FADE VE RGTLENME

ZGRL

NVERSTE RENCLERNN

Aratrma Raporu 2012

NVERSTE RENCLERNN

FADE ve RGTLENME ZGRL

@ Toplum Gnllleri Vakf Yaynlar 1. Bask stanbul, Ekim 2012 ISBN: 978-9944-0458-7-2 Toplum Gnllleri Vakf Hobyar Mah. Rahvanclar Sok. No:5, 1. Vakf Han, Kat: 1 Eminn / stanbul Telefon: 0(212) 522 10 30 Faks: 0(212) 522 10 34 www.tog.org.tr Aratrma Yneticisi Yrd. Do. Dr. Demet Lksl Aratrma Koordinasyonu Burcu Oy zlem Ezgin Yayna Hazrlayanlar Baak Tusavul Yrk Kurtaran Tasarm Mehmet Gzel Bask Alkan Matbaa

indekiler
4 5 6 14 Teekkr Ynetici zeti Giri: Aratrmann amac ve kapsam I. Hangi niversite? niversite sisteminin yekpare olmayan yaps, niversiteler/blmler aras hiyerari ve eitsizlikler arasnda farkl renci olma deneyimleri 17 II. Neoliberal sistemin yeni niversitelerinde renci olmak: irketleen ve her eyi denetleyen panopticon niversitelerde renci olma deneyimleri 19 20 III. zgr niversitenin uzanda niversiteli olma deneyimleri a) niversite ii hiyerarinin en altndaki rencinin sz hakk sahibi olamamas 21 b) rgtlenme kelimesinin tabu olduu bir dnemde yetimi rencilerin rgtlenme zgrl ile snav 23 c) zne deil nesne, renci deil olaan pheli: niversite rencisine bak 25 28 Sonu Kaynaka

niversite rencilerinin fade ve rgtlenme zgrl

Teekkr
niversite rencilerinin fade ve rgtlenme zgrl Aratrmas stanbul Bilgi niversitesi Dr. Demet Lksl ile yrtlmtr. Bu aratrma fikir anndan tamamlanmasna kadar olan srete birok teekkr borludur:

Genlik almalar Biriminin ierik ve finansal desteiyle Toplum Gnllleri Vakf tarafndan Yrd. Do.

Aratrma kapsamnda gerekletirilen odak grup toplantlarna ev sahiplii yapm olan, Diyarbakr Sivil Toplum Gelitirme Merkezi Ofisi, Adana Gen Engelliler Spor Kulb Dernei Merkezi, renci Kolektifleri stanbul Lokali, Karadeniz Teknik niversitesi, Boazii niversitesi, bunu mmkn klan alanlar ve sorumlularna,

stanbul Bilgi niversitesi ve Toplum Gnllleri Vakf zmir ve Ankara Koordinasyon Merkezleri ile Odak grup toplantlar iin bize zaman ayrp dncelerini itenlikle ifade etmi olan niversiteli farkl kurumlarla iliki iinde olan genlik alanlarna, Mdrlklerine, tm genlere,

genlere ve onlarla bulumamz salam olan Toplum Gnllleri Vakf Saha Departman ve lgili rencilerin iletiim bilgilerini bizimle paylam olan niversitelerin Salk, Kltr ve Spor Vakit ayrarak odak grup almalarna katlan, fikirlerini itenlikle paylaarak aratrmay var eden Odak grup ses kaytlarnn kada dklmesi iin emek harcayan ekip arkadalarmza, Bu metnin ortaya kmas iin herhangi bir aamada emei geen herkese teekkr ederiz.

Ynetici zeti
Genlik alannda uzun zamandr almalar yapan ve genlik politikalar alannda savunuculuk almalar iin veri gelitirilmesine de nem veren iki kurum olan stanbul Bilgi niversitesi Genlik almalar Birimi ve Toplum Gnllleri

Aratrma bize Trkiyede niversitelerde bir deiim yaandn gstermektedir. Bu deiim niversiteler neden var? sorusuna verilen cevabn ieriine de baldr. niversitelerin ana znelerinden biri olan; niversite yaamnn tm alanlarnn belirlenmesinde aktif rol olmas beklenen rencilerin giderek bir nesneye dnt; kendilerini mteri gibi hissettikleri grlmektedir. Bu deiim rencilere yaklam dorudan etkilemektedir. Son dnemde kamunun nemli gndemlerinden

Vakfnn uzun sredir gndeminde olan konular-

dan birisi de niversite rencilerinin fade ve rgtlenme zgrldr. Bu konunun kurumda gerekletirilmi olan niversite Genliinin rencilerinin en temel ihtiyalarnn kendilerini ifade edebilmek olduuna iaret etmektedir. larn gndeminde olmasnn bir nedeni 2009 ylnhtiyalar Aratrmasdr. Aratrma, niversite

birisi, niversitelerdir. Say olarak olduka artan

niversitelerin; fiziksel, teknik, akademik ve tamamlayc hizmetler asndan (barnma, salk, beslenme, ulam, yerelin renciye bak vb) yeterlilikleri tartmaldr. Belki de ilk olarak niversite kavramn dnmek gerekmektedir.

Yrd. Do. Dr. Demet Lksl ile bu kapsamda

yrtlen elinizdeki aratrma bu iki kuruma da kendi alma alanlar hakknda birok ey ne kuruludur ve bizce bu aratrma kapsamnda olsa dahi son derece nemlidir. retmitir. Aratrma genlerin deneyimleri zeripaylalan vakalar tek bir kiinin bana geliyor Bu aratrma, konu ile ilgili birok baka alma aratrma niversite rencilerinin deneyimi zerine kurulu olsa da konu niversite ile ilgili dier znelerden -akademik kadro, ynetim, idari per-

niversite rencisi olma deneyiminin niversitenin bulunduu ehre (ve hatta ayn niversite olsa da fakltenin bulunduu kampse), renci

olunan blme, rencinin geldii sosyo-ekokimliklere gre olduka farkl ekiller ald grlmektedir.

nomik koullara, rencinin kendini ifade ettii

yaplmasnn gerekliliini tekrar hatrlatmtr. Bu

Bugn niversite rencilerinin ifade ve rgtalmaktadr. Tutuklu renciler de bu balamda artk sklkla duyduumuz bir konu olmutur.

lenme zgrl kamuoyunda olduka geni yer

sonel, niversitenin bulunduu yerel vb- bamsz deildir. Bir dier yandan niversite rencilelke gndemindeki gelimelerle, mevcut hukuki kasyla da yakndan ilikilidir. rinin ifade ve rgtlenme zgrl gibi bir konu dzenlemelerle, kamunun yksekretim politi-

Bu aratrma, niversite rencilerinin ifade ve rgtlenme zgrlklerine ilikin bir ereve izkonu ile ilgili temel hak ve zgrlklerin gvence ey vardr. mektedir. Aratrma verileri gstermektedir ki, altna alnabilmesi ile ilgili yaplmas gereken ok

niversite rencilerinin fade ve rgtlenme zgrl

lenmeden byk resmin tam olarak ortaya ka-

Giri: Aratrmann amac ve kapsam

Trkiyede niversitede ifade ve rgtlenme zgrl zerine laykyla bir alma yapabilmek iin konuyu farkl ynleri ile ele almak gerekiyor. rnein konuyu detaylaryla tam olarak anlayabilmek iin Trkiyede niversitelerin zerklii,

mayacana inansak da sistem analizinin sadece sistemi alarak deil bireyi alarak da yaplacan dndmzden renciye odaklanan bu aratrmay nemsiyoruz.

rencilere ve renci deneyimlerine odakBilgi niversitesi Genlik almalar Birimi tarafndan ortaklaa gerekletirilen, aratrmac Demet Lksl tarafndan yrtlen bu niteliksel aratrma, her iki kurumun genlik hakknda yapm olduu almalardan ve ya-

lanan Toplum Gnllleri Vakf ile stanbul

YKn yaps ve YKn ve niversite yapsnn ma yapmak gerekiyor.(I)

idar ve hukuk boyutu zerine ayrntl bir alAyrca niversitedeki ifade ve rgtlenme zgrln anlayabilmek iin aratrma grevlisinden profesrne retim elemanlarnn durumunu

zndan da yararlanarak, bir yandan sreklilii salarken bir yandan da yeni bir eyler sylemeyi hedeedi. Aratrmay yapan kurumlardan

ve onlarn ne kadar ifade ve rgtlenme zgr-

stanbul Bilgi niversitesi Genlik almalar Biriminin 2008 ylndaki yayn Genlik almas ana fikir olarak genlerin Trkiye siyasal kltrnde yaygn bir ekilde grld gibi nesne olarak grlmesinin neminden bahsediliyor(kandrlan kitle, maa, vs.) olarak deil de zne du. Bu aratrmann yrtcs Demet Lksl ve Genlik Politikalar1 balkl derleme kitapta

lne sahip olduklarn irdelemek nemlidir.(II) Konunun bir de renci boyutu var kukusuz. renci boyutu da yine hukuksal incelenebilecei gibi renci deneyimi zerinden de ele alnlaiki adan da ele alnmaldr. Bizim bu aratr-

bilinir ya da konu tam anlalmak isteniyorsa her mada hedeediimiz ise konunun renci boyutuna odaklanmak, rencilerin niversite (III) Her ne kadar tm bu saydmz eler incedeneyimlerini ortaya karmak ile snrl kald.

ise 2009 ylnda yaymlanan Trkiyede Gen1 Bkz. Nurhan Yentrk, Yrk Kurtaran ve Glesin Nemutlu, Trkiyede Genlik almas ve Politikas, stanbul, stanbul Bilgi niversitesi Yaynlar, 2008.

(I) Yksekretim, 1981de karlan 2547 sayl Yksekretim Kanunu ile akademik, kurumsal ve idari ynden yeniden yaplanma srecine girmitir. Bu kanunla lkemizdeki tm yksekretim kurumleri eitim fakltelerine dntrlm ve konservatuvarlar ile meslek yksekokullar niversitelere

lar Yksekretim Kurulu (YK) ats altnda toplanm, akademiler niversitelere, eitim enstitbalanmtr. Bylece, sz konusu kanun hkmleri ve Anayasann 130. ve 131. maddeleriyle kendisine verilen grev ve yetkiler erevesinde zerklie ve kamu tzel kiiliine sahip bir kurulu olan Yksekretim Kurulu, tm yksekretimden sorumlu tek kurulu haline gelmitir. (www.yok.gov.tr)

(II) retim elemanlarnn ifade zgrl konusu farkl alan iin ayr ayr ele alnabilir. 1) retim elemann aratrma ve retim alan. 2) lke ve dnya sorunlar diyebileceimiz alan. 3) retim elemannn iinde yer ald blmn / fakltenin / niversitenin / yksekretim sisteminin sorunlar alan.

Kukusuz bu alan arasnda ok kaln duvarlar yoktur. rnein evrim teorisi ile ilgili olarak zgrce ders verebilmek ve yayn yapabilmek konusu yukardaki alanlarn yle de ilgili olmakla birlikte, esas olarak birinci alana girer. Bir niversitede ya da fakltede eleman almlarnda belirli bir siyasi nc alana girer. gre ncelik verilmesi konusu da yukardaki alanlarn n de ilgilendirmekle birlikte, esas olarak Sz konusu alanlara ilikin olarak ifade zgrlnn varlndan sz edebilmemiz iin, retim eleda yaptrmn olmamas gerekir. Byle bir bask a)kurum ii yneticilerden (blm bakan, dekan, rinden (medya, siyasal partiler, meslek kurulular, dini rgtlenmeler vb.) gelebilir.

mannn grlerini szl ya da yazl olarak aklamaktan ekinmesini gerektirecek hibir bask ya rektr), b)kurum d ve/veya kurum-st otoritelerden (savclar, YK), c)toplumun belli kesimleBu basklarn derecesi akademik gelenekleri ve zgrlk anlay gl olan kurumlarda daha dk olur. Byk kentlerde (genellikle) basknn daha hafif olduu da sylenebilir. lkenin iinden gemekte olduu siyasal ve ideolojik dnem ya da konjonktr de mutlaka etkilidir. Nihayet retim elemanlarnn zgrlk anlaylar ve medeni cesaret dzeyleri ile rgtl olup olmamalar da nem tar. (Prof. Dr. Burhan enatalar)

l almasnda gen kuan mitlerin tesinde

lik Miti: 1980 Sonras Trkiye Genlii2 balk-

tesi Genlik almalar Birimi tarafndan yaplan Demet Lkslnn yrtcln yapt 2010 tarihli aratrmada4 ise farkl illerde farkl genlik

yaanlan dnem ve zellikleri iinde yarglamak nn neminin altn iziyordu. Toplum Gnllleri
3

veya vmek iin deil anlamak iin ele alnmasVakfnn Ekrem Dzen ynetiminde yaplan ni43 il ve 59 niversitede 1186 niversite rencieyi soruyor ve niversite genlerinin eksikliini duyduklarnn banda szlerinin dinlenmesinin

rgtlenmelerindeki genlerle yaplan odak gruplarnn sonucunda bu genlerin ihtiya ve beklentilerine odaklanlmt.(V)

versite Genliinin htiyalar (IV) aratrmas ise sine ak ulu olarak en ok eksikliini duyduklar

Okumakta olduunuz bu aratrmada ise, genleri zne olarak gren anlayn, nivernem verdiinin bilinci iinde, farkl ehirlerde ve farkl niversitelerde gen olmann farksite rencilerinin szlerinin dinlenmesine

geldiini ne sryordu. stanbul Bilgi niversi2 Bkz. Demet Lksl, Trkiyede Genlik Miti: 1980 Sonras Trkiye Genlii, stanbul, letiim Yaynlar, 2009. 3 Bkz. Toplum Gnllleri Vakf, niversite Genliinin htiyalar Aratrmas 2009, stanbul, 2009.

l deneyimleri de beraberinde getirebildiini

4 Demet Lksl, Genlik rgtlenmelerindeki Genlerin Sorunlar, htiyalar, stekleri ve nerileri Temelinde Genlik Politikalar Gstergelerinin Oluturulmas Aratrmas Raporu, stanbul Bilgi niversitesi Genlik almalar Birimi, 2010.

niversite rencilerinin fade ve rgtlenme zgrl

(III)

Trkiyede Yksek retim Kuruluna bal 103 Devlet niversitesi, 65 Vakf niversitesi, 7 Vakf Meslek Yksekokulu ve 13 Dier Yksekretim Kurumu olmak zere toplam 188 kurum vardr. 2011-2012 retim ylnda 1978343i kadn ve 2375199 erkek olmak zere toplam 4353542 niversite rencisi bulunmaktadr. (www.yok.gov.tr / www.osym.gov.tr )

bilerek, farkl illerde odak grup toplantlar dzenleyerek niversite rencilerinin bu komaya zen gsterildi. stanbul Bilgi niversitesi Genlik almalarnn bir nceki almasnda Oyun bu aratrmada da alyor ve niteliksel nudaki fikir, hissiyat ve deneyimlerini topla-

ce kadn rgtlenmelerinden, evre / ekolojiye, sanat etkinlikleri yapan rgtlenmelerden Krt hareketi iinde aktif olan rgtlenmelere, sivil toplum alannda aktif olan engelli gen-

alan aratrmaclar Demet Lksl ve Burcu veri topluyor olmas ise odak grup toplantlarnn olarak dzenlenmesinin nemli olduunun dnlmesine yol at. Bu sebeple bu aratrmada

lere, LGBT rgtlenmelerinden sol rgtlenmelere kadar farkl temalar altnda rgtlenen genlerle ayr ayr odak grup toplantlar gerekletirildi. Hi phesiz byle tematik odak gruplar tm bu

-bir nceki aratrmadan farkl olarak- tematik

rgtlenmeleri kendi iinde barndran stanbul farkl temalar altnda odak gruplar yapma yolu-

niversitelerde farkl rgtlenmelerde faaliyet

gibi bir metropolde de yaplabilir, tek bir kentte na da gidilebilinirdi. Ancak hem farkl illerde gen

gsteren genlerle allan konu temelinde odak grup toplantlar gerekletirildi. Byle-

olma deneyiminin ne karlmas asndan hem

niversite Genliinin htiyalar Aratrmas genliin nemli bir ksmn oluturan niversite rencisi genlerin temel ihtiyalarn belirlemeyi ve bu ihtiyalara ynelik zm nerileri gelitirebilmek iin bir zemin oluturmay hedeflemektedir. Toplum Gnllleri Vakf tarafndan yrtlen

(IV)

aratrma, 2008-2009 yllarnda tm lke genelindeki niversitelerde gnlller aracl ile yaygnlatrlmtr. Aratrmaya 43 ildeki 59 niversiteden, 1886 gen katlmtr. Aratrma sonular iki konuyu vurgulamaktadr: Genliin sahip olduu olanaklar yetersiz, ancak mesele sadece bundan yan yaklamlarn kayna, eldeki olanaklarn tasarlanmasndan tketilmesine kadar hibir aamada ibaret deil; mesele, bu olanaklarn rasyonel olmayan uygulamalarla kullanlmasdr; rasyonel olmagenliin fikrinin alnmamas, genliin kendine zg koul ve zelliklerinin hesaba katlmamasdr; genlii hesabn dnda tutmak genleri gelimemi nitelikleriyle ba baa brakmaktadr; genlik, yksek sesle sylemese bile geri kaldnn, geride ve yalnz brakldnn farkndadr. Genliin ihtiyalar bilinmiyor, anlalmyor, karlanmyor; genlik tannmyor, hesaba alnmyor; genliin

muhatab yok; oysa, genler ne istediini biliyor; genler kendilerini gelitirmek iin ortam ve frsat istiyor; genler bir araya gelmek, tanmak, ve birbirine gvenmek istiyor; genler, katlmak, sz sylemek, ve sorumluluk almak istiyor.

(V)

Eyll 2009-ubat 2010 tarihleri arasnda stanbul Bilgi niversitesi Genlik almalar Birimi ats altnda Yrd. Do. Dr. Demet Lksl tarafndan yrtlen aratrma projesinde, farkl blgelerden 7 byk ilde (stanbul, Ankara, zmir, Adana, Samsun, Diyarbakr ve Van) dernek, vakf, niversite

kulb, genlik meclisi, genlik merkezi, platform veya inisiyatiflerde aktif bir ekilde yer alan 135

kiiyle (59 kadn, 76 erkek) 20 odak grup grmesi gerekletirilmitir. Balca amacn Trkiyede rgtl genlerin sorunlar, ihtiyalar, istekleri ve nerilerini tespit etmek olarak belirlenmi olan rine odaklanlmaya allmtr. Tam metni Genlik almalar Birimi internet sayfas zerinden ulalabilir olan aratrmann bulgular u balklarda zetlenmitir: Genlik alan; Gittike genilearatrmada yaplan bu grmelerde rgtl genlerin deneyimleri, dnceleri ve hissiyatlar ze-

yen, heterojen bir alan, Genlik rgtlenmeleri; Nasl bir rgtlenme, ne tarz bir strateji, rgtlen-

me yaps, Ejderhayla savarken ejderhaya dnmek, Siyasetin/ideolojilerin arl karsnda apolitik duru, Genlik alannda aktif olan genlerin i yapma/yapabilme sanat: Gerekli (zoraki) konformizm, Genleri ve genlik rgtlenmelerini yatay kesen konular (Burcu Oy) de belirli temalarn belirli illerde ne kmasndan toplantlar gerekletirildi. Bu aratrma erevesinde alt ilde (stanbul, Ankara, zmir, Adana,

dolay farkl illerde farkl temalarda odak grup

bildii genler ile ilgili kstllklarndan ve genlere ulalrken karlalan sorunlardan da bahyaplacak grmelere davet edilecek genlere ncelikli olarak niversitelerin ilgili birimlerinin setmek gerekir. Belirlenen tematik odaklara gre

Trabzon, Diyarbakr) odak grup toplants gerekletirildi. Ayrca stanbul Bilgi niversitesi Genlik almalar Biriminin yapm olduu 2010 tarihli almada kk ehirde gen olmann zorlukla-

(ounlukla Salk, Kltr ve Spor Daire bakanlklar) internet sayfalarndan ve bu birimlerle iletiime geilerek aktif renci kulplerinin

rnn vurgulanmas zerine her gidilen ilin yakn evresinde niversite rencisi olan genlerle de odak grup toplantlar gerekletirildi. Bylece

bilgilerinin talep edilmesi zerinden ulalmaya

allmtr. Bu srete yardmc olmaya alan baz yetkililer olsa da genel olarak hemen hibir niversitenin ilgili sayfasnda renci kulplerine dair gncel bilgiler olmadn, aratrmann konusu zerinden bu bilgi talep edildiinde de kukuyla karlanarak bilgi paylamndan kanldgrup katlmclarna temel olarak Toplum Gnlln belirtmek gerekir. Bu sorunlar yznden odak leri Vakf Saha Departman ve gnll saha sorumlular zerinden ulalmtr. Bu yntem Toplum Gnllleri Vakf dndaki katlmclara ulamay engellemi olmasa da benzer rgtlenme yapsnda ve sivil toplum grnde genlerin

Nisan - Austos 2011 tarihleri arasnda toplamda 6 ilde (stanbul, Ankara, zmir, Adana, toplants gerekletirilmi oldu. Bu odak grup toplantlarnda katlmclarla ilk olarak niversite rencisi olma deneyimi zerine konuulduktan Trabzon, Diyarbakr) 115 gen ile 21 odak grup

sonra katlmclardan niversitede ifade ve rgtdeneyimlerini paylamalar istendi.

lenme zgrl hakkndaki dnce, hissiyat ve Odak grup toplantlaryla ilgili bir takm saysal bilgiler paylalmadan nce aratrmann ulaa-

niversite rencilerinin fade ve rgtlenme zgrl

aratrma iinde daha fazla temsil edilmesine yol munu rendiklerinde kendilerini gvende hissedebilmeleri iin gvendikleri birinin referansna ve/veya aratrmay yrten kiiler-

am olabilir. Ayn zamanda aratrmay yrten Toplum Gnllleri Vakf ve stanbul Bilgi niversitesi Genlik almalar Biriminin kurumsal

kimlikleri ve gemite ortaya koyduklar almalar zerinden sahip olduklar toplumsal imajn da baz genler iin katlm tevik edici bazlar iin olduu da sylenebilir. ayr ilde iletiime geilmi olmasna ramen, sadece birinde -ki orada da kayt yaplmas iin izin alnamamtr- kendilebilmi olmas; niversitelerde bartsnn

le ncesinde bire bir grp tanmaya dair

dile getirdikleri ihtiya, daha genel anlamda kullanrken kendilerini ne kadar tedirgin ve rak da deerlendirilmelidir.

genlerin ifade ve rgtlenme zgrlklerini bask altnda hissettiklerine dair bir bulgu olaTablo1de gerekletirilen odak gruplarn tarihi, yeri, sresi, katlmc says, vb. bilgileri iermektedir.

ise daha ekimser durmalarn salayan bir etken

lerini milliyeti olarak tanmlayan genlerle grserbest braklmasyla ilgili mcadele vermi rgtlenmeler iindeki kadnlara ulamada yaanlan skntlar ve/veya etnik ayrmclkla mcadele

Aratrmann bulgularna gemeden nce son olarak niversite rencilii deneyiminin renrencinin yetimi olduu aile ortamndan (ailecinin iinden km olduu lise eitiminden ve sinin ait olduu toplumsal snf da iine katarak)

eden rgtlenmeler iindeki genlerin odak grup davetine kukuyla yaklamalar ve grece daha az bir katlm gstermeleri bu balamda deer-

lendirilebilecek durumlar olabilir. Ancak zellikle

ayr dnlemeyeceini belirtmek gerekir. Her

daha politik ve muhalif rgtlenmeler iindeki genlerin telefon zerinden yaptmz davetlerde dile getirdikleri dinleniyor olma kaygla-

ne kadar eitim istatistikleri5 incelendiinde

5 Birlemi Milletler Kalknma Programnn Trkiyede Genlik 2008 raporuna gre 15-24 ya genlerin %30u okurken, %30u alyor, %40 ise ne okuyor ne alyor durumdadr. Bkz. Trkiye 2008 nsani Gelime Raporu. Trkiyede Genlik, Ankara, Birlemi Milletler Kalknma Program Trkiye Temsilcilii, 2008, s.4.

r, ifade ve rgtlenme zgrl konusunu ve grmelerin kaydedilecek olmas duru(VI)

Modern hayatn geleneksel genleri: Snrlarn ortadan kalkt gnmzde, Trkiye genlii geleneksel deerlerine ve toplumsal kurallara balln srdryor. Genliin deerleri ve ncelikGenlii Aratrmas ile ortaya konuyor. Aratrma, Trkiyede 15-30 ya arasnda 17,3 milyonluk gen nfusu temsil etmek zere, Nisan 2011de lke apnda 35 ilin 134 ilesine bal 200 mahalgenlerin gelecekten beklentileri, baar ve mutluluk tanmlar, hayata hazrlanrken bilgi edindikleri leri, KONDA Aratrma ve stanbul Kltr niversitesinin ibirliiyle gerekletirilmi olan Trkiye

le ve kyde bu ya grubundan 2366 kiiyle hanelerinde yzyze grlerek yapld. Aratrmada kaynaklar, niversite eitiminden beklentileri, kurumlara duyduklar gven, Trkiyenin AB ve Ortatutuluyor.Aratrmann sunumu iin: http://www.konda.com.tr/tr/raporlar/2011_05_KONDA_Turkiye_ Gencligi_Arastirmasi.pdf (Eren Pultar)

dou ilikileri hakkndaki grleri ile televizyon ve internet kullanm alkanlklar gibi konulara k

10

Odak grup toplantlar hakknda bilgi

Tablo1
Odak Grup No 1 2 3 4 l & Tarih Katlmc Kitlesi evre illerden gelen renciler (Aksaray, Krkkale) TK temsilcileri LGBT hareketi temsilcileri Sol tandansl renci rgtlenmeleri hareketleri evre illerden gelen renciler (Urfa, Elaz, Van, Mardin, Malatya) Katlmc Says 8 kii (4 kadn, 4 erkek) 2 kii (2 erkek) Sresi

Ankara, 28 Nisan 2011 Ankara, 28 Nisan 2011 Ankara, 29 Nisan 2011 Ankara, 29 Nisan 2011

2 saat 22 dakika 1 saat 46 dakika 1 saat 21 dakika 1 saat 32 dakika

9 kii (3 kadn, 6 erkek) 5 kii (3 kadn, 2 erkek) 10 kii (5 kadn, 5 erkek) 6 kii (5 erkek,1 kadn) 4 kadn 3 erkek 5 kii (3 erkek, 2 kadn) 6 kii (3 kadn, 3 erkek)

Diyarbakr, 29 Mays 2011

2 saat 32 dakika

6 7 8 9 10 11 12 13

Diyarbakr, 29 Mays 2011 Diyarbakr, 30 Mays 2011 Diyarbakr, 30 Mays 2011 zmir, 18 Haziran 2011 zmir, 18 Haziran 2011 zmir, 19 Haziran 2011 Adana, 25 Haziran 2011 Adana, 25 Haziran 2011

Kltr - sanat kulpleri Kadn almas rgtlenmeleri

1 saat 40 dakika 2 saat 35 dakika 1 saat 51 dakika 1 saat 58 dakika 1 saat 26 dakika 2 saat 5 dakika 1 saat 54 dakika 1 saat 42 dakika

Kent konseyi genlik meclisi Antimilitarist hareket Uluslar aras deiim / genlik rgtlenmeleri LGBT genler Farkl niversite kulpleri
evre illerden gelen renciler (Kilis, Mersin, Gaziantep, Mara, Osmaniye)

Politik rgtlenmeler (Krt hareketi)

6 kii (4 erkek, 2 kadn) 2 erkek

9 kii (7 erkek, 2 kadn) 6 kii (5 erkek, 1 kadn)

14

Adana, 26 Haziran 2011

2 saat 15 dakika

11

niversite rencilerinin fade ve rgtlenme zgrl

3 kii (2 kadn, 1 erkek) 10 kii (4 kadn, 6 erkek) 2 erkek 6 kii (4 erkek, 2 kadn) 5 kii (4 erkek, 1 kadn) 4 kii

15 16

Trabzon, 9 Temmuz 2011 Trabzon, 10 Temmuz 2011

evre hareketi Olimpiyat gnllleri Politik rgtlenmeler (lkc hareket) Grme engelli renciler renci kolektifleri evre illerden gelen renciler (Kocaeli, Dzce, Bolu, Bursa)

2 saat 2 dakika 2 saat 35 dakika 1 saat 30 dakika kadar (talep zerine kayda alnmad) 2 saat 7 dakika 1 saat 52 dakika

17

Trabzon, 10 Temmuz 2011

18 19

stanbul, 7 Temmuz 2011 stanbul, 2 Austos 2011

20

stanbul, 20 Austos 2011

(2 erkek, 2 kadn) 4 kadn 115 kii (70 erkek, 45 kadn)

1 saat 58 dakika

21 TOPLAM

stanbul, 20 Austos 2011 6 il

Bartl gen kadnlar 21 odak grup

1 saat 48 dakika 24 saat 51 dakika

niversite rencisi olmann Trkiyede dier genlik gruplarna gre imtiyazl bir kategori olduu gze arpmakta olsa da niversite yaamnn gelecek kaygsndan azade bir dlarnn olduka fazla hissedildii bir dnem olduunun altn izmek gerekir. Zaten tam
6

bilgi/ meslek yantn vermi, zgr dnce

diinde bugnk haliyle niversitenin kendisini

ise %12.4 ile snrl kalmtr.7 Bu yantlar incelen-

nem olmadnn, tam tersine gelecek kayg-

sadece diploma vermek ya da meslek vermekle (ki belirli meslek kazandrdn belirten blm olgudur bu) kstlayan bir niversite grnm larna bakldnda niversitenin gittike gelecek ve fakltelerin poplerliiyle de paralel giden bir vermektedir. stelik beyaz yakal isizlii orangarantisi veren konumundan uzaklat grlmektedir. (VII) Tanl Bora, Aksu Bora, Necmi Erisizliinin istisnai olmaktan kmasndan hareket ederek gerekletirdikleri beyaz yakal isizliin sosyal-psikolojik yanna odaklanan almalarlecek kayglarn da zetler niteliktedir: Bouna
7 Bkz. KONDA Aratrma ve Danmanlk ve stanbul Kltr niversitesi, Trkiye Genlii Aratrmas 2011, Nisan 2011.

da bu sebeplerden dolay niversite genlii konusu toplumun iinde bulunduu durumdan apayr olarak ele alnamaz. Konda aratrma irketinin stanbul Kltr nivermas (VI) 2011 kapsamnda grlen genlere Bu haliyle niversite eitimi en ok ne salyor?

sitesi ibirliiyle yapt Trkiye Genlii Aratr-

doan ve lknur stnn Trkiyede beyaz yakal

diye sorulmu, grlenlerin %47.6s ie girebilmek iin diploma yantn verirken, %22.5i
6 Lise dneminin de kayglardan uzak deil tam tersine stresli, kayg ve korkular youn olan bir dnem olduu ile ilgili bir aratrma iin bkz. Gen Hayat Vakf, stanbul Liseli Profili, stanbul, Gen Hayat Vakf Yaynlar, 2011.

nn bal gnmz niversite rencilerinin ge-

12

(VII)

Eitim, Aile, Sosyal evre, Medya ve Genlik Halleri konularnda hazrlanan ve birok almaya kaynaklk edecek stanbul Liseli Profili aratrmasna stanbulda 21 liseden toplam 2035 renci dahil edildi. Aratrma sonularna gre; Genlerin %60 genliini yaayamadn dnyor

Genlerin %57.2si mevcut eitim sisteminin bamsz bir kiilik gelitirmeyi engellediini dnyor Genlerin %51i bir gencin en nemli sorumluluunun iyi bir renci olmak olduunu dnyor rn bekliyor Aileler ocuklarndan ders almalarn, odalarn temiz tutmalarn ve ev ilerine yardmc olmala Aile iindeki iblmnde kz renciler evii ilere ynlendirilirken, erkek rencilere evd sorumluluklar veriliyor Genlerin %56s iddetin genler arasnda yaygn bir davran olduunu dnyor Genlerin Ortak Sorunlar Paraszlk sizlik

Genlik dnemi stresli, kayglarn ve korkularn youn olduu bir dnem olarak tanmlanyor stedii eitimi grememek

Ciddiye alnmamak ve sayg grmemek Ailevi sorunlar stanbul Liseli Profili aratrmas, ortak zelliklerine ramen liseli genlerin birbirlerinden ayrldklar pek ok noktann bulunduunu ve hatta farkl dnyalarda yaayan farkl genlerin olduunu gsteriyor. (Uur Elhan)

renciler iin bouna m okuyoruz? Bu adan

m okuduk8 ya da hali hazrda okumakta olan

versite rencileri ile yaptmz odak gruplar sonucunda olduka ayrntl bir ekilde deneyimleri toplamak mmkn olmutur. Her ne kadar lar fikirlerini, dnce ve hissiyatlarn ksa

daha nce de referans verdiimiz Konda aratrma irketi ve stanbul Kltr niversitesi ibirliiyle yaplan Trkiye Genlii Aratrmas 2011 kapsamnda mutlu olarak alaca i iin en %45.9 ile gelecek garantisi olmas genlerin gelecek kaygsn gzler nne sermektedir. nemli unsurun sorulduu soruya verilen yantn

rencilerin odak gruplarda bizimle paylatkbir rapor etrafnda toparlamak olduka zor ve

stelik deneyimler bu raporda paylalanlardan ok daha karmak ve kapsaml olsa da bu rapor erevesinde, ifade ve rgtlenme

nusunda rencilerin deneyimlerini renmek

Trkiyede ifade ve rgtlenme zgrl ko-

zgrl bal altnda yaplan tm odak gruplarda karmza kan noktann altn izmekle yetineceiz.

asndan farkl konularda faaliyet gsteren ni8 Bkz. Tanl Bora, Aksu Bora, Necmi Erdoan ve lknur stn, Bouna m Okuduk? Trkiyede Beyaz Yakal sizlii, stanbul, letiim Yaynlar, 2011.

lk olarak Trkiyede niversite sisteminin ho-

13

niversite rencilerinin fade ve rgtlenme zgrl

mojen grnen yapsnn aksine hi de yekpablmler arasnda ciddi hiyerari, farkllklar

re olmayan bir yaps olduu, niversiteler ve ve eitsizlikler olduu rencilerin deneyimlerinden yola karak vurgulanacaktr. Bu sebeple tm niversiteleri kapsayan bir eyler syleyebilmek zorlamaktadr.

sitede yaama deneyimi paylalmtr odak gruplarda.

Bununla beraber tm niversiteleri iine alan, farkllklara ramen benzerlikler gsteren bir yapnn iinde renim yaamlarn srdrmektedir niversite rencileri. Bu adan sadece vakf niversiteleri rencilerinin deil greceli olarak kk illerin devlet niversitelerinde dahi gzlemlenen irketleen ve her eyi denetleyen bir panopticon9 niver-

I. Hangi niversite? niversite sisteminin yekpare olmayan yaps, niversiteler / blmler aras hiyerari ve eitsizlikler arasnda farkl renci olma deneyimleri
fade ve rgtlenme zgrl temal odak grup toplantlarna ilk nce niversite rencisi olma deneyimi zerinden konuarak balamak istedik. Yaptmz tm odak grup toplantlarnda grdk ki kendi niversite rencilii deneyiminden bahndlar. renci olma deneyiminin niversiteden

seden renciler genelletirmeler yapmaktan kaniversiteye deiebilecei gibi ayn niversite

Ve son olarak tm odak gruplarda rencilerin kendilerini ifade etmeleri konusunda nlerine yaklaldnn alt izilirken saha aratrmaket vurulduu, rgtlenmelerine ise pheyle mz srasnda karmza zgr niversitenin nemle izmek gerekir.

iinde bile faklteden faklteye ve hatta blmden blme dahi deiebileceini belirttiler. yle letirici ve niter bir sistemin ynetiminde idare grnmektedir ki niversite retimini homojenetme uranda olan YKn varl homojen bir niversite eitimi salamamaktadr. Ancak sz gereken farkl zelliklerin niversite hayatna bir zenginlik katmas deil, bu farklln tam tersine niversiteler ve blmler arasndaki eitsizlikleri ve hiyerariyi gzler nne sermesidir. Ankarada tmz odak grup toplantsnda byk kentlerle konusu olan zaten farkl blmler aras olmas

uzanda renci deneyimleri ktnn altn

sol renci hareketlerinden gelen genlerle yaptara kentlerinin niversiteleri arasndaki farklar, ayn niversite iinde dahi blme/faklteye gre
9 19. yzyl filozoflarndan Jeremy Bentham tarafndan ideal hapishane biimi olarak tasarlanan pantopticon, her hcrenin merkezdeki gzetleme kulesinden gzetlenebildii hapishane modelidir. Bu modele Hapishanenin Douu adl eserinde atfta bulunan Michel Foucault, modern toplumlar panopticona benzetmitir. Bu rapor erevesinde de panopticon kavram Foucaultya atfla kullanlmaktadr.

rencilerin snfsal yapsnn ve profilinin deiebilmesi, faklteler arasndaki karlalabilen zihniyet farklarnn alt nemle izildi. Aaya anadan bir renci, yaplan konumalar zetleyerek

lizlerini aktardmz odak grup katlmclarmz-

14

gnmz niversite sisteminin (sistemin banda

YK olmakla beraber) farkl niversite tipini

yebileceimiz, arkadan orta dzey ni-

barndrdn belirtti. Bu renciye gre bu farkl niversite tipi ayn zamanda hiyerarik bir ekilde sralanmaktadr. Piramidin en tepesinde

versiteler dedii katman var, bir de onun en altnda Meslek Yksek Okullar ve daha meslek temelli, mesleki yanlar ar basan

(hiyerarinin en tepesinde) elit niversiteler, ortasnda kitle niversiteleri ve en altnda ise meslek okullar yer almaktadr: imdi bu gnk durumu bir, niversitelerin

okullar buluyoruz. Bunlar baka baka -

renci dokularna ve profillerine tekabl edio zaten iin abcsi, ondan sonrasna geip bize ait)

yor, en tepede tabii ki YK kabul ederek, incelemeye baladmzda byle. (italikler Odak grup katlmcmzn altn izmi olduu

ya da rencilerin iinde bulunduu nes-

nellik dhilinde deerlendirmek lazm. Bir de onun haricinde niversitelerin maruz brakld bir dnm var, o dnm nda da ele almak gerekiyor. Birincisi mnca da ele alnd gibi, ite stanbulda

nokta, niversiteler aras hiyerari, kk kentlerde yeni alan niversitelerde rencilik yapan rencilerin de skntsn ektikleri bir noktayd. Odaklarmza katlan renciler, bir yandan niversitelerinin kstl olanaklarndan dert yanarken, dier taraftan da dnld kadar kt olmadklarnn altn izerek, aldklar eitime en azndan aratrmaclarn gznde deer kazandrma gayreti iindeydiler. renciler niversiteye giri snav puanlarn rendikleri andan, mezun oluncaya dek niversiteler arasndaki

yani ite sizin yaptnz almann kapsarenci olmakla Ankarada renci olmann baka bir ey olmas, Aksaray ile Mersinin

baka bir ey olmas, Ankara ile Aksarayn baka bir ey olmas gibi bir pozisyon var. mek gerekiyor, Ankaradaki her kamps her barndrabiliyor. Ankara niversitesinin bile, Cebeci, Tandoan, Dil Tarih fakltelerini

[] Burada da eyi kendi iinde gzlemle-

faklte de iinde ayr ayr eyler, farkllklar

eitsizliin olduka sert olduu bir niversite mektedirler. stelik bu hiyerari eitimlerinin

sistemi iinde rencilik yaamlarn srdrsona ermesiyle de bitmemekte i arama srecinden balayarak i hayatnda da karlarna kmaktadr. Trkiyede beyaz yakal isizlikle ilgili yaptklar ortak almada bu konuya deinen

gz nne getirdiimizde ya da ite ODT ve Gazi gibi iki niversitenin de Ankarada olduunu gz nnde bulundurduumuzda... Yani bunun belli bir eyi var, buna neden olan da, Ankara ve stanbul arasndaki farktan bamsz olarak, niversitelerin geirdii deiim nda ele almak gerektiini dnyorum ben bu noktada. imdi yor, bir yanda en tepede elit niversiteler Sabanc niversitesini sayabileceimiz,

Tanl Bora, i arama srecinde, mezun olunan

niversitenin kimlii[nin] balbana nemli bir

rol oynadn belirtirken kkl ve prestijli saylan niversitelerle dierleri, zellikle de tara niversiteleri arasnda, istihdam frsatlar asndan belirgin bir eitsizlik10 olduunu belirtmekte10 Tanl Bora, Beyaz Yakallarn Bulma ve Geinme Stratejileri, Bouna m Okuduk? Trkiyede Beyaz Yakal sizlii, a.g.e. iinde, s.230.

niversiteler katmanl bir yapya dndediimiz, ODT, Boazii, Bilkent, Bilgi, onun altnda ise daha kitle niversitesi di-

15

niversite rencilerinin fade ve rgtlenme zgrl

(VIII)

Gen nfusa sahip olan Trkiyede genlerin istihdam gnmzde gncelliini koruyan nemli konulardan biridir. 2011 yl Nisan dneminde, Trkiye genelinde igcne katlm oran %44.9 iken, 2012 yl Nisan dneminde, bu oran % 45,2dir. Ayn dnemde Trkiye genelinde isizlik oran %9 iken, gen nfusta isizlik oran %16.7dir.

Trkiye statistik Kurumunun 2011 verilerine dayanarak yaymlad statistiklerle Genlik almasna gre, yksek renim ve dengi okullardan mezun olan gen nfusta isizlik oran %30dur. TK verilerinin gsterdii baka bir nemli nokta ise gen kadnlarn gen erkeklere oranla isizliisizlik oran %24 iken, gen kadnlar arasnda isizlik oran %35.6dr . Yksek renim ve dengi e daha fazla maruz kalmalardr. Yksek renim ve dengi okullardan mezun gen erkek nfusta okullardan mezun olan gen nfus arasnda isizlik oran %30 iken lise ve dengi okullardan mezun

olan gen nfus arasnda isizlik oran %21.8dir. Lise ve dengi okullardan mezun olanlar iinde de gen kadnlarn igcne katlm oran gen erkeklere gre daha dktr. Gen erkeklerde isizlik oran %18.6 iken gen kadn nfusta bu oran % 27.3e kmtr . TK verileri yksek renim ve dengi okullardan mezun olan gen nfustaki isizlik orannn, lise ve dengi okullardan mezun olan gen nfustakilere gre daha yksek olduunu ve gen kadnlar arasnda isizliin gen erkeklere gre daha yaygn olduunu gstermektedir.

Eitim ve igc piyasas arasndaki zayf balant, genler arasnda kaytd istihdamn yaygn mas ve genlere sunulan insana yakr i olanaklarnn kstl olmas, genlerin istihdamna ilikin Trkiyedeki temel problemler olarak ne kmaktadr. (Ozan akmak) dir. Benzer ekilde ayn ortak almada Trkiye balamnda diploma devalasyonu yaandn belirten Necmi Erdoan, diplomalarn denklii kat stnde kalmaktadr11 diyerek durumu naklar iin deil, niversite yaam ile balantl dier pek ok olanak iin de geerlidir.

oluu, igc piyasasna katlm balamnda gen kadn ve erkekler arasnda byk bir uurum ol-

zetlemektedir. stelik bu eitsizlik sadece i ola-

eit zoraki konformizm12 taktii ile stesinden gelmeye almalardr. Bu raporun yazarn aratrma yrtcln yapt Gen Hayat Vakfnn stanbul liselerinde farkl lise tiplerindeki renci profilini anlamay amalad geni kapsaml anketi, bu hiyerariyi gzler nne sermek12 Zoraki konformizm kavramn ilk olarak Lksl, kendisini siyasetin ve sivil alann dnda tanmlayan genlerle yapt grmelerde ileri srm (Lksl, 2009) ardndan genlik alannda aktif olan genlerle yapm olduu odak gruplarn ardndan ayn taktiin bu aktif genler tarafndan da kullanldn sylemitir (Lksl, 2010). Genlerin balarnn aresine bakma sanat (Lksl, 2009: 189-194), olarak ortaya kan zoraki konformizm, genlik alannda aktif olan genler tarafndan da bir i yapma/yapabilme sanat olarak kullanlmaktadr (Lksl, 2010). Zoraki konformizm kavramnda genler bir eit nevrozla beraber yaarlar toplumun kurallarna kendilerine dayatlana kar savaamayacaklarn ya da savasalar da kazanamayacaklarn dndklerinden ilk bakta kurallara uyuyormu gibi gzkrler, konformist davranrlar. Ancak bu davran isteyerek ya da inanarak salanan bir uyum deil daha ok zoraki olarak katlanlan bir durumdur (Lksl, 2009: 193).

Kukusuz en ac olan ise bu rencilerin zaten niversite renimi ncesinde de byle bir hiyerariye maruz kalmalar ve artk bu hiyerariyi bir ekilde kanksamalar ya da bir

11 Necmi Erdoan, Sancl Dil, Hadm Edilen Kendilik ve Anan Karakter. Beyaz Yakal sizliine Dair Notlar, Bouna m Okuduk? Trkiyede Beyaz Yakal sizlii, a.g.e. iinde, s. 77.

16

tedir. (VIII) Ayrca anketin sonularna gre

hangi lise trnden olursa olsun liselilere gre genlik dnemi, genliin yaanamadolduu bir dnem olarak belirmektedir.
13

[] Sanki hapishanede yayoruz, biz ni-

versite rencisi deiliz. Bizimki de kredi kart biiminde, o ekilde niversiteye giriyoruz. Hani buna para yatryorsun, paray Yemekhanede kolay geerli oluyor. yani? ekebiliyorsunuz falan onda bir ey yok. Aratrmac: Gerekten kredi kart gibi E: u ite ya. [kartp kartn gsteriyor, ardndan dierleri de kartp kartlarn gsteriyorlar.] Aratrmac: ine para yklyorsun? Aa ben hi grmemitim bunu. E1: Bizimkisi Xbank. Yalnz ben unu anlavar

, stresli, ve korkularn/kayglarn youn

II. Neoliberal sistemin yeni niversitelerinde renci olmak: irketleen ve her eyi denetleyen panopticon niversitelerde renci olma deneyimleri
26 Haziran 2011de Adana ve evresindeki Antep, Kilis, Osmaniye, Mara gibi yakn illerin nigrup toplantsnn bizim iin en aklda kalan yan daha nce yaplan pek ok odak grup noktasnda deinilen niversitenin irketlemesi ile her eyi

versitelerinde renci olan 6 genle yaplan odak

madm. Bizimkisi X. Ya bir de yle bir ey E: Bu niversitenin iinde ve niversitenin evresinde her yerde geerli. Aratrmac: Aaa? E1: Bir de yle bir ey var hani gittim niversiteye ilk hafta. Aratrmac: K ile E2 hi konumad. Olsun sen ey yap, konu ondan sonra K ile E2ye sz verelim E1: lk hafta gittiimizde ey dediler, kartlar

denetleyen panopticon niversitenin i ie getiini grsel bir ekilde gzler nne serilmesi oldu. Farkl ehirlerden renciler niversitedeki varlklarn, kimliklerini bir ipe indirgemenin

yannda onlar niversitede tketici konumuna

yerletiren farkl markalardan (multinet, maestro, visa) ipli kartlarn masann zerine kartp gsterdiler.

E: imdi bizim artk niversitelerin kapsnda bile, yani niversitenin giri kaplarnda bile artk yani blmmzn kapsnda

deiecek dediler herkes gidip yeni kartn alsn. Gittim ite kartm aldm, dedi ki 10 lira vereceksin dedi hesap atk adna. Ama dedim ben yle bir ey istemedim. [] Sistem bu. Herkesin adna X Bankasnda imza alnmadan bir ey yaplmadan

girite bile elektronik kart sistemi var, yani

bizim blmlerde u an kullanlmyor ama ktphaneye girerseniz, ktphaneyi getim bilgi-ilem servisi var, oraya girerseniz.
13 Bkz. Gen Hayat Vakf, stanbul Liseli Profili, stanbul, Gen Hayat Vakf Yaynlar, 2011.

hesap alm btn rencilerin adna, hi

17

niversite rencilerinin fade ve rgtlenme zgrl

E: 50 lira istediler bizden, yeni girenlere 50 lira. Bizden 20 lira aldlar. Aratrmac: Nasl aabilmiler? Bakaacaba? ounlukla yaplan analizler vakf niversiteleriyle niversitenin irketlemesini beraber eilimin vakf niversitelerinin tesinde tm ele alrken, yaptmz saha aratrmas bu niversiteleri iine alan bir eilim olduunu gzler nne sermektedir. stelik bu eilim o denli kuvvetlidir ki devlet niversitelerinde harlarn (ikinci retimi kapsamakszn) kaldrlmas da sorunun nne gememektedir.

snn adna hesap aabiliyor muymusun E1: niversite am ite hesap am.

Ben de dedim ki almayacam, ben son gne kadar almayacam. Ben ve ev arkadam direndik. En sonunda bizi [kampse] m dedim geici bir belgeyle, nk benim kartm bankaya gitmi. Geici bir belgeyle bildim. 2 gn girdim, ancak gidip yle kartm alaDaha ok irket alanlarnn deneyimleri ile sitelerde de ilk olarak belirli vakf niversitelerinin

almadlar. Tamam gideceim dedim alaca-

gndeme gelen ipli kart uygulamasnn niver-

kullanma geirmesinin ardndan yle grnyor

ki Anadoludaki niversitelerce de benimsenmi

durumda. stelik bu kartlar araclyla sadece nopticon niversite oluturulmu olmuyor ayn

rencilerin tm hareketlerini denetleyen pazamanda rencileri tketici olarak konumlandran ve bu kart ile kampste alverilerini salayan banka kart sistemi birletirilmi de oluyor.

Bylece rencileri denetleyen panopticon uygulamas ile rencileri tketici konumuna yerletiren bir sistem bu kartlar araclyla kurulmu ve tam anlamyla elle tutulur bir hal alm oluyor. Bu durumun sadece vakf niversitelerinde ya da stanbul, Ankara, zmir gibi byk odak grup rneinde grld gibi kk kentle-

kentlerin niversitelerinde grlmyor, yaptmz rin niversitelerinde de grlyor olmas niversiteler analiz edilirken genelde yaplan vakf - devlet niversitesi ayrmn da anlamsz klmaktadr.

18

III. zgr niversitenin uzanda niversiteli olma deneyimleri

Drt ylmn bir de beinci ylm be yln bir muhasebesini yrtyorum niversiteye geliimle bu gne kadar. niversite rencisi olmak, bir dardan bak as var, bir de niversitenin kendi ierisinde douda niversite rencisi olmak bambaka bir ey, batda niversite rencisi olmak farkl bir ey. Bizim niversitede niversiteye ilk gelmeden nce hep ey var toplumda. niversiteler zgr yerler. zgrlk deyince insann aklna hep niversite geliyordu. [] Dier adan baktmzda hani dnce anlamnda aslnda niversiteler hocalarla kar karya oturduumuz yerde yani snf ortamnda zgrln hi olmad yerler. zgrln sfr olduu yer niversite dnce anlamyla. nk ben o diplomay alabilmek iin, o niversiteden mezun olabilmek iin, hibir ekilde, hibir koulda hani kafa tutamyorum. Ya da kendi dncelerimi ifade edebilirim. Ettiim zaman farkl eylerle kar karya geliyorum. Yani rgtlenme. Biz Xi niversitede feshettik. Yani niversiteden karmak zorunda kaldk. u anda merkezde rgtleniyoruz. niversite deyince byle zgrlk kavram tanm bana ok uzak geliyor. Tam ztt geliyor u anda. (Diyarbakr evresi niversitelerde okuyan rencilerle gerekletirilen odak grup toplantsndan bir gen kadnn ifadesi) Yukarda alntladmz Diyarbakr evresinde niversitelerde okuyan genlerle yaptmz odak

gruptaki gen kadn katlmc, niversitedeki be ylnn muhasebesini yapyor ve de niversite deyince byle zgrlk kavram tanm bana ok na varyor bu muhasebenin sonunda. Bireysel

uzak geliyor. Tam ztt geliyor u anda sonucuve kolektif anlamda kendisini niversitede ifade rca altn izelim ki kurumlarn adn vermek istemediimiz iin X ile ifade ettiimiz, niversitede

etmenin, var etmenin zor olduunu belirtiyor. Ay-

rgtlenemeyen, niversite dna kmak zorunda kalan rgtlenme halihazrda legal bir ekilde faaliyetlerini srdren bir vakf.

Aratrma tasarlanrken, odak gruplar araclyla bireysel hak olan ifade zgrl ve kolektif hak olan rgtlenme zgrl ile balantl olarak Bunun iin ilk olarak bireysel olarak niversite rna balanm, ardndan rgtlenme konusuna

rencilerin deneyimleri toplanmak istenmiti. rencisi olmak zerine konuarak odak gruplageilmitir. Yaplan odak grup toplantlar z-

gr niversitenin uzanda niversiteli olma

deneyimlerini ortaya karmtr. yle ki, niversite hiyerarisinin en altnda konumlandrlan niversite rencisi niversitedeki personele, idari personele, niversite ynetimine kendi szn, istek ve ikyetlerini bildirciddiye alnmadn dnmektedir. Bireysel mekte zorlanmakta, ou zaman kendisinin olarak istek, dnce ve ikyetlerini ifade

etmede zorlanan niversite rencileri iin rgtlenme konusu bal bana bir snavdr. 1980 sonras domu ve yetimi bir kuaa ait bireyler olarak ailelerinden balayarak

toplumun tm katmanlarndaki rgtlenme gzlemlemilerdir. stelik her ne kadar farkl da niversitede ynetim deiiklii olsa da

korkusunu, rgtlenmenin bedeli olabildiini niversitelerin farkl ideolojik ynelimleri ya

19

niversite rencilerinin fade ve rgtlenme zgrl

niversite rencisini nesne olarak gren, kendi dncesine uygun bulmad genleri meyebilmektedir. olaan pheli olarak gren zihniyet deidii, deneyim ve bilgi hiyerarisine dayanarak aalayabildiklerinin alt izildi:

K: []Hakikaten, Enin de syledii gibi,

a) niversite ii hiyerarinin en altndaki rencinin sz hakk sahibi olamamas

Yaptmz odak grup toplantlarna katlan renciler retim grdkleri snflardan balayarak, niversitedeki retim yelerinden, personele, niversite ynetimine kadar seslerini duyurmalarnn zorluklarndan bahsettiler. niversite niversite ynetiminde sz sahibi olmay, nerrenme hakk gibi zaten effaf olmas beklenecek

akademisyenlerle rencilerin arasndaki

iliki de bence irdelenmeli. Ben birok aka-

demisyenin hakikaten ok nemli noktalarda altklarn dnyorum ama rencilerle iliki konusunda ok zayf. Hakikaten bir otorite var kamzda ve sen o otoriteyi dinlemek zorunda olan bir nesnesin, zne deilsin. Senin fikrin snfta o kadar nemli lyz der ama tartamyorsun (glmeler) hangi konu olursa olsun.

deil. Birok akademisyen nce tartma-

ii hiyerarinin en altnda olan renciler brakn dikleri bir etkinliin neden kabul edilmediini yantlara dahi sahip olamazken, snf iinde ou zaman hoca takar korkusuyla notlarna dahi itiraz etmeye ekindiklerinden bahsettiler. Durumu mz odak grup toplantsnda bir kadn renci at ettiklerini syleyerek zetledi:

E: Tarttn zaman da ben bilirim oluyor. Hani ben akademisyenim burada ve sun. sen rencisin, sen kimsin yle konuuyor-

K: Aynen, onu hemen yzne syler yani. []

Ankara evre illerinde okuyan rencilerle yaptokulu drt ylda bitirebilmek iin ou zaman itaBiz itiraz edemeyince itaat ediyoruz belli

Bu durumun ncelikle krlmas gerekir ite. Snfta dndklerini sylemekten, retim ye-

sine fikrini aklamakta zorluk eken genler (ki bu noktaya kimi snflarn ok kalabalk olduu ve renci ile retim yesi arasnda hibir iletiimin olamayabildiini de eklemek gerek) niversite

bir sreden sonra. nk yle bir ey var: nin ailene kar bir sorumluluun var. ster

drt ylda o okulu bitirmek zorundasn. Seistemez o drt yl iinde o okul bitecek. Yani ki zaten. Ya edeceksin ya edeceksin.

personeli ve niversite ynetimi ile ilikilerinde de kaale alnmadklarndan ikyet ediyorlar.

benzer zorluklar ektiklerini dile getiriyor, ok da

itaat etmekten baka bir zm yolun yok Benzer ekilde Ankarada okuyan sol eilimli -

rencilerle yaptmz grmede de renci-retim yesi arasndaki sorunlu iliki ele alnd ve her retim yesinin genci zne olarak grme-

20

b) rgtlenme kelimesinin tabu olduu bir dnemde yetimi rencilerin rgtlenme zgrl ile snav
rgt, rgtlenme zerine mesela bir korku, o korku toplumu diyebileceimiz bir ey. te bu yetmilerdeki kaos ortamndan, bence burada aile baskn ihmal etmemek korkulan ve ailelerin bu yndeki basks, ki gerektiini dnyorum, nk o bir tabu

E1a: Aslnda temelinde rgtlenme eksik-

lii yani nsanlarda gene bu bir korku. Hayalimdeki niversite diyorum keke kimse kimseden korkmasn bu korku kalksn. Herkes babasnn oludur sonuta herkes istediini yapabilsin bir ekilde. rgtlenaliyetler olsun insanlar bir araya gelebilsin. Bu engeller bariyerler olmasn. nsanlar her olabilir baka da bir ekilde olmaz bence.

me olsun, arkada gruplar olsun sosyal fa-

istediini yapabilsin. Bu ancak bu ekilde E2a: Bence de yle olur. Ben birinci snfa geldiim zaman hocalar korkutuyor ite bizi, aman uraya katlma buraya katlma. Bu Trkiyede her yerde var sadece niversitede deil. Benim yal komu teyzem de aman olaylara karma derken beni

kelime, yani dernek de bu kelime, kullanlmamas gereken bir kelime. (Ankarada sol lantsndan bir erkek katlmcnn sznden alnt) eilimli rencilerle yaplan odak grup top-

korkutuyordu ya da haberlerde duyduumuz eylerde insanlar korkutuyor. Aman blneceiz blneceiz diyenler de milleti korkutuyor. Aman unlar bizi ldrecek diyenler de milleti korkutuyor. Bir korku var bence. nk iki kii kii burada oturup yuyoruz yani. Tamam, her eye sayglyz bu korku insanlarn diyalogunu kstlyor konutuu zaman, farklkllara sayg duuna sayglyz, buna sayglyz dncesine sayglyz diyoruz ama oturup konuya da dinleyebiliyor muyuz, bu ok nemli tuumuz zaman birbirimizi kryor muyuz, bence. Diyalogun olmad bir yerde, istediin kadar birbirine sayg gster bir arada zlmez, hibir yere varlmaz. Trkiyedeki eksik bu bence bu korku yznden insanlar yaamad srece bence hibir sorun -

Yukarda alnt yaptmz odak grup toplants katlmcsnn da belirttii gibi, 1980 sonras domu ve yetimi genler iin rgtlenme bir tabu kelime. Bu adan rgtlenme zgrl zerine

analiz yapmaya balamadan nce ilk bu bulgu ile balamak gerekiyor. Bu konunun daha nce yaptmz kalitatif almalarn hepsinde karmza

km olmas bu noktann altnn nemle izilmesi gerektiini gsteriyor. Odak grup katlmclarmza gre aileden balamak zere toplumun tm katmanlarnda rgt deyince bir korku etraf saryor. Ankara evresi illerde okuyan genlerle yaptmz odak grup toplantsna katlan iki erkek renci arasnda geen konuma toplumun her katmannda olan rgtlenme korkusunun ni-

versite ortamnda da nasl varolduunu zetliyor:

birbirleriyle konumuyor bile. Aman onlar

21

niversite rencilerinin fade ve rgtlenme zgrl

(IX)

Yksekretimin ama tanmlamasndan, niversitelerin zerkliini ve akademinin bamszln ortadan kaldran yapsal dzenlemelere son derece sorunlu maddeler ieren bir Yksekretim Kanume hak ve zgrlklerini hukuki gvence altna alan hibir ynetmelik bulunmamaktadr. niversiteli nu ile ynetilen niversiteler iinde rencilerin ve farkl renci rgtlenmelerinin ifade ve rgtlengenlerin siyasal etkinliini tamamen ve eyleme dayal ifade yollarn ok byk lde snrlayan ve keyfi cezai yaptrm ve uygulamalara olanak tanyan maddeler ieren 1985 tarihli yksekretim kurumlar renci disiplin ynetmelii erevesinde alan sorgulamalarda 2008-2012 yllar arasnda 23.236 renciye soruturma alm, yzlerce renci dnce, ifade ve rgtlenme zgrln nden ve eitiminden mahrum edilmitir. 1985 tarihli ynetmelikte rencilik sfatnn gerektirdii kulland iin verilen uyar, knama, uzaklatrma ve kurumdan karlma gibi cezalarla zgrlvakara yakmayan tutum ve davranta bulunmak, kaba ve saygsz davranmak, ark sylemek, dnda ilan asmak, eya zerine yaz yazmak, almalarn dzenini bozmak gibi fiiller knamayla

alg almak, grlt etmek, gibi fiiller uyar cezas kapsamna alnmakta, kurumca ilan edilen yerler cezalandrlmaktadr. Yksekretim kurumu iinde afi ve pankart amak, bildiri datmak ve siyasi faaliyette bulunmak gibi eylemler ifade ve rgtlenme zgrln ihlal bir ekilde uzaklatrmayla cezalandrlmaktadr. Tek bana veya toplu olarak, idarecilerin ahslar veya kararlar aleyhine saldrgan nitelikte konumak, yaynlar yapmak, siyasi yazlar yazmak ve idari hukukta izne bal

olmamasna ramen izinsiz toplant dzenlemek ve kurum binalarnda veya eklentilerinde izin almadan ak veya sakl dernek v.b. kurulular tekil etmek ile boykot, igal, engelleme gibi eylemlere katlmak ve ideolojik amal bildiri, afi, pankart, vb bulundurmak, oaltmak, datmak veya tehir etmek gibi eylemler iin de bir veya iki yaryl uzaklatrmadan kurumdan karlmaya kadar byk karinesi ilkesinden uzak bir ekilde srdrlmekte, tutuklama sreleriyle ve o srelerde kullanlan polis fezlekeleri ve iddianamelerle paralellik gstermektedir. (Burcu Oy) var bunlar diyerek ayr tutularak blnkiyede. Herkes yapyor bunu, insanlarn cezalar ngrlmtr. Bu cezalarla biten soruturma sreleri de effaf olmaktan ve masumiyet

yor bence. Bu da ok rahat yaplyor Trherkesin birbiri zerinde etkisi var bence,

Hi phesiz niversitede rgtlenmeden korkulmas, ekinilmesinde Ankarada sol eilimli genlerle yaptmz odak grup toplantsnda bir erkek netmeliinin nemli bir etkisi var. yle grnyor ki, bu ynetmeliin korumas altnda niversite basksn oluturabiliyorlar:

korkutuyor. Ben urada konuurken bile korkuyorum, niye benim hocam duyar belde korkuyorum baz eylerden. Bunlar belki ki ya da baka bir yerden bir ey olur. Ben ben baka bir yerlerde olduum zaman ya da niye korkmayaym ki? nk olan eyler bunlar. Ortam yaratlm. (italikler bize ait)

renci tarafndan belirtildii gibi YK disiplin y-

ynetimleri renciler zerinde soruturma ama YK disiplin ynetmeliine (IX) baktmz zaman, ite Eye alan u ey. [Odak ncesi E kendisine gelen soruturma kadn

22

bizimle paylamt]. Afi asmak, alt aydan lenme faaliyeti iinde bulunmak okuldan

balyor uzaklatrmayla. Hele hele rgtatlma sebebi. Yani aslnda uygulayclarn inisiyatifine braklm bir disiplin ynetmelii var ve uygulayclar ne kadar demokrat ise o kadar az ceza alyorsun ya da soruturma o kadar az geliyor. Bir soruturma te-

Saha

Austos 2012de YKn Disiplin Ynetmeli-

aratrmasn

gerekletirdikten

sonra

inde iyiletirmeye gidildiini aklamas ise

rencilerin deneyimlerini dinlemi kiiler olank hukuki olarak renci zgrl ve r-

rak yree su serpmekte yetersiz kalyor. (X) gtlenmesi nnde nemli sorunlar olsa da sorun sadece hukuki olarak dzeltilemeyecek derecede derin, renciyi nesne olarak gren, ona olaan pheli olarak yaklaan zihniyette olduu

rr var stten stten srekli halde ve her

eyle korkutuyor seni, ite atarm... ve atar, elinde, yapar yani, hani ynetmelik ak nk ok mulak. (italikler bize ait)

iin ok daha kkl deiimlere ihtiya duyuluyor.

Benzer bir sindirme ortam adli soruturmayla niversite soruturmasnn e zamanl olarak yrtlmesiyle yaanmaktadr. Adli soruturma

balar balamaz yaznn niversiteye gitmesiyle

beraber pek ok niversite ynetiminin niversihkm verilmeden renciye ceza verme yoluna

c) zne deil nesne; renci deil olaan pheli: niversite rencisine bak
Diyarbakr evresinde niversitelerde okuyan genlerle yaptmz odak grupta daha nce de

tede e zamanl olarak soruturma amas, adli gitmesi de masumiyet karinesini ihlal etmesi dmaktadr.

nda renciler zerinde sindirme etkisi yarat-

alnt yaptmz 20 gn sonra niversiteden medeiimi yaadklarn ve bir ideolojiye sahip rek-

zun olacak kadn katlmc niversitesinde rektr

(X)

1985 tarihli Yksekretim Kurumlar renci Disiplin Ynetmelii yeniden dzenlenmi ve yeni ynetmelik 18 Austos 2012 tarihli resmi gazetede yaymlanarak yrrle girmitir. Eski ynetmelikte bulunan, rencilik sfatnn gerektirdii vekara yakmayan tutum ve davran, rencilik sfatnn gerektirdii itibar ve gven duygusunu sarsacak davran gibi mulak ifadelerle, kaba ve saygsz rencilerin ifade ve rgtlenme zgrlne snrlama getiren ve niversitelerde alan soruturmalara temel dayanak tekil eden, yksek retim kurumu yetkililerince tespit edilen yerler dnda ilan asmak, yksek retim kurumu iinde izinsiz afi ve pankart asmak, yksekretim kurumuna zalar korunmutur. Bu fiillerin izne tabi olmas hala snrlandrmann ve dolaysyla sorunun nemli bir boyutunu olutururken, izin veren mercilerin de ifade ve rgtlenme zgrl konusunda hangi standartlar gzetecei bilinmemektedir (http://www.yok.gov.tr/content/view/1261/) ait kapal ve ak mahallerde yetkililerden izin almadan toplant dzenlemek gibi fiillere ynelik cedavranmak, ark sylemek, alg almak, evresini temiz tutmamak v.b. maddeler karlm, fakat

23

niversite rencilerinin fade ve rgtlenme zgrl

trden dierine getiklerini ve fakat aralarndaki filanca gen gruplarn desteklendii eklinde verilebilmektedir. Oysa ki desteklenen sadece sahip olunan ideolojiye / bak asna uygun olan gen kesimleridir ve onlar nesne olarak grlp (ki bu kesinlikle genlerin kendilerinin nesne olduklar anlamna gelmez) tedir. Diyarbakrda kadn rgtlenmeleri iinde desteklenirken, dierleri tekiletirilebilmekaktif bir ekilde yer alan kadn rencilerle yaptmz odak grupta bir kadn renci ve aratrmac arasnda geen konuma bu noktann altn izmektedir:

farklara ramen her iki rektrn de kendi dnceleri dndaki rencilere bak alar konusunda birletiini belirtti:

K: [] [ideolojisine] o kadar ok tutunu-

yordu ki baka eyleri grmezdi. Yani o da belli eylere izin vermiyordu. imdi de baka eyler oluyor. Yani nereye gidersek

gidelim herkes kendi ideolojisine gre kurumsallat iin her yerde mutlaka bir kesim ey olacak, teki olacak. Yani bir kesim teki kesim mutlaka tekiletiriliyor. Yani bu yapyla alakal. Aratrmac: Zihniyetler deiebilir

hkmran olma ya da rahatlama yaarken,

D: rgtlenmeden bahsetmiken hani bid. Yazn att bir email ile hani bu senenin

zim K1le muhabbetimiz aslnda yle balabanda fakltede bir kulp kurmay d-

diyorsun ama bir bask ortam oluyor birileri iin mutlaka K: Bugn ben tekiyken yarn baka arkadam o eyin yapsna gre yani herkeste bir kstlama oluyor. Yukarda alntlanan, baka odak gruplarnda

nyoruz, hani kadna ynelik falan bu ynsin? gibisinden. Benim de kendimi aradgeti, iki ay geti. Hibir ey yok. Danman

de bir alma yapcaz, yer almak ister mim bir dnem. Olur dedik. Sonra ite bir ay hoca bulamam sanrm. Yani okuldan yeterli destei gremedik biz. Yalnz geen yl Hukuk fakltesinde X kulb kuruldu. Oda tahsis edildi. Boyas yapld. Al yapld ler ey Xden [ynetime yakn kesimden] diyeyim. Hatta biz kendi aramzda X Club diye bir isim verdik.(glmeler) evet Xdeki falan ve ilgintir bu kulb kuran renci-

da karmza kan bu durum hi phesiz Trkiyedeki siyasal kltrn zelliklerini gstermesi sine ramen deimeyen, renciye potansiyel rak gren zihniyettir. Nesne olarak grlen genasndan nemlidir. Farkl gruplarn baa gelmesulu olarak bakan, genci zne deil nesne olalerden, sahip olunan ideolojiye gre makbul

olanlar lke iin, gelecek iin, vatan iin, devlet nmlanrken, ideolojinin zararl olarak grd

renciler. Yani idareyle ayn fikirde olmaynca da teki konumuna dyorsunuz. nizde de desteklenmiyorsunuz. stenmiyorsunuz. Bir ey yapmak istediiAratrmac: Yani niversiteler rencileri desteklesin gibi bir ey yazdnz zaman raporda ok bir ey ifade etmez diyorsun. tekliyoruz. Ama asl olay

iin kendilerini feda edecek nesneler olarak tagenler devletin bekas, toplum, gelecek iin bir tehlike olarak tanmlanmakta, disiplin altna alnkalar nerileri asndan genlere destek vemaya allmaktadr. Bu adan genlik politirin gibi bir neri de naif kalmakta, buna yant

nk diyecekler ki Aaa bak dierini des-

24

D: Kendinden olan, ayn fikirde olduu

kii dediim gibi Xden renciler topland bize ait)

ekonomik sknt dediim gibi ekonomik sknt iersindeyiz. Mesleimizi alalm. Hep lkenin ou zaten devlet okullarndan mezun oluyor. Meslek sahibi olacaksn bu maa iin ite SS dnemi falan vesaire nasl doyuracaz ya biz kendimizi ya bizim

ve oda boyand, badanas yapld. (italikler Gencin bir nesne olduu bir sistemde, devlet/

yani ey curcuna bir maa iin, dzenli bir

lke/ toplum kendisinin gen iin ne yaptn sortadr. Diyarbakr evresindeki kentlerde okuyan rencilerle yaptmz odak grupta bir bartl niversite rencisinin genlerin dertleri ve so-

gulamamakta, srekli olarak genci sorgulamak-

bu skntmz bu, bunu devlet salayamyor mu? Biz eer devlete tamam kabul edip, ben rencilerime diyeceksem ki devleti-

runlar hakknda devletin hi de uramad ifakillenmesi gerektii konusunda da ilham vericidir:

mize sahip knca ncellikle devletin onlara sahip ktnda onlarn hissetmeleri gerekiyor. Hani bana sahip kmayan dev-

desi hi kukusuz genlik politikalarnn nasl eKimliim; ben kimim? Ben anlurfann Sibenim daha evvel benim iimde bir benim

lete ben nasl sahip kaym ki. O sonuta beni koruma amal oluturulmu bir yap. Biz dnyoruz ki o her ey. O her ey ne onun neyiyiz? Bir paras myz? Deiliz. yeri kabul edemem yani. Bu samalk olur

verek lesinden bir insanm. Bir dilim vard var. Benim dncem var. Benim cinsiye-

olursa olsun o bizim her eyimiz. Ama biz Ben kendi adma iinde bulunmadm bir yani. Onun kendini bana ispatlam olmas gerekiyor yani. Biz birlikte iliki iinde olalikler bize ait) caksak iletiimimiz olacaksa biz biriz. (ita-

timin getirdii zellikler var. Ben buyum diyemiyorum mesela. Ben kendim kendi

isteimle kapandm. Ailemden herhangi bir

sknt olmad ama ben niversite ortamna lar yaklayorlar. Benim amdan hibir sknt yok. Hani bunu dnemiyoruz. Benim yoruz kadnlar olarak. Daha ok bu lkede byle, benim gibi olsun daha rahat edelim.

girdiimde ncelikle bana benim gibi olan-

karmdaki benim gibi olsun diye dn-

Sonu
Genlik, yetikin merkezli toplumlarda bir yandan geleceini oluturma snav iinde olan stresli, kaygl bir kategori olarak karmza karken dier yandan farkl genlik gruplar farkl nyarg ve tepkilere maruz kalabiliyorlar. Bu nyarglar

Daha ey paylarm. Oysa daha ey falan Benim gibi olanla farkl bir ey paylamam

paylamam ayn eyi paylayorum ben. mmkn olamaz. Yani bunu dnemiyoolduumuzu bilmiyoruz. Karmzdakinin ruz. Farkllklarmz kabul edemiyoruz. Ne

ne olduunu bilmek istemiyoruz. Beraber

ve tepkiler eitli olabiliyor. Kimi mekan ve ortamlarda bir erkek iin uzun sal olmak ya da kpe takyor olmak tepki ekebiliyorken, gen kadn-

ne olacamz da dnmek bizi yoruyor. Buna ihtiya duymuyoruz yani. Biz zaten

lar giydiklerine gre etiketlenirken, tacize varan

tepkileri gslemek zorunda kalyorlar gnde-

25

niversite rencilerinin fade ve rgtlenme zgrl

(XI)

Son dnemlerde iktidarn en gl bask arac haline gelmi olan uzun ve keyfi tutuklamalarn, he-

def ald gruplardan biri de niversite rencileri. renciler, basn aklamalarna, toplantlara ve eylemlere katldklar, siyasi partilere ve eitli derneklere ye olduklar iin yarglanyorlar. Birok terrle mcadele rejimi altnda zel yetkili mahkemeler eliyle tutuklu olarak yarglanyor ve yksek gvenlikli cezaevlerinde tutuluyor. rgt yelii ya da rgt adna su ilemek iddialaryla hazrlanan birok iddianamede, silahlar deil, rencilerin kitaplar ya da bir eylem annda ekilmi fotoraflar delil olarak gsteriliyor. Bu tr deliller, bu yarglamalarla hedeflenenin rencilerin siyasi znellikleri olduunu ifa ediyor. Birok rnekte, yarglama konusu eylemler niversite idareleri tarafndan da soruturuluyor (1985 tarihli YK renci Disiplin Ynetmeliinin 19. maddesi). Bu yolla, soruturmalar rencilerin okuldan uzaklatrlmalar veya atlmalar gibi ar cezalarla sonulandrlyor. rencilerin siyasi znelliklerinin yargland bu dava ve soruturmalar, niversite rencilerinin hak zneleri olarak deil, Trkiye Cumhuriyeti Devletine kar grev ve sorumluluklarn bilen ve bunlar davran haline getiren vatandalar olarak grldklerini (1981 tarihli YK Kanununun rencilerin niversite dndaki siyasi etkinlikleri dahi disiplin soruturmalarna konu edilebiliyor ve renci, ifade ve rgtlenme zgrlnn kullanm biimleri olan bu tr eylemliliklerinden tr,

4. maddesi); bu ideale uygun olarak talim ve terbiye edilmek istendiklerini gsteriyor. Onlar (Esra Demir)

renci deil, terrist sylemi de, bu ideale aykr den her znellie vurulan bir damgaya dnyor.

lik hayatlarnda. Farkl ortamlarda nyarglara kimliklere sahip genlerin, ya da ataerkil ve

maruz kalan farkl siyasal, etnik ya da dinsel homofobik her ortamda aalanan ve horlatarafndan nlerine karlan pek ok engele gs germek zorunda kalan engelli genlerin kendini ifade etme hakk ile toplumda ok

yaptmz odak grubundaki katlmclarn da belirttii gibi bireysel olarak stesinden gelinemeyen pek ok engelin stesinden gelmeyi salyor kmasn salyor:

nan LGBTT kimlie sahip genlerin, toplum

rgtlenme ve de gencin bir zne olarak ortaya E3: Biz bireysel olarak mcadelesini yapamadmz bundan drt-be yl nce kadar, imdi birok eyi grup olarak ok rahatlkla ifade edebiliyoruz. Sokakta yrrken ya da caddede yrrken, bazen

korkulan, genlerin ifadesiyle bir tabu haline aslnda. Zaten geleceklerini kurma basks altnda olan, kendi kiilik ve kimliklerini arama

gelen rgtlenme zgrl bir arada gidiyor

yaammzda ufak tefek engellere taklyor insan, ama biz, kabul ettirmeye altmz fikir ya da almas gereken bu o zihniyet engeline takl kalyoruz. Bizim zihniyet engelinden dolay, biz daha ok kendimize gre sosyal paylam alanla-

ve bulma aamasnda olan genlerin kendilerini ifade edebilmesi, kendisini gerekletirip ifade edebilmesi, kendisini bir zne olarak

kurgulayabilmesi kendisi gibi dnen gen-

lerle bir araya gelip kendini glendirmesinden geiyor nk. Ankarada LGBTT temal

rmz ok geni aslnda, ama meknsal

26

anlamda yaadmz darlktan, skntlardan dolay onu rahat bir ekilde sosyal bu ekilde gruplaarak ya da rgtlenepaylam alanna tayamyoruz. Ancak rek salyoruz. Geenlerde bir arkada da

dr. Bu raporun yazar daha nce yapm olduu

farkl aratrmalarda alternatif rgtlenme biimyaynlar yapmtr.14

leri ve yeni bir siyaset biimi zerine kafa yormu, Genlik almalar Birimi ats altnda 2010

bahsetti, kk kk delikler aarak sularn oradan girmesini salayarak, geniletebilir, atlatabilirsiniz ve bytebilirsiniz baka bir aresi yok. o delikleri diye Ancak bu ekilde olacak E2: Biz E1le drt-be yldr arkadaz, ilk balarda biz kampste ecinsel kelimesini kullanacakken bile sesimiz alalrd. O kelimeleri kullanamazdk bile, ama imdi gryorum. Onlardaki deiim, nceki dilerine daha bir gveniyorlar, kendilerini kendi grubumuza eklenen arkadalar da ekingen hallerini dnnce, imdi kendaha rahat ifade edebiliyorlar, biri olumsuz bir ey dediinde ona cevap verebiliyorlar.

ylnda yaptmz odak gruplarda bir katlmalan rgtlenmelerin ejderhayla savar-

cnn da belirttii gibi kendi zgrlkleri iin ken ejderhaya dnmemeleri ok nemlidir. Ancak hali hazrda niversite hiyerarisinin en altnda yer alan, kendini ifade etme ve

rgtlenme haklar bu derece snrlandrlan, olaan pheli muamelesi gren bir niversite durulduunda ilk olarak bir hak olarak ifade ve rencisi profilinin varl gz nnde bulunrgtlenme zgrl konusunun ne karlNe de olsa farkl rgtlenmelerin yapsnn ne

masnn gerekli olduunu dnyoruz. (XI) kadar zgr olup olmad (zellikle bu rgtlenmelerin iinden ktklar siyasal kltrden etkilendikleri de dnldnde) - her ne kadar nemli bir konu olsa da- o rgtlenmeleri balamaktadr, ancak zgr ve demokratik niversite bir haktr. Ancak zgr ve demok-

Tam da bu noktada rgtlenmeyi (tpk genlik alannda bir baka nemli kavram katlm gibi) bir feti haline getirmemek, tm sorunlar zecek anahtar kelime olarak grmemek gerekir. Dikkat ekilmesi gereken nokta her

ratik niversiteler iinde retim gren nimeler beklenebilir ya da yeterince zgrlk Farkl illerde farkl konular etrafnda rgtlenen niversite rencileriyle yaptmz odak gruplarn nda birbirinden ok farkl renci profilleriyle odak gruplar dzenlenmi olmasna ramen tm bu farkllklara ramen hepsinin bizlere yaadklar ifade ve rgtlenme sorunlarndan/
14 Bkz. Trkiyede Genlik Miti, a.g.e.; Genlik rgtlenmelerindeki Genlerin Sorunlar, htiyalar, stekleri ve nerileri Temelinde Genlik Politikalar Gstergelerinin Oluturulmas Aratrmas Raporu, a.g.e.

versite rencilerinden zgrlk rgtlenolmadklar iin eletirilebilir.

rgtlenmenin zgrlk olmad, rgt ii veya d muhalefete tahammll olmaddr. Ayrca tarih boyunca totaliter ve otoriter rejimler genleri nesne olarak grerek genlik rgtlen-

melerini kendi karlar uruna savaacak neferodak gruplarda farkl rgtlenmeler iindeki genlerin kendi rgtlenmelerine veya farkl rgtlenmelere getirdikleri eletirilerin nda rgtlenbir rgtlenme zerinde dnmek de mmkn-

ler olarak grmlerdir. Hi kukusuz yaptmz

meler hakknda bir eyler sylemek, daha zgr

27

zorluklarndan bahsettiinin altn zellikle izmek gerekir. Pek tabii ki bu yaanan zorluklar kimi zaman grlen genler byle bir zorlukimtiyazl iken kendilerinin daha fazla zorluklarla konusunda farkllklar olduu sylenebilir hatta lar hiyerarisi de oluturmakta, baz gruplar daha mcadele ettiklerini belirtmilerdir. Ancak byle bir hiyerari oluturmann gen olma deneyiminin yaratt zorluklar maskelememesi gerektii

Kaynaka
Benlisoy, F., renci Muhalefetinin Gncellii, Toplum ve Bilim, say: 97, 2003. Birikim, renci Hareketi Nereden Nereye?, say:264-265, Nisan-Mays 2011. Bora, T., Bora, A., Erdoan, N. ve . stn, Bouna m Okuduk? Trkiyede Beyaz Yakal sizlii, stanbul, letiim Yaynlar, 2011. Gen Hayat Vakf, stanbul Liseli Profili, stanbul, Gen Hayat Vakf Yaynlar, 2011. KONDA Aratrma ve Danmanlk ve stanbul 2011, Nisan 2011.

kansndayz. yle grnyor ki, her ne kadar

bugn yekpare bir renci hareketinden bahne ramen farkl niversitelerden gelen, farkl snardan, farkl ortamlardan, farkl temalar

setmek mmkn deilse de tm heterojenlii-

altnda faaliyetler yrten genleri birletiren nokta yaadklar sorunlardr, renci olarak niversite hiyerarisinin en altnda yer alyor dir. stelik tm niversite rencileri olaan pheliler olarak denetlenmekte, zerk

Kltr niversitesi, Trkiye Genlii Aratrmas Lksl, D., Genlik rgtlenmelerindeki Genlerin Sorunlar, htiyalar, stekleri ve nerileri Temelinde Genlik Politikalar Gstergelerinin niversitesi Genlik almalar Birimi, 2010.

olmalardr ve de nesne olarak grlmeleri-

bir renci kltrnn olumasna imkan ta-

nnmayarak renciler tketici kategorisine kendilerini ifade etmeleri ve rgtlenmeleri nne ekilen set, sadece her grn kenolarak grerek destek vermesi, genlerin kenzorlatrmaktadr.

indirgenmektedirler. Bylelikle rencilerin

Oluturulmas Aratrmas Raporu, stanbul Bilgi Lksl, D., Trkiyede Genlik Miti. 1980 Son-

disi gibi dnen genlere onlar nesneler dilerini zneler olarak kurgulamalarn da

ras Trkiye Genlii, stanbul, letiim Yaynlar, 2009. Toplum Gnllleri Vakf, niversite Genliinin htiyalar Aratrmas 2009, stanbul, 2009. Trkiye 2008 nsani Gelime Raporu. Trkiyede Genlik, Ankara, Birlemi Milletler Kalknma Program Trkiye Temsilcilii, 2008.

Yentrk, N., Kurtaran, Y. ve G. Nemutlu, Trkiyede Genlik almas ve Politikas, stanbul, stanbul Bilgi niversitesi Yaynlar, 2008.