak anlalamayan) nesne yada projelerle ilgilenirdi. rnein, Michal Rovnern biyolojik tiyatrosuna zg tuhaf bir vahetten esinlenen Sophie Callen anlamsz duygusal deiiklikleri gibi. Bu ne sanat olma iddiasnda ne de bir eyler ifade etme peinde komayan bir sanat olup estetikten ok antropolojik bir nitelie sahiptir. Bir anlamda Baudrillardn da (acmaszl da dahil olmak zere), tpk ineyemeyecekleri kat kurallara boyun een deiik galaksilere urayp gelen bir UFO gibi, belirsiz bir nesne, felsefe ve toplumbilime bu tuhaf eylerin sanata verdikleri zarara benzer bir zarar veren, borderline bir dnr olduu sylenebilir. Gilles Deleuze, bir gn, felsefeyi brakarak yaamnn geri kalan ksmnda sanat, edebiyat ve sinemayla -ama bir filozof olarak- ilgilenmek istediini sylemiti. Baudrillardn felsefeyi brakma konusunda kendini zorlamasna hi gerek kalmad, nk onun hibir zaman felsefe yapmak gibi bir sorunu olmad. Ne felsefenin ne de baka bir eyin iine hibir zaman skp kalmad. Terimin Deleuzec anlamnda sanat alanna bir filozof deil, bir hain gibi dald ve kendi yolunu kendisi izdi. Hibir eyi umursamadan sanatla soyundu ve onun iin bir nem tamayan galerilerde arka arkaya fotoraf sergileri aarak izginin teki tarafna geti.

Ancak bu arada bir sanat olduunu reddederek sanata iki kez ihanet etmi oldu. Baudrillard sanat ok ters bir zamanda yadsd ve onu artk sanat dnyasnn bir paras gibi gren insanlar ldrtt. Ama onun bu elikili konumu umursad sylenemez. Bunda hi kukusuz daha sonra ortaya kan simlasyoncular ekol ile antisimlasyoncular ekol arasndaki polemiin de bir pay var. 1987 ylnda kutsal kral olarak ilan edilen Baudrillard o sralarda Amerikadaki sanat dnyas hakknda fazla bir ey bilmiyor ve dolaysyla kendisi hakknda yaplan tartmalarn gerekten ne anlama geldiini

anlamakta zorlanyordu. Bu tartmalarn ieriinden phelendii kesin nk daha sonra bana, kentte az laf yapan insanlara kesinlikle gven duymayan bir kyl tavryla: Sylenenler beni ikna edemedi demiti. Bu yzden sanatlarla ibirlii yapmay kesin bir dille reddetmitir. Ama daha sonra galericilerin fotoraflarn sergileme nerilerine olumlu yant verdii gibi isteseydi sanatlara da evet diyebilirdi. Sonu olarak hepsi ayn kapya kabilirdi. Zira tm lgnlklarn sergilenmesinden sonra ortada ayplanacak bir ey kalmamaktadr. Sanat, sanat olmaktan ktna gre aklna esen herkes sanat yapabilir ve kimse de bunu engelleyemez. Saygn bir isme sahip olan Baudrillardn ne sanat olmak ne de sanat yapmak gibi bir iddias yoktu. Fotoraflarn sergilemesi iin yaplan arlar onun iddiasn yani sanatn ayrcalkl alan olmadn arpc bir ekilde dorulamaktan baka bir anlama gelmiyordu. Groucho Marx, bir zamanlar, kendisini ye olarak kabul edecek bir kulbe asla ye olmayacan sylemiti. Baudrillard daha gzelini yapt ve yasal anlamda varln aka yadsd bir gruba katld. Yirmili yalarda patafiziki, otuzlu yalarda sitasyonist, krkl yalarda topyac, ellili yalarda srekli fikir deitiren biri, altml yalarda nedenlere bo verip yalnzca sonularla ilgilenen ve aklc dnceleri tersine eviren biri oldum. Yaam ykm bunlardan ibaret demiti. Grld gibi Baudrillard mesleki kariyerini8 bu ekilde zetlemektedir. Ama hibir zaman hibir dncesini inkar etmedii, eskiden olduu gibi hep bir patafiziki olarak kald sylenebilir. Patafizik dnce okulu koca gbekli bebek-kral yani Kral Ubuyu yaratan Alfred Jarry tarafndan kurulmu olup, patafizik, bir dsel zmler retme bilimidir. Baudrillard da zaten o tarihlerde bundan baka bir ey yapmam yani var olmayan bir sorun konusunda dsel bir zm retmitir. Bunun nedeni herhalde konunun kendisiyle bir ilgisi olmadn dnmesidir. Bu belki de bakalarnn sorunuydu ve onlarn ilgilenmesi gerekirdi, dolaysyla bu sorunu onlarn yerine ya da adna zemezdi. Baudrillardn bak asndan sanata ar eletiriler yneltip ayn zamanda bir sanat olabilmek kesinlikle mmknd. Zaten fotoraflarnn sergilenmesini kendisi istememi, o yalnzca yaplan neriyi geri evirmemitir. Bilindii kadaryla aka Baudrillard rezil etme giriiminde bulunulmu ve bu tuzak sanat simsarlar tarafndan kurulmutur. Ancak daha nce de benzer giriimlerde bulunulmu ve hibir zaman bir sonu alnamamt. Dolaysyla bu onun alkn olduu bir tuzakt. Bu tuzak Sanat Dnyasnn Kurduu Komplonun bir parasyd. Dolaysyla vicdani adan cannn sklmasn gerektirecek bir durum yoktu, hatta, eer bu szcklerle ifade edilebilirse, onun bu iten kazanl kt bile sylenebilir. Bir zamanlar Marcel Mausstan her armaann karlnn beklendiini renmiti. Gnn birinde kendisine gsterilen bu cmertliin bedelinin yz misliyle geri isteneceini, dolaysyla da bunun daha ykc bir meydan okumayla sonulanacan biliyordu. O da zaten byle yapt ve sanat dnyasna olan minnettarln gstermek amacyla Sanat Dnyasnn Kurduu Komployu yazd. ok sayda kuramcnn yetitii bir dnemde ve zellikle Fransa gibi bir lkede Baudrillard gibi zyle sz bir olan filozof says ok ama ok azdr. O felsefi dncelerini ortaya koymakla yetinmeyen ayn zamanda bu dnceleri eyleme dken bir insandr. O kendi rettii kavramlar yaama geiren bir sanatdr. O, ite byle bir sanat anlayna her zaman bal kalm olup, sahip olmak isteyebilecei tek sanat unvan budur. O bir tr dnce sanatsdr. Sergilenen fotoraflar olsa olsa onun patafizik dnceleriyle ilikilendirilebilir yoksa sanatla deil; tpk sanata ar eletiriler yneltme nedeninin sitasyonist bir dnr olmas gibi. nsanlarn onu bu trden eylemler nedeniyle sulamaya kalkmalar onun kendine zg dnce sisteminden kesinlikle bihaber olduklarn gstermektedir. Bu insanlar Baudrillardn kuramndan bihaber olduklar gibi, iinde
8

yaamakta olduumuz ve onun varln her zaman ironik bir ekilde sorgulad dnyadan da bihaberdirler. Baudrillard asndan fotoraflarn kendi balarna bir anlamlar yoktur. Onun iin nemli olan fotorafn ortaya kmasndan nceki an yani insan o fotoraf ekmeye iten zihinsel sre olup, bu srecin ne fotoraf ekilebilmekte ne de sergilenebilmektedir. Tpk simlakrlar konusunda olduu gibi. Para kazanmaktan baka bir ey dnmeyen komplo yelerinin Baudrillardn bir sanat olarak grmedii fotoraflarn sergilemesinden daha keyif verici bir ey olamaz. retilen her ey sanat kapsam iinde yer alanlarn yanna yani ya pe yada bir galeriye gidecektir. New York Modern Sanatlar mzesinin koleksiyonlarna Baudrillardn ektii fotoraflardan da katmak istedii syleniyor. Whitney Museum of American Artn da ayn konuya scak bakt sylentisi var. Bu projeler gerekletii takdirde adaletin yerini bulaca sylenebilir. Bugn hangi sanat Baudrillarddan daha postmodern ve daha Amerikal olduunu iddia edebilir ki? l de gerek bir eydir. Baudrillarda gre be para etmez bir ey olan ada sanatn ok para etmesinin estetik deil antropolojik bir nedeni vard. Yapmaya alt ey gnmzde artk ayn anda hem her ey hem hibir ey, hem seici hem de kaba bir materyalizme boyun een, yaratc zekaya sahip, esen yele uyabilen, kurnaz, ukala ve son olarak halinden memnun grnmesine karn acnas bir

grnme sahip olan kltrel alann geneline ynelik bir polemie yol amakt. Baudrillarda gre bu sanatn o alkn olduumuz sanat kavramyla hibir ilikisi yoktu. nsanlarn kendilerinden sonra ortaya kacak varlklara aktarmak zorunda kalacaklar zm olmayan bir sorun vardr. Tabii o zamanlar, sanatn gelecei konusunda hl heyecanl tartmalarn yer ald bir seminer daha dzenleme zahmetine katlanmak isteyecek birileri olursa. Sanatn kkeninde doal itepiler deil, hesap kitaba dayal bir yapaylk vardr. Modernleme dncesinin filizlenmeye balad bir dnemde Baudelaire bu olgunun farkna varmt. yleyse insan her zaman bulunduu konumu ve kendi varlk nedenini sorgulama hakkna sahiptir. Sanat denilen eye neredeyse dinsel bir sayg duyma konusunda yle iyi terbiye edilmiiz ki, aklmza ona kar ne bir saygszlk etmek geliyor ne de doal olarak varln bir tartma konusu haline getirmek. Baudrillardn da stnde durduu konu bu olup, bunun farkna varabilmi olan insan says olduka azdr. Sanatn ne durumda olduunu anlamak istiyorsanz nce mevcut sanat kavramna bir son vermeniz gerekiyor. Marcel Duchamp, ve Andy Warhol kendi dnemlerinde aynen byle yapmlardr. Bir sre sonra insanlarn sanatn sorgulamay braktklar ve gnmzde herkesin sanki hibir ey olmuyormu gibi davrand sylenebilir. Aslnda sanatn hep ayn yolu izlemesi yada hep balangta oluturduu biimleri yinelemesi gerektiini kantlayabilmek olanaksz. Byle bir ey ancak somut ve herkesin boyun eecei bir szlemeyle mmkn olabilir. Baudrillard bunu bir komplo olarak nitelendirmektedir, ama isteseydi Disneyland da gereklie kurulan komplo olarak nitelendirebilirdi. Btn bunlar arasnda gerek olarak nitelendirilebilecek tek ey komplodur. Zira komplo da hesap kitaba dayal yapay bir eydir. Belki bu hale getirilen bir sanat dnyasnn kendisini bir sanat olarak nitelendirmek gerekiyor. Hatta Baudrillard gibi birinin elimizde kalan bu son sanata en kusursuz grnmn vermesini beklediimiz bile sylenebilir. Bugn artk neyin sanat alanna ait olup neyin olmadn syleyebilmek olanaksz bir ey olmasna karn sanat alan katlanarak genilemeyi srdrmektedir. Sk sk duyulan ve ortal ayaa kaldran sanatn sonu geldi lklarna karn byle bir eyin hibir zaman gereklemediini yada bizim bu srece tank olmaktan baka bir ey yapmadmz sylenebilir. Sanatn sonu olarak nitelendirilebilecek bir ey varsa o da talebi kat kat aan ve

lgnlk derecesine ulam bir kltrel retimdir. Sanat hibir zaman gnmzdeki kadar baarl olamamakla birlikte bunu sanat olarak nitelendirmek ne kadar doru bir eydir. Tpk maddi nesneler gibi sanat da pazarn beklentilerine yant verebilmek amacyla hi durmadan kendi kendini yenilemektedir. in daha da kt olan yan sanat adna yaplan eylerin sanatla ne kadar az ilgileri varsa o kadar ok istisnai bir konuma sahip olmak istemektedirler. Eskidiini ve sahip olduu konumu sorgulamas gerektiini kabul edecek bir yreklilik sergilemek yerine, sanat, kendi kendine iinmek, kendi kendini pohpohlamakla yetinmektedir. u an iin sanat adna yapabilecei tek ey sanat kavramnn yeni batan tanmlanmasn salamaktr. Ama bu ii becerebileceini sanmyorum. nk bugne kadar hi deimediini kantlamak adna elinden ne geliyorsa yapm ve baarsz olmutur. Bu anlamda, Baudrillard, sanatn bana neler gelecei konusunda gerekten tasalanacak insanlar listesinde yer alacak en son isimlerden biridir. Baudrillard cool biri olarak bilinir. Bu yzden onun Andy Warholun sanat serveninin yer ald byk sergiye gsterdii iten ilgi karsnda pek ok insann arp kaldna eminim. Baudelaire de bir zamanlar bir dandy nin evresinde olan bitenlere kar her zaman ilgisiz grnmesi ve ilgilendii eye kar olan ilgisini ok dolayl bir ekilde gstermesi gerektiini sylemiti. Baudrillardn da Warhola ilgi duymasna neden olan ey onun byk bir sanat olmas deil, nasl olup da kusursuz bir makineye dnm olduudur. Buz gibi bir kiilie sahip olan Warholun sanat da kendisine benzemekle birlikte, yirminci yz yl sonlarnda olabilecek en u biimlere sahip tek radikal alternatiftir; baka bir deyile Warhol sanat yapmaktan tamamyla vazgeerek ticari nesnelere sanatsal bir biim kazandrmaya almtr. Bu srete ortaya kan eserin daha sonra ticari bir sanatsal rne dnmesinin ve daha sonralar da bizzat Warholun bir makineye benzemeyi ksmen yadsmaya alm olmasnn hibir nemi yoktur. Ready-made denilen eyin kefi konusunda da benzer eyler sylenebilir. Bir sanat galerisinde bir pisuar sergilenmesi tamamyla yeni ve zgn bir fikir olup gerekliin dengesini yitirmesine neden olmutur. Duchampnn, grne gre sanatlardan oluan bir kurumu Dadaist bir yntemle sarsmaktan baka bir niyeti yokken, darbeyi sanat denilen ey alm ve bu olayn ardndan sanat tarihi de kmtr. Hatta bu darbe Duchampnn snrlar zorlayan resim denemelerini bile etkilemitir. Bu olaydan sonra sanatn gereki mi, izlenimci mi, ftrist mi, fovist mi, davurumcu mu, soyut mu, pop mu, minimalist mi olup olmadn, ktan yararlanmas gerekip gerekmediini yada nasl olutuunu gsterip gstermemesi gerektiini sormann hibir anlam kalmamtr. Bu sanat anlaynda her ey kafada, zihinsel bir ekilde olup bitmektedir. Gze hitap etmeyen bir sanatn gsterdiiyle anlatt ey birbirlerine tamamen zt olup, en az Nietzschenin aniden att kahkahalar kadar arpcdr. Bu olay kltre yani artk ticari bir alana (bizness) dnen sanata kar bir meydan okumayd. Her yerde satlan gerekliin bir galeride satlmamas iin hibir neden yoktu. Ready-madein ortaya kmas bir eyin balang noktas deil, geriye dn olmayan bir nokta anlamna geliyordu. Sanata gereklik katldnda bir sonuca ulalmyordu. Sanatn iinde bulunduu koullar kapitalist bir zmleme yapmak amacyla kullanan Duchampn kendinden sonra hibir yenilie izin vermedii sylenebilir. Bir takm zelliklere sahip olan bir sanata apanszn bambaka zellikler kazandrlrsa byle bir sanat hayatta kalabilir mi? Grne gre evet ama ancak Duchampnn cesedini ineme kouluyla. nk sradan nesnelere sanatsal bir grnm kazandran Duchampnn yeni bir sanat anlay getirmek, sanat alannda yeni bir dnem balatmak gibi bir niyeti yoktu. O, sanata hibir ey vasiyet etmeden gitmi, bu dnyada tek bana kalm bir sanata kendi kendisiyle ilgilenmekten baka bir seenek brakmamt. Ancak bu kadar bile onun ikonlatrd nesnelerden yola klarak yeni bir sanatsal paradigma oluturulmasna yetmiti.

Duchamp kandrdlar. Olmayan bir eyden yola karak ona bir konum kazandrabilirsiniz. Baudrillarda gre de sanat dnyasnn kurduu komplo aslnda byle bir eydi. Baka bir deyile: Hibir eye benzemeyen, be para etmez bir sanat hibir eye benzememeye almakta. Hibir anlama sahip olmad halde anlamsz grnmeye almaktadr. Bu hibir eye benzeyememe zellii, bu be para etmezlik yirminci yzyl sanatnn tm plaklyla ortaya karak her yeri sarp sarmalamasna ve zaman iinde sanat ad altnda sahip olduu tm niteliklerden alelacele kurtulmasna yani yrngede kalabilmek amacyla tm yaktn tketen bir fze gibi yava yava kendi yaam kaynaklarn tketmesine neden olacaktr. Herkesteki beklentinin tersine, gereklik ve sanatn edeer bir konuma getirilmesi, sanat yada gereklik alannda bir atlm yaplmasn salamak yerine her trl yaratc illzyon retimine sanki bir son vermitir. Sonrasnda sanat eseri olmann dnda baka bir anlama da sahip olabilen nesne yada yeniden kefedilen daha esnek kurallarn yerini hi durmadan yaama dndrlmeye allan lm bir sanat, kendisinden her ekilde yararlanlmaya allan lm bir sanat tarihi ve kendinden baka bir eyi rnek alamayan bir sanat almtr. Andy Warhol, yaama sevincini yitirmi bir sanatsal retim dnemini kapatarak, mekanik bir yeniden retim dnemini balatmtr. Bu retim biimi de sonu olarak sradanlamaktan kurtulamamtr. Bu saatten sonra sanat adna ortaya kan ne varsa sradanl yeniden sradanlatrmak ve amacn oktan yitirmi bir sanata umarsz rpnlarla yeniden bir ama kazandrmak zorundayd. Nereye gideceini bilemeyen bir sanat her eyi denedi yada hibir ey yapamad diyebiliriz. Gnmzde ilerler gibi yapp yerinde saymaya devam ediyor, dilerini hiddetle gcrdatyor ama dikkate deer bir eyler yapamyor, ne yapacan bilemez bir hale geldi. Sonu olarak ortada ulalmaya allan bir hedef bulunduu sylenebilir mi? Bundan byle sanatn cann ok actacak aklc aklamalarla kar karya kalaca, uykusunda dolaan bir uyurgezere benzeyecei, ne tamamyla l ne de tamamyla canl olduu, bir daha asla eski salna kavuamayaca, bir tr cokudan yoksun tad kam ve yolsuzluk kokan bir ortama ait insanlar tarafndan icra edilecei sylenebilir.

ESTETK BR LLZYON RETMEK RETLEN ESTETK LLZYONU YTRMEK Gnmz sanat dnyasnn bir blm sanki insanlar imge ve d gcnn lm olduklarna, lm estetiin yasnn tutulmas gerektiine inandrmaya almakta, ancak ou zaman bu ii baaramadklarndan sanatlar arasnda giderek yaygnlaan melankolik bir depresyona yol amaktadrlar. Bu melankolik durum varln sanat tarihi ve sanattan geriye kalan ne varsa gzden geirilip, yeniden ilenmesi sayesinde srdrebilmektedir. Oysa sanat ve estetiin dnda da mantksz bir ekilde davranmak ve amalarn yitirmek gibi melankolik bir sona mahkum olan alanlar vardr. Grne gre, biz, bizden nce tarih sahnesine km olanlar sonsuza dek elden geirip, yeniden ilemekle grevlendirilmi bir topluma benziyoruz. Bu yalnzca politika, tarih ve ahlak deil, ayn zamanda bu konuda kendisine hibir ayrcalk tannmayan sanat alan iin de geerli olan bir grtr. Resim alanndaki tm almalar gelecekle ilgilenmeyi brakarak gemile ilgilenmeye balamlardr. ada sanat bir tr oyun yada kitschletirme yntemiyle tm biimler, eski yada ok eski hatta ada sanat eserlerine yaplan atflar, simlasyon ve bakalarnn yaptklarn kendi hesabna geiren almalardan ibaret bir eye dnmtr. Russell Connor bunu: Modern sanatn yapt hrszlk olarak nitelendirmektedir. Hi kukusuz daha nce yaplm olan eylerin yeniden retilen ve gzden geirilip, yeniden ilenen rneklerinde alayc bir tavr sergilenmeye allmakta ancak suyu karlan bu alaycln insan d krklna uratt yani bunun modas gemi bir alaycla benzedii grlmektedir. Krda Kahvalt adl tablodaki plak vcut ile Czannen Kat Oynayan Adamlar adl tablosunu yan yana getirerek gemie atfta bulunduunu sanmak olsa olsa reklamclarn yapabilecei trden bir aka olup; gnmzde reklamlarn belirgin zellikleri arasnda yer alan mizah, alayclk ve szm ona eletirinin artk sanat dnyasn da sarp sarmalad grlmektedir. Bu daha ok bu kltre ait olmaktan dolay duyulan pimanlk ve minnettarlk ifadesine benzeyen bir alayclktr. Belki de pimanlk ve minnettarlk duygular sanat tarihinin en son aamasn temsil etmektedirler; tpk Nietzscheye gre ahlakn ulaaca en son aamay temsil etmeleri gibi. Bu hem bir parodi hem de sanat ve sanat tarihini yalanlama, byk bir d krklna urayanlarda karlalan intikam alma biimindeki bir kltr parodisidir. Sanki tarih gibi sanat da kendi plnde eelenerek artklar arasndan kendini balatacak bir eyler bulmaya almaktadr.

YTRLEN SNEMATOGRAFK LLZYON

Kendi kendilerini ierden dinamitleyerek ykan ve dolaysyla haklarnda herhangi bir eletiri yaplmasna gerek kalmayan u Basic Instinct, Sailor and Lula, Barton Fink, vs gibi filmleri izlemek sinematografik illzyonun yitirilmi olduunu gstermeye yetmektedir. Bu, atflarda bulunmaktan baka bir ey yapmayan, ok gereksiz konumalarla doldurulan, ileri teknoloji rn filmler sanki ilerinde yer alan ve hzla gelien kanserli hcrelere benzeyen bir teknoloji, kendi senografileri ve kendi sinema kltrlerine sahip olup, sinemay iten ie

rten bir hastala benzemektedirler. Bu filmlerin ynetmenleri (bu ya ar hrs yada d glerinin yetersizliinden kaynaklanabilir) sanki yaptklar filmden korkuyor yada ona tahamml edemiyor gibidirler. Aksi takdirde kendi filmlerini gereksiz teknolojik ustalklar sergilemek, zel efektler ve megalomanyaka kilielerle doldurmak iin muazzam bir aba harcayp, film olmaktan karmalarn aklayabilmek olanakszdr. Bu ynetmenler sanki her trl efekten yararlanarak imgelere ac ektirmek, onlar hrpalamak ve yaama geirmeyi (umarz!) dledikleri senaryoyu alayc bir parodiye benzetmeye, pornografik filmlerde sunulan gereki ayrntlara sahip imgelerle doldurmaya almaktadrlar. Her ey programl bir ekilde seyircinin bir illzyon gsterisine tank olduu duygusunu yaamasn engellemek amacyla yaplm gibidir. Seyirciden sanki her trl sinematografik illzyon duygusunu ortadan kaldran bu abartl sinematografik gsteriye yalnzca tanklk etmesi istenmektedir. Sinema hakknda sylenebilecek bir ey varsa o da sessiz sinemadan sesli sinemaya, oradan renkli filmler ve ileri teknoloji rn zel efektlere kadar giden bir evrim ve teknik gelime srecinde zamanla sahip olduu o illzyon gcn szcn gerek anlamnda yitirmi olduudur. Teknoloji gelitike, sinematografik anlatm giderek kusursuzlatka illzyon gc de giderek zayflamtr. Gnmz sinemas artk antrabilmekten de, illzyon sunabilmekten de aciz yani her eye hiperteknik, hiperetkileyici, hipergrnr bir grnm kazandrm vaziyettedir. Bu filmlerde en ufak bir bolua, atlayp sramaya, hataya, sessizlie izin verilmemektedir. Sinemann kendine zg imgesel nitelikleri yitirerek her geen gn televizyon imgelerine daha ok benzedii grlmektedir. Baka bir deyile ileri teknoloji her geen gn daha da gelimekte yani her geen gn imgeye tamamen yararsz bir kusursuzluk kazandrlmaya allmaktadr. Baka bir deyile gerek zaman dilimi iinde sunulan grnt imge olma zelliini

yitirmektedir. mge ne kadar kusursuz ve gereki bir grnme sahip olursa illzyon gcn de o lde yitirmektedir. llzyon konusunda Pekin Operas rneini verebiliriz. Bu oyunlarda bir sal zerinde dello eden iki kiinin gerekletirdii bedensel hareketler akmakta olan su ktlesinin zihinlerde tm gerekliiyle canlanmasn salamaktadr. Sal zerinde birbirlerine deecek kadar yaknlatktan sonra uzaklaan ama birbirlerine hi demeden dven bu iki kii karanlk bir gecede altlarndan akan cokulu sularn varln seyirciye hissettirebilmektedirler. Bu sahne kusursuz ve izleyiciyi koltuuna mhlayan bir illzyon rnei olup, burada estetikten ok fiziksel bir illzyondan sz edilebilir, zira gece ve nehirle ilgili en ufak bir gereki dekor parasnn yer almad bu blmde doal illzyon duygusu yalnzca bedenlerin sergiledikleri hareketlerle verilmektedir. Gnmzde byle bir sahnenin gerekletirilmesi iin tonlarca suya ve dello iin infraruj aydnlatma dzenine gerek duyulacaktr, vs. Bunlar Krfez Sava srasnda CNN tarafndan sunulan grntler kadar zavall, gereki imgeler olacaklardr. Bu imgelerin pornografik olarak nitelendirilebilecek yada drt boyutlu; mziinse , drt yada krk sekiz boyutlu bir gereklik izlenimi yaratmaya altklar sylenebilir. Gerei olabildiince kusursuz bir ekilde gstermek yani kusursuz bir illzyon duygusu yaratabilmek (kusursuz bir biimsel benzerlik elde edebilmek, tek tip bir gerekilik oluturmak) amacyla gerek ne kadar gereki bir ekilde sunulursa illzyon duygusu da o kadar byk hasar grmektedir. Cinsel iliki imgelerini ok gerek.i bir ekilde sunan pornografik filmin arzu duygusunu zayflatt ve izleyiciyi bunun gerek bir cinsel iliki olduuna

inandramad grlmektedir. mge konusunda grlen bu d gcnden yoksunluun son aamas, imgeyi bir imge olmaktan karma konusunda harcanan bu akl almaz abalarn en son rnei sentetik, saysal/dijital imgeler yani sanal gerekliktir. mge demek dnyann iki boyutlu soyut bir grntsn sunmak demektir. Gerek dnyaya zg boyutlardan birini saf d ederek bir illzyon duygusu yaratan ey de ite bu iki boyutluluktur. Oysa sanal grnt tam tersine bizi imgenin iine ekmeye alarak, boyutlu gereki bir imgeyi yeniden yaratarak (hatta geree hipergerek bir grnm kazandrabilmek amacyla ona bir tr drdnc boyut ekleyerek) bu illzyon duygusunu yok etmektedir (bu ilemin zamansal karl zamann gerek zaman dilimi iinde sunulmas yani gereklie ait bir grntnn ezamanl imgesel sunumu olup gerekle imgesinin ayn anda alglanmas gemi ve gelecee ynelik her trl illzyon duygusunu ortadan kaldrmaktadr). Sanal teknoloji kusursuz bir gereklik illzyonu yaratmaya almaktadr. Oysa bunun imgeyle (ayn zamanda gsterge, kavram, vs) gerekletirilen yaratc illzyonla bir ilikisi yoktur. Burada sz konusu olan ey gereki, takliti, holograma benzeyen yaratlan-yeniden reten bir illzyondur. Yeniden retim teknolojisine, gerein sanal dzeyde yeniden retimine kusursuz bir biim kazandrlarak illzyon duygusuna son

verilmektedir. Sanal gereklik her eyini apak bir ekilde sergileyen bir fahie, gereklii yaratt ikizi araclyla yok etmeye alan bir eye benzemektedir. Bunun tam tersi saylabilecek gz yanlsamasysa gerek nesnelerin nc boyutlarn devre d brakarak onlara byl bir grnm kazandrmakta ve tamamyla dsel, gerek d eylere benzemelerine yol amaktadr. Gz yanlsamas demek gerek nesnenin sahip olduu biimsel zelliklerin nesneyle zdeletirilmesi demektir ki, bu yaklam biimsel bir ekicilie sahip olan resme yanlsamadan kaynaklanan tinsel bir ekicilik katarken, duygularn da kandrlmasn salamaktadr. Resim yalnzca ok gzel deil, ayn zamanda ekici, gizemli bir grnme sahip olmal yani gerei ait olduu gerekliin iinden ekip alarak bir illzyona dntrmelidir. Modernleme srecinin bize unutturduu ey budur; baka bir deyile illzyon duygusunu yaratan ey gereklik duygusunda grlen gevemedir. mgeyle gsterdii gereklik paras arasndaki ba ne kadar zayfsa etkileme gc de o kadar byktr. Oysa biz hi durmadan gelitirdiimiz teknolojiyle imgeyi gereinin kusursuz bir benzeri haline getirmeye alyoruz. Bugn artk gsterilen eyin grntde yer almayan simgesel bir anlama sahip olmasn salayamadmz iin ters olarak nitelendirilebilecek bir illzyon duygusu yani gereinden ok daha fazla miktarda imge retiminin yol at bir d krkl iinde olup, her yeri ekran ve imgeyle doldurmak gibi modern bir yanlsama iindeyiz.

SANATTAN SZ ETMEK TKENME NOKTASINA GELM BR LLZYONDAN SZ ETMEK DEMEKTR

Gnmzde resim sanatndan sz etme konusunda ekilen byk skntnn nedeni ortada resim adna grlebilecek bir eyler bulma konusunda ekilen skntdr. nk sanat denilen eyin ou zaman artk baklmak deil, grsel anlamda tketilip, yok edilmek ve orada burada hibir iz brakmadan sergilenmek amacyla retilen bir eye benzedii sylenebilir. Bir bakma sanat, srdrlmesi olanaksz bir hale gelen dei toku srecinin basit bir estetik ifadesidir. Bu adan sanat en gzel ekilde dile getirebilecek sylev, sanat hakknda syleyecek hibir eyi olmayandr. Sanat, nesne zelliklerine sahip olmayan bir nesneye benzetilebilir. Oysa bir nesnenin zelliklerine sahip olmayan bir nesne, olmayan bir nesne deildir, byle bir ey kafanzdan hi atamadnz, anlamsz ve inandrclktan yoksun bir saplantya benzetilebilir. Asl sorun bu hibir eye benzemeyen, bombo, hibir anlama sahip olmayan eyin nasl ifade edildii; o bombo duyarszlk evreninde bu anlamszln zaman iinde brakt izlerin nasl srlebildii ve oyunun duyarszlk evrenine zg gizemli kurallara gre nasl oynanabildiidir. Sanat, hibir zaman dnyann olumlu yada olumsuz grnmlerinin mekanik bir yansmas olmam, o daha ok dnyann zelliklerini abartarak yanstan bir illzyon, bir ayna olmutur. Duyarszla mahkum edilmi bir evrende sanat bu duyarszla duyarszlk katmaktan baka bir ey yapamaz. Anlamsz imgelere, nesne olmayan nesnelere benzemekten baka yapabilecei bir ey yoktur. Keza Wenders, Jarmush, Antonioni, Altman, Godard, Warhol gibi auteur ynetmenler yaptklar filmlerle bu anlamsz dnyay sorgulamakta ve anlamsz bir dnyann daha da anlamszlatrlmasna katkda bulunmaktadrlar. Bunlar bizi anlamsz bir dnyann gerek yada hipergerek bir yer olduuna inandrmaya alrken; Scorsese ve Greenawayn barok ve high tech numaralar sergiledikleri son filmlerinde hibir anlama sahip olmayan imgelere lgn bir hareketlilik kazandrarak ve deiik eilimleri bir

araya getirerek yitirdiimiz d gcn daha da zayflatmaktan baka bir ey yapmadklar grlmektedir. Tpk simlakrlar gerein kendisi sanan u New Yorklu Simlasyonistlerin aslnda resmi bir simlakr, kendi kendisine meydan okuyan bir makine sanmalar gibi. Bad Painting, New Painting, deiik enstalasyon ve performans rneklerinde grld zere resim sanat kendi varln yadsmakta, kendi kendisiyle dalga gemekte, resim kusmaktadr. Resim sanat plastik, cam ve buzdan dklar retmektedir. plerle sergiler amakta, onlar lmsz klmaya almaktadr. nsann bunlara bakas bile gelmemektedir. Btn bunlara baklmak istenilmemesinin nedeniyse artk resme duyulan ilginin yitirilmi olmasdr. lgilenmediiniz bir eye kar tamamen duyarsz kalabilirsiniz. Bu resim sanatnn artk ne resimle ne sanatla ne de gerekten daha etkileyici bir illzyon duygusu retimiyle hibir ilikisi kalmamtr. Resim sanat artk bir illzyon sanat olduuna inanmadndan kendi kendinin simlasyonuna benzemekte ve aalanmaktadr.

DNYANIN RESM SANATINDAN SOYUTLANMASI

Modern sanatn bana gelen en nemli olay soyutlamadr. ster davurumcu isterse geometrik zelliklere sahip olsun, ortaya ilk kt o ilkel, zgn evrede hl efsanevi sanat tarihinin, eski zelliklerini yitirmeye balayan bir yeniden canlandrma srecinin ve deiik alanlara blnen resim sanatnn bir paras olmay srdrmekteydi. Ne var ki, kendi sonunu getirecek konular seen bir resim sanat sonunda ortadan kaybolmay baaracakt. Oysa ada soyut resim bu devrimci, bizzat yaayarak ortadan kaybolma (bu Nouvelle Figuration9 iin de geerlidir) dneminden sonra ok deiik rnekler sunmutur. Bunlar yalnzca tek dze, sradan, ilgi ekici olmaktan kan gndelik yaantmza zg izgiler tayan ve artk dzenli bir ekilde retilmeye balanacak sradan resimlerdir. Yeni soyutlama biimiyle yeni resimleme biimleri yalnzca grnte ztlamaktadrlar. Aslnda her iki biimin de dnyay resmetmekten eit lde vazgemi olduklar ve bu ii dramatik olaylarn yaand bir dnemde deil de skc bir gndelik yaant srdrlmeye baland zaman yaptklar sylenebilir. O gn bugndr dnyamz soyut bir grnme sahip olup, duyarsz bir dnyaya ait tm sanatsal biimlerin uzun bir sreden bu yana ayn duyarszlk izlerini tadklar grlmektedir. Bu yadsma yada mahkum etmeyle deil, dnyann iinde bulunduu durumla ilgili bir eydir; baka bir deyile (asl sorunlarn gz ard edilmesiyle) dnya kendine kar ne kadar duyarszlamsa gncel resim de kendine kar en az o kadar duyarsz olmak durumundadr. Genelinde sanat, sradanl deiik ekillerde ifade eden bir stdile benzemektedir. Duygusal boyutunu yitiren bu simlasyon sreci sonsuza dek devam edebilir mi? nmze hangi biimler konulursa konulsun uzun bir sreliine ortadan kaybolma ve her eyi ak seik bir ekilde gsterme gibi bir psikodramayla oyalanmak zorunda kalacamz sylenebilir. Olan bitenlere bakarak sanat ve sanat tarihinin yollarna devam etmekte olduklar gibi bir martavala kanmamak lgerekmektedir.

Nouvelle Figuration akmyla 1960l yllarn ortalarnda Fransada karlalmaktadr. Amerikan Pop Artn Fransadaki karl olarak nitelendirilen bu akmn ondan fark politik bir izgiye sahip olmas ve kent yaam, tketim, Cezayir Sava, vb konular reklam,izgi roman tekniklerinden ve renklerinden yararlanarak resimlemesidir.

zetlemek gerekirse, Benjaminin deyimiyle zgn eserin nasl bir auras varsa, simlakrn da bir auras olduu sylenebilir. Baka bir deyile bir gerek simlasyon vardr bir de sahte simlasyon.

Okuyucu burada bir terslik bulunduunu dnebilir ama bu byledir, yani simlasyonun bir gerei vardr bir de sahtesi. Andy Warholun 1960l yllarda boyad Campbell marka konserve orba kutular ada sanat dnyasn sarsan bir simlasyon darbesine benziyordu. Meta, meta-gsterge zelliklerine sahip bir nesneye insanlarla alay edercesine bir anda kutsal bir nesne konumu kazandrlmt. Bundan byle nesnelere sahip olduklar gizemi yitirtmek ve sradanlatrmak srdrebileceimiz tek riteldir . Ancak Warholun 1986 ylnda boyad Soup Boxes artk arpc olma zelliklerini yitirdiklerinden simlasyonun tek tip retim dzeni iinde yer aldlar. 1965 ylnda Warhol, zgnlk kavramn zgn bir ekilde ykmaya almt. 1986 ylndaysa hibir zgnle sahip olmayan bir nesneyi mekanik bir ekilde yeniden retmekten baka bir ey yapmamtr. 1965 ylnda ticari bir nesnenin sanat dnyasna sokulmasnn yol at estetik travmadan ahlak (metann ahlakl yani sahip olduu priten ve dletici zellik ki, Marx bunu bilmecemsi olarak nitelendiriyordu) ve alayc bir dille sz edilmitir. stelik bu yntem sanatsal retimi ok kolaylatrmtr. Meta retiminde grlen evrim, metann ktlk melei sanat alannda yepyeni fikirler retilmesine yol amtr. 1986 ylnda yeni fikir namna hibir ey kalmaynca reklamclar yeni bir meta dnemi amlardr. Bu evrede de ticari nesneye estetik bir grnm kazandran ey resmi sanat anlay olup, bu, Baudelairein dalga getii toplumsal deerleri kmseyen ve duygusal bir estetik anlaya geri dn anlamna gelmektedir. Kimileri yirmi yl sonra bir kez daha ayn giriimde bulunulmasn alaycln bir st aamas gibi grebilirler, ama ben yle olduunu sanmyorum. Ben, simlasyonun ktlk meleine inanyorum yoksa bu melein hayaletine deil. Simlasyonun boyutlu bir cesedi bile beni kandramaz. Birka yzyl sonra insanlar iin Pompei gibi gerek bir antik kentle Malibudaki Paul Getty Mzesi yada Fransz Devrimi ile onun ansna 1989 ylnda Los Angeleste dzenlenen olimpik anma treni arasnda bir fark kalmayacan bilmekle birlikte imdilik bu farklardan kurtulmak sz konusu deil.

BOMBO MGELER

Btn sorun da zaten budur yani simlasyon sreci ya tersine evrilememekte yada simlasyonun tesine geilememektedir. Bu artk bizim iin bir olay olma zelliini yitirmi ve gnlk yaantmzn sradan bir paras haline gelmitir. Simlasyon denilen mstehcenlikle artk her gn karlayoruz. Kesinlikle nihilist bir yaam biimi srdrmenin yan sra, bir baka beklenmedik olayn ortaya kmasn beklerken (sanki byle bir ey mmknm gibi) bir yandan da kltrel adan bugne kadar retmi olduumuz tm biimleri hi durmadan yinelemek gibi bir samal srdrmek istiyoruz. Belki de gerekten bir simlasyon sanatnn bulunduunu ve sunduu her rnekte nce gsterip ardndan yok ettii dnyaya ait grntlerle alay ettiini kabul etmemiz gerekiyor. Aksi takdirde sanatn, bugn olduu gibi, kendi cesediyle oynamaktan baka bir ey yapamayaca sylenebilir. Gereklik giderek daha gereki bir ekilde sunulur ve bu olay byle srdrlp gtrlrse bunu d gcmz harekete geiremeyen bir simlasyon olarak nitelendirebiliriz. O yzden her imgenin dnyann gerekliinden bir eyleri alp gtrmesi, her imgede dnyaya ait izlerden bazlarnn silinmesi gerekmektedir, ancak bu i gereklii yok etme boyutlarna getirilmemeli, gereklie ait tm gstergeler eksiksiz bir ekilde sunularak gereklik yok edilmemeli yani gereklik konusunda braklan boluklarn d gc tarafndan doldurulmasna izin verilmelidir. Sanat ve kandrmann sahip olduklar bir sr varsa o da budur. Sanat, ayn anda iki ayr anlama sahip olabilme - hem ada sanat hem de klasik sanat bu zellie sahiptir- dolaysyla iki ayr strateji gdebilme gibi bir zellie sahiptir. Bu zelliklerden biri dnyaya ve gereklie ait tm izleri yok etme itepisi, dieriyse sanatn dnyaya ve gereklie ait izleri yok etmesini engelleme itepisidir. Michauxnun szleriyle ifade edecek olursak sanat: Tm gcyle dnyada iz brakmama gibi temel bir itepiye kar direnen kiidir. Sanat artk imge dman (ikonoklast) bir eye dnmtr. Modern imge dmanl kendini imgeleri yok etme eklinde deil, snrsz sayda bombo, stnde grlebilecek hibir ey olmayan imgeler retmek eklinde gstermektedir. Bunlar szcn gerek anlamnda geride iz brakmayan imgelerdir. Estetik adan stnde bile durmaya demeyecek eyler olmakla birlikte kaybolup giden bir eyleri anmsattklar sylenebilir. Bir srlar varsa o da budur. Simlasyon ite byle bir srra sahiptir. Gerek dnya simlasyonun balad yerde bitmekle kalmayp bu aamadan sonra gerek dnya

hakknda soru sormann da bir anlam kalmamaktadr. Biraz kafa yorulduunda Bizansl ikonoklastlarn da (ikonlardan nefret edenler ) ayn sorundan muzdarip olduklar grlmektedir. konolatrlar (ikonlara tapanlar) zeki insanlar olup Tanry anna yakr bir ekilde temsil eden resimler yaptklar iddiasndaydlar. Oysa yaptklar Tanry simle eden resimler, gerekte onun varl konusunda yaplan tartmalarn gz ard edilmesine hizmet ediyorlard. retilen her Tanr imgesi onun varlnn sorgulanmasn engellemek amacyla uydurulmu bir bahaneye benziyordu. Aslnda her imge Tanr diye bir varln olmadn gstermeye yaryordu. Tanrnn lm olduunu deil,

ortadan kaybolmu olduunu yani ortada yantlanmas gereken bir soru olmadn gstermeye yaryordu. Tanrnn varl yada yokluu gibi bir sorun simlasyon yntemiyle bir zme kavuturulmutu. Ama burada Tanrnn imgelerin arkasna gizlenerek ortadan kaybolma gibi bir strateji gtt de sylenebilir. mgelerin varlndan yararlanan Tanr, geride iz brakmama itepisine boyun eerek ortadan kaybolmu olabilir. Bylelikle de kehanetin gerekletii yani bir simlasyon dnyasnda daha dorusu gstergenin en nemli ilevinin bir yandan gerekliin ortadan kaybolmasn salamak, dier yandan da ortadan kaybolduunu gizlemek olduu bir dnyada yaadmz sylenebilir. Sanatn da bundan baka bir ey yapmad sylenebilir. Gnmzde iletiim aralar da ayn eyi yapmaktadr. Zaten bu yzden hepsi ayn sona mahkumdurlar. Bu lgn imge retim dzeninin arkasna saklanan bir ey var. Bu her yeri sarp sarmalayan imgelerin ardna gizlenmeye alan ey dnyadr. Bu belki de bir baka yani alayc bir yanlsama biimidir (bu konuda aklmza Canettinin hayvanlarla ilgili meseli geliyor: her hayvann iine insani zelliklere sahip, bizimle alay eden bir varln gizlendiini dnyorum). Bir takm biimler kefederek, gerekliin elinden kurtularak, karsna bir baka gereklik biimi koyarak, aynann arkasna geerek, bir baka oyun ve oyun kural reterek elde edilen yanlsama duygusunu retebilmek artk olanaksz bir eydir, nk imgeler eylerin yerini almaya balamtr. mgeler artk gereklii yanstan bir ayna deil, gerekliin yerini alp, onu hipergereklie dntren eylerdir. mge artk bir ekran zerinden dierine atlamaktan baka bir seenee sahip deildir. Bundan byle imgenin size dletebilecei bir gereklik yoktur, nk imge gerekliin yerini alm olup artk ona stnlk taslayabilmesi, biimini deitirebilmesi, baka bir grnm kazandrabilmesi olanakszdr, zira imge demek sanal gereklik demektir. Sanal gereklik evreninde eyler bir bakma kendilerini yanstacak aynadan yoksun braklm, kendi kendilerini yanstan eylere benziyor gibidirler. Kendilerini yanstacak bir aynadan yoksun braklan eyler srlarn yitirerek kendi kendilerini yanstmaya balamlardr. Bundan byle bize bir illzyon duygusu yaatmalar olanakszdr (zira illzyon demek sr demek yani eylerin kendi kendilerini yanstabilme kapasitesinden yoksun olmalar, sahip olduklar grnmlerin deitirilmesine izin vermeleri demektir). Burada eyler srlarn yitirmi, rlplak bir vaziyettedir, baka bir deyile kendilerinden baka bir eyi, daha dorusu sanal bir gereklii tm ayrntlaryla yanstmaktan baka bir ey (bu ii byk bir olaslkla son teknolojik bululara zg saysal imgeler eklinde yapmaktadrlar) yapamamaktadrlar. eyler artk yalnzca ekranlar zerinde, daha dorusu milyarlarca ekran zerinde var olabildiklerinden onlarn ortaya kt bir yerde hem gereklik hem de imge ortadan kaybolmaktadr. XIX. ve XX. yzylda ortaya kan tm topyalar gerekletirilirken ayn zamanda gereklie de bir son verildiinden, biz anlamsz bir hipergereklikle ba baa brakldk, nk gelecekle ilgili btn perspektifler tketildiinden geriye derinlikten yoksun bir yzeyden baka bir ey kalmad. Sahip olabildiimiz tek g belki de gereklikten geriye kalanlar blk prk bir ekilde bir araya getirebilen teknolojidir. Ama bu durumda anlaml bulduumuz ve etkisi altnda kaldmz eylerin nereye gittiini sormadan edemiyoruz. O anlaml bulduumuz srlar dnyas nereye gitti Bu durumda o yzeysel sanal ekranlarn yeniden canlandrma, estetik ve imgeye bir son verdii sylenebilir. Burada ahlakszca ve paradoksal grnmekle birlikte belki de olumlu zellikler tayan bir sonutan sz edilebilir, nk teknolojik g sayesinde illzyon ve topya gereklik evreninden kovulurken ayn anda ayn teknolojik g eylere ironik bir grnm kazandrmtr. Dnyayla ilgili yeni dler kuramamann yol at boluk duygusu sanki bu dnya tarafndan nesnel bir ekilde retilen ironiyle kapatlmaya allmaktadr. Burada ironi dnyann bize yaatt d krklnn evrensel ve zihinsel bir karldr.

Zihinselden kast ise espri yapmaktr, zira iinde yaamakta olduumuz nesneler ve imgeler dnyasna zg sradan bir eye benzeyen teknoloji bize espri yapma olana sunmaktadr. Japonlar her snai nesnenin iinde bir tr doast g olduuna inandklarn sylemektedirler. Bizde ise bu doast g kimi zaman etkileyici kimi zaman alglamakta glk ekilen bir ironiye indirgenmi olup hl espri yapmamz salayabilmektedir.

OYUNUN EFENDS NESNEDR

zne iinde yaanlan bu belirsizlii, bu aklsz dnyay eletirel bir gzle yanstan bir ayna ilevi grmek yerine tek ilevi dnyay yada iinde yaadmz nesneler ve yapaylk dnyasn yanstmak olan yani artk hibir ey yanstamayan, znelik grevini yerine getiremeyen bir varla benzemektedir. Eletirme grevini yerine getiremeyen znenin yerini ironik bir ileve sahip olan nesne alm olup, burada sz edilen ey nesnel bir ironidir yoksa znel deil. Seriler halinde imal edilmeye balandklar andan itibaren yapay nesnelere, gstergelere benzeyen eyler kendiliklerinden denilebilecek bir ekilde ironik bir ileve sahip olmulardr. Bu tarihten sonra ironik dnceler retmek amacyla dnyaya yada nesnel eletiri ad altnda dnyann kuramsal bir ikizini retmeye gerek kalmam yani iinde yaadmz evren aynadan yanstlmaya allan ikizini yutup kendi glgesini yitirdikten sonra saydam, hayalet dnya gibi bir yere dnmtr. Gereiyle aynadan yansyan ikizini birbirlerinden ayrabilme olanakszlnn yol at ironiyle her an, her gsterge paras, her nesne, her imge , her modelde karlamak mmkndr. Artk gerekstclerin yaptklar gibi ilevselliin abartlmasna, nesnelerin sama sapan ilevlere sahip olduklarn gereki olmayan iirsel bir dille da vurmaya gerek kalmamtr, nk eyler bu ironik zelliklerini artk kendiliklerinden sergilemekte, sahip olduklar anlamlar neredeyse hibir aba harcamadan kendiliklerinden yalanlamakta yani yapaylklarn ve samalklarn gstermek amacyla bir aba harcanmasna gerek kalmamaktadr. Btn bunlar insan zerinde kendiliinden denilebilecek bir parodi izlenimi brakmakta yani bir d grnme sahip

olmaktan ok, gze ok batan, tamamen gereksiz eyler gibi alglanmaktadrlar. Nesneler ve metalar konusunda retilen fiziksel ve metafizik aklamalardan sonra sra patafizik aklamalara yani gstergeler ve ilemsellik konusunda ekilecek patafizik bir syleve gelmitir. Gizleyecek bir eyi kalmayan ve insan dletme yeteneinden mahrum braklan her ey var olmaya, grlmeye, reklam yaplmaya, inandrc olmaya, gstermeye, bir deere sahip olmaya mahkumdur. Ait olduumuz modern dnyann znde reklam vardr. Mevcut duruma bakldnda reklamlar bizi baka bir dnyada yaadmza inandrmak amacyla icat edilmi bir eye benzemektedirler. Ortaya nce ticari mal sonra da reklam kmamtr. Bizzat metann (ve dolaysyla iinde yaamakta olduumuz gstergeler evreninin) iinde reklamclk yapan, onun gln grnts ve sunulu biimiyle btnleen bir ktlk melei, bir trickster10 vardr. Dahi bir senaryo yazarnn (belki de Kapitalizmin kendisi) bir hayal dnyasna evirdii dnyada bizler bu hayal dnyasn hayranlkla seyreden kurbanlara benziyoruz. Gnmzde her ey varlndan haberdar olunmasn istiyor. Btn teknolojik, snai, iletiimle ilgili nesneler, btn yapay nesneler bir anlama sahip olmak, grlmek, aklanmak, kaydedilmek, fotoraflarnn ekilmesini istiyorlar. nnze kan bir eyin zevk iin fotorafn ektiinizi sanrken aslnda onun fotorafn ekilmesini isteyen bir ey, sizin de kendi reklamn yapan ahlaksz bir dnya tarafndan gizlice bu istei yerine getirmekle grevlendirilmi bir figrandan baka bir ey olmadnz grlyor. ine dtmz durum ancak patafizik bir ironiyle aklanabilir. inde bulunulan durumun tersine evrilmesi yani znenin ironik sreci belirleyen bir varlk olma zelliini yitirerek, dnyaya zg nesnel ironi retimine hizmet eden bir memur, bir ilemciye dnmesi sonucunda her trl metafizik dnce retimi sona ermitir. inde yaad dnyay temsil edebilmekten aciz (I will be your mirror!) bir znenin yerini rettiimiz teknolojiler araclyla hi fark ettirmeden kendi varl ve srekli deien biimini zneye dayatan ve onu yanstan nesne almtr. Oyun kural artk zne tarafndan belirlenmedii gibi, iliki srecinde de sanki bir tersine evrilme vardr. Gerek simlasyon ve simlakrlar oyunu, gerekse kendisini bir illzyona dntrme giriimlerimize ramen nesnenin kendisine bir yol izebilmesini salayan ey sahip olduu gtr. Bu ironik bir intikam alma biimine benzemektedir yani burada nesne sanki srekli hareket halinde olan ve grnm deitiren (attracteur trange) bir eydir. Bu da estetiin yani dnyaya estetik bir grnm kazandrmaya alan znenin sonu demektir (bu ayn zamanda yeniden canlandrma srecinin de sonu anlamna gelmektedir). Zira srekli hareket halinde olan ve grnm deitiren nesne estetik bir biime sahip olamaz. Bu, teknoloji sayesinde artk aklanacak bir srr kalmayan, herhangi bir illzyon sunamayan, modellerin egemenlii altna girdiinden kkenlerini yitiren, herhangi bir yan anlam ve deere sahip olmayan, felei am yani hem znenin yrngesinden hem de dnyay estetik bir ekilde tanmlayan belli bir bak asnn elinden kurtulmu bir nesnedir. Bu noktadan sonra onun saf bir nesneye dnt ve yeniden az ok daha nceki dnemlere ait aracya gerek duymayan biimler yada her eye estetik bir grnm kazandran kltrmzden kaynaklanan bir gce sahip olduu sylenebilir. Btn bu yapay nesneler ve imgeler gzlerimizi yapay bir ekilde kamatrp, bizi yapay bir ekilde bylemektedir. Simlakrlar artk birer simlakra deil somut eylere benzemektedirler. Bunlar belki de hi kimseye ait olmayan; simgesel zelliklerini yitirmekle birlikte insanlar hl ok etkileyebilen ve bir biime sahip olduklar dnlen fetilerdir. Simlakrlar da tpk fetiler gibi herhangi bir estetik biime gerek duymayan somut eylerdir.
10

kat, dzenbaz, hilekar bir mahluk (.n.).

Bizim kltrmz tarafndan retilen en yzeysel, en sk rastlanan nesneler kutsal trenlerde taklan maskelerin byleme gcne belki de bu sayede sahip olabilmektedirler. Bunlar tpk oyuncular, danslar yada seyircilere kimliklerini yitirten, onlara kimlik deitirten ve bu sayede insann tylerini diken diken eden mucize benzeri bir duygu (travmay andran m?) yaatan maskelere benzemektedirler. Keza btn bu modern yapaylklarn yani reklamdan elektronie, iletiim kurmaya yarayandan sanal olana kadar tm nesneler, imgeler, modeller ve alarn ( zne yada bu srece boyun een kiiler olarak bizler asndan) iletiim kurmak ve bilgi aktarmaktan ok, bizi, karmzda hem bir muhatap bulunduuna hem de bulunmadna inandrmak gibi bir ileve sahip olduklarn dnyorum. Bunlarn ayn zamanda tpk daha nceki dnemlere ait byleyici ve son derece etkileyici biimler gibi, bizi iimizdeki bir eylerden kurtarmak ve bir eyleri yadsmamz salamak gibi bir ileve sahip olduklarn syleyebilirim. We shall be your favorite disappearing act (Sizin ok hounuza gidecek bir numarayla ortadan kaybolabiliriz ) Estetik biimlerini yitiren bu nesneler, bu kez biimsel adan Cailloisnn szn ettii yeniden canlandrma, mimetik ve estetik oyunlarn kart saylabilecek kazanan srekli deien ve insann tylerini rperten oyunlar grnmne brnmekte ve dolaysyla bizim nasl bir toplum olduumuzu ortaya koymaktadrlar. Son derece etkileyici ve byleyici bir grnme sahip yani kendi gerekliini, kimliini insann tylerini diken diken edecek bir ekilde tketmi bir toplum olduumuz yetmiyormu gibi imdi de bu gereklikten tamamyla kurtulmaya alyoruz. Gnmzde, tkettii ikizinden ne ekilde olursa olsun kurtulamaya alan bu gereklik ,insann tylerini diken diken etmektedir. Bunlar srekli biim deitiren sradan, teknolojik, sanal nesneler olup kendilerini estetikle bir ilikisi bulunmayan, estetik-tesi yeni nesneler olarak nitelendirebilir hatta anlamsz, insann zihninde hibir ey artrmayan, hibir ekicilie, deere sahip olmayan ve bir anlamda dnyann illzyonlarn yitirmi bir yer olduunu gsteren feti-nesnelere benzetebiliriz. Bunlar tpk Warholun imgeleri gibi tamamyla ironik nesnelerdir.

WARHOL ZERNDEN BR FETZM AIKLAMASI

Andy Warhol, d gc denilen eyi umursamadn gsterebilmek amacyla eline geirdii her imgeyi hi ayrm yapmakszn tamamyla grsel bir rne dntryordu. Sonuca baklarak bunun dz mantk rn saf bir simlakr olduu sylenebilir. Steve Miller (ve videoya kaydedilmi imgeyi, bilimsel yada bilgisayarla elde edilmi sentetik imgeyi yeniden ileyip ona estetik bir boyut kazandrmaya alan herkes) Warholun yaptnn tam tersini yapmaktadr (lar). Baka bir deyile ilenmemi bir malzemeden yola karak ona estetik bir grnm kazandrmaya almaktadrlar. Biri sanat yapabilmek amacyla makineye ihtiya duyarken, dieri (Warhol) bizzat makinenin kendisi olmaya almaktadr. Elindeki malzemeye gerek anlamda mekanik bir mdahalede bulunan ve ona farkl bir biim kazandran kii Warholdur. Teknolojiden yararlanarak bir illzyon retmeye alan Steve Miller ise mekanik bir simlakr retmekten baka bir ey yapmamaktadr. Warholun yaptklar, nitelik asndan gnmzde resim sanat tarafndan retilenlerden ok daha iyi olup, tamamyla teknoloji rn nesnelere benzemektedir yani burada teknoloji kendisini kusursuz bir sanatsal biim olarak kabul ettirmek ister gibidir. Bu adan ele alndnda bir makine de ok nl olabilir. Warhol, zaten hibir neme sahip olmayan ve geride hibir iz brakmayan nl bir makineye benzemekten baka bir ey istememitir. Onun fotoraf ektirmeyi seven bir nl gibi grnmesinin nedeni, gnmzde her eyin ve herkesin grlmek ve varln baklar araclyla onaylatmaya almak gibi bir gereksinim duymasndan kaynaklanmaktadr. Warhol da zaten byle yapmakta yani eylerin ironik bir ekilde ortaya kmalarna araclk etmektedir. Warhol, d gcmzden yararlanmamz engelleyen, iimizdeki tutkular da vurmaya zorlayan ve karlarmza uygun eyler sylemesi amacyla kendisine sunulan eletiri olanan reddedip devasa boyutlara varan bir teknoloji ve imge retimiyle kendi reklamn yapan bir dnyaya yardm ve yataklk(=araclk) etmekten baka bir ey yapmamtr. Her trl imge ve teknolojik olanaktan yararlanarak retilenler arasnda Warholunkler modern sanat anlayn olabilecek en gzel ekilde temsil eden iler olup, bu boyutlu, blk prk yapay grntler araclyla dnya bizi yaamn tm canllyla srp gittiine zorla inandrmaya almaktadr. Warholun bir makine, dnyann maddi yzn tm ayrntlaryla sergileyen olaanst bir makine olduu sylenebilir. Warholun sradan imgeler retmesinin nedeni kesinlikle dnyann sradan bir yer olduunu gstermek deil, dnyay yorumlamaya alan bir zne olmak gibi bir derdi bulunmamasdr. Hibir biimsel deiiklie uratmadan sradan imgelere plastik bir grnm kazandrabilmesidir. Burada doal anlamn yitiren gstergenin/grntnn tm yapaylyla bolukta ldamasndan, gstergenin stnlnden ok gstergeye kazandrlan bir gten sz edilmesi gerekmektedir. rettii nesneyi bir fetie evirmeyi baaran ilk isim Warholdur. Biraz daha yakndan bakldnda modern sanatlarn da bundan baka bir ey yapmadklar grlmektedir. Rnesans dneminden bu yana din konulu resimler yaptklarn sanan, ama aslnda sanat eserleri reten sanatlarla karlatrldklarnda sanat eserleri rettiklerini sanan modern sanatlarn aslnda sanatla ilgisi olmayan eyler rettikleri

sylenebilir. Bunlarn rettikleri nesnelerin sanatla bir ilgisi olduu sylenebilir mi? Bunlara olsa olsa feti-nesne denilebilir ama bunlar bysn yitirmi cinsten fetiler olup, belli bir sre sergilendikten sonra modas geen, tamamyla dekoratif olduklar sylenebilecek nesnelerdir. (Roger Cailloisnn terimleriyle bunlar ls karlm ss eyalardr). Bunlar olaanst sanatsal bir gzellie sahip olmayan ve sanata olan inancn gstergelerine benzememekle birlikte sanat adl by dzenini ok deiik biimlerde srdrmeye alan, szcn gerek anlamnda sihirli nesnelerdir. Bunlar cinsel fetilere benzeyen ve yine cinsel fetiler gibi cinsel adan bir neme sahip olmayan, yani nesnesine bir feti zellii kazandrmaya alt srada cinsel iliki ve cinsel hazzn varln yadsyan trden fetilerdir. Cinsel feti, cinsel ilikiyle deil zihinde canlandrlan cinsel ilikiyle ilgili bir ey olup, erkek yada dii olabilme gibi bir ansa sahip deildir. Ayn dnce sanat alan iin de geerli olup, bizim sanata deil zihnimizde canlandrdmz (estetikle uzak yakn bir ilikisi bulunmayan) bir sanat dncesine inandmz sylenebilir. Nasl olduunu anlayamadmz bir ekilde zihinde canlandrlan bir eye dnen sanat, dncenin n plana getii eyler retmeye balamtr. rnein, Duchampnn bo ie askl bir fikir yani zihinsel bir eydir, tpk Warholun Campbell konserve kutusu gibi. Yves Kleinn bir sanat galerisinde satt hava karlnda hamiline yazl bo bir ek imzalatmas gibi. Btn bunlar fikirler, gstergeler, antrmalar, kavramlardan ibaret eyler olup, hibir anlama sahip grnmemekle birlikte yine de ifade ettikleri bir eyler olduu sylenebilir. Bugn sanat olarak adlandrdmz ey sanki yerine koyacak bir ey bulamadmz bir bolua benzemektedir. Sanat zihinsel bir grnme brndnde, zihinsel eyler de sanatsal bir grnme brnmektedir. Bu da bir biimdir, hem de sanat ve kltr alannn tamamn kapsayan bize zg bir biimsel grnm deitirme yntemidir. Fikirler stne oturan bir sanatn biimsel grnm deiikliine uramamas mmkn deildir, byle eylerin stnde artk hibir anlama sahip olmayan sanatsal gstergeler yer alabilmektedir; zellikle de sanatn ortadan kayboluunu simgeleyen gstergeler. Dsel biimler ve tzler yerine zihinde canlandrlan fikirler stne oturan tm modern sanat rnlerinin soyut olduklar sylenebilir. retilen eserle kavramn yani zihinde canlandrlan srece uygun, birbirlerine tpatp benzeyen eylerin fetiletirilmesini salayan modern sanatn tamamyla kavramsal bir sanat olduu sylenebilir. Tpk ticari mal rneinde fetiletirilenin maln gerek deeri deil btn ticari mallarn ortaklaa sahip olduklar soyut deer kavram olmas gibi. Fetiist ve dekoratif ierikli bir ideolojinin temsilciliine mahkum edilen sanatn yaamn sanat olarak srdrebilmesi olanakszdr. Bu bak as dorultusunda zgn bir etkinlik alan olarak varln idame ettiremeyen sanatn ortadan kaybolma aamasnda bulunduu sylenebilir. Bu ise sanatn tamamyla teknoloji ve zanaat arlkl bir retim biimine dnmesine, zellikle de gnmzde her alanda karlatmz elektroniin egemenlii altna girmesine neden olabilir. Belki de sanat her eyin estetik bir nesne olarak sunulabilecei ilkel bir ritel, evrensel bir kitsch nesne grnmne brnerek ortadan kaybolacaktr; tpk bir zamanlar dini konular ileyen sanatn Saint Sulpicien olarak adlandrlan kitsch nesneler retimiyle son bulmas gibi. Neler olup biteceini kim syleyebilir? Sanat bu haliyle insanlar iin belki de geici bir lks eya, pek de nemsemedikleri bir eydir. in can skc olan bir yan varsa o da sanatn iinde bulunduu bunalmn sonsuza dek devam etme olasldr. Warhol ve sona ermek bilmeyen bu bunalm sayesinde keyifli bir yaam srdren dierleri arasnda bir fark varsa o da Warholun, sanatn iine dm olduu bunalma tzsel adan bir son vermi olmasdr.

H BTMEYECEK BR LLZYONA BENZEYEN DNYAYA GER DNELM

Bugn hl estetik illzyon diye bir eyin varlndan sz edilebilir mi? Yant hayrsa o zaman estetik olarak nitelendirilemeyecek , kesinlikle ortadan kaldrlamayan, gizemli, kandrc, byleyici bir illzyon var mdr sorusunu sorabiliriz. Bugn hl o usuz bucaksz hipergrnrlk, sanallk evreninin kysnda kesinde kalm bir imgeden sz edilebilir mi? Bu evrende acaba hl zlmemi bir bulmacadan, illzyonun sahip olduu bir g, biimler ve grnmler stne oturtulmu gerek bir stratejiden sz edilebilir mi? Her ne kadar ortalkta zgrletirme adl modern bir batl inan dolanyorsa da biimler yada figrler zgrletirilemez. Tam tersine biimlerin, figrlerin birbirlerini izlemesi gerekir; baka bir deyile biimlerin yada figrlerin zgrletirilebilmesi iin onlarn nce birbirlerini nasl izlediklerini, birbirlerini nasl dourduklarn ve birbirlerine nasl balandklarn, yumuak bir ekilde bir biimden dierine geilmesini salayan eyin ne olduunu anlamak gerekir. Biimlerle, figrlerin kendiliklerinden birbirlerini izledikleri,

birbirlerine balandklar ve birbirlerini dourduklar sylenebilir. Buradaki asl sorun bu srecin tm ayrntlaryla ortaya konulmasdr. mer Hayam: Bin kleyi zgr brakmaktansa, bir zgr insan ikna yoluyla kleletirmek daha iyidir demektedir. Sahip olduklar biim ve yeniden canlandrdklar eyin ok da byk bir neme sahip olmad nesneler konusunda yaplmas gereken bir ey varsa o da kendilerine kazandrlan bu biimlerin beyinde nasl olutuklarnn ve daha sonra ayn biimlerin nasl olup da baka biimlere dntklerinin aklanmasdr. Aslnda yeniden canlandrma tuzandan kaabilmenin iki yolu vardr. Birincisi, yeniden canlandrma tarihinin tm aamalarndan yararlanarak bir eyler yapmak ki, bu durumda, tarih yada bir eyleri yanstma zorluu eken, anlamn yitirmi bir resim sanatna kendine ramen bal kalan bir resim sanatnn artklarla yetinmeye ve sanat kavramndan giderek uzaklap, lmeye raz olmas. kincisiyse yeniden canlandrma srecine bo verip alglanma, yorumlanma, zmlenme yntemlerini yani anlam ve anlamszlkla ilgili saysz eletiriyi gz ard ederek eylerin nasl ortaya ktklar ve biimsel dnmler yelpazesi dorultusunda eitli grnmlere brnerek nasl ortadan kaybolduklar stnde younlamak. Nesnenin nasl bir deiim srecinden getiini, hangi biimlere brndn aklamak demek bir illzyonun nasl olutuundan ve oyun d kalm bu biime yeni bir biim kazandrmaktan sz etmek demektir. Bir dncenin alp geilebilmesi iin yadsnmas gerekir. Bir biimi ap gemenin yoluysa bir biimden dierine gemektir. Birinci durum eletirel dncenin iinde bulunduu konumu tanmlamann yan sra dnyaya meydan okuyan modern resmin iinde bulunduu konumun da aklanmasna yardmc olmaktadr. kinci durumda ise illzyon ilkesinin betimlemesi yaplmakta yani illzyon retebilmek iin bir biimden dierine geilmesinin art olduu sylenmektedir. Bu pencereden bakldnda, bizim, sanat ve resmin illzyon anlamna geldiini bilen illzyonistlere yani dnyaya entelektel bir eletiri yneltmek ve gerek anlamda estetik (gzel ve irkin arasnda bilinli bir ayrmlamaya dayanan) bir eyler retmek gibi bir sorunu olmayan insanlara ihtiyacmz olduu sylenebilir. Bu insanlar sanatn ncelikle bir gz yanlsamas, gereki olmayan bir biim anlamna geldiini bilmek zorundadrlar. Tpk her kuramn anlama farkl bir anlam verme giriimine benzemesi gibi. Resim, dnyay da vuran yani szm ona dnyann gereki bir grntsn sunan bir ey deil, dnyaya ait sradan gerek grntlere bambaka anlamlar kazandran bir eydir. Tpk kuramn yeni fikirlere sahip olmaktan (yani hakikatle oynamaktan) ok anlama bambaka anlamlar kazandrabilmek anlamna gelmesi gibi. Bunlarn bir illzyon yaratarak insanlar yeniden kandrmay baarmalar gerekiyor. Ancak bu arada o eski gzel resimlere kar bir zlem duymamalar ve estetikten ok izleyiciyi kandrmaya ynelik bir anlaya sahip olmalar yani resim denilen eyle asla birbirine kartrlmam geleneksel bir ritelin mirass olan gz yanlsamasndan yararlanmay bilmeleri gerekmektedir. Gz yanlsamasn, estetik illzyondan ok daha nemli, ok daha temel bir illzyon biimi olarak grdm antropolojik illzyonla ilikilendireceim. Antropolojik illzyon deyimiyle dile getirmeye altm ey insanlarn dnyay anlaml bir yer haline getirmelerinden, ona deiik anlamlar atfetmelerinden ve onu yeniden canlandrma giriimlerinde bulunmadan, dnya bir gereklie sahip olmadan ok ama ok nceleri, dnyann ve d grnmnn oynad evrensel roldr, zira dnya ksa bir sre nce bir gereklie kavumu ve bu da ok uzun srmemitir. Antropolojik illzyon olumsuz bir anlama sahip olan ve batl inanlarla ilintili bir teki dnya illzyonu deil; stnde yaamakta olduumuz, bir opera sahnesine benzeyen, kendisiyle simgesel ilikiler kurmamza izin veren, Nietzschenin szn ettii yaamsal bir illzyon reten grnmlerin yer ald olumlu anlama sahip bir dnya illzyonudur.

nsan elinden kan nesnelerin says sanat eserlerinin saysndan ok ama ok daha byktr. Sanat ve estetiin egemen olduu bir dnemden sz etmek demek szlemesel bir illzyon retim dneminden sz etmek demektir. Bunun ldrtc sonulara yol aan ve ok sra d bir olay olan illzyonu etkisiz klmaya alan bir szleme olduu sylenebilir. Estetik, bir bakma bir illzyona benzeme zelliini asla yitirmeyecek olan dnyann belli bir biime sokularak, yceltilmesi demektir, aksi takdirde dnyann sahip olduu illzyon gc bizi yok edebilir. Dnyann daha ilk balarda sunduu bu vahi illzyona kar direnemeyen baka kltrler, varln kabul ettikleri bu illzyona kar bir takm yapay direnme yntemleri gelitirmilerdir. Bizimki gibi modern kltrler ise dnyann sahip olduu bu illzyon gc yerine dnyann gerekliine inanmay yelemektedirler (oysa gereklik bu dnyada kefedilen en son illzyondur). Biz bu vahi illzyonun yol at derin yaralar biraz olsun sarabilmek amacyla resim gibi bilin rn, uysal bir simlakr yarattk. llzyonun bir tarihi yoktur, oysa estetiin bir tarihi vardr. Bir tarihe sahip olan estetiinse sonsuza dek yaayamayaca sylenebilir.Gnmzde simlakr adl zorunlu estetik biim yada illzyonun bir tr ilk ortaya km olan o ilkel illzyon, yani bizimkinden nce ortaya kan kltrlerin vahi hayal rn biimleri ve ritellerine benzettiimiz zorunlu olmayan simlakr yararna ortadan kayboluuna tank olduumuz sylenebilir.

SANAT DNYASININ KURDUU KOMPLO

Jean Baudrillardn: Sanat Dnyasnn Kurduu Komplo balkl metni ilk kez 20 Mays 1996 tarihli Libration gazetesinde yaynlanm ve pek ok lkede evirisi yaplmtr. Bu metin Fransada iddetle eletirilmi ve hakknda baz yzeysel yazlar yazlmtr. amzn en belirgin zelliklerinden biri unutmaktr (yada byk bir grlt kopardktan sonra olaya bo vermektir). zellikle de ke yazarlar byle yapmaktadr. Oysa bize gre yayncln temel ilevlerinden biri nemli metinleri uzun sreliine koruma altna almaktr. Dolaysyla bizim yaptmz ey de budur. Bu blmde metnin tamam sa taraftaki sayfalar zerinde yer alrken, sol taraftaki sayfalarda bu yergi metninin okunmasn kolaylatracak baz tmceler n plana kartlmtr. Editrlerin notu

ada sanatn iki yzll zetle: Zaten be para etmez bir eyken be para etmeyen, anlamsz, sama sapan bir ey olmay kendine bir hak olarak grmek; be para etmez bir ey olmaya almak ve yzeysel terimler kullanarak yzeysel bir ey olduunu iddia etmekten ibarettir.

Her yeri sarp sarmalayan pornografi arzu duyma dncesine nasl bir son verdiyse, ada sanat da illzyon retme arzusuna bir son vermitir. Pornografi insanda arzu adna ne varsa alp gtrmektedir. Tm arzularn su yzne kmas ve gerekletirilmesinden sonra imdi de cinsellik tesi yani retilen gstergeler ve imgelerle tm srlar ortaya kartlan ve aklanmadk bir noktas braklmayan cinsellie tm gizemini yitirten bir cinsel yaant srdrmeye baladk. Burada kullanlan cinsellik tesi deyimi arzu illzyonuyla deil, hipergerek imgelerle ilgilidir. Keza her eye sradan bir estetik grnm kazandrarak bir illzyona benzeme arzusunu yitiren sanat da estetik-tesi bir eye dnmtr. Sanat alanndaki modernleme lgnlysa sanat kavram ve yeniden canlandrma srecinden kurtulmaya alrken kartlan grlt patrtdan ibarettir. Bu dnemde estetik illzyon tpk cinsel ilikideki arzu illzyonu gibi hl ok nemli bir yere sahiptir. Her trl arzu aklamasnda karlalan farkl bir cinsiyete sahip olma duygusu sanat alannda yerini gereklikten kopma (kbizm, soyutlama, davurumculuk) duygusuna brakm olup, cinsellik, arzuya srrn ifa ettirmeye alrken sanat da sanat kavramna srrn ifa ettirmeye almtr. Bu sre herkes tarafndan kabul gren, ayn zelliklere -her eyin grlebilir bir hale getirilmesi ve srlarn ifa etmekten kaamamas- sahip iki biimin -arzu retimi ve illzyon retimi- cinsellik-tesi ve estetik-tesi mstehcen biimler yararna ortadan kaybolmasna kadar devam etmitir. Aslnda evrenize baktnzda pornografik bir ey grememenizin nedeni sanal pornografinin yaamn tm alanlarn istila etmi olmas; tm grsel ve televizel teknolojilerin artk pornografik bir ze sahip olmasdr.

Baka toplumlarn bir ideoloji komedisi, rnein talyanlarn (ama yalnzca onlarn deil) bir iktidar komedisi sergilemeleri gibi, belki biz de kendi kendimize sanat komedisi adl bir oyun sergilemekten baka bir ey yapmyoruz; tpk kadn bedeni grntlerinin smrsn mstehcenlik boyutlarna tayan reklam filmleriyle sergilediimiz pornografi komedisi gibi. Reklam filmlerinde bitmek bilmeyen soyunma sahneleri, aka cinsel iliki ima eden grntler, partnerini cinsel iliki kurmamakla tehdit eden kahramanlardan baka bir ey yoktur. Btn bu grntler gerek olsayd herhalde ekilmez hale gelirlerdi. Neyse ki gerek olamayacak kadar gereki bir grnme sahipler. Neyse ki gerek olamayacak kadar gzeller. Sanat ise gerekten be para etmeyecek kadar yzeysel bir ey olmak durumunda. nsann kendi kendine bu kadar da olamaz, bu ite bir i var diyesi geliyor. Belli bir mesafe ve belli bir adan bakldnda deien grntler (anamorphose) gibi bu inanlmaz saydaki gereksiz cinsel iliki grnts ve gstergesine anlam kazandracak bir bak as olmal, ama biz imdilik bunlara kar ironik boyutlara ulaan bir duyarszlk iinde yayoruz. Kim bilir, belki de grntlerden oluan bu gerek d evren pornografik zelliklere sahiptir; anlamszlaan sanatn iindeyse zlmeyi bekleyen bir bilmece, izi srlerek aa kartlmas gereken bir sr vardr. Acaba yazgmz bizimle alay m ediyor? Her ey gerek olamayacak kadar gereki grnme sahip olduunda, zayf da olsa bir illzyon retme ansna sahip olabiliriz. Gerek anlamda effaflat sylenemeyecek bu dnyann arkasna ne gizlenmeye allyor? Baka bir zeka trne sahip olunduu mu yoksa bir beyinden yoksun olunduu mu? Modern sanat da bir zamanlar lanetli payn (gsteri, itibar amacyla harcama yaplan dzen)bir paras olmu yani gerekliin iinden gerek d bir eyler fkrtp, onun bir tr dramatik alternatifine benzemeye almtr. Daha ilk ortaya kt andan itibaren hipergerek, cool, effaf, durmadan kendi reklamn yapan bir dnyada sanat hl bir anlama sahip olabilir mi? Daha ilk ortaya kt andan itibaren pornografik zellikler sunan bir dnyada pornografi hl bir anlama sahip olabilir mi? Bu haliyle pornografi, olabilecek en hipergereki biimde kendi kendisiyle dalga geen bir gereklie; cinsel ilikiyi olabilecek en ayrntl ekilde tehir eden bir cinsel gereklie; son olarak da kendi kendisiyle alay eden ve olabilecek en yapay yani ironik biimde ortadan kaybolmaya alan sanatsal gereklie son bir kez gz atmamz salamaktan baka ne yapabilir ki? mgelerle yalnzca ironik bir diktatrlk kurulabilir. Ancak bu ironinin artk lanetli payla bir ilikisi kalmamtr. Bu ironi bundan byle borsada gerekletirilen yasa d ilemlerin yani yapt sradan ilerin kendisine salad auradan yararlanan sanatyla akn ve grdklerine inanmakta zorlanan izleyici kitleleri arasnda kurulan aklanmas olanaksz ve ahlaksz su ortaklnn bir paras haline gelmitir. roni de sanat dnyasnn kurduu komplonun bir parasdr. Hem sanat hem de sanat adna retilen ne varsa ortadan nasl kaldrabileceini sorgulayan bir sanat byk bir sanatyd. Peki ya hi durmadan gereki iler reterek kendi kendini yineleyen sanatlar konusunda neler sylenebilir? ada sanatlarn ok byk bir blm bu kategoriye ait olup, bunlar, sradanl, artklar ve pespayelii bir deer ve ideolojiye dntrp kendi hesaplarna geirmeye alyorlar. Sergilenen saysz enstalasyon, performans almas hem eylerin iinde bulunduklar durum hem de sanat tarihine gemi tm sanatsal biimlerle bir uzlama arayna benzemektedirler. Bunlarn hem zgn ve sradan olduklar hem de be para etmedikleri itiraf edilirken, bir yandan da bir deere sahip olduklar hatta insana ahlakszlk derecesine varan bir haz alma duygusu yaattklar sylenmektedir. Hi kukusuz btn bu pespayelik sanata ironik ve ikinci bir anlam kazandrarak kendi kendini yceltme sevdasndan kaynaklanmaktadr. Ne var ki bu ikinci anlamn en az birincisi kadar anlamsz olduu sylenebilir. nk estetik kavramn n plana kartmak da paay syrmaya yetmedii gibi tam tersine katmerli bir pespayelie yol

amaktadr. Bu sanat anlay be para etmedii iddiasnda olup: Ben be para etmem! Be paralk deerim yok! demekte ve gerekten de be para etmeyen bir eye benzemektedir. ada sanatn iki yzll zetle: Zaten be para etmez bir eyken be para etmeyen, anlamsz, sama sapan bir ey olmay kendine bir hak olarak grmek; be para etmez bir ey olmaya almak ve yzeysel terimler kullanarak yzeysel bir ey olduunu iddia etmekten ibarettir. Oysa bir eyin hibir deere sahip olmadn syleyebilmek iin o konunun uzman olmak gerekir, dolaysyla her nne gelen u yada bu nesnenin hibir deere sahip olmadn syleyemez. Szcn gerek anlamndaki bir anlamszln, anlama bir meydan okuma ve onu alt etme biimi, anlam anlamsz klma, anlama bir son verme sanat olduu ve yalnzca birka nemli eserin bu nitelie sahip olduklar ve onlarn da asla anlamszlk iddiasnda bulunmam olduklar sylenebilir. nsan, Hibir eye benzemeyen bir eyin bile nasl retileceini renmek zorundadr, tpk nasl Ktlk yapldn renmek zorunda olduu gibi. Ayrca borsada gerekletirilen yasa d ilemler, hiliin sahtesini reten sahtekarlar, hibir deere sahip olmamayla vnen zppeler, Hilii deere indirgeyen bir alay insan, yararl amalar uruna Ktlk yapanlar vardr. Sahtekarlarn istedikleri gibi at oynatmasna izin verilmemelidir. Ortaya Hilii da vurabilen gstergeler ktnda yada Yokluk bir gstergeler sistemi tarafndan retildiinde bunun sanatn bana gelebilecek en nemli olay olduu sylenebilir. Anlaml gstergeden yola karak Hibir anlama sahip olmayan bir ey retmek yaratclk gerektirir. (Burada sradanlk yada geree benzeyip benzemediinin bir nemi olmayan bir gereklikten deil gcn asla yitirmeyecek olan dnya adl illzyondan sz ediyoruz.) Bu anlamda imgenin anlamn yok etme, onu hiletirme yeteneine sahip olan Warholun tamamyla yeteneksiz biri olduu sylenebilir. Warhol, yeteneksizlik ve anlamszl imgeyi ortadan kaldrmaya ynelik stratejik bir olaya dntrmtr. Dierleri yeteneksizlikten ticari bir strateji oluturmak amacyla yararlanmakta ve onu bir reklam malzemesine dntrmekte yani Baudelairein deyimiyle ticari mala duygusal bir grnm kazandrmaya almaktadrlar. Yeteneksizliklerinin ve sanat stne bakalarnn azndan hilii bir deere dntrmek (buna doal olarak sanat pazar da dahildir) amacyla bol keseden ekilen sylevlerin arkasna gizlenmektedirler. Bir anlamda yeteneksizlik hibir anlama sahip olmamaktan ok daha kt bir eydir nk hibir anlama sahip olmamak var olmamak anlamna gelmez; hatta uzun uzadya bir eyin neden hibir anlama sahip olmamas gerektiinin aklamas bile yaplabilir. Sanat dnyasnn bir paras haline gelen bu paranoyak tavr ortalkta deer yargs diye bir ey brakmamakta ve yeteneksizlik duygusunun dostlar arasnda, gle oynaya paylalmasn salamaktadr. Sanat dnyasnn kurduu komplo ve sunduu manzara byle bir ey olup varln tm zel allar, tablo asma gnleri, sergiler, onarm almalar, koleksiyonlar, balar ve speklasyonlarla srdrmekte ve baka hibir alanda karlalamayacak cinsten bir ilikiler ann rlmesine yol amaktadr, nk bu insanlar imge adl kandrmacann gerisinde srtlarn yasladklar dnceler sayesinde olduka rahat bir yaam srdrmektedir. ki yzl sanat dnyasnn kurduu komplonun izleyici ayayla ilgili olarak unlar sylenebilir. Sanatlar sanat severleri yeteneksiz olduklarna inandrmaya alarak ters bir tepki vermelerini yani bu insanlarn yaptklar eylere nem ve deer vermelerini salamaya almaktadrlar, zira sanat severlerin kendi kendilerine bu sanatlar bu kadar da yeteneksiz olamazlar bunda bir i var ama ne olduunu herhalde ben anlayamyorum trnden bahaneler reteceklerini ummaktadrlar. ada sanatlar bu belirsizlii yani belli bir dnceye dayanan estetik deerlendirme yapma olanakszln kendi karlarna kullanmakta ve bu sanat yada ortada anlalmas gereken bir ey olmadn anlayamayanlarn sululuk duygularyla oynamaktadrlar. Burada da bir sahtekarlktan sz edilebilir. Belki de bu sanata sayg duyan

insanlar her eyin farkndadrlar, nk grdkleri eyler karsnda sergiledikleri aknlk kendilerince iten ie bir takm sonular kardklarn yani sanatlar tarafndan kandrldklarn, oyun kuralnn kendilerinden gizlendiini ve oyuna getirildiklerini anladklarn gstermektedir. Baka bir deyile sanat dnyasnn (yalnzca sanat eserleri pazarnn finanse edilmesini deil, ayn zamanda estetik deerlerin ynlendirme iini de stlendii) genel bir sahtekarlk dzenine dnt grlmektedir. Ancak sahtekar olan yalnzca sanat dnyas deildir, politika, ekonomi, haber dnyasnn da ayn ekilde kendilerine sorgusuz sualsiz boyun een tketicilerle alay ederek benzer bir su ortaklnn tadn kardklar sylenebilir. Dubuffetye yazm olduu bir yazda Gombrowicz unlar sylemektedir: Resim sanatna kar duyulan hayranlk uzun yzyllar sren bir almann sonucu olup, bunun ounlukla sanat yada esinle hibir ilikisi yoktur. Resim sanat kendi izleyicisini oluturmutur. Bunun aslnda bir tr alkanlk olduu sylenebilir. Buradaki tek sorun dlerini yitirdii ve gznn paradan baka bir ey grmedii bir srada byle bir dzenin nasl olup da varln srdrebildiidir. Eer bu dzen varln srdrecekse bu daha ne kadar srecektir? Yz yl m, iki yz yl m? Uzun bir sreden bu yana alacak yada alp satacak bir sr bulamamalarna karn herkesin gerekliliine inand ve azndan drmedii u saylar gnden gne artan gizli servis kahramanlar gibi, sanata da, varln sonsuza dek srdrmesini salayacak ikinci bir ans tannacak mdr?

SANAT DNYASININ KURDUU KOMPLO ZERNE

GENEVVE BREERETTE CATHERNE FRANCBLIN FRANOSE GALLARD RUTH SCHEPSN YAZARLA YAPMI OLDUKLARI SYLELER

Bu syleiler: A partir dAndy Warhol (Mays, 1990), Franoise Gaillard, in Canal.

LArt entre utopie et anticipation, (ubat, 1996), Ruth Scheps, in Les Sciences de la prvision, coll. Points/Sciences, Le Seuil/France Culture (Ekim 1996). Je nai pas la nostalgie des valeurs esthtiques anciennes, Genevive Breerette, in Le Monde (9/10 Haziran 1996). La Commedia dellarte, Catherine Francblin, in Art Press no 216,(Eyll 1996) Jean Baudrillard ve bu kitabn editrleri bu syleileri yapan ve burada yeniden yaynlanmasna izin veren yazarlara teekkr eder.

OKUYUCUYA NOT NSAN 1997

Jean Baudrillardn ada sanatn iinde bulunduu durumla ilgili olarak taknd tavrn yeni olduu sylenemez, nk Franoise Gaillardn1990 ylnda kendisiyle yapt Andy Warholdan balayalm (in Canal) balkl syleide konuyla ilgili dncelerini szn saknmadan aka dile getirmitir. Bu sylei bu blm oluturan ilk metin olarak yer alrken; Estetik bir illzyona sahip olmak sahip olunan estetik illzyonu yitirmek balkl makalenin Transeuropeennes dergisinde (no 5, K 1994-1995) yaynlanmasndan sonra (bu makale daha sonra 1997 ylnda Krisis dergisinde ve son olarak da 1997 ylnda Sens & Tonka yaynlar tarafndan yaynlanmtr) Ruth Schepsin kendisiyle (ubat 1996) France Culture radyosunda yapt Sanat hem bir topya hem de bir ngr biimi olabilir mi? balkl sylei metni ise blmn sonunda yer alacaktr. Bu ikisi arasnda yer alan iki sylei daha vardr. Bunlardan birincisi Genevive Breerettein (9/10 Haziran 1996 tarihinde Le Monde gazetesinde yaynlanan): Eski estetik deerlerin zlemini ekmek gibi bir sorunum yok balkl syleisi, dieriyse Catherine Francblinin Art Press (no 216, Eyll 1996) dergisinde yaynlanan Sanat adl komedi balyla yaynlanandr. Jean Baudrillardn makalelerinin Libration gazetesinde dzenli bir ekilde yaynland sralarda, bir sreden bu yana stnde durduu konular daha derli toplu bir ekilde ele alarak yazm olduu Sanat dnyasnn kurduu komplo (1996

ylnda Sens & Tonka yaynevi tarafndan yeniden yaynlanmtr) balkl makaleye gsterilen duygusal tepkilere bu syleiler araclyla vermi olduu yantlarn yeterli olduu grlecektir.

ANDY WARHOLDEN BALAYALIM MAYIS 1990 FRANOISE GAILLARD Sanat konusunda yalnzca Warhol, Popart ve Hipergerekilikten sz etmeyi seviyorum. Sanat dnyasnn ok nemli olaylara gebe olduu bir dnemde bana gre, Andy Warhol, herhangi bir nemli deiiklik gerekletirilmeden nce bir eyler yaparak dikkatleri stne ekmeyi baaran tek sanatdr. Bunda belki biraz ans ve kaderin de rol vardr retmi olduu tm almalarda mekanik fra darbeleri, imgelerin, zellikle de kutsallatrd imgelerin sradanl en ok gze arpan zellikler arasnda yer almaktrBtn bu zellikler onun kiiliksiz biri gibi alglanmasna yol amtr. Btn bunlar nce o yapm, ardndan gelenler bunlar taklit etmekten baka bir ey yapmamlardr. Ancak o rettii simlakrlara soylu bir hava vermeyi becermitir! (1990 Yaznda) Venedik Biennalinde sergilenen almalar orada sergilenen tm dier almalarla mukayese edilemeyecek kadar nemli ve nitelikliydi. Andy Warholu yirminci yzyln en nemli isimlerinden biri olarak kabul etmemin nedeni, bu bir dnemden dierine gei yani simlasyonu nce bir imge olarak kabul edip daha sonra da imgeler arasnda hibir fark bulunmad gibi eyler syledii bir srada simlasyona duygusal bir anlam katabilmeyi, duygusal bir grnm kazandrabilmeyi yani olay dramatize etmeyi baarmasdr. Azndan hi drmedii bir sz varsa o da: Ben bir makineden baka bir ey olamamdr. Bu sz ondan sonra ortaya kanlar tarafndan ukala bir tavrla tekrarlanmaya balanmtr. Oysa o bu szleri tm itenliiyle sylyordu. Ben bir hiim ama yine de bir ie yaryorum, ster sanat, ister ticaret, ister reklam dzeyinde olsun her alanda ie yarayan bir makineyim, Ben makinenin ta kendisiyim! diyordu

Warhol, iinde yaad dnyay tm plaklyla resmetmi olup, bu ayn zamanda nl insanlarn yaad post-figratif bir dnyadr (nk ileri ne figratif olarak nitelendirilebilir ne de non figratif, bunlar efsanevi niteliklere sahip eylerdir). Onun dnyas ok zgn bir yer olup, iinde yer alan kiiler de ok zgn insanlardr! Sahip olduumuz veriler ve iinde yaadmz zaman dilimi gz nnde bulundurulduunda, bu ilerin, Duchampnn dncelerinin yeniden yorumlanm bir biimi olup, sanat eserinden ok antropolojik bir olaya benzedikleri sylenebilir. in beni ilgilendiren yan da zaten budur yani nesnenin kendisi. Warhol, toplumsal deerleri kesinlikle hie sayan tamamyla agnostik biridir. mgeyle oynayarak ona bir gereklik kazandrm ve bir gnderenler sistemini temsil etme zelliini yitiren sradan gereklii gklere kartmtr. Ben Warholu modern resmin atas gibi gryorum (bu elikili bir dnce gibi grnebilir, nk modernleme genellikle bir eyleri ykma yok etme sreci gibi grlr. Ancak Warhol modernleme adna her eyi yerle bir etmekten yada yok olup giden eylerin yasn tutmaktan zevk alan biri deildir. Sonu olarak Warhol byle biri yani cool hatta cooldan da te, hibir eyi takmayan biridir. Burada bir makineye benzemekten kaynaklanan bir zppelik vardr ki, onun bu her trl estetik ahlak anlaya meydan okuma biimini seviyorum). Warhol, estetik ve sanat kavramlarna son veren yani bizi bu kavramlardan kurtaran biridir. Warhol, sanat znesi yani sanat kavramn yok etmenin yan sra yaratc eylemi nemsememe konusunda da en cesur davranlar sergileyen kiidir. Kendini bir makineye benzetmekten kaynaklanan bu zppeliin gerisinde yatan bir gerek varsa o da nesnenin, gstergenin, imgenin, simlakrn, deerin giderek g kazanm olduklardr. Bu durumun en gzel rnei bizzat sanat piyasas denilen eydir. Bu alanda her alm satm ileminde deien fiyatlar eylere gerek deerleri zerinden bir fiyat biilmediini; baka bir deyile pazar kavramnn anlamn deitiren ve dolaysyla sanat yaptnn mevcut anlamn yok eden bir deer fetiizmi dnemine girilmi olunduunu gstermektedir. Keza Andy Warholun da artk herhangi bir avant-garde akm yada topyayla hibir ilikisi yoktur. topyadan vazgemeyen ve aradan geen zamana karn onu srdrmeye alan sanatlarn tersine Warhol, topya yani anlamszln merkezine yerleerek ona bir son vermitir. Warhol topya adl bu anlamsz dnyayla zdeleerek onu temsil eden isim haline gelmi ve tm dier avant-garde akmlarn ulamay hedefledikleri bu anlamszlk noktasna varmay baaran ilk isim olmutur. Dierleri bu anlamszlk noktasna sanat ve estetik kavramlarn kullanarak ularlarken, Warhol btn bu araclara son vererek dorudan doruya anlamszlk retmitir. Franoise Gaillard: Siz Warholdan bir fenomen olarak sz ediyorsunuz ancak geride brakt ve bugn mze duvarlarn ssleyen eserler var. Bu konuda neler syleyebilirsiniz?... Evet, biraz da bunlardan sz edelim. Herkes gibi ben de Venedikteki sergide ona ait pek ok rprodksiyon grdm. Hayatmda ilk kez bu kadar ok Warhol iini bir arada gryordum. Burada ciddi bir sergiden sz ediyoruz yoksa gelii gzel bir eyden deilOnun yapt Liz Taylor, Mick Jagger yada Sandalyelerin Prado mzesindeki Velazquezler kadar deerli olduklar sylenebilir! Mao portreleri en az byk ustalarn eserleri kadar uzun yaayacaktr, stelik bunlar tamamyla geliigzel yzeyler zerine yaplm resimler yada serigrafik basklardr! Onun sanata kar olan bu tutumu ok houma gidiyor zira ben de aa yukar benzer bir ey yapmaya yani anlamszlk retmeye, eyleri tamamyla anlamsz hale getirdiim bir sfr noktasndan yola karak zgn dncelerimi ve stilimi oluturmaya alyorum.

Tamamyla zgn bir eyler yapmaya alyorum. Warhol ise her eye sanata, insanlara zgn bir grnm kazandrmaya altBu mthi bir yorum! Oysa sanat dnyasnn seici insanlar iin bu kabul edilemez bir durum. Zira gnmzde anlamn yada geerliini tamamyla yitirmi olan bu seici yaklam savunabilmek olanaksz. Bugn artk sanata zg bir ahlak anlayndan sz edilemez, olsa olsa yzde yz demokratik bir oyun kuralndan sz edilebilir. Bu demokratik olmaktan da te bir ey, tm farkllklar dlayan bir oyun kuraldr. Warhol ii bu noktaya kadar gtrm ama bu konuda kuramsal bir dnce retmemitir, zira bu konuda syledii eyler inanlmaz derecede safa eyler olup, doru olamaz. Zaten bu konular hakknda asla konumazd, nk syleyebilecei bir ey yoktu. Bu yzden de ok eletirildi. Siz onu -estetik terimini kullanm olmamak iin- tarihin belli bir annda belli bir toplumsal gereklik yada toplumsal durumu da vuran kii olarak m gryorsunuz? Evet, gerekliin yokluunu da vuran kii olarak gryorum. Ayn zamanda btn snai rnlere estetik bir grnm kazandran kii. Evet, o, estetii gidebilecei en u nokta yani sahip olduu zellikleri yitirdii ve tam ters bir anlama sahip olduu noktaya kadar gtrmektedir. Bu adan Venedikteki serginin bu dnceyle tam bir uyum iinde olduu sylenebilir. rnein, her an her yerde bulup, kullanabileceiniz trden iddet sahneleri ieren otomobil kazalarndan grntler vard. Bunlar abartl grntler olmaktan ok szcn gerek anlamnda kendilerine gereki bir grnm kazandrlm imgelerdi! Bunlar izleyiciyi zorla kendilerine baktrmaya alan trden imgeler deildir, zira o dnyay olduu gibi kabul etmektedir. nl yldzlarn yaad, iddet reten ve iletiim aralarnn hakknda iren palavralar sktklar ve bizi canmzdan bezdiren dnyay yadsmamakta ve bu dnyaya ait ne varsa hepsine sahip kmaktadr.

Yani dnyann duygusal boyutuna bir son veriyor? Bir anlamda dnya ile izleyici arasna bir mesafe koyup o duygusal etkiyi hafiflettiini sylemek daha doru olur. Ama bu arada ortaya koyduu eylere bilmecemsi bir grnm kazandrd yani bizim tm akl ve ahlakszlyla ortaya koymu olduumuzu sandmz - bu szcn altn iziyorum- sradanl zlmesi gereken bir bilmeceye dntrmektedir. Biz bu gereklii istediimiz kadar eletirebiliriz ama onu ortadan kaldramayz. Olay bu kadar basit. Warholun yan sra Rauchenberg, Lichtensteingibi isimler de almalarnda her konuya el atp, nesnelerden, izgi romanlardan yararlandlar ama bunlar iirsel kalntlar olarak yorumladlar yani bu kalntlara yeniden estetik bir grnm kazandrmaya altlar Evet, onlar aynen dediiniz gibi yaptlar ve kalntlara yeniden estetik bir grnm kazandrmaya altlar. Oysa Warholda kalntlardan deil bir tzden yada en azndan bir tz yokluundan sz edebiliriz. Warholun tavr itenlikten tamamyla yoksun kesinkes bir zppelie benzetilebilecei gibi tamamyla iten olduu da sylenebilir, nk aklayamad bir dnyaya kar tamamyla drste ve itenlikle davranmaktadr. stemeden de olsa bu dnyann doal, tzsel

ve ideolojik zelliklerini yitirmi bir dnya olduunu bilmektedirDnyaya ait imgelerin imge olma zelliklerini yitirmi olduklarn, bunlarn dgc rn olmayan imgeler olduklarn bilmekte ve onlara baka bir grnm yada anlam kazandrmaya almamaktadr. Warholun dnce biimini benimseyebilsek belki bizler de daha salkl bir ekilde dnebiliriz.

Son yllarda A.B.Dye yaptnz ziyaretler srasnda dorudan ya da dolayl bir ekilde Warholun izinden gittiklerini syleyen kimi akm ve sanatlar yada rnein, onun almalarndan yola karak daha da abartl kitsch iler reten Koons gibi insanlarla yaknlatnz.Hatta sizi u anda Avrupann her yerini mantar gibi kaplayan belli bir avantgarde anlayn en nemli kuramcs gibi gstermeye altlar.

imdi bir tarafta Warholun izinden gittiklerini syleyenler var, bir de Warholun ilkel bir simlasyon sanats olduunu syleyerek onunla aralarna mesafe koymaya alan, nk onun yaknlarnda dolamay ok tehlikeli bulan ve asl simlatrlerin kendileri olduklarn iddia edenler var. Dierlerinin onunla aralarna koyduklar bu mesafe New Yorktaki Whitney Mzesinde gerekletirilen bir sergi araclyla izleyiciyle bulutu. Ben de kendime ramen bu olaya bulatm. Gerekten de bu sanatlar benim simlasyon zerine olan yazlarm ve dncelerimden yola ktklarn sylyorlard. Aslnda bir bakma kendi kendimi tuzaa drdm sylenebilir, nk bu sergi nedeniyle ben de onlarla arama bir mesafe koydum, zira simlasyon kuram gerekten de son yllarda sanat evrelerini kasp kavuruyordu. Warholda dahil olmak zere, ben simlasyon olayn, kendinden nce olup biten olaylarn bir devam gibi gryorum. Sanatla ilgilenen insanlarn bir dnce retebilecek, akl yrtebilecek yada u anda olup bitenleri anlayabilecek bir dzeye sahip olmadklarna her geen gn daha ok inanan biri olarak bu hakikati dile getirmemek mmkn m? Bunlar kurnaz ve kendini beenmi insanlar olup daha nceden retilmi hazr eyleri deerlendirdiklerini syleyip bunlar kendi hesaplarna geirip, kopyalayarak ne kadar yeteneksiz olduklarn gstermektedirler, nk asl simlatr kendileridir. Artk anlamn yitirmi bir zmlemenin kantlar arasnda yer alan ve sradanlk, simlasyon, gnderen yitimi gibi terimleri kullanan sanatlar karsnda insan ne yapacan bilemiyor. Whitney Mzesindeki karlamada bu sanatlar benimle daha nce hi grp tartmadklar halde bana saf d edilmesi gereken bir ata gibi davrandlar. Bu olay dierleri arasnda No-go gibi sylediklerimin tek kelimesini bile anlamam olan ok marjinal bir ekoln olumasna yol at. Kimileri gerekten de ok zeki olan ve kendi yeteneksizliklerini kabul edemeyen bu yeteneksiz yazarlarn sylediklerine eklenecek bir ey yok. Yazdklarm gerein kendisi gibi alglayarak simlasyonun yanndan geip giden bu insanlara kendime ramen yardm ve yataklk etmi olduum sylenebilir.

Bunu biraz aar msnz? Bunun ad estetik grnm kazandrma hastaldr. Simlasyon araclyla yeni bir eyler syleyebilmek, meydan okuyabilmek mmkndr.

Ben simlasyon gstergelerinden sz ettiimde insanlar: Eer gerek diye bir ey yok, yalnzca simlakrlar varsa o zaman biz de simlakrlar evrenini seeriz trnden eyler sylemektedirler. Burada sanki kantlanmas zor, ancak bilinli olarak ilenmi bir su vardr. Byle eyler sylemek iin zn yadsmak demektir, nk simlasyon demek dil de dahil olmak zere pek ok eye mecaz anlamlar yklemek demektir. Onlarn gzden kard ey de kesinlikle budur. Simlasyon olaynda belki de gerek ve imgesi, bir gereklik ve yeniden canlandrlm grntsnn gerekten de ayn eylermi gibi alglandklar sylenebilir. in aslna baklacak olursa bunlar eskiden gereklik ilkesi denilen eyi oluturan unsurlard, ancak bugn ikisinin neredeyse birbirlerinden ayrlamayacak bir ekilde i ie gemi olduklar ve bir anlamda maddeyle antimaddenin arparak ortaya kardklar enerji olaynda olduu gibi birbirlerini yok ettikleri sylenebilir. Sonu olarak simlasyon evreni byleyici, doast bir evrene benzerken bu sanatlarn onun akla gelebilecek en can skc yanyla ilgilendikleri sylenebilir Bunun nedeni belki de bu sanatlarn abartl simlasyon aklamalarnn yaplmad bir evrede yaayan bir kuan insanlar olmalardr. Gsterge ve gerek kartlnn ne ie yaradn kavrayamadklar sylenemez mi? Ben ancak bu olaydan sonra A.B.Dde eylerin yaanma srecinin bizimkinin tam tersine benzediini anladm, ama o zamanda bir bakma i iten gemiti. Benim yaptm dsel bir zmlemeydi, dolaysyla senin sylediklerini hem tamamyla yalanlyor hem de tamamyla doruluyor. Bu sanatlar simlakrlarn egemen olduu bir dnyada domulard ve Amerikada simlakr demek gerein kendisi demekti. Bu insanlar daha sonra Avrupaya ynelerek kendilerine uygun olduklarn dndkleri kuramsal dnceler aradlar ve sonu olarak ortaya ne olduu belirsiz eyler kt. Bu konuda Jeff Koonsun taknd tavr ok ak. Onun Warhol sonrasnda ve Warholla karlatrldnda yaplm olanlar yeniden retmekten baka bir ey yapmad sylenebilir. Postmodern iler demek yaplm yeniden yapmak demektir, bunlar o kadar da berbat eyler saylmaz (bir Porno yldz olarak Cicciolinada o kadar berbat saylmaz!). Yani bu insanlarn yaptklar ilerde Warholun nl yldz portrelerinde karlalan o d gc ve dsellik boyutuyla karlalmadn m sylemek istiyorsunuz. Baka bir deyile lm sorunu ortadan kalknca ortaya tamamyla kitsch iler mi kt?

nsann bu ilere bir gz atas bile gelmiyor. nsan Cicciolinay grnce itah kapanyor, ona kar duyulan arzunun evre basksnn bir sonucu olduu sylenebilir. Cicciolina tam Grvin mzelik biri! renin, Warholun serigrafik basklarnn bayalatrd yldz imgelerinde bile lmn, yazgnn varln ok youn bir ekilde hissedebiliyorsunuzOysa Koonsun yaptklar bunlarn kt kopyalar deil berbat eyler, gerekten ok berbat eyler. Onlar grmenle unutman bir oluyor. Belki de bu amala retilmilerdir Ksa bir sre nce gezdiimiz Venedik Biennali de dahil olmak zere tm uluslar aras byk sergilerin giderek daha kt iler sergiledikleri gibi bir dnceyi paylayor musunuz? Be para etmeyecek, berbat iler hi sorun edilmeden iyi ilerle yan yana sergileniyorArtk hi kimse sz etmeye bile demeyecek bu tr ileri grnce armyor.

Herkes bu srecin su orta saylr. Aslnda sylemeye altm ey ritel zellikleri tayan bir evreden gemekte olduumuzdur. Bu bir bakma herkesin dilinden dmeyen yeteneksizlii bir yadsma biimidir. nsann midesini bulandran bu trden yceltme giriimleri sanat dnyasndaki alkanlklara kesinlikle bir son verememitir, nk o dnya bu tr ileri hazmetmitir. Sanat dnyas bu ii kolektif bir mazoist ve kendini savunmaya ynelik sylevle gerekletirmeye almtr, nk bu insanlar para kazanmak ve frsatlar deerlendirmekten baka eylerle de ilgilenmektedirler. Btn bunlar doru eyler ancak sanatsal yaratcl belirleyen ey bu deil. Sergiler ne kadar berbatsa ziyareti says o lde artyor mu yani? Bir Biennale gitmek tpk Grand Palais Mzesini ziyarete gitmek gibi toplumsal bir ritele dnt. Gnmzdeyse sergilenen iler berbat, anlamsz ve bir tzden yoksunlar. Bu gibi durumlarda ben estetik bir deerlendirmeden ok antropolojik bir deerlendirme yapyorum.Tpk politika konusunda yaptm gibiBu adan politika ile sanat dnyas arasnda inanlmaz bir benzerlik olduu grlyor! Ancak estetiin ortadan kaybolmas demek yaplacak bir i kalmad demek deildirBtn kltrler bu sorunu zmlerdir. te yandan gnmzde insann iini burkan be para etmez iler sergileyen ve bu kadar ok sayda ie yaramaz eyin sergilenmesinden aldklar gle ukalalk taslayan yeni kuaklarn aalanmas gerekmezBunlar bu halleriyle bile her eylerini yitirdiklerinin farknda olmayan ve bir tr akl d yntem araclyla kendi kendilerini kandrmay baaran mutsuz ve melankolik entelektellerden ok daha az can skc insanlardr. Kendine olan saygn yitirmediin ve bu ii ok fazla uzatmama kouluyla onlarla ok elenceli bir hafta geirebilirsin!

ESK ESTETK DEERLERN ZLEMN EKMEK GB BR SORUNUM YOK 9/10 HAZRAN 1996

GENEVVE BREERETTE

Genevive Breerette: 20 Mays 1996 tarihli Libration gazetesinde Sanat Dnyasnn Kurduu Komplo balkl bir makale yaynladnz. Bu yaznzda ada sanatn ie yaramaz, be para etmez bir ey olduunu sylediniz. Hangi tr almalar, hangi sergilerden yola karak byle bir yaz yazdnz? Sylediklerim baka ynlere ekilse de benim sanatla bir sorunum yok. Amacm dorudan sanat yada sanatlar eletirmek deil. Ben, sanat eserine antropolojik bir adan

bakyor, onu bir nesne olarak gryorum. Bu nesnenin estetik bir deer katlmadan nceki haliyle estetik bir deer kazandrlm halini karlatryorum. Gnmzde yaamn tm dier alanlarnda karlalan deer yitimiyle estetik alanda da karlayoruz. Bu ok zgn bir durum. Benim amacm sanat ldrp, gmmek deil. Ben gerein lm dediimde bununla ifade etmeye altm ey, u nmzde duran masann yok olup gitmi olduu deildir. Bu ok salaka bir ey olurdu. Ama insanlar bunu hep bu ekilde anladlar. Benim bu konuda yapabileceim bir ey yok. sterseniz soruyu bir de u ekilde soralm: u nmzde duran masay dile getirecek bir yeniden canlandrma sistemi (dilyetisi) olmad zaman neler olup bitiyor? Estetik beeni ve yarglara uygun bir deerler sistemine sahip olmadnz zaman neler olup bitiyor? Sanat bu sorulara yant vermeme, insanlar merak iinde brakma gibi bir ayrcala sahip deildir. Sradanla hi dn vermediini, gzellik ve kabul grm deerlerin kendisinden sorulduunu tekrarlayp duran bir sanatn defterinin drlme zaman gelmiti. Ben sanatn gerekten de byle bir ayrcala sahip olmadn dnyorum. Bence baka alanlar nasl eletiriyorsak sanat alann da o ekilde eletirebilmeliyiz. Andy Warholdan baka bir sanatnn adn vermiyor ve onu ok vyorsunuz. Buna bakarak yazdklarnzn sylendii kadar ar olmad sonucunu mu karmamz gerekiyor? Warholu bir referans olarak almamn nedeni onun sanat alannn snrlar dnda kalmasdr. rettii imgeleri tamamyla antropolojik bir adan deerlendirdiim iin onun hakknda byle eyler syledim. Ben onu estetik bir adan yorumlamadm. Zaten u be para etmez, bu ie yarayabilir gibi eyler syleme hakkna sahip olduumu da sanmyorum. Ama bir yandan da ada sanat be para etmez gibi szler syleyebiliyorsunuz Ben dndklerimi yazyorum. steyen kabul eder isteyen etmez. Eer nemsiz ve ilgilenmeye demeyecek eyler sylyorsam o zaman bo verip yolunuza devam edersiniz, o kadar. Aslnda bu yazy biraz alakalem yazm olduumu dnyorum. Byle bir k noktasndan hareket etmeyebilirdim. rnein yle bir ey syleyebilirdim: ada sanatlar arasnda sanatn be para etmediine dair sylentiler var! Bu sanat be para eder mi, etmez mi trnden sorular soruluyor diyebilirdim. Be para etmezlikten kast nedir? Bu adan yazm olduum yaz tamamyla elikilidir. Yaznn bir yerinde be para etmezlii, hibir ie yaramama eklinde ifade ederken, bir baka yerinde mthi bir zgnlk olarak nitelendiriyorum. rnein, bana bu trden eletiriler yneltilebilirdi ama yaplmad. Bu benim olaylara bak biimimle ilgili bir ey. Bir tr taknt yada belki takntdan da te bir ey. Belli bir sanat anlayndan estetik-tesi olarak nitelendirilebilecek sradan nesnelere sanatsal bir grnm kazandrma anlayna Duchamp ile birlikte getik. Benim Duchampla bir alp veremediim olmad gibi bunun herkesi akna eviren beklenmedik bir olay olduu ortada. Bugn herkes, Duchampnn balatm olduu bu srecin su orta haline gelmitir. Buna bizler de dahiliz. Sylemeye altm ey gndelik yaamda her eye estetik-tesi, ready-madei andran bir grnm kazandrlmaya ve dolaysyla illzyon duygusuna bir son verilmeye allddr. Sradanln sanata, sanatn sradan bir eylere dnt bu karlkl oyun, su ortakl, her ne deniyorsaKsaca i su ortaklndan komplo kurma aamasna gelmitirBiz de bunun bir parasyz. Bunu kesinlikle yadsmadm gibi eski estetik deerlerin zlemini ekmek gibi bir sorunum da yok.

Peki sizin iin sanat ne anlama geliyor diye sorsam. Sanat demek biim demektir. Biimse biim tarihi demek deildir. Biimlerin tarihi deil, yazgs olur. Sanatn da bir yazgs olmutur. Ne yazk ki tm deerlerin darbe alm olduu gnmzde sanat yalnzca para eden bir eye dnmtr. Deerler denildiindeyse insann aklna estetik deer, ticari deer gelmektedirdeerler demek pazarlk edilen, fiyat konulan, alnp satlan eyler demektir. Oysa biimleri baka bir eyin karlnda alamaz yada satamazsnz, bir biimden nasl bir biime geileceine kendileri karar verirler ve estetik illzyon ancak bu ekilde srdrlebilir. rnein, resmin biimsel deiiklie urad soyutlama aamasnda dnya ve gereklik o eski grnmlerini yitirmilerdir. Burada bir resimsel biimin yerini yine baka bir resimsel biime braktndan yani bir tr simgesel dei toku olayndan sz edilebilir. Ancak sonraki yllarda bu, geree sahip olduu grnm yitirtip, baka bir biim kazandrma olay olmaktan karak basit bir yalancktan biimlendirme yntemine dnmtr. Sonra nereden geldii unutularak belki de tekrarlana tekrarlana ayaa dmtr. Pompidou (Paris) Sanat Merkezinde bu konuyu ok gzel bir ekilde ele alp ileyen yaptlardan oluan LInforme adl sergiyi gezdiniz mi? Hayr, gezmedim. Bana gre sanat hl ok byk bir illzyon gcne sahip olabilir. Ancak o tarihsel neme sahip estetik illzyon bugn tamamen anlamn yitirmi yani biimsel adan bilinli bir ekilde hibir ey ifade etmeyen bir eye dntrlm olsa bile bu biimlerle dahiyane iler retilebilir. Ama sorun bu deildir, nk belli bir sre sonra ortaya tamamen anlamsz eyler kmaktadr. Sanat bir tr toplumsal yaam, toplumsal tarih yada politik yaam yanstan bir ayna grevi de yapabilir. Ama o zaman sanal bir biime sahip grnmleri de dahil olmak zere, sanat, bu dnyann neye benzediini, benzeyeceini gstermekten, yanstmaktan baka bir ie yarayamaz. Bu yntemle sanat dnyaya ait gerekleri ok daha gereki bir ekilde sunabilir. Oysa herkesin bildii gibi ,sanat, hibir zaman gerekleri yanstma gibi ileve sahip olmam her zaman bir illzyon arac olmaya almtr. Ama yine de gzel eyler yapan sanatlar olduunu dnmyor musunuz? Hatta ok iyi eyler yapanlar bile var Sizce bu sralarda byle eyler sylemek doru olur mu? Dnyann ne kadar sefil bir yer olduunu grmek beni ilgilendirmiyor. Bu konuda tm deer yarglarn ykp geen biri gibi grnmek istemiyorum ama sanata bir ayrcalk tanmamz gerektiini de dnmyorum. Bu kltre ne kadar ok sahip karsak retilecek kalnt miktar o oranda artacak; yalanc baarlar yalanc gelimelere yol aacaktr. Bu noktada kltrn bir tr reklam grevi yapt sylenebilir Kaba bir ifadeyle olayn beni ok eden yan sanat dnyasnn yapt ukalalktr. Bu ukalalk karsnda tepkisiz kalabilmek kolay deildir. Bu noktaya bir gnde gelmedik. Sanatn nce eylere istisnai, yce bir grnm kazandrabilen, dnyadan daha stn niteliklere sahip bir ey olduu iddia edilmi sonra da bir kanta dntrlen bu dnce herkese dayatlmaya allmtr. Sanatlar ve sanat stne ekilen sylevler araclyla dnce dnyasna yneltilen tehdit ve antajlarn ulat boyutlar hi de hafife alnamaz. Bana sanat ld, bitti dedirtilmesinden holanmyorum. Bu doru deil. Eer ortada sanat diye bir ey yoksa bunun nedeni sanat adna artk bir ey yaplmyor olmas deil, tam tersine haddinden fazla ey

yaplyor olmasdr. Artk bir gereklie benzemekten km bir gereklik ve kendini bir gereklik gibi dayatan ama sanata benzemekten km bir sanattan hi mi hi holanmyorum.

SANAT ADLI KOMED EYLL 1996 CATHERINE FRANCBLIN

Catherine Francblin: Sanat Dnyasnn Kurduu Komplo balkl makalenizin yaynlanmasnn yol at aknln ardndan sylediklerinizin daha geni bir ereve iine oturtulmas gerektii gibi bir dnceden hareketle sizinle bir sylei yapmak istedim. Bana gre bu makalede sanatla ilgilenme nedeniniz Bat kltrne ynelttiiniz eletirileri destekleyecek davran ve ileyi biimleri bulmu olmanzdr

Sanat gerekten de ilgi alanmn odak noktasn oluturmuyor. Ben bu sanat dnyasnn gerek bir yesi saylmam. Hatta sanata kar tpk genelde kltre kar beslediim trden olumsuz nyarglara sahip olduum bile sylenebilir. Bu ereveden bakldnda sanatn dier deer sistemlerinden hibir fark, ayrcal olamaz. nsanlar sanatn tkenmesinin sz konusu olamayaca gibi bir dnceye sahipler. Benim kar ktm ey de zaten bu trden hayalci dncelerdir. Ben konuya antropolojik bir adan yaklayorum. Bu adan bakldnda sanatn artk yaamsal bir ileve sahip olmadn, dier alanlarda karlalan deer yitimiyle sanat alannda da karlaldn, sanatn sahip olduu stnl yitirdiini gryorum. Batnn bu her eyi grselletirme abalarndan sanat da payna deni ald. Oysa hipergrnrlk dzeni bir anlamda bakma srecine bir son vermek demektir. Bu tr bir sanat da grsel dzeyde tketip, az miktarda da olsa keyif alabilirim ancak bunun illzyon yada gereklikle bir ilikisi olmad kesin. Gerek resim sanat gerekse sanat konusunda ok ey yazlp izildi ama bugne kadar hi kimse resimlere bakanlar konusunda pek bir eyler yazp izme gereksinimi duymad. Oysa insanlardan her geen gn bir yandan daha ok sanatsal etkinlie katlmalar istenirken bir yandan da bu konuda konumalar engellenmektedir. O zaman ben de ada sanatn sanatlarn yaptklarndan baka bir ekilde yorumlanp yorumlanamayaca sorusunu sorarm.

Evet biraz da u sanatlar dnyasndan sz edelimSiz var olup olmad belli olmayan bir Sanat dnyasnn kurduu komplodan sz ederek bu insanlara kar ok acmaszca davranyor, bu evreyi oluturan insanlar komplocu olarak nitelendiriyorsunuz

Ben Sanat dnyasnn kurduu komplo diye bir eyden sz ettiimde tpk Kusursuz cinayet balkl metinde sz ettiim trden bir metafordan yararlanyorum. O metinde kurbanlarn kim olduunu syleyebilmek nasl olanaksz bir eyse burada da komployu kuranlarn kimler olduunu belirleyebilmek olanaksz bir ey. Komplo dzenleyen biri yoksa o zaman ayn anda herkesin komplonun hem dzenleyicisi hem de kurban olduu sylenebilir. Politika alannda da durum farkl deildir, zira politika alannda bir yandan hepimiz hem kandrlrken hem de rnein bu politikann olumasna katkda bulunarak, su ortakl yapyoruz. Her eye kar gelitirilen bir tr inanszlk, gvensizlik herkesi iinden kamad iki yzl bir davran biimine doru itiyor. Bu ksr dngsel srecin yaratc ve tketici arasnda net bir ayrm izgisinden sz eden sanat alan iin geerli olamayacan dnyorum. Bu kafa karklnn yol at karlkl etkileim, herkesin katlm, yz yze gelmeler ve dnce alverileri trnden eyler benim canm skyor

Ama ben sizin makalenizi okurken kendinizi bu komplonun dzenleyicilerinden biri olarak grdnz gibi bir izlenime kaplmadmSiz burada daha ok bu iten anlamayan, kandrlmaya allan biri gibi grnyorsunuz

Burada bilinli bir ekilde masaldaki Tuna kylsn yani konu hakknda hibir ey bilmeyen ama ayn zamanda bir eyler olduunu hisseden saf kyly oynuyorum. Ben sylenenlere kar kma hakkm kullanyorum. Szcn gerek anlamnda bana sunulan gstergelerin tuzana dmek istemiyor yani bana dayatlan bilgi ve dncelere bilinli bir ekilde kar kyorum. eylere agnostik bir tavrla yaklaarak bir sonuca ulamaya alyorumBu adan ilkel bir insan gibi davranmak houma gidiyor

Yani saf numaras yapyorsunuz!

Evet, nk bir sistemi eletirmeye kalktnz anda dorudan onun bir paras haline gelirsiniz. Bugn artk ideal bir balang noktas belirleyip, oradan hareketle radikal dnceler retemezsiniz. rnein, politika alannda politikaclar eletirenlerin ayn zamanda politika reten insanlar olduklar grlmektedir. Politikaclar varlklarn kendi kendilerini eletirerek srdrebilmektedirler.. Bu snf suland srece var olabilmektedir de denebilir. En keskin eletiriler bile bu ksr dngden kurtulamamaktadr.

Eletirel yaklam olanaksz klan bu durumun sokaktaki insan harekete geirerek onu eletiriye yneltebilecei gibi bir yanlsama iinde olmadnz sylenebilir mi?

Oyunun bir paras olduklarna inandm ve kendilerine sunulana kr krne boyun edikleri dnlen kitlelerin aslnda hibir eye inanmadklar sylenebilir. Bu anlamda kitleler kendilerine sunulan kltr anlayna kar belli bir ekilde direnmektedirler.

Bu syledikleriniz bana Libration gazetesinde yaynlanan Kleler ve sekinler balkl bir baka makalenizi anmsatt. Bu makalede kitleleri krlkle sulayan sekinleri eletirerek asl kendilerinin kr olduklarn ve kitlelerin eyleri ok daha ak ve seik bir ekilde grebildiklerini sylyordunuzBu politika konusunda doru olabilir ama ayn kitlelerin sanat alannda olan biteni kendiliklerinden ak seik bir ekilde grebilecekleri sylenebilir mi? Sanatla kltrle ilgilenen insanlarn byk bir blm tutucu bir gre sahipler

Politika alannda kitlelerin nasl bir dnceye sahip olduklarn bilememek onlar ynlendirme konusunda yaplan tm giriimleri sonusuz brakmaktadr. Oysa sanat alannda kitlelerin ne dndn karsamak o kadar da zor olmad iin eletirel adan fazla dikkate alnmamalarnda alacak bir yan yoktur. Hi kukusuz insanlarn bir ksm kltrle ilgilenmeyi seviyorlarPolitikann yerini kltrn alm olmas su ortakl dzenine geilmesini de kolaylatrmtr. Ancak kitlelerin sanatla ilgileniyor olmalar kendilerine sunulan deerlere boyun edikleri anlamna gelemez. Kabaca sylemek gerekirse ortada artk bu kitlelerin kar kmasn gerektiren hibir ey yoktur. Artk kltr konusunda neredeyse herkesin ayn dnceleri paylat sylenebilir.

zr dilerim ama ektiiniz sekinler sylevinin ar sa demagojiyle rtt sylenemez mi? Benim iin sol yada sa arasnda bir fark yok. Bir bakma kitleler pek de kandrlm saylmazlar, nk onlar gdmleyen birileri yada nesnel bir smr yok. Buradaki durum daha ok herkesten ayn deerleri paylamasnn istenmesi eklinde aklanabilir. Eer yanlan birilerinden sz edilecekse bu ancak politikaclar ve entelekteller iin geerli olabilir, nk onlar kendi koyduklar deerlere baka anlamlar yklemeye almaktadrlar. Bu deerler onlar nefes alp verircesine yalan sylemeye ittiinden zerk bir politikaclar snf olumakta ve bunlar kendi dlarnda kalan herkesi kendi oyun kurallarna boyun emeye zorlamaktadrlar.

yleyse sorgulanmas gereken ey bizzat demokratik sistemin kendisi midir?

Demokratik rejim giderek ktleiyor. Gnmzde demokrasi aklamalar istatistik veriler zerinden yaplyor, rnein insanlarn ne kadar oy veriyor,vs. Politika dnyas tamamyla izofrenik bir grnm sergiliyor. Dolaysyla bu dzenin bir paras gibi grnen kitleler bu sz dzeyinde kalan demokratik rejimin dnda braklyorlar. nsanlar byle bir demokrasiyle kesinlikle ilgilenmiyorlar. Politik etkinlik ve eylemlere dorudan katlma oran son derece dk.

Sac politikaclar da ayn eyi sylemiyorlar m?

Onlar kitleleri kendi karlar dorultusunda gdmleyebilmek amacyla byle sylyorlar.Gelin bizimle yz yze grn!, vb eyler sylyorlar. Ancak kitleler inanlar ve inandklar deerler stnden sorgulandnda ne sac olduklar sylenebilir ne de solcu. Zaten kitleleri yaltabilmek olanaksz bir ey, hepimiz onun bir parasyzin beni ilgilendiren yan, kitleleri harekete geirebilmek amacyla harcanan tm youn abalarn boa gidiyor olmasdr. Burada nemli olan kitlelerin taraf olmak, yzeysel yorumlar yapmaktan ok kendilerine dayatlan politik dncelere kar nasl direndikleridir. Ayn direnci eylerin estetize edilmesi, kltr alannn iine ekilmesine kar da gstermektedirler. Bu giderek byyen ve nce politik bir gr kazandrlan imdi de kendisine kltrel bir bak as kazandrlmaya allan halkn direndii grlyor. Halk gelimeye, Aydnlanmaya, eitime, modernlemeye, vs kar hep direnmitir. Bu da sizin ok hounuza gidiyor, yle deil mi?

Kesinlikle yle. Eletirinin bir zorunluluk olmaktan kt bir ortamda bunun tek muhalefet yapma biimi olabileceini dnyorum. Bunun da iinden klmas, aklanmas neredeyse olanaksz trden baka bir komplo kurma biimi olduu sylenebilir. Benimki de dahil olmak zere ekilen sylevlerin hibiri ok ak ve seik deildir. Sistemin, varlnn bir teminat olarak grd bu anlalmas g sylevlerin hepsi onunla yz kzartc bir ekilde su ortakl yapmaktadrlar. Ayn ekilde hakimlerin de politika dnyasnn varlnn teminat olduklar sylenebilir, zira politikayla onlardan baka kimse ilgilenmemektedir. Bu sistem varln ancak kendi kendine ikence ederek srdrebilmektedir. te yandan kitleleri politika, toplumsal ve estetik dzenin egemenlii altna girmekten alkoyan bir cehalet, aklamasn yapamadmz bir eyler varBuna karn biz her geen gn politikayla daha ili dl, daha toplumsallam, estetik beeni dzeyi ykselen kitlelerden sz etmeyi srdryoruz. Gnn birinde kusursuz bir toplumsal dzene kavutuumuzda ortalkta toplumsal dzenden dlanmlardan baka kimse olmayacak. Ayn ekilde her eyin kltrn egemenlii altna alnp, her nesneye estetik bir nitelik kazandrldnda o zaman da estetik nitelie sahip nesnelerden sz edebilmek olanakszlaacak Sistem kusursuz bir grnme kavutuka baz eylerle zdeleip baz eyleri dlyor. rnein enformatik alanndaki sistemin gelime hz arttka kendi haline terk edilenlerin says da giderek artyor. rnein, Avrupa Birlii diye bir eyin gerekletirilmesinden sz ediliyor ama Avrupallar byle bir irade sergiledike, Avrupa Birlii diye bir ey ekillendike de herkes buna kar kyor. Gnn birinde belki Avrupa Birlii diye bir ey olacak ama ngiltere, baz blgeler, vs bu birliin iinde yer almayacaklar. Bir teknisyenler kastnn dayatmasyla gerekletirilen biimsel deiiklikler vardr bir de toplumlarn kendi arzu ve iradeleriyle yaama geirecekleri gerek deiiklikler. u anda bunlar arasnda herhangi bir iliki yada uyumdan sz edebilmek olanaksz grnyor. Baz eyleri tepeden inme yntemiyle halledemezsiniz. Zira tepedekilerin bak asyla toplumlarn bak as arasnda ok byk farklar olabilir. Bu konuda byk iler baarldn iddia edenlerin tam bir hayal dnyas iinde yaadklar sylenebilir. Evrensel niteliklere sahip sylevler ektiklerini sananlar uzun bir sreden bu yana kendileri syleyip kendileri dinlemekten baka bir ey yapmyorlar. Toplumlar da byle kurmaca olaylara bayldklarndan bu olay sonsuza dek srp gidebilir

Az nce izleyicinin duyarszlndan sz ettiniz ancak makalenizde daha ileri giderek tketiciler hakl zira ada sanat be para etmez bir ey anlamna gelebilecek szler sylemitiniz. Bu ounluun sesine kulak vererek sanattan sz edebilmek mmkn m? Eer ortalkta sanat adna bir eyler syleyebilecek birileri varsa onlarn asl o aznlk iinde yer almalar gerekmiyor mu?

Bu aznlk sanattan sz edebilir ama sylediklerinde zgnlk adna hibir ey gremiyorsunuz . rnein, u sralarda Bacon zerine tonlarca yaz yazldn gryorum. Benim amdan bunlar bombo yazlar. Btn bu yorumlarda sanki sanat evrelerinin iine yarayabilecek bir ortadan kaybolma biiminden sz ediliyor. Szcn gerek anlamnda bir kltrden sz edilen bir yerde bu trden nesneler nasl bir ileve sahip olabilirler ki? Yeniden ilkel toplumlara benzeyecek halimiz yok, nk antropolojik zellikler tayan bir kltre sahip toplumlarda her nesne genel bir ilev yada anlam sistemine boyun emek durumundadrBir ey hakknda yaz yazp, okutarak ona bir zgnlk kazandramazsnz. Bu ok dar bir ereve iinde gerekletirilebilir o zaman da nesne bir fetie dnr. Klasik bir yapya sahip toplumlarda da el deitiren simgesel nesne says kstldr. Bu toplumlarda belli bir snf ok da byk bir nem atfetmedii bu simgesel nesneleri kendi arasnda paylar, toplumun geri kalann da bu ie bulatrmazd. Oysa bugn herkesin sanata ilgi duymas isteniyor, ama bu sanat insann yaantsnda herhangi bir deiiklie yol aabiliyor mu? nsan heyecanlandrabiliyor mu? Bu sanatn derdi ne? Sanatlar dnyasnda styap ylesine belirleyici bir hale geldi ki kimse nesneler yada olaylarla dorudan, yz yze ilikiler kuramyor. Araclar devreden kartp nesneye dorudan yaklaabilmek neredeyse olanaksz. eylerin ancak deerlerinden sz edebiliyorsunuz yoksa biimlerinden deil. Bir biime sahip bir ey olarak nesnenin kendisinden, neden orada olduundan sz edebilmek neredeyse olanaksz. O zaman da biim ne anlama geliyor sorusunu sormadan edemiyorsunuz. Ben deerle ilgilenmiyorum, ben anlamsz olduklarn sylediim bir nesne yada olayn evresini yine de nasl etkileyebildiiyle ilgileniyorum. Ben estetik kavramn yani nesnenin sahip olduu gerek deerin kltrel deer tarafndan gizlenmeye allmasn eletiriyorum. O zaman nesnenin neye benzedii bir trl anlalamyor. nk ekilen sylevler yada bu nesnelerin etrafnda kmeleen kitlelerin merakl baklar ona yapay bir ekicilik kazandryorBenim Nesneler Sistemi (1968) balkl kitabmda sylediklerimin bugn estetik sistem iin de geerli olduu sylenebilir. Belli bir noktadan sonra, nesneler, ekonomik adan asl ilevlerini yitirmekte ve zincirleme bir ekilde birbirlerini dourmaya balamakta, dolaysyla insanlar da bu nesneleri deil, bir gsterge sistemini tketmeye balamaktadrlar. Estetik alannda da ayn eyler olmaktadr. rnein, Baconun yapt iler resmen bir gsterge konumuna sahip olup hi kimse bu ilerden bir ey anlamasa da herkes o ilere kendine gre bir anlam ykleyerek onlara bir zgnlk kazandrmaktadr. Ancak gnmzde gstergeler stne oturtulan bir eitim ve antaj sisteminin tesine geebilmek her babayiidin harc deildir. Biimin yeniden n plana kartlabilmesi iin mevcut yorumlama sisteminin ortadan kalkmas gerekmektedirzgnln ortadan kayboluu ancak zgn bir ekilde aklanabilir. Oysa mevcut kltrel sistem tersine her eyin arabuk olup bittii, bir gei dnemini andran, gsterecek bir eyi olmayan bir sistemdir. Ben bu kltrle ilgilenmediim gibi bu kltrn bana gelebilecek her trl ktle de olumlu bir gzle bakyorum.

Le Monde gazetesi yazarlarndan Genevive Breerettele yapm olduunuz syleide doru eyler sylemek gibi bir iddianzn olmadn ve herkesin sizinle ayn grleri paylamak zorunda olmadn sylyorsunuzBu szler tam olarak ne anlama geliyor? Sanat hakknda sylediklerimi bir doktrine dntrmek gibi bir niyete sahip olmadm anlamna. Ben nasl kendi oyun kurallarm belirleyip bu dorultuda azmdaki baklay kartp ortaya koyuyorsam, dierleri de ayn ekilde davranp kendi azlarndaki baklay kartp nmze koyabilirler. Baka bir deyile benim sylemi olduklarm kendi balarna bir anlama sahip olamazlar. Her ey bu dncelere kar nasl yantlar retileceine bal. Sanat nesnesi bugn bir feti nesneye yani yalnzca bir nesneye benzemektedir. Ben nesnelerin bylesine kategorik bir ekilde dayatlmalarna ve kar tarafa bir sz hakk tannmasna kesinlikle kar kyorum. Bir sz hakk tannyor ama bu sz hakk bir bar ve uzlama amal olmaktan ok bir tekiletirme ve meydan okuma eklindedir. Burada ortaya yeniden biim sorunu kmaktadr. Oysa biim, dnyayla ilgili gerekleri sergilemekten ok bir oyun, bir eyler gstermeye yarayan bir aratr

Yazm olduunuz makalenin kolay kolay hazmedilememesinin nedenlerinden biri sizin de bizzat imgeyle ilgileniyor olmanz. Siz de fotoraflarnz sergiliyorsunuzBu durumda bazlar kendi ilerinden birinin ihanetine uradklarn dndlerSiz neden fotoraf ekiyorsunuz? Fotoraflar kendim iin ekmi olsam dahi bir yerlerde sergilediim andan itibaren insanlarn kafasnda doal olarak bir takm sorular olumaya balyor. Bu soruya ak bir yant verebileceimi sanmyorumAma fotoraf ekmeyi ok seviyorum ve bu ii yaparken de kendimi mevcut fotoraf kltrnn tamamyla dnda kalan bir yerlere oturtuyor, nesnel yada znel hibir davurum aray peinde olmadm sylyorum. Ben bir anda karma kan ve sanki bu dnyaya ait olmayan bir , bir rengi yakalamaya alyorum. Sanki o anda o fotoraf eken kii ben deilmiim gibi geliyor Baka bir deyile bir eyin fotorafn ekmeye karar verdiiniz anda sanki siz ortadan kayboluyorsunuz ve fotorafn ektiiniz ey n plana kyorFotoraflarmn gzel yada irkin olduklarnn sylenmesi beni hi mi hi ilgilendirmiyor. Ben fotoraf makinesi araclyla nesnelerle antropolojik bir iliki kurmaya alyorum (hi insan fotoraf ekmem). Bakacak kiiyi artacak bir grnt ekmeye alyorum. Bu trden fotoraflar ekmemin nedeni bu fotoraflara bakan kiilerin bunlara genellikle fotoraf olarak deil, bir sanat eseri gibi yaklamalar ve deerlendirmeleridir. Ancak bu yaklam biiminin elinden kap kurtulabilmek neredeyse olanaksz, nk bu fotoraflar galerilerde sergilemeye baladnz andan itibaren kltrel nesnelere dnyorlar. Ben fotoraf adl dilyetisinden yalnzca biimsel anlamda yararlanyorum yoksa gereki fotoraflar ekmek gibi bir derdim yok. in en g taraf da bu biimden nasl yararlanacanz bilmek. nk ayn dnceyi da vurmann bin bir tane yolu var, ama siz bu biimi ona en uygun fikirle bir araya getiremezsiniz ektiiniz fotoraf hibir eye benzemiyor. Bu dilyetisinden yada Barthesn deyimiyle bu punctumdan bir biim, bir kandrmaca olarak yararlanabilmek her geen gn daha da zorlayor. Biim deere bir son verebilir. Deerle biim yan yana getirilemez. Eletiri de artk bu srecin bir parasdr. Biim deer dei tokuunu engelleyebilir. Biimsel dnm kavramnn bulunmad bir yerde biimden sz edilemez. Biimsel dnm devreye herhangi bir deer kavram sokulmadan bir biimden dierine geilmesini salar. Biim kendiliinden estetik yada ideolojik bir anlama sahip olamaz. Burada devreye illzyon

dediimiz ey giriyor; baka bir deyile bir biim hibir anlama sahip olmadan baka bir biimi artrabilir. Bu olguyla rnein iir alannda da karlayoruz. Bir iirdeki tm szckler birbirlerini artrmakta ve iirsel olmaktan baka bir ey istememektedirler. Ancak bu arada bu szcklerle dnyaya dair bir eyler sylenmeye allmaktadr. Bu szcklerden yola klarak somut, ie yarar bir anlam retilememesinin hibir nemi yoktur. Bence szckler gnmzde artk kesinlikle ykc bir deere sahip olamazlar. Buna karlk biimlerin ykc olabileceklerinden en ufak bir kuku duymuyorum. Tm fikirler yada kavramlar tersine evrilebilir. yi ktye, gerek sahteye dnebilir, vsMaddi bir nitelie sahip olan dilyetisine ait szckler anlamlarn yitirdiklerinde geriye yalnzca biimsel, bombo szckler kalyor. Bu bo biimlerin estetik olandan daha ilkel ve kesin hatlara sahip olduklar sylenebilir. 1970li yllarda Caillois, bir makalesinde Picassoyu tm estetik deerlere son veren ok nl biri olarak nitelendiriyordu. Picassodan sonra ilevsel nesneler dnyasndan baka ve ondan bamsz bir nesneler, fetiler dnyasndan sz edilemeyeceini iddia ediyordu. Gerekten de estetik dnyada her eyin fetiletirildii sylenebilir. Ekonomi dnyasndaysa para her ne ekilde olursa olsun hi durmadan dolanmak zorundadr, aksi takdirde deer diye bir eyden sz edilemez. Ayn kural estetik nesneler iin de geerlidir; baka bir deyile estetik bir evrenden sz edilebilmesi iin estetik nesne saysnn her geen gn artmas gerekmektedir. Bu durumda nesnelerin her eye biimsel bir grnm kazandrma yani snrsz sayda biim retimine yol aarak biime son vermek gibi akl d bir ileve sahip olduklar sylenebilir. Biimin en byk dman ortalkta dolanan snrsz saydaki biimdir.

Bu konuda daha nceki dnemlere zlem duyar gibisiniz ama byle bir dnem herhalde hi var olmad

Hayr var olmad ve ben zaten bu yzden tutucu biri deilim, gemie ait gerek bir nesneyle mazide onunla kurulan trden ilikiler kurmaya almam. Byle bir ey yapmak saclarn duyduu zlemi yaatmak anlamna gelebilir. Ben bir nesne artk yoksa yoktur, hakikat diye bir ey yoksa yoktur dncesini kabul ediyorum ancak bir yandan da o nesneye zlem duymay ve tanrsal bir bak asyla yarglamay srdryorum nk ona baktmda tm dierleri bana tamamen anlamsz geliyor. Bu zlem duygusundan vazgemek sz konusu olamaz. Bu zlem duygusuyla bugn artk hibir yaratc eylemde karlamyoruz. Bu zlem duygusu hissedilen boluk yada anlamszlk duygusunun olumlu bir ekilde srdrlmesine n ayak olabilir.

SANAT HEM BR TOPYA HEM DE BR NGR BM OLABLR M?

UBAT 1996 RUTH SCHEPS

Ruth Scheps: Son makalelerinizden birinde Sanat anlay gelecee ynelik olmay brakarak gemi zerinde younlamaya balad!11 dediniz. Bu resim sanat -belki de daha genelinde tm sanat alanlar- sahip olabilecei ngr ilevini yerine getirmekten vazgeti anlamna m geliyor?

Metni yazld gibi anlarsanz evet bu anlam kar, ancak bu biraz iin kolayna kamak olur zira, sanatn kendi kabuuna ekildii, bak alarnda bir tr duraklama olduu hi kukusuz dorudur. Eer bir zamanlar gerekten avant-garde diye bir eyin bir anlama sahip olduu dncesi kabul grecek olursa bu durumda avant-garde topyalarn yerlerini eskilere dn topyalarna brakt ve bugn sanata byle bir anlayn egemen olduu sylenebilir. O makalede sanatn gemie zg tm biimleri az ok aslna sadk kalarak yada kalmadan yeniden yaatmaya alt, hem ok eski hem yeni biimler arasnda geliigzel bir ekilde gidip geldii yoksa bu biimlerden yola karak ortaya yepyeni eyler koymak gibi bir derdi olmad sylenebilir. Belki estetik evrenin de fiziksel evren gibi bir sonu vardr. Ancak eylerin eninde sonunda almalar gereken grnm aldklarna hepimiz tank olduk. nsanlk izgisel bir gelime anlayna uygun bir ekilde her geen gn daha ok gelime gstermez. Hele sanatn izgisel bir gelime anlayna uygun zelliklere sahip olduu hi sylenemez. Sanatn bir balang ve bir biti noktas olabilecei gibi bir dnce hi kimsenin aklndan bile gememitir. Sizi dinlerken sanki dnyann sonu gelmi gibi bir kanya kapldm. Yakn gemie bir gz atp yirminci yzylda ortaya kan deiik avant-garde akmlarn sanatya nasl nc bir kimlik kazandrdna bir bakalm istersenizBenim de eylerin bir sonu olmas gerektii gibi bir saplantm var, ancak benim olaylara bu ekilde yaklamamn nedeni tamamyla meraktan kaynaklanyor, nk ben varsaymlarda bulunuyor ve varsaymsal sonular kartyorum. Bu bak asndan bakldnda benim amdan ekonomiyle sanat arasnda bir fark kalmyor. Bence asl sorulmas gereken soru yirminci yzylda yaanan olaylarn sanat ne lde etkilemi olduklardr. rnein, ortaya Duchamp diye bir adam ktnda sanatn bana neler gelmitir?

Hatta belki daha ncesine, 1875 ylna gidilerek sanatn bu tarihten itibaren kltrel yaam nasl etkilemi olduuna baklabilir.

Eski ekiciliini yitirmesine yol aan soyutlamayla birlikte sanatn baka bir grnme brnd doru. Soyutlamann muazzam bir olay olduu sylenebilir, zira yeniden canlandrma sistemine bir son vermitir yoksa sanata deil. Bununla birlikte ben
Estetik bir illzyon retmek, retilen estetik illzyonu yitirmek, revue Transeuropennes, no 5, K 19941995. Ayn balkla coll. Morsure Sens & Tonka yaynevi tarafndan 1997 ylnda Pariste yaynlanm olup bu baskda yeniden yaynlanmtr.
11

soyutlamaya yine de iki ayr pencereden bakyorum. Birinciden baktmda soyutlamayla birlikte sanat kavramnn yenilendiini gryorum. kinciden baktmdaysa bunun sanat asndan tehlikeli saylabilecek bir anormallik olduunu, zira soyutlama zaman iinde nesnesini analitik bir ekilde sunmaya (modernleme srecinin kendisi gibi) almtr. Baka bir deyile resim olaynda boyutlu figratif imgeler devre d braklarak nesne ve dnyayla ilgili analitik bir gereklik sunulmaktadr.

Bunun bilim alanndakine benzer bir giriim olduu sylenemez mi?

ster toplumsal ister bilimsel olsun bunun btn modernleme giriimlerinde karlalan bir sonu olduu sylenebilir. Zaten tam da bu noktada aklma sanatn bilimsel bir yolsuzluun ya da en azndan nesnel dncenin kurban olup olmad sorusu taklyor. Nesneyi ve dnyay olabilecek en yaln unsurlarna indirgeyerek sunma giriiminde bulunmak; yeniden canlandrma adl yanstc sreci dlayarak dnya hakknda baz temel gereklere deinmek devasa bir giriim olarak nitelendirilebilecei gibi ok tehlikeli bir giriim olarak da nitelendirilebilir. Zira sanat gl bir illzyon retim aracdr (en azndan ben yle olmasn umuyorum!) yoksa analitik bir gereklii daha gzel bir ekilde ifade etmeye alan bir ey deil. Dolaysyla bu dnemle ilgili sorulara ak seik yantlar verebilmek olanaksz. Ancak benim amdan olay tetikleyen kii Duchampdr (burada Duchamp kutsallatrmak gibi bir sorunum yok); baka bir deyile ready-made olay sanatsal eylemin znel boyutunu askya alarak bunun sradan nesnenin sanat nesnesine dntrlmesinden ibaret bir eylem haline geldiini gstermektedir. Bu adan sanat yapmak sihir yapmak gibi bir eydir; baka bir deyile kendisine estetik bir nitelik kazandrlan sradan nesne tm dnyann bir ready-made gibi alglanmasna yol amaktadr. Duchampnn gerekletirdii bu eylemin tek bana hibir anlam ve neme sahip olmad, ancak ondan sonra sradan dnyaya estetik bir grnm kazandrlrken, estetik dnyaya da sradan bir grnm kazandrld grlmektedir. Baka bir deyile sradanlk estetiin yerini alrken bu arada geleneksel anlamdaki estetie de gerek anlamda bir son vermitir. Btn dnyann estetik bir grnme kavuturulmaya allmasysa benim amdan bir bakma hem sanat hem de estetiin sonu anlamna geliyor. Daha sonraki gelimelerin gemie zg sanatsal biimlerin yeniden yaama dndrlme giriimleri de dahil olmak zere- tamam (ie, olay yada bunlarn remakeleri) ready-made olarak nitelendirilebilir. Sanat tarihine ait biimler hi deitirilmeden olduklar gibi braklabilmektedir, bunlar birer ready-madee dntrmek iin baka bir boyuta tamak yeterli olabilmektedir. rnein, Milletnin Angelus adl tablosunu kafasna gre yeniden reten Martin OConnors gibi. Ancak byle bir resim Duchampnn kusursuz olarak nitelendirilebilecek sihirli ilemine oranla tam bir ready-made olarak kabul edilmeyebilir.

Bir ncye benzeyen Duchampnn son ngr sahibi sanatlardan biri olduu sylenebilir mi?

Bir adan tm yeniden canlandrma biimlerine, zellikle de znel davurum, illzyon retimi gibi eylere son verdii sylenebilir; baka bir deyile btn dnya bir readymadese o zaman biz de olduklar yerlerden alnp bir sre sonra mze olarak adlandrlmak zorunda kalnacak mekanlara tanan bu nesnelere bakarak hl sanat kavramna inanyor gibi

yapabilir yada onu bir tr fetiizme dntrebiliriz. Ama mze denilen yer, szcn artrd gibi bir tr mezardr. Btn bunlara karn her eyin sona ermi olduu sylenemez. Baka bir deyile Duchampnn yazd ve genel estetik anlayn dna kamayan -estetik bir nitelie sahip olmayan eyler- senaryo erevesinde bizi byleyebilecek olaylarla karlaabiliriz! mgeyi tamamen anlamsz hale getiren bir baka sanat da Andy Warholdur. Bunun inanlmaz bir deneyime benzedii sylenebilir, ancak sanat tarihiyle uzak yakn bir ilikisi olamaz.

Yirminci yzyln ikinci yarsnda sanatn yaam deitirme gibi bir iddiadan byk lde vazgemi olduu sylenemez mi?

Ben tam tersine sanatn daha da ileri giderek yaamn kendisi olmaya altn dnyorum.

Yaam deitirmekten farkl bir iddiadan m sz ediyorsunuz?

Olaya Hegelci bir bak asndan yaklaacak olursak gnn birinde sanatn sonunun gelmesi kanlmaz grnyor. Tpk Marx asndan ekonomi yada politikann gnn birinde sona ermeleri gerektii gibi, nk bu dnceye gre yaam deiecek ve bunlara gerek kalmayacaktr. Bu durumda sanata baka bir eye benzemekten baka bir seenek braklmamaktadr ama yaam iin ayn ey sylenebilir mi? Bu parlak kuramsal dncelerin hibiri yaama geirilemedii gibi, olan bitene baktmzda ,sanatn, yaamn her alann kapsayan ve dnyay bir tr Disneylanda benzetmeye alan genel bir estetik anlay erevesinde yaamn kendisi olma gibi bir aba iine girdii grlmektedir. Baka bir deyile her eyi satn alarak dnyay bir tr Disneylanda benzetmek isteyen Disney irketi gibi davranmaktadr.

Siz buna simlakr diyorsunuz.

Evet ama bu terim imdi pek ok eyi kapsyor. Bir zamanlar simlakr gereklikle oyun oynamak anlamna geliyordu. Oysa burada sorun mevcut dnyann bir tr Disneylanda dntrlmesidir, baka bir deyile dnya sanal dzeyde havas alnarak ambalajlanmaya allmaktadr. Walt Disney kendini nasl sv azota yatrttysa bizi de ayn ekilde sanal bir gerekliin iine gmebilirler. Disney irketinin New Yorktaki 42. Caddeyi satn alarak dnyaca nl bir Disney elence alan haline getirecei syleniyor. Bu durumda ad geen caddede alan fahieler ve pezevenklerin Disney estetiine boyun een bir sanal gereklie ait figranlara benzemekten baka seenekleri olamaz! Bu biimsel dnm benim zmlemesini yapm olduum simlakr yada simlasyondan ok daha nemlidir. Bunun Guy Debordun Gsteri toplumu (1967) balkl kitabnda szn ettii eyle de bir ilikisi yoktur. O dnemde ok arpc bulunan bu zmleme gnmzde insanlar ayn ekilde etkileyemiyor. nk toplumlar artk baka bir dnyada yayorlar; baka bir deyile gsteri dnemi sona erdi, gsterilenle izleyen arasndaki mesafe ortadan kaldrld, kendinizden baka birisi gibi grnmenizi

salayan yabanclamadan artk sz edemiyoruz. Peki ne oldu diye sorulacak olursa, yant, dnyann yerini dnyay kusursuz bir ekilde yeniden canlandran grntleri yada aynsnn tpks ald yani gerekliin yerine grntleri geti ve o gnden bu yana ready-made tm dnyaya dald olabilir. lk ortaya kt sralarda Duchampnn sra d bir numara ektii ve bunun daha nce hi karlalmam yepyeni bir eylem biimi olduu sylenebilir. Ama sonu olarak sanatn yok olmasna yol at.

Gnmzde sanatn, gelecein toplumunun tamamyla sanallaaca gibi bir ngrde bulunduu sylenemez mi?

Gnmzde sanat galerilerinde sergilenen eylerin sanatsal atklar olduu sylenebilir. New Yorkta pek ok galeri kapand, ayakta kalanlar plerle idare ediyorlar; baka bir deyile atk ok sk karlalan temadan te bir ey haline geldi. Sanatn ham maddesini dklam malzemeler olutururken, sanatsal stiller pler tarafndan belirleniyor. Bu durumda aklnza eseni yapabileceiniz sylenebilir ki, bu yaklam da zaten insan sanal bir gereklie gndererek imgenin bir paras haline getiriyor (oysa imge bugne kadar dnda kalnmas, uzaktan baklmas gereken bir eydi). Devreye videonun girmesiyle birlikte imgeyi iselletirebilmek, en ince ayrntlarna indirgeyebilmek ve o imgeyle hibir ilikisi olmayan bambaka eyler gsterebilmek mmkn hale gelmitir. Byle bir ey benim amdan sanatn sonu anlamna gelmektedir, nk bu daha ok teknolojik bir etkinlie benzemektedir. Ne yazk ki gnmzde pek ok sanatnn bu yntemi setii grlmektedir.

Ortal bu trden eylerin kaplamasn kimi alardan olumsuz mu buluyorsunuz?

Hayr! Benim bu sanat dnyasyla hibir ilikim olmad iin olaya ierden bakarak deerlendirme yapmam sz konusu deil. Ben bilgisayar kullanmay bile bilmeyen biriyim! Dolaysyla konuya metafizik olarak nitelendirilebilecek bir pencereden bakyor ve bulunduum yerden btn bunlarn tamamn dlyorum. Gnmzde iyi ki mi desem yoksa ne yazk ki mi desem gelecek olma zelliini yitirmi bir gelecekte neler olup biteceini ngrebilme olana tanmayan bir gerek zaman dilimi iinde yaadmz sylenebilir. Artk gelecek zaman diye bir ey yok; baka bir deyile grmenin balarnda eyler tersine dnd yani gelecek gemii referans olarak ald ve ondan bir bellek olarak yararlanyor demitim. Burada bir gerek zaman diliminden, hemen o anda gerekletirilen ve bir tr ready-madei andran bir eyden yani gerekle grnts arasndaki minimal bir zamansal farkllktan sz edilebilir.

Gemite gerekle grnts arasndaki bu minimal zamansal farkll gsteren pek ok yapt var.

Kesinlikle. Sanat denilen ey atfta bulunma, kendi hesabna geirme ve sahip olduu biimleri srekli yeniden canlandrmaya alan bir eye dnt. Ancak bir bakma her eyin bir eylere atfta bulunduu, gemite her konuda metin retildii ve her eyin daha nce var

olmu olduu sylenebilir. Ancak bu gnmze zg atfta bulunma ve yeniden kendi hesabna geirme yntemi reten, simlasyon zellii tayan biimlere sahip sanatn artk sanatsal deerlere inanmayan bir kltre zg fosillemi ironik biimler rettii sylenebilir. Bana gre sanat evreleri eskiden olduu gibi sanatn gerek anlamda bir gelecei olduuna inanmyorlar. Bu deil, bir nceki Venedik Biennaleinden sonra (1993) kendi kendime sanat dnyasnn bir komplo kurduundan hatta su ilediinden sz ettiimi hatrlyorum. Bu sanat anlaynn be para etmezlik dncesi zerine oturtulduunu, retilenleri aalamadan, hemen herkesin atklar, pler, be para etmez malzemelerden yararlandn, herkesin sradanlk ve anlamszla sahip ktn ve hi kimsenin ben sanatym demediini grdm.

Gerekten hepsi mi?

Bize ayn anda iki ayr sylev ekmeye altklar ancak estetik terimlerle ifade etmek gerekirse egemen ve politik adan doru olan: Kendimi plerle ifade ediyor, be para etmeyen, tamamen anlamsz eyler sergiliyorum eklindeki yaklamdr. Bu hem bir moda hem de sanatlar arasnda ok yaygn olan gncel bir konudur. Sanatlar tamamyla anlamszlam bir dnyada yayor olabilirler, ama iin can skc olan yan bu anlamszl ok can skc bir ekilde dile getirmeleridir. Ne var ki, btn bunlara ramen iler yolunda gitmekte; galeriler, eletirmenler ve sanattan anladn sanyor gibi yapmaktan baka bir seenee sahip olmayan izleyicinin desteiyle arklar dnmekte, sanat saysnda art grlmektedir. Btn bunlarn insan zerinde dnyadan kopuk kendi kendine alan bir makine izlenimi brakt sylenebilir.

Da kapal bir dnya m?

Evet, kendinden bakasna kulak vermeyen bir dnya.

Eer sizi doru anladysam bu kendinden bakasna kulak vermemeyi, bir zgrlk olarak deil, bir kendi kendini kayrma biimi olarak gryorsunuz.

Tabii ki sanat dnyasnn yeleri kendi aralarnda kendilerine her geen daha byk bir deer biiyorlar. Buna karlk sanatsal bir deere sahip olduu sylenen nesnelerin maddi deeri de her geen gn artyor. Bunun dil dzeyindeki karl sanat piyasasnn gerek ekonomik deerler stne oturan bir piyasadan tamamen bamsz, inanlmaz bir gelime gstermi olduudur. Sanat piyasas konusunda da estetik konusunda sylediklerimizi yani gerek dnyadan tamamyla kopuk olduunu syleyebiliriz. (Ama ben gerek dnyaya da pek fazla inanmadmdan bu bir sorun yaratmyor). Sanat dnyasnn bir mafyadan ok, kendi koyduu oyun kurallarna gre oynad, dolaysyla bu kurallarn ortadan kaybolmas durumunda kimsenin bunun farkna varamayaca sylenebilir. Ancak imdilik bu kurallar giderek daha yerleik bir grnme sahip olurken, deerin taht giderek sallanmaktadr. Aralarnda birka istisnann bulunduunu kabul etmekle birlikte, benim komplo olarak nitelendirdiim ey bunlardr.

Bu istisnalar konusunda birka isim verebilir misiniz?

Sevdiim isimler arasnda Hopper ve Bacon var. Warholun bende ayr bir yeri var. Warhola her zaman metafizik bir adan yaklamaya altm, onun hakknda yazdklarmdan bir tr referans gibi yararlandm yoksa ona hibir zaman bir sanat gzyle bakmadm (ona bir sanat muamelesi yapmak elikiye dmek olacaktr, zaten kendisi de bunu istemezdi). Grld gibi istisnalar kaideyi bozmuyor; baka bir deyile sanat dnyas nce devrimci bir eyleme -ready-made- sahip km ve bu kar bak as dorultusunda biimler retilmi, ancak geriye kalan ne varsa her eye estetik ve ticari bir deer yklenmitir. Sanat, sanat olmaktan kartlarak para eden bir eye dntrlmtr, bu anlamda biim ve deeri birbirlerine kart eyler olarak grmek gerekir, zira benim iin sanat demek ncelikle biim demektir. Sanat piyasas denilen ey araclyla sanatn para tuzana drld yetmiyormu gibi yalnzca para eden bir eye benzetilmi, herkesin gz paradan baka bir ey grmez olmu ve bu i gidebildii en u noktaya kadar gtrlmtr. Btn bunlara karn yine de biimin varln srdrdn yani dnyann kesinlikle istisnai isimler araclyla illzyon retimine ve bunun deiik ekillerde sunulmasna izin verdiini syleyebilirim.

Yeni topya biimleri kefedebilmek iin acaba biim alannda aratrmalar m yapmak gerekiyor?

Belki, olabilir ama iinde bulunduumuz durumda ne bu sreci belirleyebilecek koullara ne de olanaklara sahibiz. rnein resim alannda Baconn resimlerinde olduu gibi, her ne kadar onun rettii biimler insan dehete drse de, renkler, klar ve biimlerin birbirlerini ve birbirlerine dnt(rd)kleri yani yalnzca baka -ama ayn zamanda dil alannda da- bir illzyon biimi retebildiimiz takdirde byle bir eyden sz edilebilir. Ancak Baconun imgelerinin biimleri bence o kadar da nemli deil, zira bu imgeler bir yandan dnyann canavarln simgelerken bir yandan da bu dnyaya baka bir grnm kazandrabilir, tpk Warholun yapt gibi. Warhol imgenin tamamyla nemsiz ve anlamsz bir ey olduunun bilincinde olmakla birlikte o dnyaya sihir yntemiyle baka bir grnm kazandryordu (ama son dnemlerinde onun da dierlerinin dt tuzaa dm olduu sylenebilir). O daha farkl bir oyun oynuyordu, bu adan bizim bugn baka trl illzyonistlere/sihirbazlara ihtiyacmz olduu sylenebilir. Ancak bunlar iinde yzdmz anlamszlk dnyasn yalnzca biimlerle grntleyebilecek, yeniden yaratabilecek bir yetenee sahip olmak durumundadrlar. Oysa bunun ok genel bir bak as olduu sylenebilir; baka bir deyile insanlar bir ey dnmler ve bunu yaama geirmiler, hepsi bundan ibaret. Ben bunu yaz dzeyinde gerekletirmeye alyorum ancak dier alanlarda bu iin nasl olmas gerektiini syleyebilecek kadar derin bir bilgiye sahip deilim.

u sralar neler olup biteceini syleyebilmek mmkn m?

Gelecek kuaklarn sanatla nasl bir iliki kuracaklarn syleyebilmek gerekten olanaksz. Eletirel ve elikilerle dolu olsa da, avant-garde akmlara yer veren bir tr sanat

tarihi diye bir ey var olduu srece az ok devrimci zellie sahip kk kk olaylardan sz edebilmek, bunlar ngrebilmek, kefetmek, yaratmak mmknd, ancak gnmzde byle bir ey syleyebilmek olanaksz. Gnmzde, sanat adna baka alanlarda karlalanlara benzeyen kafada retilmi sradan zgn estetik ansefalogramlarla karlaabilmek mmkn. Bu tr tuhaflklar ngrebilmek olanaksz olduu gibi, bunlar byk bir olaslkla ok ksa bir sre yaayabileceklerinden Tarih iinde belli bir yere sahip olamayacaklardr. Bir eylere kar olan olaylar her zaman ksa srer. Politika dnyasnda da olan bitenlere bakacak olursanz bunlarn politikayla bir ilikisi bulunmayan gerek olaylar olduklarn ve zgnlklerinin kkeninde politika ve tarihe kar olmalarnn yattn grrsnz. Gnmzde olsa olsa yalnzca estetik-tesi yani farkl dnebilen insanlarn rettikleri, dolaysyla ngrlmesi olanaksz zgnlklerden sz edilebilir.

Siz gelecee bu ekilde bakyor, eylerin bu ekilde cereyan edeceini umuyorsunuz.

Bunun umutla bir ilikisi olmad gibi, kendi kendimi hibir ekilde kandrmaya da almyorum. nandm hibir ey yok. Ancak -ister tersine evrilme, ister ayartma, isterse ekil deitirme olsun- biimlerden ve bu biimleri yok etme olanakszlndan sz edilebilir. Bu ylesine sylediim bir ey deil, ben buna yzde yz inanyorum aksi takdirde bu kadar ey syleyip, yazmazdm. Ancak gnmzde para ve paraya tahvil etme arzusu yle inanlmaz boyutlara ulat ki, biimin kaplad alan giderek darald. Oysa biimlerin bir Tarihleri deil yazglar vardr. Gerek anlamda bir tarihleri olmad iin de gemiten gelecee doru nasl bir yol izleyebileceklerini syleyebilmek olanaksz. Bu zamansal sreklilikle ilintili olumlu zelliklere sahip bir eye benzeyen umut kolaylkla yklp, gidebilir. Ama umutsuzluktan yola kmann da doru bir ey olacan syleyemem, zira ben ktmser bir insan deilim, bunlarn dnda kalan baka yntemlerden yararlandm sylenebilir. Bu konuda neler olup biteceini ngrebilmek olanaksz olabilir, ama farkna varlmas gereken bir ey varsa o da eylerin sonunun gelmi olduudur, ancak son demek her ey sona ermi demek deildir. Modernletirme ad altnda gerekletirilenler ounlukla korkun, akl ve mantk d eyler olup bu konuda denenebilecek ne varsa ya denenmi yada halen denenmektedir. Btn bu denemeler, sonunda, hakknda saylamayacak kadar ok yaz yazlm olunmasna karn aslnda hi kimsenin gerek anlamda ne olduunu bir trl aklayamad bir tr sanal gereklik grnmne sahip olmutur. imdilik dijital/saysal yntemle retilen sanal gereklik adl bir kaskn iinde yaadmz ancak gnn birinde baka eyler olmasn umduumuz hatta bu sanal gerekliin kendisinin bile sanal olduunu dndmz sylenebilir. Baka bir

deyile sanal gereklikten baka bir eylerle karlamay beklerken onun, gnmzde, sanat alanndakiler de dahil olmak zere tm dier olaslklar egemenlii altna almaya alt nk hepsi bilgisayar kullanmasa da ok sayda sanatnn sentetik grntler retmeye altklar grlmektedir. Daha nce yaplm olanlar yeniden yapanlar, gemite retilmi biimleri birbirine kartrp retenler iin de ayn ey sylenebilir. Bunlar yapanlarn bilgisayara ihtiyalar olmad sylenebilir zira sonsuza dek srp gidecee benzeyen bu zihinsel kombinezonlarn artk sanatla bir ilgileri olamaz.